DE HO»» CONJV1CIIVO

IK1IN6IIA IiåTINA

COMMENTATIO

CUJUS PARTEM POSTERIOREM

VENIA AM PL. FACULT. PHILOS. UPSAL.

p. p.

mag. GU§TA¥V§ BEOH. BAUEAESTHETICES DOCENS

ET

ANDREAS GUSTAVUS HOLLANDERVESTROGOTUS

IN AUDIT. GUSTAV. DIE XVI OCTOBRIS MDCCCXXXIX.

H. P. M. s.

UPS ALIiE,EXCUDEBANT REGliE ACADEMIJE TYPOGRAPHI.

Ii

sit, nec tarnen ejus exliibet indolem, in ea adlnbendus eritIndicativus, liisi si tota enuntiatio Conjunctivum receperit.At enim, ne multi simus, ejusmodi sunt Cic. Fin. I, 37.Omite idj quo gaudemus j voluptas est. Cic. Tusc. I,3l. Arbores serit agricola, quarum fructus ipse adspi-eiet numquam. Item Cic. Fin. V, 14. Sunt bestice quce-dairij in quibus inest aliquid simile virtutis; quippeextrinsecus fit ista sententiarum continuatio. — Sin autemsingulis illis enuntiationibus maxime explicatur sententia,Conjunctivus adhibeatur, necesse est. Sic enim quasi ani-mantem videmus ipsam sententiarn, atque unde profectasit, quid habeat, quo tendat, intelligimus. Cujus generissunt Cic. Att. VII, 5. Ego is sujUj qui putem. Cic.Off. I, 14. Sunt multi s qui eripiunt aliis, quod almlargiantur. Quo pertinet illud etiam, Cic. Tusc. I, 9.Suntj qui putent; sie enim quasi in lucem prodit id,quod in illo sunt latebat occulte. Exponit igitur indolemsententiae Conjunctivus, et, quemadmodum sit ea quasi suieificiens, ostendit. Atque in hujusmodi sententia, Cic.Arch. X, 24. O fortunate adolescens 3 qui tute virtutisHomerum prceconem inveneris3 consimilis est ratio. Ni-mirum vocabulum fortunate ex allo inveneris pendet to-tum, ex eaque causa antecedente emergit.

Sequitur ut videamus, qusenam sit Conjunctivi ratioin iis enuntiationibus, quarum membra atque incisa nonalia ex aliis sunt nexa, sed videnlur libere per se stare.In quibus quia sunt tarnen singula illa membra quodammodo inter se conjungenda, ut quasi nodi fiant continua-

12

tionis, optime absolvitur,sententia. Ejusmodi autem sunt,ubi dicitur aliquid eflici, certis quibusdam positis. Cumigitur conditione quadam adstricta sit enuntiatio, vocaturconditionalis. Nequc vero, quod in ea inést quaedam con¬ditio, idcirco adhibendus est Gonjunctivus ; sed ut inceteris, sie in hujusmodi enuntiationibus, ad unam men-tem ejus, qui loquitur, omnia censemus referenda. Ubiigitur simpliciter afiirmamus, fieri aliquid, si prascesseritaliud quiddam, ibi ferme Indicativo utimur. Cic. Divin.II, 17. Si dä sufitj est divinatio. Cic. Arch. I, 1. Siquid est in me ingenii, — debet. Cic. Acad. II, 2. Siest a nobis philosophia Iciudatcij ejus trcictatio optimoquoque dignissinia est. In his enim, quod sententias in-ter se continet, est illud quidem vinculum, nec tamen a-retissimum. Si vero cogitationis quadam necessitudine in-ter se oonjungenda sunt membra sententia;, tum vero ad¬hibendus erit Conjunctivusj si quidem hoc modo ad ipsamcogitationem revocatur oratio. Cic. Acad. II, 19. Quossi sequamur j iis vinculis simus adstricti. Cic. Fin.III, 1. Impudens sit voluptas_, si arirlute diutius re¬pugn et. Qaamquam est ubi vel Indicatiyuin sequaturConjunctivus, vel hunc Indicativus. Cic. Fam. XI, 23..Perecini, si te omnesj quot sunt_, conantem loqui ferre

*) Cfr. Hoffmeister 1. c. p. 189: "Der bedingte und bedingende-Satz steht nach seiner ursprünglichen Gestalt in allen Sprachen imIndikativ. Wird ihm aber eine Beziehung auf den Redenden gegeben,so tritt dieser Hypothetische, konditionale Satz in den Konjunktiv undOptativ. Durch diese Moden kommt also eine modalische Bestimmungzu diesen bedingten und bedingenden Sätzen als etwas Neues Hinziu"

13

poterunt. Cic. Orat. III, 23. Ista discuntur facilejsi tantum siZmas. Atque sie quidem saepissime in narra-tione, cum praesertiin ipsi interesse et quasi oculis cerne-re videamur. Liv. XXV, 31. Qitod ni subvenisset^James ins t ab a t. Sed tarnen rectius adbiberi Conjuncti¬vum, si sint sententiae membrä necessario inter se conjun-cta, id ex lioc loco maxime intelligitur: Cic. Verv. II, 40.Si pressens Sthenius reus esset factustarnen — Sthe-nium condemnari non oporteret. Ubi, prsesertiin quaesit vis verbi oportet, fortasse sunt, qui Indicativum ma-lint. —• Est autem eadem ratio earum enunfiationum, qui-bus fieri aliquid, positis quibusdam, 11011 tam conténdimus,quam concedimus. Indicativo igitur utamur in liujusmodienuntiatione: Cic. Divin. II, 22. Homo j quod crebro vi¬det _, non miraiur j etiamsicur fiatnescit; proptereaquod sunt illaa sententiae compositae magis, quam inter secolligatac. Si vero videtur esse quaedam ipsius sententiaerepugnantia, Conjunctivum requirit oratio. Cic. Off III,19. Ouod turpe estj, id_> quamvis occultetur„ tamenhonestum fieri nullo modo potest.

Sed quoniam in un iversa ratione enuntiationum inve-stiganda aliquantitm versati sumu*s, ad ea accedamus, qui-bus ita quasi ornatur oratio, ut videantur illa ipsum co-lorem sententiae quodam modo prae se ferre. Sunt enirnvocabula aliquot, quae, quia appellantur conjunctrones,videantur jure suo Conjunctivum requirere. Quae tamennoii sunt aestimandae per se, sed ad cogitandi rationem re-vocandae. Ex iis igitur latissime patet particula ut* Quae

14

quia modo Indicativum, modo Conjunctivum requirit, deejus vi ao natura videntur pauca mouenda. Ut igitur, ubiabsolute atque ingenue quid enuntiamus, Indicativum re¬quirit. Gic. Att. II, 21. Ut ille tum humilis ü.t demis-sus erat. Nimirum in ejusmodi sententia agitur de re,quae jam sit facta, nec eam vindicet cogitatio. Si vero itadicitur, Gic Fin. V, 18. Videmusne, pueri ut aliis nar-rare ges tiantj agitatur res certissima, ad mentem verorevocatur, ut sit, qui eam ante oculos sibi proponat. At¬que sie quidem apudCic. Cat. I, 9. Te ut ullares fran-gatj cogitanti sibi illud tamquam futurum proponit is,qui loquitur.

Quod autem quia, quodj quoniam, ubi j postquamet similia, quantum in iis est, cum Indicativo junguntur,idcirco fit, quod plerumque pertinent ad rem, quam,dicta jam causa, nihil opus est ad cogitationem referri.Cic. Farn. XIII, 70. Quia non est obscura tua in mebenevolentia * sie fit. Quamquam mirum est usitatum il¬lud, quod diceret. Caes. B. G. V, 6. Partim, quod re-ligionibus sese diceret impediri. In quo, cum prsesertimin proxima sententia sint haec verba, partimy quod maretimeret, mallem equidem aut impediretur, quoniamConjunctivum requirit inflexa oratio, aut sese dicebatimpediri. Cum autem utrumque videatur recte dici, fa¬ctum videtur, ut duae illae locutiones in lianc unam coale-scerent: quod sese diceret impediri. Cujus generis est Caes.B. G. I, 39. Causa illata, quam sibi ad proficiscendumnecessariam esse dicerentj petebant. Ad ea autem

15^i.%;

proxime accedit Cses. B. C. I, 30. Profugit in Africam,quod intelligeret. Item Cic. Pis. 36. Quod Ancha*rium non esse succéssururn putares. Tum illud Cic.Tusc. IV, 19. Noctu ambulatat in publico Themistocles >quod somnum capere non po sset. Ex quo, quinam sintcogitationes transitus ac momenta, potest intelligi. Nimi-rum ejusmodi conjuncliones, si rem per se certam propo-nunt, quasi nulla adhibita mente ac ratione, Indicativumrequirunt. Sin autem res pondere medmur, atqueadliibi-to judicio ad mentem eas revocamus, recte utimur Con-junctivo. Quod quidem apparet ex his, quse sequuntur.Caes. B. G. III, 12. Quod näves in vadis adflic t a-rentur. Cic. Fam. II, 19. Posteaquam nihil de ad-ventu tuo scribereturx verebar ne,

Sequitur ut videamus, conjunctio cum quo jure nuncIndicativo, nunc Conjunctivo adjungatur. Docetur igiturvulgo, id vocabulum, si ad causam pertineat, cum Con¬junctivo jungi, sin ad tempus, cum Indicativo, nisiquodImperfectum et Plusquamperfectum Conjunctivum soleantrecipere. Nos vero totum liunc locum accuratius explora-bimus. Cum igitur, quod rem simpliciter spectat, tam-quam sit ea jam acta et confecta, idcirco Indicativum re-quirit. Cic. Pliil. IX, 4. Cum quidem ille pollicitu.test. Cic. Verr. IV, 21. Tumy cum Sicilia opibus flo-rebat. Cic. Verr. V, 10. Cum rosam videratj tuncincipere ver arbitrabatur. Cic. Att. XIII, 9. Commodumdiscesseras herij cum Trebatius venit. In ejusmodi i-gitur sententiis, quia res semel absolvitur, Indicativo uti-

16

mur. Si vero rem noii unam facimus, nee eam subito etemicantem et elabentem, secl cogitatiöne eam quasi disten-dimus, tum adbibendus erit Conjtinctivus. Cujus generissunt Gic. N. D. I, 21. Zenojiem^ cum Athenis essem ,aucliebam frequenter. Cic. Fam. III, 8. Hcec scripsipostriclie ejus dieij cum castrci haberem. Nep. Cumex Aegypto reverteretur„ venisset que in portum_,in morbum implicitus decessit. In quibus non in idem tern-pus ineidunt res, sed est earum quaedam series, quae con-tinuatione temporis continetur; ad quam quia propter 11a-turam suam aptissima sunt Imperfectum et Plusquamper-fectum, fit, ut ea maxime Conjunctivum recipiant.—QuocLsi eum, de quo diximus, rerum inter se nexum ita anini-advertimus, ut mentem judiciumque utique adhibeamuS,tum vero nobis videmur ordinem illum rerum inter se

aptarum penitus perspicere. Ex quo fit," ut vocabulumcumj relicta temporis notione, ad vim causae transfe¬ratur, atque sie quidem, praesertim cum ad cogitationemreferatur universa sententia, Conjunctivum requirat. Cic.p. Flacco 11. Cum Flacci res agatur; item usitatissi-mum illud, Quce cum ita sint. — Quamquam est ubicum j, quotiesubi eorumque similia Conjunctivum requi-rant, etsi insit in iis sola temporis notio, atque uno tem¬poris momento contineantur sententiae. Quae ratio earumferme est enuntiationum, quibus dicitur quid séepius fieri.Ubi enim non rem ipsam animadvertimus, quemadmodumfiat cum maxime, sed, quasi singulas illas vices genere com-preliendat quaedam computatio, ad cogitationem seiltentiamrevocamus, ibi rectius adhibemus Conjunctivum. Ejusmodi

17

sunt Caes. B. G. V, 34. Qiioties quceque cohors pro-c ur r er et j ab ea parte magnus hostium numerut cadebat.Liv. XXVIII, 25. Ubi sermones inter se serentium cir-culos vidissentj adloquebantur

Sed qtioniam ex iis, quee attulimus, satis intelligitur,sententia si ex eo, qui loquitur, pendeat proxime, tum ubiin se ipsa intendatur, Conjunetivum requiri, id unum ad-damus, in oratione obliqua, quam proprio nomine sie ap-pellant, non sine causa transferri IndicatiVum in Conjun¬etivum. Quem induat tota enuntiatio, necesse est, si qui-dem non ex nostra mente loquimur, sed, quid senseritalius quisj exponimus; quamquam, si hoc illud, alio tenvpore, dixerimus ipsi, perinde erit. Cum enim iis, quee

*) Hoc contra Billrothium statuimus, cui placet, in hnjusmo-di enuntiationibus adhiberi Indicativum. Qui cum negat, Conjunctivussi in iis fuerit adkihitus, plus simplici vice signifieari, nescio quidjactat. Nam de sententia illa Cic. Verr. V, 30. Cum rosam pi~derat, tunc ineipere per cirbitrcibatur, haec dicit (Latein. Schulgr.Leipz. 18o4, p. oGG): 'Hier ist von einer Gewohnheit, öfter wieder¬holten Handlung die Bede: cum vidisset würde ebenfalls wieder aufeinen einzelnen Fall gehen." Verum, quamquam saepius fieret, ut ro¬sam videret iste, tarnen illis verbis quasi in re praesenti versatur ora¬tio. Nobis autem videtur haec res ita se habere. Si de eo quari-tur, quod fit saepius, id ipsum duohus modis potest declarari. Autenim rem quasi praesentem tenemus, cetera obliviseimur, ut Indicati¬vum reeipiat sententia; aut in cogitatione versamur praeeipue, ut aptiorsit Conjunctivus. Quorum hoc quidem nec ab usu abborre t, et ad ox-«ultioren» orationem videtur esse convenientius.

3

1&

swpra posuimus, ipsam indolem seiltenttoe exliibere et mo-Bienta ejus persequi conati sinms,, järn totam enuntiatio-nem, tamquam unam atque absolutam ad cogitationem re-vocamus; ex quo naseitur, esse tum quoque Conjunctivuraadliibendum.. Quamquam, si est oratio ita ex altero apta„ut ei aliquid addamus ipsi,. vel partem ejus nobisinet vin-dicamus, fit, ut Coiijuixctivum interdum excipiat Indica-tivus

His igitur positis,, demonstravimus,, quae potissimurpavia nobis esset ingredienda, ut peiiitus inteiligatur ratio-Gonjunctivi; quamquam plura afferri paterant- Sed tarnenid maxime egimus, ut ad meutern ejus, quiloquatur, eumrevocaremus.. Quod si eo prsecipue spectat lingua,, ut ra—

*). De hac re dissentio> equidiem ak Hoffmeister.. Qul quidem, Iic; p. lo7, hajc facit verba: "An und für sich erfordert die Oratio^obliqua den Konjunktiv nicht: er ist ihr nicht, wie gewöhnlich an¬genommen wird, wesentlich und nothwendig. Führe ich das, was.ein Anderer meint oder sagte, als gewisse, sichere Thatsache an, so-bin ich an den Indikativ gebunden; stelle ich Ebendasselbe als unge¬wiss und bloss möglich dar, so bin ich an den Konjuuktiv gewiesen."At' vero, sententia utrum in re certa versetur,, an incerta,. nihil adrem. Nimirum quia tamquam in speculo eogitationis. redditur oratio,atque ad eum , qui loquitur, videtur revolvi, idcirco adhibendus. estConjunctivus. Hüne igjitur reeipiat sententia, in quantum inflesa est..Quod praeeeptum quamquam in; Graecorum, tum in nostris linguis pa-l'um observatur, tarnen in lingua Latiua, de qua agitur maxiuie,- est:tenendum. Qüae quidem, si quando in oratione vere obliqua alternisödhibetur Indicativus et Conjunctivus, ut fit profecto, ibi videtur pa-rum sibi constare.

i 19

tionem humanam in majorem usque vindicet libertatem, iiitiioe ipso sensim progreditur oratio. Nec enim ulla estLingua, quaj adeo sit per se absoluta, nihil ut ab alla ac-ceperit; tum est linguarum sua cujusque explicatio. AtqueConjunctivus quidem, qui meiitem et cogitationem videturideo a rebus separare, ut hane ipse tollat differentiam,. inceteris linguis est adumbratus ille quidem, in llomanorumvero oratione absolute declaratus. Qui in priscis linguis.nondum e Temporibus emersit*); deinde vero tanturn ipseinvaleseit, ut videatur illa sibi vindicare., Quamquam inGicecorum lingua nulladum certa est ejus forma, sed Tem¬poribus maxime continetur Narn,, qui Graecae. linguaesunt Tiiodi, Optativus et Conjunctivus et ad sua quisquepertinent temporanec inter se satis sunt diversi. Etenimsie potissimum animo et cogitationi consulebant. Grse«

*) Cfr W. Humboldt, über die Kawi-Sprache, p. CIX: "Ver¬gleicht man das Sanskrit mit dem Griechischen, so ist es auf¬fallend, dass. ia dem ersteren. der Begriff des Modus nicht allein of¬fenbar unentwickelt geblieben, sondern auch in der Erzeugung derSprache selbst nicht wahrhaft gefühlt und nicht rein: von dem desTempus unterschieden worden ist." Qui in eandem sententiam dis-putat de ceteris linguis, quae quidem parum sint cxcultae, 1. e. p.CCCXLIX: "Der reine Conjunctivus ist ihnen in der Regel fremd."

**) Cfi- Matthias, Griech. Gramm. Leipz. 1807, p. 752: "Wasim Lateinischen Folge der Temporum ist, das ist im GriechischenFolge der Modorum." — Cbnjunctivum autem saepe adhiheri in hng«aLaiina, uhi Indieativo utatur Grasen,, id intelligitur ex verbis Her-manni ad Vig. p. 821: "Graece dicitur, si ciirabcirit dii homines,bene bords, erat, Latin© autem, si —- cur arerit, bene esset."

20

ut ingenuet, ac tamquam sui oblid, rerum indolem lingiiaeflingerent. Romani vero hac re jam ad nostram setatemaccedunt quodam modo, quod apud eos incipit ratio a sequasi dissentire; ut omnia ad meutern atque animi con-scientiam revocarent. Sic igitur factum est, ut in lin-gua Latina permultum valeret Conjunctivus, atque ob-noxia essent Tempora. Quorum quia in Graeca linguadiligenter habebatur ratio, erant illa et plura et aptiora,si quae narratione essent exprimenda. —• Nec vero subitovel simul in lingua Latina exstiti't Conjunctivus. Qui inprisca Romanorum lingua solutior erat, necdum apud Co-micos satis ab Indicativo diversus. Cum autem e primainopia se collegisset lingua, suisque se firmaret praesidiis,stabilis evasit modorum interse ratio, idque maxime apudCaesarem et Ciceronem, optimos auctores Latinitatis.

Itaque colebatur Conjunctivus apud Romanos tum, cumlitteris florebant praecipue; posteris temporibus non item. Utenim quaeque lingua excolitur maxime, ita fit saepissime,ut quasi hebescat ac praestriögatur acies loquendi regula-rum. Sed tarnen mens humana, quamquam clarum coloremdeperdunt cogitationes, novarum ipsa manet efficiens. No-stris vero hominibus erit consultum, si antiquis studuerintlinguis, quoniam illis certa ac propria est forma. At¬que ob eam rem, si recte intellexerint, quaenam in linguaLatina fuerit Conjunctivi ratio, non minimum adjuveturet in cogitando et in dicendo perspicuitas.