276

Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 2: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 3: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Concurso Nacional de Poesía Guaraní

Textos ganadores

Page 4: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 5: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 6: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Concurso Nacional de Poesía GuaraníÑamoingove ñane ñeœæTextos ganadores

Los autores Secretaría Nacional de Cultura

Don Fernando Lugo MéndezPresidente de la República del Paraguay

Ticio EscobarMinistro de la Secretaría Nacional de Cultura

Primera edición - Secretaría Nacional de CulturaAsunción, julio de 2011

Organización del concurso: Dirección de Promoción de las Lenguas y Dirección de Promoción de Espacios Culturales - dgpcc

Coordinación de la edición: Susy Delgado y Guillermo Maldonado

Diseño gráfico: Juan Heilborn

isbn 978-99967-628-1-9Hecho el depósito que marca la Ley Nº 1328/98Reservados todos los derechosImpreso en el Paraguay

Page 7: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Concurso Nacional de

Poesía GuaraníÑamoingove

ñane ñeœæ

textos ganadores

Page 8: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 9: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

79

13

17

119

159

187

215

237

249

267

Índice

Prólogo

Acta del Jurado

Kuatia Resa˘Lucino ®odríguez

Paraguái, che rekohaFelicita ≥renas de Díaz

Temiandu aΩvu Victorino Cardozo Ovand™

Korasø ñeœæDiana ®a³uel ®íos

AmåVictorio ®omán Cuyer ¸ómez

Reducción San Francisco Lima del AguaraΩ GuazúIreneo ¸aut™

Chokokue RemianduWilfrid™ Hugo ¯endieta

Los autores

Page 10: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 11: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

9Develando la poesía guaraní desconocida

La gestión cultural y otras tareas nos han permitido descubrir hace ya un buen tiempo, la existencia de numerosos poetas anónimos a lo largo y lo ancho del país, los cuales no han podido encontrar los caminos adecuados para el desarrollo de su vocación. La mayoría de estos poetas cultivan el guaraní como es natural, ya que esta es la lengua con la cual deletrearon el mundo en sus hogares y con la cual fueron haciéndose mujeres y hombres maduros. Y como también es natural, en esta poesía fluyen las angustias y los sueños de ese país que se extiende más allá de los centros urbanos, el auténtico tetåΩgua remiandu. Estos son los poetas kañΩ del Paraguay, aunque muchos de ellos derrochan una maestría comparable a la de los más consagrados.

Conscientes de esta realidad, en la Secretaría Nacional de Cultura hemos considerado necesario buscar algunos instrumentos para estimular estas vocaciones relegadas de la difusión y proyectarlas hacia el reconocimiento que se merecen. Así nació el Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove ñane ñeœæ, en los últimos meses de 2010, cuya convocatoria se extendió a los cuatro puntos cardinales del país.

El llamado surtió el efecto esperado y en el plazo establecido se recibió un importante número de textos concursantes, de los más diversos rincones de

Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove ñane ñeœæ

Page 12: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

la geografía paraguaya. Hay que destacar que las Bases del Concurso establecían la condición de que los trabajos debían conformar poemarios de 250 versos, o sea, obras que individualmente podían componer un libro. Nos propusimos una competencia con un nivel de exigencia apreciable, porque estábamos seguros de que habría una respuesta adecuada. Y así fue.

El Jurado, integrado por los escritores Feliciano Acosta, Domingo Aguilera y Susy Delgado, consideró que el criterio de juzgamiento de los textos presentados debía ser lo suficientemente amplio y flexible en cuanto al lenguaje, de modo a no discriminar trabajos que hubieran sido elaborados con formas no ortodoxas, priorizando en cambio, un contenido destacable y un nivel estético que hiciera honor al mismo. Con el ejemplo de Emiliano, el poeta que creó una estética singular, admirable, a partir del habla popular, transgrediendo los cánones académicos, el Jurado consideró que debía abrir la lente hacia las formas que recorrieran los poetas actuales, buscando las claves de sus sensibilidades. Y con estos parámetros, seleccionó los textos ganadores del Concurso que aquí se rescatan para los lectores. El acta respectiva, que acompañamos en las siguientes páginas, refiere las notables virtudes de estos textos, escogidos entre una decena de poemarios finalistas, completamente dignos de ser recogidos en otros libros.

Page 13: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

La experiencia confirmó plenamente el pensamiento inicial que animó este proyecto: El Paraguay tiene admirables cultores de la palabra poética en lengua guaraní, que recorren su camino lejos de las vidrieras del reconocimiento. La cosecha del Concurso resultó muy rica y es profundamente grato recoger aquí una muestra de esa admirable poesía que late en nuestras campiñas y pueblos del interior, para el conocimiento y el disfrute del público lector. Es una forma de empezar a saldar la deuda que tenemos con esa mirada profunda que late en la poesía del Paraguay de tierra adentro, poesía que constituye un espejo en el cual podemos ver ese ΩvΩpóra que somos en el fondo de tantos olvidos.

Ñane ñeœæ rupi jaikove, heœívami ñande ΩpΩkuéra iñarandúva. Upévare, ñamoingovévo ñane ñeœæ, ñambohetiaœe ha ñamombarete ñande reko.

Page 14: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 15: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

13Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ pot˘ r˘ru iporåvéva, ojereruka vaœekue ap˘tépe.

Omoñeœæ ha ohesaœÔijo rire hikuái umi tembiapo, ojuhu iporåveha ha iporåtaha oñemeœærø ichupe kuéra jopói omo^va ko ñehenói guasu:

1. Jopói pete^ha: ¹uatia resaΩ, ohai vaœékue ®oger ®amaba. Oiporu haguére guaraní h˘p˘œ€ ha ip˘puku añetéva ha ombopu joja porå haguére pe iñeœæ.

2. Jopói mokøiha: Paraguái, che rekoha, ohai vaœekue VΩœapavæ πvΩkuœi. Ikatup˘r˘ huaguére pe ñeœæ guarani jeporúpe ha ip˘tu puku haguére ñeœæ pot˘ apópe.

* Jeporavop˘ pete^ha: Temiandu AΩvu, ohai vaœekue Ùva ÑemimbΩ. OhesaœÔijo haguére pete^ mbaœe saœi ojeporúva ñeœæ pot˘ apópe ha ojeporeka porå haguére mbaœéicha heœíta hemiandu.

* Jeporavop˘ mokøiha: Korasø ñeœæ, ohai vaœekue Diana. Oiporu porå ha omboh˘apu porå haguére ñeœæ guaraní.

* Jeporavop˘ mbohap˘ha: Chokokue remiandu, ohai vaœekue ¯amorei. Ojuhu kuaa haguére purahéi ñongatup˘ guaraní oguerekóva ha imanduœa haguére ñande rekoha rehe.

* Jeporavop˘ irund˘ha: ®educción Ÿan Francisco de Lima del ÙguaraΩ ¸uazú, ohai vaœekue Limeño. Oguenohæ haguére mbaœe p˘ahu oñemíva ñane marandekópe ha omombeœu kuaa haguére upéva guaraní jopara poråme.

* Jeporavop˘ poha: Amå, ohai vaœekue ¯imo. Ogueropurahéi porå haguére pete^ mbaœe techagaœurå ha ombopot˘ jera poråite rehe.

Omboguap˘ héra kuéra

Feliciano Acosta, Domingo Aguilera, Sus˘ Delgado

Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove ñane ñeœæ

Page 16: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 17: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ñeœæ pot˘ kuéra

Page 18: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 19: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Kuatia resaΩ

Lu¯no Rodríguez

Page 20: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 21: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

19

Aichejáranga mboriahu

Tereho epoguΩguΩ reikuaávo máva mávaarapÌre oikundaháva ohapΩ ñande viru,rejuhúta poguasu, pokatu ñemoñaréva;mandΩju repΩ mimi mamoahæpa ojepuru.

Ha pe itÌpe mboriahu omumu, tΩœaimokã,ñahendu iñembΩahΩiha, ijopívo ha itavΩha Ωvate ñande uru, o^háicha kovoña,omoœã, ohekojojáva jovaive osoketeœu.

Aichejáranga mboriahu, reisuœu, reisuœuvétañemboΩke, eñemboΩkevéta ndehegui oiko tesarái,hetamíma anga rekái omandaséva ñeœæme,ndereko juruheœæme ha ojupi nanderechái.

Mboriahu ha kunumíme guarãnte je Ωvága ndohasáine je ju kuára kavaju rasa tuicháguiha ipoja katu ijáguitárõ oime Ωvága rokæ opΩr¤ta ã ivirúva á∫a jajeœói vove.

Eisuœúnte reisuœúva ha Tupãre ejeroviaverapÌpe oime hiœa ndéve ápe ipirúva,Ñande Ru imarangatúva oikuaa nde kurusu,rejuhuœÔva viru hetavépe hekovia.

Page 22: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 23: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

21

Ani pechembΩasÌtei

Pehaœãmbaiténe, pepoœæpoœænepe nde ahΩœokuápe cha… ku pejuhúpajaheœorãve ha upéi pemombútaha tesa Ωkuágui tÌkΩ noñehæi.

PechembΩasΩœÔnte cheamΩrÔi rireoimérõ raœe napechembΩasÌiaraja aikovépe; maœerã aipo tesaΩ rΩkuépe ne chembojahúta?

Maœerãma ave pe teœõrΩrune pembotapáta, pejeitΩjeitÌtanachembΩasΩpái, ha pende apΩtépeko che rekovépe chereko jaguáicha;

Ku aiko aikoháicha nachemombaœéi. Ani pembΩasÌtei pe ΩvΩkuaitépecheñotÔ haguã, pΩpuku porã,ha ni hΩpΩkuéke ani peipapa.

Mi pecheñotÔ cherekovetépe,chemombaœeœÔgui –sálaine– peje;maœerã guaœu che retekue áriperaharaháta pe pende pΩtu.

To^mi omanóva pe ñande jerére,ndaipóri haœéicha, ndaijaveguái:ava raœeve, popot^, arandu, ha pe oikovépe torΩjárõ oiko.

Péichako ñande tekove, ΩvΩpóra ndajajoœapói ku mbaœevetérõ,ne koœΩtevénte oñopehænguérõ¡Mba!… jakaguai, ñañarõ ojuehe.

Page 24: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 25: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

23

Anive ñasapΩmi

Che reindΩ avΩœa, rΩkeœΩ, tΩvÌra,sΩ, túva ha taita maΩma peimeháicha peguapÌre ãicha puhoe rovái umi ogarokáre pehendu ha∫ua.

Na ku ñemboœéicha che ñesaœÔijoha ko che ñeœã oñes¤pehæva ko poΩvi ahoja ñu kuarahΩœãme,hiœãgui chupe opaΩmi maΩma.

O^ko ohaœãva kuarahΩ omoœãmaΩmágui hata hiœári ojajáiva, ipot^gui Ωvága imbΩja okeha, omΩeñóiva ára ha pΩahu araja.

Jajesapeœána anive umiiñeœækuaáva ñanembotavΩ, mboÌma ohasa tata ñande ári,térã ndajakáiri, ñapoœæ jeΩ.

Page 26: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 27: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

25

Ára ahΩœo

Ára ahΩœo jaheœo rapechiœõ kirir^, opu isapukái,oΩvapojái, oñandu huœΩhese katuete ou ojejoso.

TembipurumÌi mbaœe mbaretekΩsepe guasu ojepoguΩguΩ,oiguΩru ha oitΩ, ¡Hípa! oharΩvoΩvΩra o^háicha, jahecháma okái,hendΩ ΩvΩ áva, oñap^ ΩvΩ;ohekokΩt^, vaicháva ñandévetekoœanduœÔ, tekovesat¤,tekoñeœængu, tekoœapΩsaœÔ;ndajahechakuaái ñande hendiveñande rekove mbΩkΩha avei.

ΩvΩtu juru oturuñeœæ,imbarakapáΩ, osæ oikarãisãpu kirir^, oñembΩesavi,pumbasΩ huœΩ opoi ha oho,arapΩ ohΩvi mamo ojejoso,ñande apΩsakua ohapehasaha ãme oguahæ, ára opoguΩguΩ,ikirir^so, osæ ijaheœo,márõ kirir^, opáΩ ha opáΩ,marõma okeve… noñesambotÌi.

Márõ oipotave tekoha jaitΩ,tekoha ajuœΩ ñañap^ hiœáva,ñamoamΩrÔi tekoha pΩtu,teko pΩtuhæ ajuœΩ rogue;jahekañaína pΩtupa rape.

Page 28: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 29: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

27

Ava saœÔ tee sãsoœÔ

ArapΩ ΩvΩpóra hapeœavΩse, ikuchaœã katuete hekove,ndoguatái katui mbojoja oipotaháicha,katuete ivãse iñemboœΩ, ikechæ, ijΩke, ivãite, hete raœãnga kuarahΩœã ojeheœaojuehe, ndahetéi, ndojojái, naiñemeœæiiñakã rΩepΩ ãnuœ¤, ndahapéi,hesa ñemaœæ rape jekutu mombΩrΩ;nomañái, ndohechái, vaicha ndéve omaœægui opáΩ, opaΩháko opáΩ,ndopaΩpáinte, hesa rape iñΩpΩt¤,iñapΩtuœ¤ rembiguái ndoguatái, oñes¤,opoñΩ, osapΩ, nomaœæi, opaΩse,ndopaΩséi, ndaikuaái, nomañái hΩepÌpe ipΩpe, nomaœæi ijehe, ndohechái hetepΩ, hatat^ apΩtuœ¤,hesaΩ angapΩ, okañΩ iñeœã.

Jahecha isaguaœa, hesaite, iñarõ, itieœÔ, itarova, heroña hekoveΩvΩvóra eha; jepénte naisãinaisãsói, vaicha ndéve saœÔoikove, ne ndosói hekove apΩt^ha sãmbuku; ojejokua, ojepokua, ojepΩkua, sambotΩ, sajokuápe oikove,ndojerái apΩtuœ¤, ne chuguípa pΩt¤,iñΩpΩt¤ arasΩ ha jasΩ kuarahΩ ñoãsΩngue; epuœãke ha epáΩ,eitΩvΩro ndejehegui ku tavΩ timbokue, tojera pokuaha, pΩkuaha, sambotΩha apΩtuœ¤ moœãha; tesakã rendΩpu tomimbi ndepΩpe, ha anivéma reke,terepáΩ paΩete, taisãso añete ΩvΩpóra, ava rekosã saœÔete.

Page 30: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 31: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

29

Chakore ñane enfermera

AjaΩvÌta atupãit¤ ñande sΩ, ñande ΩvÌpeha tetã poΩviœã guÌpe ajovasa ha tupãnói,ñemboœépe tahenói ParaguaΩ che ΩvΩ, nde réra,chakore ñane “enfermera” renondépe tañes¤.

TojΩkÌi apΩtuœ¤ umi ñeœæ hΩpΩœ¤vévaha teœi na aretéma ñande sΩ ojepoΩhu,marõvepa pΩtuœu pejuhu ñane retãme,ha tetã membΩ ñeœãme peikovépa oporandu.

Ña Leœo che kóina aju ko nde saroœΩ mbotÌpe,roœapi ñeœæΩvotÌpe ku jopói vera rãngue,haœemínte angáko che moœõ oime poguasukuéra,atΩha rupi oñeœæva ku oloa tetãraΩhu.

PΩaœemi hína japu oñehæ koœã jurúgui,ndijavÌipe mboriahúgui ojere ha ohechagi,ohasa kañΩkañΩ mbaœΩru veraverápe,ΩpΩt¤ amo huguápe loœuru ohoñemi.

Ndoikuaáinteko che sΩ mbaœete Chaco ruguápeku mboka ratapore kuimbaœe rojaheœo,tesapu, ñetΩmaœo, hΩekue katu okápe,ne oime nemitãháre ndepΩœa, reipohãno.

Rehecha ñane retã poriahu membΩ mimi,jΩvaœári ojehekÌi, oñop¤ ñane ñeœã,mbaœΩru ku ogueroja tetakuére ojejapíva,mitãite, ikΩrÔikΩrÔi umi ñúre heœõngue.

Hetave mbaœéne oime naimoœãi che haœepáta,hípa ndéve iporapáva chéve ni nahaœãngái,jaheœo ha sapukái, naipaœ¤i ku mbokapu,opa oiméne rehendu, ipΩahu, noñehãingái.

Page 32: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Che aipotánte opΩta araja tenonderãme,o^ha ñane retãme pΩahukuéra paraguáiohaΩhu ha omomorãva sΩ ha túva chakore;tesarái ñaña poguÌpe peguepánte nahiœãi.

Page 33: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

31

Chakore ohoparaíma

JoΩkeœÌva paraguái pehendúna ã haœévache ñeœãgui oñehæva che ñeœã remimbΩasΩ,chakore túva ha sΩ pokãve, ohoparaíma ha koœã hembΩmimíva pΩtuœúpa ohupΩtΩ.

Gueteríne oime oisuœu petÔ h¤ rove roguéicha,ñorairõ teœæ guaréicha roΩrõ ha momarã,ndaipΩœái ahæ ava hajevérõ hesekuéraojoso anga kΩséicha jejahéi, omokõuka.

Ñande ru tujamimi, ñande sΩ i∫uai∫ui rasámaoguatañes¤, iñepãma ha hetejeroœami,ndoikuaáinte ahæ membΩ ku voli rovái hendÌva,aña ik¤gui ohΩpÌiva ñandeœÔva rataœΩ.

Oikuaa ngaœu raœe tekove rape apÌra,huœΩeta hata rendÌva, mbaœetépane oimehataœÌpe «Lucifer» hatakua guive opoívaojoœaœaœári oitÌva tekove kΩrÔikΩrÔi.

Ñaimoœã ku angetete mbokapu mive ahendúvambokavusu ihuœúva, naimoœãi upérõ chehetaite ára rire vΩœaœÔ ha ñembΩahÌireroœΩ, ama ha topehÌire á∫a ãva aisuœuha.

Ajuhúneha araja jejahéi ha ñemboΩke,ambΩasΩ, cherasæse, naiporãi ko tembiasa,márõ oime pΩahu oikuaa ñorairõ ñarõ rape;tapeho pehechami, neœirãngái ojeœopa.

Ωvate poΩvi pΩtã, morot^, hovΩ jajáivamitãmícha ijurujáiva rehecha ku ohasa,opΩta ha ojovasa, oñes¤ ha otupãnói,ndoipurúi tovamokõi, ndojoguái koœa∫agua.

Page 34: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Oipeœa iñakãhoja oñakãitΩmi ohasávo;ndohechái tembiecharãrõ ipΩahúva tetãΩguatavaΩgua, mburuvicha pete^ntene vosápe,mavave ñane retãme chakore nomombaœéi.

MbΩrΩœái, roœΩ, ama, ñembΩahÌi, keœÔ, Ωœuhéi,angata, techagaœu, kueheve guare tataporekue ñarõ ojehÌi; vaichánte ã jejahéirekovia ã tapicha jepoΩhu ombojevΩpa.

Che akãme ipΩahupa ahasavaœekue kuehe,ñorairõramo guare mbaœΩru mboka jovái,mbaœΩruveve rata ihuœúva hembiœu;Ωvate guive koœá∫a peipuru orerehe.

Rehecha ku hendΩpa, vaicha ára ojepotáva,naipaœ¤ija tatakuáicha, iñarõ ku añaretã,ñaimoœãnte okΩ tata ohΩvíva ñu resáre,a∫ave a∫aheránte nderetembokua, repa.

Vaicha chéve ku opáma ñorairõ á∫a guarã,chakoréva tetãΩgua jaheka toikoporã,toguapΩmímana léipe poΩhupΩ ha terekuaha hiœára tahuœã porãite, pΩœaguapÌpe.

Ani á∫a ΩvΩ guÌpe, iñamΩrÔi are rire,ne guaœu ñamombaœe, ñamos¤, ñambotuichajajeœói jajerure, toguapÌke herakuérakuatia itajuichaguápe ha a∫aite ñamomarã.

Page 35: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

33

Chakore rekoœasΩ

Hetaite rire ohasaœasΩ, roœΩ, ñembΩahÌipΩharepaœÔ, mbaœasΩ, Ωœuhéi,kuarahΩœaku, ama, topehÌi,tesaΩ, keœÔ, tasæ, kaneœõ,hese ipopeno ñande jejahéi,jaiko ñamboΩke, ndajahechaséi,chugui jajere, ñande jeguaru.

Upéva jajapo ku ndajaikuaáiguitatakua hendÌva, huœΩ ratapÔi mbokaita jurúgui ondΩvu teœæva,ñorairõ tuguÌpe ombojovahéi.

Ndachereroviáirõ eja ha emañahekoha ap^, tapÔimi paguépekochõ sorokue, inimbe pΩguachiãmbami ári, ahoja vaimímeojejahoœi, hugua kotΩœípe,platomi karéi, pΩgua kΩœamímeΩvÌpe okaru, tembiœu heœÔ,ku kosído h¤ ha arro popo.

Kóicha jareko koœã Chakorépeoiko vaikuépe, ohasa asΩ;oiméne oupa, ojeΩvΩ iñakãmetatapÔi mboka ondΩvúva,mbokapu ava opoΩhúva,pire Ωrupæicha ombokua.

Page 36: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 37: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

35

Che ahoja, che ΩvΩ

Che ΩvΩ ParaguaΩ, ndéve ahenduka lápigui osΩrÌva,che retãraΩhúgui cherakateœÔva akói nderehe,na ndaipotavéigui itasã ipópe nde kupΩ apΩt^vaha ojuka ndepÌri márõ ne membΩ kerandΩ koœæ.

Che koœápe aime jepémo oime naœΩmaguaréichaku kΩse akua ha mboka che pópe, romoœãvaœerãanianga avave umi ñandeœÔva oike ndepuru,ΩvΩ ha Ωvu nde reguerekóva ojapΩhΩpa.

Ñande rumimi, ñande sΩ ∫uai∫ui ohejavaœekue iñemoñare ñane retãpÌre omumu, omuña maΩma pΩtagua, oipotavaœekue nde rete pehæ,piko che ahejáta ne karame∫uáme oiguΩru, opoœæ.

Máva ahæ akãme pa oime oike á∫agua maΩma,huguΩ ombotavÌva iñapΩtuœ¤ ha ou omombaœeñanembaœeœÔ mbaœe pararã, hΩrukuerei ha omboΩkete ñane purahéi, ñane avañeœæ.

Upéicha rupíko ko ñane retã ndaijeheguivéi;ojeko ambuére, viru oipurukáva, náma ohuguΩœóvaha omoñes¤káva ichupe hovái, tojapo ojapóva,hogapΩpeguáicha ojeguΩguΩ nágui ipuœaka.

JarojeΩvΩmína ára Ωma guare Caballero, Iturbe, Molas, Francia, Ùegros tetãraΩhupópe oipeœavaœekueapΩka guasu España poguÌgui ha omeœæœÔvéma;upéicha avei ñañopΩtΩvõmo tañanesãso.

Page 38: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 39: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

37

Che ñeœã rokΩ

HatapÔi che ñeœã, che ñeœã ojepota, oheréi che ruguΩ, oñop¤ che angapΩ ombokua ã Ωvu, ΩsapΩ oñehæ,pe Tupãne ohΩpÌi maraœÔ hovasa.

Péina á∫a oipapa kuarahΩ guΩpegua ára, upéi ojuhu Ña Seva ojora ΩpΩ hague ipuruœã Ña Hilaria imembÌpe, mokõipapo arahápe jasΩpa ku ojajái.

Na sãpu ñaikarãi, purahéi ñamombu,poapΩpa rembotÌvo huœãœÔva vΩœatojuhu ne angapΩ, taipotΩ ku torΩ, mboraΩhu nde ahoja, taipuku nde guata.

Pote^ ne membΩ tojere nderehe,na Pitota eju, nde haœe ijΩpΩkue,Kiko nde upe rire, Oscar ku mbΩtere,na Alfredo ha Gume Nidia nde ipahague.

Tapejáke maΩma pehet¤, mochich^,tojoguáke mitã juaviœu jΩvaœári pende sΩ toikuaa; mombaœe oikovépe iporã, ani upéi amove ñambΩasΩ.

Nde che sΩ ndepoœa mboraΩhu ndeahoœi,na pΩœÔinte ahendu ku ijuru renΩhæne membΩ omombeœu, nde rape omombaœena isΩ ombotuicha; ha añete, che arovia.

Nde haœe ku kuña ajuœΩ apΩtere, mbaœapo, ku apΩka ndoikuaái nde guapΩ, putuœúpa ipoja; retutu, tavahu, jeheka, mbujape ne membÌpe guarã.

Page 40: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Kái Kota nemoir¤, mboraΩhu pembΩajemboΩ ára koœæ peipapa oñondive;hekoviakoviapa, ha á∫a péina oupehængue, ñuãsΩngue nendive ovΩœa.

Page 41: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

39

Che retã, che sΩ

Che retã, che sΩ, ko nde jΩva ári ku chemΩatimóivaha ne kunuœ¤me ajuhu akóinte ahoja akuvΩ,ndahiœãi koœærõ romoporeœÔgui añandu roœΩ ha ajuhu amáicha cherovajohÌiva che resa Ωvu.

Mávane iporã ambue ΩvΩ ndéicha ko arapÌpe,jahechárõ hína oipΩso nde ári Tupã ijahoja hovΩ ha ipot^va, koœæ ojaΩvÌva amo aramboΩpÌpe nde kuarahΩ piári hata rendΩpu oñohæ ha∫ua.

PΩhare oguahævo omimbi, ojajái mbΩjaita nde ári,ha ne ñasaindΩ ne ñu, nde ΩsΩrÌre, haœãnga, iñasãi,ñañandu vevúi oipeju ΩvΩtu ku purahéi piárimombΩrÌgui oúva mbaraka ipepóre, ohupi, omΩasãi.

¡Ha che ParaguaΩ! Nachekaneœõi ne membΩ hekópe,nde aomi pΩtã, morot^, hovΩ Ωvate ovevéva re cherovaΩvávo, poœiñemboœΩ ajeroœaœÔre, hatã añemboœe, che retãraΩhu ndéve ahechauka.

Page 42: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 43: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

41

Chokokue, ava poriahu

Chokokue, ava poriahu... ¡Ha kuimbaœe!!!Nde pΩapÌgui ipotΩ ParaguaΩ koœæ pΩahu¡Hípa kuña! Che sΩ ha teindÌrakatupΩrΩ, mbaœapo chokokuéva avei.

Ahendu remochich^, remoñeœæ ne membΩ,temitÔeta hovΩ¤va ne iñeœãme opuœãkatui ehΩvΩkóigui ijΩvΩ, hekoha,ipotΩ ha∫ua koœærõ ipΩpe tetãraΩhu.

Kuimbaœe chokokue: jerovia hopevΩ nde retére ava. Rejahu nderΩœáipe,nde rΩœái ku ama ohΩpÌi ha omΩeœõvatetã membΩkuéra ΩvΩ oñemitÔha.

Nde pógui opuœã poΩvi mbΩtetépe jojapΩ, pΩœaguapÌpe ku Leõ osapukái ΩvΩrarakã paœ¤me mbΩjaite ojajái,ojehai pe ijerére Tetã ParaguaΩ.

Kuñami chokokue: avave ndohecháirejapóva teindÌra, kokuépe rejeitΩremΩeœõ pe nde tΩpói remokãvo nde rΩœáiha upégui rejeΩvÌvo tatat^ nembΩesaΩ.

TataΩpÌpe reipΩvu hiœupΩ asajerã,hesat¤mantevarã nderehe oñeœæreiΩtÌva,ne ñeœã omoñanandÌva pe ΩvΩ ojeΩvΩkoiha;anivéma nderΩpÌi karuguágui, tujurÌpe.

Ndohechái ne angapÌpe opupúva Ω sakã. ku vokóike ombojeœóta omoœãva ndeheguihendΩpúva kuarahΩ, nde Ωvápente ojajái;chokokue poriahupÌre, anivéma jajahéi.

Page 44: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Nde rΩœaikue rΩkuerépe rehΩpÌi haguã tatanderehe ojepotáva anive ha∫ua rekái,ehΩvΩkóike nde ΩvΩ, taikΩra, taijavevo, taipotΩ ne ñemitÔ, topuœãve ParaguaΩ.

Page 45: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

43

¡Ha che ΩvΩ Paragua˘!

¡Ha che ΩvΩ Paragua˘!... Nde, che sÌnte avei...Che, ne membΩ... Nde rete pehæ...Tupã ndehegui chéve cheœapo…Che haœe nde ΩvΩ akΩtã tee,ha nde retepÌpe ajeΩvΩvaœerã...aheka ha∫ua ΩvΩkuaœimiche tanimbukue oñeñotÔ ha∫ua…

Che ahase upépe, na tajeheœandejehe che ΩvΩche nde ΩvΩtimbógui ajeraœΩpΩ….nde jeΩœarã che ha che nde jeΩche retã, che sΩ, che ñepΩr¤ngue...

NdepΩpe avei ku koœæ ajuhuku omboΩœuhéiva che rembipota...nde rete ambovo, náma añemitÔ,aitΩ ndepΩpe kogatΩ raœÔi:mandΩju, avati, kumanda, arro manduvi ha Ωva...ndepΩpe opuœã ha okakuaa, hokΩ¤, ipotΩha upéi hiœa...¡ha che kerandΩ!…apuœãrõ che, repuœãne nde.

Kokuegua maΩma ku ndopΩtuœúi,ndohejái ikoœærã, ku hakuete javekuarahΩ hendÌva guÌpe térã ku araroœÌpe taroœΩ, toœela na tamoraœe oipejupoœikatui oñemitÔ, opuœã hiœupΩrãomuñáva ñembΩahÌiikogatΩpegua ombΩatΩ, omonoœõ, omΩapesãha ipaœ¤me oipovã ipotÌva ku vΩœa.

Page 46: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Nahiœãinte jaikuaa o^ha ovÌvo ne membΩetaite paœ¤meipΩœápe ojaturúva hãi jováiva jarara,hãi rapógui omondΩkÌva ku hendΩsΩrΩ vai ohaœãva ndejuka.

Iporãvaœerã jaju jaheka kuarahΩœã ko ñande poΩvi pΩtã, morot^, hovΩ jajáiahoja porãite guÌpe...pΩœaguapΩ, joja, sasõani jahecha ojepΩsoko tetã rete amΩrÔi,tekove haΩhuœÔha pópene oikógui jaheipΩ.

Page 47: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

45

HechapΩre, hechapΩrã

Ku aimerei rãngue aguapÌva che apΩkápeha oúva che akãme añemo^ma ahai,Ñandejárapa omo^ ΩvΩpórape ojajáiva,hendΩpu mimbi jováiva ku Ωváicha hesarã.

Omaœæ, ohecha ha∫ua mbaœe rei, vΩroreiha oiménepa avei apΩsa ombokua jováiku ava ndahekopái ha umi o^mbaœÔva,ni moñái ojapoœÔva ΩvΩpóra rembiapo.

HiœΩve omonoœõ, hembiaporeireíne,a∫ave ha ojavΩkÌne ma ave imbaœeœÔvaha ikasõmbukupaœÔva hapichárema oñeœæne,ha upéi juruheœæme ndeœapíne, nembokua.

Ùmave chemanduœa aguapÌmi óga rokápeche resa pe arandukáre haipΩ asaœÔijo ohasávape ojopi, cheœapi ñeœæreitÌpe,je aipo aleeteígui ikatu añepohãno.

Ne ka¤ ojepopiaœo, á∫ante je chetavÌne,pe tapérema aguΩguÌne pΩnandi, aju ha aha,

–pa húlano rehecha– je haœéko peichakueopΩta ha á∫a ndépa péicha ai repΩtase.

Eguatána ha ehecha ku ñepã ha tesat¤icha,heœíva ku ñeœængatu ñahendúvami ojeœe,mamoite peve oguahæ ΩvΩpóra resaœã,pe ojapóva iporãmíva ko ΩvΩ ári ndaœijái.

Reipekágui aranduka mbΩkΩmi koœæ ñavõ,katuete ku oikoœõ ohuaœ^ ha ojeœóivape,koœÌte umi nde rogaΩguávama katu nomokõmbái,ha hesápe ndohechái na tove taikoœæmba;

Mbaœupe onambipoka, na to^ke ku hΩjúiva,ha opa hesa Ωkúva jepe oiménte omañami,iromívante to^ haœe upépe ikoœæmbátaha ndeœíri pete^va itavΩtaha avei.

Page 48: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Na tove tojehecha rekaΩœu rambosa ári,kakuaáke topuka, angaipa huvichaœÔva,mombaœe, opaveœÔva, ombotuicha vΩroreiha tandeapΩsambotΩ nde rovái ku mbaœepu.

Pararã ñaikumbΩœÔva Ìrõ katu taitieœÔ,néi, kuña toñakambΩ ñemomÌime kuimbaœére,nandiparai ojuapére sapukáipe ojerokΩ,na hemóima umi ∫uai∫ui, lepiju taijurujái.

Ani angánte paraguái taitavΩ, to^ hendápe,nde rΩpÌi ñeœæme∫uáme ku guarania, polkami,upe ñanembaœemi, ñanchirijoa ipúrõ,ne koœÌte ñahendúrõ pumbasΩ kate mive.

TaipohÌi, taipohΩive hoœumi mbaœérõ hína,ohendúrõ, ohendumíva ke taiputaipu jeΩ,taheta karamambe, taiporã iporãháicha pe ohenduvaœekue jeÌnteke chupe toñemo^.

Mávapa ñanemboœe jajahéi ha∫ua koœãre,jaikopa ñane akãre, ñamboΩke ñane mbaœe,rehechávapa ndave tapicha koœa∫aguáva,iñakãngao oipeœáva ikakuaa∫uave rovái.

Náma opa tetãraΩhu ha hetãre ombaœapóva,ha avárõ ndeœapóva ne saœíma jajuhu,ñainupáne ñande ru, ñapuœãne ñande sÌre,térãiko apΩveœÔme oguapÌma Ñande Ru.

PeguapÌva pehendu ã mbaœe ápe haœévaha amove omoñeœæva, ñamboΩke tekotavΩ,ñapuœã jaitΩvΩro ñane ánga ΩvΩtimbógui,jaipΩhéi ñane ñeœã ha arapΩ ñamΩatΩrõ.

Page 49: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

47

Hembiaporeireíva

Che angir¤, che kotΩœΩ ndahaœéine arandúguikatuete ñamondΩkÌva kuatiáre temiandu,otΩkÌnte che ãndu ku peæicha ndajuhúiguisaœÔijo, akãngurúgui ojapóva ñeñoir¤.

Jahecha ha ñahendu onoœõrõ ojuaveguáva,pukapo ñemotieœÔme, hembiaporeirei,mbaœeve taiñarandu ha itavÌrõ pΩaœevéma;pireh¤ ha piret^ ojapóntene avei.

VΩœahágui tojeΩvΩ, lepato ijaoh¤mbáva,ipekuéguio pe tape oñuvã, oñasaingopa ojuehe ha osapukái, sarendΩ, jaguahasÌicha,imaœæme nemondÌiva, ohasávape omondÌi.

Hesaœã hague ojopΩ, ku «peaje» ojeruréma,ã ahændie ipΩaœevéva rekuœe ha ndekutu,saœΩju, akãmbuku mbaœeve, itenondéva ne ΩvΩ ombΩavevóta, jahavévo ijetuœu.

PΩt¤jávo pe tapére haœete itarovapáva maΩmaite mitãrusu, mbaœΩrúpe tonoœõ,tosæmbáke ojuapΩkuéri, tahendÌma ojuapÌri,tokapu, topereréke, hatat^ha ojuruœo.

Ha pochÌke tojapo sapΩœa ku rejojáirõ,na upépe jaheihárõ hatãve omokororõ,omoñemboœΩmboœΩ, omΩasæ ha ombokapu,rehendúko ihuœu, ndeapΩsambotΩmbotΩ.

SapΩœánte ku hoœárõ, opuœã oikΩtΩkΩtΩhakãjái, oñakambΩ, oguapΩ, omokororõ ha hendΩ jeΩ tapére, hatãvéntema oho,ne mbaœépa oiméne oiko ã, itúva ha isÌgui;sapΩœa opoírõ pÌgui, jaheœo, tasæsoro.

Page 50: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Oimevéko ΩvΩvo nahendápei jajapóva,ñande ára ku ohóva ñambΩatΩ rãngue arandu,jaguapΩ téle rovái ñandesaœΩku peve;aranduka ñemoñeœæ mombΩrΩ ñandehegui.

–Anga chetavΩ voi– pΩaœe osæ ñande jurúgui,mbaœapo ndajajuhúigui jajuhúva jaœaœo,oime oiko jeporavo mávapa oike pΩahúta;opa umi ikatupΩrÌva opΩtáma ombaœapo.

Ojovái ñande apΩsa ñambotÌma ñane kuãme,térãma ñande apΩsápe ñamo^ ku mbaœepu,na ani ha∫ua anga ñahendu pe ñande rúpe, ñande sΩ ñeœæpohÌipe pe hiœánga ñañop¤.

SapΩœánte ongururu ha oñeœærupiœimi,omboœe ñesãmbΩhΩ maΩmave ñemoñarépe,roΩrõ, juruœatãme ne ñasæ ñambohovái;ijapΩ ndaijaikuaái mamo ahæpane okapu.

Ne koœærõpa jaju jaisuœu pe ñande sΩ,ñande ru ha kakuaáva ã rasΩ juru pore;Ñandejára tukumbo ne oime upe javesaguaœa, hekopaœÔvagui ohapΩ pe ipire.

Naiporãiko che rΩvΩ, che reindΩ, joΩkeœΩkuéraã ñane ñepΩr¤nguéra ohendúrõ ohendumívarema ñañembohorΩ; pe ñande jahechaœÔva,ñahendu, ñañanduœÔva ne raœéma ohasapa.

Che ahecha, ivaive avaite rembiapoœÔ,ñandeœajupaœÔakue, tahaœe tuja ∫uai∫ui,jajapo mbaœerei, avaetére hoœaœÔva ha upéi membΩ, taœÌra jaœaœo, tovaœapi.

Page 51: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

49ÑamboΩsÌitarõ etei ΩvΩpóra ojapóva,ndahaœéi meme iporãva jepe oime ndaopavavéi,jajuhúta ndosovéi kuatia ári ondΩvúva,jahecha ha ñahendúva, haiha apÌra rΩ.

Apuœãtama ambotΩ che ñeœã aΩvu sΩrΩ,ndahaœéirõ apΩveœÔ amove omosãmbΩhÌvana jajúne ojuapΩtépe ñañohendumi jeΩ,amoingéma che huœΩ ko che ánga rΩepÌpe. Na upéi puraheipÌpe mbarakáma toñop¤ondive ñasaœÔijóva, ikatu ha∫ua koœærõoikoœõmi korasõ ha omomÌi apΩtuœ¤,tomombáΩ ñane ãndu ha arapΩ tomΩatΩrõ.

Page 52: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 53: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

51

Hiœa∫ui jeÌma jeporavo

Hiœãgui jeÌma hína oikoha jeporavo,atΩraite ou ha oho itavahu, itarovapa,oñokarãi ha ojosuœu omumúko ojupiséva,herakuã teœæma téra, taœanga oñemboja.

Ijurujái ha opukavÌva, ohasávo oñakãitÌvaha horÌva jahecha, nderecha, ndekuaaitendepete, ndeapichΩpa, ha ijerére nde ahoœímajaguaœi, tembiguaikuéra, ndopavéi mongeleœe.

OñepΩr¤ oñemboveve ao pΩtã, ao hovΩ,ao para, tamorot^, jahecha oñombohováináma á∫a ñokarãi, omomÌi tuguΩ pochΩojoΩke, ojokΩpΩœΩ ojupe noñeœævéi.

Haje oime tavΩpaha pΩkoœæ ñandejoœo,á∫a oiko ñembojaœo reikuaáta ipoh¤va,na koœá∫a ndeapichÌta, neret¤, ndeapetepáta;tojupi katu ha upéi jahechánte ndekuaápa.

Jahechárõ ã mbaœépa ñande ku jepoΩhu, pΩœarópepa jaikóta jaikohápe ojuapΩtépe, ha upéi amo huœãme tajaikemi jejopÌpena guaœukohína hesekuéra jaháta ñasaingo.

Tajaœa techavaípe, pΩharepΩtereine ãsΩngue mante ojeréta nderehe che angir¤,haœekuérako ojupi Ωvate ha oñomΩenda,okaru ha oiko porã ha ombΩatΩ guive viru.

Koloœo Ìrõ chovΩ, tahaœehaœéva aoParlamento-pe onoœõ, taheta, tahetaveimbarete ha oñomaœã, taimonda imondaháichana aráka kaœirãi ohet¤ta ni ipΩr¤.

Page 54: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Hajéko nde ñande tavΩ ha eteínte itavΩvépatavaΩgua jahechapáma. Ojupívante omonda ha omboΩpi ñane retã, okambu ha oΩguΩœo,hΩpaitepaite peve oipΩtepΩtevéanga.

Ha ñande katu jake ha jΩva ñambojuasa,kirir^ pokatu guÌpe jaisuœu kojojaœÔ,mboriahu ha moõpi kuarahΩ rataindΩ guÌpe,jahejágui ikatuvéva ojahéi ñanderehe.

Page 55: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

53

Ikarame∫uáva

HasΩ hasΩvéva anga ojejoso, ojakutupa cherehe meménte huœΩ rembiœu, che rete oipoka ku petÔicha iróva, tukumbo pore haœógui otΩtΩtÌiva, che roœógui ai hesaΩ, ijaΩsΩ, itái chejopíva, kΩœÔine ijurúpe, che ahΩœópe háiΩva ajuœÔ, ajuhuseve che k¤re omombúva, ñeœænga kΩœa ahovaœapívo maΩmáva rei.

Vareœa añandu ojaojohéirõche pΩœa rΩepÌpe oipepΩ, oipokaha che ropepíre osaingo ipohÌiva;andu ohekÌiva, topevΩ ñuhã,mamópa aimoœã raœe ahupítakurusu pohÌi kaneœõ oitÌvache atiœΩ ári, ku heœõngueteou chereja, inimbe oimehápeojetepΩso aju ajuhu; ã che retΩmaososososóva, pipo ikaneœõvachéicha o^vaœerã ikurusu guÌpe.

Che po havara, oñekΩt^mbávakΩse ha k¤imbére che kuãpa iñuhã,jukeri pΩapæ: hakuaju karæva,ijaveguaiténe ku mbarakaja,haœete voi ku ndachejΩváiva,añandu reínte vaicha osaingomokõi ΩvΩra kangue, karaku,huguΩ ha hoœóva ha ipirerei,ku ojehÌi rupínte anga amonguœe.

Ore retakuére aΩvu, sununúmeroho ha rojúva oñondivepa, roœa, ropuœã ne ijetuœúgui,ndoropΩtuœúigui roikuaa haiha;

Page 56: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

jepevémo hína ipohÌi koœãva,ku ndorojuejáiva, roœu, roisuœúvatoroisuœupa katui ojovái. Tupã oitΩ koœæ ha nderepΩtáiva, ndaipóri oguatáva, háime reveve,tΩœairΩ osΩrΩ, pirerΩ oñehæ,ñande ao hΩkue, jukΩrΩ ndopái.

Umi mburiviœi etei omboróva,kakuaa oñeœæ, hatã osapukái,mokõi, mbohapΩ o^ omaœæva,ndojapoporãiva héra ikuatia;che chereœõngue, na nameœævéima,amondohoitéma añandu porã,ku jepojepópe reju ha rehóvaha mamoœahæpa a∫aite huœã.

Poœave ha∫ua aive vaíreporeœÔ pΩaœe oja chejura,chenohæ upégui, chemomombΩrΩ,ha umi heruguãre hetaite aheka,ajecha jasÌicha mbΩja kuéra guÌpe,o^ma upéi pΩaœe chemboΩkéva,opΩr¤pΩr¤ népa cherecha;mbΩjave ohupígui ijatiœΩ ári chehegui hikuái,ne chemomarã; heœíva voíngoehupi pe máva, tendota apΩkápemáva añetetépa reikuaa ha∫ua.

Heta ahasa ivai iporãva, ikarame∫uáva koœã tembiasa,namombeœupáiva umi atΩháipi,upévare á∫a amonguatia.

Page 57: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

55

ImembΩ joparaœÔ

Nderehénteko ndoœái ou kóicha ojejapo,huœΩ saite ojejoso, jovasaœavΩ ha aña,tesaráipa ñande sΩ Kaœakupéguianga oiko,ndoikuaáiva ñemboΩke sΩ membΩ joparaœÔ.

Nderehe hoœa che ΩvΩ ndepoœa jevΩevΩ,poriahuriahumimi sÌrõ angáko nemo^Ñandejára ha rejuhu nemboΩpi, nemomarãva; che haœénte ndoikuaái mbaœetépa reisuœu.

Ndéicha sΩ mante oikuaáne mbaœépa pΩœa oñop¤;mboΩ árapa ohasa karuguáipi hΩmbaguéi,topaœã pe imbaœΩru, ikuœa guive tujuha ohupΩtΩ ipΩtiœa ΩsΩrΩ, hoΩœu hoΩœu.

Ijasaje ha ipΩhare, ha ikoœæ jevΩevΩ,mbarigui ha ñatiœ¤ hoœupáta pe ipire,okambúvanga hese, popΩœÔi mbutu karu,ojopi ha ohuguΩœo ñande sΩ rete ñΩñÌi.

Peichaite nde che retã rehasa jeasa vai, ndepurúva ku heta, ndepΩtéva hetave;o∫uahævaœerã koœæ okuiha ndéve pojarejuhu nderaperãme poœaita Ωvaœaju.

Ha ohekÌiva ndehegui ñuvãt^ akuaœakua, naimoœãinte tesarái nde kokuépe ipotΩha,ha poœágui ñemboΩke hapoitépe repΩta;chepΩpéko ojepota ku poœa hiœãguiha.

PoœapΩ keraΩvotΩ na tajÌicha ipotΩpaha nde pópe oheja ndijavÌiva arapotΩ,rejuhúta ΩvotΩtΩ, nde kokuépeko hoœajajuhu ku temitÔ ha kogaœa Ωvapegua.

Page 58: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 59: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

57

Itasã jera

Angeteherãnte ama oñepΩr¤va,opi ha opieténe ára porãja,mboriahu ñeœãme mbaœasΩ oñop¤va,amangΩ opúva ku opívaœerã.

Opuœãva ikéra ne ndopaΩporãigui,ndohechaporãigui ãva oiko hese,anive jake japáΩna ΩvΩpóra,ani umi opáΩvéva ñandepuruse.

Arakaœetémo mboriahu ipoœáneitasã ojoráne isãso ha∫ua,amove Tupã ñandereraháneñande resaΩ opiete ha∫ua.

Jajuhu ha∫ua ñane angapÌpe,ha ã tesaÌpe pΩtuœu apΩka,jaguapΩvaœerã arajavetéma,ñaipovã iporãva anive angaipa.

Page 60: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 61: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

59

¡Jovasa Paragua˘!

Che retã, che inimbe, ndepΩpe añeñopΩt¤mbÌvo ake, koœæt^vo apáΩ,ndepΩpe añemitÔ, kuarahÌpe akái,kuarahΩ hiœãha ndepΩpénte ajuhu,ndepΩpe apΩtuœu ha nde pÌri apuœã,kuimbaœe hekovéva chehegui á∫a oiko na nderehae che sΩ mokõiha.

Ne membΩ mavave nahiœãi, nahiœãiremombo tΩreœÔ, ndehegui iporeœÔ,opoœo ha oho mombΩrΩ ojehekahiœãgui opuœã; heta ára haœe ndepΩpe ndaipoœái, ndojuhúi koœæju,mboriahu, jepoΩhu memetére ipojái,itavΩ, iñembΩahÌi, ijopívo ha oho,ouse, ndikatúi ku hepÌgui jeju,oime isΩchagaœu, iñeœã osapukái,ha hasæ, ojaheœo, hesaΩ mombΩrΩoikΩtΩ, ojohÌi, oimeháicha naikãi.

Ùmave tendota, imbarete, ipopohÌi;mi chupe ndahetái iñeœæme jepeku huœΩ ombohovái. A∫agua iñembΩahÌi,okambu, hoœupa kambΩœÔre ohejatetãΩguápe hikuái, pe Tetã Viruokarame∫uáme opoœæ, kariaœΩ ombosopeiviru, omondoho, ponandi oheja.

Moõ oime? Jepeve haœekuéra iviruhΩœáiœÔ repΩkue, imboriahúne hikuái,ijopívo hiœánga ha inandi ikorasõ,tuichave mboriahúgui ombΩatÌva hikuái,amoveve guarã mbaœeve nahembÌi,nombΩatÌi mbaœeve; ombΩatΩ tatapÔiogueœÔvevaœerã, añaretãme oime.

Page 62: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Mboriahu katu oime ojogua pe ΩvágahenΩhæ ha omumúva temitÔ ha itajúgui;omimbi, hendΩpúva apΩkápe oguapÌtaijave porokuái ne upérõpa oime;haperã ojapóva ojuhúta amove,pe amo apΩveœÔme naiñemóiri vΩœa.

PoœaœÔ sã mbΩkΩ añandu oso pota,kuarahΩ hiœa∫uíma tesakã reruha,jahechátañaína koœæt^ ogueœÔva,anive pΩt¤mbΩ jΩvaœári jake,jΩvaœári japáΩ, tesat¤me jaiko,tesat¤ ñamano, mbaœevérõ japa,mboriahu ha tavΩ rataΩpÌpe jakái.

Huœã sapΩœa ã ahæ araja,Tupã pópe ñaime, ku koœæ iporãja,ko ΩvΩ ParaguaΩre ohasarakaœeohΩpÌi pokatúpe ipoœave ha∫ua.

Añeínte oimoœã oimeha imembΩhiœánga ime∫uáva, itiœeœÔ, ipokΩœávaojahéiva isÌre, oroΩrõ ha oinupãva,osapoœæ ha oñamíva, ohΩkueœokueœovéva,ava ã ot^œÔva máva ahæ toimoœã.

Á∫a opáta koœãva, japaΩpa sapΩœa;naimoœãi ãsΩngue etaite jejahéi,koœasΩeta rire t^ndΩhápe jaikóta,apokΩtã ahΩœópe ñeœæita omoamΩrÔita, kirir^ jaisuœúta; na ñamÌi, jakuœejajopΩ ã ΩvΩvo tatuicha tuichaháicha,sapukái, purahéipe jajoka ijapΩsa,ñamondÌi, ñamuña, anivéma opuka anga ã mboriahúre, ha hΩœaikue repÌreanive oñemboharái; ParaguaΩ pehænguéguitoikoœÔ tesarái ha anive ipΩtúre avavéma opuœã ¡Jovasa Paragua˘!¡Jovasa Paragua˘! ¡Jovasa Paragua˘!

Page 63: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

61

KerandΩ ndoguéi

Márõpa omano ako kerandΩkueheve ñande ñañotÔvaœekuekogatΩ porãme ko ñane retãmopuœãharã, anive oikoœi.

JekupΩtΩ, torΩ, vΩœa, mboraΩhu,jojapΩ maΩma hovΩ¤joa,ñane korasõme ipotΩpaite,opuœã pΩahu ñande kogatΩ. AmbΩasΩ koœá∫a tetã temitÔahecha ichavi ha hiœaœipa,umi vícho karu ha ahæ maΩmahese okambúva… opa jatevu.

Che ΩkuaœΩvu ndahΩpamoœãikerandΩ rendΩ hendΩpu aja,pΩpe ahΩhÌita tetã kokuerã,cheΩpÌpe o^va ndaipirumoœãi.

Opuœã jeÌne kogatΩ Ωmaiteko ñane retã mopuœãharã,jaipurúna léi ha jahaviraha umi mondaha korápe toike.

ChepΩpe araha Ωvága koœæpΩtãngΩ rãngue hendΩt^ tini,oime kuarahΩ ΩvΩ ParaguaΩpe ára hovΩ rataindΩ tee.

Page 64: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 65: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

63

KuarahΩ ike guÌpe

KuarahΩ ike guÌpe hatapÔi momÌi,osÌi ha osÌi kerairaihesakua kera, haœete angeténtekeveœÔ poguÌgui osæ, ojehekÌivaisãso ha∫ua mbΩaita sat¤.

Opo, opuœã opáΩ pe hupágui,ojetΩvΩro, oñemosãso, ohataΩpΩœo ha oipΩhareœoaraguΩ rendΩ, arapΩpavæohenondeœáva chupe, pΩt¤ ára guÌpe haœe okañΩ;ne ndaipuœakái hese hajeve ojupi hiœári, ára jΩvaœári oñemΩatimói ha omeœæ jopói ava oguatávape ohecha ha∫uamaΩmaite tape;haœénte anga avaite hendápe ojΩ ha okái asΩ hataœÌpe,pire rapΩpa, pire jeovere,jejapelecha, asajekuete ojope jave hataœΩ guasurendΩpu tini, ratapÔi ñasãi, rendΩata k¤œÔ, rataite aku.Péva mboriahu rete oisuœu ku koœækoœære, ohupi ijapérekurusu pohÌi, ndoipotágui márõmavave pΩœa vareœa oikarãi;ñembΩahÌi poguÌpe oikoanga haœe.

KuarahΩ anive ãicha rejahéi ore retemíre, umi ñanandÌreΩvΩ roikarãi, roikΩt^ ñana,roitΩ javorái, ore kogatΩna romopot^; roipota koœærõkógaœa maΩma hípa osæ porãna karurãmi, mbujape pehæ,

Page 66: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

ñehekomboœe, ñeñepohãno, mboœΩ, jeguaka ha ao repΩrã jepe ndahembÌi viru mbΩatΩrã.

KuarahΩ jajái, kuarahΩ rendΩ,ára rataœΩ, ára rataindΩ,teœæ orejope ha orerovere,ha oreresape ha oresãmbΩhΩ,jepe orerapΩ pe nde rataœΩ,na roikotevæ nderehe oreave poriahu jasΩ oikotevæháicha nderehe hapére oguata ha∫ua.

Page 67: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

65

Kurusu pængue

Mávaœahæpipo che retã ΩvotΩne oime rakaœe oitΩete ΩpΩnde atiœΩ ári kurusu pængue,poguasu, pohÌi, ha huguΩ kΩœáguioñami aña juru rΩjuikue,upéi nderΩpÌi hΩkuere marãmeha nemongΩœa, nemoherakuãvai pΩtagua marandu pΩtúre,ha opa ΩvΩtúre nde réra ikΩœa.

Nepa ndeharu, nemongurusu,nderehe ondΩvu, nderehe ojohÌiiñeœã ruguágui, hiœΩkua marãguimbaœekΩœakue. Nderehe opoko ojepoheiœÔre ha ipokΩœakueopΩta ndeapére: terakuã aΩvi.

Ha upéi ndereitΩ, opΩr¤mbaite,nde rete, nde ajúra, opoœæ ahΩœópenemongololo, ndejuguΩ nunga,ndepΩtujoko, ha nembokuchu,ndejurumbotΩ, ha ndepoœaœo.

Péicha ojapo nderehe che sΩne membΩ tee: nderesapoœæ,neraœã ñuat^me, neraœã kΩsépe, neraœã huœÌpe nde atukupéguio ha upéi nde rovápe katu opukaite.

Koœãvako hína ndejukaitesevoi vaicha chéve Ìrõ neñotÔnderekovete, katu, ndikatúiro^gui heta ne membΩ teenderaΩhu añetéva ikatúva osæijurúpe, mbokápe nemoœã ha∫ua;membΩ ãichagua nanemomarãichéne che ΩvΩ reikove aja.

Page 68: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ha umi ambue ne ndeœimoœãichéko nahendúi, chéko nahet¤i,chéko ndahechái; etaite huœΩoñemomaœæ nderehe che sΩ.

Chéko ne membΩ ndahaœéi guaœu;asæne oimehápe romoœã ha∫uajepémo ñuhã ajeœi tapépeomo^ umi nderaΩhuœÔha.

Ndéko che retã ndahaœéi Tupã,Nandepokatúi repuœã ha∫uakurusu pohÌi poguÌigui, haœeopuœã haguéicha, upévare nderejúanga reœa ha ndaikatuvéirepuœã jeΩ, ha péicha reiko retΩrΩrΩhápe nandepoœavéi.

Ikatúmo oime ndepoœaœa∫ui,upévare che ápe añemboœétanderehe che ΩvΩ, nderehe che sΩ,ko ao pΩtã, morot^, hovΩhesaÌva ãme ndepoœa peveche ahoja tee, che retã porã.

Page 69: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

67

Mitã poriahu

Angete ahecha tape rembeœÌpemitãmi mokõi, ao soropa,ijopivokue vaivai oñomíva tΩpói chalaikue inimbomi guÌpe.

OpáΩ ramoiténte hikuái, ku hesa pileœu, kesu saœΩju japa,hupague opΩta, ava ndoipeœái;kuarahΩ jope rendΩ isavana.

Ha upéi pΩhare hakukue opΩta,ombojepota; pe tapeœΩkeatã ikochõ, tupa kuœeœÔ,kuatiakuemígui poΩvi ijahoja.

Otupambaœe, viru mbujape repΩrã ohaœã, jepémo amope tapeœΩképe isΩ oguapÌva,ojapo chugui raœe tembiguái.

IpΩœanandi, vareœa rupa,ohasaœasΩ jepémo opuka,hova kΩœami, pire kurupa,ha ipΩnandi, pΩchãichi anga.

Tupã emohembÌke ã mitãmimíme Ωva verapÌpe nde asu apΩka,ñeœã angapΩhΩ ojuhu ha∫ua,tekoœasΩkue tomΩengoviapa.

Page 70: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 71: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

69

Mboriahu koœasΩ

Aipota ΩvΩtu maΩma oipovã pende apΩsápeñeœæmi a∫aherãnte aguapÌva ha ambΩatΩ,á∫a che kupΩjuavΩ ikoœæ ha ojupΩtÌneha ndaœéiva che tΩvÌpe chepohéine iñamΩrÔi.

Ha upévare aipota peikuaa ã añandúvake ha páΩpe cheñop¤va koœasΩ huœΩ kΩse,mboriahu, mboriahuve ñahendu ja iñembΩahÌimaha roœÌramo orΩrÌiva mitãita pire rei.

Ijopívo, pΩnandi ikoœæne pe oikoháipiÑandejárante tuichágui nahatãine, hãimbiti,mitã saœΩjumimi vareœa, hesa rendÌvane ΩtÌre opoguΩguÌva tembΩre hoœu ha∫ua.

Ha ivirúva katu oho oguata tetã ambuére,mboΩ árape ojeréne ndijavÌi kuerái rire,ojopéne ipire kuarahΩ pe ΩrembeœÌrejahecha imboriahuœÔre oikoha opivoite.

Ha ñande katu anga tajajΩ pe kuarahÌre,ñapuœã ha ñapoñÌne karaku repΩrãite,ndikatúi ñañemonde ha ipΩahúva pΩreguane hasÌpe ñamo^ sapΩœárõ ku ñasæta.

Anga péicha jaikove jejahéi ahæve pópe,tesaΩ ha jaheœópe ñamboapΩ ñande rape,ha maΩma umi poguasu ñande kóga repΩmi,pirami jahupΩtÌva hoœupa ñandehegui.

Page 72: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 73: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

71

Mboriahu ñekoœõi

PΩtuœu añete oheka ohóvokoœã purahéipe, mbaœasΩ jehÌianive ha∫ua jΩva ikaneœõvohovágui oitΩ pire ratapÔi.

Ku jaguamaœæme ipΩœajehÌiheta aramíma vareœa oisuœu,pe imesa ári heta tembiœu,to^œÔ ijerére jagua ñembΩahÌi.

Ahendúma che mbΩa oñekoœõiva ombΩaœasΩ imboriahuha,ombota ojuhúva, kakuaa okorói;iporãve jaguárõ mbaœe jaikove.

Ohóma oipΩru ΩvΩtu rasæmeko che apΩtuœ¤ pupupahaœÔguiopúrõ opuvéva, mbaraka pΩahæreipojái ohasávo ava angapΩ.

Page 74: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 75: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

73

¡Na japoœomíma!

Ñande mboriahu ñañomboΩkeœÔrõñasæœarãmoœã tenonde, jaikónteñañepomo^ ivirúva avápe,maΩma akãguasúpe ñañes¤pehæ.

Jaiko ñañeœæ, jakopi ojuehe ,jaœe mamoahæ tekove chavi,huguaΩgua tavΩ, huláno raœΩ,moõ ohoiteíta, jajoœapoœi.

Jaœénte ningo sapΩœánte o^rõumíva apΩtépe mbaœe opuœãmívaojogapomíva ha taimbaœΩru,heta jukΩrΩ omokã rire.

Heœíma voi: —mamo ohupΩtÌtana koœã mbaœe ko akãnguru, pévango oiméne tuicha ojapo«golpe» hajeve, kóichaite opuœã.

A∫amoraœe poguasu raœΩ,perõ, nomeœæigui hógape chupe,omboΩœu ha∫ua imbaœΩrumÌi,ao ha hujúiva repΩrã avei.

Anínte upéi, tove tojupimbΩkΩmi jepe ikΩramihápe,koœærõ guarã mbaœΩru jajáipΩahu, piroœÌpe osæ oguata.

HapΩkuerimínte oguejΩ ΩvΩ,ΩvΩjΩ, ΩvΩra, tuicha ojogapo,opuœã araíre, Ωvate hokái,ojeΩvΩ rire okañΩ ha∫ua.

Page 76: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ijerereguágui, ojere animboriahu mbaœérõ tembiœu mbaœetérã oja virúpe ombokua chupe;ãvape ñande jajepopete.

Tovénte tosæ héra kuatiápe,herakuã omonda kakuaa hague,jaikóma ñande jaœe anichéneha umi mburuvu tomoœãmoœã. MboΩ jahecha, noiméirõ mbaœehesat¤ tavÌgui, umi mburuvicha,ojupi mboΩve ku ojupiséguioguΩguΩ ogaháre ombΩatΩ ava.

Upéinte ojupi, kotΩ ñembotÌpe,piroœΩpejúpe tΩœáire opuka;ijaperera, hΩsÌi pe okáremáva oñeœæséva hendive, oupa.

Osæ sapΩœárõ ikotÌgui okápeporiahu rováre omaœæ ha∫ua,iñeœæpohÌi, oporanduhápembaœépa oipota mboriahu mimi.

Vaichántengo chéve opomondΩise,jahechápa upéi kΩhΩjégui máva nosæipa oho, chupe omΩangekóiguitavaΩgua anga, rekot^ndΩmi.

Anínte oguejΩ á∫a upéichaháguimbaœΩru mimbígui, tojaguajuguΩ,oñemondemíva, pévape ojatorÌpe oñeœæ ha oapetepa.

Page 77: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

75Ãvako ñande jepe ñahendu pΩœÔi, koœævére neœírã jaœe,haœevéma á∫a ñeñembohorΩ,mboriahu mimíme ñeñemboœΩke.

JapáΩna maΩma, jajetΩvΩro,jaipeœa itasã oipokua aretémañande rekove, t^ndΩ, tembiguái;ikatu ñande ñandejehegui.

Ñapuœã avei ha jahupΩtΩÑande Ru, Tupã remimo^ngue;na japoimi umi akãguasúgui,nañakambΩœúigui ojoja, ondie.

Pehuaœ^ peju á∫ama voiñañemongeta, ñañopΩtΩvõha ñambaœapo oñondivepa;koœÌtema upépe nañaikotevæita.

Aipove jaikóta ñapohaœãrõ,mbaœejerure ku ñepomo^me,tajapΩtuœu ha jaikoporãñande kogami rΩœái repΩkuére.

Page 78: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 79: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

77

NdajapaΩmoœãipa

Jahecha mimi jeÌma umi hesaite katúva, ou mbeguekatuoja oja korápe, ou oheka hovapΩahumíva, ñemomir^etépe,oñemomΩmbaœóga, jaguaraœΩete oiko ichugui, imarangatuete.

Oñemeœæmbaite, opa saguaœa,hesaitepoi sapΩœamirã,oñemomir^ pe kora jerére,opohet¤mba, omaœæjoa hesemaΩmave; mavave nungandogueroviaséi; hesaiteteháguiisaguaœaho ha oja korápe.

OjukΩœuse, ou oheka hogue hovΩmíva; oñandu ikΩraeirete ãpΩngua, oisΩrΩkusehΩepÌpe o^va, ikuã oheréi.Ou omaœæ jahecha ipirépapéipi ku... pira, okambΩœuse.

Hesaitesaitémi jajuhúrõ ñúre,ha ku péicha péichante ndereitΩmoœãi guaœu, ha upéisapΩœa ojerárõ terejei hapégui,iñarõ pΩahu, hesaite jeΩ,o^ jeΩ ipirépe, cháke saguaœaoporosuœúrõ, oporosuœuvai.

Anínte ojupi, nandekuaavéima,ojererovu, ne tuicha isáko,oike ikorápe oñeñongatu;hembiguái mokõi, rejúrõ hendápeosæ mokõive oñombohováinderehe hikuái ha ojoœaœárima ku oporandu: maœerã reju,ha teœere chupe haœe chekuaa,

Page 80: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

pΩaœete oho ha oúma heœije naimanduœái, pΩaœe hesaráiku ndepetepa hague kuehete;pa ne hesarái. Haœeœakue ndéveãvako ojupi ha nandekuaái… ndachereroviái… chaœ^ ha at^ ñandeahoœipáma, ndijapaΩmoœãipa nde che rΩkeœΩ, Ωma ha koœá∫apete^chaite opombotavΩ… ojupi ha∫ua opáicha ohaœã.

OmΩesat¤ete chupe pokatu,oñembotuicha, oporomboΩke,népa oiméne máva raæ ha upéioheja reike Ôramo okupéguioku okæœi oipuru, osæ ha oho,pΩaœe okañΩ; péichako ojahéihikuái mboriahúre, oñembohorΩha oporoΩrõ ahæ rembiguái,ndépa Paragua˘ hoœa nderehe reju repoœæ ko repoœæháicha.

Ikatumbaœe ko ñane retãoguahæ mbΩja hesapeharã,koœæ ahoja ha ipoœa jeΩopuœã ha∫ua ha ani imembΩohekoœavΩ; néi ngaœuraœesÌpe omochich^ jojapa imembΩha ani ojuavΩ ha mburuvichatoikuaa jeΩ tetã mbaœehaupe apΩka haœe oguapΩhaha haœe oipurúnte sapΩœamirã,ndahaœeiœasΩ, mbaretereko,ni aipo popohÌi ni ñemondarã.

Page 81: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

79

NdojevΩichevémane

Cherendúmo sapΩœa umi uru, karaikuéra,tuvicha ha mich^véva orekóva pokatu,aretémanga huguΩ che ñeœãgui oñeñop¤va,ombokua ha omombúva che Ωkua, ñeœæ Ωvu.

MaΩmave mburuvicha ijatiœΩ mbΩja Ωvatévañande páΩ ni ñande kéra anivéma jaipurumbarete ha popohÌi, ku moñái ruguΩ vai haœevéma opohΩpÌi ha omoœã ára rendΩ.

Naiporãi aña ñuhãme mavavépente jaitΩ,jaikeœÔna ojupe Ωmaguáicha mbaretépeha ani pe mich^vévape jaiko jajopΩse,Ìrõ ñañakãpete, jaapoœi, ñamomarã.

Umíchaguáko apete ne oho ha opareíma;opaΩpáma tapicha, isãsóma pΩt¤mbÌgui,ojoœo apΩtuœ¤gui arandu ha opuœã,kirir^ ndoisuœuvéima ha t^ndÌpa oikuaave.

Iporãnte jajevΩ japΩta ñande apΩkápe,jaikoœÔnte máva akãre ñapΩr¤ ha ñandΩvu,karumbe mbojerokΩ, jarara moñemboœΩha jatΩta ñemoñaníme mamovéne ndajahái.

Mbaretereterekópe ningo che ndajovasái,ha aniche ajepopete opohenóiva tukumbópe,naiporãine jajevΩ Ωmave guare tapépe,kuarahΩ imbareténe ha anichéne pΩt¤ve.

Page 82: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 83: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

81

Ne membΩ ojecha tembiguái

Che retã, che inimbe, Paragua˘, ne membΩ, jΩva ári ojecha tembiguái, mboriahundoikuaái keresãi,ñeœã pΩtuœu ha upéicha rupimboΩpÌri ohasa, ohóvo ohekakerasΩ pohã, mboriahu ñarõñembΩesaiterã, jepe ndojuhúijeikoporãve, ndehegui opoœo,oñandu rupi mokõi mbohapÌnteokambΩœupa ha upéi hembΩmívaopΩta osaingo pe ne kambirérehípa kambΩœÔre repΩtágui sΩ.

Márõ ndaipoœái, márõ ndaipotÌiijΩvotΩtΩ, koœæ oñemitÔ,poœa ndahiœái… ojecha haœeko nde jΩva ári tetã rembiguái,jepe ombaœapo haœe ndaipirái,ndoitÌi mbaœeve; ha mangurujuikΩrakΩra ha umi piraœihoœúrõ hoœu… ára ndaipoœái.

Page 84: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 85: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

83

Ñane retã rembiasaœasΩ

Avañeœæ hendupΩrã arojΩ ára ruœãguikoœæt^ potΩ rupágui temiandu imombaΩpΩre,heru∫uáguio ou meme ΩvΩtu kangΩ ipiáriikatu ha∫ua ñeœãgui ojei ñuat^eta.

Ñuat^ akuaœakua ñane ã ombohuguÌvaha teságui omondΩkÌva tesaΩ toguΩichagua...rombΩasΩ che ΩvΩ pΩtã reikóre ñembohorÌpepΩaœevéva ahæ huœÌpe ne membÌva neraœã.

Naiporãiko tetãΩgua jajahéi ñane mbaœérejaipΩhΩ koœækoœære kaœaguΩ jaharΩvo,jahapΩ, jahapoœo, tekoha hatat^mbáma,ñande ára ikuapáva tuichavéntema ovo.

JaiguΩrúma ChakopΩ tekopaœÔ, akãhatãguijaipeœa pe hekohágui mΩmba ñu ha Ωregua,haimeháimema oguepa, ñambΩaipa ΩsΩrΩ,ndaiporiete takateœÔ, jajuka ko tekoha.

Anivéna tukumbo jahekÌi ñane retãre,ndikatúi ñande ahojáre huœΩ hakuáva jajoso,pojami ha jahuguΩœo ¡Hípa ahæ jatevu!hetáma ñakambΩœu, iporãmako japoœo.

Na ipaháma ñanandΩ oñuvã ñande rokára ni ΩvotΩ ñande ahojáva ojuhu araroguekúi,hiœaju mboΩve okúi ñane ángape hiœáva,mboraΩhu otararáva ijopívogui iroœΩ.

Koœæ ha ñañokarãi jaikorãngue jekupΩtÌpe… naiporãi jukeritÌpe ñande voi ñañomoinge,verapΩ ñane inimbe jakeha ko arapÌpeñande rukuéra ruguÌpe tetãpΩ hΩpΩipΩre.

Pa ñande kΩse rãimbe jahekÌita ñande ΩvÌpe?Anichéne ñande sÌre ñamopuœãta ñande po?Ava tieœÔnte oharΩvo ikΩse heruharépe;membΩ sÌre ojahéire amove oho oipoœo.

Page 86: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

MbaœasÌicha oñeñop¤va angai che pΩœapÌpepΩharévo kerasÌpe chenupã, chemokoœæ,na koœærõ che ñeœæ che ñeœãgui opupúva tohekÌi ai opúva hasΩetéva chepΩpe.

Ha upévare á∫a che ahekÌi che aokuáguiomimbivéva mbΩjágui che retã poΩvi itaju,isaœÌre aju ajuhu mbaœeta omoñeœævache ãitépe opoœæva, oipovã tetãraΩhu.

Ùvatete oñehæ ñande rukuéra ruguÌva mbΩtetépe morot^va ñande sΩ ñeœã sakãha iguÌre katu ona amo árare isaœÌva: pΩtã, morot^, hovÌva, hendΩpu pΩpe mbΩja.

Iporãmako japáΩ, jaikovéko ñande kéramaΩmave ipokatuvéva pokaræmente oikose, haœevéma pehængue jaguata ku pΩt¤mbÌpekuarahΩ rendΩpu guÌpe iñΩpΩt¤ ñande rape.

Añandukuaa pokã tetãΩgua hekoœañávahetave ñande aveguáva ohaΩhúva imbaœeteoikuaa hekotee, ijepokuaa, itavarandu,maichaite tetãraΩhu, ojuehe jajepoka.

Ojopórena maΩma ñanohæ pe o^háguihΩpΩetéva karuguágui iñamΩrÔi mboΩve tetãverapΩ ojeœeha ndijavÌi Ωva rokái,marõve che Paraguái herakuã hupΩtΩha.

Apeve che ñemboœe ΩvΩtúre amΩasãivatesaΩ Ωvu hΩpáma okuera che mbaœasΩ,heta koœæ hasΩœasΩ ñuat^ che korasõmeá∫a ae aΩvu sasõme ichugui chepiroœΩ.

Page 87: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

85

Ñañangereko ñande koháre

Ne oimépa tesat¤ ha tavΩ ñandeahoœíhajevérõ ñambΩai arapΩ ko jaikoha,ΩsΩrΩ ñamongΩœa jahahámi jajahu,jakare, pira, mbusu ipokã, omanomba.

Mbokaja, pindo, ΩvΩra ndajaitÌirõ jahapΩ,á∫a opáma kaœaguΩ, hendague hatat^mbaha Ωva ndaiporivéi: arasa, ñangapirΩ,pakuri ha Ωvapovõ ku Tupã remitÔngue.

GuΩrakuéra purahéi oimevépa ñahendu ikΩœa ΩvΩ pΩtu, arapÌre jajahéi, ha ΩvΩpóra rembiœu asuka, ñandΩ meme,mbaœasΩ mante pΩpe, naœΩmaguareichavéi.

Mbaœe peje temimboœe, oñoir¤, maΩma mitã,ñamopot^ mboœehao, tavapΩ, tape ha oka,taipotΩ ñopΩtΩvõ Ñandejára oipotaháicha, jaikopa oñoãsΩnguéicha, taiporã ñande koha.

Page 88: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 89: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

87

Ñuhã sã

Ñuhã sã kuáipi ohasaguΩraju, pΩtã, hovΩ, h¤, h¤ngΩakã ha opaœã, ojura, ojokua,hoœáva hoœa, oipojesuœukoœÌte ojopΩ, ombopΩtupa,¡Hípa ojuka! mΩmba opaichagua.OitÌne chahã, uru, jeruti,chop^, pΩkasu, guΩra saguaœaha upéaja Ωvate ñandáiaΩvu, sapukái ñahendu porãumi araíre vaicha ojeheœa, oiméne ovΩœa… mombΩrΩ chuguindojavÌi katúva ava ñuhã sã.

Ùvate ΩvΩtu iñuhã sãso,ára omondoho ave iñuhã sã,ndoitÌi avavépe, maΩma isãso… ñandénte ko ΩvÌpe ñañomoñuhãha ñamoñuhã jaitΩ oimeraæva,japorojuka, jaiko jajuka,ΩvΩ itΩreœÔ, Ωva ipirupa,oka ΩpΩtupa, hatat^nambaha koœΩteve ojoœa ñuhã,huœΩ ñande pópe jajuka asΩñande rekosã, ñande rekoha.

Page 90: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 91: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

89

Oso pΩkua sã

Mavave ahæ ndikatumoœãiojurumbotΩ che ñeœæpotΩ,huœã sapΩœa ñerokirir^,ñeñakãjaΩvΩ, tekoœaturutekosãmbΩhΩ, tekopΩœaju pévape ndaœijái; oso pΩkua sã.

Osæ osapukái ha omΩerakuãarete itasã oipΩkua haguekerandΩ itaju, ñeœã pΩrusu,apΩtuœ¤ ngua ne karameguãpΩkoœæ Ωvu pupupaveœÔ,ne ñeœã ñeœæ pΩkuaha jΩeteoso sapΩœa, osæ oikundaha ohΩvi ΩvΩtúre, oraha ipΩtúreipΩkua sãngue, na tojekuaa nde che rΩkeœΩ osoitémaha.

Tesarái rΩrúpe nomoinge hikuáiha neñongatu, nemoñeœænguguaœúta hikuái… tuicha ojavΩ,oinupã Ωke; koœá∫a aeopu sapukái ne ánga ruguágui,Ωvu ñeñop¤ omombu aΩvuke rΩkue omombáΩ, opu ñepΩr¤ ha ndahΩpavéi; na tou hikuáijahecha ojokópa, ne ñeœã rape,ne aΩvu Ωvu, ne mbarakapu,nde ahΩœo rΩapu ha ne pumbasΩndehegui oñehæva ¡hípa kuimbaœe !

Page 92: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 93: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

91

Paragua˘, itaju meme

TetãΩgua maΩmárõ apΩsa rokæmeche ñeœæpotΩ tojepopete,aΩvueta otΩkÌva haiha akuáguimbaraka vokóike na tomboeirete.

Mbaœépa jaœe ko ñande rekópe,koœã mbaœe che namokõkømbái,mboriahu omumu mamo ñasæhápeha katu itatúicha ñande Paragua˘.

KaœaguΩ ha ñu, ΩvΩeta, ΩvuΩsΩrΩ sãt^gui ñanerenΩhæ… ñañangarekóna… jaiko jaiporu ne hendapeœÔ ha ñambΩaipa.

Kuarepotieta ñorairõ guasúpeoñemombeœúva ohopa hague,itaju hepΩ pΩhΩœÔ hΩrúpehaœe Ω, ΩvΩ, kaœaguΩ, kokue.

Hápema ñande ñamo^ hendápeivãséva oikóvo ko ñande reko,ñañangareko ñande rekoháreani ñande pópe hekove oso.

Page 94: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 95: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

93

Paragua˘ membΩ sΩ

Paragua˘ membΩ sΩche retã, che ahoja, che ΩvΩ, che inimbe,che tapÔi;che jarÌi sΩ ΩmaapΩka ΩpΩ tee; che haœePa^, MbΩa GuaraniAva, Ache, KaœΩguã,Nivaclé, Guaraju,ramoingue remiarirõ.

Ápe che añomboœΩpoœi asΩ añemboœeñemboœe nembaœe, aipapa che mboœΩ akΩtã ñemboœe,nde poΩvi ao pΩtã,morot^ ha hovΩjajái ã guÌpe aime,ajovasa, atupãnói, atupãit¤;añandu che ñeœãme tetãΩhu añete,nde aoveve pot^ete opepe chepΩpe,ΩvΩtu omboveve jepepΩ jerokΩ; che angapΩ ojahoœi,ha roœÌgui chemoœã,ipotΩ che rape;guarakapaite pÌpene mΩmba oguapΩΩvΩra karapeñemboœΩ akãhojaroœΩgua ijΩkére,ha orojere ijehe

Page 96: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

PΩœaguapΩ, Kojojaha poΩvi atukupépe ne mbΩja chejopearami hovΩeteha pindo ha olivo rakãmi Paragua˘ Tetãtee réra upe ijerére,tetãite ojapóvandehegui che retã.Nde ΩvΩguΩ porã oime oñongatuarapΩ Ω renda Guarani Ω ahΩœo,Apeika Ωgua ΩvΩguΩ;ñangarekóke, to^takateœÔ, tarΩrÌi Paragua˘ membΩ sΩ Ωgua ΩvΩguΩ,taipot^ Ω sakã;animoœã ΩsΩrÌreΩtΩ mombóvo jaiko,tepoti, tΩ kΩœarΩkuerégui jaΩœu,rΩkuerépe ojahukunumi tetãΩgua;ñande Ω mongΩœávo-pa Tupã ñandeapo;upevarãpa jaju ΩvΩ ári che ir¤.

Page 97: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

95Ahecha jejahéi nderehe nahuœãi che retã; nde ΩvΩ rete ári ku tata omopuœã,omΩendΩmΩendΩpa,tatat^ opuœã, tatat^ araíndiejahecha ojepoka,ΩvΩtu oipoka,putuhæ retepΩ ikΩœa;ku nde Ωvágami Ωmaipot^va á∫a oimetatat^ omΩendague,mbaœΩru timbokue ne hese ojeheœa.

Nde jave mavave ko arapΩ javeve ndohasái koœasΩ,ñepichãi, tukumbo,jejahéi, roΩrõ,ñemboΩke;arapÌpeko upéicha;katuete mich^véva,ndojapóiva ivaíva- re hoœa katuete tukumbo rasΩete,ha ipojáiva mbaœe,imbaœeœÔ toraha, ne hese ñahaœãku ndoikói mbaœeve;ndoipopetéi… ndohechái chupe Léi;pokΩœa, pokovi pokaræ, kuchaœã, pΩr¤vã, guataΩke…

Page 98: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

ΩvΩpóra marã…iviru ojapopa…iviru omoœãmba…iviru ojoguapa…iviru ipuœaka…piriri ipokatu…Nde upéicha rupi che retã, nde poœaokañΩ ndehegui…ha ipahápe hoœanderehe ipohΩikue…kuchaœã itakue…oguahævaœerã ára ndepoœa koœæ ára… tomimbi, tojajái…Nde poœa Paragua˘!Nde poœa Paragua˘!Nde poœa Paragua˘!Hiœa∫uíma ahecha!!!

Page 99: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

97

Paragua˘ porã

Paragua˘ porã, ára jeguaka,ipotΩjera nde ΩvagapÌpemboraΩhu meme, ñasaindΩ, mbΩja hendΩpujoa;márõ pΩt¤vévo ne membΩ rape.

Paragua˘ porã, ko juaΩhu rupa, oñoasΩnguéva oimeko nde ahoja guÌpe, marõœÔ iroœΩ,pipo iñembΩahÌitetãΩgua maΩma…

Paragua˘ porã, tendΩrÌi amba,ohesapepa joΩkeœΩ rape,tojeΩvΩ maΩma ΩvΩ jeœoœÔmeoheka ha∫ua Ωmagua vΩœa.

Page 100: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 101: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

99

PoœaœÔ huœΩ pore

Ndaipotái che purahéi ombΩasΩ tenondevévo,hasΩeténe á∫a upévo ndaipotÌirõ chokokue poriahu rembipota oñotÔva ΩvΩguÌpeha ipirúva pe itÌpe monoœõ oiko mboΩve.

MboΩ ára ikoœæ ha ipΩt¤ pe ikogatÌpendoipotáigui ñanandÌpe okañΩ hemitÔngue,opuœãnga oñemboœe ani okÌtei oguahævo ohupi ha omonoœõtaha ára ikogaœa.

Ñaimoœã ipoœa paha iporãramo upe ára,omonoœõ ha ohupipáma kotΩ o^véva henΩhæ,

-hesaráipa maΩmave- mbaœΩrúpe omΩapesãne ha oguahævo ñemuháme pe hepΩ oguejΩpaite.

Apevénte che ñeœæ sakãháre aisãmbΩhÌta,néi Tupã eangapÌhÌna chokokuépe hekove,nahiœãvéima hasæ, jaheœo iñeœã oñop¤va… hetaitéma anga oisuœu poœaœÔ huœΩ pore.

Page 102: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 103: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

101

TavΩ ha t^ndΩ

Mávaipo oiméne ava ndaipΩœáivakoœæ ha opoíva tataendΩ ruguápemboriahuriahu, ñande rapichápetemikotevægui tatapÔime okáiva.

Ára rata guÌpe okái ha hΩœáiva ohupi, oroja kurusu ipohÌiva,jukΩrΩ rΩkue ipire ojohÌiva,ñembΩahÌi huœÌndie, teœæ oñorairõ.

Á∫apipo oiméne kerandΩ ipotÌva,mboriahúgui osóne poœaœÔ sã jΩaretéma oikóva nde po, nde kupΩha ne apΩtuœ¤ oapΩpΩt^.

TavΩ ha t^ndΩ, tuichaite mbaœévamboriahu ajúri jahecha osãingo,repaΩhápema, hiœã repuœãmaku tape ipotÌva ne neraœãrõ.

Page 104: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 105: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

103

TembiguaiveœÔ

OpΩta apΩsa ko che sapukáiahΩœo soro che ñeœã rΩepÌpe,ipoja hasÌpe kirir^veœÔ,isãva isãso, isaguaœasoava isaguaœáva, itasã jΩeteojera kupÌgui ha ñeœæ apΩt^osóma avei… na pΩœamir^ñañanduveœÔma… ára vΩœaœÔkuarahΩ kañÌindi toñapΩmiete.

T^ndΩ ha tavΩ ndaijavéima ápe,kerasΩ rendΩ rataœΩ ogue,hendaguépe oime koœændΩ jajáiñane apΩtuœ¤ omΩesakãmbaite,mi oikusãjopÌva ndojokoveichéne,nombotΩveichéne sapukái rape,ko aΩvu Ωvu ndopupupavéivandahΩpamoœãi arakaœeve,opu isapukái ojehΩkuavóvaha pΩpe ojahu ñande rekove,tembiguaiveœÔ toja apΩveœÔmemboΩ saroœΩ arave rire.

Rehechárõ ou tukumbo ijajúritembiguái ahæ rembijokuaipΩ,ani eguevi, ani emeœæpoja kirir^me, eheka che pÌriku morosΩvõ, ã che sapukáinde jurúipi opóne, ihuœΩ ojosóne,oveve ha ohóne, t^ndΩve ndaijái.

Page 106: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

JoΩkeœΩ arandu che ijaveguaœÔva,ápe apoguΩguÌva haœeve haguã,mboΩ reisuœu kurusu ipohÌiva,vΩœaÔ, angata ha techagaœu,sasõœÔ apΩt^ are ojeraœÔvakarugua ruguápe omoñapΩmi,ohekoamΩrÔi ñane apΩtuœ¤… haœetépe ãva ku ndaiporivéi.

Eju eipΩhéi ne ã pΩœarógui,mboraΩhu Ωvúpe embojovahéi,ejohÌi ã aΩvúpe nde juru, ne k¤,ndéko ne arandu, hiœã rejuhutapeita osæœÔva, ohasaveœÔvatetãrembeœΩ, poja pΩtuœu kuarahΩœã guÌpe tandepejumine retã ΩvΩtu ha umi kerasΩne tapÔiguaœÔva na toikuaaœÔnde rape jeju kotΩœΩ tajΩ.

OñoãsΩngue rãnguéne ñandehajeve ojueka ñane apΩtuœ¤,tuicha pΩtuœu ajuhu nde ΩpÌpeha ne ñeœæ sakã ñehæ ñasaindÌpehesakãmbaite che ñeœæΩvotΩ… ndéve joΩkeœΩ ameœæ aguΩjeha nderehae topuœã Ωváreñande kuaapΩ ha ñane ñeœæ.

Page 107: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

105

Tesat¤ pokatu poguÌpe

Hetáma cheœãrasΩ, ndopΩtuœúi che pΩœa,rohechágui che retã ndeΩpi, retΩrΩrΩ,ndepΩkuápa poœaœÔ, pΩt¤ sã nemΩakasã;nahiœãipa che amba rohechave repoñΩ.

Mbaœépa nde che ΩvΩ, rejúpa rejeharuhajevéngo kurusu arapaœÔma ∫uarãrehupi, regueraha; omombu ore resaΩromboΩœúva ndejave iñarõgui ku angata.

Ha ndékatu… che retã repΩta, ndeœaturu,rekirir^ ha reisuœu tukumbo rapΩkuere,ne membΩ ñañaporégui ai aΩsΩ vaicha osΩrΩ,hetaitéma ái anga nde ahΩœóguine oñehæ.

Che retã, che ndaroviái ne membΩeta apΩtépehovaigua, tape ambuére oimeha ku oguatáva,mbói ñarõ Ìrõ moñái ñemiháme ndesuœúva ha ohasávo ojepohÌiva nderehénte, naimoœãi.

Omombu ko sapukái, kirir^ ndaipojavéima,tahuœã, nahiœãvéima nderehe ojejepohÌi,ndaœaréi ku popohÌi rapokuépa oime opΩta,hajeve mburuvicha mbarete, hapo jeΩ.

Pa oime oisãmbΩhÌva pokatu naipopot^ri,hajeve nomopot^ri mondahágui ko tetã:popinda, juruœakua omumu ha ku not^ri… anínte nderejapíri ni guaœu nanderechái.

Page 108: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Koœã ahæ nahΩguatãi, ojuhúva omoperõ,omonandi ha upéi oho ojupi Ωvateve,pokatúpe oñembΩape, jahechápa ojepoko,hesekuéra; oñuenói, onoœõ ha oñomoœã.

Tesat¤, t^ndΩ, tavΩguíntene ñande puru mburuvi ha pokatu, japaΩvéna tetãΩgua,huœãháma jaheja oñepoœæ ñande vosápe,ma heta ñande resápe oiko ñeñembohorΩ.

Page 109: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

107

Tetã apΩtere

Tetã apΩtere ojepepΩœÔva,ikuchaœãœÔva arakaœeve,mbaraka saœÔgui pumbasΩ ñehæojehΩkuavo che kuatia ári,ha ΩvΩtu ipiári oho ha ogueruoñohæ haguã ne ñeœãnguaitépeΩvavóra pógui reΩœumi haguã,Ω pot^ pavæ áipi o^œÔvaverapΩ Ωvúgui henohæmbΩre.

Araja reiko pΩtagua paœ¤rejejuse Ωœuhéigui remanomano,ára poœami ne ndojerevéiguikerasΩ nde ajúri ku mboœΩ saingópehuœΩ akua pópe raœe nemeœæ… péipe taveœÔ pa nde reikuaa; mboΩ pΩhare itáicha ipohÌivakΩhΩjéicha osÌiva ndéve oisuœuka.

Na hasΩpeve pΩhare jeœóguikoœændΩ soro, omΩesakãmbamaΩmaite tape táva ha okaháre;hetaiteve ára ára pΩt¤mbÌpetetãme oreko, omoœãgui ΩvágahuœΩ, tukumbópe mbareterekópemarã sãmbΩhΩ, ndejurupeténe sapΩœa erérõ heko pokoviã mburuvicha ha reñeœævérõ,nde juru ipohÌirõ tukumboite Ìrõmboka ratapÔime ku nembokuaite.

Page 110: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Á∫a rejeΩvÌma, reiméma nde ΩvÌpe,ne tapÔimi guÌpe pΩtuœu ojevΩ,mboraΩhu onoœõ pe ne korasõme,angaipa ndaipóri ha aipo pΩœaro.Jepe tesarái nombokusuguéiva… nde reñotÔetéma opa, omano.Ha oikove, opáΩ upe hendaguépepe nde Ωvu rΩjúi morot^nguete,ne ñeœã jeœógui Ω sat^ opupúvañeœændΩ sakã verapΩ rendΩ,pumbasΩ asΩ mbaraka ipúvandijavÌi hoΩœúva jasΩ ñehænguéguiñehæ rendΩpu, ñasaindΩ jajái,na tandepojái ne mbarakamíreha jepiveguáicha eisãjopΩkarãi.

Page 111: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

109

Tetã membΩ tΩreœÔ

Tetã Paragua˘ membΩ tΩreœÔ tupãmbaœejára, na tetã membΩroiko asΩpa, roisuœu roœΩ,mbaœasΩ oinupã ore rekove,ipΩœanandíma ave ore mitã,vareœa oke, vareœágui opáΩ, pe ipiremi ári mbaœeve ndaipóri,ha oñemondemírõ anga naiporãi pe ijaomi, tujágui ojeœo Ìrõ oñembotΩ ao pehæmíme umi ikuaha, oñemboguΩguΩ,Ôramo ikΩœa… oimépo ikoœæ?... hupami pe ΩvÌpe anga ikΩœapa.

Péicha ne membΩ oiko, oikoœasΩ nde che retã sΩ rembijokuái ne ñemoñare, koœæ oñehaœãvambaœapo, jukΩ rΩœaive na pÌri repuœã ha∫ua; haœe ohechase nde ΩvΩ ojajái, tanderendΩpu,na taiporãmba, jepe imboriahu, jepe oikotevæ, ñemotΩreœÔnderehasaichéne nde rekove ári haœe o^ aja; ha nde reikuaa, ha che aikuaa, háime opavave avei oikuaa umi orekovéva, oikotevæœÔva oiko ñemiháme opoœæ ha opoœæ, ojepoguΩguΩ ne karame∫uáme… náma ombosope ne membΩ viru, ne membΩ ao,ne membΩ pohã, ha pe hiœupΩ repΩrã rãngue.

Page 112: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Péichako ojehu; sΩ omeœæmbárõupe imembÌpe katuete nunga oñembohorΩ upe isΩmíre… ha máva ohasáva koœasÌpe ára, mbaœapove pÌri mbaœe ohupΩtÌva omombaœeve pe ijapoharépe;anive pe máva Paragua˘ membÌva jaju jajahéi ñane retã sÌre;ñañañuãmi poΩvi ñande pópe ha jahechauka ku tetãraΩhu á∫a membΩkuéra nomombaœevéiva;taipotΩ chupe mboraΩhu rakãruœã ñaikΩt^va ñeœã pΩkoœægui opuœã ha∫ua.

Page 113: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

111

TetãΩgua ñenoœõ

Pejupa che retãΩgua toiguΩru umi kaœaguΩsapukái ãngue toso, tojeΩvΩ ñandeahoœívo mboraΩhu, jekupΩtΩ, taiñasãi hiœupΩrãjaikoha oñoñeœæme opaipiete tojehecha.

TaipotΩ tetãraΩhu japurahéi ñane retãmeahΩœo tombojoΩvΩ, mitãita, mitãrusukakuaáva ohechágui teœi, ipo ipΩtiœáre:

—tamano nderaΩhupápe kuehevéicha ñande ru.

Oguahæ jeÌma ára oiko ha∫ua jeporavomburuvicha, tendotarã taœanga ápe ha pépeoñemboja opa ogΩkére… naiporãi ñembojaœo oikovéma ogapÌpe ha o^ pochΩ ha ñemΩrõ.

Ñande ro kuarahΩœãme ñanepΩt¤ ñanekoœævaoikógui ñembojaœo ojuehe nañamaœæi tesat¤me akãvaígui, arave ndajajeráijaikove tovapukúpe… apΩtuœ¤me nakoœæi.

Ha tovéma haœekuéra ambue ára guarãovesoœu ha ojuaviœu, ojupe oñembΩesaviojuajúri jahecha… ndikatúi soketeœÔjapΩta heœijoa ha ñandéve ñembΩahÌi.

Anivémake jake, o^hápema jepáΩhetaitémako jakái, ndajajoguái mbarajápepete^ jeΩ tatápe opoœæta ha ñandeñapoœæpoœæ jeΩ pehænguéva paraguái.

Nahiœãi pe kuarahΩ katui ijarakañÌvojaheja rupi omoœã umi ahæ ñandehegui,ku tavΩ, ñemomir^ che ajúma ñañotÔvo; pepuœã jasapukái anive ñasapΩmi.

Page 114: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 115: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

113

Topa, topaite

Mavave ahæ ndikatumoœãiojurumbotΩ che lápi akua,huœã sapΩœa ñerokirir^,mbaœe ñerot^ ha t^ndΩreko.

Ùmántevaœekue jaiko jaisuœu,jaiko ñamokõ opaite mbaœe,ñañembesuœu ha ñakirir^,jaheja ojahéi ñanderehe.

Koœá∫a opa umíva umi mbaœe:tavΩ pokatu, ñesãmbΩhΩuka,tekoapΩt^ndΩ ha ñeñakãitΩ;mi ñañemeœæ maΩma tembiguáipe.

Huœã itasã ára purupΩ,jepokuapΩkua, sat¤ apΩtuœ¤,ñeik¤sãjopΩ, hiœãmbarei,ñasæ ndajaœéi mbaœeve jeΩ.

Ne oime ndikatúi apΩtuœ¤œígui,tekopΩt¤mbÌgui, tekotesat¤gui,tekoapΩt^mbÌgui, tekojepokuágui,tekojepΩkuágui, tekoapΩt^gui,tekopopohÌigui, tekombaretégui.

Jepe ndopaitéi opave koœá∫a;ani jaheja marõvéma áraãva oipokatu, ñameœæ pojákoha hekove jeÌta umi ahæ ruguΩ.

Topa topaite mbaretereko,tekuái popohÌi, tekoñemosæ,tekoñeñomi, tekoñenupã,tekojejapi, tekojejuka, ñeñemboharái.

Page 116: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Hípa Paragua˘ ndepoœa añeteha ani tembiguái oiko ndehegui,tandepiroœΩ ha tanesãso,anive reiko ñesãmbΩhΩpΩ.

Reñepomo^, reñes¤pehæ,rejepΩhΩuka ha reñakãitΩ;topa, topaite poapΩt^ jovái,pΩkuapΩ itasã ha ñeikusãjopΩ.

Page 117: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

115

Ù ipot^mi Ωma

Ùma oremitãme maΩma che aveguándikakuaair¤, che ñoãsΩnguéndiTororõmemi rojahujoa,ñaníme roju rojeitΩ oakão,ropo, rojere, jakare raœãvoma roñapΩmi ropoko oñuakãre,ha ipΩtu pukúva mávapa ojuhu,ipΩaœe, okañΩ, Ω rΩpΩ ruguáreoho, omboΩjúi, naipohãivoi. Opáguio ojeju, kuñakarai,karai, mitã, kariaœΩ oimevéva ha pekΩ ΩvotÌicha ohuaœ^, itatΩ, gringa piret^, ha apat^, kamba,ndojuasái, joja, hete mbaraka ñemonde ipirépe, ndijavÌi Ωva;mboraΩhu omueñói mbΩaΩœuhéi rupa,neraœã iñuhã, ndejura ipuka,pukavΩ ñehæme ne ã omongaœu,kunuœ¤ ojΩkÌi, ikΩrÔi ne ãngua.

Hípa! Ω ipot^, hesakã, ojogua ku itangecha, námo rejaΩvΩ, rehecha porã pe ne raœãnga,ha pira omumu, oΩtajoa,ovevÌi pe Ìpe, ndijavÌi Ωvága;mamópa koœa∫a ã jahechavéta, opa, ne oteœõ, hajeve oguepa;poœáma nehína reitΩ ne pindápe pete^, mokõi mandiœi raœΩÌrõ tareœÌi ha karimbata.

Page 118: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ku roikundahámi Ùt¤mi sΩrΩ rembeœΩ, roho, roguahæ ItaœÔime, Santa Mariami, na Isla Maletaha Jeguaretã, San Javier ruguáre karugua, tuju, pe peguahotÌre Live ha upéi Kaœajoha sΩrΩ roho rohecha, osΩrΩ pot^;ndaikuaái koœá∫a mbaœépane oime oikopa koœãva Tupã itajuomeœævaœekue ñande ΩvΩpóratepΩmeœæœÔre mbaœepururã. Oime ku Aguada, Laguna PΩtã,ha Garrotekue, ha Ωkua LuchiJakareΩmi sΩrÌre ou hoœa Ωt¤míme, Tororõme Ω ombotuichave jajahu ja∫ua; jaguΩguÌke Ibáñez, ku ArroΩo Jaraha JakareΩ ñaneraœãrõ; akóine iporã Paso Guaviju,AguaraΩ sΩrΩ ojapajeréi,opoñΩ ha oho, oheka, hoœana TevikuarÌpe ombogue ijΩuhéi.

Ha mombΩrΩve oime JaguarΩha ΩnambuΩ San Juan-gui oguejΩ,ha tapekuœáre pe Paso Naranjaojejahuha ha Ωh¤ sΩrΩ;reíma koœærõ ñande raœΩre ohekáta ãva Ñandejára Ω sΩrΩ porãita ku ombopiroœÌmi arahakuete Ωmámi ñande ñeñembosaráipe jahasague,mΩmba Ωregua rekoha pot^.

Page 119: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

117Oiméne ipochΩ pe Tupã koœá∫ambaœeporãita, ΩsΩrΩ sakã, pira rekoha, ñande jahuha,mbiriki renda Ωmave guare, á∫ane oiméva ñamongΩœapa, ñamoñemΩrõ, ñambohΩpapa;maœerã raœe haœe oheja ã mbaœe ΩvΩpóra poguÌpe koœá∫a oúva opa, kusuguerei;oheja rirémo na mΩmba poguÌpe ipot^ raœe, ΩvΩ jeguaka.

Page 120: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 121: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Paraguái, che rekoha

Feli¯ta Arenas d‰ Díaz

Page 122: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 123: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

121

Paraguái, che rekoha.

¡PARAGUÁI, che rekoha, rΩakuãvu, vΩœa jára;remimbíva koœævére: jojahaœÔ, verapa… maraveœÔ ne ñeœã, hovΩ kangΩmi nde ára;arai sat^ paœ€me repukavΩ jajaipa!

IpΩambu nde rapekuére tetãΩgua rembiapokue:¡arapΩ jeroviaha, koœæsoro reruhára!...katupΩrΩ, tetiaœe, marangatu kuœikueichovi kukúi ñehæ nde ΩvÌpe opa ára.

¡PARAGUÁI, ΩvagapΩ, kunuœ€ raitΩ meméva;pΩtuœu hekoviaœÔva marõvénte remΩasãi…;nde reko, ne angapΩhΩ, ne mboraΩhu iporãitévaherakuã jera akóiva omoingovévo tesãi!

¡Ne ñeœæ, nde tavaΩgua, eiretéicha ijukÌva…heœæmbochΩrasaitégui katu^nte oñomoir€;nde ΩvotΩ potΩ kΩrÔi, porã rΩru apesãmbávaha ΩsΩrΩ sat^ ohΩpÌiva nde kaœaguΩ rovΩ€!

¡PARAGUÁI, tetã rorΩ, nde pΩhare ijΩsapÌvahesakã pot^ asÌva ne ñasaindΩ, nde jasΩ…koœæju, mbΩja oguévo, nde kuarahΩ iñapΩsæva,hata piri pΩtãngÌpe ohekÌivo kerasΩ!

¡Avápane oguereko nde purahéi rΩapúicha…nde jerokΩ pΩrΩrÔi, ne arandukaœatΩ;nde Ωva reœæ ropeju, ne mΩmba rari saitéicha…Tupã raœe ojepoitΩ ha omΩakÔ nde ΩvotΩtΩ!

Page 124: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

¡PARAGUÁI, che rekoha, pΩœaguapΩ ánga jára;pΩtã, morot^, hovÌva nde poΩvíke toveve...jekupΩtΩ ha jojápe tombaœapo tavaΩguára:tahesãi, taiñarandu, hiœupΩrã to^ve!

¡RohaΩhu, che Paraguái!, che ñeœã mbΩte guive;ΩvotΩ meméko nde, ΩvotΩ apΩraœÔ… ΩvotΩ potΩ jera, ΩvotΩ marãveœÔ …ΩvotΩeta ΩvotΩ… ¡rohaΩhu che ΩvotΩtΩ!

Page 125: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

123

Ñane rembiœutee

Kuña, ñane retãΩgua,kuñata^ ijukuetéva;isΩ marangatuetépeΩma guive omoir€:tataΩpÌpe ombojΩ¡tembiœu hepajepéva!,ñanembaœeteetéva,Paraguáipe hiœupΩ.Oipoœo umi avati,ojΩkÌi ha ombopiru;oiporavo hesaœÔi,ombopupu ha oipeju;omokã, omonguœi,omaimbe térã ombichΩ;ñapΩ€ guasu ruguápeomomimói ha ojΩ.Hetaichagua karurãichugui ombosakoœi:chipa piru, chipa pe,chipa kΩra morot^,chipa manduvi h€œi,chipaguasu avatikΩ;chipa aramirõ avei,¡ñane rendΩ omondΩkΩ!PΩœÔinte avei ojapo:mbaipΩ, huœit^, lókro;vorivori rΩguasu,soœoapuœa, jopara;sópa Paraguái kesu,rora kΩra ha ipirúva;¡pukavΩ ha torΩpápemesa ári omboguejΩ!O^ ára ojapoha:pira rΩkue hΩpΩœ€va;soœokaœæ, chΩrΩrΩ,rΩguasu mimói rΩkue;kumanda ha jukΩsΩ,chicharõ jepokapΩ;

Page 126: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

kavure, pop^, chatáka,pororo, perera, mbeju...Mesa ári katueteo^ne: mandiœomi,mbujape ha andaœi,tΩpΩratΩ ha jetΩ;avei, kambΩjΩgue,Ω roœΩsã ha guari;kurat€, lima sut^,kΩœÔi ha ΩvarΩkue.

Ndaikatúiko o^œÔkaruhápe Ωva reœæ:pakova, aratiku,sandia, merõ, apepu;arasa ha pakuri,tachirina reœætáiha ambue Ωva okára,¡omombáΩva juruhe!

HeœæmbÌva asukápetérã eíra rΩkuépe,kuña paraguái hekópe,ojapokuaánte avei:kiveve ha kaguΩjΩ,kambΩheœæ, arapaho;arro kambΩ, koserevaha mbaœeheœæ eirete.

Paraguái rembiœueta:ojΩpΩre tatapÔime,tatakua, tanimbuguÌpe,tata rendΩ jepotápe;opupu ha ojovere,ojehesΩ ha ikaœæ;ha omoingovévo tesãi,mbaœasΩ ohovere.

Page 127: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

125Ñane rembiœuteetojejapokói maΩmáre;ñande ΩpΩkue momorãvo,ñamboΩœúke kaœa rΩ;Ωuhéi, kaneœõ pohã,ojuehe ñanembΩatÌva,Paraguái omote^va,¡tereréke ani hΩpa!.

Page 128: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 129: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

127

Ùva Paraguái reœæ

¡Ùmave pako jaiko Ωvaita resãi rΩkuére…omumu pe kokuerére ha ogaháremakatu!;hΩakuãvu, ojepoitΩ, iñapesãmba hakãre,ñamonoœõ vΩœapópe: ¡jopói a marangatu!

Koœæ ha jahavaerã jaipoœo, jaiporavo,jaipΩhΩ hiœajupáva merõ saœΩjukangΩ;pe sandia pΩtã sΩrÌva otirígui ñambovo,jaipetepete jovái, hiœa∫uírõ ku amangΩ.

Katuetémi kaœaguÌpe, tape poœi rembeœÌre…¡ñanet^rupi rupíva!:guavira, guavirami;mburukuja roviru naipaœ€i pe juasΩœÌre;aguai ha pakuri, urumbe rΩkeœΩmi.

¡Ku aratiku ñu pako ñañomi, jahapΩatΩha ñahaœarõ hopeju, hiœakÌrõ gueteri!...arasa, inga, taruma ¡ajakápe ñambΩatΩ!;ñamombia ñana, ñuat^ ha ñañatõi jukeri.

Mbokaja, pindo, guaviju joœa ári okukuipa;iguÌre osaingopa apepu, ΩvaporoitΩ;líma sut^, puruœã; ñangapirΩ, ñandΩpa,gareporu, mángo, noaga, tΩœãime jahupΩtΩ.

¿Avápane hesarái?, ako asaje tiníre…ΩsΩpo ñemΩatimóime, Ωvapovõ jaheka;japiávo, jajovaΩva h€mbáva Ωvapur€re:¡ñanembaœénte guaœu!, jajupi hese jaipeka.

JajevÌvo kaœaru, iñasãi pe ajupotΩ:jataΩva ha pumarrósa, guapoœΩ ha ΩvapohÌi;guembepi, guembetaja, tataΩva, ΩvaporoitΩ;Ωvahái, ñangapirΩ ¡omboguéva pΩœahÌi!

Page 130: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

¡NañanembΩajuivoi!: pakova reœæ atÌra,narã hái ha heœætéva, mamóne ha algarróvo…Ωvahe, tachirina, aratikuœi apÌraichovi jakaratícha ha okacha, otΩarõvo.

Aguakáte, sirimója, ΩvaporeœÔ, maΩmáva;karaguataœa, palmito: ¡ñane retãpÌre okΩ!;manduviguasu, ovénia ha níspero heœæháiva;avakachi ha parral, ¡heœæmbΩ sΩrΩ tΩkΩ!

Tupã remiñotÔngue ñane retã Paraguáipe:jataΩvo, takuareœæ ¡tomboasuka ñane ã!;ñañotÔ, jahΩvΩkói, ñaipΩsΩrõ ñomoir€me:¡taheñói, tokakuaa, tomeœæ teko porã!

Page 131: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

129

Guarani, che ñeœæte.

¡Guarani, che ñeœæte, nderΩapu reœæ asÌva;jukΩ meme rejΩkÌiva, nekΩrÔi, nepΩtuhæ;koœævére neresãi ha eirete remondΩkÌva;ajevérõ mboraΩhúgui, koœÌte nerenΩhæ!

Guarani, ¿ajéngo nde?,¡Tupã ñeœæ ΩpΩkue;Ωvága pehænguemi, jasΩraœΩ mbΩtere!...¡ndéko pohã kaœatΩ, kunuœ€pavæ rΩkue:ku koœæ ha rehekÌiva vΩœaœÔ… tasæ pore!

¡Ndevoínte, avañeœæ, temiandu potΩ jajái;tavaΩgua rekove sã, vΩœahÌi, vΩœapaha!;¿mbaœére pe nerendúva hiœãho ha osapukái,ipir^, nemomorã?: ¡ndéko poœa reruha!.

¡Oiméne aipórõ, nde, mbΩja kuœi kukuikue!;ndeapohaguérakaœe ñande ΩpΩkue, Ωmaite…jepémo mboriahumi, jaheipΩ, tesaraikue:oipovã iñapΩtuœ€gui ¡ñeœæmi aranduete!

Opavave mitãmi, ko nde ΩvΩ membΩraœΩ:¡guaraníme ongururu, guaraníme ojaheœo;guirirípe opoñΩ, oguata, oñemboœΩ;guaraníme oñandu, opuka, hasæsoro!

Márõnte ndaijojahái nde rekove ΩvagapΩ;nde pΩtu marangatu, ñeœæpotΩ eirete;oimérõ nderaΩhuœÔva nde retére ojatapΩ,nanembokusuguéichéne: ¡nerosã, nembarete!.

¡Nderepavéimako, nde, ko arajere mbΩtéguiháke ndaje Ñandejára guaranímemi oñeœæ!...¡haœe raœe ndeipΩhΩ ñeœæ porãita paœ€gui!;¡opaite peve ΩvΩtu, revevéne avañeœæ!

Guarani, che ñeœæte:¡nendive añeñandúva!ha ndepÌrinte ajuhúva vΩœa ha koœæ pΩahu;¡che rekove rΩrumi, ndéve ∫uarãnte oikovéva;ndéve ∫uarãnte orekógui, hΩpΩetéva mboraΩhu!

Page 132: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 133: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

131

Paraguái pohã kaœatΩ

Ñane arandukaœatΩ, Paraguái ñemitÔre,pohã ñanágui oipuru: hakã, hapo ha hogue;huœã, hiœa ha ipotΩ, Ìrõ katu ipire;mbaœasΩ opaichaguáva hΩkuerépe ombogue.

SapΩœa o^rõ hasÌva pΩharepΩterei:¡pohã ñana ojapΩhÌne, ojoso, omonguœi;oitΩkua ha omboguávo, tahΩakuãvurei;ohaœã ha omboΩœúvo, omokõ saœi saœi!

Ñane pohã roœΩsã tererépe oñemo^,ipÌra ojepoi kaœΩgua pΩrusu pot^me;ha katu, pohã aku, opupu ha iñapat^;kaœΩguápe oñapΩmi, kaœaΩ rΩjúi tiníme.

Koœã kaœavo Ωma tesãirãnte oñomoir€;oñemos€, oñemborΩ, ohekÌi ku pΩœahái:tarope, sáuko, kok€, kupaœΩ ha Ωvapur€;taperΩva, kalaguála, kaœaræ ha kaœahái.

¡Opavaite pohãitéva!: kanchalagua ha inga,jakaratiœa, guajako, mburukuja ha guako;guavirami, guavira, ita potΩ ha arasa;jetΩ, tajΩ, aguakáte, pindo ha mbaœΩsΩvo.

¡Óga jerére hΩsÌine ha hokΩ kΩrÔi guasu!:kaœapikΩ, kaœamarã, kaœaro ha kaœape;ñangapirΩ, ΩvΩraΩsΩ, pΩnoœi, pΩnoguasu;amambái, muñamuña, arachichu ha Ωvope.

¡Pohã ñanemoingovéva, oipeœáva mbaœasΩ,nahiœãivaœerã opa!: jaguarundi, ambaœΩ,mbokaja, kaœajutΩ, karaguata, juasΩœΩ;kaœakat^, kaœarurupe, tílo ha guapoœΩ.

Page 134: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

PetÔ, kurapepæ, limapuruœã, limasut^;kurat€, kurat€rã, kurupikaœΩ, aguape;viravíra, tapekue, kapiœi, kapiœikat^;kurupaœΩ ha Ωvahái, ¡oñuã ñande rape!

¡IpohÌiva kerasΩ katuete ombohasa!:vurrokaœa, hakaranda, taruma, tarumaœi;sarandi, takuareœæ, ΩsΩpo h€, kaœapeva;kaœapunga, aguaraœΩva, urupe ha mentaœi.

¡KorapΩ ha kokuerére pohãita okakuaa!:sΩiñandΩ, mboikaœa, ΩvΩrapaje, ararΩ;kumandaΩvΩraœi, kangorósa, andakaœa;aloe, jateœikaœa, kaœatái ha ajuΩ.

Ajaka karandaœΩ térã ajaka takuára,henΩhæ chovi pohãgui, ijára oikuaveœæ:¡chikória, paraœΩva, mberΩmir^, artemísa;jatevukaœa, kanéla, sen ha urusuheœæ!

¡Karambóla, apepu, kavarakaœa, ñarãhái;juapeka, kapiœipe, guaikurukaœa, urumbe;torokaœa, poleoœi, ñambi, kavajuruguái;kapiœipororo, vorráha, avatimi rogue!

¡Mamóne raœÔi, andai, tataΩva, aromíta;aguapepuruœa, limõ, kaœavotorΩ, áho;sáuse, gueiretΩma, jaguaretekaœa, vervéna;orégano, jarinda, málva morot^, inóho!

¡KuriœΩ, pacholi, komíno, vóldo, sálvia, rúda;mbarakajanambi, sedrón Paraguái, eukalípto;mandΩju, alvaháka, sepakavállo, seváda;kebrácho, kuarahΩjere, granáda, cardosánto!

Page 135: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

133¡Kuaveœæhára rorΩ, ape ha pépe oñemu!;ombaœejogua hapicha ha oheja pohãita;ombaœejerure chupe, koœærõke togueru:rósa moskéta, ahénho ha ambue ñanaita.

Pohã Paraguaiete, Tupã rovasapΩréva;ñande ΩpΩkue jopoire, arandu paje kaœatΩ;ñaipΩsΩrõke añete, ñañotÔ, ñamΩerakuã:¡aníketei, aipórõ, ñahundi kaœa raitΩ!

Page 136: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 137: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

135

Ñomoir¤pavæ

ÑañotÔ ΩvotΩ, tojegua ko ΩvΩ: ¡taipotΩ ñane retã!;arai mbΩtére toñemΩatimói, ñande reko Ωmare;kaœavotorΩ tomeœæ tesãi, taheñói kokue pΩtã;ñasaindΩ kangΩ tohesapeve, topa tekoasΩ pore.

¡Ñañomoir€!Toipeju ñane ánga, torΩ;tokukúi Ωva heœæ kaœaguΩ;taijaΩvu guΩrami, pΩt€mbΩ.

¡Ñañomoir€!Toipuru tavaΩgua iñeœæ;tomΩasãi mboraΩhu, vΩœapavæ;tohendu, toñeœæ.

ÑaikΩt^ ñuat^, taipot^ tape: ¡javΩœa ojoapΩtépe!;joja, mbaœapópekena jaikove, to∫uahæ koœæ pΩahu.ÑañopΩtΩvõ, to^ puœaka, ñaimemba oñoñeœæme;tahΩpa ñaña, toso ñane sã, topáΩ arandu pΩahu.

¡Ñañomoir€!TaikΩrÔi ipΩœa, mitãmi;toikuaa orekoha hogaΩgua;topuka, tomuña panambi.

¡Ñañomoir€!TopaœÔ purahéi, jerokΩ;toipΩaha Paraguái hemiandu,tokuera kerasΩ.

Page 138: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 139: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

137

Paraguái koœæ

Koœæmbaite sapΩœa, ohasáma pΩt€mbΩ;ojajaipa kuarahΩ, iñangekoipa guΩra;opurahéi kaœaguΩ, jasΩmi opukarΩ;ikoni, ojerokΩ panambi pepo para.

¡Iporã ñane retã!, omimbi, ndaijojahái;heñói ijΩvága guÌpe: pΩœaguapΩ ha vΩœa;hekove ha iñeœæ, mokõive ndaijojahái;henΩhæte ijΩvÌpe: mboraΩhu, joja, poœa.

Ára pΩahu iñapΩsæ, ojatΩ mbaœembΩasΩ;tembiapokue hokΩpu, tesaΩ Ωkua hΩpa;hetiaœe ñande poΩvi: pΩtã, morot^, hovΩ;ñaña, tavΩ, mboriahu ¡«rakaœe» pema opΩta!

¡Iporã ñane retã!, ndaipóri haœeichagua;ñandéke ijΩvotΩtÌpe joΩkeœÌicha jaikopa;jahejáke ñorairõ, taipotΩ ñanembaœéva;mitãmícha, koœævére, tokakuaa Paraguái.

Page 140: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 141: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

139

Mitãmíme

¡Torohupimíntena, mitãmi, ndejukΩ asΩetéva;toroañuã che rekove sã osoite peve…tañandu upévo, nde pire pir^ rasa ikΩrÔiva;ne ñeœã rΩru, nde asúpe otΩtÌiva, topopoiteve!

PΩharevete, kuarahΩ resæ ahu∫uait^mívo;hata resakãme, kirir^haitépe, romokunuœ€;¡tuichaite vΩœa cheangajora pe nepΩtuhævo;nderehe amaœævo, Ωvága mbΩtépe vaicha apΩr€!

¡Torohupimíntena, mitãmi, che rekove jára;ko che jΩva ári tove terepáΩ, tanderetiaœe…mbΩjaita kuœígui naje ndejapóraœe Ñandejára:¡¿pokatu mimbi?, inimbo verápe ndeipΩaháraœe!

PΩharerei ajapΩsaka nde pΩtiœamíre;¡amañañemi... noiméipa resÌi, repáΩ, nderoœΩ!,rohaΩhu asΩetégui pΩœamir^eta opoñΩ che ãre;ndaikuaaireígui mbaœépa ojapóta: ¡rohupijeΩ!

¡Torohupimíntena, mitãmi: che ánga, che jára;jaipapa ΩvotΩ, ñamaœæ jasÌre ha japurahéi…nembaœepaitéko oguerekomíva ko tetã rokára;ipΩpe reikóta, aniche avave nderehe ojahéi!

Page 142: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 143: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

141

Guarani, tΩapu raœã

Guarani rΩapu hΩapu:opu ipu, ombopu tΩapu,hΩapu ipu;hΩapu, ipu, opu, okapu.HΩapu, hendΩpu, ipΩambu;ipΩtuhæ, otΩtÌi, hiœambu;katuete iñangekói… ¡oñandu!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu iñamangΩ:¡túkΩ! ¡túkΩ!, otΩkΩ tΩkΩ, okΩ okΩ;oikarãi arai, otΩkΩ, okΩ.Osunu sunu, osunu, oguarara;oguΩguΩ, ochororo, ocharara rara;upéi opi…¡opa charara!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu oveve:opepe pepe, operere rere, operepepe;oipete pete ipepo: opepe, operere.OmondΩrΩ ára, irari rari, oguΩrΩrΩ;osununu, ojasuru, osΩrΩrΩ;koœÌte osororo… ¡ ondΩrΩ!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu ijavatisoka:oinupã nupã, ombota mbota , ojoso joso;anguœa oinupã: ombota, oñembiso.Ojepopete pete, okacha kacha, opiriri;opΩrΩrÔi, okirir^, orΩrÌi;upéinte, ¡plíki!... ¡hoœa, orambi!¡Guarani, tΩapu raœã!

Page 144: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Guarani rΩapu ijaΩvu:okororõ rorõ, opiripipi, otirititi;ochuruchuchu, okororõ, opiriri.OchΩœÔi, ochiã chiã, o∫uararã;opororo, oporopopo, ochararã;upévo opururu…¡opurur€, opararã!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu iñeœængatu:oguelele lele, ongululu lulu, olala;ik€remói remói, oguelele, ongululu.Ikeleœe, ipΩœamir^, osapukái;otakΩ, ochiri, opurahéi;katu, pete^ ¡hÌu! pe…¡okuakua, okorói!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu otembiœuapo:ombochΩrΩrΩ rΩrΩ, ombichΩ mbichΩ, ombopupu pupu;omosununu tata; tembiœu ochΩrΩrΩ, opupuœi, opupu.Jepeœa omopæ, omopæ mopæ, ombochovi;opo, opopo, opopoœi… ¡opa pupu!;¡háke!... ¡osÌi, osΩsÌi!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu ndopΩtái:otΩrΩrΩ rΩrΩ, ikechæ kechæ, okacha kacha;ipΩsΩrΩ, otΩrΩrΩ, ikechæ, okacha.Oñatõi hapicha, okuchu kuchu, ovava;osus€, iñapasus€, otarara;katu^ opáΩ…¡ombiriki, otaratata!¡Guarani, tΩapu raœã!

Page 145: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

143Guarani ñeœæ ikunuœ€se:ikΩrÔi kΩrÔi, ochich^ chich^, otorore rore;imir^, ikΩrÔi, ochich^, otorore.OñemondÌi, ipΩœaperere rere, iñakãnundu;opukasororo, ipΩœatΩtÌi, ochuchu;Ìrõ, ¡ovu, ochiœõ, ipΩahæ!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu hasΩ:ogualala lala, oguilili lili, ogueœæ gueœæ;hΩe ogualala, oguilili, ogueœæ.¡Ténge! ¡ténge! pe opa chivu, chivivi;iñakãkuchu, ihuœu huœu, otini;ikatu ipΩœaropu… ¡iñeœãkapu, ijojói!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu omΩmbaraœã:oñarõ ñarõ, okekæ kekæ, okuekuæ;opiã, okokore, oñarõ, okekæ.Oguahu, okororõ, omburea,okirikiki, okorokoko, okarakaka;jepivérõ, ¡omiáu, ombéee, otokoroœo!¡Guarani, tΩapu raœã!

Guarani rΩapu hΩapu:hΩapu, ipu, opu, okapu.Oipapa , oterere, oteretete;¡oipuru turu!: oturututu, oturuñeœæ.Guarani rΩapu hΩapu…¡hΩapu, ipu, opu, okapu!¡Guarani, tΩapu raœã!

Page 146: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 147: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

145

Terere jere

¡Ñande terere, pohã Paraguái!;kaœa paje rΩ, ánga piroœΩ;haœe, purahéi; haœe, sapukái;kunuœ€ Ωvu, Ωva ΩsapΩ.

¡¿Máva nde jave?, mboraΩhu Ωkua!;ne ñeœã opupu, hΩpΩ, ndahΩpái;ndéntemi voi torΩ rerekua;herakuãmiha tetã Paraguái.

¡Ñande terere, Paraguái mbaœe!;pΩtuœu raitΩ, kaneœõ Ωgua;haœe, arandu; haœe, mbarete;teko Ωmaite, vΩœahÌi rugua.

Akói omimbíne nde réra rΩjúi,nde kaœa rΩakuã, nde Ω roœΩsã;Tupã ndetΩkua, mbΩjaita omongúi;kaœΩgua mbΩtépe ipotΩ apesã.

¡Ñande terere, Paraguái mbaœe!;itaju pehæ, joΩkeœΩ atΩha;haœe, kΩreœÔ; haœe, tetiaœe;pΩhare ha ára ñañomoir€ha.

¡Terere jere, terere resái!:tohaœãraæke ku Paœi Sume,oiméne ijΩuhéi, Ωvága oikarãi;ha upéi toΩœu Ñande Paraguái.

Page 148: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 149: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

147

Ñane retã sãso

Ako pΩhare kirir^, piroœΩ, porãite,¡Paraguái heñói a∫ui!... ¡isãsóta a∫aite!Iporã pe pΩhare, ΩvΩtu ikarape;arai rai ojere, jasΩmi ohesape…¡Paraguái ipir^mba!

Hiœaréma haœarõ, ipukúma eterei;kerai ova ova, ikangΩ, opa rei.¡Sãsohára itarováta, orΩrÌi ikuã apÔi!;hΩœái otΩkΩ tΩkΩ, hováre opΩrΩrÔi…¡Paraguái ipΩœakΩrÔi!.

¡O∫uahætama aravo!: tetãΩgua iñapΩsæ,ovetã rupi ojupi, ñemiháme omaœæ.Velázco katu imesápe opΩtáraœe orambi:¡upéva katu!, ta∫eme pΩaœete isarambi…¡Paraguái ipΩœanundu!

Ùvága ruœã rΩakuã oguejΩ veve rokΩ:¡pe ñeœã potΩkuru ikatútama ipotΩ!GuΩra iñangekoipa, opáΩ, ndokekuaavéi;nahendái, ipijoha, osÌi, nokirir^véi…¡Paraguái ojetΩvΩro!

¡Koœæsoro potaite!: ñane retã ipΩambúma,ohaœarõ pe jerére sasõhárapa oúma.Sáenz róga hiœambu, hiœãho, ojepΩœapΩ:ohechapa pe oikóva, oñemboœe, ojepokΩtΩ…¡Paraguái ojepΩtaso!

«¡Sãso Ìrõ mano!», heœi Iturbe oikévo;España-gua tuvicha ¡oñemeœæte upévo!¡Oso upérõ apΩt^, opaitéma tembiguái;Caballero osapukái, ombovíva Paraguái!…¡Paraguái isãso!

Page 150: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Opavave sãsohára, horΩjoa iñeœã;Juana de Lara oipΩaha ΩvotΩeta apesã.Oveve koni koni pe ñande poΩvi pΩahu:pΩtã, morot^, hovΩ; omeœævo mboraΩhu…¡Paraguái ipΩtuhæ!

¡Ñane retã ipΩahuete, imitã, heñói ramo!;pΩtagua poguΩ opa, ikusugue, omano…Molas, Troche, Rivaróla pevarã oñomoir€;Francia, Ùegros ha De La Mora aveíko omoir€…¡Paraguái heñói!

SΩtee, ñane retã, oñandu keraΩvotΩ;hesakãve arapΩ ha panambi ojerokΩ.¡Upe pΩharekoœæ tuichaite mbaœe ogueru,tesaráipema opΩta pΩœangata vai rΩru!...¡Paraguái okakuaa!

Paraguái rekóke, aipórõ, ñaipΩsΩrõ añete;ñañepiaœã opavave, taherakuã porãite.¡JasΩpópe hiœaraΩvotΩ!, ¡jasΩpópe ikeraΩvotΩ!;haœéko ΩvotΩ meme: ΩvotΩ marãveœÔ…¡Paraguái imbarete!

Page 151: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

149

GuΩra Paraguái

Ñande guΩra Paraguái, Tupã rΩmba ΩvagapΩ;koœæju sakã purahéi, ñu aΩvu kaœarupΩ;kaœa paœ€me haitΩ, mburukuja ijΩvotΩ;ΩsΩrÌpe ohΩpÌi pe ipΩtiœa piroœΩ.

¡Omumu tetã okáre guΩraita pepo rari;oveve mir^ mir^, ára resa ombotiri;mboraΩhupavæ pajéko ipepóre omΩasãi;opukavΩ, operere, omosarambi tesãi!

ÙvΩra rakã ruœãre ohu∫uait^ koœæt^,umi jeruti ñeœæ, ha ombohovái guΩrat^;purahéipe oñomombáΩ guΩraju ha guΩra€;ΩvΩrakuápe katu: ¡omaœæñemi Ωpek€!

Ñande rekoha oñuã, guΩraita ñeœængatu:mbΩjuœi, Ωpakaœa, pΩkasu ha urutau;jahahápe jajuhúva pΩkuœi, pΩkuœipe;chesΩhasΩ, karakara, ha opaichagua Ωpe.

Chululu, tuœ^, sar^a, ñu hovΩ ombohorΩ;karakaraœi, johana, choch^ndi ojepoitΩ;opepe at^, suriri, chirivi, sÌi ha mΩt€;oveve jere chop^, tujuju, chacha ha mbΩt€.

Aguapeaso atÌra tavapÌre oguejΩ;jakavere, guΩrapo, surukuœa ojerokΩ;ñarã rakãre ijatΩ arara, guΩratata;huœãitére osaingo saijuguΩ, chahã, araka.

Paraguái ovΩœa sΩrΩ ku tapére ΩvotΩojavΩkÌrõ chiriri, anombi ha mainumbΩ;ñahana, guΩraju; jakuh€, apet^, karaguata;ñandai, haœe tukã hΩœáigui opepeguata.

Page 152: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Mitã, upe aja, ikuãre oipapa: «¡Ωnambu,Ωnambuœi, Ωnambuguasu, Ωnambutataupa,Ωnambukokuere, ΩnambukaœaguΩ!», ha opa;upéi: «¡ΩnambukoœΩgua, ΩnambuapekΩœa!»…

Ñu mbΩtére okañΩmi hetaite guΩraraitΩ:uru, uruœi, uruguasu; guΩrajurutavΩ;masakaraguaœi, guΩrajurutuœ^morot^,guΩrapaje, guΩraañombΩ, guΩrajurutuœ^.

Ku oñemombemanoite oheka guΩraraœΩ:taguato, taguatoœi; taguatoh€, pΩtã, hovΩ;ΩrΩvu, ΩrΩvuruvicha, kirikiri, hoko;akaœæ, akaœæpara, piriríta ha ano.

Ùguasúre okoœi: kuarahΩmimbΩ, mbigua;martín peskador, chiripepe, paha ha paragua;¡hΩeguasúva o^ha omombeœu pitogue…,karãu hasæ isÌre ha ojaheœo ∫uai∫uingue!

PΩhare ha opáΩ oho, omaœæ guasu guasu:urukureœa; ñakurut€ ha suindape, guasu;ha reguatárõ pΩt€mbΩ, nemondÌi guΩratape;a∫uiete vaicha oñeœæ: kuruvita, kogoe.

Ùvakuéra hiœajúvo, ohet€ ha oguejΩ:tuœ^, tuœ^chΩrΩrΩ, tuœ^marakana atΩ;tuœ^guasu; guaœahovΩ, guaœapΩtã, saœΩju;Ìrõ, sevoœi ojoœo: kaninde, kanindeju.

Ojuasajuasa heœægui ha ñaneangapΩhΩ,guΩra Paraguái purahéi: kalándria ñeœæ asΩ;umi haviamboroti, haviakorochire;haviapara, tΩvΩta, pΩtã, kapiœi... pure.

Page 153: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Kuchuœi, kuchuœiguΩguΩ, churiri, guΩratiri;tajasuguΩra, tengasu, pΩkasuro, mbaguari;makagua, t^ngasu ha heta guΩraakãpΩtã;guΩra karaguatatÌndi akói iñakãhatã.

Kapiœipe rokΩ pΩahu oipeka ha omokã:guΩra€, guΩra€mi, guΩra€ pΩtiœapΩtã;guΩra€chore, guΩra€guasu ha guΩra€ro,oñomokunuœ€ rorΩ, omboguévo pΩœaro.

Oime avei oiko, ojeheka tujuháre:guΩravera jajaipa, chirikoe rΩkeœΩre;oikΩt^ kΩt^ arai, guΩraruguaijetapa;ha¡oñembopajeguaœu!: kavureœi parapa.

Kurukáu ha karahu ñanembaœete avei;tetéu, Ωpeguasu; Ωpekuchára ha kutivi;guΩra-San Fransiskoœi, hilgéro haœe guΩrapón:mokõi kogoe pumbasÌpe pe vΩœaœÔ ombogue.

Mbatuitui ha chipín oipΩguara kaœaguΩ;ΩvΩtu vevÌi kangÌre ohovasa pΩt€mbΩ;ndaikatúi ñahenoiœÔ guΩrapu, ñeœæ itapu;¡péva ku guΩrakampána, Paraguái ñeœã rΩapu!

Oguata sambo sambóva, guΩra guasu Ωvate;ipepo ha ndovevéiva, ñaníme iñakuãite:¡ñanduguasu oñehenói, Paraguái jeguakarã,ituvami oñenóva, hupiœa oja ha∫ua!

Kavita haœe kanário, ha hetave guΩraœi,oñemboœe ko tetãre ani ha∫ua hesaœi;pΩœÔi ojehupapo, omboœa, iñeœængatu:¡ñande pópe o^ hekove ã mΩmba marangatu!

Page 154: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 155: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

153

TajΩ saœΩju

¡Ajépa neporãite, ΩvΩra kΩrÔi paje;amaœære amaœæve, namaœæmbái nderehe!...ΩvΩtu vevÌi paœ€me arapotΩ rembΩaje,o^háicha ΩvotΩtΩ rembΩatΩpa ndejehe.

¡Oiméne aipórõ, nde, porã Ωkua hΩpaœÔva;porã meme rΩru jára, porãpavê rerekua!…Ωvága hovΩngΩmi, ijahoja pahaœÔva;ojepoitΩ nemoir€vo, ¡vΩœapavæ rerekua!

¡Ajépa neporãite, ΩvotΩ apesã rendΩ;rohaΩhu rohaΩhuvéva, rohaΩhurasaiteve!...ndepichΩ kunuœ€mívo pe pΩhare ñasaindΩ,pΩt€ mir^ nderejáva, revera saœΩjuve.

Ne rakã jajΩ rokΩ, ára ruœãre ipojáiha kuarahÌgui omos€ hata piriri kukúi:¡pΩpéngo raœe ohΩpÌi ne ñeœã saœΩ jajái,ajevérõnte otini, nde potΩ jera rΩjúi!

¡Ajépa neporãite, itaju aju mbΩtere;rohecharamoiteíva, romomorãverei!...nderΩpÌi ñehê sΩrÌva eireteju rΩkuere,ajevérõ panambi ku oveve manterei.

Tape poœi rembeœÌpe nepΩatã, reñemboœΩ…rehupijoko torÌpe: ne rakã, nde rogaguΩ;ne kuarahΩœã akÔme reikuaveœê piroœΩ:¡tΩœái mokãha, mbaœasΩ pohã, pΩtu kaœaguΩ!

¡Ajépa neporãite, nde, tajΩ saœΩju potΩ;nde rope saœΩjungÌva, saœΩju, saœΩjΩete!...nde potΩ kuigue mimbi, nde ΩvotΩ pΩahu atΩ,che ánga ombohorÌva…, ¡ajépa neporãite!

Page 156: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 157: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

155

Che poΩvi Paraguái

Aipoœo maΩma ΩvotΩ, ambΩatΩ, amΩapesã;aipΩhΩ iporãvéva, ahΩpÌi, amboΩsapΩ; ndéve agueru, che poΩvi, Paraguái rekove sã;¡tereime ΩvotΩtÌpe!, ¡tahorΩ ne angapΩ!

¡Katu^nte, che poΩvi, che ñeœãme reikovéva;mboraΩhu hasahaœÔva nderehe che añandu;nderehe chepΩœaho; nderehe chekunuœ€va;nderehe ijatΩpágui tetãΩguára remiandu!

Koœævére arapÌre remimbi remimbive;Ωvate Ωvateve rejupi ára rΩjúicha;ne membΩ, nderaΩhuhára, ko tetãme hetave;ha nde guÌpema guive:¡neipΩsΩrõne oimeháicha!

Marõvénte, che poΩvi, rohejáne tesaráipe:¡che rekove rΩrumíme revevéne katuete!;hiœariete, aniche aheja ku tapΩkuépe:¡ne arandukaœatΩ, nde rekove, ne mbaœete!

Che poΩvimi Paraguái, nde haœe: ¡che sΩ, che jára!;nde pΩtu kuarahΩœãme rehΩvi vΩœapavæ…¡Ωma raœe ndeipΩaha ΩvotÌgui, Ñandejára;reñatõi ha∫ua Ωvága ha okúi jojapavæ!

¡Péina che po mokõivépe aiporavo ΩvotΩ:pΩtã, morot^, hovÌva, etémi ndejoguaha;tuichaitékena evΩœa, koœæ pΩahúko ipotΩ,ndéko haœe, che poΩvi, Paraguái mΩerakuãha!

Page 158: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 159: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

157

Tujami, che rumi

Nahiœãvéima repa aipo ñembohorΩhárõ;cheahoœíko temiandu chejopÌva, tujami;ndaipotáinte ndereja avave ñembΩasΩhárõ:¡anichéne opa ára ndetapΩkue, che rumi!

Ùma guivénte voi péicha reikove asÌva;mboriahumi nderekópe, noñemaœæi nderehe;ahechárõ rehasa chepΩœajuka asÌva: ¡ne retã, nde rogaΩgua, naimanduœái nderehe!

Nde rovami ichaœ^, ndahaœéi pe Ωma guare;ne ánga katu mitãicha, mich^ pΩahuete jeΩ;ipuku, hat^, hesaΩ, hiœambu nde pΩpore;ha pΩœÔinteko erémi:¡nereñoisehajeΩ!

¡Tujami: ndéngo che rumi, che retãΩgua pehængue;nde pópe o^vaœekue ko Paraguái rekove;nde retemi ojovere, ojehesΩ ne kangue;koœæsoro rapΩkuéri reipΩkúi á∫a peve!

Tupãme ajerure, che ñeœã rΩru mbΩtégui;tomongúi ipokatu, Ωvága kotΩ renΩhæ; nde pΩœa marangatu ndahupΩtΩhái pot^gui:¡to^ ku ndepichΩmíva sapΩœárõ nepΩahæ!

Nde réra marãveœÔ: ¡oñemombaœe mbaœérõ!...jasΩmi ojerokÌne, ovΩœa, opukavΩ;mbΩja kuœi piriri okúine pe pΩharérõ,nde rape omΩataindÌvo: ¡tujami, che rΩkeœΩ!

Page 160: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 161: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Temiandu aΩvu

Viˆorino Cardozo Ovando

Page 162: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 163: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

161

Kaœaru áraroœΩ rehegua

Kaœaru ropehÌi,kuarahΩ sapike,arai apat^,ΩvΩtu roœΩsã,ΩvΩra pirurakã pararãpurur€piriripire oikΩt^roœΩ omboguΩpire ojokamitã poriahupΩsã ojokaonohæ tesaΩroœΩ ipohÌi, ipohÌimboriahu hendive.

Page 164: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 165: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

163

KuarahΩ pΩtu

KuarahΩ osæ pΩtã jajai horΩ hetiaœe imbaretepuœakaogueruhendiveΩvΩtupiroœΩomboΩkuΩœatãpararãpurur€piririkapiœipepirukueche poomΩatãpireperer^ojokaomboguΩhuguΩpiriripararapararakavajuoñaniit^mbu,it^mbuheteombokacharoœΩomondoho.

Page 166: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 167: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

165

Ára roguekúi mboœehao korapÌpe

PΩhareverovΩhovΩasΩΩvΩtuoipejutesãiombΩasãitorΩvΩœatetiaœemitãisaraki panambihovΩ guasuoveve, oveveoñemi, oñemi, okañΩ, okañΩhoœa, ha ndoœáiopuœã, oguejΩ, ojupihapΩkuériosæ pitohæ, oñeœæ ha oñeœæombopu, ombopu ipepo,omaœæ ha omaœævamitãkuñarusu rΩere,upeinte, osæ, mitãœi akΩtãœirΩe, paraœi ohaœãvoomondÌi pitohæ, omondo ha osopΩtuœutilitín, tililín,opa pΩtuœu,tΩœaivu, kaneœø, kaneœøopa ha opaitetembiapo osΩrΩrΩ.

Page 168: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 169: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

167

Ara roœΩ ñeñanduka

¡Peina katu oguahæma ñande kΩhΩjeha!hendive ipΩahæma ΩvΩra hakã perøvaama roœΩ omoheœø ha ombajaheœóvatuju, pilili, pΩrΩku ojapóvavaka vareœa pirumíme ombojaheœo soróva,guéi tuja katu, mbeguekatu oñaminduœuogueroñaminduœuháicha ipΩtuœu,ijára poriahu tujami omaœæ asΩ hesenahiœãi anga chupe peicha ohasa asΩete.¡Aichejáranga guéi tujami roœo rΩpa!Peichante piko avei rejuvaœerã repa?¿Mbaœe poku oime opΩrΩrΩ^ ne ñeœãme reikutúvo pe ne

maœæ ΩvÌre?

Page 170: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 171: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

169

KaœaguΩ rekove

KaœaguΩ,ΩpΩt€me,hoœa,ΩvΩra, ituju, hiœΩso,hou, tatu, Ωpek€, ombota, ΩvΩra,opΩtekua, hΩapu, ΩvΩtu, oipeju,kaœaguΩ, ovΩœa, omΩasãi,hΩakuã, akuti, oikΩt^,takuapi, tapiti, hãimbiti,oiporavo, kaœavo, pitohæ, operere, operere,oveve, kaguare,pΩhare, ojere, ohasa,Ωpajere, oguara,ovava, ogueraha,

Page 172: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

mbatara, mΩkuræ, omone, oguata, oheka, apΩtekua,guasu, oisuœu, omondakumanda,kurupaœΩ,ñemboœΩ, piru, ruœãme, oipΩso, ipepo, cheuru, sako h€,ojopévo,ichupe, kuarahΩ, horΩ, osΩrΩ, Ω, hovΩ,pot^,sakã,oheka,itakua,ohasa,amambái,ΩvΩratái.KuarahΩopΩr€vocheakãmbΩtetéreoperere,operere,jasΩ jatere,

Page 173: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

turuñeœæpoœi asΩakuápe.ApáΩ sapΩœamombΩrΩañeñandusapukái,ahendu,ajevΩ,ajeœói,che tapÌ^, aheka,opΩta,kaœaguΩΩpek€pap...parrrrrombota.

Page 174: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 175: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

173

Ñekoœøi (Ÿoneto)

I

Ñekoœøi ha ñembΩasΩpe anohæ,añohæ, ahΩkuavo pΩœa rasΩ,kuatia morot^míre che pΩahæ,ahai guaraníme kerasΩ

II

Aretéma ochΩrΩrΩ ha opupuche pΩœapÌpe ko ñeporandu¿mbaœére avañeœæ ogue hembipuomoñeœæ rãngue ava remiandu?

III

¿Ñande ruguΩ piko ñande rovápejaœe haguå paraguaiguáko cheaΩvuete ñaguerot^rø atΩ hápe?

IV

Ndéve haœe, nde nde rape kañΩvañeœæ omano nde jurúpe. ¿akuche?¡Ñamopuœãna ko omano kangÌva.

Page 176: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 177: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

175

Pemeœæmo chéve

* Pemeœæmo chéve ñeœæ ipΩahúva,amonde haguå che ñeœã potΩ.

* Pemeœæmo chéve ñeœæ ikΩœaœÔva,amonde pot^ haguå che ñeœæ anintemo ijai.

* Pemeœæmo chéve ñeœæ oñepΩr€œÔva,anintemo ikΩœa, ichaœ^ ha ijaruru che ñeœã potΩ.Åva ha opaite mbaœe ári ajerure:

* Pemeœæmo hagua chéve ñeœæ oñemondéva arandúpeumi takateœÔme oikóva ñande jurúpe oimeháicha

nosæiva,umi ñeœæ arandu ñande rukuéra ohejavaœekue ijehasakue

rupi.* Pemeœæmo chéve ã mbaœe che ãngandoikosevéima ñeñapΩt^hápe, upéicha haguére haœe, haœetéva.

Ha ΩvΩtu rupi ñeœã ndaikutúi oiko ñapΩt^mbΩ.Oime ramo jepe ñeœã oñapΩt^séva, umívako oikóva ikéra¡Néi, néi che ãnga potΩ eveve, eveve emondoho ne sã, haku panambi hovÌicha ekañΩ ha esæ, ekañΩ ha esæ aníteiavave nde pΩkua.

Page 178: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 179: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

177

Manduœa JaitΩpo

Manduœa jaitΩpo repΩrΩrÔiva che ñeœãme oguahævo kaœaru kirir^, kuarahΩ

jeroœa, ΩvΩra kuarahΩœã añuãme reñemoir€va sapΩœapΩœa ΩvΩtu kangΩ piroœΩ

asΩ kaœaruete reheguáma reguerúva manduœa chepΩœa pΩhÌva!

Che mitãmemi Ωma ndaikuaái tekoasΩ ΩvΩ ári oñaníva, aguerovΩœante

ára koœæ, guΩra ñeœæ, ΩsΩrΩ porã, ha ama apat^, pe amo Ωvatégui

oúva, oñuã oúvo pe ñu imanto morot^me, upekuévo ogueru piroœΩ, che katu

upévo añemboi apΩta aju haguéicha ΩvΩ ári, che saraki che pojáivo Ωvága

pehænguemi Tupã ogueropojáiva chéve upe jave, nahendúi jejaœo aplipli,

apleple ajapajeréi tujúre aipoœóvo che resaΩ che pΩtÔ che puka ndive.

Moø reho che Ωvága pehænguemi

Koœãga guarã che akãrague upe ama apat^chama, ΩvΩtu omonguœévo che

rova Ωképe, amaœæ mombΩrΩ che ñeœã ojevΩ... Umíva umi ára okañΩetéma

ndouveimavaœerã, arakaœeve opΩtántema opΩrΩrÔi ha ojaitΩpo ku

mainumbΩmícha che ñeœã ruguaitépe.

Page 180: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 181: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

179

Kaœaruete

Kaœaruete kuarahΩ itaju ojapajerei ojahúvo huguΩ pahaguemíme; ajesareko

ajesareko mboœehao rape poœimíre, ahecha che rajΩ akãrague mbokaja potΩ

ojoapi ouvo kuarahΩ ratándi, ipire kambΩ, pΩtãngΩ asΩ ojope hague kuarahΩ

rata, it^ rΩœáimi oúvo, hesa Ωvága jeœóre ojekuaa ikaneœøitereiha.

¡Che rechávo! Hesaráipaite oñanívo ojeitΩ che jΩva ári aikuaveœævo chupe

che kunuœ€.

¿Mbaœéicha piko ambotovéta?

Page 182: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 183: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

181

Mitã mboriahu okaraΩgua

Mitã okaraΩguaresæva rejechaukande rova pitit^minde ao chalái pamívane pΩsã sarambimipΩnandínte reikovévande puka jukΩ meméva.¡Néina mitãmi!Epuka ha ehekántenavΩœami nde reikuaaháicha,eñembosaráintenaumi ñembosarái... Nde reikuaáva.¡Néina mitãmi!nde reikuaaœÔva gueteriko ΩvΩ apére osΩrΩrΩ ha oguatávaipopia rasΩetévavΩœaœÔ ha angatakakuaápe oipokuáva,oipΩhΩ, ombokusuguéva vΩœa pavæ.

Page 184: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 185: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

183

Kaœa ha kaœapi(jehai kΩtomi)

Akaœapívo che kokue,ajoka che popΩte,upévo osæma jukΩ rΩkue,amboguévo kaneœøha apΩtávo che kaigue,aipΩte jai rΩkue.

Page 186: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 187: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

185

Manduœahávo che rúre

I

Che ru amΩrÔi ndéve ahai ñeœæ apesãmihetaite reikove aja reñehaœãvaœekueore karai ñeœæ ha∫ua mich^nte jepe¡maœe... avañeœæme oho ndéve ñeœæ kΩtomi

II

Che mitãme, hetaite ahasa asΩ paraguaÌpe,táva guasúpe aju che akãmbuku mie rekávonimbo raœe ñuat^ akua apesãme aju haœávoche ãhóvo takuarΩre ajahúma tesaÌpe.

III

Å mbaœére, ndachepochΩi nendive che ruupéicha rupínte oiko chehegui kuimbaœetene rembiaporãnte raœe, nde haœe rupi uru

IV

Åga ahechakuaa ñande joaju kuãir€haœeha osoœÔva tramojo jΩ mbareterehoitéma ramo jepe orehegui, che ru.

Page 188: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 189: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Korasø ñeœæ

D™na Raquel Ríos

Page 190: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 191: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

189

Nde rehe añandúva

OjaitΩpo che apΩtuœ€kuápeijojahaœÔva mboraΩhu sat^nderehe añandúva añetehápeche korasøjára guΩra morot^.

Nde pukavÌpe ko ahechávaipotΩ jerávo jazmin paraguáiaimoœåœÔre cha angajurávamboraΩhu hiœåva arosapukái.

ÙvΩtu vevΩimíre ne ñeœæ oúvaoike che apΩsápe oñemohenda,ha che korasø haœete osoróvaoipotágui hendive reju repΩta.

Tove mbΩja Ωvága jeguakaombohesape ñande raperåikatu haguaicha jaikuaaukambaœe ñañandúva añetevaha.

Page 192: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 193: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

191

AimoœåœÔva

Naimoœåivaœekue nde juruheœæ eirete asÌvaiñeœænguemíme omboœitahache korasø.

Péina koœa∫ache åche rapΩ,ikuœi huguΩ,otΩkΩ osΩrΩ,oñembΩasΩ.

Che mboraΩhu poråiteanivéna péichaneœaña che ndive.

Nde reheœÔ che korasøichaœ^,okái,omano.

Tove ΩmaitemíchajavΩœa oñondive,panambi sarakíchaumi ΩvotΩ iporåvéva árijaha javeve, torΩ ha mboraΩhuijapΩråœÔvape,jahΩpÌi rósa potΩ kurutaiporåve.

Page 194: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 195: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

193

TemimbΩasΩ

Mbeguekatu oguejΩ che po áripanambi hovΩ asÌva opΩtuœumi,ojávo ne rΩœakuå omosarambioçuahævo kóva che ángape, techagaœu cherundi.

Ùvu sakå asÌicha osΩrΩ che resaΩomoheœø temimbΩasΩoipΩguara cherΩepΩohupΩtΩ che å, che jopi añandu hasΩ.

Techagaœu ombosΩsÌi che reteha nderehe che manduœávoojei, osæ, ogue mbareteopa cheretepÌpe nemanduœa hakuvo.

Che ruguÌpe osΩrΩ mbeguekatukunuœ€ remeœævaœekue chéve,che pirére opΩta nerΩœakuå marangatundojeiri mboraΩhu chehegui arakaœeve.

Jepe mombΩrΩ rehovaœekueopΩta manduœa ohapΩ che apΩtuœ€ha koœa∫a ramo che korasø ikusugueipohÌi ñembΩasΩ, ipuku ha hΩpΩœ€.

Hetáma añohæ tesaΩ che rekovépeko mboraΩhu añandúvare ndereheomochaœ^ ha omokåva che retépeha ndikatúi chehegui roguenohæ.

Page 196: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 197: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

195

Rohechagaœu

Che páΩpe ha cheképe ahecha nde pukavΩmáva piko oimoœåta ajuha che tΩreœÔnde haœéva eirete emongueráva che mbaœasΩha koœa∫a añaminduœúvo che jopΩ rasΩ ne poreœÔ.

Ha! kuña, kuñaite resa mburukujaoiméva koœápe ne rechagaœu ΩvotΩetakoœa∫a peve naimoœåivointe che rejamahache rete ikaneœøma oñohægui tesaΩ.

Rohechagaœu, ejumi jevÌna torohet€mitove roañua mbarete porå,hiœåmiroguáicha arakaœeve nderehomoœåikoœa∫a ∫uarå mbaœépa rejapóne, che sΩmi porå.

Oimenemahína ñande ru rovái reñes€tapiaite roguáicha emeœæ chupe ndeaguΩjendaiporivechéne ndeichagua tekove, kuña resah€itajúpete oñemboapevaœekue ne korasø.

Ha! che sΩ opΩtáva chéve neremimboœearakaœeve che apΩtuœ€kuágui ndojeœóivaœeråoiméne ovΩœa Tupå amoite Ωvápeohechavo nde haœeha tekove joheipΩre.

Che páΩ ha che képe ahecha nde pukavΩára ha pΩharépe ahaœårøva rejuha katu aikuaáma ne poreœÔme aikovetahambaœéiko ajapóta o∫uahéne ára jajoecha ha∫uå.

Page 198: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 199: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

197

Tupå rembiapo

ÙvotΩtÌpe nde neporåvéva,nerΩœakuåvureíva koœet^ mimbirejávo che ΩpÌpe nde potΩ jerávapire sÔi asΩ itaju kuœi.

TΩvΩta jajái, resa Ωvapur€nde pukavΩmi ndijavÌivointe kuarahΩ ratane maœæ rorÌko chemopir^mba,ha ombogue che pΩœágui opa angata.

Ne ñeœæ vevÌi, guΩra purahéichañahendúrø hína ñanembovΩœa,opΩta che akåme manduœa rorÌichataipiaite guarå taromanduœa.

MboraΩhu meme upe nde rekoveohechaukáva teko pot^ añete ,ha che jurujái nde rehe amaœæ Tupå rembiapo apΩtépe nde ne poråve.

RohaΩhueteiko,che ΩvotΩmiche korasø mboraΩhúgui henΩhæ,hiœånte chéve nendive apΩta amano meve,tove ñandejára tomeœæ jopóivo chéve pe nde rekove.

Page 200: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 201: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

199

Nde resa jajái

Anína upéicha remaœæ che reheahechávo omimbi ha ojajái nde resache ahΩœo che jopΩ,oñop€, ombopΩahu che ñembΩasΩ.

AmbΩasΩ, ahechagaœu ne ñeœæipotÌva che apΩsápe cherenói jave,ha nde po katu ojerokÌva ohovasavo che rekoveoikovéva che akåme koœa∫aite peve.

Aína che sΩ! maraiko ndéve Tupå ndegueraha,ikuœi che korasø,huguΩsΩrΩ, henΩhæ techagaœundokuerái ha ikaneœø.

Nde resa jajáimante opΩta,ohesape che raperå,ndoguemoœåi arakaœevemboraΩhúmante oheja nde resa rapΩkuere.

Nahiœåi avave oñanduñembΩasΩ che añandúvaha katu opa ohendúvatove isΩ tohætumbaOpavave membΩkuéraani ohaœarø koœå mbaœe oiko hese,ñandesÌpe oikove aja ñameœævaœerå mboraΩhu, mboaje ha aguΩjetaite.

Che sΩ, ne maœæ rorΩ okái che resápe opΩta huguápe koœa∫a pevendogueichéne hata,che korasø kuágui arakaœeve.

Page 202: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 203: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

201

JasΩ renondépe

ÑasåindΩ jave hesakåmbaite ñande rekove,Ωvápe ojecha omimbijoa mboraΩhu kuœijasΩ opukavΩ, omΩasåi che ári hata rendΩmiohechávo hína aguapΩ hese amaœæ asΩ.

Oikuaaroguáicha chéve ojehúva,oñemoagu^ve haœe che rehe,upete jave ojehΩkuavo che å guive jaheœo,jaheœo ndikatúiva che rete ojoko.

Haœe noimoœåi che rehe oikóva, che voi naimoœåi koœa∫aite peveche moir€hára jasΩmi rovái kaœaru pΩt€vo,oho, ouveœÔ haguagui arakaœeve.

PΩt€ jave hína rojúva jasΩ renondéperoñeœæmeœæ ko mboraΩhu ndopáivaœeråha,ha katu koœa∫a che reja cheañondaikuaái mbaœépa heseœÔ ajapóta, ku che tΩreœÔ.

Noiméipa haœe pe Ωvate omimbíva,che resaΩ oñehævo omimbieteveha ombou jasÌpe chemoir€vohínaKo pΩhare asΩetépe heseœÔ aime.

Hiœånte chéve jasΩ renondépe jajohaviœuha katu koœa∫a nde reheœÔ aime ,aromanduœávo jahasavaœekue naimbojojahái,ha koœå mbaœe jasÌnte oikuaáva opΩta chupe jepive guarå.

Page 204: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 205: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

203

JaipΩkúi tape

Ñasæ jaguatajaipΩkúi tapemokøive jahajahasa ΩsΩrΩ,oimimbi, ipot^,hesakå asΩ.GuΩra purahéio∫uahæ ñandeapΩsápe,ombohorΩ ñane å,jaha pukuvejaheka mboraΩhu,ipuku tape,jaha jahave.Aníke kaneœøoipΩso ijΩvaipojái hagua ñanderehejaháke, jahákejaha pΩaœeve.Jahecha tapeΩképeipotΩ, hΩœakuåvuΩvotΩ poråitesaœΩ memete,Tupå ipópeojapovaœekue.Jahavemivejahecha panambiojerokΩ jovaipa,oguejΩ ojupimbeguemi ΩsΩrÌpeipepo omΩakÔvooñembopiroœΩ.Jaháke jaháke,jahave jahavetape ohohápe,ipuku jepevérøjaha hendive,ñaguahene katuetejaipΩkúike tape.

Page 206: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 207: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

205

AmombeϜta

Rohechávo katueteorΩrÌi che retÔmache rΩœái ha che roœΩ,aguapΩ ha añemboœΩ.Ndékatu repukavΩreikuaa che remiandu,reñandúnepa ndeaveha katu ndeœeréi mbaœeve.Ndaikuaái mbaœépaajapóta rohecha jave rejuapΩtáva che ñeœænguopágui cheresarái. Hiœåntengo amombeœu,arosapukái ko mboraΩhuakΩhΩje arokirir^,ndaikuaáigui ne remimoœå,ikatúnte ave reipotamboraΩhu che aguerekóva,aréma ne mbaœerå,Ha koœå∫a añembopΩœapete^ma,ahechavove rejuajamíta ne rendápeamombeœu che remiandu,ndacheraΩhúiramo jepereikuaátama che jurúgui añandúva nderehe.Ha katu ajerurétaÑandejárape ikatúrøtopoko ne korasøreremeœæ haguå chéveavei ne mboraΩhu,mboraΩhu añetetéva,mbaœe iporåvévaikatúva ñañandu.

Page 208: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Narokirir^véima,toiko oikovaœeråamombeœúta ndéve añandúva nderehe.Ikatúnte upeichaháguijapΩta oñondive.

Page 209: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

207

Ejumi jevΩ

Aipota rejurepΩta koœápe,jepive roguáichajaikomi jevΩKoœet^ paravoñasæ oñondivejaipΩkúi tape.Ahenduse jevΩne ñeœæ, ΩvotΩrΩœakuå oguerúvaombojeguávo che rekove.AikuaaœÔre reho,reho cheheguiha nderejuvéi,rohaœarø koœå∫a kuehe guaréicha haarakaœeve nere∫uahéi.Eju jevÌna,che korasønerenói, ndoikuaáiarakaœepevépaoikovéta ndereheœÔ.HasΩ ko añandúvandopíri cheheguimboraΩhu aguerekóvande rehe añoite,ára ha áraokakuaa ne poreœÔ.Okaru che retérejehechase, temimbΩasΩ,kaneœø ipohÌiipohÌive.Aipota reju repΩta koœápeani ne ñañande reheœÔ areve aikorø, amanótandaikuaái koœærøpaahupΩtΩvevaœerå.

Page 210: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 211: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

209

Reho chehegui

Ára okirir^ñandeapΩsa ojoka,ΩvΩtu oipeju,reñeno rekeha repΩtaitenderekuœevéi.Nde po roœΩså,repukavΩmi,rasa ne porå,ñaimoœåvoíntetupåsΩ rova.Amaña jevΩ,jevΩ nde reheroñatøi ñatøineremÌiete,guΩraita o^vape oka jeréreokirir^mbahaœeteku oikuaávako mbaœe ojehúvanaiporåiha.TovasΩ ahahápeahechakuaa,mbaœéiko oikóva añeporandu.Amaœæ opárupirohecha jevΩ,pe reime haguépereñeno puku,ñande ru rovái.Epuœana upégui ndéve ajerure,nde nacherendúiche norohendúimbaœéiko ajapótandaikuaáiete.Upéi ahecharepuœå reju

Page 212: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

che añua hatå,che rasæ sorochekangΩpaite.Nde retekuemi,mbaœΩrúpe o^meoipΩkÌi tape.Añandu nde poapuœaœimi che jopΩndaipotái rehoepΩta koœápendéve ajerure,ekirir^eténte, ha nderesaΩmbeguekatuete oñehæñehæ.Upéi sapΩœaere cheapΩsápeo∫uahæma áraroheja ha∫ua,rekakuaapáma,ha Ñande ru oipotámaaha hendive,ha katuamoite Ωváguinde rehe amaœætaha rohovasátareikove aja, haupeichahágui Ñande ruheœírøoñondive ñaimétaopa árarå.

Page 213: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

211

Che sΩmi poråite

Kuña pΩapΩ mbarete,maœæ rorΩjuru pΩtåmi,jukΩ asΩete.Kuña ndoitÌivapembaœasΩ ha kaneœøára ha áraoikóva ombaœapo.Ikorasøme ojaitΩpohesakåvéva mboraΩhuomosarambíva oparupiete,katuetei oiporavóva haohΩkuávo imembΩkuéra árine reœævéva kunuœ€.Néina che sΩeju eguapΩ che Ωkéreroañuå hatå ha∫uaha che juru renΩhænguetameœæ ndéve AGUÙJErohet€nguévo vevui asΩete.Hetáma reñorairøvaore, ne membΩkuérareÑandejára oitΩ mboΩve koœæremotΩreœÔma tapÌiani roikotevæ mbaœeve.Ha! che sΩnde rérako ijΩvotΩpáva«Margarita» niko haœetove ndéve aguΩje tameœæha avei Tupåme taœe Ωvágare amaœævoAGUÙJETAITE che ruko kuñágui che reñóihague.KatupΩrΩ, mbareteijojahaœÔva ombojegua chupeRohaΩhu che sΩ!nde haœe kuña añete,tove tapiaite

Page 214: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ñandejára tohupi ipotanderovasa,ha koœæ koœæveretojaitΩpo ne korasømemboraΩhu ΩsΩrÌicha hesakåvatemiandusΩmánte oikuaávaha ohaœaroœÔre mbaœeveimembÌpe råete omeœæ.

Page 215: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

213

Page 216: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 217: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Amå

Viˆorio Román Cuyer Gómez

Page 218: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 219: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

217PΩtumbΩ jave ajapΩsakaAhendu mombΩrΩ oñarø jaguaAvei ΩvΩtu oturuñeœæÙvΩra rakåme omokarapå,

Ahendu kΩju opurahéipaHa isaraki mΩmba opaichagua Ùvaga ahecha ojekajekaÁra otiri, ikuápe overa

Che pΩœa oñandu kΩhΩje pΩahuHa kotΩrΩepΩgui che akå anohæ Amaña maña, añandΩmokø,Ha kirir^hape chepΩtuhæ

Upeinte ahendu ÙvΩ ojahuHaΩvi pororoHa áravai katu okororø

MombΩrΩ opurahéi Poœimi aguaraHendive omøkøi Aipo mboijagua

Iñangekøima aveiUpévo guΩraHa ituruñeœæme Ùvaga ojoka

Page 220: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 221: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

219Overa mombΩrΩ, ou hina amåKoœape che aime Che anga hasé Ichupe oheka

Guångu^ngue katu,ojaheœo mombΩrΩHa che chepir^, ndaikatúi akeNdatopai pΩtuœu...

Ahendu pe Ω, ΩsΩrΩpeguaOsæmba orahaO^va henonderå, ára ivai añetehápete,KΩhΩjepaœ€me, che akirir^ete

Che año koœape ahendu amå¿Mamópa nde reimæ pe péicha jave?¡Che anga ndereka...ChepΩœa nderechavaicha!Ko amå oropurahéi chevΩœaœÔ

Añandu vaicha umi amå resaOgueru ha orahava upe ΩvΩtuHoœarø che angå rehe ha oikΩt^...Upe che ñeœæpotΩrΩru...

HendΩpu che pΩœape, mboraΩhu jajaiHa ipotΩkuru, upe techagaœu ¿Mamópa reimæ?¿Mbaœe rejapo?,¡PΩtuma ohóvo ha nderejerei!

TavΩguirei amaña maña,VΩœaœÔ che mbojere...Oga inandi, nde nereimeiramo Koœape avei...

Page 222: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 223: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

221Che karameguape henΩhe Umi tekove pehængue OpΩtavaœekue pe vΩœagui Ha avei vΩœaœÔgui

Che pΩœa angata, ndaikatui akeOkape oikóvare ajapΩsaka Ha katu cherΩepΩpe Tuicha avei, Oiko hinå koœånga upe áravai

Ha um^ ΩvotΩt†icha ojajaivaœekueIporå, ipot^va ñanderekoveMbeguekatu orahámåhinåÁra roœΩ ruvicha Ha o^ haguéipi ΩvotΩ porå OpΩta ipirukuemi, upe hakå

Ha ape aimæAheka moopa jajavΩ ñande rape Ape techagaœu ha angata paœ€me Ambohasa guaœu vΩœaœÔ

Mbeguekatu ñande ro pepo ari OsΩrΩ amåraΩvi Che katu, añandu mbeguekatu Chejukataha techagaœu

Ha ijakuœi ohóvo, mbegue, mbeguemi Che rekove, nde rehómåro chehegui ¡Añandu apáta pΩhare amangΩpe!Ahenduma voi ou manó ruvicha

Ha ipópe ogueru KΩse raimbeœÔ Che jukavarå, peichareieteChe ruguΩœovarå, mbeguekatuete

Page 224: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Akånundu opupu cherΩepΩpePire akúma che mbohasΩ ¿Mamópa reimæ....?¡Nderehe aikotevæ!

Ndepomimi, che añuåvo Ohopáne tasΩHa ndejuru cheret€ro Ikat€ne... aikovemijevΩ

Che rupa ningo hoœÔsama nde rehóguiveEjunå koœape...Nderehe aikotevæPΩhare ipuku ndereheœÔ...

Page 225: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

223Koœape cheaño rohechagaœu Nahaœei arakøi, nahaœei jasΩpa Ha che, oimehape,Upeicharønguáicha roheka

Che ahoja mbΩkΩ, Cheakanundu roœΩ Okape okΩ, ¡che rohechagaœu!Ha nde katu... nderejui

Ohaœångavaicha panambi Ahendúva, ne ñeœæ mombΩrΩÙvΩture ou, ha chemochich^Ko che vΩœaœÔ ojoka, omopæ

Ha amanóvo ahávo ko pΩhare pukupeAraháne, nde ava apopæOihaguå tapiamaMamo ahahape chendive

Añandu ΩvΩtu oipejupoœi Amo agu^etente pe Ω osΩrΩHa hendive...hoœa avei che resaΩ

OtΩkΩ mbeguekatu Ichipe ΩvΩre, isarambi Oike pΩpΩku, OkañΩ ha oho

¿Moópa?, avave ndoikuaaiOimene iñahø, ¿avapa oikuaa?Mamonepa oimæ... ¡oho nde reka!

Page 226: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 227: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

225Okape arapΩ ndopΩtaiUm^ arapehæ vaiOguerohasa ára che tavΩ paœ€meHa kangΩ, tavΩ, techaœÔmeChe rekove oñeñandu

Ha ånga roœΩ, jepe arahakuAñandu roœΩ, kausa akanunduAnga che tavΩ, ñaminduœu paœ€meAmano hina ndereheœÔ ko pΩhare amangΩpe...

Oraha ko arapΩ ohasávo Um^ mbaœe che ångape opΩtávaUm^ manduœa chendie guávaUmí puka orahava ikuape tesaΩ

Ha oraha avei upevo pΩt€IsaœΩ h€me arapΩHa añandu ijakuœi Mbeguekatu... upe cherΩepΩ

Ha añeporandu:¿Mbaœépa che ajapo ndereheœÔ?¿Mbaœeråpa péicha cherovatavΩ? Ameœævo opa ohasávape Che popeguare kunuœ€

PΩœaroguirei, ndahái rohekaAΩ gui avei koœape apΩtaKoœape, sapΩœånte oi haguepe,MboraΩhu hΩpΩœ€va

Ha che... roheka gueteriOpa jepΩta ha kirir^ paœ€meUmi kaœarupΩtumeHa, pe okæ ñembotΩpΩpe

Page 228: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Umi kunuœ€, ndoikoivaœekuepeRohaœåro koœa ñeœæpotΩmbΩtepeAñongatu ndeve chemboraΩhuAhaœarøgueteri rejujevΩ

Ha amboja nderehe...haœeha chevΩœaœÔ

Page 229: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

227Pe oikovaœekue ojeœo Mbeguekatu che angekoigui

Pe oikova hinå omanø,Pe cheguata ojuasaguiHa oikovaœerågui okañΩ, ára ha ára pe kuaaœÔ

Áravoœi omanova Iñoråirø arapΩndipeHa aravoitegui oikontemaOkaœuva, hogaœΩva, ohuåœi ΩvΩœapeœariKuaaœÔræ mamopa ohoAmbue tenda okahare Ha ojava tavΩ paœ€meMombΩrΩhape omanø

Che katu ahai,opa mbaœegui tavΩveCheœanga oñemeœægui ÑembΩasΩpe amanópeve

Ha Ωma chekeraΩvotΩChemitåvepe arekovaœekueOveve oho mombΩrΩNdoikuaasei mbaœeve

Umi aratiri OjekΩtΩ ojuehe ohasakuevo Kunuœu ndoikoivaœekue cherekovepe Ouva hina chembopir^

Ou omombaΩMboraΩhu opΩtavaœekue tesaraietepeÙvΩrarakå och^a, oturuñeœæOjoka ipurahèipe arapΩ kirir^Che akåme Ωmaguare oupajeΩvaHa upèintema che momir^

Page 230: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ù osΩrΩrva itakuare Ohekavaicha tape oikuaaœÔhapeÙvΩtu vaicha, mboraΩhu cherΩepΩpeOheka tape oikuavaÑandereraha Ωvagaitepe

Ita kuœi jekakue Hoœava pe ΩvΩ ári ÙvΩtΩ kuape Añakuera ojaitΩpova cherΩepΩpeOrahava che vΩœa aña retåre

Ha upeva paœ€ipi...,ÙvΩra kuera okakuaava Ñandejara rembiapo Añetegua okañΩva Ha oiko chugui japu

Aravoœi ndohasaiva OpΩtava pe arapΩreHa ombopukuva ohovo Ko che vΩœaœΩ

Kirir^ che mondΩivaPe hΩœapu aña retåreHaiha osΩrΩrΩvaKuatia morot^ poråre

Purahei ijeheguivaChiå ha turuñeœæmeOraháva ipΩtuhæmeKirir^ rΩapuvai

Juru oñeœæhetavaHa ndeœiriva mbaœeveTesa heœi pavaHa niko noñeœæi

Page 231: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

MboraΩhu ojeœereivaJuru guerekogui reiñeœe ndojejapoiva Naheñoigui anga pe avei

KuœeœÔ ojepokáva, Petei kuœe ndokuœeivaJaipokavo ñeœængatu ÑaikumbΩsegui «rohaΩhu»

Ha opa umiva paœ€ me... ¡Amanø mbeguekatuváicha añandu!

Page 232: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 233: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

231VΩœaœÔ paœ€me Añandu che ñeœå iñangekoi Mbeguekatu okañΩ Chekanguekuape opupuva ÑemΩakateœΩ

Oimenepa aña, chemoaño ko pΩharépe,ChembotavΩségui Ou opurahei cheapΩsakuaitepePurahei ouva ñaña rΩpΩœ€gui

¿Oimenepa mboi, omaña mimbiChe rehe ñemi Amo ΩvΩrakuaipi?Ijurugui osΩrΩ angaipavora reœæ Eirusu poråicha

Ejúntena cheguenohæ Ko ñembotΩpΩgui Ha tove guΩraicha tajaveve...

Taipeœantema che kupΩsaHa taha nendiveAvave ñanderupΩtΩœÔ haguåmeTapiaguaråicha, arakaœeve...

Ikatune oime, Ñamarandu ndachekuaaveimaOimene avei, ñemboœe ΩmaChejurugui nosæseveima

Avei ikatu ku mΩmba ñarøicha Che resa omimbi, che pΩœa iñañaChe pirere osΩrΩma, peñaña rΩkueHa tuguΩ kuape, ahepΩ meœæ Opa ivaiva cherembiapokue

Page 234: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ha upeichavero... AjerurejevΩne ΩvagajarapeTaimanduœa chereheHa ajerurejevΩne ndeve EjujeΩ hagua chendive

Page 235: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

233Oimæro amanøta Ko amangΩ pΩharepeTove tamanø nemboraΩhurérapeHa taha aña retåre, takai tapiaVΩœape aimene ndeverohecharø ÙvΩape ari reiko revΩœa

Amø mombΩrΩ...KuarahΩ oikehagotΩo Omimbi overaUpe arasun€

Ha ijaΩvu joa mΩmba opaichaguavaHa upeva paœ€ipi KΩhΩje rerekuaOchiå, chiå pir^ kororø

Ha ΩvΩtu oraha PΩœaguasu omøkøChe aimemintema, Koœápe che año

Añanise mombΩrΩHa amå che joko AsapΩmi, ajapΩsakaArapΩ ijaΩvu, árai oñuaJasΩmi omimbiva, pΩharerei

Koœæro ikatune ára iporåve Ahanæ roheka Rotopapeve

Oimeramo o^ Ωvagapegua Chemoingovevene Petei ara, aha haguå rotopaMamo reimæhape

Page 236: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Tarohetu upe ndejurupe Hande po che pope, Cheresa nderesapeHaœenæ ndeve che anga oñanduva

Ha chejuruipi tambo hΩsΩi OpΩtamane upepe, che resaΩ

Ha mbeguekatu amåraΩvi hoœa Ahendu osunu upe mombΩrΩArerire koœanga okΩjeΩOikovejeΩta che rΩmba mimi

OmeœæjeΩta ΩvΩ pe hiœaNde nereimæi¡Che rohechagaœu, Che anga, añetehape ndereka!

Ou hinå amå...Ha che ñande kotΩpeKirir^haitepe ajapΩsaka....

Page 237: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 238: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 239: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Reducción San Francisco Lima del AguaraΩ Guazú

Ireneo Gauto

Page 240: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 241: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

239

Reducción

1 Ùpane, Jejui sΩrÌpe Ipaœu ndojuavΩi Ωvága Upéicha oñemomorãva Jepe oi avei guΩrΩrΩ

2 Anichéne ojeœe rei Osæ hague chugui guarania Orekoháre en su entraña Remanso del Jejui

3 Jejui Ωvatevove AguaraΩ jajuhuva Oro kuœími oguerúva Tapeh€ o∫uahæ mboΩve

4 HembeœÌpe o^ Reducción De San Francisco de Lima Oreko fe diamantina Heœi haicha upe canción

5 Takuat^gui ouvaekueO^rupi imbaretésevaPΩtagua ipΩœahatãvaChupekuéra ou omosæ

6 KaœaguÌre mi oikopaHaœete umi tribu erranteÙvΩ ojuhu jevΩ medianteTupã mboraΩhu tuicha

7 Ou jave isarambipaSΩ, túa taœΩra mimindiePe FraΩ Pedro GuairajúndieChupekuera ombΩatΩpa

Page 242: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

8 Upe tapΩœimi opuœaPΩaœete Ω rembeœÌpeMbaœapo ha purahéipeIvaíva omboΩkepa

9 Haœe kuéra hekohaHogami ñu rembeœÌpeKu Ωkua Ωvu ΩpΩetépeMitãkuera o vΩœapa

10 GuΩrapon oœita mbopuAmo kaœaguΩ mbΩtépeLaguna Blanca ΩketépeOmbogue upe jepoΩhu

11 HΩakuãvu pe ΩvotΩñuEireterå hembΩpávaMΩmba kuéra opaichaguávaOñeœæmba kaœaru

12 Ndaipóri ku jejaheiSeñor San Francisco ΩvÌpeSanta Rosa manto guÌpeTupãsΩme o^ purahéi

13 FraΩ Pedro ogueruvaekueOreko mil resonanciasOmboœe haguå con ansiaTupãme gua ñemboœe

14 Koœã mbaœe porãitaOuvaekue mombΩrÌguiPe amo tetã ambuéguiTekotevæ jaikuaa

15 Grecia vaekue ombΩatΩpaOúva del lejano orienteHaœéma hãgua vertienteCrisólcha ombojeheœa

Page 243: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

16 Gregoriana rupivePurahéi isarambímaPe Liturgia iporãvémaHa cristiano ipΩtuhæ

17 FraΩ Pedro de Bartolomé Un insigne misioneroNdaikatúi mbaœeveichavérõUpe hæra oñemboΩke

18 FraΩ Pedro oheja vaekueIpotΩ pe reducciónpePurahéi o^va oracionpeHendΩpu a∫aite peve

19 Ojoajuvo upe ñeœæ Mbaeœepundie pe amoitemaOjajai ha iñasaivemaArte Escénico rupive

20 Américape o∫uãheSãsõ, joja reraitépeHa osevo guaranietepePe koœæ hetiaœeve

21 Ko tetame ourupiveTapicha ikatupΩrÌvaSinfonía ombokatuvaHa armonía iporave

22 Upe polka kΩreœÔOjehu iñepΩruhapeOjehaívo ava ñeœæpeOmeœæ pΩœa rorΩ

23 Tuicha mbaœe rakaœeUpe banda de policíaOmeœæva jerarquíaPe teoría rupive

Page 244: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

24 Ñande apΩtegui ku oseParaguaΩo tuichasevakoœereire ohekávaMbaœepu ta iporave

25 Maestro Flores upea haœeOhaœåva omoambuevoPurΩsΩipe imbeguevevoMaœerãpa reikuaase

26 Anguirúmi oreko vaekueRigoberto Fontáo MezaOhekáva avei bellezaÑeœæ ΩvotΩ rupive

27 PΩruvevúi ojeheroOúmiva ReduccionpeOjechava upe misionpePuraheirå o monoœo

28 Haœe mi peicha o topaÙma guive imarangatuvaIpΩpémi oñongatúvaMboraΩhu tetamegua

29 Oikokuévo ojetΩpekaPehengue kúera paœ€meHeñóiva iñapΩtuœ€meAmbue purahéira

30 Jareko techapΩrãIrundΩ puraheikuéraOja jaiva hera kueraKo tetame ombo tuicha

31 Rio AguaraΩ sΩrΩOraha al mundo enteroIndia, hendive El ArrierokaœatΩ, Arribeño ResaΩ

Page 245: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

32 Ohecháro guáicha isΩOhecha avei ikorasõ jaraHa ohaimane upe áraIndia pe ñeœæ ΩvotΩ

33 Heta mboraΩhu asΩOjehúmi pe ijeréreIporeœÔmi haguéreOjehu mbaœe mbΩasΩ

34 Ndaipóri ambue tapeAni ha∫ua oiko ivaívaPoreœÔ imantereívaRupi MboraΩhu ogue

35 ÑemboΩke ku hasΩveOikogui heta imprudenciaOmondórova concienciaOiœÔre tekoteve

36 Guana me guarå rangueOñemeœæ Guajakípe Amoite ÙvΩturusúpeHiœagui oho amuoteve

37 «La pena de amor fatal»O^ «Arribeño ResaΩpe»Ha o∫uahævo ParaguaÌpeOiko chugui celestial

38 Omimbi tapΩkuereTáva háicha ñañeœærõJapurahéi El ArrieroFontao ha Pérez mbaœe

39 Tape guasu Lopez reDe San Pedro a CampanarioUpeva hína el escenarioHeta mbaœe oiko hague

Page 246: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

40 Ikatu háicha ojehoOjekuœe ΩgaratápeTérã avei ΩvΩrajerépeTape puku omot^mbo

41 O^ oipurúva kavajuHa kuña oraha ijapΩriHeta avei mboriahuguiÙvΩrupiete ojetuœu

42 Rigoberto osororo Oikógui mboraΩhupápeAmoite Lima ruguápeNdaje haœe ou ha oho

43 Hesa iképente ohechaPor la vieja carreteraOvevérõ cual banderaUpe poncho kaœasapa

44 Tava Lima ΩgarupaHaœeñomi ΩrembeœÌpeOhaœa torΩpaitépePΩtΩvõmi ombohasa

45 VΩœarenda tapiaiteOive hape comercianteIpΩapΩva naveganteHa heta avei chokokue

46 Purahéipe ikoœæmbaOñe ombeœu sufrimientoKaœatÌre descontentoTembiguáicha ojeikoha

47 Fontao Meza oguerahaOjapo chugui conciertoMaestro Flores con el tiempoViolinpúpe ombojegua

Page 247: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

48 HendΩ, hetiaœe, ojajáiÙsΩrΩ oraharoguáichaPurahéi osæ haguéichaIpu, horΩ ha iñasãi

49 José Asunción ndie Ω potΩ Sinfonía pe guaráichaku Ωvágape ramoguáichaGuarania ñepΩr€mbΩ

50 Tava Lima gui oveveOse oho ParaguaÌpeOigui Lima ParaguaÌpeÑande ansestro pΩtuhæ

51 Umi irundΩ itajuOraháva ekue a la gloriaParaguáΩpe en la memoriaPeina aga hiœaju

52 Pe guarania «KaœatΩ»IpohÌi upe heœívaÑande pΩœáre opokóvaPehængue jehasa asΩ

53 Ndo rekoi explicación«mi lindo pueblo» heœivoPe heœiva ndahaœeiroTáva Lima Reducción

54 Oime anguiru kambaœiHaœe pete^ monumentoLimeño de puro acentoItáva Ωvate ohupi

55 Europare oñemondoImbaraka ijΩvaguÌpeHeœi hãgua ava ñeœémeMamoguipa haœe oho

Page 248: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

56 O^ rΩguasu kokoreOhóva mombΩrΩhápepete^ mbarakaitépehendive jaguaœi karæ

57 Heta kambaœi oimeveÑane retã tuichaháreÑaimembana ojΩkérePurahei taiporãve

58 ArapΩ jerovia o^haHaœe avei Táva LimaKu ñaiméro pΩpe hínaIkatúma jarovia

59 FraΩ Pedro de BartoloméOuvaekue de misioneroGuairajundie dos lucerosOmeœæ upe hekove

60 Haœekuera oima ΩvateProtección mi omeœéneHa milagro ohechaukáneO^hápe tekotevæ

61 Hetekue oñeñongatuPete^ ΩvΩramiguΩpeAguaraΩ rembeœÌpeÑemboœe ichupe ikatu

62 Marangatu ohechaukaHaœeha tupa ombouvaOñotΩgui opaveœÔvaMboraΩhu Reinopegua

63 Opa ko che puraheiHenÔhéva mboraΩhúguiOsæháre kaœaguÌguiHatåve Osapukai

Page 249: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

64 Tupao Lima peguaPete^ omaña al orienteHa ambue katu al ponienteÑande historia ohechauka

65 Bicentenario javeJaitΩvΩro ñane ponchoTojeœo umi koróchoParaguaΩ taipotive

66 AguΩje ñeœe ΩvotΩKásike Guairaju rérapeÑameœæ ouva guivépeOmeœe upe ipojopΩ

Page 250: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 251: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Chokokue Remiandu

Wilfrido Hugo Mendieta

Page 252: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 253: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

251

Kaœaruete jave

Ùv˘t˘ aku, tata r˘apu, reiko reipeju,ha vokói regueru amang˘ p˘tu aku.

Ep˘tamína ehendu koœåga ko kaœaru.hasÌva chéve tembia˘hu.

Ñemb˘asÌpe ajekutu oguahævo p˘hare,angaipa ap˘tere ijat˘pa cherehe.

P˘tuœu mbeguekatu oguahæ kirir‡hápe, oguap˘ che resa kuarah˘œåmetopehÌi ombohape.

Ajere ha ajerévo, che kochø piru, ahoja perer‡mi ári,che kanguemante ipu.

Apa˘ koœætí mbo˘ve ñemb˘ahÌi ou che p˘œáre.Peteque peteque ipu che p˘œa ha ochía r˘ekue, haœete vointe ku chéve vaicha oñeœæ.

Mb˘ja ˘vate ohesape pirit˘, jahape, kumbarit˘, mandiœo ha jet˘t˘.Kumandagu˘raœi ndahetái ramo jepe, ombojere ogap˘.

Manduvi mich‡mi, avati p˘tå, pichinga, ha chipache kokuépe isarambi.

Page 254: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ndahup˘tÌi tekotevæ ha nahembÌi mbaœevete.

… Koœævére ivaive.

Haœete vaicha ko chéve, ˘v˘tu oipejuha hatåve ha ipoch˘ tuichaiteve.

Kuarah˘ amo ˘vate ohesape ha otini mbarete.

… Ijetuœu pe kokue.

Ndahechavéi pe tape aip˘kúivaœekue kuehe.

… ÑanandÌmante haœéve.

Ñehaœårø nahaveiva ha nomanoi ojeœe,ha aheka ichupe opa koœæ.Atopa che roga ˘kere … imata pirupaite.

Tesa˘ mbeguekatu oguej˘ che rova ˘képe,ndaikuaai mbaœépa chéve oguahæ.Ñemb˘as˘ ha v˘œaœÔ katuete che ahoœi kaœaruete.

Page 255: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

253

Pe Poch˘ Añetete

Che pojái ha che pojái che pochÌgui añetete, ˘vate asapukái,araíre ap˘voi pe amo ˘vate.

Oime piko jajepokua atåiteTérå ñande kaœapaha h˘p˘œa ñande r˘gu˘,ajeverø jaheja ñane ir€ ha ñande k˘v˘oñap˘mi karugua vaiete kuápeha oañuå angaita kirir‡hápe.

Tesah€ ha okañ˘hápe oikove pe oikoveháre,osununu ha okapuháre opiriri pe tatakuápe.

Ha jepevérø operere, hatåvérø opararå, pe tav˘ ichupe oip˘h˘pa.

Tav˘ ipuku pe itukumbo, ha as˘ ijerereko.

Tav˘ ha mboriahu omokañ˘ arandu, tetiaœe oit˘v˘ro, mbaœas˘ ombotororo ha ñemb˘as˘ iroœas˘.

… Aretema jaiko as˘,

Naipohåvéiguima ñande s˘ohecha pe mitå opita kaœa poch˘.

Ñemb˘ahÌi ha p˘œaras˘.at˘raite ojepoi ñande ap˘tépe, ha upete guive voi jaikove t˘reœÔetépe.

Page 256: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Iporå jaguereko pe poriahuvereko,ha ñaime ñaimehápenteko ñaikotevæ pe teko.

Heta mbaœe vai jahecha jaikove puku aja, ha koœåva tapichamoñái ruvicha ñembouha, omanda are aja,Koœvære… ñande p˘h˘pa

P˘tuœu ndorekoichéneambue paraguái rugu˘ kambuha.

Heta tesa˘ porå om˘akÔ pe aramboha.

Ojokuáigui arema ñande ári ñembas˘ tuichaveœÔva,omondo ñande hegui tembia˘hu porå ouveœÔva.

Heta iróva ñekoœø ohasávara gueteri,pe tatape oho mbo˘ve moñái t˘pói omboveve.

Page 257: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

255

T˘reœÔmi

Tape˘képe ojogapochokokue karai Lopo.Omboœogao kapiœípe, ha og˘ke ˘v˘rap˘te.

Ombojapaite ojuehe,ha naœipaœ€i mich‡mi,anive oike roœ˘ arambiœimini ama˘v˘tu oñemo hokæ.

Op˘ta guive haœeñomiNdoœuvéiva mbaœevete,Taœ˘rakuéra ˘maiteojapo chugui t˘reœÔmi.

Aréma ohovaœekue Ña Engrásia amo ˘vate,ha upete guive itaperejeka˘œuhápe p˘hareve.

Ndaiporåvéi mbaœevete.Kokuépe ohejavaicha ichupe,haœeténteko o‡va pe ij˘kereha okaœapi mbareteve.

Ohup˘tÌvo asajep˘te hesaho pe amo ˘vate,ha has˘ as˘ tuichaitevepe opívo op˘tahague.

Oheka kuarah˘œå ha oguap˘mi kane´ø,sosohápe ombojaœosoœo mbov˘mi ha mandiœo

Page 258: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ojep˘so kapiœípe áriKirir‡hápe arambiœimi,Omboguap˘ pe ikaru áriKaneœo ha t˘reœÔ mich‡mi.

Kaœaruete ojereOgaœi morot‡míme,ha oñandu hekoresamímeik˘tåœimaha pe hekove.

Omaña omañahápe, aje,ivai pe hekove,ha guaripólamante ombogueangaipa ha tekotevæ.

Hiœåitéma op˘tuœuÑandejárandi ˘vágape, ha ikerair€ndi toñomoir€ohuput˘je˘ ha§ua pe kunuœ€

Page 259: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

257

Ha!… che táva

Ha!… che táva mboriahumirep˘ta rehóvo ne añomi.

Ndahoœipavaœekue kaœagu˘h€ porå,˘s˘r˘ sakå, t˘apu mbaraka,ha gu˘ra purahéi ne añuåmba.

Koœåga guarå heñói tuichapañanand˘ ˘vate ha tapere vaieta.

M˘mbachuœi kaœagu˘ jepeve ohopa,ha ˘v˘tu kang˘ rekovia op˘ta, ip˘tu iróva mbaœas˘ r˘ru,pohå oipurúva umi ñaneir€p˘tagua poguÌpe oikopáva tavÌpe,ha ombaœapokokuéva hikuai ñemitÔme.

Amaña ha amañahápe, iperø ha iperøhápe,hen˘hæ ha hen˘hæhápesoxatÔ ojep˘so, haœetévante ku ˘soomumu ha omumúva, ha ojop˘ ha ojopÌva,ha ojoko ñande p˘tu.

Mitånguéra ikurupa,ipirekuéra oñemb˘aipa,ituju ha inæ vaipa, hasohamante ojeœe.

Ndaiporivei aichinjáranga ñemeœæ,niaipo jehechakuaa,

… Haœeño hikuái op˘tapa,

Ñande ruvichakuéra ojeporukapirapire mbov˘míre, ha oñembotav˘pa.

Page 260: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ojeœóiva ojeœoipa, tujamimi mante op˘ta,ohoœarø omanomba taperepe reiko haguå,

H˘p˘œa che resa˘ rohechavo nañomi,p˘œavaí che kÔti, it˘ai ko che rend˘,ndaiporichéne s˘ ni teind˘,tua ni t˘keœÌra oñanduœÔva ko mbaœemb˘as˘.

Ha amó h˘p˘vehápe, mbora˘hu tuichavehápeañes€ne ajerure, pe ˘vága tuicha javeve, Ñandejára ha Tupås˘me, tomeœæ opa koœe,poœa jua˘hu … taip˘koœæ

Ko che táva poråité, ha imemb˘kuéra joaitétohup˘t˘ tekojoja opa`koæ.

Ha oimérø tekotevæ ojeporu pe nde p˘ap˘,eñemo‡ pete‡ ñeœæme, ha eit˘v˘ro ha emuñaumi tekove aña.

Page 261: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

259

Ùv˘t˘ ruœå

P˘hare puku ñande ahoœi areteguivéma,ojap˘h˘pa ˘v˘t˘ ruœå ñande p˘s˘røva. Angekói kirir‡ peina ohait˘po mbaœas˘ tuja akointe irova.

Che k˘v˘ jas˘,hataind˘ ˘vatépe, ohesapemi ko mbaœemb˘as˘.

Che ahoœi ipópe ˘s˘r˘ sakå,ogueru haguå ivevÌi asÌva ˘v˘tu porå.

Oñep˘r€vo ipu ko che mbaraka, ojera kang˘, v˘œaœÔ jerépe, ko che purahéi.

Ojupi hóvo ñasaind˘ rapére,oñemi mbegue ko che mbia˘œuhéi.

Angata oguahæ p˘hare vove.Tekove vai jejahéi p˘re.

Che jop˘ hatå keras˘ ñaña.Ipu p˘r˘rÔi ko che mbaraka.Omombeœu iñeœæme pe ndav˘œáiha.Hiœånte ichupe je˘ rov˘œa

Jas˘ morot‡ reguata rehóvo,ehejána chéve rehasa mbo˘ve,˘vot˘ p˘ahu koœet‡ jave,tojerapaite kuarah˘ pota.

Ha tojehecha ojehechaœÔva,ojehecha haguå ...it˘arømaha ko tembipota

Page 262: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Kera ˘vot˘ ojerapaœÔva che mohaœarø,k˘reœÔ p˘ahu tembiapo joja, ouje˘ haguå tekove porå.

Ikatúngaœu ko p˘harevépeheñói ko tetåme pe v˘œapavæ, ha joha˘hu katupe ña amoñate.

Page 263: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

261

Ñembosarái

A˘vu... T˘apu...Saraki... Sapukái...Mitånguéra oñembosarái.

S˘r˘r˘... Ñemombo...Oñani.Ùv˘túre isarambi.

Ojupi... Okapu ha ha˘vi. Ojeka... Ojera pe ipuka. Tor˘pópe oikove ha ov˘œa.

Om˘asåi torore. Ohaœå tor˘ja.

Tikichúela... Tukaœæ.GuahotÌre okañ˘ p˘aœe p˘aœe.

T˘v˘rópe omuña.T˘´áipope h˘kuepa.

Ojeœói...Ojev˘...Ojere ojuehe

Mitåi akahatå opaichagua p˘œap˘ha.Oga˘gua mbov˘œaha.

Ohasa arap˘, Aravo, jas˘ ha ar˘

Page 264: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Oñemboja arapaha, opave arahaku.

...Araroœ˘ oñep˘r€.

Ahecha momb˘r˘guiveche mitåramoguare.Ùs˘r˘ pot‡ sakå, kaœagu˘ ha ñu porå che ahoœi, che añuåmba.

Koœåga ramo guarå ojap˘h˘pañemb˘ahÌi ha tekovaieta.Ha mitå saœ˘jueta p˘nandi ha opivo oikoreipa.

Hiœåntéva chéve ko ˘v˘ porå˘vot˘meme ojejapipa, ha taipot‡ pe henondera.

Tojupi a˘vu. Toiko jerovia. Ha taisaraki mitå poråita.

Page 265: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

263

Ama P˘hare

Osunu momb˘r˘. ...Overa vera.

P˘harep˘te. Ára opuœå.

Arai vai iñakåp˘sæ amo ˘vate,pe hiœariete.

Otirijeka ha ohesapepape aravera oik˘t‡œaja.Ha ojapajeréi ˘v˘tu hatå ˘v˘tÌgui oúva.

...Oipeju tarova ˘v˘tu hatå.

Ombovevepa pe hapépe o‡va,ha orova hendágui ipuœakamíva.Omosarambi ˘v˘ra rogue,kuatiañeœæ ohupi ˘vate.

Omokarapå ˘v˘rarakå,Iñakårague ombocharapa.

Otoruñeœæ poœi pe takuára kuápe,Ipu charara taj˘ o‡hápe,Omopararå... óga aikoha.

Om˘åho ohasavo kapiœi p˘tå,

Osunusunu...Ot˘k˘t˘k˘...Okirir‡mba atøi mbopuha.

Morot‡rot‡, ma˘ma overa,pe che roga okara.

Page 266: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Overaverava

Or˘r˘ir˘rÌi che r˘mba jagua.Ip˘œamir‡gui oñemond˘ipa.

Oñemb˘apuœa...Iñakuruch‡...

Opororororo pe amaresa,hap˘kuéri oúma pe ama tuicha.

Totok˘totók˘ amandáu hoœa,Ombokuapaite ko che rogaœå.

Asæ aguap˘ ko che rogaguÌpe,ha ahechami pe che korapÌpe...aratiri kaihoœaha t˘apupe.

Ohap˘paite pe che kogat˘ha omochoror‡ kokuere jere.

Amaña hague... amaña sap˘mi,ha cheresatu sap˘œaitemi.

Ahecha ohasa, ...isarakiraki˘s˘r˘ tuju ˘vatégui oúva.Ombo˘ke mbo˘ku, ...ohupi hiœári,oraha o‡va ˘v˘œape ári.

Page 267: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Ok˘ k˘reœÔ, ochororohápe.Ho˘œupa ñu, ha ˘v˘pé o‡hápe.

Che mand˘jut˘ o‡ hiœahápe.

Hiœåntéva chéve noiméi oraha che kóga porå, t˘œái r˘akuå, pekÌicha ik˘rÔiva, poœa joguaha.

Ohasa mbouve ˘v˘tuœatå.Iñap˘sæp˘sæ ... mb˘ja veraita,om˘en˘hæ je˘ p˘harép˘te,ama ˘v˘túpe ojovahéi rire.

...Aravai paha.

Osunu momb˘r˘. ...Overavera.Otir‡. ...Ojeka.Omombeœu ohóvo ohasamaha.

Page 268: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 269: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

267

LUCINO RODRíGUEzNació en San Juan Bautista, Misiones el 13 de febrero de 1971. Es Sub-oficial Mayor de Orden y Seguridad en la Policía Nacional y ha realizado también estudios de lengua guaraní. Es auxiliar de cátedra de lengua guaraní en las facultades de Derecho y Filosofía de la Universidad Nacional de Asunción. Participa activamente con su poesía, en festivales populares de todo el país. Publicó el libro Che remiandu angue potΩ en 2004.

FELICITA ARENASNació en Asunción, el 5 de febrero de 1963 y reside en Altos desde hace varios años. Es licenciada en Lenguas Castellano/Guaraní, con énfasis en educación bilingüe,por la Facultad de Lenguas Vivas de la Universidad Evangélica del Paraguay; se graduó asimismo como Locutora Radial y Televisiva, destacándose como mejor egresada en ambos campos. Actualmente es catedrática de lengua española en el Instituto Superior en Ciencias Lingüísticas. Obtuvo varias distinciones nacionales como la Medalla de Honor al Mérito por crear sedes y dedicarse a la docencia en sedes del Instituto de Lenguas de todo el país.

Los autores

Page 270: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

VICTORINO CARDOzO OVANDONació en Santa María, Distrito de Unión, San Pedro, el 8 de noviembre de 1955. Obtuvo el título de Bachiller en Ciencias Humanas a los 40 años. Posteriormente se graduó como Profesor de Educación Media, Castellano Guaraní en el Instituto de Formación Docente de Santaní, así como la Licenciatura en Guaraní en el Ateneo de Lengua y Cultura Guaraní, Filial Santaní. Se dedica a la docencia, enseñando en varias instituciones escolares.

DIANA RíOSNació en Carmen del Paraná el 31 de enero de 1986. Se graduó como Licenciada en Educación Bilingüe en la Universidad Nacional de Itapúa (uni). Se dedica activamente a la docencia en diversas instituciones de Carmen del Paraná. Tiene en su haber numerosos textos poéticos inéditos hasta el presente. Obtuvo distinciones por su excelente rendimiento en sus estudios.

VICTORIO RAMÓN CUYERNacido en Villarrica el 26 de marzo de 1992. Cursa el segundo año de la carrera de Ingeniería Industrial en la Universidad Nacional de Villarrica del Espíritu Santo, así como el primer año de Ciencias Contables de la una, sede Villarrica. Participó en el Concurso Histórico, Cultural y Literario «Rutas de Libertad - Paraguay/ España 2009», organizado por el Ministerio de Educación y Cultura y la Organización de Estados Iberoamericanos, resultando ganador con su texto titulado Paraguay volando en alas de la libertad.

Page 271: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

IRENEO GAUTONació en Villa de San Pedro de Ùcuamand˘yú el 15 de Diciembre de 1932, y firma sus trabajos con el seudónimo i rgm. Reside con su familia en Santa Rosa del AguaraΩ. Se graduó en Filosofía en el Seminario Arquidiocesano de Paraná, Argentina y estudió también Teología en la Facultad de la Pontificia Universidad Católica Argentina. Actualmente es docente jubilado. Posee diez obras inéditas registradas, algunas ya divulgadas como Luz Solidaria y Santa Rosa Norte. El texto de la Guarania Lima del Paraguay es la síntesis del presente poemario.

WILFRIDO HUGO MENDIETANació en Fernando de la Mora el 12 de octubre de 1945. Es graduado en Ciencias Sociales por la Universidad Nacional de Asunción. Presta servicios de consultoría independiente en Desarrollo Rural para varias organizaciones nacionales e internacionales. Ha publicado la novela testimonial Un grito de libertad - πvΩ angata en el 2006, así como varios libros técnicos. Actualmente tiene en imprenta el libro Fogones - Crónica de dos vidas y un poemario.

Page 272: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ

Compuesto en la tipografía Compilada en 9 / 12 pts.

Esta edición de ≈uinientos ejemplares terminó de imprimir en los talleres de Artes Gráficas Emasa en julio de 2011

Page 273: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 274: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 275: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ
Page 276: Concurso Nacional...Táva ParaguaÌpe, jas˘rund˘ 8, 2011-pe oñemb˘at˘ 13 hurádo pegua kuéra Concurso Nacional de Poesía Guaraní Ñamoingove Ñane Ñeœæ oiporavo haguå ñeœæ