De Fide. Secunda Pars · 2020. 4. 1. · G p. 314 Francisco Suárez S.I. De Fide. Secunda Pars Roma 1583 Edición del Dn. K¡nr, Dnûmr,{enn Disputatio sext¡1: De poenis inlidelium

G p. 314

Francisco Suárez S. I.

De Fide. Secunda ParsRoma 1583

Edicióndel

Dn. K¡nr, Dnûmr,{enn

Disputatio sext¡1: De poenis inlidelium.Haec disputatio maxime solet versari de haereticis,

quia ad illos certe 2 maiori ex parte spectat, tamen quia 3

Iocum etiam a habet in omnibus aliis 5 infidelibus, praeci-

pue apostatis et ad non apostatas nonnihil etiam pertinet'

de omnibus breviter dicemus.

Quaestio prima: Utrum iniideles non apostataepossint ab Ecclesia Puniri.

/Supponitur distinctio infidelium subditorum et non

subditorum principibus christianis.

Et ideo6 dlco prlmo: Nulli infideles non apostatae ab

Ecclesia ? puniri possunt propter infideiitatem.

El communis et certa conclusio 7' ex illo 8 1 ad Cor.

5[12] : de hi,s, qut foris stm,tt, nùhxl ad) nos et ad Rom. 14[4] :

tu quis es, qu'í i,uú,cas alimum seruunl^

Unde sumitur fundamentum, quia Ecclesia non habetiurisdictionem in huiusmodi infideles. Videantur e omnia

dicta disputatione praecedenti, nam 10 hoc confirmant.

1 sexta) om^ K; vigesima secundaD 2 certe) om KÒG 3 quia) orT ¿'

K D 4 etiam) on'¿. KO 5 aliis) om"

K O 6 et ideo) on'¡. K D O 7 abEcclesia) om. O 7a et - conclusio)o,t'n. K B ex illo) iuxta id K 9 vi

192 FRANCISCO SUAREZ (156)

D214vEx quibusll dlco secundo: Principes christiani et

tota Ecclesia non potest punire / ulla peccata directe etper se infidelium horum non subditorum sibi.

Conclusio 12 est certa ac praecedens 13 et habet idemfundamentüffi 14, quia isti principes 15 non habent vim di-rectivam et consequenter neque coactivam in huiusmodihomines 16. Dico autem direc.te, formøLiter et per se 1?, quiaaliis titulis possunt ihterdum privare huiusmodi infidelesaliquibus bonis, ut dicemus et praecipue si per iniurias con-

o f. 354 r tra illos principes aut 18 EecLesiam commissas frant subditi/iurisdictioni et potestati vindicativae.

Sed obiici 1e potest 20, quia expedit universi guberna-tioni 21, ut sit in republica 22 aliqua suprema 23 potestas, adquam spectat vis 2a punire peccata, item licet principi nonhabenti superiorem vindicare iniuriam factam alteri prin-cipi simili 25, ergo et licebit regi christiano 26 vindicare iniu-rias factas Deo.

Respondetur ad primumzT in unaquaque gente et 2s

republica 2e eam potestatem esse apud supremum princi-pem illius reipublicae, quodsi ille male se gerat, reipubli-cae habent potestatem in illum; si tamen omnes in maloconsentiant, vindicta remittenda 30 est Deo, qui est vindexin omnibus sr, 1 ad Tess. 4[6] et ad Hebr. 11[6] neque enimpotuit humano modo commodius universus 32 rnuntlus gu_bernari.

deantur) vide D 10 nam) quae O11 ex quibus) om. K 12 conclusio)sentencia O; om. K 18 ac praece-dens) orn. K 14 fundamcntum) add.cum praecedenti K 15 isti princi-pes) om. K 16 homines) infideles O1? formaliter - se) etc, K; om. Giet - se) om. O 18 illos - aut) om.K O G 19 obiici) dici G 20 sed -

potest) om. O 21 universi guberna-tioni) universo D 22 republica) eaK; eo D G 23 suprema) on"¿. A 24vis) vim O; ont. K D G 2b princi-pi simili) om. O 26 christiano) or¿.K 27 ad primum) primo O 28 gen-te et) om. O 29 et republicà) orn. O30 remittenda) relinquenda D 81 inomnibus) om. K O 32 universus)

(157)

Df.215r

G p. 315

I( f. 19r

DE T'IDE 193

Ad secundum vero primo ¡ Falsum est assumptum' nisi

id fiat ex consensu et commissione alterius principis' quam

non habent christiani principes a Deo 33'

Secundo: non fuit expe'diens nec necessarium' ut supra

in simili dicebamus, praecipue quia in vindicanda / isto

modo una iniuria Dei 3a infinitae aliae committerentur 3õ'

Dico igitursG tertio: Princeps christianus potest in

his infidelibus sibi subditis ea peccata punire, quae sunt

contra naturae legem et ipsius principis et bonum reipu-

blicae.

Haec est certa et 3? patet ex contrario fundamento, quia

quoad haec habent hi principes 38 coactivam vim et direc-

tivam in hos infideles / Vide de hoc 3e dist. 54 Decreti et

cap. / Ad fid'en'r' 23 q. 5. -o

Solum advertendum, ut princeps possit punire haec

peccata, quae sunt contra naturae legem, oportere prius

ãsse cautum lege ipsius principis et poena sancitum a0 ut

talis lex naturalis in suo regno observetur, quia nisi

hoc factum sit, qui contra illam legem peccat 41, non

deliquit 42 contta oboedientiam debitam illi a3 principi ne-

que contra leges aa proprias ¿s illius regni et ideo non de-

bet puniri. Unde si princeps christianus prohiberet idolola-

triam inter infideles subditos sibi 46, non posset eos punire

propter idololatrias ante commissas, sed solum propter illas,quas post illam legem latam committunt et ita servatum

est semper in Ecclesia et erit cLarior in materia de legibus'

om. K 33 a Deo) ad eos O 34 isto-

Dei) ista iniuria O 35 committeren-tur commiterent D; committentur O

36 igitur) om. K O G 3? est - et)om. K D O 38 habent - Principes)habet iste princePs K 39 de hoc)

om. K. O; hoc his G 40 et - sanc-citum) om. K D O 41 peccat) D42 detinquit) delinquunt D 43 illÐom. K D 44 leges) poenas O 45

proprias) debitas O 46 sibi) orn.

K O 4? blasphemando - inffdetíta-

mp) Decretum Gratiani I d.54 et II causa 23 q.5 c.33 (Corpus luris Canonici'

ed, Fn¡nosDnc, I 206-14; g3g).

194

Df.215vor.354v

Df.216r

G p. 370

FRANCISCO SUAREZ (158)

/ Di,co quarto': Principes christiani possunt punire/quoscumque infideles directe inferentes iniurias religioninostrae vel blasphemando vel persequendo fideles vel solli-citando inimicum ad infidelitatem a?.

Ita a8 divus îuoues q. 10 art. B et est communis theolo-gorum, de qua de ae videri possunt multa 50 2g q. B et prae-terea 51 13. cap. Deuteronomii [13-15] est optimum pro hacre 52.

Ratio vero 53 est, quia unaquaeque istarum iniuriarum^^+ d-^--:^î ^,----Irl--¡ -,., r-t. r rçÞL Ë,rdvrÞÞrura cL quacrrueu lespufJ!.ca napel ex lure na¡urallius ad depellendas et vindicandas iniurias 54, quoniam aliasneque mundus conservari in pace neque supremi principesin officio ,conti¡reri possent. Unrie per huiusmodi crimen etiniuriam is, qui illam committit, pertinere censetur iam 55

ad forum alterius principis at vero respublica christiananon debet esse in hoc deterioris conditionis.

Advertendum est autem 56 hoc ius non generaliter ef 5z

indifferenter ad. quemcumque christianum principem per_tinere, sed ad eum, contra quem in se vel in suis subditisiniuriae factae sunt õ8. si autem esset vel contra universa-lem Ecclesiam vel certe contra aliquos supremos principes,quos infideles omnino iam 5e deleverunt 60 et occupaverunteorunn terras, unde ipsi se iam vindicare non possunt, / tunchuiusmodi ius residere videtur 61 vel apud supremum 62

imperatorem vel apud eum, cui tale ius summus pontifexconcesserit 0a / vel certe apud eum, qui primo iilud 6a iusoccupaverit 65 et causam alterius assumpserit 66, quod ne

tem) blasphemantes etc. O 48 ita)om. K 49 est - te) om. O b0 vide-ri - multa) orn. K O b1 praeterea)om. K O G b2 est-re) om. K O bBvero) orn. K O b4 ius -.iniurias)potentiam vindicandi iniuriam O b5iam) um. K O G 56 est autem) orn.G 5? generaliter et) om, K O bBiniuriae sunt) iniuria facta sit O

59 iam) oÍn. K O 60 deleverunt)exstinxerunt D 61 videtur) potest O62 supremum) orn. K 68 concesse-rit) concessit O; concesseret G 64illud) orn. KDG 6b occuparevit oc-cupavit K G 66 assumpserit) assum-psit K G 67 dissidiae)discordiae O68 et sententiae) om. K O G 69 ad -

videntur) in toto corpore Ecclesiae

(15e)

videntur residere O ?0 obiiciet ali-quis) dices K O ?1 breviter) orn.

KO G ?2 de blasPhemia) oz¿. KO G

?3 nobis debitam) resPectu nostri D

?4 quaestio secunda) quaeritur secun-do K ?5 an)utrum G ?6 iuste) ozn"

K D O ?? hos) om. K G ?B inflde-les) ødd. non aPostatas D ?9 Priva-re) punÍre O 80 fldelium) cum flde-

195

tibus G 81 uno modo) primo D 82

talis haec D 83 talis - communica-tio) interdicitur communicare cuminfidelibus O 84 altero modo) se-

cundo D; aliter G 85 directe) orl.K O 86 si - vel) ex prohibitÍone vi-delicet O; vel) om. D G 87 inffde'litatis) on'ù. D BB hoc loco) hic G;om, K O 89 tripliciter) triPlex K G

DE FIDE

dissidiae 67 oriantur, sine voluntate et sententia 68 Pontifr-

cis summi faciendum non est. unde ad eum spectat distri-

buere haec iura, quando non sunt propria alicuius princi-

pis, sed quasi ad univercalem Ecclesiam pertinere viden-

tur 6e.

Sed obiiciet aliquis?o: ergo licebit Ecclesiae vindicare

idolatriam in his infidelibus, quia est magna blasphemia

contra nostram religionem.

Respondeo breviterTl infra de blasphemia7z q' 94 art' 3

ad2negandosequelam,quiaidolatrianondirectefitadinferendum nobis iniuriam, unde qui sic peccat, vere non

peccat contra iustitíam nobis debitâñ ?3, sed solum indirec-

te dicitur quadam blasPhemia

Quaestio secunda?l: An?ó posslt Ecclesla iusteTo hos77

lnlldcles?8non sübditos privarGTe

commün¡catione lideliumso.

o f. 355 r /Dupliciter haec intelligi potest prívatio:

Df.216v Uno modo sl / ex parte fidelium, quibus talis 8z interdi-citur communicatio 88.

Altero modo 8a ex parte ipsorum infidelium, si in ipsos

directe s5 possit ferri prohibitio vel 86 in poenam infidelita-tis 87 ve1 alio titulo.

Rursus communicatio hace potest hoc loco 88 triplici-ter se distingui: Prima est haec exterior humana et civi-

196

90 humana - civilis) manens K; om.O 90a communicatio) corr. eû err-communicatio K; orn. O 91 infide-lium) onl. K D O g2 religiosis chris-tianorum) on'¡. K O 93 iam) onz. R O94 primo) om. K D O 95 quamplu-


lis e0 communicatio e0'. Secunda est communicatio infide-liumel in operibus religiosis christianorumez. Tertia estparticipatio fidelium cum infidelibus in operibus infideii-tatis eorum.

lame8 dico pr¡mo: Haec tertia communicatio iure di-vino positivo et naturali prohibita est fidelibus.

Patet primo ea 1 ad Cor. 10 l20l: nolo uos li,eri, soe¿os

do,emsniorum.

C^^.--..J^ -.--¡ ^,----^^--1----i---i oK - ---uELLlrlLlu ÈiLuru quäurprul.tlrlr "" caltones qe nac re: oy eï70 Apostolorum eto6 fu $e¡fa. Synod"oms, 15, 60, et 6b,idem e7 in Concilio Aucynexo mr LaoDrccNsr -s a cap. B?.

et sequeniibus e3, BReceRur.lsl *t ei can. iZ et i5, qui insecundo tomo mu conciliorum habentur 0s post illud con-cilium 1 et in decretis 26 q. b mv multa habentur de hacte 2.

Ratione constat 3, quia huiusmodi participatio est coq_peratio.in opere intrinsece malo.

Dlco secundo hos infideles nobiscum communicare Ínsacramentis vel communibus orationibus prohibitum no_bis a est non iure naturali aut divino, sed positivo.

rimi) inÊniti O g6 quamplurimi - et)om. D 9? idem) om. R gB et se-quentibus) om. K D G gg habentur)referentur G 1 post - concilium) infine illius concilii O 2 multo - re)om. K O 3 ratione constat) ratio na-

mq) Snxre Synoous (Constantinopolitanum III., a.6g0) c.lb (revera: 11). 60. 6b(Lud. Berr,: Summa omnium conciliorum, padova 1?01, tom. I., BB4; BBg;340).

mr) AncynnNuM (a.314) c.l (MeNs¡ 2,b14).ms) Luolrcu¡qsu (a.320) a c.B? (MeNsr 2,514).mt) BnncenE.sE (II.. a. b6B) c.lb (Mensr g,??B).mu) Petrus Cnnssu: Concilia omnia, tom. 2, Köln 1b51, 22?.mv) Decretum Gratiani II causa 26 q.b (Corpus luris Canonici, ed. Fnrno-

BERc, I 102?-86).

(161)

G p. 3??

Df.21?r

I(t.19v

DE FIDE 197

' Haec habentur 5 ex consuetudine Ecclesiae, quae non

celebrat sacrificia / coram his infl'delibus l/neque pro eis

publice orat nisi semel i'n anno 6 feria sexta parasceveç 7

unde institutus est in Ecclesia ordo ianitorum, quorum offr-

cium est arcere hos I infideles ab Ecclesia maxime tempore

sacrifrcii, et orationum communium.

Ratio vero s huius prohibitionis 10 est, ut haec 11 quae

sancta sunt, de'centissime 12 fiant, item etiam re quia oratio-

nes communes peculiariter deputatae sunt ad mutuam com-

municationem fidelium et profectum eorum. Dico autem

haec 14 non esse ex natura rei 15 prohibita, quia non sunt

intrinsece mala, unde orationes privatae possunt fieri pro

his infidelibus et coram ipsis 16; intelligendum autem est,

dummodo,ipsi non admittantur ad iliicitam cooperationem

vel participationem sacramentorum, nam hoc per se malum

est, ,ut satis ex se 17 constat 18.

Dico tertio: Communicatio humana et exterior cum

infidelibus per se indifferens est nec est generaliter prohi-

bita et interdum potest esse I bona et nonnumquam etiam 1e

mala.

Probantur singula breviter le: primum et secun'dum 20

ex Paulo 1 ad Cor, 7 172f, ubi vult coniugem fidelem com-

o f. 355 v municare et 21 manere cum infideli / seclusa iniuria creato-

ris 22 et c. 10[27] permittit fidelibus 23 cum infidelibus 2a

comedere, ut exponit 25 CnnvsosroMus mw ibi hom. 25 etsentit divus Tnoues hic 26 art. 9 argumento primo.

t'uralis est K; ratio est G 4 nobis)om. G 5 haec habentur) habeturK: ita habetur O 6 semel - anno)om. D G ? parasceves) hebdomadae

sanctae G B hos) orn. D O G 9 ve-

ro) om. K O 10 huius Prohibitionis)orm. K D G 11 haec) om. K 12 de-

centissime) sanctissime K; rectissi-

me O 13 item etiam) om. K; etiam)orn. O G 14 haec) om. K 15 rei)sua D 16 et -ipsis) orr¿. K D O I7satis ex se) orø¿. D G 18 ut - cons-tal) onn. R 19 etiam) om. K D G19a breviter om. K O G 20 primum-secundum) om, K 21 communicareet) on.R D O 25 exponit) orn. K G

mw) C¡rnvsosroMus: Hom, 25 in 1 ad'Cor. 10 (27 i PG 61,205)'

198 TRANCISCO SUAREZ (162)

Confirmatur, quia intollerabile esset et impossibile in-fideli converti ad fidem, si statim deberet 2? se abstinere ab

D Í..217 v omni conversatione / aliorum infidelium.

Et hinc patet tertia pars: nam potest hoc fieri bonofi.ne, maxime si sit 28 pr,opter conversionem infidelium, uthabetur cap. Qu"atrn si,t lnudiabtle de Iudaeis et Sarace-nis 2e mx et ex Gnnconro I. ao mv 1i5. 3 ep. 26 et GnoconroII. mz in ep. ad Saxones.

G p. 3tB

Ultima pars constat primo: nam ratione periculi po-test esse iiiicita haec communicatio ex iiia reguia: qui amatpericulum etc., quod quidem 31 periculum esse potest velinfidelitatis vel alterius peccati et illo praecepto prohibeturcommunicaiio tunc, cui'contrarium est peccatum, cuius pe-riculum imminet, un'd.e eadem species malitiae in tali com-municatione reperitur et eadem ratione interdum lex po-stiva prohibens talem communicationem potest esse iusiaet obligans in conscienta, quae si data sit 32, obligat singu-los etiamsi in particulari 33 cesset hoc 3a periculum, quiaobligatio legis non cessat ,cessante fine legis tantum 35 inparticulari et negative, ut dicetur infra 36 suo loco 37 et hu-iusmodi leges sunt 38 multae, ut in 3e concilio Tor,rr¡r.roeuaRÎo na quumo nb et oncruo eurNTo nc ecerENsr nd cap.

26 hic) om. R. G. 2? deberet) tene.retur K O 28 maxime - sit) praeci-pue K 29 et Saracenis) on¿. K G30 I) om. K D A 31 quidem) ozr¿.

K G 32 data sit) feratur K; 84hoc) oør¡ K O G Bb tantum) oz¿. O36 infr.a) om. D G 87 ut - loco)om. O 38 sunt) habentur O Bg ut

mx) Decretales Gregorii IX. lib.b tit.6 c.10 (Corpus Iuris Canonici, ed. Fnrro-nrnc, II 774-75).

my) Gnrconrus: Registrum 1ib.3 ep.26 (lib.4 ep.26; pL 77, 695).mz) Gnsconrus II.: Ep. ad Saxones (Ep. ?; pL 89, bOb).na) Tor,uterutr Quenruu (a.6BB): c.60; 62; 68 (MeNsr 10, 684).nb) To¡,nr¡rvunr QurNruu. revera: Toletanum sextum (a.6BB) c.B (MANsr 10,

663).nc) Tor.rrlNum XV., revera: Toletanum XIV. (a.684) c.10 (Mewsr ll, 1090).nd) Acetnnuse (a.505) c.40 (Meusr 8, 331).

(163) DE rrDE 199

40, Vuxuro ne câP. 12, Aunnr'raNENSr TERTTo nr cap' 13' Me-

TrscoNENsr a0 pniruo nc câP' 15, vi'deantur a1 dicta supra a2

B 43 q. 1, praecipue a4 ut fiIii vel servi a5 conversi ad fidem

,ror, *"rrJ"nt sub cura vel dominio infidelium' Prohibentur

etiam matrimonia frdelium cum infidelibus et hoc primo a6

D t. 2t8 et maxime cum haereticis, ut infra dicemus 47 / propter

maius periculum 4s, deinde cum Iudaeis, quia maximo odio

persequuntur frdem nostram' Unde in Snxm SvNooo'h su-

pr"n' etiam habitatio cum illis vetatursO et uti eorum ar-

iib,rs ui, praecipue quae pertinent ad corpus ut 52 medici-

na 53 et iavari simul in iisdem balneis cum illis' 54' quae

postea extensa sunt a'd Saracenos praecipue 55 in cap' Iz-

d¿ei secundo De ludaeis nt .

Intelligenda autem sunt haec de communicatione qua'

dam permanente et quasi utrimque voluntaria per modum

amicitíae 56, nam alia, quae est per modum superioris po-

testatis ut 5? servitutis et dominii, licita est, potest enim

o f. 356 r fidelis habere servum in / fidelem et cum illo communica-

re,quantumssoportet'DecommunicationeveroSematrimo-nii 60 dicedum est suo loco, videte Soruut in 4 d' 39 nt et

divumANtoNruNI2.p.tit.|2c.S,sedistaomnia'utvide-6s 6r, directe cadunt in ipsos fideles 62'

in) um,. K D G 40 Matisconensi) Ra-

tisbonensi D O 41 videantur) vide

D O 42 dicta suPra) orn. K D G 43

8) om. O 44 PraeciPue) PraecipiturD G 45 vel servi) ozn'. O 46 Primo)praecipue O G 4? dicemus) diceturG; øm. K O 48 Propter Periculum)ont^. K A G 49 suPra) orn. O 50 ve-

tatur) prohibetur D 51 artibus) arte

O 52 quae - ut\ um. K O. G 53

praecipue ' medicina) om. O; medicinis K 54 cum illis) ott¿. D 55

praecipue) om. O 56 Per - amici-tiae) orn. K O G 57 superioris - ut)om. K O G 58 quantum) quando

O 59 vero) autem D; om. K G 60

matrimonii) Per matrimonium D 61

ut videtis) o¡n. K D G 62 in-fideles

Köln 1551, 948.

(Lud. Bnrl: Summa

Canonici, ed, Fn¡on-

ne) VENETUM c.12; Petrus Cnesnn: Concilia omniâ, tom' 1'

nf) Aunnr,raxnNsp III. (a.540) c.13 (Mervs¡ 9'15)'

ng) M¡trscoNpNss I. (4.582) c. 15 (MaNsr 9,934)'

,rh) St**o Sv¡topus (Constantinopolitanum III', a'680) c'l1

conciliorum omnium, Padova 1?01, tom. I, 334)'

ni) Decretales Gregorii IX. lib. 5 tit'6 c'5 (Corpus Iurisnnnc, II ?73).

nk) Domincus Soro In 4 d.39 (ed. Salamanca 1560, 304)

200'

Df.21Bv

ad fideles D 63 non apostatas) orn.K O G. 64 non communicare) necommunicent O 65 ita) iuxta haecG 66 patet) constat D 67 etiam) ozr..

K O G 68 vel poena) om. K 69 sub-veniri) provideri D O 70 suo regno)

¡.NANCISCO ST'AREZ (164)

Unde dico q¡rarto: Non potest Ecclesia directe obli-gare hôs inffdeles non apostatas 03 non corrimunicare 64 cuminfldelibus neque hoc eis imponere in poenam infidelitatis,indirecte vero potest interdum id efficere praecipue circainfideles sibi temporaliter subditos.

Ita 65 est intelligendus / divus Tuory¡es [9-10] in art. 9.

Et prima pars per se satis patet 66 ex dictis quaestione etetiam 67 disputatione prae,cedenti, quia illa prohibitio velpoena 68 requirit iurisdictionem et Ecclesia non habetillam.

Alia pars declaratur et pr.obatur, quia si periculum fr-delium esset evidens nec posset satis illi subveniri 6e pern-nhi}'i+í^-^* +^ñ+^* ßlÎ:L,,^ -^^^^+ -*:'^^^'^- ^L-^:-ri------lr¡ v¡¡ap¡ ù¡v¡lL¡¡¡ 14ç ùqr¡¡ ¡luç¡apuÞ, puùùc l, pl.trrutrys ulll ¡5 0larrusarcere huiusmodi infideles etiam non subditos alias, ne di-versentur in suis provinciis nec cum fidelibus negotient,idque ratione dominii et iurisdictionis, quam in suo regno ?0

habent. Nam ratione iliius iurisdictionis ?1 potest statuere,quidquid ad bonum regimen necessarium sibi ?2 fuerit, itemid 73 potest titulo quasi naturalis defensionis. Ex quo satisconstat hoc magis habere locum, si infideles sint subditi,imo in his probabile est, cum possint puniri proptcr ali-qua74 peccata, ut supra dictum est ?5 exilio verbi gratiavel carcere, posse etiam directe puniri hac poena privatio-nis omnis communicationis cum fidelibus non propter infi-delitatem, sed propter alia crimina, in quibus subiiciunturprincipibus christianis, tametsi haec poena numquam sitfere 76 in usu.

suas regiones O ?1 iurisdictionis)om. K O G Z2 sibi) om. G ?B itemid) idem etiam D T4 aliqua) alÍa K75 ut - est) orn. O G; dictum est)oqn. K 76 fere) om. RO G 77 quaes-tio tertia) quaeritur teúio Rt om.

nl) Anror¡r¡rus: Summa moralis 2.p, tit,1,2 c.B.

(165)

Df.219rG p. 379

Of.356v

O ?B chr'istianorum)in christianos O;quam habent in ffdeles G ?9 ut - di-

cetur) om;. K 80 vide) videte O G81 supra) om. K O G 82 ffdei) om'

R D B3 Praeterquam) Pra€ter G B4

/Quaestiotertia??:utriî;iff$å1,åìi,i":',u:iiì,i1"1

tione christianorum?8.

Divus Thomas q. 10 art. 1'0'

Suppono primo hos infrd'eles esse capaces dominii et

iurisdictionis, ut suo loco dicetur?e' Vide80 $qlgMnm in {De iustitia q,. Z

"t Vrcronr¡'o supra 81 relectione De Indis'

Conn¡ouru'J De contractibus p. 1 q' 7 et WRlorxsnu 'qlib. 2 Doctrinalis fidei 82 c. 81'

/ Suppono secundo dominio aliarum rerurn praeter-

quam $ ir-ominum s4 non posse hos infideles privari negue

"1i"* iurisdictione in suos infideles, ut ostendetur 85 in ma-

teria de bello s6. Hic ergo solum est dubium de dominio et

iurisdictione s? circa christÏános

Dico primo: Infideles hoc solo, quod infideles sunt' non

sunt incapaces dominii et iurisdictionis in christianos ho-

mines, sed possunt vel retinere hoc 88 vel etiam denuo ac-

quirere.

Est conClusio 8e certa et communis: divus Tnon¡ns

t9-10l art. 10 et theologi in 2 d. 44 et 45, INNocpnrrus et

alii cononistae tenent e0 in caP. Nisi cum prt'dem' De re-

201

praeterquam hominum) exceptis ho'minibus D 85 ostendetur) ostendi-mus D; om. K 86 betlo) legibus D

B? et iurisdictione) ow.. O BB hoc)

om. K G 89 conclusicí) om. K O 90

DE FIDE

nm) Dominicus Soro De .iustitia et iure lib. 4 q.2 a.l (ed. Salamanca 1553'

288).no) Franciscus de vrcronrn: Relectio de Indis (obras de Francisco de victoria.

ed. BAC, Madrid 1960, 655-56)'

np) Conradus KöLLIN: De contractibus p'1 q'1?'

,räi Wotor*rrs (Thomas Netter) Doctrinale antiquitatum fidei lib'2 c.81 (ed'

Venezia 15?1, 399-401).


nuntiatione nr Dnrroo ns lib. B De libertate christiana c. g

sub finem, So¡rNrus nt tract. b Demonstrationum c. 21, Ar*-loNrNusnu 2 p. tit. 1 c. 15 et Soro supra el et Nev¿RRUsnvc. 17 numero 10 e2 et Summistae communiter verbo fttrtum.

Et probatur primo: L Petr. 2[1S]: subdtti estote nonsolum, borns, sed, etiwm, discoltsoa, ad Eph. 6[5], ad Col.31221, 1 ad Tim. 6[9] et 3l7f : quíeumque su:nt sub i;ugoserui leet.94 [1 Tim. 6,1] et clare loquitur de christianisservis infidelium et ad Rom. 13t1-Tl quasi ex professo im-pugnat Paulus errorem contrarium, ut divus Tnoues ad-vertit ibi, colligitur etiames ex illoe6 Matth. Z2IZI1: red,-dite, qua,e sunt caesuns, eaesuns7.

secundo ¡ Hanc fuisse perpetuam Ecclesiae traditionemcolligi potest ex verbo e8 Polycarpi martyris ee apud Eusn_

K f. 20 r BruM nw lib. 4 e. L5 /: si;c, i,nquì,t, itæti.tuti slurrllu,s, ut prin-cì,pi'bus et p'testati,btæ a Deo srdi,nati.s hmoretn d,ebiÍumeæhi'bearnus 1, idem Aucusrrrus r* q. 85 Novi et veterisTestamenti et 5 De civitate c. 2?.

Tertio ratione: Quia ,certum est iure gentium homrnemposse habere dominium et iurisdictionem in alium horni-

tenent) om.. K D O 9l supra) onr..K O 92 nírmero 104) número 204 D93 non - discolis) etc. K G; om. O94 etc.) om. K O 9b etiam) om. KO

96 illo) om. K D G g7 caesari) orn.D O 9B verbo) verbis D gg marty-ris) oza. K D 1 exhibeamus) prae-beamus K; add. et colliguntur [?l

nr) Decretales Gregorii IX. lib.l tit.9 c.10 (Corpus luris Canoníci, ed. Fnrun_nnnc, II L07-12),

ns) Ioannes DR¡u¡o: De libertate christiana lib.3 c.g (Opera, Louvain 1558,tom. IV, f.106 B).

nt) Franciscus soun¡us: Demonstrationes religio.nis christianae ex verbo Dei,tract.S c.21 (revera: L0; Antwerpen 15bT. f..124 r-v).

nu) Auronrnus: Summa moralis 2.p. tit.l c.15.nv) Martlnus de Azplr.currn: Enchiridion sive manuale confessariorum, Ge_

nova 1585, 2?1.nw)Eusnnrus: Hist. Eccl. lib.4 c.lb (pG 20, Bbl).nx) Aucusr¡uus: Quaestiones veteris et Novi restamenti q.Bb (pL 85,2286);

De civítate Dei lib.5 c.2? (pL 4I,I7g), nihil refert ad rem).

(167)

D î..220 rof.35?r

Q p. 380

DE FIDE 203

nem; infideles autem non sunt incapaces huius dominii et

iurisdictionis, quia non lundatur in fide' fideles autern non

sunt iure divino excepti' nullibi enim habetur tale ius

Confirmatur, quoniam alias hoc ipso' quod servus vel

subditus infldelis vel provincia 2 convertereteur 1d fidemt

;;;;t;; iiber et infrdetes amitterent suos principatus et

dominia, quo'd est et contra communem sensum / omnium

fidelium et esset magnum obstaculum fidei, faceret enim

illam valde odiosam 3'

Contra conclusionem hanc refertur OsrrrNsrs in cap'

SWer häs De voto "v / et Ar'nrnus 4 PEleGrÜs ^z prologo 0

lib. 1 De Planctu Ecclesiae 13. cap., qui saltem post christi

advertum dicunt infrdeles esse privatos hoc iure ex illo

Matth. 1?t251 i er$o Lùberi sunt Ji'Iií et est sermo de liber-

tate a tributo solvendo, unde et ad Gal' 5[13] christiani di-

cuntur vocati in libertatem et 1 ad Cor' 6[1] reprehendun-

tur fi.d.eles, qui causas 6 agebant apud iudicem infidelem'

Ratio esse potest, quia hoc pertinet ad dignitatem

christianam' quae insinuatur in cap' 1 De Iudaeis et lege

ultima Co¡rcu oa De episcopis et clericis'

Haec sententia est error ? vel proxime accedit propter

ea, quae adduximus 8 nec supra s illa Scripturae 10 testimo-

nia sunt ad rem; nam hic 11 Christus Dominus tantum 1o-

quiturde'seipsoetutplurimumextendipotestillelocus.l2

"d p""rorr"s eclesiasticas, ut alibi 13 dicetur 14' Paulus vero

principes inffdeles D 2 vel Provin-cia) oru. K D O 3 faceret - odio-

sam) orn. K O G 4 Alberus) Alve-

rus O 5 Prologo) onx, D 6 causas)

causam K D ? error) erronea D B

ny) Decretales Gregoriinnnc, II 593-94).

nz) Alvarus Pslec¡us:oa) Co¡rx lusr¡Nlnxus

ea - adduximus) dicta supra G; ad-

duximus) diximus K I suPra) onu.

K D O 10 ScriPturae) om. K O G11 hic) om. D O G 12 is locus) orn'

K G 13 alibi) suo loco G 14 dicetur)

IX. Iib.3 tit.34 c.B (Conpus lun¡s Cn¡coxrcr, ed' Fnrno-

De planctu Ecclesiae tibri duo, Venezia 1560, f'3 v'

I 3, 5? (Conpus lunrs Crvrr'rs, ed' KnÌicrn, II, 1905'

38-39.


in priori loco 15 tantum loquitur de libertate a peccato eta iugo legis antiquae et servilis timoris, ut alias ex Aucus_rrro diximus 16. fn secundo vero 12 loco reprehendit chris_tianos, qui cum possint adire iudicem christianum 18 ad-eunt ls infidelem, non quia sit intrinsece malum, ipse enimappellavit ad caesarem. Act. 25[11], sed quia est inde,censet pericuiosum.

Ad congruentiam respondetur 20 nihil urgere, quia mul_to magis expediebat, ut ius gentium et naturae integrummaneret et non violaretur per se 21 et ut 22 non dareturscandalUm infidelibus neoue occesinnec inirrsfi haili 28

Df.2zov

Of.357v

dicemus D; om. K lb in - loco) inprimo D; om. G 16 ut - diximus)om. K 1? vero) orn. K 18 christia-num) fldelem O 19 adeunt) acceduntK; adeant O 20 repondetur) dico K21 et non - se) onz. K O G 22 ut)om. K O 28 beltÐ od.d. Tenz denkleryz gest bil 12 dwa nastij miesiczeprasintze letha lbBB/ w kterymz gestgeho svatost papezka utzinila,/ dewa-tena_ste kardinalu, Papez gest ,/ bilRzehorz 13. tehoz gmena. Hi,c teæ-

/Dico secundo: Non potest Ecclesia directe sf 2Ba

per se 24 privare hos prineipes infideles iurisdictione et ,lo-minio, quod iuste habent in christianos.

Ita tenent plures ex doctoribus 25 citatis et Dunexnus obin 2 d. 44 q. 3, Snvrsrnn oc verbo ì,nfifl¿|1, q. ? et plane ze

sequitur ex praecedenti, quia isti infideles iure divino nonprivantur hac potestate 28 et Ecclesia nullam potestatemcoactivam 2e habet in illos, ut iam s0 dictum est.

Secundo: si possent privari, vel hoc esset in poenamvel quia non sunt vere 31 domini et uterque titulus estiniustus et falsus 82, neque alius verisimilis fingi potesl.

tus, in li,nguø bohemì,ca conscriptus,si,c íntetpreto,fuo: Eodem dci, quifuít 12 mensis decembris anni 1583,quo Sua Sanctitas papa nominavit19 cardinales. Papa Gregorius XIIIhuius nominis. O 23a directe et) po_testate directa D 24 et - se) orn. R O25 doctoribus) om. K 26 plane) or¿.R O 27 praecedenti) praecedentibusK 28 hac Þotestate) hoc dono D Zgcoactivam) iurisdictionis D 30 iam)om. K O 81 vere) veri O 82 et fal_

ob) Duneñ¡us a sancto porciano: In IV sent. ribros quaestionum prurimarumresoLutiones, Paris 1508, f.ZBz v-2Bg v.

oc) Silvester PRrERras: Summa summarum, ed Antwerpen 1b?g, tom. II, 80.

(16e)

D 1.. 227 r

sus) om. K O G 33 teste Paulo) o'rn.

O 34 per se) om. K O G 35 simili-ter) qm". K O 36 a simili) om. K D3? unum) unicum D; verum G 38 si-militer - proposito) hic K 39 Pro-portionalis ratio) proportio O; eademproportio G 40 esset in Ecclesia)

danda esset Ecclesiae D 41 huicconclusioni) orix. K O G 42 solo) onz.

205

K O 43 sunt) sint G 44) loqui - Po-testate) potestatem directam K 45

Ecclesiam) od.di. interdum et K 46

ne - scandala) timore scandali K O

4? etiam) om. K 48 conflrmatur ra-tione) conffrmo rationem K; ratio-ne) orn. O 49 nihilominus) sed OS0 posita) mea lnostra? l K 51 dicotertio) oø¿. D 52 potest) Posset D O

DE FIDE

Tertio: coniux infidelis teste Paulo 33 non potest direc-

te privari potestate in coniugem fidelem, si velit per se 3a

perseverare absque iniuria creatoris' ergo similiter 35'

Quarto a simili 36: si princeps idolatra haberet sub-

ditos lege nâturali colentes unum 3? Deum, non posset pri-

vari sua potestate ab alio principe colente unum Deum

stando in lege natuïae' ergo similiter in proposito 38' Nam

est proportionalis ratio 3e; nam si talis potestas esset in

Ecclesiaa0, colligenda esset ex naturali aliqua consequen-

tia et ratione, nam specilis concessio nulla est'

Contrarium huic conclusioni al sentire videtul divus

Tnouns [2.2. q.10 a.10], qui dicit posse Ecclesiam subtra-

here fideles / a iurisdictione infldelium hoc solo 4z titulo,quod infrdeles sunt 43, qui titulus plane indicat loqui de

directa potestate+4, unde subdit Ecclesiamaã saepe non

uti hac potestate, ne sequantur scandala a6 et dicit etiam a7

hanc potestatem esse publicam' non privatam, quae omnia

convenire videntur in directam potestatem et non tantum

in indirectam.

Confirmatur ratione 48, quia licet Ecclesia non habeat

directam potestatem in principes infideles, habet tamen

in subditos frdeles et hac ratione potest directe circa illos

efficere, quidquid ad bonum animarum illorum necessa-

rium est, Nihilominus 4e conclusio posita 50 vera es't et utexpli,cetur, dico tertio 51.

206

Of.35Br

Ð f.. 227 v

G p. 382

Kf.20v

F'RANCISCO SUAREZ (170)

Dico tertio: Ecclesia habet quamdam indirectam po-testatem ad privandum infideles hoc dominio et iurisdic-tione in christianos, qua uti potest 52 fere semper 53 mo-raliter, nisi scandala vei maiora mala timeantur 5a.

Ostenditur primo 55: si isti infideles abuntantur suapotestate vel dominio cogendo vel quovis modo inducendofideies ad infidelitatem aut iltos / tali periculo constituen-do. Nam tunc ipsi christiani habent naturale ius se defen-dendi vel fugiendo vel quacumque ratione possint 56, namsi possunt defen'dere vitam corporis, multo magis animae,a',^l -,^*.,* ^^¿ -l:^--^-: r-,,r:--:--- a:r-..ryuvu vsr utll cÞ1, cLrdrtr¡rr lu¡jtrssrlllo Lrtulo vel conlraglu u¡

sint subditi etiam iuramento firmato 58. Nam haec omniaintelligentur semper salvo Dei honore / et fidei et propriae^-:--^^ --I--r- <Oanimae saluie ôu, er'go ilr eo 'casu uo potesi Ecciesia iustissi-me adiuvare istos christianos et iuvare 60" tuendo illos 6r.

Confirmatur ex illo simili: Nam hac ratione potestetiam coniux fidelis privare virum62 infidelem suo iure,scilicet es illo iure 6a abutatur.

Secundo huic conditioni6s addendum propterea66 esthoc incommodum christianorum subditorum infidelibusmoraliter semper accidere, illud enim est morale pericu-lum quod frequentius accidit; videmus autem experientiasubditos facile inclinari.in eam sectam vel 6? religionem,quam principes amplectuntur. / Praeterea praeter hoc pe_riculum est aiiud ,etiam frequens, et 68 commune 6e aliorumpeccatorum contra legem naturalem. Deinde sunt alia mul-ta damna et incommoda eontraria et paci reipublicae / etconsequenter animarum saluti, quia ubi principes non suntfideles, semper excitantur aemulationes et seditiones fal-

53 fere semper) frequenter 54timeantur) timerentur O G bb pri-mo) om. K 56 quacumque - possint)alia quavis ratione K b? vel con-tractu) om. K 58 ñrmato) om. K O59 salute) om,. K O 60 in casu) tuncK G 60a iuvare) liberare D 61 iu-

vare tuendo) tueri O G; tuendo) orn.K 62 virum) om. K D G 68 scili-cet\ oml K O G 64 iure) orn. K D G65 huic conditioni) on¿. R O G 66propterea) om. K O 6? sectam vel)om. K O O 68 etiam frequens et)om. G 69 et commune) ozn. K O

(171)

Df.222r

Of.358v

?0 scilicet) orn. D O G ?1 his) orr¿.

KD 12et,' aliter)orn.KOG 7B

ius) ødd. temporalis principatus G?4 in legibus) infra O 75 ostendi-mus) diximus O; ostendatur G 'i6uti - et) omt. K D G 77 eliam) om.

K D ?B etiam) om. K ?9 Per - lo-

DE FIDE 207

sorum ministrorum deorum contra catholicos, habet autem

Ecclesia ius in his ?1 omnibus defendendi suos fideles, quod

ius multo est maius, quam ius temporalis principatus'

Praetérea ultimo potest hoc 'explicari et confrrma-

ri aliter 72, quia Pontifex habet ius73 ad regendum omnes

fideles spiritualiter et indirecte habet ius in omnes princi-

pes temporales, ne ius suum / spirituale impediant, ut inmateria de legibus ?a ostendimus ?5. Cum autem principes

sunt infideles, numquam moraliter loquendo permitunt suos

christianos subditos regi et gubernari a Pontifice et in spi-

ritualibus et in temporalibus, prout ad spiritualia necessa-

ria sunt, ergo hoc titulo possunt uti sua potestate etc' et 76

quia haec omnia moraliter fere sernper eveniunt, ubi est

infidelitas, ideo divus Tnowres moraliter etiam 77 loquens

solum titulum infl'delitatis allegavit, ex quo intelligituretiam 78 verissimum esse hanc potestatem per se lequen-

do ?e esse in Pontifice et non privatam.

Sed ut hoc et praxis huius conclusionis 80 melius inte-

lligatur, advertendum est: 5i loquamur de' dominio/etservitute propria, facilius rem expe'diri. Nam, ut dicunt

iuristae, servitus odiosa est et multis de causis facile 81

dissolvi potest. Vide s2 Srr,wsrnuvl 83 od vslþo seruitus q'5'

Haec igitur servitus communiter contrahitur iure belli,

homines autem capti in bello, licet teneantur oboedire do-

minis, quamdiu capti et servi sint 8a et vi non possit 85

cogere dominos ad libertatem recuperandam, tamen, et ego

opinor, semper possunt s6 fugere, ut dicam latius ae' in

quendo) orn. K O G 80 et - conclu-sionis) o,rn. K O G B1 facile) or¿.K D B2 vide) videte G 83 vide Sil-vestrum) Silvester O 84 capti - sint)serviunt K; sint) sunt O 85 possint)possunt K O 86 possunt licet O 86a

latius) ory¿. G B? ut-bello) oø¿'KO;

od) Silvester Pn¡nnres: Summa summarum, ed. Antwerpen 1579, tom. II' 341

208

D1.22v

O p. 383

FRANCISCO SUAR,EZ (172)

materia de bello 87, und.e constat hoc lioere christianis, quisunt servi isto titulo, tamen potestas E,cclesiae publica ss

praeter hoc habet /, quod possit 8e hoc e0 praecipere chris-tianis servis, ut voluntarie non maneant in tali servitute,sed quacumque ratione possintel, evadant. Deinde si ser-vitus sit contracta hoc titulo, quo iam non liceat servofugere, ut si se venumdedit e2, poterit nihilominus es / Eccle-sia ferre generalem legem, si ita expediat bono communi,ut omnes christiani se liberent ab hac servitute, quacumqueratione possunt et tunc obligabit lex omnes in particulari,licet finis eius ,cesset fortasse in ilio particulari, quia noncessat obligatio, poterit ctiam tunc ea cogcre dominos in-fideles, ut eam libertatem concedant, sed prius, si fieriposset e5, solvendum esset illis condignum pretium, si ha-l^^*+ i,,-+,,* +:+,,1,,* ^,-:^ -^* ^-¿ ^.--:rr^ ---:--^-r----pL¡¡ù rqùlq¡¡r !¡LutulÌI, (lLlrd, rIUJ.r cùù, .(J ur r1lu IrIlvcllLur, L:ulllnecessarium id e6 non sit ad salutem christianorum.

Si vero loquimur de iurisdictione, duobus modis pos-sunt fideles ab illa liberari:

Uno modo e7 mutando domicilium et transeundo adregiones christianorum principums8 et hoc licet etiamauctoritate ee propria 1 privata, imo si impedirentur, pos-sent se defendere, quia ius manendi in tali republica nonest ita strictum, quin possit aliquis illi renuntiare et alioemigrare 2, maxime ob maius vel quasi 3 necessarium 4

scilicet 5 animae.

/ Alius modus est ut ipsi fideles 6 maneant in suis pro-vinciis et 6' domibus 7 et principes infideles priventur ethoc difficilius est et durius 8, unde in individuo et e parti-

DÍ.223r

bello) legibus D BB Ecclesiae publi-ca) Pontificis K O 89 posit) potestK O 90 hoc) om. K D 91 possint)possunt K O g2.venumdedit) O 98nihilominus) in his omnibus O 94tunc) om. K G 95 si - posset) oø2.O 96 necesarium id) orn. O g? unomodo) primo O gB transeundo - prin-cipium) om. O; regiones - principum)

christianos K; regionem christiano-rum G 99 auctoritate) potestate K1 propria) om. K O G 2 et - emi-grarc) om. K 3 quasi) ipsi D 4 velnecessarium) om. K O b scilicet)om.DOG 6fideles)om.F.DG6a provinciis el) om. O G ? et do-mibus) om. K B et durius) om. G;durius) 13 in - partibus) øm,. K O G

(1?3) DE FIDE 209

,culari 10 numquam hoc 11 est efficiendum 12, nisi praece-

dant manifestae iniuriae; oporteret 'etiam numerum chris-

tianorum esse maximum in huiusmodi partibus, quia si

sunt pauci, facilius ipsi possunt transmigrare, quapropter

o f. 359 r in particulari 1a hoc semper / pendet ex prudentia. Et est

conclusio de subditis 1õ.

Dlco quarto¡ Principes christiani non solum in'direct'e'

sed etiam directe possunt hos 16 infrdeles sibi subditos pri-

vare omni dominio et iurisdictione 17 in christianos.

Est conclusio 18 divi Tuouer et communis 1e.

Et probatur primo ex usu Ecclesiae Extra de ludaeis

cap. Iudaei; secundo oe et aliis 20 et dist. 54 of habentur 21

multa capitula 22 de hac re 23 et in Concilio Tor,nraxo rrR-Tro oc c.14, Tor,rreNo QUARTo oh c.64, habetur cap. Constt'tuit1? q.4 ol item in concilio MetrscorvrNsr PRrMo t'r' c.13, itemGnnconrus or lib.2 ep.35'et lib.5 ep.31.

Rationem hanc reddit divus Tuovres, quia Iudaei, in-quit, sunt servi Ecclesiae, quam etiam habent Pontifices incap. Efsi lud)'aeas De fudaeos 'm ubi Osrrrxsrs illam 23"

14 in particutari) orn. O 15 et est -subditis) øn. K O G 16)hos) on¿.

K D G 17 et iurisdictione) orn' K D18 conclusio) o'in. X O O 19 et com-

munis) om. K O 20 et aliis) om. G21 habentur) sunt K G; per O 22 ca-pitula) iura D 23 de - re) om. K O23a illam) eam K; om. D O 24 ri-

oe) Decretales Gregorii IX. lib.5 tit.6 c.5 (Conpus Iunrs Ceuo¡vIct, ed. Fnrep-renc, II 7?3).

of) Decretum Gratiani I d.54 (CoRPus Iunrs CawoNtct, ed' Fnrno¡rnc, I 206-14).

og) Tor,nre¡.Iunl III. (a.589) c.14 (MaNSr 9, 996).

oh) Tor,rreNurvr IV. (a.633) c.64 (c.65; MaNsr 10, 635).

oi) Decretum Gratiani II causa 1? q.4 c.31 (Conpus funrs CewoNtcl, ed. Fn¡r¡-nrnc, II 823).

ok) Mnrrsco¡.rnr¡su I. (a.582) c.13 (M¿rvsr 10, 934).

ol) Gnrconrus: Registrum 1ib.2 ep.35 Gib.3 ep.35; PL 71 ,63I; nihil refert adrem); lib.5 ep,31 (1ib.6 ep.32; PL 17,824).

om) Decretales Gregorii IX. lib.5 tit.6 c.13 (Conpus Iunrs CeNoxrcr, ed. Fn¡n¡-nnnc, II 775-76).

210 FRANCISCO SUAREZ (Lt4\

interpretatur de servitute rigurosa 2a ut mancipia,2õ. sednon recte, nam verius est, ut notavit 26 g6'¡s on in 4 d.5art.10, Iudaeos non esse servos 27 ut mancipia, sed ut sub-

D î. 223 v diti 28 tributarii, / ut loquitur 2e AucusrrNus op Ps.57 et 58.

G p. 384

Et ratio est, quia nullo titulo habetur illa 30 servitus,quia ius belli, quem gesserunt cum Romanis fecit illos tri-butarios, non mancipia, alias possent vendi et ad libitumprivari ornnibus bonis, quod est contra mentem 31 Ecclesiaeet deinde illa ratio si,c explicata 32 non esset communisomnibus infldelibus, cum tamen illud ius omnibus 33 com-

:L ra! . !t..rrlurre slL, uL lj¿rret ex r[urrrs rultous crùatts eI ex tege unlcaCoorcn De christiano mancipio 34 oq intelligitur ergo ratiode servitute / et libertate 35 politica, ut etiam 36 divus Tlro-nnas art.12 ad 3 ei 3. p. q. 68 art.iû ad 2 exponit et hoc satisest, ut leges sint iustae et 37 ad dictam potestatem:

Primo, quia principes christiani 38 vel 3e Ecclesia potestimponere hoc onus infidelibus tamquam iustum tributum.

Secundo, quia lex, qua id praecipitur, est moraliternecessaria ad pacem et tranquillitatem reipublicae et ad

K f. 21 r maius bonum praecipuorum membrorum eius no, / ite^ntetiam a2 ad tollendas pravas occasiones contemnendi nos-tram religionem etc. 43, quas rationes reddunt 44 dicta 4õ

iura. Rursus illa lex lata est ab habente legitimam potes-tatem, ergo obligat omnes subditos, ergo et infideles sub-dltos, ergo possunt cogi, ut illam ao servent.

gorosa) poprie dicta D 25 ut manci-pía) o,¡n'. K D G 26 notavit) om. K O27 esse servos) orn. O; servos) sub-ditos G 28 subditi) orn. G 29 loqui-tur) otzr. K D O 30 habetur illa) ni-titur ista K 31 mentem) sensum G32 ex.plicata) exposita K D 33 om-nibus) orn. K D G 34 de - ¡na¡rci-

pio) ne christianum mancipium K O35 et libertate) om. K O G 86 etiam)om.KO B?ut-et)om.OKG3B christiani) om. R O G 89 prin-ceps - vel) om. O G 40 eius) om. KD 41 item) om. R 42 etiam) om.D G 43 pravas - ete.) om. K; etc.)or¡¿. D O 44 reddunt) dant O 45

on) Dominicus Soro: In 4 d.b a.10 (ed. Salamanca lbb?,812 B).op) Aucusr¡rvus: En. in P.57 (7; n.lb; PL Bb,684); En. in ps. bB (12; n.2l;

PL 35, 705).oq) CoDEx lusrrNrANus I 10 (Conpus lun¡s C¡v¡lrs, ed. p. Knricrn, II. 905, 62)

(175)

D î.. 224 t

Of.359v

D f.224 v

dicta) ozr¿ K 46 illam) om. K D

4? reipublicae) orn. K O 48 Pri-vato) om. K G 49 suarum) a1iquarum K O 50 et Pacem) om' KO G 51 ergo etc.) om' K D O 52

sed - advertenda) nota O; sunt - ad-

vertenda) advertendum G 53 Primo)om. K D G 54 tales) illi O 55 cum-sit) or¿. O 56 dicta) illa K 5? fun-datur in) sequitur ex K 58 quaprop-

ter) quare K O 59 Per - lequendo)

DE FIDE zLL

Tertio, quia princeps reipublicae 47 potest aliquos sub-

ditos þlivaie privato a8 'dominio suarum 4e r€rum' si idexpediat / ad commune bonum et pacem 50, ergo etc' 51

Sed sunt nonulla advertendasz:

Primo hanc potestatem per se primo 53 / esse in iiloprincipe, cui tales 5a infideles sunt subditi, quia haec sub

iectio, cum temporalis sit 55, non est in toto corpore Eccle-

siae, dicta 56 autem potestas fundatur in õ7 hac subiectione,

quapropter rs ille solus princeps, qui ita est superior, þer

se loquendo 5e potest uti directe 60 hac potèstate, tamen

reductione quadam et 6'1 indirecte potest etiam 62 summus

Pontifex, quatenus ipse potest propter bonum commune

et 63 Ecclesiae praecipere ipsis regibus christianis, ut insuis regnis id observent et6a faciant, quodsi non oboediant,

potest illos poenis et censuris cogere et tandem potest ipse

per se inmediate ferre illam legem, quae obligat omnes, qui

licet non sit dominus universalis in ternporalibus ar, habet

tamen potestatem in temporalia 66 in ordine 67 ad spiritua-

lia et hoc satis est.

Secundo advertendum est aliud esse loqui de dominio

et iurisdictione, aliud de solo tributo, nam conclusio et

iu,ra citata procedunt de domi'nio et iurisdictione 68, tamen

de tributo non ita facile est verificanda 6e conclusio. Nam

si aliquis dux ?0 aut17 princeps infidejlis subditus regi chris-

tiano habet ius, ut'talis christianorum civitas tale sibi sol-

vat tributum, non est sine causa illo iure privandus, quía

illud non est habere potestatem/directam in personas

om. K O; loquendo) om. G 60 di-recle) om. K D O 61 et) ozru. K D G62 etiam) o,rn. O G 63 et) or¿. D G64 observent el) om. O 65 in temPo-ralibus) temporalium K D 66 tem-poralia) temporalibus G 67 in 'or-dine) quatenus referuntur K 68 etiurisdictione) iurisdictionis K D 69

est verificanda) veriflcatur O G;. ve-

riñcanda) vera K 70 dux) dicat v.g, D ?1 aliquis - autù om. G 72

272

G p. 3Bb

Of.360r

sed - res) om,. O O 73 illud onx. O G74 nec - christianorum) om,. K; religio-nis - christianorum) om. O 75 ut sic)om. K O G ?6 secluso - periculo)seclusa alia ratione K 77 id) om. RO G 78 est ultimo) tertio K O; add.in marg. Lectio O ?9 ratione) vi OB0 conclusionis et) orn. K G BOa et


christianorum, sed in 72 res 73 neque illud ?3" cadit in iniu-riam religionis vel christianorum 74 ut sic 75 et ideo seclusoalio periculo 76 non potest id 77 fieri.

Advertendum est ultimo 78 ratione 7e huius conclusio-nis et 80 veritatis 80' statutum iam 81 esse ab Ecclesia, utquicumque servus ludaei aut saraceni convertatur ad fi-de82, hoc ipso sit 83 maneat liber, nisi sit ernptus ad mer-caturam 84, nam tunc intra tr.es menses tenetur dominusillum vendere 85 alteri 86 christiano, alias perdit dominium,habentur multa de hoc 87 in 88 dist.54 or et Extra De Iu-daeis o' et lege Ac At Hac uatitura CoDrcE Dc ludaeisot eÍlege Deo nobis $ ultimo Coorcn De episcopis et clericis nut

/ Quaestio quartasc: Utrumso Ecclesia poss¡t hae reti-cos et apostatasel pün¡re.

Suppono in hac et sequentibus quaestionibus nominehaereticorum intelligi omnes infideles apostatas, nam om-nibus sunt communia, quae dicemus sicut et quae hactenusdiximus, communia / sunt haereticis non baptizatis, quiaf,requentius apostatae a fide transeunt ad haeresim et econtra fere omnes haeretici sunt apostatae saltem e2 abaptismo, ideo communiter es auctores nomine haeretico-

veritatis) oør.. O 81 ,iam) om. K D O82 convertatur fidem) o¡n. K 83 sit)maneat K 84 mercaturam) mercatnmO 85 vendere) prodere O B6 alteri)om.. K D O 87 dehoc) om. K G BBmulta - in) vide O Bg quaestio quar-ta) quaeritur quarto K g0 Utrum)An K 91 et apostatas) orn, K O gz

or) cfr. supra ofos) Decretales Gregorii Ix. lib.5 tit.6 (conrus lunrs ce¡rox¡c¡. ed. Fnrrornnc,

II ?71-?B).ot) Coonx lusr¡nr¡wus I B (Conpus Iun¡s Crvrr,rs, ed. p. Knücun, II, 1g0b,

61-62): catr¡ut citatum in dicto titulo non invenitur; sed videas I 12,61,Praesenti lege decernimus per omnia loca valitura; ed. KRücER 66).

ou) Coorx lusr¡NreNus I B,b4 (CoRpus lun¡s CeNonrcr, ed, p. Knücnn, II, 1g0b,' 3?).

(1?7)

D227t

saltem) om. O 93 communiler) om,

O 94 etiam) om. R O G 95 iam)om. K D O 96 solum) tantum G 9?

interior et\ om. K O G 98 solum)

rum in his quaestionibus utuntur, quorum more nobis lo-

quendum est.

/ Suppono secundo haereticum esse posse vel pure

mentalem vel qui etiam ea in exteriorem actum prodiit' De

pure exteriori nunc non loquimur usque ad disputationem

sequentem,

lames dico primo: Haereticus solum e6 interior et e7

mentalis non potest ab Ecclesiae puniri.

Est communis; non est certa, sed solum 0s probabilis 1

summistae verbo haêre:sis, CetmeNus ov ANGELUS,oS Jrr,-

vESTER ox divus ANroxrnus ov 3.P. tit.24 c.4, Nevennusoz

c. 2? numero 56 et DRrpnopa 1ib.3 De libertate christiana

c.5 sub finem, Cesrno p¡ 2 De iusta haereticorum punitione

1B.cap.

Fundamentum est generale, quia Ecclesia non habet

iurisdictionem in actus mere interiores, praecipue iurisdic-

tionem pertinentem ad forum pure 3 externum et potesta-

tem pure vindicativam, quod fundamentum sumitur ex

multis capitulis, in quibus dicitur Ecclesiam 4 non iudicare

2L3

om. O 1 est - probabilis) et commu-nis conterent communiter G; non-probabilis) om.K 2 Paludanum) orn.K O 3 purÐ om. KD O 4 dicitur

DE FIDE

ov) Cerrrnnus: Summula peccatorum, 7526, 286-87'

ow) Arcc¡Lus (Carteti): Summa angelica de casibus conscientiae, Strassburg

1513, f.125 A.ox) silvester Pnrrnres: summ.a summarum, ed. Antwerpen 1579, tom. I, 134 A.

oy) Arvro¡¡¡Nus: Summa moralis 3.p. tit,24 c.4,

oz) Martinus de Arprr.curt¡: Enchiridion sive manuale confessariorum, Geno-

va 1585, 612.pa) Ioannes DRTEDo: De libertate chistiana lib.3 c.5 (opera, Louvain 1553, tom.

IV, 92b).pb) Alfonsus Castno: De iusta haereticorum punitione lib.2 c.l$ (Opera, Paris

1571, col.1339).

2t4

D 1..225 v

Ecclesiam) Ecclesia dicitur G 5 ma-xime) ozr. K O G 6 de occultis)om.O 7 ut) cuiusmodiG B hocprincipium) om. K O G I sicut) orn.G 10 huius) huiusmodi D 11 tan-


de occultis, quae intelligenda sunt maxime 5 de occultis 6

per se, ut7 sunt interiora, habetur hoc principiums cap.Tuanos et Sicut e secundo De simoniapc et cap. Erubescantd.32 pd et lege Cogitationis Drcnsrrs De ,poenis Pe quaerefertur De poenitentia dist. 1 cap. Cogi,tutionis et cap.Cogrtøtto nt

Ratio huius 10 principii est, quia iudicium / humanumesse debet tantum 11 de his, quae humano modo cognoscipossunt iuxta illud Pauli 1 ad Cor.4 l1f : noltte amte te,rnrywsi'ud.t care, quo,adtßque uen¿at Don¿i,n"s, qui, m;anifestabit rz

profwñlo, cord;,ium13. Sed cogitationes inte,riores per se 14

non possunt ab Eaclesia cognosci aut15 probari.

Contra hanc.eoneh,¡sionem16 tenuerunt G¡osse in CLe-mentina prima $ Veru.mt De haereticis pn quae refert aiiasglossas et 16' alia 17 iura et doctores. Consentit A¡Rr¡wuspiQuodlibeto B, Suunne Ros¡l,r,¡ pk verbo haeresi,s et A¡,snn-rus PIGHIUs pr 1ib.6 De Ecclesiastica hierarchia c.16, Mn-DrNApm Codice De poenitentia tract. De oratione.

tum) orn. K O G 12 manifestabit)manifestavit G 19 quodusque - cor-dium) orzr,. O; cordium) cordis K 14per se) om. K O lb cognosci aut)om. G 16 hanc conclusionem) om. K

pc) Decretales Gregorii IX. tib.5 tit.3 c.34 (',Tua nos,') i c.BB (,,Sicut',); CoRpr.rsIuRrs CANoNrcr, ed. FBrnnarnc, i 120).

pd) Decretum Gratiani I d.B2 c.11 (conpus luRrs caNo.rcr, ed. Fnruonrnc, I 120).pe) Drcusre tit. 48, 19, 18 (Conrus Iunrs Ctvrl,rs, ed. p. KnücER, I, 1922, 86?).pf) Decretum Gratiani II causa 33 q.s c.t4 ("cogitationis); " c.20 (,,cogitatio,');

Conpus Iunrs Canourcr, ed. Fnrnonrnc, I 1161; 1168).ph) clementina lib.5 tit.3 c.l g 4 (conpus lunrs cexo¡qrcr, ed. Fnrnornnc, II

1 182).pi) H¡,onreNus VI.: Quodlibeticae quaestiones, paris lb2?, f.50 r.pk) Bnprrsr¡ de salis (Trovamala): summa Rosella de casibus conscientiae,

Stassburg, 1506, f. 110 v.pl) Albertus Prc¡¡rus: Hierarchiae ecclesiasticae assertatio, ed. Köln 1bbl,

f.334 A.pm) Ioannes MEDTNA: De poenitentia, restitutione et contraetibus, Ingolstadt

1581,397.

(1?e)

G p. 386

Kf.21v

Of.360v

Ðf.226r

DE FIDE 275

. Habet haec sen / tentia 18 fundamentum commune 1e et

praeterea20 quaedam propria: Generale est, quia Ecclesia

u".pu / exercet iurisdi'ctionem in actus 2'1 interiores' nam

absolvit peccata mere 22 interiora et per indulgentias re-

mittit poàn", iltis debitas, dispensat vota etiam mentalia 23'

praecipit actus interiores et attentionem orationis24' pro'

hibetodiuminternum2s,seddehocfundamento'dicen'dumest nobis latius in materia 'de legibus 26' Nunc solum dico

breviter 2? loqui nos de potestate coerciva / et punitiva ex-

terius; nam de directiva, ad quam multa, ex dictis perti-

nent, alia est quaestio et fortasse non repugnat aliquid

posse ab Ecclesia praecipi, cuius defectus non potest puniri'

Addo secundo dupliciier intelligi posse actum interio-

rem /cadere in iurisdictionem Ecclesiae:

Uno modo 27 directe et per se et hoc negavimus'

Alio modo 28 indirecte et ratione actus exterioris 2e et

hoc solum 30 modo fieri posse probant exempla 31 facta 32'

non enim dispensat Ecclesia vota neque absolvit interiora

peccata, nisi prius per exteriorem actum subiiciantur suis

clavibus et hanc ipsam subie'ctionem et manifestationem 33

non praecipit per se Ecclesia, nisi quatenus aliquo modo

divino iure praecePta est.

Ratio vero differentiae inter hos modos est, quia

quando 3a iurisdictio cadit per se 35 inmediate in interio-

rem 36 actum, ille per se 36n solus est materia sufficiens talisiurisdictionis 3?, quando vero cadit tantum indirecte' non

O 16a alias glossas et) om. K O G1? alia) alios K D 18 haec sententia)om. D O 19 commune) odd. contra-rium G; generalia D 20 Praeterea)om. O 21 actus) øm' K 22 mere)om, K 23 vota mentatia) votum in-

ternum K; votum etiam mentale O

24 el - orationis) scilicet orare devote

K; ut actum orationis O 25 Prohibet internum) om. K O 26 hoc - le-

gibus) his alibi K 27 breviter) om.K 2? uno modo) primo O 28 aliomodo) secundo K 29 exterioris) in-terioris K; corr, eæ interioris D 30

solum) om. O 31 exempla) argu-menta D 32 facta adducta G 33 etmanifestationem) om. K O 34 quan-

do) om. K G 35 per se) oz¿. K 36

inter.iorem) exteriorem D 3? talisiurisdictionis) ad talem iurisdictio-

216

D 1..226 vG p. 387

FRANCISCO SI,TAREZ (180)

ille per se, sed exterior ut ab illo informatus moraliter estmateria iurisdictionis.

Fundamentum proprium huius 38 est, quia multa iurapuniunt non solum profltentes autse confltentes haere-sim 40, sed credentes, quod. spectat ad" merum actum inte-riorem, sic habetur cap'. unico ï Omnent, De scismaticis inSexto þn et concilium Tor,nreNuu pRrMuM po dicit: quid'tæent oel eredid,eråt et Moonvt similia adfert41 supra.

Confirmatur: nãm si quis haereticus pure interior in-terrogatus a iu'dice, an aliqua a2 ita crediderit, simpliciterfateatur cre'didisse interius 43, sed nunquam in exterioremactum transisse aa, puniretur talis et iuste 45, ergo.

/ Confirmatur secundo: nam haeresis interior reser /vatur ab Ecclesia, ergo etiam potest puniri 46.

Ad iura respondeo intelligendum esse illud verbumqui credídertt in foro Eoclesiae, id est profitendo fidemsuam aliquo signo et in illo concilio Toletano vel illa duoverba us'urpantur tamquam synonyma vel illa distinctiohabere debet vim copulativam. Nam saepe,etiam dicit con-

o f. 361 r cilium si, quzs dt"æeri,t atque qedùderit vel certe id / dicitad explicandum poenam iliam non solum pertinere ad eos,qui credunt et docent haereses, sed etiam ad eos, qui sibitantum credunt in foro tamen Ecclesiae

,{d 'confirmationcm primam prirno, si admittamus az,

nego illum 48 ea sola ae ratione iuste puniri, nisi ex aliqua

nem O; dandi talem iurisdictionemD 38 huius) on'¿. K O G 39 proflten-tes aut) om,. G 40 haeresim) om. KD O 41 adfert) notat O; citat G42 aliqua) aliquam rem K aliquid O

43 interius) om. K G 44 in - transis-se) exterius ostendisse O; transisse)prodiisse G 45 et iuste) om. D 46potest puniri) etc. K 41 si - admit-tamus) om. K O G 48 illum) om. K

pn) Liber sextus 1ib.5 tit.3 c.1 (conpus IuRrs cANoNrcr, ed. Fnrnornnc, II 10?g),po) Tor,ntenuu I. (a.400): tr¡ost symbolum I (Mensr B, 1008).

(181) DE FrDE 217

praesumptionevelcerte,sis0interrogatusdicatsealiquan-do ita 51 credidisse et perseverare in ea frde' nam tunc in-

ciPit esse exterior haereticus'

Ad secundam confirmationem primo: non est similis

ratio, nam reservatio casuum non fit per iurisdictionem

immediatam in actum interiorem, sed per potestatem dandi

iurisdictionem, ampliandi vel limitandi' quod potest fleri

Pro arbitrio dantis 52'

Secundo tamen negatur antecedens cum C¡'rureNo hic

q.11 art.S, qui dicit in bulla Coenae solum reservari haere-

D 1. 227 r sim / ratione censurae annexae' quae tamen non compre-

hendit haereticum mentalem et extra illam bullam non

reperitur talis reservatio, magna tamen cautela adhibenda

est in absolvendo ab haeresi interiori, quia moraliter vix

seParatur ex exteriori'

Iamss díco secundo: Ilaereticus exterior potest ab

Ecclesia Puniri.

Estcertasadefrde,eamlateprobantauctorescitatietssECKIUSr,qinEñchiridioc.2Tetconstabitexsequen.tibus quaestionibus 56'

Nunc breviter õ7 probatur 58, quia Ecclesia habet iuris-

dictionem 5e ad punienda delicta suoÏum membrorum. Est

enim haec iurisdictio omnino necessaria ad conservationem

etgubernationembonam60cuiuscumquebonae6.lreipubli-cae, sed peccatum haeresis est gravissimum et maxime per-

turbat Ecclesiam, unde Grego,ri,w No,zi"anzenu"sþr oratione

D O 49 sola) orn. K 50 si) orn' D O

51 aliquando ita) orn. K 52 amplian-

di - dantis) et quae potest ampliaripro arbitrio dantis e! limitari K 53

iam) orn. K D O 54 certa) om' O

55 el om. K O G 56 sequentibusquaestionibus) dicendis infra O 57

nunc breviter) oqn. K O 58 Proba'tur) addr. primo K; patet D 59 iuris-dictionem) ius K G 60 et - bonam)

pq) Ioannes EcKrus: Enchiridion c.27 (c.26; ed. Venezia 1532, 76.79).

p")G*"oo*tusNezreNzsnus:Or'10(15;Opera;8ase11550,130)'

218 FRANCISCO ST'AREZ (182)

10, quae est prima de reconciliatione monachorum: nihil,,inquit, tam, fortiter coneo,rd\,i,a:rrn coneiliat inter eo,s, qur,busDei, neEotta corrdi sunt, queÍnr eansonuntin de Deo et nihttmagi,s o"d discotrdham, faeut dÄ,ssomanti,a d,e illoaz.

Dices peccatum haeresis esse quidem gravissimum, se.dnon esse membri Ecclesiae, nam haereticus / foris est etd,e hi,s qn fo,rts sunt, ni,lr,i.L atd) uos oB 1 Cor. bt12].

/ Sed contra: Nam Ecclesia habet ius in eum homi-nem, antequam fiat 6a haereticus et propter 6õ haeresimeius 66 non perdidit suam iurisdictionem. Nam licet amittatsubsianiiam membri et formam, qua membrum constitui-tur 67, non potest privare Ecclesiam / iure suo, nulla enimrespublica privatur iurisdictione in subditum propter cri_men 68 et iniuriam 0e illius vel qui¿ conatur esse transfugaad alienam rempublicam cum iniuria prioris. Unde licethaereticus sit extra Ecclesiam quoad vitam spiritualem etomnes motus vitae spiritualis ?0, tamen quoad obligationemet 71 suiectionem ?2 manet subditus Ecclesiae ratione cha_racteris.

Confirmatur 73 primo 7a: Quia, si haec potestas E,ccle-siae deesset, vix se posset commode tueri, nam possent im-pune fieri 75 innumera delicta et divisiones z6 in Ecclesia,esset ergo valde imperfecte instituta.

Confirmatur tandem 7? usu et sensu ?s omnium natio-num: nam omnes / puniunt blasphemias suae religionis velsuorum reorum 79.

Dico tertio¡ Ecclesia potest punire omnem 80 externamhaeresim etiam occultissimam, etiamsi in iudicio probarinon possit.

G p. gga

D f..227 v

Of.361v

K1.22t

øn. K D O 62 illo) illis D 68 vos)nos G 64 fiat) ûeret K 6b propter)per K G 66 oius) om. I{. G 6? et -constituuntur) om. K O 68 crimen)scelus O 69 et iniuriam) om. O 70et omnes - spiritualis) et omnem eiusmotum D; om.RO ?1 obligationem

et) om. K ?2 subiectionem) iurisdic_tionem D 73 conûrmatur) probaturK 74 primo) oyn. K O ?b fferi) pro-venire. O 76 innumera - divisiones)innumerae haereses O ?? tandem)om. K O 78 et sensu) om. K O G79 vel - deorum) om. K O G B0

(183) DE FrDE 219

Probatur primo, quia de facto illam punit' ut videbi-

mus.

Secun'do, quia iIIa haeresis per se iam est sub iurisdic-

D t.228 r tione Ecclesiae, unde illam/prohibere potest; per accidens

autem est, quod in iudicio probari non possit' si tamen poe-

na talis sit, quae extra iudicium ipsa lege lata inferri vali-

de 81 Possit.

Sed oportet exponere, quando interna haeresis censen-

da sit externa quoque 82'

Respondeo duo esse consi'deranda: primo oportere' ut

exterius ostendatur per actum sufficienter exprimentem 83

vel significantem mentem internam, sive ille actus sit in

verbis sive in factis, quae vel significant vel ex 84 genere

suo et modo s5 sunt confessiones et protestationes quae-

dam 86 interioris religionis. Quocirca si aliquis habens hanc

haeresim interius 87 fornicationem non esse malam et 88 '

fortum bonum se et ex iIIo dictamine 8e' furaretur e0, non

esset censendus el exterior haereticus, qûia illa actio non

est per se ab illo iu'dicio speculativo, sed a practico et nullo

*odo est professio illius fidei, similiter non est haereti-

cuse2, si quis cogitans interiorem haeresim tantum caput

moveat aut / verbum aliquod non plene significans profe-

rat ut o rem difficilem vel aliud simile e3, non est haereti-

cus exteriore4, quia totum illud est quasi generale et indif-ferens et e5, non satis exlicat mentem, nisi fortasse / homo

vel secum ipse vel cum alio conveniens e0 talia verba aut

signa imponat e? ad explicandam suam mentem e8, nam

tunc illud est sufficiens signum interioris haeresis ex im-positione ee.

Of.362rG p. 389

D f.228 v

omnem) om. D O 81 valide) valeatet G; orn'. K O 82 quoque) om K G

BB exprimentem) exPonentem D 84

ex) om. K O 85 et modo) øm'. K D

86 quaedam) on"t.. K O 8? interius)internam D BB fornicationem - et)

om. K 89 bonum) licere K B9a dic-tamine) intentione [?] D 90 furare'

tur) operaretur O; fornicaretur G

91. censendas) om. G 92 non - hae-reticus) o,rn. K D O 93 aliud simile)quid K; om. O 94 exterior) om. D95 est quasi - indifferens et) om.K O G 96 conveniens) conveniat D9? imponat) imponeret K; compo-neret G 98 suam mentem) interio-


Secundo observandum l est oportere illud exterius itaprodire ab iila interiori haeresi 2, ut moraliter participetmalitiam eius, alias non est haereticus exterior B, ut si quisconfiteatur haeresim interiorem a vel si eam 5 communicetgratia consilii vel6 medicinae quaerendae ?.

Et probatur aperte, quia haereticus exterior est a pec-cato exterioris haeresis, ille autem non sic exterius pec-cat. Deinde ille non potest puniri ab EccLesia ut sic 8. pro-batur e, quia nec propter actum interiorem directe, ut os-tensum est, neque indirecte, quia non informat exteriorem,neque propter exteriorem. quia non est ma,lr_ts et tandenn,quia alias confessio et medicina necessaria 10 fi.eret omninoodiosa. Si autem haec duo conveniant, haeresis est exte-rior. etiamsi coram nullo fiat.

Quaestío quintall: De excommunicatione et censurisuquae haercticis ímponunturls, ubietiaml4 de prohibitione librorumhaereticorumla" dlceturl6.

Constat excommunicationem esse unam ex praecipuiset antiquioribus 16 poenis, quae haereticis imponuntur, dequa breviter 1? dicendum est ls.

/Dico pr¡mo 1e esse iustissimam et comprehendere 20

omnes veros haereticos externos etiam occultissimos, nontamen pure mentales.

Prima pars est de fide certa 21, ut patebit ex citandis.

D Í.. 229 t

rem haeresim K; mentem)haeresimO 99 ex impositione) om. K G 1

observandum) notandum O 2 haere-si) fide G 3 exterior) exterius O 4interiorem) exteriorem K beam)illam O 6 vel) et K G T medici-nae quaerendae) medicis quaerendlK B ut sic) om. K D G g proba_tur) patet D; om. K O 10 et - ne-cessaria) et consilium quod est me-dicina D; om. O 11 quinta) add,. ín

marg. leetio O 1.2 et censuris) om,.O; censuris) censura K 18 quae -imponuntur) om. K O 14 ubi etiam)et K 14a haereticorum) orn. K O G15 dicetur) dicemus D; agitur O;,am. K 16 et antiquioribus) om. K Ol7 breviter) o,Ì^rl. O G 18 de quaest)om. K; add". primo O G 19 dico pri_mo) conclusio D; om,. G 20 esse -

comprehendere) haec est iustissimapoena et comprehendit K 2l certa)

(185)

G p. 390

Of.362v

om. K O 22 veto eius) or¿. K; eius)

om.DO 23etiam)om.KO 24

etiam) om. O G 25 suae - subiectos)

iure sibi subiectos O 26 etiam oc-

cultissimi) om. K 2? vide) om' K

221

D O 30 vide) ul G; om. K 31 etnaturali) om. K O G 32 imPosita)omt. K 33 auctores) om K D O 34

ultimae) secundae O 35 partis) or¿.

K 36 d. B) d. 18 D O 37 combu-

DE FIDE

Ratio vero eius 22 est' quia hoc crimen est gravissimum

atque adeo iila poena dignum, item haereticus praescindit

seþsum ab unitate Ecclegiae, merito ergo bonis eius spiri-

tualibus privatur.

Tertio: ob bonum aliorum; nam institutum haeretico-

rum proprium est alios pervertere, un'de, qui cum illis fre-

q,r"rri", communicant' suspecti etiam 23 habentur et ab

iitis exigitur purgatio canonica in cap. Inter soll,icítudines

Extra De purgatione canonica Pra

Secunda / pars etiam 24 communis et certa, / quia iura

generaliter loquuntur et ipso facto poenam hanc impo-

nunt, comprehendunt ergo omnes suae iurisdictioni subiec-

tos 25, huiusmodi autem sunt omnes externi haeretici etiam

occultissimi 26, ut patet ex quaestione praecedenti, vi'de 2?

cmpr¡Nulvr art. 3 q. 11 et stnneNc¡nn ps in Institutionibus

tit.4228.

Tertia etiam pars communis est et patebit ex sequenti

conclusione, quia haec poena est positiva 2e ecclesiastica,

vide 30 ANroxrxuvlpt 3 P. tit. 24 c. 4 et auctores citatos

quaestione praecedenti conclusione prima'

Dico secundo: Quamvis haec poena sit consentanea iu-

ri divino et naturali 31, tamen simpliciter non a iure divi-no lata, sed per Ecclesiam imposita 32.

Multi auctores 33 censuerunt contrarium huius ulti-mae 34 partis 35 conclusionis, ut Ar,uerwus in 4 d. B 36 q. 2,

pra) Decretales Gregorii IX. : 1ib.5 tit.34 c.10 (Conpus Iunrs C¡¡qo¡¡cr, ed.

Fnruosnnoc, II 872).ps) I¡cosus SlvreNces: De catholicis institutionibus.pt) A¡vro.rr.rus: Summa moralis 3.p. til.24 c.4.

,,, FRANCISCO SUAREZ (186)

Ecxrus pu in Enchiridio cap. De haereticis comburendis s?,

ïecosus LaroMuspv Contra Lutherum:

Primo: Nam ad Tit. 3[10] dicit Paulus 38: ha.ereticumhomi,nerr¿ post prumarnt, et seeundam;, adknonitionem d"euztaet 1 ad Cor. 5[11] : elm) his nec cLbum sltrnter.e,2 ad Tess.3l6f : denuntiam,u,s uobi.s in ruo,rnine Dornini, ut subtrq,hatxs?ros etc. 3e, ubi T¡rsopuylecïus pw ut, ma.gts Erenuendnm,inquit, eafln poenoiln, faciatao, dicit non ?¿os i,niungi,mtus, sed.Chfistus et secunda epistola Ioannis cap. 1[10] : neque øueei diæsreti,s.

Secundo, quia haec poena est in usu ab initio Eccle_siae 41, et patet ex Ce¡¡oxrnus Aposrolonuu 4b, 46, 68 px (.tx

epist<.'ìis F^"to"t I. n.o Aw¡sresu i. irz Lrolrts Il. 42 qa ?0,80, 91 Iunocn¡rrrr qb 25 et Før,rcrs f. qc ep. 2, Grr,esrr qd

papae in Commonitorio ad Faustum Alexandrinum, 2 cap.Audt¿uimu"s 24 q. 1 ce ubi exstant as alii, item ex aa ConcilioLaodicenst qr c. 6, Bnec¡nn¡rsr cap. No7¿ hceat 1 q. 1 os et

clesia) fuit perpetuo in usu in Eccle-sia D 42 II.) secundae D 48 ubiextant) et O 44 ubi - ex) om. K

pu) Ioannes EcKrus: Enchiridion c.26, ed. Venezia 1b32, f.?6 b_?9 a.pv) Iacobus Lerouus: contra articulos quosdam Martini Lutheri a theologis

Lovaniensibus damnatos, art.b (Opera, Louvain, 15b0, f.4gr).pw)TnnornvlAcrus: In 2 Thess. B (6; pG 124, 1Bb1).px) CANoNES Aposror,onurw c.45; 46; 63; cfr. Lexikon für Theologie und l(irche

tom.6, 1961, 239-40.py) Fenrewus I.; Isidor Mnnceron: Decretalium collectio, pL 180, lb2 C.pz) Awesresrus I.: ep.l n.b; pL 20,72).qa) Lso II.: 8p.70; B0; 9l (Isidor MERcAToR: Decretalium collectio; pL lB0,

B92B; 90BC; 914C).qb) I¡iryocnrvrrus I.: Ep.2b (Isidor Msnc¡ron: Decretalium collectio: pL lB0;

728 B).qc) FEr¡x I.: Ep. 2 (PL 180, l9BD.)qd) Gnr,es¡us: Common,itorium ad Faustum Alexandrinum (pL bg,2g).qe) Decretum Gratiani II causa 24 q,L c.E (conpus lunrs g¡¡¡g¡rcr, ed, Fnr¡¡-

srnc, I g6T)

ef) Concilium LoADrcENsr (a.820) c.6 (MeNsr 2,b6b).q8) Decretum Gratiani II causa 1 q.1 c.6? (conpus lunrs cANoNrcr, ed. Fnrno-

nunc, ï 882).

rendis) om. D 38 dicit Paulus) di-citur O 39 vobis - etc.) om. K O40 faciat) faceret D G 41 est - Ec-

DE FIDE 223(18?)

Df.230r

G p. 391

Kf..22v

Of.363r

45 et cap. Si quis - q. 7) om. K O

46 c. ?) c. 4 D 4? unde) ex quibus

K G 48 modo Augustiniano) orn.

KOG 4gsemPer)om'KDG 50

concilio vel) om. O 51 materia de)

om. K O G 52 traditione) traditio-nibus K G 53 Posita) om' O 54 ve-

rior) vera K D 55 verior - tenet)

cap. ,S¿ quis episcopü"s 1 q' 7 45' ql¡ CenrtlacrNroNsr QUARTo

c.7 46,qì unde+z licet argumentari modo Augustiniano4s:

Nam quae semper 4e sunt in usu in Eoclesia et non inveni-

tur eorum principium ab aliquo concilio vel50 pontifrcatu,

signum est ducere originem a iure divino, ut constat ex ma-

teria de rr / tra'ditione 52, huiusmodi autem est haec excom-

municatio haereticorum. Nihilominus conclusio posita 53 ve-

rior 5a est, quam tenet 55 Sorci in 4 ð,. 22 q' 1 in art' 1 qh

et indicat 56 Q¡5a¡6 t{l 2 De iusta haereticorum punitione

c. 18 et omnia iam 57 adducta probant / priorem ss partem /cor¡clusionis: nam quia haeresis crimen, ut dicitur 1 ad

Tinr. 2[1?] , ut c&ncer serp¡it' ipsum ius divinum a'dmonet'

ne multum cum haereticis communicemus / et interdum

potest hoc esse praeceptum naturale vel divinum, si sit ser-

mo de itlicita communicatione in rebus divinis vel sacris 5e

vel si etiam sit periculum iuxta dicta in prima quaestione

huius disputationis 60. Saepe etiam id expedit in aliorum

exemplum et ratione scandali quo spectat cornmune 61 fac-

tum Ioannis evangelistae, qui ingredi noluit balneum, ubi

erat Cerinthus haereticus' InnnAEUs'lm lib' 3 c. 3, Eusn-

Brus qn lib. 3 Historiae c. 28 et Iib. 4 c. 14 simile refert de

Polycarpo et62 referuntut 24 q. 1 cap. Onzrns Qtnqo et si-

communior G; tenet) ponit D 56 etindicat) om. Ki indÍcat) sentit O 5?

iam) ozn. K O G 58 priorem) Pri-mam K O 59 rebus - sacris) sacra-mentis K; vel sacris) om. O 60

quaestione - disputationis) prima disputatione K 61 commune') om. K62 simili - el) om. D 63 exemplum)

qh) Decretum Gratiani II causa I qI c.22 (conpus Iunrs CaNoNtcl, ed. Fnrr¡-nunc, I 435).

qi) CenrsecrNrENsr IV. c.? (imo c'?1; MnNsr 3'957).

qk) Dorninicus Soro: In 4 d'.22 q.l art.l (ed. Salamanca 1560,995)'

ql) Alfonsus cesrno: De iusta haereticorum punitione 1ib.2 c'18 (opera, Paris

1571, col.1342).qm) Innwenus: Adversus haereses lib.3 c'3 (PG ?, 853)'

qn) Eusnsrus: Hist. eccl. 1ib.3 c.3 (PG 20,2'15); lib'4 c'14 (PG 20' 338)'

qo) Decretum Gratiani II causa 24 q.I c,24 (CORPUS IURIS CANONICI, ed. Fn¡p¡-

ssnc, I 975).

224

Df.230v

om.KOG ti4vero)om.KOG65 conclusionis) onr,. I{ 66 eadem -el) om.K O G 67 idem) ille K; orn.

FRANCISCO SUAREZ (1BB)

mile exemplum 63 de Origene refert lib. 6 c. 2 qp et in huncmodum explicat hoc divinum praeceptum CypnrANUS qq

lib. 1 ep.3,4 et B.

Ultimo vero 64 pars conclusionis probatur primo, quiaille modus excommunicationis, qui nunc fertur in haereti-cos, non est ex sola ratione naturali neque / opposita com-municatio est intrinsece mala, ut per se constat et ius po-sitivum divinum de hac re nullum satis constat. Nam licetpotestas excommunicandi sit de iure divino, non tamen ac-tus neque modus. Unde neque semper fuit in Ecclesia ea-J^* -^+.i^ ^] 66 :l^-^ A7 .^-^s--- :---, 1, 1 ¡: -uç¡u r4u¡u yü -- t(lËrll -' rrtu(tus eltuu¡Illllullluall{¡l l¡at-l'e[lc()set qui nunc est, posset variari et limitari vel ampliari, utetiam ex dicendis 68 patebit.

Díco tertlo: Hanc poenam incurrunt haeretici ipsofacto ante auditam iudicis sententiam 6e.

Est communis et praecipue habetur ex communi et z0

perpetua tra.ditione Ecclesiae et ex cap. EæeoÍnflTùurLxearnus7 et 2 et cap. Ad abo,Iendnint" Extra De haereticis qr et cap.Aclwti,us 24 q. 7 qs et expressius habetur in bulla Coenae,vide Cernr¿NUM rJt verbo eæcurnmilnicatio, cap.1, 5 et 6.

Dices 71 contra: Nam ?2 Paulus dicit posú Ø,mn"m uels ecunda:,m, ad,m'oni,tiomerra, ad Tit. 3 t 10 ].

D 68 etiam - dicendis) om. Oante - sententiam) om, K O G

69

70communi et) qrn. K D O T1 dices)

qp) Eusurrus: Hist,. eccl. lib.6 c.2 (pG 20, 526).qq) CvpnreNUS: lib.l ep.3 (ep.55; inter ep. S. Cornelii papae lZn.2L pL B, gb5);

lib.1 ep.4 (ep.68; UL B, 1029); lib.l ep.B (ep.40; pL 4,34b).qr) Decretales Gregorii IX. lib.5 tit.? c.13 $ 1 et 2 (,,Excommunicamus"); c.g("Ad abolendam"); Qonnus lunrs Ce¡qowrcr, ed. Fnrn¡¡nnc, I ?BT-Bg: ?g0_

82).qs) Decretum Gratiani II causa 24 q.7 c.l (Conpus lunrs C¡rvorvrçr, ed. FRrED-

nrnc, I 966).qt) C¡rure¡lus: Summula peccatorum, 1b26, 181 ; 1B?_Bg.

(1Be)

Df.231r

G f. 392

seil G ?2 nam) o'rn. K G ?3 Pri-mo) ozr;. K D O ?4 vel veritas) orn.

K D O ?5 legit) om. K ?6 hic) ibiO G ?? secundo) odd,. Per... O ?B

tunc) onr,. O; ibi G 79 vel ePisco'

225

po) ,et ab episcofio D; om. D 80,

ut- notat) om. K 81 praemittitur)requiritur O 82 specialitet) om. KD 83 quaeres) om. K G 84 in de D85 numero) v. c. D 86 et alios) etc. O

DE FIDE

Respondeo primo ?3: Multi Patres legunt tatrtum post

prwuom,et haec satis fit, cum ius fertur vel definitur veri-

las74, ita legit 75 [ç6ç¡6s5 au lib. 3 c. 3 et CvpnrlNrrs qv

lib. 3 Ad Quirinum c. ?8, TnnruLLrANÜs qw De praescrip-

tione haereticorum, AMsnosrus q" hic 76'

Secundo 7? 'dicitur Paulum tunc 78 id tantum voluisse

praecipeïe, Ecclesiam vero pro necessitate temporum am-

plius aliquid. addere Potuisse.

/ Tertio sermo est de excommunicatione iudiciali, quae

fit ab homine ve1 episcopo ?e et ad hanc, ut divus Thomas

hic notat 80 semper praemittitur 81 duplex monitio, / nam

per hanc norninatim et specialiter 82 excommunicatur quis,

secus vero est de generali excommunicatione'

Sed quaret quis s3, an teneamur nos vitare haereti-

cum, antequam sit nominatim excomunicatus.

Quidam affirmant in 8a publicis haereticis, quamvis

O f. 363 v negent de occultis, SILvEsmRqv eæc'omflralnicatio 5 /nu'mero s5 B, CoNvenuvrus q'Í cap' ALma n¡nter $ 2 numero 3

citat Panormitanum et alios 86. Fundantur 87 in decreto

qu) Innrveuus: Adverus haereses lib.3 c.3 eG 7, 854).

qv) Cypnre¡.¡us: Testimoniorum libri tres adversus fusaeos ad Quirinum 1ib.3

c.78 (PL 4t 802).qw) Tnnrur,r,rer*us: De praescriptione haereticorum c;6 (PL 2,20)'

qx) An¡rsnosrus: In Tit. 3 (10; PL 17, 532).

qy) silvester PRTERTAS: summa summarum, ed. Antwerpen 1579. tom.I,330 B).

qz) Didacus Covenuvrus: Opera omnia, Frankfurt/M. 1599, tom'f,' 345, cap'

"Alma mater $ 2 nr.3" in: Liber Sextus lib.5 tit.11 c.24 (Conpus Iun¡s

CANoNrcr, ed. Fnrn¡nunc, II 1106:0?).

226

Df.231v

8? fundantur) fundatur O G 88Summac) Øn. K 89 oportet) tene-mur O 90 generaliter) onv. K G 91maior) minor D 92 dist. 1) dist. b

D O 93 sed) qrn. K O g4 positi-

FRANCISCO STIAREZ (1e0)

concilii Besrr,rnwsrs r¡ sêss. 20, quod non habet firmamauctoritatem, ut alias dictum est, vide TunRncnnuarAMrblib. 2 Summae 88 c. 100. Non ergo oportet se distinguere,nam post decretum concilii CoNsraxrruNsrsrc non tene-mur generaliter e0 vitare nisi nominatim excommunica-tum aut manifestum clerici pereussorem, in qua generaliregula comprehend.untur etiam haeretici, Auror.uxus"d 3p. tit. 25 c.2, C¡rnt¡wusre verbo eæetmnùunicati,o m"otorstet A¡nrmrus rr materia de eucharistia quaestione penulti-ma in 4 et materia de confessione dub. g. Soro "s supra etdist, 1 q. 5 art. 6.

Sed eB dicunt quidam teneri / nos ad vitandos haereti-cos non quia excommunicati, sed quia haeretici sunt; sedci in{olli¡onl lrn^ ^ôõ^ dh^ñi^l^ hrÃ^-^-+,-* -^-:¡:--.--^

q¿¡ae r¡v! !ùùL ùl/ç!¡q¡s l/rdrLsljüulrl l,uùrLtv utlr - -

praeter naturale et e5 divinum, falsum est et e6 nullumhabet fundamentum, si vero e7 sit sermo de divino iurenaturali e8, iam explicatum est. Notat vero Soro satis esse,quod aliquis publica sententia sit nominatim declaratushaereticus, nam hoc ipso nominatim etiam declaratur ex-communicatus, quia omnibus constat hanc poenam esseconiunctam cum illo crimine ee.

Dico quarto: Ab hac censura aut excommunicatione lnullus potest absolvere absque privilegío Romani pontificis.

vum) o,m. G g5 naturale et) om. O96 falsurn - et) otrt. K D O g? vero)om. K O 98 iure naturali) iudicioG; om. K O 99 cum - crimÍne) illicrímini O 1 aut excommunicatione)

ra) Besrr,rnxsc: sess. 20 (Mexsr 29, 108).rb) Ioannes de TunnnrcnEMAra: Summa de Ecclesia Domini, Lyon 14g6,rc) Co¡tsrer.lr¡r¡lsu.rd) ANroNrNus: Summa moralis B.p. tit.2b c.2.re) CnrrreNus: Summula peccatorum, lb6, 1ZB,rf) He¡n¡ewus VI.: Quaestiones in IV Sent., paris lb28, f, 40 r.rg) Dominicus Soro: In 4 rSent. d.l q.b a.6 (ed. Salamanca 1bb?, l2b A).

(1e1)

G p. ege

DE FIDE 227

Haec 2 conclusio supponit posse haereticum absolvi ab

ipso Pontifice vel ab habente potestatem eius 3 tam a ab

ipsa censura quam 5 a 'culpa, quod est de fide certum con-

tra Novatum, qui id negavit, quod in materia de poeniten-

tia ostendendum6 est?.

Fundamentum est, quia in hac vita nullum est pecca-

tum, quod non possit deleri poenitentia 8, vide e speciali-

ter10 Conr¡srrrvuu I."h ep. I c. 11, Lnounu l.ri ep. 89,

Cvpnrervurvr'r lib. 1 ep. 1 et lib. 2 ep. B, Aucustt'ruMrr ep

50, 166, / 16?, HTsnoNYMUM "¡n êP. ad Oaeanum in principio

et GnrconruMrn lib. 7 ep. 33 et EusrsruMro lib. 6 Histo-

riae c. 33.

Hinc etiam certum est posse haereticos etiam 11 ite-D f. 232 r ïum ad sacram 12 communionem / admitti, quamvis olim

in Ecclesia illis negaretur etiam in articulo mortis, ut pa-

tet 13 ex lxnocuNrro I. rp ep. 3 c. 2 qui 14 illud temperavit,

ut daretur in articulo mortis 15 et postea 16 non nisí post

longissimum tempus poenitentiae dabatur, ut ex epistoliso f. 364 r Cvpnrnvr frequentissime constat u. / Vi'deatur etiam 18

Srnrcrus"q papa ep. 1 c. 3 et cap. Søper eo Extra De hae-

oqL.G 2haec) om.K Svel-eius)oqn. K O G; ødd. vel D 4 tam) om.

KDG Squam)etKDG 6os-tendendum) dicendum K ? osten-

dendum est) ostenditur D; diceturO B quod'Poenitentia) Per se irre-misibile K 9 vide) videte G; ozr¡.

K O 10 specialiter) om. K Q 11

etiam) om. K O 12 sacram) om, K O

13 patet) om. K O 14 qui) øm. K G15 ut - mortis) om, K O G 16 Pos-tea) add. eonstituit O 17 ex'cons-tat) Cyprianus ait in epistolis etc. O18 etiam) sm. K D 19 diversitate)

rh) Conræs:=lvus I.: Ep.1 c.11 (ep.4 n.3; PL 50, 432).

ri) Lso I.: Ep. Bg (ep. 108; PL 54, l0l2).rk) Cvpn¡r¡qus: Lib.l ep.l (ep.5? n.13; PL 3, 859); lib.2 ep.8 (ep.49 n'7;

PL 3, ?53).rl) Aucusr¡r.¡us:8p.50 (ep.185 n.39; PL 33, 810); ep'166 (ep.105 n.2; PL 33'

396); ep.167 (eP.89 n?; PL 33, 313)

rm) If¡rnoxvw¡us: 8p.69 (n.1 ; PL 22, 654).

rn) Gnscon¡us: Registrum 1ib.7 ep.33.

ro) Eus¡srus: Hist. eccl.lib.6 c.33 (PG 20)'

rp) IrvxocrNuus: Ep.3 c.2 (PL 130, 703-04).

rq) Srnrcrus: Ep.l c.3 (PL 13, 1136).

z2B

K'f. 23 IDf.232v

FRANCISCO SUAREZ (1e2)

reticis rr Iam vero mitius cum illis agitur, nam modus re-cipienrdi haereticos pro temporum diversitate 1e et necessi-tate 20 varius fuit in Ecclesia, ut patet ex concilio Er,rsnn-lINo rs cap 22, Acernrwst rt cap. 60, Aunrr,¡awrr.rsr euAR-To ru cap. B, vi'de CesrnuM rv lib. 1 ultimo capitulo.

Hoc posito probatur pars exclusiva conclusionis ex bu-lla Coenae Dornini 21, ubi expressius quam in aliis locis ha-betur haec reservatio 22; excipiuntur tamen 23 inquisitores,qui veluti ex offieio habent hanc potestatem et 2a in Con-cilio TnrosNrrNo rw sess. 24 cap. 6 de reformatione exci.-pir-rnt¡-lr episcopi quoa'd haereses onnnino occultas, additurtamen, ut per se et non per vicarios possint absolvere, quodintelligunt aliqui per vicarium ordinarium, quia alicui inspeciali putant / posse episcopum cornmitterc vices suas,ita 25 ConouBA rz in Summa casuum cons,cientiae / q. B.

Et ratio esse potest, quia sunt multi casus, in quibusnon potest adesse persona ipsius ,episcopi, in 26 quibus vi-detur voluisse providere concilium.

Item, quia in casibus Papae reservatis sirnpliciter di-citur solus ipse habere potestatem, quia oportet ad illumrecurrere, quamvis ipse possit vices suas cornmittere.

Et probabilis est sententia, quamvis verba concilii du-rioraz7 et aliquomodo contraria 28 videantur loqui ze. Nam

K G 20 et ¡recessitate) orn. K O G21 Domini) orn. K G 22 haec re-servatio) orn. O 23 tamen) om. K D

om.KDG 25ita)om,.KDorn. K D G 22 duriora) aliteret - contr.aria) om. K O Zg

24 et)26 in)o28

rr) Liber Sextus lib;5 tit.2 c.4 (Conpus lunrs Cerqoxrcr; ed. FRTEDBEnc, II l0?0_7t).

rs) Er,¡ssnrrNuv¡ (a.305) c.22 (MaNSr 2.9).rt) AcerHnNsn (a.50b) c.60 (MaNsr B,gA4).ru) Aunnúer.¡u¡{sr IV. (a.b43) c.B (MaNsr 9, 114).rv) Alfonsus cesrno: De iusta haereticorum punitione líb.l c.2B (o,pera, paris

1571. col.l195).rw)Tnrorurrr¡uu: Sess.24 c.6 (ed. Soc. Goerres. tom. IX, gB1).rz Attrorq¡us de Cordoba: Summa casuum conscientiae, q,B,

(1e3)

G p. 394

of.364vDf.233r

loqui) oz¿. K D G 30 reservatis) om.

K G 31 dicit) corr. eæ refert K 32

per) on¿ K D G 33 vicarium) aliumG 34 quamvis - Possit) resPonderepossumus loqui K O 35 deputatione)concessione K 36 vero) add,' ut G

3? si) ødd. spiritualiter G 37 maxi-me) om. O 38 sed) add. in mørg'

Lectio O 39 hodie) qm. K O G 40

non abrogatum) hodie revocatum O

DE FIDE 229

de aliis peccatis reservatis 30 dicit 31 posse episcopum per

se vel peï 32 vicarium 33 ad id specialiter deputandum e't

hoc secundun'r negat in casu haeresis, quamvis exponi pos-

sit 3a de speciali deputatione 35 per clausulam tamen ge-

neralem, per quam episcopus constituit vicarium non so-

lum ad iudicia externa' sed etiam ad iudicium poeniten-

tiae in omnibus casibus sibi reservatis. Haec enim est spe-

cialis deputatio, sub qua ex concilio non comprenditur

haeresis. Secus vero 36 / est, si 3? confessarius, qui audivit

confessionem ad eum accedat et petat facultatem' nam

in hoc casu probabilis est dicta sententia, maxime 37 si ali-

ter provideri non potest. Sed 38 hoc totum privilegium ho-

die 3e non habet vires, quia abrogatum a0 est in al bulla

Coenae Domini in iltis verbis non obstantibus quibuvis a2

privilegiis et quibusvis concilii generalis canonibus a3 etc'

/ Sed quaeres 44, an oporteat / privilegium absolven-

di ab hac censura concedi speciali clausula 45, ãî satis sit

clausula a6 quaedam generalis, quae in quibusdam bullis po-

nitur 47, absolvendi ab omnibus peccatis et censuris etiam

reservatis in bulla Coenae a8 nihil éxcipiendo. Videri enim

potest 48n hoc 4e non satis esse, quia iuxta regulam iuris-

tarum, quod speciaiem habet diffrcultatem et quod in spe-

cie propositum non concederetur a superiori 50, non corn-

prehenditur in clausula generali, sed huiusmodi 51 est hae-

resis.

41 quia - est in) ex D 42 quibusvis)cuiusvis K; quibusdam D; quibus-cumque O 43 et quibusvis - cano-nibus) orn. K 44 sed quaeres) quae-

ret quis O 45 speciali clausula) inspecie K 46 clausula) gratia D 41

quae - ponitur) om. G 48 etiam -

Coenae) om. D 4Ba videri ' potest)videtur enim D O 49 hoc) om. O

50a superiori) om. O 51 huiusmodi)

230

Df.233vG p. ggs


Nihilominus 52 contrarium tenet Soro "a ¿. 22se q. 2art. 3 et mihi videtur satis securum in praxi, quia saepefit mentio eNceptionis ipsius haeresis expïesse 54, undequando non fit, signum est concedi.

Dico quínto: Cum excommunicatione incurrunt hae-retici omnes alias censuras et poenas spirituales, quaecum excommunicatione maiori sunt connexae 55 et prae_terea irregularitatem.

Prior pars constat ex terminis et ideo sunt suspensiet privatur ecclesiastica se.rrultr_lra.

Et posteriorem partem affirmant A¡¡crr,ussb et Srl-vrsreRsc verbo anegtktri.tc"ss6, sed eum hae limitatione:nam quoad suscipiendos novos ordines sunt omnino irre-gulares nec promoveri possunt sine dispensatione 52, etiam_si convertatur, quod habetur ex Leone papa Salu,berri-m,um 7 q. 7 et ut cap. Conasenier¿tibus ex concilio Nicaenosecundo¡e ibidem60sd et ex concilio Er,lsnnrrxose cap.51.Tarnen quoad ministerium et usum ordinis iam suscepti,ipsi 0r putant non manere irregulares neque invenio con-tra illos textum expressum, tamen Cypnr¡Nus sf lib. L ep.4 ad episcopos Hispaniae / dicit Cornelium papam / decre-visse huiusmodi haereticos ad poenitentiam agendam pos_se admitti, ab ordinatione 62 autem cleri 6s ac sacerdotali

talis I( 52 nihilomiuus) onl. K O 58d. 22) d. 32 G 54 mentio - expres-se) exceptio expt'essà ipsius haere-sis K O G 55 connexâe) adiunctaeO; annexae G 56 verbo irregulari-

tas) on¿. G b? sine dispensatione)om. G 58 ex - et) orn K bg Nicae-no secundo) septimo synodo O; add.septimo synodo G 60 ibidem) l. d.q. 1 K; 1 q. ? D; ibi c 61 ipsi)

sa) Dominicus Soro: In 4 d.22 q.2 a.B (ed. Salamanca 155?. 1028).sb) Ar'tcur,us (carletti): summa angelica de casibus conscientiae, ed. strassburg

1513 f.162.sc) Silvester Pn¡unres: Summa summarum, ed. Antwerpen, 1b?g, tom.Il, b? A.sd) Decretum Gratiani II causa L q.7 c.2L (,,Saluberrimum"); c.4 (,,Convenien-

tibus"); CoRpus Iun¡s Ceno¡ucr, ed. Fnrnonnnc, Í 4BS; 428-2g.se) Er.rrrnrrNuu (a.30b) c.b1 (MANsr 2,14).sf) CvenreNus: lib.1 ep,4 (ep.68; PL B, 1068).

(195) DE FIDE 231

honore esse prohiben'dos, unde securius videtur ante dis-

pensationem ab hoc etiam abstinere' quiaGa etiam Leo

papa in illo cap'65 Safu'bqrnrrau'nt^ dicit non concedi nisi

ex benignitate quadam 66'

Ex de'cisione huius quaestionis expeditur alia quaes-

tio 67, quae est de prohibitone librorum' Est enim haec

quasi quaedam excommunicationis pars' dum haeretici

o f. 365 r non solum a communicatione per verba, sed / etiam scrip-

taafidelibusseparantur,quainredicendumestlectio-' nem horum librorum per se non esse intrinsece malam'

iure tamen esse ab Ecclesia prohibitam'

Prior 68 pars constat, quia neque est intrinsece 6e con-

tra rationem naturaleln nec expresse contra ius divinum'

UndesaepeestnecessariaetinconcilioC.cnrHlclNrrNsrcap.16 ss admonentur episcopi, ut hos libros legant et

EuSEstUS'hiib.?c.Set6refertDionysiumAlexandri-nummalealiquandoau,divisseapudcatholicos,quodhoslibros legeret et dum abstinere vellet, revelatione fuisse

admonitum, ut eos legeret'

Etratioest,quiasaepehocexpeditadintelligendoset refellendos haereticorum errores'

Posterior vero ?0 pars constat primo ex usu Ecclesiae

quaehoslibrosetomnes,quipravamd'octrinamconti-D f. 2g4 r nent, comburendos putat, qui mos coepit ab Apostolis /

Aòt. 19t19] et duravit in successoribus: LnoNn I't' ep'

91 n, Gelasio, Symmacho, Hormisda in eorum gestis zz"x

episcopi G 62 ordinatione) D 63 cle-

ri) clerici D 64 quia) unde D 65

etiam - cap.) oøn. O 66 quadam) oø¿'

O 67 quaestio) om. K D O 68 Prior)prima O 69 intrinsece) om. K O G?0 vero) om. K G 71 ep. 91 eP. 92

sg) ClnrrrncINIENsE (a.398) c.16 (Bartholomeus CARRANZA: Summa conciliorum,

ed. Madrid 1766, 130).

sh) Eususrus: Hist. eccl' lib.? c.5; 6 (PG 20,642; 647)'

si) Leo I.: Ep.91 (ep.15 c.15; PL 54' 688)'

sk) Gesta Gelasii, Symmachi, Hormisdae; cfr. Bartholomeus CenneNz¡: Summa

conciliorum, ed. Madrid 1?66, 216; 22L; 225'

232

G p. 396


in synodo Nicana combusti sunt libri Arianorum za, ut re-f.ertTa Nrcrpuonuss. lib. B c. 18, in concilio CowsmNrrsN-sr¡a sess. B libri loannis Hus et Vficleph 75, idem patet exSsxm syNoDosn can. 63 et ex patribus et historiis: Gnr-coRro NAzlRNzrNo so oratione 1g, Onrcrnn sn hom. g .innumeros, Eusnntusss supra et tib. B c. 2, Nrcrpuonussrsuprâ et lib. 6. c. B et lib. 7 c. B et lib. 2 TnrpeRrrrr st c. 15refertur lex constantini de hac re, alia ex historiis et iurecivili, vide SrlreNce¡rsu tit. BB.

Probatur secundo ratione: nam haei communicatioper scripta est rnagis nociva et periculosior christiano po_puio et communi plebi ze quam per verba z? primo, quiaea, quae seribuntur, oommuniter sunt magis meditata etergo 78 fortiora esse vid.entur.

Secundo, quia iila / saepius etmagis insident 7e animis.

attentius l:eguntur et

Tertio, quia indoctorum atque infirmorum B0 maior estnumerus et facile apprehendunt et intelligunl ar €â 82,

quae falsa sunt, quia sunt sensibus viciniora et concupis-centiae magis accommodata.

[?] O; ep. 19 G 72 in - gestis) orz¿.

O 73 Arianorum) Arii K O ?4 utrefert) om,. K; refert) ait O ?b Wi-cleph) \4ricleff D ?6 christiano - ple-bi) rudi populo D 7? christiano

verba) orn". K O ?B ergo) quae K D79 insident) insistunt G B0 indocto_rum - infirmorum) indoctiorum atqueatque inflrmíorum O 81 et intelli_€Irnt) om.. K D A BZ ea) om. K O G

sl) N¡cnpnonus: Hist. eccl. lib.B c.lg (pG L46,74).sm) ConSI¡NTTENSE: Sess.g (Mexsr 27, 684),sn) snxra sv*o¡us (constantinopolitanum rII., a.680) c.63 (Lud. Berr,: summa

conciliorum gmnium, l?01, tom.I, 840).so) Gnnconius Nezr¡rvznnus: Or. 1g,sp) OnrcsNrs: Hom.9 in Num. (pG 12, 62b).sq) Eusp¡¡us: Hist. eccl. supra, cfr. sh); lib.B c.2.sr) Nrcnenonus; supra, cfr. st); lib.6 c.B (pG I45, ll47); lib.? c.B (pG 14b,

1211).st) cass¡o¡onus: Historia ecclesiastica tripartita rib.2 c.lb (pL 69,984).su) Iacobus srMANcas: praxis haereseos sive enchiridion iudicum violatae re

ligionis, Venezia 1b68, f.46 r.

(19?) DE FrDE 233

auarto, quia in his libris semper 83 occultatur veritas

et immiscentir innumera 8a falsa' quae indocti non valent

discernere'

Quinto, quia hi libri non continetur uno loco nec uno 85

temPore, sed Per omnia vagantur'

lof.366v/Sedadvertendurns1/l]rlarLcprohibitionemnonha-|lDt.234v beri in iure communi, sed in bulla Coenae Domini' ubi ad-

K f. 23 v ditur excommunicationis eensura / papae reservata' Ne-

vARRUS sv tarnen advertit cap' 27 núrnero 56 hac lege non

prohiberi,quinlegipossintillaverbahaereticorum'quaea catholicis in suis libris inseruntur, quia illi non sunt sim-

pliciter sz libri haereticorum, similiter libri catholicorum,

qui habent aliquas notationes haereticorum' non sunt ex

vi huius 'clausulae ss prohibiti, sed in his habent locum

aliae prohibitiones et censurae indicis Pii IV' et simi-

lium se et eadem ratione e0 liber scriptus ab haeretico tem-

pore' quo erat catholicus vel iam conversus a'd fidem el

perseetiamnonesthicprohibitus,quiaformaliternonest liber haeretici e2, unde in his servanda est regula se-

cunda In¡rcrs Pü IV. sw et quaecumque aliae prohibitio-

nes e3 librorum ea factae a pontiflcibus vel inquisitoribus,

vide e5 C.qsrnuvt sx lib'. 1 c' 20'

BB semper) magis G 84 innumera)multa O 85 nec uno) vel O 86 sed

advertendum) nota O B? simplici-ter) ory. K O G BB clausulae) bu-

llae D 89 et similium) om' K O 90

et - ratione) ørn. D 91 iam - fldem)ab haeretico Post conversionem G

92 haeretici) haereticus K D 93 etqua"qn-qrr.) vel O 94 librorum)om. K O G 9s vide) videte G 96

sv) Martinus ab Azprr.cur're: Enchiridion sive manuale confessariorum c'21

n.56 (ed. Genova 1585, 612).

sw) IN¡nx P¡t V.sx) Alfonsus cesrno: De iusta haereticorum punitione lib.1 c.20 (oþera, Paris

15?1, col.1179).

284

Df.235r

TRANCISCO SUAREZ (1eB)

Quaestío sextaed: Utrum haeretici in poenam priventuromni spirituali potcstate.

Duplex est haeceT potestas: ordinis et iurisdictionis,prior ordinatur vel es ad sacramenta confrcienda vel ad sa-cramentalia, cuius actus interdum requirit iurisdictionem/et ut rite fiat et ut simpliciteree factuml teneat, inter-dum sine iurisdictione fit, sed debitas 2 conditiones requi_rif ut bene fiat.

G p. ggz

Of.366r

quaestio sexta) quaeritur sexto K g?haec) ozr.. K D O gB vel) om. K D99 simpliciter) om. O 1 factum) fac-tus O; om, K G 2 debitas aliquas

lam/dico prfmo: Potestas ordinis, quae datur sacer-doti 3 ab a episcopo 5 ad conficienda sacramenta manet inhaeretico et efficit actum, qui non requirit iurisdictionem,quamvis haereticus peccet faciendo.

Tota6 est de fide: nam character ordinis est indelebi_lis, unde ubi non requiritur iurisdicitio, si debita forma cir_ca debitam materiam operetur, habet effectum. De hac rehabentur 7 multa de,creta pontificum r 1 q. ?, praecipue cap.Conuententtbus / ex septima synodo et cap. Ordi.nationes9 q. 1"v late AucusrrNussz lib.2 Contra Donatistas c. Bet lib. 6 c. 5 et lib. 2 Contra epistolam parmeniani c. 18,habetur cap Qwiløm 2 q. I, item tract. B In loannem, dequa re latius in materia de sacramentis e, vide Her,aNseu4. p. q. 36 et Soruu ta d. 13 q. 1, Cosrnu,u t¡ lib. ;-;,.-;;,Covenuvrulvrtc in cap. Al/rnil mater 1. p. $ 6 número 6.

eertas K B sacerdoti gaccrdotibus D4 ab) et D b ab €piscopo) om. K O6 tota) ita D ? de - habentur) videO B decreta pontiffcum) o,rn. K G;

sy) Decretum Gratiani II causa I q.7 c,4 (,,Convenientibus,,); II causa g q.lc.5 ("Ordinationes"); Conpus lun¡s Ceno¡rrcr, ed. Fnrrnnrnc, I 4Zg; 601-02.sz) Aucusrrrus: De baptismo contra Donatistas rib.2 c.B (pL 48, 128); rib.6ta) Dominicus Soro: In 4 Sent. d.lg q.1 (ed. Salamanca f5¡?, S99).tb) Alfonsus Cesrno: De iusta haereticorum punitione tib.Z c.ZZ (ópera, paris15?1, col.1355-68).

tc) Covenuvrus: Opera qmnia, Frankfurt/M. 1bgg, tom. I, 86?, in LibrumSextum lib.b tit.l1 c.24 (CoRpus Iusnrs Carvowrcr, ed. Fn¡ronunc, U, 1106-07).

(1ee)

Df.235v

DE FIDE 235

Quaedam vero dicta CvennNr, quae in dictis decretis et 10

distinctionibus 11 referentur12 et24 q' 1 et aliorum Patrum

ibidem 13, quibus indicatur haereticos omni carere potesta-

te, intelligendi sunt iuxta postreman partem conclusionis'

qúia viaentur la nihil rite et cum fructu facere posse 15'

Dlco secundo: Etiam manet in his haereticis potes-

tas ad conficienda sacramentalia ita, ut / teneat, licet pec-

cent illi 10.

Haeclz non est certa conclusio, quia cum haec sacra-

mentalia rs sint ex Ecclesiae institutione, potestas ad haec

non tam ex caractere quam ex concessione Ecclesiae vi-,detur pendere, unde inter'dum conceditur iis, qui non sunt

episcopi. Potest ergo Ecclesia illam auferre, verisimile est

ergo auferre, quia tollit ab haeretico omne bonum spiritua-le Ie, quamtum potest, et ita tenet 20 CRsrno lib' 2 c' 22 et

citat cap. Ecclesüs cum sequentibus De consecratione d'

1,'o ubi ecclesiae consecratae ab' haereticis praecipiuntur

iierum ,consecrari, sed posita 21 conclusio mihi est mul-

1o 21a probabilior et tenet Gr,osse in dicto cap' Ecclesiis et

colligitur ex textu ibi,22 ubi 'consecratio ecclesiae compa-

ratur 23 cum collatione baptismatis et intantum praecipi-

tur iterari, inquantum in forrna non servatur fides Trini-tatis et similia capitula habentur De consecratione d' 1

q. 1.

Et / ratio esse potest primo, quia probabile est Eccle-

siam non posse auferre istam potestatem ab episcopo, quiaG p. 398

pontiffcum) oø¿. O I de qua - sacra-mentis) om. O 10 decretis eI) om.

K O G 11 in - distinctionibus) ibiO 12 dictis - referuntur) in dici d.

69 decreti refferunt G; referuntur)'reperiuntur D 13 et aliorum - ibi-d.em) onr' O G 14 videntur) vero G15 posse) Possunt K; Potest G L6

illi) odd. tunc male utatur D L7

haec, orn. K O G 18 sacramentalia)om. K D 19 tollit - spirituale) Pri-vat haereticum omni bono spiritua-li K O 20 tenet) úrru. K D O 2LPo-sita) orn;. K O 2la multo) om. K O

G 22 ibi) om. K D G 23 comPara-.

tur) confertur O 23 etiam) om. K

td) Decretum Gratiani III De consecratione d.l c.20 (conpus IURIS CaNoNIcI'

ed. FmB¡sPnc. I 1299).

236

Df.236rOf.366v


necessario comitatur characterem et dignitatern eius, undehoc ipso, quod consecratur, habet illam sine nova conccs-sione nec refert, quod alias etiam zB possit concedi ex pri_vilegio, ut est manifestum exemplum 2a in potestate con-ficiendi sacramentum confirmationis.

Et ratio huius esse potest, quia, licet sacramentalia inparticulari sint insituta ab Ecclesia, tamen in communividentur manare a iure divino, quia erant necessaria adhonestum / usum sacramentorum et // idem25 Christus,qui 26 contulit 2z potestatem episcopis ad conficienda prae_'cipua sacramenta, dedit etiam ad aonficienda sacramenta-lia, quaecumque ab Ecclesia praescriberentur et 28 deter_minarentur 2e. Ad hoc, quamvis hoc non sit certum, ta_men, cum res sit dubia et non ne,cessaria, verisimilius estde facto non abstulisse, alias etiam posset revocari in du_bium, an isti possint 30 conferre quatuor ordines minores,quia hoc 31 non est certum, an isti s2 sint ex Ecclesiae ins_titutione, quin potius, cum in his maneat potestas vere BB

ordinandi et conficiendi eucharistiam, potius fuit expen_diens manere in eis potestatem conficiendi sacramentariaquasi ad aliquale ornamentum ipsius 3a eucharistiae

His expositis iam s5 dico tertio; Haeretici publici etnon totrlerati ab Ecclesia non efficiunt quosdamsG actus,qui requirunt iurisdictionem 3?.

Ita divus Thomas q. lg art. 3 et est communis senten_tia, videte 38 auctores citatos et summistas, Ratio est as,quia iurisdictio est a0 ab Ecclesia et aufertur ab illa, 24 q. Iper muita capitula 4r.

24 ex privilegio - exemplum) ut po-test in exemplo O 2b idem) ideoK D 26 qui) om. K 2? contulit)commuttit D; d"edit O 28 praescri-berentur et) om. G 2g et determina-rentur) om. K O B0 possint) pos-

sent O 3b his- iam) om.KD G 86quosdam) orn. K D G B? requiruntiurisdictionem) dependent ex iuris_dictione K 38 videte) vide D O 89ratio est) orA. K 40 est) datur G47 per capitula) onu O 42 sed

(201) DE FIDE 237

Sed quaeres4z, an haec privatio sit ipso facto ex iure

divino. Clsrnot" supra c. 23 afflrmat et refert aliosas,

quorum ratio est, quia fides est fundamentum talis iuris-

lK f. 24 r dictionis. Nam qui non est / membtum I I Ecclesiae, non//G p. 399 potest in il1am aa habere iurisdictionem.

Df.236v Sed contrarium 45 est verum ex fundamento contra-

rio 46, quia neque fldes est per se simpliciter necessaria ad

talem iurisdictionem nec alias illa a7 privatio probari a8

potest ex iure divino.

Et potest probari 4e primo, quia in extrema necessita-

te, si haereticus sacerdos 50 absolvat' tenet absolutio.

Secundo: si haereticus est occultus et tolleratur ab

Ecclesia, etiam habet iurisdi'ctionem, ut si sit parochus, te-

net haec duo communis sententia 51, Srr,vnsrnrtr verbo Cor¿-

fessor 1 q. 19 et 2052, Rrcuanoustc in 4 18 art. 7 q. 1, IN-

NocENrrus et Anses in cap. V"ñtotittn de dolo et contuma-

cia.

Tertio: Haereticus episcopus non est ipso iure divinoprivatus episcopatu, in quo etiam errat Cesrno, ut bene docet

Cunrmtustt opusculo De auctoritate papae c.18, Sorotkdist.22 q.2 aú.2, C¡Notl 1ib.4, c' ultirno ex eo'dem fundamen-

quaeres) quaeret quis O; quaeres)

dices K 43 et - alios) on¿. O 44

itlam) illa G 45 sed contrarium)tamen O 46 contrario) opposito D G4? illa) ipsa D 48 Probari) ostendiO G 49 et - Probari) Patet K O G

50 sacerdos) om. D O G 51 tenet -sententia) om. K O; haec - senten-tia) om. D 52 S. 19 et 20) q. 29 et30 G 53 expressum) expresse O;add. del illius O; om. O 54 tollenssive) om. K O G 55 non episcopus)

te) Alfonsus Casrno: De iusta haereticqrum punitione lib'2 c.23 (Opera, Paris

1"5?1, col. 1380 E).

tf) Silvester PRrERras: Summa summarum, ed. Antwerpen L579, tom. I, 158 B.

tg) Rrc¡en¡us de Mediavilla: In IV. Sent., Paris, 1512, f.120'

th) Decretales Gregorii IX. lib.2 tit.14 c.B (Conpus IuRIs CANoNICI, ed' Fnrn¡-

nnnc, II 296.

ti) Celrrsrvus: De comparatione auctoritatis papae et concilii, c'18 (Opuscula

omnia Thomae de Vio Caietani, Antwerpen 1567' 20):

tk) Dominicus Soro În 4 d.22 q'2 a.2 (ed. Salamanca 1557, 1021)'

U) Melchíor CeNo: De locis lib.4 c'6 (Opera, Madrid 1791, torn'I,305)'


to, quia nec episcopatus fundatur in fide neque est ius di-o f, 36? r vinum / expressum s3 tollens sive 5a imponens isman poe-

. nam, idem est de iurisdictione.

D f.. 237 r

Confirmatur, quia olim in Ecclesia episcopus haereti-cus non statim censebatur non episoopus õ5, sed admone-batur semel et iterum 56 et si resipiscebat, manebat sinenova collatione ,in episcopatu, si minus 5? deponebatur, utpatet ex Concilio Cer,cn¡ounr.¡sr tm et õ8 ex Septima Synodocap, Canu'ente:ntíbtrc 1 q.7 et saepe alias et nunc cap. Adatbolenda,m,/ Extra De haereticis tn dicuntur isúi drepomend,ï,-^* .J^-^-:¿: ãq fô õ-- -,-^--- .. . . r r ------ . - <rru¡r {Jc}ruÞ¡Ut "- -- Ðl¡Jv.ð.;sl¡.;t( VefDO ntt}e'fg.t?.5 I nUmefO IZ,tandem .rtti-o ex contrario 60 sequerentur multa absurdaet valde incommoda Ecclesiae 61, nempe haereticum pure 62

interior'em ¿rmittere iurisdictionem et omne beneficiumatque adeo esse incerta et 63 nulla omnia, quae facit, exquo oriretur magna incertitudo et dubietas 6a in Ecclesia 65

Deinde op,orteret, etiamsi res esset occultissima, seipsumprodere et dimittere beneficium aut novam collationempetere 66.

G p. 400 Nec vero/'contraria sententia habet fundamentum:Nam sicut Deus concurrit cum haeretioo ad consecrandum,quod est opus supernaturale, ita potest ad absolvendum,sicut ergo manet in illo potestas ordinis, ita potest mane_re 67 iurisdicitionis et Deus potest in membra sua 6s inff.uereper ea, quae non sunt membra. Si ergo interdum sanctidicunt hos non posse habere potestatem in Ecclesia, inte_lligunt non esse dignos illa 6e et esse privandos.

haereticus O 56 et iterum) vel bisO 5? si minus) aliter O 58 ex con-cilio - et) orn. O 59 dicuntur - depo-siti) dicunt deponendum non deposi-tum D 60 ex contrafio) om. K G

tm) Car,cE¡onnns¡ (a.421); Cfr. Mensr 6, b2g-b38.tn) Decretum Gratiani II causa I q.7 c,4 (,,Convenientibus"); Decretales Gre_gorii Ix. lib.b tit.? c.g ("Ad abolendam"); coRpus runrs c¿uo¡trcr, ed.

FRTEDBERG, I 429-90; II ?g0-92.to) sìlvester PRTERTAs: summa summarum, ed. Antwerpen 15?g, tom.I, 42g).

61 Ecclesiae) in Ecclesia O 62 pure)purum) K D 6B incerta et) onx. RD G 64 et dubietas) omt, K O G65 in Ecclesia) otn. K; in his rebusG 66 petere) facere D 6? manere)

(203)

Df.237v

om.KOG 6Bsua)om'KOG 70

quaestio septÍma) quaeritur septimoK 1L et externis) on';. O G ?2 de bo-

nis) orn. D ?3 internis) ern' D O G?4 dicemus) dicendum G; om. K O

?5 in seguentibus) infra O 76 et'temporalium) om. K O G'17 re'fertur edíctum) om. O ?B constitu-

DE FIDE 239

Quaestio septima?o: Quíbus bonls temporalibüs prl'ventur haeretici in Poenam haerc'tis et quomodo.

Quaestio est de bonis fortunae et externis 71, nam dê

bonis ?2 corporis internis ?3 dicemus 74 in sequentibus 75'

Quatuor ergo /poenarum genera imponuntur haereti-

cis, quibus privantur huiusmodi bonis:

Prima est privatio divitiarum et bonorum tempora-Iium 76, quae est antiquissima poena, ut patet ex ConcilioCer,cnooxnvsrs tp actione 16, ubi refertur edictum 77 Mar-ciani Imperatoris et concilio Arnrcexo tq cap'6 dicitur hanc

poenam fuisse antiquitus constitutam 78 et petitur, ut de-

nuo ?e ab imperatoribus confirmetur et in sequentibus re-

feremus 80 de hoc multa 81.

Secunda est privatio patriae vel exilium perpetuum

vel ad tempus 82 et haec fuit maxime usitata temporeprimitivae Ecclesiae s3, ut patet ex historiis et epistolispontificum et cap. De Ligurnbu"s et sequenti 23 q.5 ff

Tertia est privatio libertatis ut custodia id est detentioin carcere vel ad tempus vel perpetuo' quae. nunc etiam

maxime est in usu praecipue pro his, qui convertuntur 84.

tam) statutam O G 79 denuo) orn.K O B0 in - referemus) sequenturK 81 et - multa) om. O 82 perpe-tuum - tempus) om. K O G 83 tem-pore - Ecclesiae) om. O; primitivaeEcclesiae) Apostolorum K; prim.itia-rum Ecclesiae G 84 praecipue - con-vertuntur) om. K O G 85 et inca-

tp) Cr¡.csooNnNsr (a. 451) act. 16 (MANST 7' 426).

tq) AFRTCANuM c.6; in concilio Africano, apud Petum cnes¡r: concilia omnia,

tom.8, Köln 1551, 503 nihil invenitur de hac re'

24r

Of.367v

G p. 401

D f. 2-?8 r

pacitas) um. K O G B6 quaedam)orV. D 87 qua - incapax) orn. O Bg

et beneficia) offlcia K 89 et eccle-siastica) etc. O; orm. G 90 esse) im-poni D G 91 exstirpandi) odd. illos


Quarta est infamia et inhabilitas / et incapacitas 85

quaedam 86 personae, qua sit incapax 87 ad officia publicaet beneficia 88 ,ecclesiastica 8e, quae videri possunt / in Con-ciliis LernnANENsrs Ar,ux.rNonr III. r' ET INNocENTTT III.tuet in VrnrsncNsr tv Coxsr¿¡¡rrnNsr tw et dicto cap. Ad, o,bo-Lendarn,tx et toto itto titulo Extra De haereticis et eodemin Sexto habentur multa de hac re. Quas omnes poenasiustas esse e0 constat et ex iurisdictione Ecclesiae iam pro-bata et ex gravitate delicti et ex maxima necessitate om-nibus viis exstirpandi e1 ab Ecclesia haereses e2.

/Tìr'oo 'Iiffìa"I+^+^ * ar,^^-^-,¡^^ ^:-^^ L^Î e sgv ,u¡r¡rv u¡ ù4 uLÞ ù ulJç¡ ù q¡¡ ! ç^l/vtrgrruéE url ua lt¿1ìj

poenas:

Prima est circa bona temporalia: an ipso iure pr.iverr-tur haeretici his bonis, simulac peccant e3, ât oporteatexspectari ea sententia et executio iudicis.

Prima sententia affirmat ipso, iure; tenet e5 C¿srnotylib.2 De lege poenali per multa capitula, praecipue I0 et 11

et lib.2 De iusta haereticonlm punitione c.5 et 6, Cowne-Dustz 1 De contraetibus q.7.

K; add'. illud O G g2 haereses) orn.K O G 93 simulac peccant) om. K94 oporteat exspectari) exspectandasit D; s¡spsctari) ut exspectetur G95 ipso - tenet) om. K O 96 ut - dÍ-

tr) Decretum Gatiani II causa 28 q.5 c.4B; c.44 (Conpus Iunrs C¡¡vorvrcr, ed.FRTEDBERç, I 948-44).

ts) LersneNs¡vsr III. (a.11?9) c.2? (Me¡rsr 22, 281-gB).tu) Leruwenrusp IV. (a.121b) c.B (Mewsr 22, 986).tv) VrsNnNsn (a. 1811; Mensr 25, gg?).

tw) CoNsrenrrENsE: Sess. 1b (MaNsr 27,75Ð.tx) cfr. supra tn).ty) Alfonsus C¿srno: De lege poenali lib.2 c.10; 11 (Opera, paris lb?l, col.

1795-184b); De iusta haereticorum punitione lib.2 c.5; 6 (ibidem col. t225-40).

tz) Co¡rnnous (Köllin): De contractibus, lib. l, q.?.

(205) DE E'IDE 24t

Fundamentum est cap. Cum secundum Leges De haere-

ticis in Sextoup in illis verbis hoc ípso, i'pso iwe confis-

cata si,nt, nam verbum de praeterito significat ipso facto

fieri per legem, quod dicitur, ut aliter dicemus e6'

Secunda sententia 'dicit negandum hoc e?; tenet eB

Srr,vnsrnRub verbo l¡peresis 1 q.B, AnnrANUSllc Quodlibeto

6 art.l, Sorotd 1 De iustitia Q.6, art'6, Vrcronreue relec-

tione De Indis p.l $ B, Nevennus ur c'23 numero 66, Cove-

Ruvrusus in 4.p.2ee c.6 $ B, SrueNcAstrh tit'g numero 2

De institutionibus catholicis 1, qui tamen in explicanda sen-

tentia non consentiunt 2.

Sed in hac re 3 videntur mihi aliqua posse a'd rem

ipsam a pertinere, alia 5 ad modum loquendi, quae oportet

distingere et exPlicare 6.

Primum ergo ? verissimum mihi videtur haereticum

non teneri ante iudicis sententiam spoliare se 8 bonis suis

nec tradere illa fisco. In hoc est e verissima secunda sen-

tentia, quae in communi 10 sumitur ex divo Tnoue 1-2' q'

D f. 2BB v 96 art.4 et hac 11 IJ. II12 / q. 63 art.3 13, qui docet neminem

. teneri a'd restituendam poenam' donec condemnetur, in

cemus) orn. G 9? dicit - hoc) negatK G; negandum hoc) et negat O

98 tenet) om'. K O 99 4 P. 2) 6 De-

cretal. D; p. 2) P. 6 G 1 de-ca-tholicis) orn. K O G 2 non consen-

tiunt) varii sunt O G 3 re) quaes-

tioneD 4iPsam)om.KOG 5

alia) quaedam D 6 quae-explicare)orm. K D; et explicare) orn. O 7

primum ergo) secundo D I spoliarese) spolïari K 9 est) habet D; ha-bent G 10 communi) genere D O

11 hac) hic K 12 II. II.) om. K O

13 q. 63 art. 3) q. 62 aú. 2 D L4

ua) Liber Sextus lib.5 tit.2 c.19 (Conpus Iunrs Ce¡qoNIcI, ed. FRIEDBERG, II 107?).

ub) silvester Pnrunres: summa summarum, ed. Antwerpen 1579, tom.I, 428.

uc) H¿¡nrexus VI.: Quodlibeticae quaestiones, Paris 1527, f.36 v'ud) Dorninicus Soro: De iustitia et iure lib.l q.6 a.6 (ed. Salamanca 1553, 60).

ue) Franciscus de Vrron¡a: Relectio de Indis (Obras, ed. BAC, Madrid 1960.

658).uf) Martinus de Azprr,cunte: Enchiridion sive manuale confesssariorum c'23

n.66 (ed. Genova 1585,'460).

ug) Covenuvrus: In 4 P.2 c.6 $ 9.

uh) Iacobus S¡v¡tNces: De institutionibr¡s catholicis tit.9 n.2'


quo etiam conveniunt canonistea cum 14 Glossa in capFraterní,tas t2 q.2 et in cap.l Extra De restitutione ut

Ratio prima, quia non est consentaneum, ut homo fiatG p. 402 executor suae poenae /, sed satis est, si illam patiatur im-

positam, quod maxime verum est, quand,o poena est gra-vissima, ut est privatio omnium fortunarum, quare vel lex

f. 368 r humana non potest poenam tali modo imponere / vel certenon est credendum 15 id facere, nisi expressissime i6 idaffirmet 1?

Et confirmatur, quia in dicto capitul,o Secundum le-ges:l¡ia dicitur haereticum non esse privandum a fisco 18

his bonis, antequam condeimnetur, ergo minus tenetur te

ipse se 20 privare.

Quaeres 21, quaenam sententia exspectanda sit, ut adhoc teneatur. Soro affirmat sufficere sententiam declara-toriam criminis, nam quando poena est lege taxata, talissententia aequivalet condemnationi 22, sed contrarium mihividetur verius, quod tenet Cov¿nuvrus supra numero 10;nam etiam post sententiam23 non tenetur ipse traderebona sua 24, sed ad iudicem spectat exsequi et auferrebonaz5 et alter solum tenetur non resistere per vim etfraudem et ita habet usus et consuetudo.

Et ratio fere est eadem, quia sicut est durissimum perf. 239 r legem 26 / constitui aliquem executorem suae poenae, ita

etiam per sententiam?T, quare si aliquid bono modo occul-tat sine vi et fraude, sed fortasse ex 28 minori diligentiaexecutoris, non tenebitur ad restituendum.

cum) ød.d. quibus in G 15 creden-dum) credibile O 16 expressisime)expresse O G 77 afflrmet) dicat K G18 a ffsco) om. K O 19 tenetur) te-nebitur G 20 ipse se) seipsur¡ O21 quaeres) dices O 22 aequivalet

condemnationÍ) habet vim senten-tiae condemnantis K O 28 post sen-tentiam) posita sententia K 24 tra-dere - sua) solvere K 25 et - bona)om.. O 26 per legem) tege D O 27per sententiam) sententiae K 2B ex)

ui) Decretum Gratiani II causa 12 q.Z c,l1 (Conpus luRrs CaNoNrcr, ed. Fnrro-snnc, I 689-90).

uia) cfr. supra ua).

(207)

K'f..24 v

G p. 403

Df.239v

DE TIDE 243

Secundo hinc sequitur et est certum 2e, quamdiu hae-

reticus non privatur bonis, habere íus ad fruendum et

utendum illis et ad donandum et constituendem haeredem,

quae omnia facta ab ipso erunt rata, donec irritentur et hiqui recipiunt, erunt tuti in conscientia retinen'do, donec

priventur, etiamsi haeresim alterius sciant. Itroc consequen-

ter 30 / docent omnes dicti auctores et Cernr.qNusuk verbop/04€}.ne et 31 Sr¡,vrsTER ul verbo eæcoT nrmrní'cøti'o t c.B et

A¡¡es in Clementina Pasúorøli's De re iudicataum et Mn-

DINA un Codice De restitutione q.l et colligitur etiam ex

iuribus 32 citatis et citandis 33.

/ Tertio e contrario 3a certum mihi est fiscum acqui-

rere aliquod ius in bona haeretici ipso facto ante senten-

tiam. Hoc 'convincit illud cap. Curn secundurn legestto

neque valet expositio Sorr i'psa i,tne ae'L føcto 35 habere hanc

vim36 scilicet post sententiam declaratoriam non exspec-

tata alia s7 executione 38, tum quia neque illud 40, ut dici-

tur ab ipso al, verum est, ut diximus 42, tum etiam 43, quia

illa aa verba in iure 45 maíorem habent vim, ut constat ex

materia a6 de legibus, / tum etiam ex exemplo legum civi-lium, quo a7 Pontifex utitur, per quas in incestis nuptiisfisco adquíritur aliquod ius ipso facto.

Seeundo probatur re ipsaas ex effectuae: nam post-

o f. 368 v quam fertur contra haereticum sententia, retrotrahitur /usque ad diem criminis commíssi (unde omnes alienatio-

om. K D O 29 et - certum) om. RO G 30 consequenter) communiterG 31 et - et) om.K 32 Íuribus) or¿.

K D G 33 citatis - citandis) dictiset dioendis K; et citandis) om. O

34 e contrario) om. K 35 ipso-facto)illud D; vel facto) øttt. R 36 habere- vim) intelligi sic K; debere inte-

Uigi D 37 alia) om. O 38 executio-ne) declaratione K 40 neque illud)id non K 41 ut - ipse) orn. K O42 ut - diximus) om. O; diximus) di-citur D 43 etiam) om'. K O 44 illa)arn. K O 45 in iure) om. K G 46

materia) om. K 47 quo) quibus O48 reipsa) om. K O 49 effectu) ef-

uk) Cersrexus: Summula peccatorum, 1526, 409.

ul) Silvestre Pntpn¡es: Summa summarum, ed. Antwerylen 15?9, tom.I, 316).

um) ctem. lib. 2 tit.ll c.2 (conpus lunrs Cl.oNrcI, ed. FRtEnnERG, II 1151-53).

un) Ioannes Mno¡N¡: De restitutione et contractibus, Ingolstadt 1581' 8.

uo) cfr. supra ui).

244

fectibus K 50 non - vel) om. K O G51 bona haeretici) orzr.. D 52 ad - re-quiritur) bona ffdes est 53 haeresimpatris - avi) or¿. D O G b4 et se -

haeretico) onu Ki haeretico) illo D;haereticis G 55 et similia) om. K O56 se - et) om. D O 57 a priori) orn.


nes factae ab haeretico irrita,ntur c.2 De haereticis in Sextoet constat ex praxi inquisitorum. Similiter ubicumque re-periuntur eius bona, auferuntur, etiamsi per venditionemtransacta sunt idque nullo dato dato pretio, si non exstatvel non accreverunt vel 50 auxit bona haeretici 51. Sirniliterheredes etiam post mortem haeretici, etiamsi sint filii, pri-vantur bonis eius et in cap. Si qui De praescriptionibus.updicitur eos non praescribere nisi bona fide quadragintaannis possederint et ad bonam fidem requiritur 52, ut ig-norent haeresim patris aut praedecessoris avi 53 et se ha-bere iila bona ab haeretico 54, quae omnia et similia 55 evi-J^-+^- ^-¿^-J.--â -I:^,--^ r :,.uçIUEr urjtËtl.rlLlr¡L arrquu(l lus acqulslsse nscum In 1I11S þonls,contra quod actum est per omnes illas actiones et rationecuius potest se indemnem seryare et 56 se tueri.

Tertio: ratio huius sola ,est a priori 5?, quia leges po-tuerunt hanc gravissimam poenam imponere haereticis etaperte docent imposuisse et fuit expediens ad,incutendumtimorem, quia maxime solent commoveri homines intuituillorum 58 bonorum temporalium. Haec pertinent ad rem.

/ Iam de modo loquendi potest esse quaestio, an dicena die crirninis commissi haereticum perdere dominum etsolum tenere possessionem et usufructum et consequentertranslatum esse dominium in fiscum 5e vel potius an 60 econtra 61 dicendum sit dominium quidem o2 manere apudhaereticum6s et64 solum translatum esse ad fiscum64n ali_quale 65 ius ad illa bona 96.

G p. 404D 1.240 r

KOG 58illorum) om.KD O 59infiscum) fisci K 60 potius an) om. K61 e contra) om. K O 62 quidem)om, K O G 68 apud haereticum) inhaeretico K 64 et) sed potius D64a ad fiscum) om. K D G 65 ati-quale) aliquod K 66 ad - bona) illius

up) Liber Sextus lib.2 tit.lg c.2 (Conpus lun¡s CeNo¡rrcr, ed. Fnrnnnrnc, II1006-07).

(20e)

Ot.369r

D f. 240, v

dominii D; om. K O 67 quidem)om. K O 68 at) et K O 69 ut dixi)om. K D O ?0 praeterea) deinde D?1 aliquomodo) aliquando K 72 illo-rum) ozn. K D G ?3 retinere) tene-re K 74 se) om. O ?5 ultimo) quar-

DE FIDE 245

Et mihi quidem 6? certum est prius dominium haeretici

fuisse valde infirmatum et debilitatum, quia revera non

habet tam liberum usum suarum sicut antea habebat, at68

dominium est potestas libere utendi.

Unde ulterius dici potest dominium illud manere

quasi divisum partim in haeretico, partim in fisco. Nam

revera haereticus non manet mere usufructuarius, quia

non solum potest uti bonis, sed etiam donare illa et haere-

dem instituere et in conscientia tenet factum, ut dixi 6e,

nisi irritetur; praeterea 70/ numquam possesio iusta etususfructus de se perpetuus in conscientia separatur ab

aliquali dominio. Deinde si aliquomodo 71 non esset do-

minus illorum 72, rrorr videtur quomodo per se loquendo

posset illa retinere ?3, saltem iIla, quae posset dare occulte

sine infamia, etsi non se 7a constituat in gravissima ne-

cessitate.

/ Ultimo ?5, quia si haereticus expendat bona sua inrebus vitae et familiae suae 76 necessariis, iusta et rata est

alienatio nec potest fiscus eam retractare iuxta verioremet quasi certam 77 sententiam, quod non haberet locum 78,

nisi haereticus 7e esset aliquomodo dominus.

E contrario vero, quod fiscus aliquornodo acquirat do-minium et haereticus ipso iure 80 illud perdat, primo ex-pressum videtur in illo tl cap. Cum secu:ndum Legesut

Secundo: nisi res illae essent aliquomodo fisci a diecontracti criminis, quo iure posset eas recuperare et vin-dicare sibi 82, ubicumque reperiat?

to K; addt. in m"aî1. Lectio O 76suae) om. K D G 77 et - certam)om. K 78 haberet locum) esset ve-rum K; esset D O ?9 haereticus)om. D O G B0 iure) facto K 81primo - illo) patet ex K 82 et - si-

uq) cfr" ui).

246

G p. +o¡

f.247 r

Of.360v

FRANCISCO ST]AREZ (210)

Tertio, quia etiam fructus illarum rerum adiudican-tur fisco; nam si cxstcnt,/dum fertura¡ i[a8a sententia,sunt quasi 85 quaedam 86 pars bonorum; si omnino suntconsumpti, est quasi per acciáens, si ver.o sunt donati vel 8?

per alios contractus alienati, possunt sicut aliae res revin-dicari seu 88 recuperari iuxta communiorem sententiam,quae habetur in Drnscronro rNeursrroRuMur et Covlnu-vrus u.J ürero; plures citat pro hac re.

Quocirca fortasse dici posset absolutum dominium etquasi directum transferri in fiscum et perdi ab haeretico se,

nihilominus tamen ex voluntate principis et legislatorisipsa lege et consuetudine cognita e0 manere apud haereti-cum ius ita possidendi et utendi suis rebus, ut non nisi postsententiam / et per publicam ootestatem possit illis pri-vari, quod ius habet multas proprietates dominii, quamvisnon sit absolutum e1 dominium, nisi forte e2 dicatur quasidominium utile vel dominium in foro interiori, quamdiuin exteriori foro non privatur.

Ex quibus intelligitur primo eB, âtr peccet haereticusalienando vel dissipando res suas. Si enim bona fide alienetper contractus, qui dicuntur onerosi et vendendo etiam eõ,

si sit in rebus necessariis ad vitam vel familiam e6, nihiletiam pe,ccat, si vero in aliis eontractibus emptionis et ven_ditionis e7, peccare potest faciendo iniuriam illi homini e8

cum quo contrahit, qu,oniam dat iiii rem vitiosam et ee

subditam periculo, unde / oportet, ut vel manifestet vitiumvel sit moraliter certus nullum fors pgpisulum manifesta-tionis 1 sui criminis 2, quia est occultissimum et in his con-

bi) om. K G; sibi) om. O 83 dumfertur) om. O 84 illa) om. K D GBb quasi) veluti G; orzr". O 86 quae-dam) am. K 87 vel) aut D G BB re-vindicare seu) on¿. K D O 89 et -haeretico) om, R g0 ipsa - cognita)cog¡ita per legem et consuetudinemG; om. K; et consuetudine cognita)om. O 91 absolutum) proprie D 92

Íoúe) om. K O 93 primo) om. K 94et vendendo etc.) om. K O 95 etiam)etc. D; omt. K O g6 vel familiam)om. K O 9? emptionis - venditionis)om. O G gB faclendo - homini) ininiuriam illius tertii D; in fiscumscilicet illi O; illi homini) tertio K99 vitiosam el) om. D O"; et). om. K1 nullum - manifestationis) nullam

G p. 406

(211) DE FIDE 247

veniunt omn€s fere citati 3, si vero mala fide a quasi in

odium fisci 5 dissipet bona sua, mihi videtur peccare contra

iustitiam non tantum legalem, quia itlud 6 est 7 in grave

damnum et nocumentum 8 / boni communis, sed etiam con-

tra e commutativam, quia agit directe contra ius et domi-

niumlOfiscoacquisitumetirrationabiliteretsinecausa.

Secundointelligiturex'dictis,sisintaliquihaereticinonbaptizati,natiautemexbaptizatisparentibusllhae-reticis 12 et paterna bona possidentes posse privari ab

Ecclesia illis bonis, quia licet illi directe non puniantur

propter sua peccata, quia non sunt baptizati, tamen Eccle-

siahabetiusadbonapatrum,quifueruntbaptizati,quaetransierunt 13 ad fiilios cum eo onere neque moraliter potest

lKf..zlrcontrahocius/allegaripraescriptio,quianumquamla/ lD f.. 241 v/ fit bona fide.

Sed 15 ex hoc oritur secundum dubium 16 huius quaes-

tionisl?, quonamls iure poenae haereticorum descendant

ad filios 1e. videtur enim hoc 20 esse contra iustitiam, nam

est punire innocentes, ut Sacra Scriptura saepe dicit 21 et

ideo antiqua iura etiam in praesenti materia hoc 22 pro-

hibebant,utpatet2sincap.Iudneilq.4exconcilioTolg.TANo euARro't c.60 et ex lege Manichaeos et lege Cogno-

oi,mius Coorcu De haeretisisrrv ' propter hocza aliqui du-

fore manifestationem D 2 sui crimi-nis) suae haeresis O 3 et in - citati)o¡n. O 4 mala ffde) male O 5 fls-

ci) Christi K 6 illud) ødd. non O G? est) odd1. nisi O I et nocumentum)om.KGO gcontra)om.KDO10 et dominium) om'. K O 11 Paren-tibus orn. K D O 12 haereticis) orn'

G 13 quae transierunt) bona enimpervenerunt K transierunt) pervene-

runt G L4 numquam) orn. D

15 sed) onL. K; ad"d'. contra O

16 secundum dubium) secundadifficultas D 17 huius quaestio-

nis) orn. K O 18 quonam) quo

K 19 descendant - frIios) iuste cofn-

municentur filiis D 20 hoc) om, KO G 27 ut - dicit) oøn. K 22 etiam-hoc) id D O G 23 Patet) om. K O

24 hoc) quod K 25 dubitant) mur'

ur) Nicolaus EyMERrcUs: Directoriuminquisitorum, ed. venezia 1595, 654.

us) Cov¡nuv¡us: cfr. supra ug).

ut) Torær¡,Nun¡ IV. (a.638) c.60 (c.61 ; MRNsr, 10, 634)'

uv) Coorx IusrrMANUs I, 5, 5, 20 (Conpus luRrs Crvrlrs, ed' P' KnÛcEn' II'1905, 51; 5B).


bitant 25 de hac re 26; refert Cesrno uw 1ib.2 De punitionehaeretlcorum c.10 et Sn¡nnces üx supra $ 9 c.1.

Sed dicendum est hoc per se non esse malum et ali-quibus modis posse iuste freri2z, divus Tnoures infra 28 q.LOB art.4 ad 1, AucusrrNusuv q.B In fosue et Psalmo 108

[14] et ep.75.

Et patet tum ex Dei consuetudine: Exodi 20[5], 2 Re-gum 12[14], de quo egimus 2e in materia dê peccatis 30.

Secundo consuetudine iuris civilis et canonici, ut patetin 31 cap. Statwtu"nt, et cap. FiIä, De haereticis in Sexto etin cap. VerEentàs Extra eodem titulo 32 uz et ex lege 1 et 2

O f. 3?0 r Co¡lcu / De haereticisvâ et plura citat 33 CovnRgvlus vb

in libro 2 Variarum c.B ex usu etiam aliarum gentium etnationum.

Tertio ratione patet 3a explicando modum:

G p. 407

Nam primo privari possunt filii s5 non per se et direc-te36, sed consecutione quadam3z, ut dum pater privaturbonis, consequenter fit 38, ut filius exhereditetur se / simi-

murant D; dubitarunt G 26 de - re)om. K O 2? posse) potest O 28 in-fra) om;. D O G 29 egimus) orn. K30 de quo - peccatis) orn. O 31 ut -

in) om. O 32 eodem titulo) De hae-

reticis D 33 citat) om. K O 84 pa-f,et) om. K O G Bb possunt frIü) om.K 36 et directe) om. K O G B?quamdam) ødd. non directe K gB

frt) om. K 39 exhereditetur) punia-

uw) Alfonsus cesrno: De Íusta haereticorum punitione lib.2 c.lO (opera, paris1571, col. 1260-67).

ux) Srn¿ences: cfr. supra uh),uy) Aucusrnrus: Quaestiones in rreptateuchum tib.6 q.B (pL 84, 77g); En. in

Ps. 108 (14; n.15; PL 3b, 148?); Ep.?b (ep.2b0 n.2; pL gg, 1966).uz) Liber Sextus lib.5 tit.z c.15 (',Statutum"); lib.b tit.2 c.B (,,Filii"); Decre_

tales Gregorii IX. lib.b tit.? c.10 (,,Vergentis,'); Conpus lunrs Ce¡loxrcr,ed. Fn¡n¡sunc, II 10Zb-?6; 10?0; ?82-BB.

va) coDnx lusrrNrenus I 5; I ; 2 (conpus Iunrs crvrr.rs, ed. p. KRûcER, II50-51).

vb) Didacus CovARUvrAg: Opera omnia, tr"rankfurt/M. 1bgg, torn.Il, 141.

(213)

D f.242 r

tur K 40 tali) gravi K 41 et - exis-

timationem) orn. G 42 a parentibus-

etc.) patris participant bonitatem itaelc. K; et bonam - etc.) sic et bona

O 43 affici - Proprie) occidi G; Pro-prie) ot¿. K D G 44 filiÐ on'¿' K D45 puniantur el) om. K D G 46 aliquomodo) om^. K A 4? de - re) om.

liter interdum pater afficitur tali ao infamia, quam trans-

fundit ad filios; nam sicut fiilii a parentibus participant

nobilitatem et bonam existimationem4l, ita similiter etc'42

/ Secundo puniuntur filii ut res sunt parentum atque

adeo parentes in filiis, quorum incommo'dum saepe magis

timenl quam proprium' se'd hoc modo solum possunt puni-

ïi filii in his bonis, quorum dominium est aliquo modo

apud patrem et ideo non possunt affici poena corporali

proprie 43.

DE FIDE 249

Tertio afficiuntur filii 44 inter'dum his poeni5 propter

bonum commune' ut puniantur et a5 frant inhabiles ad be-

neficia, quia non immerito possunt aliquomodo a6 praecipue

si sint cum païentibus educati. Cetera de hac re a7 videan-

tur in auctoribus supra citatis, qui inter alia disputant

etiam, an isti filii haereticorum +8 possint privari beneficiis

et idem est de aliis rebus 4e, quorum ipsi 50 sunt omnino

domini.

Et definiunt et 51 dicunt 52 non posse' cuius 53 ratio

patet ex dictis et intelligituÎ per se, nisi Ecclesiae commo-

dum et urgens necessitas ¡a aliu'd postularent 55' Disputant

etiam, an filii nati ante crimen commissum incurrant eas

poenas et iicet sint variae opiniones iuristarum 56, proba-

bilius est.incurrere, nam iura citata de haereticis in sexto

indistincte loquuntur.

R O 48 haeretícorum) orry¿. K D G49 et idem - rebus) oqn. K O G 50

ipsi) oø¿. K D G 51 definiunt et)om. K D O 52 dicunt) dicendum estK D; dicunt O 53 cuius) et K D;om. O 54 et urgens necessitas) ozn.

K O G 55 postularent) PostularetK O G 56 iuristarum) om. G 51

250

Of.370v

f.. 242 v

G p. a08

Quaestio octava) Quaeritur octavoK; octava) om O bB tempor.ales)om. K O 59 supremis) om. O 60fiunt) fiant D 61 haeretici el) om. D62 cum - apostatae) orn. K; et apos-tatae) om. O 63 divus - haec) on¿.O G 64 has) om K 65 has poenas)hanc potestatem G 66 Isaurium) orn,K D G 67 iconomachum) niconoma-

tr.RANCISCO SUAREZ (214)

Quaestio octava6?: Utrum istae poenae temporales6shabeant locum in regibus et supre-misóe principibus, cum fiunt60 hae-retici et61 apostatae6¡.

Divus Tnoues q.72 aú.2.

Haec 63 / quaestio non habet difficultatem in poenisspiritualibus. Nam constat pastores Ecclesiae esse supe-riores / his principibus in spiritualibus, unde saepissimeexercuerunt has 6a poenas 65 in illos. Nam Gregorius II.excornmunicavit Leonem Isaurium 66 imperatorem icono-machum67, Zo¡lenes vo in Vita Leonis, et Innocentius ex-comrnunicavit Arcadium 6e et Eud.oxiam, Nrcrp¡ronus vd

lib.13 c.34, historia etiam Theodosii et Ambrosii nota est,et est optimum ius70 in cap.?l Noutt De iudicissve undeindubitatum est hos 72 principes ipso iure ?3 incurrerehas 7a spirituales poenas, ut patet etiam z5 ex bulla coenae.De temporalibus ergo videtur esse nonnulla difficultas,quia isti sunt supremi in temporalibus, €rgo z6a dicendumest. 77

/ Dieo tamen?8 primo posse Ecclesiam privare hos re-ges et principes suis regnis et ze dominiis ob crimen hâe_resis et apostasiae.

cum G; om. K D O 69 Arcadium)Aresadlum G 'iU est - ius) patet K;om. O 71 est - cap.) est optimumcapitulum D ?2 hoc) ipsos G 78ipso iure) om. K D G 74 has) om,KOG Tsetiam)om.ROG ?6nonnulla) om. K 76a esse - ergo)ønu. G 77 dicendum est) onr.. K D?8 tamen) om. K O ?9 reg¡is et)

vc) Ioannes Zonenes: Vita Leonis; Annales Cib. lb c. 4 (pe LB4, l}2g).vd) Nrcnrnonus: Hist. eccl. tib.13 c.34 (pG 146, 10BB).ve) Decretales Gregorii Ix. lib.2 tit.l c.1B (conþus lún¡s ceno¡crcr, ed. Fn¡n¡-

nnnc, II 242-244).

(215)

D f.. 243 r

DE FTDE 25t

Est de fide contra haereticos praecipue huius tempo-

ris. Eam late probant DnrEDo vr lib. 2 De libertate chris-

tiana c.2, Tunnncnnunm"c lib. 2 Summae c'113, Prcurus

lib.5 Hierarchiae, wnr'ogxsrs vi lib'2 Doctrinalis fidei art'3

c.?6, CernteNus vk in Apologia c.13, Vrcronre Yl Q'2 De po-

testate Ecclesiae, Soro vm dist.25 q.2 art.l, Hrxnlcus vn

Quodlibeto 6 q.13 et Per,uo¡NuSvo De potestate Ecclesiae'

Probatur primo usu et traditione: Nam Gregorius II'prohibuit vectigalia solvi Leoni imperatori 80 ab italis ob

Laeresim ar, similiter Innocentius III. Ottonem V. deposuit,

item 82 Innocentius IV. cum concilio Lugdunensi Frideri-cum II. de haeresi vehementer suspectum et propter alia

crimina imperio privavit cap. Ad apøstol'i'cae / De re iudi.cata in Sexto vp similiter fecit Clemens V. in Lodovicum

IV., ut refert Prcnrus "'t supra in cap. 14 et 15 83, idem co-

iligitur ex cap. Gramd'i De suppienda negligentia praelato-

rum in Sexto vr

om. O B0 imperatori) om. D O 81

ab - haeresim) om. K; ob haeresim)om. O G 82 item) om. K O B3 i¡cap. - 15) om. K 84 Ecclesiae) orn.

vf) Ioannes Dn¡noo: De libertate christiana 1ib.2 c.2 (opera, Louvain 1552,

tom.IV, 55 A).vg) Ioannes de Tunnncnumer¿: summa de Ecclesia, venezia 1561, f.165 r.

vh) Albertus Prcr¡rus: Hierarchiae ecclesiasticae assertatio lib.5, ed. Köln 1551,

î'200.vi) \Ifer,onNsrs (Thomas Netter): Doctrinale antiquitatum fidei lib.2 c.?6.

vk) C¡r¡rnlqus: Atr¡ologia de auctoritate Papae et Ecclesiae, Köln 1514, f.19 v.

vI) Franciscus de v¡ronre: De potestate Ecclesiae q.2 (obras ed. BAC, Ma-

drid 1960, 30?).vm)Dominicus Soto: In 4 d.25 q.2 a.l (ed' Salamanca 1560, 63)'

vn) Hrxnrcus a Gandavio: Quodlibeto 6 q.13.

vo) per,uneNus (Petrus de Palude): De causa inmediata ecclesiasticae potesta-

tis, Paris 1506.

vp) Liber Sextus lib.2 tit.14 c.2 (CoRPUS lunrs CeNo¡qrcr, ed. Fnruospnc, I1 008-1 1).

vq) Pighius: cfr. suPra vh).,rrJ ft¡"r Sextus lib.l tit.B c.2 (Conpus lunrs C¿norqlct, ed. FRTEDBERG, II 972-

974.


coercentur) onL K O gB subdi_torum) om. R O G g4 et schis-maticos) onl. O 95 et poenis)on';, O g6 ad Leonem) om. K OG 97 ad Mauritium) orn. K O 98

Of.371r

p. 409

Df.243v

Secundo ratione: Isti principes possunt puniri a pas-toribus Ecclesiae 84 poena condigna peccati. Nam potestashaec puniendi non limitatur s5 ad poenam spi / ritualem veltemporalem, sed absoluta est ad puniendum delictum, seddelictum eorum est dignum taii poena.

Confirmatur: Nam isti sunt subditi verbi gratia 86 pon-tifici, quatenus christiani sunt 82, unde potest illos com_pellere, ut perseverent in Ecclesia et punire pro crimine 88,

sed medium ad hoc necessarium est saepe poena tempo_ralis.

Confirmatur: Nam alias haec se potestas coactiva et e0

punitiva el esset valde imperfecta, nam isti homines païummoventur et coercentur e2 spiritualibus poenis. Accedit aliaratio, quia hoc saepe est necessarium ad bonum aliorumfidelium subditorum e3, üt supra de infrdelibus etiam nonapostatis dicebamus, quae omnia maiorem vim habent inhis principibus.

Confirmatur denique: euia isti principes quasi ex offi;cio tenentur Ecclesiam defendere contra haereticos etschismaticos ea maxime et, ut id faciant, possunt praecep_tis et poenis eõ compelli, Leo '. papa ep.?5 ad L"ãnu_ ù,GRnconrus vt 1ib.2 ep. ad Mauritium e?, Aucûsrr*,r, t,

"p.50 / ergo etc.

Quodsi e8 pctas ee, apucl quem r,esideat r haec potestas,breviter dicendum est primario per se 2 in sumrho / ponti-

K D O Bb timitatur) arctatur D OB6 verbi gratia) om. R D O B? sunt)om. D BB pro crimine) om. K O89 haec) qtn. O .90 coactiva el) om.G 91 et punltiva) om. K O 92 et

vs) Lro I.: Ep.?b (ep.14b; pL b4, 1118).vt) Gnuconrus: Registrum lib.2 ep.6 (lib.6 ep.6b; pL 77,84g).vu) Aucusrrwusl Ep. 50 (ep. 1gb n.19 i 2g; pL gB, B0l; 806).

(217) DE FIDE 253

fice 3, cui dictum est floan. 2l,l7f : trtsßce o'Ûes nt'eas' esl

enim pastoris officium etiam lupos arcere, post Pontificem

vero vero potest suo modo haec potestas residere in ordi-

nariis pastoribus et a episcopis, quibus etiam hi principes

subiiciuntur et etiam in aliis 5, quibus haec potestas con-

ceditur 6 a Pontifice.

Dico secundo hanc poenam iam actu esse positam 7

contra hos princiPes'

Patet 8 primum e ex iuribus citatis, quae generaliter

loquuntur et in specie 10 ex cap. Eæeurnnnuniewmus $ Mo-

neott^tur et cap. ultimo Extra De haereticis. 'o

Rationes Patent ex dictis.

Sed explicandum est, an ipso iure 11, quan'do et quo-

modo incurrant istam Poenam.

K f. 25 v Respondetur quod ad / dominium attînet loquendum

est sicut in quaestione praecedenti, quod vero attinet ad

iurisdictionem, 'dicendum est hoc ipso, quod isti principes

sunt publici haeretici ante omnem sententiam iuste posse

a subditis privari oboedientia et iurisdictione 12 et subiec-

tionels et consequenter ,etiam tributis 74, ila Sllvnstrn vw

o f. 3?1 v verbo h,aeresis /numero 14, Casrnovx lib.2 c.7 15, Srueu-

cAs vy tit.46 numero 73 16 et citantur rz Abbas P.eNonurre-

quodsi) si K O G 99 Petas) inquira-tur O 1 resideat) sit K O 2 Prima-rio - se) om. O 3 in - Pontifice) apudsummum Pontifrcem O 4 et) Scili-cet D 5 et - aliis) aut O 6 concedi-

tur) datur K; committitur D 7 Posi-tam) K B Patet) om. G 9 Primum)om. K D O 1.0 in specie) orn. O G

11 an - iure) om. K D O 12 et iuris-dictione) om. G 13 posse - subiec-tione) subditos non oboedire illisK; et iurisdictione - subiectione) om.

O 14 tributis) non dare tributum K,'tributo D 15 c. 7) c. 77 D 16 nu-mero ?3) numero 45 K; numeroTl O

1? et citantur) on'¿. K O; citatur D

vv) Decretales Gregorii IX, lib.5 tit.7 c.13 $ 3;.c.rs (conpus lun¡s CeNor'frcr'

ed. Fnlnosunc, II 7BB; ?Bg).

vw) silvester Pn¡un¡es: summa summarum, ed. Antwerpen 1579, tom. I, 429 A.

vx) Alfonsus casrno: De iusta haereticorum punitione lib.2 c.7 (Opera, Paris

15?1, col. 1240-49)'

vy) Iacobus STMANcAs: De institutionibus catholicis tit'46 n'73'

254

Df.244t

G p. 410


NUs 17" in cap. Cu,m non ab ho,¡¡jn¿" De iudiciis et pnr,rxusin cap. Ro'd.ulphtæ De rescriptis 18 vz

Fundamentum est le ex 20 verbis illis capituli ultimiExtra De haereticis wa : tr,bso'þfi,s'r. se notserint a d,ebito !i-delitatis, d"orni,nn et toti.u,s absequi.i etc., nam, ut Gr,ossenotat, verbum absoluto's de praeterito significat factumipso iure.

Ratio 21 autem est, quia et haec est condigna poenatalium haereticorum et praetereaz2 est favor fidãlium,/ na antqa{"- ^,,LJ: ^¿ ^^--.-^----i-- . oo, ¡¡ç vvss¡¡vq¡ Ðqler c! uururrlurltcalr-" naerellco mAnrÎesto.

Confirmatur a simili2a: Nam eadem ratione uxor libe-¡¡ a^t :*^^ :.-*^ t4 - -, 1 .

'i¡ cstr rpso ìure 'u a siiþrecl,i<-¡ne 2õ" et 2ü consortro 27 coniu_gis haeretici manifesti, cap. De i.Iln, De divortiiswb et excitatis iuribus 28 hoc etiam 2e colligunt auctores s0. simili-ter filius ipso iure liberatur a subiectione et potestate'lpatris 32, câp. Quictntqu,e $ IILonnnsB et cap. ultimo Dehaereticis in sexto wc. similiter nullus tenetur redderepersonale debitum publice excommunicato, cap. Nos so.nc_torunt wd et sequenti / 15 q.6, ubi Gregorius VII. dicit nonesse servandam fidelitatem excommuni,catis publice etiam

17a panormitanus) orn. K D O 1B

Abbas - rescriptis) orl O 1g est) su-mitur G 20 ex) in K 2I ratio) add,.ín mørg, Lectio O 22 praeterea)om,. K O G 23 et communicari) orn.K 24 a simili) orn. O 2b ipso iure)

om. K D O 2ba subiectione) ød.d,.del, corporis O 2Z et consortio) om,K O 2B iuribus) canonibus O G 29etiam) om. K O 30 auc[ores) doeto_res G 31 et potestate) om. K O G32 a - patrÍs) patria potestate O BB

vz) Decretales Gregorü IX. Iib.2 tit.l c.10 (,,Cum non ab homine,,); lib.l tit.gc.3 (Rodulphus"); Conrus luRrs ClNoNlcr, ed. Fnrr¡ssnc, II Z4Z; BB-84,wa) Decretales Gregorii Ix. rib.5 tit.? c.16 (conpus lun¡s cenáryrcr, ed. FRrED-nrnc, II ZB9-90).wb) Decretales Gregorii Ix. lib.4 tit.lg c.6 (conpus luRrs cANoNrcr, ed. tr'n¡¡¡-

BERG, II 222).wc) Liber Sextus lib.5 tit.2 c.2 $ 4 (,,Quicumque,'); iib.5 ü1,2 c.20 (,,Statuta

quaedam); Connus lun¡s CtNoNrcr, ed, Fnruornnc, II 10?0; 10?8.wd) Decretum Gratiani II causa lb q.6 c.4 (Conpus lun¡s Ce¡voxrcr, ed. FRrED_nrnc, I ?56).

(21e)

D f.244 v

f. 372 r

$ Illorum) om. R 34 Publice - ffrma-ùam) orn. K O; excommunicatÍonispublicae G 35 verbo excommunica-tio) om. D 36 $ 18) $ B D 37 dixi)locutus sum D G 38 haereticum Pu'bticum) de Publice haeretico D O 39

255

Gregorii) on't^. K O G 40 citatus) su-pra citatus K G 4L loquitur) dicit O42 occasio) causa D 43 haec) orn.K D O 44 teneantur) cogantur K45 pericula) odd. vel teneatur D45a sine peccato) iuste K O 46 q.

DE FIDE

iure firmatâñ 34, de quo late Sil'uestre'we verbo €æcom-

mrunìcatiosr q. 5 $ 18 tu Dixi 3? autem høereti,cum Wbli'crtrr'r7,ll, nam in occulto non per'dunt, quidquid Cesrno su-

pra c.? dicat, quoniam textus Gregorii 3e citatus 40 aperte

loquitur al de his, qui manifeste in haeresim lapsi sunt

neque est sensus id est, qui wt'indubt'tatwn hnetesi'm la'psi

sr¿r¿ú, sed in his, qui aperte et publice lapsi sunt, ut plane

colligitur ex contextu et expositione doctorum'

Ratio vero est, quia si liceret ob occultum crimen pri-

vare aliquem suo iure, daretur occasio a2 inflnitis fallaciis

et iniuriis.

Sed ex his ulterius cónstat multo magis post iu'dicis

sententiam privari hos principes hac iurisdictione, in quo

tamen est notanda haec a3 differentia: Nam ante senten-

tiam possunt subditi negare oboedientiam his pricipibus,

sed non coguntur, quia neque ad ipsos pertinet / illos pu-

nire neque illi sunt publice excommunicati, ut illos vitare

teneanturaa. Post sententiam autem latam tenentur, quia

iam sunt nominatim excommunicati, intelligitur tamen, si

commode / possunt, id est nisi maiora sequantur scan'dala

vel pericula4s, nam tunc sine peccato4sa possunt pati ty-

rannidem, ut in simili dicit AMsnosrus in cap. lult'arru's tL

Q.3 46 wt

Ex quo a? oritur alia differentia: Nam si ante latam

sententiam haereticus princeps convertatur ad fidem, sub-

diti obligantur iterum illi parere, quia non fuit omnino

we) Silvester PRrERrag: Summa summarum, ed Antwerpen 1579' 332 A'wf) Decretum Gratiani II causa 11 q.3 c'94 (Conpus luRrs CANoNrcr, I 669)'

256

G p. 411

f.2.4. r

G p. 413

3) ¿d,d. cap. citato D 47 ex quo) un-de K O; quo) hoc G 48 suspensuset) om. O 49 et interm,issus) onr,. KG 50 principatus) otn. K O b1 iu-ristarum) ozn. K 52 cap. ultimo - et)onx. K 53 divortiis) add,. et cap. ul-timo de K 54 de quo - Covaruvium)

F'RANCISCO SUAREZ (220)

privatus suo iure, sed fuit quasi suspensus et a8 intermis-sus 4e usus illius principatus 50, ut patet a simili de uxore,quae separavit se a marito haeretico p.ropria auctoritateante sententiam iudicis, nam si convertatur, tenetur adillum redire ex communi sententia iuristaruffi 51, cap. ul-timo De conversione coniugatorum et õ2 cap. De illo, Dedivortiis 53 ws de quo vide 'Q6y¡¡1¡y1sry¡ 54 øh in 4 2.p. c.7

$ 5 numero 5 et idem est de omnibus excommunicatis;nam licet, dum excommunicati sunt, priventur iurisdic-tione, tamen post absolutionem illam recipiunt, ex dictiscapitulis Nos sanctarum et cap. 111f,i¡4¡n165swr At/vero siper sententiam publicam 56 i';dicis 57 fuit princeps pri';atusregno, non tenentur subditi illum iterum recipere in re-geffi 85, etsi 58' convertatur, sicut nec tenetur uxor per sen-fpnf iqm can¡¡of o aL' h oo-oii,n^ / ^^-i"ñ^ ^J ìIL.* -^J:-^sú ¡¡uua!ùawv/ vv¡¡aq5L 4u raau¡ll lgutrc

etiam post conversionem, dicto cap. De i,lla et cap. ultimoDe conversione coniugatorum, sed illud de principibus in-telligendum est, nisi Ecclesia ex benignitate illis 5e iterumregna 60 restituat, quod potest facere sine controversia 61.

Quaestio nona62z /Utrum haereticl iuste punlantur poe-na corpor¡s vel68 capitís.

Haeretici omnes negant, divus AucusrrNus,vk in ep.48et 50 videtur fuisse in illa sententia haereticorum, quaenegat hane poenam esse iustam, quam tamen ibidem re-tractavit et in ep.66 et 2 Rectractationum c.b et Contralitteras Petiliani.

Covaruvius K O b5 ex dictis - Iulia-nus) orn. K 56 pubiicam) om. R G57 iudicis) om. K O G 58 in regem)om. K O 5Ba etsi) lícet K; etiamsiD 59 illis) illos K; om. G 60 reg-na) reg:rum O; om. K 61 sine con-troversia) om, O 62 quaestÍo nona)

wg) Decretales Gregorii IX. lib.B tit.B2 c.20; lib.4 tit.19 c.6 (CoRpus lunrs Ce_NoNrcr, ed. Fnrr¡srnc, II bBT; 122).

wh) Covenuvrus in 4 2.p, c.7 $ S n.S.wi) Decretum Gratiani II causa lb q. 6 c. 4 (,,Nos sanctorum"); causa 1l q. 3 c.

94 ("Iulianus"); Conrus Iunrs Ceno¡r¡cr, ed. FRrEorERc, I ?b6; 669),

(22r)

of.3?2v

D f.. 245 v

quaeritur nono K; quaer'itur O 63

corporis vel) oø¿. K 64 sumi Pote-rat) est D 65 loannes et laco'bus) Apostoli O 66 venire - et)Samaritanos puniri O 6? et Petrus)am'. K O G 68 illam) om. K O 69

DE FIDE 267

Fundamentum prioris sententiae sumi poterat 6a ex ali-quibus locis Scripturae: /Is. 11[9]: Non aeet'd'ent et nom

nocebunt in uni,uerso monte saneto nzeo; est sermo de

Ecclesia et lege gratiae; Lucae 9[54-56] reprehenduntur

Ioannes et Iacobus 65, volebant venire ignem de coelo etc'

et66cap.22[51] prohibentur discipuli et Petrus6T uti gla-

dio ; sed hic praecipue urgent illam 68 parabolam Matth'

13t29] de zizanía, quam Christus prohibet eradicari, ne

eradicetur simul et triticum, sunt autem zizania haeretici,

Aucustr¡ru5 rvt liþ. 2 Contra Cres'conium c. 35 et 38 et lib'Contra Donatistas post coilationem c. 5 et 6 citat Cvpnre-

NUM wm lib. 3 ep. 3, ubi id indicat, idem/Aucustrxuswnlib. Quaestionum in Evanglium Matthaei q. 11 et 12, Cunv-

sostoMus wo hom. 4? In Matthaeum et Eurru¡us r¡¡p ibi et

Bsn¡enous *'q 64 In Cantica dicit haereticoS non armis, sed

argurnentis esse caPiendos.

DicOce tamen?o breviter primO?l hanc poemam etiam 72

esse iustam

Probatur primo ex?3 exemplis ScrÍptutaez4i 3 Regum

1St40l Elias interfecit prophetas Baal quingentos quin-

quaginta ?5, idem fecit 76 losias 4 Regum 2314f , Mathatias

1 Machabaeorum 21247.

dico) dicendum est K D 70 tamen)orm.O 71 primo)orn.f(DG 72

etiam) onr.. O ?3 ex) in G; om, K D74 exemplis Scripturae) Scripturis O?5 quingentos quandraginta) orn' KO G ?6 idem fecit) sic K; fecit)

wk)Aucusrrnus: Ep. 48 (ep.93 n. 1?; PL 33,330); Ep.50 (ep' 185 n.25; PL33, 804).

wl) Aucusrrnus: contra cresconium Iíb.2 c.35; c. 38 (PL 43,493; a96)i Con'

tra Donatistas c. 5; 6 (PL 43, 657).

wm) Cvpnre¡vus: Eptr¡. lib. 3 ep. 3 (ep. 51 ; PL 4, 353).

wn) AucusrrNus: Quaestíones septemdecim in Evangelium Matthaei q. lt; L2

PL 35, 1.367; 1'369).wo) CnnvsosroMus: Hom. 4? in Matth. (PG 58' 481).

wp) Eurnvlurus: Comment. in Matth. (PG 129' 407).

wq) BunNenous : In Cantica hom. 64 (n. 8; PL 183, 1.086).

258

Kf.26r

Df.246r


Secundo ex Ecclesiae usu et legibus imperatorum, legeAriani Conrcn De haereticis, lege euincum,qw Codice Deiudiciis,wr quas leges Patres approbabant, Augustw,us wa

supra et ep. 154 et 204 et tract. 10 In loannem, habetur cap.Quando 23 q.4, wú HrERoNyMuswu Ad GaI. 5[g], habetur24 q. 3 cap. Resecamda,e, affert optimam z? rationem 1 re:sê-cun)fue s?¿n¿, inquit, Wtr¿dhe curnes et scabi,osa oai.s eæcaru"Iis eæpellen"da7], ne tota d,o,rnru,szs, rnd,sso", cffirlus êt p,¿-ewu ard,ea:.nt ard,eant corrttmpanttn et i,nterøwrt, idem fereBURNeR¡us wv serm. 66 In Cantica, f¡ruocnr.rrrus I. ww €p.25.

Tertio usus omnium / gentium hoc comprobat; puniuntenim simili poena suorum deorum blasphemos aut qui no_vos iirtroducunt deos, ut losnpnus * refert s0 lib. 2 Con-tra Apionem et P¡rrr,o Iu¡naus wy lib. sr 1 De monarchiasub finem et Socrates fertur hac de causa interfectus abAtheniensibus, Crcnng *o lib. 1 De natura deorum, ple_roxa 10 De / legibus, cum, qui male sentit de deo, dicit es-se per quinquennium 82 in carcere retinendum 88 et nisiresipiscat, morte multandum.

orn. O 77 optimam) hanc O ?B etet scabiosa - expellenda) etc. O 7gdomus) ødd. vel o Bo refert) or¿.

K D O 81 ludaeus lib) orn. K OB2 per quinquennium) quinquennÍoD BB retinendum) detinendum D

wr) co¡nx lusr¡¡unwusl b.5; B fconrus luRrs crvrLüs, ed. p. KnrÍcnn, rr, igo 5,51; 521.

ws) Aucusrr¡nus: Ep. 1b4 (ep.4T n. b; pL BB, 1g6); Ep.204 (ep. 1?B n. 10; pL33,757); In loan. tr.10 (tr.11 n.18; pL 88,1.492; Decretum Gratiani IIcausa 23 q. 4 c. 89; Connus lunrs Ce¡qorvrcr, ed. FRTEDBERG, I g1g_20.

wu)IlrnnoNyn¿us: Ad Gal. 5 (9; pL 26, 480; Conpus lunrs C¿wottct II c.24Q. 3 c. 16; Conpus luRrs CANoNrcr, ed. Fn¡r¡spnc, I gg5.

wv) Ixr.IocnNr¡us I: Ep. eS (Isidor Mercator: Decretalium collectio; pL 180,782 D).

wx) rosunnus: contra Apionem lib. 2 (Flavius losephus: opera quaedam Ruff_no interprete, Basel 1.b24, Bg0).

wy)Purr,o IUDEAUS: De monarchia lib. 1 (in fine; philonis Iudaei lucubrationesomnes quotquot haberÍ potuerunt, Basel l.bb4, blg),

wz) Crcuno: De natura Deorum ]ib. I c. 28.xa) Pr,ero: De legibus tib. 10 (909 A).

(223)

of.3?3r

G p. 414

DE F.IDE 259

Quarto huius iustae 8a poenae ratio est primo' quia

hoc crimen est gravissimum.

Secundo / quia maxime nocet et conturbat Ecclesiam'

unde s5 paulus 86 ad Gal. 5[12]: utrnP"m abscLnd'anhtr, qui

nunc ûos contwbamt.

Confirmatur haec iusta 8?, quia non omnis haereticus

afflcitur ista poena, se'd ve1 relapsus, quia non est suffi-

ciens s8 spes verae conversionis eius neque est, cur iam

illi credatur 8e vel negativi et convicti e0 sufficienter e1,

quia etiam eorum conversio non sufficienter e2 vel publici

haeresiarchae in exemplum; omnes autem isti sunt reve-

ra digni illa Poena.

Confirmatur ultimo: Nam propter alia delicta minora

iuste interfrciuntur homines e3 in Ecclesia, ut patet ex

aliis legibus civilibus et Gnuconrus I. xb lib. I Dialogo-

rum c. 4 refert quemdam Basilium ob magiam fuisse com-

bustum Romae et Num. 16[31] schísmatici et seditiosí fue-

runt /publice a Deo interfecti ea. Plura de hac veritate vi-dete apud Rorrr.wsnnn xc att. 23 e5 et Casrnuur x(l lib. 2 c.

10, qui etiam congerit multa, quibus e6 specialiter osten-

dit e? iuste e8 hanc poenam exerceri ee per ignem 1, cuius

exemplum exstat etiam 2 in Concilio C¿r,ceooNrNsr act. 1xe

84 iustae) om. K O G 85 unde) orn'

K 86 maxime Paulus) nocet Eccle-

síae O B? haec iusta) ott¿. K O G88 sufficiens) moralis D; ffrma O

89 credatur) cùrr. eæ negativi O 90

convicti) conficti D O 91 sufffcien-ter) om. K O G 92 sufficientet) om.

K D G g3 homines) haereticí O 94

a Deo interfectí) etiam combusti D95 art. 23) art.33 O 96 quibus) utD G 97 ostendit) probet Di om. G98 iuste) congruentem K; congruen-ter O 99 exerceri) om. K t hanc -

ienem) istos poena ignis affici G 2

xb) Gnrconrus I.: Dialogi lib. I c. 4 (PL ?7, 168).

xc) Rorpn¡vsrs (Ioannes Fisher): Assertio Lutheranae confutatio, ed, París

7õ23, 504.xd) Alfonsus CAsrRo: De iusta haereticorum punitione tib. 2 c. 12 (Opera, Pa-

ris 15?1, L277-96)'

xe) Cnr,croonrNsu: Act. I (BartholomaeuS CannaNz¡: Summa cOnciliOrum, ed,

IVladrid 1?66, 200-203)'

26i0

Df.246v

etiam) om. K D O 3 ubi - comburi)orù. Oi Calvinum - comburi) histo-.iram aliam K; illam vulgarem histo-riam Calvlni G 4 quaeret aliquis)quaeres K D; aliquis) quis O b po-testas arrt) om^ O 6 responctetur)respondeo D G 6a primo) om. K DG 7 imponunt) imponere DO B

illam) orr¿. R O G 9 illam) om. K D10 potestas - exsequitur) potestates


et in Co¡vsrANTrENSr *r sess. 16, vide Nrcnpnonuy"s / lib.18 c. 4 et HosruM xh lib. 1 Contra Brentium, ubi refert Cal-vinum mutasse sententiam, quando debuit comburi s.

Sed quaeret aliquis a: quae potestas aut 5 lex imponathanc poenam capitis?

Respondetur 6 primo 6n: Proxime leges civiles impo-nunt 7 illam 8 et potestas saecularis illam e exsequitur 10, utpatet ex citatis iegibus 11, et tamen potestas Ecclesiae 12

praecipit brachio saeculari, ut iuste utatur sua potestate etdebita poena in hos haereticos 13 animadvertat, unde nonnnccrrn* irr¡:linac 14 -ôn"t^-¡^ -^*il+^-^ L^.^^ù4Lvu¡qrçÞ aç¡l¡r!!çlç r¡culç PucIlaIIl, utpatet ex cap. E'æcornmlrníLed,m)W Extra De haereticis "r

Sed dices 15; cur ergo inquisitores petunt et 16 rogantiudices 17, ut mitius cum istis 1s haereticis agant 1e.

Respondetur hanc consuetudinem introductam esse perquamdam imitationem20 ex simili casu2l in cap. Noatmru,sDe verborum significatione xk et simpliciter non erat ne-'cessarium, deservit tamen ad explicandum quemdam 22

pietatis 23 affectum et petendum 2a, ut intra limites et qua_litates 25 iustitiae modeste et 26 humaniter cum his agatur.

saeculares exsequuntur D 11 ut - ie-gibus) orø¿. K O G 12 Ecclesiae) ec-clesiastica O lB haereticos) om. K14 iudices) principes O lb dices)obiicies G 16 petunt el) om. O t7et ' iudices) orry. G; iudices) om. O18 istis) om. K D O 19 agant) aga-tur K 20 pcr - imitationem) ex imi-tatione K 21 per-casu) orn. O 22quemdam) om. R D G 28 pietatis)

xf) Cowsr¿¡qrrENSE: Sess. 16 (imo tb, i.e, condemnatio Ioannis Hus, eui tradi_tur brachio saeculari; Mensr 2?, ?53,

xg) NrcBrqonus: Hist. eccl. 18 c. 4 (pG t47, BB4).xh) Hosrus: Contra Brentium lib. 1 (Opera, Köln lbBB, tom. I,4lg _ 451 nihil

refert ad rem),xi) Decretales Gregorii IX. lib. b tit. c. 18 (Conpus lun¡s CenoNrcr, ed. Fn¡ro-

ruRc, II ?87-89).xk) Decretales Gregorii IX. lib. S lit. 40 c. 2? (Conpus luRrs CANoNrcr, ed.

Fh¡Bo¡¡nnc, II 924).

paternitatis K 24 et petendam) orn.

O 25 et qualitates) orn. K D O 26

modeste el) orry. K 2? in Principio)om. O 28 potest) om. K D O 29 de

statu) orn. O 30 gloriae el) om' D G31 vero) om. K O G 32 non subdi

26L

tis et) orn. K O G 33 et non bapti-zatis) o,n1,. K G 33a indicatur) sig-niflcatur D 34 uti - aut) om. D O G35 primo) onu K 36 fidelium) ffde-libus D 37 et sine periculo) om. O38 haeretici) om. K D G 39 tantum)

(225)

xl) HTERoNYMUS

xm) Aucusrrnus

DE FIDE

Ad argum'enta in principio 27 respondetur illis: Proba-

ri potest 28 nullum malefactorem esse occidendum in lege

nova, quod est absurdissimum, nam in omni republica be-

ne instituta est haec poena necessaria.

In priori ergo loco solum signifrcatur legem gratiae fu-D t. 247 r turam esse amoris, non tlmoris vel certe in illo loco / non

est sermo de lege gratiae, sed de statu 2e gloriae et 30 Eccle-

siae triumphantis.

Primum vero 3r testimonium Lucae iam supra exposi-

tum est et ibi non erat sermo de haereticis, sed de inflde-libus non subditis et 32 non baptizatis 33.

In secundo vero loco solum indicatur 33n uti gladio aut 3a

exsequi hanc poenam non esse potestatis ecclesiasticae.

Itrla vero parabola zizaniae primo 35 solum probat hae-

reticos non esse occidendos, ubi timetur maius incommo-

dum fidelium 36, secus vero quando iuste et sine periculo 37

possunt puniri, ita divus Tnoues q. 10 art. B ad 1 et q. 11

art. 3 ad 3 et q. 108 art. 3 a'd 1 ex HrnRoNvllo xr ibi et Au-cusrrNo xm iib. 3 Contra epistolam Parmeniani c. 2.

Urgent haeretici 38: Nam semper est periculum ipso-rum haereticorum, nam fortasse converti possent et fieritriticum.

Respondetur: Ideo prius admonentur, ut convertenturet non ita puniri, nisi quando sunt incorrigibiles, quia ita

cfr, supra wu).Contra epistolam Parmeniani ]ib. 3 c. 2 (n. 9; PL 43, 90)


expedit, quodsi converti nolunt et in aeternum pereunt,sibi imputent, quia haec poena non imponitur illis tan-tum 3e ut medicina propter salutem eorum, sed ut reme-dium necessarium ad bonum commune servandum, quodpraeferendum est bono privato.

Secundo dico ad illam a0 parabolam nomine zizaniaenon intelligi tantum haereticos, sed omnes malos christia-nos, ut plane al exponit CypnmNUS xn in dicta a2 epistola

D 1. 247 v / citata et lib. 4 n3 ep. L et sensus fuit Christi Domini aa

moderari zelum nimium quorundam, qui vellent vel a5 de-siderent a6 ab Ecclesia exterminare omnes oeccatoreg,quod est indiscretum et iniustum, de quo sensu a7 videCernnRrNuvr xo in quodam a8 opusculo ae De iusta haereti-nrìrum nunitione. ubi valde bene 50.

Quaestio decima6l et ultimaõ2: Utrum istae poenae ex-tendantur ad lautores haereticorutu6E.

Quatuor termini prius 5a explicandi sunt, quibus uti-tur bulla Coenae Domini 55 et alia iura 56, quibus excom-municantur credentes, faventes, recipientes et defendenteshos haereticos. Credentes non possunt convenienter 57 ab

o f. 3?4 r haereticis distingui. / Nam iuxta subiectam materiam, utisti puniantur, oportet, ut credant haereticis; nam creden-tes non habentur nisi qui credant haereticis 58 in his, inquibus contra definitionem Ecclesiae opinantur, unde hi

om.KG 40illam)om.KO 47plane) orn. O 42 tlicta) om. K O G43 lib. 4) ]ib. I D 44 Domini) orz¿.

K 45 vellent vel) orn. K D 46 veldesiderent) om. O; desiderent) desi-derant D 47 et - sensu) orn. O; sen-su) on. K 48 quodam) on¿. K 49

in - opusculo) om. O b0 ubi - bcnc)om. K 51 quaestlo decima) quaeri-tur decimo K; quaeritur O b2 et.ultima) om. K D O 53 haereticorum)ont¡. G 54 prius) om. K bb Domi-ni) om. K D 56 et - iura\ om.. K O57 convenienter) commode D O 58

: nihil re-

punitione.

xn) Cvpnre¡vus: cfr. supra wm); Epp., lib. 4 ep. 1 (ep. 81 ; 4, 4BB-42fert ad rem).

xo) Cnrnrnnvus (Lancellotto de'Politi): De iusta haereticorumi.e, Speculum haereticorum, ed. Lyon 1591, 55-56.

(227)

Kt.26vD f.. 248 r

DE FIDE 263

omnes poenas haereticorum incurunt, quod plane cqnstat

ex capitulo E,æcomm,uni,cd,rnlru secundo $ Si qu"i, Extra De

haereticis "p vi'de Per,uolwuM xq in 4 d. 13 q. 3 art. 1, Srr,-

vEsrRUM xr verbo Haerests 1 $ 10 et 16.

Receptatores seu 5e recipientes 60 vero dicuntur, quihaereticos hospitio recipiunt vel aliquo mo'do occultant, ne-

que oportet, ut saepius / aut circa multas personas hoc

fiat, sed satis / est, si semel fiat et circa unum.

Defensores similiter dicuntur, qui armis, pecuniis velalio mo'do defendunt haereticos et in causa sunt vel ut non

capiantur vel ut liberius praedicent.

Fautores fere sunt eiusdern rationis 61 et 62 possunt esse

vel directe vel per verba laudando doctrinam aut dando

consilium vel indirecte non denuntiando, non testificandovel non puniendo, cum tenentur 63, sed in his omnibus ob-

servandum est haec oportere 6a fieri formaliter 65, circa

haereticum ut haereticus 66 est 67, non enim 68 satis est ma-

terialiter fieri 6e circa personam, ita Cemtenus*s verbo

Eîcarnfll"1lnieatt'o c. 1, NevenRUS xt c. 27 n'îmero 5, 6, CRS-

rRo xu lib. 1 c. 17.

nam - haereticis) om. K D 59 receP-

tatores seu) o,zn. K 60 seu recipien-tes) on¿. O 61 eiusdem rationis).idem O 62 fere - el) om. K G 63

tenentur) obligantur G 64 oportere)

debere O 65 formaliter\ om. K 66haereticus) talis G 67 ut - est) orn.O 68 enim) om. K D O 69 mate-rialiter fieri) ut materialiter fral O G?0 advertendum) adverte O 71 et'

xp) Decretales Gregorii IX. lib. 5 tit. ? c. 15 (Conpus IURI5 CAN6NIçI, ed. Fnip¡-nrnc, II ?87-88).

xq) Petrus de Palude: In IV. Sent, ed. a Vincentio de Haerelm, Paris 15L4,57r'xr) Silvester Pnrnn¡es: Summa summárum, ed, Antwerpen 1579, lom. I,427.

429.xs) CarnreNus: Summula peccatorum, 1526, L3L-32,

xt) Martinus ab Azpr¡.curt¿: Enchiridion sive manuale confessariorum c. 27

n. 5; 6 (ed. Genova 1585,592).xu) Alfonsus Cesrno: De iusta haereticorum punitione lib. 1 c. 1? (Opera, Pa'

ris 15?1, col 1.153-60).

264

Df.248v


Sed advertendurn ?0, ut aliquis dicatur verbi gratia re-ceptor haereticorum, et idem est de aliis n, non est neces-se, ut ipsum recipiat anim,o defendendi et propagandi doc-trinam eius, nam talis potius esset haereticus quam ïec€p-tor haereticiTz, ttt dicitze M¿nrnvus V. xv in bulla contraVicleph 7a ubi etiarn ait, si quis amoïe carnali recipiat hae-reticum, eum esse receptatorem et incrirrere poenas, igiturcum dicitur oportere formaliter recipere haereticum, i.nte-lligendum isto modo est: necessarium scilioet esse, ut illesuo hospitio vel favore 75 efficiat, quantum in in se est, uthaereticus vel tutius vel securius suos errores praedicetvel ut occultetur vel ut haeresis duret amplius seu ?G lon-giori têmpore77,/sive hoc faciat ex amore huismodi?8humano sive quacumque alia intentione. Si autem quis do-mo recipiat haereticum non fugientem vel se occultatem.sed pe,regrinantem, id 7e vel 80 ratione cuiusdam 81 humani-tatis 82 vel pietate, ut illum convertat vel propter lucrurtrut in communi hospitio. non recensetur 88 receptor haere..ticorum haereticorum et idem est, si quis defendat homi-nem haereticum, quem alius iniuste vult occidere, talis sa

non est 'defensor haeretici et idem est in similibus.

Demum ex iisdem auctoribus supponendum est opor_/o f. 314 v tere' ut / haec voluntarie fr.ant / /, ita ut ad mortariter pec-/ /G p. aß candum sufficiant. unde si quis vi cogatur ad recipiendum

haereticurn, non est receptor, unde etiam oportet haeresimhominis illius 85 esse cognitam et indubitate s6 ab Ecclesiadamnatam, quoniam alias ratione ignorantiae posset excu-sari voluntarium.

aliis) ozn. K O G 72 haeretici) onr,.K O ?3 dicit) om. K D G 74 Ví-cleph) \üickleph D 75 vel favore) etacceptione D; om. K O ?6 ampliusseu) orzu. K D O 7? seu - tempore)om. D O 7B huiusmodi) om. R D O

79 id) om. G 80 id veÐ idque K;item D' 81 cuiusdam) om. K O G82 ratione - humanitatis) ex humani-tate quadam G BB recensetur) cen-setur K O 84 talis) om. K O G Bbillius) oø¿. K D G 86 indubitate) cer_

xv) MenrrNus v.: BulLa contra \{iclep\ (Bartolomeaus c¿nnerze: summa con-ciliorum, ed. Madrid 1766, 4gZ-94).

(22e)

Df.249t

tissime O B? iam breviter) om'. K O

BB dicendum est) dico O 89 et meri-î.o) om. K O 90 alias) om. K O 91

exstinguendas haereses) exsti.neuen-

dam haeresim O 92 e|-haereticos)om. O 93 ratione iniuriae) om. O

Iam brevitersT dicendum est8s pr¡mo hos omnes ilrs-

te et merito 8e posse puniri ab Ecclesia' quamvis ipsi haere-

tici non sint.

Probatur primo, quia gravissime peccant et alias e0

sunt subdiii Ecclesiae.

Secundo, quia hoc est necessarium a'd exstinguendas

haereses el et arcen'dos haereticos e2. Denique, quia etiam

infldeles alias non subditi, si ita defenderent haereticos in

iniuriam Ecclesiae,possent ab ipsa Ecclesia puniri ratione

iniuriae e3, ergo multo magis isti'

Dicoea secundo hos non incurrere omnes poenas hae-

teticorum, / quia non sunt haeretici, sed eas' quae contra

ipsos specialiter latae sunt scilicet excommunicationis ip-

so iuree5,,câp. Noueri't De sententia excommunicationis xw

et Papae reserv.atae in bulla Coenae Domini e6 primo, in-

famiae et aliarum e6a quae enumerantur e7 in cap' Eæcont'

mil,nicamils primo $ Creden"tes Extra De haereticis xY

praeterea in cap. Acctt'satus $ Si vero De haereticis in Sex-

toe dicitur praeter haec posse ad arbitrium iudicis puni-

ri et in aliquibus regionibus e8 puniuntur privatione bono-

rum omnium ee et vitae.

265

94 dico) dicendum est G 95 quae -

iure) orn. K 96 Domini) om. K O G96a aliarum) odd,. rerum D 9? et -enumerantur) etc. K 98 regionibus)locis D 99 omnium) om. K O

DE FIDE

xw)DecretalesGregoriilx'lib.5tit.39c.49(Conpuslun¡sCeNoNrcr,ed.Fntnounnc, II 910).

xy) Decretales Gregorii Ix lib. 5 tit. ? c. 13 $ 5 (conpus Iunrs Ca¡vo¡'rtct, ed.

FRIEDBERG, II 7BB).

xz) Liþer sextus lib. 5 tit. 2 c. B $ 6 (conpus IuRIs CaNoNrcr, ed. FnrposrRc, II1072).

266

Of.375r


Disputatíor sept¡ma2: De praecepto exterioris confessionis Îidei et de poenis contra peccan_tes in illud¡.

De hac materia nonnihil dicit 4 divus Tnoues supïaq. 3 art. 2 et ad illam revocabimus, quae disputat in q. 18,quae autem tractat q. 14 et 1b de caecitate mentis et hebe-tudine sensus, in eo legi possunt, nihil enim habeo, quoddicam 5, quia haec non sunt speciatia vitia et 6 distinctaab ignorantia neque est aliquod praeceptum speciale, quodad donum intellectus vel scientiae pertineat, quae

"rtu_in 16. quaestione dicit de praecepto / fidei, in superiori_busT iams explicatae sunt.

Quaestlo prima:lo Utrum sit alíquod praeceptum deconfitenda exterius fide.

Díco prímo: praeceptum est quoddam negativumnumquam exterius negandi fidem, etiamsi interius retinea-D 1. 249 v tur, quod semper et pro semper / obligat, unde contra illudagere semper 11 peccatum mortale est, quacumque rationevel motivo 12 fiat.

G p. 417

1 Disputatio) a,dd.24 vel G 2 septi_ma) ultima D O; add. huiu,s materìaeO; add,. secundae partis materiae G3 et de - illud) om. D O; illud) hoc K4 de hac - dicit) om. K; dicit) dixitD; ait O 5 nihil - dicam) ozr.. D 6

Conclusio est de fide: Matth. / lOtBJl: qui negwentrne eorünt hontirubw etc, similiterrs Luc. g[26]: qui mequbuertt etc. et 2 ad Tim. 2ll2l: si negq"ueri,mus tllum eti.pse negabi,t nos.

Secundo traditione et conciliis: Semper cnim hoc pec_oatum fuit vehernenter'14 punitum in Ecclesia, de qua ie rshabetur 16 can. 61 Apostolorum et cap. 11 Concilii Nrc¡n_

et) oqn. K D G ? in superioribus)om. O B iam) om. K O g explica_ta) disputata K 10 euaestio prima)quaeritur primo K ll semper) ozn.KOG 12motivo)metuDO 19similiter) om. K D O 14 yehemen_

(231) DE FIDE 267

ftcis) orn. K O 20 Probatur) om. KD O 21 et iniuriosum) om. D 22 elfidei) on¿. O 23 in - ipso) ozn. K O G24 hanc veritatem) hoc O 25 Elksai-

Nryb et multa in concilio ANcvnerqo cap. Presbyteros d'

50 vc et concilio Ann¡¿rnusr can. 10 et 11 vd et ELIBERTINO

can. 1 et Z ve exstatl7 etiam concilium congregatum de

hac re 18 in casu Marcellini Pontiflcisle in cap' Nunc auta.n

d. 21 vr

Tertio ex Patribus: Cr'onneils Ar'nxeNonrNusvg lib' 4

Stromatum, Aucusfiuus tract. 113 In Ïoannem' habetur

cap. Non so,Lum 11 q. 3vn et in sequenti ex Csnvsosroivlovi

hom. 25 In Matthaeum, EusrBrus lib' 6' Historiae c' 38

ubi refert Onrcncuvr in Ps. 82.

Quarto probatur 20 ratione: Nam huiusmodi negatio

fidei est intrinsece mala et rnendacium valde perniciosum

et iniuriosum 21 et fidei 22 et primae veritati et religioni

christianae' ex quo etiam constat hoc praecepto prohiberi

omnem actum, quo exterius pro'fitetur quis falsam sectam

'contrariam nostrae religioni, quia in exercitio ipso 23 ille

actus est negatio fidei nostrae'

ter) acriter D 15 qua re) quo K 16

de qua - habetur) om. Q; habetur)

est K; exstat G 1? exstat) constat

O 13 1s) odda. in facto K 19 Ponti-

ya)Ca¡¡oNnsAposror,onuvrlcan.6l;cfr.LexikonfürTheologieundKirchetom. 6, 1961' 239-40'

yb) NrcaENUrv¡ c. 11 (M¡wsr 2' 674).

í.j p""r"trr* Gratiani I d. 50 c. 32 (Conpus funrs CenoN¡c¡. ed. Fnrnosnnc' I

191-92) ex Concilio Ancyrano c' 1 (MANST 2, 514)'

yd)Ann¡,errNsrII.(a.330)c.10;c'11(Lud'Ber'¡r':Summaconciliorumom-nium, Padova 1?01, tom. II, 59)'

yd) E¡,rsnnr¡Nuv¡ (a. 305) c. 1; 2 MANsr 2, 5-6)'

it) o."""t.rrn Gratiani I d. 21 c. ? (conpus lunrs c¡¡¡oNrcr, ed. Fnrnornnc'

I 11).yg) Cr,nv¡B¡ts ALExaNDRrNus: Strornata lib' 4 (c' ?; PG B' 1254)'

íti p..r.t,r* Gratiani II causa 11 q' c'85 (Conpus Iunrs Ce¡qox¡cr' ed' Fn¡p¡-

BERc,I666)exAucusrt¡'to:Inloan'tr'113(n'2;PL35,1933)'yi)C¡rnysosToMus:Hom'25inMatth..i.e'opusimperfectuminMatth.;cfr.

Decretum Gratiani II causa 11 q' 3 c' 86 (Conpus lunrs CeNonrc¡' ed'

Friedbe¡g. I 66?).

yl) Eusrrrus: Hist. eccl. lib. 6 c' 3B (PG 20' 598)'

K1.27r

Of.375v

268 FRANcrsco suAREz (2BZ)

Contra hanc veritatem 24 erraverunt olim dicti Elkesai_tae 25 apud Eusrsruùi supra et C6srnuv¡ ym verbo Martg_

D f' 250 r rtum haeresi b, qui negabant esse peccatum / negare chris-tum in to'mentis, dummodo mente interiori retineatur.Quae haeresis nulrum habet fundamentum et praeter dic-ta 26 damnata est a Fabiano papa cum quodam concilio 2?,

ut habetur 28 in eius decretis et prura contra iliam 2e videripossunt in Eþapharno'vn lib. t haeresi 1g.

Advertendum ulterius est in hac conclusione s0 quos_dam / etiam cathoiicos censere praeceptum hoc non pro_prie ad fidem per se 31, sed ad religionem spectare, nameatenus est malum negare fidem, quatenus negatur Deocultus debitus et / qui .ex metu idolo sacrificat 82, contra_religionem certe 33 peccat. Sic videtur sentire Navennus yoin principio Manualis, sed probabilius videtur, cum profes_sio 3a fidei exterior habeat suam propriam honestatem dis-tinctam ab honestate religionis, per se malum esse contraillam agere atque adeo ex vi huius virtutis proprio prae_cepto esse prohibitum. Unde etiam probabils est illum ac_tum sacrificandi idoro s5 directe quidem habere distinc-tam s6 malitiam contrariam praecepto religionis, tamenindirecto habere m,alitiam p,roprie s? contrariam huic prae_cepto, quia ille non tam directe et expresse 88 quam ìndi_recte ,et implicite Be negat veram fidem; econtra vero 40

fieri potest, ut quis peccet d.irecte at expresse a2 negando fi_dem nullum falsum cultum Dei exercendo et tunc peccatcontra hoc praeceptum directe ct non contra r,eligionem.

D G BB certe) ont. R O G 84 pro-fessio) confessio G Bb idolo) om. KG 36 distinctam) om. K D O 87proprie) om O G 3B et expresse)om. R O 89 et implicite) om. O 40vero) om. K 41 directe) om. K O G

ym)Alfonsus cesrno: Adversus haereses lib. 10 haeresi 1 (opera, paris 1571,col. 688).yn) Errenaurus: Adversus haereses lib. t haenesi 19 (pG 41,26g),yo) Martinus de Azprr.curre: Enchiridion sive manuale coniessariorum, prae-

ludium I n. 1b (ed. Genova 158b, 6).

tae) Elchesitae D G; Elgesiti O 26praeter dicta) praeterea G 2? cum _

concilio) orn. O 28 habetur) om,. K29 plura - illam) orru. K O 30 in -

conclusione) om. K O G 81 per se)om. K O G 82 sacriflcat) immolat

(233)

Df.250v

G p. 418

Of.376r

42 expresse) om. O 43 confitendumel) om. O 44 et Profitendam) om. KO 45 hic et) om' D O 46 ex illo)om,. E G 4? sed - explicetur) om. KD 48 ratio-Praecepti) om. K D G 49

269

posse) on¿. K D O 50 per se) orn.KG 51 ut-etc.)om.DOG 52

citato) dicto O 53 valde) om. K 54

vel docere) om. K O 55 ad - spectat)ex caritate obiigat K 56 voco - do-

DE FIDE

Dico secundo: etiam tenetur homo aliquando prae-

cepto affirmativo ad confrten'dum u1 +s profitendam 44 fr'

dem exterius.

Ita divus Tnoues / in illa q. 3 art. 2. hic et a5 colligitur

satis ex illo a6 a dRom. 10i10] : corde cred)i.tw ad ittstitio,m,

úe o)utern confessio Jít ad) so'Iutenu.

/ Sed ut explicetur a7 raäo et modus praecepti as, ad-

vertendum est duobus mo'dis posse 4e obligari hominem ad

hanc confessionem:

Primo praecise et per se ratione fidei.

Secundo ratione aliarum virtutum. Hic secundus mo-

dus per se patet, nam omnis exterior cultus Dei est per

se 50 quaedam frdei professi6 ut oratio etc' 51 et hic cultus

sine dubio per se in praecepto est, quia cum homo constet

corpore et anima et utrumque a Deo habeat, utroque etiam

tenetur Deo cultum 'd.are, de quo maxime loquitur Paulus

loco citato s2, sed hoc praeceptum per se virtutis religio-

nis est et quia determinatio temporis' pro quo obligat, si

ex natura rei loquamur, difficilis valde 53 est, provisum est

a Deo per Ecclesiam, ut sint determinata tempora et loca

dandi Deo huiusmo'di cultum. Praeter quae raro obligat, ni-

si propter urgentem aliquam necessitatem salutis propriae

aut proximorum aut divini honoris aut fortasse etiam

propter maximane et communem utilitatem. Eo'dem modo'

ait divus Thornas, potest obligare hoc praeceptum, quando

necesse est confiteri vel docere 5a fldem, ne alii scandalum

patiantur aut avertantur I a flde, quo'd sine dubio certum

est, tamen obligatio haec in privata persona ad caritatem

ve1 misericordiam spectat 55' voco privatam, quae non te-

netur ex officio docere 56, in publica vero õ7, quae ex offi-


cio docere tenetur, ad iustitiam, de qua obligatione dice-D f. 251 r mus in materia de caritate, / potest etiam haec obligatio

revocari ad fidem, sicut similis obligatio reperitur in om-nibus et singulis s8 virtutibus; unaquaeque enim virtusobligat nos, ut alios non inducamus verbo et exemplo adoperandum contra illam virtutem5e, quae obligalio6o per-tinet ad materiam de scandalo, ut dicemus 60" suo loco.

Primus vero modus obligationis scilicet positivus et 61

affirmativus praecise 62 ex vi huius virtutis fidei difficitiusexplicatur 63, quia affirmativum praeceptum non obligatnisi tempore necessitatis, nurnquam autem occurrit neces-sitas confitendi fidem nisi ratione religionis vel similis vir-tutis.

Et ratio esse potest: nam fides perfecte conssummaturin mente, unde per se non postulat in exteriorem actumprodire, nisi aliae 6a virtutes id requirant, unde divus THo-MAs supra loco citato 65 praeter supra citatos casus, quiad alias virtutes spectant, solum adiunxit obligationemconfitendi fidem natam potius ex praecepto negativo quamex affirmativo; debet enim quis confiteri fidem, quandoipsum tacere esset implicite negare fidem, quod quomodoaccidat in sequentibus quaestionibus 66 et haec est primaoportunitas et praecipua6T, in qua obligat hoc praeceptumaffirmativum ex vi fidei, fortasse etiam ad hoc praeceptumspectat obligatio illa profitendi exterius fidem per baptis_mum, nam licet illa determinatio ad baptismum 68 sit deiure positivo divino, tamen per se ex natura fidei videturnecessarium, ut horno saltem aliquando teneatur exteriusostendere se fidelem, praecipue cum tenere debeat quam-dam communem fidem unius Ecclesiae sensibilis et visibi_

cere) oz¿. K O G 57 vero) om,. KO G 58 et singulis) om. O 59 illamvirtutem) suam honestatem D G 60quae obligatio) quod K D O 60adicemus) dicetur K O 61 positivuset) om'. K D G 62 praecise) praeci-

pue G 63 difficilius explícatur) difff-cilior est K 64 aliae) aliquae K O65 loco citato) om. K D O 66 in -quaestionibus) infra O 6? et prae.cipua) on¿. G 68 ad baptismum) om.K O 69 et visibiliter) om. K D O

(235)

Df.251vG p. 419

of.3?6v

?0 latius) ozr.. O ?1 ostendemus) di-cemus O; explicabitur G; om' Kiadd. (1. 376o) Nativitas Domini nos-

tr'i lesus Christi secundum canìem'inchoatus est annus 1584 Domini O

?2 quaestio secunda) quaeritur se-

lis, in qua necessaria / est exterior professio fi//dei, utmembra sensibiliter et visibiliter 6e 'coniungantur; fortasse

etiam, quando ipsius fidei et religionis honor periclitatur,ipsa fides per se obligat ad sui manifestationem' ut in se-

quentibus quaestionibus latius 70 ostendemus ?1.

/Quaestio secunda?2: Quíbus modis peccetur verbiscontra conless¡onem fidei73.

Primum fundamentum huius materiae esse debet aliud

esse ocultare fidem, aliud negare; nam primum 74 est so-

lum negativum quid, sciiicet non confiteri se talem 75, hoc

vero est positivum, scilicet negare se esse fidelem.

Ex quo tria 76 sunt certa 7?:

Primo negare fidem verbis aut factis aut quibusvis sig-

nis semper esse malum, quia est commissio contra prae-

ceptum negativum divinum, quod semper et p'ro semper

obligat et cuius trangressio non excusatur propter ullummetum, ex I. II. Q. 3 a' 2.

Secundo certum est occultare fidem per se non semper

esse malum, quia solum est omissio actus' qui non semper

est in praecepto, quia praeceptum affirmativum confiten-

di fidem 7s non pro semper obligat.

Unde fit tertio 7e occultare fidem eo tempore, pro quo

urget obligatio praecepti huius affirmativi esse etiam in-trinsece malum, quia est contra praeceptum divinum 80.

His positis e tota difficultas huius 82 materiae consis-

tit in duobus:

27L

cundo K 73 fidei) ad"d'....e1c. O 74primum) ittud D 75 se talem) ory¡-

O 76 tria) duo D O 17 tria - certa)om. K ?B confltendi fidem) confiten-dae fidei D; om. K O ?9 fit tertio)certum est K B0 divinum) fidei O

DE FIDE

272

D f.. 252 rKf..21 v

of.37?r


Primo, quando agere vel ommittere aliquid 83 sit oc-cultare fidem 8a, quando vero 85 sit negare.

Secundum est, quod. sit tantum occultare, quando sitcontra obligationem affirmativam /praecepti hic et nuncobligantis, quando vero non sit huiusmodi 86, minime sz/.

Circa quod advertendum est 8s confessionem fidei etsimiliter ,occultationem fieri posse et verbis et factis et pri-vationibus istorum verborum et facto,rum 8e, scilicet silen-do e0, nam his omnibus significare potest homo suam men-r^..^ :-r---:^------ , -1.- - rùe¡r¡ r.rrûertulerlr eL atrquuIlloqo I'euglonem pI..On¡eIf. ¡)ed estdiversitas inter verba et facta, nam verborum primariususus est significatio, at vero aliarum / actionum et vestiumet sirniiium signorum exteriorum ei est alius usus per seprimo intentus praeter significationem, quamvis secunda-rio ad significationem trahantur e2 et ideo diversa est diffi-cultas e2u huius materiae e3 in confessione fidei per verbavel per facta, de qua propterea distincte et singillatim ea

dicemus suo ordine s5.

Dlco prlmo negare verbis expressis et e6 apertis e7 resfidei esse veras et sibi certas et indubitatas, semper est pee-catum mortale contra praeceptum de confitenda fide.

Haec conclusio e8 est per se ee nota ex prineip,iis positis,quia est directe eontl.a praeceptum negativum divinum,Dixi autem et sì.bi eettos, quia si quis Ínterrogatus de veri-tate et certitudine religionis christianae responder€t se ni_hil de rebus illis scire, pecearet contra praeceptum confes_

8l his positis) ita ergo G 82 huius)srn. G 83 aliquid) om. K; v€rumG 84 fidem) om. K G 85 quandovero) et quando K 86 non - huius-modi) or¿. K G; sit huiusmodi) oør.O 87 minime) urn. D O BB adver-tendum est) adverte O Bg et facto-rum) ozr,. O 90 scilicet silendo) om.K D G 91 et similium - exteriorum)

etc. O 92 trahantur) deriventur O92a diversa - difffcultas) diversitasdiffícultatis est O g3 huius mate-riae) øn¿. K O g4 ef singÍllatim) on¿.K D O 9b suo ordine) om. K O G96 expressis et) om. G g7 et apertis)om. K O G gB haec conclusio) orn.K O 99 per se) om. K A 1 ex-po-sÍtis) om. D G la illas) eas K D;

(237)

G p. 420

D f.. 252 v

DE FIDE 273

sionis fidei, quia, ille rneg'at illasl" veritates2 et illam2'doctrinams sibi,esse certam et verama, quod est contra

huiusrnodi praeeeptum et rnoraliter est / afirrnare et con-

fiteri 5 illam doctrinam sibi 6 esse dubiam et incertam,

unde sine dubio faceret magnam iniuriam 7 suae religioni,

qui ita respo'deret 8.

Dico secundo: Qui ve'rbis profitetur / se esse Turcam

vel Lutheranum e, peccat etiam semper contra hoc prae-

'ceptum.

Nam hoc ipso 10 ille profitetur se existimare r1 i[amsectam esse veram atque adeo nostram' quae illi contra-

ria est, esse 12 falsam. Item ille est exterior haereticus ve1

Turca ; item si diserte et 13 explicite la fateretur dogmata

illius 15 sectae 16.etiam 1? esse vera, faceret contra hoc prae-

cepturn, ergo etc.

Dico;tertio: Qui interrogatus,'an sit'christianus'18,verbis negat se esse christianum, semper:peecat contra hoc

praeceptum neque unquam idls licet.

Est communis doctorum omnium et indubitata sen-

tentia 20.

,Fundamentum posuit Aucusrrwus 2l vp lib. Contra

mendacium c. 2 agens contra .Priscillianistas, qui p'ropter

bonum finem dicebant interdum hoc lieere, quia non so-

om. G 2 vetitates) onq. G 2a illam)om. D 3 et - doctrinam) oø¿. K O

4 certam - veram) certas'et veras KO 5 et conflteri) om' K D O 6 sibi)orm. K ? faeeret .iniuriam) mâgnaût iniuria sibi et K-D; 'facit mâgÐarn

iniuriam O B qui resPonderef) om,.

K D .O 9.f-utheran¡.rm) haeret[cumO 10 nam - iPso) om. O 11 ille -

existirnare) exÍstimat K 12 esse)

esse) or.n. K D G l3:díserte et) om.K D 14 et explicite) om. O 15

iltius) suae G 16 illius sectae) illaO; Lutherana [?] verbi gratia D

1? etiam) otn. K D O 18 interroga-tus -.Christianus) orn. K O G 19 id)om,. K D G 2},doctrinam - senten-tia) or¿. K;.omnium - sententia) orn'

yp) Aucusr¡¡¡us: Contra mendacium c. 2. (PL 40, 519).

274

o t.377 v

Df253r

O G 2L fundamentum Augustinus)ex Augustíno O 22 vel - Deum) orn.K O 23 negâre Christum) hoc O24 conlta - et) om. R O 25 et im-plicite) or¿. D 26 fere) om. K O 27omnia) om,. K O G 28 exterior sal-tem) om, K O 29 quaecumque) om.K O G 30 hoc) onx. K D 81 prae-

TRANCISCO SUAREZ (238)

lum, inquit, negant Christum, qui negant Christum esse velesse Deum 22, sed etiam qui negat se esse christianum,sed negare Christum 23 est contra confessionem et 2a in-trinsece malum, ergo.

Maior patet primo ex exemplo Petri, qui negando seesse discipulum Christi, negavit Christum iuxta illud[Matth. 26,34f ter mie nega.bis.

Secund.o, quia, qui negat se esse Christianum, negat secred.ere in Christum, negat ergo se credere Christum esseDeum et illius religionem veram, ergo negat fidem.

Tertio virtute et implicite 25 fatetur se esse alteriussectae.

Denique omnes fere 26 martyres /, ne hoc negarent,sustinuerunt o.mnia 2? tormenta et in Ecclesia semper estexistimatus apostata exterior saltem 2s, qui ob quaecum-que 2e tormenta hoc 30 negaverit, / videantur multa ex pa-tribus 11 q. 3.

Sed advertendum est hoc praecipue 81 intelligi, quandoaliquis intuitu religionis interrogatur, an sit christianus;nam interdum sub nomine christiani is, qui inter,rogat,aliam conditionem ad religionem non pertinentem vult in-quirere, ut verbi gratia quando est bellum inter turcas etchristianos et aliquis christianus 32 interrogatur a Turca, ansit christianus, reverâ non vult interrogare, an profitcaturillam 33 religionem, sed solum an sit de exercitu inimico.Similiter quia christiani in principio sa saltem 35 apud In-dos 36 multa fecerunt mala 3?, nomen Christiani s8 erat odio-sum 3e et sic a0 Indi al nomine chiistiani 42 non intellige_

cipue) ozn. K O G 82 christianus)om. K O G BB illam) eam K; talemG 34 in principio) om. K G Bb sal-tem) om. K O G 96 Indos) IudaeosG 3? mala) ødd. ita ut O BB chris-tiani) illud K D G 39 odiosum) K40 sic) ont^. K D G; add. hoc O 4IIndi) or¡¿. K D O 42 christiani) on¿.

(23e) DE TIDE 275

bant nisi malefactor,em quemdam. In his et similibus casi-

lous, si quis interr'ogetur, an sit christianus' non peccat

contra confessionem frdei negando, quia non respondet iux-

ta p,ropiam nominis signifiactionem4s, sed ad mentem in-

terrogantis, quod docuit +a divus Tnoues lect' 2 in aõ ad

Rom. 10, ubi dicit confessionem fidei esse in praecepto,

quando exigitur a tyranno a6 persequente fidem, non si exi-gatur ab 47 eo, qui persequitur malefactorem vel inimi-cum.

Dico quarto: Qui Ínterrogatur a tyranno, an sit chris-

tianus vel credat hanc / fidem, si verbis amphilogicis uta-

tr¡r vel ita se gerat, ut tyrannus et alii concipiant ipsum

negare fidem, peccat. contra confessionem fidei, quamvis

non neget expresse, itaque tunc tenetur positive illam con-

fiteri et non occultareas f nullo obstante mortis periculo.

Non est tam certa conclusio ae sicut praecedens, sed

est ita vera, ut contraria non sit probabilis practice nec

secura, tenet õ0 divus Tnoues q. 3 art. 2 ad. 2 51 et reliquitheologi et colligitur ex HmnoNYMo cap. Eæi'sti'rnd,nt IL q.

3ys C¡rnysosrouro cap. No'Ii ti.n'uerevt ibidem qui lateillam conflrmat62, Cvpnm¡qovs lib. 2 ep. 3 et lib. 2 ep. 7 rs.

Colligitur ex verbo Christi Lucae 9[26] et Matth. 10

l33l: qu,n me erubuertt coT a:rn hornìnt'bt*s etc., ubi distin-guit Christus Dominus haec duo: negare et eru / bescere

ipsum 5a et hoc secundum maxime accidere õ5 videtur,

Df.253v

G p. 421

Of.378r

O 43 sig¡iflcationem) interrogatio-nem K 44 quod docuit) om. R 4õ

in) super D G 46 tYranno) christia-no K O 4? exigatur ab) intelligatur

ex K 48 et non occultare) om, K49 conclusio) om. K O G 50 tenet)om.KO 51 ad2)om.KDG 52

ibidem - confirmat) om. K D 53 et -

yq) Decretum Gratiani II causa 11 s. 3 c. 84 (Conpus luRrs CANoNrcr, ed.

FRrEonERc, I 666) ex HTERoNYMo: Ad Tit. 1 (PL 26, 611).

yr) Decretum Gratiani II causæ 11 q. 3 c. B8 (Conpus lun¡s CexoNlcr, ed.Fnlnonunc, I 66?).

ys) Cvpnrlxus: Ep. lib. 2 ep. 3 (ep. 53; PL 4, 5?2-389; nihil refert ad rem);Iib. 2 ep. 7 (ep 31; 4, 310).

27ß FRANCISCO SUAREZ (240)

quando {uis5a non :confi.t€tur:Christum eo tempore, quomaximae est necessitàtis 5?.

Unde sumitr.lr'ratio, quia tunc maxirne 58 est articulustemporis ãe; p,ro quo obligat praeceptum confessionis 60 fi-dei:

Primo: .Q,uia tunc dissimulare non fit moraliter sinemagno scandalo et propterea sine magna iniuria 61 fidei.

Secundo: Quia tunc dissimulare est virtute negare,unrle in iiia epistola CypRraNrvt recte dicitur: hac tryory,rwt, quo atd,en uo'luit paruisse.

Tertio: Quia tunc ille cooperatur, ut tyrannus et aliiexistiment se negaïe fidem et consentire illorurn voluntati,quod aperte est contra confessionem62 fidei.

'Contra rhanc concLusionem6s aliqui tenuerunt et tri-Ð t.2t4 r buitur .A,onreNo/, de cuius sententia dicemus Bn q. 4 et fun-

damenturn eius erat 65, quia ille in eo casu non decipitK'f. 28 r ¿liurn;66/ et consequenter non negat, ,sed perrnittit alte-

rurn 67 ,seipsum decipere, hoc autern non e"st intrinsece ma-lum.

Et confirmatur: nam si iste non inter,rçgaretur, nonteneretur confiteri positive,Gs fidem, sed haec 6e interroga-tio tyranni non est potens ad imponendum ?0 praeceptum,ergo 71.

ep. 7) oøn..fl 54 ipsurn) om. K O '55

acc'idere).esse,K'O G 5.6 quis) chris-tianus O 57 eo - necessitatis) tem-pore necessitatis D; quando neces-sitas est O .58 maxime) am. O G59 temporis) om. .K D; fidei O 60confessionis) profess.ionis O 61 iniu-

yt) 'Cvpnre¡'rus: Ep. 31 (Ff.4,.810 B).yu) Heonranus VI. cfr. infra zp).

ría) ig¡lominia G 62 confessionem)virtutem O 63 hanc 'conclusionem)om. O 64 de - dicemus) de quo O65 erat) est D 66 alium) ot¡n. K 67

,alterum) alium O .68,positive) .om.,G69 haec) orn. K .D G ?0 ad irnpo-nendum) imponendi O 7L ergo) om.

(241) DE FrDE 277

Se'd respondetur ad argumentum illu'd illum 72 non

tantumperrnittere,se,dmoraliteretiam'c.oope.rarietdein.,de non solum permittit, sed etiam aliquorno'do 73 facit' ut

'aliiputentTasenegarefidemidquenon'omnino?5'sedoccasione sumpta ex responsione eius et denique' quamvis

permittereilludnonsitperse?6intrinseceTTmalumsem-pêï 78, tamen permittere eo tempore, quo obligat pracep-

tum affirmativum, est malum'

Unde ad conflrmationem'respondetur interrogationem

tyranni non imponere pïaeceptum, sed constituere homi-

nem in ea 7e occasione et tempOris oportunitate, in qua ta-

cere non potest aut dissimulare 80 sine iniuria fidei'

Solum adverte 81 non oportere semper' ut haec con-

fessio in illo articulo sz fiat per expressa verba' Nam si in-

te,rrogatus taceret, ita tamen, ut eo ipso quasi contemne-

re 83 iratum 8a tyrannum videatur 85, satis confitetur frdem,

Itaque solum est adverten,dum 86, ut moraliter ita se gerat,

utnuilamprobabilemsuspicionemplavammoralitersTde,de praebeat, se'd firmum et constantem se ostendat'

Sedquaere8S,âflhochabeatlocumininterrogationeD f.264 v privati hominis, an debeat esse auctoritas publica8e. / Qui-

damdicunt,quan'doaliquisinterrogaturabhominepriva-to, posse licite non respon,dere et illum etiam in dubio re-

o f. 378 v lincluere / dicendo: quid ad te pertinet e0 aut quid tua el

vel quid simile e2.

Sed in hoc servanda est regula divi Tuouee: nam si

G p. 422 tacendo vel re/spondendo isto modo moraliter existimari

K D O ?2'illum) om. K 73 aliquomodo) om. K D O ?4 Putent) cogi-

tent O G 75 omnino) am. KD O 76

per se) oTn, D O G ?? intrinsece)om. K ?B sernper) om. K D O 79

ea) tali G B0 aut dissimulare) orr¡'

D O 81 solum adverte) tamen addo

G 82 in - articuio) om, K D 83

contemnere) conternneret O B4 ira-tum) oørr. K D G 85 videatur) on¡. O

86 itàque - advertendurn) nota igiturO B? moraliter) om. K D'G BB sedquaeres) quaeret quis O 89 an - Pu-blica) oryn. O G; an solum Publice K90. pertinent) am. K.O 91 aut - tua)o¡m. D G 9? aut, - sirnile) orn. O 93


potest probabile illum indicare se non esse christianum, idnon licet, etiamsi interrogatio fiat a privato homine, quan-do vero id non sequitur moraliter e3, licebit non respond.e-re et in huiusmodi privatis interrogationibus, ut arbitror ea,

regulariter e5 ita est; nam qui ita respondet privato homi-ni, iuxta communem hominum conceptionem e6 tantum e?

reiicit talem e?n interrogationem e8 tamquam impertinen-tem et potius eo modo indicat respodens se esse christia-num, sed ad vitanda aliqua incommoda tunc nolle ee aper-te loqui, quapropter moraliter fere 1 numquam hoc erit pec-catum mortale, sed valde raro 2.

Quaestia tertias: Utrum blasphemia sit peccatum con-tra peccatum contra confessonem f¡-dei. q.uod per verba committitur4-

Expeditur quaestio 13 et 14 divi Thomae 5.

Blasphemia generali quadam significatione significatomnem execrationem seu maledictionem, etiamsi fiat inhomines 6 iuxta illud ad Tit. B[1-2] ; adm,o,me zllos nemi,nemblo,sphemnre, id. est maledicere, ut THnoruylAcrusyv etalii exponunt, unde AucusrrNusyw lib. De moribus Ma_

D f. 255 r nichaeorum / dicit blasphemare esse de bonis male dicere.

Sed iam usu Patrum et theologorum blasphemia signi-flcat sacrilegam maledictionem vel exsecrationem in Deumvel sanctos, unde Huco ¡r Sexcro VlcroRr p, yx lib. Defructu carnis et spiritus c. 6: blasph,emia, est, inquit, cumquadam,p,rabrosaireltgio,sitateinali,um"iaanlatarnaledu¿c-tio.

moraliter) om. K g4 ut arbitror) on¿.

D O G 96 regulariter) moraliterD O 96 conceptionem) existimatio-nem K; modum O 97 tantum) or¿.KDO 9Tatalemom.KDG 9B

interrogationem) quaestionem K gg

nolle) se non velle O I fere) vereO 2 sed - raro) ona. K O G 3 eua-estio tertia) quaeritur tertio K 4quod - committitur) in verbis consis-tens K 5 expeditur - Thomae) onr.K O G 6 etiamsi - homines etiam

yv) THrornvlAcrus: In Tit. B (L-2; PG lZ5, 168).yw)Aucusrr¡rus: De moribus Manichaeorum (lib. 2 c. lI; pL 82, 1Bb4).yx) Huco de sancto victore: De fructibus carnis et spiritus c. 6 (pL 1?6, 1000).

(243)

Df.255v

G p. 423

respectu hominis O 6a Victore) odd'

in rnørg, Lectio O B PraecePto con-

fessionis) confessioni K I Alexan-

der) oø4. K O G 10 vero) om'KD G

11 tantum) om' K O G 12 religio-

nis praecePtum) religionem O 13

confirmatur simiti) orn' O G 14 fac-

yY) Dominicus Soroyz) Alfonsus Cesrno

279

tis) operibus D 15 ut - imPrecando)om, K D O 16 Praeceptum et) orir.

K O G 17 u1 Patet) om. D 18 etpropria) om". K D O 19 breviter)om. K 20 inûdelium seu) onl. K O G21 non credo) ut Lutherum ac nego

l?l G 22 ceúe orn. K. O 23 qua-

DE FIDE

De hac ergo blasphemia ? es't prima opinio esse pec-

catum directe contrarium p'ra€cepto confessionis 8 fidei' di-

vus THoMAs q. 13 art. I' Ar'nxex¡nn e Hnr'nnsrs 2' p' q' 148'

Soro vv lib. B De iustitia q. 2 att' 3, Cesrno v" lib' 1 De

punitione haereticorum c' 12'

Secunda vero 10 opinio, quam videtur tenere Nnv¡-

RRUS q. 1 citatus est hoc peccatum esse tantum 11 pecca-

tum conira religionis praeceptum 12, quia solum est con-

tra cultum Deo debitum ex virtute religionis'

Confrrmatur a simili'13: sicut si quis factis la i'rrogaret

iniuriam Deo aut sanctis non animo infideli, sed odio quo-

dam vel ira, non peccaret contra fidem, sed contra religio-

nem, ergo similiter hic.

Confirmatur secundo: Nam hic'modus blasphemiae

contingit non solum asserendo aliquid'contrarium fidei' sed

etiam optando, ut fit imprecando 15' vel turpiter et obscoe-

ne verbis sacris utendo et tunc peccatum hoc non est con-

tra praeceptum et 16 confessionem fldei, ut patet 17' et ta-

men vera et propria 18 est blasphemia'

Sed breviter le dicendum est utrumque bene explica-

tum esse verum' supponendo non esse sermonem de omni

blasphemia/, sed de illa, quae fit per verba continentia

significationemquamdaminfidelemseu20contrariamfideivet quamdam apostasiam ext'eriorem et quasi materialem'

ut cum quis dicit: non 'credo 21 et similia' Nam / sine du-

De iustitia et iure lib. B q. a. 3: nihil refert ad rem'

De iusta haereticorum punitione lib' 1 c' 12 (Opera, Pa-

ris 15?1, col' 1.118-24).

za) Martinus ad Azpr¡,curre: cfr' supra yo)

280 FRANCISCO S.I'AREZ (24+)

bio haee verba continent malitiarn corÍtrariam directe re-Iigioni, ut argumentum probat et,si fiant,animo infideli veleerte 22'animo exterius negandi fidem, continent etiam ma_litiam.contraria.m confbssioni fidei, ut per se patet, si verodi,cantur solum ex quadam 23 ira vel,odio; e.tiam a2 continentmalitiam contrariam confessioni fidei, sed indirecte, quiahaec malitia est intrinseca et inseparabitis a tari matãriaet talibus verbis 25 et ad contrahendam maritiam aricuiusspeciei non neccessa.ria intentio operantis, ut ex 2.2. cons_tat 26, sed satis est efficere materialem actionem volunta_rie 27, cui adiuncta est, per se illa malitia.

Quod etiam confirmatur: nam talia ys¡b¿.de se sunteontraria praecepto confessionis fid,ei 2s semper 2e et aliasvoluntarie dicuntur. ergo. Uncle fa-cile s0 etiam constat hocpeccatum genere suo mortale esse, nisi ex,indeliberationesit veniale.

Potest autem dubitatri, an etiam ex.levítate materiaepossit fieri veniale.

Et breviter sr respondeo minime posse intelligi si lo-quamur 32 de blasphernia includente. exteriorem infidelita_tem, de qua hic loquimur.B', quia semper huiusmodi mate_ria est res gravissima, si autem esset sermo de a.Iii'srblas_phemiis pure contra religioraem, non esset inconvenienso f' 379 v aliquando €ss€; veniare ex/revitato.nrateriae,.ut tenet srr,_D f, 256 r vEsrER zþ verbo btøspttemiu $ 4,et NrvrRnus*c c. 1r nu=.mero B? 3a

dam) orn. K 24 etiam) om. K 28.-verbis) om. R Q G. 26 ut - constat)om. K 2? voluntarie) om..K O 28ffdei) or¿. K 29 semper) qnt,. K D O

30 fAcile) om. K A Bl et breviter)om. O 82 si loquamur) om. K G;loquamur) loguimur O BB loquimur)arn. K 84 numero g.T) numero g2 D

zb) silvester pRr'Rras: summa surnmarum, ed. Antwerpen 157g, to,r¡r, I, g7);zc) Martinus ab Azprr,cusre: Enchiridion sive manuals. confessariorum c. 12n. 87 (ed. Genova 1b95, 1b6).

(245) DE FrDE 2Bt'

Advertendum est autern praeterea circa hoc pecca-

tumssex'divoTuoMAposseinterdumcommittimereinte-rius etiam sine infidelitate intellectus 36, ut si quis interius

' secum loquens verba huiusmodi 37 blasphemiae contra

Deumloquituretilludpeccatumestcontraconfessionemfidei et religionem 38, quam aliquis facere tenetur non so-

lum exterius, sed etiam interius secum loquens' Neque

obstat,quodAucuSTlNUszdlib.Cont.ramendaciumc.]'9dÍcit ss blasphemiam numquam esse sine falsitate ; 'est

K f. 28 v enim verum numquam esse / blasphemiam, de qua loqui-

mur, sine locutione falsa externa aut interna' quamvis esse

possit sine iudicio falso contrario fidei'

Ex quibus omnibus a0 praeterea intelligitur, quo'd di-

vus Tnouns q. 1E dicit btasphemiam esse maius peccatum

infidelitate. Inteltigitur enim non de quacumqque blasphe-

mia,seddeilla,quaefitinfidelianimoetadditextremaminfidelitatem; nam haec includit malitiam contrariam fi-

dei et confessioni fidei et religioni. si vero praecise com-

paremus has malitias, scilicet eam' quae est' contraria re-

Iigioni et quae est contraria confessioni al fidei¡ sine dubio

haec maior est ex suo genere, quia est'contra nobiliorem

virtutem et privat maiori honestate, malitia autem interio-

ris infidelitatis hanc etiam a2 utramque superat ex suo ge-

nerqquamvisCesrnosupradicatblasphemiaminhominefide1i esse gravius peccatum, quam infidelitas illius, qui ex

D f. 256 v igno,rantia errat, quia plurimum excusat ignorantia l un-

de a3 1 ad Tim. 1 t13] : blusphqnus fui, seðI rnl'serico,l'd"ln'm

consecutus sunt, quiaxgnoretus feci et videtur favere di-

G p. 424 vus / AuCuslrNUS ze 2 conlra mendacium c. 9. sed in hoc

non potest certa regula designari, quia licet peccatum infi-O f. gB0 r delis aa sit levius ratione ignorantiae, tamen in suo / gene-

35 circa - Peccaturn) om. K G 36

intellectus) snuKO G 37huiusmo-

dí) om;. K O 38 et religionem) om'

K O G 39 dicit) ait O; o¡m. K' 40

omnibus) om, K G 4L confessioni)onn.D 42 etiam)o'¡n.KOG +3

zd) Aucusn¡cus: Contra mendacium c. 19 (PL 40, 546).

ze) Aucusr¡Nus: contra mendacium ]ib, 2 c. 9,(iiber unicus c. 19; cfr. zd)


re et specie est gravius et aliunde tale peccatum in homi-ne fideli fere a5 semper est ex vehementi aliqua passione,quae plurimum minuit voluntarium et ideo pro ratione cir-curnstantiarum potest esse gravius vel levius peccatum.

Ultimo colligi potest ex dictis, quid sit proprie blas-phemia in Spiritum Sanctum, de qua re divus Tuoivles q. 14propter locum Matthaei 12LB2l: om;ne p,eccatwn et blasp,he_miø remittettn h'orrninrbus, spi,rttus a.utqn bro,sp;lternra nonrennútetttr eäs, de quo multa dicunt a6 doctores a7 in 2 d,.43, specialiter a8 DuneNDUS ,f et Bo¡revr¡truRA 4e et Mensr-Lrus 50 q. 23. Sed quia haec õ1 res habet locum proprium inmateria de poenitentia, ideo 52 dicendum est 58 breviterblasphemiam in Spiritum Sanctum esse il1am, peï quamopera ve1 signa 5a a Spiritus Sancto facta ad salutem et bo_num 55 hominum in pravum sensum et finem malitiose tor_quentur et peculiariter in illo loco blasphemia in SpiritumSanctum dicta 56 est illa a Christo Domino 5?, quam Iudaeiprotulerunt dicentes 58: i,n Beelzebub prt"nczp,e daemomio_ru'm eäc-t't daemornase. unde blasphemia in fitium hominisibi dicitur et 60, per quam pharisaei calumniabantur vitamet humanam conversationem Christi Domini, unde illa 6r

dicitur irremisibilis non simpliciter, sed / comparationehuius propter magnam difficultatem, quia iila opponit di_recte impedimentum gratiae et indurat cor hominis et pro-cedit ex vehementi malitia aut odio contra Deum; ita pa_tres communiter exponunt 6r: Ammuesrus zs lib. De com_mr¡ni essentia divitatis, Aunnosrus zh lib. 1 De Spiritu

Df.265r

unde) iuxta illud K; om. O 44 in-fldelis) blasphemiae O 4b fere) ve-re D 46 multa dicunt) orn. K O 47multa - doctores) plura scholastici G48 specialiter) om. K O 49 Duran-dus - Bonaventura) orn. K; et Bona-ventura) om. O G b0 Marsilius) ødd.dlet. clist. K 51 haec) om. K O Bz

ideo) on¿. K O G bB dicendum est)dico G b4 vel signa) orn K O 55 etbonum) om. K O 56 dicta) om. K57 a - Domino) om. R bB quam di-centes) de qua Christus K 59 dae.moniorum - daemonia) etc, K O G60 ea) illa O; om. K 61 ita - expo-nunt) est communis patrum K: est

zf) Dun¡nrus de sancto porciano: In IV libros quaestionum plurimarum re-solutiones, Paris 1b08, f. 230.

zg) Aruarvesrus: De communi essentia divinitatis (n, 4g; pG 28,74).

(247) DD FrDÊ 283

Sancto c. 3 et lib' 2 De Poenitentia c' 4' HrunoNYMUszr in

Matthaeum, HtLeRrus zr Cunvsostowtuszm et g'raeci' idem 62

Hrrnor'¡vluuá " ep. ad Marcellam incipit 63: e'st breui's

quaestu'mcula, aliter exponunt Aucustlxus zu et scholas-

tici6+,seddictaexpositiomihivideturliteraliseta'dpro-Positum nostrum sPectans'

Quaestioquartads:Quibusmodispecceturcontracon'' lessionem fidei per alia signa vellacta.66

Of.sS0vlDifficultashuiuso?quaestionisoriturexeo'quodusus quaïundam rerum vel actionum 68 vel signorum est

itapropriusfidelibusvelinfidelibus,utsichristianusuta-tur rebus vel signis p'ropriis infidelium' ut se occultet vel

G p. 425 omittat, quae sunt propia / fidelium in eundem finem' ur

abstinereacarnibus.dieVeneris6g'videaturstatimautseinfidelem?Oexhibereautsenegarefrdemetideovideturhoc numquam licere, quod tamen in universum et genera-

liter ?.1 afhrmare et durissimum et falsum est; distingere

autem,quandoliceatetquan'doz2nonliceat?3'estvaldeobscu'rumTa.Tractantautemhancquaestionemzspeculia-riter,doctores?6deusuvestiumetdeillisvelutiexempli

Df.26Svgratiafrequetiusloquemur?7,tamen/doctrinageneraliserit ad omnes res'

expositio Patrum G; on1" O 62

idem) orn. K D O 63 inciPit) orn' O

64 aliter - scholastici) alia vide divo

Thorna O 65 quaestio quarta) quae-

ritur quarto K O 66 vel facta) etc'

O 6? huius) om. K D 68 vel ac

tionum) ornl. O 69 ut - Veneris) orn'

K O G ?0 infidelem) fldelem D 1let generaliter) om. D G ?2 et quan-

do) vel K O G ?3 liceat) om. K D O

?4 valde obscurum) difficilium O;

obscurisssimum G 75 autem quaes-

tionem) om. K ?6 autem - doctores)

vide authores qui O ?? loquemur)

zh) Avtsnosrus De Spiritu Sancto lib. I c. 3 (PL 16, ?46); De poenitentia lib'

Z c. 4 (PL 16, 522).

zi) HrsnoNvnrvs: In Matth' (I2, 32i hom' 51 : PL 29' 55?)'

,ii Hr"o*tut: In,Matth' (12,32; PL 9, 9B-9)'

"Á) C**"to"roMus: In Matth. (12, 32; PG 57' 449)'

zn) IlrunoNvnnus: Ep. ad Marcellam (ep' 42; PL' 477)'

,oí A,roor*Nus: Liber ad Bonifatium seu ep' 185 c' 11 n' 48 (PL 33' 814)

284

dicetur K O 7B notandum est) notaO; est) on'¿. K G ?9 cultum) orn. OB0 vel res) ory¿. K G 81 sunt) onx. K82 sig¡a et) om. K D G BB usus -provincia) usus talis nationis K; so-lus in tali natione O; et provinc.ia)om.. G 84 ûdeles - infidelibus) velinffdeles O Bb aut - religiosi) onx. G;cultus religiosi) cultu religioso D 86

FRANCISCO SUAREZ (Ê+a),

Notandum est 78 ergo quasdam esse aetiones humanasquasi natura sua vel ceïte .comrnuni gentium usu destina-tos ad'professionem religionis;et Dei cultum,ze, ut iurareper Deurn*; adole,re incensum, genuflectere, aliae sunt actio-nes vel'res80 natura sua indifferentes et communes, tameniam usu accommodatae seu appropriatae fidelibus vel infi_delibus, in quibus triplex modus distingui debet:

Nam pr,imo,sunt81 quaedam signa et82 vestes propriaefidelium vel infideliu,m materialiter, scilicet quia ilie usustantum est in tali natione et provincia 8s, quam contingitesse vel fidelem vel infidelem.

Secun'do modo contingit talem usum introductum essedirecte quidem ad distinguendos frdeles ab infidelibus sa,

sed. non directe intuitu religionis aut cultus religiosi 85,:

sed propter alias causas pertinentes ad humanam politiamet externam pacem reipublicae s6, ut Romae ludaci flaveoFileo sz et simile dicitur esse inter Turcas et christianos 88.

Tertius modus est, quando istae vestes aut 8e signa in-troducuntur intuitu religionis et hoc potest esse doubusmodis eo.

Primo, ut talis vestis vel actio per se primo habeat ali-quem usum accommodatum vitae humanae et necessitaticorporis, simul autem ordinetur ad aliquem cultum vel sig_nificationem religiosam, ut sunt e1 internos e2 vestes com_munes sacer'dotum vel religiosorum vel etiam abs,tinentia acarnibus es et similia s¿.

et externam - reipublicae) om^. K O;pacem reípublicae) am. G B? flaveopileo) or¿. K D G B8,et simile -christianos) om, O gg vestes aut)om. D O 90 duobus modis) duplexK; dupliciter D O g1 sunt) possuntesse G 92 sunt - nos) onr,, O gB acarnibus) carnium D. gg et religio-sorum - similia) etc. O gtb; ,vel rem)

(24e)

Df.266rOf.SBlr

Kf.29r

tiones.

Fundamentum eius

aut vestem K; vel signum D; 96

vel caeremoniam) ory¿' K 9? caere-

monÍarn religiosam) professionern re-

ligionis D 98 sunt) orn. K 99 internos) o:rzr,. K D O 1 vel) orn. D G 2

et similia) orn. O 3 de - dicemus)

orn,;K O G 4 concePtione) usus K O5 professionem) Protestationem K6 vel caeremonia) om. K D O 7

haee) ofl¿. K D O B sententia) orn'

AIio modo contingit talem esse actionem / vel rem e5

/ut eius usus tantum possit referri in signifrcationem vel

caer"*oniam e6 religiosam e?, ut sunt es vestes sacrae inter

nos ee vel l corona in capite et similia 2' de quo singillatim

dicemus 3.

Dico primo: usus earum rerum vel actionum' quae

natura,suä vel communi conceptione a / omniurn gentium

destinatus est ad pïofessionem 5 vel caeremonia 6 religio-

nis, intrinsece malus est nec usurpari potest ad occultan-

dam fldem.

Haec 7 est sententia communis theologorum' quos sta-

tim citabo e estque certissima 10, quia illud est expresse

negare fidem exterius et idolatriam aut haeresim profrte-

ri, quod.11 ex dicendis magis patebit'

Contrarium tamen huius 12 videtur docere ADRTANUSzp

in 4 q. 2 De baptisrno art. 2 ad 1, qui dicit' si hoc non fiat

animo infideli vel irreligioso nec sequatur scan'dalum ne-

que grave damnum vel 'detrimentum 13 aut infamia ra fidei'

,ron urr" intrinsece malum simulate exercere huiusmodi ac-

285

est, quia aliud est simulatio 15,

K O G 9 quos - citabo) ut videbi-mus statim O; citabo) etc. K; cita-bimus G 10 certissir¡r-a) certa K;ornnino certa G 11 quod) ut O t2tamen huius) om. K O 13 vel detri-rnenturn) om. K D 14 aut infamia)om. O lS simulat'io) simulare O 16

mendacium) mentiri O 1? et sem-

per) om. K D 1B et intentione) orn'

O; intentione) bono fine D 19 scili

DE FIDE

aliud mendacium 16, hoc est intrinsce et semper 17 malum,

illud vero minime, ergo si bono animo et intentione 18 frat

et evitentur ea' quae sunt per accidens, scilicet scan'dala,

detrimenta etc. 1e potest recte fieri'

zp) Heonrenus VI Quaestiones in IV' Sent., Paris 1528, f' B v

286

G p. 426

Df.266v

Of.3B1v

cet - etc.) orn, O 20 constabtt pate-bit G 21 constabit - tegibus) dice-mus O 22 fr,cte) onù. K O G 28 per-misit) concessit K O 24 conûrmatur)om^ K O 25 etc.) orn. K D G 26cuius) odd.. ín marg. Lectio O 27approbatum) approbari K; confir-matum G 28 videtur fuisse) otn. R;fuisse) om. D O 29 a Deo) testirno-


Confirmatu,r, quia hoc modo Apostoli simulate serva_verunt aliquo tempore caeremonias legis \¡eteris / testeHIuRoNylvlorq ut constabit20 in materia de Legibuszr.

Confirmatur ex 4 Regum b[18] ubi Naaman petiit abElisaeo, ut posset genua flectere idolo ficte 22 et þse per-misit2¡ et confirmatur2a 4 Regum 10t1g] Iehu simuiatevocavit / prophetas Baal et cum eis obtuti sacriûcium, uteos tandem interficeret etc.25, cuius26 factum app,roba-tum27 videtur fuisse 2s a Deo 2e, sed sententia haec pror_sus 30 est falsa, quia aperte approbat idolatriam exteriãremet negationem fi,dei, quaïe ibi non est tantum occultatio fi-dei, sed negatio et mendacium perniciosum. Nam cum illae_res natura sua 31 vel certe communi gentium usu destina_tae sunt ad illam significationem et ille sit pi:iiriai.ius fi-nis earum, numquam ab earum usu potest iila significa_tio separari 32 ob intentionem operantis. Et argumentumevidens sumitur ex verbis, nam quia verborum primariususus est significatio, non potest quis materialiter uti verbis,quin significent et hic est communis sensus et BB perpe_tuus 3a usus 35 Ecclessiae.

Et ad argumentum eius s6 primo: / simulatio proprieloquendo et formaliter intrinsece mala est et mendacium,late tamen loquendo et materialiter, ut HrnRo¡qynrus loqui_tur ex divo Tnoue q. 111 art. 1s?, interdum fit sine pecc;to,quando abstrahitur 38 commode 3e a a0 significatione, quod

nio Dei G B0 prorsus) omnino D G31 sua) om. K O G 32 ab earum _

separari) praescindi a signÍflcationeearum o 33 communis - et) otr¿. DG 34 perpetuus) on1). O Bb et _

usus) or¿. K 86 eius) om. D O G 87ex - art. 7) om. K D O BB abstrahi-tur) flt O G g9 commode) om. K 40a) sine K 41 quia - facto) om. K O

zq) Ilrrnonvnaus921).

In Gat. 2, 11 (PL 26, 864); Ep. 112 ad Augustinum (pL 22,

(251)

Df.267r

DE F'DE 287

non accidit in proposito, quia semper retinet signifrcatio-

nem in illo facto 41. Et ad illud de Apostolis, quidquid sit

de sententia divi Hmnomrnrl, de qua in materia de iegi-

bus 42, negatur Apostolos proprie simulatos fuisse, sed ve-

ras caerernonias legis, quae nondum erant mortiferae, ser-

vavisse, quia illae erant verae caeremoniae religiosae et ad

cultum veri Dei 'destinatae, videte divum T¡loueu I'2' q'

103 art. 4 ad 1 et 2. Ad factum Naaman respondetur non

petiisse facultatem genua flectendi / idolo, sed domino suo

eo tempore tamen 43 et loco, quo adorabat idolum, hoc con-

fert vis ,r"¡6i sc'ho,c'hd44 p'rostrationem exhibere homi-

nibus principibus in sacris Paginis in Israel a5 quod per

se non erat malum, ratione tamen scandali poterat, tamen

illud vitabatur, quoniam ipse Naaman publice se profite-

batur cultoren veri Dei et ift templum ae'dificaverat, ad

quod etiam terram ex Israel a6 adduxerat; poterat tamen

id a? etiam 48 esse ibi ae species 50 peccati, quia videbatur

aliquomodo 51 cooperari actioni sui domini, se'd excusatur

etiam, quia materialis erat cooperatio, non formalis, imo

propris non 52 cooperatio, sed obsequium quoddam indife-

rens de se, legite 53 ibi CerrrnNuur. De facto 5a'Iehu res-

pondet divus Trloltes q. 111 art. 1 ad 2 non oportere excu-

sare illum, quia fuit iniustus et 55 pessimus rex et Scriptu-ra laudat zelum eius, non omnia facta, ut ibi satis patet'

Dlco secundo: Quando vestes aut res aliae tales sunt,

ut quamvis 56 non natura sua, sed tamen ex communi ho-

minum impositione ad nullum'commodum humanae vitaeaut honestum finem referantur, sed solum ad significatio-nem ve1 professionem falsae sectae, nullo modo licet eis utiad se occultandumsT, quando non habent alium finem nec

alium usum 58.

G 42 de legibus) om. K O G 43 ta-men) orn. K O G 44 schacha) ...

G 45 hoc - Israel) om. K D Oi 46

Israel) Ilierusalem K 4? tamen id)om.KDG 48etiam)om.O 49

ibi) om. K D O 50 species) sig:rum

KD 51 aliquomodo)om.KOG 52proprie non) nec proprie G 53 legite) lege K; vide D O 54 de facto)ad f.act"unt G 55 iniustus el om. D56 quamvis) om. K G 5? ad - occul-tandum) aut occultari illis O 58

288

G p. 427

Of.3B2r

Df.26?v


Est communis sententia ex fundarnento posito in prae-cedenti eonclusione 5e, quia illud non est occultare se /, se.dfalsurn,profiteri et formaliter simulari, quia, cum huius /modi res non veniant in usum hominum nisi,p,ropter signi-cationem et professionem, non potest earum usus ab hocfine pr:aescindi eo reipsa 61, sicut patet argumento facto deverbis. Exemplum etiam hoc declarat: Nam si gentilisozquis 63 vel / Turca 6a utatur veste habente idolum depic-turn, non potest christianus ea uti ad se occultandum, narnaperte continet6õ falsam professionem et significationem 66.

Confirmatur: nam moraliter unusqr_lisqr_re eensendusest uti rebus ad eum finem saltem 6? primario, ad quemhomines utuntur, ergo 68

Confirmatur, quia etiam adolere incensum et ponere 6e

in ignem 70 de se potest esse quid ?1 indifferens et intentio-ne facientis potest referri ad verum Deum et tamen, quia,si hic et nunc fiat, iuxta omnium hominum sensum prima-rio 72 refertur in cultum idoli, est intrinsece malum, ergosimiliter.

Contra ergo: Si converteretur ad fidem occulte ?B gen-tilis, qui antea utebatur simili veste, teneretur statim mu-tare illam et se prodere non obstante quocumque 74 pe-riculo.

Respondeo: concerlo teneri acl auferendum idolum etomnes i'd, quod praecise est propter significationem falsam,sicut etiam si domi habeat id.olum, tenetur'tollere 25. Rarotamen accidit hic 76 casus, in quo non possit occultari finiset ratio, propter quam ille non utitur signo illo infideli.

quando - usum) om. K O G b9 in -conclusione).superius O G 60 praes-cindi) distingui,O 61 reÍpsa) orn.K G 62 gentilis) om. O; idolatriaG 63 quis) om. K D G 64 vel Tur-ca) vtin". K O G 65 continet) odd.illud D 66 et signifrcationem) omr.

K O 6? saltem) om. K O 68 ergo)om.D O G 69 adolere - ponere) po-nere incensum K'D O ?0 i,gr,rem)igne G 71 quid) on. K O 72 pri-mario) proprie O ?B occulte) o,¡n. K74 quocumque) orrzr. K O G 7b Io-llere) aufere O ?6 hic) om. K O G

(253) DE FIDE 289

Nam fere semper poterit eo modo uti illa sua 77 veste, utnon se prodat. Quod si accidat aliter fieri non posse' con-

cedo teneri non obstante quocumque perículo, nam corde

creditur ad iustitiam?8, ore autem confessio frt ad salu-

tem ze [nom. 10,10].

Dlco tertlo: quando vestes et actiones sunt propriareD f. 268 r infidelium solum ex usu / nationis 80, non est intrinsece

malum uti illis bono fine 81 ad se occultandum.

Est communis: Cer¡'reNrts q. 3 art. 2 82, STLVESTER ver-bo fides q. 5 et verbo inft'd"elis q. I et alii summistae.

Et ratio est, quia illa non sunt signa infidelitatis, sed

nationis sicut etiam idioma 83 linguae 8a et alias habent per

se 8õ bonum usum praeter significationem 86.

Confirmatur exemplis 87: Nam ea ratione licet catho-O f. 382 v lico in / terris haereticorum uti eorum vestibus, sicut licet

sancto Sebastiano uti chlamyde militis infide1is, ne agnos-

ceretur 88, et 8e licet etiam s0 ducibus christianorum uti ve-xillis saracenorum in navibusel et eorum habitu specula-tores inter eos immittere e2.

Kf.29v

Dlco quarto: Etiamsi vestis sit propter humanam tan-tum politiam destinata ad distinguendos fideles ab infide-libus, si alias per se habet commodum et honestum usumhumanum eB praeter signifieationem, non est intrinsece /malum illa uti.

?7 sua) um. D O G ?B ad iustitiam)om. K O; etc. D ?9 confessio - salu-lem) orn. K O 80 nationis) natio-num D 81 bono flne) bona inten-tione G; om. K 82 Caietanus-art.2) om, K G 83 idioma) lingua O

84 linguae) orn. Q G 85 per se) om.

K D O 86 praeter significationem)orn. G B7 exemplis) orn. O G BB

ne aglrosceretur) ut se occultaret K89 et) ozn. K D G 90 licet etiam)om. O 91 in navibus) om. D O G92 immittere) mittere O 93 huma-num) om. D O 94 numero 25)

290

G p. 428

Df.268v


Est contra Cernrenuvt et Srr,vnsrnuM?'r et NeveRRun¡zs

c. 11 numero 25s4, tenet eam AoRrenus e5 supqa et commu-niter tenente6 moderni huius temporis.

Fundamentum est, quia illud non est profiteri faisamfidem, sed tantum occultare suam neque ibi contineturmendacium aut simulatio formalis, quia iliae res aut ves-tes e7 habent alium finem / et usum honestum, propterquem possunt convenienter fieri atque adeo praescindi a

significatione, quo'd manifestis etiam e8 exemplis confir-matur ee: / Nam omnium consensu licet laico indui vestesacerd.otis et mulieri veste viri propter bonum finem et ne-cessarium 2 et nullum tunc 3 est mendacium, quia illae resper se a habent suum honestum usum. Similiter duceschristiani utuntur in bello vestibus infidelium, nor'r solumquibus untuntur intuitu et causa 5, sed etiam quibus dis-tinguntur a fidelibus, quomodo christiani inter Turcas utun-tur aliquando 6 linteo omnino albo, in quo 7 distingunturTurcae a fidelibus 8, qui sunt inter illos e et non damnamusillos e", quasi male agant 10 imo necessarium saepe est adgerendum bellum. Praeterea urget pro hac conclusione 11

argumentum illu'd, quia alias, si Turca vel Iudeaus occultead fidem converteretur, statim obligandus esset 12 deponerehuiusmodi 13 vestimentum 1a et se prodere, quod est duris-simum. Neque pro contrariâ sententia est argumentum

ad"d'. sed K 95 tenet, - Adria-.nus) est Adriani G 96 communi-ter tenet) om. K O i tenent) orn.D 97 aut vestes) om. K 98 etiam)om. K O G 99 confirmatur patetO G 1 consensu) sententia O G 2

propter-necessarium) om. K O; elnecessarium) orør. G 3 tunc orn.KOG 4perse)om.KO 5et

causa) orn..K O G 6.utuntur ali-quando). orn Q G 7 quo) ødd. tamenK I fldetibus) christianis O g qui -illos) oø¿. K O G 9a damnamus illos)damnantur isti K 10 quasi - agant)om. K O G 11 conclusione) senten-tia O G 12 obligandus esset) obli-garetur O 13 huiusmodi) illam O;tale G 14 vestimentum) vestimento

zr) Silvester PRrERras: Summa summarum, ed. Antwerpen 15?9, tom. I, 39b;tom. II, 31).

zs) Martinus ab Azprr,curra: Enchiridion sive manuale confessariorum c. 1ln. 25 (n. 27- ed. Genova 1585, 117).

(255)

et signo D 15 fortasse) om'. K O

16 prima el) om. K O G 17 facile-non) nego G 1B 'res illas) signo O

19 humanum) srn. K O G 20 ex -

fundamento) om. G; fundamento)om. O 21 et conceptione) orn. K O G22 atiam) om. K G 23 haec) unt'.K O24 etiam) om. K D G 25 nunc) ozn.

29L

R D G 26 secundario) orn.K D G27 similiter) etc. O; om. D 28 ne-gando-illud) ona. K 29 veluti) ornK D G 30 vel religiosus) om, O31 omnino) om. K O 32 relinquere)deponere O 33 et similiter) itaetiam G 34 vesci) uti K D G 35

cibis prohÍbitis) carnibus O 36 sine

DE FIDE

ullum urgens' nisi fortasse 15 quod potest a simili sumi ex

O f. gBB r prima et 16 secunda / conclusione et ex usu etiam verbo-

rum, sed facile dicitur non 1? esse simile, quia verba et res

illae 1s,'de quibus loquitur secunda conclusio, non habent

alium usum humanum 1e primarium praeter signiflcatio-

nem.

Ex quo fundamento 20 dlco qulnto: Quandocumquevestes vel actiones ex modo suo et communi hominum usu

et conceptione 21 habent aliquem primarium usum hones-

tum et accommodatum hominibus praeter omnem signifl-

cationem caeremonialem aliam 22, non est intrinsece malumD f. 269 r uti illis / etiamsi secundario accommodatae sint ab infide-

libus ad aliquem usum caeremonialem et superstitioSum.

Haec 23 conclusio sequitur ex eodem fundamento, utpatet per se.

Et confirmatur etiamz¿ illo simili: nam qui utiturnunc 25 vestibus religiosis, cum religiosus non sit, non men-

titur neque se profitetur religiosum, quamvis illae vestes

accommodatae sint secundario 26 ad hanc caeremoniam'quia habent alium usum primarium' ergo similiter 27.

Et confirmatur etiam negando argumentum illu'd 28,

quia alias, qui est veluti 2e sacerdos vel religiosus 30 interinfideles occulte conversus ad fidem, teneretur statim om-nino 31 reliquere 32 vestes et se prodere, quod est durissi-mum et similiter 33 esset intrinsece malum christianum ves-ci 3a cibis prohibitis 35 inter infideles tempore prohibito, sipropterea exístimandus esset infidelis, quod tamen sine du-bio 36 falsum est. Nam propter aliquam necessitatem et


cum debitis circumstantiis hoc licet et ratio generalis est,quia, cum res istae de se habeant bonum et convenientemusum, non possunt ab hominibus ita accommodari ad aliosfines, ut illum usum reddant per se malum, quem quasi na-turalem et a Deo habent.

Sed contra ¡ Ergo licet uti huiusmodi rebus vel vesti-bus inilifferenter etiam sine neccessitate, saltem non eritpeccatum mortale. Patet, quia ex obiecto non sunt malaeistae res 37. Ut hoc solvatur, sit sexta ,conclusio 38.

D Í. 2û9 v iÐíco sexto: j\on esi omnino 3e ita indifferens uti hu-G p. 429 iusmodi a0 rebus in easibus istarum trium conclusionum,O f. 383 v quin oporteat plures a1 / adhibere circumstantias, ut hones-

te 42 fiani, quae eo piures eruni necessariae, quo res autvestes sunt magis appropriatae as infidelibus et caeremoniiseorum.

Conclusio habetur ex communi sententia omnium theo-logorum aa et ratio est, quia huiusmodi actio est ex his,quae dicuntur male sonantes vel a5 habere speciem ma1i.

Unde prima circumstantia est necessitas, nam qui nisinecessitate his rebus utitur, cum possit aliis, moraliter noncensetur uti illis propter solum intrinsecum usum, sedpropter i'd totum, quod in eis est ex aecommodatione homi-num, unde moraliter se profitetur infidelem.

Hinc secundo oportet, ut talis usus rarus sit 46, tumquia neccessitas non solet esse frequens; tum etiam quiahoc modo moraliter loquendo a7 praescinduntur a8 a signi-ficationibus ae. Nam sicut est inter homines hic diversususus vestium vel 50 rerum, ita est etiam quasi iure gentium

dubio) o¡n. K O G 3? patet-res) quiaobiectum est indifferens O; istaeres) on¿. K D' 38 ut-conclusio prop*ter hoc K D O 39 omnino om. O G40 huiusmodi) his G 41 plures) mul-tas D O 42 honeste) bene K 43

¿ppropriatae) accommodatae K D

44 habetur - theologorum) est com-munis K O G 45 dicuntur-vel) di-citur male sonans et K D G 46 ra-rus sit) raro fit G 47 loquendo) orn.K O G 48 praescinditur) praescin-di G 49 significationibus) sig¡ifica-tione D G 50 vestium vel) om. K

(257)

D f.. 270 r

5l et) o,rn. K 52 industria) usu O53 mutationem) mutationes D 54

impositione) signiffcatione D 55 autmateriarum) om,, O 56 iniuriam fi-dei seu) om. K 57 seu - ffdei) onz.

O G 58 ad tyrannum) tyranni K O

59 quae - fidei) fldei contraria G

60 eadem -el) om. K O G 61 et res)

DE FIDE 293

et 51 quasi communi hominum industria 52 introductum est

mutationem 53 huiusmodi vestium vel usum talium rerumfieri non propter significationem' sed propter primariumtantum finem earum ad se occultandum vel similes fines etideo haec significatio ex eadem impositione 5a hominumnon est ita coniuncta cum his rebus, quin separari possit,

quod quidem pro diversitate rerum aut materiarum 55 ra-rius aut frequentius licebit.

/ Tertio necessarium est, ut ex modo, quo res hic et

nunc frt, nullam contineat tacitam iniuriam fidei seu 56

professionem falsae fidei 57 vel oboedientiam ad tyran-numõ8 in re, quae repugnat fidei5e, Qüâ ratione non licetoboedire tyranno praecipienti in odium fidei usum carniumtempore prohibito, ut patet ex historia Machabaeorum [2Mach. c. et 7] et eadem sententia theologorum et 60 ea-

dem ratione non licebit oboedire tyranno praecipienti has

vel illas caeremonias et res 61 spirituales 62, etiam alias nonintrinsece malas, quando id praecipit, ut cognoscatur tam-quam superior in spiritualibus, quia tunc oboedire esset

aperte profiteri errorem fidei contrarium 63 et idem est insimilibus 64.

Quarto denique vitandum semper est scandalum etpraecipue periculum proprii lapsus 6õ, quod generale est

omnibus operibus etiam 66 de se non malis.

Dì,co septimo 66" hac Quaestione 66't: Deponere vesteschristianorum proprias in aliqua regione 67 non est intrin-sece malum, sed ut recte fiat, debent etiam certae et 68 de-

bitae circumstantiae servari.

om. G 62 et - spirituales) om. K O63 fidei contrarium) orn. R D G 64

et idem - sÍmilibus) om. K 65 pro-prii lapsus) propriae conscientiae D;conscientiae O 66 etiam) om. K O'G66a) septimo) ultimo O G 66b) in -quaestione) om. K O G 67 in-re-gione) om. K 68 certae et) om. K

2e4

Df.270v

Kf.30r

G p. 430


Est 'communis et prior 6e pars a fortiori 70 sequitur exomnibus 71 dictis, nam eadem est ratio de usu alienorumvestium et de non 72 usu propriarum, imo fere haec nonsunt duo mala 73, sed unum, quia non dimittit quis propriasigna christianorum nisi accipiendo aiiena 7a et si aliquan-do differant, minus est dimittere solum, quia hoc tantumest non confiteri fidem 7õ, \t ait CarnreNus / et aliud ha-bebat ?6 quamdam speciem negationis. Posterior pars claraest etiam ex dictis, nam circumstantiae explicatae propor-tionaliter hic etiam accommodandae et 77 servandae sunt.

Sed 78 advertendum ?e Cerrrenus hic in q. 3 art. 280 etin Summazt verbo habi.ttrc omissto'limitare hanc conclu-sionem adhibita quadam distinctione, vult enim hoc licere,cruando signa r¡el 81 r¡estes sunt nronrias christianorr-lm so-

--ð__5 '-- a-- f----

lum 82 ex usu quodam communi, non vero si / factae sintproprie ex praecepto tyranni persequentis fidem et volen-tis, ut omnes christiani utantur illo signo vel veste 83 inprofessionem suae fidei. Nam tunc, inquit, interrogantur desua fide illa lege et signo et / ideo eodem tenentur respon-dere.

Communiter tamen hoc non probatur nec 84 necessa-

rium, quia talis lex iniusta est nec potest tyrannus praes-cribere signa protestativa fidei neque facere, ut aliquaevestes vel actiones 85 sint religiosae christianis vel non.

Deinde quia hic tunc 86 non interrogantur 87 propriein particulari, sed quasi in confuso et ideo non tenentur 88

O G 69 prior) prima K O ?0 a for-líoti) om. K ?1 omnibus) om. K G?2 non) om. K 73 mala) om. O G74 aliena) alienas O G 75 ûdem)om. K D 76 aliud habebat) illaeaddebant solum O ?7 accomodan-dae et) orn. K O G ?B sed) om, KD O 79 advertendum) addt. tamen K

B0 hic - art. B0) supra K D O 81 si-gna vel) orn. K D G 82) solum) oø¿.

K 83 vel certe) om. K D G 84 pro-batur nec) om,. K O G 85 vel actio-nes) orn. K O 86 tunc) om. K O G85 vel actiones) om. K O 86 tunc)om. K A G 87 interrogantur) in-terrogamur D 88 tenentur) te-

zt) Cerrre¡'tus: Summula peccatorum, 1526, 285-86

(25e)

Of.384vD r..2',lL r

nemur D 98 quasi) om. K O G90 et inmediate) orn. K 91 ac-

cideret) fieret K O 92 Posset esse)

esset O 93 potest-explicari) patet

O 94 statim) om". K D 95 de quo'sequenti) onr. O 96 Quaestio quin-ta) quaeritur quinto K; quaeritur O

96a me) qm.. K O G 97 confessionis)on't,, O 98 ve1 - Praecepto) o'¡m. O i

295

in praecepto) praeceptum K 99 ca-

ritatem) corr. eæ fidem K 1 contra)om. K O 2 certa et) om. G 3 et-ftde) øn. D O 4 conclusio-flde et)patet K 4a dicemus) om. R 5 in-fra) in materia O; om. D 6 agen-tes - caritatis) de caritate D ? sicutserpentes) om. O; etc. G B et obligationem) o,rn. K O G I Praesidium)

DE FIDE

ïespondere et haec sententia per se loquendo vera videtur'praecipue quando christanus alias non est cognitus nec

ãruri tn in odium frdei distincte et immediate e0 hoc illipraecipitur; nam si hoc modo accideret e1, interdum pos-

set esse e2 obligatio ad non amittendum signum christia-

ni, quia interveniret ho4or fidei et praecipue propter scan-

dalum, ut potest explicari e3 in,exemplo / quadraginta mar-

tyrum/de quo statimea in quaestione sequentieõ'

Quaestio quintae6: Utrum fugere tyrannum, nemeeoa

interroget, sit contra praeceptum con-fessionise? lidei vel pot¡us slt in prae-c€ptoo8.

Dlco prlmos Interdum potest quis peccare contra ca-

ritatem ee et contra 1 iustitiam fugiendo, quan'do imminet

magna neccessitas ProPinquorum'

Conclusio est certa et 2 de fi'de 3, et a de obligatione

caritatis 'dicemus 4" infra 5 agentes de ordine caritatis 6.

Nunc tantum videatur HrleRluszu et Hrrnoxvwtuszv in idMatth. 10t161 : estote prrudentes sicut serpentesT, dicuntprudentiam et obligationem 8 christianam esse exponere

corpus tormentis propter tuendum caput, quo'd est Chris-

tus, prout habitat non solum in nobis per fidem, sed etiam

in aliis fidelibus, idem HrrnomMuszw in ep. ad Praesi-

dium e, Eprpn¡xrus '" haeresi 37, AûcusrrNus zv 2 De doc-

zu) Hrr,enrus: In Matth. 10 (16; PL 9, 970)'

zv) Hrunonvn¿us: In Matth. 10 (16; PL 26, 65)'

zw) IlrunoNvltus: Ep. ad Praesidium de cereo paschali (PL 30' 19i).

zx) Eprpnnrtus: Adversus haereses, haeresi 3? (n. B; PG 34, 4?).


trina christiana c. 16 et CvpnraNuszz sermone De laudibusmartyrii.

Ratio est, quia ordo caritatis id postulat et 10 vita spi-ritualis proximi praeferenda est certe 11 vitae corporalipropriae. Secunda 12 obligatio iustitiae etiam est certa ethabet locum in pastoribus, Ioan. 10[11] : bonus pasto,r døtani,ma"nt, s,urtïn7B etc., Zacharias 11[17]: pastor et idøIumd,er el,t nquen^s glr e'g ent ]4.

Ratio sumitu,r ex Nicolao papa cap. Scici.taris 7 q. L,^ u

nam sí perni"ci,osu,mu esf, inquit 15, nau,t&rn Ln tranquillitøtereli'nquere 'rlott2e'¡n¡, quø,ftto' m,a"giß ì,n flucti,bus et 16 tempore

D 1. 271v tempestatis 17, / itaque ad hoc obligantur ex officio et prop-terea 18 etiam ls recipiunt mercedem i de zo hoc iam latiusdicetur in materia de caritae 21.

Sed 22 observanda sunt reliqua 23

Primo, si pastores possunt subvenire populo 2a occulteet non se prodendo, non teneri ad aliud 25; similiter si peralios pro tunc satis est, dummodo certus sit gregem nullumpati notabile detrimentum; similiter si per epistolas potestsufficienter confirmare gregem etc.26, ita Aucusr¡çggaarrep. 180, qui notavit Ioan. 10112] non simpliciter vituperaripàstorem fugientem, sed fugientem et deserentem gïegem,

O f. 385 r ita divus Tnoues / Lect.3 loan. 12 et infra q. 1Bb art. 5.

Prescitium D; Protitium G; add. de're. o perfecti O 10 ordo-et om. KO G 11 certe) om. K D O 12 se.cundo) om. R O G 13 dat-suam)om. K O G 14 et idolum-gregem)orn. K 15 Ínquit) otn. R 16 in-et)om. K 1? et - tempestatis) om. O;

tempestatis) necessitatis K 1g etpropterea) ideo O 1g etiam om. KOG 20de)om.KDOG 21 hoc-caritate) anz. K D O 22 sed) om. G23 reliqua) om. K D O 24 populo)ovibus G 25 non - aliud) ad nihilaliud teneri K O 26 etc.) om. R O

zz) Cypn¡erus: De laude martyrii c. 2b (pL 4, g3l).aaa) Decretum Gratiani II causa ? q, 1 c. 4? (Conpus luRrs CANoNrcr, ed

FRTEogERG, I b8b-86).aab) Aucusr¡nus: Ep. 180 (ep. 228 n. 6; pL BB, 101b).

(261)

G p. 431

D f.272 r

2? exemplum est) Patet O 28 eialiis) or¡¡. O G 29 noceret) obesset

O G 30 grex - Parvus) oves essentpaucae K G 31 cum Pastore) orn. O

32 imputent sibi) damnum illorumerit D; ipse fugiat O 33 hos casus)

297

has obligationes G 34 persecutio-nem tyranni) tyrannum G 35 sim-pliciter loquendo) om. K D O 35

in-haec) o'rn G; haec om. K D' 36

satis) orn. O G 3? in - civitate) etc.O 38 congerit) habet O 39 in Ac-

DE FIDE

Simili modo si persecutio directe orta sit propter

odium contra postorem' non solum licebit, sed, etiam in-

terdum necessarium erit fugere. Exemplum est 27 in Pau-

lo, Act. gl24-251et in Athanasio et aliis 28. Ratio est, quia

praesentia eius tunc magis noceret 2e quam / prodesset'

Tandem si grex esset parvus 30 et sine magno incommo-

do possent fugere cum pastore 31, ipse non teneretur ma-

nere, sed moneïe' ut sequerentur ipsum, quodsi nolint, im-

putent sibi 32.

Dlco secundo: Praeter hos casus ss licitum est per se

loquendo fugere persecutionem tyranni 3a simpliciter 1o-

quendo.

Et in aliquo sensu haec 35 est de fide.

Probatur satiss6 primo: Matth. 10[23]: si oos p'erse-

cuti fueri.nt i.n hac auitae s7 , fugite in a'Iiam et divus Arne-

NAsrusaac multa congeritss libro de sua fuga.

Secun'do sunt de hoc exempla / Apostolorum in Acti-

bus 3e et aliorum sanctorum in historiis et communis con-

sensus Ecclesiae, quia numquam id fuit reputatum pecca-

tum, videatur CvpnreNUS aad libro De lapsis et Aucusrr-Nus dicta ep. 180, Eusø¡rus aae lib. 10 c. 18, 32 et 34, Nrcr-

PHoRUsaar lib. 10 c. B et 16.

aac) Arr¡annsrus: Apologia pro fuga sua (PG 25, 643-80).

aad) Cvpnrer.tr¡s: De lapsis (c. 10; PL 4, 481).

aa€) Eusggrus: IIist. eccl' lib. 10 c. 18; 33; 34'

aaf) Nrcnp¡¡onus: Hist. eccl. lib. L0 c. B (PG 146, 463); lib'482).

10 c. 16 (PG 146.

298

Of.3B5v

D272v

tibus) orn. K D 40 potius) om. K G41 quia tenetur) sed O 42 sine - li.mitatione) om. R G 43 in horto)om. K D G 44 et - Christum) om. O45 martyribus) coronatorum O 46solum) on'¿. K D O 47 breviter) om.

FRANCISCO STJAREZ (262)

Ratio est clara, quia hoc non est negare, sed solumnon confiteri in casu nullius necessitatis.

Secundo interpretative potius a0 est confitet.i: namideo quis fugit, ut retineat fidem fugiendo, ergo illam pro-fitetur.

Limitant autem quidam hanc conclusionem ad eos, quinon'dum sunt capti et interrogati a tyranno, si quis vero,inquiunt, esset captus et interrogatus et datum esset illitempus ad respondendum, teneretur non fugere, quia te-netur41 respondere. Sed per se loquendo non video in hocmoinra- nl-'Iiaî.i^-^* ^.,:^ -^--^..- ---11- .- -.-,:¡--- :vv¡¡õ,qù¡u¡rç¡¡r, \lurd rtrvcl¿1 rrurla sgqurtur III-iul.lafidei et est quaedam confessio virtualis et quae adduximus,generaliter loquuntur sine tali limitatione a2 et prossumus^^hß-* ^-^ ^--^---l - D^¿--i ^.--: l, - r rlv¡¡¡¡r¡l¡erE sÀcrrll,ru 1cütl, qur a¡J alrggro equclus est decarcere, ut fugeret [Act. 12,7-10].

Se obiicitur: Nam interdum pertinebit ad maximumChristi honorem adesse et confiteri fi,dem, unde Apostoliculpantur, quod fugerint in horto as et deseruerint Chris-tumaa et unus ex quadraginta martyribus 4s / censeturapostata solum 46, quia fugit.

Respondeo breviter a?: si nulla intercedat utilitas velnecessitas a8 proximorum, sive alli sint iam christiani siveinûdeles, qui meo exemplo convertentur, non video, quo-modo possit / moraliter pertinere ad maximum Christi ho-norem ae ct fidci 50, ut quis non fugiat, qut.rdsi illa utilitasinterveniat, iam erit obligatio caritatis et, ut demus inter-dum posse illud exemplum sr cedere in magnum splendo_rem et 52 honorem 53 Ecclesiae, erit illud consilium potiusõa,sed non video sufficientem rationem praecepti ¡5. De Apos_

K O 48 vel necessitas) om. K O49 honorem) amoren G b0 et ffdei)om. K O b1 exemplum) om. K D G52 splendorem et) om. K bB et ho-norem) om. O G b4 erit - potius)om. K; potius) bonum G bb prae-

(263)

Kf.30v

G p. 432

Df.273r

cepti) nisi consilium K 56) exem-

plum) o,r¡.. O 57 de - martyribus)quadraginta martyrum K; orn' D

58 resPondetur) dico G 59 illum)om.. K; ¿dd. ex 40 D 60 Praeterea)om. K O 61 aliorum - fidelium) or¿'

O; et fidelium) on. G; fidelium onz'

299

K 62 constat) Patet K O 63 timeat)dubitet G 64 exponat) exPoneret K65 periculo) om. K D O 66 Pertur-bationem) conturbationem G 67 in-fidelium) fidelium D 68 et scanda-lum) orn. O 69 ctara-est) Patet K?0 hoc) om. O G 71 licet - Praedica-

DE FIDE

tolis vero non constat eos pecasse hoc solo, quod fugerunt,

nisi fortasse propter scandalum et similiter ad illud' exem-

pfrr*uu ¿e quu¿""ginta martyribuss? respondeturss

ittrr* 5e pscâss€, guia non solum fugit, sed etiam oboedi-

vit tyranìo utendo illo signo negationis frdei' quod ipse

constituerat ad negandam frdem et praeterea60 fuit gravis-

simum scan'dalum aliorum et omnium fidelium 61'

Díco tertlo;Fugere aliquan'do potest esse ín praecepto'

sed non semper.

Prima païs constat 62 primo: Si quis valde timeat 63

de sua constantia et temere se exponat a+ periculo 65'

Secundo: Si nullam speret fidelium utilitatem et maxi-

mam timeat pertubationem 66 infidelium 67 et scandalum 68'

quia tunc esset et sine causa vitam prodigere et dare infi-

delibus occasionem maioris peccati contra Matth' 7[6]'

iOtZ¡l et 1 ad Cor. 10[32]; esto sine otfensi'o'ne Iudaei's et

gentibus, et propter hoc in Concilio Er,rsrnrrlToaac cap' 60

dicitur non esse vocandum martyrem, qui temere irrita-

vit gentiles ad sui necem et AucustrNusaah haeresi B si-

milia / facta rePrehendit.

Secunda pars conclusionis clara etiam est 6e' quia

illud non est se occidere / se'd tantum est non tueri vitam'

quod saePe licet:

aag) Er¡snnr¡Null (a. 305) c. 60 (MiNSr 2, 15)'

"uh) Aoourt Nus : De haeresibus, haeresi B: nihit refert ad rem'

300

Of.386r

re) est certamen aggrediendum O;certamen - praedicare) difficultatemD G 12 maius et) om. K 78 servave-runt) praedicaverunt D ?4 et alias _

fidei) on';. K O ?5 quoad-potest)om. K D O T6 euaestio sexta) quae_ritur sexto K; quaeritur ultimo O

FRANcrSco suaREz (264)

Primo propter utilitatem fidelium: Nam si ea rationehoc 70 potest esse praeceptum, quanto magis licitum, sedin hoc, quia interdum potest sequi utilitas fidelium cummagno scandalo infidelium, prudenter in individuo pensan_dum est, quid magis Braeponderet. / Nam si utilitas sit cer-ta et detrimentum dubium, imo cum aequali probabilitate,iicet aggredi certamen, scilicet confiteri fidem et praedica_re 71, quia ius bonorum est maius et z2 praeferend.um, itaenim servaverunt ?3 Apostoli et alias non posset defendive1 promulgari fides.z+. Similiter si utrumque sit certum etutilitas sit maior vel aequalis, praeferenda est, praecipuecum tale scandalum sit quasi pharisaier:m; si tamen utili_tas esset parva, cavendum esset, quia etiam infideles suntproximi et offensiones Dei et iniuriae vitandae sunt, quoadfieri potest zs.

Quaestío sextaT6: Quae poenae respondeant peccat¡scontra confess¡onem fideí puram et exter-nam??, quando interior fldes refinetur.

_^ Dlco prímo3 Huiusmodi peccatores .non incurrunt per

se 78 poenas latas contra haereticos et apostatas simplici_ter 7e.

Est communis sententia80, Snvns¡s¡aai verbo aposta_säa et summistae communiter 81, NavARRUs aak 11 8i c. 11numero 25 et c. 20 83 numero b6 s4, divus ANToNTNUS aal

77 et externam) om. K O G ?B perse) or¿. K O G ?9 simpliciter) om.G B0 est - sententia orn. K; sen-tentia) om. K G B1 et - communiter)om. K O 82 1.1) om. D O G BB c. 26)e.27 D O G 84 numero b6) numero ?6O 85 et 6) orn. O B6 sunt latae) fe-

aai) silvester PRTERTAS: Summa summarum, ed. Antwerpen 1b7g, r, 47.aak) Martinus ab Azprr.cunrn: Enchiridion si.ve manuare confessario"um c. 11n. 2b (n. 27); c.26 n. b6 (ed. Genova lbBb, 11?; 612).aal) Anrorrrus: Summa moralis tit. 12 c, c. b; 6.

(265) DE FrDE 301

fit. L2 c. 5 et 6 85, DrnucroRruM rNQUrsrToRUM aam verbo

haereticus.

Ratioest,quoniamistaepoenaesuntlatae86contraD f..273 v apostatas / et hi simpliciter non sunt apostatae, ut divus

T¡roivles docet s? q. t2 art. 1 ad 2, quamvis sint valde affi-

nes 88, ut dicit 8e H¡r,rNsrs 2. p. q. 184 membro 2, nam poe-

nae et odia restringenda sunt'

Secundo confirmatur e0, quia Ecclesia ponit actum ex-

teriorem ut malum et contrarium praecepto, participat au-

tem exterior actus malitiam ab interiori, unde per has le-

ges solum punitur exterior negatio, ut procedit ab interiori

apostasiaetutestcontrariasimpliciterpraeceptofrdei,atvero hic actus exterior, de quo loquimur e1' non participat

illam malitiam neque est contrarius simplióiter e2 illi prae-

cepto confessionis fidei.

Contrarium huius conclusionis tenet e5 C¡rnrnNus con-

tra conclusionemeG supra sz q'L2 art' 1 et infra q' 94 art' 1

primo quia Ecclesia punit actus exteriores' sed hoc solu-

tum iam est, punit enim illos ut malos tali malitia e8 sicut

lex, quae punit iudicem verbi gratia prave condemnan-

tem ee "*

odio, non punit eum, qui iudicat prave ex negli-

o f.386 v gentia/,quamvis'actus exterior sit idem, de quo plura in

materia de legibus 1'

Se'd contra secundo: Nam lex, quae punit homicidium'

G p. 433 aeque punit sive quis occidat ex metu sive / propria spon-

te 2'

runtur DG; habentur O B? docet)

om. K BB affines) Propinqui K G

89 ut dicit) ont"' K 90 confirmatur)om. K O 9lde-loquimur) om' K O

92 simPlicitet) om. O 93 tantumpraecepto) o't'rl,. O 94 huius conclu-

sionis) om, R O; conclusionis) or¿' G

95 tenet) tenuit K; habet O 96 con-

tra conclusionem) om, K O 9? su-pra) ora. O G 98 tali malitia) om.

O G 99 condemnantem) indicantemK O 1 de quo'legibus) om. O 2

propria sponte) voluntarie O '3 est)

esse O 4 vere etiam) øn, K O G

aam)Nicolaus EYr¡rn¡cus1595, 67.

Directorium inquisitorum, ed. Fr. PnÑe, Venezia

302

Df.274r

5 potest irrriicare) iuclicat O G 6 ani-mum interiorem) de interiori animoK; actum interiorem D;'interiora O7 est),om. K B ad-tantum) om. K;


Respondeo: illud verum est s, quando manet eademmalitia, unde in proposito, si quis fieret vere apostata exmetu, vere etiam 4 incurreret poenas, tamen non ita est, utconstat ex dictis.

/ Contra tertio: Nam in cap. Contra aluri,stianos Dehaereticis in Sextoaa! generaliter dicitur eos, qui trans-eunt ad ritus lu'daeorum, esse puniendos ut haereticos etcap. .füor¿ obseruati,s 26 q. 7 aao dicitur €sse ut apostatamet haereticum puniendum, qui divinationem exercet.

Respondetur primo in foro exteriori ita fferi, quia Ecle-sia non potest iudicare animum interiorem 6, tamen in foroconscientiae primum capitulum inteliigendum est z deillis. qui vere ex animo transeunt ad Iudaismum ct non fictetantum 8. Secundum etiam intelligitur de his, qui credendoaliquid contra fidem e exercent illam artem.

Sed 10 contra quarto 1'1, quia isti absolvuntur, cum re-deunt an Ecclesiam et olim, qui tantum 12 in tormentis ne-gabant Christum exterius, non admittebantur ad commu_nionem nisi post longam poenitentia, ut patet ex epistolisCon¡rer,rr et CypnrervraaÞ et in conciliis ArRlceNrs 1s .rqet in concilio AxcyneNo aar continentur multae poenae la_tae contra hos et Dn¡,cronruu rNeursrroRum aas 2. p. q. 48refert builam foannis XXII. continentem alias poenas.

et-tantum) ont. O G 9 allqutd-fi-dem) ex simplicitate O 10 sed) or¿.D O 11 quarto) ultimo G 12 tan-tum) om. K O 18 et in concÍliis

aan) Liber Sextus lib. b tit. 2 c. lB (Conpus Iunrs Ce¡rorsrcr, ed. tr'RTEDBERc, IIrr 10?5).aao) Decretum Gr.atiani II causa 26 ,q, ,t c, 16 (Conpus Iunrs CaNoNrcr, ed.

tr'RTEDBERc, I 104b).aap) Epistolae Contrnr,rr et Cypnrex¡ (pL B, 722_864).aaq) Concilia Afrícana: cfr. Maws¡ 2. 863 sqq.aar) AncvnaNum (a. 314) c. l-g (Mersr 2, 514).aas) Nicolaus Evprrnrcus: Directorium inquisitorum 2. p. q. 43, ed. Fr. pnñe,

Venezia 1b95, 841-48.

(267)

Of.3B7r

Africanis) om. K O G 14 ariolos)

idotatras D G 15 de - punitione) or¿'

KD O 16 30,31) om.KD O 1? 37)

om. O G 18 Peccatores-loqi¡imur)om. K O G 19 membris) om. K D O

Dlco secundo: Bene potest Ecclesia punire et iuste pu-

nit huiusmo'di Peccatores.

Est certa de fide et clara, quia est gravissimum delic-

tum hoc; iterum punit iuste blasphemos' ariolos la et si

-ii"r, ergo, vide CesrnuMaat lib' 1 De iusta haereticorum

punitionets a c. 12 et SrnnnNcAMaau tit' 20,30,31'16' 3717

et 60 et DrnnctonruM supra.

Dlco tertlo: Tamen de facto nulla est poena neque ex-

communicatio lata specialiter contra hos, quae ipso facto

incurratur.

Ita tenent citati auctores, quia nulla talis reperitur in

iure, nisi ea, quae lata est contra haereticos' apostatas vel

schismaticos, at vero isti peccatores, de quibus loquimur 18'

per se loquendo non comprehenduntur sub illis mem-

tris 1e, an vero interdum / dicendi sint schismatici, per se

non ,est necessarium, üt 2o 'dicetur suo loco 21' cum agetut22

de schismate 23.

Confirmatur: Nam hac ratione blasphemi, qui peccant

contra confessionem 23 fi.dei, non sunt excommunicati ipso

facto.

Undeadargumentumrespondeturistosabsolviinforoexterioriadcautelametquia,utdixi,illudforumnonpo-test cognoscere et iudicare 24 internum animum, illa vero

antiqua 25 iura et poenae non sunt in usu, quamvis fortas-

303

20 Per -ut) om.K O G 21 suo loco)

om. G; infra O 22 cum agetur) orn"

K D O 23 de schismate) om. D O

23 confessionem) rationem K 24 Po-

test - iudicare) iudicat K 25 anti-

DE FIDE

aat)AlfonsusCesrno:Deiustahaereticorumpunitionelib.lc'12(opera'Paris 15?1, col. 1118).

aau) Iacobus s¡v¡¡wcts: De institutionibus catholicis lít.20i 30; 31 ; 3?l 60'


Êde) finis materiae de flde K; øb-solvit g lanuarii, deinde incoepittractatum de spe 23 Maii 1584 D;finis 10 Ianuarii anno 1bB4 RomaeO; add. flnis. I¿aus Deo Beateaquevirgini. Sequitur materia de sl¡e G.

Kf.31r

D275r

se etiam illae 26 non incurrebantur ipso facto, / sed impone-bantur ab episcopis. Similiter 2? et illa bulla, quam refertDrnncronruM2s, non est in usu neque habet auctoritatem 2e,

ex quibus intelligitur 30 hoc peccatum contra mere al exter-nam confessionem non esse reservatum, quia non habetcensuram annexam neque reperitur talis reservatio, quinpotius in concilio Lnr¡n¿rvsNsr aav sub Leone x. sess. g tit.De reformatione curiae specialiter contra blasphemos fe_runtur aliquae poenae et praecipitur sacerdotibus / ut deillo peccato non absolvant nisi gravÍssima poenitentia im_posita, supponit ergo posse absolvere, quod NeveRRUS aa,À,

notavit c. 27 numero 257.

Et hactenus de materia de fide s2.

qua) orn. K 26 illae) ipsae G; onr..K 27 similiter) om. O 28 quam -DÍrectorium) orzl. O 2g in usu - auc_toritatem) recepta K; neque aucto-ritatem) om. O 30 intelligitur) habe-tur K 31 mere) on. K O G 82 et -

aav) Lernnenrusp V881).

Sess. I tit. De reformatione curiae can. g (MeNsr 32,

aaw) Martinus de Azp¡¡,currn: Enchiridion sive manuale confessorioru m c, 27n. 257 (ed. Genova 1.698,7I2).

(26e)

p. 94

p. 15

p. 51

p. 51

p.82

p. 90

p. 103

p. 118

p. 151

DE FIDE 305

Corrigendo et oddendo

annot. 69 "îenz-loco", legas: "Tenz den sem bil poslan/abich mohlkazatij pro belnedictij anebo poziehnanij ku/ artzijbiskupu vikarzijgeho/swatostij papezske w strzedu/ przed Svatú Katerzijnú 1583/ wRzimÍe w tom slawnim miestie' Jesus Maria"' Hic textus in lingua bo-

hemica conscriptus sic vertitur in latinum sermonen: "Eodem die missus

sum ut praedicare possem in consecratione seu promotione in archiepis-

copum vicarii suae sanctitatis Papae die Mercuris ant€ festum sanctae

Catharinae 1583 Romae in ipsa Urbe praeclara".

annot. h: Andreas Vncn: In Tridentinum lib.6 c.6", ød'd'. "ed. Atcalá

1564, 82-83".

annot. ce: "Andreas Vnce: ødd. "In Tridentinum tib. 6 c. 18, ed. Alcalá

1564, B1-82".

annot. cf : "Jacobus ALMATNUS;", add,., Moralia tr. 1 c. 4, [ed. Paris, 1524'

f.5r-6v1".

annot, dp.: "Bartholomeaus de Tonnrs i", add'., In (S. th.) 1.p' q'32 art4,

ed. Alcalá 156?".

annot. ew: ,,Iacobus srv¡eNces: De catholicis institutionibus", odd. c. 53

p.4 $ 6".

annot. gm.: "CttRYSSosroMUS: Hom. 50 ad populum", add" (inter eius

Opera, ed. Basel 1558, tom. 5).

annot. ik: "Toledanum" . ød,d,. d'i,ctum cap. 20 in rat'llo Concilio Toledano

inuenitut''.

annot, 1z: "CHRYsosroMus: Hom. 24 Imperfecti", d'dil.,,IPG 56, 756-58]"'

Documents

De Fide. Secunda Pars · 2020. 4. 1. · G p. 314 Francisco Suárez S.I. De Fide. Secunda Pars Roma 1583 Edición del Dn. K¡nr, Dnûmr,{enn Disputatio sext¡1: De poenis inlidelium