Ferhenga Destîkurdî bi kurdî

Umîd Demîrhan

sewad1428

çapa duyem a berfireh

sewad

Rêza Ferhengan: 1

Ferhanga Destî © Umîd Demîrhan

Sererastkirin û amadekirina çapê:Umîd Demîrhan

Çapxane:Akademî 0212. 493 24 67

BergsazîPosta Basim 0212.289 88 80

Çapa Yekem: Tîrmeh 2006

Çapa Duyem: Rezber 2007

sewad

Ýshakpaþa Mah. Cem Sk. No: 6Doðubeyazýt-Aðrý

Tel: 0535 400 95 21

omitcelali@bazid.net

2

PÊÞGOTIN

Di wêjeya kurdî de amadekirina ferhengên kurdî bikurdî qadeke nûjen e û dikarim bibêjim ku hîçberhemên bi vî awayî neketine destê min. Lêbelê dihinek kovar, pirtûk û xebatên din de carinan hinpeyv kurdî bi kurdî hatine ravekirin. Di amadekirinavê ferhengê de her çiqas min ji van çavkaniyênberdest îstifade kiribe jî, piraniya raveyan ji aliyêmin ve hatine çêkirin.

Naveroka vê ferhengê bi nêzîkî heþt hezar peyvîhatiye dagirtin û jê hezar û pêncsed peyv jî bi go-tinên pêþiyan ve wateyên wan hatine xurtkirin.

Di vê xebatê de weke rêbaz lêkerên hevedudanî giþ jihev cihê hatine nivîsandin. Lê di rewþa navdêrî,tebatî û dançêker de bi hev ve hatine nivîsandin.

Mînak: berze bûn winda bûnberze kirin winda kirin

Her wiha me ji bo mefhûmên rêzimanî jî nîþaneya/(r)/yê bi kar aniye û ev nîþane daniye ber raveyê.

Mînak:kirde (r) fail, kirox, kirar, di hevokê de xwediyê

çalakiyê

Bi hêviya ku ev xebat ji çanda kurdî re xizmetekêbike...

Umîd Demîrhanumiddemirhan@yahoo.com

13.07.2006, Stenbol

3

JI BO ÇAPA DUYEM

Di demeke kurt de çapa yekem a vê xebatê qediya ûvê yekê em kêfxweþ kirin. Her wiha di vê navberê deji heval û xwendevanan hin pend û pêþniyar jî gihaneber destê me. Jixwe me jî dil hebû ku di çapên dîtirde hin sererastkirinan pêk bînin.

Beriya ku qala taybetiyên vê çapê bikin, emdixwazin ku rastiyekê jî bi we re par ve bikim. Herçiqas amadekirina çapa yekem di heyameke dirêj dehatibû pêkanîn jî, xebateke heweskarî bû û di destême de zêde çavkanî tunebûn. Lê vê carê heta ku embixwazin di destê me de derfet çêbûn ku em jê îsti-fade bikin.Heke hûn bikaribin her du çapên ferhengêrû bi rûyî hev bikin, hûn dê bibînin ku:

1. Hejmara peyvên ferhengê gihiþtiye 16 hezarî.Her wiha hejmara gotinên pêþiyan û biwêjan jî biawayekî balkêþ zêde bûye. Li aliyê din, endazeya fer-hengê hatiye berfirehkirin û pêrista çavkaniyên kume bi kar anîne jî dê sûdeke bêhevta bide têkildaran.

2. Rexne û riwayetên nû ên birêkûpêktir ber guhême ketin û me ew jî dahûrandin. Ji ber ku mepiraniya peyvan ji salixên jiyana rojane hildabû, cari-nan þaþiyên herêmîtiyê ketibûn navê. Lê vê carê mebi riya tora ragihandinê ya navneteweyî -înternetê- ûçavkaniyên pêwist xebata xwe gihande astekepêþketîtir û têkûztir.

Ev xebat xala dawîn a ferhengsaziyê temsîl nake ûqusûrên wê dê her hebin. Lewre em wisa hêvîdar inku hûn dê -ligel bexþandina xeletiyên me- pend ûrexneyên xwe jî ji me re bi rê bikin.

Umîd Demîrhanumiddemirhan@yahoo.com

4

a/A tîpa yekemîn a alfa-beya kurdî ye; deng-dêreke dirêj e, cîderkawê paþderkî ye, di be-lavbûna wê de dev ve-kirî ye û asta belav-bûna wê nizm e

a ravekera nenas a mê-zatiyê ye

-a din yeke dîtir-a xerab di te de bê çi

nexweþiya xerab hebedi laþê te de derkeve

abal 1. veger 2. vegeryayî abal bûn vegerînaban biyanabanî 1. biyanî 2. rehek

û sewalên çolêabegîne þûþe, camabor 1. tiþtê ku pê debar

tê kirin 2. êwran 3.îqtisad 4. serinc

aborandin/diaborîne/biaborîne 1. debar ki-rin 2. derfeta jiyanê a-made kirin 3. îsraf neki-rin 4. pê re derbas kirin

aborî 1. her tiþtê têkildarîdebara jîyanê 2. îqtisadî3. bêîsrafî 4. derbasî*"aborî bi razanê û zik-

mizdanê nabe, bi xebatû xwêdanê dibe"

aborînas 1. pisporê îq-tisadê 2. debarzan

aborînasî 1. pisporiyaîqtisadê 2. debarzanî

abor kirin debara jiyanaxwe kirin

abû kesê ku tûþî tecawuzêhatiye, hiltirandî, sihi-randî

abûr 1. þerm û eyb 2. arû namûs

-abûra yekî birin 1. ke-sek hetikandin 2. destdirêjî namûsê kirin

abûtî rewþa kesê ku tûþîtecawuzê hatiye, hilti-randîtî, sihirandîtî

aciz 1. tengezar 2. can-bêzar 3. cangiran *"mê-van ji mêvên aciz e,xwediyê malê ji her du-yan aciz e"

aciz bûn 1. tengezarbûn 2. jê bêzar bûn 3.cangiran bûn

aciz kirin 1. tengezar ki-rin 2. canbêzarî kirin

acizî 1. nexweþî 2. ten-gezarî 3. canbêzarî

5

A

acûr kevirê kaxetîtacûrfiroþ bazirganê kevi-

rên kaxetît acûrfiroþî bazirganiya

kevirên kaxetîtacûs kirêtacûsî kirêtîaçixî 1. gotin û kirina aciz-

ker 2. tinazeyên ku xîre-ta mirovî diþkînin

-açixî dan 1. bi awayekîacizker axaftin 2. xîretayekî þikandin

adan 1. xwarinên ji þîr 2.xiza û xurek 3. xêr û ber

adanî bi xêr û beradar meha sêyemîn a

salnameya zayînî ye*"adar e, mirovî dikedar e"

adav 1. îltihab 2. amasade [I] paqijkirina çandi-

niyê ji giyayên bêkêr;kax, aþêf

-ade kirin 1. kax kirin 2.dapîtin 3. çiqil kirin

-adekirî zevî, çem an jîbaxê ku ji giyayê ziyan-dar hatiye paqijkirin

ade [II] mêrga levenanAdem bav û kalê miro-

van ê yekemîn -Adem û Hewa dê û ba-

vên mirovahiyê yên ye-kem

ademîzad mirovader 1. esîlza 2. torinaderî 1. esîlzatî 2. torinî

adetkî 1. li gor rayîþa ci-vakê 2. bi rêbaz *"def jîadetkî lê dikeve"

adil dadweradil bûn dadwer bûnadir nexweþiya tayêadî 1. giyandarên biçûk

ên jehirdar ên wekî dû-piþk û kevjalan 2. di-rinde

adodik hesinekî devzi-rav û devtûj ê ku bidestikekê darî ve ye jibo deranîna kengir ûserikên giyayên xwa-rinê tê bikaranîn; kar-tûsk

adroyî kesê ku bi nexwe-þiya tayê ketiye

afandin/diafîne/biafîne1. aþofandin 2. vepeli-þandin

aferîde 1. afirandî 2.mexlûq 3. çêbûyî

aferîn! bijî!afet 1. bobelat 2. karesatafir di tewleyan de cihê ku

xwerina sewalan tê de têdanîn *"afirê gamêþan,bû warê qelsemêþan"

afirandin/biafirîne/bi-afirîne 1. xuliqandin2. çêkirin

afirîn/diafire/biafire1. çêbûn 2. pêk hatin

afirandî 1. mexlûq 2.sazbûyî

afirîner kesê ku çêdike

6

acûr

û pêk tîneafret jin, pîrek, kulfetaftawe 1. tawe 2. boçe-

sêlîn 3. misînagah agehagahî agehî ageh 1. hay 2. nûçe 3. pe-

yam-pê ve ageh bûn pê ve

arxeyîn bûnageh bûn 1. hiþyar bûn 2.

hest kirinagehdar 1. xeberdar 2.

haydar 3. pêhesiyayî*“dil, agehdarê dil e”

agehdarî 1. danezan, î-lan 2. daxuyanî 3.mehlûmat 4. salix

agehdar kirin 1. pê he-sandin 2. xeberdar kirin

agehker kesê ku mirovîhaydar û hiþyar dike

agehî 1. zanîna resen 2.xeber 3. danezana ku jialiyê dezgehên agehdar-kirinê ve tên belavkirin

agir germiyeke bi reng,hilm û dûkel e, pileya wîbilind e û ji bo þewitan-din, tîn û germê tê bika-ranîn *"agir bi çiyan di-keve, ter û hiþk tevî hevdiþewitin"

-agir pê xistin 1. sotan-din 2. þewitandin 3. agirdadan

-agir dadan/hilkirin arpê xistin

agirber çeka ku diteqeagirbest 1. agirkujî 2.

destvekiþandina ji cengê -agirbest ragihandin 1.

agirkujî daxuyandin 2.çekberdan beyan kirin

-agir xistiye pêþa xwe lifesadî û belayê digere

-agir bi erdê keve gur-zek pûþê wî jî naþewi-te her di ewlehiyê de ye

agirdiz 1. pîþo 2. barûdaheng lihevanînahengdar lihevhatîahengsazî karê lihevanî-

nêaheste hêdîahên/ahînî êþ û azarahû 1. xezal 2. askaj zîl, çêre û biþkuyên ku

nû vedidinajal sewal, heywanajaldar sexbêrê sewalanajalî heywanîajalnasî zanistên ku pis-

poriya wan sewal inajar 1. nifþ 2. neslajarnas 1. nifþzan 2. ne-

sebzanajarnasî zanistên ku

pisporiya wan þêwe-yên çêbûna giyanewe-ran e

ajawe 1. hêwirze 2. ted-hîþ

ajawegêr 1. hêwirzekar2. tedhîþkar

aj dan zîl vedan

7

aj dan

ajero zîlên çêreyê ên nûajinîn/diajine/biajine

1. êþîn 2. tajan lê ketinajneber avjenajne kirin avjenî kirinajo 1. sedemkarê tevgerê

2. paldêrajotin/diajo(dajo)/bi-

ajo(bajo) 1. meþandin2. bi rê ve birin *"hemûkeran, bi darekî majo"

ajokar 1. kesê ku diajo2. pîþekarê ajotinê

ajût gazî, bangajûtin/diajû/biajû 1. ga-

zî kirin 2. hawarî xwes-tin

aîd tiþtê ku di bin sexbêri-ya kesekî de ye

akam 1. encam 2. netîceakincî 1. niþtecihê sabit

2. êwirî 3. hewiyayî*“akinciyê bêrez, þiva-nê bêpez, peyayê dibê-je: ez, ji tiþtekî re nabin”

akincî bûn 1. bi cih bûn2. êwirîn 3. hewîn 4.sitirîn

al sorgevezala 1. nîþaneya serxwe-

bûna gelekî; perçem 2.bilind

alagir perçemgiralagoþk girêkên goþtî

yên ku ji ber zekemiyêdi qirikê de çêdibin

alakêþ kese ku perçemê lipêþ dikêþe, perçemkêþ

alale cureyekî gulên sor ealandin/dialîne/bialîne

1. pêçandin 2. paçik ki-rin 3. dorpêç kirin

alandî 1. dorpêçkirî 2.pêçandî

alastin/dialêse/bialêseziman tê gerandin

alaþ 1. çiqil 2. kêranalaþ kirin serê banekî bi

kêranan ava kirinalav 1. holepît 2. amûr

3. alifalay xwepêþandana di

dêlindêzekê dealayîþ xwepêþandanalaz 1. armanc 2. degmealem cîhanalemdar cîhangiralemî cîhangiþtîalênc çêrandina sewalan a

piþtî esrêalêsek 1. tasdalêstî 2.

silekalif 1. xwarina sewalan

2. bertîlalif kirin 1. xwarina se-

walan dayîn 2. bertîldayîn

alim 1. zana 2. pisporêzanistên þerîetê

aliqandin/dialiqîne/bi-aliqîne 1. hilawestin 2.daliqandin

aliqîn/dialiqe/bialiqe1. banîn 2. bilîn 3. da-liqîn

alizandin/dializîne/bia-

8

ajero

lizîne 1. li hev alandin2. tevlihev û dijwar ki-rin

alizîn/dialize/bialize 1.li hev alîn 2. tevlihev ûdijwar bûn

alî 1. teref 2. tax 3. þax*"li aliyekî þîn e, li aliyêdin dawet e"

alîgir 1. terefgir 2. tagir3. palpiþt

alîkar kesê ku destyariyêji kesekî din re dike

alîkarî destyarîalîkarî kirin 1. li piþt yekî

sekinîn 2. jê re destyarîkirin

alîkêþ 1. takêþ 2. bêhev-seng 3. nehinkuf

alîn/diale/biale 1. lê pê-çîn 2. tê gerîn 3. bijinîn4. li dora tiþtekî gerîn

alînok zeviya nokanalîsor hirmîalmast cureyekî kevirên

cewahir ealmastî cureyekî rengê

gulê yî vekirî yealoþ melaqaloþî melaqîaloz 1. tevlihev 2. teqozealozî 1. tevlihevî 3. te-

qozetîalû 1. xidîna diranan 2.

sekihînalû bûn 1. (diran) se-

kihîn 2. (diran) xidînalûçe fêkiyeke ku diþibihe

gêlasê lê jê mezintir ealûle [I] kolana bertengalûle [II] bêaralûs kaw û kibaralûsî kawî û kibarîamade 1. berhevkirî 2.

berdest 3. hazir, ey-wez

amade bûn 1. berhevbûn 2. hazir bûn, ey-wez bûn

amadekar kesê ku berhevû hazir dike

amadekarî 1. berhevkarî2. hazirî, eywezî

amade kirin 1. berhev ki-rin 2. hazir kirin, eywezkirin

amaje elametamaje kirin 1. qise ki-

rin 2. behs kirin 3. qalkirin

aman 1. derdan 2. feraqamandank cihê feraq-

danînêamane [I] armanca jiyanêamane [II] xwediyê ar-

manceke diyaramanþo feraqþoamanþoyî karê feraqþûþ-

tinêamar 1. pisporiya zanistî

ya hejmartina daneyan2. serjimar 3. hesabdarî

amas îltihab û kêmamîn Xwedayo Tu qebûl

bikî! *"axêna amînan,namîne li ser zaliman"

9

amîn

amoj 1. perwerde 2. þîret3. þêwr

amojgeh saziya ku per-werde, þîret û þêwr lêtê dayîn

amojin jinapamojkar pisporê per-

werde, þîret û þêwrêamojkarî pisporiya per-

werde, þîret û þêwrêamraz 1. amûr 2. alav-amraza tawanê amûra

gunehkirinê-amrazên ragihandinê

alavên salixdanêamûr 1. halet 2. melzemeamûrsaz lûlesazamyar wasite-amyara servekirî ere-

beya dorvekirî-amyarên raguhastinê

wasiteyên neqliyatêan ev jî dibe û a din jî di-

be-an azadî, an pakrewa-

nî! heke huriyet tune-be, mirin çêtir e!

-an na heke wisa nebeangaþt merc û þertangaþt kirin merc kirinango 1. bi gotineke din

2. yanêanix cureyekî pûngê ye-anixa kûsiyan cureyekî

cehterê yeanîn/diîne(tîne)/bîne ji

dûriyê ber bi nêzîkiyê vekêþan

-anîn ziman der birinanîþk enîþkanor 1. xîret 2. þeref-anora yekî þikandin 1.

xîreta yekî þikandin 2.þerefa yekî heriþandin

ap 1. mam, birayê bavêmirovî 2. peyveke rêz-dariyê ya ji bo mêrênmezin

apar bêjinga ku hûr lê di-ke

apincî potikê çêrmînî yêbipûrt

apore 1. matmayî 2. be-hitî 3. qutifî

aqar 1. qad 2. pîvanaqil di mirovan de sehe-

ka têgihiþtinê; hiþ *"he-ta ku aqilê paþiyê hat,ê pêþiyê çû"

aqilmend hiþmendaqilmendî hiþmendî *"a-

qilmendî, tim mezinîye"

aqit 1. dims 2. doþavar [I] encama þewatê; agir

*"ar, di qurmên kevn deye"

ar [II] 1. þerm û eyb 2.heya û ifet

araq eraq, mey, þerabarag teral, lexeraram 1. bihuzûr 2. tebitî

3. bisebirarambexþ aramdêraramdêr tiþtê ku rehetiyê

pêk tîne

10

amoj

aramgeh 1. warê ku lêhuzûr tê dîtin 2. cihêtenahî û aramîyê yê kubêhtir ji bo gor û goris-tanan tê bikaranîn

aramî 1. îstiqrar 2. asayîþ aramxane saziya ku kal

û pîrên bêxwedî diêwi-rîne û wan xwedî dike

aran deþta germarandin/dairîne/biarî-

ne 1. êþandin 2. azar lêkirin 3. niçandin 4. geþkirin

ararot xwarina zarokênviringî; epik

araste kirin 1. hildanpêþberê 2. lê rast kirin

arastek 1. xeml 2. parçe-yê ku bedewiyê dide tiþ-tan

arastin/diarêse/biarêse1. xemilandin 3. çîç ki-rin

arastî 1. xemilandî 2. çîçarav ava qirêj a piþtî

þûþtinêaravtin/diarêvîne/bia-

rêvîne 1. guvaþtin 2.ziwa kirin

arayiþt xeml, zînetarçen cihê ku her du hes-

tiyên erzenê digihînehev

ard zadê hêrandî *"ardêxwe bêjing kir, bêjingaxwe bi dar de kir"

ardelîn di aþan de kulfi-

ka ku ard tê re dirijeardik 1. ardê ku ber bê-

jingê maye 2. binema-ya darên qutkirî 3. ka-kilê ku ji giyayê hiþkdaweþiyaye

ardû þewate *"dijminê ar-dûyê xwe, dostê nanêxwe ye"

ardxavik xarineke ku jirun û ardî tê çêkirin ûþekir lê tê reþandin

arek 1. binema, berma-yî, jêmayî 2. kakilê kuji giyayê hiþk daweþi-yaye 3. binemaya da-rên qutkirî

arengî soringarezû daxwaza ji dilarêx singargind cihê ku agir lê di-

þixule, kûrika êgirargiþtî þah, keyargo 1. gotina þermê 2.

gotina bêaranargûn rengê êgir *"ar di-

zane, argûn dizane"argûþk girêkên goþtî

yên ku ji ber çilmasê diqirikê de hêþîn dibin

arihandin/diarihîne/biarihîne êþandin

arizî kirin milkiyetekecemawerî li kesên tay-bet raspartin

arî xweliya piþtî þewatêarîk 1. tiþtê ku binge-

hekê ava dike 2. ji hun-

11

arîk

dir ve banê xênî-arîkê dêv esmanê devîarîle mêrê jinanîarînk [I] cureyekî girînê

yearînk [II] ardê nokanarînok nokên hûrkirî, þi-

kestî an jî hêrandîarîþe 1. pirsgirêk 2. me-

selearîþen rewþa derûnîarjing bêjingarkolk amûra ku pê agir

tê hildanarmanc 1. hedef 2. meq-

sed, niyêtarode 1. teral 2. jina ge-

rokarode bûn teral bûnarodetî 1. teralî 2. þûmîarqilîn/diarqile/biar-

qile 1. tehisîn, pê þi-mitîn 2. weþweþîn

arsim çilmas, bahorartêþ 1. hêza parastina re-

wa ya gelekî 2. girseyakeyskirî

artîþok sewzeyek earû xiyararûng miþmiþarvan ard, zadê hêrandî

*"arvanê salê, di salêde diçe"

arzeba bayê demsalêarxwe bûjena ku tê de

hêza pêketinê heyearxweyîn 1. bûjena ku

xwediyê hêza pêketinê

ye 2. kesê bêminet ûbêtirs

asan 1. hêsa 2. nezexmû xeþîm 3. besît *"ke-sibî asan e, di þilî û þo-yiyan de dest û piyênwan ziwa ne"

asanî 1. hêsatî 2. nezex-mî, nexeþîmî 3. besîtî

asaw 1. amas 2. kêm ûîltihab

asayîþ 1. aramî 2. ewlehî3. sukûnet

asê 1. zexm 2. hevraz3. cihê destpêneketî

asê bûn 1. xitimîn 2. lêbanîn 3. pêrgî hatin

-asê kirin 1. sekinandin,rawestandin 2. vêsihan-din 3. mecbûr kirin 4.dadan *"deriyê xwe asêbike, cîranê xwe mekediz"

-asê man arqilîn, egle bûn*"hindikî bide ber dasê,da ku tu nemînî asê"

asik 1. mîde 2. hûrasîman valahiya ku li fê-

za erdê yeasîtan 1. hewþ, derîzan

2. gom 3. pêþgirask xezal, ahûasmîn cureyekî gulan easo cihê ku wekî nîgaþî

erd û esman digihêjinehev; ufuq, þefeq

asogeh þefeqa dawîn,fecra sadiq

12

arîle

asraq arîkast 1. merhele 2. radeAstan [I] gerestêrkek eastan [II] herêm, deverastar 1. betan 2. binmitêl-astar ji rû bihatir bûn

mesref ji nirx zêdetirbûn

asteng berbend *"astengbê derence nabin"

asûde 1. aramdar 2. tebitîasûq alava danûstanêaþ [I] xwarin, xurekaþ [II] amûreka hêranê

ya ku bi hêza av, ba, a-girî û bi zivirîna duberên girover ên li serhev dixebite *"aþ bi xe-yalekî, aþvan bi xeya-lekî"

aþ [III] 1. tebitî 2. sitirî 3.êwirî 4. teliyayî

-aþ bûn 1. tebitîn 2. sitirîn3. êwirîn 4. telîn

aþêf verûtina çêreya bê-kêr; kax

aþêf kirin kax kirin *"aqiltune kêf dike, pembo tu-ne aþêf dike"

aþik 1. mîde, asik 2. hûraþiq 1. evîndar 2. dengbêj

*"dew li aþiqan na-yê" aþiyan cihê lîsvedana çivî-

kan; hêlînaþîna nasaþît þepe, renîaþkart 1. îsbat 2. birhanaþkartin/diaþkêre/bi-

aþkêre 1. îsbat kirin 2.delîl nîþan dan

aþ kirin 1. tebitandin 2.sitirandin 3. hewandin4. êwirandin

aþofandin/diaþofîne/bi-aþofîne 1. westandin2. bizdandin

aþop 1. xeyal 2. nîgaþ-aþopa zanistî xeyala il-

mî, nîgaþa zanistîaþopî 1. nîgaþî 2. xeyalîaþpêj xwarinpêjaþtî sulh, lihevhatin-aþtiya civakî aramiya

di nava gelaþtîperwer aþtîxwazaþtîxwaz kesê ku li sulhê

digere û bi aliyê din re lihev tê

aþûjin ta, bendaþvan 1. xwediyê êþ 2.

kesê ber êþ *"aþvanêaþê mîran, bi xulam e"

aþxane xwaringehatûn 1. kils 2. kilsxaneav þileyeke bêtahm, bê-

reng, û bêbêhn e, li gorîamanê teþe digire û kur-teya wê ya kîmyayî H2O*"av, bi bêjingê nayê ci-vandin"

-av di gunikên wî dewergeriyaye avik li þe-kokên wî geriyaye û ba-lix bûye

-ava mend avegenî-ava reþ nexweþiyeke ça-

13

av

van e-ava reþ bi çavan de

hatin kor bûn, nedîtin-ava spî nexweþiyek e-ava tezî ava sar-av palavtin bi pîneyekî

tenik av paqij kirinava 1. sazbûyî 2. lidar

3. lipiyan *"dergehê kujinan xera nekiriye, hî-na jî ava ye"

ava bûn 1. saz bûn 2. çê-bûn *"avabûna malan,di destê jinên çê de ye"

avadan 1. sazbûyî 2. li-dar, lipiyan 3. çêbûyî

avahî 1. cihê sazbûyî 2.înþaet 3. bîna *"ava ûavahî nav û nandayî"

ava kirin 1. saz kirin 2.jenîn 3. çêkirin

avan 1. eware 2. bêkêravanî [I] 1. ewaretî 2.

bêkêrîavanî [II] (r) aliyê sazbûnê

yê lêkerê avasaz endazyarê avahi-

yan; mîmaravasazî endazyariya a-

vahiyan; mîmarîavbijînk alava ku ava

xurt dibijîne der û dorêavda pirç, mû, pûrtav dan 1. av lê dan vexva-

rin 2. bi avê têhnî þikan-din

avdel kesê ku avê li serzevî û bîstanan belav

dike avderge cihoka avêavdest destnimêj-avdest girtin destnimêj

girtinavdestxane destþokavdonk ava goþtê kelandîavder avîvan avdew çelqemastavêtin/diavêje/biavê-

je 1. hilfirandin 2. liba kirin 3. tê werkirin*"bênamûsî avêtineber kûçikan, kûçikan jîqebûl nekir"

-avêtina ber hev 1. dev-jenî 2. belapêþkarî

-avêtina ser êrîþa ji niþ-kê ve

avgîz 1. cûniyê avê 2.çala avê

avik tovê nêrtiya mirovû ajalan; menî

avilk peqpeqikên biav ênku ji ber karkirinê an jîrêveçûnê di dest û piyênmirovî de peyde dibin

avis sewala ku gon xwari-ye û têjik di zik de çê-bûye *"bila rê be, biladûr be; bila bihur be, bi-la kûr be; bila keç be, bi-la pîr be; bila avis be, bi-la bi derengî be"

avis bûn (ajal) heml gir-tin/ber girtin 2. (mi-rov) canbêzarî bûn

avis kirin 1. (ajal) hami-

14

ava

le kirin 2. (mirov) can-bêzarî kirin

avî avdar, biav *"baran, licihê avî dibare"

avîje paqij, pakîzeavîvan 1. kesê avê li ber

mêvanan digerîne, av-der 2. navekî keçan e

avjen melevanavjenî melevanîavjenî kirin soberî kirin,

melevanî kirinavkozkî rîzîna rehekan ji

ber avdana piravkozkî bûn (rehek) ji ber

pir-avdanê rizînavpalêv alava palavtina

avêavpîv alava pîvandina as-

ta avêavrêj destþokavþile dimis, doþavavzêm kaniya demdemîavzêr ava ku bi zêr ve tê

rengdarkirinavzêr kirin ji ava zêr re

derbas kirinavzûng xeleqa serê kem-

berê ya ku pê tê gi-rêdan

awa celeb, cure *"ji dê ûbavan, dikevin hezarawa"

awan fitnebaz, dekbazawar helew, þirînahîawarte 1. mustesna 2.

neasayîawartin/diawêre/bia-

wêre 1. bi dûr xistin 2.tuneyî hesibandin

awat 1. umîd, hêvî 2.xwestek

awaz deng, sewtawêne 1. neynik 2. eþkere

3. kifþawilandin/diawilîne/bi-

awilîne xapandinawilîn/diawile/biawile

xapînawir nêrîn *“ne nanê ma-

zûvanan, awirên wan têxwarin”

-awir tê vedan di bin ça-van ve lê nihêrtin

ax [I] baneþana keserêax [II] 1. xwelî 2. xak

*"ax û avahî, nav ûnandayî"

axa 1. serekê êlekê 2. to-rin

axaftin/diaxive/biaxive1. xeber dan 2. peyivîn3. qise kirin 4. qal kirin

axatî 1. serokatiya êlekê2. torinî

axirî 1. dawî 2. encamakarekî *"axirî, heta derêgorê ye"

axivîn/diaxive/biaxive1. (birîn) ji nû ve vejîn2. terqîn 3. bijiqîn

axîn 1. keserkiþandin 2.nalîn

-axîn kiþandin 1. nalîn 2.zûrîn 3. kesirîn

axund mela

15

axund

axze alava bihîstokaya geloayende pêþeroj, dahatûayet gotinên Xwedêayn ayîk *"ayinê bizina

kol, ji ya bi qloç re namî-ne"

ayisandin/diayisîne/bi-ayisîne 1. pê ve kirin,zeliqandin 2. pê xistin

ayisîn/diayise/biayise1. pê ketin 2. pê ve bûn,zeliqîn

ayîk 1. heyf 2. mezlûmtî3. belezûrî

ayîn dêlindêza olîaza [I] 1. hur 2. serxwe û

xwebûyî 3. mêrxas û e-gîd 4. çeleng û dilawêr

aza [II] 1. her endamekîcendêk 2. endam, nam-zed *"azayê bitirs, bilaqet tunebe"

azad 1. ne kole 2. serbix-we 3. hur 4. bêqeyd ûbêbend 5. serdanpê bê-peywend

azadî 1. serbixwetî 2. hu-riyet

azadîxwaz 1. kesê ku ser-xwebûne diþopîne 2. ke-

sê ku mafên xwezayî di-xwaze

azan ezan-azan xwendin bangî ni-

mêjê kirinazar 1. renc û dilmayîn 2.

þermezarî *"mirovê der-domerdo, bi azara der-dan dizane"

azeb kesê ku nezewiciye*"azebê malê xwe be,paþê yê xelqê be"

azgîn azwerazî 1. nexweþî 2. bêhalîazî kirin 1. nexweþ bûn 2.

bêhal bûn 3. aciz bûnazîne 1. rêbaz 2. rêpîvan-azîneya axaftinê rêbaza

xeberdanêazmûn îmtihan-azmûna jiyanî îmtiha-

na man û nemanêazmûn bûn 1. îmtihan

bûn 2. ceribîn 3. di ka-rekî de pijîn

azmûn kirin 1. îmtihankirin 2. ceribandin 3.sergihayî kirin

azwer çavçilazwerî çavçilî

16

axze

B

17

b/B tîpa duyemîn a alfabe-ya kurdî ye; dengdarekelêvkî ye, awayê belavki-rina wê girtî û nerm e

ba [I] nexweþiya qolinckî ba [II] tevgera hewayê

*"agir berda kayê, xweda ber bayê wê"

-bayê weþt cureyekî tev-gera hewayê ye

-ba li ber guhan ketinpê hesîn lêbelê baþ tênegihiþtin

-ba hatin hewa tev gerîn-ba lê anîn 1. firsend jê

standin 2. desteser kirinba [III] hind, cem, nik

*"ba comerdekî, hes-pek û qespek yek in"

ba [IV] tir û fis-ba li ber ketin tir an jî

fis kirinbabelîç tiliya gustîlêbabelîsk bayê dijwar û

hêzdar ê ku dizivire û zi-yanê digihîne dorhêlê

babet 1. mijar 2. mesele3. cure

babfile 1. kesê ku bi da-rê zorê misilman bûye2. misilmanê ji dê û ba-

vekî kafir babidest kesê ku îflas

kiriye; malketîbabidestî rewþa îflaski-

rinê;malketîtîbabir berbendên ku tun-

diya bayî diþkîninbabîsok bayê ku lûlekî

qulozî esmên dibebac 1. kamçûr 2. diravê

ku ji welatiyan tê wer-girtin û ji bo pêþni-yarên neteweyî tê me-zaxtin; xerac 3. xûgî

-baca neyekser xeracaveþartî

-baca yekser xeraca eþ-kere

bacana reþ sewzeyek eû pijandî tê xwarin

bacana sor sewzeyek eû hem pijandî hem jînepijî tê xwarin

bacgeh rêvebiriya bacêbacgir karmendê bac-

gehêbaçermok sewaleke kor

a þevê ye; çilîçilîbaçik cixarebad babadan/badide/bade 1.

18

tewandin 2. qurifandin3. qurçimandin

badayî tewandîbade 1. cureyekî vexwa-

rina kiholî ya ku ji tiri-yan tê çêkirin û rengwê sor an jî spî ye;mey, þerab 3. piyale

badefiroþ meyfiroþbadek [I] çêreyek ebadek [II] alava þidandin

û sistkirina mixên ba-dayî *"badeka hesinî,xwe bi xwe pesinî"

badek [III] paçikeke ka-xezên ku di nav bergekîde tên parastin

badîn 1. qedeh 2. îskanbadok di tirimpêlê de

destikê ku pê ajotinrasterê dibe

bafe baq, deste-bafe kirin 1. baq kirin 2.

deste bi deste girêdan bafik behanebafirok pêlîstoka zarokan

a ku bi ser bendekî ve di-kin û berî hewa didin

bafûn bafûr bafûr madenekê ku jê

amanên malê û hwdtên çêkirin

bager bayê zexm û boþ bagêje bayê ku lûlekî

quloz dibe, babelîskbagird bagêjebagurdan bangurdan "ba-

nek û bagurdanek"

bah þehwetbahî biþehwetbahol derdana ku rêwî

kel û melên xwe dikinêbahor zekem, çilmasbahorî zekemî, çilmasîbahoz [I] firtonek bahoz [II] kesê bêqerarbajar þarê ku ji gundan û

navçeyan mezintir e *"tu çûyî bajarê yekça-van, divê tu jî çavekîxwe bigirî"

bajaravahî bernamekiri-na binyadên bajaran

bajarî kesê ku li bajêr dijî*"bajarî, li erdê narî"

bajarî bûn di þarekî deli gor pîvanên wê jiyîn

bajarok bajarê biçûkbajarsazî avasaziya bin-

yadên bajêrbajen baskê ku bi hejîna

wî bayekî hênik pêk têbajêle 1. newan 2. axozî-bajêle bûn 1. newan

bûn 2. axozî bûnbakir cureyekî civîkan ebakur aliyê jorîn ê her

tiþtîbakure gopalbal [I] 1. zêhn 2. dîqet

3. têkilî-bala xwe dayîn lê hûr

bûn, baþ lê nihêrtin-bal kiþandin 1. li serê

rawestîn 2. lê miqatebûn

badayî

bal [II] 1. çeng, per 2.rex, alî

bal [III] bejnbala bilind, berzbalaban [I] 1. nehs 2.

þûmbalaban [II] amûreke mû-

sîqayî ya ku bi pifkirinêtê lêxistin

balaberz bejnbilindbalafir navgîna hewayî a

ku difire; teyarebalafirgeh qada firîn û

niþtina teyareyanbalafirþikên çeka ku di-

jî teyareyên cengê têbikaranîn

balandin/dibalîne/bi-balîne lê alandin

balanî gizgizîka tayîbalax têjika gamêþêbalbas zêrevanên zome

an jî xîvetgehanbaldar 1. bidîqet 2. bi-

semt 3. bitevdîrbaldirêj bêhnfirehbaldiz 1. cazibedar 2.

xemrevînbaldizî 1. cazibedarî 2.

xemrevînîbale 1. kêmaqil 2. bodelebalexane xanûmanên

pirqatî yên pir bilindbalgeh 1. piþtek 2. ber-

serî, balîfbalinde teyrên dirinde-balindeyên goþtxur fi-

rindeyên girs ên ku

xwarina wan goþt ebalix [I] cihê ku kewarên

mêþhingivan lê tên da-nîn

balix [II] 1. gihiþtî 2. ber-pirsiyarê ber qanûnê

balî barê girêdayîbalîf balgeh *"serê du

meriyên çê, naçe serbalîfekî"

balkêþ 1. sosret 2. ca-zibedar

balkêþname nameya kupêhesandin û hiþyarki-rinê; îxtarname

balkon 1. eywanka serbanî 2. þaniþîn

balor merdane, loqbalsivik 1. kesê hay ji

xwe heye 2. kesî ku bî-ra wî xurt e 3. hiþyar

balûle 1. bi awayê lûlekîpêçayî 2. hop

balûr herþ û qelþên ku liser lêþ pêk tên

balyoz nûnêrê dûgelekî linik yeke dîtir; sefîr

balyozxane nûnergehadûgelekî ya li nik yekedîtir; sefaret

ban serê xênî *"banê xê-nî, bi keviran tenê bi-lind nabe"

banandin/dibanîne/bi-banîne 1. hîn kirin 2.nav tê dan

bandev 1. firtoneka ber-fê 2. kuleka bi ser ba-

19

bandev

20

nê avahiyan vebandêr makîneyeke ku

wekî bangurdanan e pêxiþirê rê û kolanan têtepisandin

bandor tesîr, eser-bandor lê kirin lê tesîr

kirin, lê eser kirinbandorker tesîrkerbane [I] sewala malê ya ku

li têjika xwedî derdikeveû ne newan e

bane [II] 1. çêregeh 2. zo-zan

banedar xwediyê çeregehan jî zozanê

baneþan (r) peyvên ku pe-roþî, þaþwazî û xweziyannîþan didin

bang 1. gazî 2. ezan-banga meleyê biharê

zirîna keran-bang dan ezan xwendin-bang lê kirin gazî kirinbangawazî 1. vexwendi-

na bi deng 2. hawarîbangeþe kar û barê na-

sandina raman û hil-berînekê

bangêr koma mezin*"barana nîsanê, çêtir eji bangêrek zêrê zerê limeydanê”

bangîn 1. sewtsewtok,qîrqîrok 2. awazbilind

bangurdan kevirekî dûv-dirêjkî û girover ê ku liser axebanan digerînin

da ku baþ bitepise hev ûew ban dilop neke *"jibangurdên girantir biser çûkê de tu tiþt nayê"

banî 1. jor 2. serê xênî3. rastahiya li serêkêrtekî *"av ji kaniyê ûnan ji baniyê"

banîje qatê ser banê xênî banîn/dibane/bibane

1. hîn bûn 2. lê hatin3. lê mukur hatin

bankutik [I] mizgînîbankutik [II] bangurdanbanû 1. xanim 2. stîbanz dan baz danbanzdok berava berteng a

ku mirov dikare bi ser rebaz de aliyê din

baperik perperokbapêç bayê bi berfbapêþ zekem, bahorbapîr kalikbapîv amûra ku tevgera

hewayê dipîvebaq 1. defþe 2. deste 3.

çûm 4. gurz *"bi xwe-ziyan, dest nagihê-jebaqê keziyan"

baqilk 1. cureyekî çêreyaku tovên wê kelandî tênxwarin 2. berên vê çê-reyê

bar 1. piþtgiranî 2. peywir3. berpirsî

-barê lokan mesûliyetagiran

-barê xwe jê dagirtin

bandêr

xwesteka xwe jê hildan-bar ji ser xwe avêtin

berpirsiyariya ku wer-girtiye kuta kirin

-bar kirin 1. bi piþt kirin2. neqil kirin

baran 1. þilî 2. bariþ*"gur ji baranê bitirsiya,dê ji xwe re kurk çêkira"

-barana kûsiyan baranaronîvro ya di sayiyê de

-barana roviyan baranaxapînok a ku hey dibareû hey disekine

barandin/dibarîne/bi-barîne 1. þilî rijandin2. tiþtek bi ser de rijan-din

baranî kinca ku di þiliyêde tê lixwekirin

baravî þiloziwa-baravî bûn bi nîvî ziwa

bûnbarbir wasite, amyarbarbû xêr û alîkarî-barbû dan hev destyarî

berhev kirinbarçêrmk cureyekî fi-

rindeyên þevê yên bê-çav û bêhestî ne; baçer-mok

bardan derdanê mezin,telîsê fireh *"bardanêbiqul, pîneyî nagire"

bare 1. babet, mijar 2.car, teql

baregeh 1. êwirgeh 2.qerargeh 3. wargeh

barek [I] cebirxanebarek [II] qatên valahiya

seqayêbareng karistana hilberî-

na keþtiyanbareþ bayê rojhilatêbarfisk teþkên linganbarim barim lîstikeke za-

rok û xortan ebarimte desteseriya ji ber

berdêlekê vebarimte kirin (heta ku

berdêla xwastî bê dayîn)desteser kirin

barist di cendêk de hêzahelandina xwarinan

bariþ þilahiya ku ji es-mên dibare

barîdox 1. temtêl 2.werz 3. rewþ

barîn/dibare/bibare [I]1. þilî rijîn 2. bariþ hatin3. bi ser de rijîn *"adare, bibare nebare xedare"

barîn/dibare/bibare[II] (sewal) qajîn

barkêþ 1. kesê ku gira-niyekê bi piþt dike, he-mal 2. sewala ku baranpiþt dike

barname kaxeza ku na-veroka wê di heqê barû xwediyê wî de aga-hiyê dide; îrsaliye

barû avahiya tot û dirêja ku ji bo payînê têavakirin

21

barû

22

-barûya naqosê di dêrande cihê ku zêngil tê dehildiawêsînin

barûd bûjeneke ku jê te-qemenî tên çêkirin; pî-þo

barxane 1. erzaq û pê-diviyên rêwiyan 2. em-bar

-barxaneya leþkerî er-zaq û pêdiviyên leþkerîyên ku endamên yekî-neyê bi xwe re dibinederveyî leþkergehê

basark alava ku hewayasar diweþîne

basîret 1. feraset 2. aqilû sirafet

bask 1. endamê firinde-yan ê ku pê perwaz di-girin; per 2. çepil, mil*"her teyr bi baskênxwe difire"

-bask þikestin bêqudûmman

-bask tune ku pê bifirepir kêfxweþ bûye û perêwî tune ku hilperike es-manan

basko çivîka rûçikandî-basko kirin 1. kurti-

sandin 2. rûçikandinbastêq pestîlê ku ji tiri-

yan tê çêkirinbastûr avahîbaþ 1. çak 2. qenc 3. rind

4. delal *"xebera xweþ bicîranan re, faydeya baþ

bi nasan re" baþebaþ 1. bi rêk û pêk

2. riprastbaþî 1. çakî 2. qencî 3.

rindî 4. delalîbaþok balindeyek ebaþûr 1. aliyê jêrîn ê her

tiþtî 2. di erdnîgariyêde berê derziya qible-nameyê

batirsok potikên ku bibi ser dîwarê bostên vedikin da ku sewal jê bi-tirsin û nekevinê; reþe

batî hêlik, gunbav 1. mêrê diya mirovî

2. giyanewerê ku ji avikawî giyanewerên din çê-dibin *"mala bavê, malamêran e"

-bavê bêkesan sexbêrêbelengazan

-bavê xwe nas nekirin1. þîrheramî kirin 2. jibo mesleheta xwe ti-xûb nas nekirin

bavik ecdadbaviksalarî erka ku tê

de bav bi bandor e; pe-derþahî

bavmarî zirbavbavtî 1. nêrtiya ji bo diya

giyaneweran 2. sexbêrî-bavtî kirin 1. ji diyê re

nêrtî kirin 2. lê xwedîderketin

bawerî 1. îman 2. ewlehî*"baweriya kurdan, her

barûd

bi çiyê tê"-baweriya te bi Xwedê

hebe Yezdanê dilovanþahid be ku...

-bawerî pê anîn pê veewle bûn

bawer kirin 1. îman kirin2. pê ewle bûn *"agir ke-te mala derewînan, kesîjê bawer nekir"

bawermend kesê îman-kirî, misilman

bawesîr nexweþiyekeçêrmî ye û bi sedemawê laþ her dixwire

baweþandin/dibaweþî-ne/bibaweþîne 1. berbi ba kirin 2. bajen kirin

baweþînk bajenbawî kesê ku qolinceke

daîmî di laþê wî de heyebawîþk 1. berxewarî 2.

nîþaneyên xewê, palûþk*"sal, mîna bawîþkanderbas dibin"

-bawîþkê xwe anîn rewþaxewê lê xuya bûn

bax qada dorgirtî ya ji da-rên fêkiyan pêkhatî *"çidiçe ji bêx diçe, ji bax-vên çi diçe?"

baxçe 1. baxê biçûk 2.hewþa cihekî

baxçevan kesê ku di hew-þên malan an jî baxênbiçûk de dixebite

baxçevanî karê hildan ûdanîna baxçeyan

baxvan kesê ku bi baxêfêkiyan re mijûl dibe

baxvanî karê hildan ûdanîna baxan

baxweþk di xaniyan depergala ku hewaya hun-dir bi ya derve re digu-herîne

baz [I] cureyekî balinde-yan e *"qaz, bi refa xwere baz e"

baz [II] masûlkeyên dinavbera enîþk û ser-milên mirovan de

bazar 1. danûstan, kirînû firotan 2. sûq *"bimerivê merivan re ba-zar nabe"

-bazara xwe birîn têki-liyên xwe ji hev qut ki-rin

-(ketin) bazara macîrokû gumgumokê mebes-ta alîkarî an jî dijberiyaxwe nîþan dayîn

bazargeh sûqa kirîn û fi-rotinê; erase

bazar kirin 1. xêr kirin2. li ser nirxekî li hevkirin *"hesp tune, alifêbazar dike"

bazbend 1. toqeya milêberpirsiyaran a ku pey-wira wan nîþan dide 2.niviþta mil

baz dan 1. revîn 2. qewzkirin 3. gav kirin 4.bezîn

23

baz dan

24

bazgeh 1. bihura der-basbûn an jî têketinêya mirov û giyandaran2. di bajaran de xalênewlehiyê yên ku ketinû derketinê dipê

bazin 1. mildank 2. xe-leqa milan 3. qeydik

-bazinê stûyî tara stûyî;katar

bazirgan kesê ku hem fi-roþkariyê hem jî kiriya-riyê dike; tacir *"didukarwan in, sisê bazir-gan in"

bazirganî karê kirîn û fi-rotanê; ticaret

-bazirganiya azad tica-reta bêbac a ku hinardeû hawirde bi awayekîtê de serbest digerin

-bazirganiya beste tica-reta ku mercên giran liser hinarde û hawir-deyê hene

bed 1. xerab 2. nebaþbedbext bêhuzûrbedbîn kesê ku nîgaþa wî

her tim neyînî û nebaþ ebeden [I] laþbeden [II] sûr-Bedenên Amedê sûra

dîrokî ya li dora Amedêbedenparêzî perwerdeki-

rina laþan li gor rayîþekewerzîþî û xwarineke di-yar

bedestan sûqa ku ser û

dora wê girtî yebedew 1. rind, delal 2.

zerî *"bedewê çav kilkir, dilê xortan kul kir"

bedewî rindî, delalî *"be-dewiya mirovî, ilm ûmehrifeta mirovî ye"

bedgeh kêrtikbedil kincên xizmetkirîbedreng 1. rengê gewro-

tankî 2. rengê xerab bedrengî 1. gewrotankîtî

2. rengxerabî *"herreng rengek e, bedrengîjî rengek e"

bedxwarin xwarina dûrîrêbazên tenduristiyê

bedxwaz 1. xêrnexwaz2. niyêtxerab

beg axayê binemalê an jîhozê

begtî serokatiya bine-mal an jî hozê

beh (di zimanê zarokande) xelasbûyî, qediyayî

-beh bûn (di zimanê za-rokan de) xelas bûn,qedîn

-beh kirin (di zimanê za-rokan de) xelas kirin,qedandin

behane hincet, mehne*"behaneya tirekan,ardê cehîn e"

behicandin/dibehicîne/bibehicîne 1. qehiran-din 2. ji qehran teqandin

behicîn/dibehice/bibe-

bazgeh

hice 1. qehirîn 2. ji ker-ban teqîn *"çi wext giri-ya û çi wext behicî?"

behî (da ku xelq bên serxweþiyê li malbatê bi-kin û nizaya bihiþtê jimiriyê wan re bikin)danîna civatan ji aliyêxizmên kesê mirî ve;þînî

behîn/dibehe/bibehe1. (ceh û genim) stewîn2. (giyayê werza pa-yîzê) zer bûn *"giya liser binê xwe hêþîn dibeû li ser binê xwe jî di-behe"

behîv cureyekî daran e ûji dendikên wê sûd têwergirtin

behr [I] zerya, derya*"behr, bi devê san pîsnabe"

behr [II] par, beþ *"dinyabi tiran bûya, dê hemûbehra keran bûya"

Behram gerestêrk ebehre 1. kelk û sûd 2.

berjewendî 3. par behreme alava qulkiri-

nê; metqebbehremend 1. xwedî-qa-

biliyet 2. jîr 3. sûdwerbehremendî 1. jîritî 2.

sûdwerîbehs kirin 1. jê xeber-

dan 2. qal kirinbej reþahiya erdê, cihê

ku ne avî ye-hêzên bejahiyê koma

desteyên ku qada çala-kiya wan reþahiya erdêye

bejavî 1. ajalê ku hem diavê de hem jî li serzevînê dijî 2. navgînaku hem di avê de hemjî li ser rûyê erdê têajotin

bejî tiþtên ku têkildarîreþahiyê ne

bejn 1. qam 2. bal 3.hindam *"aqil ne libejnê ye, li serî ye"

-bejn tît e, mal mescîd ehem li ser û sîçeyê xwedinihêre hem jî li rewþamala xwe

bejnaferî bejna ku bi naz-darî dimeþe

bejnbihust qamkinikbekere alava ku newayên

mûsîqayî tomar û qeyddike

bel 1. kifþ 2. lipêþ 3. di-yar

bela 1. qeza 2. qiraskêsêrî 3. karesat *"di hertiþtî belayek heye, lê dipaþxistinê de gelek belahene"

-bela xwe kiriye ber dêrîketiye keleha qatilbatilê

belalûk fêkiyek e û diþi-bihe gêlasê lê jê hûrik-tir e

25

belalûk

26

belam 1. lêbelê 2. lêbelapêþkar kesê ku bela

jê tê belapêþkarî 1. belagerî

2. rewþa belagerînê-belapêþkarî yekî bûn

1. belaya xwe bi yekîgerandin 2. xwîna xwekirin stûyê yekî

belaþ [I] 1. fireh 2. poþe-belaþ bûn 1. fireh bûn

2. poþe bûn-belaþ kirin 1. fireh ki-

rin 2. poþe kirinbelaþ [II] 1. herwe 2.

bêdirav-belaþ bûn 1. herwe bûn

2. bêdirav bûn-belaþ kirin 1. herwe

kirin 2. bêdirav kirinbelav ji hev dûrbelav bûn li der û dorê

weþîn, ji hev dûr ketin*"av rabû sikir û bendbelav bû"

belavker 1. kesê ku ka-rê tiþtekî parvekirî tînecih 2. bazirganê kupeywira wî belavkirinabûjenan e

belav kirin 1. par ve ki-rin 2. teqsîm kirin "bikevçiyan da ber hev, bihesikan ve belav kir"

belavok daxuyaniya ni-vîskî ya ku bi destan têradestkirin

belawela tartarî, tarovaro

*"hêþtir belawela diçê-rin, lê guhê wan li serhev e"

belawela bûn 1. tarova-ro bûn 2. kambax bûn3. wêran bûn

belawela kirin 1. taro-varo kirin 2. kambaxkirin 3. wêran kirin

belbele hêwirze û sûresa-ta dengan

belç pelên daran *"ba ne-yê, belç nalivin"

belçim belçbelçik belçimên hûrikbelbelîtank perperok,

kerkenebel bûn 1. bi awayekî di-

yar tijî bûn 2. vît bûn*"bila zikê melayî belbe, bila giya û pel be"

beleban 1. zinar 2. þûmbeled 1. zana 2. pispor

*"beledê malê ne bi-yan e, kesê ji gund e"

beledî [I] berq û birûskbeledî [II] 1. zanatî 2.

pisporîbelek 1. deqdeqî, xalxalî

2. rengrengî belekî rengrengîtî *"bele-

kiya sewalan li derve ye,ya mirovan di hundir deye"

-belekiya biharê destpê-ka zîlvedana hêþînahiyê

belekon þaneþînbelem navgîneke avî ye

belam

û diþibihe kelekanbelemvan xwedî an jî a-

jovanê belemêbelengaz 1. feqîr, xizan

2. bêkes *"wexta ku jimalxweyê malê re gotin“kalê”, dibe belengazêsalê"

belenî soz û qerarbelenîdar sozdayîbelezûrî bûn dua û lavayî

kirinbelê bersiva pejirandi-

nê; erêbelg 1. perên kesik ên ku

bi dar û giyan ve þîn tên;belç 2. pel *"belgê darê,darê dixemilîne"

-belg dan (dar û giya) pe-rên kesik pê ve þîn bûn

belgefîlm 1. fîlmên meh-lûmatî 2. rêzefîlmên a-gehdarîkirinê

belgename destûrnamebelifandin/dibelifîne/

bibelifîne xapandinbelik (di zimanê zarokan

de) mûzî, kîrbelikandin/dibelikîne/

bibelikîne 1. benc kirin2. ji ser hiþ birin

beloq 1. bel 2. zoq 3. bi-jiqî

belor derdanka ji camêbelqitandin/dibelqitîne

/bibelqitîne 1. dehiran-din 2. cehimandin 3. qe-wirandin

belqitiyê! nemayê!belqitiyo! nemayo!belqitîn/dibelqite/bi-

belqite 1. dehirîn 2.cehimîn 3. qewirîn

belxem tifa hiþk a ku di-þibihe xilîtê

belweþîn nexweþiya cu-zamê

ben tabenav cureyekî daran ebenc 1. cureyekî daran e

2. bûjenê ku ji vê darê têbidestxistin û sermest-ker e 3. bûjena ku lêþbêhest dike

benc kirin 1. belikandin2. (berî niþterkirinê) laþbi bencê tevizandin

bend 1. ta 2. asteng 3.beþ 4. rêje

-benda hilbijartinê rê-jeya ku divê di hilbijar-tinê de bê bidest-xistin

-bendê dû þûjinê salix-gerê xelqê

-benda heyderî xiþrênbi ser kofiyê ve

bendav ava ku peþî lêhatiye girtin

bende kole, evdbendegan pêgirtîbendeganî pêgirtîtîbende man li hêviyê se-

kinînbender di qeraxa deryayê

de rawestgaha keþtiyanbendewar 1. hevîdar 2.

27

bendewar

28

dildarbendik (r) xêzeka li nava

du peyvan an kîteyan; (-)bendî 1. girtî 2. dîl 3.

girêdayî-(xwe) li bendî tiþtekî

girtin li pey tiþtekî þopgerandin

bendîname fermana gir-tina kesekî; tewqîf

bendîxane zindan, hebis-xane

bendname girêdanbengî 1. aþiq 2. mubtela

3. sewdaserbenî [I] goþtê hiþkirî yê ku

kakilê gûzan jî dikinenavê

benî [II] kolebenîþt þîreya ku ji neba-

tan hildidin û tê cûtinê*"karkeran kar kir, xera-ban benîþt cût"

benîzava zavayê ku dinav xezûrgelanê xwe dedijî

benz reng-benz avêtin reng lê çûnbeq cureyekî ajalên avî ye

*"beqê çav da çêlekê,zikê wê teqiya"

-beq xesandin satore sa-tore gerîn

ber [I] 1. pêþ 2. pêþî*"tirs, berê mirinê na-gire"

-berî zayînê beriya mîla-da Îsa eleyhiselam

-berê xwe dan 1. lê a-verê bûn 2. nihêrîn

-berê gotinê guhertinmijara axaftinê guheztin

ber [II] kevir *"ber, jibestan xilas nabin"

ber [III] hingil, guhanber [IV] adanber [V] salên temenê se-

walan-duberî û sêberî dusale û

sêsaleber [VI] miqdara firehiyê-duber û sêber bi qasî du

car û sê caran zêdetir fi-reh

ber [VII] 1. berik, ferþik2. lihêf *"lingê gerê,nayê bin berê"

ber [VIII] 1. gon 2. meya,havên 3. tov

-ber girtin 1. avis bûn2. mêwe girtin 3. tovgirtin

berafî nîqaþa der heqêgelemþeyekê de

berafî kirin (ji bo çare-serkirinê) nîqaþ kirin

beraftin/diberêfe/bi-berêfe þîrove kirin

beragî berên nûhildayîberahî qeysa ji aliyê fire-

hiyê ve *"avabûna gun-dan, ji berahiya riyan vekifþ e"

beramber 1. tev 2. dij3. deng 4. di gel

-beramberî vê 1. tevî vê

bendik

2. diji vê 3. dengî vê4. digel vê

beran hevserê mihê*"ber-xên xelqê, ji merivan renabin beran"

-beranê bisko 1. beranêtovê 2. malê delaliyê 3.torinê êlê *"beranê bis-ko bûya, dê li nav pezêbavê bûya"

-beranê þeran xurtêcengê

-beran xwarin (ji bo mi-hê) pel û fehl xwarin

beranek tiliya mezinberanberdan dema ser-

bestbûna têkiliya za-yendî ji bo beranan

berarî bexþ û alîkarî-berarî dan bexþîþ û alî-

kariya diravan dan hi-nekan

berate 1. goþtê genî 2.elamet 3. nîþane

berav 1. roja cilþûþtinê2. dema kelîþoyê

ber avêtin 1. berwext za-yîn, hê di pêþ de bi ce-nîneke nivîþkan an jî mi-rî ve zayîn 2. berwexttev gerîn

beravêtî 1. sewala kutêjika wê ji ber çûye 2.kesê ku berwext tev di-gere

-çalakiya beravêtî karêku di dema xwe de ne-qewimiye

beraz xinzîrberaze perwaneyên berêþberbajar nava bajêrberban þaniþînberbang aso, berbeyan-berbanga sibehê rona-

hiya berî þefeqêberbaz di artêþê de paye-

ya di bin serbaziyê reberbejn 1. niviþta stû-

yan 2. hemayîlberbend karê ku kirina wî

qedexe yeberbend bûn derî li ber

hatin girtinberbendî 1. qedexe 2.

asteng *”diz xwemal e,berbend betal e”

berbend kirin qedexe ki-rin

berber [I] 1. dij 2. reqîbberber [II] kesê ku por û

rihan dikurtisîne û ti-raþ dike

berberî [I] 1. neyartî 2.dijminatî

berberî [II] pîþeyê kurti-sandin û kurkirina por ûrihan

berbes wizeya ku di xwa-rinan de heye

berbiba 1. cihê ku ba jêdigire 2. cihê ku xewleye û teþqele jê tên *"gu-hera dawiyê, berbibaye"

berbiçav 1. dîtî û bînayî2. eþkere û diyar

29

berbiçav

30

berbisk toqeya porê jinanberbî berbûk *"bêder bi

bê, bûk bi berbiyê”berbûk jina ku bi bûkê

re mijûl dibe, hevalbûk*"dawet ferikî, berbûkhetikî"

Bercîs gerestêkek eberçavk alava þûþeyî ya

ku datînin ber çavanberçavkfiroþ kesê ku

berçavkan difiroþeberçek kesên ku amadeyî

perwerdeya leþkerî ûçekhildanê ne; destbidar

berçêlk 1. mêjî, hewsele2. bersînga çivîkan

berçile meha duwazde-han, berfanbar

berdan [I] 1. terikandin2. jê vegerîn 3. dagerîn4. dest jê vekêþan

berdan [II] 1. rih û pordirêj kirin 2. kinc bi serde werkirin *"ji derdan,rih berdan"

berdar 1. bibereket 2.têgihiþtî 3. biadan

berdayî 1. azadkirî 2. ji-na ji mêrî veqetiyayî

berdelan erdê bikevirberdeq lîstikeke zarokan

a ku li ser piyekî radi-westin û milên xwe lihev dixin hetanî yek jiwan bikeve

berdeqanî alavake kevir-hilfirandinê ya ku ji du

bendikên dirêj û naven-dekê pêk tê, bi ba dikinû keviran pê diavêjin;kefkanî

berdest 1. hazir, amade2. berhevkirî

berdestî kesê ku di xiz-meta xelqê de kar dike

berdevk [I] kesê ku li sernavê welatekî ,alîyekî anjî sazîyekê diaxive û ra-mana wan der dibe

berdevk [II] pêþmala kudidine ber devê zarokanda ku cilên xwe nele-witînin

berdewam li ser karberdewam kirin 1. do-

mandin 2. þopandinberdêl 1. biha, qîmet 2.

þûndiyarî-berdêl kirin 1. ber ve

dayîn 2. bi hev re guhe-rîn

berdil 1. ezîz 2. evîndar3. gerdenî

berdilk 1. pêþmal 2.berdevk

berdîwar 1. bêkes 2. sê-wî 3. belengaz

berdû cîl û cegenê ku pêxesîlan çêdikin

bere 1. cebhe 2. rû 3. enîbere bere hêdî hêdî ber

bi asteke dîtir veberecot pîvaneke qada

erdê ye (920 m2)beredayî 1. bêxwedî 2.

berbisk

31

serbest 3. bêkêr 4. bey-tu

berendam 1. kesê kunamzedê endamtiyê ye2. hêjayî hilbijartînê

berendamî hêjatiya hilbi-jartinê

berespî kevirê kilsêberevajî 1. çewtbûyî 2.

serobinobûyî 3. hember4. zid, dij

-berevajî vê yekê li hem-berî vê yekê

berevajî kirin 1. serobi-no kirin 2. têvel kirin

berevan 1. parastvan2. parêzer

berevanî 1. parastvanî2. parêzerî

berevanî kirin 1. paras-tin 2. lê xwedî derketin

bereyîþk mencenîqberê 1. di pêþ de 2. hê di

zû de 3. ji mêj ve *"çûÞamê û hat jî, dîsa kerêberê ye"

berêvar 1. piþtî esrê 2.nêzîkî tarîbanê *"berfaberêvarê, qirê tîne lidebarê"

berf barija ku kulî kulîdibare *"berfa çiyayêbilind, pir dibe"

berfanbar meha 12'em asalnameya zayînî

berfedîn belekiyên berfêên ku ber bi vehelînê vediçin

berfemot helewa ku jidoþav û berfê tê çêkirin

berfende aþît, þepe, renîberfiravîn xwarina sivik

a beriya navrojêberfireh 1. çarmedor

2. bi dorfirehîberfîn 1. cihê biberf 2.

kulîlka ku piþtî vehe-lîna berfê hêþîn dibe

berfþo barana ku berf pêre dibare; þilope

berg 1. cil, kiras 2. rûpe-la sereke ya kovar û pir-tûkê

-berg kirin 1. kiras kirin2. (pirtûk) cild kirin

bergeh 1. dîmen 2. êwir-geh 3. depê þanoyê, dik4. qad, meydan

bergerîn 1. þîreta bi la-vayî 2. tembîha bi ricaû tikayê

bergew kirin xitimandinbergind berdêl-bergindî êlekê ye bi

qasî eþîrekê hêja yebergirî 1. tevdîr 2. ber-

bendbergîdan 1. hilberîn 2.

bereket 3. adan 4. ber-dêl 5. bîmekarî *"E-legazbirinc be û Erez jî rûnbe, heke bergîdan tunebe, dîsan dê pûç be"

bergîn pirtûka bicildbergîr mehîna ku nû ji

canîtiyê derketiye dê

bergîr

32

were fehlan û avis bibe bergîz kincên kurdî yên

zilaman ên ku ji me-rezî tên ristin; þal û þa-pik

bergsazî karê amadeki-rina þeklê cildê pirtûkû kovaran

berguhk alava ku ji se-rikekî an jî diduyanpêk tê û axaftinan ra-digîne

berhem 1. eser 2. adan3. xebat

berhemdar 1. biadan 2.xebatkarê ji bo kedekê

berhevkar 1. civandî 2.amadekarê komkirinê

berhev kirin 1. civan-din 2. kom kirin 3. to-mar kirin *"ava rijiya-yî, nayê berhev kirin"

-berhev kir ji deriyan ûda xêra miriyan ji par-sê civande hev û ji boquretiyê li xelqê belavkir

berhevok 1. tomar, bela-vok 2. berhema ku hati-ye komkirin

berhewa 1. bêwate 2. bê-kêr

berhingar dijberhingar bûn pêrgî ha-

tinberik [I] kevirên biçûk;

xîç, xiþirberik [II] fîþeng

-berika nediyar fîþengaku kes nizane ji kuderêhatiye û lê ketiye

berizîn/diberize/bibe-rize 1. har bûn 2. (seg)peliþîn hev

berî [I] 1. besta bixîz 2.rastahî *"dinya ji hine-kan re berî ye, ji hine-kan re jî av û herî ye"

berî [II] sade û hêsaberî [III] bêguneh û bêta-

wanberîk berîkberjeng 1. delîl û îsbat

2. berateya nexweþiyêberjengî nîþaneya mirinêberjewendî meslehet-berjewendiya giþtî mes-

leheta cemawerîberjewendîperest kesê

ku li mesleheta xwe tenêdigere

berjêr 1. berbijêr 2. ser-niþîv

berjor berbijor, hevrazberk [I] hewza avêberk [II] 1. sext, zexm

2. þidiyayî 3. qewînberkanî kefkaniyê kevi-

ravêtinêberkaz 1. pace, pencere

2. perwazberkeftî 1. biqîmet 2.

muhterem 3. berdilberkel xwarina ku nêzî-

kê kelînê yeberkele golikê ku teme-

bergîz

nê wî nêzikî sê salan eberkeþ sinîberkeþok siniya biçûkberkêr sewalê ku dê bê

serjêkirinberkêr kirin ji bo ser-

jêkirinê dermal kirinberkêþan 1. çêkirin 2.

rokirinberkurk [I] 1. qirik,

gewrî 2. berçêlkberkurk [II] mirîþka ku

dema kurika wê hatiyeberlêv qerax-berlêvên avê qeraxên

avê-(baçik) berlêv kirin (bê-

yî ku ji devê xwe derxe)cixare kêþan

bermal jina ber malê*"bermal, xwedana ma-lê ye"

bermalk bêra berfê; ber-fik

bermax rûpelên baçikanbermayî 1. jêmayî 2. da-

wîbermîzk mîza ku nîþane-

ya qelewbûna sewalan ebernac kone, xasûkbername mijara sazbûyîbernamesaz kesê ku di

sazî û dezgehan de mi-jaran amade dike

bernav 1. navê pêþîn êmirovan (navê sêqolîwekî: Azadê LezgînêCelalî be, bernav: Azad

e û paþnav jî Celalî ye)2. navê din ê ku pê ha-tiye nasîn (her wekî: jikesekî qebrax re Karêlbê gotin û wisa bênasîn)

beroj berpala ku tavêdibîne

beroste pîþekarê nûgi-hiþtî yê ku hîna nebûyehoste

beroþ amana ku ji qûþ-xaneyê mezintir û jisîtilê biçûktir e *"dîz jiberoþê re dibêje: 'wêde here rû-teniyê!' "

berpal 1. dibûr 2. beroj*"ba ji tehtê berpalê çidibe?"

berpêþ kirin araste kirin,pêþandin

berpirs kesê ku bi pey-wirekê radibe; peywir-dar, wezîfedar

berpirsiyar peywirdar/wezîfedar

berpirsiyarî peywirdarî,wezîfedarî

berpisyar kirin kar ûguneh xistin stûyê yekîan jî hinekan

berpiþt þala navê bersiv vegerandina pirs-

iyara kesekî; cewab-bersiv dan pirsiyara ke-

sekî lê vegerandin; ce-wab dan

bersojk nexweþiyeke a-

33

bersojk

34

þikê yebersojkî bûn ji mîdeyê

azî kirinberstûk aliyê kincê yê ku

dora stûyî dipêçe; paþ-stû, pastîn

bersûc kesê ku ji ber ta-wanekê tê rapirsîn

berþîv xwarina sivik a be-riya þîva êvarê

bertav cihê ku tîrêjên rojêlê digire

bertav kirin li ber tîrêjênrojê raxistin

bertek bi awayekî neyînîtevgerîna li dijî bûye-rekê

berteng 1. kembera li serkulêmekan 2. kêmber

bertîl 1. riþwet 2. kirt/qirt3. kamçûr *"çav ji çavanþerm dike, bertîl kevi-ran nerm dike"

bertûrk berçêlkberû [I] masiyek eberû [II] darek ebervang 1. pêþmal 2.

berstûkbervihêr 1. biferaset 2.

têgihiþtîberwar 1. tiþtê meyil-

dar, xwar û vîç 2. di-bûr, beroj 3. mêjû

-berwar bûn 1. takêþbûn, di aliyekî de xwarbûn 2. weþweþîn

-berwar kirin 1. takêþ ki-rin, di aliyekî de xwar ki-

rin 2. weþweþandin berx têjika mihê *"ber-

xên pir, ji mihên pir in" berxistin 1. eþkerekirin

2. hînkirinberxistî pêþniyarberxvan kesê ku berxan

diçêrîneber xwe dan [I] 1. cî-

had kirin 2. tê koþînberxwedan [II] 1. cîhad

2. têkoþînberxwedar jîdirêjberxwedar bûn jîdirêj

bûnberxwedêr 1. mucahid

2. têkoþerberz bilindberzax heyama ji mirinê

hetanî roja qiyametêberz bûn bilind bûnberze windaberze bûn winda bûnberzek navbirberze kirin winda kirinberzeq cinsî, zayendîberzex berzekberzile berzikberzik binzikberzî bilindahî berzîn [I] caniyê ku ama-

deyî perwerdekirina si-warbûnê ye

berzîn [II] kulavê ku dibin zîn û kurtên dedavêjin ser piþta hesp ûkeran

berzîne kevirê rengren-

bersojkî bûn

gîberz kirin bilind kirinbes 1. bi qasî têra xwe 2.

lêbêlê *"dinya bûye kes,tu kesî negotiye: bes"

beser çav besimîn/dibesime/bi-

besime 1. biþirîn 2. kenber lêvan ketin

besît 1. hêsa 2. di arûzêde qalibek

best îlham-best lê rabûn îlham lê

peyde bûnbestandin/dibestîne/bi-

bestîne girtin, dadanbestenî þirîniya ku bi þîr,

þekir û fêkiyan tê çêkirinû bi sarî tê xwarin

bestin/dibeste/bibeste1. cebirîn 2. zeliqîn

bestir 1. raxistina navamalê, ferþ 2. mitêl

beþ [I] 1. çal 2. kesê kudi eniya wî de belekiyekheye *"çileyê reþ, debarêdiqedîne li gayê beþ"

-beþ kirin di eniyê de nî-þaneyek çêkirin

beþ [II] 1. par 2. behre 3.qisim 4. dabaþ *"beþkete stûyê maldaran,avêtin serê hejaran"

-beþ kirin par kirinbeþavend ahengdariya di

dawiya ristên helbestekêde

beþdar kesê ku tevî kar

an jî çalakiyekê dibebeþdarî tevlêbûna kar an

çalakiyekîbeþdar bûn/beþdarî tê

de kirin tev lê bûnbeþer 1. feraset 2. fehm

û zanîn-(jê) beþer kirin (di heqê

tiþtekî de) pispor bûn ûjê zanîn

beþerkor 1. bêferaset2. aqilsivik

beþervekirî 1. rûken 2.rûbirqonek 3. biferaset

beþiþîn/dibeþiþe/bibe-þiþe 1. biþirîn 2. biþirîn3. ken ber lêvan ketin

beþt 1. textikê stûr û dirêj2. kêranê avahiyan

beþûþ devbikenbet [I] ecemî, nûgihiþtîbet [II] cureyekî perinde-

yan ê ku diþibihe werde-kan *"ar ê kewan e, risqê betan e"

betal 1. destvala 2. bê-kêr 3. bêkar

betal bûn 1. îbtal bûn 2.ji kar veqetîn 3. rawestîn

betalî 1. bêkarî 2. destva-latî 3. bêkêrî *"betalî,xerabmalî"

betal kirin 1. netêw hesi-bandin 2. kar rawestan-din

betan [I] di her tiþtî dealiyê ji hundir ve

betan [II] goþtê nerme

35

betan

36

betilandin/dibetilîne/bibetilîne 1. westan-din 2. rawestandin

betilî 1. westiyayî 2. ra-westiyayî *"heta ku bûkxemilî, dawet betilî"

betilîn/dibetile/bibetile1. westîn 2. vêsîn

betir bêhtir, wêdetirbetirpêr sê roj beriya ni-

habetirpêrar sê sal berî ni-

habetlane 1. tehtîl 2. ra-

weste 3. destûrbetran kesê ku nefsa

xwe pir diecibînebetûm bêqudûþbetûmî bêqudûþî bevil 1. mirovê mînak 2.

hevrikbevþik diranên qutkirinêbexiþandin/dibexþîne/

bibexþîne 1. efû kirin2. dayîn 3. xelat kirin

-dan bexiþandin danefûkirin

bexîl çiriz, timakarbexþan 1. efû 2. bexþîþ,

þabaþbext 1. talih 2. siûd

*"çavê kor tuneye, lêbextê kor heye"

-bext û miraz di çavande man 1. ji hevalanman 2. negihiþtin tu ar-mancê

bextewar 1. bihuzûr 2.

arambextewarî 1. bihuzûrî

2. aramdarîbextiyar bextewarbextreþ 1. bêtalih 2. bê-

siûdbextvekirî xwedî-siûdbey pêþnîhada neqdîbeyaban cihê xewle; çolbeyan eþkeretî-beyan kirin eþkere kirinbeyanî [I] eþkere *"bira

biranî, bazar beyanî”beyanî [II] 1. spêde 2. si-

beha zû-beyanîbaþ! sibehxweþ!,

rojbaþ!beyan-name nivîsa girîng

a ku agehiyekê eþkeredike

beyar erdê ku ji çandinêre dest nade; pesar, çol*"bela xelqê ji çol û be-yaran tê, a min belen-gazê Xwedê jî ji berpiyên min tê"

-beyar kirin zevîn neçan-din

beybûn kulîlkek ebeytar bijîþkê sewalanbeytarî karê bijîþkiya

sewalanbeytik cureyekî çivîkên

biçûk ebeytu 1. bêxwedî 2. be-

redayîbez [I] 1. rev 2. bazdan 3.

çengkirin *"beza hes-pê,

betilandin

namûsa siwêr e" bez [I] donê ku bi goþt

ve ye *"sibat hat û bi-hurt, nav û dilê gîskêbez girt"

-bez bi stûyê pisîkê vekirin 1. xurek spartinxurekxuran 2. emanetteslîmî xayînan kirin

-bez girêdan 1. qelewbûn 2. komir bûn

beza 1. revok 2. pêsivik,laþsivik

bezek beza *"bizina kulekû þivanê bezek, tev di-gihêjin ber dêrî"

bezandin/dibezîne/bi-bezîne 1. dan revê 2.dan bazdan 3. xar kirin

bezîn/dibeze/bibeze 1.revîn 2. baz dan *"hespêher kesî, li gorî bextê wîdibeze"

-lê bezîn 1. lome lê kirin2. lê xistin

-bezîn hev 1. bi hev reketin devjeniyê 2. lihev xistin, pevçûn

bezmik bihukek e bê [I] tiþtê ku piþtî dema

niha tê-dema bê (r) dema ku

ayendeyê dinimînebê- [II] pêþgireke neyîniyê

ye *"gul bê strî nabin"bêayîk 1. bêheyf 2. kesê

ku heyfa wî tê hilanîn 3.derwêþê xwedîkeramet

bêbav 1. kesê ku mêrêdiya wî nîn e 2. qeleþ3. bêeman

bêbext 1. qeleþ 2. xayîn*“mêrê bêbext pire bejî, bi ser re derbas nebe”

bêbextî 1. qeleþî 2. xayîn-tî

bêbextî kirin 1. qeleþîkirin 2. xayîntî kirin

bêbine 1. bêqedr 2.kêmbiha 3. bêkêr

bêbingeh 1. bêtar 2. bê-esl 3. bêbinî

bêbinî 1. pir kûr 2. bê-wa-te

bêçiv 1. bêziqzaq 2. bê-fetl

bêderman 1. bêilac 2.bêçareserî *“Xwedê, tuderdekî bêderman ne-daye”

bêdev 1. bêdeng 2. dev-mirî

-bê dev û bê ziman 1. ne-zanê axaftinê 2. feqîr ûbelengaz

bêdê 1. dêmirî 2. sêwî*"keça bêdê, weke çi-yayê bêrê"

bêdil 1. nexwestî 2. bêri-za 3. bêîþtah

bêg kesê ku xulamokêberjewendiyên xelqê ye

bêgane 1. nenas 2. xe-rîb 3. biyanî *“dilê bê-ganeyan, her bixem e”

bêgar kesê ku bêpere û

37

bêgar

38

bêhember dixebitebêgav 1. neçar 2. bêderfet

3. mecbûrbêgavî 1. bêçaretî 2.

bêderfetî 3. mecbûrtîbêguman 1. bêþik 2. bê-

gav 3. neçar *"bela, jiderê bêguman tê"

bêgerd bêgunehbêgêwil bêkêfbêgêwil bûn dil çirmisînbêgêwil kirin kêf lê re-

vandinbêgêwilî bêkêfîbêgiyan mirî, bêcanbêhawe kesê ku beletewþ

û keteber tev digerebêhemal bêxwedî û bê-

sexbêr-bêhemal hiþtin bêxwedî

hiþtin, bêsexbêr hiþtinbêhemdî bêyî ku wisa

bixwaze; bêqesdbêhempa 1. bêemsal 2.

bêhogir 3. bêhevtabêhiþ 1. bêaqil 2. kerose-bêhiþ ketin 1. ji xwe ve

çûn 2. sefêk bûnbêhn 1. hilm, neks, ne-

fes 2. heyberên ku bê-fil pê dihese

-bêhna xwe berdan nav-ber dayîn

-bêhn jê hatin bi bêfilêhate derxistin ku tiþtekîbûdar heye *"kesê ku sîrnexwe, bêhn jê nayê"

-bêhn jê teng bûn jê ke-

rixîn-bêhn kirin 1. henase ki-

þandin hundir 2. (tiþtêbûdar) bi kepûyî tê der-xistin *"dinya gulek e,bêhn bike û bide hevalêxwe"

-bêhn lê çikandin 1. xe-neq lê þidandin 2. bê-qudûm hiþtin

-bêhn lê çikîn 1. nefes lêteng bûn 2. aciz bûn

-bêhn pê ketin 1. jêhilm wergirtin 2. fis ki-rin 3. genijîn

-bêhn vedan westa xwedanîn

bêhndar tiþtê ku bêfil jêderdixe ka hilma wê ça-wa ye; bûdar

bêhnefiþk 1. hilkehilk,nefesên li ser hev 2.gumek ji kêþa baçikê

bêhnfireh 1. bisebr 2.dilfireh 3. rûnerm

bêhnok (r) nîþaneya vê-sihê

bêhnteng 1. bêsebr 2.bêtebat

bêhntengî 1. bêsebrî 2.bêtebatî

bêhtir 1. zêdetir 2. wêde-tir

bêjandin/dibêjîne/bibê-jîne ji bêjingê re derbaskirin, seridandin

bêje peyv, kelîmebêjer gotî, axafger

bêgav

bêjing alava qulqulî yaku zadê çê û qeselê wîji hev vediqetîne

-bêjing kirin bi bêjingêzadê çê û qesel ji hevjibartin

bêjî bîj bêkar 1. bêîþ 2. betalbêkes 1. xizan 2. bêgav

*"dilê bêkesan, li serhemû kesan diþewite"

bêkêr 1. bêxêr 2. ji tutiþtî re destnedayî

bêlête govendbêmêjî 1. bêhiþ, bêaqil

2. ehmeqbênamûs 1. bêar 2. xîret

3. qehbik *"eyarê bêna-mûsan fireh e"

bênamûsî 1. bêarî 2.bêxîretî 3. qehbiktî

-bênamûsî qebûl kirin1. tola xwe li erdê hiþ-tin 2. tolaziya jina xwepejirandin

bênavber bi berdewamîbênder 1. cihê ku zad lê

tê kutan *"bazar xweþ eli bênderê, ne li zeviyê"

bênefsî çilektî, silektî*"kalê ji bênefsiyê ûpîrê ji bêkesiyê hev û dupirsîne"

bênimêj 1. kesê ku nimêjnake 2. herimî, gemar

bênimêjî dema ku jinheyvane avê dibînin

bênimêj bûn 1. (jin) ke-

tin kirasan, heyz bûn 2.herimîn

bêpar 1. mehrûm 2. bê-nesîb

-bêpar mayîn 1. mehrûmman 2. bênesîb man

bêpayan 1. bêhevta 2.bibiha

bêqudûm 1. bêmecal 2.westiyayî

bêr alava kolandinê *"jinû mêr, weke tevr û bêr"

bêrawestan 1. di qîjekêde 2. bê navber

bêrê 1. nelirê 2. bêusûlbêrêtî 1. nelirêtî 2. bê-

usûlîbêrik [I] 1. cêb 2. cêba

paþilê *"destê kefîlan,di bêrika wan de ye"

bêrik [II] alava biçûk aku xwelî pê tê hildan

bêrî [I] 1. bêguneh 2.rûpak

bêrî [II] cihê ku pez lê têdotin *"ha þêwra jinan,ha bêriya bizinan"

-dan bêriyê pez di þîþtiradotinê de ber bi bêrî-vanê ve ajotin

bêrî [III] xwesteka dîtinê-bêrî kirin ji bo dîtinê bi

xwestek bûnbêrîk di kincan de cihê

ku kîsikekî tê hiþtin;cêb *"hevalê bêrîkavala, tuneye"

bêrîvan jina ku pêz û

39

bêrîvan

40

dewêr didoþebêrvî alava ku di lûleyê de

herka avê têkûz dikebêsemt bêîhtiyatbêserî 1. pir fireh 2. bê-

xwedî-bê serî û bê berate çûn

bê xwedî û bêyî ku tu þo-pekê li pey xwe bihêleçûn

bêserûber keteber û pirfireh

bêsiûd bêbext, bêtalihbêþ 1. kamçûr 2. xûgî 3.

bacbêþik 1. bêguman 2. te-

qezbêtar felaket, karesat,

afet, bobelatbêtehr 1. bêhawe 2.

bêpîvanbêteþe 1. danerotî 2. se-

roberobêtewþ 1. bêhevseng 2.

beletewþbêv tora masîgiriyê ya

ku ji çeperên darî hati-ye çêkirin

bêvan kes an jî tiþtê ne-diyar

bêvil endamê bêhnhilki-rinê; poz, kepû

-bi bêvilê girtin hiþyarkirin

-bêvila xwe daliqandinmirûzê xwe tirþ kirin

bêvîr 1. nexweþê li bermirinê 2. jihêzketî

bêwelat 1. bêcih û bêwar2. bêêl 3. biyanî *"mi-rovê bêwelat, mînaçûka bêper û bêbask e"

bêxêr 1. bêkêr 2. serxur*"dostê bixêr, ji birayêbêxêr çêtir e"

bêxwedî 1. bêsexbêr 2.bêhemal 3. bêkes*"bêndera bêxwedî, jimirovî re nabe bênder"

bêyî (tiþtekî) (ew tiþt) netê de

bêyom bêqudûþbêzar 1. betilî 2. tengezar-bêzar bûn 1. betilîn 2.

tengezar bûn-bêzar kirin 1. betilandin

2. tengezar kirinbêzirav 1. newêrek 2.

ziravqetîbêzû cureyekî nexweþiyên

hiþaloziyê yebi 1. daçekek e 2. pêþgi-

reke ku tevahiyê didewateyê

-bi bandor bi tesîr-bi boneya bi munesabe-

ta …, bi sedema ...-bi dizî 1. dizîka 2.

bêhay, bêxeber-bi dor di þîþtirê de-bi dorvegerî di rêzê de,

di þîþtirê de-bi giþtî bi gelemperî-bi hev re 1. tevayî 2. ba

hev *"berx û gurên tir-kan, bi hev re diçêrin"

bêrvî

-bi hêsanî ne bi zorê-bi jimare bi ededeke di-

yar-bi kinayî bi kurtasî û ne

dûvedirêjî-bi kotekî bi darê zorê-bi min li gorî min-bi nav û deng navdar,

meþhûr-bi piranî 1. zêdetir 2.

bi gelemperî 3. bêhtir-bi rastî ne bi derew, di

heqîqetê de-bi rêk û pek 1. bi per-

gal 2. têkûz-bi roj wexta ku tav heye-bi ser de pê re *"kera

xwe bi kerekê da, cilikawê jî bi ser de da"

-bi þev êvarê-bi þev û roj sibeh û êvarê-bi þêt û pêt bi þivê û

hêzê-bi þêweyeke berevajî

bi awayekî çewt-bi taybetî xusûsî, ne bi

gelemperî-bi tenê 1. bi serê xwe

2. hiþk û hola-bi tevayî bi giþtî, hemû-bi tundî bi zextî, bi pê-

kutî-bi vî awayî bi vî cureyî,

bi vî tehrî-bi vî rengî bi vî þiklî, bi

vî celebî-bi vî þêweyî bi vî a-

wayî, bî vî rengî

-bi zanayî bi awayekî têgi-hiþtî û li ser hiþê xwe

-bi zorî bi kotekî *"he-sinê sar, bi zorî tê ku-tan"

biaqil 1. xwedîferaset 2.jîr û jêhatî *"barê biaqi-lan, piþta kêmaqilan"

bi ber bayê yekî ketinpê xapîn

bi bîr anîn di zêhna xwede gerandin *"ger mirovxeraban nebîne, baþanbi bîr nayine"

bi bîr birin 1. îdrak ki-rin 2. tê derxistin 3.pê hesîn

bi bîr xistin hizra yekî jibûyereke qewimî re a-made kirin

bi cih anîn 1. pêk anîn2. kirin

bi cih bûn 1. tê de rûniþ-tin 2. tê de êwirîn

bi cih kirin 1. þûn kirin 2.dewisandin 3. rûniþtan-din 4. êwirandin, sitiran-din, hewandin

biçrik nanê di rûn de qi-jirandî

biçûk 1. nemezin 2. hû-rik 3. zarok *"biçûk licihê xwe, mezin li cihêxwe"

-biçûk xistin 1. rûmetayekî þikandin 2. bênirxkirin

-biçûk dîtin 1. biçûk

41

biçûk

42

biçûkahî

xistin 2. bi pozbilindîlê nêrîn

biçûkahî 1. nizmî 2. hû-riktî 3. zarokatî

bi dawî bûn 1. encam dan2. kuta bûn, qedîn, xilasbûn, red bûn

bi dawî kirin 1. jê enca-mek wergirtin 2. kuta ki-rin, qedandin, xilas ki-rin, red kirin

bi derengiyê xistin 1. ta-loq kirin 2. paþ de avêtin3. paþê bi cih anîn 4. eg-le kirin

bidil 1. jidil 2. bi xwestinî3. bi rizaya xwediyî

bi dûr ketin jê veqetînbi dûr xistin 1. jê veqe-

tandin 2. þandin taraw-gehê

bi encam bûn 1. pêk ha-tin 2. bi dawî bûn

bi girî vekirin 1. giriyan-din 2. qehirandin

bigor alava ku pê tînagêrebayê tê teselekirin

biha 1. qîmet, qedr 2.nirx *"arê kewan re,risqê biha re"

biha bûn 1. biqîmet bûn,biqedr bûn 2. binirx bûn

bihaname kaxeza ku bi-hayên kel û pelan li serhatiye nivîsandin

bihar demsala vehelînaberfê û destpêka hêþîna-hiyê *"heta peyv neyê

karê, yek naçe biharê"biharat ardê giyayê tamx-

weþ û bêhinxweþ ê ku di-kin nav xwarinan

bihare cureyekî genimêku biharê tovê wî tê re-þandin

bi hev þa bûn 1. hevxwestin 2. hev kirin

bihêl kaxeza ku destûrêdide kar an jî çalaki-yekî wek þano, tirad ûhwd

bihêz 1. xurt, biquwet2. desthilatdar

bihîstin/dibihîze/bibi-hîze 1. bi guh seh kirin2. guhdarî kirin 3. hay-dar bûn 4. pê hesîn*"gava mitrib nebihî-zin, êdî defê diqetînin"

bihîstok alava ku pê têbihîstin û guhdarîkirin

bihîstyar 1. guhdar 2.peywirdarê çi bê guhêwî 3. hesas

bihost bihust *“bihoste-ke tevna çêkirî, ji barekîrîs çêtir e”

bihuk hemû cureyên kêzû mêþan; heþere *“dayêbihuk e, jinê ruhik e”

bihujandin/dibihujîne/bibihujîne helandin

bihujîn/dibihuje/bibi-huje helîn

bihur 1. di cihên teng deþûna ku berteng e 2. av-

tenga ku derfeta der-basbûnê dide *"çem bêbihur nabin"

bihurtin/dibihure/bibi-hure derbas bûn

bihust maweya di navbe-ra kefedesteke vekirî;bost, bihost *"dema kubextewarî nebe dost,fayde nake gera bihustbi bihust"

-bihust bi bihust pîvanbaþ endaze girtin

bihuþt cenet *"bihuþt,li rûyê erdê ye"

bihuþtîn cenetmekanbij 1. hêza xwarinê; bîz,

îþtah, mehde 2. qilde,qirqal

bijandin/dibijine/bibiji-ne 1. dil avêtin, meh-deyê xwe kiþandin tiþ-tekî 2. tê gerandin 3. çil-kandin, lê reþandin

bijang perikên çavanbijarte hilbijartî, sahib-

rewacbijartin/dibijêre/bibi-

jêre 1. hilbijartin 2. ter-cîh kirin *"jinan mebi-jêre, esl xêr e"

bijinandin/dibijinîne/bibijinîne 1. tê geran-din 2. îþtah kiþandin*"bi eþqa mêwijan, dildibijinîne gûwijan"

bijiqandin/dibijiqîne/bibijiqîne 1. beloq kirin

2. perçifandinbijiqîn/dibijiqe/bibiji-

qe 1. beloq bûn 2. per-çifîn

bijî! aferîn!-bijî azadî! bila azadî

her hebe!bijîn/dibije/bibije 1. qil-

deyê wî hildan, meh-deyê wî kiþandin 2. têgerîn, lê alîn 3. çilkîn

bijîreþ simbilbijîþk tebîb, hekîm bi kar anîn 1. xebitandin,

þixulandin 2. kelk jêwergirtin

bi kar hatin bi kêrî tiþ-tekî hatin

bikarhêner 1. kesê kudixebitîne 2. kesê kusûdê jê werdigire

bi kêr hatin 1. sûdwerbûn 2. layîq bûn

bikêrhatî [I] 1. sûdwer2. layîq

bikêrhatî [II] 1. pêwist2. destdayî

bikir [I] kesê ku dan ûstandinekê dike

bikir [II] kesê ku kar anjî çalakiyekê dike

bikirk binê bîr, kanî, çal,aman û hwd

bikuj kujer, qatil, mêrkujbila peyveke ku carinan

xwestekekê û carinan jîkarekî bilanî rave dike

-bila be xem nake, tiþtek

43

bila

44

nake-bila bibêjin xençera Xa-

ço heye ji bo quretiyêtiþtek bi xwe re gerandin

-bila were heke dikarehatina wî çêtir e

-bila çavê min te nebînecardin dernekeve pêþ-berî min

bilan îhtimalbilandin/dibilîne/bibilî-

ne 1. miremir kirin 2.taloq kirin 3. egle kirin

bilanî îhtimalî bilbil cureyekî çivîkên

awazxweþ e *"bilbil bidengê xwe, mêrxas bicengên xwe"

bilcim kesê ku tevî herkarî dibe

bildbildo 1. gingino 2.lalo, tato

bildebild kirin 1. gine-gin kirin, di bêfila xwede axaftin 2. wekî lal ûtatan axaftin

bi lêv kirin 1. ji dêv a-vêtin 2. der birin 3. þe-hitandin

bilik (di zimanê zarokande) mûzî, kîr

bilind 1. berz, ber bi jorve dirêj 2. quloz

bilindahî 1. berzî, dirê-jahiya ber bi jor ve 2.quloz

bilind bûn 1. berz bûn 2.hevraz bûn 3. quloz bûn

bilind kirin 1. quloz kirin2. berz kirin 3. hevrazkirin 4. bi ser xistin*"kurê çê, navê bavê xi-rab bilind dike"

bilî xeyrîbilîn/dibile/bibile 1. pê

re mijûl bûn 2. pê ve eg-le bûn

bilqîn/dibilqe/bibilqe(av) fiþkîn û fûrîn

bilqînî dengê fiþkîniyatiþtên avî

bilûl qalibê rokirinê *"dê-la sê, sê salan têxinbilûlê, sala ku derxinher xwar e"

bilûr alava dengjeniyê yaku bi pifkirinê tê lêxistin*"bilûra li ber gê ye, çi-raya li ber kûreyê ye"

bin 1. tar 2. qûntar 3. cihêjerîn ê her tiþtî

binate 1. þop 2. binyad,xîm 3. bineçe

binaþe binatebi navê lîstin 1. piþta re-

qîbekî li erdê xistin 2.zoran kirin

bi nav kirin [I] 1. pêna-sek lê danîn 2. wate lêbar kirin

binav kirin [II] noqî kû-rahiya avê kirin

binbar peywirdarbincan dîwarê ku li ber

ava herikbar tê jenînbincî nivîna stûr a ku li

bilan

serê tê razanbinçavî 1. tewqîf 2. ra-

westanbinçav kirin 1. tewqîf

kirin 2. rawestandinbinçeng qefa binê her du

milan-pûrta binçengê pirça ku

di bin çepilan de hêþîndibe

bindeq 1. cureyekî da-rên biber e 2. berên vêdarê

bindest kesê ku azadî ûaramiya wî bi mercanve girêdayî ye; ketî

bindestî rewþa kêmaza-diyê ya ji ber mercenderveyî; ketîtî

binecih xwecih, rûniþtî-bi binecihî kirîn û fi-

rotan bi hemû milki-yetê ve kirîn û firotan

bineçe binatebinefþ cureyekî gulan ebinefþî rengê di navîna

sor û hêþîn debinesazî tardanîn, xîm-

avêtin binetar 1. esasê her tiþtî

2. di nivîsekê de bendênxwendinê

binfisî kirin 1. hêkênxwe genî kirin 2. neba-þiyên xwe veþartin

-bingeh tar, xîm/hîm-bingeha aborî hîmê îq-

tisadî

-bingeh danîn tar da-nîn, xîm avêtin

bingehîn esasîbinik 1. binê îskanê 2.

bincixarebinî bin-binî dan tavê karê xwe

giþ qedandinbinîje di avahiyan de taqê

li herî biniyîbinkask kasika ku digel

piyanê tê danînbinkirask kinca tenik a

ku di bin cilên derveyîde tê lixwekirin

binpê kirin 1. pêpestkirin 2. îxlal kirin

bintîn 1. mal û milk 2.sexbêrî

(bi) bin xistin 1. berjêrkirin 2. mexlûb kirin,sernuxûn kirin

binyad tar, bingeh *"jinamalê, binyadan dizane"

biok [I] kirêtbiok [II] heþerat, bihukbi pêþ ve çûn perisîn û

meþînbir 1. beþ 2. qisim 3. par

4. kerî 5. tîkebira kesê ji dê an jî bavê

mirovî *"tenê bira, dihawara birê de tê"

-birayên hûrekî 1. ji he-man dê û bavî 2. di-zên tûrekî

birale þitilbiramak kesên ji eynî da-

45

biramak

46

birandin

yikê lê ne ji heman bavî birandin/dibirîne/bi-

birîne 1. binevat kirin2. îmha kirin 3. tune ki-rin

biraþîr kesê ku di demazarotiya wî de wî jî þîrêdiya wî mêtiye; þîrbirak

biraþte alava ku li serêgoþt tê pijandin

biraþtin/dibirêje/bibi-rêje goþt pijandin *"ê-gir girte mala yekî, yêdin got: 'tu bi Xwedê ve-nemirîne, da ku (ez) ke-wên xwe li serê bibirê-jim' "

biratî 1. hevpiþkiya di dêan jî bavî de 2. rewþakesên ji heman olê *"bi-ratî bi baran, hesab bimisqalan"

biraza lawê birayê mirovî birazava kesê ku di dawe-

ta zavê de xwedîtiya wîdike

birazî keça birayê mirovî*"ap bi biraziyan re di-ke, xal bi xwarziyan redike"

birc 1. avahiyê bilind ûasê yê ku ji bo zêreva-nîyê tê bikaranîn 2. kê-lû

birçêk lîstika cirîdêbirçî 1. kesê ku pêdiviya

wî bi xwarinê heye; nêz-deçûyî 2. netêr 3. zikva-

la *"çavên birçî, tu carîtêr nabin"

-ji birçînan zik miz dantiþtek nedîtin ku bê xwa-rin

birçî bûn 1. zikvala bûn2. ji nêz de çûn, birsîbûn *"kûçik birçî dibe,gûyê xwediyê xwe dix-we"

birçîtî 1. nêzdeçûn 2.netêrî, zikvalatî

birek alaveke hesinîn aku pê dirankên wê yêntûj dar, lek û hwd tênqutkirin

bireser (r) karê ku kirdedike

bireþ 1. xizan, feqîr 2.belengaz

bi rê ketin 1. sefer kirin2. meþîn *"heke biçûk ligor mezinan bi rê neke-vin, dê lingên wan timîli keviran bikevin"

bi rê kirin 1. bi rê xistin2. þandin

bi rê ve birin 1. îdarekirin 2. kar gerandin

bi rê ve çûn 1. meþîn2. bizîn

bi rê xistin 1. meþandin2. þandin

birêxistin bûn bipergalbûn

birêxistin kirin biper-gal kirin

birêxistî bipergal

birêz 1. giranqedr 2. bi-rûmet

birgeh 1. cihê birînê 2.cihê vebirînê 3. di pey-vê de cihê rawestanêwek: ba-jar, cen-ga-wer... 4. cihê hevgirtinagehan

birhan delîl û îsbatbirin/dibe/bibe neqil ki-

rinbirik bayekî bêhnkirêt ê

ku piþtî zadxwarinê jidevê mirovî derdikeve,qirpik

birinc cureyekî zadê kuli cihên avî hêþîn dibe*"erd birinc be jî, avrûn be jî, heke xwedîtunebe zû diqede"

biriskandin/dibiriskî-ne/bibiriskîne teyisan-din, çirûsandin

biriskîn/dibiriske/bibi-riske teyisîn, çirûsîn

birîn/dibire/bibire [I]1. qut kirin 2. jê kirin*"hezar carî bipîve, ca-rekê bibire"

birîn/dibire/bibire [II]1. binevat bûn 2. qiriyan3. kuta bûn

birîn [III] 1. di lêþ de cihêzedegirtî 2. cihê ku kêmû îltihab girtiye *"birî-na dijûnê, ji birîna þûrêneyêr kambaxtir e"

-birîna xwe bi destê

xwe kewandin derdêxwe bi dermanê xweçareser kirin

-birîna kûr derd û ke-serên xemgîniyê

-birîn azirandin kul ûkeder tev rakirin

birîndar 1. derbexur, ze-degirtî 2. kesê ku rûme-ta wî heriþiye *"birîn-dar, bi birîna xwe diza-ne"

birîndar bûn 1. derbexwarin 2. zede girtin3. heriþîn

biriqandin/dibiriqîne/bibiriqîne 1. teyisan-din 2. çirûsandin 3.mesqel kirin

biriqîn/dibiriqe/bibi-riqe 1. teyisîn 2. çirû-sîn 3. mesqel bûn *“bejn biriqî, dil xeriqî”

birk hewza avêbirmût bêhndankbi ro de berdan 1. tevî

avê bi rê kirin 2. bê-sexber hiþtin *"qenci-yê bike û bi ro de ber-de"

bi ro de çûn 1. bêhemalbûn 2. bi kêr nehatin 3.ber herka avê xwe rane-girtin *"bi destê nemer-dan meçe, bila av te biro de bibe"

birû mûyên wekî kevane-yekê li fêz çavan þîn di-

47

birû

48

birûsk

bin, bijang *"li ser ça-van, birû hene"

-birû þeh kirin û çav derkirin 1. hembêz kirin ûji piþtê zêl vexistin 2.wekî alîkarî xuya bûn ûxedarî kirin

birûsk berqvedana esmêna ku carinan xisarê jî bixwe re tîne

-birûsk vedan berqa bixisar vedan

biryar qerar-biryar wergirtin/stan-

din qerar danbiryardar biqerarbiryardarî 1. qerardarî

2. cidîtîbiryarname qerarnamebiserûber 1. bipergal

2. birêxistinkirîbisk porê ku di hinda gu-

han de dadiliqe ser rûyîbist 1. sêla qeliyê 2. þîþ

3. qevdbistik 1. qevdik 2. çembilbistî tayên ter û nazik ên

ku dikevine navberabelg û çiqê darê an jîserik û rehçikê rehekê

biþirîn/dibiþire/bibiþi-re 1. ken ber lêvan ketin2. besimîn

biþkaftin/dibiþkêve /bi-biþkêve biþkivandin

biþkivandin/dibiþkivî-ne/bibiþkivîne 1. di-rûn vereþandin 2. bûn

sedema vebûna kulîlkanbiþkivîn/dibiþkive/bi-

biþkive 1. dirûn vereþîn2. kulîk vebûn

biþkoj/biþkok di kincande tiþtê ku pêsîr, bêrîk ûhwd tên girêdan; polik

biþkuv 1. qalikê kulîl-kan ê ku beriya vebûnêli ser e 2. qalikdanaçêrmî ya ji ber kêm-xwarinê

biþkuv dan (dar û giya)kulîlkên di qalikan dejê re çêbûn

bitim fistiqa biyanîbitir 1. qert 2. qamirbitir bûn har bûnbitov bikakil, bidendik biv 1. (di zimanê zarokan

de) çiz 2. xeterebivê nevê çawa hebebivir alaveke hesinîn a

devtûj û bidestik e, jibo birîna daran jê fay-de tê wergirtin

-bivir li kêvir xistinçewt tev gerîn

biwar 1. tûþ 2. îstiqametbiwartin/dibiwêre/bibi-

wêre bihartinbiwefa kesê ku li ser sozê

xwe disekine *"kî biwe-fa ye, ew bira ye"

biwêj gotina navdarbixêrî kuleka ku dû tê re

derdikeve; rojingbiyanî 1. bêgane 2. xe-

rîb *“biyanî, bidê goþ-tê ranî; dê bi ser te debê poþmanî”

biyom 1. biqudûþ 2. bixêrbizav hereket, çalakî-bizava diravî di sûqê de

hereketê danûstandinênpereyan

-bizava rizgarîxwaziyêtevgera kesên ku bi me-besta serbixwetiyê çala-kiyan dikin

bizdandin/dibizdîne/bi-bizdîne 1. tirsandin 2.hetikandin 3. dabaran-din 4. sist kirin

bizdîn/dibizde/bibizde1. tirsîn 2. hetikîn 3. sistbûn

bizdonek 1. newêrek 2.bêbiryar 3. revoke *"biz-donek her roj dimire,mêrxas carekê "

bizin sewaleke malê ya kuji bo þîr, goþt û mûyê wêtê xwedîkirin *"heke bi-zinê têr xwar, qiloçênxwe li kendalan dide"

bizir [I] tov *“bizirî ba-vê-je bi çengan, bêndêrê hi-lîne bi dengan”

bizir [II] rûnê ku ji çêre-ya çeqçeqê tê bidest-xistin

bizivîn/dibizive/bibizi-ve 1. livîn 2. pirpitîn 3.qirqilîn

bizîn/dibize/bibize he-

reket kirinbizmar mix *"du textik

û bizmarek"bizmar kirin mix kirinbizmik devgema biçûk a

ku davêjin devê sexele-yan da ku nemêjin

bizot agirê pir bi þewatbizûz cureyekî heþeratan

e û heke têkevin tiþtekîbi domana demê re di-rizînin *"kul dibine bi-zûz û li canê meriyan badikevin"

bî 1. jina bêmêr 2. mêrêbêjin *"sibat jina bî ye,sibehê dikene û êvarê di-girî"

bîbik reþika çêvbîber îsotbîdar 1. hiþyar 2. haydarbîhok mêweyek ebîj zarokê zinayê; bêjîbîjek di mêrgên levenan

de cihokên avêbîjî 1. dasî 2. mûyê dêla

ker û hespanbîme temînatbîme kirin bi berdêleke

diyar ji bujenekê re ew-lehî peyde kirin

bîmexane 1. saziya ku jitemînatan berpirsiyar2. avahiya vê saziyê

bîn bêhn-bîna þîr ji dêv hatin

hîna viringî bûnbîna 1. kesê ku dibîne 2.

49

bîna

50

avahîbînahî 1. ronahiya çêv

2. þiyana dîtinê *"kurêmirovî, bînahiya çavêmirovî ye"

bînahînasî zanistên kupisporiya wan têkildarîçavan û dîtinê ye

bîner 1. temaþevan 2. bî-na

bîq cureyekî çêreya ku a-jalan pir kok dike

-ma bîq dane vî pezî? vîpezî kîjan çêre xwariyeku evqas qelew bûne?

bîr [I] saringên avê yên dibinê erdê de *"ava bîrê,bi bîrê xwe tehl e"

bîr [II] 1. hafize 2. hiþ3. zêhn *"emele pîrê,nayê bîrê"

bîrale þitilên daranbîranîn di zêhna xwe de

jîndargirtina bûyerên qe-wimî

bîrbir 1. biaqil û balix2. gihiþtî 3. reþîd

bîrdarî yadîgarbîrdoz feraseta ramyarîbîrdozî tekildarî feraseta

ramyarîbîrewer 1. rewþenbîr 2.

hiþmend bîrewerî 1. rewþenbîrî

2. hiþmendîbîrkarî hemû zanistên ku

bi kêrî jimartinê tênbîrkarînasî zanistên ku

pisporiya wan têkildarîhesabkirina endaze, kêþû pîvana tiþtan e

bîrkor kesê ku bala wî va-la ye; bîroke

bîrmendî 1. hiþyarî 2.zanatî

bîroke bîrkorbîrov nexweþiyeke çermî

yebîrovî kesê ku bi nexwe-

þiya bîrovê ketiyebîrxistok nameya hiþ-

yarkirinêbîs 1. raz 2. sirbîsk 1. lehze 2. demeke

kurt -bîska din xulekek berêbîst jimareya 20'î-bîstek 1. lehzeyek 2.

çirkekbîstan kerdiya ku sewze

lê tên çandin bîstem(în) di rêza bîs-

tan debîso 1. qumaþê þewitî

2. ariya pîneyên þewitî*"agir pê keve, bêhnabîso jê nayê"

bîsokî xwarina ku bêhnadûyî di çêja wê de pêkhatiye

bîsokî bûn (xwarina ke-landî) bêhna dûyî ji çêjawê hatin

bîþe daristana darên lef-lefok

bîþeng cureyekî daran e

bînahî

bîþî [I] daristanbîþî [II] biçrikên þirîn ên

bi qasî libên sêvanbîyanî 1. xerîb, bêgane 2.

giyayê çolê 3. ajala dirin-de, hov *"avê vexwe jikaniyan, jinê bîne ji bi-yaniyan”

bîz [I] 1. di giyanewerande seheka ku tiþtên si-rûþtî dipejirîne; qilqal,qilde 2. xweparêzî

-bîzê xwe jê kirin 1. jêhez nekirin û qildeyêxwe lê xera kirin 2.xwe jê girtin

bîz [II] þîþikên hûnanêbîzoke 1. kesê ku her

xwarinê naecibîne 2.kesê ku kirinên xelqênaþêkirîne 3. qure

bîzoketî quretîBK kurteya /berî koçê/,

beriya hicreta Cn. Pê-xember ji Mekeyê ber biMedîneyê

bobelat keresat, felaket-Xwedê bobelatê neyîne

serê tu kesî ez tûþî ka-resatekê hatim û tika di-kim neyê serê tu kesî

boç boçik *“ji dînan re neboç heye ne qorç heye”

boçesêlîn taweya bi bo-çik; miqilk

boçik 1. dêl, terî, dûv 2.binik *“boçika kûçikan,rast nabe”

boçûn raman, fikr, hizrboke cesaret, wêrekîbokeberan beranê þerkarbone 1. munasebet 2. se-

demboqije cureyekî çivîkan eboqil geh, teþkbor [I] bihur *"kerê ku di

borekê de bikeve, care-ke din di wir re naçe"

bor [II] rengê sorboraq 1. qurban 2. nezrboran cureyekî ba û bara-

na ku lêkendên giran berradibin

borandin/diborîne/bi-borîne 1. derbas kirin2. rabihurtin

borebor oreorborebor kirin oreor kirinborî [I] 1. derbasbûyî 2.

çûyî 3. rabihurtîborî [II] lûleborîn/dibore/bibore

1. derbas bûn 2. çûn*"kûçik diewtin, kar-wan diborin"

bosî 1. buxur 2. xwarinaþewitî

bosîdank buxurdankbosîn/dibose/bibose [I]

maç kirinbosîn/dibose/bibose

[II] bîsokî bûnbosle qiblenamebost bihustboþ 1. zêde 2. gur 3. pirboþahî 1. zêdeyî 2. gum-

51

boþahî

52

rahî 3. pirîboþelan 1. ava lap boþ

2. rêlbot 1. kun, qul 2. derz,

qelþ, cerxboyax tiþtê ku pê tê ren-

gandin; gûnboyax kirin rengandinboyaxker pîþekarê ren-

gandinêboz rengê spîbuhist maweya bi qasî ke-

fedesteke vekirî *"avêku da ser serî, çi buhis-tek çi du buhist"

buruntî belgeya ku xwe-dîtiya kesekî ya li sermilkekî nîþan dide

buruntî kirin milkek liser navê xwe dan qeydkirin

bux hilmbuxar hilm û gilma ku li

ser tiþtên keliyayî dikevebuxçik destmala ku kel

û melî dikine navêbuxur çêreyên bûdar ên

ku tên þewitandin daku bêhneke xweþ bidindoraliyê

buxurdank derdanka kubuxurê dikinê

bû [I] dawet, þahîbû [II] bêhnbûcî têjikên dêlikê; tûlebûçû govenda dawetêbûdar tiþtê ku bêhn jê tê bûjen daring, kereste

bûk [I] qûçê ku wekîtixûbê navbera du zevi-yan de bi keviran tê je-nîn

bûk [II] keça ku mêr dike,hevsera zavê *"bûk bidilê zavê ye, çi pilepilamelê ye"

-bûka baranê keskesor,heftreng

-bûka berfê heykelê kuji berfê tê çêkirin

-bûka ter û can keça kuhîna mêr kiriye

bûkanî kinca ku bûk diroja dîlanê de li xwe dike

bûkik goþtikê ku bi serlêþ ve hêþîn dibe

bûkil bûka nazenîn *”bû-kilê, ez þûkilê te me”

bûm kund bûn/dibe/bibe 1. hatin

holê 2. qewimîn 3. rû-dan *"bibe malavakirî,mebe malxerakirî"

-bûn def 1. werimîn 2.têr xwarin

-bûn marê nîvkuþtî mi-raz di çavan de man

-bûn stêrka bin ewranber çavan ketin û win-da bûn

-bûn ta û derzî pir lawazketin

-bûn tajiyê kuçeyan ris-wa bûn û cihê paldanênedîtin

bûncî kûçikê biçûçik

boþelan

53

bûnewer 1. afirandî 2.jîndar

bûnewerî giyanewerîbûra/bûrî birayê jina za-

vê bûrîn/dibûre/bibûre

(dewar) orînbûse [I] þilekiya serma-

yê ya ku bi þev dikeveerdê; qiravî

bûse [II] kemîn, tele

bûse [III] ramûsan, paçbûyer 1. rûdan 2. tiþtê qe-

wimî *"her bûyerek, jimirovan re þîretek e"

bûyîn/dibe/bibe bûn*“bûyî mîr, Xwedê me-ke ji bîr”

BZ kurteya /berî zayînê/,berî mîlada Îsa eleyhise-lamî

BZ

54

c/C tîpa sêyemîn a alfabe-ya kurdî ye; dengdarekepêþezmandevî ye û dibelavbûna wê de zimanli ser diranan diþide

cabil xercê ku pê dîwaranlê dikin

cacik benîþtcacim/carcim 1. xalîçeya

neqiþandî 2. çarþeva ni-vînan

cacir xwarina ku bi hin-giv û gûzê tê çêkirin

cade di nava bajaran deriya erebeyan a fireh

cadû karekî destsivikiyêyî ku tiþtinan di lisfêtiþtên din de xuya dike;sîhir

cadûbaz kesê ku bi dest-sivikiyeke taybet tiþti-nan di dilqê tiþtekî dinde xuya dike; sîhirbaz

cadûbazî sîhirbazîcadû kirin sîhir kirincahil 1. nezan, nebeled

2. nûgihiþtîcahiltî 1. nezantî, nebe-

ledî 2. nûgihiþtîtîcahiliye rewþa nezaniyê

ya beriya misilmanbûnê

cahnî kuriya mehînê; canîcahþ 1. têjika kerê 2. xa-

yîncam þûþe-cama nesaya þûþeya gir-

tikgirtikî û stûr a ku mi-rov çi di piþt de hebenabîne

-cama zelal þûþeya tenikcamax zerekiya ku dikeve

diranan-camax girtin diran zer

bûncame kinc, cilcamêr 1. mirovê kaw 2.

destbelaþcamêrtî 1. kawtî 2. dest-

belaþîcamêrkî 1. wekî kawan

2. wekî destbelaþancamî perestgeha misil-

manancamûs gamêþcan [I] 1. ruh, giyan 2. ji-

yan *"mal vedigere, lêcan venagere"

-can avêtin 1. bi dil û canxwe avêtin karekî an jîtiþtekî 2. pir hez kirin

can [II] ciwancanan xweþtivî, yarik

C

canazar teralcanazarî teralîcanbaz 1. lîstikvanê ka-

rên bixeter 2. bazir-ganê ajalan

canbazî 1. lîstikvaniyakarên bixeter 2. bazir-ganiya ajalan

canberî ajaleke zeryayî yecanbexþ 1. Xwedayê e-

fûkar 2. cangorîcanbêzar 1. bêhnteng 2.

kesê ku dinya li ber ça-van reþ bûye

canbêzar bûn 1. bêhn-teng bûn 2. dinya li berçavan reþ bûn

can dan 1. mirin 2. pirdil bijandin

candar ruhbercandarî jîndarî, ruhberîcanega ciwanegacanecan 1. jidil, samîmî

2. kelecancanemerg kesê ku di xor-

taniya xwe de miriyecanfeda cangorî canfes qumaþê ku ji he-

wirmiþê xwerû hatiyeçêkirin

cangiran canazar, teralcangoçk kesê ku zengilê

dêrê dixe û filehan gazîdêrê dike

cangorî 1. þehîd, pakre-wan 2. kesê gu jiyanaxwe ji bo riyeke pîrozdike gorî; fedayî

canhêþtir sewaleke çolêya stûdirêj e; stûdirêj

canik yar *"kî li hêviyacanikê maye, bê jinmaye"

canî 1. têjika mehînê;cahnî 2. tor û negihiþtî

canpola kesê ku mînapolayê qayîm e

canzerî kesê ku ji bernexweþî, tirs an jî la-waziyê rengê wî zer xu-ya dike

car sefer, qol, teqlcar caran/carinan ne her

timî, ne her wisa-cara xwe caranî kirin

dora xwe bi ser tu kesîve bernedan

-car hate ser carê bi qay-dekî din gotin heke he-man tiþt biqewime berte-keke tundtir nîþan dan

cardin sefereke din, qole-ke din *"emrê çûyî, car-din nayê"

caris çêr, sixêfcariye 1. xizmetkara jin2. jina ku di cengê de dîl

ketiye û wekî bendeyekêhatiye firotin

carok gêzî, siqayîlcarû bûjena ku pê dîwar

tên seyandin; seya carûd bêrikcatir çêreyek bêhndar a

ku di xwarin û vexwari-nan de tê bikaranîn

55

catir

56

caw 1. pîne 2. qumaþ,pirtî *"caw dibe kitan,dew dibe derman"

-caw cawê we ye û caw-bir cawbirê we ye karû eleqeya me bi we tuneye û her tiþt li ba we di-qede

cawbir meqescawker raçandiyê qumêþcawî diþcawîdan ebedî, bêpayancax [I] þîþikên hûnanêcax [II] 1. hewza di hundir

de 2. cerxa ku wekî re-fan di dîwêr de tê hiþtin

cax [III] þîþên li dora pêle-kan û paceyan

cax [IV] xwarineke ku jiçexþûr û hêkan tê çêki-rin

cazû jina dekbaz a koneceban [I] 1. goristan 2.

gorceban [II] 1. abal 2. ne-

wêrekcebar cerahê keþtek û en-

damên ku ji cih derketi-ne

cebilxane cihê ku muhi-mata leþkerî lê tê veþar-tin û parastin

cebirandin/dicebirî-ne/bicebirîne 1. (keþtek)tedawî kirin an jî (enda-mê ku ji cih derketiye) liþûna wî ya berê vegeran-din 2. (têkiliyên xera-

bûyî) bi rêk û pêk kirin3. (kar) têkûz kirin

cebirîn/dicebire/bice-bire 1. (keþtek) pakbûn an jî (endamê ku jicih derketiye) di dewsaxwe de rûniþtin 2. (tê-kiliyên xerabûyî) bi rêkû pêk bûn 3. (kar) tê-kûz bûn

cedel 1. nîqaþ 2. devjenîcedew birîna serpîlên a-

jalancefa 1. derd 2. westan 3.

zehmetî 4. renccegen cureyekî giyayê

nermik ê ku pê raxisti-nên malê, selik û hwdçêdibin; cîl

ceh zadê ku piranî ji boxwedîkirina ajalan têçandin *"ceh, qet nebû-ye genim"

cehdasî zadê ku hebênwî diþibihin cêh lê jiwan biçûktir in

cehimandin/dicehimî-ne/bicehimîne 1. qe-wirandin 2. kuþtin 3.mirar kirin

cehimîn/dicehime/bi-cehime 1. qewirîn 2.mirin 3. mirar bûn *"sebicehime, mêvan bêþivtên malê"

cehiþandin/dicehiþîne/bicehiþîne 1. ji ser hiþbirin, nehiþî kirin 2. bi

caw

xwarin, vexwarin an jîbêhneke jehrînî kuþtin

cehiþîn/dicehiþe/bice-hiþe 1. ji ser hiþê xweçûn, nehiþî bûn 2. xwa-rinê jê girtin 3. ji berbêhneke jehrînî ji xwe veçûn 4. bi sedema jehrêmirin

cehînî xwarinên ku ji ar-dê cêh hatine çêkirin*"behaneya tirekan, na-nê cehînî ye"

cehter catircehzeran 1. dema zerbû-

na cehê zeviyan 2. me-ha pûþperê

cejn 1. eyd 2. rojên þa-hiyê yên gelêrî *"cejnasalê, bi salê re dibihure"

-cejna we pîroz be! eydawe bimbarek bibe

cejnane eydanîcelad 1. stûbir 2. mêrkujcelaqî doþava pir tîrceleb 1. cure 2. keriyê

pêz ê ku diçe ber kêrê3. hevsarê dewaran

celebdar bazirganê pêzcelew gema serê sewalên

siwarbûnêcem 1. ba, hind 2. tayê

barekî 3. selika mezinceme cawcemawer ehalîcemawerî milkiyeta gelcemed her tiþtê ku ji ber

sermayê hiþk dibe; qeþa

*“xanî, li ser cemedêava nabe”

cemedanî pûþî, egal, þa-þik

cemexew kincên dema ra-zanê; pîceme

cemidî 1. ji ber sermayêqerisî 2. sar *"ava cemi-dî, ji kaniyan qut nabe"

cemidandin/dicemidî-ne/bicemidîne 1. bisermayê qerisandin 2.sar kirin

cemidîn/dicemide/bi-cemide 1. ji ber ser-mayê qerisîn 2. sar bûn*"berf ketiye ku ling bi-cemidin"

cemser 1. gopika sêrî 2.bakur û baþûrê tewere-ya ku di navenda din-yayê re derbas dibe;pol, qutb

cenab 1. hêja 2. berkeftî3. delal

cenan rezvancenbelî titûna ku kêþa

wê sext ecendek 1. cesed 2. laþcendere [I] amûra ku pê

karên hûnandî tên biri-qandin

cendere [II] amûra guvaþ-tinê

cenet rawestgaha dawîn abawermendan; bihuþt*"bi peyvekê mirov diçecenetê, bi yekê mirov

57

cenet

58

ceng

diçe cehenemê"ceng 1. þer, herb 2. cîhadcengawer 1. þerkar, þer-

van 2. herbî 3. muca-hid

cengebazî 1. þer û oxil-me 2. þerê bi deng ûfeng

cengecol 1. cergebez 2.dîlana têvel

cengîn/dicenge/bicen-ge 1. þer kirin 2. tûþîhev bûn 3. cîhad kirin

cengname çîrokên li serpêkhatin û bidawîbûnacengan

cengwestan 1. agirbest2. heta demeke diyarkirîrawestandina þer

ceqin (bi meþê) riya rojekêcer mixê badayîcerbader amûra ku pê

mixên badayî tên þi-dandin û sistkirin

cercer 1. gêre 2. kamcerde 1. êrîþ 2. talan û

desteserîcerdevan 1. êrîþkar 2.

talankarcerg kezebcerge xeleqa endazeya wê

360 derece yecergebez [I] kezeba ku

tevî don dibirêjincergebez [II] 1. dîlana

têvel 2. govenda ji jin ûmêran pêkhatî

ceribandin/diceribîne

/biceribîne 1. îmti-han kirin 2. ezmûn ki-rin *"ceribandin ji ne-ceribandinê çêtir e"

ceribîn/diceribe/biceri-be 1. îmtihan bûn 2.ezmûn bûn *"dewê ce-ribî, di firekê de jî têvexwarin"

cer kirin mixên badayîtê de çikandin

ces seyaya ji kilsêcesed laþ, termcew [I] hebrîngcew [II] rê û rêça avê; cocewahir kevirên binirx û

giranbiha *"axa mala mi-rovî, ji cewahirê xelqêçêtir e"

cewdik meþkeke piçûk aji bo avê ye

cewêlek xortê nûgihayîyê ku simbêlên wî derne-ketine

cewî benîþtê dara çamêcewr/cewrik têjikên se û

guran; tûle *"ji dêlên ti-rol, cewrên gurxenêqnakevin"

ceza ji ber tawanekî ve da-rizandin; seza

-cezayê giran sezayaqedexeyeke bixeter

-cezayê sermedî sezayabendîkirina heta mirinê

-cezayê sivik sezaya ta-waneke ne bixeter

ceza kirin ji ber tawanê

ve berpirsiyariyek lê bar-kirin

cezwe derdana ku qehwetê de tê kelandin; çoçik

cêmik cêwîcênik 1. bisk 2. valahiya

ku li fêza hestiyê di binbiskan de ye

cêr 1. kûzê avê 2. her cu-re kûzê ji kaxetîtê*"cêrê nû, ava wî sar e"

cêrg cureyekî govendan ecêrge gerdeniyeke ku zêr

û mûriyan pê de dikin ûpiranî jin davêjin stû ûqeydikên destên xwe

cêrifk gêziya bi destikcêwî 1. du zarokên ku bi

hevalcihî tên dinyayê 2.du tiþtên bi hev re

cêwtik kîsê çermînciger kezebcigerxwîn pir xemgîncigur rojeke geþt û sey-

ranê yecih 1. dews, þûn, war 2.

mekan-di cih de guncan *“ qen-

ciya ku ne di cih de be,vala ye”

-cihê daxê ye pir mixabin-cihê þanaziyê sedema

kêfxweþiyêcihê 1. cuda 2. veqetî 3.

ciyawazcihê bûn veqetîncihê kirin veqetandincihêreng 1. bi serê xwe

2. ciyawazcihêrengî 1. cudatî 2.

rengînî 3. ciyawazîcihêtî 1. cudatî 2. ciya-

wazîcihêz kel û melê ku mal-

bavan û xezûrgelanêbûkê didinê û paþê si-war dikin *"bextê dê,cihêzê qîzê ye"

cihok cew *"heta ci-hok rast nebe, av nayêberdan"

cihû zaroken Îshaq eley-hiselam ên ku TewrataMûsa eleyhiselam ji wanre hatiye hinartin *"jimalê cihûyan bixwin, limala filehan razên"

cil [I] 1. kinc 2. libas 3.lixwekirin

cil [II] berzîna ku di binzîn an jî baran de da-vêjin ser piþta sewalênbarkêþ *"ga, bi cilan na-yê naskirin"

cil [III] 1. berik 2. xa-lîçe *"filan kes cila þile (pêgiran û teral e)"

cildank cihê ku kinc lêtên danîn, istêre

cildirû alava dirûtinêcilik 1. raxistinên nava

malê 2. berzînên bin zînû baran 3. kincên peritîû qirêj *"sar e cilik sitare, germ e cilik þerm e"

-cilika wî xwar bûye 1.

59

cilik

60

karê wî ne baþ e, rewþawî ne baþ e 2. ketiyetengasiyê

cilq 1. xerabûyî 2. vîr-çoqî

cilþok cihê ku kinc lêtên þûþtin

cin mêçêtir, hin giyane-werên ku mirovnabînin

cinaq hestiyê sersîngafirindeyan

cinawir 1. dêw, ûc 2.hov, kovî

cincilî ava safîcindê 1. rindê 2. ezîzecindî 1. rind 2. kawcineh þiva serçomax,

çoyê sergulpikcinê kirin pembû ber-

hev kirincinên baxçeyê biçûkciniqandin/diciniqîne

/biciniqîne tirsandinciniqîn/diciniqe/bici-

niqe tirsîncinûs lanetcinûsî lanetîcir 1. sohbet 2. xwî û

xisletcird miþkê girscire pevçûncirik kurmê ku hewirmiþî

çêdikecirî xwarin, kel û melê

kesê ku bi þevederî li ci-hekî dimîne; erzaq

cirîd lîstikeke bi hespan e

cirk merhemcirm ji tawanbariyê para

ku dikeve stûyê mirovîcirnexweþ xeysetpîscis kilscisane kilsxanecism heyberên þênber-cismên esmanî heybe-

rên wekî roj, stêrk, heyvû hwd

civak koma mirovan-civaka çîndar civaka

xwedî-tebeqecivakî têkildarî koma

mirovancivaknas pisporê ku ko-

mekên mîrovahiyê teh-lîl dike

civaknasî beþa pispo-riyê ya ku komekên mi-rovahiyê tehlîl dike

civan dem û cihê beþ-kirî yê hevdîtinekê

civandin/dicivîne/bici-vîne 1. berhev kirin 2.tomar kirin 3. kom kirin4. anîn ser hev *"kewêçê, kewan li xwe dici-vîne"

-civandina hêzên leþ-kerî ji bo armancên ew-lehiyê neqlkirina beþekeartêþê li cihê ku pirs-girêk lê hene

civat 1. cemiyet 2. kome-le *"civat li mala pîrê yeû pîrê li mala xelqê ye"

civatgeh 1. jûra rûniþ-

cilq

tinê 2. di malperê depergala ku destûra hev-peyvîna zindî û nivîskîdide

civatname name an jîberhevoka ku þîret ûboçûnên civînê tê dehatine tomarkirin

civîn/dicive/bicive 1.bi ser hev de hatin 2.tomar bûn 3. kom bûn4. berhev bûn

civîn kombûna ji bo mi-jarekî

-civîna awarte kombû-na ji bo karekî neasayî

-civîna çapemeniyêkombûna ku ji nûçegi-hanên raya giþtî re vekirîye

ciwan 1. xort 2. nû 3.bedew 4. ter û taze

ciwanik banû, xanim, ciwanega gayê ciwan ê

nugihayî; canegaciwanî 1. xortanî 2. be-

dewî 3. terîtî *"nezan î,mêl bistîne bi ciwanî"

ciwên 1. dijûn 2. xeber3. sixêf 4. buxtan 5. de-vavêtin 6. gotinên kirêt

cixare baçik-cixare kiþandin baçik

kêþancixirandin/dicixirîne/

bicixirîne 1. nav tê dan2. tehrîk kirin 3. niçan-din

cixirîn/dicixire/bicixi-re 1. bi ber bayê tiþ-tekî ketin 2. xapîn

ciyawaz 1. cihê, cuda2. veqetî

ciyawazî 1. cihêtî, cu-datî 2. rengînî

-ciyawaziya regezî qu-rebûna neteweyekî liser yeke dîtir

cizdank peldankcî cih *“dînan mal dî, cî

nedî“cîderk (r) 1. þûna ku

deng jê derdikevin 2.çavkanî

cîgir 1. wekîl 2. cîniþîncîhad þerê di riya Xwedê

de -cîhad kirin di riya

Xwedê de þer kirincîhan 1. dinya 2. alem

*"azadî bi qasî firehiyacîhanê ye"

cîhangiþtî alemî,gerdûnî

cîhanî 1. dinyayî 2. jivê alema kordûnde

cîhaz amûrên ku bi gêre-bayê dixebitin

cîher navnîþana ku tiþtêþandî dê herê

cîl cureyekî çêreya ner-mik û dirêj e; jê xesîl,selik û çît tên çêkirin

cînavk (r) peyvên ku lidewsa navdêran tên bi-karanîn

61

cînavk

62

cîran 1. kesê ku mala wînêzîkî mala yekî din e2. kesê ku karê wînêzîkî karê yekî din e*"cîranê xerab bihêle,diranê êþyayî bikþîne"

cîrantî 1. temtêla kesênku malên wan li kêlekahev in 2. temtêla kesênku kargehên wan li kêle-ka hev in

cîwar 1. herêm 2. dever3. mekan 4. mintiqe

CNK kurteya Civata Niþ-timanî ya Kurdistanêya ku niha navenda wêli Hewlêrê ye

co/cok cewcobar [I] 1. çem 2. ne-

wal, xendeqcobar [II] þiva ku pê

hoyî gayê cot dikincol [I] 1. keriyê pez,

dewar û hwd 2. komakeriyên ku kesek tenêdiçe ber 3. tevlihev ûrengrengî

-col û cobal naxira de-wêr

col [II] zincîr-col kirin zincîr kirincol [III] kombûn, lêbanîn -colî serê yekî bûn

komî hinda yekî bûn, liyekî banîn

colane rûniþteka ku bibendan bi jorê ve girêdi-din û xwe tê de dihejînin

colandin/dicolîne/bi-colîne (xwe di colaneyêde) hejandin

coleke cihûcomerd 1. destbelaþ 2.

dayende 3. destfireh*“deriyê cinetê, comerdvedikin”

comerdî 1. destbelaþî2. dayendetî 3. destfi-rehî *"comerdî bi da-yînê dibe"

conega ciwanegacoq [I] 1. nîr, nîrik 2. xele-

qên bi ser hev ve; zincîrcoq [II] kînor/kunêrcoqcoq elokcoþ 1. heyecan 2. peroþî

3. kelecancoþandin/dicoþîne/bi-

coþîne 1. demên bi he-yecan jiyandin 2. anînkelecanê

coþîn/dicoþe/bicoþedemên bi heyecan jiyîn

coþî 1. heyecan 2. peroþî3. kelecanî

cot [I] 1. zo 2. du lib*"coteke birayan, meçi-ne nêçîra guran"

cot [II] 1. amûra ku erdêji çandiniyê re eywez di-ke 2. karê çandiniyê*"cot, bi gayê pîr nabe"

cot bûn 1. zo bi zo bûn2. (erd) ji çandiniyê reamade bûn 3. zewicîn

cotkar çandiyar *"gotin:

cîran

'cotkaro tu çi diçîni?';got: 'heke hêþîn be tu dêbibîni' "

cot kirin 1. zozoyî kirin2. erd tev rakirin, çandin3. zewicandin

cotyar cotkar *"berf lizozana tê rim rim, lideþtê þîn tê genim, cot-yar dibe hakim”

coxîn bêdercuda cihê, ciyawaz *"bi-

ra bira ye, bazar cudaye"

cudahî cihêtî, ciyawazîcudaxwaz kesê ku doza

cihêbûnê dikecuher xurcika ka û cêh a

ku bi serê sewalê de têdaliqandin

culux elokcunûtin erdê þilcur bi cur rengrengî,

celeblecebîcure 1. tehr, awa 2.

reng, celeb 3. þêwecurnik/curnî çalik û

kortikên li ser kevirancûbrik bihoka çirçirokcûcik têjika çivîkancuzam nexweþiyeke çêr-

mî yecûm [I] 1. bi qasî cûtina

carekî benîþt 2. benîþtcûm [II] cihê ku lê tevn

tê raçandincûmik [I] bi qasî cûti-

nekî benîþtcûmik [II] dezgehê tevna

ku tejên dirêj tê de tênraçandin

cûmî cela bûn binevatbûn

cûmker kesê ku tevnanradiçîne *"goþkarpêxwas in, cûmkerbêkiras in"

cûmkerî karê raçandinatevnan

cûn [I] 1. cûniyê ser ke-viran, kortika kêvir 2.kortala dankutanê

cûn [II] 1. tov 2. avikcûn [III] parçe, tîkecûn [IV] 1. gewr, rengê

hêþînkew 2. kever *"rêçrêça kera cûn e, sûcsûcê bûkên nû ne"

cûn [V] gûn, rengcûn [VI] cûyîn, cûtincûnî curnik cûrnik çalên li ser kevi-

ran ên av tê de dicivecûtin/dicû/bicû cûyîncûyîn/dicû/bicû 1. di

nava diranan de hêran2. di dêv de gerandin3. pêpest kirin û kedxwarin 4. sox kirin

63

cûyîn

64

ç/Ç tîpa çaremîn a alfabe-ya kurdî ye; dengdarekepêþezmandevî ye û dibelavbûna wê de zimanli ser diranan diþide

çaçûl mirovê bêkêr î ne-baþ

çadir xîvetçadirgeh komek çadirên

ku li warekî hatine ve-dan

çak 1. xweþik 2. baþ 3. çêçakbîn 1. xweþbîn 2.

bêhnfirehçakrewiþtî xwîpaqijîçakil 1. çengel 2. du çen-

gelên ku bi ser darekî vedikin da ku pê du satilênavê mil bikin

çaksaz kesê ku rêbazênkevn nûjen û bipergal di-ke

çaksazî hiþmendiya teze-kirin û têkûzkirina rêbazû ramanên dembihurî

-çaksaziya çandiniyê tê-kûzkirina kar û barên zi-raetê bi rêbazeke nûjen

çal [I] 1. kortal 2. dewx,cerx 3. kort *"biçûk kê-vir bavêje çalê, mezin

nikare derxîne"-çal kirin 1. binax kirin

2. gor kirin 3. bi axênixamtin 4. veþartin*“mar dibêje: min biku-je bi dijminatî, çal kebi dostî”

çal [II] enîbeþ, nehtikbeþ çalak [I] 1. pêsivik 2.

destsivik 3. bi awayekîgiyanewer hîna jî dijî

çalak [II] 1. di wê heyamêde ew malper diþixule2. di wê heyamê de ewhesabê wî tê bikaranîn

çalakger peywirdarêxebatekê

çalakî bizava bibandorçalepîka çarlepkîçam bûyerên dilsojçand hemû heyiyên ge-

lekî; ferhengçandî têkildarî heyiyên

gelekî; ferhengîçandin/diçîne/biçîne

tov li erdê raçandin ûçikandin

çandinî ziraetçandiyar ziraetkar, cot-

karçap [I] karê weþanê

Ç

çap [II] hêza þiyanêçap [III] bi qasî ku çavek

dibîne-di çapa dêv de lêxistin

di ser û çavan de kul-meke muhkem danîn

çap [IV] gav çap bûn ji weþanê re a-

made bûnçapemenî cîhana her cu-

reyên weþanêçaper alava ku nivîsan li

hev zêde dikeçapez çaydank, qorîçapger kesê ku weþanekê

di çapxaneyê de li hevzêde dike

çap kirin 1. nivîs weþan-din 2. pirtûk li hev zêdekirin

çaplûs melaq, laloþçaplûsî melaqî, laloþîçapûk selika kincançapxane kargeha ku we-

þanan li hev zêde dikeçaq geh, teþk, çîp *"þûrê

kê tûj be, bila li çaqamin bikeve"

çaqrût 1. çîprût 2. þeqrûtçar [I] 1. hejmara beriya

pêncan piþtî sisiyan 2.jimareya 4'an

çar [II] serwerên Ûrisataberê

çar [III] 1. hel 2. rêbazadermankirina arîþe ûpirsgirêkan

-çar bûn 1. peyde bûn,

pêk hatin 2. bi dest ke-tin

-çar kirin 1. bi dest xistin2. pêk anîn

çarbazî çargavîçarçef pîneyekê çarkujî

yê ku bi ser text û nivî-nan tê raxistin

çarçek 1. çekgirêdayî 2.silehþor

çarçive þeklê çargoþekîçarçive kirin di þeklekî

çargoþekî de dewisandinçarçîk cihê av û heriyêçardar tabûta miriyançardeh 1. hejmara beri-

ya pazdehan û piþtîsêzdehan 2. jimareya14'an

çardehem(în) di rêzaçardehan de

çarder çarçiveya dêrîçarem(-în) di rêza çaran

deçarenûs 1. qeder 2. a-

qibet-mafê çarenûsê heqê

rêbijartinêçareserî 1. hel 2. der-

mançareser bûn 1. hel bûn

2. derman bûnçareser kirin 1. hel kirin

2. derman kirinçarêk çaryekçargavî xara sewalên

çarpê ya hera lezgînçargoþe þeklê ku li ser

65

çargoþe

66

çar çiman ava bûye;çarkujî

çarix cureyekî solên berêye *"çarixan ji san reçêkin, dê çarixên xwebixwin"

çarîn helbesta ku ji çarristan pêk hatiye

çarkujî çargoþeçarlepkî birêveçûna za-

rokan a li ser dest ûçongan

çarmedor her çar terefçarmêrkî rûniþtina li

ser ling û qûnê çarmix þeklê wekî zêde-

kê/(+)’êçar neçar bivê nevêçarnikar çarmedor, her

çar terefçarpare tiþtê ku ji çar

parçeyan pêk hatiyeçarpê çarsimçarpêkî bi her çar piyançarpîne derewkerçarsim sewalên ku çar

lingên wan heneçarsim axa kerê nêrçarsî 1. asîtan 2. bazar

3. cihê ku girêdanên ci-vakî lê tên pê

çarþem roja piþtî sêþemû beriya pêncþemê

çarþev çarçefçartaq hêwana bilindçartek bi temamî, bi

giþtîçartil alava ku pê giha

tê civandinçarwe amûreke mûsîqî ya

ku bi serê tiliyan ve tê ki-rin û wisa tê lêxistin

çaryek ji çar paran jê pa-rek

çasir 1. parsek 2. xwes-tok 3. gerok

çat pîneçatan (da ku zêdetir kayê

lê bar bikin) pîneyêzexm ê ku davêjin serselika erebeyê

çaterê 1. averê 2. fetlo-nek

çatkêþ parçeyeke hesînêku pê lûleya tivingan têpaqijkirin

çatole 1. xîvetok 2. konikçav endamê dîtinê yê gi-

yaneweran e *"bilabextê mirovî hebe, bilaçavekî wî jî tunebe"

-çav berdan 1. dil bijan-din 2. daxwaz kirin

-çav ji sêrî pengizîn jiber þaþwaziyê çav lêzoq bûn

-çav lê bûn 1. raçav ki-rin 2. payîn 3. li bêndêman

-çav lê bûn bizota êgir1. bêhn lê teng bûn 2.pir nexweþ bûn

-çav lê gerandin teselîkirin

-çav lê rijîn kor bûn -çav pê ketin dîtin

çarix

67

çavþûjin

-çav qurçandin jê reçav kirin

-çav þêlî kirin (çav)gewr û nebîna bûn

-çavê xwe jê re çîro-vîro kirin gef û gur lêxwarin

çavbeloq çavzoqçavbirçî 1. têrnexur 2.

laylacçavdêrî 1. raçavî 2.

payînçavdêrxane cihê ku ji bo

raçaviyê hatiye sazkirinçavêþ êþa çavançavêþî kesê ku çavên wî

diêþinçavfireh 1. destbelaþ 2.

camêrçavgirêdan 1. çavgirto-

nek 2. xapandin, çav lêtarî kirin

çavgirêdayî kesê ku ne-zan nezan noqî nav ka-ran dibe

çavgirtonek cureyekîlîstikên zarokan e

çavik 1. sorikên ji bernexweþiyekê 2. bûjenênku dewsa berçavkandatînin ser reþika çavan

çavî [I] 1. qul 2. qisim 3.di maseyan de cihê kutiþtek lê tê danîn *"kanî,di çaviyê de þêlû ye"

çavî [II] di raçandinêfetlên hûnanê

çavînî bûn nezer lê gir-

tinçavînî kirin nezer lê

xistinçavkanî jêderk, makder,

menþeçavkorevîþkî kesê ku

çavê wî biçûk û giroverin

çavlider 1. kesê ku berêxwe dide jinên xelqê anjî dikeve bin minetaxelqê 2. kesê ku li ben-da alîkariya biyaniyane

çavmiç çavgirtîçavnebar dexesçavnebarî dexesîçavnêr zêrevançavnêrî çavdêrî, zêrevanîçavniq kesê ku qenciyan

zû ji bîr bikeçavreþî dexesî, çavnebarî

*"nan, pîvaz û nexweþî,çavreþî ne"

çavsax kesê bîna yê kuji koran re rênîþandê-riyê dike

çavsivik 1. biçûkdîtî 2.qure

çavsor 1. kesê ku tasaçavên wî tijî xwîn bûye2. sitemkar, zordest

çavþirtik 1. kesê ku biçavêþê ketiye 2. kesê kupê nabe ser û çavên xwebiþo

çavþortav çavþirtikçavþûjin çavên asyayî

68

çavþîn çavsût, çavkes-ber *"keçel dimire por-sor dibe, kor dimireçavþîn dibe"

çavteng bexîl, timakarçavtirsandîtî newêrek-

tiya bêhemd çavtirsiyayî 1. newêrek

2. teral 3. xwerane-girtî

çavxezal çavbedewçaw 1. dara ter 2. þiv 3.

çirpî 4. bendekiya kugurzê giyayê çinandî pêtê girêdan

çawa çi tehrî, çitoçawanî awayê pêkhati-

na heyberançax 1. dem, zeman 2. he-

yam 3. gav *"gur û hirçbûn destbirak, dinya bûçaxê mehdiyê zemên"

-çaxê seholîn sedsalênku li her derê serma ûseqem serdest bûye

-di çax û benda hev debûn di heman temen ûbejnê de bûn

çay giyayekî belgên wîtê hiþk-kirin, heta kurengê wî werdigere so-rahiyê di ava kelandîde tê rawestandin ûpaþê di piyanan de tevîþêkir tê vexwarin

-çaya berçovî çaya kêfêçayger kesê ku çayê be-

lav dike, çaybelavkirî

çayxane cihê ku lê çayapijandî tê firotin

çazan kesê ku rewþan bihikmetê dadihûrîne;hekîm

çazanî hekîmtîçek [I] kinc, cilçek [II] sileh *"çek ne ya

hemû kesî ye, lê nefs yahemû kesî ye"

-çeka lûledirêj sileha kumenzîla wê dûr dikþîne;çapdirêj

çekên komkujiya gir-seyî silehên giran ênku qirkirina giþtî pêktînin û binçirka giyane-weran diqelînin

-çek danîn þer rawes-tandin

çekbend kinca bêmil;qutik

çekçekûle barçêrmkçekdar silehdarçekebazarî bazarkirina

bi cedel û gengeþîçelak çakilçelake darikê dirêj û dev-

çeqel ê ku pê gûz û hwdtê çinîn

çelandin/diçelîne/biçe-lîne jê spîldax derbaskirin

çelçelok 1. pirbêj 2.zimandirêj

çele 1. çil rojên her wer-zê 2. çil rojên zivis-tanê yên pêþîn û paþîn

çavþîn

çeleçel kirin 1. galegalkirin 2. zimandirêjî ki-rin

çelek xwarbûna wekî serêçoganê

çeleme cînaq-çeleme girtin lîstina bi

cînaqançeleng 1. bi îhtiþam 2.

bedew 3. wêrek çelexane 1. çil rojên ji-

na welidî 2. rewþa se-lexanetiyê

çelitandin/diçelitîne/biçelitîne 1. ji qêlikderxistin 2. heriþandin

çelitîn/diçelite/biçelite1. ji qalikê xwe biþkuvîn2. heriþîn

çelixt wermçel kirin 1. axaftin 2.

vegotinçelp dengê awayê vexwa-

rinê yî kûçikançelpandin/diçelpîne/bi-

çelpîne 1. bi serêzimên wekî kûçikan vex-warin 2. herimandin

çelpeçelp dengê dom-dar ê ku ji awayê vex-warinê yî segan tê

çelpeçelp kirin 1. çel-pandin 2. bi gotinênbeletewþ axivîn

çelqandin/diçelqîne/biçelqîne 1. hejandin2. av tê werdan 3. kiyan

çelqîn/diçelqe/biçelqe

(tiþtê avî) li hev ketin ûhejîn

çelte 1. galegal, gotegot2. gotinên bêbingeh; îfti-ra 3. galteyên soxkirinê

çelûz pirsokçelziman 1. devbelaþ 2.

devçepelçem [I] 1. rûbar 2. newa-

la ku av tê re dikiþe*"çem, ji kaniyan çêdi-be"

çem [II] 1. mij û moran2. ewrawî û bidûman*"gur di çemê de har di-bin"

çemandin/diçemîne/bi-çemîne 1. tewandin 2.qurifandin

çember xeleqçembil 1. qulp 2. bistik

*"ê ku dîzikê çêke, dêçêmbil jî pê bixe"

çemçûr kêça belçikançemçûs çikûs, bexîlçemedank derdana ku

mirov kel û melê xwedixê û davêje milê xwe

çemîhanî baxçeyê da-rên tûyê

çemîn/diçeme/biçeme1. tewîn 2. qurifîn

çemk 1. feraset 2. zih-niyet

çemole 1. þûm 2. nehe-wayî 3. belakirî

çempal barê biçûk ê kudatînin ser barî; serbar

69

çempal

70

çenberî erebeya si-warbûnê

çençûz çirizçend çiqas *"çend çiya

hene, ên kurdan e"çendanî tekildarî hej-

mar û miqdarê çendemîn 1. çendem

2. a çendan 3. kîjançenebaz 1. çelziman 2.

devçepel 3. devbelaþçeneçen 1. zimandirêjî

2. çeleçelçeng 1. kulm, kefa dêst

2. qulac *“teyr bi çen-gan difire, mêr bi mêrandixwire”

-çeng dan hev 1. bi hevre meþîn 2. destyariyahev kirin

çenge 1. erzên 2. goþe,çim

çep 1. dijbera aliyê rastê2. çep

çepel 1. qirêj, gemar 2.reþ û tarî 3. kirêt, mujikî*"gayê çepel tim golik e,merivê çepel tim lawike"

çeper kozik, mewzîçeperast 1. rû bi rûyî

hev, hevrû 2. hemberîhev

çepik lêdana destekî lidestê din

-çepik lê dan 1. kefênher du destan li hev xis-tin 2. pesna karekî dan

çepil endamê ji enîþkêheta sermilê

-di çepilê yekî de girtinû avêtin derve qewi-randin

çepîn kesê ku destê xweyî çepê baþ bi kar tîne

çepken 1. nefeq 2. qula jiher du aliyan ve vekirî

çeqçeq çêreyek eçeqçeqok darê berêþ *"aþ

çûye, ew li pey çeqçe-qokê ketiye"

çeq ling, qiççeqel dudevîçeqene cureyekî daran eçeqrût lingrût, qiçrûtçeqûber alavên ku ne bi

serê xwe lêbelê bi hêzamirovan dixebitin

çerçî firoþkarê gerok *"çibi çerçî re be, wî difiro-þe"

çerixandin/diçerixîne/biçerixîne 1. ziviran-din 2. jê averê kirin

çerixîn/diçerixe/biçeri-xe 1. zivirîn 2. jê averêbûn

çerm çêrm çermik çêrmikçermesor çêrmsorçerx 1. kevirê alavtûjki-

rinê 2. alava ku devêpênûsa darînî tûj dike*"çerxa felekê, geh li jêre geh li jor"

çerxe 1. taye 2. toterîk

çenberî

çerxeme 1. zembîl, selik2. çapûk

çerxetûn tawe, miqilkçerxê/çerxo mirovên ku

mal bi mal digerin, nav-malangerî *"çerxê berêbêsol bû û îdareya me didêst de tunebû, îcar dipiyan de sol jî hene"

çesp bûjena zeliqandinêçespan 1. çeleng, zîrek 2.

kêrhatîçespandin/diçespîne/

biçespîne [I] bi çespêdu tiþt bi hev ve zeliqan-din

çespandin/diçespîne/biçespîne [II] 1. îsbatkirin 2. eþkere kirin

çespîn/diçespe/biçes-pe [I] du tiþt bi çespê bihev ve zeliqîn

çespîn/diçespe/biçes-pe [II] 1. dan îsbatkirin2. dan pejirandin

çet 1. zor, dij 2. astengîçete zordestçetel amana pêxwarinê a

ku bi devê wê ve çendtilî hene

çetewil 1. cerde 2. rêgirçetin 1. zor 2. dijwarçetin bûn 1. zor bûn 2.

dijwar bûnçetinî 1. zorî 2. dijwarîçetir [I] 1. sîwan, sîtavk

3. paraþûtçetir [II] 1. dîkê mirîþkê

2. elokê nêrçetirbaz paraþûtvançevandin/diçevîne/bi-

çevîne (wekî çenberê)tewandin

çewal telîsê mezinçewir bez, donçewlik mezreçews pêkutîçewsandin/diçewsîne/

biçewsîne 1. daqultan-din 2. pêpest kirin

çewsîner zordest, zalimçewt xeletçewtî xeletîçewênder silqa ku jê þe-

kir tê bidestxistinçexer 1. pê 2. þûnpêçê 1. qenc 2. baþ *"gayê

çê bi baran, mêrê çê bixeberan"

çêbuwar tiþtê ku ne eslîye, qulebî

çêbûn/çêdibe/çêbibe1. afirîn 2. pak bûn 3.qewimîn, rûdan

çêj tahm, lezet-çêj jê wergirtin bi kêfa

xwe jê xwarin, vexwarinû kelk wergirtin

çêjdar bitahm, bilezetçêjandin/diçêjîne/biçê-

jîne 1. tahm kirin 2. jêxwarin û vexwarin

çêker 1. tehmirkar 2. pa-ker 3. afirîner

çêkirin/çêdike/çêke 1.afirandin 2. pak kirin 3.

71

çêkirin

72

temhîr kirin 4. anîn holê*"ka tunebû, kadîn çêdi-kir"

çêl kevir, zinar, selçêlaxî 1. dibûr 2. hevrazê

ku naverasta wê kort eçêlek dewara mê ya ku

di-zê û tê dotin; mange*"bêndera ku çêlek liser bigere, ew çi bêndere"

çêlik têjik *"kund çêlikaxwe dixwe û paþê bi serde digirî"

-çêlik anîn têjik anînçêlî nifþ, neslçêlkew têjikên kewançêl kirin 1. behs kirin 2.

qal kirin 3. jê xeber dançêlûs pirsok, kesê der-

manê her kulê dipirseçênî 1. xwarina çivîkan

2. qûtê mirîþkançêr dijûn, sixêf-çêr lê kirin jê re xeberên

nebaþ û dijûn gotinçêrandin/diçêrîne/biçê-

rîne 1. sewal birin çêre-yê, likijandin 2. dekbazû fêlbaz bûn

çêrbaz sixêfkar, dijûnkarçêre 1. giyayê ter 2. hêþî-

nahî *"çêre çiqasî nermbibe jî, di bin kêvir denasekine"

çêrek çêrbazçêregeh cihê ku lê giya

heye; mera

çêrîn/diçêre/biçêre 1.çêre xwarin, likijîn 2.binê feraqên xelqê alas-tin *"berxê ku têr þîrnexwar, bi kavirtî jî têrnaçêre"

çêrm 1. postê li ser termî2. derveyê cendêk *"jimêran nav dimîne, ji ga-yan çerm dimîne"

çêrmik postê ziravik û te-nik

çêrmesor emrîkiyê xwerûçêrt zîrç, rîççêtir 1. qenctir 2. baþtir

*"jin heye, ji sed mêrîçêtir e"

çêtî kirin 1. parçeparçeyîkirin 2. qutqutî kirin

çêyî qencî, baþîçi peyveke ku der heqê

tiþtan de pirsiyariyê dike-çi got mijara gotina wî

çawa bû?çiç (di zimanê zarokan

de) memikçiçik 1. berê mirovan 2.

endamê þîrî yê giyane-weran; hingil, girêþ

çift refes û lotika sewalan-çift avêtin (sewal) bi

lingê paþîn pehîn avêtinçiftexas qumaþekî spî ye;

patisqeçik 1. þipê 2. li ser xwe-çik çik! kîteyeke ku ji za-

rokan re tê gotin da kujipiyan bisekinin

çêl

-çik rabûn ser piyan ras-terast rabûn ser xwe

çikeçik bi dirêjahî-çikeçik di erdê de ku-

tan bêyî ku xwar bibe biawayekî rasterast dixweliyê de çikilandin

çikandin/diçikîne/biçi-kîne 1. dar û stûn bidirêjayî bi cih kirin 2.hilm û nefes birîn

çikilandin/diçikilîne/biçikilîne tê de bi dirê-jayî dewisandin

çikilîn/diçikile/biçiki-le tê de bi dirêjayî bicih bûn

çikindir silqçikîn/diçike/biçike 1.

dar û stûn bi dirêjayî bicih bûn 2. hilm û nefesteng bûn 3. miçiqîn*"kaniya ku av jê kiþiya,naçike"

çikot çikûsçiksayî esmanê hêþîn î

bêewrçikûs 1. destgirtî 2. ti-

makar, çiriz çikûsî 1. destgirtîtî 2.

timakarî, çirizî *“çikû-sî, bi merivan gû jî di-de xwarin”

çil 1. hejmara piþtî 39'an2. jimareya 40’î

çilag pirtîçilagî pirtîfiroþîçile 1. çil roj 2. çele

çilem(-în) di rêza çilî deçilek 1. silek 2. çavbirçî

3. kesê ku baha wî zêdeye *"bizina kulek, timîçilek e"

çilfis dizekçilfisandin/diçilfisîne

/biçilfisîne dizînçilik çeleçilizîn/diçilize/biçilize

pars kirin, gedandin, lirewciyê gerîn

çilîçilî 1. baçermok 2.korê þevê, þevekorî

çilk dilop *"barana nîsa-nê, çilk bi kîsan e, dew liber derê her kesan e”

çilkandin/diçilkîne/biçilkîne 1. dilopan-din 2. bijinandin

çilkîn/diçilke/biçilke1. dilopîn 2. bijinîn

çilm xilîtçilmas zekem, bahorçilmasî zekemî, bahorî-bi çilmasê ketin zekemî

bûn, bahorî bûnçilmêre zirzeçilmêre kirin zirze ki-

rinçilmisandin/diçilmisîne

/biçilmisîne 1. peri-tandin 2. zibilandin 3.reng jê birin 4. bi avne-danê (giya) hiþk kirin

çilmisî 1. benzavêtî 2.zibilî, rengjêçûyî

çilmisîn/diçilmise/bi-

73

çilmisîn

74

çilmise 1. zibilîn 2.reng jê çûyîn

çilmo pozxilîtçilo [I] pelê daran ê hiþk

û zerbûyîçilo [II] 1. çawa 2. çito

*"kor çilo li Xwedê di-nêre, Xwedê jî wilo lêdinêre"

çim 1. qorzî, goþe 2. kêlek3. guç

çima çi re, çawa, çitoçimandin/diçimîne/bi-

çimîne 1. tewandin 2.zêl jê vexistin, parçayekjê qut kirin

çingîn/diçinge/biçinge(çingo û þûþe) þingîn

çingo madenê ku jima-reya wî ya atomî 30, gi-raniya wî ya atomî65.37 e û kurteya wî yalatînî Zn ye; tûtya

çingoyî madenê ku biçingoyê hatiye tahm-dan

çingul kaçlokçinîn/diçine/biçine [I]

(fêkî, sewze û zad) qutkirin, dirûn

çinîn/diçine/biçine [II]1. raçandin 2. moçik lêneqþ kirin

çipîsk fîtik-çipîsk lê xistin bi qasî

berdana tiliyên mezinû navincî li yekî/tiþtekîxistin

çiq guliyên darê, çiqilçiq kirin dapîtinçiqas pirsa ku bersiva wê

bi miqdarekê tê dayîn*"cehþik çiqasî mezinbe, dîsa jî ker e"

çiqil guliyê darêçiqil kirin çiq kirinçiqinî qebizbûyî-çiqinî bûn qebiz bûnçir 1. hiþk û ne ter 2. xavçira 1. þemal 2. fener,

panos *"çira ji koran re,def ji keran re bêfaydeye"

çirandin/diçirîn/biçirî-ne 1. dirandin 2. de-rewên berhewa kirin

çirav dilop, çilkçirge giyayê zexm ê go-

legenî û erdên hezgeçirik fîþenga neteqiyayîçirikandin/diçirikîne/

biçirikîne 1. pembûçandin 2. diran li hevguvaþtin û jê deng der-xistin

çirikîn/diçirike/biçiri-ke dengê çirkeçirkê jêhatin

çirikvan pembûjençirîn/diçire/biçire 1.

dirîn 2. biþkuvînçirk 1. meneke demji-

martinê ya ji deqîqeyêhindiktir e; saniye 2.careke zivirandinê; fetl

çirkeçirk dengê ku ji

çilmo

parçeyên hesinî û raki-þandî dertê

çirkejimêr di katjimêrêde nîþaneya saniyeyê

çirpî þiva ziravkçirtequlî lîstika cirîdê-di nav de çirtequlî ki-

rin bi kêfa xwe û bêmi-net di nav de lîstin

çirt zîrççirtemîz kelmîzokçirtik 1. lotik 2. refesçirtik avêtin/dan 1. lo-

tik avêtin 2. refes kirin3. hiltîzîn *"hespê ku tuli rex guhdirêjî girêdî, andê bide çirtikan, an dêbibe gezoke"

çirtoke 1. sewala loti-kavêj 2. hiltîzok

çirtovirto tiþtê bêqîmet;sixtopixto

çirûsîn/dirûse/biçirûse1. biriqîn 2. þemal dan*"gîsinê xebatkaran, di-çirûse"

çirûsk 1. berq 2. þewq ûþemal 3. pêt 4. alaf

çirxat kirin aþ betilandinçist/çust çeleng û zîrek çiþt unsurên ku bûjenan

pêk tîninçito çawa, çilo, çima, çi reçiv 1. ziqzaq 2. fetl 3.

xêzxêzîçivanek çivangeçivange goþeya ku ke-

van dibe

çiv dan 1. baz dan 2.bezîn 3. jê revîn

çivêl kesê ku her demyarî û henekan dike, ca-rinan ji tixûban jî derdi-keve

çivîk 1. firindeyên biçûk2. cureyekî firindeyênbiçûk e *"çivîkeke girtî,ji qazek çolê çêtir e"

çivînî 1. biziqzaq 2.fetlfetlî 3. xilimxwarî

çiya kêrtê bilind *"çiyaçiqas bilind be jî, dê rêpê keve"

çiyakêþ kesê ku hildi-kiþe kêrtên bilind

çiyaniþîn kesê ku liherêmên çiyayî dijî

çiyayî tiþtê/kesê ku li çi-yan heye/li çiyan dijî

çizîn/diçize/biçize (didema pijandinê de) jêdengê þewatê hatin*“çizîna nanê genimî, jikezebê tê”

çizirîn/diçizire/biçizire1. ji ber çûyîn 2. qulbûn 3. gizirîn

çîç 1. arastî û xemilandî2. (di zimanê zarokande) rind û bedew

çîç bûn 1. xemilîn 2.(di zimanê zarokan de)rind û bedew bûn

çîçek xemla dar ûçêreyê; kulîlk

çîçekdank kulîlkdank

75

çîçekdank

76

çîçelan 1. tiþtê ku temtêlawî xweþik dixuye 2. cihêdîmenxweþ

çîçeve kirin/çîç kirin 1.xemilandin 2. (di zimanêzarokan de) rind û be-dew kirin

çîçik (di zimanê zarokande) pêlîstok

-çîçik û vîçik 1. pêlîs-tokên zarokan 2. xem-lên bêbine û hûrde

çîçî 1. ifet 2. namûsçîk [I] 1. çirûsk 2. pêt

3. alafa pêþînçîk [II] ango, wateçîl rengê vekirîçîlan devhuçika fireh û

dirêjçîlspî rengê spî yê lap

vekirîçîleçep 1. berevajî 2.

xaromaroçîm [I] erdê ku çêreya

wê gurbiz eçîm [II] lingçîman erdê ku çêreya

wê gurbiz eçîmanzar erdê ku her

dera wî bi çêreyekegurbiz rapêçandî ye

çîn [I] 1. moçik 2. neqþçîn [II] hêza þiyanê; te-

wax, tewançîn [III] sinif, tebeqeçîn [IV] 1. xeleq 2. ba-

dok, kurîþkçînandin/diçinîne/biçî-

nîne 1. hûr kirin (tevtiþtekî) 2. (bi ser de) piþi-randin

çînandî 1. hûrkirî 2. pi-þirandî 3. amade

-nanê çînandî 1. nanêku hûrî tevî xwarinekêkirine 2. xwarina hazir

çînayetî tebeqîçînik tûncika jinançînîn/diçînîne/biçînîn

1. neqiþandin 2. moçiklê kirin

çîp ji çongê berjêrtir aliyêpêþiyê yî ling

-çîp lê duta vebûn geh lêsist bûn û peliþîn erdê

çîplot 1. çîprût 2. þeqrûtçîprût lingtazîçîqal 1. qels, lawaz, jar,

zeîf 2. eware, yaxçîrçîrî parçeparçeyî,

zîvalzîvalîçîrçîrî kirin parçeparçeyî

kirin, zîvalzîvalî kirinçîrevîr vir û derew-çîrevîr kirin vir û derew

kirinçîrik qaxê fêkiyançîrok hikayeyên dirêj ên

bi efsûn û xeyalî-çîrokên jinebiyan ga-

zincên bêrûmet û valaçîrokbêj kesê ku hika-

yeyên dirêj ên bi efsûn ûxeyalî vedibêje

çîroknivîs 1. karê nivîsî-na hikayeyên dirêj ên bi

çîçelan

efsûn û xeyalî 2. ber-hevkarê çîrokan

çît [I] 1. cureyekî qumêþe 2. destmalên ku bi qa-liban hatine rengandin

çît [I] dîkê ku saleke te-menê xwe temam nekiri-ye

çîtik 1. qurhekêþî, peþ-kavêjî 2. þilimziwa

çîtik kiþandin 1. qurhekiþandin, peþk avêtin2. þilimziwa avêtin

çîv 1. destikê destarî 2.di erebeya gan de darikêku di ber tayeyê de di-çikînin da ku ji surnî ne-filite *"çîvê stûr e, tixûbdûr e; çîvê zirav e tixûbav e"

çîveçîv dengê domdarêçivîkan; vîçevîç

çîz mêþa hespan; mozçîzeçîz 1. dengê zîz,

çîzînî 2. mizemizçîzînî vizînî, vingînîçîzok mizmizokço þiv *"mebe çoyê di

destê dînan" çoçik derdana ku qehwe

tê de kelandin, cezweçogan 1. þiv 2. çirpî 3.

gopalçokar xizmetkarçol 1. beyar 2. berî

*"mêr çol e, jin gol e" çolbir riya kurtçolik destço

çolistan 1. sehra 2. berî,ne deþt

çomax 1. tiþtê serpopil2. þiva sertompiz

çong herewera di naven-da ling de; jinû *"hekete da nava avê, ha liçongê ha li navê"

-çong lê þikestin 1. (pir)betilîn 2. (ji tirsan) tevnegerîn 3. bêtaqet man

-çong lê sist bûn 1. (wekîberê) jêhatî nebûn 2. (jitirsan hêz lê) þikestin ûdaxwarin

çopçepîsk margîseçopî 1. xesb 2. talançopandin/diçopîne/bi-

çopîne 1. bi zorê jêstandin 2. talan kirin

çopîk 1. ehmeq 2. gêjçoqil lingçoqildirêj lingdirêjçors 1. þevekorî 2. sero-

bero, keteberçortan toraqa hiþk-kirîçoþ kirin ker ajotin *"ke-

ra ku barê te ne lê be, neçoþ kê ne doþ kê"

çov 1. þiv 2. gopalçu tuçune 1. tune 2. sifr, (0)çurtanok hestiyê ser-

çongêçûçanêk (di zimanê zaro-

kan de) biçûçikçûç kirin/çûçî kirin (di

zimanê zarokan de)

77

çûç kirin

78

rûniþtinçûk çivîkên biçûk *"her

çûk, bi zimanê xwedixwîne"

çûle xelqkenandîçûm 1. baqek giyayê hiþk

ê girêdayî 2. defþe, baqçûn çûyîn-çûn ava (roj, heyv, stêrk)

qulibîn-çûn ber tira cahþikan

1. bêpar û bêpeþk mayîn2. bi kêrî tu karî nehatinû ji neçariyê gavanî kirin

-çûn ser dilovaniya xweçûn ber rehma Xwedê

çûr [I] zerînî

çûr [II] terþ û talan, çopçûr bûn 1. tûþî talan-

bûnê hatin 2. dêrz bûnçûr kirin 1. talan kirin

2. dêrz kirinçûv bizava revînê-çûva roviyan bazdana

bi lezgînîçûv dan/çûv kirin ga-

vek li vir û yek li derahan xistin

çûyîn/diçe/biçe(here)1. nehatin 2. ji vir berbi cihekî din ve meþîn*"bi lavelavê, mirov jiber jina xwe naçe der"

çûk

79

d/D tîpa pêncemîn a al-fabeya kurdî ye; deng-dareke ku li gorî cîder-ka wê diranî ye, li gorîbelavbûna wê girtî ûnerm e

da- [I] pêþgireke ku bi lê-kerê ve diziliqe û wateyaberbijêriyê didê

da [II] dayikdab tele, dafikdabarandin/dadibarîne

/dabarîne 1. bi ser derijandin 2. dan guleyan

dabarîn/dadibare/daba-re hetikîn

dabaþ 1. mijar 2. behs,babet

daberizîn/dadiberize/daberize 1. êrîþ kirin2. belapêþkarî yekî bûn

dabestin/dadibeste/da-beste 1. girêdan 2. ku-ta kirin 3. bi encam ki-rin

dabeþ 1. parçe, par 2. qi-sim 3. kerî

-dabeþ kirin 1. parçe ki-rin 2. parve kirin 3. kerîkirin

dabêlandin/dadibêlîne

/dabêlîne 1. daqurtan-din 2. vegemirandin*"kesê çavbirçî, kerê bi-bar dadibêlîne"

dabir (r) nîþaneya bêh-nokê ya ku li jorapeyva resen tê danîn

dabiristin/dadibirisîne/dabirisîne 1. rêz birêz bûn 2. sef girêdan3. ketin þîþtirekê

dabîn kirin 1. bîme kirin2. ewle kirin

daçek (r) peyvên bêwateên mînanî /li, bi, ji…/ ênku di hevokê de bi pey-wirekê radibin

daçikandin/dadiçikîne/daçikîne 1. di erdê debi dirêjahî bi cih kirin 2.çikilandin 3. hincikan-din

dad 1. dayik 2. edaletdadan/dadide/dade [I]

1. girtin 2. zirze kirin*"deriyê xêran, nayê da-dan"

dadan/dadide/dade [II](agir) pê xistin

dadgeh mehkeme-dadgeha lihevanînê

D

80

mehkemeya sulhê-dadgeha sezayî mehke-

meya cezayîdadger hakimdadik jinika ku ber diya

wan ve çavdêrî an jîsexbêrîya zarokan dike

dadî huqûqîdadmend dadwerdadparêz huqûqparêzdadwer adildadwerî adilbûnîdadyane adilanedafik xefik, tele *"roviyê

zexel, bi her du lingandikeve dafikê"

dager 1. dahatina ber bijêrê 2. veger

dagerandin/dadigerîne/dagerîne 1. berjêr ki-rin 2. anîn xwarê 3. lêvegerandin

dagerîn/dadigere/dage-re 1. peya bûn 2. hatinxwarê 3. lê vegerîn

dagirker îþxalker, vegirtîdagir kirin îþxal kirin,

vegirtindagirtin/dadigire/dagi-

re [I] 1. tijî kirin 2. îsti-la kirin

dagirtin/dadigire/dagi-re [II] ji malperekî pel-dankek daxistin

dahan dayîn *"dermanêxwestinê, dahan e"

dahatin/datê/dayê 1.peya bûn 2. hatin

xwarê 3. dagerîndahatû 1. pêþeroj, mus-

teqbel 2. pere û berê kuji ked an jî dezgehê mi-rovî tê

dahelandin/dadihêle/dahêle pê ve aliqandin

dahelîn/dadihele/dahe-le pê ve aliqîn

dahênan/dadihêne/da-hêne 1. kiþf kirin 2.îcad kirin 3. afirandin

dahêner 1. kaþif 2.mûcîd 3. aferîner

dahiþtin/dadihêje/da-hêje 1. li serê rawestîn2. li serê pir kûr ramîn

dahol defdaholjen deflêxistîdahûrandin/dadihûrîne

/dahûrîne 1. tehlîl ki-rin 2. çareser kirin 3. jêre rayeyek dîtin

daketin/dadikeve/da-keve 1. peya bûn 2.hatin xwarê 3. berjêrbûn 4. (sewalê nêr)nayîn, gayîn

dakirin/dadike/dake1. avêtin 2. pekandin3. nixumandin 4. ber-jêr kirin *"jin, mêrandadikin û radikin"

da ku ji bo ku, seba ku*"bilind menêre, da kutu nizm nekevî"

dalak kesê ku zarokansunet dike

dadger

dalan kulek, lingordalehî rexne an jî ga-

zindên nazikdalehî kirin bi nazikî

gazind an jî rexne kirindaliqandin/dadiliqîn/

daliqîne hilawestindalît qurmê darê yî qut-

kirîdaman ji navikê berjêrtir

pêþên dêreyekî; tûmandamezrandin/dadimez-

rîne/damezrîne 1.înþa kirin, ava kirin 2.saz kirin 3. çêkirin

damezrîner 1. sazker2. çêker 3. daner 4. da-hêner

damilandin/dadimilî-ne/damilîne (çav) gir-tin

damilîn/dadimile/dami-le (çav) hatin girtin

damûsk porê katara stû-yê hespan

dan/dide/bide [I] 1. ve-gerandin 2. radest kirin

-dan ber hev 1. qiyas ki-rin 2. rû bi rûyî hev ki-rin 3. hevrû kirin *“bi-aqilan dan ber hev ûser hev, dînan lawênxwe zewicandin“

-dan û standin 1. têkilî,eleqedarî 2. kirîn û firo-tan 3. hildan û danîn 4.bexiþandin û jê birîn*"dan û sitandin di

destê Xwedê de ye"-dan zanîn/dide zanîn

/bide zanîn 1. danasîn2. pê hesandin 3. hay-dar kirin, agahdar kirin

dan [II] 1. genime kutayî2. hebên gênim *"kayakevn, dan jê nakevin"

-danê kutayî genimê dicûnî de bi mîrkutan ku-tayî

dan [III] 1. demên rojê 2.beþên zemên *"adarê,berfê xwe da guliyêdarê, nema danê êvarê"

danasîn danezan, îlandane agahiya zanistî ya

çespandîdanezan teblîx, danasî-danezana mafên miro-

van danasiya mafênînsanan a gerdûnî

danêr sazkirî, damezrînerdang ji þeþ paran parekdange cihê ku sewal lê

tên giyakirin; dirûngehdanisqe mirovê awartedaniþîn [I] li dadgehê

amadebûna pêþberî doz-ger

daniþîn/dadiniþe/dani-þe [II] rûniþtin

daniþtin/dadiniþe/dani-þe rûniþtin

danîn/datîne/dayne 1.peyde kirin 2. saz kirin3. bi cih kirin

danû genimê kutayî û

81

danû

82

kelandîdanxav kutilkên xavdapalandin/dadipalîne

/dapalîne 1. raparzan-din 2. dawerivandin

dapalîn/dadipele/da-pele 1. raparzîn 2. da-werivîn

daperîn/dadipere/da-pere bi tundî lê vegeran-din

dapêjtin/dadipêje/da-pêje 1. çiq kirin 2. spîkirin 3. darotin 4. rûçi-kandin

dapîr diya dê û bavênmirovan; pîrik

dapîtin/dadipêje/da-pêje dapêjtin

daqoq 1. mîrkut 2. mîr-kutê dêrî

daqurtandin/dadiqur-tîne/daqurtîne di gew-riyê de berjêr kirin; qurtkirin

daqûl xwar-daqûlî tiþtekî bûn xwarî

ser tiþtekî bûndar 1. cureyekî hêþînahi-

ya li ser rûyê erdê ye ûmêweyan dide 2. darik*"heta ku se hêstî ne-kojê, dar li sêrî nakeve"

dara hesabdariya he-yiyên dûgelê; maliye

daraþ balindeyek edarayî têkildarî heyiyên

dûgelê; malî

daraz qerar, biryardarbest 1. tabûta miriyan

2. çardara ku pê nexweþtên neqilkirin

darbir cureyekî sewalêndarkoj e

darçîn cureyekî darên kuhem berên wê ên hiþk-kirî hem jî ew bi xwe têkelandin û ava wê tê vex-warin

dar de kirin /bi dar vekirin 1. îdam kirin 2.hilawestin, daliqandin

darêj(-e) qalibkirî, rokirîdarêjk teþedarêjtin/dadirêje/darê-

je 1. jê zêde kirin, ji bergirtin 2. li hev zêde ki-rin

darêjxane karistana ku têde bûjen di qaliban detên ro dikin

daring madeyê xav, bûjendarik parçeyeke darê

biçûk -darikê miradan mirovê

ku ji tu kesî re nabealîkar

-darikê heft argûnankesê ku li her derê fesa-diyê digere

daristan komeka darandarizandin/dadirizîne/

darizîne mehkeme kirindarîn bûjena ji darê

çêbûyîdarkutik cureyekî çivî-

danxav

kên ku bi nikilê xwe da-ran qul dike

darpiþt 1. sêpiya tevnê2. piþtmêr

daroxa karmendê bacber-hevkirinê

dartiraþ kesê ku ji daranpace, derî û pêdiviyênmalan ên din çêdike; ne-car, xerat

dartiraþî pîþeyê necariyê;xeratî

das amureke çandiniyêye û pê zad tê çinîn*"dasek, nikare bi deh-lekê"

dasî 1. hestiyên masiyan2. striyên di simbilan de

daskêþ kesê ku bi dasêdiçine

dastan çîrokên lehengiyêdaþ/daþik caþ/caþikdaþir destþokdavek qawûþdaw 1. pêþ 2. boç, dêl

*"danû xistin dawa wî,kîrê wî rabû; xistin rêzameriyan, qûna wî rabû"

-dawa xwe xistin devêxwe pêþamadehiya revêkirin

-daw û delingên xwehilçinîn bi cidîtî xweamadeyî karekî kirin

dawerivandin/dadiwe-rivîne/dawerivîne 1.raparzandin 2. baravîkirin 3. guvaþtin heta

ku ziwa kirindawerivîn/dadiwerive/

dawerive 1. raparzîn2. baravî bûn 3. (ji berguvaþtinê) ziwa bûn

dawestîn/dadiweste/da-weste li ser piyan se-kinîn

daweþandin/dadiwe-þîne/daweþîne 1. da-werandin 2. li ba kirin,ber bi ba kirin

daweþîn/dadiweþe/da-weþe 1. dawerivîn 2.ber bi ba bûn

dawet dîlan *"dawetamîran, agirê feqîran"

-ma daweta diya te ye?em di xemgîniyê de nelê ev çi kêf e ku li tegirtiye?

dawî 1. axirî 2. paþî 3.encam *"berfa hûr e,dawî dûr e"

-dawî lê anîn 1. bi encamkirin 2. kuta kirin, qe-dandin

-dawî bi gû hatin di axi-riya temenê xwe de ka-rekî nerewa kirin

dawîn tiþtê li herî paþiyêdawk diravê ku li serê

merc digirindawpaqij jina binamûs dax [I] pêvedana bi hesi-

nekî sincirîdax [II] keder, keser-dax kirin 1. bi êgir an jî

83

dax

84

hêsinê sincirî çêrm þewi-tandin 2. xemgîn kirin*"li dû bêhna kebabê çû,rastî daxkirina lingêkerê hat"

-daxê daye stuyan çiqaszilm heye li sêrî qewimi-ye û lewre serî hildaye

daxbar bikeder, biazardaxistin/dadixîne/da-

xîne [I] 1. peya kirin 2.berjêr kirin 3. anînxwarê 4. jê xistin

daxistin/dadixîne/daxî-ne [II] (ji malperekî aga-hiyek) vekirin û anînxwarê

daxuyandin/dadixuyî-ne/daxuyîne 1. danzanîn 2. eþkere kirin

daxuyanî danezan, teblîx-daxuyaniya zelal dane-zana servekirî û eþkeredaxwarin/dadixwe/dax-

we 1. xwe jê dan aliyekî2. ser tewandin 3.avêtin dil û hinavan û eþ-kere nekirin *"kîso, awi-ra masiyî danaxwe"

daxwaz 1. xwestek 2.teleb 3. arzû

daxwazname rûpela kuxwestekek lê tê nivîsan-din û ji saziyeke fermî retê pêþkêþkirin, erzehal

dayende 1. kesê dayî 2.camêr

dayik 1. jina ku zarokê

tîne dinyayê 2. mak, lel*"dayikê heft kur xwedîkirine, lê heft kuran da-yikek ji birçînan kuþti-ne"

dayiksalarî erka ku tê dedayik namzeda biryar-danê ye; maderþahî

dayî cureyekî gulan edayîn/dide/bide [I] 1. lê

sipartin 2. radest kirin,teslîm kirin

dayîn [II] îkram û bexþ-dayîna Xwedê îkram û

bexþa Yezdanê Dilovandayox dayende *“para

dayoxan kanî ye, paraxwaroxan genî ye”

daz cureyekî aletên ku pêtêl tên qutkirin

de peyveke teþwîqkirinêye

-de were neteqe îcar we-re nemire û nehele

debabe çeka giran a to-pavêj

deban di þûr de cihê he-sin

debar pêdiviyên ku jiyanpê tê berdawamkirin

-debara xwe kirin pêdi-viyên jiyanê bi dest xis-tin/amade kirin

debax postkirindebaxane cihê postkirina

sewalan; selexanedebe koda ji tenekeyîdebeng 1. ehmeq 2. gêj

daxbar

debîþ tiþtên zeliqokîdebûþ zemq, zernîxdef alava mûsîqî ya ku

her du aliyên çêrmîn inû çembera wê jî darîn eû bi dendikan tê lêxistin;dahol *"defa ber keranû çiraya ber koran, nabeqencî"

-defa hewarê lê dan ga-ziyeke bi dengî kirin

defik dahola biçûkdefter lênûsk-deftera xêr û gunehan

vebûn di roja qiyametêde hesabên baþî û neba-þiyê jê hatin pirsîn

defterdar karmendê kuqeyd û sicilan digire

-defterdarê kerxaneyêserekê pêzevengan

defþe 1. baq, deste 2.çûm

degel [I] cesaret, wêrekî degel [II] qerfî, mîzahîdegme 1. car caran 2.

kêm carandegmen 1. bi zehmetî 2.

pir kêmdeh 1. hejmara beriya

yazdehan û piþtî nehan2. jimareya 10'an "çêle-keke biþîr, ji deh mihênbêþîr çêtir e"

dehandin/didehîne/bi-dehîne (xwarin) li xwehelandin

dehbe jakaw, hov, kovî

dehfandin/didehfîne/bidehfîne 1. wêde ki-rin 2. leqandin, livandin

dehf dan dehfandindehî 1. qurban, boraqdehl 1. devistan 2. bax-

çeyê fêkiyan *"filan keshirçê dehlê ye"

-dehl û dêþ daristana kubivir neketiyê

dehlîz dalan, kulekdehta dehqatdehtayî hejmartina de-

hedehî (wekî 10-20-30-40...)

dehþ/dehþik cehþ/ceh-þik *"dehþikeke mirovîjî hebe, koça mirovî li a-ranê namîne"

dejnik cureyekî çêreyê yeû nepijandî tê xwarin

dek fend û fêl-dek û dolab hîle û xurdedekbaz fêlbaz, hîlebazdelal 1. ezîz 2. hezkirî

3. bedew *"jina nedelal,çavê mirovî diêþîne, jinadelal dilê mirovdiêþîne"

delalî 1. þûm, nehs 2.berkeftî, hêja *"kes de-laliya kesî, bi delalîxwedî nake"

delandin/didelîne/bide-lîne 1. li bendê hiþtin2. kamsojkî kirin

delav [I] cihê guhêztinaavê *"gol dibin delav,

85

delav

86

delav dibin gol"delav [II] 1. kurn 2.

hewz delik parçeyek pîneyê te-

nik û dermankirî yê kudidine ser birînê û pêdipêçin

delikandin/didelikîne/bidelikîne bi delikê bi-rîn pêçan

deling devê lingê þal ûderpiyan ê ku digihêjegûzekan

delîl 1. îsbat, birhan 2.wêran, dêran *"delîlabaranê ba ye, delîla mi-rinê ta ye"

delîn/didele/bidele 1.çav li rê bûn 2. kam-sojkî bûn

-çav lê delîn çav li rê bûndelîve 1. firsend 2.

îmkan, derfet 3. cihêderbasbûnê

dem 1. zeman 2. wext 3.çax 4. heyam *"demaku seg bezî gur, gur mir"

-dem û destgeh 1. sazî2. kargeh

-dem û destgehê bazir-ganiyê kargeha ticaretê

deman [I] zemandeman [II] kirêdemançe þeþar, cureyekî

çekên lûlekin edemandar kirêkirîdeman kirin kirê kirindembihêrk sohbet

demdemî 1. çaxçaxî 2.carinan û ne bi berde-wamî 3. ne di cih de

demildest hema niha;derhal

demîn carinan, degmedemjimêr katjimêr, saetdemle felc-demleya zarokan fel-

ca ku di temenê biçûkde digihêje zarokan

demsal mewsim, werzdendik [I] kakildendik [II] her du da-

rikên serpopil ên ku pêdef tê lêxistin

dendûreþk dirikdeng [I] 1. bayê ku ji piþi-

ka mirovî derdikeve û didevî de teþe digire 2.awaza ku di tevgerênxwezayê de tê bihîstin*"dengê ewran, mizgînabaranê ye"

-deng û behs 1. xeber 2.nûçe

-deng dan 1. navdar bûn2. lê vegerandin 3.axivîn 4. pejirandin

-dengî hev kirin bangîhev kirin

-deng kirin 1. axivîn,peyivîn 2. bang kirin

-deng lê kirin 1. bang lêkirin 2. gazî kirin

-deng vedan 1. olan dan2. deng vegerîn *"av di-keve cihê teng û deng

delav

vedide"deng [II] ramana kesê ku

hildibijêre; ray-deng dan (di hilbijartinê

de) raya xwe dandeng [III] hevaheng, yek-

san-dengî hev bûn yeksanî

hev bûn-dengî hev kirin yeksanî

hev kirindengaz bêdeng, kêmaxêvdengbêj kesê ku stra-

nan dibêje; stranbêjdengdar (r) tîpa ku pêdi-

viya wê bi dengekî vekirîî domdar heye

dengdêr (r) tîpa serbix-we ya ku vekirî û dom-dar e

dengik gewrî, qirikdengî îlandengî kirin îlan kirindengîr navdardengnasî zanistên ku

pisporiya wan bizavêndengan e

dengnuxêm alava deng-bir a ku bi ser çekan vedikin da ku dengê gule-berdanê neyê bihîstin

dengweþ alava ku dengêaxivgeran li derve di-weþîne û bilindtir dike

denk 1. gurzê girêdayî2. barê girêdayî

dep darê rast î mehtdepreþ textikê reþ î ku

nivîs li serê tên nîþan-dan

deq [I] xal, þanedeq [II] 1. metnê nivîsê

2. derince, pîle 3. kapênlingan, qeydik

-deq kirin 1. lê xal çêki-rin 2. ji bo balkiþandinêxêz kirin 3. sox kirin

deqaq alava hesînî ya kubi gêrebayî tê germkirinû pê qerçûmekên kincantêne sererastkirin; wutû

deqel xweliya hiþkdeqlûs qulopanî, teqleder [I] 1. derve 2. bere

*"jin çav li der e, mêrxwelî li ser e"

-derê ku biwêjeke peyi-tandinê ye *"derê kufilan kes jî bûye gurêdevbixwîn"

der [II] 1. cih û war 3.mekan 4. þûn û dews

-der û dor hawîrdor, do-ralî

derabe pergala girtinê yaderiyên firoþgehan

deramet 1. dexl, derhat2. debara darayî 3. sew-ze, hêþînayî

-derameta neteweyî di-rav û dexla ku ji dûgelêre tê

derandin/diderîne/bi-derîne derxistin derve

deranîn/dertîne/derîneji hundir birin derve

87

deranîn

88

derav [I] kelîþoderav [II] 1. newal û ci-

hokên avê 2. dertengaavê ya ku zirav e û bihurtê re asan e

derav [III] veser, pêvek-derav kirin bi hev ve ki-

rinderaxlêve rojên pêþîn ên

biharêderazînk bilindeka li ber

deriyan; pêderîderb 1. lêxistina xedar

2. zede *"derban jiderblêketiyan bipirse"

-derb lê ketin zede gir-tin

der bar der heqderbas bûn bihurînderbas kirin bihurandinderben cihê ku kinc tê de

têne daliqandin; hilçoderbend [I] bender, ra-

westgaha keþtiyanderbend [II] tengav,

xelîc, giravderbest [I] tiþtê ku de-

rê wî hatiye girtin ûbestin; dergirtî, ni-xamtî

-derbest kirin devêamanê girtin

derbest [II] 1. cidî 2.yekser 3. xeleq

derbider kesê ku ji welat,mal û warê xwe dûr keti-ye; aware, miþext

derbider bûn ji mal û

warê xwe dûr kevtinderbiderî awaretîderbider kirin bi darê

zorê kesek ji mal û warêwî bi dûr xistin

der birin 1. bi lêv kirin2. îfade kirin 3. þehitan-din

-mafê derbirinê heqêaxaftinê

der bûn (birîn) bijiqîn ûaxivîn

dercaw destmala destanderçik 1. pêderî 2. hewþ,

hevþîderçûn 1. ji hundir ha-

tin 2. eþkere bûnderd 1. êþ û azar 2. ke-

der û xem *"dil li ser dile, jê re nîn e tu derd ûkul e"

derdanik parzûnderdehinav êþa hinavîderdekopan nexweþiya

ku ji ber birîneke bi he-sinê zengarî de çêbûye;êþekovan

derdese harîderdeseyî bûn har bûnderdeser êþa serî-derdeserî bûn 1. (serî)

di êþ û belayan de bûn2. bi kul û derdan nalîn

-derdeserî kirin 1. (se-rî) bi êþ û belayan acizkirin 2. (rewþa yekî) se-robino kirin

derdest kirin tewqîf kirin

derav

derdestname fermanagirtina yekî

derdmend xemgîn, ke-serkûr

derdomerdo kesê ku jiber xemgîniyê keribiye

derdor hawîrdor, doralîderdoyî derdomerdo *"

derdoyî pirbêj dibin,evîndar dengbêj dibin"

derebeg kesê ku li der-veyî zagonan dibexwedî-milk û zordariyêli hejaran dike

dereberjêr sereberjêr*"dereberjêr û hevraz,ji zimên re tunene"

deredemî 1. bêwext,berwext 2. çaxbihurî3. paþverû

dereke 1. biyanî 2. nepen deremal 1. þeveder 2.

havî 3. axozîdereng 1. ne zû 2. paþ-

demayî, þundemayî *"a-girê kuçikan timî germe, dereng sar dibe"

dereve bûn (di axaftinêde) bêhemdî xwe bi serve bûn

dereve kirin (bi riya axaf-tinê) mebesta yekî aþke-ra kirin

derew 1. vir 2. îftira*"derew, sêwî ye"

-derew kirin 1. vir kirin2. kuþekuþ kirin

derewandin/dideriwî-

ne/bideriwîne 1. gotinbetal kirin 2. rastiya go-tinekê pûç derxistin

derewîn/derewker vi-rek, kuþo *"derewîn,carekê dixwe firavîn"

derf eyarê sewala gurandîderfet 1. îmkan 2. firsend

3. delîvedergeh 1. deriye ketinê

2. deriyê mezin *"diz limal e, girtina dergehîbetal e"

-dergeh û dîwan meclisamîrî

dergevan 1. kesê ku dêrîdipê 2. berdestiyê li pêþdêrî

dergistî destgirtîdergîl deriyê darîndergûþ hêlekan, landik

*"bi dayikên xwedî-der-gûþ re herin, zû vege-rin"

derhatin/dertê/derbê(derê) derketin derve*"kî li du riyan dinêre,þaþ dertê"

derhêner birêvebirderhûd berpirsiyarê ji

dêla yekî ve; kefîlderhûde berpirsiyariya

ji dêla yekî ve; kefaletderhûdname giroveya ku

kefaletê nîþan dide; ke-faletname

derince 1. pêlik, pîle 2.pêlekan

89

derince

90

derindêz 1. dêlindêz 2.merasima filehan a 14’êsibatê

derizandin/diderizîne/biderizîne 1. þikandin2. qelaþtin 3. cerx kirin

derizî qeliþîderizîn/diderize/bide-

rize 1. þikîn 2. qeliþînderî 1. cihê ketina li ava-

hiyekî 2. dewsa ketinaher tiþtî *"golikê beþ,ma li devê deriyê reþ"

-derî dadan dergeh gir-tin/zirze kirin

-derî kutan (da ku bê ve-kirin) li dêrî xistin *"he-ta ku tu deriyan nekutî,derî li ber te venabin"

derîçe 1. dergehênbiçûk 2. kunên biçûk

-derîçeyên dil dergehênbiçûk ên dil

derîn dergehê derketinêderîzan pêþiya dêrî; pê-

derîderkenar 1. nîþeya li kê-

lekê; haþiye 2. têbiniyaku di pêvekê de ye

derketin [I] cihê çûyînaji hundir ber bi derve

derketin/derdikeve/derkeve [II] ji hundirber bi derveyî çûyîn

-derketin holê aþkerabûn

der kirin [I] 1. derxistin2. qewirandin, cehiman-

dinder kirin [II] 1. (da ku

kêma birînê bikiþe) qulkirin 2. (da ku mebestdiyar bibin) serê ka-rekî/axaftinekê vekirin

dermale sewala ku ji boserjêkirin û firotanê têkok-kirin

dermale kirin (sewal) jibo qelewbûnê xwedî ki-rin

derman 1. îlac, dewa 2.çare 3. raye *"bam dibekitan, dew dibe der-man"

-derman vexwarin îlacvexwarin

dermanfiroþ îlacfiroþdermanxane cihê ku îlac

lê têne firotindernixûn serobinokiri-

na aman û paçikanderpê 1. kinca þevê 2.

kinca hundirîn û tenik aku di bin þalan de û de-ma razanê tê lixwekirin*"bê derpê bigere, lêstûyê xwe li ber zalimanxwar meke"

-(di) derpiyê xwe de ki-rin ji tirsan di bin xwede rîtin

derpêþ kirin 1. anînber çavan 2. angaþtin

dersal salên berêderþo feraþoderûn nepeniyên di nava

derindêz

91

destav

mirovî de, hêz û hizranavxweyî; ruhiyat, ma-newiyat

derûnî ruhnasî, têkildarîruhiyat û manewiyatê

derûn-nas pisporê za-nistên derûnî

derûn-nasî pisporiya za-nistên derûnî

derve 1. ne li hundir 2.xaric *"ji derve ve me-le ye, ji dil ve file ye"

-derve kirin 1. þêlandin2. jê dizin

derveyî 1. têkildarî tiþtêne li hundir 2. xaricî

derwêþ 1. dîwane 2. sofî*"derwêþ dizane, çi dihebana derwêþ de heye"

derwêþxane dêþderxûn devnuxêma qûþ-

xaneyêderya zerya, behr *"der-

ya, bi dilopan naqede"deryavan zeryavan, keþ-

tîvan-Deryaya Sor Zeryaya

Sor a di navbera Erebis-tan û Misirê de

derz 1. qelîþtek, qelþ 2.cerx

derzî [I] alava dirûtinê*"bi derziyê, bîr nayêkolan"

derzî [II] dermanê avkîyê ku bi þiringeyê têzerk-kirin; fetrûm

-derzî lê xistin bi þirin-

geyê dermanê avkî ber-dan bin çêrmî

derzîdank 1. cihê ku der-ziya dirûtinê tê de tê çi-kandin 2. paçika der-ziyê

derzîreq mixên ku wekîderziyan e û pê kaxe-zan bi hev ve dikin

desirman 1. berdestî 2.qerwaþ

desirmanî kirin 1. ber-destîtî kirin 2. ketinolam û bintînên xelqê

dest 1. endamê ku bi sermil ve ye û pênc tilî pêve ne 2. lep, penc *"bidêst bike, bi dêv bixwe"

-dest bi stûyê hev re bi-rin hev hembêz kirin ûbi hev þa bûn

-dest dan 1. temas kirin2. bi kêrî tiþtekî hatin

-dest jê berdan jê ve-gerîn

-dest pê kirin teþebuskirin

-dest tê kirin mudaxelekirin, tev lê bûn

-dest werdan dest tê ki-rin

destar du beraþên biçûkên ku bi dest têne geran-din û pê zad tê hêran;aþê destî

destav 1. mîza xalî 2. gû-çûn ser destavê çûn

destþokê

92

destavêtin

destavêtin 1. serveçûn2. zêdegavî

destavxane destþokdestbelaþ/destbelav

comerddestbelaþî/destbelavî

comerdîdestbend kelemçedestbirak 1. razdar 2.

kirîvdestbûrî bêqedr, bêkêr,

qedrsivikdestdirêjî mudaxele,

tecawuzdeste 1. baq 2. lijne 3.

yekînedestek destyarî, alîkarîdestenerm hevîrê ku bi

rûn hatiye strandin û di-dine ser cihê werimî anjî eþiyayî

desteng xizandestexwiþk 1. xwiþka axi-

retê, razdara jin 2. jinaku ji kirîvgelan e

destgeh cihê ku bûje-nên danûstanê lê tênhilberîn an jî ji bo firo-tanê lê tên raxistin

destgirtî dergistî, nîþanîdestgoc destqop, dest-

kopdesthilatî 1. îqtidar 2.

hukumdarî 3. serwerî4. hêzdarî

desthilatdar 1. hukum-dar 2. serwer 3. hêzdar

destik 1. qevd, bist 2.

çembil, qulp *"destikêbivirî ne ji darê be, darqut nabe"

destî destik *"destiyêkêrekê û gûyê li serbêrekê wekî hev in"

destkarî karê ku bi des-tan digere; destpelingî

destkeftî tiþtê qezencbû-yî û bidestketîdestkêþ kirin (hespê hef-

sarkirî û gemkirî) li peyxwe kaþ kirin

destkin xizan, feqîrdestmal 1. mendîl 2.

pêþgir *"serê ku neêþe,destmalê lê girêmede"

destmaye sermayedestmêz heqdestdestmiç bexîl û çirizdestnimêj paqijiya ji bo

nimêjê *"pîr bidest-nimêj be, sal dirêj e"

-destnimêj girtin ji bonimêjê paqijî kirin

-destnimêj þikandin jirewþa paqijiya ji bonimêje derketin

destnivîs nivîsa ku bidestan hatiye amadeki-rin, destxet

destnîgar kesê ku res-man xêz dike; resam

destpeling karê ku bikeda destan hatiye hil-berîn

-bi destpelingî bi kedadestê tazî

destnîþan kirin 1. îspatkirin, aþkartin 2. çes-pandin

destpêk serê pêþîn ê herkar û çalakiyê

destþok daþir, kîzên, qe-demgeh, avrêjkdestêker mudaxelekerdestûr 1. îzin 2. musa-

ede-destûr dan 1. îzin dan

2. musaede kirindestûrname îcazetname,

bawernamedestvala di dêst de tiþ-

tek tuneyîdestverû kirin (giya û

çandiniya nivîþkan) bidest çinîn

destxet destnivîsdestxweþî lê kirin jê re:

"quwet be" gotindestxwiþk 1. razdara jin

2. hevala samîmîdestxwîn kujerdestyarî 1. destekarî 2.

alîkarîdestyaw deyn, qerz-destyawa alîkariyê qer-

za yarmetiyêdeþenî kesê ku tûþî zilm

û pêkutiyê hatiyedeþt 1. rastahî, best 2.

aran *"banê me yek bane, aliyek deþt e, ê din zo-zan e"

deþtî 1. kesê ku li rastahi-yan dijî 2. kesê ku li ba-

jaran dijî û dernakevezozanan

dev endamê xwarin, vex-warin û peyivînê

-dev avêtin 1. tê gerîn2. lê alîn 3. lê banîn

-dev jê berdan têkil ne-bûn, dest jê vekiþandin

-dev þepilandin ji devêxwe avêtin, ji devê xweþehitandin

devarav kesê devgilêzû devkef

devbelaþ pirbêj, devçe-pel, piraxêv

dever 1. herêm 2. min-tiqe 3. cîwar *"gotin:'li wê deverê çi hebû?';got: 'li wir jî hêþtir ûgur tev nediçêriyan'"

deverî 1. herêmî 2. diqadeke teng de

deverû xwarbûna li serdev û çavan; serniþîv

-deverûyî erdê bûn biser dev û rûyê xwe pe-liþîn erdê

devgak devgem û bizmi-ka ku di gêreyê de dikinedevê dewaran da ku jizêd nexwin

devgem di hevsarê gemêde hesinê ku dikevedevê hespê

devgenî kesê ku bêhnagenî ji devê wî tê

devgilêz kesê ku kef ûgilêz bi devê wî dikeve;

93

devgilêz

94

deav, devþildevistan cihê ku darên

diriyê lê hene; devîdevik tiþtê ku pê devê

firaqan tê girtindevî devistandevjenî 1. bezînhev 2.

belapêþkarîdevî cihê ku darên diriyê

lê hene, devistan *"devîhebe dê bibe dar, xwelî liserê kesê bêwar"

devîdevî pir li nêzikê,hema bigire li hindê ye

-devîdevî lê kirin hemahema li hindê bûn

devkî bi zimên û ne binivîskî; þefewî

devjûjî devlopikdevlalûte 1. kesê ku lal

û tat e 2. zimanfisekdevliken kesê ku daîmî

ken li rûyê wî xuya dibe;rûgeþ

devling devê lingê þêl*"dil, hay ji devlingênabe"

devlopik kesê ku devêwî bîçûk û ber bi pêþ e

devmirî 1. bêdeng ûkêmaxêv 2. acizê axaf-tinê û xweparastinê

devnerm zimanþirîn,zarsivik

devok axaftinên herê-man; zarava

devsist kesê ku nikareraz û bîsan veþêre

dew 1. mastê kiyandî 2.çelqemast *"adar e, dewlidar e"

-dewê xwe di parzûnêyekî de berdan hewldan ku ew kes jî bibehevparê karê wî

dewa dermandewar sewalên malê yên

wekî ga û gamêþan; tarîþdewdew cureyekî çivîkên

kedîkirî ye û axaftinaînsên dubare dike; tûtî

dewik torteya/dûrdarûnê qijirandî

dewisandin/didewisîne/bidewisîne 1. miþe ki-rin, tepisandin 2. bi cihkirin, tê de danîn

dewisîn/didewise/bi-dewise 1. tepisîn 2.bi cih bûn

dewixandin/didewixîne/bidewixîne ji ser hiþbirin, ji xwe ve birin

dewkil/kiledew 1.meþ-ka dêw 2. sirsûm

dewlemend 1. sermiyan-dar, xwedî-rastmal 2. biþêt û pêt *"dibêjin: 'dew-lemendo pîroz be, fe-qîro te ji ku anî?"

dewlemendî sermiyanda-rî, rastmaldarî *"heçî ni-zane quweta xwe, ewdûr e ji dewlemendiyaxwe"

dewlet 1. dûgel 2. sermi-

devistan

yanî *"dewlet, di bingurzên giyayî de ne"

-dewleta nehênî 1. dew-leta ku pergala wê netenik e 2. dewlemendiyaji xele-xurdeyê

dewr 1. çax, heyam 2. ca-reke kirina tiþtekî; ger 3.raguhastin 4. wane *"he-ke dewr bi te re neyê, tubi dewrê re here"

-dewra xwe rewan ki-rin waneya xwe duba-re kirin û baþ tê gihiþ-tin

-dewrî yekî kirin karekraspartin yekî

dewr kirin 1. raguhas-tin, neql kirin 2. xitimkirin

dewran çerxa zemên*"dewran bi dor e, gehli jêr e geh li jor e"

dewraze hespê girsdewre 1. xelet 2. çewtdews 1. þop 2. cih 3.

war 4. þûn *"dewsaþûran rehet dibe, dewsagotinan rehet nabe"

-dews û doz war û me-best

-bi ser dews û doza yekîve nebûn ji þop û ar-manca yekî bêxeber bûn

dewx sergêjîdexel sextedexelî sextekarîdexes çavnebar, çavreþ

dexesî çavnebarîdexisîn/didexise/bide-

xise çavreþî lê kirin,çavnebarî kirin

dexl zad, hubûbatdeydik kilekursî, textere-

wan, qirneqosdeyn tiþtê ku heta mawe-

yeke diyar hatiye dayînqerz *"nanê mêran, li sermêran deyn e"

-deyn dan qerz dan-deyn standin/kirin ji

kesekî destyawek wer-girtin *“axa deyn dike,xulam xerc dike”

-deynê xwe fît kirinheqê kesî li ser xwe ne-hiþtin

deyndar ji yekî re qerz-dar *"jinê gotiye: 'bilamêrê min siwar be, bilane deyndar be'"

deyndêr qerzdayîdeyz debara zivistanê

ya sewalandezgeh sazî, destgeh-dezgehê agirkujiyê di

dûgelê de saziya kupeywira wê damirandi-na agirên ziyandar e

dezî bendê ziravikdê [I] qertafa dema bêdê [II] 1. dayik 2. mak 3.

lel/lelik 4. dad/dadik*"hezar bavê çê, esil þîrêdiyê (dê)"

dêhn 1. bal 2. serinc

95

dêhn

96

-dêhna xwe dan 1. balaxwe dan 2. lê hûr bûn

dêl [I] 1. berdêl 2. qîmetdêl [II] 1. boçik 2. dûv-dêl hejandin 1. (dêlik)

hatin telew 2. (jinê) ga-zî mêran kirin

dêl [II] sega mê, dêlese*"dêl bi ba ye, kûçik lipey heta Bexda ye"

dêleba heyama têkiliyazayendî ya dêl û segan

dêlegur gura mê; make-gur

dêlemar margîsedêlese dêlikdêlik sega mê; dêlese *"a-

xayî ji xulêm re got,xulêm ji segî re got, segîjî ji dêlika xwe re got"

deliktî qûnektî û bêrû-metî

dêlindêz pêþandana fer-mî; alayîþ

dêlî [I] gûþiyê tiriyêdêlî [II] cureyekî daran edêm [I] erdê bêav an jî

erdê ku riya avê pê nake-ve

dêm [II] sûretê rûdêman niþtecih, xweci-

hî, rûniþtvandêmarî jinbavdêr keniþt, kenîsedêran 1. wêran 2. be-

lengaz û rebendêre fîstandêris kirin dêrz kirin

dêrîn 1. kaw 2. mîrza 3.esîlza 4. torin

dêrz kirin 1. îsraf kirin2. wêran kirin

dêþ 1. êwirgeha belenga-zan 2. her tiþtê fireh 3.mûsîqaya newayên olî

dêw ûc, tebadêwendam di bejna ûcan

de, wekî tewayandêze esmerdêzê jina esmerdêzo mêrê esmerdi daçekek e û wateya tê-

debûnê pêk tîne-di gavê de di cih de, ta-

filê-di gel 1. tev de 2. tê de

3. pê re-di afirê keran de razan

û xewnê pêxemberandîtin kambaxiya halêxwe ji bîr kirin û dozarûmetên herî berz kirin

dibe ku îhtimalek heyeku wisa be

dibetî îhtimal, bilanîdibistan 1. mekteb,

xwendegeh 2. amoj-geh *“dê, dibistanazarokan e”

-dibistana seratayî di-bistana asta yekemîn a6-12 saliyan

-dibistana navincî dibis-tana asta duyemîn a 12-15 saliyan

-dibistana amadehî di-

dêl

bistana asta sêyemîn a15-18/19 saliyan

didu du *"daweta didu-yan, cengecola hemû-yan"

difin 1. poz, bêfil, kepû2. nik, nikil

difr/difre 1. xîret 2. qu-retî, pozbilindî

dihin dan qedr dan, gira-mî dan, rêz girtindij 1. hember 2. zid 3.

hevrik-li dijî sersariyê li hem-

berî bêberpirsiyariyêdijber muxalif, ziddijmin 1. neyar 2. reqîb

3. hevrik *"dijminêbavê, nabe dostê lawê"

dijminahî 1. neyartî 2.reqabet 3. hevrikî

dijraber zid, bereksdijûn gotina nebaþ, çêr,

sixêfdijwar 1. xeþîm 2. çe-

tin 3. zor *"dijminêdijwar, ji doste xayînçêtir e"

dijwarî 1. xeþîmî 2. çeti-nahî 3. zorî

dik 1. cihê bûyerê, seh-ne 2. meydan

dil qelb *"dil, miqabilêdil e"

-ji dil û can 1. ji hina-van 2. samîmî

-çargopal-avêtina dilîlûtkeya bicoþbûnê

-dil dan jê hez kirin-dil hebûn 1. bi niyêt bûn

2. talibê tiþtekî bûn*"dil heye, lê taqet tu-neye"

-dil hênik bûn 1. dilgeþbûn 2. dilfireh bûn

-dil kirin 1. xwestin 2.niyêt kirin

-dil mayîn 1. hêvî jê þi-kestin 2. jê êþîn

dilawêr cesûr, wêrekdilbaz cazibedardilber 1. canan, yar 2.

bedew 3. jina ku layiqîhezkirinê ye

dilbikul 1. xemgîn 2.dilbirîn

dildar 1. aþiq 2. sewdaserdilêr 1. cesûr, wêrek 2.

jêhatî, jîrdilfireh 1. bisebr 2. aramdilgerm jidil, samîmîdilgeþ 1. rûken 2. bicoþdilgiranî 1. dilþikestin 2.

hêvîþikestindilhiþk dilkevirdilikî 1. evîndar, hezkirî,

hebandî 2. aþiq 3. sew-daser

dilîn hîs, hestdiljan dilêþdiljar 1. dilmayî 2. ji

aliyê derûnî ve kesê la-waz

diljarî rewþa lawaziyaderûnî

dilketî 1. aþiq 2. evîndar

97

dilketî

98

dilkutan

dilkutan bi ser hev tepî-na dilî

dilmê 1. xav, nazik 2.hêka ku baþ nehatiye pi-jandin

dilnerm ziravbihîstyardilniya dilrehetdilniya bûn dilrehet

bûndilniya kirin dilrehet

kirindilnizm nepozbilind û

nequre dilodîn 1. têrtijî 2. bêbir-

yardilokî stranên evînda-

riyêdilop 1. niquteke aviyê 2.

çilk *"av, dilop dilop di-be gol"

-dilop kirin 1. niqutîn 2.rijîn

dilovan biþefqet û mer-hemet

dilpak qenc û birûmetdilq 1. ser û sîçe 2. xu-

yabûna di þeklekî ci-hêde; lisif

-ketina dilqê yekî dinxuyabûna di lisfê yekîdin de

dilrast 1. sadiq 2. muxlisdilrehet kesê kubêxem

û bêkeser e dilrehetî dilaramîdilsar 1. bizdonek 2.

betilî 3. nexwestîdilsaz qelbavakirî

dilsoz kesê ku li ser sozêxwe dimîne; sadiq

dilþa rûgeþ, dilgeþdilþikên qelbþikêndilteng 1. bêsebr, nete-

bitî 2. bêtehemuldiltenik 1. ziravbihîst-

yar 2. qîjgiriyokdiltepîn qelbjenî, dilku-

tandiltezîn 1. derdnak 2.

biazar, biêþdilwestîn mirina ji ber se-

kinîna qelbîdilxwaz 1. xwestî, hewes-

kar 2. mereqdar dilxelîn cirnexweþîdilxerab gumanbar, þik-

bardilxerabî þikbariya dilîdilxereng þewata dilîdilxweþ razî, pejirandî-dilxweþ bûn pê re kêfa

xwe anîn/kêfxweþ bûndilxweþî bi xwestinîdimatî 1. rûniþtî 2. niþte-cih, dêman

dimis doþavdimþînk þewba çivîkan,

qira mirîþkandin ne ev ne jî ew, dîtir-roja din roja dîtirdindil nazik, nazdar dindilandin/didindilîne

/bidindilîne nazdar ki-rin

dindilandî 1. baþ sex-bêrkirî 2. pir nazenîn

99

ding 1. dîwarê mezin ûqayîm 2. dengê ku de-ma lêxistinê ji tiþtê hun-dirvala tê

dengeding dengê dom-dar ê ku dema lêxistinêji tiþtê hundirvala tê

dinya 1. cîhan 2. alem*"gotine: 'te dinya çawadît?' gotiye: 'li gorî dilêxwe' "

dinyanedîtî 1. nedîtek2. serobero 3. laylac

dir 1. segê gurêx; gur-xenêq 2. gir *"cewrikênseyê dir, timî dir in"

diran hestiyên cûtinê yêndi devan de *"cîranê ne-baþ bihêle, diranê êþi-yayî bikêþe"

-diranên kursî diranênpaþiyê yên cûtinê

-diran qirqiçandin lê gefxwarin, tehdîd kirin

-diran di enîþkê de bûnpir qeleþ û xedar bûn

dirandin/didirîne/bidi-rîne 1. çirandin 2. qe-laþtin

diranqîç diranbeþdiransaz bijîþkê ku pis-

poriya wî dev û diran indirav pereyê kaxez û ma-

denî *"aqil, bi diravannayê piþtê"

diravname 1. derametadûgelê 2. berhevokarojane, heftane an jî

mehane ya ku diravênmezaxtî û hatî tê detên tomarkirin

dirc qalikên deryayîdirefþ 1. nîþane 2. nîþa-

neya yekîneyeke leþkerîdirêj 1. zêde 2. bilind,

berz 3. vît, çikdirêjahî 1. zêdehî 2. bi-

lindahî, berzî *"aqil ne liseriyan e, ne jî li dirêja-hiya çongan e"

-dirêjahiya salê seranse-rî salê giþtî

dirêj bûn 1. berz bûn, bi-lind bûn 2. bejn avêtin

dirêjî pê dan domandin,berdewam kirin

dirêj kirin 1. bilind kirin,berz kirin 2. bi ser vezêde kirin

dirêþ alaveke devtûj a sol-bendan e û destiyê wêdarîn e *"bi kulmê meçeser dirêþê"

dirh nîþane, mohrdirik [I] 1. dareke pîjpîjî

ye û berên wê tên xwa-rin 2. pîj, strî *"mirovdi bin siya dirikê deranakeve, di bin siyaspingdarê de radikeve"

dirik [II] û virik galegalavala û bêkêr

dirikandin/didirikîne/bidirikîne rast dêran-din, piþtrast kirin

dirinc tewayê efsûnî; þey-

dirinc

100

dirinde

tanqûnîdirinde hov, kovî, jakawdirixandin/didirixîne/

bidirixîne bexiþandindirî [I] strîdirî [II] cureyekî darên

bistrî yedirîn/didire/bidire 1.

çirîn 2. qeliþîn *"beqnequre, dê bidire"

dirîreþk mêweyek edirm bijok, berbelav-nexweþiya dirmdar ne-

xweþiya ku belav dibediroz duadirozge duadiroz kirin dua kirindirûd 1. silavên pîroz 2.

silavên pêxember û ça-kan 3. silav

dirûþ binê piyîdirûþm peyv û hevokên

ku di xwepêþandanekêde tên berzkirin

dirûn(dirûtin)/didirû/bidirû 1. (kinc) kêl kirin2. (giya û zad) çinîn

dirûnge qada ku pez lê têgiyakirin

dirûv [I] 1. rû û sîma 2.bere 3. dîmen 4. rûçik,sikûm 5. teþe

dirûv [II] 1. nîþane 2.nîþaneya ku li sewalandidin da ku pê bên nas-kirin

-dirûv pê ketin þibihîndist qûþxane

diþ xwiþkên bûk û zavêdivêle bendikên çêrmîndiwaroj pêþeroj, ayendedi xwe re dîtin 1. cana-

zarî nekirin 2. xwe ra-girtin 3. pê karîn

diyanet kar û barên tê-kildarî ola mirovî

diyar 1. kifþ û eþkere 2.eyan û beyan li holê

-diyarî çavan bûn 1. biber çavan ketin 2. eþke-re bûn 3. xuya bûn

diyarde 1. kifþbûyî 2. eþ-kerebûyî 3. li xuyanê

diyarî 1. xelat 2. bexþîþ-diyarî kirin 1. bexiþan-

din 2. xelat kirindiyarker eþkerekirîdiyar kirin 1. xuya kirin

2. dan zanîndiz heramî, çilfis *"dizê

malê ji malê be, ga di ku-lekê re derdikeve"

-bûn dizê Xwedê bi rew-þa xwe qayîl nebûn ûpozbilindî kirin

dizek heramxur, çilfis*"dizekî ji dizekan dizî,erd û ezman lêrizî"

dizgîn 1. gem 2. serêgemê yî ku bi destan têgirtin

-dizgîna xwe qetandin1. ji hefsêr filitîn 2.serfiraz bûn

-dizgîn kirin 1. serî gemkirin 2. zeft kirin

-dizgîn kiþandin peyatîçûn û hespê gemkirî lipey xwe kaþ kirin

dizî heramîtî, çilfisî *"tucarî destê diziyê nasiti-re"

dizîn/didize/bidize bê-yî haya xwediyanji malêwan hildan; çilfisandin*"ber kerê re derbas di-be û cehþike jê didize"

dizîka bêhay, bêxeberdivê/divêt pêwistdivetî pewîstî, hewcetîdîbace pêþgotindîber kirin 1. rave kirin

2. þîrove kirindîdar 1. hevdîtin 2. soh-

betdîdarî dîtbarîdîdem dîmendîdevan çavdêrdîdevanî çavdêrîdîdexane çavdêrxanedîk nêrê mirîþkê; keleþêr

*"dîk jî namûsa xwe di-zane"

dîkilok stêrka tifingêdîl 1. hêsîr 2. bengî-dîl girtin 1. hêsîr kirin

2. bengî kirindîlan 1. dawet 2. þahî

*"derdê feqîrî nan e, der-dê axayî kêf û dîlan e"

dîlbazî kirin bi zarê xweþxwe dan hezkirin

dîlok kilama govendêdîmen 1. dirûv 2. men-

zeredîmendêr amûra ku wêne

û dîmenan bi riya pêlêngêrebayî û peykê ra-dihîne temaþevanan

dîmenguhêz amûra kudîmenan bi zindî radi-gihîne

dîmenkirêt kesê ku tumeymenet di rûyê wî detuneye

dîn [I] 1. ol 2. ola îslamê*"ji bo xatirê xatiran, mi-rov diçe ser dînê kafi-ran"

dîn [II] 1. cinî 2. bêhiþ*"aþê dînan, bê av dige-re"

-dîn û har bêaqil û hiþa-loz *"siwar siwar e, li si-ya xwe guhdar e, li navasêrî mexe dîn û har e"

-dîn bûn 1. cin pê ketin2. hiþaloz bûn

-dîn kirin 1. bêhiþ kirin2. behicandin

dînar 1. diravê zêrînî yêdewra dewlata îslamî 2.diravê hin dewletên ere-ban ên nûjen *"li malêtune dînarek, navê ke-çikê Hezare"

dînik 1. aqilsivik 2. kê-maqil *"bihur, bi dîni-kan sax nabe"

dînok dînik *"dînok diþîn û þahiyan de kifþdibin"

101

dînok

102

dînsist kesê ku di erkêndînî de sistiyê dike

dînxane nexweþxaneyadînan; þêtxane

dîq kirin 1. nihêrtin 2.ser dan

dîqet baldarîdîqet kirin bi baldarî li

serê rawestîndîrok dûrok, tarîx-dîroka hevbeþ tarîxa

muþterek a çend aliyêntêkildar

dîroknas tarîxzandîsa cardin *"hîv çiqasî

bedew be, dîsa jî qu-sûreke wê heye"

dîsk du darikên bi desti-kê bangurdanî ve ne ûdikevin her du çalikênseriyan

dîtbar tiþtê ku bi çavantê dîtin

dîtbarî tiþtê ku bi çavantê temaþekirin

-hunerên dîtbarî hune-rên ku xîtabî temaþeki-rinê dikin

dîtin [I] fikr û raman-bi ditina min bi nêrîna

mindîtin/dibîne/bibîne

[II] 1. nihêrîn 2. te-maþe kirin 3. pêrgî ha-tin *"dît ez im, nedîtdiz im"

dîtinî ramana sêwirandîdîtir 1. a din 2. wêdetir

dîwan 1. meclisa mêva-nan 2. berhema hel-bestvên 3. birek mirov4. cureyekî rûniþtekênku çend kes li serê dika-rin rûnin *"bê þêx û pîr,meçe dîwana mîr, da kunekevî temtêla feqîr"

dîwane 1. derwêþê aþiq2. gêj

dîwanxane koçika mêva-nan

dîwar sûr *"ba, li dîwarêderve dixe"

-dîwarê parastinê di mal-perê de pergala ewlehiyê

-dîwarê ewlehiyê di herê-mên aloz de berbendênewlekariyê

-dîwar lê kirin sûr jenîndîz/duz [I] kelehdîz/dîzik [II] amana ji gil

*"gûzek gûzek, dibedîzek"

-dîzika devgirtî 1. kesêku bi razên xwe ve dijî2. kesê ku ramana xweya rasteqîn vediþêre

dobe [I] 1. hingivê zelal êku ji þaneyan cuda dibe2. dilopeke þirîniya zer aku ji hêjîran tê xwarê

dobe [II] kelekdobelan kariyek edoç boçdoçka cureyekî guleyên

ku ji topan biçûktir edojeder 1. pizrik 2.

dînsist

birîndojeh cehenem *"heta

ku tu dojehê nebînî, bi-hiþt bi te xweþ nabe"

dol 1. deþt 2. best, ras-tahî 3. newal

dolan 1. dehlîz 2. hew-þa bihurtinê

dolav toterîka ku satilabîra avê dadixe û hev-raz dike

doliv 1. îdare, rêvebirî2. karîgerî

dolivger rêvebirdolivgerî rêvebirtîdolmend zengîndolmendî zengîntîdoman pêvajo, demajodomandin/didomîne/

bidomîne 1. berdewamkirin 2. jiyandin *"din-ya siya darê ye, ji kesî renadomîne"

domdar daîmîdomîn/didome/bidome

1. berdewam bûn 2.kêþan

don 1. bez û zon 2. zêt3. bizir *"don nekî çi-rayê, çira ronahiyê na-de"

-donê yekî cardin diserê wî dan hewl danku pîþeya yekî cardinhînî wî bikin

doq/doqik þiv, çodor 1. hawîr 2. þîþtir

3. rêz *"Xanika Xido,

yek nebû, dora dido" -dor hatin çax hatin-dor lê girtin 1. rapêçan

2. derdest kirindoraleyn hawîrdordorav 1. (ji ber bandora

kêþeya roj û heyvê) ra-bûn û daketina seviye-ya ava deryayan 2.med û cezr

dorgirtî tiþtê ku dora wîhatiye rapêçan

dorhêl 1. hawîr 2. çarçi-ve

dormandor bi berfirehîdornas 1. hawîrnas 2.

pispor *"dorê bidedornasan"

dorpêç kirin 1. rapêçan2. piþt jê standin 3. xe-neq lê þidandin

dost 1. hogir 2. razdar*"dijminê dijminê miro-vî, dostê mirovî ye"

dostanî 1. hogirtî 2. raz-darî *"dostaniya dostêxwe berde, lê dostaniyadostê bavê xwe berme-de"

doþ kirin ker û hesp dansekinandin

doþanî sewalên dotinêdoþav dimisdoþavmij tiliya þehadetêdot keç, qîzdotmam keça apê mirovî, dotmîr 1. keça mîr 2.

keybanû *"bi qîzanî dot-

103

dotmîr

104

mîr bû, bi jinanî pîr bû" dotin/didoþe/bidoþe ji

guhanan þîr hildan *"þîrdote seradê, bêjing dabinî"

dotir 1. a din 2. a piþtîwê

-dotira rojê 1. roja din2. roja piþtî wê

dox [I] bela û musîbet dox [II] rewþa xayîziyê dox [III] destiyê alavandox çûn xayîz bûndoxîn pêgirêdana þal û

derpêyî-doxîn ketin stûyan tola-

ziya wî ya veþartî eþkerebûn û pey re riswa bûn

doxînsist 1. tolazê bi-þehwet 2. mubtelayêþehwetê

doz 1. daxwaz 2. têko-þîn 3. armanc

dozdar kesê ku daxwaze-kê an jî gazindekê pêþ-kêþî aliyên têkildar dike

dozger di dadgehê dekesê ku li tawanê dikole

dozîn paldêr, ajodu 1. hejmara piþti yekan

û beriya sisiyan 2. jima-reya 2'yan *"du hesp, liser afirekî nabin"

dua niyaza xêr û qenciyêdua kirin niyaza xêr û

qenciyê kirin *”neyar, jineyaran re dua nakin”

dubare kirin ducar kirin

dubendî 1. îxtilaf, te-zad 2. nakokî

ducan hamile, duhalî-ducanî bûn hamile bûn,

duhalî bûnduçerxe alavake raguhas-

tinê ya dutayeyî yedudev devçeqel *"kulfet

þûrê dudev e li piþtamêr"

dudil bêbiryar, bêqerardugîsin kirin gotin du-

bare kirinduh roja borî, beriya îroduhêl 1. bendê çermîn

2. dualîdujang elameta nexweþi-yê, qitîtkdukak zad, dexldukar riwayet, salixdulger hesingêrdulgerî hesingêrîdumbe 1. qelew 2. kok

3. ziktêrdekdunde 1. nifþ 2. zuriyetdunex tayê ku ji du ben-

dan hatiye rêstindunikilî cureyekî çivîkên

serpopil edupat ducardupate tiþtê ku du caran

hatiye kirin; tekrardupat kirin dubare kirin durist 1. di rasteriyê de 2.

neçewt 3. biserinc *"dûrhere, lê durist here"

-durist kirin 1. çêkirin2. pêk anîn

dotin

durû 1. munafiq 2. riya-kar

durûtî 1. munafiqtî 2.riyakarî

duryan cihê averêbûnêdusaxe girtîxanedusibe piþtî du rojanduþaxe cureyekî nexweþi-

yan eduþem roja sêyemîn a

hefteyêduþîze 1. bakire, xama

2. destpêneketîduta duqatduta kirin duqat kirindutayî kirin dunexî rîs

rêstinduxaskan jina ku zarok

aniye û di kincan de yeduxaskanî rewþa jina ku

welidiyeduyem(-în) di rêza didu-

yan dedû [I] 1. piþt 2. piþtî

wî/wê 3. pey-li dû heyfê ketin doza

tolhildanê þopandin-li dû xwe kaþ kirin bi

kotekî li pey xwe birin-dû re dû re pir þunde,

paþê derengdû [II] 1. mij û moran

2. dûxan *"kulek xware, dû rast e"

dûajo 1. þivanê ku alika-riya serþivên dike 2. dikarekî de kesê alîkar

dûbrang teyrê nêçîrê

dûdik fîqdûdo 1. kevirê girover ê

ku her lîstikvan hoçikêxwe davêjê 2. hedef

dûkel 1. bixar 2. hilmû gilm

dûkelkêþ bixêrî, rojingdûm [I] berdewamî û dû-

mahî *"dûma her tiþtîheye, lê ya zilmê tune-ye"

-dûma dirêj kar û barêntemendirêj

dûm [II] boç û terîdûmahî dewamdûman dûxana ku bi ser

êgir dikeve *"gur lidûmanê digere"

dûmir 1. ko 2. kordûndedûng dûvê pezê ku ne

dêlse ye *"kitikênzemên, dûngên qelewdixwin"

dûpiþk cureyekî sewalênjehrdar e *"destê xwemexe her kunê, di hinande mar hene û di hinande dûpiþk"

dûr 1. ne li nêzîkê 2. ve-qetî *"dûro, bi nûro"

-dûrî aqilan bûn derîmantiqan bûn

-dûrî canê we Xwedê ne-ke ku li we biqewime

-dûrî huzûra haziran ha-þa ji huzûra cenabê we

dûrahî 1. nenezîkahî 2.veqetîn

105

dûrahî

106

dûrd arava ku dadirivebinê tiþtê avî; torte

dûrebîn 1. xwedîferaset2. alava ku dûriyê nezîknîþan dide *"avên qû-nan, niha jî xwe dane berdûrebînan"

dûredest 1. neberbelav2. ne li ber destan

dûrendîþî ferasetdûrî durahîdûþ 1. sewiye, ast 2. rêz,

þîþtir 3. îstiqametdûv boçik, dêldûvedirêj 1. sewala ku

boçika wê dirêj e 2. tiþtêku di demeke dereng ûnenêzîk de diqede

dûvelang 1. alava ku jiheyvê weþanê diþînedinyayê, peyk 2. olam-darê berjewendiyên xel-qê

dûvelangtî olamdariyaberjewendiyên xelqê

dûvhej 1. dêlhej 2.qûnek

dûvhejî 1. dêlhejî 2.qûnektî

dûvhejî kirin 1. dêlhe-jî kirin 2. qûnektî kirin

dûvmesas bilbildûvre 1. piþtre 2. paþêdûvstêrk stêrka biboçikdûxan mija ku ji êgir qu-

loz dibe

dûrd

107

e/E tîpa þeþemîn a alfa-beya kurdî ye; deng-dêreke dirêj e, cîderkawê pêþderkî ye, di be-lavbûna wê de dev ve-kirî ye û asta belav-bûna wê nizm e

e erêebeboz 1. mêrxasok 2.

þeþerût 3. pêxas, çeqrût ebebozî 1. mêrxasokî

2. þeþerûtî 3. pêxasî,çeqrûtî

ebedî 1. bêpayan 2. he-ta hetayê 3. sermedî*"ebed û ebedî, hertiþt vedigere li xwedî"

ebesor 1. bijarte 2. aderebesorî 1. bijartetî 2.

aderîebrû 1. birû 2. birûyên

kevankîebter 1. kêm û netemam

2. bêtov û bêker 3.sergêj û dîn

ebterxane nexweþxaneyakêmaqilan

ecacok firtonek, bahoz*"para xeydokan, çû berecacokan"

ecel 1. dema mirinê 2.

mirin *"ecel ku bê, na-de mecal"

ecem tirkê azerîecemî 1. zimanê tirkên

azerî 2. tor, cahil ecemîtî torî, cahilîecêb 1. xerib, seyr 2.

nedîtî û nebînayî-ecêb man 1. mat man

2. þaþwaz bûnecêblosik kesê ku wisa

guheriye ku nayê nasînecibandin/diecibîne/

biecibîne 1.pê re kêf-xweþ bûn 2. jê razî bûn*"ê ku dotmama xweneecibîne, dê kordûn-de bimîne"

ecîn kutilkên xaveç (di zimanê zarokan

de) lêxistineç kirin (di zimanê zaro-

kan de) lê xistinedeb ar, þermedebiyat navê giþtî yê

hemî tiþtên devkî ûnivîskî ên hunermendî,zanistî û pîþeyî ye;wêje, tore

-edebiyata bedew navêgiþtî yê hemî hunerên

E

108

devkî û nivîskî yên kuhelbest, roman, þano,çîrok û hwd dikevineber; wêjeya bedew

-edebiyata pîþeyî navêgiþtî yê nivîsarên za-nistî (bijîþkî, endazya-rî…) û yên mesleki/pî-þeyî ye; wêjeya pîþeyî

edene eware û yaxedilandin/dicedilîne/bi-

edilîne 1. bi cih kirin 2.dewisandin 3. civandin*"berê biedilîne, paþêbixemilîne"

edilîn/diedile/biedile1. bi cih bûn 2. dewisîn3. civîn û çêbûn

eded hejmaredese alava ku tiþtên bi-

çûk mezin dide xuyaneê (di zimanê zarokan

de) gûeê kirin (di zimanê za-

rokan de) rîtinefare bermaya mêwe û

zadanefsene serhevde û bere-

dayîefsûn sîhir, cadûefsûnbaz cadûbazefûng afnikefûngî afnikîefûngî bûn afnikî bûnegal þaþikeger 1. sedem 2. hekeegîd wêrek, cesûregîdî wêrekî, cesûrtî

egle 1. derengî 2. biliyanegle bûn 1. bi derengiyê

ketin 2. pê bilînegle kirin 1. bi derengiyê

xistin 2. pê bilandinehlibeyt malbata cenabê

Pêxember eleyhiselamehlikitab 1. endamên o-

lên îlahî 2. file û cihûehmeq 1. bodele 2. gê-jik 3. xêvik

ehmeqî 1. bodeletî 2.sergêjî 3. xêviktî *"mêr-xasiya zêde, ehmeqîye"

ejdeha 1. ziya 2. marê çî-rokî yê ku ji dev û çavênwî holepîtên êgir davêjin

ejnû çongek eêelaf bazirganê ku zadî

dikire û difiroþeelamet 1. berate 2. nîþa-

ne 3. þop-elameta xêrê nîþaneya

baþiyêelb 1. satil 2. kod *"bi el-

ba mezin, mede xelqê"elbik elba biçûkelende elindelenî eþkere û bêmineteleqe têkilîeleqedar têkildareletewþ 1. beletewþ 2.

gotin, kirin û biryarabêawa û bêarmanc

elimandin/dielimîne/bielimîne 1. hîn kirin,

edene

fêr kirin 2. amojandin3. perwerde kirin

elimîn/dielime/bielime1. hîn bûn, fêr bûn 2.amojîn 3. perwerde bûn*"devê ku elimiye vi-ran,vala nasekine"

elind spêdeelîl nesax, nexweþelmas kevirekî giranbiha

yeelok/elelok sewaleke bi-

bask a malê ye em (r) cinavkeke pirjima-

riyê yeemad 1. daxwaz 2. vînemadî li gorî daxwaz û

viyanêembar 1. binanî 2. mex-zena kel û melan

embaz mînak, nimûneemîlok lawazbûna ji ber

îshala demdirêjemîlokî kesê ku ji ber

nexweþiya hundirêþê pirlawaz bûye

emr [I] temen, jî *"em-rê ku çû, mede dû"

emr [II] 1. ferman 2.rêzik

enber bêhneke xweþik eenbar 1. binaniya malan

2. mexzen *"enbaracotkaran, di serê gîsinêwan de ye”

encam 1. netîce, akam 2.dawî, aqibet

-encam dan 1. netîce jê

wergirtin 2. bi dawî bûnencamname daxuyaniya

dawiyêend qeysendam namzed-endamê saziyê namze-

dê mueseseyêendaze 1. zanistên qeys û

pîvanê; hendese 2. qeysû pîvan 3. usûl

endazyar pisporê zanis-tên pîvan û qeysê; mu-hendis

endelmendelketî hiz-hizî, hophopo

engizandin/diengizîne/biengizîne 1. tehrîk ki-rin 2. teþwîq kirin

engizîn/diengize/bien-gize 1. danexwarin 2.niçîn

enirandin/dienirîne/bi-enirîne bi hêrs kirin

enirîn/dienire/bienirebihêrs bûn

enî rû, bereenîroj kesê ku eniya wî

rewneqdar eenîþk herewera ku di na-

venda mil de yeentere roja ku sermaya

zivistanê dest pê dike*"entere, dikuje ga ûker e, xudan hê jî bêxe-ber e"

e-peyam peyam û na-meyên bi riya tora ragi-handinê ya navneteweyî

109

e-peyam

110

ep/epik xwarina zarokanep kirin (di zimanê za-

rokan de) xwarin û vex-warin

eqd [I] dîwarê ku ji xweli-yê hatiye lêkirin

eqd [II] peyman û lihev-kirin-eqda zewacê lihevkirin

û îlankirina mehra rewaeqîm stewreraf/erah 1. pispor 2.

arxeyîn û bêminet 3. bixwe ve ewle

eraq þerab, meyerbane defikerd 1. rûyê zêvînê 2.

dews 3. þûn 4. aqar*"baran dibare, erd xwedipesinîne"

erdhej hejek, zelzeleerdnas pisporê ku li erdê

dikole û lêkolînên xwe biawayekî zanistî dike

erdnasî pisporiya zanistîya ku mijara wê tevgeraerdê ye

erebe seyare, çarçerxeerebane nasirgeerê belê *"erê erê ye, na

jî naye, lê erê-na bela ye" erik na lo/na lê!erjeng tirsnak, sehmdarerk 1. vatinî, peywir 2.

wezîfe-erkên dîrokî peywirên

tarîxîerkbeþî 1. karbeþî 2.

peywirbeþîerþanî pîkolerþan kirin (sewal) erd

pîkol kirinerþêt heþteka parêerwend 1.jîr, zana, aqil

2. ciwan, xweþikerxewan rengê keskê tarîerzan 1. kêmbiha 2.

kêmqedr *"erzan kirî,heban dirî"

erzan bûn 1. kêmbihabûn 2. kêmqedr bûn

erzanî kêmbihatîerzan kirin 1. (biha) da-

xistin 2. (qedr) xistin erzaq pediviyên xwarinêerzêl malika ku ji çiqilên

daran tê çêkirin û li serçar singan ava dibe

erzên hestiye binê dêvesas bingeh *"avahî nabe

bê esas, mirov bi rojî ûnimêjê nabe xilas"

esîl ader, esîlza *"ji esîlîbipirse, ji bêeslî bitirse"

eskênc jan, þkêncesl 1. bingeh 2. jêderk

3. nifþ *"esl, winda na-be"

esman barekê li ser erdêyê bê ser û ber

-esmanê devî arîkê dêvesmanger pisporê ku ji

bo karên zanistî bi firo-keyan li esmanan dige-re

esmangerî karê ku es-

ep/epik

manger pê radibeesmer qemeresrar poranga xaþxaþkan

a sermestkeresrarkêþ bengiyê poran-

ga xaþxaþkan a sermest-ker

eþîr qebîle, hozeþîrtî pergala hozdariyêeþkere 1. xuya, diyar 2.

kifþ, berbiçav *"agirêbidû, eþkere ye"

eþkere bûn 1. xuya bûn,diyar bûn 2. kiþf bûn,berbiçav bûn

eþkere kirin 1. xuya ki-rin, diyar kirin 2. kiþf ki-rin, berbiçav kirin

eþkeretî 1. serbestî 2.berbiçavî

eþkêl 1. tehr, awa 2. çe-pera ku çav dibîne

-eþkêla erdê dirêjahiyaku ji navenda kadê hetacihekî li rûyê erdê

eþq 1. evîn 2. sewdaserî*"eþqa dizan, bi þeve-reþê geþ dibe"

eþûra di salnameya hicrîde dehê meha muhe-remê

et xwiþka mezinetar hûrdefiroþetehiyat di nimêjê de du-

aya ku di rûniþtinan detê xwendin *"etehiya-to, çawa lê hato"

etirîn/dietire/bietire 1.

bêrî kirin, bende man 2.meraq kirin *"sêwî sitirî,melek etirî"

etê awayê bangkirinê yîxwiþka mezin

etore hopetûne kilsxaneev (r) cînavka þanîdanê

ya ji bo kesê nêzîk-ev çend bi vê hejmarê-ev qas bi vê mêjerê evandin/dievîne/bi-

evîne hez kirinevd 1. bende 2. xulam

*"bila li Xwedê xweþ he-re, bila li evdan xweþ ne-çe"

evdal derwêþ, gerokevdoþekalo hespê pîrê yî

girsevistin/dieve/bieve 1.

evîndar bûn 2. jê hez ki-rin

evîn 1. eþq 2. hezkirin3. sewdaserî

evîndar 1. aþiq 2. hez-kirî, dilikî 3. sewdaser

evîndarî 1. aþiqtî 2.hezkirîtî, dilikîbûn 3.sewdaserî

evor heywanê nêçîrê evra pîrozevrandin/dievrîne/bi-

evrîne 1. pîrozmendbûn 2. þêkirandin

evrandî pîrozmendevrar pîrozmendîevrar bûn pîroz bûn

111

evrar bûn

112

evrar kirin pîroz kirinevrayî pîrozîevsing dafika ku bi kevi-

ran tê jenîn da ku kevoktêkevinê

extebot heþtpêew (r) cînavka þanîdanê ya

ji bo kesê li dûrê *"ewriya ku te berê xwe dayê,ez jê hatime"

eware bêkêr û yaxeware bûn bêkêr û yax

bûnewidîn/diewide/biewi-

de 1. hîn bûn 2. meþqkirin 3. perwerde bûn*"filan kes gur e û ewi-diye (elimiye)"

ewiqandin/diewiqîne/biewiqîne 1. bilandin2. banandin 3. xapan-din

ewiqîn/diewiqe/biewi-qe 1. bilîn 2. banîn 3.xapîn

ewk filan û bêvanewlad zarok *“ewladê ku

þora bavê xwe neke, disîwanekê de werdibe”

ewle 1. bêxetere 2. asa-(pê) ewle bûn pê ve emîn

bûnewlehî 1. ewlekarî, emni-

yet 2. îtîmad 3. asayîþewlekarî 1. emniyet 2.

temînatdarî 3. asayîþewlemend xwediyê ema-

net û siyanetê

ewr mija ku li esmên be-rî baranan komî serhev dibe û jê baran di-bare

ewrawî esmanê bi mij ûmoran

ewret di îslamê de en-damên ku dîtina wan jialiyê biyaniyan ve he-ram e

ewtandin/diewtîne/bi-ewtîne 1. (kûçik ) bangdan reyandin 2. zimanêyekî dirêj kirin

ewtîn/diewte/bîewte 1.(kûçik ) bang dan, reyîn2. (mirov) bi di-jûnkarîpizepiz kirin *"çiqasî ke-viran bavêjî sê (segî), dêewqasî biewte"

exik belxemex kirin belxem ji devî

avêtin derveexlaq 1. sinc 2. xwî û xis-

let 3. serinc 4. taybet-mendî *"çiya diguhere,lê exlaq naguhere"

exlewik taweexte hespê xesandîextirme xenîmetey! baneþaneke gazîkirinê

yeeyalet koma parêzgehaneyan 1. kifþ 2. eþkere

*"dar bi berê xwe veeyan e, mêr bi navêxwe"

-(lê) eyan bûn 1. jê re xu-

evrar kirin

113

ya bûn 2. hatin xewnêeyar 1. postê gurandî 2.

derdanka çêrmîn a kutiþtan dikinê *"ji hirçekî,du eyar dernayên"

eyarþîr postê ku þilahiyêdikinê

eyd 1. demên þahiya dînîû civakî 2. þahî *"eydtê, xêr û ber pê re"

eydanî 1. kincên eydêyên xizmetkirî 2. þirîna-hiya ku di eydan de têbelavkirin

eylo balindeyek eeynî mîna heman tiþtî;

wekî *"kalo çû seferê,hat eynî ew kerê berê"

eywan di malan de jûranavendî; hêwan

ez (r) cînavka kesê yeke-mîn a yekjimar *"mêrêehmeq dibêje: ‘ez’"

ezan bangawaziya ji bonimêjê *"ezan e, riyamalê nizane"

ezan dan (bi gaziya

nimêjê) bang kirin*"dîkê çê, hê di hêkê deezan dide"

ezbenî ezxulamezezî ezperestîezimandin/diezimîne/

biezimîne 1. mêvan ki-rin 2. jê re mazûvanî ki-rin

eziyet 1. azar 2. þkenc3. seza

ezîz 1. berdil 2. berkeftî3. delalik *"bûka xalê,ezîza malê"

ezîze 1. delalika malê 2.rahibeya dêrê

ezman esman *"erdekîhiþk, ezmanekî bilind"

ezmûn 1. îmtihan 2.tecrube

ezmûngeh cihê ku tec-rube lê tên pêk anîn;taqîgeh

ezperest kesê ku tim diheyra xwe de ye; xwe-perest

ezwaz kibrît, niftik

ezwaz

114

ê/Ê tîpa heftemîn a alfa-beya kurdî ye;dengdêreke dirêj e,cîderka wê pêþderkîye, di belavbûna wê dedev nîvgirtî ye û astabelavbûna wê navincîye

ê [I] erê-ê [II] tewanga nêrtiyê ye

*"rizqê gur be, xemaþivên bêhûde ye”

-ê [III] nîþaneya cînavkaku di dawiya lêkerê detê bikaranîn wekî: ezdiçimê , min dayê

-ê [IV] ravekerê nenas ênêrzatiyê *"ez hê heme, ê te me"

ê din ne ev/ewêdî ji vir þun de, ji vê qasê

wêdetirêgin 1. jêhatî 2. xwedan-

ferasetêgin bûn 1. jêhatî bûn 2.

xwedanferaset bûnêk 1. hev 2. yekê ku 1. kesê ku 2. tiþtê ku

*"gur e ê ku lê dixe, qi-jik e a ku dixwe"

êk û du hev û du

êl eþîr, hoz, qebîle *"êlabê serwerî, wekî bedenabê serî"

êlbat cureyekî çivîkan eêldar kesê ku xwediyê

qebîleyekê ye, hozdarêlinc hestiyên milîêlincî rewþa tevilheviya

asikê ya berî vereþanê-êlincî hat yekî dike ku

vereþe, qilqalê wî tevrabû

êm alif-ên vetetandeka binavkirî

ya ji bo pirjimariyêêngar þevereþa hera tîrêrçal þûm, nehsêrçalîtî þûmî, nehsîêreqan nexweþiya zerikêêreqe cotê ku sewalan

davêjinê û wisa cot dikinêrîþ 1. bi riya ragihan-

dinê daberizîn yekî an jîaliyekî; destdirêjî 2. jibo dagirkirin an jî rizgar-kirinê bi ser yekî/aliyekîde girtin *"êrîþa gur,pêz ditirsîne"

-êrîþên hovane hucûm anjî berhucûmên wehþî

êrîþkar kes ê ku destdirê-

Ê

115

jiyê dikeêrîþ kirin destdirêjî kirinêrîþ meþandin hucûm li

dar xistinêsta a niha, îcarêstir hêstirêþ 1. azar û þkênc 2. ke-

der û renc 3. zecr û e-zab *"êþa tiliyê, ya he-mû laþî ye"

-êþa giran ta-êþa reþ þêrpence-êþ û ûþ derd û kul -êþa zirav cureyekî êþên

kuxikê ye; jana ziravêþandin/diêþîne/biêþî-

ne 1. azar lê kirin 2.rencîde kirin *"bar minnaêþîne, binbar min di-êþîne"

êþbir dermanê êþkujêþiyayî 1. azardîtî 2. qe-

hirî 3. rencîdebûyî *"di-ranê êþiyayî, dê rojekêwere kiþandin"

êþîn/diêþe/biêþe 1. jêazar dîtin 2. zecirîn 3.qehirîn *"xwelî li wî se-riyî ku heft serî jê ne-êþin"

êþnasî teþxîs, diyarkirinacureyê nexweþiyê

êstper kulîlkek eêtir [I] 1. ji bilî vê 2.

êdî 3. di dawiyê deêtir [II] 1. sebr 2. aramî

3. tebatîêtir kirin 1. sebr kirin

2. tebitînêtixî eyba mezin, belaya

bêpere *"êtixiyên kirî,tên pêþiyê"

êtûn cihê ku hesin tê detê bihujandin; kûreyahesingeran, hêtûn

êvar danê þevê *"adarê,berf giha guliyê darê,nema danê êvarê"

-êvarbaþ þevbaþêve xem nake-êve ku hat xem nake ku

bêêvelî olintî, taytoreêviþandin/diêviþîne/bi-

êviþîne 1. bexiþandin2. canazarî kirin *"xelqdewê xwe ê tirþ ji meri-yan naêviþîne"

êviþandî bexiþandî*"der-ba êviþandî, ne ya xwe-diyan e"

êvitîn/diêvite/biêvite(ji ber lêdan, kulbûn û bi-rîndarbûnekê) perçifîn

êvnî 1. laþê bihêz û bijûn2. mirovê lêkdayî

êvnîk pihêtêvnûte êvnîêwiran avakirina barege-

hê li cihekî bikêrhatîêwirandin/diêwirîne/

biêwirîne 1. sitirandin2. hewandin

êwirîn/diêwire/biêwire1. sitirîn 2. hewîn

êwran debara malê; abor

êwran

116

êxre

êxre dirûna devê telîs ûtêran

êz 1. zîl, biþku 2. ajero-ya daran

êzimk falinca zarokanêzing 1. darê þewateyê

yên hiþk 2. kesê serhiþk

*"êzing, nabe text"êzingdank cihê ku darên

þewateyê datîninêêzingvan kesê ku darên

þewateyê dibire an jî di-firoþe

117

f/F tîpa heþtemîn a alfa-beya kurdî ye; dengda-reke ku li gorî cîderkawê diranlêvkî ye, li gorîbelavbûna wê fîzek ûhiþk e

facir kesê ku bêminet ûbêtirs gunehan dike

fafik tat, lalfafon daringekî mînanî

hêsin e û jê aman tênçêkirin û kurteya wî yalatînî Al e; bafûn

faîz ribafaîzxur ribaxurfal remilfalavêj remilbêjfalname remildankfanorî kirasê þevêfanos panos fantên lîstika bi kaxizên

qimarêfarqûsk kefkanî/berkanîfarzik çavbirçîfasiq 1. gunehkar 2. fa-

cirfasiqtî 1. gunehkarî 2.

facirtîfaþ 1. fahiþ 2. bêarfaþûn darekê meht û gi-

ran ê ku piþtî cot li ser

rûyê zeviyê digerîninfaþûn kirin li ser rûyê

zeviyê faþûn gerandinfatereþk gurçikfatfatik kevoka kûvîfatihe sûreya yekemîn a

Qurana Pîroz-fatihe xwendin 1. dua

kirin 2. di nimêjê desûreya yekemîn a Qura-na Pîroz xwendin

fatik cureyekî margîse-yan e

fatûj çakûçê kevirbiranfatûj kirin kevir þeh kirin

û birînfayde sûd û kelkfaydedar sûdwer û beh-

redarfayke kinca hûnandî ya

ku dewsa qutik tê lixwe-kirin

fecr berbang-fecra sadiq berbanga

rasteqîn a ku piþtî wênimêja sibehê tê kirin

feçer kesê ku serê bêvi-la wî bilind e

feçer kirin zor lê kirinfeda qurban, gorîfedakar cangorî

F

118

feda kirin gorî kirinfediyok fedîkarfedî þermfedîkar þermokefedî kirin 1. þerm kirin

2. mehcûb bûn *"çav jiçavan fedî dikin"

fehetkar fedîkarfehl [I] sewalê nêr ê ji bo

tovî *"kurî li fehlan,xwarzî li xalan"

-hatin fehlan (sewala mê)wextê gonxwarina wêhatin

fehl [II] falfehm têgihiþtinfehm kirin tê gihiþtin

*"heke mirov ji yekîfehm neke, ji sedî jîfehm nake"

felat serfirazîfelaqe lêdana binê piyan-felaqe kirin li binê pi-

yan xistinfelek çerxa cîhanê-feleka xayîn gera çerxa

cîhanê ya dijî xwestinayekî

feleqe sezaya bi lêdanêfeliqandin/difeliqîne/

bifeliqîne tîke kirin,parçe kirin

feliþandin/difeliþîne/bifeliþîne 1. li erdê xis-tin 2. pêxem lê xistin 3.belav kirin

feliþîn/difeliþe/bifeliþe1. li erdê ketin 2.

pêxem lê ketin 3. belavbûn

felît 1. zîrek 2. ciwanfelîte jina qûnekfelîtetî qûnektîfelq tîke, parçefelqedest bi qasî kefa

destekîfelsefe retkok-felsefeya heyatê retko-ka jiyanêfelþ bûn mechûb bûnfena mîna, eynî wê, weke,

notlafend 1. huner 2. konetî

3. fesal *"kevirê êþ çiqa-sî giran be jî, aþvan bifenda xwe wî radike"

fendbaz 1. dekbaz 2.xasûk

fener çiraya destanfeq dafik, tele-feq danîn tele/dafik

danînfeqizandin/difeqizîne/

bifeqizîne fizirandinfeqîh kesê ku di dîn de

pisporiyê digerefeqîr 1. xizan 2. bêtawan

3. bêkes *"feqîr bi feqî-ran re bizewicin, dê par-sek ji wan çê bibin"

fer [I] 1. hejmarên yek,sê, pênc û hwd

fer [II] kit-ferek sol kiteke solêfer [III] teyisok, çirûsk, fera aman

feda kirin

feramûþ bûn 1. xerabûn 2. betal bûn 3.bêhemal bûn

feramûþ kirin 1. xerakirin 2. îflas kirin 3.îhmal kirin

feraq aman *"feraq tunepê here avê, deyn dikedide xêra dê û bavê"

feraqþo amanþoferaset 1. çemk 2. fêhm

û hizr 3. zihniyetferaþo 1. kesê ku fera-

qan diþo 2. alava a-manþûþtinê

ferd 1. kes 2. takekesferde telîsferdî takekesîferec 1. felat 2. nîþaneya

berbangê *"desthilanîn,fereca xêrê ye"

ferenc kulavferfûr amanên ji acûrê;

kaxetîtik, porselenferheng 1. çand 2. dab û

nêrît 3. berhevoka pey-vên zimanekî; peyvna-me

ferhengok peyvnameyabiçûk

fericîn/diferice/biferi-ce temaþe kirin

ferikîn/diferike/biferi-ke 1. ji hev belav bûn2. tarovaro bûn

ferisandin/diferisîne/biferisîne tehlîl kirin,dahûrîn

feriþte milyaket, melekferman 1. emr 2. tehlî-

mat 3. rêzek *"ferma-na hêþtirê hat, rovî baz-da"

-fermana mîrî emrêresmî

fermanber 1. karmend2. peywirdar

fermandar 1. emîr 2. mî-rê ku xwediyê hêzekeleþkerî ye 3. di artêþê derayedarê ku berpirsêdesteyeke leþkerî ye

fermî resmîfermo kerem bikin!ferman rakirin emrê

qetlyiamê danfersend/firsend derfet,

îmkanferþ/ferþik raxisteka na-

va malê *"bila li erþanbe, ne li bin ferþan be"

ferûc varikferwerdar 1. hukumdar

2. mîrferx dîkê varikêferxe jina gevezeferxes 1. tirxes 2. nîv-

xesandîferxik têjikferyad dengê ku hawari-

yê dixwazeferyad kirin (ji bo hawa-

riyê) qîjînferz 1. fermana Xwedê

2. karê îcbarîferzan zana

119

ferzan

120

ferzanî zanatîferz bûn 1. ji aliyê Xwedê

de ferman hatin 2. ka-rekî îcbarî diyar bûn

ferzende 1. alim 2. zanaferzîn di lîstika setrencê

de kevirê ku wezîriyê di-nimîne

ferz kirin 1. (Xwedê) fer-man kirin 2. îcbar kirin

fesad kesê ku navberaxelqê xera dike; ewan

fesadî karê xerakirina aþ-tiya xelqê; ewanî

fesal 1. pîvan 2. qeys 3.rêbaz

feþk 1. pêxem 2. feramûþîfeþkilandin/difeþkilîne

/bifeþkilîne 1. belav ki-rin 2. tarovaro kirin 3.pûç derxistin

feþkilîn/difeþkile/bi-feþkile 1. belav bûn 2.tarovaro bûn 3. pûç der-ketin

fetilandin/difetilîne/bi-fetilîne 1. zivirandin 2.vegerandin

fetilîn/difetile/bifetile1. zivirîn 2. vegerîn *"avnafetile, ba di cihekî danasekine"

fetisandin/difetisîne/bifetisîne 1. xeniqan-din 2. þeniqandin

fetisîn/difetise/bifetise1. xeniqîn 2. þeniqîn*“malê xesîsan, difeti-

se”fetrûm derziya ku berî

nexweþiyan ji bo bereva-niyê tê lêxistîn

fetrûm kirin dermanêavkî bi þiringeyêberdan binê çêrmî

fetwa ramana fiqhî -fetwa derxistin di heqê

babetekê de ramanekeþerîetê diyar kirin

fewitandin/difewitîne/bifewitîne 1. ji destderxistin 2. pê negihiþ-tin tu tiþtî

fewitîn/difewite/bife-wite 1. bertelef bûn 2.ji dest çûyîn

feylezof retkokzanfeza seqafezayî seqayîfê cureyekî nexweþiyê yefêd erdê bixîz ê ku piþtî

vekiþîna avê dertê holêfêdar kesê ku bi nexwe-

þiya fêyê ketiyefêkî mêwefêl dek û hîle -fêl û tele dek û dolab-fêlên firewn û þîretên

Mûsa tevî hev kirinhelalî û heramî berdanser hev

fêlbaz dekbaz û hîlebazfêm 1. feraset 2. zêhn 3.

hizr û ramanfêm kirin 1. tê gihiþtin

2. pê hesîn *"dîwaro ji

ferzanî

121

te re dibêjim, bûkê tufêm bike"

fêmkor 1. bêferaset 2.serkevir

fêr zanînfêr bûn hîn bûnfêre îbret-fêre girtin jê îbret wer-

girtinfêr kirin hîn kirinfêrgeh 1. pol 2. dibistanfêris hêja, egîdfêrist pêristfêtokî 1. fediyok 2. þer-

moke *"fêtokî li mêran,kenokî li jinan nayê"

fêz aliyê jorîn *"agir ber-da kome, xwe da fêzazomê"

fihêl paqijîfihêl kirin paqij kirinfikar 1. derd û keder 2.

tirs û xof 3. tatêl û mita-le

fikirîn/difikire/bifikire1. ramîn 2. hizir kirin

filan kes an jî tiþtê nedi-yar

-filan û bêvan 1. ew kesû yê dîtir 2. ev tiþt û yêdîtir *"filan kes mange-ya biga ye (qûnek e)"

filç pozpeliþîfile/fileh 1. peyrewê ce-

nabê Îsa eleyhiselam 2.kesê ku di angaþta peyrewiya cenebê Îsa eleyhi-selam de ye *"filehekî

bi rûyekî, ji bawermen-dokê bi du rûyan çêtir e"

filitandin/difilitîne/bi-filitîne 1. rizgar kirin2. serfiraz kirin 3. jê pe-kandin

filitîn/difilite/bifilite 1.rizgar bûn 2. serfirazbûn 3. jê pekîn *"bûkamalê xweþ xebitî, kergirêda û cehþ filitî"

filq xêvikfilûs zayendîfilûz madenfincik 1. qefz 2. lotik,

hindirik 3. bizavfincik avêtin lotik avêtinfind mûm, þemfindank mûmdank, þem-

dankfinfinok derewa bêbinîfinik hêstira viringîfiqih 1. fehm 2. þerîetfir [I] qurteke vexwarinê-fir kirin vexwarinfir [II] kêþeke baçikê-fir lê xistin (baçik) kêþan fir [III] hilbaskîn *"fira

mirîþkê, hetanî ber kadî-nê ye"

fira tiþtê ku zû difirefirandin/difirîne/bifirî-

ne 1. tê werkirin 2. bi bi-lindî avêtin 3. pekandin,pengizandin

firaq amanfiraqþo amanþofiravîn navroj *"firavîn

firavîn

122

bi fayde ye, lê dawî bi lo-me ye"

firawan 1. fireh 2. dor-fireh

firçe porçefirdik xwarina ku ji nanê

diçînine nav dêw tê çêki-rin

firdikandin/difirdikîne/bifirdikîne 1. nan çan-din nav dêw 2. hûr ki-rin, çînîn

firefir dengê domdar êku ji awayê vexwarinê yîdengî tê

firefir kirin bi awayekîdengî vexwarin

fireh 1. biber, ne kêmber2. boþ, pir, zehf *"mirîmelûn nebe, di gorê decî fireh e"

fireh bûn 1. belaþ bûn2. peraþ bûn 3. zêdebûn 4. kêmber nebûn*"heke dil fireh be, rêjê re gelek in"

firehî 1. nekêmberî 2.boþî 3. pirî 4. zêdehî

fireh kirin (ji aliyê bera-hiyê ve) lê zêde kirin

firênek nemûþ, gulor-firênek li sêrî gerandin

nemûþ lê alandin, gulorli sêrî kirin

firêqet serfiraz û bêminetfirêqet bûn serfiraz û

bêminet bûnfirêqetî serfirazî û bêmi-

netîfirêqet kirin serfiraz û

bêminet kirinfirêz çêreya ku ji nava

zevî û bîstanan tê kax-kirin

firfat 1. gincirgincirî, zî-valzîvalî 3. kevn û kol,kevnekotik

firfaz lotik, hindirikfirfire perwanefirfirok firildaxfirgeh di balafirgehê de

erdê ku balafir lê da-tîne

firj fiþkîniya sewalanfirijîn/difirije/bifirije

(sewal) fiþkînfirildax teqemeniya ku

difire û li hewa diteqefirinde sewala bibask;

perinde-firindeyê efsûnî teyrê

çîrokanfirisandin/difirisîne/bi-

firisîne 1. xitimandin2. tepisandin

firîk [I] simbila ber ste-wînê *"agir bi rihê yekîketibû, yekî jî digot: 'ezdê firîkên xwe li ber bi-qelînim"

-firîkî firîn 1. wekî firî-ka stewî pekîn 2. çûnhatenehatê

firîk [II] giyanewerê jînþêfirîn/difire/bifire 1.

perwazî esmên bûn 2.

firawan

hilfirîn 3. pekîn, pengi-zîn *"her teyr, bi baskênxwe difire"

firîngeh firgehfirîsk cureyekî kulîlkên

biharê yefirîw xapfirîwandin/difiriwîne/

bifiriwîne xapandinfirk [I] binavber-firk kirin 1. bi navber

danîn 2. livlivî kirinfirk [II] livlivî, kitkitîfirk [III] zayîna mehînêfirk [IV] 1. qolinc 2. ti-

vanc-firk ketin qeydika dêst

bayê tivancê ketin ba-zinê dêst

-firk lê ketin qolincî bûnfirk [V] qirç-firk þikandin qirç þikan-dinfirkandin/difirkîne/bi-

firkîne 1. mist dan 2.piþirandin

firkefirk dengê pîneyêku li ba dibe

-firkefirka alayê hejînaperçemê ya li ber bayî

firloq heþtirmefirmêsk rondik, hêstirfirmêskrêj teqemeniyên

rondikrêjfiringî bacana sor; pa-

mîdorfirne alava ku tê de nan

û xwarin tên pijandin

firnik 1. firneya biçûk2. kulfikên bêvilê

firo þîrê mihan ê payîzêfirofehþ 1. beletewþ 2.

çîleçepî 3. xelexwarfiroke navgîneke ragu-

hastinê ya hewayî yefiroþgeh dukana danûs-

tanêfiroþkar kesê ku danûs-

tanê dikefirotin/difroþe/bifiroþe

1. bi bêrdelekî dayîn 2.xayintî kirin *"êqil der-xin firotinê, her kes dêaqilê xwe bikire"

firqask 1. lotik 2. qefzfirqas kirin 1. lotik

avêtin 2. qefz danfirsend derfet *"heke fir-

send têkeve destê kêm-firsendan, dê însanan jînal bikin"

-firsend payîn li keysaxwe nihêrîn

firþ sebrfirþik ziravê sewalan ê ku

jê havênê penîrî jî tê çê-kirin

firþteng bêsebrfiryar kesê ku balafiran

diajofis 1. baberçûna bêdeng

û bêhnkirêt 2. têkiliyazayendî ya di navbey-na firindeyan de *"bifisan çarþev boyax na-be"

123

fis

124

fisegur [I] cureyekî kari-yên çolê/beriyê ye

fisegur [II] zîvalzîvalî,kirtimkirtimî

fisek baberketîfisgenî 1. bêhnkirêt 2.

bêrûmetfisgenîtî kirin karên xwe

yên kirêt veþartinfisikîn/difisike/bifisike

1. (dara ku tê tewandin)þikestin 2. (pê) þiqitîn

fisirîn/difisire/bifisirefizirîn

fis kirin 1. ba ber ketin2. (firinde) gayîn

fismirî xesîs, xasûkfisqe pîvazên biçûkfistiqîn/difistiqe/bifis-

tiqe 1. bi xeletî gerîn 2.tehisîn, pê þiqitîn

fistoqî 1. axozî 2. çolê-ketî 3. li malê newan-bûyî 4. segê navma-lagerî

fisû ajaleke bêhnkirêt efiþar 1. zext, pêkutî 2.

zordestî 3. gotina be-letewþ

fiþarde pertaffiþkefiþk 1. bêhnefiþkên

li ser hev 2. girî û xilît-kiþandina tevlihev

fiþ kirin (bêfil) paqij kirinfitar di meha remezanê

de dema xwarinê-fitara xwe vekirin 1.

þîva rojiyê xwarin 2.

rojî betal kirinfite 1. fetwa 2. firsend-fite dîtin firsend bi dest

xistin-fite jê standin firsend jê

standinfitîl 1. pilte 2. dermanê

ku ji qûnê ve tê hildanfitîlî di hûnanê de devhu-

çik û sernavika ku biawayekî rakiþandî tê da-xistin

-fitîliya faykeyekî daxis-tin tara devhuçik û ser-navika fakeyî bi awayekîrakiþandî hûnan

fitir sedeqeya meha re-mezanê

-fitirê yekî xweþ kirinkesek baþ kutan

fitnekar 1. navtêdayî,niçandî 3. ewan, fesad

fizar dengê kesê ku ha-wariyekê dixwaze

fizirîn/difizire/bifizire1. jê revîn 2. baz dan 3.peywir hiþtin

fîkandin/difikîne/bifi-kîne 1. li fîqê xistin 2.fîtefît kirin 3. vît kirin

fîl li ser rûyê erdê sewa-la hera mezin a þîrdar aku difinê wê xortimkîye

fîncan piyaleya qehwe-yê; pingan

fîndê jina ku bi xemla xweve fortên xwe davêje

fisegur

fînik tûle, cewrfînok jin an jî mêrê pûçfîntoz fîndêfîq 1. bilûr 2. þimþal 3.

pîpik-li fîqê xistin li tûtikê

xistinfîqefîq dengê fîq û pîpikêfîqefîq kirin tûtetût kirinfîqerojk karî, kuvarkfîre virik-fîre dan virikî bûnfîrefîr 1. kirmekirma

hespan 2. fîqefîqfîrefîr kirin 1. (hesp) bi

kirmekirm xwarin 2.fîqefîq kirin

fîskanî 1. biçûçik 2.hûrde

fîþ [I] avika ku dibe se-dema nifþên nû

-fîþa pêxemberan nes-la paqij û bêguman aqasidên Xwedê

fîþ [II] þilahiya ku bipest ji hundir derdike-ve derve

fîþek fîþengfîþeng berika çekê-fîþeng dan ber dêv be-

rik avêtin ber lûleyaçekê û amadeyî teqan-dinê kirin

fîþengbend rextê fîþen-gan

fît 1. guhê bel 2. çikfît bûn [I] 1. (guh) bel

bûn 2. çik rabûn ser xwe

fît bûn [II] 1. bi qasîhev bûn 2. kuta bûn

fît kirin [I] 1. (guh) belkirin 2. çik rakirin liser piyan

fît kirin [II] 1. deynêxwe dan 2. (di qimarêde) ji hevrikê xwe birinû tiþtek di tûrê wî denehiþtin

fîtê jina bêrûmet a qunekfîtik 1. fîqik, tûtik 2. lê-

dana bi du tiliyan;çipîsk

fîtik lê xistin 1. li fîqêxistin 2. (bi du tiliyan)çipîsk lê xistin

-fîtik lêketin û þikînpir tenik û nazik bûn

fîz 1. fors 2. quretî-fîz avêtin xwe kiz kirinfîza qurefîzatî quretîfîzar kûzenûz-fîzar kirin kûzenûz ki-

rinforq qûnekforqtî qûnektîfors quretî û pozbilindî-forsa þêran quretî û

kêfa serokanfors kirin 1. bêminet

tev gerîn 2. kêf kirinfort 1. fors, quretî 2.

pozbilindî-fortê xwe avêtin 1. fors

kirin, xwe qure kirin 2.pozbilindî kirin

125

fort

126

fote çarþevfuhûþ 1. qûnektî 2. zinafûrandin/difûrîne/bi-

fûrîne 1. (zêde kelan-din heta ku) bi ser re danavêtin 2. (zêde pêkutî biser de birin heta ku) eni-

randin û bihêrs kirinfûrîn/difûre/bifûre 1.

(zêde kelîn heta ku) biser re avêtin 2. (zêdepêkutî bi ser de birin he-ta ku) enirîn û bihêrsbûn

fote

127

g/G tîpa nehemîn a alfa-beya kurdî ye; dengda-reke ku cîderka wê ez-mandevî û qirikî ye,awayê belavbûna wêgirtî û nerm e

ga 1. dewarê nêr 2. mi-rovê gakî *"ga li mêrgankok dibe, mela li malênmiriyan"

gabinêzk êþeke stûyan aku nahêle serî bileqe

-gabinêzk girtin tûþî êþagabinêzkê hatin

gaçêrîn çivîkek ega dan 1. ga berdan ser,

ji bo ku çêlek avis bi-mîne berga kirin 2. qû-nektî kirin an jî bi yekedin dan kirin

gadar çêregeha dewêrgadare kêra kalanîgadêr kesê ku gayên cotî

diçêrînegadoþ amana acûrîgagolekî çûn li ser çar le-

pan meþîngaj giloka tayîgakêl 1. cotyar, cotkar 2.

gayê cotîgakovî nêrê askê; gayê

çolêgal deng, awazgalegal 1. sohbet 2.

hevpeyvîngalegal kirin 1. sohbet

kirin 2. ji yekî re behskirin 3. bi hev re pe-yivîn

galgalîsk gewrîgalim 1. meþa ber bi yekî

ve 2. devjenîgaliske erebeya ku hesp

dikêþingalte henek, tiranegaltefis selexane, teralgaltevan henekbazgalûk çoyê ku ji bendê

çêrmîn î þidiyayî dihû-nin û pê sewalan diajon

galûk kirin bi galûkêajotin

galûm gurzê cengên berê;tombiz

gam kamgamêþ dewareke kedîkirî

ye "mêþ û gamêþ, xwedîtînin li pêþ"

gamil sermilgamisk gayê kovî yê ku

di qirguliya wî de miskheye

G

128

gamirok cureyekî nexwe-þiyan e û zarokên nûbû-yî pê dikevin

gan [I] 1. giyan/can 2. jîngan [II] guhan, çiçikgan [III] gayîngandêr qûnekgandêrî qûnektîgandîl berên girs ên aja-

lên dotinê; guhandîlganek 1. sewala mê a ku

heweskara nêrê xwe ye2. jina mêrxwaz (xirx-waz)

gangil cureyekî çêreya kunepijî tê xwarin

gangilok porgustikganî 1. giyanewer, can-

dar, ruhber 2. jîndargaran 1. keriyê dewêr 2.

mexela naxira dewêr*"ne gayê min li garanêye, ne jî galegala nanêgavên dikim"

garing feraqa ku di demakamkirinê de didine bingayên gêleyê da ku rêx ûmîza wan di ser zêd denerije

garis cureyekî zêd e ûwekî gênim tê bikaranîn*"çûçik, li ser garisênfeqîran datîne"

garîte darekî dirêj û stûrê ku didine ser avahîyanû darên zirav jî didineser wî; kêran

garnigan çêreyeke þîrdar

e û dibe sedama îshalê ûhundirçûnê; ûzelik

garta navgîneke barkêþi-yê ye û diþimite

garye çenberî, erebegasin qada nava gundekîgasingeh qada firehgav [I] navbera du lingên

vekirî-gav avêtin 1. navbera du

lingan vekirin û meþîn2. dest pê kirin

-bi ser re gav kirin bi serre baz dan aliyê din

gav [II] 1. dem 2. heyam*"gava ku xêr dibare,gûyê sêwiyan tê"

-gava din 1. xulekek berê2. kêliyeke berî niha

gavan kesê ku dewêr di-çêrîne *"gavan ber bimal e, jina gavên þixul-kar e"

gavber 1. hevrik 2. reqîbgawir 1. kafir 2. bêînsafgawirî 1. kafirtî 2. bêîn-

safîgawuk bihukek egaxend sersala filehangayîn/digaye(digê)/bi-

gaye(bigê) 1. (sewal)pê re têkiliya zayendîdanîn 2. (mirov) nayîn,tecawuz kirin *"ne ga-ye, ne jî zaye"

gayz gazgaz [I] lûtkegaz [II] dibûr

gamirok

129

gel

gaz [III] alava mixkêþanêgaz [IV] endazeya ku ma-

weya wê ji sersîngê hetaserê tiliyan e (68 cm)*"her kes bi gaza xwecawê dipîve"

-gaz û caw di destê yekîde bûn biryar û fermandi dêst de bûn

gaz [V] daringekî curecu-reyî yê ku di nav bayî deheye

gazbir meqesdar, cawbirgazel belgedar ên zer

ên ku payîzê diweþingazgaz vijevij, vizeviz,

guregurgazinc/gazind 1. dilman

2. lome 3. gilî û þikayet*"dera ku te hêvî jê he-ye, te gazind jî jê heye"

-gazincên xwe kirin 1.giliyên xwe kirin 2. aci-ziya xwe nîþan dan*"gazincên xwe ji jinaxwe re bike, giliyên xweli cem diya xwe veke"

gazindok þikayetkargazî 1. bang 2. dengî

*"gaziya dû siwaran, na-gihêje xwediyê xwe"

gazî kirin 1. vexwendin2. bang lê kirin *"gazî-kirin adet e, nehatindewlet e"

gazîname bangnamegazîvan 1. bangdayî 2.

vexwendî

gazîz kurmê hêjîrêgazûz bizûzgebirge dahola mezingebol xwarineke ku ji ard

û savarî tê çêkirin *"de-vê wan, li gebola wan"

geda 1. parsek 2. xizangedandin/digedîne/bi-

gedîne destê xwe li berxelqê vekirin; pars kirin

gede kurik, lawikgef tehdîd-gef û gur tehdîd û di-

ransîqandin-gefa kuþtinê tehdîda

bi qetlkirinê -gef lê xwarin tehdîd ki-

rin -gefa me ji hev dibihu-

re em hev dinasin û evtiþt di navbera me denabin pirsgirêk

gefandin/digefîne/bi-gefîne gef lê xwarin

gefok 1. tehdîdkar 2.gurêx

geh [I] ji aliyê piþtê vegoþt û masûlkeyên ku jiçongê hetanî gêzikan e;teþk

geh ... geh [II] carinan ûne di her demê de *"de-m bi dor e, geh li jêr e,geh li jor e"

gejmirandin/digejmirî-ne/bigejmirîne hêran

gel birek mirovên kuxwediyên ziman, we-

130

lat, rewiþt û tîtalekehevpar in; netewe

-gelê kurd neteweyakurd

gela belggelac 1. belapêþkar 2. fit-

nebazgelacî 1. devjenî 2. fit-

nebazîgelale [I] goþtê zêde ê ku

di gewriyê hêþîn dibe;aloq

gelale [II] 1. moçik 2. nu-mûne 3. karê sêwirandî,reþnivîs 4. mijar

Gelarêzan Birca Dûpiþkîgelawêj 1. meha 8’emîn a

salnameya zayînî 2. ge-restêrka Zuhelê

gele 1. kome 2. zumregelek 1. pir 2. zêde 3.

zehf *"gelekan, medebi hindikan"

gelemper civak, komelgelemperî giþtî, komelî-kar û barên gelemperî

xizmetên giþtîgelemþe 1. pirsgirêk 2.

îxtilaf 3. mesele 4. arîþegelendar 1. stûna mezin

2. kêrangelêrî 1. stran, huner, cil

û bergên ku di keleporagelekî de hene 2. têkil-darî civakê 3. malê herkesî

gelêþ cureyekî xweliyê yegelhe hejmara kesan;

nufûsgelhanasî beþa pisporiyê

a hejmarnasiya seriyan-gelheya çandinî hejma-

ra rêjeya kar û barên zi-raetê

-gelheya destbidaranhejmara çekdaran

gelifandin/digelifîne/bigelifîne 1. hûr kirinû wekî ardî hêran 2. pi-þirandin

gelî [I] 1. deþt 2. bihur-geh 3. navbera du çi-yan

gelî! [II] (r) baneþana jibo komekê

-gelî bawermendan! eyew kesên ku bawerîanîne!

gelnas dilsoj û xebatkarêji bo berjewendiyên gelû welatê xwe

gelo aya, pirsa ecêbmanêgelþ 1. arîþe, kêþe 2. îxti-

laf 3. cudatiya ramanan*"afirê gameþan, bûwarê gelþa mêþan"

gelû navenda çemberêgelwaz bendê ku dendi-

kên gêzan, hêjîr û hwd liser têne raxistin; gewlaz

gem hevsarê bi dizgîn ûdevgem *"ker bi gem ûhefsaran, mêr bi soz ûbiryaran"

-gem li dêv xistin ji axaf-tinê re destûr nedan

gela

gemar qirêj gemarî bi qilêrgemarî bûn 1. qirêj bûn

2. herimîngemarî kirin 1. qirêj ki-

rin 2. herimandin *"ka-niya ku te av jê vexwar,gemarî meke"

gemaro dorpêç, rapêçan gembol segê nêrgemirandin/digemirî-

ne/bigemirîne 1. rû ûrûçikên tiþtekî guheran-din 2. dirûv guherandin3. daqurtandin

gemirîn/digemire/bige-mire 1. li gemariyekêgerîn 2. piþivîn

gemî keþtîgemor tiþtê ku dirûve

tehlbûnê lê dikeve; teh-lovançkî

gemþ [I] kulm, gulmist,kefedest

gemþ [II] werziþa zoranî-kirinê

gemþandin/digemþîne/bigemþîne zoranî dankirin, bi navê dan lîstin

gemþîn/digemþe/bi-gemþe zoranî kirin/binavê lîstin

gemþo werziþkarê zora-nîkirinê

gen cureyekî heþeratênku ji qijniyan mezintir in

genav ava mend û genî;avegenî

gencîne xezîne, defînegend [I] aj, zîl, ajerogend [II] bêhna kirêt

*"xwarin gend û gû,þûþtin reng û rû"

gend [III] pûçgend [IV] sûd û kelk-gend kirin sûd û kelk

wergirtingendel [I] mirovê bêkêrgendel [II] kesê ku pere û

dahatiya dezgeh an jîkargeha welêt ji bo xwedidize

gendelî di karesatên giþtîde diziya malê cemawerî

genefis 1. ferasetkor 2.bêkêr 3. dek û dolab

genek [I] gûnî *"henek,dibin genek"

genek [II] gengengaz pêkan, mumkingengeþî 1. nîqaþ, gelacî

2. devjenîgenijîn/digenije/bige-

nije efûngî bûngenim zadê ku jê nan û

xwarinên sereke tênpehtin *"genim digereû digere, paþê tê di quli-ka êþ de tê xwarê"

genimî esmer, qemergenî 1. xerabûyî 2. efûn-

gî, afnikî genî bûn 1. xera bûn 2.

efûngî bûn *"av, di golande genî dibe"

genî kirin 1. xera kirin

131

genî kirin

132

2. afnikî kirin *"ne xwarne jî da hevalan, genîkir avêt newalan"

genûs çikûs, timakargep 1. dêma rû, alûþk 2.

parî, qotgeprûg gewrîger [I] 1. geþt, seyran 2.

dor-gera rastmalê dolivge-

riya sermayeyê-gera yekî dan bera wî

dan; qewirandinger [II] erdê rastger [III] hekegeran mîrkutê hesinîgerandin/digerîne/bi-

gerîne 1. bi rê ve birin2. zivirandin 3. îdare ki-rin 4. birin seyranê*"gerandin derman e,rizq li ser piyan e"

gerav gerînekgerd 1. xwelî 2. toz û

xubargerden der û dora gewrî

û stûqulkê heta sersîngêgerdengaz bejndirêjgerdenî xemla stûyan a

ku heta sersîngan dadi-keve; þirdan

gerdelûle babelîskgerdenxwar stûxwargerdiþ [I] 1. ger û seyran

2. çerx, zivir, fetlgerdiþ [II] amûrgerdûm erebeya gayangerdûn 1. alem 2. cîhan

gerdûnî 1. alemî 2. cîhanîgerelavij strangotina bi

dorvegerî geremol 1. sûresat 2.

hêwirze 3. tevilhevîgerestêrk stêrka ku di

hevsenga tavê de geraxwe didomîne; rojgeran

gerew rehîn, barimte*"gerew, li garanê ye"

-di gerewa yekî de çûnji dêla yekî ve xwe dankuþtin

gerew dan ji ber yekî vekefaletek dan

gerew kirin rehîn girtin,barimte kirin

gerger erdê bikevirgergere gêregerguhêz (r) lêkerê ku bi-

reserê werdigire; têpergerhan gerîn *"gerhan

derman e û rizq li ser pi-yan e"

gerik 1. tovê gul û giyayîyê hûrik ê mînanî tozê2. toza ku havînan li serbelgên daran dinîþe 3.gera avê ya biçûk

gerisandan/digerisîne/bigerisîne 1. pêpestkirin 2. destverû kirin3. pelçiqandin 4. çew-sandin

geriyayî gerok *"kalê ze-manan, dipirse ji xortêgeriyayî"

gerîde gerok, geþtiyar

genûs

gerîh behîva negihiþtî;behîvterk

gerîn/digere/bigere 1.seyahet kirin, geþt kirin,çûn seyranê 2. (kar) birê ve çûn *"aþ digere biavê, law dike karê bavê"

gerînek kuna di bin avêa ku av bi zivirînê tê rederbasî cihekî din dibe

gerînende 1. mudîr 2.berpirsyar

gerînge 1. rojgeran 2.pergala ku gera tiþtantêkûz dike

germ 1. nesar 2. tîndêr3. keliyayî 4. sincirî*"her kes xwe li agirêgerm digire"

-germ û sermaya felekêdîtin pêrgî bûyerên tehlû þirîn hatin û tê de pis-por bûn

germahî tînahî germav 1. kaniya ku ava

kel jê diherike 2. ser-þok

germavî kesê ku çûyegermavê

germ bûn 1. tîndar bûn,sincirîn 2. kelîn *"hesi-

nê sar, bi hilmê germ na-be"

germesûk qumaþê erzan;gincir

germiçang gerîngegermijandin/digermi-

jîne/bigermijîne ger-

mixandingermijank alava gêrebayî

ya ku tiþtê avî dikelînegermijîn/digermije/

bigermije germixîngermijok germixîgermik pîneyekî gerim-

kirî yê ku datînin serlaþê kesê westiyayî daku giyanê wî nerm bibe

germixandin/digermi-xîne/bigermixîne digermê de sekinandin ûçêja wê xera kirin

germixîn/digermixe/bi-germixe di germê deman û çêj lê xera bûn

germiyan warê ku zivis-tanan lê tê êwirîn û si-tirîn

germî xwarineke ku jisavarî tê çêkirin

germjimêr alava ku tînaheyî dipîve; tînjimer

germ kirin 1. sincirandin2. kelandin

gername rojnivîska heya-mên gera geþtiyarekî;geþtname

gernas 1. egîd, qehre-man 2. wêrek

gerok pîþekarê geþt ûseyranê

gers cureyekî çêreyê yegerûþe karesat/bobelatgerewêrk gerestêrkgeþ 1. boþ 2. jîndar 3.

herikbar

133

geþ

134

geþ bûn 1. jîndar bûn 2.herikbar bûn

geþbîn kesê ku xwediyêramaneke erênî ye

geþ kirin 1. agir gur kirin2. dilxweþ kirin

geþedan pêþveçûn, pêþ-ketin

-geþedanên aborî pêþve-çûnên di warê îqtisadêde

geþe pê dan pêþ ve biringeþt [I] ger, seyran-çûna geþtê derketin sey-

rangehekêgeþt [II] pars, rewcîgerî-derketina geþtê gerîna

li pars û pûrsêgeþtiyar gerok, seyah,

seyranîgeþtname gername, sey-

ran-namegevaztin/digevêze/bi-

gevêze gevizandingevel porê tevlihevbûyîgevel bûn gijik bûngevez rengê gulê; sorgeveze 1. alava ku perga-

la xebata wê teqozebûye 2. devê ku hînîaxaftina çepel bûye

geveze bûn 1. (alav) per-gala xebatê teqoze bûn2. (dev) hînî axaftina çe-pel bûn

geveze kirin 1. pergalaxebata alavekê teqozekirin 2. ji devçepeliya

kesekî re destûr dan gevizandin/digevizîne/

bigevizîne li erdê birinû anîn; vegevizandin

gevizîn/digevize/bige-vize xwe li erdê birin ûanîn; vegevizîn

gevizk cihê bi toz û xîzê ku ker û hesp xwe lêdigevizînin; tozgevizk

gevzol gevelgewc gêjgewende 1. tulî 2. mitribgewher 1. cewher, kevi-

rên giranbiha 2. puxtegewixandin/digewixîne

/bigewixîne 1. ser jêkirin 2. fetisandin

gewixîn/digewixe/bige-wixe 1. ser jê bûn 2. fe-tisîn

gewr rengê spî yî tarîgewre [I] 1. mezin 2. gir,

girs 3. birêzgewre [II] di hûnanê de

çaviyeke rast û yeke çep-gewre çêkirin çeperast

hûnangewrecûnkî gewrotankîgewrik nexweþiyeke çêr-

mî yegewrî qirik, xeneq *"gew-

riya ku biqul e, bê rizqnamîne"

-gewrî lê miçiqandin 1.tirs lê firandin 2. ajal lêdan firotan û bê spîtayîhiþtin

geþ bûn

gerotankî rengê gewr êçilmisî

gewþîn taybetîgewzîn di heyberan de

bedewiya gewherî ûdîtbarî

-gewzîna hunerî di ka-rekî hunerî de pîvana be-dewiya gewherî û dîtbarî

gez [I] cureyekî daran egez [II] gest, þidandina

diran a bi ser tiþtekî de gezandin/digezîne/bi-

gezîne (xwarina tehl ûtûj) ziman û gewrî so-tin

gezek çêreya gezendeya pîjpijî

gezende tiþtê ku aliyêxwe ê tûj bi tiþtekî dinvedide

gezgezok çêreya kefgez-kê

gez kirin 1. diran lê þi-dandin 2. xwarin

gezme tîra kevanêgezo cureyekî þirîniya

ku diniþe ser belgêndaran; selwa

gezoke 1. zimandirêj 2.devçepel *"bi ber re diçîgezoke ne, di piþt rediçî pîzoke ne"

geztin/digeze/bigezegez kirin

gêç [I] di hin alavên pîvan-dinê de derziya ku rê-jeyê nîþan dide

gêç [II] heriya kilsê-gêç kirin bi heriya kilsê

seyandingêj 1. hiþaloz 2. bêhiþê

ku wekî sermestan tev-digere *"filan kes mirîþ-ka gêj e (bêkêr e)"

gêj bûn 1. hiþaloz bûn2. hiþ ji serî çûn

gêjde hiþalozgêjelok lîstikeke zaro-

kan a ku di dora xwe dedizivirin hetanî gêj di-bin

gêjelokî zarokê ku gêje-lok lîstiye û lewre gêjbûye

gêjgerînek 1. gerînek2. tiþtê ku pir têvel ûtêkilhev e

gêjgerînk 1. zivirokabayî; bablîsok 2. tiþtêku pir têvel û têkilhev e

gêj kirin 1. hiþaloz kirin2. hiþ ji serî firandin

gêjo gêjdegêjnok anixgêl [I] gilgêl [II] ehmeq, bodelegêl [III] sewdaserê bêkêrgêlaz mêwyeke egêle 1. cihêkirina dan û

kayê bi gerandina se-walên ku bi hev vegirêdayî ne li ser zadêçinandî; kam 2. pestîl

gêlegêl bûyer, qewimîn-tûþî gêlegêlên giran ha-

135

gêlegêl

136

tin ji karesatan bi awa-yekî serkeftî bihurîn

gêle kirin 1. bi kamê ge-nim ji qeselî jibartin 2.çê ji neçêyî veqetandin3. pêpest kirin 4. li do-ra hev zivirandin

gêlme têkelkirina gelekcureyên xwarinan

-gêlmeya gavanî 1.xwarina ku gavan jixwediyên naxirê belavdike 2. tiþtên curecu-reyî

gêran balix, kamilgêran bûn kamil bûngêranî balixtî, kamilîgêrav çêkirina tiþtekî li

gorî nimûneyeke heyîgêrav kirin tiþtek li gorî

mînakeke berdest çêki-rin

gêr bûn 1. gindirîn, totalbûn 2. wergerîn

gêre gêle *"gêre, bi goli-kan nabe"

gêreba bayê vegerok ê kuji herka avê çêdibe; cêre-yan

gêrik mûstang, morî*"dijminê te gêrik be jî,hesabê wî bike"

gêr bûn 1. feþk lê ketin,pêxem lê ketin 2. çewtwergerîn

gêr kirin 1. wergerandin2. gindirandin, total ki-rin

gêro bûn 1. egle bûn 2.bilîn

gêro kirin 1. egle kirin 2.bilandin *"biharan xweþil mekin, payîzan xwegêro mekin"

gêrûse destargêsû guliyê porîgêþref komikgêwil hizir û viyana mi-

rovî ji bo kirin an jî neki-rina karekî

gêwildar kesê ku dilê wîbi kirina karekî heye;bigêwil

gêwilsar dilsargêwilsar bûn ji karekî dil-

sar bûngêwilsarî dilsarîgêwilsar kirin ji karekî

dilsar kiringêwil þikandin dilsar ki-

ringêwilþikên kesê/tiþtê ku

mirovî dilsar dikegêwlê jina ku karî li gorî

dilê dikegêwlo mirovê ku her gav

û du gav ne li ser temtê-lekê ye

gêz 1. cureyekî daran e2. fêkiyên vê darê

gêzek her du hestiyên kudi kêlekên kapên însa-nan de ne û yên ajalan jîdi paþiyê de ne

gêzer gizêrgêzgêrik gêzî

gêle kirin

gêzirandin/digêzirîne/bigêzirîne 1. bilandin2. xapandin

gêzî alava maliþtinê; si-qayîl

gêzîvan 1. siqayîlfiroþ2. paqijker

gibîse meha ku 29 rojandikêþe; kebîse

gid kîteyeke ji bo gazi-kirina karikan û bizi-nan (gidê: mê/gidî: nêr)

gidaran berazê nêrgidik (di zimanê zaro-

kan de) karikgidî tew lo lo!gidîþ parta giyayê/zadê

dirûtîgift soz û gotin-giftî yekî tev gerîn li

gorî sozê ku yekî dayehereket kirin

gihan(gihîn)/digihe/bi-gihe 1. lê asê bûn 2.devîdevî lê kirin 3. ste-wîn, kemilîn

gihandin/digihîne/bi-gihîne 1. lê asê kirin 2.stewandin, kemilandin*"hespê çê, zengûyannagihîne xwe"

gihanek (r) girêka peyvû hevokan

gihar tenîskgihar bûn tenîsk bûngihayî stewî, berkemalgihiþtin/digihêje/bigi-

hêje [I] 1. kemilîn 2.

bi dest xistin 3. stewîngihiþtin/digihêje/bi-

gihêje [II] 1. lê asê bûn2. devîdevî lê kirin 3.hatin asteke diyar 4. ke-milîn *"ez hêdî diçim be-la digihêje min, zû di-çim ez digihêjim belayê"

gij þidet, tundî-di gijekê de çûn û hatin

di nefesekê de çûn û ha-tin

gijevij dengê ku ji çûnû hatina tiþtan tê

gij bûn ji êrîþê re ama-de bûn

gijgijîn/digijgije/bigij-gije 1. xwe kiz kirin 2.xwe ji êrîþê re amade ki-rin 3. xwe veperiman-din

gijik 1. porê vîzvîzî 2.porê gevel

-gijika hev kiþandin pevçûn û porên hev verûtin

gijîn/digije/bigije 1.gijgijîn 2. (sewalê nêr)baz dan ser (a mê) 3. pe-liþîn hev û li hev xistin

gij kirin xwe ji êrîþê reamede kirin

gijlok zîpikên hûrgijnîj cureyekî çêreya

pîjpîjî ye-gijnîj girtin qirþ û qal pê

ve aliqîn gijo 1. kesê ji erîþê re

amade 2. baneþana ku

137

gijo

138

pê sewalan didin gadangijogijo kirin 1. bangî

gadanê kirin 2. pêþkêþkirin 3. berdan hev

gil herî-gil û gemar herî û qirêjîgilahe xenîmet, extirmegilar goþtê ku di bin er-

zenê de dadiliqegilare bistikê darê; qurmgilav ava gemargilç singê sertûj ê ku di

ji ber hin sedeman er-dê de tê çikandin; xilç

gilde gilok, gajgildegild kirin bildebild

kiringildêma cureyekî çêreya

ku dendikên wê hiþkirîtên xwarin û jê rûn tê bi-destxistin

gildî pîne û potikên wekîbalûleyê li hev pêçayî

gildî kirin werpêçangildîn gemara li der û do-

rê; zibil, gilêþgildgildo bildbildogildo 1. kesê ku ji axafti-

na wî nayê gihiþtin; bil-do, tato 2. zimanfisek

gilê 1. girêdana bend ûtêlan a bi hev ve; girêk2. werma ji ber lêketinatiþtekî sext

gilê bûn 1. bi hev ve bûn2. tê de kêrtikek çêbûn,werimîn

gilê kirin bi hev ve bestin

-xwe gilê kirin xwe givaþ-tin hev

gilêne spîtka çêvgilêþ 1. bermayiyên qirêj

û kêrnehatî 2. zibilgilêþdank derdanka zi-

bilê gilêz ava zeliqok a ku li

dêv dirije; þorik-gilêz bi dêv ketin 1.

dev jev bûn û jê ava ze-liqok rijîn 2. pir azwerbûn

gilgil [I] heriya hasilkirîya ku acûrpêj pê ka-xetîtan çêdikin

gilgil [II] 1. garis 2. danêspî *"mirîþk di xewnaxwe de gilgilî dibîne"

gilik di endamê zayendîyê mêzayan de riya avi-kê ya ku digihêje malza-rokê û li bin lûleya mîz-kêþ e; nîçik, çilik, *"qû-nekê gotiye: 'aqile mindibire, lê aqilê gilikamin nabire' "

gilî 1. gotin 2. þikayet,gazind *"gilî hate zaran,dê têkeve nav malan"

gilîdar gazindokgilî kirin 1. gazindê xwe

jê kirin 2. jê þikayet ki-rin

gilm guliyên darêgilmik guliyên darê yên

biçûkgilok tayê ziyî/hilçinandî;

gijogijo kirin

gaj, gilde gilol girovergilolî giroverîgilor [I] berê dara qajêgilor [II] 1. nemûþ 2.

fêlbazî-gilor kirin 1. nemûþ ki-

rin 2. fêlbazî kiringilor [III] girover-gilor kirin gindirandingiloxe cûcika ku teze ji

hêkê derketiyegiloxe bûn (cûcik) ji hêkê

derketin û girs bûngilp gulpgilûmût girovergilûmûtkî giroverkîgilviçandin/digilviçîne

/bigilviçîne 1. pirçi-qandin 2. pan kirin

gilviçîn/digilviçe/bigil-viçe [I] dil jê mayîn

gilviçîn/digilviçe/bigil-viçe [II] 1. di bin lingande virçiqîn 2. pelixîn

gilyaz gêlazgincir pîne û potikên pe-

ritî; zîvalgincirgincirî (pîne) qelþ-

qelþî û zîvalzîvalîgincirgincirî bûn (pîne)

qelþqelþî û zîvalzîvalîbûn

gincirgincirî kirin (pîne)qelþqelþî û zîvalzîvalî ki-rin

gindirandin/digindirî-ne/bigindirîne 1. total

kirin 2. wergerandingindirîn/digindire/bi-

gindire 1. total bûn2. wergerîn

gindor 1. cureyekî sew-zeyan e; qire 2. girover3. bankutik

ginegin dengê kesê ku jibêfilê diaxive

ginegin kirin ji bêfilêaxaftin

ginginok kesê ku ji bêfilêdiaxive

gir [I] 1. kêrt 2. bilindahîgir [II] 1. bermaya ber

bêjingê 2. arekgir [III] 1. girs 2. mezin

3. geltegangir [IV] 1. rik, hêrs 2. be-

la 3. awat û azwerî 4.întiqam

-gir [V] paþgireke navdêr-saz û rengdêrsaz e

gir [VI] 1. xwirê gurîbûnê2. rikhatin *"divê mirovgirê xwe bi destên xwedixwirîne"

giramî 1. îhtiram, qedr-danî, rûdanî 2. rêzdarî

giramî girtin 1. rêz gir-tin 2. îhtiram kirin

giran 1. nesivik 2. hêdî3. zexm 4. bibiha 5.cidî *"aqilê giran, mûyîkêr dike"

giranbiha 1. qedrmezin2. biqîmet *"ji azadiyêbêhtir tiþtekî giranbiha

139

giranbiha

140

nîn e" giran bûn 1. ji rewþa si-

vikiyê derketin 2. hêdîhêdî xebitîn

giranî 1. nesiviktî 2. hê-dîkahî 3. zexmî 4. bibi-hatî 5. cidîtî *"gira-nî pîvana zêran e, sivikîbobelata ber deran e"

giran kirin 1. ji rewþa si-vikiyê derxistin 2. karewiqandin

girar xwarineke ku ji bi-rinc û savarî tê çêkirin*"girar bi xwê, xwê bitahm"

girav parçeyek bejahiyaku doraliya wê bi avê vehatiye rapêçandin

giravî giramîgirbêj bêjinga ku kunên

wê fireh in; seradgirde giravgirdek tîpên mezin ên

wekî A,B,C...girdik masûlkegirdirûn taye, çerxegiregir 1. payedar 2. ra-

yedar 3. çîna bijartegirêba 1. nexweþiyeke

bakî û jandar a ku dike-ve masûlke û gehên mi-rovî 2. kînora ku di reh-çikên xwînê de derdike-vin

girêbend 1. cihê girê yaku bendik lê hatiye þi-dandin 2. peyman

-girêbenda zewacê pey-mana nikahê

girêbest þala navê; þûtikgirêcan bêaramiya giyanîgirêçik movikgirêdan 1. bi hev ve ki-

rin, bestin 2. gilê kirin*"hesp li ser afirê kerannayê girêdan"

girêdayî 1. biservekirî2. gilêkirî, beste

girêhiþk hiþkegilêgirêk cihê ku bi hev ve

hatiye bestin; gilê *"gi-rêka ku bi destan vebe,hewceyî diranan nake"

-girêk ketin qirikê 1.kelogirî bûn 2. nan digewriyê de nedehîn

girêpêç babelîskgirêz gilêzgirfan berîk, cêbgirfik 1. felqedestek he-

virê ku jê nanek tê çê-kirin 2. her du nerme-goþtên hêtan

girgirik 1. ereboka zaro-kan 2. ereboka destan aku giraniyên hetanî 100kîloyî lê bar dikin 3. ala-veke maliþtinê ya bi qasîdestekî ye û pê gildînahûrik tê paqijkirin

girgîn 1. gurêx 2. hêrs-hatî 3. bêhnteng

girhan xwe bi xwe xi-timîna qul û qelîþtekan

girij kesê mirûztirþ û

giran bûn

rûpirçîgirijîn/digirije/bigiri-

je 1. (seg) bezîn hev2. (mirov) gef lê xwarin

girik 1. þêlî, nezelal 2.kêrtê ku pir ne bilind e

girisîn/digirise/bigirisemezin bûn

giriyandin/digirîne/bi-girîne 1. bi girî ve kirin2. behicandin *"dostêku te bigirîne baþ e, neyê ku te bikenîne"

girî 1. rijandina hêstiran2. nûzenûz *"bi girî, jigorê ranabin mirî"

-girî pere nekirin xemgî-niyê têra vegerandinatiþtê çûyî nekirin

girîdeng 1. lorîn 2.dengê giriyê 3. zêmar

girîn/digirî/bigirî 1.hêstir rijandin 2. bi serde keser kiþandin û lew-re rondik barandin*"çûn dewsa miriyan,her kes li miriyê xwe gi-riya"

girîng tiþtê ku hebûna wîpêwist û watedar e

girîngî pêwistî û watedarîgirîngî dan 1. bi her du

destan girtin 2. pêwisthesibandin 3. qedr dan

girkan çiyayê ku lûtkeyawî heriyeke agirîn di-reþîne derve

-girkanê hilçûyî çiyayê

ku lûtkeya wî ya agirînzindî ye û her gav xeter-nak e

-girkanê mirî çiyayê kulûtkeya wî ya agirîn teqi-yaye û êdî ne xeternak e

girj tivancîgirj bûn tivancî bûn-girjbûna masûlkeyan

tivancîbûna pazûyangirmijîn/digirmije/bi-

girmije (ewr û esman)deng vedan *"ewrê reþdigirmije"

girmik 1. kulm, lep 2.zêdehiya serê dûvê pêza ku bi qasî kulmekî ye

girnawkî bûn 1. demagonxwarina pisîkê hatin2. çav li qûndetiyê kirin

girnijandin/digirnijîne/bigirnijîne 1. kenandin2. duqat kirin

girnijîn/digirnije/bigir-nije 1. kenîn 2. duqatbûn

girnoz girtikgirtikî, kêr-tik-kêrkitî

girole navgîna barkêþiyêgiroþk dervank, tepedorgirov 1. berate, nîþane,

elamet 2. belgeya ku ras-tiya rewþekê an jî tawa-na bersûcekî derdixeholê

girove belge-giroveya ajovaniyê bel-

geya erebe-ajotinê

141

girove

142

-giroveya bazirganiyêdestûrnameya ticaretê

girover gilomûtkî, çen-berkî, xeleqkî

girs 1. gir 2. mezingirse civateke pirjimar;

komgirseyî têkildarî civateke

pirjimar; komasîgirsik hirmiya çolêgirþ stûngirte zabitnamegirtek 1. parçeyek kaxe-

za ku firoþkar wekî gi-roveyekê dide kiriyarî,tê de biha, nav û cu-reyê bûjenan tê nivî-sandin 2. giroveya kudezgeh an jî saziyatêkildar di dema wer-girtina diyariyan de di-de xêrxwazan; meqbûz

girtenivîs kesê ku zabit-nameyê digire

girtin/digire/bigire 1.hildan 2. wergirtin 3. bidest xistin 4. zeft kirin*"her kes, xwe li rona-hiyê digire"

-girtina berê rojê rewþaku heyv an cismekî asû-manî yê din têkeve nav-bera dinya û rojê, roj jidinyayê xuya nebe ûdinya tarî bibe

-girtina berê heyvê rew-þa ku dinya têkeve nav-bera heyv û rojê, heyv

rojê nebîne û di tariyêde bimîne

-girtin ser xwe pejirandingirtî 1. mehkûm 2. bengî

3. dîl 4. venekirî *“destêdayî, ser ê girtî re ye”

girtîgeh 1. hepisxane 2.bendîxane

girtole kesê bi dest û pêgirûz girnozgirûz kirin 1. meht kirin

2. darotin 3. þimþat ki-rin

giþk/giþt 1. hemû, herkes/her tiþt 2. bi temamî*“dîn pir in, giþt ne licem hev in“

giþtgiyan beden, laþgiþtî gelemper, tevahî-serokê giþtî rêvebirê ge-

lempergiþtîname namedor, be-

lavokgitî cîhangivande 1. cihê bilind;

kendal 2. hêlgivandin/digivîne/bi-

givîne havên kirin, me-yandin

givar kesê ku xwîna miro-vî lê dikele

givêrandin/digivêrîne/bigivêrîne dehandin

givêrîn/digivêre/bigi-vêre dehîn, (tiþtê xwarî)helîn

givir pisîka kovîgivî þîrê havênkirî

girover

givîþk [I] tivanc-givîþkî bûn tivanc û qo-

linc di lêþ de peyde bûngivîþk [II] bizava ku mi-

rov ji egera xewê an jîwestanê xwe radikêþe

-givîþk dan palûþkênxewê pê ketin

givrik mirovê hêzdar ûxurt

givrik bûn gihiþtin û me-zin bûn

giya 1. çêre, hêþinahî 2.çêreya çinandî ya kuwekî alif tê bikaranîn*"nokê, giya rabû li serkokê"

giyan 1. can 2. ruh, gan-Giyanê Pîroz cenabê Cib-

raîl eleyhiselam-giyanê xwe dan 1. bi ser

heqiya xwe de çûn; mi-rin 2. cangorî bûn

giyanewer 1. zindî, jîn-dar 2. candar

giyanewernas pisporêruhberan

giyanewernasî zanistêntêkildarî jiyana giyan-daran

giyanî zindîtî, ruhanîgiyaxur 1. sewalên ku di-çêrin 2. kesên ku -wekerêman- goþtî naxwin

giz 1. hizir 2. viyangizdar balkêþgizêr cureyekî hêþînahiyê

ye û hem bi terî hem jî

pijandî tê xwaringizgizîk giloka biçûkgizgizîn/digizgize/bi-

gizgize 1. tevizîn 2. ri-cifîn, lerizîn

gizilgo giloka ku ta ûbendê wê li hev aliyaye

gizing elindgizîr xizmetkar, berdestîgizre ardê ku gir hatiye

hêrangizvanok gustikgizû rûne xerabûyîgîhev îkramiye-gîheva cejnê bexþîþa

eydêgîr [I] 1. tund 2. asê 3.

girtî 4. rawestayîgîr [II] qebizgîrav ava ku bi bûjene-

ke din ve têkel bûye(wek: av û xwê)

gîr bûn 1. qebiz bûn 2.rawestan 3. asê bûn

gîre qebizbûyîgîrhe peqpeqokên ku ser

ava kelyayî dikevin; kefgîro vemayî, paþdemayîgîro bûn 1. taloq bûn 2.

egle bûn gîro kirin 1. taloq kirin

2. egle kirin gîsik karikê dusalî *"gî-

sika gurî diçe serê kani-yê û ji eslê avê vedixwe"

gîsin di cot de nikilê tûj êku erdê vediqelêþe *"co-tê bê gîsin, nikil zû lê

143

gîsin

144

diþkê"gît 1. rojên zivistanê yên

pir sar 2. karesatgîtik hestiyê çîpêgîx xêza ku di þeklê bazi-

nekî de hatiye kêþangîzan hesinê tûj ê ku pê

tiraþ dibingîzre dar a ku ne hiþk e

ne jî ter ego goggobaz gogbazgoc 1. kesê di dest û piyên

xwe de seqet e 2. kesêku dest û piyên xwe biawayekî kêrhatî bi karnayine û kêmlebat e

gocî 1. seqetiya dest û pi-yan 2. kêmlebatiya destû piyan

goçavik berçavkgoçel gopalgoçke tîþ û qertîþgog hola lîstinê *"gog çi-

qas gilover be jî, dê li ci-hekî rast bisekine"

-gog hatin ber çoyî ketinber firsendê

gogbaz kesê ku bi holêdilîze

gogelîsk lîstîna hola pêgogerîn kêzikeke ku ji gil

û gemarê gogên biçûkçêdike

gojîmestî kirin (têjikanûzayî) hînî mêtinê ki-rin, seredan kirin

gol 1. lîç 2. her ava ku

nakiþe *"av di golê debimîne, dê genî bibe"

gole sewalê ku li pêþ ke-riyî diçe

golik têjika çêlekê *"goliktuneye ku bimije, xwesûtuneye ku bikuje"

-golika bipirç kirin zikêyekî kuleke bêdermankirin dil û hinavê wî

golikvan kesê ku golikandiçêrîne *"dema ku he-ye, mêvan î; wexta tune,golikvan î"

golim kulêmekgom êwirgeha sergirtî ya

ku bi þevê pez tê de me-xel tê *"goma mirovî, jiqesra xelqê çêtir e"

gon berhildan û pelxwa-rin *"bizin dizîka gondixwe, lê eþkere dizê"

gonce qurmê dar û giya-yê hiþkbûyî

goncal kortal, çalgongil [I] cureyekî goni-

yan e *"gongil çiqas holbe, dê li cihekî rast bise-kine"

gongil [II] 1. qat bi qat 2.gustikên porî

gonî gûnî *"goni, tu carîdi bin berfê de namîne"

gopal 1. ço 2. þiva kudestika wê heye 3. þivaserkevan *"darê bi strî,nabe gopal"

gopîtik lûtke, zîrwe

gît

gor 1. qebr, mezel, meq-bere 2. kortal *"kes, na-keve gora kesî"

goran mêrg û çîman gorangeh mêrga ku bi

kêrî bêhnvedan û sey-ranan tê

seyrangehgoranî 1. kilam, stran

2. zaravayeke kurdî yegore lixwekirina piyangorevan 1. kesê ku go-

reyan çêdike 2. kesêku qebrên miriyan di-kole

goristan cihê ku qebr lêtên kolan û mîrî lê tênçalkirin *"mirov diçeserdana goristanê, daku gora wî jî tê de hebe"

gorî 1. qurban 2. fedakar-ez gorî ez qurban, ez

xulamgorîçe kêlika gorêgorn 1. mala ku havînê tê

bikaranîn; sermiyan 2.hevþiyê sewalan

gornebaþ pîþekarê diziyagoristanan

gosan cureyekî mêþan eû diþibihe mêþhingivan

gosartme 1. rezîl 2. ele-wat 3. rêþkenî

goþe 1. guçê ku qiraça wî45 derince ye 2. çim 3.fetl, zivir

goþebend qiraca ku en-dazeya wê 45 derece ye

goþepîv alava ku pê qey-sa guçan tê pîvan

goþkar solbendgoþt tebeqeya ku li ser

hestiyan hêþîn dibe*"ber goþtê çûyî nakeve,ber ser û piyan dikeve"

-goþtê nerme goþtê bê-hestî

-goþtê hêrayî goþtê hûrhûrkirî

-goþtê heram 1. qelew-bûna bêteþe 2. goþtêser mûziya mêran aberiya sinetkirinê

goþtfiroþ pîþekarê firoti-na goþtî; qesab

goþtî goþtê hiþkirîgoþtpere cenîngoþtxur sewalên ku de-

bara jiyana wan tenêgoþt e û nikarin biçêrin

gotar 1. meqaleya wêjeyî2. nutuq

gotebêj 1. hevpeyvîn 2.nîqaþ

gotegot 1. qîl û qal 2.deng û behs 3. qirtevirt*"bi gotegot, mirov na-çe cot"

gotin [I] 1. soz 2. biryar3. peyman *"mêr ew eku bibe xwediyê gotinaxwe"

gotin/dibêje/bibêje [II]1. axaftin, peyivîn, xeberdan 2. salix dan 3. þehi-tandin *"gotin: 'bavê

145

gotin

146

te siwaran kuþt an peya-ran'; got: 'wekî kuþtin, hasiwaran, ha peyaran' "

gotindar 1. axivger 2.xeberdayî 3. salixdayî

gov 1. gol 2. gomgovan kesê ku bûyer bi

çavê xwe dîtiye; þahid,guwah, gove

-govanê dîtî û bînayî þa-hidê ku bi çavê serê xwebuyerek þopandiye

govanî þahidtî, guwahîgovan-name girove û ni-

vîsarên li ser bûyerangove govangovetî govanîgovend dîlan, zemawend

*"govend, bê deng na-be"

-govend gerandin dîlangirtin

govendger sergovendî,kesê ku dîlanê digerîne

goyende 1. kesê ku ve-dibêje 2. salixdayî *"go-yende têr xwar, dê destbi salixan bike"

goyger pîþekarê goglîsti-nê; gogbaz

goyinger nobedar, pandîgoyîn [I] rêza nobetê,

dora payînêgoyîn [II] balindeyeke ji

malbata pepûkan e guçl 1. komeke fêkiyên bi

çiqilekî ve 2. gûþî *"bavrezek da lawî, lawî guç-

lek tirî neda bavê"guh endamê bihîstinê

*"hêþtir çiqasî ji hev dûrherin jî, guhê wan tim liser hev e"

-guh birin 1. hetikandin2. veçirçirandin

-guh dan 1. jê bihîstin 2.bala xwe dayîn

-li ber guh ketin 1. pêhesîn 2. haj pê hebûn

-guh lê dêrandin 1.(guh) bel kirin 2. payîn

guhar xemla ku jin bi gu-hên xwe ve dadiliqînin*"Xwedê, guharan dideyên biguh"

guhan endamê þîrî yê se-walan

-guhanê xwe kirin nêzîkîzayînê þîr ketin guhanan

guhbel 1. guhrep 2. sî-xur, casûs

-guh bel kirin ji xerabiyêre bihîstin

guhçik nermegoþtê guhîyê ku guharê davêjinê

guhdar kesê ku dibihîzeguhdarî têgihiþtina sali-

xan *"guhdariya dere-wan xweþ e, lê bawerkiri-na wan ne xweþ e"

-lê guhdarî kirin 1. jêbihîstin 2. gotin jê sehkirin 3. bal xwe danê*"berê guhdarî bike,paþê xeber de"

guhdêr 1. hiþyar 2. bal-

gotindar

147

gulebûk

dar 3. bisemtguhdirêj ker, çarsim axa

*"ji bo ziyandayîna xwe-diyê xwe, guhdirêj, mi-rinê jî dide ber çavênxwe"

guhertin/diguherîne/biguherîne 1. guhêztin2. þûna yekî yeke dindanîn

guher 1. warê ku pez lêmexel tê 2. meydanakomkirina sewalan *"bi-zina belek, þivanê kulek,êvarê bi hev re tên gu-hera teng"

-li guherê man 1. li qadêbêxwedî man 2. bi kêrîtiþtekî nehatin

guherbar tiþtê ku dirûvêxwe diguhêzîne nifþekedin

guherîn [I] 1. guhêzîn2. qelibîn

guherîn(guhertin)/digu-here/biguhere [II] 1.teþeyeke nû girtin 2.dirûvekî din girtin

guherînkar sedemkarêqelibînê

guherto awayekî cihê êheman dirûvî, dirûvekîciyawaz ê heman tiþtî

guhêrgeh dezgeh an jîfiroþgeha guherîna di-ravan; seraf

guhêzbar tiþtê ku neqlû sewqiyata wê zû û

hêsan tê kiringuhêztin/diguhêze/bi-

guhêze 1. guhertin 2.wergerandin 3. neql ki-rin 4. ferehte kirin *"ga-yê reþ, çêrmê xwe na-guhêze"

guhgiran kesê ku baþ na- bihîze

guhmertal guhmezinguhnedar 1. serhiþkê

bêxem 2. bêxemê sersarguhnelî di giyandaran

de daxwaza têkiliya za-yendî

guhrep guhbelgul 1. cureyekî kulîlkan e

2. navê kulîlkekê ye*"biçûkê salê, gula ma-lê"

gulan meha pêncemîn asalnameya zayînî ye*"gulan e, dew li cemhemûyan e"

gulav ava gulê ya ku ji bobêhndana wê tê bika-ranîn

gulçîsk gurçikguldank derdanka ku

gulan tê de datîninguldeste berhevoka kar û

xebatên wêjeyîgule fîþenggulebaran kirin 1. fîþeng

lê reþandin 2. agir serpiþtê pê xistin

gulebûk cureyekî kulîl-kan e

148

gulegenim simbilgulendam bejnziravgulik 1. þirik 2. porik

3. kulîlkgulimîn/digulime/bigu-

lime 1. elametên jînda-riyê nîþan dayîn 2. hi-limîn

gulî 1. çiqilê darê 2. porêhûnandî *"gulî dirêj e,hiþ qirêj e"

gulîfk biskgulîvandik telaþê tayîgulîzerînî jina ku porê

wê yî çûr gûlîkî hatiyevegirtin *"gurî dimire,dibe gulîzerînî"

gulkelem cureyekî sew-zeyan e û pijandî tê xwa-rin

gulp 1. bilq 2. ji niþkê ve3. qurteke vexwarinê

gulpik 1. gupik 2. hemûseriyên ku diþibihinserê derzîreqê

gulþen gulzar gulte 1. stûn 2. bêra ke-

lekvanan 3. darê kuserê wî wekî tîpa T’yêye, topal didine binmilên xwe û pê bi rê vediçin

-gulte kirin (da ku xweber giraniyê ragire)stûn danîn bin garîteyî

gulzar baxçeyê gulanguman [I] 1. ewlehî 2.

hêvî *"gumana xwe, ji

Xwedê mebire"guman [II] þik, þubhegum qurteke vexwarinêgumanbar bûn di bin

þikê de bûnguman kirin tê de ketin

þikêgumgumok cureyekî se-

walên bejî ye û diþibihemargîseyê

gumlat 1. cîsim 2. tiþtêhiþk

gumrik 1. bihura peretî2. saziya ku hawirde ûhinardeyên welêt diþopî-ne û mîhengê didê

gumþ 1. parî 2. hopgun hêlik *"heke gunên

meta min hebûna, mindê jê re bigota: apo"

gunc lûleya avê a binerdîguncan 1. munasib 2. pê-

kan 3. lêhatîgund cih û warê ku ji

çend malan pêk tê (ji ta-xê mezintir û bajarokîbiçûktir e) *"melayê nex-wendî, digere li navgundî"

gundî þênî û dêmanên kudi wargehên kêmjimarde dijîn *"gundî li hevnexin, romî têr naxwin"

gundwar derebajar, cihêku ne bajar e

gundwarî derebajarîguneh sûc, tawan-guneh daweþandin 1.

gulebûk

tewbe bazar kirin 2. gu-nehê xwe kirin

-guneh pê hatin 1. dil pêþewitîn 2. dil ber derne-ketin, heyf pê hatin

gunehkar tawanbargunekî kesê ku bi hêlik-

reþê ketiyeguneng belengazgungilî 1. gustikgustikî

2. badayî 3. gurbizgupik 1. panî 2. lûtkegur [I] cureyekî hey-

wanên dirinde ye û diþi-bihe kûçikan *"çêlikênguran, ji mirovî re nabinbira"

-gurê manco gurê efsûnîyê çîrokan

gur [II] 1. zindî, jîndar2. herikbar

-gur bûn 1. holepît jêrabûn 2. zêde bûn

-gur kirin 1. alafa êgirpirtir kirin 2. zêde kirin

gurandin/digure/bigu-re 1. post kirin, çerm jêvexistin 2. qutqutî ki-rin, pir lê xistin

gurc þidiyayîgurc bûn þidîngurc kirin þidandingurçik du endamên ku

di piþta mirovan de ne*"mirov dilî nede, gur-çikê naxwe”

guregur 1. dengê bayêxurt 2. dengê erebeyan

*"bayê gurgurî, weke ji-na virvirî"

gurêx 1. dir, gurxenêq 2.segê ji gurên kedîkirî

gurg navenda tevnê ya kuraçandinê digerîne

gurî [I] keçel, serût *"gu-rî dimirin, porsor dibin"

gurî [II] 1. cureyekî nex-weþiya çêrm a ku enda-mê gurî her dixwire û qa-lik dide 2. kesê ku bi vênexweþiyê ketiye *"kesîqala guriyî nedikir, rabûdi devê kaniyê de gû kir"

-gurî bûn bi nexweþiyaxwiranê ketin

gurîkî 1. weke guriyan2. bi çepelî

gur kirin 1. alaf pê dan2. agir geþ kirin

gurkî 1. weke guran 2. biêrîþeke hovane *"bixwegurkî, rabe mêrkî"

gurmij hucûm, êrîþgurmijîn/digurmije/bi-

gurmije hucûm kirin,êriþ birin ser

gurmist kulm, mistgurz 1. baqeke mezin a

giyayê dirûtî û xurom-kirî 2. çekeke cengî yaku diþibihe þiveke serço-max a mezin lêbelê he-sinî û pîjpîjî ye

-gurz kirin 1. (giya) wekebaqeke mezin bi keys ki-rin 2. (bar) par bi par bi-

149

gurz

150

lind kiringustik di por de rewþa

qatqatîbûnê gustîl xemla ku dikine ti-

liyan guþpan guzvangut bûn 1. (di av û heriyê

de) çikilîn 2. (bi kûrî ûhûrî di ramanê de) hêni-jîn

guv (di zimanê zarokande) 1. erebe 2. makîne

guva guva hêdî hêdîguvaþtek alava ku mêwe-

yan diguviþîne û jê avawan derdixe

guvaþtin/diguviþîne/bi-guviþîne 1. pihêt girê-dan 2. vepincirandin 3.þidandin

guveguv dengê erebe ûmakîneyan

guwah dîtiyê buyerê yanjî bihîstiyê gotarê; govan

guwahî karê ku dîtiyêbuyerê yan jî bihîstiyêgotarê dike;govanî

guzar geþt û seyranguzargeh bihurguzik gûþiyê berên dara

qajêguzim 1. pihêt 2. muh-

kem û þidiyayîguzvan alaveke kinc-

dirûyan e; guþpan

gû gemara însên *"gû jî,ji gênim e"

gûdele 1. kesê elewat ûbêkêr 2. kesê qilêr

gûgerîn cureyekî kêzikênku ji gemarê gogan çêdi-ke û digerîne

gû kirin gemar kirin, rîtingûlik cureyekî çêreyê

ye û pijandî tê xwaringûmez serbanê girover ê

ku nîvçemberkî ye; qubegûmik ji aliyê hundir ve

serê tiliyan gûn 1. reng 2. boyaxgûnî çêreyeke bistrî ya û

dikine ardefa êgir; gonî gûse dasîgûsî 1. xurnûk 2. cureye-

kî giyayê bistrî yegûstêr kevirê esmanîgûstêrk cureyekî bihukan

e û þevê pê dikevingûþî çiqilekî tijî yê tiri-

yan; enqûdgûz gêz *"bextê mêran

gûza pûç e û pireya þi-kestî ye"

gûzan hesinê tûj ê kupê pirça çêrmî tê kurki-rin

gûzek cot hestiyên kudi her kêlekên piyênmirovan de ne; gêzik

gustik

151

h/H tîpa dehemîn a alfa-beya kurdî ye; dengda-reke ku cîderka wê ez-mandevî û qirikî ye,awayê belavbûna wênîvdengdêr e

ha! [I] çi yeha [II] kîteyeke ku di wa-

teya /wergire/yê de têbikaranîn (ha ji te re)

ha … ha … [III] ew jî dibeû a din jî dibe *"ha dihûr de, ha di tûr de"

hacet 1. alav, halet 2.pêdivî *"barê hacetan,kes nikare rast bike"

haf 1. huzûr, pêþber 2.qad, meydan

-di hafa Xwedê de di hu-zûre Xwedê de

hal rewþ, temtêl *"hekebêyî mala me, tu dêbibînî halê me"

-halê kûçikan rewþa dij-war

-ji halê xwe razî bûnqîma xwe bi rewþa heyîanîn

-hal û wext xweþ bûnmaldar bûn

halan 1. awaz 2. newaya

bilind *"halana dilan, jihalana bayî xurtir e"

-halan dan 1. awaz berzkirin 2. bi newayeke bi-lind qîjîn

halet amûr, alav-haletên avasaziyê ala-

vên înþaetanhalxweþ 1. dewlemend

2. têrxwarîhan [I] 1. teþwîq 2. niç,

navtêdan-han dan 1. teþwîq kirin

2. nav tê dan, niçandinhan [II] kîteyeke ku wa-

teya cînavkên þanîdanêxurt dike wek: ew/evwê/vê mala han

handêr 1. teþwîqkar 2.navtedayî, niçandî

hanê ha, hanhangaj kotanê ku sewa-

lan davêjinê û pê erdêcot dikin

hanzûka pir bi lezgînîhar [I] zordesthar [II] kesê ku bi nexwe-

þiya hiþalozî û hoviyêketiye, derdeseyî

-har bûn 1. hov bûn,wehþî bûn 2. dîn bûn 3.

H

ji rê derketin *"jina bê-kes har dibe, mêrê bê-kes jar dibe"

-har kirin 1. hov kirin 2.axozî kirin 3. newan ki-rin 4. dîn kirin û ji rêderxistin

hasilat 1. derhat 2. hil-berîna ku tê berhevkirin

haþ 1. sakin, aþt 2. tebitî-haþ bûn 1. aþt bûn, sa-

kin bûn 2. tebitîn-haþ kirin 1. aþt kirin 2.

tebitandin 3. asayî kirinhaþa derî hafê-haþa ji huzûrê derî hafa

camêranhaþiye/haþî nivîsên li

kêleka rûpelêhatin/tê/bê [I] 1. bûn 2.

rûdan 3. qewimîn *"hatji newalê, bû xwediyêmalê"

-hatin holê 1. qewimîn2. rûdan 3. çêbûn

hatin [II] dexl û debarhator mîrkutê ku kils pê

tê kutanhavên meya, firþik, he-

vîrtirþ *"bê havên, þîrto nagire"

-havên bûn meyîn-havên kirin meyandinhavil [I] 1. sûd, kelk 2.

meslehet, berjewendîhavil [II] bandor, tesîrhavil [III] 1. biryar 2.

pêwendî

havildar pêwendîdarhavî 1. sersar û axozî,

derbider û aware 2.dînik 3. peza ku ji keri-yê xwe vediqete û di-gihêje keriyekî din

havî bûn derbider bûnhavî kirin derbider kirinhavîn werza germê, tavis-

tan *"her çi jar e, li havî-nê jî sar e"

havîngeh malên ku havî-nan tên bikaranîn; ser-miyan

havlêk gêzî, siqayîlhavrî bermaya xwarin û

vexwerinêhawar 1. îmdad 2. ban-

gawaziya ku pê dest-yarî ji cihekî tê xwestin

hawar hatin ji bo kesêdi tengavîyê de dest-yarî hatin

hawar gihandin rewþaaliyê di tengaviyê deragihandin aliyê dest-yar

hawar kirin 1. (bi dengî,nivîskî an ji bi riya ra-gihandinê) destyariyalezgîn daxwaz kirin 2.qîjîn û gazî kirin

hawir doralîhawirde bûjenên ku ji

derve hatine standin;îdxalat

hawirdor dorhêlhawirparêz dorhêlparêz

152

hasilat

153

hawîd palanê ku davêjinser piþta hêþtiran

hawran puþiya bêmil aku di ser kincan de têwerkirin

haxam keþeyê cihûyanhay 1. xeber 2. salix 3.

melûmat 4. agehî *"zi-kê têr, hay ji yê birçîtuneye"

-hay jê hebûn 1. haj pêhebûn 2. pê hesîn 3. pênasîn 4. tê gihiþtin*"ber bi mino, hay jê tu-no"

haydar 1. pêhesiyayî 2.xeberdar 3. têgihiþtî

haydan bergirîhaydar bûn 1. pê hesîn

2. jê xeberdar bûn 3. têgihiþtin

haydar kirin 1. pê he-sandin 2. jê xebardarkirin 3. sergihayî kirin

haylime teqereqhazir 1. amade 2. eywez

*"behsa gur dikin, gur jîhazir e"

heb 1. lib 2. kit-heb ji hebê neqetandin

bênavber yeko yeko lipey hev rêz kirin

heba 1. beytu 2. dêrzbûyîheba bûn dêrz bûnheba kirin dêrz kirin heban derdanka ku xwa-

rina þivên tê de tê danîn;eyarê þivaniyê

-hebana xwe vajî kirin/daweþandin 1. bi qasîzanîna xwe axaftin 2. biqasî hêza xwe tev gerîn

hebirman hinarê hiþkirîhebiþandin/dihebiþîne/

bihebiþîne 1. vegemi-randin 2. bi çavçilî da-qurtandin

hebosan cureyekî çêreyaku jê eraqê jî çêdikin

hebreþ mendika toraqêhebûn/heye/hebe 1.

xwedî bûn 2. berdestbûn 3. giyanewer bûn*"çiya, bi ser hev re he-ne"

hebûn-nasî retkoka kusedema hebûnê wekî ar-manc dibîne

hec di rojên wê yên diyarde serdana Mala Xwedê*"hec, bi silavan qebûlnabe"

hecel derhata aborîhechecik/hecîreþk cu-

yekî çivîkên ku diþibiheleqleqan; dûmeqesk

heciqandin/diheciqîne/biheciqîne pelixandin

heciqîn/diheciqe/bihe-ciqe pelixîn

hecivandin/dihecivîne/bihecivîne tevizandin

hecivîn/dihecive/bihe-cive tevizîn

heciz gerew, barimteheciz kirin gerew girtin,

heciz kirin

barimte kirinhecî kesê ku di rojên ta-

wafê de çûye serdanaMala Xwedê

-hecî poþman 1. kesê kuhanzûka ji sozê xwe ve-digere 2. kesê ku hanzû-ka ji tewbeya xwe vedi-gere

heç 1. þop 2. tûþ-dan ser heça xêrê di ri-

ya qenciyê de meþîn-di heça nebaþan de têk

çûn tûþî nepakan hatinû ziyaneke xedar dîtin

heçî darekî devçeqel ê kuwekî Y'yekê ye û bi serêwerisan ve dikin *"heçi-yê feqîran, qeliþî ye"

-heçî lê qeliþîn tûþî bê-yomiyekê hatin û feþk likarê sewirandî ketin

heçî ku (her çi ku) 1. herkî hebe 2. her çi hebe*"heçî ku li hespê heva-lan siwar e, herî peyaye"

heçik heçîheçko ma qeyhed tixûb, sînor-hedê xwe zanîn hay ji sî-

norê tevgera xwe hebûnhedar 1. biryar 2. tebat

3. aþtîhedirîn/dihedire/bihe-

dire 1. biryar wergirtin2. tebitîn 3. aþt bûn

hedîs hemû gotin, kirin û

çespandinên ku bê de-rew ji Cn. Pêxember e-leyhiselam hatine ragi-handin

-hedîs riwayet kirin (jiCn. Pêxember eleyhise-lam) salixên rasteqîn ra-gihandin

hedîse bûyer, rûdanhedûr bilîn, haþî-hedûra xwe anîn pê

bilîn û haþ bûnhedûrî aramî û aþtî-hedûrî pê anîn bêhna

xwe pê fireh kirinhefidandin/dihefidîne

/bihefidîne nixamtinû veþartin

hefidîn/dihefide/bihe-fide nixumîn û heyibîn

hefik qurtik, gewrîhefsar 1. bendê serê hey-

wanan ê bê devgem 2.rêvebiriya kar û baran*"bûk li ser hespê ye,hefsar li destê wê ye, hêjî kes nizane qismetê kêye"

hefsûdan cureyekî çêre-ya ku dikine nava to-raqê; mendik

heft 1. hejmara piþtî þe-þan û beriya heþtan 2. ji-mareya 7'an *"heft çî-rokên hirçê hene, herheft jî ser hermiyê ne"

-heft bavan jê dûr bûnqet têkiliyeke eqrebatiyê

154

hecî

155

helal

pê re nebûnheftane destheqa keda

heft rojanHeftbira komstêra ku bi

heft stêrên xwe ve wekçoçikê ye; Termê Merxê

hefte/heftî her heft rojêndemê

heftek ji heft paran parekheftem(-în) di rêza hef-

tan de hefteyî her heft rojan ca-

rekêheftê 1. deh heb heft 2.

jimareya 70'îheftok lîstikeka ku bi be-

ran tê lîstinheftreng keskesorheftûzk kînorheftyar keftar *"heft-

yar, bi axiftina xweþ jikunê derdikeve"

heger heke, gerhej [I] 1. çiqilekî darê 2.

giyayekî stûr û peraþ îwekî çiqilekî darê

-hejek di stûyî de dançiqilekî serperaþ di stûyîde werkirin

-bi hejan agir vemiran-din bi çiqilekî serperaþagir damirandin

hej [II] 1. leq 2. liv 3.lerz û ricaf *"rovî ne-diçû qulê, hej dida teri-ya xwe"

hejale 1. eware 2. lawaz3. pejmûrde 4. yax

hejandin/dihejîne/bi-hejîne 1. bi ba kirin 2.lerizandin 3. leqandin4. ji cih livandin

hejar 1. feqîr, xizan 2.bêkes, belengaz

hejarî 1. feqîrtî 2. bêkesîhejde 1. hejmara beriya

nozdehan û piþtî hefde-han 2. jimareya 18’î*"hejdehê adarê, milya-ket hatin xwarê, gazî ki-rin biharê"

hejesor sincîdhejhejok 1. sist, xav 2.

livlivok, leqleqokhejik çiqilên ziravik ên

badayîhejijîn/dihejije/biheji-

je 1. weþweþîn, milmi-lîn 2. qirqilîn

hejîn/diheje/biheje 1.bi ba bûn 2. leqîn 3. le-rizîn 4. livîn *"çiya, bihejînê hilnaweþe"

hejîr cureyekî fêkiyan ehejmar reqem, jimarehejmartin/dihejmêre/

bihejmêre 1. jimartin2. bireqem kirin

hekandin/dihekîne/bi-hekîne 1. kolan 2. lêgerîn

heke eger, ger, ku *"he-ke deþt e, heke zozan e,rêberê pêz þivan e"

helal tiþtê ku Xwedê kiri-na wî azad kiriye *"kes-

156

ba helal, ji karkeran reava zelal e"

helal bûn ji aliyê Xwedêde azad bûn *"heram, jiçu kesî re helal nabe"

helaltî rewþa helalbûnê*"bingeha hevaltiyê, ba-werî û helaltî ye”

helal kirin ji aliyê Xwedêde azad kirin

helale guleke sor ehelan cureyekî kevirên

ku zû tê darotinhelandin/dihelîne/bi-

helîne 1. bi tîna germêherikbar kirin 2. rehnkirin 3. binevat kirin

helar pîta êgirhelaw 1. xwarineke ku ji

ard, rûn û þêkir tê çêki-rin 2. þirînayî *"helaw,ji þîrêzê çênabe"

helbest xebata wêjeyî yaku ristên wê kin in û libin hev tên rêzkirin;þiêr

helbestvan nivîskarê hel-bestan; þair

helboqe xelboqehele [I] 1. xeletî 2. çewtîhele [II] nêçîra bi komekîhelebez 1. bi lezgînî, bi

leza bê 2. karê ku li serpiyan û bê tidarek hatiyeamadekirin

helecan tepîna dilîhelekok cureyekî çêreya

çolê ye *"diyariya þivên,

helekok e"heleþe kesê xemsar ê ku

her çi bikeve destan xi-rab dike

helisandin/dihelisîne/bihelisîne 1. virçiqan-din û tepisandin hev 2.(dirûvê resen) guheran-din û wergerandin tiþte-kî din

helisîn/dihelise/biheli-se 1. virçiqîn û tepisînhev 2. (dirûvê resen) xe-ra bûn

helî 1. nîvî 2. nivîþkan3. ne gewherî

helîn/dihele/bihele 1.bi tîna germê herikbarbûn 2. rehn bûn 3. (re-senî) winda bûn *"berfdihele, erd dimîne"

helîse tiþtê ku hatiye gu-herandin û wergeriyayehêvîrê wî tiþtî

-helîseya kartolan kar-tolên ku piþtî kelandinêkirine pestîl

helkehelk/hilkehilk 1.bi zorî hildan û dayînahenaseyê 2. bi rev û bez

helmet 1. hucûm, êrîþ 2.çalakî

helperest 1. ezperest 2.berjewendîperest

helwest 1. temtêl 2.rewþ 3. rayîþ 4. bertek

-helwesta hevpar di tev-gerê de yekitî

helal bûn

157

-helwest girtin bertek nî-þan dan

hem [I] pêþgireke ku wa-teya tevahiyê dide pey-vê, mînak: hemvelatî

hem [II] dualiyê dide he-vokê, mînak: hem þaþ ehem jî faþ e

hema 1. di wê heyamê de,tafilê 2. ewqas jî têrê di-ke 3. xem nake *"bipê-je, hema hê jî birêje"

hemam serþoka gelemper*"hemam, bi tir û fisangerm nabe"

heman 1. eynî 2. wekî yadin

-di heman katê de di ey-nî saetê de

hemandin/dihemîne/bi-hemîne 1. çît kirin 2. jibo ku qedexetiya tiþtekîdiyar bibe li dorê qûç ûdiyarde danîn

hemayîl niviþta ku davê-jin stûyî

hember [I] 1. dij 2. aliyêdin, muqabil

-li hemberî min muqa-bilî min, pêþpalî min

hember [II] hevrazhember [III] bergind,

bergîdanhembêz paþil, paxilhembêz kirin paþil kirinhemd pa û pesna ji bo

Xwedêhemdem 1. hevdem, hev-

çax 2. hevalhemdemîtî 1. hevdemtî,

hevçaxîtî 2. hevtementîhemete 1. muhafeze 2.

berevanî-ji bo hemeteyê ji bo her

îhtimal û bilaniyêhemete kirin 1. muhafe-

ze kirin 2. berevanî ki-rin *" xwe ji moriya ku-lek hemete bike"

hemî hemû *"hemî çêlektên dotin, hemî gotinnayên gotin"

hemû 1. giþt 2. bêkêma-sî *"hemû mêr, nabinþêr"

hemwate di heman meh-neyê de; hevmehne

hemwelatî di heman we-latî de kesayetên civakê;hevwelatî, memleketî

hemzik 1. ji heman zikî(xwiþk û bira) 2. cureye-kî xwarina kurdî ye

hemzir kerê biçûk ê xurthenarîn/dihenêre/bihe-

nêre hinartinhenase 1. nefes, neks,

2. bêhnhenc (r) nîþaneya bendikê

ya ku di navbera du pey-van an hevokan de têdanîn, (-)

hence 1. cihê qetînê yîzirav 2. cihê tenik ê kuþikestina wî nêzîk e

-li ser henceyekê ye 1.

hence

ber mirinê ye 2. ber hil-weþîn û rûxînê ye 3. he-ma dike ku bikeve 4. dixetereyê de ye

hendef 1. cihê ku pêþve-çûn tê de xetere ye û pirkûr e; hence 2. kendalêkûr ê bi xetere

henderan 1. qurbetî 2.bêganetî 3. penaberî

hendese zanista endaz-yariyê; mîmarî

hene ecîneke ku tiliyênbûkê pê tên rengkirin

henek 1. tirane 2. tinaze3. laqirdî *"henekê wîhenekê hirçan e"

henekbaz 1. laqirdok,2. tiranekar

henek kirin 1. galte pêkirin 2. laqirdî pê kirin

-henek pê kirin pê tiranekirin, laqirdî pê kirin

heng [I] mêþa hingiv,mêþhingiv

heng [II] di artêþê dedesteyeke pir giran e

hengame 1. sûresat 2.heys û beys

hengkuj cureyekî gulan ehengur þevereþhepik alaveke tevn-ra-

çandinê ye; kergîtheq 1. maf 2. biha 3. de-

man *"cêr nû ye, kesnabêje heqê wî çi ye"

-Heq Teala Xwedê Tealaheqaret neheqî

-heqaret lê kirin neheqîlê kirin û biçûk xistin

heqdest 1. mehane 2.destmiz

heqîbe 1. xurcik 2. kîs3. heban

her 1. giþt 2. bi berde-wamî

-her car tim, hemasa-her çawa bi çi awayî he-

be-her çend her çiqas-he çiqas çi miqdar hebe-her dem 1. her çax 2.

her wisa-her gav û du gav tim û

hemasa, bi minasebet ûbê minasebet

-her ji çi be sedem çi be-her kes mirov giþ *"her

kes, gurê roja xwe ye" -her tim her dem, her

çax *"kêm kêm bixwe,her tim bixwe"

-her tiþt bêkêmasî hey-ber giþt

-her û her heta hetayê-her wekî din/hwd he-

mû tiþtên ku diþibihinvê rewþê wekî wê tênhesibandin

hera 1. pirtir 2. dîtir 3.bêtir

-hera bedew (mêza) be-dewtirîn

heram 1. qedexeyên Xwe-dê Teala 2. qirej û mir-dar *"jina bi mêr, mêr di

158

hendef

159

heriþandin

ser re heram e" heram bûn 1. (ji aliyê

Xwedê de) qedexe bûn2. qirêj û mirdar bûn*"Behra Wanê, bi devêtajiyekî heram nabe"

heramî 1. qedexebûyî 2.diz, çilfis *"çil heramî,nikarin rûtekî biþêlînin"

heran çol û berîheraret 1. tîn 2. sênc 3.

germahîheraþ keça xamaherbilandin/diherbilîne

/biherbilîne (bend) lihev alandin

herbilîn/diherbile/bi-herbile (bend) li hevalîn

herc û merc keft û lefthereþe tehdîd, gef û gurhereþe lê kirin 1. tehdîd

kirin 2. gef û gur lê xwa-rin 3. diran jê re sîqan-din

hereþo 1. teqereq 2. qî-jevîj

herewer movika ku duhestiyan digihîne hev

herewez 1. paletiya na-noziko 2. karê hevpar

herewezî hevparîherewezî kirin bi hevparî

tev gerînherewezkar kesê ku bi a-

wayekî hevpar hin karandigerîne

herez aþît, þepe

herêm dever, mintiqeherêmkî li gor mintiqe-

yekê; deverîherf tîp *"heger ders be,

herfek bes e"hergavî bi awayekî dom-

dar; daîmîherheyî heta hetayê;

sermedîheridandin/diheridîne

/biheridîne dil þikan-din

herifandin/diherifîne/biherifîne heriftin

heriftin/diherêfe/bihe-rêfe 1. rûxandin 2. hil-weþandin

herifîn/diherife/bihe-rife 1. peritîn 2. piþirîn3. xera bûn

herikbar rewan, carî-çîrokeke herikbar çîro-

keke lihevhatî a bênav-bir

herikîn/diherihe/bihe-rike 1. (av) kiþîn û çûyîn2. bêastengî teþe girtin*"av, ber bi avaniyê vediherike"

herimandin/diherimî-ne/biherimine 1. ber-hewa kirin, berba kirin2. feliþandin 3. qede-xe kirin 4. dêrz kirin5. berevajî kirin

heriþandin/diheriþîne/biheriþîne 1. çêrmê serspîldax kirin 2. qalikê

ser jê birin 3. (rûmet) þi-kandin û birîndar kirin

heriþîn/diheriþe/bihe-riþe 1. çêrmê ser selixîn2. qalikê ser zede girtin3. (rûmet) þikîn û bêqedrbûn

herî [I] xweliya ku bi avênerm bûye *"jina ne-qenc, heriyeke sar e"

-herî di dêst de bûn zêrher çi kirin jê qezencekepir zêde bi dest xistin

herî [II] 1. pirtir 2. dîtir3. bêtir

-herî mezin (nêrza) me-zintirîn

herîkêl (piþtî avdanê)kêlana zeviyên birincîdi nav heriyê de

herîkêl kirin (birinc) dinav heriyê de çandin

herîrêtik 1. hezge 2.heriya herikbar

herk 1. kiþîna avê 2. ge-rîna gêrebayî

hero 1. her roj 2. herdem *"bûka metê, heroli dawetê"

hersim tiriha negihiþtî;besîre, þilûr *"bav her-simê dixwe, diranê lawîdiseqînin"

herûm sewala ku asê di-be û diengire

herwe 1. belaþ 2. bêdiravhes 1. hîs, hest 2. sehekhesab 1. hejmarnasî 2.

di kar û baran de bikara-nîna reqeman 3. tedbîr*"heçî neke hesaban, di-bîne ecêban"

hesab kirin 1. tedbîraxwe kirin 2. jimartin*"hespê xwe nal bike,paþê riya xwe hesab bi-ke"

hesan kevirê tûjkirina a-lavên qutkirinê; xar

hesan kirin 1. xar kirin2. tûj kirin

hesibandin/dihesibîne/bihesibîne 1. hejmar-tin 2. nav lê kirin 3.texmîn kirin *"êvarê, hîvxwe roj dihesibîne"

hesin madenê ku jimarawî ya atomî 26, giraniyaatoma wî 55.847, siftiyawî 7.8, kurteya wî yalatînî Fe ye û di 1510 de-receyî de jî dihele *"he-sinê kêrê ji hev û du be,ji hev û du naxwe"

hesincaw alavên ji hêsinîhesinkar kesê ku hesinan

li gorî endazeyekê ro di-ke

hesinkêþ lajwerdê ku he-sin û polayê kaþî xwe di-ke

hesk/hesik kefçiyê me-zin ê ku xwarin pê tê tev-dan û valakirin; kefçe*"dîzikê got: 'ez rind im';heskê got: 'di te de dige-

160

heriþîn

161

rim' " -heska nav malan kesê

gerok û navmalagerîhesp lêsiwariya ku ji kerê

mezintir e û nêrê mehî-nê ye *"dostê kevn, hes-pê zînkirî ye"

-hespê sêwak hespê revo-hesp pê re bezandin pê

re ketin pêþbirkê û hev-rikiyê

hesret 1. keser 2. xwe-ziya dûr; bêrî

-hesret kiþandin ji zûde li benda tiþtekî manû lewma axîn kiþandin2. pir bêriyê kirin

hest 1. hêza pêderxisti-na tiþtên nedîtî yên kubi sehekan tên zanînwekî serma, çêj; hîs 2.hêza pêderxistina tiþ-tên razber ên wekî e-vîn, kîn û hwd

-hestên yekî birîndar ki-rin dil þikandin, gêwilþikandin, êþandin

-hest pê kirin 1. hîs kirin2. tê derxistin

hestan stranên koçik ûdîwanan

heste alava ku pê agir têpêxistin; fendek

hestem kevirhestehestiyar 1. hîstenik, bi-

hîstyar 2. dilþewitîhestî parçeyên sext ên ku

di lêþ de ne û giyanewe-

ran li piyan digirin *"jiber segan, namîne hes-tiyên kewan"

-hestiyê hinarike hesti-yên ku di her du aliyênrû de ne

-hestiyên qorikê hatinjimartin bûn kelaxêrût

hestîhêr 1. hestîkoj 2.bi hêrs û rik

hestîn/diheste/biheste1. tê derxistin 2. hîs ki-rin

hestîvk bêrika ku nanêfirinê pê tê derxistin

hesû heþûhesûd 1. dexes 2. çavne-

bar 3. kumreþheþ dermanekî alazkî

hêþîn ê ku êþên dêv ûdiranan dibire

heþandin/diheþîne/bi-heþîne 1. dagirtin 2.tijî kirin

heþaþ 1. beþûþ, devbi-ken 2. rûgeþ

heþifandin/diheþifîn/biheþifîne (dema nivî-sandinê) midad belav ki-rin

heþr 1. roja mehþerê 2.sûresata giran

-heþr û neþr 1. roja he- sabdana qiyametê 2.pir zêde, miþt tijî

heþt 1. hejmara piþtîheftan û beriya nehan

heþt

2. jimareya 8'anheþtek ji heþt paran parekheþtem(-în) di rêza heþ-

tan deheþtê 1. deh heb heþt 2.

jimareya 80’yîheþtirme sewaleke ling-

dirêj, bibask û girs a kudi erdnîgariyên germ dedijî, baskên wê bi kêrîfirînê nayên lê pir bezaye

heþtpê ajaleke zeryayîye; extebot

heþû pembûyê ku di na-vîna rû û betên de têbicihkirin

heta bi qasî maweyekedîyarkirî û carinan jî ne-diyarkirî *"heta ku corast nebe, av tê re naki-þe"

-heta îro ji mêj ve taniha

-heta hetayê 1. her ûher 2. bêdawî

hetar pîþekarê kevirbi-riyê

hetav zerekiya tavêheter îsrar û pêkutîheter kirin îsrar kirinhetik rezalet-hetika yekî birin bêzar

kirinhetikandin/dihetikîne/

bihitikîne 1. rezîl kirin2. bizdandin 3. tenge-zar kirin

hetikîn/dihetike/bihe-tike 1. rezîl bûn 2. biz-dîn 3. tengezar bûn

hetîk îftirahetîketî 1. rezîltî 2. pe-

rîþanîhetrek 1. derba zexm 2.

lêdana bi tundîhev 1. wateya tevahiyê

dide peyvê 2. wekîpêþgir, navgir û paþgirtê bikaranîn û wateyatevahiyê dide peyva nûmînak: hevraz, serhev-de, rastênhev

heval 1. razdar 2. hogir,dost *"mêr ew e ku dirojên teng de li hevalêxwe dipirse"

hevalbend 1. mutefîq 2.tagir 3. alîgir *"li bajêrpeldankê te hebe, li gun-dan mirovê te hebe û liriyan hevalbendê te he-be xemgîn mebe"

hevalbendî 1. îtifaq 2.tagirî 3. alîgirî *"he-valbendî, nameþe bibêbextî"

hevalcih zarok an jî têjikêku bi hevalekî ve hatiyedinyayê; cêwî

hevaltî 1. hevpiþkî 2. ho-girtî

hevanî ewanîhevbajar hemþehrîhevbend li kêleka hevhevbend kirin dan rû

162

heþtek

163

hevpîþe

hevhevbeþ þirîkê di heman

qadê dehevbiha bi heman biha

û nirxîhevcar kotanê cotkirinêhevcure bi heman rengîhevçerx hemzeman û

hevtemen; hevdemhevde 1. hejmara piþtî

þazdehan berî hejdehan2. jimareya 18’an

hevdehem(-în) di rêzahevdehan de

hevdeng bi heman awazû newayê

hevdil 1. razdar 2. diheman ramanê de

hev dîtin 1. hev nasîn 2.pergî hev hatin

hevedudanî (r) peyva jidu hêmanan pêkhatî

hevenav (r) navdêra ge-lemper

hevêrke çember, daîre-hevêrkeya cemsera ba-

kurî çembera ku ji boveqetandina kîþweranwekî tixûb tê pejirandin

hevês 1. kefa dêst 2.binê pê

hevîr 1. ardê bi avê stran-dî; ecîn 2. pestîl 3. he-lîseya her tiþtê vîrçoqî*"kesî, hevîrê xwe bikalî nexwariye"

hevîrdiran merhema di-ranþûþtinê

hevîrtirþ havênê hevîrî*"berf, hevîrtirþê erdêye”

hevkar [I] 1. þirîk 2.hevpîþe

hevkar [II] 1. noker 2.sîxur 3. alîkarê neyêr

hevkarî 1. karbeþî 2.þirîkatî

hevkêþe 1. hevseng 2.terazû

-hevkêþeyên navneteweyî hevsengên gerdûnîyên di navbera gelan de

hevling zilamên ku jinênwan xwiþkên hev in

hevnasîn nasîna du ali- yan a bi hev û du

hevnav 1. bi heman navî2. tiþt an kesekî din

-hevnavê min kesê kunavê wî wekî navê min e

hevok (r) komeka peyvênwatedar; cumle

hevoksazî (r) bi awayekîrast rêzkirina peyvênwatedar û peywirdar

hevor nêriyê karxezalêhevpar 1. þirîk 2. hevkarhevparî 1. karbeþî 2.

teqsîmhevpeyman 1. mutefîq

2. sozdayîhevpeyvîn 1. sohbet 2.

guftûgoya ku nûçegiha-nek bi kesekî têkildar redike

hevpîþe di heman sinaet

û meslekî de hevalênhev

hevran dan, genim û ce-hê ji bo xwarinê

-miþkan hevranê yekîqul kirin keda yekî tû-þî karesatekê hatin

hevraz 1. sereberjêr 2.dibûr

-hevraz bûn quloz bûnû bilind bûn

-hevraz kirin quloz ûbilind kirin

hevrê 1. hevalê heman rêû dirbê 2. hevalê hemanraman û bîrdoziyê

hevrik reqîbhevring meqesa ku pê

pez û berx tên birînhevrist dareke bêber a ku

belgên wê mînanî pîjan eû her dem kesk e; qaj*"hevrist ne dar e, nêr-giz ne bihar e, keç neþûnwar e"

hevsar hefsar, doxriþmehevser 1. jina mirovî 2.

kita zoyekêhevsî cîranhevþî 1. sûra dora malê

2. sûra ku li dora guherapêz tê jenîn

hevþîre keça ku di zarok-tiya yekî de ji heman çi-çikî þîr mêtiye

hevta 1. takêþ 2. yekta,hinkuf

hevûrî karê dusalî

hew [I] 1. qet nabe 2. jivir þundetir tu carî na

-ez hew dixwim ez ji virþundetir tu carî naxwim

hew [II] derd, kul-hew dan (birîn) der bûnhewa 1. bûjena kîmyayî a

ku giyanewer pê dijîn 2.tevgera kar û barên se-qayî 3. hilm û gilm; ne-fes

hewadar 1. cihê ku ba jêdigire û lê bêhn naçike2. servekirî, pêþvekirî

hewal 1. nûçe 2. bûyer,rûdan *"kesê ne li male-kê, nizane hewalekê"

hewandin/dihewîne/bi-hewîne 1. êwirandin 2.sitirandin 3. xwedî kirin*“dil, dilan dihewîne”

hewar hawar *"ne dixwimsavarê, ne diçim he-warê"

hewarî 1. hawarî 2. he-valbendên Cn. Îsa eleyhi-selam

-çûn hewariya yekî be-zîn destyariya yekî

hewce 1. pewist 2. lazim3. pêdivî 4. muhtac *"çi-ya jî hewceyî çiyan in"

-ne hewce ye lazim nakehewcedar muhtachewdel þorbeya êrdhewes [I] 1. laqirdî, he-

nek 2. tinazehewes [II] 1. azwerî 2.

164

hevran

165

awat *"dolab hebs e, te- þî reqs e, neqþ hewes e"

heweskar dilxwazhewêrde çivîkek ehewisandin/dihewisîne

/bihesîne 1. lê temrîndan kirin 2. amojandin

hewî (ji yekê heta çaran)jinên ku bi heman mêrîre zewicîne

hewîn [I] xwezî-hewîn hatin 1. pê re

kêfxweþ bûn 2. jê bêzarnebûn

hewîn/dihewe/bihewe[II] 1. sitirîn, êwirîn 2.aþt bûn 3. sebr kirin, te-bitîn

hewisîn/dihewise/bihe-wise 1. kêfa xwe pê reanîn 2. dil bijandin tiþ-tekî *"mezin reqisî, bi-çûk hewisî"

hewl 1. xebat 2. teþebushewl dan 1. xebitîn 2.

mercên heyî bi kar anînhewn aqil, hiþhewngir 1. hiþyar 2. aqil-

mendhewnas serkêlindîkêþhewq [I] pîleya pêlekanêhewq [II] baxçeyê ku tê

de sewze tên çandinhewran kinca bêmil a ku

di ser de tê werkirinhewreban di avahiyan de

pêlekana hundirînhewþ 1. sûra li pêþ an jî

dora malan 2. hêwanamalê *"heta ku dîk mîrbe û tajî kizîr be, tumêvanan li derê hewþênabînî"

-hewþ di hev de bûn bûncîranên nêzîk

hewþan [I] cureyekî çêre-yê ye û jê gêzî tên çêki-rin

hewþan [II] havînan de-ma razanê ya li pêþiyamalên ku li dorê sûrekejenandî heye

hewþeng 1. qad 2. qadatiratê

hewtik baxçehewtim sedeqe, xêrhewtî 1. tebat 2. tewan-hewtiya yekî birin 1. bi

ser re dan avêtin 2. hêzatewana yekî qedandin

hewz çala jenandî ya kuavê berdidinê û piranîli ber kaniyan çêdikin

hey [I] daîmî-hey û hey 1. timî û

daîmî 2. hê jîhey [II] geh, carinan-hey li jorê ye û hey li

jêrê carinan li fêzê yeû carinan jî li xwarê ye

hey [III] di wê navberêde

-hey min dît ku windabûye paþê pê hesiyamku berze bûye

hey [IV] baneþaneke

hey

gazîkirinê ye, î-hey lawo tu biqurçimî

î kuro tu bimirîheya [I] heta-heya niha heta vê qasêheya [II] hesta þermkirinê;

ifetheyam 1. dem 2. çax,

wext *"heyam heye lideverinan, heval çêtir eji biran"

heyas serê tiliyên piyanheyase kembera navê a

xemilandîheyat 1. jiyan 2. sûra li

dora malê *"sibatê, gu-ran xwe avête heyatê"

heyber tiþtê ku hebûnawî teqez e lê dibe ku bêzanîn an jî neyê zanîn

heyberî berbiçavîheye ku dibe kuheyet 1. lijne 2. desteheyf 1. mixabinî 2. tol û

întiqam 3. evez *"hey-fa serê ku çû"

-heyfa min bi te tê li tetêm rehmê û gunehêmin bi te tê *"heyva ro-nî! heyfa min bi te têku þeva reþ li pey te ye"

-heyf e cihê mixabinê ye/daxê ye

-heyf hilanîn 1. tol hil-dan 2. evez jê standin

heyibandin/diheyibîne//biheyibîne 1. tuneyîkirin 2. binevat kirin 3.

dizîka þandin cihekî ne-diyar

heyibîn/diheyibe/bihe-yibe 1. tuneyî bûn 2.binevat bûn 3. dizîkaçûn cihekî nediyar

heyirandin/diheyirîne/biheyirîne þaþwaz ki-rin, mehtel hiþtin

heyirîn/diheyire/bihe-yire þaþwaz bûn

heylê (mêza) heywax!heylo (nêrza) heywax!heyran delal-na heyran na delalê min

/na qurbanheytandin/diheytîne/

biheytîne 1. (da ku bi-ke an neke) lê qîrîn 2.lome lê kirin

heytehol 1. hêwirze 2.sûresat 3. þulixî

heytehol kirin þulixî ki-rin, heylime kirin

heyv cismê esmanî yê kubi þev ronahiyê dideerdê; hîv *"wexta kufeqîr diçine diziyê, heyvji êvar de derdikeve"

heyveron 1. ronahiyaheyvê 2. heyva çarde-þevî *"heyfa ciwaniyêye ku pîrî li pey e, heyfaheyveronê ye ku þeve-reþ li pey e"

heywan ji bilî mirovanruhberên þênber ên kudi xwezayê de dijîn; se-

166

heya

167

wal, ajal *"heke ku tudixwazî kurê xwe bikîmêr, bike þivan; lê zûbîne mal, hê ku nebûyeheywan"

heywax! baneþaneke ke-serê ye

heyz gîraniya jinan ya kuelameta wê dîtina xwînamalzarokê a mehane ye

-heyz bûn (jin) ketin ki-rasan, ketin kincan

hez 1. evîn 2. hebîn-hez kirin 1. hebîn 2.

evîndar bûn *"hezkirinçiqasî kin be, jibîrkirinewqas dirêj dibe"

-jê hez kirin 1. hebîn 2.ji tiþtekî/kesekî re dilinîbûn *"diz, ji tariyê hezdikin"

hezandin/dihezîne/bi-hezîne 1. hejandin 2.leqandin 3. çelqandin4. ber bi ba kirin *"he-zandin xweþ e, lê bi duseriyan"

hezar 1. deh heb sed 2.jimara 1000'î *"hezardost kêm in, dijminekpir e"

-hezar sond û selewatxwarin pir caran bi pey-vên pîroz gotina xwe pe-send kirin

-ji hezarî yek kêm caranû ne her tim/degme ca-ran

hezaz ji binî ve herikînaaxê; hezek

hezek cihê bi herî û gilhezge hezek *"ker ker e,

di hezgeyekê de dikeveheriyê, heft salan di wirre naçe"

hezrîng hesinê daxkirinêhê 1. hîn, hîna 2. heta

niha jî *"berxê çê, hêli ber kozê kifþ e"

hêç [I] qe, hîçhêç [II] har û dînhêçan 1. ceribandin,

ezmûnkirin 2. meqale-ya wêjeyî

hêçandin/dihêçîne/bi-hêçîne 1. ceribandin 2.ezmûn kirin

hêdî 1. ne zû 2. siviksivik *"ava hêdî hêdî,me ecêb jê dî"

hêdîka 1. ne zûka û bipêgiranî 2. dizîka

hêja 1. birûmet, birêz 2.layîq *"mirî ne hêjayîþînê ye ku mirov jê reþînê bike"

hêjatir 1. birêztir 2. la-yîqtir *"gilî heye, ji he-zar giliyî hêjatir e"

hêjî hêjahêjîr hejîr *"adetên bav

û bapîran, kerik xweþtir in ji hêjîran"

hêk 1. adana firindeyan aku di nav qalikekî req deji spîtkekî û zerdikekî

hêk

pêk tê 2. tovê hin ajalane û jê têjik çêdibin *"rojtê, hêk ji hêka mirovîxurtir dertên"

-hêkên hesinî kirin jisermayê qerisîn

-(bûn) hêka kûsiyan bê-sexbêr mezin bûn *"hê-ka genî di pûngalê dedimîne û hêka kûsiyanli meydanê"

hêker pîþekarê hûnanêhêkerûn qeyxanehêkî hêkerhêl 1. alî, ta 2. tax 3. tûþhêlan/dihêle/bihêle

hiþtinhêlanek rûniþteka hila-

westî ya ku tê kilandin;kilekursî

hêle 1. neçîra kew û çivî-kan a bê çek 2. nêçîra bikomekî

hêlekan kilekursîhêlik [I] hêlekan, hêleçan hêlik [II] gun *"dema ku

hirç pîr dibe, kudikên wîbi hêlikên wî dilîzin"

hêlincîn/dihêlince/bi-hêlince qilpikê lê gir-tin, hîqikê pê girtin

hêlî neynik, eynik, awênehêlîlar xêzikên nîgaþî

yên ku çembera cîhanêbi dirêjahî dibirin

hêlîpan 1. rastênhev 2.xêzikên nîgaþî yên kuçembera cîhanê bi bera-

hî dibirin hêlîn 1. malika çivîk, teyr

û tilûran a ji pûþ û pelaþî2. lan *"hêlîna teyrê korjî, Xwedê çêdike"

hêma 1. elamet 2. nîþanehêman 1. binke, bingeh

2. unsur-hêmanên bingehîn un-

surên esasîhêmayî 1. elametkî 2.

nîþankîhêmin 1. asûde 2. mula-

yim 3. awirþikestîhêmî [I] kelik û potikên

kevnarehêmî [II] bi rutûbet û

têhn; þil,hêncirandin/dihêncirî-

ne/bihêncirîne 1. hin-gaftin û çîrçîrî kirin 2.vecûtin û vehêrandin

hênijîn/dihênije/bihê-nije 1. telexewî bûn 2.ber bi xewê ve çûn 3.pokinîn 4. ponijîn

hênik 1. ne sar ne jî germ2. þîrogermî 3. mûtedîl

hênikahî 1. þîrogermîtî2. îtîdala hewayê

hênik bûn 1. sarogermîbûn 2. (hewa) mûtedîlbûn

hênik kirin 1. bi bajen anjî basarkê tîna hewayaheyî þikandin 2. (bi pîne-yekî þil) tîna laþê germdaxistin 3. bi êgir qer-

168

hêker

169

ma sermayê þikandinhêran/dihêre/bihêre 1.

kotin 2. piþirandin 3.cûtin 4. hûr kirin *"kû-çik kûçik e, dema kuhestiyan dihêre, hesa-bê qûna xwe jî dike"

hêratî destmala ku jin diser mêzerê de didine sereniyên xwe

hêre jûra ku aîdî jinan e ûmêrên biyanî nakevinê

hêrik [I] erdê bi kevirhêrik [II] sewala ku hirî

yan jî muyê wê rast û zi-vir e

hêris zana û keþeyêcihûyan; haxam

hêrs 1. rik 2. en(g)ir 3.gir *"hêrs tê çav lê reþdibe, hêrs diçe rû lê reþdibe"

-bi hêrs 1. bi rik 2. bi en-gir 3. bi gir

-bi hêrs bûn 1. rik hatin2. en(g)irîn 3. gir hatin

hêrsok 1. rikhatî 2.en(g)irî 3. girik

hêsa 1. vehisî, rawestyayî2. ne zor, asan

hêsa bûn 1. rawestîn 2.asan bûn

hêsan 1. asan, ne zor 2.tiþtê ku zûka bi dest di-keve

hêsanî asanî, ne bi zorê -bi hêsanî bi awayekî zû

û asan

hêsî [I] belekiyên berfêyên ku ji ber bayî civi-yane hev

hêsî [II] erdê ku mêrg ûzeviyên wî dêm in

hêstir [I] ava ku di demagirîn û çavþewitînê de jiçêv datê xwarê; rondik*"ji çavên kor, hêstirênsor nayên"

hêstir [II] sewala ku jitêkiliya navbera hesp ûkeran de çêdibin ûmêhîniyên wan nazên*"hêþtir radibin hev,hêstir û ker di binlingên wan de têk diçin"

hêþî [I] berfa ku ji berbayî di çalan de kombûye

hêþî [II] sîwana ku dikêlekên konan de tê hiþ-tin

hêþîn rengê ava zeryayêû hewaya çiksayî

hêþînahî 1. çêre 2. sew-ze *"rewþa biharê, hêþî-nahî ye"

hêþîn bûn (çêre û dar) ajdan û bejn avêtin *"çiku havînî hêþîn dibe,ew zivistanî jî lazim di-be"

hêþîn kirin (çêre û dar)çandin

hêþînkew rengê têvel êji spî, kesk û þîn

hêþtir cureyekî ajalên

hêþtir

sehrawî ya barkêþ e;wekî pêz goþtê wê têxwarin, tê dotin û birîn

hêt beþa lingî ya ku jimoka çongê heta kulî-mekê ye

hêtûn kilsxanehêviþandin/dihêviþîne

/bihêviþîne 1. parastin2. hemete kirin 3. cangi-ranî kirin *"her kes der-piyê xwe bihêviþîne, dêbirîna li piþta xwe bibî-ne"

hêviþandî 1. parastî 2.hemetebûyî *"malê hê-viþandî, ne xurê xwedi-yî ye"

hêvî umîd, bendeman*"tiþtê bi nîvî, jê mekehêvî"

-hêvî jê hatin birîn destjê hatin þûþtin *"hêvî, jiXwedê nayê birîn"

-li hêviyê man/sekinîn1. li bendê man 2. di ra-çavi-yê de man 3. çav lê çûn

hêvîdar umîdwar, bende-war

hêvîs kirin (gore, lepik,xalîçe û hwd ên qulbûyî)tehmîr kirin

hêvojkarî 1. perwerdehî2. amojkarî

hêvotin/dihêvoje/bihê-voje 1. perwerde kirin2. tembîh kirin 3. þîret

kirinhêwl sehmhêwer tiyê bûkêhêwlnak tiþtê ku mirovî

ditirsîne û vediciniqînehêwirandin/dihêwirîne

/bihêwirîne êwirandinhêwirîn/dihêwire/bi-

hêwire êwirînhêwî [I] hewî *"hêwî ma-

lê dikin, jintî malê dibin"-hêwî hate ser mêrê wê

jineke din jî li xwe mehrkir

hêwî [II] hêmî û rutûbethêz 1. quwet, taqet 2.

qudûm 3. desthilatdarî-bihêz 1. xurt 2. jîr 3.

desthilat-bi hêz bûn 1. di xwe de

qudûm dîtin 2. xurt bûn3. desthilat bûn

-bi hêz kirin 1. xurt kirin2. hatin hawarê 3. dest-yarî jê re kirin

-hêzên ewlekeriyê beþaasayîþê a artêþê

-hêzên avî beþa asayîþazeryayî

-hêzên bejayî beþa asa-yîþa erdê

-hêzên hewayî beþa asa-yîþa hewayî

-hêzên seqayî beþa asa-yîþa fezayî

hêzar 1. qumaþê ku jinênmisilmanan li ser kincande li xwe werdikin 2.

170

hêt

171

çarþevhibr aviya rengîn a ku

pê tê nivîsîn; murekeb,midad

hiçhar îsota sor a tozkîhikmet bîs û razên pêk-

hatina kar û tevgeran-hikmeta îlahî razên ku

Xwedê di tiþtên pêkhatîde bi cih kiriye

hil- (r) pêþgireke lêkerçê-ker e û wateya berbijo-riyê didê

hilanîn/hiltîne/hilîne1. bi dest xistin 2. bi-lind kirin 3. veþartin*"Silto bû kebanî, golikawerisî hilanî"

hilav ader û eslpakhilavêtin/hildiavêje/hi-

lavêje 1. lotik avêtin 2.bi ser re baz dan

hilawestin/hildiawêse/hilawêse daliqandin

hilberandin/hildiberîne/hilberîne 1. îmal kirin2. çêkirin

hilberîner 1. îmalker 2.çêker

hilberîn îmal-navgînên hilberînê a-

mûrên îmalkirinêhilbestîn/hildibeste/

hilbeste girêdan, bes-tin

hilbijartin/hildibijêre/hilbijêre 1. bijartin 2.(ji nav re yek an hinek)

ecibandin 3. (deng) bikar anîn

hilbijêr 1. bijartî 2. deng-dayî 3. ecibandî

hilbûn/hildibe/hilbe 1.ji þûnê rabûn 2. qetîn 3.(agir) pê ketin 4. berzbûn

hilciniqandin/hildicini-qîne/hilciniqîne 1. ve-ciniqandin 2. zil kirin3. silikandin

hilciniqîn/hildiciniqe/hilciniqe 1. veciniqîn2. zil bûn 3. silikîn

hilçinandin/hildiçinîne/hilçinîne (tiþtê ziwa)av kiþandin xwe

hilçinîn/hildiçine/hilçi-ne 1. mêtin û vexwarin2. (çaviya filitî) kaþî rêzêkirin 3. bijartin

hilçûn/hildiçe/hilçe 1.ber bi jorê çûn 2. dikêrtê de qelibîn xwarê

-hilçûna derûnî aloziyanefsî ya ku ji ber berte-kekê pêk tê

hildan/hildide/hilde 1.bi dest xistin 2. (ji erdêû jêrê) bilind kirin

hilêvirî amana bê der-vank

hilêvirîn/hildiêvire/hilêvire devê tiþtê dev-girtî vekirin

hilfirîn/hildifire/hilfire1. hilperîn 2. silikîn 3.

hilfirîn

172

ji xewê veceniqîn 4. jicihê xwe pekîn

hilgerîn/hildigere/hil-gere 1. (ber bi jor) bi-lind bûn 2. berê xwedan jorê 3. çûn zozanê

hilgirtin/hildigire/hil-gire 1. wergirtin, hil-dan 2. bilind kirin 3.mil kirin, piþt kirin 4.(birîn) werimîn û kêmgirtin *"mirov barê xwehilnegire, kes barê mi-rovî hilnagire"

hilhatin/hiltê/hilê(hil-bê) 1. (cismên esmanî)hatin xuyanê 2. heytan-din *"bihar hat, zivis-tan hilat"

hilhilî hizhizî, hophopohilhilok cureyekî fêkiyên

çolê ye û diþibihe gêla-san

hilikî sewala ku pêþwexthatiye dinyayê *"hilikîçand û viringî ket"

-hilikî zayîn (sewal) zûgon xwarin û zû zayîn

hilisîn/dihilise/bihilise1. (bêyî hemdê xwe) dialiyekî de tehisîn 2. (pê)þemitîn

hilketin/hildikeve/hil-keve 1. rabûn 2. ra-perîn 3. (ber bi jor) bi-lind bûn 4. pê re mijûlbûn

hilkêþan/hildikêþe/hil-

kêþe 1. (ber bi jor) bi-lind kirin 2. quloz kirin

hilkêþ û dakêþ rabûn ûdaketina lemperên zer-yayê; med û cezr

hilkirin/hildike/hilke1. qurifandin 2. jê kirin3. pê xistin *"êgir bi da-rên hûr hilke"

hilkiþandin/ hildikiþîne/hilkiþîne hilkêþan

hilkiþin/hildikiþe/hil-kiþe 1. (ber bi jor) bi-lind bûn 2. quloz bûn

hilkutan/hildikute/hil-kute 1. vegevizîn 2. bizextî mêtin

hilimîn/dihilime/bihili-me 1. henase hilkiþan-din û dakiþandin 2. gu-limîn

hilm 1. bixar 2. dûkel 3.nefes 4. gilm *"hesinêgerm, bi hilmê germnebûye"

hilmaþtin/hildimaþe/hilmaþe 1. vemaliþtin2. bi keys kirin *"serêxwe þûþtiye û eniya xwehilmaþtiye, diçe navdijmin tu dibêjî qey aþtîye"

hilme 1. hucûm, êrîþ 2.devjeniya tund

-hilmeyî yekî kirin 1.hilbaskî yekî bûn, êrîþbirin ser 2. pê re ketindevjeniyeke tund

hilgerîn

173

hilmeþîn/hildimeþe/hil-meþe hilkiþîn

hilmijîn/hildimije/hil-mije 1. nefes hildan ûdan 2. mêtin 3. hilçinîn

hilo 1. de rabê! 2. de baz-dê û xwe bigihînê!

hilpekandin/hildipekî-ne/hilpekîne 1. pengi-zandin 2. hilfirandin

hilpekîn/hildipeke/hil-peke 1. hilfirîn 2. pen-gizîn

hilperiþîn/hildiperiþe/hilperiþe bêhnijîn

hilpesirîn/hildipesire/hilpesire 1. li hemberyekî sekinîn 2. (hevîr)dema pehtina wî hatin3. (xurek) dema xwarinawî hatin

hilqehilq îskeîska di de-ma girîn an jî vereþanêde

-hilqehilq kirin (di girînan jî vereþanê de) îskeîskkirin

hilqefþandin/hildiqefþî-/hilqefþîne 1. (da kurind bitepise hev) hejan-din 2. (da ku giranî bêfehmkirin) hejandin

hilqûm qirik-hilqûma mirinê dema

sekeratêhilsengandin/hildisen-

gîne/hilsengîne 1. nir-xandin 2. tehlîl kirin, fe-

risandin hilteqilandin/hildite-

qilîne/hilteqilîne 1. le-qandin, hejandin 2. hil-qefþandin

hilteqilîn/hilditeqile/hilteqile 1. leqîn, hejîn2. hilqefþîn

hiltirandin/hilditirîne/hiltirîne 1. tûþ bûn,gayîn, sihirandin 2. te-cawuz kirin

hiltirîn/hilditire/hilti-re 1. hatin sihirandin2. aþofîn

hilû [I] alûçe-hilûreþk alûçeyên reþ-hilûzerk alûçeyên zerhilû [II] 1. meht û bêgir-

noz 2. þimþat-hilû kirin 1. girnoz jê

darotin 2. þimþat kirinhilweþandin/hildiweþî-

ne/hilweþîne 1. xerakirin 2. kavil kirin 3.bêhavil hiþtin 5. rûxan-din

hilweþîn/hildiweþe/hil-weþe 1. rûxîn 2. rijîn 3.kavil bûn 4. bêkêr bûn*"dîwarê rast, hilnawe-þe"

himbiz li ba hev û pir, jihev ne firk

-daristana himbiz daris-tana ku darên wê likêlekên hev û pir in

himbizî rexhevî û pirî

himbizî

hin 1. piçek û ne giþt 2.parçeyek 3. jê beþek *"ji-nê bîne ji mala mezin, lipey bide hezar û hin"

hinar cureyekî fêkiyan ehinarde bûjenên bazir-

ganî yên ku diþînin wela-tekî din; îxracat

hinare 1. peyama nivîs-kî yan jî devkî 2. þandek

hinarik her du hestiyênku li kêlekên rûyî ne

hinartin/dihinêre/bihi-nêre 1. þandin 2. bi rêkirin

hinartî þandî, qasidhinav 1. endamên di hun-

dirên giyaneweran de 2.hundirê cendêk *"ê kune ji hinavan, nayê pêþçavan"

-bijîþkiya hinavê bijîþ-kiya endamên hundirîn

-hinav kutan bi ser hevhenase dan û hildan

hinavkutî tengenefesîhincet 1. behane, meh-

ne 2. mazerethincirandin/dihincirîne

/bihincirîne 1. gincir-gincirî kirin 2. hetikan-din 3. aþofandin

hincirîn/dihincire/bi-hincire 1. gincirgincirîbûn 2. hetikîn 3. aþofîn

hind 1. kêlek, rex, teniþt2. cem, li ba

hindam qam, bejn û bal

hindav 1. îstiqamet 2.dûþ

hindik 1. nezêde 2. kêm*"ji piran pir diçe, ji hin-dikan hindik"

hindikahî 1. kêmayî 2.kêmar

hinek 1. çendek 2. peþ-kek 3. pirtikek *"hinekdikin, hinek dixwin"

-hinekan pifî guhan ki-rin ji bilî niçandin ûnavtêdana xelqê serwextnebûn

hing dem, heyam *"kengîbibare, wê hingê zi-vis-tan e"

hingaftin/dihingêve/bi-hingêve [I] 1. zeciran-din 2. lê dan *"demahingavtina kerê tê, na-nê cotyarî dixwe"

hingaftin/dihingêve/bi-hingêve [II] 1. di cihênîþankirî de lê xistin 2.gihandin îstiqameta rast

hingijtin/dihingêje/bi-hingêje bi awayekî çav-tarî xwe avêtin nava tiþ-tekî

hingil çiçikhingiv adana þirîn a ku

mêþa hingivî ji puxteyênkulîlkan hildiberîne û dikewareyan de dimeyîne*“peyva nebaþ, bi sê pathingivî nayê xwarin”

hingî 1. ewçend 2. ji wê

174

hin

175

demê virdetir hingorî maweya zemanî

ya ji tarîbanê hetanî de-ma razanê

hingûlîsk gustîlhingûr mexrebhinkuf 1. hevser 2. hev-

tayê yeksanî tayê dinhiqûq mafên zagônî-hiqûqa navneteweyî za-

gonên ku têkiliyên dinavbera gelan de têkûzdikin

-hiqûqa giþtî zagonênkar û barên cemawerî

hiqûqnas pisporê zanis-tên zagonî

hirç cureyekî ajalên çolêyî çarpê ye û dirinde ye*"guran xwariye, lê hirçmane"

hirî pûrta pêz û hêþtiran hirmî cureyekî fêkiyan ehiþ! [I] baneþaneke hiþyar-

kirinê ye-hiþ bûn 1. deng nekirin

2. dengê xwe birîn-hiþ be! dengê xwe mekehiþ [II] 1. aqil, serafet 2.

hafize, bîr *"kesê hiþ lisêrî, namîne li piþt dêrî"

-hiþ çûn 1. aqil tev li hevkirin 2. ketin sergêjiyê

hiþk 1. zexm 2. ziwa 3.sext 4. qayîm 5. çilmisî*"agirê xweþ, agirê darêhiþk e"

-hiþk û hola 1. çilmisî û

ziwabûyî 2. tiptenêhiþkahî 1. zexmtî 2. zi-

wahî 3. sextî, tundî 4.qayîmtî 5. çilmisîbûn

hiþkav cihê ji bej û avêpêk tê

hiþkavî bejavîhiþkawiz çinîna pêþwexthiþk bûn 1. ziwa bûn 2.

zexm bûn 3. sext bûn,tund bûn 4. qayîm bûn5. çilmisîn 6. mirin

hiþkebawerî 1. baweriyaku tewandina wê nehêsan e 2. baweriya kuguherîna wê ne pêkan e

hiþkegilê girêka ku bihêsanî venabe; girê-hiþk

hiþkekuxik kuxika sext aku wekî xeneqûtkê dike-ve gewriyê

hiþkesalî sala ku zivista-na wê pir sar e û biharawê jî bêbaran derbas di-be

hiþkî 1. hiþkahî 2. reþe-sermaya bê ba û barij

hiþk kirin 1. ziwa kirin2. zexm û berk kirin 3.karê xwendinê terikan-din 4. qayîm kirin û þi-dandin 5. çilmisandin6. kuþtin

hiþmendî 1. biaqilî 2.xwedîferasetî

hiþsivik 1. saf, sefêk 2.dînik

hiþsivik

hiþtin/dihêle/bihêle 1.terikandin 2. destûr dan

hiþyar 1. jîr 2. jêhatî3. kesê ku ne xewar e

hiþyarî 1. îxtar, îqaz 2.danezan 3. jîrî û jêhatîtî4. xewarnebûn *"heyeteqdîra Barî, feyde nakehiþyarî"

-hiþyariya dawî agehdar-kirina ji bo cara paþîn

hiþyar kirin 1. îxtar ki-rin, îqaz kirin 2. ji xewêrakirin 3. pê hesandin4. pê dan zanîn

hizr 1. fikr û raman 2.qinaet

-hizr kirin 1. ramîn 2.texmîn kirin

hîcab awayê lixwekirinajina misilman a li hun-dir û derve

hîç qet/qehîçparêz kesê ku têkoþî-

na hemberî dijwariya ji-yanê bêwate dibîne

hîçparêzî retkoka ku mi-rovî û kesayeta wî dis-pêre lawaziya li hemberîtêkoþînê

hîle [I] bîz, mehde-hîleyê xwe jê kirin qir-

qalê wî hilnedanhîle [II] fend û fût-hîle û xurde li dorê

nebûn dûrî dek û dola-van bûn

hîlebaz dekbaz

hîlor dara ziqûmêhîm 1. xîm 2. esas 3.

bingeh 4. tar-hîm danîn 1. xîm avêtin

2. tar jênînhîmat tiþtê ava û pêkhatî-hatin hîmatê hatin pê,

pêk hatinhîn hê, hîna *"hîn ga tu-

ne, êfir çêdike" hîn bûn 1. elimîn 2. fêr

bûnhînbûyî 1. elimî 2. fêr-

bûyî *"hînbûyî, ji har-bûyiyan zortir in"

hîndarî perwerdeya bi ri-ya ezmûnan; temrîn

hîndekar 1. mamosteyêku di zanîngehê de per-werdekariyê dike 2. a-mojkar 3. rawêjer, hê-vojkar *"hînbûyiyan hînmeke, hîndekeran ji bîrmeke"

hîndekarî 1. pîþeyê per-werdekariya di zanînge-han de 2. amojkarî 3.hêvojkarî

hîn kirin 1. perwerde ki-rin 2. elimandin 3.hêvotin 4. fêr kirin 5.amojandin *"min xelqhîn kire govendê, êdîkesî bi destê min negirt"

hîqik îskeîska kesê kuparî di ber de maye

hîqînî 1. dengê îskeîskê2. hîrînî

176

hiþtin

177

-hîqînî pê ketin 1. hîskhatinê 2. xwe zeft neki-rin û bi dengî kenîn

hîrîn/dihîre/bihîre(hesp) þîhîn

hîro cureyekî kulîkan ehîs [I] pêþzanîna hey-

berên razber; hest-hîs kirin hê di pêþ de tê

derxistinhîs [II] tenî -hîsê lê xistin bêhna dû û

þewatê li xwarina pijandîxistin; bîsokî bûn

hîsk îsk, hîqikhîþ erdê ku xweliya wî

rengê sorahiyê lê dixehît [I] semaxhît [II] kevirê ku bi deste-

kî avêtina wî pêkan ehît [III] cureyekî bizinan ehîv cisma esmanî a ku

bi þevê xuya dibe û ro-nahiyê dide cîhanê;heyv *"hîv bibe duþe-vî, her kes dê wê bi-bîne"

hîvik hîva nû ya ku li es-mên wekî tîpa C’yê tê xu-yan; hîlal, lêvedas/hiþ-kedar, nûma

hîvî hêvîhîz 1. eyarê rûn 2. bêar

û bêexlaqho ho! baneþana ku pê ga

tên ajotin û sekinandin ho ho kirin ga ajotin an

jî dan sekinandin *"ho

ho bike ku bila ga bise-kine"

hoçik kevirê meht ê ku biqasî destekî ye, tehtik

-hoçik lîstin bi keviran lidûdo xistin

hodar 1. aj, þax, zîl 2. aje-roya çêre û daran

hogeç beranê çarsalîhogir 1. dost 2. heval

3. razdarhok [I] girêka ku zû û

hêsan tê vekirin *"marçiqasî hokan bide xwe,divê rast here qulê"

hok [II] 1. gemara sewa-lan 2. zîrça kewan 3. xo-zana peynkirî

hoker (r) peyvên ku rewþû mercên pêkhatina lê-keran nîþan didin; amil

hol [I] 1. meydan, qad2. hêwan

-hol hola te ye firsendfirsenda te ye

hol [II] topa ji kulav anjî ji potikan çêkirî, gog

holedest cureyekî lîsti-na gogê ye û her tofekji þeþ kesan pêk tê

holepîtk pêtên agirê gurholetel cureyekî lîstina

gogê ye û îro wekî gogaamerîkayê tê naskirin

holik malika textîn *"he-ke gur ji bagerê bitirsiya,dê ji xwe re holikekçêkira"

holik

178

holî þiva holetelêhonî darên ku li gorî pîva-

nekê tên birînhorehor dengê girînê yî

berzhorehor kirin bi denge-

kî berz girînhorg dîwan, meclishorî feriþteyên bihuþtêhoste pisporê pîþeyekî

*"her tiþt di destê hos-teyê xwe de baþ e"

hov 1. kovî 2. mirov anjî desteya dûrî sincêmirovatiyê; wehþî

hovberî hovîtîhovîtî 1. kovîtî 2. wehþîtîhovane 1. koviyane 2.

wehþetnakhoy sedemhoyix kincên ku tijî pûþ û

pelaþ dikin û ji bo tirsan-dina çivîkan di dîwarêbîstên de diçikînin

hoykar sedemkar hoykarî sedemkarîhoz 1. qebîle, eþîr 2. lij-

ne, destehozan [I] 1. helbest, riste

2. stranbêjhozan [II] 1. xwezan, arif

2. nesebzan, nifþzanhozanvan helbestvanhucûm 1. êrîþ 2. serde-

girtin, helmethucûm kirin 1. êrîþ birin

ser 2. hilmeyî kirinhuçik devmilên kincan

hudhudk cureyekî çivî-kan e

hukim biryar, qerarhukimdar 1. serwer 2.

desthilathukumet 1. dewlet, dû-

gel 2. rêvebiriya kar ûbarên cemawerî

hundir 1. ne li derve, de-rûn 2. hinav *"jin dîwa-rê hundir e, mêr dîwarêderve ye"

-hundir çûn virikî bûnhundirandin/dihundirî-

ne/bihundirîne 1. he-wandin 2. di xwe degirtin û avêtin hinavan

hundirîn 1. tiþtê ku neaîdî derve ye, derûnî 2.daxilî

huner 1. miharet 2. qa-biliyet 3. pîþe *"huner,xwediyan ezîz dike"

-hunerên þêwekarî mi-haretên bedewiyê

hunerdost dilxwazê karû xebatên hunerî

hunerî 1. miharetî 2. pî-þeyî

hur 1. azad 2. kesê kuçavên wî þaþ in

hur bûn 1. azad bûn 2.çav lê þaþ bûn

hur kirin azad kirinhureme 1. kirêt û bêbine

2. bêqedr û nezan 3.kesê ku li gor rayîþa ci-vakê tev nagere 4. þaþo

holî

179

hurim tirxeshurmet 1. giramî, rêzgir-

tin 2. jina binamûshûfik kuna ku di nava xil-

xileyên keviran de ye û lizozanan weke cemedan-kan tê bikaranîn

-hûf kirin 1. pif kirin 2.bi carekî de daqurtandin

hûn (r) cînavka kesane aji bo kesên duyemîn ênpirjimar

hûnandin/dihûnîne/bi-hûnîne 1. dan raçandin2. dan dirûvandin 3.dan rokirin

hûnîn/dihûne/bihûne1. bend li hev anîn û ra-çandin 2. nivîs û bûyerdirûvandin 3. ro kirin

hûr [I] mîde, asik *"hûr,ne têra kayê ye"

-mal di tûr de û serî dihûr de bêwarê ku xemû tatêla wî têrbûna zikêwî ye

-hûr berdan zik mezinkirin

hûr [II] 1. biçûk 2. lixwe-nehatî 3. kêmnirx *"hûrbifikire, dûr bifikire, kûrbifikire, þûr bifikire"

-hûr û mûr kel û mel-diravê hûr 1. diravên

ku nirxê wan kêmtir e2. diravên madenî

-lê hûr bûn 1. bal dan 2.lê kolîn 3. mutale kirin

-hûr nêrîn bi awayekî baþlê kolan

hûrbijêr 1. ziravbihîst-yar 2. bisemt

hûrde tiþtên hûrikhûrdek tîpa ku hûr tê

nivîsandin wek: a, b,c...

hûrfilitî ziktêrdek, zik-berçûyî

hûrgilî 1. dorfireh 2. a-gehiya berfireh

hûrik 1. biçûçik 2. xir-dik, qamkinik 3. yax,eware *"hûrik hûrik,dagire tûrik"

hûring pênûsa ji pûrtafirindeyan

hûr kirin [I] 1. qutqutîkirin 2. parçe kirin 3.piþirandin *"heke dilêþivên kete biþkulê, wêhûr dike û bi þîr dix-we"

hûr kirin [II] 1. diravêngir bi yên hûr re guhe-randin 2. diravek bi di-ravê dûgeleke din re gu-herandin

hûrtirþ silek û xurek-xurê ku çi li ber kevedixwe

hût 1. cinawirê efsûnî2. masiyekî pir mezine *"ji xelqê re hût e, jixwe re kût e, hevalê ti-carê rût e"

hwd her wekî din

hwd

I

180

i/I tîpa yazdehemîn a al-fabeya kurdî ye;dengdêreke kurt e,cîderka wê navderkîye, di belavbûna wê dedev nîvgirtî ye û astabelavbûna wê bilind e

iban (di zimanê zarokande) qurban

Iblîs þeytan *"ker Iblîsbe, dermanê wî weris e"

iblîsî þeytanî îcar vê carê, vê teqlêilet 1. sedem 2. nexweþî

3. înk-ji iletî yekî re tiþtek ki-

rin ji bo silkirina yekîtev gerîn

-ketin iletê 1. ketin hev-rikiyê 2. engirîn

ilm 1. zanist 2. agahî*"nezanî, dijî ilmê ye"

ilmî 1. zanistî 2. xeba-ta lêkolînî

ilqênîn/diilqêne/biil-qîne hîqik pê girtin

Incîl pirtûka pîroz a ku jiCn. Îsa eleyhiselam rehatiye hinartin

ingir înkingirandin/diingirîne/

biingirîne 1. bihêrskirin 2. xeyidandin

ingirîn/diingire/biin-gire 1. asê bûn û înatkirin 2. bihêrs bûn 3.su hatin

int nalînintdar nalenalkirîinteint nalenalinteint kirin 1. nalenal ki-

rin 2. kerixîn 3. zor pêketin

intîn/diinte/biinte 1. jiyekî pekandin 2. nalenalkirin 3. zor pê ketin

ireir inteintireir kirin inteint kirin irq reh û bingeha netewe-

yekî; regez, nifþirs reha ku ji nifþên pê-

þiyê hatiye hildanirsî tiþtên ku ji nifþên

berê hatine wergirtinisad rêbir, eþqiyaisadî rêbirî, eþqiyatîisandin/diisîne/biisîne

1. sêwirandin 2. ji bergirtin

isîn/diise/biise 1. sêwi-rîn 2. þibihîn

isqinc behîvok, argûþk

181

isqincî kesê ku argûþk digweriya wî de hatiye

-istan paþgirek e ku wate-ya cih û bergehê dide

peyvêistêre cihê ku nivînên ra-

zanê lê tên jenîniwaraþ babîsok

iwaraþ

182

î/Î tîpa duwazdehemîna alfabeya kurdî ye;dengdêreke dirêj e,cîderka wê pêþderkîye, di belavbûna wê dedev nîvgirtî ye û astabelavbûna wê bilind e

î- [I] pêþgireke pêkanînapeyvên ku têkildarî de-man e; mînak: îro, îsal...

-î [II] paþgireke pêkanînanavdêran e; mînak: serî,kerî...

î! [III] baneþeneke gazîki-rinê ye; hey, ê

-î hevalo Xwedê te jibîr neke! hey hevaloev qenciya te ji aliyêXwedê ve bê xelatkirin!

îbadet perestiþ-îbadet kirin perestinîbret pendîbûdî riþwet, bertîl, qirtîca/îcar vê carê, vê teqlêîcad 1. hilberîna tiþtekî

nedîtî 2. pêkanîna kare-kî nû

-îcad kirin (tiþtekî nedîtî)hilberandin û pêk anîn

îcaze 1. destûr 2. bawer-name 3. buruntî

îcazetname di medrese-yan de bawernameya kualimek dide feqîhê xwe

îç înkarkirina tiþtê kirî-îç kirin (tiþtê kirî) înkar

kirinîd eyd, cejn *"-ji tunedîti-

yan re- danhêrk, îd e"îdam sezakirina tawanba-

rekî bi darvekirin û xeni-qandinê

-îdam kirin bi darveki-rinê seza kirin

îdare dolivgeriya kar ûbarên jiyanê

îdare kirin 1. li gorî pê-diviyên jiyanê hereketkirin 2. zêde mesref ne-kirin 3. deng ji îhmal ûkêmasiyan re dernexis-tin

îdî êdîîdxalat hawirdeîfade 1. derbirin 2. ber-

sivdana rapirsînekê-îfade kirin 1. daxwazek

anîn zimên 2. (ji saziyatêkildar re) bersiva ra-pirsîneke fermî dan

-îfadeya yekî girtin 1.(wekî saziya fermî) ji

Î

183

kesê têkildar bersiva ra-pirsînê wergirtin 2. liyekî xistin

îfet 1. namûs 2. heysiyet3. anor

îflas têkçûna di karekî de -îflas kirin di karê xwe de

bi ser neketinîftar fitarîhmal (bi qasî pêdiviyê)

mijûlnebûna bi tiþtekîre, beradan

-îhmal kirin 1. bera tiþte-kî dan 2. beytu berdan3. bêhemal hiþtin

îhtiram rêz û giramiya kuji kes an jî tiþtekî birû-met re tê girtin

îhtiyac hewcetîîkram 1. comerdiya ku ji

yekî re tê kirin 2. bexþîþû diyarî

-(tiþtek) îkramî yekî ki-rin (tiþtek) lê dan xwarin

îlac bûjena ku ji bo ber-giriya nexweþiyekê hati-ye amadekirin; derman

îlan 1. dengî 2. daxuyanîîlan kirin 1. bi dengî ra-

gihandin 2. ji raya giþtîre dan xuyandin

îlawe zêdehiya pêwist anjî nepêwist; pêvek

îlave kirin 1. pê ve kirin2. lê zêde kirin 3. bo-çik pê ve girêdan

îlon meha nehem a za-yînî

île girava biçûçikîltihab di lêþ de cihê ku

kêm û aviyeke zer tê dekom bûye

-îltihab girtin kêm û avi-yeke zerotankî di lêþ depeyde bûn

îm 1. ev 2. pêþgireke kutê pêþiya peyvên têkil-darî demê û /m/ya wêdikeve mînak: îcar, îro,îsal, îtir...

îmal di karistanan de rê-zehilberîna bujenan

-îmal kirin 1. hilberandin2. çêkirin

îmam 1. serwerê ji Ehli-beytê 2. zanayê zanis-tên þerîetê

îmamet 1. di nav enda-mên Ehlibeytê de serwe-riya kar û barên rêvebi-riyê 2. zanatiya zanistênþerîetê dinimîne

îman baweriya bi dînekîku ji aliyê Xwedê de ha-tiye hinartin *"sikûta zi-mên, silametiya îmanêye"

-îmana xwe avêtin li dad-gehê bi derewî sondxwarin

-îman kirin bawer kirin îmdad ji daxwazkirî re

þandina hewariyêîmha tunekirina giþtîîmkan 1. derfet 2. meferîmsak 1. ji kesê rojîgir re

îmsak

dema destpêka rojiyê 2.berbang

îmtihan di qadeke zanînêde ceribandina têgihiþti-na kesekî

îmze þanenava ku ji bernavekî ve tê çîlovîlokirin

-îmze kirin þanenav ki-rin

în roja cumeyêînad înk-ketin înadê înk girtin,

engirînînan/tîne/bîne anînîncane/încare kûzika ku

gul û kulîlk tê de tên çi-kandin

încas hilûreþînç þik-înç kirin 1. þik birin 2. tê

derxistin, sergihayî bûn3. pê hesîn

înçkirî 1. þikbirî 2. ser-wext 3. beled

înk 1. kîn 2. en(g)r-ketin înkê 1. kîndar bûn

2. engirîn-înk û bilah kirin bi tu a-

wayî ji gotina xwe averênebûn û ji bo vê yekêsond xwarin

înkar nepejirandin-înkar û tune kirin nepe-

jirandin û binevat kirin*"kenê kûçikan jî bi în-kar û tunekirinê tê"

înqilab sewre, þoreþînsan mirov, merî *"în-

san dinyayê danaqurtî-ne, lê dinya însên dadi-qurtîne"

înþaet avahiya ku nû têçêkirin

-xîmê înþaetê avêtindest bi avasaziyê kirin

întiqam tol, heyf, evezînziwa destvekiþandina

ji kar û barên jiyanê îqaz hiþyarkirina ji xete-

reyekê îqbal bext, siûd *"heke

îqbal hate sêrî, her kesdibêje: 'aferî!' "

îqlîm 1. av û hewa, kîþ-wer 2. herêma erdnîgarî

îqtibas agehiya ku ji de-reke din hatiye wergirtin

îqtisad kar û barên têkil-darî rêvebirina jiyanê

îro 1. roja ku em tê de ne2. a niha *"îro li berderê me ye, sibehê li berderê we ye"

-îro ro di vê demê de-ji îro pê ve ji niha þundeîsal sala niha, vê salê-îsal misal salawextîsbat 1. birhan 2. peyt,

delîlîsbat kirin 1. peyitandin

2. birhan nîþan danîsewî filehîsil 1. çaviya di bin stêre-

yê nivînan de 2. di dîwa-ran de çaviya ku kel ûmelên hûrde dikinê

184

îmtihan

185

îshal virikîbûnîsk hîqikîskan lîwana vexwarinêîskeîsk 1. dengê girîna bi

hilkehilk 2. dengdanamirovê ku noqî ava sarbûye

îskeîsk kirin 1. (ji bergirînê) hilkehilk kirin 2.(mirovê ku noqî ava sarbûye) pifepif kirin

îslam dînê dawîn ê ku jiCn. Muhemed eleyhise-lamî re hatiye hinartin

îsot cureyekî sewzeyêntûj e

îsraf dêrzîstgeh 1. rawestgeh 2.

sazî û destgeha weþanêndengî

îstikan îskanîstiqamet 1. tûþ/dûþ 2.

di erdnîgariyê de aliyênresen (bakur, baþûr...) ûpêkhatî (bakurê rojhilat,rojhilata navîn...)

îstiqrar 1. aramî û huzûr2. ewlehî û asayî

îstixbarat 1. salixgeriyasîxurî 2. agehiya nepen

îþ kar û xebat *"îþê me-ran xuyan nabe, car heyetûyan dixwin, car heyegûyan dixwin"

-îþê nemayî anîn sêrî 1.pir eziyet lê dan kiþan-din 2. êtixiyek anîn ber

dêrîîþaret nîþaneya tiþtê ni-

mandî; hêma, diyardeîþev ev þev/vê þevêîþk þidîþkar 1. xebatkar 2. jêhatîîþkav sindoqîþk dan bar þidandinîþkence rêbaza azarkiri-

na bi lêdanê-îþkence kirin bi lêdanê

azirandinîþpêbûyî jîr û xebatkarîþxal vegirtina welatekî bi

awayekî ku derî zagonênnavneteweyî ye

îtifaq (li ser kirin an jî ne-kirina karekî) di navberaçend aliyan de biryarênku tên wergirtin

-îtifaqa sêalî peymanaku di navbera du aliyêntêkildar û aliyekî çavdêrde tê þanenavkirin

-îtifaq kirin li hev kirinîtir 1. êdî 2. ji bilîîxracat hinardeîw! baneþeneke ecêbman

û þermkirinê ye; wî!/pî!îzgeh îstgehîzin destûra ku ji bo kirin

an jî nekirina karekî têdayîn

-îzin dan destûr dan-îzin xwestin destûr û

musaede xwestin

îzin

186

j/J tîpa sêzdehemîn a al-fabeya kurdî ye; dengda-reke pêþezmandevî ye,di belavbûna wê de zi-man li ser diranan diþi-de, fîzek û nerm e

jahr jehrjaj cureyekî çêreya ku di

çêjdana penîrî de tê bi-karanîn

jajerûn cureyekî xwari-na ku ji jajî û rûn tê çêki-rin

jajî toraq û penîrê ku jajîkirine tev

jakaw 1. wehþî 2. hov 3.kovî

jale 1. kulîlka ziqûmê 2.xunav

jan 1. êþ 2. tajan *"janahemû tiliyan yek e"

-jana zirav cureyekî ne-xweþiyê ye û hêdî hêdîbi kuxika xwînî dikuje

-jan dan 1. êþîn 2. tajandan

-jan girtin 1. êþê lê girtin2. tajan pê ketin

janbir dermanê êþbirjandar 1. biêþ 2. tajan-

dayî

janîn/dijane/bijane a-jinîn

jano 1. nexweþ 2. seqetjar 1. sefîl 2. bêkes 3.

lawazjarav bijûnjarav bûn 1. bijûn bûn

2. paqij bûnjarav kirin 1. bijûn ki-

rin 2. aman ji aravêderxistin û aveke paqijbi ser de kirin

jar bûn 1. sefîl bûn 2.bêkes bûn 3. lawazbûn

jarîn/dijare/bijare 1.nalîn 2. zûrîn 3. girîn

jar kirin hejar kirinjarxane jûra pêþalîkari-

ya tenduristî jehr 1. bûjena ku sedem-

karê nexweþiyê ye 2.bûjena ku sedemkarêmirinê ye *"jehra ma-ran, ji maran naçe"

jehrav av û jehra kutêkilî hev bûye

jehrdar jehrînjehremar jehra maranjehrîn 1. bûjena ku jehr

tê geriyaye 2. bûjena ku

J

187

tê de jehr heyejehr kirin 1. jehr lê dan

xwarin 2. jehr tevî xwa-rina û vexwarina yekî ki-rin 3. lê herimandin 4.di ber de kirin ziqûm

jek xilindorjem 1. danê xwarinê 2.

dem, zemanjenan pîþekarê ku bi lehî-

mê hesinên þikestî dice-birîne

jenandin/dijenîne/bi-jenîne 1. (dîwar) dan lêkirin 2. dan þeh kirin 3.(hilm) dan hildan û ber-dan 4. çirûsandin 5.dan zingezing kirin 6.dan lehîmkirin 7. (ala-vên mûsîqayî) dan lêxis-tin

jeng bûjeneke qehweyîya ku ji ber þilbûnê liser rûyê hesinan peydadibe; zeng

jengar zengar, zengirtîjeng girtin li ser hêsin te-

beqeyeke zengê çêbûnjenîn/dijene/bijene 1.

(dîwar) lê kirin 2. þeh ki-rin 3. (hilm) hildan û ber-dan 4. çirûsîn 5. zinge-zing kirin 6. lehîm kirin7. (alavên mûsîqayî) lêxistin 8. (hestî) ajinîn

jê ji wî/ji wê-jê pê ve ji niha þundetirjêbir alava ku nivîsê win-

da dikejê birin 1. xêzên nivîsan-

dî winda kirin 2. di qi-marê de qurût kirin

jê birîn 1. ji heqdesta wîbirîn 2. tûþî karesatekêhatin

-Xwedê jê biriye Xwedêbobelatek aniye serê wî

jêder 1. cihê ku mijar jêhatiye hilçinandin; mak-der, çavkanî 2. avzêm

jêderk 1. çavkaniya avê2. makdera agahiyan

jê gerîn 1. dest jê veki-þandin 2. serbest berdan

jêgir îqtibasjê girtin 1. ji destê wî

hildan 2. îqtibas kirinjê hatin 1. pêk anîn 2. bi

dest xistin *"bila jê bi-hata, bila pêþî serê minbiþkanda"

jêhatinî qabiliyetjêhatî 1. jîr 2. egîd *"ke-

baniya jêhatî, bila nîvêqeliyê jî bixwe"

jê kirin 1. qut kirin 2. bi-rîn 3. hilkirin *"li kerêmirî digere ku nalan jêbike"

jêla ji aliyê jêrîn vejêma 1. berma 2. mîratejêmayî 1. bermayî 2. se-

ratajêr 1. bin, bintar 2. qûntar

3. (di erdnîgariyê de)aliyê baþûr

jêr

-li jêr 1. li bin, li bintarê2. li qûntarê 3. li baþûrî

jêrîn cihê li bin, aliyê libintarê

jêrla jêlajêrnivîs nivîsa ku li bin tê

xuyakirin; têbinîjêrxanî 1. binanî 2. bine-

sazîjêza 1. maka nifþê 2. mak-

derji daçeke e û wateya ma-

weyeke diyar dide peyvê-ji ber di ber xwe de-ji ber ku bi sedema ku-ji berê de hê zû de -ji ber xwe xwe bi xwe-ji ber xwe de gotin de-

rewa bêpere kirin-ji ber yekî ve li þûna

yekî *"ciranê çê ji berXwedê ve digihêje hawa-riyê"

-ji bilî ji xeyrî *"barê ke-tiyan kes ranake, ji bilîXwedê"

-ji dest hev revandin ji a-liyê her kesî ve hatinxwestin

-ji dêl ve 1. dewsa ku 2.beramberî

-ji mêj ve 1. di berê de2. hê di zû de

-ji niþkê ve bêyî sedeme-ke diyar û di wê gavê de

-ji nû ve bi careke din-ji rikanî yekî ji bo

hêrsa yekî bîne

-ji rêzê asayî-ji sedî 1. ji hejmara sedî

pareke diyar 2. rêjeyasedekê; (%)

-ji xeynî/xeyrî tiþtê nav-borî ne tê de

ji ber çûn 1. (bi zarokekemirî) berwext welidîn 2.(bi têjikeke mirî) berwextzayîn

ji ber kirin di ber xwe dexwendin û gotin

ji bestan gotin di berxwe de gotegot kirin

ji bîr kirin 1. ji balêavêtin 2. dest jê veki-þandin *"her çiqas bibîmîr, xwe meke ji bîr"

jih [I] têla saza musîqayîjih [II] 1. rûdiyê zirav 2.

bendê ku ji rûdiya ziravtê bidestxistin

jiha ziya, ejdehaji hev zayîn li hev zêde

bûnjij (di zimanê zarokan

de) goþtjikarketî karniþînjimar 1. hejmarên ji yekî

heta nehan 2. reqemjimare 1. reqem 2. hej-

mar-jimareya cot reqemên

wek: 2, 4, 6, 8, 10...-jimareya sereke reqe-

mên ji 1’ê hetanî 9’an-jimareya þkestî reqema

ku tê de piþtî reqema

188

jêrîn

189

tam yeke þkestî jî heyewek: 1.3, 3.05, 54. 33...

-jimareya tam hemû re-qemên ku li pey reqemasereke reqemeke þikestînayê

-jimareya tek reqemênwek 1, 3, 5, 7, 9...

jimarnasî zanistên pis-poriya wan têkildarî he-saban û jimartinê ye

jin 1. mirova mê 2. hev-sera mirovî *"axa jin ûmêrî ne ji hev be, tev na-gere"

jinane 1. wekî mirova mê2. her tiþtê têkildarî jinê

jinap jina mamê mirovî;amojin

jinbav hewiya diya yekîjinbira jina birayê mirovîjinebî 1. jina ku mêrê wê

miriye 2. jina berdayî*"jinebî dibêjin: ‘ez di-zanim’ ; qîz dibêjin: ‘tudizanî’ "

jinik jinjinkok jina bêkêr a ku te-

nê navê wê jin e *"hinjin in û hin jinkok in"

jintî [I] pîrektî jintî [I] jina birayê mêrê

bûkê *"jintî bi hev rebaþ bin, bira dê neþaþbin"

jinxal jina xalê mirovî; xa-lojin

jixwe hema wisa

jixweber [I] sirûþtî, xwe-zayî

jixweber [II] (ji bo karekîbihurî) nepêwist

-tu jixweberê hatî pêdivîbi hatina te tunebû

jiyan rewþa ruhberiyê aku bi mirinê diqede; he-yat

-jiyana rojane jîna/heya-ta her rojê

jiyar 1. heyata rojane 2.awayê domandina he-yatê 3. þaristanî

jiyarî þarezajiyîn/dijî/bijî 1. nemirin

û heyata xwe berdewamkirin 2. ber xwe dan

jî [I] daçekek e û wateyêxurt dike mînak: ez jîhatim

jî [II] umir, temenjî [III] qews, kevanjîjo jûjîjîkele 1. nipnû 2. ter û

tazejîn jiyan, heyat *"jin ka-

niya jînê ye" jîndar 1. candar, giyane-

wer 2. nemirîjînenîgarî serpêhatiya

kesekî ya di jiyanê dejîngeh cihê ku jiyana gi-

yaneweran lê didome*“viran, ji tu kesî rejîngeh ava nekiriye”

jîngehnasî zanistên kupisporiya wan tendu-

jîngehnasî

190

ristiya der û dorê yejînþê 1. kesê ku dikare

bijî 2. kesê ku dikarexwe ragire û nemire 3.berxwedêr

jîr 1. biaqil 2. hiþmend3. jêhatî 4. zîrek

jîrane wekî/sezayî jîranjîrî 1. biaqilî 2. hiþmendî

3. jêhatîtî 4. zîrektîjîrek jîrjîrektî jîrîjîvan heyzjîy di lêþ de rehên stûrjor 1. fêz 2. bilind *"çû-

çik çûçik e, gava avê ve-

dixwe, jorî xwe li Xwedêdinêre"

-li jorê li fêzêjorîn li fêzêjovan poþmanjovan bûn poþman bûnjovanî poþmanîjûjî cureyekî sewalên pîj-

pîjî ye *"jûjî lepê xwe liçêlikên xwe dide û dibê-je: 'periyên wan çi ner-mik in' "

jûn tenduristîjûnî 1. çong 2. hestiyê

serçongêjûr ode

jînþê

191

k/K tîpa çardehemîn aalfabeya kurdî ye;dengdareke ku cîderkawê ezmandevî û qirikîye, awayê belavbûnawê girtî û hiþk e

ka [I] 1. cînavka pirsiya-riyê ya ku tê wateya: liku ye? 2. de nîþanî minbide *"dibêjin: 'hêþtirêçima stûyê te xwar e?dibêje: 'ka çiyê min likar e!' "

ka [II] alifa sewalan a kuji giya û qeselên bi cerce-reyê piþirandî çêdibe*"ava di bin kayê, dengjê nayê"

-ka teslîmî bê kirin ema-net radestî xayînekî ki-rin

kab kap, gûzekkabok hestiyê serçongêkabox erdê biadan ê ku

avê baþ hildiçine xwekabra mêrkaç her hebeke þêkirkaçanî amanên ku xwari-

nan vala dikinêkaçik kefçik/kevçîkaçlok qûþxaneya biçûk

a bi çembil û devikkaço teralê bêkêrkad [I] merc, reqabetkad [II] 1. gilûmût, giro-

ver 2. çembera ku ser ûbinê wê hinekî tepisiyehundir; kûre

-kada esmên valahiya ez-mên û hemû tiþtên tê de

kade cureyekî nanê ku birûn û þêkir tê pehtin

kadiz [I] kesê ku diziyakayê dike

Kadiz [II] stêra ku di þe-vên sayî û þevereþ de liesmên weke riyeke spîxuya dike; Kakêþan

kadîn cihê ku ka lê tê ber-hevkirin

kafir 1. kesê ku ne misil-man e 2. li gorî her olêkesê ku ne ji ola yekî be

kafiristan welatê kafiran-ma kafiristanî ye? ma

ewqas bêwijdanî jî dibe?kafirtî olederîkahîn remilavêj ê ku qes-

tîka pêþagehiyan didekaho cureyekî çêreya ku

nepijî tê xwarin û belçênwê peraþ in; xes

K

192

kahûr kêra kalanîkaj [I] gilokkaj [II] kirasê maran; tê-

vilkaj [III] sergo, mezbelekajger 1. likij 2. hestîkojkajûle cureyekî çêreyê yekak kek, birayê mezinKakêþan Kadizkakil 1. dendik 2. gewher

(gûz, bindeq û hwd)*"temûzê, kakil ket gû-zê"

kakût skêlet, kelaxkakvîrik kuvark, karîkal [I] (sewze) xavkal [II] kesê temendirêj

*"kalo memire bihar tê,pîrê memire pincar tê"

kal [III] sorê tarî, alkalan cihê ku alavên qut-

kirinê tê de tên parastinkal bûn pîr bûnkalek kundir/gindorkalekal dengê domdar ê

ku pez derdixekalekal kirin (pez) bang

dan, zimezim kirinkalemêr mêrê ku temenê

wî ji pênciyî derbastirbûye

kalepîr kalemêrkaler bûjena bazirganiyêkalik 1. bavê bavî an jî

bavê dayikê 2. ecdad*“ewê ku kalikê xwe nasneke, Xwedayê xwe jînas nake”

kalîn/dikale/bikale 1.(pez) bang dan 2. nalîn

kalîtî temenborîtî, pîrtîkam [I] 1. daxwaz 2.

fehlxwestina sewalan-kama… birîn 1. destekê

çûnê 2. pelek avêtin ...kam [II] gêre-kam gerandin gêre kirinkam [III] rutûbet û kufika

afnikiyê-kam girtin afnikî bûnkam [IV] esmanê dêv-kama dêv arîkê dêvkam [V] aramî û bexte-

warîkambax 1. xopan 2. ka-

vilbûyîkambaxî 1. xopanî 2. wê-

ranîkambaxtir 1. xopantir 2.

xeratirkamil 1. gêran 2. gihayîkamil bûn 1. gêran bûn

2. gihankamilî 1. gêranî 2. giha-

yîtîkamir levenkamirî mêrga levenîkamox kesê ku bi xwe ti-

rihê diguviþe û jê meyêçêdike

kamran 1. bextewar û di-laram 2. dilþakamranî 1. bextewarî û

dilaramî 2. dilþatîkamsojkî dilbijandîkamsojkî bûn dil bijan-

kahûr

193

karekar

din, dil kirkirînkamsojkî kirin dil kirki-

randin, çilekî kirinkamûk kamoxkamûþkî bûn kamsojkî

bûnkamûþkî kirin kamsoj-

kî kirin kan 1. gencîne 2. cihê ku

maden û xwê jê tê der-xistin

kanc bêarkancî bêarîkandew çêleka zayî ya ku

cardin avis nebûye û hêtê dotin

kanê ka li kuderê ye?kanik postê ku li ser çêv

e û pê dadimilekanî jêderka avê *"merî,

li ber kaniyê tî namîne" kanîn/dikane/bikane

karînkanûn 1. meha berfan-

barê 2. kûreya êgirkanza madenkanzanasî zanistên ku

pisporiya wan maden inkap 1. hestiyê çîpê 2.

bendê stûyê sewalan*"dewar bi kapan, mirovbi sozan tên girêdan"

-kap avêtin 1. bi hev rebi hestiyê çîpê lîstin 2.ketin hevrikiyê

-kap kirin (sewal) bi ben-dekî an jî bi zincîrekîgirêdan

kapan tengerê, þiverêkapik bendê kurtkapok tasa sêrîkapol [I] tasa sêrî; kapokkapol [II] kaya pir hûrikkapox paleyê ku gurzên

gihê çaw dikekar [I] 1. xebat, îþ, þixul 2.

qezenc 3. mijûlî *"berxênêr ji bo kêr (karî)"

-kar û bar 1. xebat û þi-xul 2. xizmet û mijûlî*"siwarbûna kerê, ne tukar û bar e"

-karê li ser lingan xeba-ta sivik

kar [II] têjika bizinê, ka-rik *"kar, sermedî di binselikê de namîne"

kara 1. fail, kirar, kirde2. endamê dilsoz ê ar-têþa bêpergal

-karayên azadiyê enda-mên dilsoz ên artêþabêpergal a rizgariyê

karatî artêþa bêpergal aku ji endamên dilsozpêk tê

karak madenê hêsinkarbeþî parvekirina xe-

batekîkarbidest 1. peywirdar

2. karsazkarbûran ardûkarciv þirketkarçîn hirmêkardank malzarokkarekar dengê segê ku

hatiye lêdan; kûstekûstkarekew nêçîra kewan a

bi komekîkaresat bobelat, felaketkarêc þeneyeke ku tiliyên

wê pir in; melêbkarêj movika ku erzênê

digihîne kapolê/kapokêkarêl qebraxkarêltî qebraxîkarêz [I] 1. kanî 2. ci-

hoka binerdîkarêz [II] cihê hênik; zo-

zankargeh cihê xebatêkarger rêvebirkargerî 1. rêvebirî 2. îda-

rekar gerandin 1. bi rê

ve birin 2. îdare kirinkarguzar kargerê pispor

û jêhatîkarguzarî þarezatiya ge-

randina karankarik têjika bizinê; kidikkaristan kargeha rêze-

hilberindana bûjenankarîger 1. bibandor, bite-

sîr 2. rêvebirkarîgerî 1. bandor, tesîr

2. rêvebirîkarîn/dikare/bikare 1.

þiyan 2. pêk anîn 3. bidest ve anîn *"nikare,bê par e"

-(pê) karîn 1. sernixûnkirin 2. hêz jê birin

karîte garîte *"karîte, li

ser dîwaran radiwestin"karker 1. xebatkar 2. pa-

lekarkenar karniþînkarkerî 1. îþkarî 2. pa-

letîkarkêþ 1. jîr 2. jêhatî 3.

zîrekkar kirin 1. xebitîn 2. qe-

zenc kirinkarmax bêjinga ku gir lê

dike; seradkarmend 1. memûr 2.

wezîfedarkarniþîn kesê ku piþtî

çendîn salên xizmetê jikarî tê veqetandin ûmehmizek lê tê girêdan

karniþîn bûn salên xiz-metê qedandin û meh-miza karniþîniyê wergir-tin

karniyar di dezgeh û kar-civan de pisporê wizeyamirovîn ê ku karkeranhildigire karî

karniyarî pisporiya wize-ya mirovîn

karpêk berhemkarsaz 1. kesê ku karke-

ran dide xebatê 2. kesêku jêhatî ye û karan pêktîne

kart 25 quriþ-kartek nedan yekî qet

tu dirav nedan kesîkartî xwarina kevnkartî bûn (xwarin) kevn

194

karekew

195

katbûn

kartî kirin (xwarin) kevnkirin

kartîk xarê ku xerat bikar tînin

kartol cureyekî sewzeyênbînerdî ye û pijandî têxwarin

kartû kartîkarwan 1. koma bazir-

ganên gerok 2. komekerêwiyan *"bi ewtîniyaçend kûçikan, ji rê namî-ne karwan"

Karwankuj stêra ku didestpêka meha gelawêjêde tê dîtin û 5-6 mehanxuya dibe

karxane karistankarzan kesê ku dizane

dê çi îþî bike; þarezakas 1. piyan 2. kasikkase 1. sandiqa darînî ya

ku sewzeya dikinê 2. ça-vî 3. selika erebeyan

kasik 1. kaseya biçûk 2.feraqa ji gil û heriyê; ka-xetîtik

-kasika çêv þûna çêvkasox dasa biçûkkastekast 1. dengê nale-

nala kûçik û guran 2. çe-leçel

kastekast kirin 1. (seg ûgur) nalenal kirin, zûrîn2. çeleçel kirin

kaþ [I] giyayê ku bi xwehiþk bûye

kaþ [II] 1. alava ku diþi-mite, kaþe 2. piyên vêalavê

kaþ [III] hevrazê ku mêþtê de dijwar e, berpal

kaþ [IV] kiþandin-kaþî ber piyê xwe kirin

gazî hinda xwe kirin -kaþ û berkaþ kirin hev

birin û anînkaþane avahiyên dewle-

mendan ên fireh û xwe-þik; koçik

kaþe navgîna ku bi þimi-tandina li ser berf û qe-þayê tê ajotin

kaþik qada ku mirov liser berf û qeþaya wêwerzîþa þimitandinê di-ke; tîl

kaþing þala navêkaþî cureyekî kevirê acûrî

ye û di avasaziyê de têbikaranîn

kaþxane koçkkaþ kirin 1. bi erdê re ki-

þandin 2. leqandin 3. jicihekî ber bi cihekî dinve livandin *"Xwedê mi-rovî þaþ meke, lê þaþ kirbila fehþ meke û hekefehþ kir jî bila bi erdê rekaþ meke"

kaþo darê gogêkat [I] erdê ku xêr û bera

wî hindik ekat [II] zeman, dem, çaxkat [III] zîlên simbilan ên

pêþîn-kat dan zîl dankatar bazinê stûyî, tara

stûyîkate cureyekî nanê ku bi

rûn û þêkir tê pehtin; ka-de

katjimêr alava demjimêr;saet

kav dema berhevkirinabindeqan

kavarî 1. xiþirge 2. cihêbikevir 3. serkevir *"ga-va dê bibe dêmarî, bavdibe filehê kavarî"

kavil 1. xerabe, kelefe 2.xopan, wêran

kavir peza dusalîkaw 1. kubar 2. qurekaw bûn 1. kubar bûn 2.

qure bûnkawdan 1. þert û merc

2. qalikkawêj kayîna hin sewalên

ku goþtê wan tê xwarin-sewalên kawêjker aja-

lên ku pariyên xwe piþtîçêrînê û di demên ra-westanê de dicûn

kawik kesê ku lap ne dî-nik e û demên wî ên bia-qiliyê jî hene

kawî 1. kubarî 2. quretîkax [I] vejibartina giyayên

nenas ên ku di nav bîsta-nan de þîn dibin; aþêf

-kax kirin aþêf kirin, adekirin

kax [II] amanên ku ji heri-ya pijandî tên çêkirin,acûr

kaxetît tîtik û amanên jiacûrê

kaxez bûjena ku ji dar ûpemboyî tê çêkirin û liserê tê nivîsandin

kaxik guldanka ji kaxetîtêkaxiz kaxezkaxîl cureyekî çêreyê yekayîn/dikaye/bikaye

(sewala çarpê a ku goþtêwê tê xwarin) parî cûtin,vekayîn

kebanî 1. jina malê 2. ji-na aþpêj *"heke Xwedêli hev anî, Eyþê dikimkebanî"

kebar 1. berbang 2. tek-bîr

keç [I] zaroka qîzînî*"keç, bi hefsar nabin"

keç [II] xwar, nerastkeçanî 1. rewþa mêtiya

zarokê 2. mînanî zaro-ka qîzînî

keçap qîzapkeçel serût, bêpor, qaf-

rût, zelût *"her keçel,bi pereyê xwe helawêdixwe"

-keçelê qaqê kesê ku serêwî wekî hêkê bê por e

keçelî bêporî, serûtî, qaf-rûtî *"keçelî xweþ e, lêgava ku di bin kum debe"

196

katar

197

kef kirin

keçelok qafgurî, zelûtkeçêç cihê ku mirîþk lê

dimelisinkeçhêlî 1. keça jina miro-

vî ya ji mêrekî din 2. ke-ça mêrê jinê ya ji jinekedin

keçik 1. keç 2. zaroka de-lalik *"keçik, teþiya dêradike, lawik jî tîrabavê"

keçinî bekaret, duþîzetîkeçî xwarî, nerastîkeç kirin (çeka agirber)

armanc negirtin, xwarçûn

keçxapînok kesê ku lipey jinan digere û wandixapîne, mêbaz

ked 1. berhemê renca mi-rovî 2. maf *"li kuderêkomek, wê derê kedek"

kedanî sewalên bibask ênmalê

keder kul û xemkedew ketewkedewî ajalê ku bi çilma-

sa ajalan ketiyekedik eyarê berx û karankedî sewala malêkedî bûn hînî malê bûn

*”gur kedî nabe, kedîbibe jî xwedî nabe,bêar bifedî nabe”

kedî kirin hînî malê kirinkedkar 1. xwediyê mafê

xwe 2. xwediyê karêxwe

kedxur kesê ku mafê xe-bata yekî bi neheqî dix-we

kedûn kûzê avê yî biçûk;quto

kef [I] hundirê dêstkef [II] zîpik û peqpe-

qokên ku li ser tiþtên avîdikevin *"kela hêrsê, ke-fa sabûnê ye"

-kef dan zîpikên nepoxkîû peqpeqok li serê xuyabûn

kefandin/dikefîne/bi-kefîne 1. kêl kirin 2.dirûtin

kefaret berdêla ku ber ne-kirina karekî ve tê dayîn-kefareta gunehan be

bila bibe sedeqeya bergunehan ve

kefen qumaþê bêdirûnê ku li miriyan tê pêçanû paþê tên çalkirin

-kefen kirin devê xwe bêminet û bi wêrekî ajotinser mirinê

kefgir amana ku kefa sertiþtê avî hildide

kefî 1. pûþiyeke ku di zi-vistanan de li stûyî tê a-landin 2. egal

kefîl derhûd-bûn kefîlê yekî berpirsi-

yariya karê kesekîhildan ser xwe

kefîltî derhûdîkef kirin zîpik û peqpe-

qok li serê xistinkeftar 1. cureyekî sewa-

lên çolê ye û diþibihe gu-ran 2. kal

keft û left 1. bizavekemezin a ji bo peydekiri-na pariyê jiyanê; têkoþîn2. devjenî

kefxoy keyayê gund û ta-xên filehan

kehreb 1. gêreba, cêre-yan 2. miqnatis

kehrebar 1. gêrebayî, cê-reyanî 2. miqnatisî

kej çûr, zerînîkejal keça çûr a zerînîkejave çardara ku pê bi-

rîndar û nexweþan neqlînexweþxaneyan dikin

kejê keça çûr a delalikkejok nexweþiya hêtêþêkek birayê mezinkel [I] dewara dusalîkel [II] 1. germ, tîn 2. rik,

hêrs *"kela hêrsê, kefasabûnê ye"

kel [III] sewala biqiloçkelabçe destvank, kelem-

çekelabe darik an jî diran-

kên hilawestina kincan;hilço

Kelamê Qedîm 1. Quran2. wehy

kelandin/dikelîne/di-kelîne [I] 1. germ kirin2. pijandin, pehtin

kelandin/dikelîne/di-

kelîne [II] 1. xwirandin2. gurî bûn

kelaþ [I] cureyekî solênberê ye; çarix

kelaþ [II] term, laþkelat cihê asê-kelat û felat ji hev nas

nekirin cihê zorî ser-firaziyê ji hev veneqe-tandin

kelbetan alava ku agirpê tê hildan

keleba keleþêrkeledoþ cureyekî xwa-

rinê ye û li her herêmê biawayekî tê çêkirin

kelef telaþê rîskelefe bermaya tiþtê ka-

vilbûyî; enqazkelegirî ber girînê, hema

hema dike ku bigirîkelegirî bûn ber asta

girînê bûnkelegirî kirin anîn ber

asta girînê keleh parêzgehên leþkerî

yên berê; duz *"jin ke-leh e, mêr jî tê de girtîye"

kelejin jina ku mêranîtev digere

kelek navgîna ku di çemû rûbaran de lê siwar di-bin *"divê mirov kele-ka xwe di avê re derbasbike"

kelekel germa havînê yatîr

198

keftar

199

kelmêþ

kelekor 1. kêmlebat 2.nefehma û xêvik

kelem [I] cureyekî sewze-yan e, pijandî û nepijî têxwarin

kelem [II] 1. pîj 2. ber-bend *“cîranê nebaþ,kelemê ber çavan e”

-kelemê ber çavê neya-ran lehengê ku dijmin jêdibehicin

kelemêr egîdkelenimêj kesê ku cari-

nan nimêj dike û pirî ca-ran jî nake

kelepîçe kirin (sewalêserjêkirî) gurandin û par-çeparçeyî kirin

kelepor 1. mîrate 2. he-yiya gelekî

-kelepora neteweyî mî-rateya gelekî ya ku ji nif-þên berê derbasî nifþênnû dibe

kelerim cureyekî sewze-yên ku pijandî tê xwarin

kelestûn keskesorkeleþ 1. delal, cazibedar

2. mêrxas-keleþê deryayî kesê ku

derî zagonên heyî di der-yayan de talana keþtiyandike

keleþêr keleba, dîkkelexwarî xelexwarîkelexwarî bûn xelexwarî

bûnkelezûrî 1. xurekê ku baþ

nepijiyaye 2. karê ku nebi rêk û pêk e *"girarapiran, kelezûrî ye"

kelê xwarina bêxwê anjî kêmxwê

kelh 1. rind 2. bi îhtiþa-meke nedîtî û nebînayî

kel hatin germ bûnkelhoþk bihura çiyayîkelijandin/dikelijîne/

bikelijîne bi hev ve le-hîm kirin

kelijîn/dikelije/bikelijebi hev ve zeliqîn

kelistin/dikelize/bikeli-ze 1. dizîka payîn 2. te-letel temaþe kirin 3. lihember tiþtekî ecibandîmit man

kelixîn/dikelixe/bikeli-xe pîr û diranketî bûn

kelî kelêkelîn/dikele/bikele 1.

germ bûn 2. pijîn *"se-rên du beranan, di be-roþekê de nakelin"

kelîþo 1. cilþo 2. karê cil-þûþtinê

kelk 1. fayde 2. mesle-het

-kelk jê wergirtin sûd jêwergirtin

kelkot 1. kelik û palaz 2.xelexwarî

kelkût bûn kutan xwarinkelkût kirin ser û guh di

rû de anîn, gelekî lê dankelmêþ pêþû

kelogirî kelegirîkelojtin/dikeloje/bike-

loje dendik þikandin ûkakil jê derxistin

kelojk 1. kakila ku ji den-dika þikandî hatiye der-xistin 2. riþwet

-li kelojkan gerîn li qe-zencên herwe û bêzeh-met gerîn

kelpezî 1. cureyekî mar-gîseyên ku li gorî her de-verê rengê xwe digu-herîne; kerpeze 2. durû

keltox kalemêrê hizhizî ûhopohopo

kelû [I] çivangekelû [II] her meheke fal-

nameyê; birckelwaz sermaya xurtkelxaçî kelezûrîkelx keltoxkelxot diranketîkem guhên biçûk an jî tu-

neyî; kurkember qûþa navêkemç careke lêxistina

þêr û hirçankemç bûn tûþî tundi-

yekê hatin û nîvî jê qutbûn

kemçe amraza ku erdêdikole

kemç kirin bi tundî lêxistin û jê beþek qut ki-rin

kemend bendê ku hil-boqek bi serê wî ve ye

kemiþîn/dikemiþe/bi-kemiþe 1. vepelîn ber2. xwe quraftin ser û da-qurtand

kemitandin/dikemitîne/bikemitîne 1. (da kupirç zû jê daweþe) di avakeliyayî de rawestandin2. qefilandin

kemitîn/dikemite/bike-mite 1. (da ku pirç zû jêdaweþe) di ava keliyayîde rawestîn 2. qefilîn

kemîn tele, dafik-kemîn danîn tele danîn,

dafik danînkemlan û giran weqûr û

awirþikestîkemole satila devgirtî ya

pir mezin kemxe qumaþê hevrîþimîken 1. besimîn, biþirîn

2. geþî *"kenê bêaran,tê ji qulên dîwaran"

kenandin/dikenîne/bi-kenîne 1. besimandin2. rûgeþ kirin 3. dilxweþkirin

kenar kêlekkenarî cureyekî çivîkan ekend çal, xendeq, kortal-kend û kosp çal û as-

tengîkendal newala kûr; hen-

defkendav xelîc, avtengkendik 1. golika hilikî 2.

golika ku nebûye moz

200

kelogirî

201

kerb

kenefe avahiyê kewiþîkengî/kengê çi wextî,

çi çaxî *"kengî bibare,hingî zivistan e"

kenhar kesê kenandîkeniþt dêra filehankeniz berdestiya jinkenîn/dikene/bikene

1. besimîn, biþirîn 2. rû-geþ bûn 3. hîrehîr kirin*"bi hevalê xwe meke-ne, dê bê serê te jî"

kenîþte perestgeha cihû-yan

kenkene zengîn û hêzdarkenloþkî kirin bi dizîka

qûnektî kirinkenok rûgeþkenokî 1. rûgeþî 2. ke-

nok *"ne jina kenokî,ne mêrê fêtokî"

kenze faykekepaze rezîl û riswakepaze bûn rezîl û riswa

bûnkepaze kirin rezîl û ris-

wa kirinkepen kulavê þivanankepenek [I] cureyekî çê-

reyê yekepenek [II] cureyekî ne-

xweþiya piþikreþê yekepenekî kesê ku bi ne-

xweþiya piþikreþê ketiyekepez 1. dibûr, berpal 2.

kêrtê bilindkepir çartaq, holikkepîr [I] tiþtê windabûyî

kepîr [II] çêreyek ekepîr [III] ji ber camaxê

zerbûna diranan-kepîr girtin (diran) ca-

maxî bûn kepû bevil, pozkepûr xweliya giranker [I] 1. cureyekî ajalên

barkêþ ê ku ji hespê bi-çûktir e 2. ehmeq *"barnaçe ber kerê, ker diçeber bêr"

ker [II] kesê ku nabihîze-ker û lal bûn bêdeng

guhdarî kirin, dengê xwenekirin

ker [III] parçe, hinekkerafî/keratî 1. tirtûl,

ziqûm 2. merezkeramet îkrama ku Xwe-

dê li hin bendeyên xwekiriye

kerane [I] wekî kerankerane [I] mîrkutê hesinîkerate alava ku sol pê

asantir dikevine piyankeravî cureyekî sewalên

ku li cemseran dijînkerax paleyê sewzeyankeraxe garana kerankeraxî paletiya sewzeyankerb 1. kul û xem 2. bêrî

*“ez namirim bi vêderbê, ez dê bimirim bivê kerbê”

-kerba xwe ji yekî der-xistin hêrsa xwe bi tiþ-tekî din ve aþt kirin

ker bûn [I] nebihîstinker bûn [II] parçe bûnkerbeþ cureyekî striyan

e, pîjên keran *"qedrêgulê çi dizane, kerbeþdibêje: 'kerê reþ' "

kerçove 1. aqilsivik, kêm-aqil 2. peledîn, tiredîn3. kerose

kerdenek hestîvkkerdî 1. çala ku li der û

dora daran vedidin daku av tê de bisekine 2. ligorî cureyan beþênbîstanan

-kerdiyeke bîstanî avê-tin di çalekê de cureye-kî sewzeyan çandin

kerehû cureyekî bê yekereker [I] mînanî keran

bêteþekereker [II] bi dizîka û

bêdengkerem 1. destbelaþî 2.

comerdî-ji kerema xwe heke zeh-

met nebekerem kirin 1. bexþek li

yekî kirin 2. îkrama yekîqebûl kirin

-kerem ke fermokereng cureyekî çêreyê

ye û nepijî tê xwarin*"gotin: 'kerengo warête li ku ye? got: 'ba diza-ne' "

kereste [I] onî, depkereste [II] 1. malze-

me, naverok 2. bûjen-keresteyê xav bûjenên

ku nehatine bikaranîn ûjê hilberînên curecureyîtên çêkirin

kerexne kelbetanê ku pêkûziyên êgir tên hildan

kerg destgehkergez cureyekî teyrên

berateyan ekergît alaveke tevn-ra-

çandinê ye; hepikkerguh kîvroþk, kêvrîþkkeribîn/dikeribe/bike-

ribe 1. behicîn 2. ke-sirîn

keriftin/dikerife/bike-rife ziqûm xwarin, ku-reder xwarin, kul xwarin

kerik [I] mêweyên negi-hiþtî, behîvk

kerik [II] di guh de kunaku di navbera guh û per-deya wî de ye

-di kerika guh de qîrîn(di dema bangkirinê de)devê xwe dirêjî qulikaguhî kirin û wisa peyivîn

kerik [III] kerê biçûkkerixandin/dikerixîne/

bikerixîne 1. jê vege-randin 2. jê dan nefret-kirin 3. jê bêzar kirin

kerixîn/dikerixe/bike-rixe 1. jê vegerîn 2. jênefret kirin 3. tengezarbûn

kerî [I] simbilên bipûrt ên

202

ker bûn

203

keser

bi serê cîl û cegên vekerî [II] xilek pez ê ji 100

hebî heta 200’î *"heftkerî pez, li bin siya da-rekê mexel tên"

kerî [III] 1. parçe 2. bir3. tîke *"nanê ku bibekerî, hev nagire"

-kerî kirin 1. parçe kirin2. tîketîkeyî kirin 3. bir-birî kirin

kerî [IV] rewþa nebihîsti-na guhan

-xwe li keriyê danîn xwenebelediyê û nebihîstinêdanîn

ker kirin [I] tîke kirinker kirin [II] dengê xwe

nekirinkerkedan sewaleke kovî

ya girs e û bi serê difnêwî ve qiloçek heye

kerkere 1. nezan 2. tê-negihiþtî 3. kerose

kerkovî cureyekî sewalênkovî yên ku diþibihinekeran û rengê wan ji xê-zên reþ û spî pêk tê

kerme rêxa hiþkirî ya ji boþewatê

kermêþ cureyekî mêþêngirs e û pêvedana wê biþewat e; moza keran

kerose ehmeq, kerkerekerpeze kelpezîkerpîç/kerpûç heriya

ku di qalibên çargoþe detê rokirin û di lêkirina

dîwaran de li þûna kevi-ran tê bikaranîn

kerseng 1. komikênxweliyê ên wekî kevi-ran dixuyin lê zû belavdibin 2. xwîn û tiþtênavî yên din ên ku bûnepixtî

kersil sileporkertek pir, zehfkertik kewrekerx 1. westiyayî 2. bê-

hêz 3. jihêzketîkerxane 1. goma keran

2. xaneya zinayê; qeh-bikxane

kerxerê þiverêkerxur 1. cureyekî teyrên

berateyan e 2. mirovêpir xurekxur

kes 1. mirovê nediyar,þexs 2. ferd *"filan kes,kerê barkêþiyê ye"

kesadî 1. kêmasî 2. xelakesandin/dikesîne/bi-

kesîne (r) kesayetî licînavkê bar kirin

kesane ferdîkesaxtin/dikesixîne/bi-

kesixîne 1. rûçikandin2. çiqil kirin 3. verûtin

kesayetî þexsiyetkesb 1. ked 2. qezenca ji

xebatekêkesber keskê sût kesberî sûtîkesbik moriya nezerêkeser 1. keder, xem 2. êþ,

204

kesirandin

derd 3. bêrî-keser kiþandin 1. êþîn

2. hezinîn, derdomerdobûn 3. bêrî kirin

kesirandin/dikesirîne/bikesirîne 1. êþandin2. derd lê rakirin 3.westandin û pir tî kirin

kesirîn/dikesire/bike-sire 1. xemgîn bûn 2.derdoyî bûn 3. tî bûn

kesixîn/dikesixe/bike-sixe 1. qeþirîn, heriþîn2. rûçikîn

kesîb xizankesk rengê çêreya ter a

neçilmisîkeskahî 1. sewzî, hêþi-

nahî 2. nesl-Keskahiya Pêxember

Ehlubeyta Cn. Pêxembereleyhiselam

keskesor (piþtî taviyênbaranê) nîvçembera ren-gîn a ku li esmên xuyadibe; heftreng, kevanaDawid

-bi ser keskesorê reqefz kirin derî aqilantev gerîn

keslan teral, lexerkestek kerpîçkeþ fîþenga ku di valahiyê

de tê teqandin û na-gihêje nîþanê

keþîþ popê filehan *"ke-þîþ, hero kadeyan nax-we"

keþîþxane dibistana kukeþîþan perwerde dike

keþk cureyekî þorbeyê yekeþklok 1. kade 2. nanê

hiþk-kirîkeþkul þeleke kermeyîkeþtî navgîneke zeryayî

ya rêwîtî û barkêþiyê ye-keþtiya asimanî cure-

yekî navgînên firoke yênku ji cîhanê rêwiyan di-bin ser hîvê an jî ge-restêrkên din

-keþtiya perdedar cure-yekî navgînên raguhas-tinê yên ku bi alîkariyaperdeyên berbiba di avêde diçin

keþtîvan ajovan û xebat-karên keþtiyê; deryavan

ketew çilmasa ajalanketin/dikeve/bikeve [I]

1. wergerîn 2. hilweþîn3. bihurîn 4. daketin*"ker ker e, nakeve navava kûr"

ketin/dikeve/bikeve [II](sewalên wekî seg û gu-ran) velezîn, veketin

-lê ketin 1. îsabet kirin2. tê gerîn

-ketin keleha qatil-batilê1. xwîna xwe kirin stûyêxelqê 2. ji gotina xwedanegerîn

-ketin kirasan (jin) heyzbûn, ketin kincan

-ketin zikê diya xwe

205

kevî

pêrgî aramiyeke bêpa-yan hatin

ketî 1. keftî, bêkes 2. bê-xwedî *"ketî, bi xebatêradibin"

ketxweda kesê ku di qes-rên maldaran de hesabêxerc û mesrefê digire

keval weneyê bi destçêkirî û çarçivekirî

kevalber kevirên ku berêli þûna kaxezê li serê di-hate nivîsandin

kevan 1. alava tîravêti-nê, qews 2. xwar 3. te-wiyayî

kevan bûn 1. xwar bûn2. tewîn

kevane çivangekevanek (r) di xalbendiyê

de nîþaneya ku diþibiheheyvikê, ()

kevanjene 1. tîravêj 2.kesê ku dibe bela û dike-ve pêsîra xelqê

kevan kirin 1. xwar kirin2. tewandin

kevçik 1. amana ku xu-rek pê tê xwarin 2. hes-tiyê sersîngê yî navendî*"dawet tune, li kevçi-kan digere"

-di kevçika dil de lêxis-tin 1. (da ku neks lê bi-çike) di sersîngê de lêxistin 2. bi derbeke xe-dar lêxistin

kevçî kevçik

kevel 1. postê pêz ûhwd; eyar 2. lewhe

kevel kirin post kirin, gu-randin

kever [I] çiyayê ji kevir ûzinaran pêkhatî

kever [II] bizina belek-belekî/deqdeqî

kevil postê mihankevir 1. ber 2. zinar 3. lat

*"kevir, bi kêvir dibedîwar"

-kevirê kehrebar cureye-kî kevirên miqnatisî ye ûjê mûriyên gerdenî û tiz-biyan tên çêkirin

-kevir bi ser yekî de gêrkirin lome û gazinc lêkirin

-kevir kirin 1. rê bi kevi-ran çêkirin 2. bi keviranbera yekî dan, ricim ki-rin

-kevir li ser kêvir ne-man tu tiþt di dêst deneman

-kevir li ser kêvir nehiþ-tin 1. her tiþt rûxandin ûtepeser kirin 2. qir û pirkirin

kevirheste cureyekî ke-virên ku di ber beraþêhesteyan de tê bicihkirinû bi zivirandinê çîk vedi-de

kevî 1. kêlekên çem û zer-yayê 2. tixûb, sînor, sî-tar

kevîþen qeraxa zeryayêya tenîsk a ku melevanîtê de ne dijwar e

kevkanî berdeqanîkevjal cureyekî heþera-

tên jehrîn e-kevjalê zeryayî cureye-

kî sewalên behrê ye û têxwarin

kevlan tûrik û derdana kutîran dikinê; tîrdank

kevloþk qerçûmekkevkîkî tê werkirin tiþ-

tek ber bi tiþtekî din veavêtin; virvirkî avêtin

kevn 1. neteze 2. qedîm3. jibîrbûyî 4. peritî 5.rizyayî *"axa, tep davê-jin serê û defterên kevnvedikin"

kevnare 1. heyber û bû-jenên dîrokî 2. têkildarîberê

kevnebizot agirê ku ji zûde hatiye pêxistin *"agirdi kevnebizotan de di-mîne"

kevnedost hogirê ji mêjve û razdarê berê

kevnekotik 1. têkberênkevn û peritî 2. cil û pa-lazên riziyayî

kevnemayî 1. heyberêndîrokî yên ku hîna li pi-yan e an jî tên naskirin2. agehiyên dîrokî yênku hîna jî di nava çandajîndar de ne

kevneperest 1. paþverû2. muhafezekar

kevneþop dab û nerît,adet û urf

kevneþopî gelêrîkevok cureyekî çivîkan e

û berê ji bo þandina na-meyan dihatine bikara-nîn

kevot [I] cureyekî çivîkane û diþibihe kevokan

kevot [II] dareke bêber eû jê amanên curecureyîtên çêkirin

kevz çêreyeke ku li qera-xên çem û zeryayan hê-þîn dibe

kevzî sewz, keskkew kevok-kewa pehtî nêçira ku

bêzehmet bi dest dikevekewal sewal, terþ (pez û

bizin)kewandin/dikewîne/bi-

kewîne 1. dax kirin 2.biraþtin 3. (di kirîn û fi-rotanê de) xapandin 4.(derman) birîn pak kirin

kewanî jina malê, kebanî*"kewanî bûn sisê, ko-dik çûn ber sê"

kewar [I] 1. embar 2.çala zêd a di hundir de*"çi bixî kewarê, ew têxwarê"

kewar [II] cihê ku mêþahingiv lê hingiv datîne

kewaþe [I] rûxiyayî

206

kevîþen

207

kezwan

kewaþe [II] pûþ û pelaþ-kewaþe kirin (serê bane-

kî) bi pûþ û pelaþî serêbanî ava kirin

kewçêr meha dehemîn asalnameya zayînî

kewden 1. ehmeq 2. gêjkewderî dîkê çolêkewgir nêçîrvanê kewankewiþîn/dikewiþe/bike-

wiþe (avahî) rûxîn û hil-weþîn

kewîn/dikewe/bikewe1. dax bûn 2. birijîn 3.(birîn) pak bûn

kewre hesinê girtikgirtikîyê ku alavên qutkirinêpê tên tûjkirin; kertik

kewre kirin tûj kirinkewþen [I] hevrazê ku

tav lê naxekewþen [II] çêreyek ekewtekewt dengê dom-

dar ê reyîna segankewtîn/dikewte/bikew-

te 1. (seg) reyîn, ewtîn2. (mirov) pizepiz kirin,beletewþ axaftin

kewtkewto çelçelokkey mîr, þah *"axa, bi deh

gundên xwe ve wisa ba-wer dike ku XosrewêKey e"

keya rêvebire gundekî/taxekî; muxtar *"li dû zi-vistanekê du bihar, digundekî de du keya na-bin"

keyanî muxtartîkeyitî mîrîtî, þahitîkeybanû mîrxê, mîrxanim keyperest pêgirtî û he-

valbendê pergala keyi-tiyê; þahperest

keys 1. firsend 2. derfet3. pergal

-keys xweþ qefaltin riyarevê jê standin

keys kirin 1. tertîb kirin2. têkûz kirin

keyskirî 1. bitertîb 2. tê-kûz û bipergal

keyso/keysperest 1.firsendger 2. berje-wendîperest

Keywan gerestêrkek ekezaxtin/dikezêxe/bi-

kezêxe kesaxtinkezeb 1. ciger 2. zarokên

mirovî *"arê kezebê, jiarê tenûrê germtir e"

kezixandin/dikezixîne/bikezixîne kesaxtin

kezî [I] guliyên porkezî [II] edaleyên cendêk kezî [III] 1. xama 2. keça

bermêr *"filan keso tudibêjî qey qîza kezî ye"

kezîn çavîkezîkur jina ku porê

xwe qaçî kiriye û porêwê êdî nayê hûnan

kezîzer jina gulîzerkezwan cureyekî daran e

û jê benîþt tê bidestxis-tin *"çêlik û dotin, kez-

208

kê

wan û kelandin li hevnayên"

kê 1. çi kes, kî 2. pirsa kubersîva wê kirde ye *"ga-va Xwedê ji yekî re li hevtîne, nabêje: 'tu kurê kêyî?' "

kêç cureyekî bihokên bi-çûk e, di qirejiyê de û bixwînê dijî

kêf zewq û sefa-kêf jê re hatin 1. zewq

jê wergirtin 2. tahmijîn3. hez kirin

kêfþing kevjalkêfxweþ 1. kesê ku tem-

têla wî baþ e 2. kesê kuji tiþtekî razî ye 3. þa ûþanaz

kêfxweþ bûn 1. jê razîbûn 2. þa bûn 3. hal-xweþ bûn

kêfxweþ kirin 1. jê razîkirin 2. þa kirin 3. halx-weþ kirin

kêfxweþî 1. razîtî 2.þadî 3. halxweþî

kêl [I] dirûnên girs, þêl-kêl kirin bi dirûnên girs

dirûtin, þêl kirin-kêlkêlî kirin þêlþêlî ki-

rin, bi dirûneke demde-mî dirûtin

kêl [II] kevirên ku meze-lên miriyan pê tên nasîn

kêl [III] gav, katkêlan/dikêle/bikêle [I]

erd kolan

kêlan/dikêle/bikêle [II]zevî cot kirin

kêlangeh erdê ku ji cot-kirinê re hatiye veqetan-din

kêlek 1. hind, tehêl, 2.hêl, alî *"kêleka xwe yabirêx, li rêhevalan me-de"

-kêleka xwe dan kêlekabokeberanan tevî mêr-xasan rabûn û rûniþtin

kêlik [I] demeke pir hin-dik; xulek

kêlik [II] kevirê serê me-zelê miriyan; kêl

kêlindî alava çandiniyêya ku pê giya û zad têçinîn

kêlî 1. bîsk, xulek 2. karêku ewqas ne pêwist e ûdi asta duyemîn de tê3. bone 4. dirûna girs,þêl

kêlûk jina nemisilmanan jî ji neteweyeke din

kêlûn kilîla mezin adarînî an jî hesinî yaku ku pê dergehên me-zin tên dadan

kêm [I] ava birîn û piz-rikê; cerahat

-kêm û amas cerahat ûîltihab

kêm [II] 1. hindik 2. bi-çêx 3. nekemilî *"aqilêkêm, riya xwar ber bihevalê xwe dixe"

209

kêþ

-kêm û zêde 1. hindik ûpir 2. virde û wêde 3.di vê navberê de

kêmanî 1. kêmasî 2. xe-letî 3. qusûr *"kêmani-ya kesekî, ji kesekî dinre nabe bar"

kêmar 1. hejmara hindik2. neteweya ku di navneteweye ke din de hej-mara wan ne zêde ye

kêmasî 1. karê ku li gorîpêdiviyê nehatiye qe-dandin 2. qusûr û nivîþ-kanî *"her xweþikek, kê-masiyeke wê heye"

kêmber endazeya ku nefireh e; berteng

kêm bûn 1. nekemilîn 2.hindik bûn 3. daketin*"gotin: 'kero, dehþikekji te re çêbû'; got : 'alifêmin kêm bû û barê minjî zêde bû' "

kêmek di hesabdariyê denîþaneya ji hejmarekêdaxistina yeke dîtir, (-)

kêmendam kesê ku enda-mekî wî nivîþkan e

kêmendazî tevgerîna neli gorî pêwistiyê

kêmendazî kirin (peywirli gorî pêwistiyê) bi cihneanîn

kêmî 1. hindikayî 2. biçê-xî 3. kêmasî

kêm kirin 1. hindik kirin2. daxistin 3. jê birîn

kêmlebat kesê nivîþkankêmlebatî rewþa nivîþka-

niyê; seqetîkêmnetewe gelê kêmarkêmxwînî cureyekî ne-

xweþiyên ku têkildarîxwînê ye

kêr [I] fêde, sûdkêr [II] alava qutkirinê

*"kêr, kalanê xwe nabi-re"

kêrakî roja yekþemêkêran darê stûr ê ku

davêjin ser banekî firehû ên biçûk jî li ser wîdatînin; garîte

kêrik 1. kêra berikê 2.kêra kalanî *"hesinê bêesas, ne dibe kêrik ne jîdas"

kêr kirin 1. bi alava qut-kirinê birîn 2. hesta ye-kî heriþandin 3. bi kêrêlê xistin

kêrnehatî 1. bêkêr 2. bê-fayde 3. jinkok/mêrkok*"jina kêrnehatî, avêdirijîne û dibêje: 'xêr e' "

kêrtik [I] kewre-kêrtik kirin bi kewreyê

tûj kirinkêrtik [II] girtik, girnoz-kêrtik-kêrtikî kirin 1.

girtikgirtikî kirin 2. qe-lîþtekên biçûk tê de çê-kirin

kêþ [I] kêþan *"diranbiêþe, derman kêþ e"

-kêþ û vekêþ 1. birin ûanîn, kaþ û berkaþ 2. bi-lindbûn û daketina avaderyayan; med û cezr

kêþ [II] û mêþ 1. heþerat2. bihok 3. kêzik

kêþ [III] 1. pîvan 2. di pî-vanê de wekhevî

kêþ [IV] 1. keyskirî 2.tiþtê baþ jenandî

kêþ [V] erdê ku bi ava lî-çan tê avdan

kêþ [VI] kesê ku bûjenênsermestiyê dikêþe

kêþ [VII] dozkêþan/dikêþe/bikêþe 1.

neqil kirin 2. pîvandin3. dûyê baçikê hilkiþan-din gewriya xwe

kêþbar mal û milkê ku ra-guhastina wan pêkan e

kêþe 1. arîþe, gelemþe,mesele 2. hevseng

-kêþeya neteweyî mese-leya miletekî

-kêþeyên navneteweyîhevsengên di navberakoma gelan de

kêþim bejn û balkêþwer cazibedar, baldizkêvjal kevjalkêvrîþk/kêvroþk sewale-

ke giyaxur a ku lingênwê yên pêþîn kin in û bibeza xwe ve navdar e,kerguh *"adarê kêvrîþksibehan xwîn dimîze,nîvro xwe davêje ber si-

ya darê"kêz cureyekî bihukan ekêzgilolk kêzika gûgerînkêzik kêza biçûkkêzim kêzimkêzîn [I] kîzênkêzîn [II] 1. borî, lûle 2.

cihoka binaxeya gemarê3. gizirîna tiþtê avî

kêzîn kirin 1. (tiþtê avî) jiber çûn 2. gizirandin

kêzm 1. darê ku wekî piþ-tekê tê bicihkirin 2. sing,þêt

kiç (di zimanê zarokande) þikestî

kiç bûn (di zimanê zaro-kan de) þikestin

kiç kirin (di zimanê za-rokan de) þikandin

kifþ 1. diyar 2. vekirî 3.berbiçav 4. xuya *"des-tên helawxuran, timîkifþ in"

kifþ bûn 1. diyar bûn 2.xuya bûn

kifþ kirin 1. diyar kirin2. xuya kirin

kihêl hespê çê *"kihêl, dibin mêrxasan de dibe-zin"

kil [I] dermanekî reþ î ku liçavan didin da ku bede-wiyê bide û êþan bibire

-kil kirin çav bi kilî reþ ki-rin *"kesê ku ket dawe-tê, dê xwe kil bike"

-kil ji çavan dizîn di ki-

210

kêþ û mêþ

211

kinare

rêtiyê de pispor bûnkil [II] her careke çelqan-

dina meþkê-li kilê xistin 1. meþka

dêw kiyan 2. di hêlekanêde hejandin

kilam stran, goranî *"heftkilamên hirçê hene, he-mî jî li ser hirmiyan e"

-kilamên serhewa stra-nên rûniþtî yên dirêj

-kilam avêtin ser yekî distranê de qala yekî kirin

kilambêj stranbêj *"he-ke kilambêj destê xwedanî ber guhê xwe, diza-ne dê çi bibêje"

kilandin/dikilîne/bi-kilîne 1. (bi meþk an jîsirsûmê) dew kiyan 2.wekî kiyanê hejandin

kilaw pûþiya serê jinan;mêzer

kilb mixê dirêj û stûr;mûrç

kilçan çiraya destankilçêv pênûsa kilkirinêkildan derdana ku kil tê

de tê parastinkilekil dengê domdar ê

ku ji kiyana meþk an jîsursûmê tê

kilêb alava kaxkirinêkilisandin/dikilisîne/bi-

kilisîne bi hev ve zeli-qandin

kilimkotî 1. kesê ku ser ûsîçeyê wî baþ naxuye 2.

tiþtê ku xuyana wî li mi-rovî xweþ nayê

kilîl 1. mifteh 2. zirze*"kilîla malê, bi deriyêgomê nayê"

kilîl kirin 1. dadan 2. zir-ze kirin *"derê xwe rindkilîl ke, cîranê xwe dizdermexe"

kilîkilî darkutikkilîn/dikile/bikile 1.

(mast) hatin kiyan 2.wekî kiyanê hejîn

kilor kadekilox qafê sêrî, tepa sêrîkils xweliyeke ji kevirê spî

yê nerm tê çêkirin û xanîpê tên boyaxkirin/ se-yandin *"derba evdan,esasê kilsê ye û xera na-be"

kij seqakijûr arîkkimê parçeyê ku pê devê

derdankên þûþeyî tê gir-tin

kimil 1. kaw û kibar 2. qu-re

-kimil kimil meþîn qu-re qure bi rê ve çûn

kin 1. kurt, nedirêj 2. qol*"kirasê hesûdan, hema-sa kin e"

kinahî 1. kurtî, nedirêjahî2. qolî

-bi kinahî bi kurtasîkinare alaveke mûsîqayî

ye, ûd

kin bûn 1. kurt bûn 2.vekiþîn 3. qol bûn

kinc çek, libas, cil *"kin-ca ku ket ber pîneyan ûserê ku ket ber þîretan,bi kêrî tiþtekî nayên"

-kinc li xwe kirin çek/cilli xwe kirin

kind 1. zilet, ketîtî 2.bêrûmetî

-kinda tirs û birsê bêrû-metiya newêrektî û zik-birçîtiyê

kindik rindik û çîçikkindir bendê stûr ê pem-

boyî yê ku piranî pêdevê telîsan tê dirûtin

kinêr birîna ku tê de kêmciviyaye hev; kînor

kinêzet 1. þirdan 2. sil-sile, xeleq

king hêtkinik 1. bejnkurt, xirdik

2. qolikkin kirin 1. kurt kirin 2.

vekiþandin 3. qol kirinkinoþ bexîl, çikûskinoþe gêzî, siqayîlkinûþ rengê benefþî yê

lap vekirîkir [I] guhê kin, kurkir [II] îþ û çalakî-kira xwe kiranî kirin 1.

tenê bi gotina xwe kirin2. dora xwe nedan tukesî 3. mafê xwe bi serkesî ve bernedan *"bidinê biþêwire, kira xwe

jî kiranî bike"kir [III] îþkar *"kiran kir

û nekiran ji xwe re bir"kiranî kirarî-kiranî kirin hesab kirinkirar (r) di hevokê de xwe-

diyê çalakiyê; fail, kirox,kirde

kirarî 1. hesab 2. xwedî-tî 3. kirdetî

kiras kinca tenik a ku dibin de tê lixwekirin *"bejna heyranê, her kiras lêtê"

-tim di kirasekî de man1. her xizan û bi awayekîbêhêz man 2. nan dîtinû bêav man

-kirasê bêpêsîr li yekîkirin tiþtê nemayî anînsêrî û kepaze kirin

kirdan [I] darikê ku gilfi-ka hêvîr pê tê mehtkirinû vekirin; kerdenek,hestîvk

kirdan [II] egîd û jêhatîkirdar karguzarê ferma-

nên xwediyankirdarî karguzariya fer-

manankirde kirarkirdetî sexbêriya karekê

pêkhatîkirekir dengê domdar ê ji

hêrana tiþtê hiþk têkirekir kirin ji ber hêra-

na tiþtekî mînanî þêkir ûhwd deng derxistin

212

kin bûn

213

kiþîn

kirê heqê ku berdêla tiþ-tekî kirêkirî ye; deman

-kirê kirin tiþtek heta ma-weye kifþkirî bi berdê-lekê dan kesekî din; de-man kirin

kirêt 1. qirêj 2. gemar 3.sik, lewitî

kirin/dike/bike 1. pêkanîn 2. bi cih anîn 3.danîn *"tiþtê ku destankir, kesan nekir"

kiriyar bikirê daîmîkiriyarî kirîna daîmîkirîger bikir, muþterîkirîn/dikire/bikîre 1.

standin 2. bi berdêlekêtiþtek wergirtin

-kirîn û firotan standin ûdayîn

kirîv kesê ku zarok di pê-þa wî de tê sinetkirin

kirîvî kesên ku bi sinetki-rina zarokan a di pêþênhev de bûne dostên hev*"mirîþk û rovî, danay-nin kirîvî"

kirkirk xaþxaþkkirkirik xurtxurtûkkirkirîn/dikirkire/bi-

kirkire (dil) bijîn û da-xwaz kirin

kirkirok boriya ku xwarintê re derbasî aþikê dibe

kirman duz, kelehkirnoþ secdekirp [I] levenê ter ê ku jê

ka tê bidestxistin

kirp [II] (r) giraniya den-gê ku ji devan belav dibe

kirpandin/dikirpîne/bi-kirpîne (r) 1. li serê ra-westîn 2. giranî dan ser3. kirekir kirin

kirtemûk cureyekî çêre-yê ye û nepijî tê xwarin

kirt 1. dengê kotinê 2.bertîl, qirt 3. parçe

-kirt û pehn serobero, ke-teber

kirtekirt dengê domdar êkotina tiþtekî hiþk an jînîvhiþk

kirtekirt kirin ji ber koti-na tiþtekî hiþk an jî nîv-hiþk deng derxistin

kirtik parçekirtik-kirtikî parçeparçe-

yî, parparî, zîvalzîvalîkirtopk kartolkirû rûdan, bûyerkirûr hejmara nîvmîlyonêkiryar [I] xwediyê çala-

kiyê; fail, kiroxkiryar [II] pêkanînkisp kuspkispik kuspikkiþ 1. beradana sewalên

bibask 2. banga navtê-dana kûçikan

kiþandin/dikþîne/bik-þîne 1. kaþ kirin 2. pî-vandin

kiþik lîstika mîran/lîsti-ka sedrencê

kiþîn/dikiþe/bikiþe 1.

214

kiþ kirin

herikîn 2. vekiþîn 3. (se-walên marîjok) meþîn*"av dikiþe, lê aþ li cihêxwe dimîne"

kiþ kirin 1. nav tê dan2. teþwîq kirin

kiþkiþandin/dikiþkîne/bikiþkiþîne xwe wekîmaran bi erdê erd re ki-þandin

kiþkiþî hev kirin 1. ke-sek/segek berdan kese-kî/segekî din 2. nav têdan

kiþt û kal çandinî, ziraetkit 1. lib, heb 2. fer-deh kitî salan 1. deh sa-

lan li ser hev 2. tam dehsalan

kitan 1. cureyekî qumêþ e2. kincên ji vî qumaþî

kitêb pirtûkkitik pisîkkit kirin gez kirinkitkitî tartarîkitkitî bûn yek li vir û

yek li dera han bûn; tar-tarî bûn

kitkitî kirin yek danîn livir û yek li dera han; tar-tarî kirin

kiwê kokix (di zimanê zarokan de)

qirêj û gemarîkix bûn (di zimanê zaro-

kan de) qirêj û gemarîbûn

kix kirin (di zimanê zaro-

kan de) qirêj û gemarî ki-rin

kiyan/dikê/bikê 1. mastdi meþkê de kilandin 2.çelqandin *"ê ku dêwdikê, qunê jî ba dike"

kiz [I] bêhna kizirînê *"bî-na kiz, tê ji mala diz"

kiz [II] mirovê ku baþ liser û sîçeyê xwe dinêre

kiz [III] zû û hêsa-kiz girîn 1. bi hêsanî gi-

rîn 2. zûzûka girînkizgiriyok 1. kesê ku bi

hêsanî digirî 2. kesê kuzûzûka digirî

kizik kezî, kirtkirtîkkizin [I] xortê ku hîna

simbêlên wî dernehatinekizin [II] erdê ku ne ber-

dar e *"mêrê serjinik,berxê mîjo, þûva bi ki-zin tu tiþt jê dernayê"

kizirandin/dikizirîne/bikizirîne pûrta serçêrmî bi êgir þewitandin*"agir girtibû mala yekî,yekî jî ser û pê ber diki-zirandin"

kizirîn/dikizire/bikizi-ne 1. pûrta ser çêrmî biêgir þewitîn 2. ji dil û hi-navan þewitîn

kizîr 1. wezîr 2. þêwir-mendê mîr 3. navberkar*"ez mîr tu mîr, kî dê bi-be kizîr"

kizwet 1. qiyafet 2. ser û

215

koçer

sîçekî çi kes *"mêr tev mêr

be, jin tev jin be, kî dêmuhtacê kê be?"

kîjan ji wan çi kes/tiþt*"divê mirov zanibe kuserê mirovî li ser kîjankevirî ye"

kîn hest û daxwaza tolhil-danê

-kîn girtin hest û daxwa-za tolhildanê hewandin

kîndar xwestiyê tolhil-danê

kîp 1. qayîm 2. þidiyayî-kîp kirin 1. þidiyayî girê-

dan 2. guvaþtin 3. tê-kûz kirin

kîper dorana ziravkîr endamê mêraniyê û

nêrtiyê; mûzî, qemo, xir*"betal ma û kîrê bavêxwe da ber dasan"

kîs 1. derdanê biçûk; tû-rik 2. derdana diravan;peldank *"ew mirov ne-zan e, ê ku aqilê wî ji kî-sê xelqê be"

kîsik tûrikê biçûkkîso kûsî *"kîso jî hêkên

xwe dixe bin axê û dibê-je: 'heke Xwedê viyabedê derxe' "

kîþwer 1. werza hewayîya deverekê; îqlîm 2.welat, herêm

kîte (r) dengê ku bi carekîde ji devan belav dibe

-kîte bi kîte bi hûrgilî, biberfirehî

kîtandin/dikîtîne/bikî-tîne (r) parçe bi parçepeyv bi lêv kirin

Kîwan gerestêrkek ekîzên 1. destþok 2. hema-

ma serþûþtinêKo [I] gerestêrkek eko [II] alavên qutkirinê

yên ku devê wan nabireû divê bên tûj kirin

-ko bûn (alava qutkirinê)tujiya xwe winda kirin

-ko kirin (alava qutkirinê)tujî jê birin

ko [III] di germê de þîþtir-girtin û sefgirêdana pe-zê spî, kiwê

-ketin koyê (pez) ji bergermê serê xwe kirin binzikên hev û rawestîn

koc kilîla ku bi ser ve da-vêjin ser deriyan

koç 1. hicret, barkirin 2.penaberî *"zozanvanîrabûn koçê, aranvani-yan da bin boçê"

koçber 1. muhacir, barki-rî 2. penaber

koçberî 1. hicret, barki-rin 2. rewþa penaberiyê

koçek 1. semajen, reqase2. zanayê êzidiyan

koçer 1. muhacir 2. kesêku ne þêniyê tu cihî ye*"ava çeman xwiþexwiþe, koçer nabêjin: 'dewê

min tirþ e'"koçerî 1. rewþa neakin-

cîbûnê; muhacirtî 2. lîs-tikeke govendê ye *“ko-çerî, jê dûr e rencberî”

koçêre koderîkoçik hêwana pêþwazîki-

rina mêvanankoçk qesr û serakoç kirin (ji cihekî ber bi

cihekî din ve) bar kirinkod 1. derdana ku pê zad

tê pîvan 2. elb *"koda ti-jî, bi a vala mede"

koderî 1. demana çêreyaerdekî 2. cureyekî pir-tiyê ku jin jê kirasan di-dirûn; çît

kodik elbik *"kebanî bûnsisê, kodik çûn ber sê"

kodqelên sedemê bêyomîû teþqeleyan; serxur

kofî cureyekî pûþiya serêjinan a gelêrî ye *"jinêgot: mêrik min ji te rezarokek anî, kofî û kitandanî"

koga firoþgeha mezinkoh 1. çiya, gir 2. kirkok [I] 1. reh û rîçal 2.

tar û hîm *"her giya liser koka xwe þîn tê"

-koka zer zehferana Hin-distanê

kok [II] qelew-kok bûn qelew bûn, bi

goþt bûn *"bet çiqasîkok dibe, ewqas cih lê

teng dibe"-kok kirin qelew kirin,

dermal kirinkokim kal û pîra hizhizîkokiresî bah, þehwetkokos cureyekî alava ti-

tûnkêþiyê ya ku qelûnawê xortimkî ye; nargîle

kol [I] 1. kêrt 2. girê bi-çûk ê ku ji erdê zêde nebilind e

kol [II] bêqiloç *"bizinakol hînî danûyan bibe,îflah jê nabe"

kol [III] deyûskolan 1. cade, paxan 2.

kuçe, ziqaq *"kolan, tucarî nakevin bi ser ba-nan"

kole 1. bende, evd 2. xu-lamokê berjewendiyênxelqê

koledar 1. erka ku bende-tiyê li ser gelan ferz dike2. xwediyê bendeyan

koletî 1. bendetî 2. olam-karî

kolê deyûskolik 1. malika biçûk 2.

xaniyê kavilbûyî-kolik lîstin malikanî -ya

ku lîstikeke zarokan e-lîstin

kolîn/dikole/bikole 1.erd qelaþtin 2. kûr kirin*"mezbût bikole esas, jibo ku dil neke wasewas"

-lê kolîn 1. lê gerîn 2. bi

216

koçerî

217

kordûnde

kûrbînî lê nêrînkolîtik qelaxa kermeyankoloz kumê ji hiriyêkom civat *"agir berda

komê, xwe da fêzazomê"

komar pergala ku ramanagelemper tê de serdeste, cumhûriyet

kombers alava ku agehi-yan bi awayekî dîtbar,bihîstwer û nivîskî komdike û radigihîne; xêv-jimêr

kom bûn 1. civîn 2. colbûn

kome 1. girse 2. zumrekomel 1. civat 2. cimaetkomelayetî civakîkomele tevgera komeke

mirovan a ji bo arman-ceke zagonî an jî derza-gonî

komik civata piçûkkomir 1. segê ku baþ ha-tiye xwedîkirin 2. zordarû sitemkarê têrxwarî

komir bûn 1. seg (ji berxwedîkirineke baþ) qelewxuya bûn 2. bi hil û he-ramiyê têr bûn

komir kirin 1. seg baþxwedî kirin û qelew kirin2. bi hil û heramiyê têrkirin

komkarî karê ku ji aliyêpiraniyekê ve tê pêkanîn

komkeþtî di hêzên derya-

yî yên artêþê de komasi-ya keþtiyên leþkerî

kom kirin 1. civandin 2.berhev kirin

komkujî qetliyam, qirkompere diravên ku ji bo

mebestekê hatine civan-din

komstêr stêrên ku nêzîkîhev in û bi þiklekî xwe-ser komekê çêdikin

kon malika ku ji mû û qu-maþê sext tê çêkirin, bistûn, sing û werisan li pi-yan tê girtin; reþmal,xêvet *"gundê bê rez,konê bê pez, mirovêbibêje ez û ez hemî netu tiþt in"

-kon vegirtin reþmal avakirin

kone 1. hiþyar 2. dekbazkonik tevnika pîrhevokêkop goc, qopkopal gurzê giyayîkopare palanê hêþtirankopel lûtkekopî gocî, qopîkop bûn goc bûnkop kirin goc kirinkor kesê ku çavên wî

nabînin; nebîna *"ji çavêkor, ronahî nayê xwes-tin"

kor bûn nebîna bûnkorderzî derzîreqkordûnde 1. wareþ, bêza-

rok 2. kesê ku zarokên

wî yên kurînî tunenekorebîn kesê ku dîtina wî

ne erênî ye; bedbînkoreçemk 1. kesê ku fe-

raseta wî aloz û genî ye;ferasetkor 2. genefis

koremar marê kor *"filankes koremar e"

koremiþk miþkê korkorerê kuçeya ku pêþiya

wê girtî yekorik [I] ronahiya boþkorik [II] di simbilê de li-

ba xerabî ya ku bûye rijîkoritî rewþa nedîtina ça-

vankorîgan cureyekî ketan e

û kulîlksor ekor kirin 1. nebîna kirin

2. çav derxistin 3. ko ki-rin

kort çal-kort bûn kûr bûn-kort kirin kûr kirinkortal 1. kendal 2. çala

kûr 3. hendef *"kor bidestê kor bigire, dê tevtêkevin kortalê"

kortik çalika biçûk-kortika qûnê qelîþteka

qûnêkosp astengkoþîn/dikoþe/bikoþe

ketin hevrikiyêkotek lêdankotekî bi darê zorêkotel avahiyê ku ji bo bî-

ranîna bûyerekî li cihê

bûyerê tê avakirinkoter xemla stûyan kotewarî tenezul, daqûlîkotin/dikoje/bikoje bi

diranan gest kirin û xwa-rin *"dar bi kotinê,însan bi gotinê"

kotir kevokkotkoto kesê ku gotegota

wî êdî her kesî aciz dikekov 1. xwarbûna ber bi

hundir ve 2. hotikkoval helezonî, levaliyayîkovan 1. xem û keder 2.

derd û keser 3. bêrîkovar weþana li gorî de-

meke diyarkirîkovik alava rêtinê ya ku

pê tiþtê avî li derdanekedevbiçûk tê neqilkirin*"aqil, bi kovikê nekiri-ne seriyan"

-kovika qûne qelîþtekaku li nava her du hêtan e

kovî 1. hov 2. wehþîkox 1. xaniyê xerabûyî 2.

kenefe 3. punga mirîþ-kan; koxik

koxik cihê ku mirîþk, wer-dek û hwd lê tên êwiran-din

koy çiyakoyistan erdê çiyayîkoz êwirgeha berx û ka-

ran *"berxê xelqê, di ko-za mirovî de mezin na-be"

kozere kaya girs; qesel

218

korebîn

219

kulfik

kozik çeper, sîber, qelaçe-kozik danîn kemîn û tele

danînku [I] gihanekek eku [II] 1. heke 2. egerku [III] kîder *"ker bi ku

de here jî cardin ker e" kubar kaw û nazikkubarî kawî û naziktîkuç 1. kuncik 2. kevirkuçe riyên di nav bera

avahiyan de; ziqaq *"da-wiya derewan, kuçe ye"

kuçik sê kevirên ku datî- nin bin sîtilên ser êgir,xaçirgan *"agirê kuçi-kan, timî germ e"

kuçke riya ku dawiya wêgirtî ye *“dawiya dere-wan, kuçke ye”

kudandin/dikudîne/bi-kudîne 1. vekiþîn 2. do-mandin *”dijminatî bikuþtinê, rê bi kudandi-nê”

kudik 1. têjika hirçê 2.têjika hêþtirê *"dema kuhirç pîr bû, kudik bi gu-nikên wî dilîzin"

kufik afnikkufikî afnikîkuj goþe, guç, çimkujer kuþtox, qatilkujme miqdarkukurd kurkût/kerkûtkul 1. birîn 2. keser 3.

derd *"çavê bikul, ji yêkor çêtir e"

-kulê bixwe! ziqûm ûjehrê bixwe!

kulab 1. çakil 2. pençekulang sermilkulav 1. raxistina ku ji li-

vayê hatiye çêkirin 2.baraniya þivanan a ku jihiriyê ye

kulb têrnexurkulbe kilêbkule perdeyeke tenik a ji

bo xweparastina ji pêþ ûmêþan; tulbend

kulek [I] pêseqet, lingor,pêgoc *"baz bi bazan,qaz bi qazan, mirîþkakor bi dîkê kulek re"

kulek [II] 1. paceyên biser banê avahiyê ve 2.kunên bi ser banan ve*”diz û malxwe bibinyek, ga ji kulekê re jîdertê”

kuleke kulek, lingorkuleng derdanka darînî

ya ku tiþtên avî dikinêkulêmek her du hestiyên

ku lingan bi gewdeyî vegirêdidin

kulfet zar û zêçên mirovî*"kulfet, þûrê dudev inli piþta bavan"

kulfik 1. di tenûran dekuna dûkêþk 2. kunênbêfilan 3. kunên di go-man de wekî kulekandihêlin *"beza pisîkê he-ta ber kulfikê ye"

kulibîn/dikulibe/bikuli-be 1. ji ser hiþ çûn 2.har bûn 3. zû birçî bûn*"mitrib kulibî, def qeti-ya"

kulik nexweþiya ajalan aku dibijine mirovan û a-jalên din jî

kulindir kundirê ku hun-dirê wî tijî goþtê hêrandîdikin û wisa dipijînin

kulî [I] hespê pîrêkulî [II] libên berfê *"ha

kulî xwar, ha qulî xwar"kulîçe 1. kadeyên hûrik

2. bîþîkulîlk biþkuya serê çêre û

çiqilê darê ya ku reng-rengî vedide *"demek akulîkan e, yek a sosinane"

kulîn/dikule/bikule [I]1. gocegoc meþîn 2.lingîrî bi rê ve çûn

kulîn [II] 1. jûra erzaq ûnivînên malê 2. di reþ-malê de beþa ku ji bo er-zaqê malê hatiye veqe-tandin *"barana havînê,þil nekir binê kulînê”

kulkulîn/dikulkule/bi-kulkule bi zor û zeh-metî xwe bi erdê re ki-þandin û wisa meþîn

kulm 1. kefedest, felqe-dest 2. çeng, gulmist*"bi kulman meçindirêþê"

kulovank gopika sêrîkum pûþiya serê mêran

*"derziya xwe, di berkumê serê xwe re kir"

-kum avêtin pev çûn-kum dirandin rik hatin,

bihêrs bûn-kum ketin çavan 1. direwþeke nebaþ de bûn 2.fors lê þikestin

-kumê yekî li serê yekîdin bûn di kar û tevgerêde þibihîn hev

kumik serê kuvarkankumiþandin/dikumiþî-

ne/bikumiþîne 1. hil-weþandin 2. daqurtan-din

kumiþîn/dikumiþe/bi-kumiþe 1. hilweþîn 2.helîn

kumzirx puþiya seran aku ji tundiya derbeyênderveyî diparêze

kun 1. qulik 2. qûnkuncik quncik *"jina xel-

qê ramûsanek e li kun-cikekî, hespê xelqê mey-danek e li pêþbirkekî"

kuncî cureyekî zadê ku jêrûn tê bidestxistin û biser kadeyan de tê reþan-din

kund cureyekî teyrên þe-vê ye; bûm *"gotine:‘kundo mirî pir in anzindî?' gotiye: 'zindiyektenê zêde ye, ew jî di bin

220

kulibîn

221

kurmanc

emrê jinê de ye' "kundêle têjika berazîkundir [I] cureyekî sew-

zeyan e û pijandî tê xwa-rin *"kundirê mîranî,çêtir e ji þekirê þîranî"

kundir [II] mirovê bêkêrkunêr kînorkunker alava ku pê tiþ-

tan qul dikinkur [I] law, zarokê nêrîn

*"mêl ne ji kurê qenc redayne, ne jî ji yê xerabre"

kur [II] sewala ku guhênwê biçûk in

kur [III] li zozanan erdênermehur (bê kevir)

kurap lawê apî; kurmamkurbeþk cureyekî sewa-

lên çolê yekurd gelê ku ji Tofanê vir-

detir li Navçêmkê û do-raliyên wê dijî

kurdayetî kurdbûnkurdewerî têkildarî nete-

weya kurdkurdî zimanê gelê kurdkurdînas pisporê ziman

û wêjeya kurdîkurdnas pisporê çand û

dîroka gelê kurdkureke kesê ku ji bilî xwa-

rin û rîtinê bi kêrî tiþtekînayê

kurik lawikkurisandin/dikurisîne/

bikurisîne 1. kotin û

hêrandin 2. peritandin ûpizirandin 3. komir kirin

kurisî hêrandî û pizirîkurisîn/dikurise/biku-

rise 1. dan kotin û hê-randin 2. peritîn û pizi-rîn 3. komir bûn

kurî 1. cehþik 2. caniyaviringî *"aqilê kurî, ca-niya dêlî"

kurk keçêça hêkþêlandinû cûcikderxistina ajalênbibask ên malê û firin-deyên çolê

-ketin kurkê 1. (ajalênbibask û firindeyên ço-lê) li ser hêkan melisînû cûcik derxistin 2. (mi-rov) di cihekî de rûniþtinû derneketin derve 3.pir egle bûn

kur kirin 1. kurtisandin,qusandin 2. tiraþ kirin*"kê karê pir kiriye, kezi-ya xwe kur kiriye"

kurm cureyekî bihukênbiçûk e; dikeve birînan,fêkî û sewzeyan û wanxera dike

-(dil) kurmê tiþtekî ki-þandin xwestin û dil kir-kirîn

-kurm tê de gerîn 1. ne-tebitîn 2. bi tatêla tiþtekîde hilketin û daketin

kurmam kurap, pismamkurmanc 1. milekî gelê

kurd e 2. kesê ji vî milî

kurmancî 1. zaravayêherî berbelav ê zimanêkurdî 2. têkildarî dab ûnêrîtên kurmancan

-kurmanciya reþbelekaxaftina ku her kes tê di-gihêje

kurmet lawê meta mirovîkurmî tiþtê ku kurm ke-

tinêkurmî bûn ji ber ketina

kurman xerab bûnkurn 1. hewzê avê 2. a-

firê ku ji textikan çêdi-kin û bireke pêz dikaretê de ka û cehî bixwe

kursî rûniþtekeka ku li serçar pepikan disekine

kurt kin û nedirêj *"emrêxayinan kurt e, dilê wanpirtepirt e"

-kurt û kurmancî bêyîku axaftin dirêj bibe

kurtayî/kurtasî kutahî-bi kurtasî/kurtayî bi

kinahîkurtan palanê ker û hêþti-

rê *"ker, bê kurtan naçeêþ"

kurtane heriya ku pêdîwar tên seyandin

kurtane kirin dîwar biheriyê seyandin

kurt bûn kin bûnkurte 1. muxteser 2. ki-

neberkurtebirî gotina kin û

kurt; bi kinayî

kurtepist paþbêjîkurtêl bermayiya xwarinêkurxal lawê xalê mirovîkurxaltî lawê xaltiya mi-

rovîkuskî derdanka darînî û

mezin a ku þerab tê de têmeyandin

kuskusandin/dikusku-sîne/bikuskusîne ça-vên xwe korevîçkî veki-rin û girtin

kusp kesê kin û qelewkuspe 1. qalikên silqan

2. her cure xwarina xurta ku pê sewalan dermaldikin

kuspik xirdikê kokkuspo kuspkuþim qerf û tinazeyên

soxkirinê-li kesekî kuþim kirin ji

bo soxkirinê bi yekî tina-ze kirin

kuþte kilsa zeliqok a kupê dîwar tên seyandin

kuþtin/dikuje/bikuje1. mirar kirin 2. qetl ki-rin 3. ji holê rakirin *"jikuþtiyê di ber xelqê rebibêjin ku wî ez kuþti-me"

kuþtî 1. kesê ku hatiyekuþtin; meqtûl, mirar-bûyî 2. kesê ku kuþtiye;qatil, kujer

kuþtox qatil, kujerkuta 1. dawî 2. encam

222

kurmancî

223

kûsî

kutahî 1. dawiya dawiyê2. aqibet

kuta bûn 1. qedîn 2. xe-las bûn

kuta kirin 1. qedandin2. xelas kirin

kutan/dikute/bikute [I]1. lê xistin 2. çikilandin,çikandin 3. sihirandin,gayîn *“dilê tirsok, timîdikute”

kutan [II] lêdan kutek 1. mîrkut 2. spar-

tek, stûnkutilk xwarineke û ji goþ-

tê hêrandî tê çêkirinkuvarik cureyekî çêreya

ku wekî sîwanan hêþîndibe û pijandî tê xwarin;kumik, karî

kuwar 1. cihê ku mêþahingivî tê de hingivîdihêle 2. enbara zêd, ça-la gênim *"qûtê kuwa-rê, heta biharê"

kuxik 1. zekema gewriyê2. kuxtekuxta ji kezeb ûpiþikê

kuxîn/dikuxe/bikuxe 1.bi zekema gewriyê ketin2. kuxtekuxt kirin

kuxtekuxt kuxîna bi serhev

kûç sewala kol (a bê qiloç)kûçik seg *"kûçik, bi kur-

man namire"kûp cêr-kûpê aqilan þêwirmendê

zana-kûpê þerabê kesê ku her-

dem sermest ekûpik þerbikê biçembil;

cêrikkûr [I] di lêþ de valahiya

bêhestî ya ku doran têde ne; navzik

-erik kûra zikê wî çen-del e! peh peh zikê wîwekî terikekî ye!

kûr [II] binê wê dûr û netenîsk *"çiyayên bilindbê rê nabin, newalênkûr bê av nabin"

kûrahî bindûrî, netenîskîkûr bûn (binî) dûr bûn,

netenîsk bûnkûre semaxa hesinkaran;

hêtûnkûrevan kesê ku ber

kûreyê dixebitekûrebîn dûrebînkûrekûr kirin (bi deng)

kiz girînkûrik [I] pûrta ku li ser

rîs û kincên hûnandî di-keve

kûrik [II] kûreya êgir abiçûk

kûrîn/dikûre/bikûre 1.zûrîn 2. kiz girîn

kûr kirin 1. baþ kolandin2. kort kirin û li binî asêkirin

kûsik þûþekûsî heywaneke ku hem

di bejiyê de hem jî di avê

224

kût

de dijî û bi qalik e*"dibêjin: 'kûsî tu çimapîs î? dibêje: 'Xwedê lieniya min nivîsî"

-kûsiyê dêm kûsiyê kudûrî avan dijî

-kûsiyê avî kûsiyê ku diavan de dijî

kût nanê ku baþ nepijiya-ye û didine kûçikan

-kût xwarin bertîl xwarinkûtî [I] kûçik, tûlekûtî [II] kesê ku bi nexwe-

þiya cuzamê ketiyekûtî bûn bi nexweþiya cu-

zamê ketin *"hebûnstrûyê mêran e, tunebûnkûtîbûn e"

kûto [I] zarokê kurînî yêviringî

kûto [II] tûlekûz 1. cêrê avê 2. cêrê ku

berê gencîne tê de vedi-þartin *"ha kevir li kûzîket, ha kûz li kêvir ket"

kûze cureyekî heywanênbêhnkirêt e

kwîrinc livajenkwîrincî livajenîkwîstan zozan

225

l/L tîpa pazdehemîn aalfabeya kurdî ye;dengdareke ku cîderkawê diranî ye û awayêbelavbûna wê herikî ûrexkî ye

la 1. alî, hêl 2. kêleklabikandin/dilabikîne

/bilabikîne 1. tev lihev kirin 2. lewitandin

labikîn/dilabike/bila-bike 1. lewitîn 2. tevli hev bûn

lac law, kurlacik lawik, kuriklaçik pûþiya serê jinan

*“li bejnê nêrî, bi zêrankirî, laçik rakir kerikagurî ye”

-laçika jinan dan serêxwe ji mêraniyê ketinû bênamûsî qebûl kirin

laçin cureyekî solan eladan/ladide/lade ji rê

derketinlaf gotinlafazan kesê ku dizane

gotina wî digihê kîderêlaflafok çêreya badayî lahorî cureyekî þûrên

Hindistanê ye

lajwerd bûjena ku biþêweyên curecureyî jimadenan hatiye bidest-xistin

lak 1. kûtê kûçikan 2.hoçik 3. bekereya kudavêjin ser kombersê

lakîn derdana ku ji boxwarin û vexwarina kû-çikan tê veqetandin;savêr

lal 1. bêzar û bêziman2. tat *“azadî hat dinê,zimanê lal hat veki-rinê”

lal bûn 1. tat bûn 2. a-niqîn

lalengî cureyekî porte-qalan e û qalikê wanzûtir jê dibe

lalijîn/dilalije/bilalijelalote bûn, ziman ne-gerîn

lalik 1. tatik 2. sinî *“la-lika þikestî, çêtir e ji axwestî”

laloþî aloþî, melaqîlaloþî kirin aloþî kirin,

melaqî kirinlalote 1. aniqî 2. ziman-

giran

L

226

lam

lam erzênlame valahiya di navbey-

na hestiyê hinarikê ûerzenê de; gep

lan hêlîna kovî û dirinde-yan *“hirç lana xwe ji bîrnake, çivîk jî hêlîna xwe”

landik hêlekan, hêleçanlanet qewirandina bi ni-

firanlanetî kesê ku bi nifiran

hatiye qewirandinlanet kirin 1. jê re bed-

dua kirin 2. ji hafê a-vêtin

lap 1. tam 2. pir-lap kûr gelekî kûrlaper rûyekî kaxezêlapûþk 1. pençe 2. kulablaq goþtê jarlar [I] 1. bê dê 2. êwirge-

he ga û gamêþan; tewlelar [I] xwarlar bûn xwar bûnlareþ cureyekî nexweþi-

yan elar kirin xwar kirinlasar 1. baldar 2. înadkarlasayî qulebî, sextelasayî kirin teqlîd kirin,

sextekarî kirinlaser sêlav, lehî, lêkendlask saq, bistlaþ beden, term *“laþ

laþê mêþê, deng dengêgamêþê”

laþe 1. kelax 2. goþtêmirdar *"laþe li ku

derê, qijik li wê derê”laþgiran 1. canazar,

xwerenedîtî 2. pêgiranlat 1. zinarên meht; teht

2. parçe 3. coya mezin-lat ajotin 1. sohbet kirin,

galegal kirin 2. bi axaf-tinê dem bihurandin

latik 1. kevirê biçûk 2.kerdî

lava 1. dua 2. tika, ricalavakar 1. duakar 2. ke-

sê ku tika û ricayê dike -lavakarê nefsa te me

ji nefsa te re dua dikimlava kirin tika kirin, rica

kirinlavayî lavalavij 1. newayên dînî;

beyt 2. stranlaw kur *"bav çi seg be,

dê law jî ew seg be”lawan jiyana di nav têk-

berên bedew delawaz 1. hejar 2. zeîflawazî 1. hejarî 2. zeîftîlawik kuriklawir rawirlawlaw laflaflay/layen 1. tûþ/dûþ 2.

alî 3. teref, talayengîr 1. terefgir 2.

tagir 3. alîgirlayîq 1. munasib 2. bi-

kêrhatîlayîq bûn 1. munasib

bûn 2. bi kêr hatinlaylac 1. çavçil û silek

227

lem2. tezepêkhatî

laylacî 1. silektî 2. teze-dîtîtî

lazim 1. pêwist 2. bikêr-hatî

lazim bûn 1. pêwist bûn2. bi kêr hatin

lazimî hewcetî, pêdivîlazût cureyekî zadê ku

jê rûn tê bidestxistin ûwekî gênim jî tê bika-ranîn; garis

lebat 1. tevger 2. bizav,hereket *"sibat lebat,kewanî li nava malê mamat"

lebatî (r) hevoka ku kirarêwê karî bi xwe dike

lebikandin/dilebikîne/bilebikîne 1. kirin zo-rê, li qaqa reþ asê kirin2. feþilandin

lebikîn/dilebike/bilebi-ke 1. ketin zorê, li qaqareþ asê bûn 2. feþilîn

lebitandin/dilebitîne/bilebitîne 1. bezandin2. leqandin, livandin

lebitîn/dilebite/bilebite1. livîn 2. leqîn 3. bezîn*“barê kerê çiqas giranbe, guhên wê dilebitin”

lebûdî livajenlec 1. devjenî 2. nîqaþleflefok çêreya badayîlegan tasa tehtevêlkî ya

mezinlegleg cureyekî balin-

deyên kovî û lingdirêj aku bi biharê tên erdêngerm, xwarina wan beq,miþk û mar e

leheng 1. egîd 2. qehre-man

lehik pêvek, îlawelehikandin/dilehikîne/

bilehikîne pê ve kirin,lê îlawe kirin

lehikîn/dilehike/bilehi-ke pê ve zeliqîn

lehî sêlav, laser, lêkend*"ava lehiyan, da ser ge-liyan”

lehîm bûjena ku hêsin bihev ve dizeliqîne

lehîm kirin hesin bi hevve kirin

lehn lan, hêlîna hirçêlek bûjenên ku ji eslê nef-

tê çêbûyîlekan sola berfêlekaþ sola bênalçe û paþî-

vekirîlekitandin/dilekitîne/

bilekitîne likijandinlekitîn/dilekite/bilekite

likijînlele qeyda ku davêjin stû-

yên tawanbarên bixeterû hêsîran

lele kirin qeyd avêtinstûyî

lem [I] bistikên petêxanên li ser rûyê erdê *“din-ya dem e, gavinan petêxe gavinan lem e”

lem [II] lehiyên rûbêrlem [III] lep lemç milçlemçelemç milçemilçlemçelemç kirin milçe-

milç kirinlemelem lemper bi lem-

perlemelem kirin gotin di

devê xwe birin û anîn;mizemiz kirin

lemisîn/dilemise/bile-mise 1. bizdîn 2.(çerm) vekiþîn 3. qutifîn

lem kirin serê tiþtekî zotkirin/tûj birîn

lemlate 1. lûs 2. girselemper [I] sinî, berkeþoklemper [II] 1. lehiyên

zeryayê 2. çelq û herkaava boþ

lenc xwar û badayîlencîn/dilence/bilence

bi lexerî û giranî meþînleng pêgoc, kulek, lingorlenger [I] hesinê keþtiyan

ê ku pê erdê lengergehêve tê girêdan

-lenger berdan (keþtî-van) gihiþtin qeraxê ûrawestan

lenger [II] siniya firehlenger [III] firokeya fe-

zayîlengergeh li qeraxa der-

yayekê rawestgeha kukeþtî lê diêwirin

lep 1. penc 2. dest *“her

þêrek, bi lepê xwe ye”leplep dengê domdar ê

ku ji ketina bêemad tê-lelepa dêv derketina

peyvan bi awayekî be-letewþ

-lepelepa mêweyan ke-tina bêemad a mêwe-yên terixî

lepelep kirin bê emadketin erdê û raweþîn

lepik lixwekirina destanlep kirin penc kirinleq 1. hej 2. ziqleqandin/dileqîne/bi-

leqîne 1. livandin 2.lebitandin 3. hejandin4. ziqinandin *“mirovnakeve govendê, hekeketê jî divê xwe bi-leqîne”

leqayî bûn rastî hatin,pergî hatin

leqîn/dileqe/bileqe 1.livîn 2. lebitîn

leqleqok tiþtê ku di cihêxwe de dileqe û natebi-te

lerizandin/dilerizîne/bilerizîne 1. hejandin,leqandin 2. ricifandin

lerizîn/dilerize/bilerize1. hejîn 2. ricifîn *“anbike û melerize, an jîmeke û melerize”

lerz 1. hej, leq 2. ricaflerzek 1. hezek, cihe bi

herî û gil 2. ricaf

228

lem

229

lezgîn

lerzeta cureyekî nexwe-þiyan e

lerzok 1. hejok 2. leqle-qok

leþ cendek-leþ kelaþtin rewþa cen-

dekekî teselî kirin leþkelêþî di bijîþkiyê de

pisporiya temtêla cen-dekan

leþker 1. esker 2. þervan3. pêþmerge *“leþkerêRomê ye, nan li serçongê ye”

leþkergeh artêþgehleþkerî 1. eskerî 2. þer-

vanî 3. pêþmergetîlet parçeletandin/diletîne/bi-

letîne 1. heytandin 2. jêre ‘hiþ be’ gotin 3. denglê birîn û nizm kirin

let bûn parçe bûnleteme 1. eyba mezin

2. teþqeleya herwe 3.belaya bêpere

-letemeya rûyê dê û ba-van þerm û soxiya ku jikirinên zarokan rastî dêû bavan tê

let kirin parçe kirinletok aþtbûyî û biaqilleva qisim, par, beþleva kirin par ve kirinleven qamûþ, qamirlev piçikîn li hev alîn,

wekî gocan bûnlewaþ 1. nazik 2. diltenik

lewçe 1. devçepel 2. bê-rûmet

lewhe çarçivelewitandin/dilewitîne/

bilewitîne 1. labikandin2. qirêj kirin

lewitî 1. berbad 2. qirêj*“lewitî dora xwe jî dile-witîne, þehitî bîsa xwe jîdiþehitîne”

lewitîn/dilewite/bilewi-te 1. labikîn 2. qirêj bûn

lewleb toterîka ku pêbendê satilê dadiliqîninnava bîrê

lewma 1. lewre, loma 2.ji ber vê egerê

lexer teral, xêr(-r)lexer teralî, xêr(-r-)îtîleylan serab, revrevkleymûn cureyekî mêwe-

yên tirþ elez [I] hereket lez [II] biecele *“digerî li

dewleta lez, xwedî kerez û pez”

-bi lez û bez bi ecele ûrev *“bûk anî bi lez ûbezo, li ser de rez û pe-zo, þivika malê hê jîezo”

lezandin/dilezîne/bi-lezîne 1. ecele kirin 2.bezandin, revandin

lezet çêj, tahmlez girtin 1. zû kirin 2.

bi ecele tev gerînlezgîn kesê ku karê xwe

230

lezgînî

bi zûyî dikelezgînî bizûyî, biecelelê [I] berevajî hevoka nav-

borî; lêbelê, belamlê [II] baneþana ji bo mê-

zayan/jinanlê anîn 1. peyde kirin,

pêk anîn 2. wergerandinlê banîn 1. pê de ketin

2. kumiþîn ser 3. pê be-led bûn

lê belê feqet, lê, belamlêbezîn lêdanlêbok melaq, aloþlêbokî melaqî, aloþîlê borîn 1. jê bihurîn 2.

efû kirin, bexiþandinlêç 1. dererêtî 2. xulpîlêçan kesê ku ji rastiyê

veqetiyayelêçûn xerc û mesref-lêçûnên malbatê xerc

û mesrefên malê-lêçûnên leþkerî xerc û

mesrefên leþkeriyêlê dan 1. lê bezîn 2. lê

xistin 3. rencandin, ze-cirandin

lêder kesê ku li amûre-ke mûsîqayî dide

lê gemar dan 1. dorpêçkirin 2. gemaro kirin

lê gerîn 1. lê kolîn 2. peyketin 3. mutale kirin

lê guncîn 1. bi kêr ha-tin 2. munasib bûn

lê hatin 1. bi kêr hatin2. layîq bûn 3. jê sûd-

wer bûn *“lê hat bazir-gan e, lê nehat xwediyêwarê wêran e”

lê hûr bûn 1. ponijîn 2.li ser pokinîn

lêk anîn 1. li hev anîn 2.du xeydok li hev anîn

lêkdan [I] pevçûnlêkdan [II] bihevdana du

hejmaran-xiþteya lêkdanê alava ku

rênîþandêra pevdana ji-mareyan e

lêkend sêlav, lehîlêker (r) karê ku di he-

vokê de tê kirinlê ketin 1. lê asê bûn 2.

tê gerîn 3. îsabet kirin lê kirin 1. kinc lê kirin 2.

dîwar jênîn 3. nav lêdanîn 4. hêrandin *“a-þekî bihêle ku tu arvanêxwe lê bikî”

lê kolîn 1. lê gerîn 2. mu-tale kirin 3. lê hûr bûn

lêk ve kirin senifandinlêlav berfa bibaran; þilopelêm xweliya narîn a ku

piþtî lêkendê li qeraxênçeman dimîne

lêmiþt 1. lehî 2. qirþ ûqeselê ku bi lehiyê re tê

lê nihêrîn 1. mêze kirin2. dîtin

lê niþtin siwar bûnlênûsk defterlêp hîle, dek, fend û fûtlê pêçan 1. lê alîn 2. lê

231

li bendê man

alandinlê pirsîn [I] 1. pirsiyar

kirin 2. jê pirsîn lê pirsîn [II] 1. hal û wext

pirsîn, kêfxweþî dan 2.raya wî wergirtin, pê þê-wirîn

lêpok rezîl û riswalêqewimî kesê ku tûþî

bûyerekê hatiye; mex-dûr, mezlûm

lê rabûn bi êþ an jî nex-weþiyekê ketin

lê re hatin 1. hîn bûn ûbernedan 2. elimîn û jixwe re kirin serinc

lê siwar bûn 1. lê niþtin2. derketin ser, bazdanser 3. gayîn

lê sor bûn 1. lê hûr bûn2. îsrar kirin

lê sor kirin 1. teþwîq ki-rin 2. nav tê dan 3. ni-çandin 4. fîtandin

lêv 1. goþtê li dora dêv 2.kêlek *“gotina ku bikevenava du lêvan, dikevenava du gundan”

-lêva xwe gez kirin pirecêb man, heyirîn

-lêv daxistin mirûzê xwetirþ kirin

lêvelêv hetanî dêv tijîlêvlêvî cureyekî nokan e

û qelandî tê xwarinlêvdûdik kesê lêvstûrlêvþotirk kesê ku lêva wî

a jêrîn zêde dirêj e

lê vegerandin 1. radestkirin 2. bersivandin 3.lê asê bûn

lê xebitîn 1. pê re mijûlbûn 2. (da ku bê qedan-din) hewl dan

lê xêr ve anîn þikir kirinlê xistin 1. lê dan 2. ku-

tan *“ker ji lêxistinê re,hesp ji bezê re”

lêzim eqreba, xizimli (r) daçekek e cih û wa-

rekî dinimîne-li cem li ba, li hinda *“li

cem bêaran, her bihare”

-li dar e a niha tê pêkanîn-li gel di gel, ji bilî vê-li gel vê yekê beramberî

vê yekê-li gor 1. li hember 2. li

cem *“li gorî makê, go-lik pak e”

-li paþ li piþt *“bigire û he-re, li paþ xwe menêre”

-li pey bi dûv *“ba pê ket,kûçik li pey ket”

-li pêþ 1. li ber, ne li paþ2. li hember, li dij*“dost li pêþ mirovî di-peyive, dijmin li paþ mi-rovî”

lib heb-lib û lib yek bi yek, heb

û hebli bendê man/sekinîn li

hêviyê û di raçaviyê deman/sekinîn *“her kes li

benda dora xwe dise-kine”

li ba bûn 1. berbiba bûn2. hejîn 3. daweþîn *“ka- ya kevn, li ba nabe”

li ba kirin 1. dan ber bayî2. hejandin 3. daweþan-din

li ber gerîn lavayî lê ki-rin, tika jê kirin

li ber xwe ketin 1. meh-cûb bûn 2. þerm kirin

li dar xistin 1. saz kirin2. çêkirin

libê! kerem ke!/fermo!li hev civîn 1. kom bûn

2. hatin ser hevli hev hatin 1. peyman

danîn 2. sulh kirinli hev kirin îtifaq kirinli hev rast hatin pergî

hev hatin/leqayî hev ha-tin

li hev rûniþtin 1. dani-þîn 2. mutale kirin

lihevxistin 1. tevdan 2.bezînhev

li hêviyê mayîn/sekinîn1. li bendê man/sekinîn2. raçav kirin, çav li rêbûn

lihêf nivîna ji hirî û pem-boyî ya ku dema razanêdavêjin ser xwe

lijne 1. koma lêkolîneran2. desteye rêvebiran

likijandin/dilikijîne/bi-likijîne 1. çêrandin 2.

elimandin 3. karên kirêtlê dan kirin

likijîn/dilikije/bilikije1. çêrîn 2. (li ser sergo-yan) gerîn

likij hestîkojlimbîs xortima fîlê ya ku

bi kêrî berhevkirina çê-reyê û vexwarina avê tê

ling endamê ku ji binê pêdest pê dike hetanî serêkulêmekan tê *“barêserê bêaqil, ling di-kiþînin”

lingçepel lingberevajî *“aqilê sivik lingçepel e”

liq 1. þax 2. malbend 3.di artêþê de koma ku jiçar heng û hin yekîne-yên pêwist pêk tê

lisf 1. ser û sîçe 2. xu-yabûna bi temtêla kesekîdin de; dilq

liva hiriya berxanlivajen kesê ku ji hiriya

berxan kulavan çêdikelivandin/dilivîne/bi-

livîne 1. leqandin 2.bezandin 3. hejandin

livîn/dilive/bilive 1.leqîn 2. hejîn 3. here-ket kirin *"ba neyê, pelnalivin”

livlivok hejhejoklixab gemlixab kirin gem kirinlixêz zernîq, zemqliyan werziþa tîlê

232

li ba bûn

233

lop

lîhaz hesinekî dirêj ûsertûj ê ku ji bo rakirinakeviran tê bikaranîn (ali-yekî dixin bin kevirê asêû hêza xwe didine seraliyê din hetanî ku ew bêwergerandin); lom, qera-se

lîl 1. heriya ku ji xweliyanazik çêdibe 2. pijik

lîlandin/dilîlîne/bilîlînebi tilîliyan bang kirin

lîlik [I] reþika çêvlîlik [II] cureyekî darên

çolê yelîloz beybûnlîme tîkelîme kirin tîke kirinlîmelîmeyî kirin parçe-

parçeyî kirinlîmon leymûnlînc pêkutîlînc kirin avêtin bin lin-

gan û perçiqandinlîrandin/dilîrîne/bilî-

rîne bi tilîliyan qîjîn lîre gilêyên sor ên ku ji

ber pêvedana bihukan diçermê mirovî de çêdibin

lîs 1. mels 2. hêlin 3. lan*“lîs karê mirîþkan, bîskarê mêran e”

lîsîn/dilîse/bilîse 1. me-lisîn 2. niþîn

lîstik 1. bazî 2. cergebez3. govend *“kesê kutêkeve lîstikê, dê milanjî hilde”

lîstin/dilîze/bilîze 1. ba-zî kirin 2. reqisîn *“bizikê birçî nayê lîstin”

lîstî 1. bazîker 2. reqas*“bi xwe lîstî, bi xwe demîstî”

lîstok 1. pêlîstok 2. tîtikû vîtikên zarokan

lîtav 1. herîrêtik 2. hez-ge

lîtik xilîtklîwa alaya leþkerîlîwan 1. gem 2. îskanlo! baneþana ji bo nêrza-

yan/mêranlod 1. kom, tomar 2. gut-

le, lûslod kirin 1. kom kirin 2.

bi ser hev de anîn 3.keys kirin, dan ser hev

lok hêþtira barkêþanê yahêrik/mûkurt *"barê bû-kan, barê lokan”

loke pembolom 1. mizreq, rim 2. he-

sinekî rimkî yê ku pê ke-virên giran ji erdê derdi-xin

lome 1. sitamî 2. gazinc* “lome, an li dû ne an lirû ne”

-lomeya pîvazê li sîrêgenî kirin gotin ji ehlêwê re venekirin

lome kirin 1. gazind ki-rin 2. þermezar kirin

lop 1. kincên stûr 2. parî,qot

lopik kutilkên ku hin xwa-rinên din jî dikine navê

loq 1. þel, tîke 2. merda-ne, gurdan

loqandin/diloqîne/bi-loqîne 1. bezandin 2.(hesp) loqloqo kirin

loqîn/diloqe/biloqe 1.bezîn 2. loqloqo bûn

loqloqo bezeke hespana ku siwaran aciz dike

lorandin/dilorîne/bi-lorîne 1. zêmar ristin2. bi þewat stran

lorik hêlekana zarokênviringî *"bûk di sorikêde, dergûþ di lorikê de”

lorî newaya nivandinazarokan

lostik cihê bi av û herîloþ nanê lewaþlotê jina quneklotik 1. hindirik, çirtika-

vêtin 2. vîz -lotik avêtin 1. hindirik

dan 2. xwe hilavêtin 3.hîz dan 4. vîz dan *“di-ya zavê lotik davê, diyabûkê kûkekûk e”

lotikxane cihê xwehila-vêtin û cergebezê; reqs-xane

lotke navgîneke raguhas-tinê a biçûk e û li seravan diçe

lotkevan 1. ajokarê lot-keyê 2. masîvanê bi lot-keyê

lotim îkramiyelowî cureyekî sewzeyan e

û pijandî tê xwarin-lowiyên ter lowiyên ku

nehatine hiþk-kirinlûç 1. herþ 2. spîkirîlûç bûn 1. heriþîn 2. spî

bûnlûç kirin 1. heriþandin 2.

qeþartinlûdo newaya þivanan a ku

pê keriyên xwe diajonlûl fetrûm-lûl kirin fetrûm kirinlûlaq geh, teþklûle 1. quletîn 2. xortim,

borî 3. di çekan de bo-riya fîþengê

lûleper kulîlkek elûleyî di endazeya bori-

yan delûlekî wekî boriyanlûlik boriya amanan a ku

tê re tiþtê avî dirijîninlûr lîl, pijiklûs [I] lîslûs [II] parta biçûklûs [III] þimþatlûslûsî partpartîlûslûsî kirin partên bi-

çûk jenînlûsik 1. keçêç 2. parta

biçûk, qûçek giya lûtke nikilê herî jorîn ê

bilindahiyekê; zîrwelûtî mêrê qûneklûtîtî qûnektiya mêran

234

lopik

M

235

m/M tîpa þazdehemîn aalfabeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wêlêvkî ye û awayê belav-bûna wê girtî û difinî ye

ma 1. qey 2. tu dibêjî he-ma wisan e *“ma ji mi-rinê wêdetir tiþtek he-ye?”

-ma bavê te ji bavê xelqêmezintir e? tu çimaqîma xwe bi vî tiþtê heyînayînî û zêdebariyê dax-waz dikî?

-ma tu di guhê gê debûyî? çima heta niha tuli ku bûyî?

macera serpêhatîmacûn 1. helîse 2. mer-

hem 3. dermanê mer-hemkî

maç [I] di cot de destikaku digirin û pê xeta coteyer dikin

maç [II] gihandina lêvanbi lêv an dêmên yekadin; ramûsan

-maça jînê (ji bo bi serxwe de bê) pifkirina devêkesê bêhnçikiyayî an jîfetisî

-maça mirinê qîlçikandi-na xwînmijan di canêyekî de

maçî kirin ramûsan, paçkirin *“destê þêx maçîmekin, ew þêx ne QutbêRazî ye, tac û teylesanaserê wî, giþk xebata des-tê sar û tazî ye”

mad mehdemade tiþtê ku di gerdûnê

de cihekî digire û baris-teya wî heye; darin, bû-jen

madek gamêþa mêmaden bûjenên kîmyayî madenî heyberên ji bûje-

nên kîmyayîmader dayik maderþahî dayiksalarîmaf fermana mîrî ya der-

heqa kirin û nekirina ka-ran de; heq

mafdar xwedî-heq-mafên mirovan heqên

însanan-mafê çarenûse heqê hil-

bijartina rêbazekê-mafê rewa heqê meþrû-mafên takekesî heqên

þexsî/ferdî

236

mafnas

mafnas kesê ku heq û hu-qûqê dizane

mafxur neheqê ku destdi-rêjiya heqê xelqê dike

mafxurî rewþa destdirêji-ya heqê xelqê

mahir 1. jêhatî 2. pispormahî hestiyê spîmahlû malûmaht di lîstikê de dor-maht kirin lîstik jê birinmahû 1. beraza mê 2. ji-

na bêxîretmak dayik, dê *“li gor ma-

kê golik pak e” -maka derewan kaniya vi-

ran-makedibistan dibistana

heta 6 saliyan-makezagon qanûna esasî

ya welatekîmakêþ alava parzûnandi-

nê ya mezinmakîne alavên ku miro-

van ji bo hêsankirina ji-yanê çêkirine û bi hêzagêreba, gaz, agir, nift,tav û destan dixebitin

makûk mekokmal [I] 1. holik 2. xanî 3.

xanûman *“dil meke ji-na bi mêr, diçe malê ûdike ji bîr”

-mal li mîratan geriyayexwedî miriye û xelqê jîmîrateya wî xwariye

-Mala Xwedê 1. KebeyaÞerîf 2. mizgeft *“Mala

Xwedê ava be, qirik bikevokê qayîl nabe”

-malî ava! mala te xanaXwedê! *“kê gotiyê: ‘di-zo: malî ava’ ”

mal [II] 1. serwet 2. mil-kiyet 3. sermiyanî 4.rastmal *“dibêje: ‘korobide malê min!’ ew jîdibêje: ‘neyê mala min!’ ”

mal [III] 1. di malperekîde rûpela sereke 2. rûpe-la aîdî bikarhênerekî

malbat ezbat, aîlemalbavan malbat *“mal-

bavanê bûkê gavan e,qelenê bûkê giran e”

maldar zengîn, sermiyan-dar *“maldar, ji malêxwe ditirsin”

-maldar bûn dewlemendbûn *“mirov deyndar ne-be, maldar nabe”

male alava seyandinadîwaran a bi gêç, herî ûhwd

malekêþ seyakarmalêle lomê ku pê giranî

tên leqandin malêz [I] lîstika çavgirto-

nekêmalêz [II] qirêja gilêzkî-malêz girtin qirêja

gilêzkî pê ketinmalhazirî xwarina ku wê

gavê li malê hazir emalik 1. holik 2. beyta

helbestê

237

mamiz

malikiyet xwedîtîmalinc malemaliq tiþtê ku wekî gere-

stêrkekê di hewa de bêdestek sekinî ye

malistin/dimalêze/bi-malêze dalêstin

maliþtin/dimale(dima-lêje)/bimale (bimalê-je) 1. paqij kirin 2. gêzîkirin *“bi kevîrê sivik,her kes xwe dimalêje”

malkambax malik bi devêkulê de çûyî

malker/malkir kesê ku jibo baþkirina rewþa xweya aborî dikoþe

malketî muflis, babidestmalko malkambaxmalmezin xanedanmalmîrat 1. malko, mal-

kambax 2. malketîmalname kaxeza ku cure

û hejmara bûjenên ba-zirganiyê lê tên nivîsan-din

malniþîn karniþînmalofî sewala ku hînî mi-

rovan dibe û êdî bêtirsdi nava malê de digere

malper cihê ku (ji bo ragi-handina zanyarî, nûçe ûdanûstandinan) di toraragihandinê ya navnete-weyî (înternetê) de qeydbûye

malû darê meht ê ku li sererdê cotkirî digerînin

malxezûran xezûrgelanmalxwe 1. xwediyê malê

2. rêvebirê kar û barênmalê *“mala bê malx-we kes nizane ku mezinkî ye”

malxwetî sexbêrî û rêve-biriya malê *“malxwetîkete destê kurî, rizqê sa-lekê di carekê de birî”

malxur 1. malxwe 2. mî-ratxur *“heke hat mal-xurê malê ye, heke ne-hat qeda li salê ye”

malzarok di zikê nifþêmê de cihê ku zarok têde çêdibe; pizdan

mam 1. birayê bavê mi-rovî; ap 2. ji bo miro-vên mezin peyveke gi-ramîdanê ye *“mamone li mal e, mala mamobi galegal e”

maman pispora ku jinaducanî diwelidîne

mambiz karxezalmamik [I] elameta ku di

nav rez, zevî û bîstanandiçikilînin da ku giyan-dar jê bitirsin û ziyanannekin

mamik [II] tiþtonek, tê-derxistinok (wekî: kofiyaxezalê, totî newalê-=zî-pik)

mamir mirîþka yek salî yaku hêj hêk ne kirine

mamiz xezal

mamoste 1. seyda, fêrk-er, muelim 2. di karekîde pispor; ustad *“diyabaþ, ji hezar mamosteyîçêtir e”

mamostetî karê hînkirinû wanedanê

man/dimîne/bimîne 1.sekinîn 2. rawestîn

mand pêþeroj, dahatûmandel derew, þaþ, nerêkmandel kirin 1. gotin an

jî kiryareke nerêk pûç ki-rin 2. înkar kirin

mandî westiyayî *“destêmandî li ser zikê têr e“

mandî bûn westîn-mandî nebin (ji bo kesên

ku li ser karekî ne) ji were quwet be!

mandî kirin westandinmanek hespê adermanend 1. mîna, notla

2. hinkufmang 1. heyv 2. meh-mang girtin rojiya meha

remezanê girtinmanga çêlek *“mangaya

me mir, dewê me biriya”mangêr alava ku bi ser

zeviyên cotkirî dixin ûpê kersengan rast dikin

mangêr kirin mangêr biser zeviyê gerandin

maqûl 1. tiþtê ku dikeveaqilan 2. torinê êlekê*“maqûlê kûçikan, tajîye”

mar cureyekî sewalên xi-þok, bêpê û jehrdar e*“ecelê marî tê, di navariyê de diçe”

-marê pêzik 1. marê pirjehrdar 2. xedar û xayîn

-mar û mûr lawir û bi-huk/heþerat

maravî marê avêmarez raxistekmargestî kesê ku marî pê

vedaye *“margestî, jiwerisî jî ditirse”

margîse cureyekî sewalênku li gor erdê ku lê yereng diguhere û diþibihegumgumokê

margîsk sewaleke ji mal-bata gumgumo-kan e,çêrmê wê meht û birqo-nek e

maristan cihê ku mar lêpir in; lana maran

marîjok sewalên bêlingên ku xwe bi erdê re di-kiþînin

marîs oledermarlûlk kurmikên heriyêmarmark cureyekî kur-

mên doranan emarmasî cureyekî masi-

yên ku diþibihine maran marmêlk margîsemarmij 1. kesê ku jehra

marî dimije 2. bêwijdan3. kedxur

mas alava ku pê hespantîmar dikin

238

mamoste

239

mazûvan

mase textikekî biling e ûtiþtên malê datînin serê

masî sewaleke avê ye ûcureyên wê pir in *“ma-sî, di behrê de dibe hût”

masîgir masîvan masîvan kesê ku bi torê

masiyan digiremast þîrê kelandî yê ha-

vênkirî *“dewê ceriban-dî, ji mastê neceribandîçêtir e”

mastêrik kovikmasûr darikê ku tayekî lê

dizîn û ji firêta tevnê rederbas dikin

masûl piltemasûlke edaleyên lêþ;

bazû; kezîmaþel dafika masiyanmaþelan cureyekî bayên

hênik emaþik nîskên keskmaþîn/dimaþe/bimaþe

kevn bûn û peritînmaþot kurmê belçikanmat þaþwaz, mehtelmat bûn þaþwaz bûnmatem þînmat kirin þaþwaz kirinmawe dem, muhletmax [I] merþên malêmax [II] navbera du darên

ku avêtine ser banê xênîmax [III] gutlemaxane malxerabmaxda kirêtmaxda bûn kirêt bûn

maxolan kesê ku bi ne-xweþiya maxolaniyê ke-tiye

maxolanî 1. cureyekî nex-weþiya derûnî ye 2.xemgîniya kûr û dirêj

mawe 1. heyam 2. mesafemayende tiþtê ku mayina

wê zêde ye; daîmî mayepûç kesê îflaskirîmayepûçî rewþa îflasê;

malwêranîmayî 1. baqiye, serata 2.

ji besiyê zêdetir *“pelênmayî, ji yên bihurtî çêtirin”

mayîn/dimîne/bimîne1. sekinîn, rawestîn 2. liholê sekinîn *“ga dimireçêrm dimîne, mêr dimi-re nav dimîne”

mayînde mayende, daîmîmay tê kirin 1. mudaxe-

le kirin 2. dest tê kirin-maytêkirina navxweyî

destdirêjiya dijî karêxelqê yî hundirîn

maytêker 1. tevlêbûyî 2.destêkirî

maz beranê pêncsalîmazî/mazû cureyekî da-

ran emazîçin kesê ku darên

mazî diçinemazûvan 1. malxwe 2.

mêvandar 3. mazîçin*“mazûvanî, ne karêaxa ne”

me [I] cînavka /em/ê yatewandî

-me pûþ kuta ked û eme-lê me vala çû

me- [II] pêþgira neyîniyêya ku tê ber lêkerê

meaþ mehmiz, mehanîmebest 1. niyêt, qesd 2.

armancmecal 1. qudûm 2. hêza

þiyanê 3. derfet *“hekeecel hat, mecalê nade”

mecaz wateya ku raste-rast nehatiye nimandin

mecazî watedariya neras-terast

mecbûr bêgavmecbûrtî bêgavîmechûl nediyarmeclis dîwana rêvebiriyêmedeniyet þaristanîmedenî þarezamedenîtî þarezayîmedrese 1. dibistan 2.

xwendegeha feqîhanmefa [I] 1. belaþ 2. bê di-

rav û bê heq *“li ku me-fa ye, li wir bav û biraye”

mefa [II] fayde, behre-mefa jê girtin jê behre-

yek wergirtinmefadar behregirtîmefer hêvî, omitmeferdar hêvîdar, omit-

warmefsik 1. kevgir 2. hesikmeh 1. mang 2. her 30

rojên salê *“ji mehan ûsalan, mirov carekî tenêdibe mêvanê xalan”

-meha raborî her 30 rojênrabihurtî

mehandin/dimehîne/bi-mehîne 1. tune kirin, jiholê rakirin 2. binevatkirin

mehane 1. mehanî 2. we-þana 30 rojî carekê

mehanî destheqa 30 ro-jên xebatê

meharet pisporî û pîþe-karî

mehder 1. meydan 2. þe-faet 3. hêwan

mehes alava ku pê hes-pan tîmar dikin, mas

mehfûr cureyekî kaxetîtabedew e

mehfûrî amanên ji kaxe-tîta bedew

mehîn hespa mêmehîr girara dêwmehkeme saziya dari-

zandin û sezadanê; dad-geh *“mehkemeyê, jikesî re mal nekiriye”

mehmiz destheqa me-hekî; mehane

mehne 1. wate 2. behane*“mehneya nedayînê:‘weris, li gêris e’ ”

mehnewî 1. razber 2. gi-yanî, derûnî

mehol mêkutmehr nikah

240

me

241

melisîn

-mehr kirin 1. nikah ki-rin 2. li xwe helal kirin

mehrîfet 1. pîþe û pis-porî 2. zanîn û feraset*“mehrîfeta keran, zirî-na wan e”

meht 1. rast 2. tehtevêlkî3. pehn

-meht kirin 1. rast kirin2. pehn kirin *“her kesdewsa lingê xwe mehtdike”

mejî mêjîmekat xûgiya çêregehêmekok di raçandinê de

derbaskirina tayî ji firêtatevnê

mekteb dibistan, xwen-degeh *“mal, mekteb e”

mektûb namemela 1. mele, îmam 2.

alimê diyanetê; seyda*“bi ilmê melayî bike, lêbi emelê meleyî meke”

-mela þito melayê sexteyê ku dixwaze bi kum ûtizbiya xwe xelqê bi-xapîne; zirmela, sofiyêsextekar

melatî 1. îmamtî 2. alim-tiya diyanetê; seydatî

melaje goþtikê ku di gew-riyê de hêþîn dibe

melaq 1. riyakar 2. kesêku ji hinekan re laloþiyêdike

melavî 1. biryardarî 2.xîret 3. hewl

melavî kirin 1. biryardarbûn 2. xîret kirin 3.hewl dan

melbend [I] menteþe,qulabe

melbend [II] herêmmelbend [III] 1. bingeh 2.

komelemele [I] kêzikek emele [II] melamelegan pir girs, þeleganmeleganî mezinahiya bê-

teþe, þeleganîmeleke þiyan, qabiliyetmeleme bêndera kutayîmelevan sober, avjenmelevanî soberî, avjenîmelevanî kirin soberî ki-

rin, avjenî kirinmelik mîr *“xwediyê seb-

rê, melikê Misrê” meliktî mîrîtîmeliqandin/dimeliqîne

/bimeliqîne 1. (bi awa-yekî destkarî) mêwe ste-wandin 2. daliqandî hiþ-tin

meliqîn/dimeliqe/bime-liqe 1. (mêwe) di çiqilanve daliqî man û terixîn2. daliqî man

melisandin/dimelisîne/bimelisîne 1. lîs kirin2. keçêç dan girtin

melisîn/dimelise/bime-lise 1. lîs kirin 2. keçêçgirtin *“kêvroþk çiqasîbimelise, dê gavek zê-

de lê bikeve”melkeb selika mezin a gi-

rovermelkemot Ezraîl eleyhi-

selam, melekê mirinêmelkes gêzî, siqayîlmelok gurzmelû gurzên çandiniyê melûl 1. xemgîn 2. der-

doyîmemik ber, guhan, hingilmemikdank kinca ku çi-

çikan dikinê; berdankmemleket 1. bajar 2. we-

latmen pîvmenberahî pîvaneya be-

rahiyêmend 1. kaþbûn, 2. bêqu-

dûmî û bêhêzî-mend paþgireke ku di da-

wiya navdêrê ve dizeliqeû wateya xwedîtiyê didê

mendebûr 1. teral, lexer2. qirêj

mendirêjahî pîvaneya di-rêjahiyê

mengiranî pîvaneya gira-niyê

mengî mane, armanca ji-yanî

menî 1. avika mêran a kujinê ducanî dike 2. avi-ka ajalên nêr a ku ajalênmê avis dike

menkûrahî pîvaneya kû-rahiyê

menzel jûr

menzîl 1. mawe 2. mesa-feya kêþa çekê

meqam 1. nivîsgeha se-rekan 2. ziyaretgeha ali-man 3. rê û rêbazên ve-gotina stranan

meqes 1. cawbir 2. heb-ring

meqsed 1. mebest 2. ni-yêt, meram

mer 1. bêra rast 2. pêmermeram mebest, armancmeran kulîlka asmînêmeraq hesta hînbûnêmeraqdar heweskarê

hînbûnêmerasim dêlindêzmerbend hesinê ku li

lingekî hespê dixin û bisingekî ve girêdidin

merc 1. þert 2. werz 3.rayîþ

-merc girtin reqabet ki-rin, ketin pêþbaziyê

-merc sepandin þertêxwe dan qebûlkirin

-merc û peyman þert ûehd

mercname 1. þertname2. rayîþname

merd 1. comerd, destbe-laþ 2. mêrxas

merdan mêkutmerdane [I] 1. bi dest-

belaþî 2. bi mêrxasîmerdane [II] loq, ban-

gurdanmered pace

242

melkeb

243

merzel

merek kadînmerez kul û nexweþîmerfet derfetmerg giyanmergonek bangurdanmerheba! bi xêr hatî!merhebatî xêrhatinî-merhebatî ji hev birîn

têkilî ji hev qut kirinmerhele 1. ast 2. rademerhem dermanê helî-

sekî/macûnkîmerhemet hesta dilte-

nikiyê *“merhemetane li cih, merezê tîne”

-merhemet kirin lê þewi-tîn, guneh pê hatin

-merhemet ket ber dilanhate însafê

merisandin/dimerisî-ne/bimerisîne 1. da-qurtandin 2. lê xistin3. bêhêz hiþtin

meritandin/dimeritîne/bimeritîne 1. heri-þandin 2. birîndar ki-rin, spîldaxkî jê derbaskirin

meritîn/dimerite/bime-rite 1. heriþîn 2. birîn-dar bûn *“destê bin kê-vir, bikêþî dê bimeritenekêþî dê biheriþe”

meriv mirov *“meriv,bi çiravan diçe delavan”

merivatî mirovatî *“me-rivatî bi baran, hesab bimisqalan”

merixandin/dimerixîne/bimerixîne mexel ki-rin

merixîn/dimerixe/bi-merixe mexel hatin

merî mirov *“merî, bizenga ber diranan têrnabe”

merîk biþkoj, qumçe merkane derdanka þûþe-

yî ya bi devikmerkez navendmer kirin 1. pêmer kirin

2. bi bêran rêç kirinmermer cureyekî kevirên

avasaziyê yemermî fîþeng, gulemersef sinîmerþ/merþik 1. raxistina

nava malê 2. bêrkun, fer-þik *“gava zarok ket me-ha þeþan, quna wî dayneser merþan”

mertal 1. alava ku ji der-ba þûran pê berevanî têkirin 2. alava ku pê be-revanî tê kirin

merx [I] cureyekî darênku zivistanan belçikênwan danaweþin

merx [II] newalên rûbaranmerz cihokên ku li dora

zeviyan tên kolandin (daku lêkend nekevê)

merzel gor *“hemû mer-zelên kêlsipî ne ziyaretin, hemû kesên þaþiksipîne serdar in”

mesele 1. arîþe, gelþ 2.mijar, babet

meselok kurteçîrokên wa-tedar û qerfî

mesîlk 1. newala bêav 2.rûbarok, newalok

mesqel bûjena biriqan-dinê

-mesqel kirin 1. biriqan-din 2. çirûsandin

mesaxtin/dimesêxe/bi-mesêxe mezaxtin

mesh gerandina destê þilli ser endamê pêçayî

mesh kirin destê þil li serendamê pêçayî gerandin

mesîl 1. çemê biçûk 2.newalên sêlavan 3. di-bûr *“avê vexwe ji kanî-esîlan, ne ji mesîlan”

mest 1. serxweþ 2. heyirî3. cureyekî solên bênal-çe ye

mest bûn 1. serxweþ bûn2. heyirîn

mest kirin 1. serxweþ ki-rin 2. heyirandin

meþ 1. bez 2. rêveçûn*“guhên erdê, meþa mû-riyê jî dibihîzin”

meþale çirameþfen kevirê mirîþotiyêmeþhûr navdarmeþk eyarê ku tê de mastî

dikilînin û dikênmeþkale xurcika çermînmeþkar kesê ku çalakiya

meþê pêk tîne

meþq pêþamadehî-meþqa cengê ji þerekî re

amadehiyên pêþîn-meþq dan hînî karekî ki-

rinmeþrû di çarçiveya hela-

liyê û qanûnan de; rewamet 1. xwiþka bavê mirovî

2. ji bo pîrejinan peyve-ke rêzdariyê ye *“emçûn mala metê, metê jîçû civatê”

metbex jûra aþpêjiyêmethelok gotinên navdar

ên kurt û watedarmetirsî fikar, tirsmeterîs kozika cengê metran popê filehanmewîj tiriyên hiþk-kirî

*“mewîja hebanan, nedixwe ne dide cîranan”

mewqî meqammewranî daxwaza xwa-

rinê ya li ba jinên ducanî-mewranî ketin ber (jina

ducanî) dil bijinandinxwarinekê

mewzî sengermexel cihê ku sewal lê

westa xwe datînin-mexel hatin (sewalên

çarpê yên ku goþtê wantê xwarin) veketin, ve-lezîn *“bizin bizin e, be-rê cihê xwe pêkol dike ûpaþê mexel tê”

-mexel kirin sewal vele-zandin

244

mesele

245

mezr

mexlûq hemû heyberênku ji aliyê Xwedê ve ha-tine afirandin

mexreb serê êvarê-nimêja mexrebê nimê-

ja tarîbanêmey þerab, eraqmeya [I] hêstira mêmeya [II] havên, firþikmeyan puxte, gewhermeyandin/dimeyîne/bi-

meyîne 1. havên kirin2. dawerivandin

meyav ava sekinî ya kunaherike

meydan 1. hol 2. hêwan3. mezada sewalan *“jitivingê re nîþan, ji hespêre meydan”

-meydan nedîtin firsen-da xwestî bi dest nexis-tin

meyger kesê ku di mey-xaneyê de meyê digerî-ne; saqî

meyîn/dimeye/bime-ye 1. havên girtin 2.dawerivîn

meymûn qird *“mey-mûn, di çavê diya xwede xezal e”

meyrok marlûlkmeyter kesê ku hespan

hîn dikemeyxane 1. firoþgeha era-

qê 2. cihê vexwerinaeraqê

meyxur eyaþ, sermest

meyizandin/dimeyizîne/bimeyzîne 1. nihêrîn2. temaþe kirin 3. dîtin

mezad sûqa kirîn û firo-tanê; bazar

mezaxtin/dimezixîne/bimezixîne 1. bertelefkirin, îmha kirin 2. dêrzkirin, xerc kirin

mezaxtî mal û milkê serf-bûyî; înfaq

mezel merzel *“mezelêkeran, zikê gur e”

-mezelê merivan jê dûrbe! Xwedê merivan jêbiparêze

mezin [I] 1. girs 2. bilind*“astenga mezin, li derêmala mirovî ye”

mezin [II] 1. rûspî 2.serok 3. pêþengên ge-lekî *“bi ya mezinanbike, wan cejnek berîte xwarine”

mezinahî 1. girsî 2. bi-lindahî *“aqil ne ji me-zinahiyê ye, ne jî ji bi-çûkahiyê ye”

mezin bûn 1. girs bûn2. bilind bûn 3. gihiþ-tin, stewîn

mezintî mezinahî *“bi-çûk biçûktî, mezin me-zintî”

mezlûm kesê ku zilmekli sêrî hatiye kirin

mezr 1. dûgel, dewlet 2.welat 3. sazî

-Mezra Botan Dûgela Bo-tiyan 2. welatê botiyan,Navçêmk

mezran afiran, sazkirinmezrandin/dimezrîne/

bimezrîne 1. afirandin2. çêkirin

mezrandî 1. afirandî 2.çêkirî

mezrîb 1. newala ava lê-kendê 2. þirotan

mê 1. sewala ku avis dibe,dizê an jî hêkan dike 2.navdêra ku wekî mêzahatiye pejirandin *“bilamê be, þîr qismet e”

mêbaz kesê ku bi namûsajinan re dilîze

-mê bûn ji nêrtiyê ketin mêhîn 1. mêza 2. tiþtê

ku mêzatiya wê li pêþ e-mê kirin 1. ji mêraniyê

xistin 2. xesandinmêj 1. kevin 2. rabihurtîmêjî 1. endamê ku di seri-

yan de ye û giyanewer biwî karên xwe bi rê ve di-bin 2. hiþ, aqil *“mêjiyêsivik, barê giran e”

-mêjî þêlî kirin 1. (ji bertemenê dirêj) hiþ negerînû bûyer bi bîr neaîn 2.gêj bûn

mêjîkok 1. mêjiyê biçûk2. parçeyê navendî yêku kombersê dixebitîne

mêjû roj û dema kubûyer qewimiye

mêjûnas kesê ku roj ûdemên rûdanan nas dike

mêkew kewa mêmêkut mîrkutmêl 1. hesta ber bi tiþtekî

ve 2. xwarbûna ber bialiyekî ve

mêldar 1. berwar 2. he-weskar

mêlede 1. meþale, þemal2. çira

mêlak kezebmêr 1. mirovê nêr 2. wê-

rek *“axa jin û mêran, jihev e”

-mêr ser re heram e le-hengê herî qenc e

-mêrê kulê ruhistînê stû-bir; celad

-bi mêr kirin (jin) bimêrekî re zewicîn, þû ki-rin

mêrandin/dimêrîne/bi-mêrîne 1. nîþan dan 2.pêþandin

mêranî 1. egîdî 2. nêrtî*“mêranî, ne karê herkesî ye”

mêrg erdê ku çêreya wêtê çinîn; çêregeh

-mêrg û çîman 1. gulzar2. seyrangeh

mêrgdirûn giyaçinînmêrik mirovmêrkok 1. qelsemêr 2.

þindokê mêranmêrkuj 1. qatil 2. kujer

3. kuþtox *“destê te, ne

246

mezran

247

mêze

destê mêrkujan e” mêrxas xasmêr, egîd, wê-

rek *“mêrxas, mêrxasannas dikin”

mêrxasî egîdî, wêrekî*“mêrxasî deh e, yek jêzor e û yên din fen in”

mêrxwaz jina ku dilê wêbi guhneliyê heye

mêþ [I] 1. cureyekî heþe-ratên firinde ye 2. mo-za hingiv *“hespê piþt-kul, bîna mêþan ji dûrve hildike”

-mêþ lê diteriþe ewqasþimþat e ku mirov nikarexwe li serê bigire

-mêþan çav derxistiyeewqas belengaz e ku ni-kare berde mêþan jî

mêþ [II] arasteka çekan-mêþa tivingê 1. nikilê

ku bi serê lûleya wê veye 2. çapa lêxistina ti-vingê

mêþereþk mêþa reþ anav malan

mêþin mih *“deriyêkozê vebe, berx ber bimêþinê û kar jî ber bibizinê direve”

mêþkuj alav an jî der-manê ku qira mêþantîne

mêþlok 1. bihuk 2. mal-bata bihukan

mêtin/dimêje/bimêje1. hilçinandin, veçinan-

din 2. dalêstin *“berxêjîr, du makan dimije”

mêtingeh cihê ku terþ ûtalanê wê tê kirin; zorxa-ne

mêtinker kêse ku xêr ûbera welatekî bi nehe-qiyê dixwe; zordar

mêtûlke riþkmêvan kesê ku li male-

ke biyanî bixwe, vexweû binive; misafir *“ga-va mêvan tên, rizqêxwe jî bi xwe re tînin”

mêvanî mêvandarî, mi-safirî *“here mêvaniyadijmin jî, lê çekên xweji bîr meke”

mêvandarî kar, rêz,berhevî û xizmeta ku jibo mêvanan tê nîþan-dan; misafirperwerî

mêvanperwer kesê kumêvanan baþ mazû-vanî dike; misafirper-wer

mêvanxane cihê hewan-dina mêvanan; misafir-xane

mêw dara tiriyêmêwe berên daran; fêkîmêwij 1. tiriyên hiþk-

kirî 2. qaxmêxik qurnefîlmêze 1. awir, nêrîn 2.

çêj 3. depekî rast ê kuli ser pêpikan qayîm-kirî ye, li serê xwarin,

nivîsandin û hwd tê ki-rin; mase

mêze kirin meyzandinmêzer pûþiya serê jinanmêzîn alava giranîkêþ micêrk 1. murîdê þêxekî

2. miçewrmicik di pêkanîna ka-

rekî de cidiyeta mirovîmicwer rengê hêþîn ê tarîmiçandin/dimiçîne/bi-

miçîne 1. (çav) dami-landin 2. (çav) qurçan-din

miçekçek çîçik, xeml, a-rastek

miçekçekî çîçkirî, xemi-landî, arastî

miçewr xizmetkarê sazi-yên dînî

miçêj mizêc, îþtahmiçilge 1. mijar, babet

2. angaþt 3. merc-ketin miçilgeyê ketin

mercêmiçiqandin/dimiçiqîne

/bimiçiqîne 1. (herkatiþtê avî) asteng kirin 2.(tiþtê avî) ji binî ve ziwakirin

miçiqîn/dimiçiqe/bimi-çiqe 1. (herka tiþtê avî)biriyan, asteng bûn 2.(tiþtê avî) ji binî ve ziwabûn *“kanî jî bêxwedîbimînê, dê bimiçiqe”

miçirandin/dimiçirîne/bimiçirîne 1. ji merhe-

betiyê re dest dirêjî yekîkirin 2. damilandin

miç kirin (çav) girtin,damilandin

miço zarokê biçûkmidas sol, pêlavmifa sûdmifadar kêrhatîmifte [I] kilîlmifte [II] herwe, bêdiravmiftexur herwexurmih peza mê, hevsera

berên *“ne ji fesadan be,gur û mih dê bi hev rebiçêrin”

mij 1. moran, çem 2. dûyêku dadikeve der û dorê*"sal mij e, kodik tij e"

mijandin/dimijîne/bi-mijîne dan hilçinandinû vexwarin

mijane di makîneyan debaskê ku giraniyê dikê-þe; baskêþ

mijang bijangmijawî rewþa hewayê ya

ku mijê her der rapêçayemijîn/dimije/bimije hil-

çinandin û vexwarinmijar babet mije tam û bêkêmasîmijok cureyekî çêreya ze-

liqok emijûl kesê ku bi karekî re

dibilemijûl bûn 1. pê bilîn 2.

pê re eleqedar bûnmijûlî eleqedarî

248

mêze kirin

249

miraz

mikemik dengdana bizi-nan

mikemik kirin (bizin)deng dan

mikur 1. nas 2. aþkeramikur hatin kirina xwe

eþkere kirinmil 1. endamê ji destan

hetanî pîlan 2. alî-mil dan ber 1. qebûl ki-

rin 2. bi cih anîn-mil kirin rakirin û dan

ser navmila xwemilç dengê devþepilandin

û maçkirinê-milç çûn destan rahiþ-

tin destan û ramûsandinmilçemilç 1. ji ber xwa-

rinê û vexwarinê þelpe-þelpa dêv 2. ji ber ra-mûsanê þelpeþelpa lê-van û cihê ramûsandî

milçemilç kirin (dev) þe-pilandin

milet gel, xelq *“here navmiletan, bigire jê ade-tan”

milk 1. rastmala ji erd ûavahiyan pêkhatî 2. hu-kimdarî *“ji milkan aþ,ji hacetan simtiraþ, jimêran mêrê ku dike he-sabê pêþ û paþ”

milkiyet 1. hemû heyiyênkesekî 2. malê ku bi bi-necihî aîdî kesekî ye

milpêç kinca gerdenpa-rêz; kefî

min awayê tewandî ê cî-navka /ez/ê

-min sîr nexwariye kubêhn ji min bê minkirêtiyek nekiriye ku bêpêþiya min

mindal zarokminet 1. sehm 2. tirs û

xof *“hestiyê bê minet,çêtir e ji goþtê bi minet”

-mineta te li kaþê han!fermo çi di dilê te de der-bas dibe bîne zimên!

minho 1. riwayet 2. salixminminîk perperok, ker-

keneminminok kesê ku di kir-

yar û bizavên xwe dehêdî ye

miqate 1. serwext 2. bal-dar

miqate bûn 1. lê xwedîderketin 2. parastin

miqawe cureyekî kaxezastûr e

miqilk 1. tawe 2. boçe-sêlîn

mir qureyê mirûztirþ-xwe mir kirin bi mirûz-

tirþî xwe qure kirinmirar 1. sewala ku negi-

hiþtiye ber kêrê 2. mi-riyên ji sewalên ku goþ-tên wan nayê xwarin

miraz xwezî *“dilê bi xe-zeb, nagihêje tu mira-zan”

-miraz di çavan de man

xweziya dilî bi ser tu ar-mancê ve nebûn

mirc keranemirç milçmirçemirç milçemilçmirçemirç kirin milçe-

milç kirinmirdar 1. heram 2. qirêj

û kirêt mirdal 1. mirdar 2. kesê

bêqedr û çepel *“gotin jimirdalan, sipî ji qerpa-lan”

miremir dengê ku gotinjê nayê fehmkirin

miremir kirin 1. (bi awa-yekî ku tê nayê gihiþtin)axaftin 2. ginegin kirin3. (seg) girê xwe anîn

mirêk awênemirês îhtiþammirin [I] 1. candan 2.

fewt 3. riya çûnehatê*“rê riya mirinê be jî, tuher li pêþ be”

mirin/dimire/bimire[II] 1. çûn ser dilovaniyaxwe 2. ji giyaneweriyêveqetîn

mirisandin/dimirisîne/bimirisîne 1. perç lêdaxistin 2. fors lê þikan-din 3. çivî lê sist kirin

-guh lê mirisandin pirkutan

mirisîn/dimirise/bimi-rise 1. bêmirês bûn 2.qirik lê miçiqîn û zibilîn

mirî 1. candayî 2. bêgiyan*“miriyê di gorê de, jênayê þermkirin”

-mirî kenandin pir qerf û qeþmerî kirin

mirîçok kesê sist, xav ûlawaz

mirîd/murîd tobedarê liber destê þêx, xwedênasû çakan ê ku li ser riyawan herdem di xilwe ûnizayan de ne

mirîþk heywaneke bibaska kedîkirî ye *“beza mi-rîþkê, heta ber kadînêye”

-mirîþka kesî ji xewê ra-nekirin tu kes ji xwenexeyidandin

-keçêça mirîþkê kurikamirîþkê

mirok her tiþtê ku dawiyawî mirin e

mirov însan *“çiyayê bê-gul, wek mirovê bêdil e”

mirovahî însanetîmirovatî mirovahî *“mi-

rovatî germegerm, dij-minatî nermenerm”

mirovdost bihîstyarê er-kên însanî

mirovperwer însanper-wer

mirovxur kes û sewalê kuxwarina goþtê mirovanrewa dibîne

mirûç moçikmirûz 1. sikûm, sîma 2.

250

mirc

251

miþt

gêwilmirûztirþ 1. rûpirçî 2.

bêgêwil *“hevalê xwari-nê, her tim mirûztirþ e”

mis mîsmisab alava ku solpêkiri-

nê hêsan dikemisas rimmiselet qiraskê sêrî-miseletî serê yekî bûn

bûn qîra reþ û pê ve ze-liqîn

misêwa 1. daîmî 2. bi ber-dewamî; hemasa

mishef navekî din î Qura-na Pîroz e

misîn derdana avê ya bi-lûlik

misk bêhneke xweþ e û jiqirguliya askê tê derxis-tin *“kûsî, miskê nax-we”

-misk û enber du bêhnênxweþik in

miskan kaniya ava ma-denî ya tahmsarkî

misoger 1. bîmekirî 2.pêwist 3. îcbarî 4. karan jî kiryara ku guman têde tunebe; teqez

misogerî pêwistîmisoger bûn (gotin an jî

kiryar) guman tê de ne-man û sed der sed hatincihê baweriyê

misoger kirin piþtrast ki-rin, dabîn kirin

mist 1. kulma mirovî ya

miçandî 2. kefedest, fel-qedest

-mist dan miz danmistek gezomiþag [I] xortê çeleng î

bikêrhatîmiþag [I] kesê ku bi dest-

heqekê dixebitemiþar alava birînê; birekmiþe [I] heqdest-miþeya kêmtirîn heq-

desta hera hindikmiþe [II] zêde, gelek-miþe bûn zêde bûnmiþefil hendefmiþepere ribamiþexur kedxurmiþext 1. firar 2. penaber

3. revokmiþexte tarawgehmiþextî penaberîmiþext kirin 1. koçber

kirin 2. þandin taraw-gehê

miþeyî hebûn û lawanîmiþk cureyekî ajalên zi-

yandar e *“miþk çiqasîaxê bikole, bi serê xwede dike”

-derê ku miþkan jî malawî terikandine êdî tûtû rût maye û kes pê na-sitire

miþkane barimte, gerewmiþmiþ arûng, zerdelîmiþmiþî rengê arûngêmiþt tijî *“ji yê kor re go-

tine: tu çi dixwazî?; goti-

ye dinyayeke miþt ronî”-miþt û dagirtî tijî û qûç-miþt kirin heta dêv da-

girtin, heta dêv tijî û qûçkirin

miþtax tiþtê di heman rê-zê de

miþtaxe bêndera hiþkiri-na tiriyan

-bûn miþtaxe li her derêpir zêde bûn

miþtaxan werza hiþk-kiri-na tirihan

miþtin/dimiþe/bimiþemaliþtin

miþûr 1. zehmet 2. zûrî-miþûr xwarin 1. zehmet

kêþan 2. zûrî dîtinmit [I] çiqilên biçûkmit [II] 1. bêpêjn 2.

bêdeng 3. kesê ku na-bihîze

-mit man mehtel man, bê-pêjn man

mitale kirin (li ser babe-tekê) ponijîn

mit bûn bêtevger di cihde sekinîn

-mitbûna zivistanê tev-za ku dikeve cendekêhin ajalan û zivistanê dixewê de dimînin

mitêl lihêfmitî bêdengîmit kirin xwe ker kirin

(dengê xwe nekirin)mitmayî mehtel, bêpêjnmitrib 1. stranbêjê dawe-

tan 2. qereçî *“mitribangotiye: ‘ji ufara bênde-ran nebûya, me dê jî cot-karî bikira’”

mitribî 1. stranbêjiya da-wetan 2. qereçîtî *“he-be erebî ye, tunebe mit-ribî ye”

mix bizmar-mix kirin bizmar kirinmixabin cihê daxê ye kumixmaz qemçikmixrik hevrik, reqîbmiyaw dengê pisîkanmiz [I] miþemiz [II] tahmxweþ (tahma

tirþ û þirîn têkilhev)miz dan dest ser geran-

din û tev li hev dan mize xwarinên sivik ên

meyxuran ên ku digelmeyê dixwin

mizemiz devgerîmizemiz kirin 1. gotin di

devê xwe de birin û anîn2. rastî veþartin

mizgetf 1. camî 2.mescîd *“heke xêr limalê here, ne hewceyîmizgeftê ye”

mizgîn xeber û bûyerakêfxweþî û dilgeþiyê

mizgîndan agahdarkirinabi xeber û rûdaneke kêf-xweþiyê

mizûr karmendê gumrikêmî mih *“miya xerîb, li

rexê keriyî mexel tê”

252

miþtax

253

mîsger

mîheng eyer-mîheng dan eyer kirinmîhrîcan 1. cejna havînê

2. bernameya pêþangehû civînên komelî 3. (dikurdiya kevn de) roja kumirî ji nû ve candar di-bin, roja qiyametê

mîhrîgan payîzmîhrîvan bexþendemîl mendirêjahiya cîhanî

ya ku pê maweya di nav-bera du xalên erdnîgarîde tê pîvan

mîjo têjika ku çi guhantêkeve ber dimije

mîmar endazyarmîmarî endazyarîmîna [I] wekî, notla, fena

*“bixwe mîna mêran, ra-be mîna þêran”

mîna [II] xuya-mîna bûn xuya bûnmînak 1. nimûne 2. we-

kok-wekî mînak ji bo nimû-

netiyêmînandin/dimînîne/bi-

mînîne çend tiþt anînastekê û hemû wekî hevkirin

mîntan 1. kiras 2. qutikmîr 1. kesê rêveberiya de-

verekê dike û li paye-textî rûdine; emîr 2. se-rokê êlekê 3. key *“mîrjî dimire, evdal jî dimi-re”

mîrala 1. serheng 2. fer-mandarê herêmekê

Mîran Bircê Mêzînêmîrate kelepor, mîrasmîrav berdestî û pêgirti-

yên mîrekîmîrek serekmîrekî pergala rêvebiriyê

ya ku di destê mîrekî deye

mîrgeh dever an jî welatêku rêvebiriya wê mîrni-þînî ye

mîrî dezgeh, kar, mal, erdû hwd yên ku girêdayîmîrgehê ne

mîrkut mêkut, çakutê me-zin î darînî *“li deriyêkesî mexe bi tiliyan, bilakes li deriyê te nexe bimîrkutan”

mîrlîwa mîralamîrniþîn mîrekmîrniþînî 1. emîrtî 2. se-

rokatiya êlekê 3. keyanîmîro mûrî, gêrik *“ecelê

mîroyî tê, çeng pê vehêþîn dibin”

mîrza 1. kurê mîr 2. esîl-za, torin

mîs madenê ku jimareyawî ya atomî 29, giraniyaatoma wî 8.95, kurteyawî ya latînî Cu ye û di1084 dereceyan de jî di-hele

mîsger pîþekarê alavênmîsîn

mîsgerî pîþekariya ala-vên mîsîn

mîsîn alav û amanên ku jimîsê hatine çêkirin

mîstanik cureyekî nex-weþiya çêrmî e

mîstanikî endamê þeliqîmîstin/dimîze/bimîze

mîz kirin *"adarê kêrguhsibehan xwîn dimîze,nîvro xwe davêje ber si-ya darê”

Mîweganan Kelûya Þêrî(21’ê Tîrmehê-20’ê Ge-lawêjê)

mîz aviya ku ji mîzildankêderdikeve *“mîza miþkî,ji êþ re kar e”

-mîza wan ne zelal e hinxiniziyên wan ên veþartîhene û lewre teletel/tir-setirs digerin

mîzdank mîzildankmîzildank di lêþ de

endamê ku aviyên bêkêrdicivîne hev û bi riya en-damê zayendî valayîderve dike

mîzkêþ lûleya ku mîzêveder dike

mîz kirin aviya mîzil-dankê berdan derve

mîzok kesê ku nikaremîza xwe bigire û di binxwe de berdide; ke-lemîzokî

mîztin/dimîze/bimîzemîz kirin

moçe hêstira mê; meyamodine çapa lûleya ti-

fingêmohr alavake biçûk a ku

nav û navnîþana mirovîan jî cihê karê mirovî têde kolayî ye û li þûna þa-nenavan li kaxezan têxistin û wekî nîþaneyafermîtiyê tê pejirandin*“zor dizane û zêr diza-ne, devê tivinga bi mohrdizane”

mohr kirin 1. nîþaneyafermîtiyê lê dan 2. çes-pandin 3. karê qedexebetilandin

mole bûjena ku pê tê se-yandin

mon mirûztirþ, pirçîmor mohrmoran ewrê tîr ê ku dadi-

keve rûyê erdê û bînayîtê de kêm dibe; mij

morî xemla hebhebî yaku ji þûþeyê hatiye çêki-rin, jin di stû, zend û la-çikên xwe ve dikin*“moriya biqul, di xur-cikê etaran de namîne”

-morî winda kirin li tiþ-tekî pir biçûk gerîn

mostik derdanka ku tê deav, þîr û hwd didine za-rokên viringî

moþek cureyekî teqeme-niyên giran e

movik herewera ku hesti-

254

mîsgerî

255

mûmdank

yan bi hev ve dizeliqîne;mefsel, mok

mox mêjîmoxil cureyekî bêjingên

ku hûr lê dikemoz [I] cureyekî mêþan emoz [II] golika dusalîmozbeþ kermêþ, zerqîtikmozik 1. moza biçûk 2.

golika dusalî *“heke gabike û bi tenê bixwe, lêmozikê tolik dê çi bix-we?”

moz kirin/dan mozan1. ji ber mêþan lotik dan2. engirîn û silikîn

mozqirtik mozbeþmozrîk çîkên ku ji êgir di-

firinmucahid kesê ku di riya

Xwedê de derketiye cen-gê

muflan pezkovîmuflis malketî, îflaskirîmuhacir koçbermuhacirî koçberî *”pêncî

salî mihacirî, ne bi sa-lekê neyarî”

mujikî 1. teral 2. qirêjmukur hatin 1. rik hatin

2. nepejirandin *“dizênbîstanan, mukur tên zi-vistanan”

munasib 1. guncan 2. la-yîq 3. hevaheng 4. li-hevhatî *“Xwedê sêrî di-bîne, kumê munasib lêdatîne”

murîd pêgirtiyê þêxekî*“murîdê ku bi sirekêwere û tirekê here, ew tune murîd e”

musteqbel ayende, pêþe-roj, dahatû

mustesna tiþtê derî mija-rekê; awarte

mux zanayê zerduþtiyanmuxalif dijber muxbêd muxmuxtar keyamû pirç *“keda helal dibe

mû lê naqete, keda he-ram bibe weris jî diqete”

-mû jê þaþ nekiriye herdu jî di lisfê hev de ne

-mûyê xwe bi ciwanan requsandin li salên teme-nê xwe nenihêrîn û biber bayê xortan ketin

mûç guhvîtkirina sewalan-mûç kirin (sewal) guhê

xwe vît kirinmûçe meaþ, mehanîmûçilk alava ku pirça bê-

kêr pê tê rûçikandinmûçing mûçilkmûd kînmûdî 1. ezaker 2. kîndarmûle herîmûm keresteyeke ronîki-

rinê ya ku ji þima û bezîtê çêkirin û pilteyek dinavê de ye; find

mûmdank derdana kumûmê tê de datînin; fin-dank

mûmar kurmê dorananmûnandin/dimûnîne/

bimûnîne hûnandinmûnîn/dimûne/bimûne

hûnînmûr bêdengê rûtirþmûrî mûstang, gêrikmûrîstan hêlîna gêrikanmûsîqa newanasîmûsîqanas newanasmûsîqajen pisporê newa-

yanmûþek mêvanê ku bêyî

vexwendina xwediyan tê

mûtaw bend û werisêmûyîn

mûyîn [I] 1. bipirç, bipûrt2. ji pirç û pûrtê *“biladil bi dil be, bila kirasêmûyîn li mil be”

mûyîn/dimûne/bimûne[II] mûnîn

mûz fêkiyeke qalikzer ûdûvedirêjkî ya ku lierdên germ þîn dibe

mûzî endamê zayendî yênêrzayan; kîr

256

mûmar

N

257

n/N tîpa hevdehemîn aalfabeya kurdî ye;dengdareke ku cîderkawê diranî ye û awayêbelavbûna wê girtî ûdifinî ye

na 1. bersiva neyiniyê,dijbera erêniyê 2. cari-nan wekî pêþgirekê têû wateya neyîniyê dide*“giliyê mêran yek e,ya erê ya ‘na’ ”

nabe ku (di zagonsaziyaleþkerî de) qedexe (wek:nabe ku çekên agirberbêsedem bên teqandin!)

nabînk cureyekî kerde-nekan e

naçar neçarnaçarî neçarînadan nemerdnadir tiþtê ku kêm caran

tê dîtin; degmenag hêþtira mêNahid gerestêrkek enakok 1. zid 2. muxalif,

dijnakokî 1. tezad 2. muxa-

lefet, dijayetînal hesinê ku li binê simê

ker û hespan dixin

-nal kirin 1. nal bi simênsewalan ve mix kirin 2.nal ji binê simê vexistin*“hêþtir nal dikirin, ro-vî çû û got: ‘pe pe”

nalan zarînnalandin/dinalîne/bi-

nalîne 1. zarezar pêxistin 2. êþandin û wêle-wêl pê xistin

nalbend pîþekarê nalkiri-nê; simtiraþ *“nalben-dê baþ, mîroyan jî nal di-ke”

nalbir firoþkarê alavên a-vasaziyê

nalbirxane firoþgeha ala-vên avasaziyê

nalebar 1. dij 2. berhem-ber

nalenal 1. zarezar, zûre-zûr 2. wêlewêl, kûze-kûz, nûzenûz

nalenal kirin 1. zarezarkirin 2. nûzenûz kirin

nalik þimikên ku binêwan darîn e

nalîk nîvîna stûr a ku li se-rê tê razan; bincî, binrex

nalîn/dinale/binale 1.zarîn, zûrîn 2. axîn, kû-

258

name

zîn, kûrîn, nûzînname [I] peyama nivîskî

ya ku ji yekî re tê þandin;reþbelek

-name [II] paþgireke ku dinavdêre ve dizeliqe ûwateya kaxeza niviskîdidê

namedor biryara ku piþtîcivînekê hatiye wergir-tin; giþtîname

namerd nemerdnamilke 1. daxuyanî 2.

danezannamûs 1. ifet 2. tiþtê herî

pîroz ê li cem mirovîwek welat, ax, jin, zarokû hwd; rûmet *“namûsavêtine ber kû çikî, wî jînexwariye”

-namûs peymal kirin bizorê ifet û rûmeta yekîþikandin

namzed navzednan 1. xwarineke sereke

ya ku ji hevîrê arê ge-nimî û li ser sêla sincirîan jî di tenûrê de tê bi-rajtin, gelek cureyê wîhene 2. îkram *“av,þûna nên nagire”

-nanê tisî bi dêst neke-tin pir xizan bûn

nan dan 1. xwarin dan 2.aþ dan

nandar 1. mazûvan 2.mêvanperwer *“meriv binanekî nandar, bi ço-

yekî mêrxas nabe”nandank teþt an jî der-

danka ku nên dikinenavê *“nankor nên dix-we, nandankê jî di-dirîne”

nandayî 1. comerd 2.mêvanperwer *“nan-dayî, birçî namînin”

nanfiroþ xwediyê firinêan jî firoþkarê nên

nangir erdê bi xêr û bernangiranî xelananik cureyekî bîþiyan enankor 1. xayîn 2. kesê

ku qencî û çakiyê zû jibîr dike; neþêkirandî

nankorî 1. xayîntî 2. bê-spasî

nankorî kirin 1. xayîntîkirin 2. neþêkirandin

nano kesê ku tatêla wîher xwarin û vexwarin e

nanoziko 1. ne têr nebirçî 2. xebata ku tenêbi kêrî ziktêriyê tê

nanpêj 1. kesê ku nêndipêje 2. aþpêj

naqos 1. zengil 2. zengilêdêrê yî ku wextê ayîna fi-lehan diyar dike

-barûya naqosê birca kuzengilê dêrê tê de tê da-liqandin

nargîle kokosnarinc malbata mêweyên

wekî leymûn, porteqal ûhwd

259

nav û nûçik

narincî rengê porteqalênarincok cureyekî teqe-

meniyên ku bi dest têavêtin

narîn 1. nazik û tenik 2.nerm

narvîn qeder, çarenûsnas heval û hogirên ku ji

dûr û nêzîk ve bi hev retêkiliyên wan hene *“mi-rov, bi nasan digihê xa-san”

nasandin/dinasîne/bi-nasîne agehî dan, xeber-dar kirin

nasirge ereboka destan aku pê barên biçûk dikê-þin cihekî

nasîn/dinase/binase 1.zanîn 2. hay jê hebûn3. pê hesîn

nas kirin 1. zanîn 2.pê beled bûn 3. aþinabûn *“hesp, siwarê xwenas dike”

nasname kaxeza ku da-neyên di heqê yekî/ye-kê de dide

nasyar 1. dost, hogir 2.hevalbend

nasyarî 1. dostanî, hogirî2. hevalbendî

naþor parçeyek ji rîsê zi-rav; nex

naþte 1. birçîtî 2. xela-naþteya li ser naþteyê

birsa pey birsênaþtin/dinêje/binêje 1.

çal kirin 2. veþartin 3.mirî kirin gorê

nator nobedarê bêx; zêre-van

natorî çavdêrî, zêrevanînav [I] 1. mawe 2. ferqi-

yet -di vê navê de di vê ma-

weyê denav [II] hundir *“di nava

salekê de du havîn na-bin”

-di nav xêrê de bî xêraXwedê li ser te be

-di nav xwîna sor de ge-wixîn birîneke xedar gir-tin û pir xwîn jê çûn

nav [III] agehiya ku tiþtekpê tê nasîn û zanîn*“navê wê Edlan e, ji mê-rê xwe re nezan e, ji xel-qê re kebaniya bîst ûheft malan e”

-nav hildan 1. bi bîr anîn2. bi dengekî bilind gazîyekî kirin 3. navê kesêmirî li yekî kirin

-nav lê kirin pênasek lêdanîn da ku pê bê nasîn

-nan nivîsandin ji bo ege-reke rêvebiriyê navê xweqeyd kirin

-nav tê dan 1. teþwîq ki-rin 2. niçandin

nav [IV] û nûçik 1. pê-nasên ku nirxê yekî/tiþ-tekî dadixîne 2. leqebênsoxkirinê

-nav û nûçik lê kirin jêre navên soxkirinê pey-de kirin

nav [V] û nîþan salix ûwesfên kes an jî tiþtekî;dilq

-nav û nîþan dan 1. za-nîn û agahiyên der heqêyekî de eþkere kirin 2.îxbar kirin

navbend navbernavbendî dûrî an jî dirê-

jiya di navbera cihan denavber 1. mawe, mesafe

2. ferqiyet *“di navberaþûrkiþandin û lêxistinêde pir zeman heye”

navberkar 1. navbeyn-kar, kesê ku du kes an jîdu koman bi hev tîne 2.kesê ku nahêle du kes anjî du kom tûþî hev bên

navberkarî 1. navbeyn-karî, lihevanîna du kesan jî du koman 2. as-tengkirina aloziya dinavbera du kes an jî dukoman de

navbernav sernava ku dinavbeyna du mijarêncihê de tê danîn

navbir 1. tixûbê di navbe-rê de 2. bêhinvedanakurt a di nava dema karîde

navborî 1. navê ku bihu-riye; navhatî 2. agahiyaku xulekek berê çêlî wê

hatiye kirinnavçav 1. navbera her du

çavan 2. enînavçe bajarokê bi ser ba-

jarekî mezin venavçeng binçengNavçêmk Mezra Botannavdank 1. navê ku pê

hatiye nasîn; kunye 2.paþnavê ku pê hatiyenasîn; leqeb

navdar bi nav û deng;meþhûr

navdest kesê ji rêzênavdêr (r) navê heyberannavend cihê ku kar û ça-

lakiyên ramyarî, civakî,çandî û hunerî lê tênbirêxistin; merkez

-navenda nûçeyan mer-keza xeberan

navendî merkezînaverast ne li çepê ne jî

li rastê tam di çatê denaverok muhtewa, têxistînavêþ zikêþ, hinavêþnavgir qertafa ku dikeve

navbera du peyvan wek:reþeba, seranser, danûs-tandin...

navgîn 1. amûr, alav 2.alavên raguhastinê ênbejî, avî û hewayî; wasite

-navgina siyasî melze-meyê siyasetê

-navgînên ragihandinêalavên agehdariya gir-seyî

260

nav û nîþan

261

nayîn

navik doraneke ku di der-veyê zikê zarok û hinektêjikan ve ye, di piz-dankê de bi riya wê xwa-rinê werdigirin û piþtîbûyînê tê qutkirin, lêdewsa wê wekî kortikekêdimîne

navîn tiþtê ku di navberêde ye

-rojhilata navîn erdnîga-riya ku Quds û doraliyênwê nîþan dide

navkêlk newqnavko navenda malênavlêk 1. þayeseya kirû-

yekî 2. navdanknavmal nava malê; navko navmalî 1. jina ku di kar

û barên malê de alîkari-yê dide xwediyan 2. ke-lûpel û pêdivîyên navmalê (yên wekî: nivîn,aman, text û hwd)

navmil cihê ku (ji aliyêpiþta mirovî ve) dikevenavbera her du milan;serpîl

navneteweyî tiþtê ku dinava hemû gelan de tênaskirin; navmiletî, bey-nemilel

navnêrî di çêreyê de be-þa ku bejn davêje û tovdigire

navnîþan agahiya ku cihû warê tiþtekî nîþan dide

navno bi çêyî an jî neçêyî

derketina navê kesekî*“navê gur, navno der-ketiye, roviyî dinya qe-landiye”

navpiþt ji serpîlan hetanîkovika qûnê

navok navik *“nav hebe,navok tuneye”

navran 1. þeqa kincan 2.navbera her du ra-nan/lingan

navrêz di nivîsanê de ma-weya di navbera rêzande

navroj 1. nîvro 2. xwari-na danê nîvro, firavîn

navsale kesê ku di te-menê navîn de ye/40-50salî ye

navser ger û rastahiya liserê bilindahiyekê; ser-ger

navsere navsalenavteng 1. newq 2. qûþa

zînê hespannavþalik navrannavxweyî hundirînnavzed berbijar, beren-

damnavzik (ji aliyê hundir ve)

cihê ku endamên hun-dirîn ên wekî hûr, doranû hwd tê de ne

nawis 1. binanî 2. mex-zena kel û melan

naxêr 1. na 2. wisa nabenaxir keriyê dewêrnayîn/dine/bine 1. ga-

yîn 2. tecawuz kirin, hil-tirandin *“ne bine dî-nan, ne jî qûna xwe bidewan”

naz cilwe, delalî *“naz, ta-ca jinan e”

nazdar cilwedar, delaliknazik 1. kibar, kaw 2. te-

niknazik bûn 1. kibar bûn 2.

diltenik bûnnaziktî 1. zerafet, kawî,

kibarî 2. diltenikînaznazok cureyekî gulên

ku li ber tavê diçilmisinû di hênikahiyê jî de geþdibin

ne qertafa neyîniyêne ... ne qertafa neyîniyê

ya dualî *“ne bi bezê nebi lezê kes nagihêje mi-razê”

neasayî 1. awarte 2. dere-rê 3. derehiþ

nebaþ 1. neçê, nerind 2.qûnek

nebaþî 1. nerindî 2. qûn-detî *“ne dijminê neba-þan be, dijminê neba-þiyê be”

neban 1. sewala ku nahê-le berxa wê bimije 2. tor,hîn-nebûyî 3. axozî 4.havî

nebanî 1. torî û ecemîtî2. axozîtî 3. havîtî

nebat hêþinahiya ku li serrûyê erdê ye; xerat

nebez azadnebîna kor, nedîtî *“mêr

mêr e çi kulek, çi nebî-na, çi ker e”

nebîrbir koreçemknebû îftiranecar kesê ku daran dadi-

roje û jê alavên malê çê-dike; xerat

necirandin/dinecirîne/binecirîne darotin

neçar 1. bêgav 2. bêder-man

neçarî 1. bêdermanî, bê-gumanî 2. belengazî, bê-gavî

neçê nebaþ, neqencnediyar 1. mechûl, nekifþ

2. neaþkeranedîtek/nedîtî 1. laylac

2. çavbirçî *“nedîtiyandîtin, di xwe de rîtin”

nedîtbar razbernefel sêbelg, keta mêrgannefer kes-jûra yekneferî odeya ji

bo kesekî tenêneferma medenî-saziyên civaka neferma

mueseseyên civaka me-denî (ên serbixwe)

nefilandin/dinefilîne/binefilîne 1. avêtin 2.ji ser hiþê xwe avêtin

nefî koçberî, qewar, ta-rawgeh

nefî bûn 1. koçber bûn 2.hatin qewirandin 3. çûn

262

naz

263

nehþem

tarawgehênefî kirin 1. koçber kirin

2. qewirandin 3. þandintarawgehê

nefret heznekirina tiþtekî-jê nefret kirin ji tiþtekî

hez nekirinnefs 1. kesayet 2. silektî,

çilektî *“ji bo nefsê, ke-te hebsê”

nefsbiçûk 1. dilnizm,mutewazî 2. awirþikestî

nefsek silek, çilekneft aviya ku ji binê erdê

tê derxistin, jê ardûyênnavgînan û alavên cure-cureyî tên çekirin; zêrêreþ

-nefta xam nefta ku hê jînehatiye veqetandin

neftî þînê tarînege îftiranegotî 1. dernebirî 2. nea-

xiftîneguhêzbar tiþtê ku ji ci-

hê wî nayê neqilkirin;dorpêçkirî

neh 1. hejmara beriya de-han û piþtî heþtan 2. ji-mareya 9’an *“neh qen-cî, tuxtek tirs”

nehberk lîstikeke ku bineh keviran tê lîstin

nehek 1. ji neh paran pa-rek 2. neh rojên beriyaeyda qurbanê 3. rojiyadi van rojan de

nehem(-în) di rêza nehan

deneheng [I] 1. egîd 2. dêw,

ûcneheng [II] cureyekî ma-

siyên girs û biguhan eneheq 1. bêheq 2. ji ras-

tiyê der 3. bêdad *“ne-heq, lê dikeve tîra Heq”

neheqî 1. zilm 2. derîrastiyê 2. bêdadî *“ne-heqiya vî destî, ji ya vîdestî re namîne”

neheqî lê kirin 1. mafêwî desteser kirin 2.heqê wî pêpest kirin

nehên 1. nepen 2. derza-gon

nehênî 1. nepenî, nedi-yarî 2. derzagonî, derîqanûnan

nehiþî 1. jixweveçûyî 2.benckirî 3. dîn

nehiþî bûn 1. ji xwe veçûn 2. tevizîn 3. dîn bûn

nehmandin/dinehmîne/binehmîne li pêþberîyekî tiþtek xwarin û jênedan wî

nehs 1. kone 2. þûm 3.qeþmer

nehs bûn 1. kone bûn 2.þûm bûn 3. qeþmer bûn

nehsî 1. konetî 2. þûmtî3. qeþmerî

nehs kirin 1. rû dan 2.þûm hîn kirin

nehþem roja ku dê tu carîneyê

-îro here û nehþemê we-re niha here û hêviyaxwe ji vî karî yekcar bibi-re

nehwirandin/dinehwirî-ne/binehwirîne 1. mi-remir kirin 2. bildebildkirin

nekelî nepijîneker/nekir 1. kesê ku ji

xwe re tu karî nake; no-ker 2. teral *"nekero/ne-kiro dilkesero, kerewo/kiriyo xwerewo/xweri-yo”

nekes bêkesayetneks 1. hilm û nefes 2.

parxan-neks çikîn bêhn çikînnelê 1. netêw, netê, hew

2. lênehatînema 1. qet, qe 2. ji wir

bi þun de, êdî-nema dikare ji vir þun

de nikare, hew dikarenemam 1. çiqilên daran

ên ku ji bo çandinê hati-ne amadekirin 2. þi-vikên darîn ku dê bibinedar; þitil

neman 1. helak bûn 2. têkçûn 3. çûn hatenehatê

nemaze bi taybetî, xasmanemerd 1. bêbext 2. ne-

camêrnemêr 1. þindokê mêran

2. mêrê ku endamê wîyê zayendî bi karê xwe

ranabe; tirxes *“ê ku gotû kir mêr e, ê ku got ûnekir nemêr e, ê ku ne-got û kir þêr e”

nemir 1. mirovê ku xiz-meteke mezin dike, nav-dar dibe û her çiqas di-mire jî navê wî her sax liser zimanê xelqê dimîne2. hetahetayê, ebedî 3.bêpayan

nemrût kirêtnemrûtî kirêtînenas 1. nezan, nebeled

2. kes yan tiþtê ku mi-rovî berî niha nedîtiye;mechûl, biyan *“her cihênenas, payê xwe bidexas xas”

nenîk hestiyê nermik ê kubi serê pêçiyan ve hêþîndibe û piþtî ku dirêj dibetê birîn

nenîkbir alava ku pê ne-nîk tên qutkirin

nenok jina ku zarokannayine

nepak 1. neçê 2. qirêjoknepax tifika hesinkerannepayîdarî neberdewamînepen 1. veþartî 2. nehên

3. nexuyanepenî 1. xwedî-raz 2.

nehênî *"berf di nepeni-yan de, pere ba pintiyandimîne”

nepêt 1. bêsinc û bêtaqet2. bêçîn û gawestî

264

nehwirandin

265

nermînka

nepijî xav, kalnepixandin/dinepixîne/

binepixîne 1. perçifan-din 2. pif lê kirin 3. badan ber

nepixîn/dinepixe/bine-pixe 1. ba hatin ber 2.perçifîn

nepox 1. tiþtê ku pif daneber û perçifiye 2. pê-lîstoka zarokan a ku badane ber

neqandin/dineqîne/bi-neqîne 1. hilbijartin 2.ji nav re girtin

neqeb 1. navbera du tiþ-tan 2. qul, kun

neql 1. raguhastin 2. car,teql

neqliyat karê raguhasti-na baran (bejî, deryayî,hewayî)

neql kirin derbasî cihekîdin kirin; raguhastin

neqþ 1. raçandin 2. mo-çik *“gotinên pêþiyan,wek neqþên li ser kevi-ran e”

-neqþ û nîgar moçik ûresm

neran dara tizbiyannerasterê neyekserenerd cureyekî lîstikên qi-

marê yenerde astengên hesinî

yên li dora pêlekan û þa-niþînan

nerdigan pêlekan

nerît tetbîqnerîtandin/dineritîne/

bineritîne tetbîq kirinnerîtî tetbîqînerm 1. nehiþk, ter 2. ne-

zivir *“bitirse ji germagerm û mirovê nerm”

nermahî 1. nehiþkî, terîtî2. nezivirî, xavî

nerme tiþtê ku bûjenênsext û zivir tê de tune ne

nermegoþt goþtê bêhestînermehur hevrazê ku lê

kevir û kuçik tunenenermekuxik kuxika asayî

ya ku mirov jê aziyê na-ke

nermenerm 1. wexta kuhîn nerm e 2. bi awayekîku kes nebîne û nebihîze*“hêsin dikutin germe-germ, mêran dikutinnermenerm”

nermijandin/dinermijî-ne/binermijîne bi miz-danê nerm kirin

nermijîn/dinermije/bi-nermije (tiþtek) bi miz-danê nerm bûn

nermik 1. nezivir û bêgir-noz 2. rehet û aramdar

-nermika guh goþtê ner-me yê li guçê jêrîn î guhî

nermî 1. nermahî 2. mu-samehe 3. vehelîn *“binermî, mar ji qulê têder”

nermînka hêdîka

nerm kirin 1. rehn kirin2. hiþkî jê birin 3. aliyêzivir jê birin *“peyvaxweþ, keviran nerm di-ke”

nermofis nermoknermok 1. bêkêr 2. bêxêr

*“ji pêl û pêlekan metir-se, ji nerm û nermokanbitirse”

nesax nexweþneseb silale û eslnesîb qismet *“nesîb çi

be, ew e”nesrîn gula biyanînestêle 1. zarok 2. xort

3. kesê girîngneþmî kesê ku pûte bi her

karî dide; bihîstyarneþmîtî bihîstyariya hem-

berî her tiþtîneþter kêrika bijîjkiyê ya

tenik û pir tûjneþterger bijîjkê ku pis-

poriya wî derz, þkestekû endamê leqiyayî ye

neþtergerî karê ku neþ-terger pê radibe

neþterxane di nexweþxa-neyan de jûra ku neþter-ger tê de emeliyatan di-ke dikin

neþûþtî gorgorê gorgor;melûn

net 1. çune, sifir, (0) 2. be-talbûyî, derehesab

-net kirin 1. sifir kirin, fîtkirin 2. betal hesiban-

din, ji hesaban derxistinnetê 1. hêç 2. netêwnetêw 1. nelê, tuneyî 2.

betalbûyînetewe 1. gel, milet 2.

xelqneteweyî têkildarî nete-

weyekî; miletîneteweperest kesê ku

harê neteweya xwe û ho-vîtiya dijî neteweyên dinrewa dibîne

neteweperwer gelperwernetîce 1. akam, encam 2.

dawî, aqibet-netîce dan 1. encam dan

2. bi dawî bûnnetrik xemla zîvîn a eni-

ya jinannetû 1. yax 2. ewareneve keça zarokê mirovîneveçirk neveya neve û

neviyînevisî zarokê ji ke-

sekî/keseka din (ji bojinê zarokên hêwiya wê,ji bo mêrî zarokê mêrê ji-na wî yî berê)

nevî kurê zarokê miro-vekî

nevîçirk neviyê neve ûneviyî

newa 1. dengên ahengdar2. dengên mûsîqayî

newal cihokên kûr *“av jiçiyan diherike, li newa-lan belav dibe”

newêd 1. hejmara piþtî

266

nerm kirin

267

nezêk

heþtê û nehan 2. jimare-ya 90’î

newêrek tirsonek, zirav-qetî

newêrîn tirsînnewq di lêþ de her du kê-

lekên bêhestî û vala-newq kiyan/kutan hil-

kehilk kirinnex þaxên tayekînexasim nemazenexifîn/dinexife/binexi-

fe 1. bersojkî bûn 2. hi-nav xera bûn

nexþ hunera kêþan û çêki-rina nîgar û resman li serkevir, kaxez, pîne û hwd

nexþe agehiyên erdnîgarîên xêzkirî; xerîte

nexþesazî pisporiya xêz-kirina xerîteyan

nexþenîgarî pîþekariyaxêzkirina xerîteyan; nex-þesazî

next 1. neqd 2. qelendnexuya nediyar, nedîtbarnexwe wisa yenexwende nezanê xwen-

dinê *“kesê nexwende,weke dara bê ber e”

nexweþ 1. kesê ku rewþawî ya tenduristî xerabûye, nesax 2. neçê 3.kirêt *“bextê reþ, miro-van dike nexweþ”

nexweþ bûn nesax bûn,azî kirin, bi êþekê ketin

nexweþî 1. nesaxî 2. ne-

baþî 3. kirêtî-nexweþiya dirmdar êþa

ku ji kesekî bêtenduristbelavî dorê dibe

nexweþxane saziya tîmar-kirina nexweþan

ney amûreke mûsîqayî yapifkirinê ye; bilûr

neyeksan newekhevneyjen bilûrjenneyar 1. dijmin 2. reqîb

*“ji neyaran re, zarê þi-rîn û piþta hiþk”

neyarî 1. dijminî 2. hev-rikî

neyînî 1. tiþtê ku bersivawê na ye û ne erê ye;menfî 2. ramana ku aliyênebûna tiþtekî diangêje

neynik þûþeya ku mînakamirovî berevajî dike ûmirov xwe tê de dibîne;awêne *“xelq, neynikameriyan e”

neynûk nenîk *“filan kesneynûk tune xwe pêbixwirîne”

nezan 1. cahil 2. nebeled*“ar, ji kesê nezan rebar e”

nezanî 1. cahiltî 2. nebe-ledî

nezer 1. çavînî 2. çavlê-gerandin *“nezer, kevi-ran jî diteqîne”

nezer kirin 1. lê nêrîn 2.bi niyêta xera lê nihêrîn

nezêk stewr

nezir boraq-nezir kirin boraq bexi-

þandinnezok nezêknêçîr 1. karê lêgerîn û

kuþtina giyandarên kovî;seyd, rav 2. ajala kuseydvan li pey dikeve*“bi tajiyê xelqê, nêçîrnabe”

nêçîrgeh qada nêçîrê;ravgeh

nêçîrvan kesê ku li peykuþtin û girtina ajalênberiyê û firindeyan diçe;seydvan/ravker *“nêçîr-van, nêçîra xwe nas di-ke”

nêçîrvanî seydvanînêk nîknêm kêm û îltihab-nêm girtin kêm û îltihab

girtinnêr 1. mêr 2. sewalê bi

mûzî 3. hêþînahiya qa-mir a ku nayê xwarin*“berxê nêr, li ber dumakan e”

nêrek navnêrînêremê xunsa, jinemêrnêreng cadûbaz, sîhirbaznêrevan pandî, panêrnêrg 1. hêzdar 2. tundnêrgiz cureyekî kulîlkan e

*”bi nêrgizekê bihar na-yê”

nêrik qed an jî bistiya tera giyayên ku tên xwarin

nêrit rewiþt û tîtal-nêrîta civakî rewiþt û tî-

talên ku civak ji xwe redatîne û dijberê wan têþermezarkirin; rayîþa ci-vakê

-nêrîta giþtî rayîþa ku dinav hemû civakê de têpejirandin û dijberê wêtê sezakirin

-nêrîta ramyarî rewiþt ûtîtalên ku rêvebiran peji-randine û dijberê wan jiçavê gelê xwe dikeve

nêrî hevserê bizinê *“ka-rê sêwî, nabe nêrî”

nêrîn [I] mêrtînêrîn/dinêre/binêre [II]

1. nihêrtin 2. mêze kirin3. dîtin

nêrîz cureyekî xenceran enêving 1. li gor her kes û

tiþtî cih û warê ku lê ye2. rayîþa civakê

nêxin mêwijnêz [I] birçî-ji nêz de mirin ji birçî-

nan mirinnêzdemirî kesê ku ji bir-

çînan miriyenêz/nêzîk [II] 1. ne li dû-

rê 2. berdestnêzîk bûn 1. hatin hindê

2. li kêlekê rawestinnicimîn/dinicime/bini-

cime lingîrî bi rê ve çûn;kulîn

niçandin/diniçîne/bi-

268

nezêk

269

nijtin

niçîne 1. nav tê dan 2.temas kirin 3. bi desthiþyar kirin

niç dengê nepejirandinêniçeniç dengê domdar ê

nepejirandinê niçeniç kirin bi peyveke

nediyar nerazîtî xuya ki-rin

niçik 1. di raçandinê deçaviyên ku davêjên firê-ta tevnê 2. nik, nikil

niçîn/diniçe/biniçe 1.temas lê bûn 2. kirkirîn

nifaq munafiqtî, durutî*“nifaq û îtifaq, li bahev nabin”

nifir tikaya ji bo ku kesek/tiþtek tûþî karesatekêbê *“ez bi duayên te çê-nebûme ku bi nifirên tejî bimirim”

nifir kirin bedua li yekîkirin

nifrîn nizaya xirabiyê; ni-fir

nifsî qutikê giranbiha yêku di bin de tê lixwekirin

nifþ nesil, zuriyet, dûmnifþparêz kesê ku cuda-

hiyê dixe navbera irq,dîn û deveran, xwe jixelqê berztir û pîroztirdizane

nifþnas pisporê nesla re-hek û giyaneweran

niftik kibrît, pîçkenigran dudil

nigranî dudilîniha 1. ne berê ne jî paþê,

ev dema ku em tê de ne2. (r) dema têdeyî

nihan 1. nehên, nepen 2.veþartî

nihanî 1. (di dema baranû berfê de) cihê ku mirovbikaribe xwe bi de ber;berqef 2. avayî *”ewrêsor ê spêdeyan, gazî di-ke karwaniyan, xwe bidi-ne nihaniyan”

nihêl erdê ku tê de çal,kort û kêrt hene

nijad 1. irq, regez 2. za-yend 3. netewe

nijadkujî qirkirina nete-weyekê

nijadperest 1. regezpe-rest 2. neteweperest

nijde 1. êriþ 2. talan 3.cerde

nijdevan 1. rêgir û xelq-þêlandî 2. talanker 3.cerdevan

nijdevanî 1. rêgirî 2. cer-devanî 3. talankerî

nijinandin/dinijinîne/binijinîne bi awayekendazeyî ava kirin; je-nandin

nijinîn/dinijine/biniji-ne 1. ava bûn 2. hênijîn,pokinîn

nijtin/dinije/binije 1.qewirandin 2. bera yekîdan

nik hind, rex, kêleknikil 1. bêfila firindeyan

2. lûtkenikilreþ nexweþiyeke fi-

rindeyan enikilreþî firindeya ku bi

nikilreþê ketiyenimandin/dinimîne/bi-

nimîne 1. nîþan dan 2.sêwirandin 3. hewandin

nimêj 1. perestiþa misila-manan a rojê penc da-nan û di hin warên dinde 2. dirozge

-nimêja nafileyê 1. ne ni-mêja ferzbûyî, nimêjaxêrê 2. di îslamê denimêja hin danên bixêr

-nimêja qezayê nimêjaku di wextê wê yê diyarde nehatiye kirin

-nimêj kirin îbadeta mi-silmanan bi cih anîn

-nimêj derbas kirin diwextê wê yê diyar de ni-mêj nekirin

-nimêj qeza kirin 1. ni-mêja xwe ya derbasbûyîbi cih anîn 2. ber kesekîku nimêj derbas kirineve nimêj kirin

nimêjkar kesê ku bi ber-dewamî ji Xwedê re îba-detê dike *“heke nimêj-karek tunebe, pêxasekîbigire û bîne”

nimînandin/dinimînî-ne/binimînîne temsil

kirinnimînende 1. nûner, tem-

sîlkar 2. qasidê saziyekênimûne 1. mînak 2. ibretniqik derince, pîleniqir kêrtik, girtikniqirandin/diniqirîne/

biniqirîne 1.kêrtik-kêr-tikî kirin, girtikgirtikî ki-rin 2. tê de cerx vekirin

niqêm cureyekî kevirêngiranbiha ye

niqîn/diniqe/biniqe a-xînî kirin, ofînî kirin

niqniqandin/diniqniqî-ne/biniqniqîne 1. dev-jenî kirin 2. belapêþkarîhev bûn

niqre sîtila tehtevêlkîniqrosk dema ku xew di-

keve çavan û serê mirovîxwar dibe

-niqrosk hatin hênijîn ûstû di aliyekî de xwarbûn

niquçandin/diniquçîne/biniquçîne 1. niçan-din 2. quncirandin

niqut dilop, çilkniqutandin/diniqutîne/

biniqutîne dilopandin,çilkandin

niqutîn/diniqute/bini-qute dilopîn, çilkîn

nirên dengê miremirê yîdirindeyan

nirîn/dinire/binire (di-rindeyên mînanî þêr, pi-

270

nik

271

nivîsgeh

ling û hwd) miremir ki-rin

nirx 1. biha 2. qedr-nirxên mirovahiyê yêngerdûnî her tiþtê ku herkes giramiyê jê re digire

nirxandin/dinirxîne/bi-nirxîne 1. bihanameyakel û pelan danîn ser 2.erênî û neyîniya mija-rekê destnîþan kirin;dahûrandin 3. ferisan-din

niþdar bijîþkê þkestekan;cerah

niþdarî bijîþkiya þkeste-kan; cerahî

niþêt nîþane, elametniþirîn/diniþire/biniþi-

re 1. biþkuvîn 2. pizirînniþîn/diniþe/biniþe niþ-

tinniþîngeh niþtingehniþîv 1. xwar 2. nizm 3.

jêrniþmî neþmîniþtecih akincî, þênî, dê-

manniþtiman 1. memleket 2.

welat *“niþtiman bi çe-kan tê vegirtin û bi çe-kan tê standin”

niþtimanperwer hezkiri-yê welatê xwe

niþtin/diniþe/biniþe 1.rûniþtin 2. bi cih bûn 3.lê danîn *“ji hespê da-ket, li kerê niþt”

niþtingeh cihê ku mirovlê îqamet dike

nitirandin/dinitirîne/binitirîne [I] 1. kesek lêdan telandin 2. payan-din, dan raçav kirin

nitirandin/dinitirîne/binitirîne [II] bi tiþtekîtûj) dar neqiþandin û liserê tiþtin nivîsandin

nitirandin/dinitirîne/binitirîne [III] 1. xemi-landin 2. arastin

nivan 1. mêvan, misafir2. rêwî

nivandin/dinivîne/bini-vîne 1. bi xew re kirin2. awilandin

nivistin/dinive/binive1. nivîn, pal dan, razan2. telexewî bûn

niviþt kaxeza ku dua lêtên nivîsandin û di cihe-kî de tê daliqandin; he-mayîl, bazbend

niviz nizm *“cihê bilind,ji mirovê niviz çêtir e”

nivîn [I] cihê ku li ser têrazan

nivîn/dinive/binive [II]nivistin

nivîs 1. xet, mextût 2. dimijarekê de derbirinanivîskî

nivîsandin/dinivîsine/binivisîne 1. xet kirin2. bi tîpan xêz kirin

nivîsgeh 1. cihê ku kar û

bar lê tên gerandin 2.kargeha ku kar û barênnivîsan lê tên gerandin

nivîsîn/dinivîse/binivî-se nivîsandin

nivîskar 1. kesê ku berhe-meke nivîskî çêkiriye 2.kesê ku bi tîpan tiþtinxez kirine

nivîskî kitêbî, ne devkînivîþk rûnê nû yê mastê

kiyandînivîþkan kesê ku hin en-

damên wî bi nîvî nîvî di-xebitin; nîvco, kêmlebat

nixamtin/dinixême/bi-nixême nixumandin

nixav kûrik, pifiknixav kirin kûrik tev dan

û geþ kirinnixumandin/dinixumî-

ne/binixumîne 1. ve-þartin 2. çal kirin, bincilkirin 3. serpeçûm kirin

nixurî zaroyê yekem ê dêû bavan

nixwê tiþtê ne þor; bêxwêniwênt fîlmniwêntgeh cihê ku fîlm lê

tên pêþandanniyan/dinê/binê 1. ga-

yîn 2. hiltirandin, tûþbûn 3. tewiþîn

niyar 1. dik 2. lîstikvan3. karê ku lîstikvan li serdikê pêk tîne

niyarî/niyarvan lîstikvanniyaz daxwaz

niyêt 1. mebest 2. dax-waz *“niyêta dilan, qedasêrî”

-niyêt kirin 1. dil hebûn2. daxwazek di zêhnaxwe de gerandin 3. (ji boîbadetekê) meqsed diyarkirin

niza daxwaza ji Xwedê;dua

niza kirin ji Xwedê dax-wazek kirin; dua kirin

nizar 1. cihê ku tav lê na-gire; qûze 2. jar

nizeniz dengê domdar êdaxwaza tevî girî û na-ziyan

nizeniz kirin (bi nazî ûgirî) daxwaz kirin

nizilandin/dinizilîne/binizilîne 1. dawerivan-din 2. raparzandin

nizilîn/dinizile/binizile1. dawerivîn 2. raparzîn

nizilok parzûnnizm nebilind û daketî

*"av, cihê nizm de diki-þe”

nizmahî nebilindî û dake-tîtî

nizm bûn daketin û bilindnebûn

niznizok zarokê ku bi girîû naziyan tiþtan dixwaze

nîçik giliknîç kirin 1. (heta ku dilo-

pek jê nemîne) vexwarin,noþîn 2. bi ser xwe ve

272

nivîsîn

273

nîv

kirin û bi temamî daqur-tandin

nîgar resimnîgare 1. wêneyê ku bi

dest hatiye xêzkirin 2.moçik

nîgar kirin 1. xêz kirin 2.þayese kirin 3. sêwiran-din

nîgarkêþ kesê ku nîgare-yan dikêþe

nîgaþ xeyalnîgaþî xeyalî, aþopînîk 1. tîxe 2. hesinê ke-

vankirî yê serê doxteþiyê3. derziya kevan a masî-giriyê

nîma 1. nîvê heyvê 2. hî-va çardeþevî

nîn 1. net 2. tunenîr [I] dar an jî hesinê ku

didine ser stûyê ga ûgamêþan da ku erebeyêan jî cotî bikêþin *“gayêqelb, nîr diþkîne”

nîr [II] demnîsan meha avrêlê *“nî-

san e, dew li kîsan e” nîsk cureyekî zêd e û pi-

ranî jê þorbe tê çêkirin*“nîskê mevêjin dewsakizinê, berxê mevêjinberê bizinê, malê nebincem malbavana jinê”

nîske alavake ku ji þûþeyêtê bidestxistin û bi kêrîmezinkirina tiþtên pirbiçûk tê

-nîskeya bijîjkiyê cure-yekî nîskeyên ku di za-nistên bijîjkiyê de tê bi-karanîn

-nîskeya çêv di çavan debeþa ku bînahiyê zelaldike

nîsko zûxeydoknîskok di fîzyayê de na-

venda tevgerênîþan 1. elamet 2. þop 3.

xelata serkeftinê *“nîþa-na mirinê, xwederîtin e”

-nîþan dan 1. nimandin2. pêþandin, rapêþandin*“ji tunebûna þêran, rovîxwe nîþan didin wekguran”

nîþane nîþannîþangeh nikilê ku bi se-

rê çekan ve ye û bi kêrîrastlêxistinê tê; mêþa ti-fingê

nîþanî xelatên bûkê yênku elameta zewaca þûki-rina wê ye

nîþanî kirin (da ku þûkiri-na wê eþkere bibe) xela-tek dan bûkê

nîþank elametên leþkerînîþe têbinî, kurteravenîþgeh 1. li balafirgehê

qada daketina balafiran2. qada daketina firoke-yan

nîtik nîçika quzannîv 1. ji du parçeyan par-

çeyek 2. ji du paran pa-

rek *“rev, nîvê mêraniyêye”

-bi nîvî bûn bi qasî ji duparan parekê rê hildan

-di nîva xwe de qurifîn1. di navendê de qutbûn 2. di ciwaniya xwede mirin

nîvek ji du paran pareknîvekarî hevpariya bi nî-

venîvînîvenîv bi qasî ji du paran

pareknîvî nîveknîvkad nîvçember-nîvkada parzemînî/er-

dîn beþa dinyayê ya kubejahî ye û piraniya wê linîvkada bakur e

-nîvkada deryayî beþacîhanê ya ku ji sedî hef-têyê wê derya ye

nîvro danê ku tav di navaesmên de xuya dibe û si-ha heyberan bi qasî cîs-man dibe

no 1. tûj 2. xeþîm û bitund 3. dirinde *“hirçêno, nayê rê”

nobe dornobedar nêrevannod newêdnodem(-în) di rêza newê-

dî /nodî denogin çêleka sêsalînok cureyekî zêd e û xwa-

rinên curecureyî jê tênçêkirin *“nok heye di-

ran tuneye, diran heyenok tuneye?”

noker 1. hevpiþkê karênneçê 2. xulamokê berje-wendiyên xelqê

nokik rêjeya hejmarî yaku di azmûnê de tê hil-dan

nola/nolî 1. mîna/mînî,mînanî 2. weke/wekî

noq binavbûn, gutbûnnoqandin/dinoqîne/bi-

noqîne binav kirin, diavê de gut kirin

noqar navgîna zeryayî yaku di binê avê de diçe

noqav bûn binav bûn, diavê de gut bûn

noþ 1. afiyet 2. tenduristî-noþî can be afiyet be,

loþî can be!noþav hemû cureyên vex-

warinê, meþrûbatnoþîgiyan pîrozkirina

yekî ji ber kinca wî ya nûan jî xebata wî ya baþ

noþîgiyan kirin (kesek jiber tiþtekî baþ ve) pîrozkirin

noþîn/dinoþe/binoþe bixweþî û dilaramî vexwa-rin *“dew tune binoþe,li çarsî û bazaran rûn di-firoþe”

notirvan nobedarnozde 1. hejmara beriya

bîstî û piþtî hejdehan 2.jimareya 19’î

274

nîvek

275

nûzenûz kirin

nuhtin/dinuje/binuje1. îsabet kirin 2. hingaf-tin 3. sotin

numayîþ xwepêþandannumayîþgeh qada xwepê-

þandanênuqte xalnuqteþanî xalbendînuqurçandin/dinuqur-

çîne/binuqurçîne ni-quçandin

nuwaze pir bedew, pir de-lal

nû teze, ne kevn *“nû ha-tin, kevn hilatin”

nûbar [I] berê nû û tezenûbar [II] cureyekî ke-

vanên ku pê çend tîr bihev re tên avêtin

nûbar [III] dorannû bûn teze bûnnûciwan xortê nûgihiþtînûçe 1. xeber 2. agehiya

di heqê bûyerekê de

nûçegihan kesê rûdanandigihîne çapemeniyê; sa-lixdayî

nûjen hevdemnûjenî hevdemîtînûma heyvik, hilalnûn pênasa hera asan a

heyberên fîzyayî û kîm-yayî

nûner 1. temsîlkar, nimî-nende 2. qasidê saziyê

nûrandin/dinûrîne/bi-nûrîne 1. qat kirin 2.jenîn, dan ser hev 3. bikeys kirin

nûser nivîskarnûz tahmxweþnûza têjika ku nû ji maka

xwe bûyenûzenûz kûzekûz, kûre-

kûrnûzenûz kirin kûzekûz

kirin, kûrekûr kirin

O

276

o/O tîpa hejdehemîn a al-fabeya kurdî ye; deng-dêreke dirêj e, cîderkawê paþderkî ye, di be-lavbûna wê de dev gilo-ver e û asta belavbûnawê nizm e

-o! [I] baneþana gazîkirinê ya nêrzayan e mînak:Heseno tu li ku yî!/welatotu xweþ welatî!

-o {II] 1. paþgireke reng-dêrsaz e mînak: kuþo,fîto, gildo, gêjo 2. paþgi-reke kurtkiriniyê a sere-navan e mînak: Cindo,Misto

ober çarþeva mezinoberik çarþeva biçûkode jûrof! baneþana bêhntengiyêofeof kirin 1. ji ber xem

an jî êþekê gotin: ‘of!’ 2.ber tiþtekî ketin

ohr tewl bi tewl çêrandi-na sewalan

ohr bûn (da ku sewalbiçêre) di kêp de tewilîn

ohr kirin (da ku sewal bi-çêre) kap kirin û tewi-landin

ol 1. mezheb, terîqet 2.dîn

olam 1. xizmet 2. paleti-ya xelqê *“axa bi xulam,bi olam û bi tentene ye”

-olama dewletê xizmetamecbûrî

olamkar 1. xizmetkar 2.paleyê xelqê

olamkarî 1. xizmetkarî2. paletiya xelqê

olan halanolan dan 1. deng vedan,

bang vedan 2. halan danolaq hespê ku ne esîlza yeolçim devbelaþ, devçepeloleder tevgera dijî dîn û

terîqetêolederî dijberiya dîn û

terîqetêoldar dîndarolintî bêkar û xemsarolî dînîolk ohrolperest dîndarê nezanomet umetomit mefer, hêvîomitî dilovan-omitî li yekî kirin li ci-

hekî xerîb li yekî xwedîderketin

277

oxweþ!

-omit kirin hêvîdar bûnomitwar hêvîdaronc kemaxonî darên ku li gor hin

pîvanan qutkirî, keresteoqe cureyekî mengiraniya

îslamî yeor zikormeþk ziktêrdekorqelêþ dirindeyê ku zikê

nêçîra xwe diqelêþeoran bistikê tiþtê çandî;

qeseloreor dengê dewêr; bore-

bor-oreor kirin (dewar) qare-

qar kirinorisp fuhûþ, qûndetîorispî fahiþe, qûnekorîn/diore/biore qarîn

(dewar)orînî oreor

-orînî pê ketin ji niþkê veoreor kirin

oro! lo!ote odeox! baneþana kêfxweþiyêoxilme 1. lêgerin û tese-

lîkirin 2. ceng û çop-roja oxilmeyê heyama

ceng û çopêoxilme kirin 1. teselî ki-

rin 2. lê gerînoxir yom, qudûþ-oxir be riya te vekirî û bê

teþqele beoxweþ! baneþana þabûnê-oxweþ bûn 1. (di zimanê

zarokan de) pir xweþikbûn 2. bi rewþa heyîþabûn

-oxweþ kirin bi rewþapêkhatî kêfa xwe anîn

P

278

p/P tîpa nozdehemîn a al-fabeya kurdî ye; dengda-reke ku cîderka wê lêvkîye û awayê belavbûnawê girtî û hiþk e

pa pêpace di avahiyan de her

kuna ku li derve dinêrepacerê di dîwarên avahi-

yan de valahiyên ku ji boronahiyê tên hiþtin ûçarçiveyeke camkirî têde tê bicihkirin

pac nîþaneya serketinan aku didine kesê serketî

paç [I] careke ramûsanê*“kîr bi paçan mezin na-be”

-paç kirin ramûsandinpaç [II] pirtiyê qumêþ-paç li sêrî girêdan keça

xama zewicandinpaçal zengopaçe 1. devling, pance 2.

ser û piyên sewalên kugoþtê wan tê xwarin 3.þorbeya ser û piyan

paçik 1. piyên biçûk 2.tiþtê ku hatiye pêçan 3.bûjenên pêçayî yên ji ka-ristanê 3. parçeyeke

qûmêþ *“kum hebin,paçik zehf in”

paçik kirin 1. tiþtek lêalandin 2. bûjeneke kuhatiye hilberandin tiþteklê alandin (kirin qutî, sin-doq û derdankên din)

paçinî 1. sergincir 2. qi-rêjok

paçî (di zimanê zarokande) maç, ramûsan

paçî kirin (di zimanê za-rokan de) maç kirin, ra-mûsandin

padaþ 1. diyarî 2. qencî3. þabaþ 4. xelat

padaþ kirin xelat kirinpadîþah paþepag 1. xirbe, kelefe 2.

erdê ku lê avahî tên çêki-rin; erse

pageh qatê binî; jêrzemînpager gera hêzên ewleka-

riyê ya di nav taxan biawayekî dorvegerî

pahn pehnpahnik pehnikpahnî panîpahtin pehtinpaj piþk, parpajne paniya solê

279

panaz

pak 1. paqij 2. çê 3. qencpak bûn 1. çêbûn 2. pa-

qij bûn *“bav ku pak bû-ya, ev zuriyet bi dû nedi-ket”

pakdil dilpaqijpakî 1. çêyî 2. paqijî *“ci-

hê ku pakî dest dide, xe-rabî çi ye?”

pakîze 1. paqij 2. duþîzepak kirin 1. qencî kirin 2.

paqij kirin 3. bijûn kirinpaknivîs nivîsa ku baþ tê

xwendinpakrewan þehîdpakrewanî þehadetpal 1. qûntara çiyê 2. piþt

3. zevîpalan kurtanê ku davêjin

ser piþta keran *“þohre-ta kerî, palanê wî ye”

-palan qelibandin dest bizexeliyê kirin û fizirîn

palas berika ji mûyê bizi-nan *“heft hevling, li serpalasekê di avê de di-çin”

palav kîsê xavik û tenik êku ser zarok û têjikênnûbûyî di dundirê wî detên dinyayê

-palav dalêstin (maka tê-jikê) bi dalistinê têjik jikîsê xavik û tenik rizgarkirin

palavtin/dipalêve/bipa-lêve paravtin

palavgeh cih û îzgeha da-

werivandina bûjenanpalavte 1. parzûn 2. tiþ-

tê raparzandîpalax 1. cureyekî çêreyê

ye 2. çêreya dirêj û him-biz

pal dan 1. spartin 2. ve-lezîn 3. razan

paldank 1. kursî, sendelî2. piþtek, balîf 3. sparte

pale karker, îþkar, kirêkar*“dasa paleyî, nayê di-zîn”

palem pêþa dirêj a ku di-gihêje erdê

paletî xebata li kargeh, ze-vî, bax û rezan a bi dest-heqekê

palewan 1. gemþo, zoran-ker 2. mêrxas

palewanî 1. gemþoyî, zo-rankerî 2. mêrxasî

palgeh 1. balîf 2. kursîpalik 1. barê biçûk 2. cili-

ka ku di bin kurtên dedavêjin ser piþta keran

palir erdê ku dora wê ha-tiye sûrkirin

palpiþt piþtekpalpiþtî 1. destek 2. hev-

piþkîpalûke karistanpalûte xebata bi karbeþîpaldûm qûþpan [I] payînpan [II] pehnpanaz mucewherên qule-

bî/sexte

pance/pancik devdeling-pance hilçinîn devde-

ling hildan jorêpançilokî 1. qermîçokî 2.

daliqîpançilokî bûn 1. qermî-

çokî bûn 2. daliqînpandirûs nîvco, nivîþkanpandî çavdêrpandîgeh çavdêrxanepanêr pandîpangeh gompanik pehnikpanî 1. paþiya pê 2. dawi-

ya solê *“ê ku jinê berde,li paniyê nanêre”

panjehr dermanê jehrkujpanos 1. çira 2. þemal-panosa deryayî çiraya

zeryayîpapûç pêlavên zarokanpapûr [I] riya erebeyan, ri-

ya þoþêpapûr [II] alava ku li serê

xurek tê pehtin û bineftê dixebite

papûr [III] keþtiya rêwi-yan

paqij 1. pak, neqirêj 2.xwîþirîn 3. þûþtî

paqijî 1. pakî, neqirêjî 2.xwîþirînî 3. þûþtîtî

-paqijiya regezî þer ûqirêna dijî irqekê ku he-bûna wî li herêmekê na-yê xwestin

paqij kirin 1. pak kirin 2.þûþtin

par [I] sala borî *“feqîr ûjar, wek par û pêrar”

par [II] 1. behre 2. beþ 3.hise 4. bir *“du parênxizaniyê, nezanî ne”

par [III] 1. paþ, dû, piþt2. piþt ve

-ji paran ve ji aliyê piþtêve; paþ ve

parak cureyekî xwarinêye û ji êrd tê çêkirin

parastin/diparêze/bipa-rêze 1. berevanî kirin2. hemete kirin *“gund,bê se nayê parastin”

parav [I] 1. kesê ku herdem galte, henek ûpêkenînan dike û ji tixû-ban dertê 2. bizava be-redayî û bêbingeh

-paravek dan xwe (her çi-qas ziravqetî be jî) xwegijgijandin û rahiþtin ka-rekî

parav [II] galte, henekparav [III] 1. teze, nû 2.

ter, þilparavî [II] baravî, dawe-

rivîparavî bûn baravî bûn,

dawerivînparavî kirin baravî kirin,

dawerivandinparavtin/diparêve/bi-

parêve 1. dakirin 2.parzûnandin 3. daweri-vandin

parçe 1. jê hinek 2. par

280

pance

281

parleþker

3. tîke 4. beþparçe bûn 1. jê hinek ve-

qetîn 2. parve bûn 3.tîke bûn 4. beþ bûn

parçe kirin 1. jê hinekveqetandin 2. parve ki-rin 3. tîke kirin 4. beþkirin

parçeparçeyî 1. parparî2. tîketîkeyî 3. qisimqe-re 4. hûrhûrî

parçeparçeyî bûn 1. par-parî bûn 2. tîketîkeyîbûn 3. qisimqere bûn 4.hûrhûrî bûn

parçeparçeyî kirin 1.parparî kirin 2. tîketî-keyî kirin 3. qisimqerekirin 4. hûrhûrî kirin

pardar 1. þirîk 2. hevparpardarî 1. þirîkatî 2. hev-

parîpardem xebata yekdanî/

nîvrojîparêz 1. li gorî pîvaneke

tenduristî mîhengkirinaxwarin, vexwarin û têki-liya zayendî 2. bîstan

-parêza devê xwe neki-rin persenga devê xwe ûendazeya gava xwe ne-zanîn

parêzer 1. kesê ku beryekî din ve berevaniyêdike 2. wekîlê qanûnî

parêzgar 1. walî 2. serdarparêzgarî 1. wilayet 2.

eyalet

parêzgeh 1. bingehê pa-rastinê 2. cihê karê se-rokê bajêr; baregeha ba-jarvaniyê 3. bajarê me-zin ê ku bi destê parêz-garekî tê rêvebirin

parêzkar 1. muhafezekar2. mertalê ji bo xwepa-rastinê

parêzkarî muhafezekarîparêzname nameya bera-

vanîkirinê ya li dadgehêpargon/pargûn cihoka

biçûk a li dora konanparî xwarina bi qasî da-

qurtandinekê; cûmekexwarinê *“giliyekî wisabibêje ku pariyekî nênbipêje”

parjimare jimareyên da-beþkirinê; jimareyên þi-kestî yên wekî 1.5, 3.6 ûhwd

parjinandin/diparjinîne/biparjinîne (r) hevo-kek ji aliyê rêzimanî vedahûrandin û ferisandin

parî [I] xwarina bi qasîcûmekî

-parî di dêv de werimînqotê devê xwe cûtin ûqurt nekirin

parî [II] cureyekî çêreyaku diþibihe xilorkê

par kirin beþ kirin, teq-sîm kirin

parleþker di herêmekê demilekî artêþê

parmend 1. hevpar 2.xwedîpar, þirîk

parmendî 1. di karekî dehevparî 2. di qezencekêdexwediyê pareke kifþki-rî; þirîkatî

paronek golikê yeksalepars destê xwe dirêjî xel-

qê kirin da ku sedeqeye-kê bidinê; rewcî, gedan-din *“bila dil bi dil be,tûrikê parsê li mil be”

parsek rewcîger, geda*“du parsek, li deriyekînabin”

parseng persengparsiw parsû parsî parsû *“parsiyê ji-

nê xwar e” pars kirin rewcî xwastin,

gedandinparsû hestiyên parxanêpart 1. 30 gurzên giyayî

2. lûsên zadê çinandîpartî rêxistina bipergalpartîzan 1. alîgir 2. he-

wandiyê rêxistineke bi-pergal

part kirin 1. 30 gurz giyadan ser hev 2. zadêdirûtî lûslûsî dan serhev

partpartî 1. komkomî 2.lûslûsî

partpartî kirin 1. komko-mî kirin 2. lûslûsî kirin

parxan hestiyên ku di herdu kêlekên lêþ de ne

parxêl ereboka hespanparzemîn ji þeþ parçeyan

her parçeyekî nîgaþî yêcîhanê yî wek: asya, ew-ropa, amerîka, awistral-ya, afrîqa, antarktikayê

parzûn alava dawerivan-dinê

parzûnandin/diparzû-nîne/biparzûnîne 1.raparzîn 2. dawerivan-din

pas 1. tiþtê servekirî 2. rûtû tazî

pasar 1. parçeyê ku diserbanê de dirêj dibe 2.rêþiyên ku bi serê xalîçe-yan ve dirêj tên hiþtin

pasawe hincet, behanepasevan 1. nobedar 2. pa-

rastvanpasik 1. rastahiya vala 2.

qad, meydanpaspaye bêkesayetpastîn paþstû, berstûkpaþ 1. piþt 2. dawî-paþê piþtî vê û ne niha-bi paþ ve avêtin 1. egle

kirin, taloq kirin 2. bi de-rengiyê xistin

-bi paþ ve dayîn cardin lêvegerandin

-paþ baranê ga cil kirinpiþtî bûyerê lez danxwe

paþbend 1. ji dawiyêber bi destpêkê; çep 2.paþgir *“kitêba meri-

282

parmend

283

paþverû

yan, paþbendî têxwendin”

paþberek di þeran de eni-ya ku li paþiyê disekine

paþbêj kesê ku kurtepis-tan digerîne

paþbêjî kurtepist paþdeman pêþdeneçûnpaþdir segê harpaþe 1. torin 2. desthilat

*“kereng tên ji kaþan,xwarina ker û cehþan çidike li mala paþeyan”

paþepêl dijî aliyê rast-paþepêl siwar bûn berê

xwe dan boçika sewalê ûpiþta xwe dan sêrê wê

-(kincek) paþepêl li xwekirin aliyê piþtê danpêþiyê, ê pêþiyê jî danpiþtê û wisa li xwe kirin

paþgir (r) qertafa ku tê da-wiya peyvan wek: mê-ranî, razdar, cenga-wer...; paþpirtik, paþ-bend

paþgo pêvek, îlawepaþgotin 1. gotina dawiyê

2. kurtepistpaþil 1. paxil 2. hembêz

3. cêba paþilê *“destê di-zan naçe paþilê”

-di paþila xwe de xwedîkirin jê hez kirin û biher awayî parastin

paþil bûn 1. hamile bûn,ducanî bûn 2. xwe spar-tin yekî û di bin mineta

wî de manpaþî dawîpaþîn 1. a/ê hera/herî da-

wiyê 2. axirî-cara paþîn sefera dawi-

ye, qola axiriyêpaþîv 1. di sahûra rojiyê

de danê xwarinê 2. xwa-rina danê nîvê þevê

paþling 1. feþk, pêxem 2.pêavêtinber

paþmîr kizîrpaþpenî dema ku kesek

ne li cihê xwe be-biryara di paþpeniyê de

di dadgehê de darizandi-na kesekî bêyî ku ew liwir be

paþpê dijî îstiqameta a-sayî

paþpêkî dijayetiya aliyê a-sayî

-paþpêkî meþîn piþta xwedan îstiqameta aliyê çû-nê û wisa meþîn

-paþpêkî siwar bûn berêxwe nedan aliyê çûyînêû wisa siwar bûn

paþnav 1. navê malbatê êku pê tê nasîn 2. leqeb

paþstû katara stûyîpaþteng qûþa ku davêjin

dawiya palanê keran daku di serejêran de bi serre neþimite

paþveçûn 1. þundeman2. vegerîn

paþverû xêrnexwaz

paþvexistin eglekirinpaþwer 1. kesê ku li pey

tê 2. serokê ku cihê se-rokê berê digire

paþwerî serokatiya çendkesan a li pey hev

pata 1. wekhev 2. fîtpata bûn 1. wekhev bûn

2. fît bûnpatal xirdik, qamkinikpatalî xirdiktî, qamkiniktîpate [I] silav-pate lê xistin silav danpate [II] pîne-pate kirin pîne kirinpatexur 1. xwefiroþ 2. da-

rê destê neyaranpatêk paçik, deste-patêkek pere tomarek

dirav-patêk bi patêk keys ki-

rin deste bi deste danser hev

patik paþstû, þatikpatile cureyekî nên epatîle çavdêrîpatox mêweya xerabûyîpatpatik tiving û deman-

çeyên zarokan a ku pêdilîzin, teqteqok

patrome lûl, fetrûmpatrome kirin lûl kirin,

fetrûm kirinpaverîng mêweyên ku bi

emadê xwe ji darê rijiya-ne erdê

pawan [I] 1. panêr 2. ben-dewar

pawan [II] çêregeha tay-bet

pawan [III] gerandina karû baran bi awayekî na-vendî; rejî

pawankar kesê ku geran-dina kar û baran ji bilîxwe nade kesî; rejîkar

pawankarî rejîkarî, karêku ji aliyê komekê tenêve tê gerandin

-pawankariya bazirganîkar û barên ticarî yên jialiyê komikeke berje-wendîparêz ve

pax hesta tirsê a domdarpaxav [I] metirsî, fikarpaxav [II] qîm û qedrdanî-paxav (pê) kirin qîm pê

anîn, pê qayîl bûnpaxil 1. paþil 2. hembêz

*“destê wî, rast naçe pa-xila wî”

paye 1. rutbe, raye 2.rûmet 3. pile

payeberz/payebilindrayedarê bilind

payeberz/payebilindbûn rutbeyeke ji a berêzêdetir wergirtin

payedar 1. rayedar 2.mandî, nemir

payetext bajarê sereke yêrêvebiriya welêt; serba-jar

payîn/dipê/bipê 1. çav lirê bûn 2. li bendê man3. raçav kirin

284

paþvexistin

285

pelandin

payîz demsala beriya zi-vistanê *“bihar hate raki-rin, payiz hate dakirin”

payîze cureyekî genimêku tovê wî payîzê tê re-þandin

paymal talanpaymal kirin talan kirinpaytext payetextpazdeh 1. hejmara beriya

þazdehan û piþtî çarde-han 2. jimareya 15’an*“ji gotinê heta kirinê,pazdeh sal hene”

pazdehem(-în) di rêzapazdehan de

pazen pîneyê pemboyîn pazne heyveronpeder bavpederþahî baviksalarîpegr dûrdpegrandin/dipegrîne/

bipegrîne di tiþtên avîde unsurên giran daxis-tin jêrê

pehîn lêdana bi piyan -pehîn avêtin bi piyan lê

xistinpehn 1. rast 2. meht 3.

tehtevêlkîpehnî/pehnayî 1. rastayî

2. mehtîpehn bûn 1. meht bûn 2.

pelçiqînpehn kirin 1. meht kirin

2. pelçiqandinpehtin/dipêje/bipêje 1.

ji xwarinê re amade kirin

2. pijandin 3. stewandin*“temûz dipêje, tebaxdirêje”

pejirandin/dibejirîne/bipejirîne 1. qebûl ki-rin 2. çespandin

pejirîn/dipejire/bipeji-re 1. qebûl bûn 2. çespîn

pejk çilka bijiyayîpejilandin/dipejilîne/

bipejilîne 1. hilweþan-din 2. wêran kirin

pejilîn/dipejile/bipejile1. hilweþîn 2. wêran bûn

pejinandin/dipejinîne/bipejinîne kesaxtin

pejmûrde 1. jihevdeketî2. perîþan, þerpeze

pejn pêjnpekandin/dipekîne/bi-

pekîne 1. pengizandin2. firandin 3. derew ki-rin

-jê pekandin 1. dexesî lêkirin 2. jê behicîn

pekîn/dipeke/bipeke1. pengizîn 2. baz dan3. firîn

pekîner 1. zirzop 2. jibe-ravêj

pel [I] 1. per 2. rûpel 3.belçik *“pelên darê, da-rê dixemilînin”

pel [II] car, teql, qol-pel xwarin gon xwarinpelandin/dipelîne/bi-

pelîne 1. teselî kirin 2.temasî lê kirin 3. miz

danpelaþ 1. giyayê bêkêr; pûþ

2. kewaþe-pelaþ kirin kewaþe kirinpelate 1. belav 2. belawe-

la pelax çêreya hiþkbûyîpelaxtin/dipelixîne/bi-

pelixîne 1. bi ser hev detewandin û pelçiqandin2. dewixandin û hûrî serhev kirin

pelçim belçikpeldank 1. rûpeldank 2.

diravdankpele lezpele kirin lez kirinpelemar 1. firsenda dem-

demî ya ku her carê bidest nakeve 2. êrîþ

pelemar dan êriþ kirinpelendar 1. çoyê darînî

an jî ji lekê yê ku hêzênewlehiyê bi kar tînin û bikêrî lêdanê tê 2. fîþengaronîker a ku ji bo kifþki-rina hedefê tê teqandin

pelg cureyekî daran e*”sîbera pelgê, ne ji boxwe ne ji bo xelqê”

pelije qismet, nesîbpelijîn/dipelije/bipelije

1. bizivîn 2. xebitînpelisandin/dipelisîne/

bipelisîne 1. hûr kirin2. çînîn

peliþandin/dipeliþîne/bipeliþîne hilweþandin,

rûxandinpeliþîn/dipeliþe/bipeli-

þe 1. tev dan, tev li hevkirin 2. hilweþîn, rûxîn

-peliþîn hev hilperikînhev û li hev xistin

peliþqe 1. pûç 2. kevin ûperitî

peliþqe bûn 1. pûç bûn2. kevin bûn û peritîn

pelixandin/dipelixîne/bipelixîne pelaxtin

pelixîn/dipelixe/bipeli-xe 1. bi ser hev de tewînû pelçiqîn 2. dewixîn ûhûrî ser hev bûn

pelîd 1. nebaþ 2. îblîs,þeytan

pelîdî þeytanîpelîka behane, hincetpelîn tiþtê ji pelan çêbûyepelîse pelije, qismetpelp pelîkapelpût kirin 1. eyb bi de-

rewan veþartin 2. derewpîne kirin

pelû kanikên çavanpelûl pelûrê ku bi doþavê

hatiye çêkirinpelûr xwarinên ku zêde

pijiyane û êdî þibihînehêvîr

pembo çêreyeke cihên a-vî ye û jê qumaþ û pînetên bidestxistin

pemboyîn pînê û pirtiyêku ji pemboyî çebûye

pena 1. hawar 2. daxwaz

286

pelaþ

287

peqandin

3. hêvîpenaber kesê ku hawara

xwe digihîne welat, alîan jî kesekî da ku jiyanawî ji belayê bê parastin;koçberê bêwar, multecî

penaberî îltica, koçberîpenah îltica, koçberîpenahgeh 1. cih an jî we-

latê ku penaberan dihe-wînin 2. wargeha pena-beran

penaxwaz kesê ku hewan-dinê ji aliyekî dixwaze

penc lepê dirindeyan-penc kirin bi pencikan lê

xistinpenceþêr þêrpencepencik neynûkên ajalên

wekî se, gur, pisîk û hwdpencirûk erîþa bi neynû-

kan-bi pencirûkan li qûna

xwe ba ketin ji kirinaxwe poþman bûn û beri-ya xelqê nefsa xwe cezakirin

pend 1. nesîhet, þîret 2.gilok *“pend pendêncenabê Mûsa ne, fêl fê-lên gorgorê firewin in”

-pend dan þîret kirinpendî xuya, diyarpeng sekinî û neherikbarpengav 1. lîtav, avherî,

herîrêtik 2. cihê ku av lêhildipengire

pengirîn/dipengire/bi-

pengire 1. (av) gol bûnû fûrîn 2. (endamê êþi-yayî, þkiyayî û hwd) xwîntê de reþ bûn û werimîn

pengivandin/dipengivî-ne/bipengivîne (av) dan sekinandin û kiþanawê dan astengkirin

pengivî ava sekinî û ne-kiþiyayî

pengivîn/dipengive/bi-pengive (av) sekinîn ûnekiþîn

pengizandin/dipengizî-ne/bipengizîne 1. hil-firandin 2. hilpekandin

pengizîn/dipengize/bi-pengize 1. hilfirîn 2.hilpekîn

pengîn/dipenge/bipen-ge (tiþtê avî) kom bûn

penî 1. piþt 2. xuya 3. bê-deng

penîr adaneke þîrê neke-landî yê havênkirî ye

pep/pepik 1. (di zimanêzarokan de) pê 2. (di zi-manê zarokan de) sol anjî gore

pepûk 1. cureyekî çivîkane û dike qebeqeb 2. bê-kes û belengaz

-pepûkê! belengazê, bêke-sê!

-pepûko! belengazo, bêke-so!

peqandin/dipeqîne/bi-peqîne tiþtên nepixî te-

qandinpeqijîn/dipeqije/bipe-

qije xwe bi xwe peqînpeqijok peqpeqokên si-

rûþtîpeqîn/dipeqe/bipeqe

1. biþkuvîn 2. biþku ve-bûn *“gul li gulê dinêreû dipeqe”

peqpeq cihê werimî yê bikêm û amas

peqpeqok 1. gogikên kubi ser ava pir kelyayî ûkefa sabûnê dikevin 2.peqpeq

per 1. rûpel 2. bask 3.pel û pot 4. belg *“ece-lê gêrikê tê, per û bas-kên wê hêþîn dibin”

-per û bask pê ve hatinpir þa û kêfxweþ bûn

perandin/diperîne/bi-perîne 1. derbas kirin2. bi dest xistin

perasî parsîperaþ 1. giya û dara ku

þax û belçikên wan pir in2. elokê ku xwe digijgi-jîne *“dara peraþ, siyawê jî fireh e”

-peraþ dan 1. þax û guçildan 2. gijgijandin

-peraþ kirin 1. þax vedan2. gijgijandin 3. veperi-mandin

perat sermaya hiþk; hiþkî perav 1. bejahiya li kêle-

ka aviyekê 2. pêlên avê

Percîs gerestêrkek eperç/perçaf wermperçem 1. nîþaneye ser-x-

webûna gelekî; ala 2.navçavik 3. tûncik

perçifandin/diperçifîne/biperçifîne 1. weri-mandin 2. xwe qure ki-rin û rikê xwe anîn

perçifîn/diperçife/bi-perçife 1. werimîn 2.qure û hêrshatî bûn

perçiqandin/diperçiqî-ne/biperçiqîne peli-xandin û vîrçoqî kirin

perçiqîn/diperçiqe/bi-perçiqe pelixîn û vîrço-qî bûn

perçîn 1. alava ku kaxe-zan bi derziyên xwe yêntaybet ve hev ve dike 2.parçeyê xurtkirina tiþtêlawaz

-perçîn kirin 1. bi der-ziyên perçînê kaxez ûhwd bi hev ve kirin 2. biparçeyekî tiþtek xurt ûqayîm kirin

perdax [I] îskana avê ûçayê

perdax [II] çirûsandin-perdax kirin çirûsandinperde 1. pîneyê tenik ê ku

di malan de li ber pace-yan ve dadiliqînin 2. diþanoyê de birên lîstikê

-perdeya parastinê di a-lavên dîtbarî de pergala

288

peqijîn

289

perî

berevaniyêpere dirav *“ji pereyan

þirîntir, dîsa pere ye”perehiz keysopereng kuzotî û bizot-perest paþgirek e û wate-

ya jêhezkirin, îbadetki-rin û parastinê didepeyvê

perestgeh cihê îbadetê;mabed

perestin/diperêse/bi-perêse 1. îbadet kirin2. jê hez kirin 3. nokerîkirin

perg 1. dûrd 2. bendesolpergal 1. nîzam 2. alav,

amûr-pergala cîhanê ya nû

nîzama teze a dinyayê-pergal rakirin mal talan

kirin û þop li dewsa xwenehiþtin

pergar 1. nexþeya avaki-rinê 2. alavên pêwist ênçêkirin, tûjkirin, girêdanû hwd

pergeh iroþgeha pergalênnivîsînê wek kaxez, pê-nûs, lênûsk, jêbir û hwd

perger alaveke pîvandinanîvçemberê ye

pergihandin/dipergihî-ne/bipergihîne 1. pê-çan 2. destedesteyî danser hev 3. bi keys kirin

perginde 1. belavbûyî 2.peritî 3. derbider

perginde bûn 1. belavbûn 2. peritîn 3. derbi-der bûn

perginde kirin 1. belavkirin 2. peritandin 3.derbider kirin

pergî xavik û postikekêþefaf ê ku li ser nebat ûendamên hesas û teniktê dîtin

perik 1. rûpelên biçûk 2.baskên firindeyên biçûk3. kaxezên pêçana baçi-kan

perisandin/diperisîne/biperisîne 1. pêþ ve bi-rin 2. kemilandin

perisîn/diperise/biperi-se 1. pêþ ve çûn 2. ke-milîn

periþt ezperestperiþtin/diperiþîne/bi-

periþîne teselî kirin ûtemtêl dahûrandin

peritandin/diperitîne/biperitîne 1. kevn kirin2. rûçikandin 3. kelekûtkirin, pir lê dan

peritîn/diperite/biperi-te 1. kevn bûn 2. ji berkevniyê qetîn 3. qefilîn4. rûçikîn

perixandin/diperixîne/biperixîne miz dan

perî [I] cihê taybet ê ku jibo bûka teze hatiye per-dekirin û xemilandin

perî [II] perwane

perî [III] tîrojperî [IV] jina þox û ciwan;

zerî *“ji weliyan perî, jiperiyan xwelî”

perî [V] cina hera bedewperî [VI] belavbûn-perî dan silikînperandin/diperîne/bi-

perîne 1. (mirov) se-walê nêr berdan ser se-wala mê 2. (qebrax) mêrberdan ser qûnekan

perîn/dipere/bipere 1.(sewalê nêr) baz dan ser(sewala mê) 2. wekî se-walan tûþî jinan bûn

perîþan 1. kesê ku di ha-lekî ne tu hal de ye;pejmûrde 2. belengaz3. kepaze

perîþan bûn 1. pejmûrdebûn 2. belengaz bûn 3.kepaze bûn

perîþanî 1. pejmûrdetî 2.belengazî 3. kepazetî

perîþan kirin 1. pejmûr-de kirin 2. belengaz ki-rin 3. kepaze kirin

perîzade 1.jina nazdar aji nifþê periyan 2. cure-yekî nexweþiya ku ger-denê diwerimîne

perjan perjînperjîn dîwarê darînî yê ku

didine nava avahiyekîperjîn kirin (ji bo paras-

tina ji ziyanan) li dorabîstan, bax û hwd sûr

jenînpermalî sewalên bibask

ên malêpermêw belgê dara mê-

weyêpero 1. pîne 2. pirtîperok 1. pero 2. nexwe-

þiya dirmdarperokî kes, tiþtê an jî ci-

hê ku nexweþiya dirm-dar bijiniyê

perokî bûn tûþî nexweþi-yeke dirmdar hatin

perokî kirin nexweþiye-ke dirmdar bijinandinke, tiþt an jî cihekî

peroþî heyecan, coþîperoþmend kesê bi heye-

can û kelegermperperok cureyekî bihu-

kên firinde ye; kerkene,belbelîtank

perpût 1. bizdiyayî 2. pe-ritî

perpût kirin 1. bizdan-din û aciz kirin 2. lê danû peritandin

perpitîn/diperpite/bi-perpite 1. qirqilîn 2. ve-gevizîn

perseng 1. pîvan 2. pîva-na bi qasî 15 kîlometroyî

-persenga devê xwe za-nîn endazeya tixûbêxwe zanîn û li gorî wêtev gerîn

persîv nezle, çilmaspert 1. tiþtê nas û li pir de-

290

perî

291

pesibîn

ran heyî; bêserûber 2.tewþ

pertaf salixên bifort û ne-pixandî

pertaf kirin salixên bifort û nepixandî vegotin

pertal têkberên kevne-kotik

pertav [I] tîj, tîrojpertav [II] taqet, qeram-pertav tê de neman

qudûm tê de nemanpertav [III] pa û pesn,

fort-pertavek dan xwe for-

tê xwe kirinperû 1. xelat 2. xiþir û

rêþiyên þûþeyî yên kudi dora çirayê de dadi-liqînin

-perû kirin xelat kirinperûk 1. kevnare 2. rû-

pûþ 3. pîne, peroperûkxane 1. saziya ku

alavên dîrokî di pêþan-geha xwe de radixe 2.karistana rûpûþan, firoþ-geha rûpûþan

perwa tirs û sehmperwane 1. perikên ku bi

hêza ba, agir û gêrebayêdizivirin û hewayeke sardidine hundir an jî he-waya hundir a germdavêjin derve; bajen, ba-weþînk 2. perperok

-bûn perwane 1. li hevçûn û hatin 2. li dora

hev zivirînperwaz 1. firîn 2. çarçiveperwazname 1. destûrna-

me 2. destûra firînê yabalafirekê 3. di malperêde rêbaza bikaranînê

perwer hezkirî û parastîperwerî dilsojîperwerde 1. fêr 2. hîn-

bûnperwerdehî 1. amojkarî

2. fêrkarîperwerdekar 1. amojkar

2. fêrkarperwerde kirin 1. amo-

jandin 2. hîn kirinperwerdenas fêrnasPerwîn gerestêrkek eperzîn 1. çemedankê ka-

xez û nameyan 2. poste3. name

pes pezpesar 1. dibûr, beroj 2.

kaþ û kerîþpesartin/dipesêre/bi-

pesêre 1. spartin 2. bitiþtekî xurt tiþtekî lawazdestek kirin

pesdeng dengê nizmpesdengî rewþa nizmiya

dêngpesend 1. çesp 2. pejrpesend kirin 1. çespan-

din 2. dan qebûlkirinpesibîn/dipesibe/bipe-

sibe 1. ber bi rûxîne veçûn 2. li ser henceyekêbûn

pesinandin/dipesinîne/bipesinîne xwe qure ki-rin *“aþ digere, qeraþxwe dipesinîne”

pesn 1. nîþandana kar, xe-bat û kesayetiya mirovî;pa 2. fort, fors *“derewli biyaniyê, pesn li pî-riyê”

-pesna xwe dan fortê xweavêtin

-pesn dan 1. pa dan,medh kirin 2. fors kirin*“mala bavê min dûrbûya, min dê têr pesnawan bida”

pest 1. pêkutî, zextî 2.tundî 2. giranî 3. givaþ-tin

pestandin/dipestîne/bi-pestîne giraniyek danînser û pê givaþtin

peste stranên sivik û bilezpestek qutik, kiraspestîl 1. bastêq 2. her

tiþtê ku wekî hêvîr hati-ye strandin; helîse

-kirin pestîl pelçiqandinpest kirin giranî dan serpeþar ramyarî, siyasetpeþarî ramyar, siyasîpeþarvan siyasetmedar,

ramyarpeþk [I] par, beþ-peþk avêtin dabeþ kirin,

qurhe kiþandin-peþk li gû ketin siûda

bêxêr parê ketin

peþk [II] çirûsk, holepîtpeþk [III] eynî, piþkpeþkek 1. hinek 2. piçekpeþkilîn/dipeþkile/bi-

peþkile (civîn, þahî ûhwd) belav bûn

peþm hirîpeþmîn her tiþtê ku ji hi-

riyê çêbûyepeþûþ 1. xilûxe 2. genijî

û kirêtpetixîn/dipetixe/bipeti-

xe îflas kirin, malwêranbûn

petî zelal û vawêrtîpetî kirin 1. zelal kirin û

vawêrtin 2. (ziman) pey-vên biyanî jê avêtin

petîx cureyekî berênbîstanan e, havînan der-tê û nepijî tê xwarin

petrome çikandina çiqi-lekî ter di dareke din aqelaþtî an jî cerx kirî de

petrome kirin çiqilê da-reka ter di dareka din debi cih kirin

pev bi hevpevçûn þer û lihevxistinpevhatin lihevhatin, aþtîpevketin belapêþkarîpevzeliqandin zeliqandi-

na bi hev vepexþ weþanpexþan nivîsa asayî ya bi

awayekî lihevhatî hatiyenivîsandin

pexþ kirin weþandin

292

pesinandin

293

peyn

pey piþt-dan pey 1. li piþt çûn 2.

lê gerîn 3. (da ku xwe bi-gihînê) hewl dan

-ketin pey 1. þop geran-din 2. (da ku xwe bi-gihînê) hewl dan

peya [I] mêr, zilam-peyayê çargurçik mêrê

mêrxaspeya [II] peyarpeya bûn 1. daketin jêrê

2. nîþtinpeyak 1. peyar 2. di kiþi-

kê de leþkerên pêþmergepeya kirin 1. daxistin jêrê

2. anîn xwarêpeyam 1. agehî, xeber, sa-

lix 2. pêxempeyamber 1. pêxember

2. qasid, sefîrpeyamnêr kesê ku peya-

mên buyerekê ji naven-deke çapemeniyê re di-þîne; nûçegihan

peyamnêrî nûçegihanîpeyandin/dipeyîne/bi-

peyîne 1. yek bi yekî/dîmenguhêzekî dan pa-yîn; lê telandin 2. ji bokarekî hewl dan

peyar 1. peya 2. bê hesp*“her kî li hespê hevalansiwar e, herî peyar e”

peyarê 1. riya taybet a pe-yaran 2. di kêlekên kola-nan de riya ku tenê pe-yar tê re diçin û tên

peyatî meþa bi piyanpeyde li ber çavan, xuyapeyde bûn 1. çar bûn,

pêk hatin, çêbûn 2. ber-dest bûn

peyde kirin 1. çar kirin,pêk anîn, çêkirin 2. bidest xistin

peyderpey li dû hevpeyivdar 1. gotarbêj 2.

berdevkpeyitandin/dipeyitîne/

bipeyitîne 1. îsbat kirin2. pesend kirin

peyivîn/dipeyive/bipe-yive 1. xeber dan 2.axaftin 3. qise kirin *“biqasî bejna xwe bipeyi-ve”

peyk 1. qasid 2. alava kuji heyvê weþanê dike

peyker mînakê mirov,ajal û hwd ên ji kevir,gêç, hesin, dar û hwd ha-tiye çêkirin; heykel

peykersaz kesê ku jibûjenan heykelan dadi-roje; heykeltiraþ

peyman îtifaq, muahede-peymana civakî makeza-

gon-peymana tomerî îtifaqa

bikomasî-peyman girêdan îtifaq

kirin, li hev kirinpeyn 1. talaza gemara aja-

lan 2. (da ku berên wanbaþtir bin) gemara ajalan

an jî bûjena kîmyayî yaku li zeviyan direþînin*“heçî deyn e, ew peyne”

pey re 1. piþt re 2. paþêpeyrew 1. xelef, paþwer

2. murîdpeyrewî 1. xeleftî, paþwe-

rî 2. murîdîpeyt îsbat û delîlpeyv hemû gotinên wate-

dar ên zimanekî; bêje,kelîme *“peyva xweþ, bi-hara dilan e”

-peyv darêjtin bêje sazkirin

-peyv li peyvê sekinîngotin hatin ser gotinê

peyvdar berdevkê fermîyê dexgeheke mîrî an jîsaziyekê

peyvnasî (r) zanista kucureyên bêjeyan diferisî-ne û jê re rêbazan datîne

peywendî têkilî, eleqepeywir vatinî, wezîfepeywirdar 1. wezîfedar

2. karmendpeywirdar kirin wezîfe-

dar kirinpeywendî têkilîpeyxam îlhampez mih û beran *“pezê

nêr, ji kêrê re ye” -pez hate baniyan û xwir

kete kebaniyan kar nê-zîk bû û karker liviyan

pezare derd, jan

pezkovî bizina kovîpezîzank qurtikpezûdan spêdeya zû, e-

lind, berbangpezvan kesê ku pêz xwedî

dikepezvanî karê sexbêrkirina

pêzpê [I] endamê ku li serê tê

meþîn; pî-pê dan erdê heter kirin-pê li boça seyî kirin ket

ber bextê bênamûsanpê [II] cînavka lihevxistî

ya ku ji /bi wê-wî/ hatiye -pê de pê de 1. hêdî hêdî

2. vir de û wê de-pê de ketin 1. pê re mijûl

bûn 2. tê alîn-pê re 1. bi wî/wê re 2. di

gel wî/wêpêbaz pireya peyaranpê bilîn 1. pê alîn 2. pê

re egle bûnpêç pîneyê ku li endamê

þkestî û birîndar tê alan-din

pêçan/dipêçe/bipêçe1. paçik kirin 2. lê alan-din

pêçandin/dipêçîne/bi-pêçîne 1. paçik kirin 2.lê alandin

pêçayî 1. paçik-kirî 2. a-landî, dorpêçkirî

pêçe çarçefa ku jinên mi-silman li xwe dipêçin

pêçek qumaþê ku li zaro-

294

pey re

295

pêkol kirin

kê nûbûyî tê alandinpêçik kaxeza paçik-kirinêpêçî tilî *“pêçiya ku ne-

çe qulê, tiþt pê venadin” pêçîn/dipêçe/bipêçe lê

alînpêçk tiþtê ku li ser lûleye-

ke kinik hatiye alandinpêçke 1. taye, çerxe 2. to-

terîkpêçûlk erebokeke biçûk a

ku zarokên viringî di-kinê û bi dest dajon

pêdanî alîkariya diravîpêderî çarçiveya dêrîpêdivî 1. pêwistî 2. la-

zimîpêdizkî meþa nermînga û

teletel-pêdizkî çûn nermînga û

teletel bi rê ve çûnpê ewle bûn pê ve emîn

bûnpêgeh [I] meqampêgeh [II] 1. qad 2. war

3. herêmpêgeh [III] daþir, destþokpêger 1. qad 2. piyase-pêgera nêçîrvanan he-

rêma nêçirêpêgermok çûn û hatina

di qadekî de; gergemok-pêgermok gerandin ji

serê qadekî heta serê dinçûn û hatin

pêgiran teral, selexane-pê girtin 1. bi alikariya

tiþtekî tiþtekî din girtin

2. lê peyde bûnpêgirtî 1. beng 2. peyrewpê hesandin 1. hiþyar ki-

rin 2. agahdar kirin 3.hîn kirin

pê hesîn 1. hîs kirin 2. za-nîn 3. hîn bûn *“agir pêkeve jî pê nahese”

pêhêl bihêlpêhin pehînpêjandin/dipêjîne/bi-

pêjîne pijandinpêjimêr alava ku pê he-

sab tên kirin; çortikpêjinkar bihîstiyarpêjn seda, deng, awaz-pêjna te nayê deng û a-

waz ji te dernayê-pêjna tiþtekî kirin beri-

ya bûyînê bi tiþtekî hesînpêkan mumkinpêk anîn 1. bal pê anîn 2.

þiyan, karînpêkenî 1. elewat 2. rêþke-

niyê alemê *“gur pîr di-be, dibe pêkeniyê kûçi-kan”

pê kenîn 1. bi yekî tira-neyê xwe kirin 2. ber biyekî ve besimîn

pêkenok laqirdî, tiranepêk hatin 1. bal pê hatin

2. çêbûn, saz bûnpêkol 1. erdkolana sewa-

lan a bi piyan 2. xwestinpêkol kirin 1. (sewal) bi

piyan erd vekolan 2. (mi-rov) xwestin û heter ki-

296

pêkutî

rinpêkutî 1. zext û tundî 2.

îsrar, heterpêk ve bi hev repêkvejiyan heyata bi te-

vayîpêl [I] dem, qaspêl [II] lemperên zeryayê-pêl dan (zerya) lemper

danpêl [III] hilma bayîpêl [IV] rêjeya gihiþtinê ya

alavên ragihandinêpêlav sol *“kurmanc têr

dixwe û li pêlava xwe di-gere”

pêlawaz 1. di helbestakevn de ristên arûzê 2.teql û kirpa gotinê

pêlawazdar helbesta ku ligorî arûze hatiye ristin

pêlawer kesê ku keþtiyêdajo

pêlekan silim, pêpelûk*“dinya pêlekan e, ra-bûn jî heye, peyabûn jîheye”

pêlepaþ paþepêl, paþpêpê lê kirin pêpest kirinpêlîstik/pêlîstok tiþt û

miþtên ku zarok pê ba-ziyê dikin; tîtik

pêlþikên dîwarê ku li berlemperan dijenin da kutundiya wan daxîne

pêlweþ 1. alava ku her-ka gêrebayê têkûz dike2. alava ku weþana ji

peykê têkûz dike 3. îz-geh

pênas(-e) tarîf, unwan-pênasa neteweyî çarçi-

veya ku gelekî dinimînepênc 1. hejmara piþtî ça-

ran û beriya þeþan 2. ji-mareya 5’an

pêncek 1. ji pênc paranparek 2. ji pênc paranpareke xenîmetê ya kuaîdî Ehlibeytê ye

pêncem(-în) di rêza pên-can de

pêncî 1. deh heb pênc 2.jimareya 50’î

pêncgoþe þeklê ku pêncguçê wî hene

pêncsed 1. pênc heb sedli ser hev 2. jimareya500’î

pêncþem roja þeþan a hef-teyê

pêndav cureyekî þimayaku mêþhingiv pê derêkunên xwe digirin û tengdikin da ku hingivênxwe ji germê, sermayê ûbihukên dujmin bipa-rêzin

pêngav [I] navbera tu lin-gên vekirî; gav

pêngav [II] pêþveçûnaerênî

pênivîs pênûspênûs alava ku pê tê nivî-

sandin û xêzkirin; qelempênûsdank dewsa qele-

man; qelemdankpêpal yom, qudûþpêpalxêr biyom, biqudûþpêpehn kesê ku binê en-

damê wî yê meþînê rip-rast e

pêpelûçka meþa li serdest û çongan; çarlepîka

pêpetî pêxaspêr roja beriya îro-bêhtir pêr bi qasî sê ro-

jan beriya nihapêrar du sal berî niha-bêhtir pêrar sê sal berî

nihapê rayî bûn ecibandinpêrbest gihanekpergîn 1. rasthatin 2. pê-

þerojpêrginandin/diperginî-

ne/biperginîne mazû-vanî kirin

pêrgî hev hatin rastî hevhatin, liqayî hev hatin

pêrgîngeh hêwana rawes-tinê

pêrgînî 1. pêþwazî 2. bi-xêrhatinî

pêrgînî kirin 1. pêþwazîkirin 2. bixêrhatina yekîkirin

pêrist agahiya ku navero-ka berhemê bi riya ser-navan nîþan dide û didestpêk an jî dawiyapirtûkan de tê bicihkirin

pêsî kûtîpêsîr sîng *"dinya pêsîra

diyan e, her xwe dixwe"pêsîrbend berdankpêsotk cureyekî nexweþi-

ya harbûnê yepêsotkî kesê ku bi nexwe-

þiya harbûnê ketiye ûxwe vediçirikîne

pêstirk qutafpêstirk girtin qutifînpêþ [I] 1. ber û ne li paþ

2. hember, dij *“bi darêzorê, tu tiþt nayê pêþ”

pêþ [II] 1. daw 2. qûntarpêþan nîþandan-pêþan dan nîþan danpêþangeh cihê ku ji bo

bîneran nimûne lê tênraxistin

pêþanî yekemî, ewilîpêþbazî pêþbirk, reqabetpêþber 1. hember 2. pêþ-

pal-anîn pêþberî hev hevrû

kirinpêþberek di þeran de eni-

ya ku li pêþ þer dikepêþbirk ji bo qezenckiri-

na tiþtekî reqabeta bihinekan re; pêþbazî

pêþbîn zanayê ku pêþe-rojê li gorî daneyên heyîtexmîn dike; dûrebîn

pêþbînî dûrebînîpêþbînî kirin bi riya da-

neyên berdest pêþerojtexmîn kirin û xwe ligorî vê yekê amade kirin

pêþcênîk enî, pêþnehtik

297

pêþcênîk

298

pêþçav

pêþçav berçavpêþçav kirin berçav kirinpêþdank pêþgirpêþdaraz -bêyî ku rastiya

karekî binase- kesê kuhê di sêrî de qerara xwedide

pêþdarazî di pêþ de bir-yardan

pêþdem karê ku berî de-ma texmînkirî an jî di-yarkirî pêk tê; berwext

pêþdîtin derpêþkirinpêþdîtinî ferasetpêþek pêþengpêþeng 1. pêþewa 2. ser-

wer 3. serpêþsenpêþgir [I] (r) qertafên ku

tên pêþiya bêjeyanpêþgir [II] mendîla ziwa-

kirina ser û çavan pêþgotin sergotarpêþiya nanê tenûrêpêþî [I] mêþ, spêle *“hêlî-

na pêþiyan, çênabe”pêþî [II] bav û kal, ecdad pêþî [III] aliyê xuyayî-pêþî miþt û paþî di gû

de hiþt aliyê xuyayî ma-liþtin û aliyê veþartî dinav gemarê de hiþtin

pêþîn 1. yekemîn, ewil2. dest bi dest *“bextêpêþîn, warê hêþîn”

pêþînî diravê ku beriyawergirtina asûkekê têdayîn an jî standin

pêþkarî hev bûn ketin

pêsîra hev û þer kirinpêþkeftin 1. geþedan 2.

serkeftinpêþkêþ kirin 1. teqdîm

kirin, pêþandan 2. aras-te kirin, rapeþan

pêþkêþkar 1. arastekar2. pêþandêr

pêþmal werisên ku konîbi singên pêþiyê ve girê-didin

pêþmalk 1. bervank 2.pêþmal

pêþmerge 1. cangorî, fe-dayî 2. þervan

pêþniyar pêþkêþkirina ra-manekê beriya destpêki-rina karî; teklîf

-pêþniyara aþtiyane tek-lîfa ku ji bo mebestên aþ-tiyê tê pêþkêþkirin

pêþniyar kirin teklîf ki-rin

pêþniyarname teklîfa ni-vîskî

pêþniyaz pêþniyar, teklîfpêþnûma bernameya sê-

wirandî -pêþnûma kirin bername

saz kirin; sêwirandinpêþpirtik pêþgirpêþrew 1. kesê ku ne pey-

rew e 2. bihûrî û çûyîpêþûle cureyekî çivîkên

mêþxur epêþûþ genî û kêrnehatîpêþverû kesê ku rû û ber

ê wî ber bi pêþerojeke

geþ e û ne paþverû yepêþwazî mazûvanî, pêr-

gînpêþwazî kirin 1. mazûva-

nî kirin, pêrginandin 2.mêvan kirin

pêþwext pêþdempêt 1. rengzer 2. alafa ê-

gir; rivîn 3. pihêt, qayîmpêtazî pêxwaspêto quzfiroþ, deyûspê vedan (mêþ, mar û

hwd) lê dan *“hin hingivdixwin û mêþ bi hine-kên din vedidin”

pêvek îlawepêvajo dema bûyerê a ku

tê de diqewime; domanademê

pêwan pasevanê bendîxa-neyê; zêravan

pêwendî têkilî, eleqe-pêwendiyên civakî têki-

liyên di navbera civakêde

-pêwendiyên navnetewe-yî têkiliyên di navberaneteweyên cîhanê de

pêwendîdar têkildar, ele-qedar

pêwendî saz kirin têkilîdanîn, eleqedar bûn

Pêwir [I] gerestêrkek epêwir [II] nexweþiya

kêmdengiyêpêwist lazim, hewcepêwistî pêdivî, hewcetîpêxas 1. bêsol û bêgore

2. xizan 3. (sewal) bênal pêxas bûn 1. bêsol û bê-

gore bûn 2. xizan bûn 3.(sewal) bênal bûn *“hes-pê çê, bila pêxas be”

pêxas kirin 1. bêsol ûbêgore kirin 2. xizan ki-rin 3. (sewal) bênal kirin

pêxem feþk û astengî-pêxem lê xistin feþk lê

xistin û astengîdan berpêxember hilgirê nameya

pîroz û hinartiyê Xwedêji bo çaksaziya mirova-hiyê

pêxembertî karê ku pê-xemberên Xwedê pê ra-dibin

pê xistin agir dadan/hilki-rin

pêxistî dadayî *“çirayaher kesî, pêxistî namîneheta sibehê”

pêxwarin ji bilî nanê tisîher tiþtê ku bi nên têxwarin

pêzan zana û pisporê wîîþî

piç 1. pir hindik 2. parçe-yeke biçûk *“piç bi piçxwe gihand guç”

-piçek hindikekpiçêx para biçûçikpiçikandin/dipiçikîne/

bipiçikîne 1. li hev a-landin 2. nexweþiyê (en-damên cendêk) þileke ki-rin

299

piçikandin

300

piçikîn

piçikîn/dipiçike/bipiçi-ke 1. li hev alîn 2. (en-damên cendêk) þilekebûn

piçpiçî parçeyên pir hûrikpiçpiçî kirin pir hûrik

parçe kirinpiçudank di zikê jinan/

mêzayan de dewsa za-rokê/têjikê; malzarok

pidû goþte ku diran tê deçikandî ne; pirî

pif ba û dengê berdana he-naseyê

-pifî guhan kirin 1. dizî-ka jê re gotin 2. nav têdan

pif kirin 1. nepixandin,perçifandin, werimandin2. damirandin 3. sar ki-rin

pifdank nepox-pifdanka mîzê mîzildankpifo (di zimanê zarokan

de) xurekpihêt muhkem û þidiyayîpijandin/dipijîne/bi-

pijîne 1. pehtin 2. ste-wandin

pijiqandin/dipijiqîne/bipijiqîne fiþkandin

pijiqîn/dipijiqe/bipiji-qe fiþkîn

pijîn/dipije/bipije 1.stewîn 2. gihiþtin

pijme bêhnijkpil sist -pil bûn sist bûn

-pil kirin sist kirinpilav birincê di avê de ke-

landîpile 1. ast, rade 2. derecepiling cureyekî sewalên

dirinde ye û ji bilî sêrî di-þibihe þêran

pilor pelûr, malêz, çolik,hewdel

pilox 1. bizota êgir 2.tiþtê ku xwarina wî ji bodidan û pidûyan nerm e

pilte di find û fanosan debendê ku agir pê digire

-pilteya dil qetîn di heqêtiþtekî an jî kesekî de bifikar bûn

pilûr cureyekî sewalênçarpê ye

pilûsk 1. qulik 2. zenbelepimpar çêreya ku nayê

xwarinpin raza taybet a ku her

kes ji xwe re vediþêrepinc tasik, leganpincar çêreyên ku tên

xwarin *“kalo memire bi-har tê, pîrê memire pin-car tê”

pind qûn, zûtikpindam qirþ û qeselên ku

herka avê asteng dikinpindandin/dipindîne/

bipindîne axozî kirinpinde axozîpindepîr pîrhevokpindiloþk 1. kurt û qele-

wok 2. tombiz

pindik 1. movik 2. kulîlk,xonçe

pingil bizotpingav ava ku li cihekî col

bûyepingirîn/dipingire/bi-

pingire 1. col bûn, biser hev de kom bûn 2.fûrîn

pinî xasûk û çikûspinîtî xasûktî û çikûsîpir 1. zêde 2. zehf 3. den-

gê ku paqijkirina difinîtê *“ez dengekî pir tehldibihîzim, gelo tu dizanîew çi deng e?”

-pir û hindik kêm û zêde-pir kirin 1. zêde kirin 2.

bêfil paqij kirinpiranî 1. zêdehî 2. bi ge-

lemperîpiralî pirþaxî, pircelebîpirbêj kesê ku zêde diaxi-

ve; çelçelok *“derdowîpirbêj dibin, evîndardengbêj dibin”

pirç mû, pûrt-pirça xwe gij kirin mirû-

zê xwe tirþ kirinpirçand xwediyê her cu-

reyê çandêpirçandî rewþa sexbêriya

her cureyê çandêpirçî bêmehde û rûtirþ-xwe pirçî kirin xwe bê-

mehde û rûtirþ kirinpird/pire navgîna du ali-

yên çem, newal û rûba-

ran *“hukimdar bibe pi-re jî, di ser re derbasmebe”

pireh nûzayê ji dê bavênku irqa wan ne wekhev e

pirendazî di tevgerê debihîstyariya derî tixû-ban; zêdegavî

pirêze 1. qeselên zeviyê2. xozan *“me hêþtirnedîtine li rêzê, qey mepiþkul jî nedîtine li pirê-zeyê”

pirî [I] zêdehîpirî [II] goþtê ku diran tê

de çikandî ne; pidûpirîsk 1. misqal 2. zere,

parçeyê biçûktirîn ê bû-jenê

pirkam nexweþê xweste-kên nefsa xwe

pirkamî nexweþiya dax-wazên bêdawî

pirole [I] teralpirole [II] 1. salixên lê-

zêdebûyî 2. pertafpirole kirin pertaf kirinpirpar pimparpirpirok firfirokpirs 1. sual 2. arîþe 3.

peyv *“mirov bi pirsê,diçe Xursê”

-pirsên axretê li dinyayêpirsîn bersiva tiþtênnedîtî û nebînayî xwes-tin

pirsgeh di dezgeh û sazi-yan de nivîsgeha da-

301

pirsgeh

302

pirsgirêk

nasîn û ragihandinêpirsgirêk 1. arîþe 2. gelþ-pirsgrêkên aborî arîþe-

yên têkildarî debara ji-yanê

-pirsgirêkên tenduristîarîþeyên têkildarî sihet ûafiyetê

pirsiyar 1. suwal 2. teh-qîq

pirsiyar kirin 1. sual ki-rin 2. tehqîq kirin

pirsîn/dipirse/bipirse1. suwal kirin 2. jê ber-siv xwestin *“bipirse jikalê zemanan û xortê ge-riyayî”

pirs kirin pirsînpirsnîþan (r) di xalbendi-

yê de nîþaneya pirsê; (?)pirþeng çîk, pêtpirt parçepirtepirt 1. dengê pêketin

û damirîna êgir 2. dengêrajena dilî

pirtepirt 1. (agir) geh pêketin geh damirîn 2. (dil)geh bi tundî geh bi niz-mî avêtin

pirtik 1. parçeyê hûrik 2.pir kêm û hindik

pirtikpirtikî parçepar-çeyî, hûrhûrî

pirtikpirtikî kirin par-çeparçeyî kirin

pirtî pîne û qumaþ-pirtî û palaz cil û nivînpirtû karê pîneçêkirin û

dirûtinêpirtûk kitêbpirtûkfiroþ kitêbfiroþpirtûkxane kitêbxanepirûsk hestiyê piþtêpirxepirx/pirxînî kenê ji

niþkê ve û bi dengîpirxepirx/pirxînî kirin

ji niþkê ve û bi dengî ke-nîn

pis kur *“neke bi kesan,dê bê serê te, ku neyêserê te, dê bê serê pisêpisan”

pisepis dengê domdar êbaberçûnê

pisepis kirin ba ji ber tiþ-tekî nepixî çûn

pisîk cureyekî ajalên malêye û piranî ji bo ku miþ-kan bigire tê xwedîkirin

pisîng pisîk *“devê pisîn-gê negihiþt goþtî, got:‘min xêra dê û bavê xwehiþt”

pismam kurap, kurmampismet kurmetpispisandin/dipispisîne

/bipispisîne xwe eglekirin û fizirîn

pispor 1. zanayê pîþe-yekî 2. xwendeyê di ba-beteke zanistî de *“jixelqê re pispor e, ji xwere kor e”

pisporî zanyariya pîþeyî/zanistî

pist çêrmê mirovan

pistepist pirkepirk, kurte-pist

pisxal kurxalpisxalet kurxaltîpisxaltî pisxaletpiþaftin/dipiþêve/bi-

piþêve 1. tehrîf kirin ûdirûv guherandin 2. dinav xwe de helandin ûdeng jê birandin

piþartin/dipiþêre/bipi-þêre piþirandin

piþemasî cureyekî sewa-lên zeryayî ye

piþêw tiþtê servekirî û ar-go; mustehcen

piþik kezeba spî; cergpiþikreþ cureyekî nexwe-

þiyan epiþikxerakirî kesê ku bi

nexweþiya piþikreþê ke-tiye

piþirandin/dipiþirîne/bipiþirîne 1. (tiþtê hiþk)hûrik hûrik qut kirin 2.tiþtek hûrî tev tiþtekî dinkirin

piþirîn/dipiþire/bipiþi-re 1. (tiþtê hiþk) hûr-hûrî bûn 2. (giyayê hiþk)çilmisîn û hûrî erdê bûn3. hiþk bûn daweþîn

piþk [I] eynî, heman tiþt,wekî wî *“destê dê, piþkê qîzê ye”

piþk [II] 1. beþ 2. par-piþk kirin pareve kirinpiþk [III] þilimziwa, qur-

he, çîtik-piþk avêtin þilimziwa

avêtin, qurhe kiþandinpiþkandin/dipiþkîne/bi-

piþkîne bêhnijandinpiþkdar 1. beþdar 2. he-

valê parê, þirîk 3. hise-dar

piþkepiþk dengê ku ji devû bêvila kesê bahorî dertê

piþkepiþk kirin bêhnijînpiþkîn/dipiþke/bipiþke

bêhnijînpiþko 1. cemre, arzeba 2.

biþkupiþkul gemara pêz; biþkulpiþo awayê bangkirina pi-

sîkêpiþopiþo kirin 1. bangî

pisîkê kirin 2. (karek) bitika û lavayî dan kirin

piþpiþîn/dipiþpiþe/bi-piþpiþe 1. (mirov) mirû-zê xwe tirþ kirin 2. (he-vîr) hilpesirîn û tirþ bûn

pirûk cureyekî xwarina kuji ardê savarî tê çêkirin

piþt [I] 1. dawî 2. dûv 3. a-liyê navmilê; qorik *“ba-vê mirovî, piþta mirovîye”

piþt [II] 1. aliyê ku di nêrî-na pêþîn de xuya nabe;aliyê dûr 2. þala navê

-piþt jê standin dorpêçkirin û eman nedan

-li piþt dîwêr li aliyê

303

piþt

304

piþtbend

dîwêr î dinpiþtbend 1. bendê navê

2. þala navêpiþtek spartekpiþtepiþtî yekitî û kome-

layetîpiþtevan 1. destekar 2. ta-

gir, alîgirpiþtevanî kirin 1. destek

kirin 2. tagirî jê re kirinpiþtên þala navêpiþtgerm arxweyîn, bêmi-

netpiþtgerm bûn arxweyîn û

bêminet bûnpiþtgermî bêminetîpiþtgir 1. destekar 2. ta-

gir 3. hevpiþtpiþtgirî 1. destekarî 2. he-

valpiþtîpiþtgirî kirin 1. destek ki-

rin 2. alîkarî kirinpiþt girtin 1. destek kirin,

yarmetî kirin 2. alî kirin,tagirî jê re kirin

piþthotik kesê ku piþta wîweke hotikekî xwar bûye

piþtik bêrewiþt û bêsincpiþtî [I] barê li ser milan;

barpiþt, kolepiþtî, þele,þixre

piþtî [II] jê þundetir-piþtî nîvro ji nîvro þun-

detirpiþtkov piþthotikpiþtmêr mêrê alîkar ê di

roja teng depiþtperde rûyê nixuman-

dî yê her tiþtî-piþtperdeya çalakiyê rû-

yê nixumandî yê karê bi-rêxistinkirî

piþtrast kesê ku bawerîpê tê anîn; ewle

piþtrast bûn 1. ewlebûn, pê ve emîn bûn 2.dilniya bûn

piþtrast kirin 1. peyitan-din 2. dilniya kirin

piþt re 1. pey re 2. paþê3. paran ve

pit pitikpitepit axaftina nediyarpitepit kirin di guhên

hev de tiþtên nepen go-tin

pitê! baneþana ji bo keçanpitik zaroka qîzînî ya vi-

ringî *“hevalê kevn bibeneyarê nû, mirin di tû-rikê pitê de ye”

pitî biçûk û xweþikpitpitok mizmizokpiv 1. dengê bayê ku ji ci-

hekî teng derdikeve 2.(di zimanê zarokan de)tir

piv kirin (di zimanê zaro-kan de) tir kirin

pix dengê paqijkirina bê-filê

pix kirin 1. (di zimanê za-rokan de) bevil paqij ki-rin 2. tirsandin

pixtik xirdikpixtî xwîna ku bûye ker-

seng û wekî belxemê hevgirtiye

-bûn pixtî (xwîn) cemidînpixtok cureyekî kevirê

nerm û sivik epiyade peyarpiyale lîwan, îskan, qedehpiyan 1. sinî, berkeþok 2.

þerbikê avêpiyar kesê bi merhemetpiyarî merhemetpiyase gera ser piyan a

hêdî hêdîpiyase kirin hêdî hêdî li

ser piyan gerînpiz avika giyaneweran a

ku di pizdankê de ruhhatiye ber; cenîn

pizdank 1. di zik de cihêku zarok an jî têjik tê deçêdibe 2. hevaloka kupiþtî zayînê ji makê dike-ve

pizik pijikên ku di demagêraniyê de derdikevin

pizî di kincan de cihê kudoxînê tê re dikin

pizînk zirmemikê ku di-dine devê zarokan da kubitebitin

pizîþk bijîþkpizrik pizikpizûr doranpî 1. endamê ji gûzekê ber-

jertir 2. (di hin devokande) mil, pîl

-li ser piyan ne rûniþtî ûþipê; çik

pîceme kiras û derpiyêku þevînî tên lixwekirin

pîç 1. pûç 2. bîjpîçalk cureyekî çêreyê ye

û pijandî tê xwarinpîj [I] 1. strî 2. dasîpîj [I] bîjpîjpîjî pir bi strîpîkol kirin (pez, dewar,

ker û hesp) erd bi piyankolan

pîl [I] fîlpîl [II] ji enîþkê hetanî ser-

milê; sermilpîl [III] polapîl [IV] parçeyeke kaxezî

ya çargoþe û biçûk e, liser aliyekî wê wêne ûnivîs neqiþandî ne, wekîgiroveyeke fermî li bel-genameyan û zerfên na-meyan didin; pûl

pîle pilepîlik 1. kesê ku di navbe-

ra malên bûk û zavayîde diçe û tê da ku karêþahiyê têkûz bike 2. pos-teger 3. þûþeya ku ji bozarokan þîr dikinê

pîltan pir mezin; gelteganpîn/pînik [I] êwirgeha

dîk, mirîþk û sewalên bi-bask ên din ên malê

pîn [II] pehîn-pîn li tasa ber xwe xis-

tin qîma xwe bi kar ûrizqê hazir neanîn

pînc 1. darikê sertûjkirî 2.

305

pînc

306

pîne

sirkeya tewilandina se-walan 3. darikê kêp îsertûjkirî

-pîncê heram avika he-ram; zarokê zinayê

-pînc lê xistin pêxem lêxistin, xilçik lê xistin, fe-þilandin

pîne 1. qumaþ, pirtî 2.parçeye qumêþ ê ku pêcihê diriyayî û peritî têtehmîrkirin *“kinca kukete ber pîneyan, serêku kete ber þîretan bikêrî tiþtekî nayên”

-pîne kirin 1. pîneyek bicihê diriyayî ve dirûtin2. eyb û derew veþartin

pîp derdaneke mezin adevgirtî ye û ji bo bûje-nên avî ji lajwerdê tê çê-kirin û

pîpik cureyekî zirneyan eû ji levenê tê çêkirin

pîqask cureyekî çêreyê yeû nepijî tê xwarin

pîr [I] 1. temendirêj 2. ex-tiyar 3. kal *“kevn e ûpîr e, ji gotinan re bîr e”

pîr [II] 1. pispor 2. ser-wext 3. sergihayî

pîr bûn 1. temendirej bûn2. pîr bûn 3. (giya) gihiþ-tin û qamir bûn *“dilê fi-reh, pîr nabe”

pîraye arastek, çîçikpîrejin jina temendirêj pîrek 1. jin 2. jina mêrkirî

*“zilam bi mû ye, pîrekbi rû ye”

pîrelk cinpîrepizk 1. pîrejina te-

menbihurî ya ku êdî haltê de nemaye 2. pîrejinaxurifî 3. pîrejina cadû-baz

pîrhevok cureyekî bihu-kên ku bi hûnandina tev-nan ve navdar e; tevne-pîrk

pîrhevî 1. di çîrokan depîrejinên cadûbaz, kirêt,qîldirêj ên ku li gêziyansiwar dibin, dengê kenî-neke kirêt ji xwe tînin,zarokan didizin û ji xwere dikin xizmetkar 2.pîrhevok

pîrik 1. diyên dê û bavênmirovî 2. jina ku jinênducanî diwelidîne 3. pîr-hevok

pîrî/pîrtî temendirêjîpîrmend þêwirmendê te-

mendirêj û pisporpîrot kesê ku amanên ji

kaxetîtan çêdikepîrotankî 1. (çêrm) biqer-

çûmek û virçiqî 2. (pidû)heriþî û amasgirtî

pîrotankî bûn 1. (çêrm)biqerçûmek û virçiqîbûn 2. (pidû) heriþîn ûamas girtin

pîroz 1. muqedes 2. bim-barek

pîrozbahî 1. muqedestî2. bimbarektî

pîroze cureyekî gewherêngiranbiha ye

pîroz kirin bimbarek ki-rin

pîrozname tebrîka nivîs-kî; tebrîkname

pîrozwer 1. muqedes 2.bimbarek

pîs kirêtpîsî gemara kûçik, beraz,

gur û hwdpîso 1. þewat 2. bêhna þe-

watê 3. ariya pîneyê þe-witî; bîso *“agir pê keve,bêhna pîso jê nayê”

pîst [I] pêsîr, berstûk-pîst jê daweþandin 1.

pêsîr jê daweþandin 2.xwe jê parastin

pîst [II] çerm, eyarpîþat berwext-bi pîþatî bi pêþdemîpîþe 1. meslek 2. huner,

sinaetpîþesaz 1. sinaetkar 2.

meslekdarpîþesazî sinaetkarîpîþo 1. hevirheste 2. ba-

rût *“agir û pîþo li cemhev nabin”

pît [I] tîp, herfpît [II] çîkpît [III] jîr û serbixwe pît [IV] zibilî û çilmisîpît [V] adan, bereketpît [VI] pihêt

pît [V] di benderan de sin-gê ku werisê keþtiyê pêve girêdidin

pîtol fîlozofpîtros lîstika çavgirtonekêpîv 1. qiyas 2. kêþ 3. rade-

ya kêþa tiþtekîpîvan [I] 1. terazî 2. kêþ

3. rayîþpîvan/dipîve/bipîve [II]

1. ji aliyên giranî, dirê-jahî hwd ve qeys û miq-dara tiþtekî hildan 2. ce-ribandin *“aqil bi diravînayê pîvan”

-pîvan û ro kirin dan berhev û biryar dan

pîvandin/dipîvîne/bi-pîvîne 1. ji aliyên gira-nî, dirêjahî hwd ve qeysû miqdara tiþtekî danhildan 2. dan ceribandin

pîvek kodpîvok sosin, gangilokpîvaz cureyekî çêreya

bêhnkirêt e lê tê xwarin*“merî pîvazê nexwin,bîn ji devê wan nayê”

pîvazok 1. pîvaza ter 2.serikê hin gulan

pîzang moza guhdirêjan;kermêþ

pîzpîzik fîq, dûdikPK kurteya /piþtî koçê/,

piþtî hicreta Cn. Pêxem-ber eleyhiselamî

pok pidû, pirîpol [I] 1. di dibistanan de

307

pol

308

pol

her saleke perwerdehi-yê; sinif 2. di dibistanande her jûreke ku þakirdtê de perwerdehiyê dibî-nin; fêrgeh

pol [II] bizotpol [III] dendikên mêwe-

yan pol [IV] polapola hesinê avdayî yê pir

xurtPolan Birca Satilê *“Polan

hiþk û sar, kadîn tar ûmar”

polandin/dipolîne/bi-polîne tesnîf kirin, bikeys kirin

polayî tiþtê ji polayê *“jinanê gênim re, zikê po-layî divê”

polik 1. biþkojk 2. diravêzîvîn û zêrîn 3. cureyekîsewzeyan e û pijandî têxwarin

polke cureyekî sewziyane û libên wan bi qasî no-kan e

ponijîn/diponije/bipo-nije 1. kûr û têr ramîn;fikirîn 2. bêdeng man*“her kes, ji bo karê xwediponije”

por pirça bi sêrî ve hêþîndibe, gijik *“destê bi donpêþiyê di porê xwe bi-de”

-por li ber tavê spî kirintemenekî dirêj di neza-

niyê de bihurandinporçe 1. porê çêkirî; zir-

por 2. alaveke ku bi sêrîve porikekî sext heye ûpê diran tên paqijkirin3. hemû alavên maliþ-tinê yên ku ji destikekî ûserikekî biporik pêk tên

porik 1. porê ziravik ûkurt 2. qumaþê ku bi rû-yê wî ve rîþiyine hûrikhene 3. rîþî

porþikên nexweþiya por-daweþînê

porg kîsikporiþk 1. kesê ku riþk ke-

tine serê wî 2. keçporpare bi qasî mûyekî

ziravporteqal cureyekî mêwe-

yan eporxan kincên ji postên

giranbihaposat amûrên pêwistposîde kesê bêgêwilposîde bûn bêgêwil bûnposîde kirin bêgêwil ki-

rinpost 1. çêrm 2. çermê gu-

randî *“dostê min, dij-minê postê min”

-ji post kirin gurandinpostal sapokên çermînposte ferman an jî name-

ya ku li ser çêrman hati-ye nivîsandin

posteger kesê ku ferma-nên dûgelê û nameyên

hemwelatiyan digihînincihên têkildar; pîlik

postexane saziya ku fer-man û nameyan digihînecihên têkildar

-post kirin gurandin-post tijî pere kirin ji qî-

metê zêdetir lê dirav me-zaxtin

postniþîn þêxê terîqetê,serekê sofiyan

poþ lêxistina bi qiloçan;tel

poþe 1. (simbêl) palik, stûr2. jina þerkar

poþî þaþika mêranî; egalpoþîn/dipoþe/bipoþe 1.

pûþî giredan 2. xêlî kirinpoþman 1. berxweketî 2.

vegeriyayî 3. towbekar*“aþvan, tu car nabepoþman”

poþman bûn 1. li ber xweketin 2. vegerîn 3. tow-be kirin

poþmanî 1. berxweketin2. vegerîn 3. towbekarî*“dara poþmaniyê, bernagire”

pot [I] kinceke stûr a zivis-tanî ye û bi ser de têlixwekirin

pot [II] pûtpotik qerpal *"sal bi ser-

ma ye, potik bav û biraye"

potîn sola çêrmîn a kunalçeya wê darîn e

poto bejnbihust, xirdikpoxîn cureyekî helewa ku

ji ardî tê çêkirinpoz 1. bêfil, kepû 2. nikil,

nik-pozê xwe daliqandin mi-

rûzê xwe tirþ kirin, xwepirçî kirin

pozbilind 1. qure 2. kawpozberî 1. reqabet 2. hil-

keftin û dakeftin 3. keftû left

pozheçî bêfildirêj, bêfil-xortim

pozmik devgema ku da-vêjin devê golik, berx ûkaran da ku nemêjin

pozxane girtîgehPÞ kurteya /piþtî zayînê/;

piþtî mîlada Cn. Îsa eley-hiselamî

pun/pung koxikê mirîþk,qaz û hwd

puwaz bûjena ku pê cer-xa dirên tijî dikin

puxte 1. esl û unsurê esa-sî 2. gewher 3. naverok

pûç 1. xerab 2. netêw 3.genî û afnikî

-pûçên hev dan der pêþ-karî hev bûn û bîsên heveþkere kirin

pûç bûn 1. xera bûn 2.betal bûn 3. genijîn

pûç kirin 1. xera kirin 2.netêw hesibandin, betalkirin 3. genijandin

-pûç derxistin 1. berevajî

309

pûç

310

pûg

kirin 2. nerastiya tiþtekînîþan dan; derewandin

pûg 1. berfa nû 2. firtone-ka berfê

pûjan pûngpûl pîlpûnik êwirgeha sewalên

bibask ên malê yên mî-nanî dîk, mirîþk û werde-kan

pûng cureyekî çêreya kutê xwarin *“mar ji pûngêaciz bû, pûng jî çû û berdevê qula mêr hêþîn bû”

pûngal 1. pûnik 2. hêlîn*“hêka genî, di pûngalêde dimîne”

pûr kirin qalik spî kirin,qeþartin

pûrt 1. pirç 2. pirça çivî-kan

pûrtik 1. pirça firindeyan

2. gulikên daran pûþ 1. qurcûm 2. qirþ û

qesel 3. giyayê bêkêr-pûþ kutan keda yekî bi

ro de çûn-pûþ þîþî qûnê kirin bi

zorê karek bi teral an jînewêrekekî dan kirin

pûþil edeb, terbiye, heyapûþî [I] 1. þara seriyan 2.

kefiya stûyîpûþî [II] pêþî, spêlePûþper meha þeþan a za-

yînî, Hezîranpût tiþtê ku ji bilî Xwedê jê

re tê perestinpûte baldarî-pûte pê dan 1. giringî pê

dan, bal dan 2. lê miqatebûn

pûtparêz kesê ku ji pûtanre perestiþê dike

q/Q tîpa bîstemîn a alfa-bebeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wê ez-mandevî û qirikîye,awayê belavbûna wêgirtî û hiþk e

qabiliyet 1. hêza pêkanî-nê 2. huner û pîþe

qabqab þimikên ku binêwan darînî ye

qabûr parçeyên þikestî êntas û qasikan

qaçanî tasika ji porselenêqaçil [I] qaþil, qalikqaçil [II] biþkuqaçil kirin 1. spî kirin 2.

dapîtin *“li piþt baranêqaçil dike”

qaçî kirin (jin) por kurti-sandin

qad 1. meydan 2. war,dews 3. delîve

qadî dozger *“dinya qadîye, her kes ji xwe razîye”

qadûk beroþa biçûk; qasikqaf 1. tiþtê req û vala 2.

tasa seriyîqaf bûn parçe bûnqafik 1. kaxetîta ku pê se-

rê banan tê avakirin 2.

guldanka dûvedirêjkî yaji kaxetîtê

qafilqeda qezaya nedîtî ûnebînayî

qaf kirin parçe kirinqafok gildîna ku lêkend bi

xwe re tîneqafqafî parçeparçeyî qafqafî bûn parçeparçeyî

bûnqafqafî kirin parçeparçe-

yî kirinqafqiloz derdanên ji xwe-

liyê; kaxetîtqaj 1. cureyekî daran e 2.

qaþ-fisteqa qajê berên dara

qajêqajeqaj qîjeqîjqajên qîjên, qîjînîqajik benîþtê ku ji dara

bênîþt tê bidestxistinqal [I] behs-qala yekî kirin behsa ye-

kî kirinqal [I] tiþt req, pehn û te-

nikqalbox dermanê ku birî-

nên ajalan didin da kukurmî nebin

qalebal axaftina beletewþ

311

Q

312

qalib

qalib amûra ku tiþtan têde ro dikin; bilûl

qalik 1. qaþil 2. amana va-lakirî 3. qaþilê fîþenga te-qandî *“bila zikê mirovîtêr be, bila bi qalikê dêrbe”

qalind stûr *“qalind heta-nî zirav dibe, zirav diqe-te”

qalind bûn stûr bûnqalind kirin stûr kirinqal kirin [I] 1. behs kirin

2. qise kirin *“aþiq birçîdibin, qala nanê dawe-tan dikin”

qal kirin [II] (zîv ji made-nên din) dawerivandin

qalo kevirê tehtevêlkî yêku nan li ser tê pijandin;qafika nanpehtinê

qalonçe bihukeke ku zira-rê dide gênim

qam bejn *“qam qamakermêþê, deng dengê ga-mêþê”

qamçûr kamçûrqame 1. cureyekî xence-

ran e 2. sator an jî kêri-keke ku bi serê tivinganve dikin û di þerên ku dueniyên dijmin dikevinnav hev de tê bikaranîn

qamik 1. movik 2. tiliyaberanekê

qamir 1. giyayê qert 2.qamîþ

qamir bûn (giya) qert bûn

qamîþ/qamûþ levenqamk tiliya mezinqamkinik 1. bejnkinik 2.

xirdikqang paqijkirina bi hilm û

gilmêqang kirin bi hilm û

gilmê paqij kirinqanik [I] kefkanîqanik [II] cureyekî çêreyê

ye û jê benîþt tê bidest-xistin

qanî razîqanî bûn razî bûnqanî kirin razî kirinqantir sewala ku ji têkili-

ya di navbera hesp û ke-ran de çêdibe; hêstir*“qantir nazê, xwê þînnabe”

qanûn zagonqanûnî zagonîqap 1. gotina ji qewarê

xwe mezintir 2. axaftinagir û qelew

-qap berdan ji xwe mezinaxaftin

qapût kinceke stûr a zivis-tanî ye; sako, qemsele

qaq [I] vizvizîk-qaqa ser cemedê aqilsi-

vik, selemtîqaq [II] 1. hêk 2. (di zi-

manê zarokan de) tiþtêþikestokî

-qaqa reþ hêka reþ a kunîþaneya karesata herîmezin e

313

qawêr

-li qaqa reþ asê kirin tû-þî felakete pir mezin a-nîn *“li ser me bû rojareþ, em asê kirin qaqareþ”

qaq [III] qeþa-qaq girtin qeþa girtinqaqê 1. hêk 2. (di zimanê

zarokan de) tiþtê þikes-tokî *“biçûkayî dibêjehêk, mezin dibe û dibê-je: ‘qaqê’ ”

qaqil cureyekî çêreyê yeqaqlîbaz cureyekî çivîkên

zeryayî eqaqreþ kundirê qemerqarandin/diqarîne/bi-

qarîne 1. qîjandin 2.zêrandin

qarç [I] cureyekî daran eqarç [II] hestiyê qorikêqarçik hêt *“berû da bi-

zinê, dest avête qarçi-ke”

qarçikî kesê ku hestiyêqorika wî þileke bûye;xawûþe

qareqar qajeqajqareqar kirin qajeqaj ki-

rinqarên qîjênqarik kesê bêçareqarix di nav bîstanekî de

kerdiyên sewzeyanqarîn/diqare/biqare 1.

qîjîn, qîrîn 2. bang kirin*“mirîþk biqare, hêkêdike”

qarînî qarên qarot bistikê giyayîqartik bizmarê darînîqarûþe siqayîla çilpiyanqas 1. miqdar 2. heyam-vê qasê vê gavêqasid peyamber, berdevk-qasidê qolfelekê melke-

mot, ruhstînqasik 1. feraqên ku tê de

xwarin tê pijandin 2.derdan *“qasikan malê-se, bi alastinê zik têr na-be”

qaþ kevirên giranbiha yênku di gustîl, gerdenî ûtiþtên din de tên çikan-din

-qaþa çavî þûna ku çav têde ye

qaþil 1. qalik 2. hûrik ûmûrikên bermayî *“karanecaran, qaþilên daran”

qaþo xwedîgiravîqat 1. tetqal 2. her parçe-

yekê du tiþtên ku li serhev in; taq, ta

qat bûn 1. duta bûn 2.tewîn

qat kirin 1. duta kirin 2.tewandin 3. keys kirin

qatqatî 1. her parçeyekêpir tiþtên ku li ser hev in;taqtaqî, tatayî 2. keys-kirî

qatqatî kirin ber bi jor liser hev keys kirin

qawêr gergere

314

qawit

qawit cirî, erzaqqawûþ 1. kember, qûþ 2.

bûjenên ku ji zaxkirinaniftê çêdibin

qax mêweyên hiþk-kirîyên ku dendikên wan jêhatine avêtin

qax kirin (mêweyên kudendikên wan hatineavêtin) ber tavê hiþk ki-rin

qayde rêbazqayil razîqayil bûn razî bûnqayîm muhkem û þidi-

yayîqayîm bûn þidîn û xurt

bûnqayîm kirin þidandin û

xurt kirinqaz cureyekî sewalên bi-

bask a malê ye *“qaz biqazan re, baz bi bazanre û mirîþka kor bi dîkêkulek re”

qazim bendê ji hiriyahêþtiran

qazî hakimê dadwer*“heke qazî nebe, kumêxwe ji xwe re bike qazî”

qe/qet 1. tu/çu, hîç 2.ma, ma qey *“qe berkêþ,bi mêvanan geþ?”

-qe na qet nebe, hîç nebe-qet nebe hîç nebeqeb binavêlîstin, zoranki-

rinqebale kirîn û firotina bi

giþtîqebalek dolaba ku di qe-

fa dîwêr de tê çêkirinqebare qewareqebeqeb dengê domdar ê

xwendina kewanqebeqeb kirin (kew) bi

awayekî domdar xwen-din

qebrax 1. deyûs 2. jinfi-roþ

qebraxî 1. deyûsî 2. jinfi-roþî

qebûl bûn 1. pejirîn 2.peyitîn 3. çespîn

qebûl kirin 1. pejirandin2. peyitandin 3. çespan-din

qebz rewþa bêtenduris-tiyê ya ku doran gemarahundirî navêjin derve

qebz bûn gemar di dora-nan de hiþk bûn û derne-ketin derve

qed bejnqeda bela, felaket, karesatqedandin/diqedîne/bi-

qedîne kuta kirinqedeh 1. piyan 2. îskan

*“qedeheke jehrê vex-we, lê qurteke qehrê ve-mexwe”

qedemgeh destþok, daþirqedexe 1. fermana neki-

rinê 2. heramqedexe kirin 1. fermana

nekirinê dan 2. heri-mandin 3. heram hesi-

bandinqedîm tiþtên berê û kevnqedîn/diqede/biqede

1. xelas bûn, kuta bûn,red bûn 2. biriyan

qedr 1. giramî, rêzdarî2. nirx, biha *“qedrêmêvanan, qedrê Xwedê”

qed û qamet bejn û balqef 1. cihê vala yê wekî

sîwanekî di ber kevir ûnewalan de 2. cihê taldeû qûze 3. hawirdor,çember

qefaltin/diqefêle/bi-qefêle 1. girtin 2. bidest xistin 3. zirze kirin

qefare kilîleke mezin adarînî ye

qefare kirin bi qefareyêkilîl kirin

qefçil kirêtqefes 1. sersîng 2. paçika

dorgirtî û tenik a ku tiþtêli hundir ji derve ve têdîtin

qefilandin/diqefilîne/biqefilîne li ber serma-yê qerisandin

qefilîn/diqefile/biqefi-le ji ber sermayê qerisîn

qefle 1. ref 2. kerîqefþ 1. baqek giya 2. porqehirandin/diqehirîne/

biqehirîne 1. rik anîn,hêrs anîn 2. behicandin3. ji kerban teqandin

qehirîn/diqehire/biqe-

hire 1. rik hatin, hêrshatin 2. behicîn 3. ji ker-ban teqîn

qehitîn/diqehite/biqe-hite xela û tunetî lê pey-de bûn

qehr 1. zulm û pêkutî 2.xem û keser *“mirov jiber qehran, xwe davêbehran”

-ji qehran tetirxanî bûnji kerban mirin

qehreman mêrxas, egîdqehremanî mêrxasî, egîdîqehwe rehekeke ku den-

dikên wê tên hêran, diavê de tê kelandin û evav digel þêkir di pinga-nan de tê vexwarin

qehweyî di rengê qeh-weyê de; qemerê tarî

qel elokqela cureyekî maden ê ku

wekî hêsin tê bikaranînqela kirin alav an jî aman

bi qelayê rûpûþkirin qelafet temtêla lixwekiri-

na yekî; ser û sîçêqelandin/diqelîne/bi-

qelîne 1. qijirandin 2. jinav birin 3. qetliyam ki-rin *“an em bixemi-lînin,an biqelînin”

-binçirk qelandin bi rehû rîçalan ve hilqetandinû þewitandin

qelareþk cureyekî reþêle-kan e

315

qelareþk

316

qelaþtin

qelaþtin/diqelêþe/bi-qelêþe 1. dirandin 2.qul kirin

qelax 1. qûçê kermeyênjenandî 2. sarcîn

qelb [I] dilqelb [II] qulebî, teqlîd,

sexte *“gayê qelb, barêgiran hilnade”

qelem amûra nivîsandinê;pênûs

qelembir/qelemtiraþamûra tûjkirina serê pê-nûsên darînî

qelemdank aman an jîtûrikê ku pênûsan di-kinê; pênûsdank

qelemon dîkê elokanqelemzirêç cureyekî pê-

nûsên darînî ye û bûjenazirîçdar a di nava wê dedinivîse

qelend þert û heqên jinêên ku ji bo zewacê didepêþiya kesê xwestî *“ke-ça mîran, bi qelendê ga-vanan nayê”

qelend birîn þert û heqênjina ku hatiye xwestindiyar kirin

qelender jîr û jêhatîqelenderî jîrtî û jêhatîtîqeleþ minexet û xayînqeleþî minexetî û xayîntîqelew 1. stûr 2. kok qelew bûn 1. stûr bûn 2.

kok bûn *“beq çiqas kokdibe, qûn ewqas lê qe-

lew dibe”qelew kirin 1. stûr kirin

2. kok kirinqelibîn/dielibe/biqeli-

be 1. dan ber xwe û çûn2. noqî tev bûn 3. wer-gerîn

-tê qelibîn 1. lê asê bûn2. noqî tev bûn

qeliqandin/diqeliqîne/biqeliqîne 1. gêjomêjokirin 2. nav tê dan 3.tehrîk kirin

qeliqîn/diqeliqe/biqeli-qe 1. þaþopaþo bûn 2.niçîn

qeliþandin/diqeliþîne/biqeliþîne 1. derizan-din 2. dirandin 3. kirinçend biran

qeliþîn/diqeliþe/biqeli-þe 1. derizîn 2. dirîn 3.bûn çend biran

qelizandin/diqelizîne/biqelizîne xwe vedizîn,fizirîn

qelizîn/diqelize/biqeli-ze 1. lê telandin, pêdiz-kî bi rê ve çûn 2. li ben-da firsendekê man

qelî goþtê qelandî *“ji serêqijikan, qelî çênabe”

qelîn/diqele/biqele 1.bi tîna germê req bûn 2.li ser agirî pijîn 3. ji berbêaviyê çilmisîn 4. jinavê çûn, binevat bûn

qelîsêl goþtê di sêlê de qe-

landî; sêleqelîqelîþtek 1. derz 2. cerx

3. qulqelqeloþk nanê ku li ser

sêlê qelyaye û demaxwarinê kirekir jê tê

qels 1. zeîf 2. lawaz 3. jor4. hejar 5. yax

qelsemêr 1. mêrê ku tenêbi navê xwe mêr e 2.nemerdê ku di lisfê mêr-xasan de xuya dike 3.þindokê mêran *“bilamêr bi destê mêran bênekuþtin, ne bi destê qel-semêran”

qelsî zeîftî, lawazî, jarîtîqelþ 1. derz 2. cerx 3. qulqelûn darcixareqemalax di rojên berfî de

nêçîra kewan a bê çekqemandin/diqemîne/bi-

qemîne qemirandinqematik pêçeka zarokêqemb cewiyên zeliqîqemç boçik, dûv, dêlqemçik cureyekî baskê ku

ji çerm û têla zirav di-hûnin da ku pê ajalan bi-bezînin; þelaq

qemer rengê qehweyî yêgirtî

qemerdîn pestîlê arûn-gan

qemirandin/diqemirîne/biqemirîne 1. (bi tînagermê) reng lê tarî kirin2. kizirandin

qemirîn/diqemire/biqe-mire 1. (bi tîna germê)reng lê tarî bûn 2. kizirîn

qemsî paþbêjqemtik destmala hevrêþî-

mî ya biçûkqemûþk qalikên birînêqenc 1. baþ 2. rind 3. de-

lalqencî 1. baþî 2. rindahî 3.

delalî *“qencî, qenciyênas dike”

qend þekirqendav ava kelandî û xalî

ya ku þekir berdane tevqendîl çiraqenter amûra ku barên gi-

ran dikêþeqentere stûna wekî lûle-

yeke dirêjqepûþk þeytanokqer rengê reþ ê birqonekqeram [I] taqet, mecal-ji qeramê ketin ji qu-

dûm ketinqeram [II] dervankqeramûþk quncirokqerandin/diqerîne/bi-

qerîne 1. veterisandin2. vepesirandin 3. jan jêbirandin

qerar biryar *“dinya sozû qerar e, ne behs û ba-zar e”

qerar dan biryar dan qerase 1. telhîn û dirêj,

tot û dirêj 2. malêleqeraþ aþvan *“derdê qe-

317

qeraþ

318

qerax

rêþ, av her ser êþ”qerax 1. kêlek 2. kêleka

çem û zeryayêqerd qerzqereçî 1. cingene 2. qe-

laçêker *“keçika qereçînabe xatûn”

qeresî gêlasqerem leven, qamîþqerf 1. henek 2. tinaze, ti-

raneqerfî mizahîqerfok henekbazqerimandin/diqerimîne

/biqerimîne 1. westan-din û ji qudûm xistin2. tevizandin

qerimîn/diqerime/biqe-rime 1. westîn û jiqudûm ketin 2. tevizîn

qerisandin/diqerisîne/biqerisîne 1. tepisan-din 2. cemidandin

qerisîn/diqerise/biqeri-se 1. tepisîn 2. cemidîn

qerîn/diqere/biqeredev jê berdan

qerîngan korîganqermiçandin/diqermiçî-

ne/biqermiçîne bi serhev de quvaþtin

qermiçîn/diqermiçe/bi-qermiçe 1. xaromarobûn 2. xiltomilto bûn

qermîçok 1. xilimxaro 2.xiltomilto

qernebît kelemqeroþ evîna hunerê

qerome darekî devçeqel îku bi kêrî çemandinadestikê gopalan tê

qerpal 1. pîne û potik 2.zîvalzîvalî 3. bi ser hevde rizîn

qerqaþ çîlspîqerqef avdank, badînqerqeþûn 1. pola 2. tiþtê

pir hiþkqerqîlk qaxê xerûzeyanqerqûde 1. skêlet 2. ke-

laxqerqere qerqûdeqersîl cehê terqersûn dîzika devfirehqert 1. giyayê qamir 2.

mirov û sewalê pîrqert bûn 1. (giya) qamir

bûn 2. (mirov û sewal)pîr bûn

qertaf [I] (r) îlaweyên kuwateyeke nû didin pey-van

qertaf [II] hingivê herî nûyê mêþa hingivî

qerwaþ berdestiya jin; cêrîqerz tiþtên ku heta mawe-

yeke diyarkirî hatiye hil-dan; deyn

qerzdar deyndarqesab 1. goþtfiroþ 2. kesê

ku serê sewalên ku goþtêwan tê xwarin jê dike, di-gure û kelepîçe dike 3.kujerê bêrehm

qesd 1. arman 2. niyêtqesel bistê giyayê çinandî

yê ku li erdê maye; qir-þik

qesem sondqesik bûjeneke ku diþibi-

he tevna tevnepîrkê ûhin kurmikên bihukanasteke jiyanê di nav dedimînin

qesîl þaniþîna li pêþiyamalê

qesîs 1. xesîs 2. çiriz 3.bexîl

qesp [I] xurme *“diyarîqesp in, þûndiyarî hespin”

qesp [II] biçêxeke ji zêrîqespik firindeyek eqesr koçk û sera qesrawî wekî koçk û sera-

yanqest [I] meqsed, mebest-bi qesta yekî/tiþtekî bi

mebesta yekî/tiþtekîqest [II] derew-ji qestan qestîkaqestbane qestîkaqestîka bi derewînîqeþa cemed-qeþa girtin cemidînqeþadank amana ku ce-

medê dikinêqeþartin/diqeþêre/biqe-

þêre qaþil spî kirin, qa-lik jê xistin

qeþeng 1. bedew 2. rindqeþmer 1. olintî, selemtî

2. bêkesayet *“gur pîrdibe, dibe qeþmerê ro-

viyî”qet [I] qeqet [II] werisê kinik; qetik-qet û bend þirît û kindirqetab pêvekqetandin/diqetîne/bi-

qetîne 1. qut kirin 2.qurçimandin 3. quraftin4. dirandin

qetik werisê kinik ê ku pêbar û piþtî tên girêdan

qetîn/diqete/biqete 1.qut bûn 2. peritîn 3. qur-çimîn 4. qurifîn 5. dirîn*“av di cihê gelþ de di-qete”

qetl kuþtina bi neheqî*“qetla mêran, li erdênamîne”

qetl kirin bi neheqî kuþ-tin

qetmer tetqalqetran 1. qîr 2. rengê reþqetran kirin qîr kirinqetûf selika tiriyanqevd [I] baq, destîqevd [II] destika kêr, þûr û

hwdqevdik dûvçikqewad qebrax, deyûsqewal serokê êzdiyanqewan alava ku newayan

tomar dikeqeware 1. qalib 2. teþe,

dirûv 3. qeys 4. birînakûr

qewarok erdê kifþkirîqewartin/diqewêre/bi-

319

qewartin

320

qewaztin

qewêre qewirandinqewaztin/diqewêze/bi-

qewêze 1. bi ser re gavkirin 2. bi ser re bazdan

qewimîn/diqewime/bi-qewime 1. bûn 2. pêkhatin 3. rûdan

qewirandin/diqewirîne/biqewirîne 1. cehi-mandin, deherandin 2.dehfandin, veder kirin

qewitî 1. tembîh 2. þîret3. hêvotin

qewitî lê kirin 1. tembîhkirin 2. þîret kirin 3. hê-votin

qewîn 1. qayîm 2. þidi-yayî 3. muhkem

qewl 1. gotin 2. peyv 3.salix *“qewlê Nebî, sêcaran e”

-bi qewlê mezinan bi go-tina pêþiyan

qewm milet, gel *“qewmakewê, kurmê hev e”

qewnik kundirê avêqey 1. tu dibejî hema wisa

ye 2. dibe ku wisa be jîqeyar bûjena zeliqandina

amanên ji kaxetîtêqeyd amûra girêdana pi-

yên hêsîr û girtiyan qeydik [I] bazinê ku da-

vêjin stû an jî piyan û pêgirêdidin

qeydik [II] 1. movika kudestan bi milan ve girê-dide 2. movika ku piyan

bi lingan ve girêdide qeyd kirin 1. zincîr kirin

2. tomar kirin 3. nivîsînqeyran 1. buhran 2. alozî-qeyrana aborî 1. lawazi-

ya îqtisadî 2. kêmdebarîqeyre 1. kesê navsere 2.

maldemayî; nezewicî-qeyre bûn di mal de man

û þû nekirinqeyrejin/qeyremêr jin û

mêrên ku heta temenênavsaletiyê þû nekirine

qeys pîvanqeysik darikên ku kêmle-

bat didin bin milên xweda ku pê bimeþin

qeysî arûngqeytan cureyekî qumaþê

birqonek î kêmber e ûpê dora pirtiyan tê neqi-þandin

qez hevrîþimqeza 1. biryara Xwedê ya

di heqê yekî de 2. bobe-lat 3. xeletiyeke ji berxemsariyê *“roj diçe, qe-za naçe”

qezaz 1. hevrîþimfiroþ 2.kincdirû

qezî kirin axaftinqêxane hêkerûnqêrqaþ bi berahîqible li her dera cîhanê îs-

tiqameta Kebeyê-qibleya xwe þaþ kirin

xurifîn û ji rastiyê averêbûn

qiblename rûgehnasqiç/qiçik [I] 1. hindik 2.

biçûkqiç [II] lingqiçî cureyekî çereya ku

nepijî tê xwarin qiçrût lingtazîqidîk/qidqidîk rewþa ku

ji ber temasa destekî bi-yanî li hin cihên hesasdikeve û kenê mirovî tê

qidûm [I] awa, tehr, celebqidûm [II] taqet, hêz-qidûm þikestin 1. bêhêz

man 2. ser û sîçe xerabûn

qijik 1. cureyekî firinde-yan e 2. reben *“ji serêqijikê, qelî çê nabe”

qijilandin/diqijilîne/bi-qijilîne qijirandin

qijilîn/diqijile/biqijileqijirîn

qijirandin/diqijirîne/bi-qijirîne 1. di rûn de sorkirin 2. tîna germê zêdekirin 3. pir derew kirin

qijirîn/diqirile/biqirile1. di rûn de sor pijîn 2.tîna germê zêde bûn 3.þer giran bûn

qijnik qirnîqilalî panêr û notirvanqilalî kirin payîn û notir-

vanî kirinqilamcik çivîkek eqilç 1. di lîstikê de serkef-

tin 2. xwar 3. cihoka avê

-qilç kirin 1. di lîstikê dejê birin 2. xwar kirin

-qilç qut kirin xwar birînqilêr qirej, nepaqijqilêwî feraqqilik kilîla darînî ya deri-

yanqilinc kirin (ji ber serma

an jî nexweþiyê) xwe gu-vaþtin hev

qilî bûn xidikînqilîç tiliya herî biçûk a

dest û piyên mirovanqiloç stroyên heywanan

*“gayê ku qiloçê xwe lidîwaran bixe, rojekî dêqiloçê wî biþkê”

qilozan qulopanîqilpik îskînîkirina ji ber

têrbûnê qilqilik cureyekî kilîlên

darînî yeqilqilîç qilîçqilûmik goc, qop, kopqimar 1. lîstina ser tiþtan

2. merca bi berdêlqimarbaz kesê ku qimar

dilîze *“kesî negotiye:‘ev mala dizan û qimar-bazan e”

qimil cureyekî kêzikan eqinare debaxane, mezbe-

heqinc bi dirêjahîqincok xêza bi dirêjahî;

hêlîlarqinik cihê ku mirîþk, qaz

û werdek lê tên êwiran-

321

qinik

322

qinût

din, pin/pinikqinût çikûs, bexîlqinyat/qinaet 1. bawerî

2. qîmpêanîn *“ji axêpirtir tuneye, mar bi qi-naet jê dixwe”

qir 1. mirin 2. kuþtinqiraç çapa navbera du

xêzên ku hev dibirinqirak qijika reþqirar qerar *“hesp bi hef-

saran, mêr bi qiraran”qirask 1. ziyandar 2. be-

la bêpere ya ku bi pêsîraxelqê ve digire 3. lete-meya rûyan 4. kesê kumiseletî serê xelqê dibe*“xwedî kir bi destê xwe,kir qiraskê serê xwe”

qir bûn 1. mirin û tunebûn 2. binçirk lê qelîn

qirç dengê þikestina dar,lek, hestî û tiþtên req

qirçandin/diqirçîne/bi-qirçîne dengê qirçîniyêpê xistin

qirçeqirç dengê domdarê sotina daran, teqînaguleyan an jî hûrbûn ûþkestinê

qirçên 1. dengê ku ji beregera rakêþan an jî veki-rina movikên laþî tê 2.dengê þikestinê

qirçînî qirçên-qîrçînî pê ketin þîrqînî

pê ketin û þikestin an jîji hev derketin

qird cureyekî heywanan eû ji bilî peyivîne hemûbizavên mirovan dubaredike

qirdik 1. sersar 2.rêþkenî 3. jina ku navêwê bi nebaþiyê derketiye

qireqir dengê mirîþkaberhêk

qireqir kirin (mirîþk) berîhêk-kirinê qîjeqîj kirin

qirêj 1. qilêr, nepajij 2.lewitî

qirej bûn 1. qilêr bûn 2.lewitîn

qirêj kirin 1. qilêr kirin2. lewitandin

qirêjok kesê ku ji gemarû gemariyê aciz nabe

qirên þer û pevçûnqirik qewrî, stûqulk-qirika dirêjî kêrê kirin

ji mirinê netirsîn-qirik ziwa bûn 1. pir tî

bûn 2. gewrî qirqiçîn 3.ji tirsan qutifîn

qirnî geneyên hûrik; qijnîQirjal Bircê Duvpiþkîqir kirin 1. kuþtin û tune

kirin 2. kuta kirin 3.kok lê qelandin

qirneqos qirneqotqirneqot texterewanqirp dengê þikestinê; xirt-qirp bûn þikestin-qirp kirin þikandin-qirp þikestin ji niþkê ve

xirt þikestin

qirpik qilpik -qirpik jê hatin ji ber têr-

bûnê iskînî pê ketinqirqiçandin/diqirqiçîne

/biqirqiçîne 1. dev ûziman lê ziwa kirin 2. tîkirin

qirqiçîn/diqirqiçe/bi-qirqiçe 1. dev û zimanlê ziwa bûn 2. tî bûn

qirþ têlên giyayê ziravik-qirþ û qal gildîn û arekê

binê giyayîqirþik qirþên hûrikqirt 1. parçe, piç 2. bertîl

3. hîlebaz-qirt xwarin bertîl xwarinqirtik qalikên ku bi ser bi-

rînan ve çêdibin-qirtikên porî pirtikên ku

ji çermê seran dadiweþenav porî

-qirtik dan qalik danqirtî hîlebazî, qulebazî-qirtî li serê yekî kirin

qulebazî li serê yekî ki-rin

qise kirin 1. behs kirin 2.qal kirin *“bav ji bajêr tê,law jê re qise dike”

qisim 1. beþ 2. par 3. birqisimqere kirin 1. par-

parî kirin 2. belawela ki-rin

qismet nesîb *“kes nikareqismetê kesî bixwe”

qitî ecûrqiyame hevraz

qiyamet jîndarbûna piþtîmirinê *“ez he me û qi-yamet im”

-roja qiyametê (ji bo he-mû mexlûqetan) roja jîn-darbûna piþtî mirinê

qîç [I] çavê korevîçkî -qîç bûn çavkortik bûn-qîç kirin çavê xwe nêzîkî

girtinê kirinqîç [II] 1. bilind 2. bel 3.

derkeftî-qîç bûn 1. bilind bûn 2.

bel bûn 3. diyar bûn-qîç kirin xuya kirinqîçik zerê vekirî; rengê

kayêqîçilokî 1. zerotankî 2.

kesê ku ji ber nexweþiye-kê rûyê wî zer bûye

qîjandin/diqîjîne/biqî-jîne 1. qîrandin, awaze-ke bilin jê derxistin 2.zêrandin 3. giriyandin

qîjîn/diqîje/biqîje 1. biawazeke bilind bangdan; qîrîn 2. zûrîn 3.girîn

qîl di tûþa dawiya lêvan dedu diranên jorîn û du-yên jêrîn ên ku tûjtirêndiranan e

-qîlê xwe di yekî de çi-kandin kesek kirin berlepê xwe û pê karîn

qîm 1. têrî 2. razîtî-qîma xwe pê anîn 1. jê

çavtêr bûn 2. jê razî bûn

323

qîm

324

qîmet

-qîm kirin têrê kirinqîmet 1. qedr 2. biha 3.

giramîqîq [I] 1. çik 2. ziq 3. þek-qîq rabû þipê 1. çik rabû

ser piyan 2. rabû þekan3. li ser piyan ziq bû ûsekinî

qîq [II] 1. mok û hestî; ke-lax 2. lawaz 3. kesê bejn-dirêj

qîq bûn bûn mok û hestî;bûn kelax

qîqeqîq dengê dîkanqîr [I] bûjeneke ji niftê ya

ku dirijînin ser xîçên ri-yan da ku ji hev belavnebin

-qîr û qetran reþ û tarî-qîr û sîr bela û þetele-qîr kirin xîç û xîþtorê rê

bi qetranê tepisandinhev

qîr [II] qîj *“hevalê qîrê,nikilbigû ye”

qîrandin/diqîrîne/biqî-rîne qîjandin

qîrîn/diqîre/biqîre qî-jîn

qît 1. çiqil 2. bel û ber ça-van; qîç

qîtik 1. çiqilk 2. gilêqîz keç *“qîzê bixwaze bi

dilê kalan, hespê bikirebi dilê xortan”

qîzap keça apîqîzmet keça metêqîzxal keça xalî

qîztî 1. keçinî 2. keça bi-rayê bûkê

qoç [I] 1. qiloç 2. carekelêxistina ajalên biqiloç;tel

-dan ber qoçan bi qiloçandehf dan

qoç [II] kemîna ku ji bonêçîra ajalên kovî têdanîn; dafika dirindeyan

qol [I] 1. dûvkinik, boçki-nik 2. huçikqol

qol [II] 1. car, teql 2. bir-vî qolî vê carêqolinc 1. kulang 2. êþa ku

dikeve kulangan-qolincê yekî þikandin

(da ku êþa sermilan bêbirîn) kesek di kulangande guvaþtin

qopçe cureyekî biþkojkêndubeþî ye û beþa biserîbi beþa biqul ve dizeliqe

qopik binikên baçikan qoqiz 1. qirtik 2. girtikqor [I] kalê hophopo/hiz-

hizî; keftorqor [II] 1. þîþtir, rêz, dor

2. refqorç qoç *“qorç, ji beran

re ne bar in”qorede heywanê jar; yaxqoreqor oreorqorên orênqorik hêt, qarçikqorî çaydankqorzî gihaneka du xêzên

ku rastî hev tên; çivange,

325

qulîzên

goþe *“kevrê giran, kevi-rê qorziyê ye”

qose darcixare, qelûnqoþ (giyanewer) derxistina

tiþtê hundirqoþ dan xwe 1. (sewala

ku dizê) zor dan têjikêda ku derkeve 2. (jina kudiwelide) zor dan zarokêda ku derkeve 3. (gîre)zor dan gemarê da kuderkeve

qot [I] 1. hop, balûle 2.parî *“gur, bi du qotannamire”

qot [II] gupika çiyê; lûtkeqotik [I] nexweþiyeke xe-

dar e; xeneqûtik *“qehrû qotika dinyayê naqe-de”

qotik [II] 1. kêrt, gir 2.serî

qotik [III] binika baçikêqotik [IV] 1. derd, kul 2.

gotina tûj *“xerab ji kulû qotikan, baþ jî ji dostû yaran xalî nabin”

qotik [V] 1. þeþar 2. kev-negêzî

qotik [VI] kurmekî dora-nan e

qotik [VII] gocqube avahiyê ku li ser

banê mizgeftan di þêwe-yê nîvê hêkekî de tê çêki-rin

Quds bajarê pêxemberanê li Filistînê *“mirov bi

pirsê, diçe Qudsê” qul 1. kun 2. derz 3. qelþ

4. cerx 5. tîþ *“qul firehbibe, pîne nagire”

qulac maweya ji sermilekîhetanî sertiliyên milêdin

qulbik lenger, xeparqul bûn 1. kun tê de çê-

bûn 2. derizîn 3. qeliþîn4. cerx pê ketin 5. tîþtîþîbûn

qule ker û hespê ku rengêwan belekiyeke ji reþ ûzer pêk tê

qulebaz kesê ku karên tê-vel dike û hîleyan tîneserê xelqê

qulebazî fêlbazî, sexte-karî

qulefîskî rûniþtin li sersimûçkan rûniþtin

qulibandin/diqulibîne/biqulibîne 1. wergeran-din 2. vegerandin 3. çil-misandin

qulibîn/diqulibe/biquli-be 1. wergerîn 2. ve-gerîn 3. çilmisîn

quling balindeyeke ling-dirêj e *“çi tê serê qulin-gê, ji qajîna qulingê ye”

qulik kunên biçûk *“gû-miþk, di qulikên dîwa-ran de pir in”

qulîzên 1. gazî û hewari-ya komelî ya di demênku bûyereke bi tirs an jî

326

qul kirin

nexweþ rû dide; hêwirze2. di rewþên awarte dedengê dûdika hiþyariyê

qul kirin 1. kun tê deçêkirin 2. derizandin 3.qeliþandin 4. cerx pê xis-tin 5. tîþtîþî kirin *“ba-ranê erd þil kir, zîpikeerd qul kir”

qulopanî destdanîna er-dê û qewaztina çep anjî rast; teqle

qulopanî kirin dest da-nîn erdê û bi ser an jîbin xwe re qewaztin

qulopilo sixtopixtoquloz 1. bilind 2. hevraz*“gotin: ‘dîno heþtirmeçi ye?’; got: ‘serberjêraqûn-quloz’ ”

qulozan qulopanîquloz bûn 1. bilind bûn

2. hevraz bûn *“nifirênku quloz bûne ezma-nan, bi þun de vedige-rin xwedanan”

quloz kirin 1. bilind ki-rin 2. hevraz kirin

qulp 1. destikê girtinê yîçemberkî; çembil 2.kuna biþkojkan *“bela-ya xelqê ji dûrê tê, ya meji ber qulpa tûrî tê”

-qulpa çavan kortika ça-van

-qulpa derziyê kunikaku þûna bendtêrekirinêye

-qulp pê ve kirin biîftirayekê soxî kirin

qulqule rizdequlqulî 1. tîþtîþî 2. kun-

kunîqumaþ pîneyê ku jê kinc û

hwd tên çêkirin; pirtî-ma qumaþê alê ye? çira

ewqas bibiha ye?Qunbere stêrkeke ku di

nîveka havînê de dertê ûpir bi þemal e; Qurix

qunc kunc-quncê jorîn di civatan de

cihê payebilindquncal qulacquncik kuncikquncirandin/diquncirî-

ne/biquncirîne bi tili-ya beranekê û þehadetêberk guvaþtin

quncirûk careke qunci-randinê

quraf tirs û xofquraftin/diqurêfe/bi-

qurêfe [I] 1. badan 2.tewandin 3. guvaþtin 4.tirî çinîn

quraftin/diqurêfe/bi-qurêfe [II] 1. bêhavilman 2. ji ber tirs û deh-þetê bêqidûm bûn 3. jankêþan

Quran pirtûka pîroz a olaîslamê

qurban 1. sewala ku ji boXwedê hatiye serjêkirin2. cangorî *“ker nabe

qurban, bihayê kerê dibequrban”

-qurbana vî kurî, teþt fi-rot legan kirî zarokêbêxêr, tiþtê giranbiha diriya tiþtê erzan de dime-zêxe

-qurban dan 1. (ji bo Xwe-dê sewaleke ku bi kêrîqurbanan tê) ser jê kirin2. gorî kirin

-qurban kirin gorî kirinqurcûm giyayê ku ber a-

jalan dimîne û ji bo þe-wateyê tê bikaranîn

qure pozbilind-qure bûn pozbilind bûn-(xwe) qure kirin xwe ki-

zeve kirinqureder nifrîneke di wa-

teya “jehrê bixwe!” an jî“hiþ be!” de ye

qurequr dengê beq û zikêvala

qurequr kirin beqê û zi-kê vala deng derxistin

qurf qamîþê ku terîterî têçinîn; levenê zirav

qurfik selikqurifandin/diqurifîne/

biqurifîne (tiþtê hiþk) bitewandinê qut kirin

qurifîn/diqurife/biquri-fe (tiþtê hiþk) bi tewînêqut bûn

Qurix Qunberequrm 1. zikê darê yî qe-

lew 2. gewdeyê darê

*“agirê gur, di qurmande ye”

qurmiçandin/diqurmi-çîne/biqurmiçîne gu-vaþtin û pelixandin hev

qurmiçîn/diqurmiçe/biqurmiçe ji ber guvaþ-tinê civîn û pelixîn hev

qurnaz konequrnazî konetîqurom bûn bêpêjn û bê-

tevger bûn; lev piçikîn-(xwe) qurom kirin bêpe-

jn û bêtevger bûn; xwegilê kirin

qurqurbeg 1. seg 2. kû-çik (mêr) 2. lotê (jin) *“jiheft salan salek, aîdîqurqurbegê ye”

-kurê qurqurbegê kûçi-kê kurê kûçikan; segbav

qurt gum, firqurtandin/diqurtîne/bi-

qurtîne 1. di gewriyê deberjêr kirin 2. fir kirin

qurtik berkurkqurût 1. di lîstikê de jê-

birin; fît 2. peyveke ku jisewalan re tê gotin kuavê vexwin

qurût bûn 1. di lîstikê dejê çûn; fît bûn 2. (sewal)hucûmî avê kirin

qurût kirin 1. di lîstikêde jê birin; fît kirin 2.(mirov) sewal bi fîtefîtêvexwendin avê

qusan pîrotan

327

qusan

328

qusandin

qusandin/diqusîne/bi-qusîne [I] 1. kurtisan-din 2. birîn

qusandin/diqusîne/bi-qusîne [II] xwîn an jîþîr wekî kersengan kirin

qusîn/diquse/biquse 1.xwîn an jî þîr kerseng-kersengî bûn 2. kurtisîn

qut 1. birî 2. qetiyayîqutb 1. serok 2. ji hemû-

yan mezintir 3. cemserqut bûn 1. qetîn 2. jê bûnqutifandin/diqutifîne/

biqutifîne bi tirs û xo-fê bêtevger hiþtin

qutifî kesê ku ji ber tirs ûdehþetê nikare xwe tevbide

qutifîn/diqutife/biquti-fe ji ber tirs û dehþetê dicih de rawestîn û nele-qîn

qutik cureyekî kincan êbimil e; mîntan

qutim qurmê darêqut kirin 1. birîn 2. qe-

tandin 3. jê kirin *“darê,di bin xwe ve qut me-ke”

quwet hêz, þiyanquz endamê mêzatiyê;

þilepor (mirov), za (ajal)quzfiroþ qewad, qebraxqû cureyekî teyran eqûç 1. tiþtên li ser hev je-

nandî; gutle 2. komekekeviran 3. tijî û dagirtî

*“mala zêran pûç e, ma-la mêran qûç e”

qûç bûn 1. bi ser hev dekom bûn 2. tijî bûn

qûç kirin 1. li ser hev je-nîn; bi keys kirin 2. tijîkirin

qûn 1. qul 2. kun 3. tiloraku gemara hundir davê-je derve *“qûn, bi qûn-kaþkê ji kîrî xelas nabe”

-qûn pan kirin 1. qelewbûn 2. niyêta rabûnê ne-kirin

-qûnê bi min re neyê, bî-na genî ji te tê quretiyabi malbatê qebûl nekirin

qûndare pêlavên çêrmînên ku nalçeyên wan darî-nî ne

qûnde/qûnek 1. mêrê kuqûna xwe dide gadan;lûtî 2. jina ku mêran ber-dide ser xwe; qehbik, fa-hiþe

qûndetî/qûnektî 1. lûtîtî2. fahiþetî, qehbiktî *”di-zî bi nanekî, qûndetî biramûsanekî”

qûnek qûndeqûnfireh 1. qûnfireh 2.

bêxîretqûngiran qelewê teralqûntar bintarqûþ bendê ku zînê hespê

li binzikê girêdide *“he-ke nanê þil ket zikê meri-yan, qûþ xwe ranagirin”

-qûþ li yekî teng kirinxeneq lê þidandin

qûþxane beroþa bêçembilqût 1. xwarin 2. xurek 3.

alifê mirîþkan

-qût xwarin û ji qûnêbûn faydeya bênamûsi-yê dîtin

qûze cihê ku tav jê nagi-re; talde

329

qûze

R

330

r/R tîpa bîst û yekemîn aalfabeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wê di-ranî ye, awayê belav-bûna wê herikî û lerzokîye

ra[I] rehra [II] 1. fikr, hizr 2. çare-raya giþtî fikra her kesî;

ramana gelemper-ra jê bûn çareser bûnraber pêþberraber kirin 1. rave kirin

2. araste kirin 3. pêþan-dan

rabezîn/radibeze/rabe-ze 1. êrîþ kirin 2. pevçûn, lêk dan

rabihartin/radibihêre/rabihêre 1. bi yekî reheta cihekî çûn 2. bi yekîre baþ derbas kirin

rabihîstin/radibîze/ra-bihîze 1. hîs kirin 2. têderxistin 3. pê zanîn

rabirdû raborîraborî 1. dema borî û çûyî

2. serpêhatîrabûn/radibe/rabe 1. bi-

lind bûn 2. hilqetîn *“limala dînan, rabûn hev

bi pehînan” -rabûn þek 1. (sewal) ra-

bûn ser lingên paþîn ûçik sekinîn 2. (sewal) lihev xistin

raçandin/radiçîne/ra-çîne 1. tov reþandin 2.tevn çêkirin

raçav bendemanraçav kirin payînradan/radide/rade 1. pê

vedan 2. lê dan 3. gayînrade 1. ast, pile 2. derece,

merhelerader (r) mesderê lêkerêradest di destan de; tes-

lîmradest bûn ketin destan;

teslîm bûnradest kirin dan destan;

teslîm kirinrageþ kesê ku bi rageþiyê

ketiyerageþî nexweþiyeke ve-

kiþîna rehên laþî ye ûpêketiyê wê zû bi hêrsdibe

ragihandin/radigihîne/ragihîne 1. þandin 2. sa-lix dan 3. dan zanîn

ragihiþtin/radigihêje/

331

rapêçan

ragihêje xwe gihandintiþtekî

ragirtin 1. vekiþandin 2.bêhnfireh bûn

-xwe ragirtin tehemul ki-rin

raguhastin/radiguhêze/raguhêze ji cihekî hil-dan û danîn cihekî din;neql kirin

rahatin/ratê/rabê hînîtiþtekî nû bûn

rahejandin/radihejîne/rahejîne tiþtek bi tundîleqandin û hejandin

rahêl 1. cihê rajorîn 2. de-vera jorîn

rahêlan/radihêle/rahê-le li pey tiþtekî ketin

rahiþtin/radihêje/ra-hêje 1. xwarî tiþtekî bûnû hildan 2. wergirtin

-rahiþtin darê û dar bidest ve hatin pir xurtbûn

rajêr aliyê jêrêrajor aliyê jorêraketin/radikeve/rake-

ve 1. razan 2. paldan 3.ramedîn 4. nivistin *“ga-va Xwedê bide ha rake-ve, ha rakeve, gava ne-de ha li ba keve, ha li bakeve”

rakêþan/radikêþe/ra-kêþe ragirtin, vekiþandin

-rakêþana zevînî hêza er-dê ya ku tiþtan ber bi

xwe ve dikêþerakirin/radike/rake 1.

bilind kirin 2. hilkirin 3.hilqetandin

rakiþîn/radikiþe/rakiþevekiþîn

raman 1. têgihiþtina kar,kiryar, gotin û hwd; fikr,hizr 2. pokinîn

-raman û beyan dîtinî ûþîrove

ramedandin/radimedî-ne/ramedîne 1. vele-zandin 2. razandin

ramedîn/radimede/ra-mede 1. velezîn 2. ra-zan

ramîn/dirame/birame1. hizr kirin, fikirîn 2.pokinîn

ramûsan paç *“jina xelqêramûsanek e, hespêxelqê meydanek e, kincaxelqê roj û danek e”

ramûsandin/radimûsî-ne/ramûsîne paç kirin

ramyar siyasetvanramyarî siyasetran endamê ji çokê hetanî

kemaxê *"berfa hûr, xweavête ranê stûr”

ranan/radine/rane 1.dîwar bilind kirin 2. serêbanê avahiyekê bi keres-teyê pêwist ava kirin

ranik rana biçûkrapêçan/radipêçe/rapê-

çe 1. tiþtek li tiþtekî din

332

raperiþandin

alandin 2. paçik kirinraperiþandin/radiperi-

þîne/raperiþîne darij-tin, darotin

raperîn/radipere/rape-re 1. ser hildan 2. pên-gav avêtin

rapêç bapêçrapêçan/radipêçe/ra-

pêçe li dorê alandinrapêçîn/radipêçe/rapê-

çe li dorê alînrapêlk cureyekî haletên

çandiniyê ye û pê giyayêdirûtî komî ser hev dikin

rapêþ kirin 1. nîþan dan2. pêþkêþ kirin

raqetandin/radiqetîne/raqetîne 1. jê dûr xistin2. jê veqetandin

raqetîn/radiqete/raqe-te 1. jê dûr ketin 2. jêveqetîn

rarûyî yekî ketin 1. navtê dan 2. ji rê derxistin

raser aliyê fêzêrasernav sernavê mijarê

yî ku datînin jora nivîsêrasine werisraspartin/radispêre/

raspêre 1. emanet kirin2. pala xwe dan

rast 1. neçewt 2. durist 3.heqîqet 4. meydan 5.pêþber *“mirin tê rastê,çavê tevan li revê”

-bi rastî di heqîqetê de-rastî hev hatin 1. pêrgî

hev hatin, hev dîtin 2.hevrû bûn 3. çav pê ke-tin *“goþt, rastî kesê bidiran tê”

rastbîn kesê ku heqîqetênas dike

rastek amûreke pîvandi-nê ya ku ji dar an jî lekêtê çêkirin û pê dirêjahiyaxêzan tê pîvan; rastkêþ

rasteqîn heqîqîrasterast 1. yekser 2. der-

bestrasterê riya ku xulpî tê de

tune ye û li ser ramane-ke baþ ava bûye

rasterê bûn 1. ketin riyarast 2. averêyî ramanekebaþ bûn

rasterê kirin 1. danîn serriya rast 2. averêyî ra-maneke baþ kirin

rastexêz xeta ku rasterasthatiye kiþandin

rastênhev xêzikên ku biberayî dirêj dibin û bêpayan in

rastgir muhafezekarrastgo sadiq, rastbêj *“ku-

mê rastgoyan, tim qeti-yayî ye”

rasthatin tesadufrasthatinî tesadufîrastî 1. heqîqet 2. neçewtî

3. duristî *“rastî, tehl e”rastker kesê ku nivîsan ji

aliyê rêziman, xalbendîû rastnivîsê ve sererast

dikerastkêþ cedwel, xêzkêþrast kirin 1. têkûz kirin

2. sererast kirin *“hekemar xwe rast neke, dikunê de naçe”

rastmane 1. rasterast ûyeksere 2. bê derew û neqestbane

rastnivîs (r) îmla, vekîtrateqandin/raditeqîne/

rateqîne bi darê zorêqewirandin

rateqîn/raditeqe/rate-qe xwe ber darê zorê ra-negirtin û revîn

rav 1. werzîþa girtin an jîkuþtina sewalên kovî;nêçîr 2. nîþaneya duca-niya jinan a ku wekî be-lekiyekê di rûyê wan dexuya dibe

rava nîþan-ravayî yekî kirin nîþanî

yekî kirinrave þîroveravekar þîrovekarravekew nêçîra kewanrave kirin þîrove kirin,

îzah kirinravgeh nêçîrgehravker nêçîrvanrawe (r) teþeya lêkerê-raweyên pêþkerî di he-

vokê de teþeya demannîþan dide

-raweyên daxwazî di he-vokê de karê ku tê nîgaþ-

kirin nîþan diderawest 1. navber 2. care-

ke bêhnvedanêrawestan seknrawestandin/radiwestî-

ne/rawestîne sekinan-din

rawestgeh cihê sekinînê-rawestgeha dagirtina

sotemeniyê cihê kunavgînên raguhastinê lêsotemeniyê hildigirin

rawestîn/radiweste/ra-weste sekinîn

raweþandin/radiweþî-ne/raweþîne 1. þek lêdan, lê xistin 2. belav ki-rin

raweþîn/radiweþe/ra-weþe 1. lê ketin 2. belavbûn

rawêj [I] 1. texmîn 2. zen3. bîrbirin 4. þikbirin

rawêj [II] 1. þêwr 2. hêvo-tin

rawêjer 1. þêwirmend 2.hêvojkar

-rawêjerê leþkerî þêwir-mendê eskerî

rawêjerî 1. þêwirmendê2. hêvojkarî

-rawêjeriya bazirganiyêsaziya þêwirmendiyêntêkildarî ticareta navx-weyî, neteweyî û navne-teweyî

rawêjgeh 1. saziya þêwrû hêvotinê 2. civata

333

rawêjgeh

334

rawêj kirin

þêwr û hêvotinêrawêj kirin 1. pê þêwirîn

2. ji dêv axifteyeke ber-dar hildan

rawêjî 1. têkildarî þêwr ûhêvotinê 2. texmînî

raxistin/radixîne/raxî-ne 1. danîn erdê 2. rapê-þandin

raxît bihukraye 1. hêzdarî 2. desthi-

latî rayedar peywirdarrayedarî peywirdarî-rayedariya zagonsaziyê

peywirdariya qanûnda-nînê

rayêl xeta gêreba, telefonû hwd; têl

-rayêl kirin bi dirêjahî ra-xistin erdê

rayêx ferþik û raxistinênnava malê

rayîþ kar û barên ku herkes pê qayîl e

-rayîþa bazarê rêbaza da-nûstanê

raz sir, bîsrazan/radize/razê 1. pal-

dan, nivîn 2. veketin, ra-medîn 3. welidîn *“av ûagir radizên, dijmin ra-naze”

razandin/radizîne/ra-zîne 1. nivandin, tele-xewî kirin 2. ji bo karekîdirav mezaxtin

razanxane jûra nivistinê

razber tiþtê ku ne berbi-çav e

razepeyv peyv û nîþane-yên ragihandinê yên kutenê ji aliyê xwediyên bi-karhêner ve tên zanîn

-razepeyv avêtin ber (daku tu kes pê nehese) jê reþifreyek çêkirin

razgir kesê ku ragihan-dinên rêvebirekî bi rê vedibe

razî 1. pejirandî 2. qebûl-kirî 3. sertewandî *“herqazî, ji xwe razî”

razyane cureyekî çêreyaku di dermansaziyê detê bikaranîn

reben 1. belengaz 2. xi-zan, feqîr 3. bêsiûd

rebenî 1. belengazî 2. xi-zanî 3. bêsiûdî

rebeq bi hev re, li ser hev,pêk ve

-ev deh salê rebeq in kuev deh salên li ser hev inku

ref 1. komeke çivîkan 2.dor 3. rêz 4. depeke kubi dîwarî ve tê qayîm ki-rin û tiþt li serê tên rêz-kirin *“her teyr bi refaxwe re ye”

refandin/direfîne/bi-refîne xalîçeya qulbuyîhêvîs kirin

refank refa dîwarîrefes çirtikavêtina sewa-

lên çarpê bi lingên pa-þîn; lotik

refes kirin çirtik avêtin,lotik avêtin

reftar 1. helwest 2. tevgerreg rehên dar û çêreyêregez 1. nijad, irq 2. nifþregezperest netewepe-

restreh 1. kok 2. rêþî 3. rêç-reh û rêþiyên xîretê tê

de nebûn ji sehek ûhestên rêzdariyê bêparbûn

-reh lê ranebûn hêmanênmêraniyê tê de nebûn

reha tiþtê ku bêguman dêbiqewime

rehek nebatreheknasî zanistên ku

pisporiya wan hêþina-hiyên li ser rûyê zevînêne

rehet 1. aram 2. mezbût3. bihuzûr 4. xweþ

rehetî 1. aramî 2. mez-bûtî 3. bihuzûrî 4. xweþî*“nizanim, rehetiya canim”

rehidandin/direhidîne/birehidîne 1. êþandin2. azirandin

rehidîn/direhide/bire-hide 1. êþîn 2. azirîn

rehilandin/direhilîne/birehilîne lerizandin

rehilîn/direhile/birehi-le lerizîn

rehik di lêþ de riyên xwî-nê yên ziravik

rehjen avêtina dilê sax;nebiz

rehjenî avêtina dilê giya-neweran

rehn 1. nerm 2. þil 3. avawê zêde *“girara rehn, jikêmdanî ye”

rehnayî 1. nermî 2. þilayî3. avî

rehn bûn 1. nerm bûn 2.þil bûn 3. ava wê zêdebûn

rehn kirin 1. nerm kirin2. þil kirin 3. av lê zêdekirin

rejî gerandina karekî ji ali-yê kesekî an jî komekî ve

remezan di îslamê de me-ha rojîgirtinê

remil 1. xîz, teqn 2. falremildar falavêjremz nîþanerenc 1. azar, eziyet 2. ked

3. þkêncrencber 1. kedkar, zeh-

metkêþ 2. sexbêrê sewa-lan û çandiyar *“renc-ber û maldar, nabinhemwar”

rencîde azardîtîrencîde kirin azar lê ki-

rinrencûr xembarrende kartîkrendol kinca ku bi pûþ tê

tijî kirin û di ber bîsta-

335

rendol

336

reng

nan de tê çikilandin daku mirov bê hesibandinû jê bê tirsîn

reng 1. boyax, gûn 2. ce-leb, cure, awa *“destêdê, reng û rûyê qîzê ye”

rengandin/direngîne/birengîne boyax kirin

rengavêtî 1. gewrotankî2. verêtî 3. zibilî

rengdêr (r) peyvên kurewþa heyberan dinmî-nin; hevalnav

rengîn boyaxkirîrengkorî þevekorîrengpîþe hokerrengrêj 1. kesê ku bi ren-

gan tiþtan direngîne 2.boyaxa qumaþî

renî sêlava berfa heliyayîrenîn/direne/birene a-

laveke zivir bi ser tiþtekîre xiþandin û girnozênwî jê birin

renok alaveke mitbexê yaku pê penîr sewze û hwdtên hûrkirin

rep 1. req 2. çik, vît 3. zoqrepandin/direpîne/bi-

repîne 1. lê xistin 2. ve-pelîn ber

rep bûn 1. req bûn 2. çikrast bûn

reperep 1. dengê domdarê mêþîna giyanewerekegirs 2. dengê domdar êlêdana tund

reperep kirin 1. dengê

meþîna giyanewerekegirs hatin 2. li ser hev ûbi tundî li tiþtekî xistin

repisandin/direpisîne/birepisîne tepisandin

repisîn/direpise/birepi-se tepisîn

req [I] kûsiyê avêreq [II] sext, hiphiþkreq bûn hiþk û rakiþandî

bûn-reqbûna rehçikan hiþk-

bûn û rakiþîna rehênxwînê

req kirin hiþk û rakiþandîkirin

reqas 1. semajen 2. loti-kavêj *“kesê ku ne di go-vendê de be, fît reqase”

reqele 1. hejar 2. yaxreqem jimarereqisandin/direqisîne/bireqisîne 1. rakirin cer-gebezê 2. lotik dan avê-tin *“heke xwedanê malêli defê bide, dê biçûkanbireqisîne”

reqisîn/direqise/bireqi-se 1. lîstin 2. lotikavêtin *“ew ber defabêdeng jî direqise”

reqitîn/direqite/bireqi-te 1. (erd) av hilçinan-din xwe 2. ziwa û hiþkbûn

reqs 1. cergebez 2. lîstikû þahî 3. lotik

resen 1. eslî 2. xwerû,xwemalî

reþ rengê qîr û qetranê*“bextê reþ, tim ê xwedîye”

-reþ û peþ kirin çav tir-sandin

-reþ girêdan 1. (ji bo miri-nekê) giramî nîþan dan2. kincên reþ (ên ku ela-meta þînê ne) li xwe kirin

reþahî 1. temtêla rengêqîr û qetranê 2. reþî

reþandin/direþîne/bi-reþîne 1. belav kirin 2.rijandin

reþbelek name, mektûbreþbîn kesê ku bûyerê bi

neyînî dinirxînereþ bûn 1. rengê reþ lê xu-

ya bûn 2. qemirînreþe 1. elametên nenas ên

ku ji ber tirs û xeyalan liber çavên mirovî dikevin2. rendol

reþeba bayê jêrînreþedar di zivistanan de

temtêla bêbelgbûna da-rên daristanan

reþekurmancî 1. ji çandakurdan hûnandî 2. jisedî sed kurdî

Reþemî meha duyem asalnameya zayînî

reþenivîs nivîsa ku di as-ta amadehiyê de ye neha-tiye têkûzkirin; muswe-de

reþêle cureyekî çivîkênku diþibihin qijikan lê jiwan biçûktir in

reþik [I] 1. zencî 2. reþe*“filan keso reþikê þevêye”

reþik [II] bîbika çavîreþik [III] cureyekî çêreya

ku tevî toraqê dikinreþî erdê ku lê berf neba-

riye an jî berfa wê yaheyî heliyaye

reþ kirin 1. bi rengê reþrengandin 2. xêzeke reþkiþandin ser nivîsekê

reþnivîs reþenivîsreþokî cureyekî tifingên

kevn ereþpoþî kesê ku di þînekê

de kincên reþ li xwe dikeû xemgîniya xwe diyardike

reþreþk 1. bîbika çavî 2.bihareteke dendikreþ ûhûrik e

rev 1. firar 2. bez 3. mi-þextîkarî *“cih heye, revji mêraniyê çêtir e”

revandin/direvîne/bi-revîne 1. bezandin 2. jêstandin 3. bi lezgînî hil-dan û birin

revaþtin/direvêþe/bi-revêþe kotin

revde keriyê gur û kûçi-kan

revend 1. kesê ku ji we-latê xwe bi dûr ketiye 2.

337

revend

338

revêtin

civat 3. komel -revenda kurd kurdên ku

li derveyî welêt dijînrevêtin/direvêje/bire-

vêje (ji bo teþedanê) dardarijtin

revî kerî, revderevîn/direve/bireve

bezîn *“agir berda malê,revî xwe da palê”

revîrevî bi lez û bez-bi revîrevî çûn di nav-

bera meþ û bezê de bi rêve çûn

revok 1. firarî 2. miþextîrevrevk sîtavk û elame-

tên ku li ber çavan pey-de dibin; serab, leylan

rewa 1. bi serbestî bika-ranîna mafekî 2. tiþt, go-tin û kiryar ên qanûnîyên ku mafê mirovî heyepê rabe; meþrû, cayîz

rewa bûn 1. serbest bûn2. meþrû bûn, cayîz bûn

rewal nûciwanê ku hînasimbêlên wî derneketine

rewan 1. þareza 2. tiþtêku diherike; herk 3. jiya-na domdar

rewanbêj kesê ku dihûnandina peyv û hevo-kan de þareza ye û li gorîrêzimana wî zimanî na-keve çewtiyan; fesîh

rewanbêjî fesahetrewan bûn hîn bûnrewanî þarezatî

rewan kirin hîn kirinrewatî/rewayî qanûnî,

meþrûtîrewd komasiya hesabekîrewend koçer, çolgerrewendî koçerî, çolgerîrewêl ajala jakawrewiqandin/direwiqîne

/birewiqîne hesp be-zandin

rewisandin/direwisîne/birewisîne 1. kiziran-din 2. çilmisandin

rewisî 1. kizirî 2. çilmisî rewisîn/direwise/bire-

wise 1. por û pirç þe-witîn, kizirîn 2. çilmisîn,zibilîn *“quzê ku par re-wisiye, îsal jî bêhn di-kevê”

rewiþt 1. sinc 2. xwî û xis-let 3. dab û nêrît 4. exlaq

-rewiþta kurd xwî û xis-letên kesayeta kurdan

rewneq 1. îhtiþam 2. ka-wîtî 3. þemal û ronahî

rewneqdar 1. muhteþem2. kaw 3. biþemal û ronî-dar

rewþ 1. temtêl 2. werz 3.hal *“neyar bi rewþa ne-yêr nizane”

-rewþa awarte temtêla kune asayî ye

rewþen ronak rewþenî ronahî *“kincên

baþ, rewþeniya dinyayêne”

rewþenbîr ronakbîrrewt þiva dirêjrex 1. kêlek, alî, ta 2. tûþ-rex û çan derûdor-li rex û çanên xwe ni-

hêrtin li der û dora xwemêze kirin

rexne destnîþankirina þa-þiyan û dîyarkirina riyaçareserkirinê; tenqîd

-rexneya avaker rexneyaku ji bo baþkirina tem-têlê tê kirin

-rexneya kavilker rexne-ya ku bi mebesta aja-weyê tê kirin

rexnegir þarezayê rex-neyê

rexnegirî þarezatiya rex-neyê

rexne lê kirin/lê girtintenqîd kirin

rext fîþengdankreyîn/direye/bireye 1.

ewtîn 2. çeleçel kirin*“kûçik ji kî aliyî bitirse,wir de direye”

rez 1. bax 2. baxê tiriyan*“bihar û havînê rez, zi-vistanê jî pez”

rezalet rezîltîRezber meha nehemîn a

salnameya zayînîrezîl kesê ku karekî nebaþ

kiriye û rûmeta wî zedegirtiye

rezîl bûn li pêþberî xelqêbêrûmet û bêqedr bûn

rezîl kirin li pêþberî xelqêbêrûmet û bêqedr kirin

rezîltî rewþa ku kesê rezîlketiyê; riswatî

rezvan baxvanrezvanî baxvanîrê 1. cihê ku tê de karê

çûn û hatinê pêk tê 2. a-zîne 3. fesal 4. huner*“çiyayê bilind, bê berf ûrê nabin”

-rê dan destûr dan-bi rê ketin dest bi meþê

kirin; derketin seferê-bi rê ve birin îdare kirin-bi rê ve çûn meþînrêbaz 1. qayde 2. fesal 3.

azîneRêbendan meha yekemîn

a salnameya zayînîrêber serokê rêvebir; ser-

kêþ *“aqil, rêberê meri-van e“

rêberî rêzanî, serkêþîrêberî kirin serkêþî kirin,

rê nîþan danrêbir [I] rêber, rênîþandêr

*“texmîn rêbir e, aqilhakim e”

rêbir [II] eþqiyayê ku riyaxelqê dibire û wan di-þêlîne

rêbirî 1. serkêþî 2. eþqi-yatî

rê birîn li ser cihê çûn ha-tinê astengî çê kirin

rêbiwar rêwîrêbiwarî rêwîtî

339

rêbiwarî

340

rêç

rêç 1. þop 2. dewsa piyan-rêç gerandin þop geran-

din-rêç kirin li pey hev rêz

kirinrêçal jajîrêçalî xwarinên wek mast,

penîr, jajî û hwd; spîtahîrêder 1. kesê ku destûra

kirina kar û çalakiyekêdide 2. cih an jî riya der-ketinê

rêgeh [I] bihurgehrêgeh [II] guzergeha ge-

restêrkanrêgez 1. qayde 2. fesalrêgir rêbirrêhesin riya þemendefi-

ran a ji zamokan pêkhatîrêje 1. nisbeta hejmarî 2.

jê parçeyekrêjgeh 1. cih, ger an jî ça-

la ku av dirijê 2. þîp, þe-lale

rêjing 1. çeka ku fîþenganli pey hev davêje 2. qu-lik

rêjî kirin maliþtinrêjkar kesê ku tiþtan di

qaliban de ro dikerêjkarî karê di qaliban de

rokirina tiþtanrêjne taviya baranêrêjnebaran barana gur û

boþrêjîk çeka agirber a ku di-

kare li ser hev çendekguleyan biteqîne

rêkeft peymanrêkeftname metnê pey-

manêrêk û pêk 1. bipergal 2.

têkûzrêl daristan *"agir bigire

rêlê, ter û hiþk dê pêk vebiþewitin”

rênc jana masûlkeyan; xa-mî

rêncî rewþa jandana ma-sûlkeyan a ji ber westa-nê; xam

rêncî bûn (masûlke) ji berwestanê ajinîn; xam bûn

rêncî kirin masûlke biwestanê êþandin; xamkirin

rênîþandêr rêberrêpî xerc û mesrefa rêrêpîvan 1. qayde 2. meþrêsî xuroma girêdayî; balîrêstin/dirêse/birêse 1.

ta û bend hûnan 2. ta biteþiyê çêkirin *“gavadewlet birêse, ga golikêdadilêse”

rêþî bendên ku ji ber firê-ta tevnê mane û bi tiþtêhûnandî ve daliqî mane*“konê bê rêþî, ji konander e”

rêþ kirin darotinrêþte nifþrêtin/dirêje/birêje 1.

tiþtê avî belavî erdê kirin2. her çi hebe belavîerdê kirin *“ava miriyan,

merêje nava deriyan”rê û rêçik usûl û qayde-rê û rêçikên ayînî usûl

û qaydeyên pêkanîna î-badetan

rêv pirça berzikê-di çata rê de rêv rûçi-

kandin 1. di eþkeretiyêde karên þermê pêk anîn2. bêminet tevgerîn

rêvaz ribêsrêveber 1. desthilat 2. rê-

berê saziyekê-rêveberê pêwendiyan

kesê ku di sazî an jî dez-gekî de têkiliyan bi rê vedibe

rêveberî 1. desthilatdarî2. rêberî

-rêveberiya herêmî dest-hilatdariya di destê de-vereke welêt de

rêvin gemarrêvin bûn gemar bûnrêvin kirin gemar kirinrêwiþt 1. mîzac, xeyset,

xislet 2. serinc, taybet-mendî

rêwing rêwîrêwingî rêwîtîrêwî 1. misafir 2. mêvanê

rê *“bi þevê rêwiyê serêriyan, qeda li ber piyan”

rêwîtî misafirtîrêx gemara heywanan

*“golik diçin, rêxa xwe licem gayê mezin dikin”

rêxistin 1. tevger 2. sazî

rêxok 1. qûngemar 2.qûngincî

rêxokî rewþa îshalê ya kubergiriya wê dijwar e*“çêlekeke rêxokî, ga-ranê dilewitîne”

rêxole rodiya qalindrêxazî rêxokî *“çêleka

rêxazî, navê garanekî ga-ranê xera dike”

rêz [I] 1. dor 2. þîþtir 3.setra nivîsekê 4. çarînahelbestê

-rêz bûn ketin dû an jîkêleka hev

-rêz kirin dan pey an jîkêleka hev

rêz [II] 1. giramî, hurmet2. qedrdanî

-rêz girtin 1. giramî nî-þan dan, hurmet kirin 2.qedr dayîn

-rawestana rêzgirtinêtemtêla giramînîþanda-nê

rêzan 1. murþid, rêber 2.rênîþandêr

Rêzanan Rezberrêzbendî keyskirina mija-

ran li gorî rêbazekê; tes-nîf

rêzbend kirin senifan-din, ji hev deranîn, va-wêr kirin

rêzdar birêz, muhteremrêzepirtûk 1. çend pir-

tûkên di mijarekî de 2.çend pirtûkên heman

341

rêzepirtûk

342

rêzgir

nivîskarîrêzgir kesê ku giramiyê

digirerêzik 1. setra nivîsê 2. qa-

nûnrêzikþikên derveyî rayîþa

asayîrêzil zincîrrêziman (r) hemû rê û

rêçikên rastaxaftin ûrastnivîsandina zimane-kî

rêzimanî nivîsar û gotaraku li gorî rêçikên zimênhatiye derbirin

rêzikname zagon-namerêziman navê giþtî yê

hemû rê û rêçikên zima-nekî ye

rêzîn 1. di rêzê de 2. cu-reyekî solên erzan ên kupale û rencber pê dikin

rêz kirin 1. li pey hevdanîn 2. rêç kirin 3. ki-rin þîþtirê

rêzname nivîsara fermîya ku karê rewa yê en-dam û bernameyên herrêxistinekê tê de hatiyeçespandin

ribês cureyekî çêreya çêj-tirþ a ku terîterî tê xwa-rin

ricifandin/diricifîne/bi-ricifîne 1. lerizandin 2.hejandin

ricifîn/diricife/biricife1. lerizîn 2. hejîn

ricimandin/diricimîne/biricimîne 1. (zinakar)bi kevirkirinê kuþtin; ke-vir kirin 2. þermezar ki-rin

ricricîn/diricrice/biric-rice soromoro bûn

riçilandin/diriçilîne/bi-riçilîne xurekekî rehne-vîçkî çêkirin

riçilîn/diriçile/biriçilexurekekî rehnevîçkî çê-bûn

rifse erdê avî yê ku nedêm e

rih pirça rû *“aqil di seri-yan de ye, ne di rihan deye”

-rih berdan pirça rûyîdirêj kirin û kur nekirin

-rih kur kirin pirça rûyîtiraþ kirin

riha 1. rizgarî 2. felat 3.serfirazî

riha bûn 1. rizgar bûn 2.filitîn 3. serfiraz bûn

riha kirin 1. rizgar kirin2. filitandin 3. serfirazkirin

rihan cureyekî çêreyabêhnxweþ a ku tevî to-raq, penîr û xurekan di-kin

rihet aramdarrihet bûn arimînrihetî aramdarîrihet kirin 1. arimandin

2. jan birîn 3. bi dilê xwe

lê danrijandin/dirijîne/bi-

rijîne 1. rêtin 2. (tiþtênavî) herikandin, ro kirin

rijd îsrarrijd bûn bi îsrar bûnrijde riþterijdî rewþa îsrarkirinêrijîn/dirije/birije (tiþtên

avî) herikîn, ro bûnrijî [I] ariya tiþtên þewitîrijî [II] gerandina karekî ji

aliyê kesekî an jî sazi-yekî ve; rejî

rijî [III] 1. bêrûn 2. tisîrik 1. înad, engir 2. înk 3.

hêrs *"merivê aqilsivik,tu cara li neke rik"

-ji rikan ji ber înad û hêr-sê

rikane bi înadîrikdar 1. înkdar 2. engirî

3. hêrshatîrikeber 1. hevrik 2. rijd-

bûyîrikeberî 1. hevrikî 2. înk-

darîrikeh qefesa ku kewan di-

kinêrikêb zengiya zînê hes-

pan-rikêbî hev kirin êrîþî

hev kirinriko 1. înadkar, engirok

2. înkdar 3. hêrshatîrikrikîn/dirikrike/bi-

rikrike 1. ricifîn 2. le-rizîn

rim cureyekî lomê cengîyê berê ye; mizreq

rimandin/dirimîne/bi-rimîne herifandin

rimbaz þervanê ku lomêcengî bi kar tîne; mizreq-baz

rimj ewrrind 1. bedew 2. delalrindî 1. bedewî 2. delalîrinek amûreke paqijkirinê

ya ku bi serê wê ve por-çeyek heye û ji bo pirmebestan tê bikaranîn

ringering dengê lêxistinû qirçîniyê

ringering kirin qîrçeqîrçkirin

ripin 1. qevd, baq 2. gurzripinîn/diripine/biripi-

ne (giya û dar) rehênwî/wê pir û bi xurtî di er-dê de çûn *”giya, li serbinê xwe diripine”

riprût 1. bêkinc 2. bêdi-rav 3. bêgiya 4. bêgoþt

risas cureyekî madenan erisasî rengê gewr ê birqo-

nekrisil îsilrist 1. peywir 2. setra ni-

vîsê 3. werisê ku kincênþûþtî li serê tên raxistin

riste 1. hevok 2. pexþanabirêkûpêk

ristin/dirêse/birêserêstin

risti 1. stûvank, gerdenî

343

risti

344

rist kirin

2. helbestrist kirin li gorî rêgezekê

keys kirinriswa 1. rezîl 2. þerme-

zar 3. bêxîret *“ew kesêku di bin xwe re li kesanbinêre, ew tim rezîl ûriswa ye”

riswa bûn 1. rezîl bûn 2.þermezar bûn 3. bêxîretbûn

riswa kirin 1. rezîl kirin2. þermezar kirin 3. bê-xîret kirin

riswatî 1. rezîltî 2. þerme-zarî 3. bêxîretî

riþk hêkên spiyanriþkîn kesê ku spî û hêkên

spiyan ketine nav porêwî

riþk kirin spiyê hêk kirinriþte cureyekî xwarina ku

ji hevîrê wekî bendanqutkirî tê çêkirin; rijde

riþwet bertîlritam lîlritil mengiraniyeke bi qasî

heþt kîloyan eritl her du gunên nêrza-

yanritlo kesê ku gunên wî we-

rimîneritlo bûn gunikî bûnritloyî gunikîritimandin/diritimîne/

biritimîne 1. xitiman-din 2. tepisandin hev

ritimîn/diritime/biriti-

me 1. xitimîn 2. tepisînhev

riviþt netewe, nifþrivîn 1. alaf 2. holepîtikriwange 1. çepera nêrînê

2. tûþa mêþa çekekêrizandin/dirizîne/bi-

rizîne 1. peritandin 2.kevn kirin 3. terkî mi-rinê kirin

rizbe toqeya kemberêrizde menteþeya deriyan;

qulaberizgar 1. filitî 2. serfirazrizgar bûn 1. filitîn 2. ser-

firaz bûnrizgarî 1. felat 2. serfirazîrizgar kirin 1. serfiraz ki-

rin 2. riha kirinrizinde rizderiziyayî 1. peritî 2. kevn

*“dermanê diranê riz-yayî, kiþandin e”

rizîn/dirize/birize 1. pe-ritîn 2. kevn bûn

rîçal rehçikên dar û çêre-yê yên di bin erdê de

rîp 1. fêl, gilor 2. dek ûdolab

rîs tayê ji liva û hiriyê-rîs rêstin (bi teþiyê ji liva

û hiriyê) ta çêkirinrîþ kînor, kunêr-rîþê mirovxur þêrpence/

penceþêrrîtil pîne û potik; kincikrîtin/dirî/birî 1. (mirov)

gemar kirin, gû kirin 2.

(dewar) silepor kirin, rêxkirin 3. (çivîk) zîrç kirin4. (pez) biþkul kirin 5.(ker û hesp) ters kirin,terskul kirin 6. (se, gur,rovî û hwd) pîsî kirin*“aqile kurî, se tê de bi-rî”

-dûrî xwe rîtin bi quretîtev gerîn, xwe kizeve ki-rin

rîvele çermikê pir ziravikû tenik

ro roj *“kinca hevalan roû danek, hespa hevalanbez û meydanek”

robar çem, rûbarrodî doran, nûbar *“kula

sê, di rodiyê gur de ye”roj 1. 24 saetên demê 2.

demên ku tav tê de xuyadibe *“filan keso, çav liroja reþ e”

-bi roj wexta ku tav heyeû neçûye ava

-bi þev û roj bi sibeh ûêvarê

-roj dîtin 1. halxweþ bûn2. dewlemend bûn

rojane 1. heroj, hero 2.destheqa ku ji bo kedarojeke karkerekî tê dayîn3. karê ku her roj pêk tê

rojanî destheqa keda ro-jekê

rojava tûþa ku tav tê dediçe ava; xerb

rojavayî 1. kesê ku ji par-

zemîna ewropa û eme-rîkayê ye; xerbî

rojbaþ! beyanîbaþrojbend çerxa ku geres-

têrk û cismên esmanî êndin tê de digerin; rojgar

rojcebîn enîrojrojev bernameya wê rojêrojgar çerxa demêrojgeran gerestêrkrojgîn kesê ku tenê roja

ku tê de ye hesab dikerojhilat tûþa ku tav tê de

hiltê; þerq-rojhilata navîn der û do-

rên Mek, Medîne û Qud-sê

rojhilatî kesê ku ji par-zemîna asyayê ye; þerqî

rojimêr salnamerojing bixêrîrojik edeserojî ji berbangê hetanî

êvarê dûrketina ji xwa-rin, vexwarin û têkiliyazayendî; mang

-rojî girtin (ji berbangêheta mexrebê ji xwarin,vexwarin û têkilîdanînazayendî) dest berdan

rojname weþana rojaneya bûyeran

rojnameger kesê ku pîþe-ya wî rojnamegerî ye;rojnamevan

rojnamegerî pisporiyaweþanên demdiyar

rojnivîsk nivîsarên ku li

345

rojnivîsk

346

role

gorî mêjûyên pêkhatinawan hatine hûnandin

role zarokRom 1. kesê romayî 2. þe-

þerûtên niha li ser axaromayiyên berê rûdinin*“hukumdarê Romê, he-valê segan e”

Roma dûgeleke dîrokî yeû navenda wê li Ewro-payê bû

ron 1. birqonek 2. vekirî3. þil û avî 4. aþkera

ronahî þewq û þemala kutarîtiyê winda dike *“avronahî ye, ji avê metir-se”

ronak 1. birqonek 2. zelal3. rewþen

ronakbîr rewþenbîrrondik hêstirronî 1. beraq 2. rewþen 3.

cêreyan/gêrebaronîdar rewþenronyas cureyekî çêreya

ku jê boyax tê bidestxis-tin

rop dewleta romêropo romayîroqroqe lingdirêjroro 1. heroj 2. roj bi rojrovî [I] cureyekî hey-

wanên çolê ye û bi kone-tiya xwe ve navdar e*“navê gurgî derketiye,roviyî dinya xera kiriye”

rovî [II] rodî, doranrox xweliya hiþk

rozî rizqrubad nêrekewruh pifa ku li ber hemû gi-

yaneweran e û pê dijîn;giyan

ruhistîn melkemot (me-lekê mewtê ango mirinê);Ezraîl eleyhiselam

ruhvegerîn jîndarbûnapiþtî mirinê

rux ser û çavruxsar rûsar, xemsarrû 1. ser û çav 2. ser û sîçe

3. sikûm 4. dêm *“bilarûyê mirovî bêþê, lê zikêmirovî neêþê”

-rû jê badan jê çerixîn-rû spî bûn beraet kirin,

bêrî bûnrûbar ava ku di çeman de

dikiþe; robar-rûbarên seholîn çemên

qeþayîrûbalgeh pîneyê ku dikê-

þin ser balgehîrûber endazeya dirêjahî û

berahiya cihanrûbirtin/rûdibire/rûbi-

bire 1. hûrhûrî kirin 2.girnoz jê birin

rûçik sikûm, sîma *“nan,bi rûçikan tê xwarin”

rûçikandin/dirûçikîne/birûçikîne 1. pûrt jê ki-rin 2. verûtin 3. dest-verû kirin 4. þêlandin

rûçikîn/dirûçike/birû-çike 1. pûrt jê daweþîn

2. heriþînrûdan [I] bûyerrû dan [II] 1. qewimîn 2.

þûm kirin, nehs kirinrûdemî rojanerûgeh qiblerûgehnas amûra ku di

seynika wê de tîrkeyekemiqnatisî heye û her-dayîm cemsera bakurînîþan dide û pê îstiqa-met tên naskirin; qible-name

rûgerm xwîngerm, ser-germ

rûgeþ devbikenrûgêr nehs, þûmrûken 1. dilgeþ 2. xweþik

3. devbikenrûmet 1. þeref 2. giramî

3. hêjatî 4. rêz *“keçamalê bi rûmet e, karêwê bê minet e”

rûmetdar 1. biþeref 2. bi-heysiyet 3. hêja 4. birêz

rûn zêt, bizir, don-rûnê genî li ser nanê

xwe dîtin bi qezencekekirêt ve þa bûn û fortêxwe kirin

rûnas kesê ku pir caranhatiye dîtin û her kes qe-lafetê wî nas dike

rûnbirêjk 1. tawe 2. bo-çesêlîn

rûndank amana ku rûndikinê

rûnerm bêhnfireh

rûniþtin/rûdine/rûne1. daniþîn, nîþtin 2. niþ-tecih bûn

rûn kirin zêt kirin, bizirkirin

rûnpêj tawe, rûnbirêjkrûpel aliyekî kaxezê; sa-

hîfe, per-pergala rûpelan di mal-

perê de awayê ku berghatine amadekirin

rûpûþ her tiþtê ku rû ve-diþêre

rûreþ 1. þermezar 2. bê-heya 3. riyakar, durû 4.qelbezan

rûreþ bûn þermezar bûnrûreþî þermezarîrûreþ kirin þermezar ki-

rinrûro ruyê ku wekî kilora

rojê ye rûs rût û repalrûsar 1. rûtirþ 2. bêmizêc,

bêmehderûspî [I] 1. serek 2. zana

3. kemilîrûspî [II] 1. bêtawan 2.

xwedanrûmetrûspîtayî rûspîtîrûspîtî [I] 1. serwerî 2. za-

natî 3. kamilîrûspîtî [II] 1. bêtawanî 2.

birûmetî *“keça baþ, rû-spîtiya bavê xwe ye”

rût 1. repal, uryan 2. erdêvikvala 3. malketî

rût bûn 1. repal bûn 2.

347

rût bûn

348

rûtirþ

(erd) bêçêre bûn 3. îflaskirin

rûtirþ bêmirûz, pirçîrûtî hejarîrût kirin 1. kinc jê xistin

2. qalik jê qeþartin 3.þêlandin 4. di qimarê deher tiþt jê birin

rûv 1. rêv 2. navran, ber-zik

rûvî endamê ku gemara di

aþikê de dikêþe derveyîcendêk; rodî, doran

-rûviyê barik dorana zira-vik

rov pirça berzikê; rêvrûxandin/dirûxîne/bi-

rûxîne 1. hilweþandin2. texrîb kirin

rûxîn/dirûxe/birûxe 1.hilweþîn 2. xera bûn

s/S tîpa bîst û duyemîn aalfabeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wê di-ranî ye û awayê belav-bûna wê fîzek û hiþk e

sa sîbersabit 1. di cih de sekinî 2.

neguherbarsabit bûn 1. neleqîn 2.

neguherînsabit kirin 1. þidandin

2. qayîm kirinsabûn bûjena kefdar a ku

pê tiþt tên þûþtin-sabûna yekî kef nedan

bi kêrî têkilîdanînê neha-tin

sabûn kirin bi sabûnêþûþtin

sabûnpêj hilberînerê sa-bûnê *“lep qirêj, gep qi-rêj, nav danînê: sabûn-pêj”

sabûnpêjî karê hilberan-dina sabûnan

sabûnsaz sabûnpêjsade 1. tiþtê yekreng û

yekcure; xwerû 2. mute-wazî

sadetî 1. xwerûtî 2. mute-wazîtî

sadiq 1. rastgo 2. wefadarsadiq bûn 1. rast gotin 2.

bi wefa bûnsaet demjimêr, katjimêr-saet li ser yekî nehatin

girêdan zû biryara xweguherandin

safî 1. zelal 2. paqij *”tudilê safî bavêjî êgir, agirpê nakeve”

sakar sadesakarî sadetîsako kinceke zivistanî ya

stûr e û hetanî ser lingandadikeve

sal 12 meh an jî 365 roj*“arvanê salê, bi salê rediçe”

-sal heye duwazdehmeh e ew di wî halî deye (erênî û neyînî) ewkes salewext li ser he-man temtêlê ye

salane 1. her sal 2. ser-pêhatiya 365 rojên borî3. derameta ku di salekîde tê bidestxistin

salar serfermandarsalewext pêvajoya 365 ro-

jansalix dan 1. ragihandin 2.

349

S

350

salixgerî

agehî dansalixgerî 1. îstixbarat 2.

sîxurî, casûstîsalname teqwîmsalos kesê ku bi nebaþan

re radibe û rûdinesalroj salvegersalveger 1. fetla 365 ro-

jan 2. di roja qewimî debibîranîna bûyerê

salyad salvegersaman 1. milk 2. serwet

3. sermiyan 4. rastmalsana hêsansanahî hêsanîsanahî bûn hêsan bûnsanahî kirin hêsan kirinsapok pêlavên saqdirêjsaq di gore û solan de be-

þa ku li ser gêzikê dikevesaqdirêj gore û solên ku

hetanî bin çongan tên ki-þandin

sar 1. nizmbûna rêjeyagermê; serma, seqem 2.sur *“adar e serê sibe-han sar e, berê êvarêkûçik xwe didin ber qefadîwêr e”

sar bûn 1. (hewa) rêjeyagermê daketin 2. (giya-newer) ji tiþtekî vekiþîn

sar kirin 1. rêjeya germêdaxistin 2. sil kirin

sarinc saringsaring 1. bîrên di xilxile-

yên kiran de 2. ceme-dank

sarîc sarincsarûgerm 1. hênik 2. tîn-

þikestî, sêncdaketîsatandin/disatîne/bi-

satîne birinc ji qaþilê wîvejartin

satil 1. derdana avê yadev-vekirî; vêdrok 2.kod *“bîr bi satilan tijînabin”

satîre satoresator 1. kêra mezin 2. bi-

virê goþtîsatore 1. selemtî, olintî

2. bêkêr û bêkarsava zaroksavar genimê ku gir hati-

ye hêrandinsavaxane dezgehê amo-

jandin û sexbêriya zaro-kan

savêr çal an jî tasika ku avû dewê kûçikan berdi-dinê

-du segên ser savêrekîdu nebaþên ku di hemankirêtiyê de karbeþiyê di-kin

saw [I] 1. tirs, xof 2. deh-þet 3. qutaf

-saw bi ser ketin bayê tir-sê ketin zikan

saw [II] 1. texmîn 2. nî-gaþ, xeyal

sawîr 1. tirs, xof 2. dehþet3. qutaf

sawêr giyanewerê nîgaþîsawtehrî 1. sersar, xem-

351

sebaz

sar 2. bêkesayetsax 1. giyanewer 2. jîndar

3. bitendurist *“çiqassax bimînî, ewqas ecê-ban dibînî”

-sax bûn 1. pak bûn 2. bitendurist bûn *“sax di-bin þûna xenceran, paknabe dewsa xeberan”

-sax man 1. li ser qeyda ji-yanê man 2. ber xwe dan*“heta serî sax dimîne,qûn ecêban dibîne”

saxî tenduristî-saxiya te siheta te dixwa-

zimsax kirin jîndar kirinsaxte zir, sextesaye 1. xirabiya ji kirêtiya

yekî 2. qenciya ji kere-ma yekî 3. sîber

-di sayeya serê wî de 1.bi sedema wî (neyînî) 2.ji kerema wî (erênî)

sayî rewþa bêewriyê ya es-mên

sayîhiþk hiþkesayîsaz [I] 1. pergal 2. ahengsaz [II] karê amadesaz [III] jajelan, levenistansaz [IV] cureyekî amûrên

mûsîqayî yesaz bûn 1. çêbûn 2. biper-

gal bûn 3. sererast bûnsazdêran civata stranbê-

jansazgar 1. tiþtê xweþik 2.

ava ku vexwarina wê

xweþ esazî muesese-saziya karniþîniyê dez-

gehê mîrî yê ku kar ûbarê karniþînan bi rê vedibe

-saziyên mîrî saziyên ce-mawerî, mueseseyên ge-lemperî

-saziyên fermî muesese-yên resmî

saz kirin 1. çêkirin 2. bi-pergal kirin 3. sererastkirin

sazûman muesese, pergalse kûçik, seg *“here mêva-

niya guran, lê bê se me-çe”

seb bûjeneke tozkî û qa-yîm a ku bi avê tê rehn-kirin û li þûna heriyê diavahiyan de tê bikaranîn

-seb kirin bi sebê seyan-din an jî seb rijandin se-rê

seba 1. ji bo 2. sebaret bo*“ferman seba hêþtiranhat, rovî reviyan”

-seba kêçekê lihêfek þe-witandin da ku hêrs lêsar be ziyanên mezin bimalê xwe xistin

-seba quriþekî deh teqleavêtin ji bo berjewendi-yên erzan rûmeta xwe þi-kandin

sebaret sebasebaz cureyekî kûçikan e

352

sebî

sebî zaroksebîl [I] avadaniyên gelêrî

ên ku hinekan ji bo xêrêçêkirine; xeyrat

sebîl [II] darçixare, qelûnsebr 1. tebat 2. dilaramî

*“kesê ku jinekê bîne, di-vê an tûrek zêrê wî an jîbarek sebra wî hebe”

sebûn cureyekî bayê seh-rawî ye; semûn

secîh jîr û xwedanferasetsecîhî jîrtî û fehmatîsed 1. jimareya 100’î 2.

deh heb deh *“ne yek e,ne didu ne, hezarê bised hezaran e”

-ji sedê sed sedased-sedesed jimartin wekî

100-200-300 jimartinsedased bêkêmasî tema-

mê wê/wîsede sedsal, serdem, qirnsedem sebebsedrenc lîstikeke ku bi 16

keviran (þahek, þalyarek,heþt leþker, du keleh, duhesp û du fîl) û li serzevîneke çargoþe tê lîs-tin; kiþik

sedsal sede, qirn, serdemsedta 1. sedqat 2. jimarti-

na sedesedîsefandin/disefîne/bi-

sefîne 1. raparzandin,parzûn kirin 2. daweri-vandin

sefêk 1. gêjik, xêvik 2. dî-

niksefêktî 1. xêviktî 2. dînik-

tîsefêktî kirin wekî xêvik û

dînikan tev gerînsefîn/disefe/bisefe 1.

raparzîn, parzûn bûn 2.dawerivîn

seg sewalê kedîkirî yê jibo parastina mal û milkî;se, kûçik *“her seg, bidû merivan de nayê”

seganî kûçiktayî *“salêhere siltanî, mehê heremêvanî, rojê here li cihêseganî "

segavî cureyekî sewalênku li qeraxên avan dijî

segbaz hînkerê seganseglawî hespê ader, kihêlsegman nîþangirê ku mê-

þa xwe baþ îsabet dike segmasî masiyê herî me-

zin ê biguhansehek di giyaneweran de

þiyana naskirina tîn, çêj,bêhn, deng û rengan

seh kirin tê gihiþtin, ser-wext bûn

sehm tirs û xof, saw*“sehm hebe, erd girandibe”

sehol di bin bandora ser-mayê de rewþa ava hiþk-bûyî

-sehol bestin qeþa girtinSeholbendan Kelûya Ka-

rikê (21’ê Berfanbarê-

353

semt

20’ê Rêbendanê)sehra çola fireh û xewle

ya ku xweliya wê xîz esehrawî tiþtê têkildarî

sehrayêsekerat rewþa beriya mi-

rinê-ketin ber sekeratê nefe-

sên xwe yên dawî dansekihandin/disekihîne/

bisekihîne (diran) xidi-kandin/çirikandin

sekihîn/disekihe/bise-kihe (diran) xidikîn/çi-rikîn

sekinandin/disekinîne/bisekinîne 1. rawestan-din 2. aþt kirin

sekinîn/disekine/bise-kine 1. rawestîn 2. aþtbûn *“kevirên mezin, biyên biçûk disekinin”

sekitandin/disekitîne/bisekitîne mirar kirin

sekitîn/disekite/biseki-te (seg, beraz û hwd) mi-rar bûn

sekre tasa dêwsekû 1. rûniþtek 2. dik -sekûyê benderê qeraxa

avê ya ku keþtî dikarin lêbiêwirin

sel [I] zinarsel [II] selikselef deyn *“ê xwarî telef

e, ê dayî selef e”selemêþk selika ku mê-

þên hingivî tê de hingi-

vên xwe dihêlinselemtî bêkar û xemsar selexane 1. cihê ku ajal lê

tên serjêkirin û kelepîçekirin 2. teral

selêfk qulên ku di bin dî-waran de vedidin da kuava baranê di hewþê degol nebe

selik 1. amana ku ji cîl, le-ven û guliyan tê hûnan;zembîl 2. çapûk *“berx,heta hetayî di bin selikêde namîne”

selixandin/diselixîne/biselixîne gurandin

selmandin/diselmîne/biselmîne îsbat kirin

sema 1. govend, aheng 2.reqs

semajen kes a ku pisporahunerên reqsê ye

semanek sewaleke bibaskû boçdirêj a ku diþibihemirîþkê û goþtê wê gi-ranbiha ye

semax qalkirina hesinî bitîn û þilahiyê

seme ebter, xêvik seme bûn gêjovêjo bûn seme kirin serî lê dewi-

xandinsemer keriyek pezê ku ji

sed hebî pêk têsemêþ cureyekî mêþên ku

havînan bi kûçikan dedikevin

semt îhtiyat

-bisemt biîhtiyat-bêsemt bêîhtiyatsemûn sebûnsemyan xwedan, sexbêrsenc striyên dara sincikêsendirîk darbestsendox standî, kiriyarseng 1. giranî 2. kevirsengandin/disengîne/

bisengîne giraniya tiþ-tekî pîvan

senger dîwarê parastinê;kozik, qelaçe

-sengera cengî di þerande çalên ku ji bo paras-tinê tên kolan

sengergeh cihê ku sengerlê hatine kolan

sengîn giransenîmenî tiþtê seyr û deg-

me *”senîmenî, mastêtirþ û dewê genî, tu bixwe lêbok î, hêjta bi xel-qê dikenî”

senît bûjeneke zer a kumêþên hingivî ji nav xe-leqên zikên xwe derdi-xin û pê kewareyên xweava dikin

sepandin/disepîne/bi-sepîne 1. pê dan kirin2. lê dan tetbîq kirin

sepêþî semêþ, mêþesesepîtk arîk, asraqseqa [I] 1. çawaniya rêje-

ya germ û sermayê 2. fe-za

seqa [II] karê xarkirin û

tûjkirinê *“seqa, li gorîheqan”

seqa kirin 1. xar kirin 2.tûj kirin

seqem 1. sermaya dijwar2. perat

seqet kêmlebatseqet bûn kêmlebat bûnseqetî rewþa kêmlebatiyêseqet kirin kêmlebat ki-

rinser [I] jor, aliyê jorê, fêz

*”li ser berekê pan im,ne ji wan im, ne li wanim”

-ser û binê bûyerê hemûgir û hûrên rûdanekê

-bi ser de çûn 1. dan pey2. pê de çûn 3. lê hilatin

-bi ser de girtin êrîþ kirin-bi ser de hatin rastî ha-

tin-li ser boça xwe þîn bû-

yîn di temenekî bihurîde wekî ciwanan tev ge-rîn

-li ser boçika xwe rûniþ-tin di karê kirêt de bi serneketin û wekî kûçikekîpîr bi ser dêla xwe de ke-tin

ser [II] 1. di lêþ de kuloxêku çav, guh, dev û mêjîtê de bicihkirî ne *”se-riyî gote ezmanî, heta tuli min xudan î, xweþînagêhêje giyanî” 2. jistûyî heta lûtkeya bejnê

354

semûn

355

serbixwe

*”serê keçelan, dikevinpaxilên gerdenzeran”

-ser û pê endamên ku jêkelepaçe çedibe; seqetat

-ser berdan azad kirinser [III] cihê bilind, lûtkeser [IV] mezin, serwer

*“serê ku were birîn,nayê kirîn”

ser [V] destpêk-serê sibehê destpêka ro-

jêsera avahiyên bi debdebe

yên ku mîr û serok tê dedijîn

serad bêjinga ku gir lê di-ke; karmax

serane di rêvebiriya îsla-mî de diravê ku ji ehliki-tabê tê standin; cizye

seranser ji vî serî bigireheta serê din

-seranserî welêt li her de-ra niþtimanê

seraþpêj xurekpêjê sere-ke

serata 1. serê pêþîn 2.bermaya diravên gir

seratayî pêþîn, yekemînserbajar payetextserban serê xênî *“ser-

ban qul e, binban þil e” serbar 1. barikekî biçûk ê

ku datînin ser piþta hey-wana barkirî 2. di malêda ji hemûyan hêjatir ûrêzdartir *“bar merivannakuje, serbar merivan

dikuje”serbarî 1. giraniya ser gi-

raniyê 2. xeyd-serbarî vê yekê ji vê hin-

dê wêdetirserbarî lê kirin 1. bûn gi-

raniya ser giraniyê 2.bûn xeyd û ketin stûyêyekî

serbask 1. riya ku li sergir an jî çiyan re derbasdibe 2. serê qelûnê

serbaz leþkerê payedarserbazî endamtiya paye-

dar a artêþa bipergalserberedayî 1. bêxwedî

2. sewala bêgem û bê-kap

serberz birûmet û serbi-lind

serbest 1. rizgarbûyî 2. a-zad

-serbest berdan 1. azadkirin 2. ji qedexeyan riz-gar kirin

serbestî 1. rizgarî 2. a-zadî

serbêrî berpirsa bêrîva-nan

serbijîþk 1. tebîbê sere2. serokê hekîman

serbilind birûmet, biþerefserbilindî serfirazîserbir 1. stûbir, celad 2.

mêrkujser birîn ser jê kirinserbixwe xwemuxtar, xwe-

bijartî

serborî serpêhatîsercem 1. gujim, hemû,

giþt 2. yekpare 3. tev ser çemandin ser tewan-

dinserçemk serê rêza goven-

dê-serçemk girtin sergo-

vendî kirinserçimk serê tiliyên piyan-bi serçimkan bi rê ve

çûn nermînka û bi serêtiliyan meþîn

serçok/serçong movikaku hestiyê hêt û çîpê di-gihêjîne hev

serdab neqeb, qul, kunserdan ziyaretserdanpê ji sêrî heta pi-

yan; seranserserdar serokserdarî seroktîserde pêlekanserdem heyam, çax-serdema kevirîn di þa-

ristaniyekê de heyamênku alav û amanên kevi-rîn dihatin bikaranîn

-serdema raperînê di þa-ristaniyekê de heyamênku þoreþên dijî zordes-tiyê mohra xwe lê xistine

-serdema ronahiyê di þa-ristaniyekê de heya-mêndestpêka rewþen-bîriyê

-serdemên zêrîn di þaris-taniyekê de heyamên kupêþketin tê de gihiþtiye

asta hera bilindserdest 1. desthilat 2. bi-

bandor *“bindest û ser-dest, nabin yek dest”

serdest bûn desthilatbûn

serdeste di artêþê de fer-mandarê desteyeke ji 12kesan pêkhatî

serdestî desthilatîserdilk delaliyê malê; e-

zîzserdozger serekê qaziyansere 1. xeraca bi gef û gu-

rê; fidye 2. navsaleserederî pêkanîn û qe-

dandin-serederî pê re derxistin

1. pêk anîn û qedandin2. pê bûn

serek 1. serwer, serok 2.rêber

sereke tiþtê ku girîngiyawî di asta yekemîn de ye

serenav navê taybet ê kutenê ji bo kesekî an jî tiþ-tekî tê hildan

serencam 1. dawî 2. aqi-bet 3. kutahî

-serencama berhevxis-tinê yekûna hejmarênku hatine derbdanê

-serencama dabeþkirinêyekûna hejmarên ku lihev hatine parvekirin

-serencama derxistinêyekûna hejmarên ku jihev hatine derxistin

356

serborî

357

serhevraz

-serencama komasiyêyekûna hesabekî

sererast 1. bipergal 2.wekî ku pêwist e

sererast bûn 1. rast gerîn2. çêbûn 3. durist bûn

sererast kirin 1. tehqîqkirin 2. durist kirin 3.rast gerandin

serêþ êþ û jana ku di serîde pêk tê

serêþî 1. nexweþiya êþaseriyan 2. arîþe

serfermandar di artêþêde fermandarê herî pa-yedar

serfiraz 1. rizgar 2. ser-berz, serbilind

serfirazî 1. rizgarî 2. ser-bilindî 3. serkeftin

sergamêþ dijûna ji bo ke-sê sermezin

serger rastahiya li serê bi-lindahiyekê *“mêrê çêserger e, mêrê nebaþbinger e”

sergerdan 1. serek, ser-pêþsen 2. betevala, bê-hemal 3. þepirze

sergerdan kirin bêsex-bêr kirin, beredayî ber-dan

sergerm 1. bicoþ 2. rû-geþ

sergermî 1. coþî 2. rûgeþîsergevez kesê ku baweri-

ya xwe bi xwe tîne û jiber kiryarên xwe þanaz e

sergêj 1. sersar, xêvik 2.sefêk

sergihayî 1. bidawîbûyî2. (ji aliyê hiþmendiyêve) stewî

sergihayî bûn 1. bi dawîbûn 2. fêm kirin

sergihayî kirin 1. bi dawîkirin 2. dan fêmkirin

sergîfk sergosergîn 1. kerme 2. peyn

*“dilê þivên kete ketesergînekî, heft salan ewdi tûrikê xwe de gerand”

sergo cihê ku zibilêdavêjinê; kaj *“gund, nebê sergo ye”

sergotar navnîþanên pê-þîn ên destpêka gotarekê

sergovend govendkêþêku dîlanê digerîne *“digovenda cahilan de, ser-govend xuya nabin“

serhed tixûbserhejhejok 1. kesê ku

serê li wî aliyî û li vî aliyîdileqe 2. kesê temenbi-hurî *”zivistanê, serhej-hejok çêtir e ji dûvhej-hejokî”

serheng di artêþê de pa-yeya fermandarê henge-ke leþkerî

serhevde 1. teral 2. eybakesekî ya ku hinek dika-rin bidin rûyê merivekîwî; pozdaxî

serhevraz ber bi jor *“a-

va xurtan, serhevraz e” serhewa meqameke kila-

man a dirêj û bi þewat e,dûrik

serhildan îsyanserhildêr kesê ku li ber

pergalekî radibe; îsyan-kar

serhiþk 1. înkdar, engirî2. serkevir

serhiþkî heterseridîn/diseride/biseri-

de behîn, stewîn, zerbûn, gihiþtin

serik 1. serê biçûk 2. serêçêreyên wekî pîvaz, sîr ûsêva binerdî 3. dervank

serinc 1. bal 2. taybet-mendî

-serinc rakêþan bal ki-þandin

serincrakêþ balkêþseriþte 1. berate 2. ela-

metserî 1. nik, nikil 2. qaf

*“jin dimire, serî li mêrdigere”

-serî lê dan daxwaz kirin,muracaet kirin

-serî lê gerandin 1. gê-jomêjo kirin 2. bilandin

ser jê kirin 1. serî qut ki-rin 2. kuþtin

serjimar gelhe, nifûsserjimara giþtî gelheya

seranserî welatekîserjinik kesê ku bi karên

jinan radibe an jî xebera

jinan dike; serpîrekserkan di artêþê de serba-

zê ku perwerdehiya leþ-kerî ya bilind kuta kiriye

serkanî navenda ku av jêdizê, çavkanî

serkantî di artêþê de des-teya serbazên payebi-lind

-serkantiya giþtî saziyaku serfermandariya artê-þê digerîne

serkar rêvebirê dezgeh,kargeh, sazî hwd

serkarî 1. desteya rêvebi-ran 2. avahiya rêvebiri-yê

serkeftin 1. jêhati 2. jîrî3. zîrekî

serkeftî 1. jêhatî 2. jîr 3.zîrek

serkêþ rêber, pêþengserkêþî rêberî, pêþengîserkêþî 1. pêþî kiþandin

2. rêberî kirin 3. serwerîkirin

serkol serqotserkolî serqotîserkut tiþtê ko û netûjserkut bûn 1. winda û ne-

pen bûn 2. tepeser bûn,çewsîn

serkut kirin 1. tepeser ki-rin, çewsandin 2. veþar-tin

serleþker fermandarê des-teyeke leþkerî

serliq di artêþê de payeya

358

serhewa

359

serperiþt

fermandarê liqeke leþ-kerî

serma hewaya sar; seqem*“sar û serma ye, potik

bav û bira ye” -serma girtin/xwarin ze-

kemî bûn, bi çilmasiyêketin

sermal pêçeya ku li sêrîtê pêçan

sermaye mal û milkê kudi destê mirovî de heye

sermayedar xwedî-rast-mal

sermayedarî pergala kuxwedan-rastmal tê dedesthilat in

sermedî 1. ebedî 2. heta-hetayê

sermest 1. serxweþ 2. e-yaþ, meyxur 3. gêj

sermest bûn 1. serxweþbûn 2. hay ji xwe neman3. gêjovêjo bûn

sermestî 1. serxweþî 2.meyxurî 3. gêjtî

sermeþq nimûne, mînaksermil 1. serkulang 2. di

kincan de beþa ku dike-ve ser milan û di hinande hinekî stûr e

sermiyan 1. dewlemendî2. rastmal *“aqil pir ser-miyan e, ne karê meri-van giþkan e”

sermiyandar dewlemen-dê xwedî-rastmal

sername sernav

sernav peyv an jî hevokênku mijara nivîsekê dini-mînin

sernerm 1. awirþikestî 2.bêhnfireh

sernewq 1. rezîl 2. rûreþserniþîv serberjêrsernivîsar nîvîsara sere-

ke ya ku sernivîskar din-vîse

sernivîskar serokê nivîs-karên kovar û rojname-yan

sernixûn serniþîvsernûçe xebera serekesernûser sernivîskarserobino 1. tevlihevî 2.

alozserok kesê ku bi rêvebiri-

ya deste, dezgeh, partî,welat û hwd radibe; rê-ber, serkêþ

serokatî 1. serwerî, dest-hilatî 2. rêberî

serokomar reîsê cumhû-riyetê

serokwezîr reîsê wezare-tan

serpel di artêþê de payeyafermandarê peleke leþ-kerî

serpene keteber, bêpergalserpene kirin 1. keteber

û bê pergal tevgerîn 2.(kar) birêkûpêkî nekirin

serperiþt peywirdarê kurêvebiran teftîþ dike; mi-fetiþ

serperî 1. seroka cinan2. periya zeryayî

serpêhatî macera, serborîserpiyan kar û barên ku

bêyî dezgehekî rûniþtî têpêkanîn

-bazirganiya li ser piyandanûstandinên ku der-veyî firoþgehan û li serêkolanan tê pêkanîn

-xwarinên serpiyan xwa-rinên ku zû dipijin

serpî/serpîl sermil, ku-lang

serpîrek serjinikserpopil serê her tiþtê ku

wekî derzîreqê yeserpûþ hemû cureyên ku-

m an jî mêzerên seriyanserqot kesê ku tiþtek ne-

daye serê xwe;servekirîsersabûn kirin xapandinsersal 1. vegera serê salê,

yekê meha yekemîn asalnameyê 2. nûroj

sersar kêmbihîstyarsersarî kêmbihîstyarîsersarî kirin li þîretan

guhdarî nekirinsersax kesê bê arîþe û kê-

masîsersaxî ji xizmên miriyan

re hedar û ji miriyan re jîrehmet xwestin; serxwe-þî

sersaxî jê re xwastin jimalbata miriyan re go-tin: “serê we sax be”

serþok cihê ku lê serî têþûþtin

sertar gupika çiyê; qot sertaser seransersertilî serê tiliyansertiraþ kesê ku pîþeyê wî

kurtisandina poran esertiraþî karê kurtisandi-

na poransertiraþxane cihê ku mi-

rov lê porê xwe dide kur-tisandin

sertîr serê guhênsertît di artêþê de ferman-

darê ku payeya wî dinavbera serhengî û ser-lîwatiyê de ye

serwer 1. desthilat 2. se-rok 3. rêvebir

serwerî 1. desthilatî 2. se-rokatiya wezaretan 3.rêvebiriya karekî *“bêserwerî, girara piran na-kele”

serwext 1. zana 2. hiþyar3. hiþmend

serwext bûn 1. sergihayîbûn 2. hiþyar bûn

serwext kirin 1. sergiha-yî kirin, îqna kirin 2. hiþ-yar kirin

serxur bêyom, bêpêpalserxwe xweþ û gihan, jîr û

li ser piyanserxwebûn [I] 1. xoybûn,

xwebixwetî 2. felat 3.rizgarî

ser xwe bûn [II] xweþ û

360

serperî

361

sewnês

gihan bûn, jîr û li ser pi-yan bûn

serxweþ 1. sermest 2. e-yaþ 3. meyxur 4. eraq-xur *“axa xurt be, xulamserxweþ digerin”

sersil rêzehestiyên piþtêyên ku ser û lingan bihev ve girêdidin

serxweþ bûn 1. sermestbûn *“beq, bi avê serx-weþ dibe”

serxweþî [I] sermestîserxweþî [II] sersaxîserzelût qafkeçelsetimîn/disetime/bise-

time pê li tiþtekî alîn ûlli erdê ketin; tehisîn

sevî selikeke mezin û kûra ku mêweyan dikinê ûdidine ser piþta sewalan

sewa sebasewal heywan, ajalsewda evînsewdal aqil, hiþsewdaser evîndarsewgirandin/disewgirî-

ne/bisewgirîne 1. mî-soger kirin 2. bîme kirin

sewl [I] kulîlkek esewl [II] bêrika kelekva-

nan-sewl dan (bi bêrikên ke-

lekvaniyê) hewl dansews sehmsewt deng-sewtek li erdê yek li es-

mên bûn ji ber êþ û ta-

janan qareqar kirin-ji sewt ketin 1. lap wes-

tîn 2. ji ber qîrînê êdîdeng jê derneketin

sewtsewtok çelçeloksewz kesksewzî 1. keskahî 2. (çi pi-

jandî çi nepijî) hemû be-rên bîstanan, çêre û pim-parên ku tên xwarin

sexbêr xwedî *“her canek,di dilê sexbêrê xwe desiltanek e”

sexbêrî 1. xwedîtî 2. xwe-malî, hemalî

sexbêrî kirin 1. xwedîtîlê kirin 2. bêhemal ne-hiþtin

sexbêrvan kesê ku çavdê-riya zarok, mal an jî se-walan dike

sext 1. dijwar, tund 2. þi-diyayî, muhkem

sexte karê nerewa û tiþtênedurist; beqem, qulebî

sextiyan çermê stûrsexele berx û karên vi-

ringîsewad hunera xwendin û

nivîsandinê-xwedî-sewad bûn bi hu-

nera xwendin û nivîsan-dinê beled bûn

sewal heywan, ajalsewalvan ajalvansewalvanî ajalvanîsewt deng, awazsewnês çilmasa kûçikan

sewnêsî kûçikê bahorîseya rûkiþandina dîwaranseyandin/diseyîne/bi-

seyîne rûyê dîwer biherî an ji kilsê û hwd be-tankirin

seyd nêçîr *“ling li qeydê,çav li seydê”

seyda 1. zana 2. alim 3.mela

seydvan nêçîrvanseylav 1. lehiyên ava gur

2. ava gumrah a piþtî ba-raneke boþ

seylax di qeraxên avan deerdê bi xîz

seynik di saet û qiblena-meyan de çembera kuhejmar û nîþanên dem ûaliyan nîþan dide

seyr ecêb, xerîbseyran geþt û gerseyrangeh cihê ku ji bo

geþt û gerê munasib eseyranî kesên ku diçine

geþt û gerê; geþtiyarseyrek/seyrnîþan pirs-

nîþan, /?/seza [I] 1. þerm, eyb 2. ne-

baþîseza [II] layîq-sezayî pesndanê layîqî

padanê seza [III] tola qanûnî ya li

hemberî her gunehek ankarekî nerewa û nedu-rist; ceza

-sezaya laþî cezayê be-

denîseza kirin ceza kirinsê 1. hejmara beriya çaran

û piþtî diduyan 2. jima-reya 3’yan *“sê teres he-ne li gund: kalê jinrind,feqîrê bêvilbilind, mêva-nê mal di gund”

-sê kevirê wê dan bersêrî jin bêveger berdan

sêbare sê caransêbare bûn sê caran rû-

dansêbare kirin sê caran go-

tin an jî kirinsêdar 1. sê darên ku se-

rên wan bi hev ve girêdi-din û meþkê tê de dikên2. sê darên ku serên wanbi hev ve girêdidin û ta-wanbaran tê de bi dar vedikin

sêdîmenî tiþtê ku berahî,dirêjahî û kûrahiya wîheye

sêgoþe þeklê ku li ser sêçiman ava bûye

sêguh sêtilî, þenesêk ava tirþsêl alava hesinî û gilover a

ku nan li serê tê pehtin*“hem nanê ser sêlê ye,hem jî teniya binê be-roþê”

sêlik 1. sêla biçûk 2. bûje-neke lek a gilover e;deng, reng û bername liser tên tomarkirin

362

sewnêsî

363

sifir

sêlav seylav *“sêlav hertim bi xwe re qurmannayne”

sênc 1. tîn 2. heraret 3.þkênc û jan

sênex bendê ku ji sê ben-dên zirav hatiye ristin

sênî berkeþsêpî sêdarsêr kirin 1. temaþe kirin

2. mêze kirinsêsibeh piþtî sê rojanSêþem roja çaremîn a hef-

teyîsêta 1. ji sê bendan pêk-

hatî 2. ji sê taqan pêk-hatî

sêtîr cureyekî tifingênkevn e

sêv cureyekî mêweyan e*“heta ku sêv bi darê vebe, dê her kes keviranbavêjê”

sêvaxîn cureyekî sewzi-yên ku wekî kartolan dibin erdê de hêþîn dibe

sêvik movika ku hestiyêlingan bi sersilê ve girê-dide

sêwak 1. sersar 2. betal3. revo

sêwirandin/disêwirîne/bisêwirîne 1. xeyal ki-rin 2. þayese kirin 3. aþtkirin

sêwirîn/disêwire/bisê-re 1. þayese bûn 2. aþtbûn 3. qiriyan

sêwî bêdê, dêmirî *“berxêsêwî, beran jê dernayê”

-sêwiyê binçengþewitîxizan û jarê eks û nehs

-sêwî man bêdê man, dêlê mirin

sêwîxane saziya ku sex-bêriya zarokên dêmirî ûbêxwedî dike

sêyek ji sê paran parek,1/3

sêzdeh 1. hejmara beriyaçardehan û piþtî duwaz-dehan 2. jimareya 13’an

sêzdehem(-în) di rêzasêzdehan de

Sibat meha reþemiyê *“si-bat tiro-viro, adar mabîst û du ro”

sibe sibeh *“sibe tê, xêr jîpê re”

sibeh 1. destpêka rojê 2.dîtira rojê *“keça bê bavû dê, êvarê diçe û si-behê tê”

-sibeh lê pag bûn gihiþ-tin sibehê

sibetir dusibesicade tiþtê paqij ê ku

nimêj li serê durist e-sicadeya xwe li dojehê

raxistin îmana xwe a-vêtin

sicûr þewateya ku pê êgirdadidin; ardef *“beriyasicûrê xwe davê tenûrê”

sifir [I] kanzayê mîsêsifir [II] 1. net, netêw, nîn,

(0) 2. hîç, ne tu tiþtsifirne sîvandersifre mase, pîne û tiþtên

din ên ku ji bo xwarinêtên raxistin *“dil ne sif-re ye ku li ber her kesîvekî”

-sifre danîn xwarin danînsift tiþtê tîr û hasilbuyî an

jî vepesirîsiftî rewþa tîrbûn, hasil-

bûn û vepesirîna bûje-nan

sih [I] cihê ku tav jê nagi-re *“ma kes nikare bibê-je ku siha te xwar e?”

sih [II] 1. sê heb deh 2. ji-mareya 30’î

sihik ava tiriyan a hilatî ûbi emadê xwe tirþbûyî;sirke

sihin rewþa þaþopaþobû-nê; heys û beys

sihirandin/disihirîne/bisihirîne 1. gayîn 2.hiltirandin, tecawuz ki-rin

sihirîn/disihire/bisihi-re 1. hatin gayîn 2. tûþîtecawuzkirinê hatin

sik kirêt û menfûrsikil xweliya argonî ya ku

tê de parçeyên êgir ma-ne

sikir benda avê *“av, ji se-rê sikirê de ziwa dibe”

sikûm rû, çehre, sîmasikûmreþ bêyom, bêpê-

palsil [I] çileksil [II] gemara dewêr a ron-sil kirin (dewar) rîtinsil [III] 1. zûxeydok 2. ke-

sê ku ji tiþtinan aciz dibe-sil bûn 1. zû bi zû xeyi-

dîn 2. ji tiþtinan acizbûn

-sil kirin 1. rarûyî yekî ke-tin 2. tiþtê ku jê aciz di-be lê nîþan dan *“jinê dilkir, mêrê xwe sil kir”

silal serbansilamet 1. bêzede 2. bê-

belasilav selam, pate *“silav li

miyan e, ne li rûyan e”-silav dayîn selam dayîn,

pate lê dayîn-silav kirin selam kirin,

pate lê dayîn-silav lê kirin selam jê re

þandinsilavî îhtiram û xweþha-

tinî-çûn silaviyê çûn serdana

yekî û giramî jê re girtinsildank berkurksilek çileksilekî çilekîsilekî kirin çilekî kirinsilepor komek gemara de-

wêr a rehnsilikandin/disilikîne/bi-

silikîne 1. rarûyî yekîketin 2. tiþtê ku jê acizdibe lê nîþan dan û ew

364

sifirne

365

simsik

dan revandin 3. heywantirsandin û dan revandin

silikîn/disilike/bisilike1. bertek nîþan dan 2.zû xeyidîn 3. (sewal) tir-sîn û revîn

silim pêlekan, pêpelûksilîng amûra ku barên gi-

ran ji cihekî neqlî cihekîdin dike

silq cureyekî sewziyên kujê þekir tê bidestxistin ûpijandî jî tê xwarin

silqî saye-silqiyî serê te (neyînî û

erênî) bi sayeya te desilsilok kesê ku zû bi zû

dixeyide û tengezar dibesiltan 1. desthilat, hukim-

dar 2. serwext û jêhatî*“siltik hatin bûn û sil-tan, pêlik danîn û çûnesmanan”

silûk 1. înziwa 2. ( ji bo kurewanpakiyê pêk bî-nin)tenêtiya sofiyan

-ketin silûkê 1. derketinînziwayê 2. (ji bo paqiji-ya derûnî) xwe tenê hiþ-tin

sim piyên ajalan *“çavênalbendan li simên hes-pan e”

simandin/disimîne/bi-simîne qul kirin, simi-tandin

simarte bûjeneke girtik-girtî ya ku pê girnoz tên

jêbirinsimbêl pirça ku li ser

lêvan û bin bêfila mêranû hin sewalên nêr hêþîndibe *“dilî bide ber di-lan, gulê bide ber sim-bêlan”

-simbêl tê de badan dixwarina xweþ de kêf ki-rin

simbêlboq simbêlpoþesimbêlçixt kesê ku sim-

bêlên wî badayî û ser-tûj in

simbêlpoþe kesê ku pir-ça simbêlên wî boþ ûdirêj e

simbil di zêd de seriyê kudan tê de ne

sime çatkêþsimil simbilsimitandin/disimitîne/

bisimitîne qul kirin, si-mandin

simitîn/disimite/bisi-mite qul bûn, simîn

simîn/disime/bisimequl bûn, simitîn

simkot tasika vexwarinêya biçembil; þerbik

simok alava qulkirinê; mi-qar, metqeb

simtiraþ nalbendsimolek sewaleke boçdi-

rêj û biçûk a ku bi lezhildikiþe daran û ji bin-deqan pir hez dike

simsik çilek, silek

simt lûtke, zîrwesimûçk serê tiliyên piyan-bi serê simûçkan me-

þîn 1. pir bi baldarî me-þîn 2. li ser hêkan meþîn

sinaet pîþe *“sinaet çeke, di berîka xwe ke, tehewce dît dêrî veke”

sinarîn/disinêre/bisi-nêre rexne kirin

sinc [I] 1. exlaq, xislet 2.taybetmendî

sinc [II] 1. germahî, tîn 2.jana birînê 3. heraretabûyerê

sincan xwedanrewiþtsincaq 1. derziyeke ba-

dayî ya ku pê devê be-rîkan û bestina du pîne-yan tê bikaranîn; þewk2. hilçoyê çeqelkî 3.þewka masîgiran

sincirandin/disincirîne/bisincirîne 1. agir geþkirin, sor kirin 2. coþî ûperoþiya bûyerê zêde ki-rin

sincirîn/disincire/bi-sincire 1. agir geþ bûn,sor bûn 2. coþî û peroþi-ya bûyerê zêde bûn

sincîd 1. cureyekî daran e2. berên dara sincîdê

sindan amûreke hesinî yaku tiþtên hesinî li serêtên kutan

sindif pozmika devê hey-wanan

sindirîk sindoqeke taybeta ku miriyan dikinê

sindî cureyekî mêweyênku diþibihine porteqalanû çêja wan tehlovanckîye

sindoq qutiya ku kel ûmel tê de tên parastin

sinet 1. kirinên Cn. Pê-xember ‘eleyhiselam 2.(li cem cihû û misilma-nan) qutkirina çêrmikê liser endamê zayendî yêmêran *“þêwr, sinet e”

sinet kirin (li cem cihû ûmisilmanan) çêrmikê liser endamê zayendî yêmêran qut kirin *”gavadîn sinet bikin, ji bin-çirkê ve qut dikin”

sinêde 1. bi ser re 2. karêsixtopixto 3. tenîsk

-gule bi sinêde lê ketingule spîldaxkî bi ser rederbas bûn

sinêle 1. temenê di nav-bera zaroktî û mezin-bûnê de 2. nîvmêr, jin-kok

sing 1. çoyê stûr û dirêj2. endamê zayendî yênêrzayan *“derziya diçavê xelqê de dibînê, lêsingê di çavê xwe denabîne”

-sing di ber de kutan 1.zina kirin 2. tecawuz ki-rin 3. gayîn *“tar tara wê

366

simt

367

sitem

bû, heta ku bêbavekîsingek di ber de kuta”

singîr qamûþ an jî darike-kî zirav ê ku pê qirtik ûpûrtên zêde ji rîsê nû-ristî tê veqetandin

singîr kirin rîsê nûristî jiqirtik û pûrtên zêde pa-qij kirin

singo di cenga rû bi rû dekêra ku bi ser lûleya ti-fingê ve dikin

sinik cureyekî bihukên kuziyanê dide zadî

sinix riswasinix bûn riswa bûnsiparte/sipartek 1. pey-

wira taybet 2. emanetsipartin/dispêre/bis-

pêre 1. emanet kirin 2.teslîm kirin

sipsax li ser xwe û ne mirîsiqa hesansiqa kirin bi hesanê tûj

kirinsir raz, bîs *”dixwazî sira

xwe ji dujminê xwe ve-þêrî, ji dostên xwe renebêje”

sirêþ bûjena ku tiþtan bihev ve dizeliqîne

siriþk rondiksirke [I] sing û hesinê ku

kapên sewalan davêjinêsirke [II] ava tiriyên gu-

vaþtî-sirke kirin ava tiriyên

guvaþti bi ser de rijandin

sirnî parçeyê ku davêjinnavbera du tayeyan

sirsûm alaveke darînî anjî ji hesinekî tenik e û liþûna kilmeþkê bi kartînin

siruþt 1. xweza 2. fitretsiruþtî 1. xwezayî 2. fitrîsirûd neþîd, marþ-sirûda neteweyî neþî-

da/marþa dewletekî-sirûdên leþkerî marþên

ku lehengiyên artêþê di-nimînin

sisê sê *“gava serî bûnsisê, wan bavêje ber sê;ji ber ku sisê, li hev asêye”

sisî tovê kengîransist 1. neþidiyayî 2. nermsist bûn 1. tiþtê þidiyayî

vebûn 2. nerm bûnsistî nermîsist kirin 1. nerm kirin 2.

tiþtê þidiyayî vekirin sitam 1. berevan 2. parêz-

vansitamî 1. himaye 2. bere-

vanî-sitamî lê kirin 1. himaye

kirin 2. parastinsitar hêza serxwemanê;

qudûm-sitar tê de neman 1. pir

kevn bûn 2. pir lawazbûn

sitare/sitargeh êwirgehsitem 1. zulm 2. pêkutî

3. zextsitembar 1. zalim 2. zor-

destsitembarî zalimtî, zor-

destîsitemkar sitembarsitêl qiraca çiksitirandin/disitirîne/

bisitirîne 1. parastin 2.êwirandin 3. hewandin4. aþt kirin 5. bilandin

sitirîn/disitire/bisitire1. êwirîn 2. aþt bûn 3.bilîn *“kes-nekirî û jinakes-nebirî, bi hev si-tirîn”

sitî stîsitvan serpelsiûd bext, talih *“bila si-

ûda mirovî lêhatî be, ali-yekî mirovî jî tunebe”

sivder 1. hêwana malê 2.derazînka (pêderiyê) de-rê malê

sivik negiran *“aqilê si-vik, barê giran e”

sivikahî negiranîsivik bûn giran nebûnsivik kirin giranî jê daxis-

tinsiving qeþayên ku ji ba-

nan dadiliqin; lîla banansivnik 1. gêzî 2. siqayîlsivorî simoleksixêf dijûn, çêr *“sixêf,

karê jinan e”sixêf kirin dijûn kirin, çêr

kirin

sixtopixto serpenesixtopixto kirin serpene

kirin, serpeçûm kirinsiwar kesê ku hilkiþiyaye

ser sewal an jî navgînekeraguheztinê *“çi bibêjîjî, li bejna siwarê mintê”

siwar bûn 1. hilkiþîn ser2. bazdan ser *“helkhel-ka gavanan, ji siwarbû-na keran e”

siwar kirin 1. bar kirin 2.avêtin ser piþtê

siwar peya kirin pergalakarê xelqê betal kirin

siwat riba, faîzsiwax seyasiyaset zanistên rêvebi-

riyê; ramyarîsiyasetmedar pisporê rê-

vebiriyê; ramyarsiyasî ramyarîsiyele çêreyeke ku belçi-

kên wê weke sewziyantên bikaranîn û pijandîtê xwarin

sî sih *“adarê, agir xweþtire ji siya darê”

sîber zagsîdar xwedî-sihsîgeh sîwansîhir cadûsîhirbaz cadûbazsîkard bivirê goþtî; satorsîkene di hundirê makî-

neyê de pergala ku xeba-ta wê têkûz dike

368

sitembar

369

sîsark

sîl nexweþiya xefirxanêsîle [I] lêxistina bi kefa

destî, þeqam-kod bi dêv re sîle kirin

kod miþt tijî kirin û zê-dehî bi kefa destî rijan-din

sîle [II] kevirê ku goþeyêndîwaran digihîne hev

sîm zîvsîma ser û çav; rûsîme perjanê hesinî yê dir

û bikelem ê ku (ji bo pa-rastinê) dora zevî û er-dan pê tê rapêçan

sîme kirin dor bi sîmeyêrapêçan

sîmerx di çîrokan de ba-lindeyê efsûnî yê ku mi-rov lê siwar dibûn û bikêrî raguhastinê dihat

sîmsar bazirganê ku ji fi-roþkar û kiriyar re nav-berkariyê dike û paraxwe ji her dû seriyan jîdistîne

sînahî bînahiya tiþtan ane li gorî rastiya wanlêbelê wekî sîber û pêj-nan

sîndir cûnîsîng 1. gerden 2. qefes 3.

ber *“çavê tirsonek sîn-gê spî nabîne”

sînor/sindor tixûb, hu-dûd *“sînorê xurtan tu-ne ye”

sînorbir derveyî tixûbên

heyî-rojnamevanên sînorbir

endamên çapemeniyêyên ku tixûbên rûmet-þikên napejirînin

sîpel 1. þelale, þîp 2. pif-dankeke di nav zikê ma-siyan de ye

sîqal [I] 1. cîle, mesqel 2.bêkêrtik, meht 3. rew-neqdar

sîqal [II] lûlikên qeþayêyên ku di zivistanan debi kevir û banan ve dadi-liqin; siving

sîr hêþinahiyeke ku pijan-dî û nepijandî tê xwarinû bêhna wê mirovî acizdike *“ne pîvaz e, ne sîre, tê digere weke qîr e ?”

-sîrek li heft civatan ge-randin li pir cihan beh-sa heman tiþtê bêbine ki-rin

sîrfisk cureyekî sîrên kû-vî yên bêhnkirêt e

sîrik sîrimsîrim sîra biyanîsîrkut cûnî an jî derdana

ku tê de sîr tê kutan*“sîrkut hilat, mîrkutdahat”

sîs 1. tiþtê ku tavê lê neda-ye û rengê wê spîtale ye2. rengê spî

sîsark cureyekî balinde-yên ku ser û stûyê wanrût in û goþtê miraran

dixwin; teyrê berateyansîs bûn di cihê tarî de

man û reng lê spîtalebûn

sîsele 1. lawaz 2. yaxsîsirk bihukeke biyanî ya

ku bi þevê dengekî çirçi-rok derdixe

sîtar tixûb *“her kes disîtara xwe de þêr e”

sîte tora masîgirtinêsîtil amanake mîsîn û me-

zin a ku tê de xurek têpijandin

sîvan amûreke guhêzbara ku mirovî ji baran ûtavê diparêze

sîvander qeþaya ku di ba-nan de dadiliqe; lîl

sîvok cihê êvitî an jî bel-bûyî yê ku ji ber lêdane-ke tund di laþî de çêdibe;gilê

sîwanok kulîlkek esîwak darikê devpaqijiyê;

miswaksîx 1. pîjên daran ên girs

2. þîþikên hûnanêsîxme 1. darikên sertûj 2.

kelemsîxur [I] cureyekî hey-

wanên pîjpîjî yesîxur [II] hevkarê nepenî

yê neyêr; casûssobe alava germkirina a-

vahiyan a ku dûyê wê biriya boriyan derdikevederve

sobevan pîþekarê çêkiri-na sobe û lazimiyên so-beyan

sober avjen, melevansoberî avjenî, melevanî

*“heft soberiyên kerêhene, dikeve avê giþtanji bîr dike”

soberî kirin avjenî kirin,melevanî kirin

sofik telaþê tayî, kelefesofî dîndarê ku girîngiyê

dide îbadetan; xwedênas*“sofiyê remezanê, wekkerê dû garanê”

sohe sobesojer sotînersol pêlav *“lingê xwe me-

ke sola teng”-sol dan destan hatin qe-

wirandinsolbend 1. pêlavfiroþ 2.

tehmîrkarê pêlavansoldank 1. derdan û paçi-

ka solê 2. di ber deriyande cihê ku pêlav lê têndanîn

soldirû solbend *“soldi-rû pêxwas in, cildirû bê-kiras in”

sole bistikên garisansolîn [I] coya avê ya ku di

bin axê re hatiye çêkirinû di bin kolan, mal û ca-deyan re diçe

solîn/solîne [II] 1. zeviyakulîlkan 2. cihê çandin ûfirotina gulan; gulistan

370

sîs bûn

371

soz

sond ehd, yêmîn, qesem*“derewîn, pir sonda di-xwin”

-sond xwarin ehd û qe-sem kirin *“carekê rêwi-yek di ber ziyaretekê rederbas dibû, lê vegeriyaû got: ‘Xwedê dizanêmin çend caran derewînîbi serê te sond xwari-ye’; ziyaretê jî got: ‘minjî gelek caran mala te xe-ra kiriye lê tu bi xwe ne-hesiyayî’ ”

sone werdeksor rengê xwînê *“gayê

sor, sortiya xwe berna-de”

-sor û gizêrî bûn qelewbûn û xwîn hatin dêman

soravk boyaxeke sor a kuhin jin li lêv û nenîkênxwe didin

sor bûn 1. wekî rengêxwînê bûn 2. (mêwe) ste-wîn 3. mehcûb bûn*“gul, li gulê dinêre ûsor dibe”

sorcîn rengê qehweyîsordîn kevirên meht ên

ku ji bo sewalan xwêyê liserê direþînin

sorewêl/sorewilk teyre-kê avî yê gerok û reng-sor e

sorgevez sorê tîr û tarîsorik 1. pijikên sorsorî 2.

cureyekî nexweþiyê ye

3. giyayekê qamîþî yesoring 1. nexweþiyek e 2.

boyaxeke giyayî ya sor esorîçk endamê ku xwari-

na daqultandî tê re der-basî aþikê dibe

soromoro bûn (ji ber ser-ma, þerm û hêrsê) rengavêtin û çilmisîn

sorsorik 1. sorîçk 2. cure-yekî darên biyanî ye 3.berên dara sorsorikê

sosik cureyekî bihukan esosin cureyekî kulîlkan esosret ecêb, xerîb, seyrsotin/disoje/bisoje þe-

witandinsotîner biþewat, agirînsox 1. rezîl û riswa 2.

mehcûb-sox û sinix rezîl û riswasox bûn 1. bi nebaþiyê

navdar bûn 2. rezîl û ris-wa bûn 3. mehcûb û þer-mezar bûn

soxe 1. mîrate 2. kambaxû merez

-soxe man 1. ji mîratxu-ran re mîrate man 2. lixwediyan merez bûn

sox kirin 1. nav û nûçikênnebaþiyê li ser xistin 2.mehcûb û þermezar ki-rin 3. rezîl û riswa kirin

soy namûs û þerefsoz 1. peyman, ehd 2. go-

tin û biryar *“ma soz bû-ne toz?”

-sozê mêrên berê sozêbê hîle û xurde

sozdar kesê ku biryarek liser xwe vebiriye; pey-mandar

soz dan peyman vebirînsparte 1. emanet 2. pey-

wira taybetspartin/dispêre/bispê-

re 1. radest kirin, teslîmkirin 2. emanet kirin*“kerê xwe rind girêde,paþê bispêre Xwedê”

-spartin axê mirî di gorêde danîn û serê gorê ni-xamtin

spas teþekurspas kirin teþekur kirinspehî 1. xweþik 2. bedew

3. delal 4. boþ *“dar biberê xwe ve spehî ye”

spehîtî ciwanî, rindîspêde destpêka rojê; e-

lind, berbangspêle tiþtên ku di þevere-

þan de bi ber çavê miro-van dikevin lê di rastiyêde ew tunene

spî [I] rengê berfêspî [II] cureyekî heþeratên

ku wekî kêçan dikevinnava por û cilan

-spiya xwe bi peretî firo-tin ji kirêtiyên xwe re dibazara qencan de cih ve-qetandin

-spiyên xwe kuþtin di ha-lê xwe yî xirab de ketin

spîçolkî çilmisîspî kirin qeþartin, qalik jê

kirinspîldax herþspîldax bûn heriþînspîldax kirin heriþandinspîlk spîtkspîndar dara spingêspîtale tiþt an jî mirovê

rengspîspîtayî 1.rewþa rengê ber-

fê 2. þîr û adanên þîrîspîtk 1. di çavan de beþa

spî ya ku bîbik di nav deye 2. di hêkan de aviyazelal a ku li dora zerdikêye

spîxur 1. çiriz 2. çikûs 3.kirêt *“axayê sipîxur, bêxulam dimîne”

standin/distîne/bistîne1. wergirtin 2. kirîn

stewandin/distewîne/bistewîne 1. kemilan-din 2. gihiþtandin 3. pi-jandin 4. terixandin

stewîn/distewe/bistewe1. kemilîn 2. gihiþtin 3.pijîn 4. terixîn

stewl tewleya dewar, kerû hespan

stewr heywana ku berêxwe negirtiye û avis ne-bûye *“çêleka stewr, beþîr e jî”

stewr bûn (sewal) ber ne-girtin

stêle beredayî

372

sozdar

373

stûn

stêng giyanewereke jehr-dar, û rengsor e; kunênxwe di ax û keviran daçêdike mêþhingivan dix-we û ziyanê dide

stêr cismên ku bi þev liesmên dibiriqin

-stêr xuricîn stêr rijînstêrk [I] stêr-stêrka xwe bi roj dîtin

tê gihiþtin ku çi sosretîdê bên sêrî

-stêrk ji esmên anînxwarê tu kar ji destannefilitîn

stêrk [II] nikilê ku bi serêlûleya tifingan ve ye û bikêrî nîþangirtinê tê

-stêrk girtin nîþan girtinstêrk [III] kepirkeke ku di

ber dîwarê malê de çêdi-kin da ku xwarin û perta-lan li ser daynin

stêrnasî zanistên ku pis-poriya wan nasîn û da-nasîna gera stêran e

stî xatûn, xanim, banûstran [I] (hevîr û hwd) ha-

silkirinstran [II] kilam, goranîstranbêj dengbêjstran/distrê/bistrê 1.

kilam gotin 2. (hevîr ûhwd) hasil kirin *“hevîrçiqasî bê stran, nanê wîewqas tahmê dide”

strî di çêre û daran decihê tûj ê ku dest ê miro-

van re diçe; kelem, pîj,dasî *“cîranê nebaþ stri-yê ber çavê mirov e”

strîzerk çêreyek estro þaxên bi serê hin aja-

lan ve; qiloç *“malê dinê,stroyê mêran e”

strû stro *“bizina ku kokbû, dê strûyê xwe dikendalan hilde”

stû endamê ku sêrî bi cen-dêk ve girêdide, qirik

-stû di rû de hatin bêhemdî xwe xewre çûn anjî ji ser hiþê xwe çûn

-stû bi binî ve bûn ne-heqî kirin û rastî sezayêneheqiya xwe hatin

-stû hingaftin serî lê xis-tin/ser jê kirin

stûbend du bendikên kuji dêla kemberan çepe-rast tên girêdan (du se-rên aliyekî li qûna þalî vetên girêdan û ên din jî diser milan re bi pêþiya þêlve tên girêdan)

stûbir 1. bivirê celadan;serbir 2. mêrkujê bêmi-net

stûdirêj cureyekî sewalênkûvî ye û stûyê wê wisadirêj e ku devê wê di-gihêje belgê daran

stûkur katara stûyîstûqulk stuyê dirêj û zi-

rav stûn 1. pêsimtek, kêran

2. singên dirêj ên ku pêkonan vedigirin *“stûnazilmê çiqasî qalind be,ewqasî zû diþkê”

stûr 1. nezirav 2. qelew*“stûyê stûr, ji gayê cotre namîne”

stûr bûn 1. zirav nebûn2. qelew bûn

stûr kirin 1. zirav nekirin2. qelew kirin

stûrî 1. neziravî 2. qelewî*“her tiþt ji ziraviyêdiþkê, mirov ji stûriyê”

stûvank gerdenîstûxwar 1. belengaz 2. re-

bensu hatin xeyidînsuhbet hevpeyvînsukûnet 1. aramî 2. jiya-

na bêteqereq-sukûneta derûnî arami-

ya giyanîsulh aþtîsur 1. ba 2. sermasurandin/disurîne/bi-

surîne 1. mist dan 2.tev dan 3. ziyîn

Sureya gerestêrkek esurperî bedewtira cinansurþirîn dilrevînsuxre 1. xebata nanoziko

2. olamsuxte þagirdê zanistên dî-

nî; feqîhsûc tawan *“sûc sê wî ye,

kes lê xwedî dernakeve”sûcdar tawanbar

sûçe goþeya derve; çivan-ge

sûçeber kevirê çivangeyadîwêr

sûd 1. menfiet, berjewen-dî 2. fayde, behre

-sûd wergirtin kelk jêwergirtin

sûdperest 1. kêmfirsend2. keysperest

sûk/sûq 1. çarsî 2. erase*“ne ji fesadan be, rovîdê here sûkê”

sûlav þelale, þîp, sîpelsûr dîwarê kelehê; bedensûre ji 114 beþên Quranê

beþeksûret 1. dêm 2. gepsûs rehên nebateke tahm-

xweþ e û berê dewsa þê-kir dihate bikaranîn

sûse 1. sîxurê ku kozikênneyêr teselî dike 2. (ji bolêgerînekê) êrîþa berfireh3. sîxuriya bi darê zorê

sûsik cureyekî çivîkan e ûhêkên wan pir biha ne

sûsmar tîmsahsût rengê hêþîn ê ku diþi-

bihe keskê çêreya ter lê-belê birqonek e; kesber

sûtal 1. satore 2. þeþerût3. bêkêr, bêbine 4. ewa-re, ewan

-sût û sûtal betalên ku likuçeyan beredayî dige-rin

sûtar 1. wêrek 2. þêrdil

374

stûr

375

sûzenî

sûtan/disû/bisû 1. xarkirin 2. tûj kirin 3. zotkirin

swîr tama xwêyê, þorswîr bûn þor bûnsûxar bistikên birincê ter

sûyîn/disû/bisû sûtansûzenek nexweþiya piþt-

êþêsûzenî pineyê ku di dema

kirasan de jin didine berxwe

þ/Þ tîpa bîst û sêyemîn aalfabeya kurdî ye; deng-dareke pêþezmandevî yeû di belavbûna wê de zi-man li ser diranan diþideû awayê belavbûna wêfîzek û hiþk e

þa [I] 1. bextewar 2. kêf-xweþ 3. dilrehet

þa [II] 1. þah 2. bijarteþabad bajar an jî cihê rû-

niþtina þahekîþabal þaperþaban þara ku davêjin ser

serê bûke û zava vedikeþabaþ 1. bexþîþ 2. xelata

daholvên 3. qenciya me-zin *“gava ku ba bê þa-baþan bidêr, ba neyêguhê xwe bidêr”

-þabaþ ji Xwedê re þikir jiXwedê re ku ev rewþa kuez tê de me bexiþandiyemin

þa bûn kêfxweþ bûnþaciwan keç an jî jina ku ji

hemûyan bedewtir têhilbijartin

þad þa *“bi mirinê, dil þadnabe”

þad bûn þa bûn

þadiman dilfirehþadirvan hewz, lîç, gol,

rûbar an jî zeryaya ku bikêrî soberiya melevanantê

þadî 1. kêfxweþî 2. dilri-hetî

þad kirin þa kirinþafir 1. çola dêm, bêdar û

vala 2. cureyekî çêreyêye

þag 1. þak 2. newalþagenim genimê bijareþagirt 1. telebe, xwende-

kar 2. feqîh 3. kesê li berdestê hostayekî karekîdike; pîþekarê nû

þagul gula hera bedewþah keyþahane 1. bijarte 2. tiþtê

layiqî mîranþahbanû keybanûþahbaz teyrê bazþahbender nûnêrê dûgelê

yê li derveyî welêt, sefîrþahbenderî sefîrtîþahbenderxane sefaretþaheng serok û mîrê ko-

meke mêþhingivanþaheser pir bedewþahid kesê ku bûyerek dî-

376

Þ

377

þancûl

tiye; guwah *“þahidê ro-viyî, boçika wî ye”

þahidî guwahîþahî çalakiya kêfxweþiyê

*“kesîb ne li þînan e, nejî li þahiyan e”

þahîk 1. rewþen, ronak 2.meht, þimþimot

þahmar marê herî girsþahmerdan egîdê egîdanþahreg reha ku xwînê ji

dilî belavî cendêk dikeþahrê 1. riya sereke 2. ri-

ya þoþêþahsiwar sersiwarþahtî keytî, mîrtîþahyar wezîr, kizîrþahzade zarokên þahanþair helbestvanþajin seroka jin; keybanû-þajina bedeweiyê di nav

hinkufan de jina hera be-dew

þak þaxên daran ên ku bialîkariya dareke din bi-lind dibin

þa kirin kêfxweþ kirinþakûl amûreke ku pê mî-

henga karên avasaziyêtê dayîn

þal kinca ku ji navikê ber-jêrtir tê lixwekirin û pi-ranî aîdî mêran e

þalgerdan kefîþalok kêlindîþalûfe nanê lewaþe yê ku

toraq, penîr û xwarinêndin dikine navê û piþtî

rûnkirinê li ser sêlê di-pijînin

þalûl çivîkeke dengxweþe; bilbil

þalûz melaq, laloþþalûzî melaqtî, laloþîþalwar cureyekî kincên

derveyî yê ku bi ser der-pêyî de tê lixwekirin

þalyar 1. walî, parêzgar2. wezîr

þalyarî 1. walîtî, parêzgarî2. wezîrtî

þambelot 1. cureyekî da-ran e 2. berên vê darêyên ku qelandî tên xwa-rin

þamik elok, elelokþamirîþk elokþamû þehê ku pê hirî tê þi-

kinandinþan [I] milþan [II] 1. þohret, navdarî

2. karê ku baþ pê tê za-nîn; pisporî *”dizî ne þa-nê mêran e, para segane”

-þanê xwe derxistin xwi-yê xwe yî nebaþ nîþandan

þanaz 1. dilþa 2. serbilindþanaz bûn 1. dilþa bûn 2.

pê serbilind bûnþanazî 1. îftixar, xawên 2.

serbilindî-cihê þanaziyê ye layiqî

îftixarê yeþancûl bazin an jî pîjê

378

þande

stûyê kûçikanþande heyetþandin/diþîne/biþîne bi

rê kirin, hinartinþandî 1. qasid 2. peyam-

berþane [I] 1. elamet 2. cazi-

biyet *“bila lawik þanebe, bila miaþ qet tunebe”

þane [II] cihê ku ji hin xa-neyên biçûk pêk hatiyeû mêþa hingivî hingivêxwe lê datîne; keware

þane [III] di laþê giyanda-ran de xaneyên biçûk;hucre

-þaneya xwînê hucreyaxwînê

þane [IV] koxikê notirva-nan

þaner çavdêrþanenas pisporê di warê

þaneyên giyaneweran dede

þanenasî zanistên ku lê-kolînan li ser þaneyên gi-yaneweran dike

þanenav îmzeþanese kûçikê notirvananþaneþîn þaniþînþanik 1. xal, deq, nîþan 2.

elamet, berateþaniþîn 1. cihê bêhnve-

dan û rûniþtina þahî 2.eywana li ser banî

þanî 1. nîþan 2. rawêjerþanî dan 1. nîþan dan 2.

pêþan dan 3. araste kirinþano berhema wêjeyî ya

ku li ser dikê tê pêþan-dan

þanogeh cihê ku berhe-mên þanoyê lê tên pê-þandan

þanoger lîstikvanê þanoyêþanogerî hunera pêþkêþ-

kirin û derhêneriya þa-noyan

þanþanok lîstikeke zaro-kan e

þapanosî kirin karê xwebaþ neanîn cih

þapat 1. karesat, bobelat2. ezab, xezeb

þape þepe, aþîtþaper per û baskên firin-

deyanþapik cureyekî potikan ê

ku mildirêj, bê pêsîr û bêbiþkojk e

þar [I] bajar, þeherþar [II] laçik, destmal *“se-

rê min bi þar e, çi bikimdilê min bi jehr e”

þarandin/diþarîne/bi-þarîne 1. germ kirin 2.dijwar kirin 3. aziran-din 4. arandin

þarax ecûrþaredar serokê belediye-

ya bajarekîþaredarî belediyeya bajêrþarestûn kêranþarestûn kirin kêran avê-

tin ber

379

þayese kirin

þareza 1. kesê ku li baja-ran mezin bûye û hay jiçerxa felekê heye 2. pis-por 3. zana 4. beled

þarezahî 1. pisporî 2. za-natî 3. beledî 4. pîþekarî

-þarezahiya hunerî pis-poriya di qadekî an jî pî-þeyekî de

þarêz nexweþiyeke pidû-yên diranan e

þaristan 1. medeniyet 2.avadanî

þaristanî têkildarî mede-niyet û avadaniyê

þarîn/diþare/biþare 1.kel bûn, germ bûn 2. a-rîn

þaþ [I] kesê ku reþahiyaçavên wî ne di cihên a-sayî de ne *“ji milkan aþ,ji jinan jînên þaþ, ji mê-ran mêrên ne bide pêþne bide paþ”

þaþ [II] 1. çewt 2. xulp 3.kesê ku xwe ji ber tirsêan jî þermê ji bîr dike;þepirze

þaþ bûn 1. xeletî kirin 2.mat man 3. þepirze bûn

þaþik egal-þaþik girêdan 1. egal

dan serê xwe 2. pîneyekîtenik li dora serê xwe a-landin

þaþî [I] 1. çewtî 2. xulpî 3.þepirzetî

þaþî [II] rewþa nebûna re-

þahiya çavan di cihênwan ên asayî de

þaþî kirin 1. çewtî kirin2. xulpî kirin 3. þepir-zetî kirin

þaþ kirin 1. gêj kirin 2.mat kirin

þaþ man mat manþaþwaz matmayîþaþwaz bûn mat û mehtel

mayînþaþwaz kirin mat û meh-

tel kirinþatik katara stûyîþatir 1. kesê ku kelûpel,

nîþaniyên bûkan û na-meyan digihîne xwedi-yên wan; pîlik 2. heval-bend

þato bato tewþþato bato xeber dan bi a-

wayekî tewþ axaftinþavêr parav, çivêlþavêrî [I] paravî, çivêlîþavêrî [II] kêmîþtahî, bê-

mehdetîþax 1. çiya 2. çiqilê darê

3. bir 4. malbend 5. liq6. qiloç 7. zîlê çêreyê

-þax vedan 1. zîl vedan 2.biþku dan

þaxur zinarþayen layiq, seza, hêja-þayenî pesnê sezayî

medhê, hêjayî pesnêþayese 1. karê sêwirandî;

teswîr 2. xêzþayese kirin 1. sêwiran-

din 2. xêz kirinþayeste 1. birûmet 2. rêz-

darþayid bijîþkþayiþ 1. tatêl, keser 2. tir-

tûl þayiþ kiþandin 1. ketin

tatêlê 2. tirtûlê kulê pêgirtin 3. keser kiþandin

þazde 1. hejmara beriyahevdehan û piþtî pazde-han 2. jimareya 16’an

þazdehem(-în) di rêzaþazdehan de

þe/þeh alava þikinandinapor û hiriyê

-þeyê piyî ji qeydika piyîhetanî serê tiliyan komahestî û movikên ku di pi-yên mirovan de ye

þeb þewþebeng 1. rengên ku ji

rengên sereke hatine da-rijtin 2. xeyala gerok aku kesê di xewê de di-bîne; qeretû

-þebenga rojê rengênkeskesorê

þebikîn/diþebike/biþe-bike li hev alîn

þefeq aso, ufuqþefran zehferan *“ker, çi

dizane þefran çi ye”þeftalî xoxþeftûl 1. xwar 2. çewtþeher/þehir bajarþehitandin/diþehitîne/

biþehitîne tiþtê negotin

û nekirinê gotin û kirin þehitîn/diþehite/biþehi-

te tiþtê negotin û nekiri-nê qewimîn

þehîd 1. cangoriyê di riyaXwedê de 2. pakrewan

-þehîd ketin di riya Xwe-dê de giyanê xwe dan*“riya azadiyê, bi xwînaþehîdan ronak dibe”

þehîn terazûþeh kirin þikinandinþehmar çilpêþehriyar þaredarþehriyarî þaredarîÞehrîwar Kelûya Simbilêþeht kêmlebatê ku nikare

xwe li ser lingan bigire-þil û þeht þileke û kêmle-

batþehte qiravîþehwet 1. xwestek 2.

xwesteka zayendîþek 1. lêdana sivik 2. kîte-

yeke ku gava çend caranli ser hev tê gotin nêrî ra-dibin ser lingên xwe yênpaþîn 3. beranê ji du sa-lan mezintir

-þek lê dan 1. qorç lê dan2. du tiþt hêdîka li hevxistin

þekal 1. cureyekî solênberê ye 2. sola ku dawi-ya wê di bin lingan dehatiye þikandin û wisahatiye pêkirin

-þekal bi lingan ve kirin

380

þayeste

381

þemal

xort û xama zewicandinþekerok kesê ku bi jinekî

re direqiseþekêrt þikarteþekir þirîniya ku ji silq û

leveneke taybet tê bi-destxistin *“Þam þekire, lê welat þirîntir e”

-þekirê hûr þekirê hêran-dî yê ku diþibihe êrd*“hevalê te bibe þekirêhûr jî, xelas meke”

-þekirê kabik þekirê kuçargoþe hatiye birîn

-þekirê kaç þekirê ku çar-goþeye lê direj hatiye bi-rîn

-þekirê qend þekirê kuweke kerpîçan hatiye bi-rîn

-þekirê heqîde þekirê þû-þekî

þekirdank amana ku þê-kir dikinê

þe kirin 1. pê karîn, qe-dandin, þiyan 2. þeh ki-rin

þekirmiz nexweþiyek eþekirnok cureyekî þeki-

rên ku nokeke qelandîdikine navê

þekok cureyekî fêkiyênçolê ye; hirmiya biyanî

þel [I] ronahiya nîvîþel [II] parçeyê ku mezin

hatiye qutkirinþelaf 1. melaq 2. laloþþelafî 1. melaqî 2. laloþî

þelafî kirin 1. melaqî ki-rin 2. laloþî kirin

þelal giya û darên ji hevdûr mane

þelal bûn bi dûrî hev ke-tin

þelal kirin ji hev bi dûrxistin

þelaq qemçikþelaq kirin bi qemçikan

lê xistinþele/þeleg barê piþtan;

piþtîþelegan her tiþtê girs û

mezin; gelteganþelik parzûnê þîrdotinê yî

ku didine ser devê qûþ-xaneyê û paþê didoþin

þelipîn/diþelipe/biþeli-pe 1. tehisîn, þiqitîn 2.þehitîn

þeliq þilopþeliqîn/diþeliqe/biþeli-

qe 1. (çav) êþîn û xerêfgirtin 2. (þeq û binçeng)kul bûn û pîrotankî bûn*“çavê þeliqî, ji ê kor çê-tir e”

þelîn/diþele/biþele 1.(mar) bi ser zikê xwe ki-þîn û çûn 2. wekî marankiþîn

þelþelî parçeparçeyîþelûf cûcika nêrþemal 1. rewneq 2. rew-

þen 3. çira-þemal dan 1. rewneq dan

2. rewþen bûn

þemalk findþemate qalebalî û têkil-

hev-bûna dengan; den-gûdor

þembûz sewala barkêþ anehs û eks

þembûz bûn (sewala bar-kêþ) veciniqîn û nehsbûn

þemendefir navgîneke ra-guhastinê ya ku ji ma-kîneyeke serkêþ û çendselikên siwaran û baranpêk tê

þemitandin/diþemitîne/biþemitîne 1. þiqitan-din, hilisandin 2. gindi-randin 3. tîlê xistin

þemitî 1. þiqitî 2. gindirî*“hevalê lingê þemitî,hey Xwedan e”

þemitîn/diþemite/biþe-mite 1. þiqitîn, hilisîn2. gindirîn *“hesp li serçar lingan diçe, dîsa jîlingên wî diþemitin ûdikeve”

þemixîn/diþemixe/biþe-mixe (xurek) afnikî bûn

Þemî roja piþtî înê, rojayekemîna a hefteyê

þemîtok 1. þimþat, þimþi-mot 2. qeþa û berfa ku liserê tê þiqitîn; tîl

þemkur pezkovîþemûk 1. pêderî, bermal

2. hevþîþemûz þembûz

þene alaveke çandiniyê yaku çend heb tiliyên wêhene û pê giya û zad têberhevkirin; çartil

-þene kirin bi çartilê qirþû qeselê zevî û mêrganberhev kirin

þeng 1. þên 2. peroþmend3. kêfxweþ

þengal kezwanþengebî cureyekî daran eþengebûk bûka bedew,

þox û þengþengist 1. unsur 2. hê-

manþengiste cihokên ji bo xî-

mê avahiyekê kolandî;binetar

þep dengê lêdana bi kefadestî; tep

þepal 1. þêra mê 2. bejnalihevhatî û xwînþirîn; be-dew 3. ferxê þêrî

þepane bizmarþepane dan bizmar kirinþepe aþît, renîþepêl 1. pêl 2. her pêle-

ke rêzepêlanþepilandin/diþepilîne/

biþepilîne 1. ji devêxwe þehitandin 2. xweþepirze kirin

þepilîn/diþepile/biþepi-le 1. tengav bûn 2. þe-pirze bûn

þepirze 1. pejmûrde, be-lawela 2. perîþan, sefîl3. teqoze 4. geveze

382

þemalk

383

þer

þepirze bûn 1. pejmûrdebûn 2. perîþan bûn 3. te-qoze bûn 4. geveze bûn

þepirze kirin 1. pejmûr-de kirin 2. perîþan kirin3. teqoze kirin 4. gevezekirin

þepîlk çengên mirîþk û ba-lindeyan

þepop kesê ku her çi karîbike kêmasiyekî tê dedihêle/dest û piyên wî lihev dialin

þepol þepêlþeq 1. navbera her du

lingên mirovan û sewa-lên dupêyî 2. (sewalênçarpê) navbera her dulingên paþîn 3. navranakincên wekî þal, derpê,fanorî û hwd 4. parçe 5.derz, qelîþtek 6. dengê jilêdana bi kefa destî tê

-þeq lê vedan 1. lê siwarbûn û her lingek di ali-yekî de daliqandin 2. (se-walê nêr) daketin (a mê)3. ling lê dan hev

þeqam lêxistina bi kefadestî; sîle

þeq bûn di navê de qeliþînþeq kirin di navê de qeli-

þandinþeqe kergîtþeqên dengê levketina du

tiþtên reqþeqil mohr, demxeþeqitandin/diþeqitîne/

biþeqitîne 1. fiziran-din 2. dan aliyekî

þeqitîn/diþeqite/biþeqi-te 1. fizirîn 2. xwe danaliyekî

þeqizîn/diþeqize/biþe-qize 1. þerm kirin, fedîkirin 2. þaþwaz bûn 3.neçar bûn

þeqle darên ku ji bo þewi-tandinê hatine þeqþeqî-kirin; êzing

þeqopîlo 1. þeqþeqî 2.derzderzî 3. qelþqelþî

þeqopîlo bûn 1. di navra-nê de þeqþeqî bûn 2.derzderzî bûn 3. qelþ-qelþî bûn

þeqopîlo kirin 1. di nav-ranê de þeqþeqî kirin 2.derzderzî kirin 3. qelþ-qelþî kirin

þeqþeqî 1. þelþelî, parçe-parçeyî 2. þeqopîlo

þeqþewêl jina nelirê; qeh-bik

þer 1. ceng 2. pevçûn*“þer, bi tifinga vala na-be”

-þerê bejî þerê li ser rûyêerdê

-þerê bigirbikujiyê þerêxwînxuran ê li dijî rebenû repalan

-þerê eniyê di bereyekî decenga du artêþan

-þerê fezayî þerê li seqayê-þerê germ þerê rû bi rû;

384

þeranî

þerê eniyê-þerê piþtzeryayî þerê ku

di parzemîneke cihê detê meþandin

-þerê sar þerê navtêdan,berîdan û tevdanê; þerêdek û dolaban

-þerê zeryayî þerê di navbehran de

þeranî lîstikeke govendane û bi pêgiranî tê lîstin*“bûye marê nîvkuþtî, hêjî þeranî dilîze”

þerbet vexwarina ku ji avamêweyên guvaþtî, þekirû avê tê çêkirin

þerbik tasa avê ya biçem-bil *“þerbik nû ye, av þi-rîn e”

þer derxistin bûn sedemapevçûnan

þeredev devjenîþeref 1. heysiyet 2. rûmet

3. rêzdariya li nav ci-vakê *“þeref, ji heyatêhêjatir e”

þerenîx þeredevþerfiroþ kesê ku her dem

li þer û têkdanê digereþergeh qada ceng û pev-

çûnêþerîet 1. hiqûqa îslamî 2.

ola bi zagon û pergal*“þerîet, þermê naxwa-ze”

þerkar pîþekarê cengêþer kirin 1. bi yekî re li

hev xistin; cengîn 2. lê

bezînþerm eyb, fedî *“di din-

yayê de þerm tunebe,hurmet jî tuneye”

þermezar 1. kesê ku ka-rekî neyînî kiriye 2. ris-wa

þermezar bûn 1. (ji berkarekî neyînî ve) li berxwe ketin 2. riswa bûn

þermezarî rewþa kesê kukarekî neyînî kiriye an jîji ber karekî neyînî riswabûye

þermezar kirin 1. (ji berneyîniyekê) bertek nîþandan 2. derew derxistin3. riswa kirin

þermgeh 1. ewret 2. nav-ran

þermîn þermoke *”jinaþermîn bi þarekî, mêrêþermîn bi karekî”

þermînî di mirovan de re-wiþt an jî nexweþiyaþermê

þerm kirin 1. fedî kirin2. mehcûb bûn *“bidemetirse, bixwaze û bis-tîne lê þerm meke”

þermoke fediyok, þeqizokþeroke 1. kesê ku pir þer

û pevçûnan dike 2. kesêku ji þer û pevçûnan pirhez dike

þerpeze þepirzeþerpilîn/diþerpile/bi-

þerpile feþkilîn

385

þeveder

þerpîn bariþa boþþert merc-þert danîn bi hev re ketin

mercêþerûd kesê ku bi her kesî

re li hev dixe; þerokeþervan çekdarê ku karê wî

berevaniya welat û ras-tiyê ye; þerkar

þerxwaz kesê ku cengêser aþitiyê re digire

þeþ 1. hejmara piþtî pên-can û beriya heftan 2. ji-mareya 6’an *“meha þe-þan, kuran bibe hewþan,keçan dayne ser mer-þan”

þeþalî þeþgoþeþeþbêj kesê ku gelekî di-

axive û mijaran têkel di-ke; pirbêj

þeþek 1. ji þeþ paran pa-rek 2. þeþ rojiyên piþtîcejna remazanê

-þeþek girtin di þeþ rojênpêþîn ên meha þewalê derojiya nafile girtin

þeþem(-în) di rêza þeþande

þeþerût 1. pêgirtî, xula-mok 2. têjikên nebaþiyê

þeþgoþe þêweyekî enda-zeyî yê ku ji þeþ rexanpêk hatiye; þeþalî

þeþik 1. kevirên bi qasîbindeq û gûzan 2. cure-yekî lîstikên zarokan aku bi þeþ þeþikan (kevi-

rên biçûk) tê lîstin-li ser îmana xwe þeþik

lîstin di baweriya xwede pir sist bûn

þeþkujî þeþgoþeþeþper [I] cureyekî þalên

mêran ê fireh eþeþper [II] cureyekî gur-

zên cengê ye û ji þeþ par-çeyan pêk tê

þeþxane cureyekî tifingênku þeþ fîþeng dikevin ber

þet xwarþetele 1. þepe, renî, aþît 2.

teþqele, karesat-þeteleyek jê re hatin tû-

þî karesatekê hatinþetrenc sedrencþev 1. ji avabûna rojê he-

tanî elindê duwazde sa-etên ku cîhan tê de tarîdibe; êvar 2. tarîban*“þeva reþ, keleha mê-ran e”

-bi þev 1. êvarê 2. di ta-riyê de, piþtî tarîbanan

-þev bi ser de hatin 1.heta tarîbanan kudandin2. hetanî êvarê axaftinaxwe dirêj kirin

þevane 1. karê ku bi þevtê kirin 2. mûçeya ku jibo keda þevekî tê dayîn3. tiþtê ku her þev pêk tê

þevbihurk sohbeta êva-ran a ku heta nîvê þevêdidome

þeveder kesê ku þeva xwe

î

r

dûrî malê dibuhirîneþevekor kesê ku di þeve-

reþê de baþ nabîne an jîbi roj rengan ji hev vena-qetîne

þevereþ 1. êvara zîz a kuheyv tê de xuya nabe 2.tarîtî *“heke diz hebin,þevereþ gelek in”

þevger kesê ku di xewê deji nivîna xwe radibe û di-gere

þevî þevek bi ser re der-basbûyî

þevîn 1. çêrandina þevê2. têkildarî þevê

þevnimêj 1. tehecud 2.nafile

þevþevok barçêmkþexte zîpikên girs; teyrokþevtirsk nexweþiya ji þe-

vereþêþevyar nêçîra bi þevêþew dermanekê þîn î gelêrî

ye û ji bo pir mebestantê bikaranîn *“þew û þe-kir, li ba þivanan yek in”

-þew û þekir ji hev nasnekirin baþî û nebaþî jihev veneqetandin

þewat 1. sotin 2. agirpêke-tin 3. jan *“þewat bierdê keve, ter û hiþk tevdiþewitin”

-þewat berdan dilan pirêþandin

þewate 1. ardû 2. agirê kupê êgir pê dixin

þewb nexweþiyeke sewa-lan e

-þewba çivîkan qira se-walên bibaskên malê ûfirindeyên çolê; dim-þînk, nikilreþ

þewiþandin/diþewiþîne/biþewiþîne çelqandin

þewiþîn/diþewiþe/biþe-wiþe 1. tehisîn 2. mil-milîn, weþweþîn

þewitandin/diþewitîne/biþewitîne 1. pê xistin2. sotandin 3. êþandin

þewitîn/diþewite/biþe-wite 1. pê ketin 2. sotin*“divê mirov di agirêmezin de biþewite”

þewk çengala ku pê masîtên girtin; sincaq

þewl þemal, rewneqþewl dan rewneq danþewlok amûreke gêrebayî

ya ku piþtî çûna gêreba-yê tê pêxistin

þewlpîv amûra ku lezarewneqa heyî dipîve

þewq 1. þemal 2. ronahî3. çirûska boþ *“dilê fi-reh, þewq û çira ye”

-þewq vedan çirûsk ve-dan

-þewqê dan newqê tu di-bêjî qey pir pak e lê dirastiyê de ne wisa ye

þeyda sewdaserþeydatî sewdaserîþeyîn/diþeye/biþeye

386

þevekor

387

þêr

(hesp) hîrîn, þêyeþê kirinþeyt 1. toterîk 2. tayeþeytan cinê ku ji Cn. A-

dem eleyhiselamî re sic-de nebiriye, Iblîs *“þey-tanê merivan, bi meri-van re ye”

-þeytan dibêje... heke lidû nefsa xwe herim ezdê...

-þeytan pê kenîn cinabetbûn

-þeytên zor dayê nefsêzor lê kir ku ji rê derxe

þeytanî fesadî û xirabîþeytanî kirin fesadiya hi-

nekan li ba hinekên dinkirin

þeytanok cureyekî bihu-kên ku di qalikekî hele-zonî de ye û pir derengdimeþe

þê dengê hîrehîra hespanþêl 1. kêla dirûnê 2. dirû-

nên girs þêlandin/diþêlîne/biþê-

lîne [I] hêk meyandinþêlandin/diþêlîne/biþê-

lîne [II] 1. xesp û kospkirin 2. talan kirin 3. di-zîn

þêlav 1. lehî, lêkend 2. co-þî û peroþî

þêlavk 1. ava kils an jî bo-yaxê ya ku pê dîwar tênrengandin 2. ava þêlo

þêlik cureyekî zêd e û di-þibihe nîskên kesk

þêlim cureyekî sewziyênji malbata tiviran e

þêlimtirþk tirþiya þêlimanþêlî nezelalþêlî bûn 1. zelaliya tiþtê

avî winda bûn 2. zelali-ya bînahiya çavan windabûn *“av, di serekaniyêde þêlî dibe”

þêlî kirin 1. zelaliya tiþtêavî winda kirin 2. zelali-ya bînahiya çavan windakirin

þêlîn/diþêle/biþêle(hêk) meyîn

þêl kirin 1. kêl kirin 2.girs dirûn

-þêl li þintira xwe nexis-tin gincirên xwe nedirûnû pê de daliqîn

þêlo þêlîþêlþêlî kirin 1. kêlkêlî ki-

rin 2. bi kêlên girs û se-robero dirûn

þêmûg pêderîþên dilveker, þeng û þoxþênahî 1. þengî û þoxî

2. rengînî *“herin þêna-hiyan, pirs bikin ji zaro-kan”

þênber 1. tiþtê berbiçav2. dîtî û bînayî

þênî 1. niþtecih, akincih 2.dêman, ehalî

þên kirin bûn sedemakêfxweþiyê

þêr 1. cureyekî heywanênçolê ye û diþibihe pilin-

gan lê serconcix e 2. e-gîd *“cihê þêran, rovî lêdikin gêran”

þêrane 1. wekî þêran 2.kesê çavnetirs

þêranî 1. þêrkî 2. wêrekî3. egîdî

þêrdil mêrxasþêrejin jina wekî þêranþêrgeh warê þêranþêrpence penceþêr, cure-

yekî nexweþiyê yeþêrza têjikê þêranþêst hejmara 60’î, deh heb

þeþþêstem(-în) di rêza þêstan

deþêt [I] 1. dînik 2. totikvala-þêt bûn dîn bûn-þêt kirin dîn kirinþêt [II] 1. kêzim 2. þiva

mezinþêtî 1. dîntî 2. totikvalatîþêtxane nexweþxaneya dî-

nanþêwaz 1. uslûb, fesal 2. a-

wa, tehrþêwe çawaniya pêkhatina

tiþtan-þêwe û naverok dîtbari-

ya hundirîn û derveyî-bi vî þêweyî bi vî awayîþêwekar kesê ku ji têlên

zîvîn xemlan çêdikeþêwekarî hunera zîvhû-

nanêþêwenasî zanistên ku pis-

poriya wan li ser naskiri-

na þekl, dirûv û awayêwan e

þêwirgeh cihê danûstanaagehiyan

þêwirîn/diþêwire/biþê-wire 1. ramana yekîwergirtin 2. danûstan*“berê biþêwire, piþt rebikire”

þêwirmend hêvojkarê a-gehiyên durist; rawêjer

þêwr di babetekî de wer-girtina ramana pispore-kî; rawêj *“þêwr, bi dî-nan re nabe”

-þêwr gerandin li hev ci-vîn û babetek nîqaþ kirin

þêx serokê terîqetê *“þêxne batil in, bi serê wande hatine”

þêxanî cureyekî lîstika go-vendê ye

þêyeþê dengê hîrehîrahespan

þêyeþê kirin (hesp) hîre-hîr kirin

þêz 1. cureyekî geneyênbizinan e 2. mêþa hes-pan

þibake paceþibihandin/diþibîne/bi-

þibihîne tiþtek (di tay-betmendiyan de) wekîtiþtekî din dîtin

þibihîn/diþibihe/biþibi-he tiþtek (di taybetmen-diyan de) wekî tiþtekîdin bûn

388

þêrane

389

þilepor

þidandin/diþidîne/bi-þidîne 1. guvaþtin 2. qu-raftin 3. pêçan 4. muh-kem girêdan 5. paçik ki-rin

þidîn/diþide/biþide 1.muhkem bûn 2. lê hatinhev 3. xurt bûn

þifa pakbûna ji nexweþi-yekê

-þifa dîtin ji nexweþiyêrizgar bûn

þifre razepeyv-þifre avêtin ber raze-

peyvek jê re çêkirinþiftî zebeþþik guman, þubheþikandin/diþkîne/biþ-

kîne þikandinþikarte 1. kel û melên aîdî

jinê 2. çandiniya kesê kucot û cobarê wî bi xwetuneye

þikbir 1. pêhesiyayî 2.navtêdayî

þik birin 1. pê hesîn 2.guman kirin

þikdar waswasokþikev 1. teþta nanî 2. cu-

reyekî navgînên ser avê;kelek

þikevik 1. xweliya ku pêkûzik tên çêkirin 2. cê-rik

þikêr li çiyan qelîþtek ûçalên kûr û asê

þikinandin/diþkine/biþ-kine 1. por þeh kirin 2.

hirî, liva û mû bi þehîzax kirin

þikîn/diþkê/biþkê þkînþikra bi mebesta..., bi ni-

yêta...-þikra sibehê ve bi niyêta

sibehê veþil [I] 1. tiþtê ku aviyek tê

geriyaye; neziwa 2. avî3. bi têhn *“ban qul be,binban þil e”

-þil bûn 1. av bi ser de ri-jîn 2. baran bi ser de ri-jîn

-þil û pil bûn ser û kincgiþ bûne weke avê

-þil kirin 1. av bi ser de ri-jandin 2. li ber av an jîbaranê dan sekinandin*“barana havînê, þil kirbinê kulînê”

þil [II] 1. þileke 2. kêmen-dam

-þil bûn seqet manþilahî 1. rewþa têgerîna a-

viyekê; neziwatî 2. rew-þa seqetmanê

þile 1. cureyekî gulan e 2.ava mêweyên guvaþtî

þilegewr rengê ku bêteþeye û baþ diyar nabe

þileke 1. kesê ku enda-meke wî felc bûye; goc2. nivîþkan, kêmlebat

þilemenî 1. þilahî, têhnahî2. tiþtên avî

þilepor endamê zayendîyê jinan

þilêl giloka hewirmiþîþilf 1. kêrik 2. rût-þilf û tazî rût û repalþilfik 1. di alavên qutki-

rinê de beþa hesinî 2. rûtû uryan

þilik nermahiya di serê za-rokên viringî de

þilî 1. baran, bariþ 2. têh-nahî

-þilî û þoyî baran û lêkendþilop kinîþtþilope barana ku berf jî pê

re dibareþilopilo tiþtê ku riwînek bi

ser de rijiyayeþilopilo bûn tiþtê avî bi

ser de rijînþilove berfa ku diheleþiloxe bendikên solanþilp dengê þeqamê û þepi-

landina dêvþilpeþilp 1. dengê birêve-

çûna di nava avê de 2.dengê þepilandina dêv

þilpeþilp kirin 1. xwiþex-wiþ kirin 2. milçemilç ki-rin

þilûr tiriyên negihiþtîþilxe refeke mêþhingivanþim sola werziþê ya sivikþima finda ku ji kewara

mêþhingivan hatiye bi-destxistin

þimareng cîleya biriqan-dinê

þimaþe keþeþimik pêlavên dorvekirî û

qulqulî, galik, pêpûçk-ji þimikê heta kumikê

ji kincên seran hetanîkincên lingan

þimþal 1. bilûr 2. pîpikþimþat þemîtokþimþimot þemîtokþimþîr 1. þûr 2. cureyekî

darên ku belçikên wêtim þîn in

þindok 1. nemêr 2. bêkêr-þindokê mêran kesê ku

di dilqê mêran de ye lêtu mêranî jê nayê

þing 1. dengê þikestinaþûþeyan 2. dengê bilindê herikîna avê; xwiþ, xwi-þexwiþ

þingandin/diþingîne/bi-þingîne 1. çingandin 2.þeqeþeq kirin 3. xwiþex-wiþ kirin

þingîn/diþinge/biþinge1. dengê þikestina þûþe-yan jê hatin 2. dengê bi-lind ê herikîna avê jê ha-tin; xwiþîn *"gulan e,þingîna dasan e"

þingînî dengê þingînêþingeþing þingîniya dom-

dar-þingeþinga nalan û hî-

rehîra hespan dengêntêvel ên þer û talanê

þintir gincirþintirandin/diþintirî-

ne/biþintirîne 1. þan-din hatenehatê 2. têk bi-

390

þilêl

391

þitî

rinþintirîn/diþintire/biþin-

tire 1. çûn helakê, çûnhatenehatê 2. têk çûn

þip- pêþgireke ku wateyaheyî xurtir dike

-þipþidiyayî baþ-þidiyayî-þipþîn þînê esmanê çik-

sayîþipne þene, xermaþeþiqitîn/diþiqite/biþiqite

1. þimitîn 2. xijikîn *“bidest biþiqitî dikari xwebigirî, bi ling biþiqitî di-karî xwe bigirî, lê bizimên biþiqitî tu dê herîû herî”

þir 1. tembel 2. westiyayî3. dengê xurt ê baranaboþ

þiratî teralîþir bûn 1. xav bûn 2. bê-

zar bûnþirb cureyekî daran eþirdan gerdenî *“þirdana

zêran winda kir, pey mo-riya hecîyekî sêsed gazrê da ber xwe”

þirebaran barana boþ a bideng

þireþir xwiþexwiþþireþir kirin xwiþexwiþ

kirinþirên xwiþexwiþþirik 1. qulik 2. rêþî 3. gu-

lik *“þirîk þirîkan jîr di-kin, hêwî hêwiyan pîr di-kin”

þirikþirikî gulikgulikîþiringe amûra ku pê der-

manên avkî li nexweþantê xistin

þirîk 1. hevkar, hevpiþk2. hevpar *“simbil bûfirîk, mele bû þirîk”

þirîn [I] 1. þekirîn 2. tahm-xweþ

þirînahî çêja tiþtên þekirîn þirîn bûn 1. tahma þêkir

tê de hebûn 2. tahm-xweþ bûn *“bi gotina he-lawê, dev þîrîn nabe”

-þirîn kirin 1. tahma þêkirtê de pêk anîn 2. tahm-xweþ kirin

þirîn [II] 1. bedew 2. qe-þeng *“kezeb çiqasî þi-rîn be, þîret jê re ewqasþirîntir e”

þirînmeh meha pêþîn abûk û zavê

þirît werisþirjaw layiq, sezaþirjaw bûn layiq bûnþirjaw dîtin layiq dîtinþir kirin sistî kirin û xwe

ranegirtinþirp 1. tavilê 2. ji niþkê ve

3. bê navber û pê reþirtik zirîçka çavan; þiravþitil darên viringî an jî çi-

qilê daran ê ku ji nû vetên çikandin

þitilgeh 1. zeviya þitilan2. firoþgeha þitilan

þitî þimþat

þitî bûn þimþat bûnþitî kirin 1. þimþat kirin

2. rihê xwe baþ kur kirinþito kesê ku rihê xwe kur-

kiriye û fortê bedewbû-na xwe dike

þiv çiqekî darê yî nîvreq eû þivan pê pêz diajon; ço

þivan kesê ku diçe ber pêzû wan diçêrîne; çovan*“þivanê jêhatî, pêz na-de guran”

þiverê riya teng a ku tenêbi piyan tê de tê meþîn

þivir cureyekî sewalênçarpê yên çolê ye; ask

þivî xêza çikeçikþivîþiviyî tiþtê ku tê de

xêzên çikeçik heneþiwîn berhem, karpêkþiwît cureyekî çêreya ku

nepijî tê xwarin; qiçîþixab behremeþixate qutiya kibrîtanþixir 1. dara bêber 2. pa-

lanê darînîþixre neqlkirina çandiniyê

ji zeviyê li bal bênderêve

þixul 1. kar 2. xebat 3. îþ*“aþ þixulê xwe dike,çeqçeqok diranê xwediþkîne”

þixulandin/diþixulîne/biþixulîne xebitandin

þixulîn/diþixule/biþixu-le 1. xebitîn 2. (pêketi-na êgir) domdar bûn

þiyan/diþê/biþê 1. pê ka-rîn 2. pêk anîn

þîfon qedîfeþîlan cureyekî mêweyan e

*“demek a gulê ye, yek aþîlanê ye”

þîlaq parçeyê biyanî yê kudikeve çavan û pê diêþin

þîlav xweþavþîlavk endamekî ku piþt

aþikê ve ye û xwe digi-hîne rûviya duwazde-girê

þîmk pêderîþîn [I] 1. reþgirêdan; ma-

tem 2. taziye *“þîna tevêlê þahî ye”

-þîn girêdan reþ girêdanþîn [I] rengê esmên; hêþînþîndar kesê ku kesekî wî

miriye; xembarþîne rengê diþibihe þînþînboz rengekî di navbe-

ra þîn û kesk de yeþînok cureyekî daran e;

kezwanþîqeþîq dengê domdar ê

cûtina benîþtî an jî rêve-çûna sewalên naldar

þîp ava herikbar a ku ji ci-hekî bilind dirije

þîpik þîpê biçûkþîr adana ku di her guhanî

de heye *“þîrê kerê, jicehþa kerê re ye”

-þîrê helal mêtin di male-ke qenc de hatin dinyayêû wisa jî mezin bûn

392

þitî bûn

393

þît

-þîrê zikmakî ji dêv ûpozî re anîn pir tenge-zar kirin

þîranî xwarinên ku þekirdikeve tev

þîrbirak du kesên ku þîrêdiyekê mêtine

þîrbirinc cureyekî xwari-na ku ji þîr, þekir û birin-cî tê çêkirin; birinceþîr

þîrder sewalên bi þîrê gu-hanên xwe têjikên xwedimêjînin

þîre 1. ava rehekan 2. ke-resteyekê çir ê ku pêpirç tên rûçikandin

þîregermî 1. saregermî 2.ava hênik *“ava biharêçiqasî þîregermî bibe jî,nikare birincî bipijîne”

þîret 1. nesihet 2. tembîh3. hêvojkarî *“heta þîre-tan li xelqê dikî, qûnaxwe biþo”

-þîret lê kirin tembîh ki-rin, hêvotin

þîreve kirin 1. zarok/se-xele ji þîr veqetandin 2.zarok hînî xwarinê/sexe-le hînî çêrînê kirin

þîrêz 1. çêreyeke ku jê ze-liqok/çesp tê bi destxis-tin 2. zemq *“helaw, jiþîrêzê çênabe”

þîrêz kirin bi hev ve zeli-qandin

þîrfiroþ firoþkarê adanaku ji guhanên sewalan

hatiye dotinþîrhe dîwarþîrhe kirin dîwar kirinþîrheram 1. bêar 2. ne-

baþþîrheramî 1. bêarî 2. ne-

baþîþîrî di rengê þîr deþîrmaq þeqam, sîle *“þîr-

maq, li gorî rû ye”þîrove kirin 1. rave kirin

2. îzah kirinþîroveker ravekerþîrqandin/diþîrqîne/bi-

þîrqîne dengê birûskêyî tîz ji tiþtekî derxistin

þîrqîn/diþîrqe/biþîrqedengê birûskê yî tîz jêhatin

þîrqînî dengê birûskê yîtîz

þîrþêrk cureyekî þirînahi-ya ku ji þîr, þekir û ardêbirincî tê çêkirin

þîþ hesinekî dirêj î zirav êku ji bo pir armancan têbikaranîn

-(tiþtek) þîþî cihekî kirintê re kirin

þîþik tîrikên hesinî yên kupê fayke, gore û hwd tênhûnan

þîþ kirin 1. bi þîþan jê resîperek kirin 2. tê re ki-rin

þît [I] þimþat, tîlþît [II] aþît, þepe

þît [III] zêrevan *“mirovêþît, bi dilê pît?”

þîv xwarina danê êvarê*“axayê me Pilo, þîva ke-rê me bû çilo”

-þîva miriyan sedeqeyaserê miriyan a ku xiz-mên wan ên sax didinexizanan

þîvik xwêdana ku bi laþêmirovî ve dizeliqe

þkandin/diþkîne/biþ-kîne 1. þkestandin, par-çe kirin 2. derizandin3. derb lê xistin

þkeft kunên mezinên diçiya û erdê de; mixare

þkestek 1. derz, cerx,qelþ 2. derb

þkestin/diþkê/biþkê 1.derizîn 2. derbe xwarin3. hûr bûn *“bextê feqî-ran hebûya, gîsnê wan diaxa nerm de nediþkiya”

þkestî 1. derizî 2. der-bexur *“jin darê þkestîye”

þkev nanê ku ji hevîrê bê-hevîrtirþ hatiye pehtin;lewaþ

þkevik çaviyên terazûyêþkêr 1. zinarên mezin 2.

hendef 3. qûçê keviranþkêvlatok kûsîþkinandin/diþkine/biþ-

kine þeh kirin

þkîn/diþkê/biþkê *“cêrdi riya avê de diþkê”

þofar sîxur þofarî sîxurîþohret navdarî *“þohreta

çeman dar û bî, þohretabûkan þar û temezî”

þom bêpêpal, bêyomþonik darikê ku pê kinc û

hiriyê diþonþop 1. dews 2. rêç 3. de-

lav *“hirç dîtiye, li dû þo-pê diçe”

þopger 1. rêçajo 2. delav-dayî

þop gerandin rêç ajotinþopik 1. zirzeya deriyê

darînî 2. endamê zayen-dî yê nêrzayan

þop vekirin 1. delav dan2. rê vekirin

þor [I] bixwê, tirþ *“þirîn ûþor, keçel û kor, li cemhev nabin”

þor [II] xeberdan, gotin*“þora xirab, zû digihêjeþûna xwe”

-þorê berê gotinên pêþi-yan

þor [III] nizmkirî, daxistî-þor bûn çemîn-þor kirin çemandin-lêva xwe þor kirin lêva

xwe çemandin/daxistinþoravk 1. ava bixwê ya ku

penîrê teze dikinê 2. ava

394

þît

395

þûn

tirþînê þorax erdê þorgeþorbe cureyekî xurekê av-

kî ye *“þorbe, zik diketorbe”

þorbehûr xurekê ku ji hûrû pizûran tê çêkirin

þorbenîsk xurekê ku binîskan tê çêkirin

þorbeþîr xurekê ku ji þîr ûpirinc tê çêkirin; þîrbi-rinc

þorebî cureyekî daran eþoreþ xebata çekdarî ya ji

bo standina mafekê re-wa

þoreþger/þoreþvan en-damê xebata çekdarî yaji bo standina mafekê re-wa

þoreþgerî doza mafekî re-wa bi riya muxalefetekeçekdar

þorge erdê ku di xweliyawê de þorahî heye û çêrelê hêþîn nabe

þoristan þorgeþorxweþ zimanþîrînþoþban birazava *“kî þoþ-

ban e, ew poþman e”þov zeviya cotkirî ya ne-

çandî -þov hiþtin erd cot kirin û

di wê salê de neçandin-þov kirin erd cot kirin lê

neçandin û sala dîtirçandin

þox û þeng 1. çîç û vîç 2.cazibedar 3. jina qûnek*“þox û þeng e, bi nav ûdeng e”

þulux kesê ku dike qîjevîj;qîjqîjok

þuluxî qîjevîjþuluxî kirin qîjevîj kirinþun paþ-þun de çûn paþ ve çûn-þun de xistin paþ ve xis-

tin-þun de man paþ de manþutî þitîþû hevserþûbira birayê mêrê bûkê;

tiyê bûkêþûjin derziyeke stûr e û

pê devê bardan û têrikantê dirûtin; bijûn *“bi der-ziyê neçe ser þûjinê”

þûkil hevserê nazenînþû kirin 1. mêr kirin 2.

zewicînþûl [I] hevûrîþûl [II] þêl-þûl kirin þêl kirinþûm nehsþûm bûn nehs bûnþûmirî 1. jinebî 2. mêrebîþûmî nehsîþûm kirin nehs kirinþûn 1. dews 2. war 3. cih

*“kevirê giran, di þûnaxwe de birûmet e”

-þûna yekî girtin 1. cî-niþîniya yekî kirin 2.

dewsa yekî vala nehiþtin-þûna bav/dê/xwîþk/bi-

rayê min de ye ez biçavê nebaþiyê lê na-nihêrim

-þûna zarokî guheran-din binê wî paqij kirin ûbi pîneyên paqij girêdan

þûndiyarî xelata kuberdêla xelateke dayî ye*“diyarî qesp e, þûndi-yarî hesp e”

þûnewar 1. mekan 2. we-lat

-þûnewarên kevn kevne-warên dîrokî

þûnguhêztin cihguheran-din, levguherandin

þûnkar kesê ku li þûnaberpirsekî kar dike; cîgir

þûnpê/þûnpêk 1. dewsapiyan a ku li ser axê, he-riyê û berfê diyar dibe

þûntilk dewsa tiliyan a kuli ser berf, herî û hwd di-yar dibe

þûr çeka hesinî a ku berêþervanan pê ceng dikir*“þûrê tazî, xwînê dix-waze”

þûrbaz kesê ku þûran baþbi kar tîne

þûre 1. barût 2. pîþoþûrkêþ kesê ku jidil û bi

awayekî pisporane bera-vaniyê dike

þûrmasî cureyekî masi-yên zeryayî ye û nikilêwî dirêj e

þûþ leclecokþûþe bûjeneke þkestok û

zebloq a ku jê camên pa-ceyan û hwd tê çêkirin;abegîne *“dil weke þû-þeyê ye û zû diþkê, lê de-reng dicebire”

þûþî kirin (di zimanê za-rokan de) þûþtin

þûþtin/diþo/biþo bi avêpaqij kirin *“mêran mêrkuþt, Senemê hûrî þûþt”

-bi heft ava hatiye þûþ-tin 1. pir paqij e û hati-ye tehfîrkirin 2. pir baþ e3. zelal e

-þûþt ji heriyê avête serdara diriyê ji dêla kukil bike çav derxistin

þût [I] þeklekî ku binê wêbiber û girover e lê serêwê kêmber û tûj e

þût [II] 1. kone, xasûk 2.bênamûs

þûtik kembera navêþûv þov *“bila þêrê þûvê

be, bila ne qopqopê bên-derê be”

þûv hiþtîn þov hiþtn

396

þûndiyarî

397

t/T tîpa bîst û çaremîn aalfabeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wê di-ranî ye, awayê belavbû-na wê girtî û hiþk e

ta [I] 1. bend 2. têla porî*“ta bi ta dibe rih”

-tayê li dû þûjinê kesê kuhevsarê kar û barên wîdi destê hinekan de ye

-ew tayê tenê ye piþtmê-rên wî tunene

-tayekî jê bikþînî sed pî-ne dê jê bikevin 1. tudibêjî qerpal êdî riziya-ne 2. pîneyên kincan bitayekî bi hev ve sekinîne

ta [II] teref, alî-tayî hev kirin 1. danîn

ber hev 2. rû bi rûyî hevkirin 3. qiyas kirin 4.hevrû kirin *“jin dirêse,belê nizane tayî hev bi-ke”

-ta girtin alî girtinta [III] qat, taqta [IV] cureyekî nexweþiyê

ye *“ta, ji mirinê çêtir e”-ta lê rabûn heraret lê

rabûn-lerza tayê (ji ber herare-

ta nexweþiyê) awayekî ri-cafa xeternak e

ta [V] hinkuf, deng-tayê terazûyê tasikeke

te-razûyê-tayî wî kes tune dengî wî

kes nîn eta [VI] heta-ta roja îroyîn hetanî vê

rojêta [VII] çiqê darêtab roniya rojêtabir dermanên dijî nex-

weþiya tayêtabût 1. darbesta miriyan

2. qûn, tilortac pûþiya serê mîran a ku

elameta serweriyê ye*“aqil taca zêrîn e, liserê her kesî nîn e”

taf 1. bela 2. nexweþîtafîl/tafîr tehfîrtaet ibadet, bendetî *"xe-

wa aliman, çêtir e ji tae-tên sofiyan"

tagir terefgir, alîgirtagirî alîgirîtagirî kirin alîgirî kirintahde 1. zulm, sitem 2. a-

zar-tahde lê kirin 1. bi nehe-

T

398

tahm

qî lê dan 2. azar lê kirintahm 1. seheka ku ziman

tê derdixe 2. çêj *“herkes, tahma devê xwe di-zane”

tahmijîn/ditahmije/bi-tahmije bi çêja tiþtekî rekêfxweþ bûn

tahmik xwarina ku di da-fikê de tê danîn

tahm kirin 1. bi zimên têderxistin 2. çêja tiþtekînihêrîn

tahmsar bêtahm, bêçêjtahmtîtik biçêj, bilezettahmûsk qelþ û qalikdana

ku di lêvan de çêdibintahmzêr avzêrtajî cureyekî heywanên

nêçîrê yî sivik û zirav e;diþibihe kûçikan lê pirbeza ye *“me girt tajî,derket toltajî”

takekes kesayet, ferd,þexs

takekesî ferdî, þexsîtal [I] tehltal [II] vala-tal kirin vala kirintalan standina malê xelqê

bi darê zorê *“talanamûstangê, livek ceh e”

talan kirin çopandin*"zanîn, nayê talanki-rin"

-talan û tiraþ kirin hertiþtê heyî ji binî ve birin

talaz toz û xubar

talde 1. cihê ku bînernabîne, cihê ku tav lê na-keve; qûze 2. berqef*“taldeyê þêran, ji sitararûviyan çêtir e”

talih siûd, bext *“talihêrindan xirab e”

-talih çê hatin kar li hevhatin

talî dawîtal kirin vala kirintam [I] tehmtam [II] 1. bêqusûr 2. bê-

kêmasîtaman fetrûma rehekantaman kirin fetrûm kirintamjimare jimareyên we-

kî 1,2,3 û hwd ên kuwekî 1.3, 0.5 û hwd ne þi-kestî ne

tan dîwarê ji qêmîþ; ko-tanî, çît

tana hawarî-tana hatin hawarî hatintanc desthilatîtang 1. tûþ 2. alî *“her

kes, royê di tanga xwede dibîne”

tanût tinaze, qerftapan darê meht ê ku li

ser kersengên erdê cot-kirî tê gerandin da kubipelixin û hûr bibin

tapik [I] dafik, teletapik [II] lûtketapir tivinga nêçîrêtapî penagehtaq 1. dîwar 2. qat

399

tart

taqiçk dîwarekê nizm êku li serê tê rûniþtin

taqet hêza þiyanê; qu-dûm, mecal *“dil heye,taqet tuneye”

taqî azmûneke ku ji herpirsekê re çend vebi-jêrk hene û lêbelê jiwan yek tenê bersivarast e

taqîgeh cihê ceribandi-nên zanistî

taqî kirin azmûn kirintar [I] xîm, hîm, bingehtar [II] 1. xeleq, xeleqa

dorê 2. qawêr, gergere3. amûreke çinînê ye*“palê xerab, das û ta-rê diguhêre”

-tara bêjingê gergereyaseradê

tar [III] tax-tara guhê bajêr taxa ku

ji navenda bajêr dûr etar [IV] lîstar [V] þaþiktar [VI] katara stûyîtar [VII] kit-tartarî kitkitî, belawela-tar û mar belawelatar [VIII] kêftaraw 1. nefy, tehcîr 2.

penaberiya mecbûrîtarawgeh 1. cihe sir-

gûnê; menfa 2. penage-ha bêgaviyê

tarî 1. tîr û girtî, nezelal2. tarîban û neronak

*“di tariyê de, çira roye”

tarîban rewþa bêronahi-yê

tarî bûn 1. êvar bûn 2.reng girtîtir û tîrtir bûn3. rewþa bînahiya ça-van xera bûn

tarîgewrk þevereþa pê-þîn û paþîn a þevê

tarîgan cureyekî zêd e ûdiþibihe gênim

tarî kirin 1. êvar bi serde anîn 2. reng girtîtirû tîrtir kirin 3. rewþabînahiya çavan xera ki-rin

tarîparêz dijberê pêþke-tinê; tedhîþkar

tarîparêzî dijberiya pêþ-ketinê; tedhîþkarî

tarîstan þevereþa ku he-mû deverê radipêçe

tarîtî rewþa bêronahiyêû nezelaliyê

tar kirin par ve kirintarmilandin/ditarmilî-

ne/bitarmilîne qemî-çokî/qerçûmekî kirin

tarmilîn/ditarmile/bi-tarmile qermîçokî/qerçûmekî bûn

tarovaro belawelatarovaro bûn ji hev be-

lav bûntarovaro kirin belawela

kirintart parçeyê ku bi dirêja-

400

tartale

hî hatiye qutkirintartale pirtevekirin û

standina malê xelqê; o-xilme

tas/tasik amaneke avêya hera biçûk e *“tasçingiya, ha rast ha de-rew”

-tasa sêrî tepika seriyî -tasek ava sar bi ser de

vexwarin 1. hêvî jê bi-rîn 2. dest jê veþûþtin3. ji kîs çûyîn û êdî ve-negerîn

taswas þaþopaþotaþtê xwarina danê sibe-

hê *“taþtê di hênikahiyêde, þîv di ronahiyê de”

tat [I] kesê ku di axafti-na xwe de dianiqe; lal

tat [II] kesê ne ji êlê; pê-girtiyê dereke

tatêl/tatûl xema ku jiber nediyariyê pêk tê;meraq

tatêl ketin dil û hina-van ji ber bilaniya ka-resatekê xemgîn bûn

tav 1. gerestêrka rojê 2.roniya rojê *“tav bavê,av diya zeviyan e”

-bi tavê re hatin û biteyrokê re çûn bi de-rengî bi dest ketin û bilez ji dest çûn

tavehîv heyva çardeþe-vî; heyveron, nîma

tavgeh di bihar û havî-

nan de cihê bêhnvedanû dembihurandinê yîku tav lê dide û av lêheye

tavgestî birîna ku bertîrêjên tavê maye û hil-pingiriye

tavgestî bûn (birîn) bertavê man û werimîn

tavilê 1. talîkê 2. wêgavê û bênavber 3. pêre û niþkê ve

tavistan havîntavî barana kêm a ku ne

domdar etawan 1. guneh 2. sûc-tawanê abûrþikên sûc

û gunehên ku ji anoramirovî digirin

tawanbar 1. kesê ku gu-nehek lê tê barkirin 2.kesê ku sûcek lê tê bar-kirin

tawanbar kirin 1. gu-neh lê bar kirin 2. sûclê bar kirin

tawankar 1. gunehkar2. sûcdar

tawan-nasî pisporiya a-wayê pêkhatina sûc ûgunehan

tawe amaneke malê yaku tehtevêlkî ye û tê dexurekên zûpij tên peh-tin; boçesêlîn, miqilk

tawis 1. li cem kurdênberê navê pûtekê tavêye 2. cureyekî teyrên

dîmenxweþ û rengîn e*“heçî dîtina tawisîbivê, divê germa Hin-distanê jî qebûl bike”

tawî kesê ku bi nexweþi-ya tayê ketiye

tawî bûn tûþî nexweþiyatayê hatin

tawûg taxûktax 1. birek malên gund

an jî bajarekî; mehele2. desteya ji hemanmalbatê

taxim desteyeke têkûz-taximê sîng û beran

ber û pêsîrên jinantaxurk nasirge, girgiroktaxûk alava barkêþiyê ya

ku li ser berfê tê þemi-tandin

taybet wesfên ku aîdîyekî tenê ne

taybetî 1. xusûsiyet 2.rewiþt

-bi taybetî nemazetaybetmend xwedanre-

wiþttaybetmendî rewþa kes

an jî tiþtê ku xwediyêhin wesf û rewiþtan e

taye 1. toterîk 2. þeyttaytore 1. sersar û bê-

kêr 2. olintî û yaxtaze tezetazî 1. rût, uryan 2. xi-

zan *“qûna tazî, tem-bûrê dixwaze”

tazûg taxûk

te awayê tewandî yê cî-navka /tu/yê

-te dît kanî li ser danîwarê ku te ecibandiyene tu war e

teba 1. kes an jî tiþtê nedi-yar 2. cinawir *“teyr biper û baskên xwe, tebabi qîl û diranên xwe, mi-rov bi hiþ û fehmên xwe,digihêjin meqseda xwe”

tebane derpiyê kurttebat sebr û sebattebatî (r) hevoka ku kir-

deyê wê ne diyar etebat kirin sebr kirinTebax Gelawêj *“tebax e,

tiriyan raxe”tebek 1. zag 2. cureyekî

nexweþiya dev û lingênsewalan e

tebeq cureyekî nexweþi-yê ye

tebeqe 1. qat 2. tetqaltebitandin/ditebitîne/

bitebitîne 1. aþt kirin,arimandin 2. veterisan-din

teber tevirtebitîn/ditebite/bite-

bite 1. aþt bûn, arimîn2. veterisîn

tebo cureyekî kêzikênku bi xwîna giyanewe-ran dijî

tebûr þeneTecal Decal-palanê kerê Tecêl karê

401

Tecal

402

tecrîd

ku naçe sêrî û tim di-feþkile

tecrîd 1. rûtkirin 2. te-nêhiþtin

tedhîþ tirsandin û teh-dîdkirin

tedhîþkar eþqiya, rêbirtedhîþkarî eþqiyatî, rê-

birîtefandin/ditefîne/bi-

tefîne vemirandin, ve-kuþtin

tefîn/ditefe/bitefe ve-mirîn, vemirîn

tefþ parçeyê ku di carekîde hatiye birîn

tefþik tiþtê ku tê de qa-biliyeta qutkirinê heye

-diranên tefþik diranênku bi kêrî gestkirin ûqutkirinê tên

tefþî tefþotefþo amûreke xeratiyê

ya ku bi kêrî birîn û da-rotina darikan tê

teftî þorbeya gênimtef û tal pel û pottegel þêltegel kirin þêl kirintegere egletî, astengtehisandin/ditehisîne

/bitehisîne 1. dehfan-din 2. hilisandin

tehisîn/ditehise/bite-hise 1. xwe li ser pi-yan negirtin 2. hilisîn

tehîn doþava kunciyantehjî tajî

tehl 1. neþirîn 2. tûj 3.biazar *“giyayê hewþê,tehl e”

tehl bûn 1. þirîn nebûn2. (tahm) tûj bûn 3. jiazarekê êþîn *“gayêbaþ, bi serbaran tehldibe, mêrê baþ bi xere-ban tehl dibe”

tehlî 1. neþirînî, tûjî 2.azar û rexne 3. cure-yekî çêreya ku binçirkawê tehl e û di derman-saziyê de tê bikaranîn

-tehlî û niç gilî, qazincû rexne

tehl kirin 1. þirînahî jêbirin 2. tahm tûj kirin3. bi azarekê êþandin

tehn gotina tûj-tehn lê dan 1. berî dan

2. gotina tûj jê re kirintehr awa, celebtehre kelegerma havînê

ya dema nîvroyanteht kevirê mehttehtevêlkî rast û tenîsk-legana tehtevêlkî ama-

na xwarinê ya ku zêdene kûr e

tej [I] 1. berik 2. (beriya bihev ve dirûnê) her parçe-yekî kon

tej [II] bazar-tej kirin bazar kirintejane 1. erdê ku her çar

aliyên wî bi çiyan verapêçandî ne û ava he-

mû aliyan dikiþe na-vendê 2. kana made-nan

tek bê awarte yek tenê-tek û tûk kêm carantekandin/ditekîne/bi-

tekîne 1. çelqandin 2.hejandin

tekane yekanetekbîr gotina “Allahu Ek-

ber!”ê-tekbîr anîn “Allahu Ek-

ber!” gotinteketek yek bi yek, ye-

koyekotel [I] xwar-tel kirin xwar kirin-kumê xwe tel bigire!

kêfxweþ be!tel [II] careke lêxistina

bi qiloçan-bi telan hatin hev (se-

wal) bi qiloçan êrîþîhev kirin

tel [III] careke lêxistinabi þiva holetelê

-telê xwe xwarin 1. doralêxistina xwe temamkirin 2. pel xwarin, gonxwarin

telan parçeyek erdtelandin/ditelîne/bi-

telîne 1. aþt kirin 2.xew re kirin

-xwe lê telandin 1. dizîkali yekî payîn 2. dizîka jiyekî re kemîn danîn

telar 1. koçk 2. balexane

telaþ 1. kelefeyê tayî 2.arekê ku ber darên qut-kirî dimîne; talaz

telaþe coþiya ku bi xwe reþaþwaziyê tîne

tele 1. rastahiya ku di navxilxileyê keviran de ye ûli cihekê asê ye 2. dafik,kemîn

-ketin teleyê ketin ke-mînê

telebkar deynxwaztelef bûn dêrz bûntelef kirin dêrz kirintelemiþk dafika miþkanteletel dizîka û veþartî-teletel payîn dizîka û ve-

þartî raçav kirintelew dêlese, dêlegur û

mahû û ajalên din ên kudema gonxwarina wanhatiye

telew bûn ketin demagonxwarinê û lê sor bûn

telêz yom, pêpaltelikîn/ditelike/bitelike

terikîn, (heywanên wekîdêlese, dêlegur û mahû-yê) têjik anîn

teliqîn/diteliqe/biteliqetelikîn

telîs derdaneke ku ji bar-danî biçûktir e

telp [I] 1. komeke ewran2. refeke çivîkan

telp [II] xwî-telpinan baþ e hin xwi-

yên wî yên baþ jî hene

403

telp

404

telptelpî

telptelpî xwediyê kesaye-ta guherbar

telwe dûrda ku di binêpingana qehweyê de di-mîne

tem [I] mijtem [II] mija ku di nav

stêrkan de xuya dibetem [III] niyêt -tem kirin niyêt kirintemam kemilîtemam bûn kemilîntemam kiri kemilandintemar 1. giraniya xewê 2.

xewa girantemartin/ditemêre/bi-

temêre 1. çal kirin, bi-nax kirin 2. bincil kirin,serpeçûm kirin 3. agirvemirandin

temartî 1. veþartî 2. ve-mirî

temaþe 1. raçavî 2. nihê-rîn *“temaþe, ji mêwi-jan xweþtir e”

-temaþe li paþ e ev hê lo-lo ye û lêlê li pey re tê

-lê temaþe kirin lê mêy-zenandin, lê nihêrîn

temaþekar bînertemaþevan bîner temawî mijawîtembekî titûna kokosêtemberî tûncik, çûnciktembûr cureyekî amûrên

mûsîqayî yetembûrvan pisporê jenî-

na alava tembûrê

teme 1. tenbîh, hiþyarî 2.þîret

-temeya min li te bila þî-reta min di guhên te be

-temiya bavan þîretên kupêþiyan li me kirine

teme kirin daxwaz kirintemel mal û milktemen salên jiyan an jî he-

bûnêtemendirêj kes an jî tiþtê

ku gelek salan jiyaye temendirêj bûn gelekî ji-

yantemendirêjî rewþa kes an

jî tiþtê ku gelek salan ji-yaye

temenkurt kes an jî tiþtêku hindik salan jiyaye

temenkurt bûn hindikekîjiyan

temenkurtî rewþa kes anjî tiþtê ku hindik salan ji-yaye

temerî porê ku dadikeveser eniyê; tûncik

temezî mêzereke reng-rengî ya ku li dora kofi-yan tê alandin

temirandin/ditemirîne/bitemirîne tefandin

temirîn/ditemire/bite-mire tefîn, vemirîn

temz karê pevekirina he-sinên þikestî; lehîm, ke-wandin

temizandin/ditemizîne/bitemizîne (hesinên þi-

kestî bi hev ve) lehîm ki-rin, kewandin

ten tiþtê ku cihekî digire ûgiraniyeke wî heye; laþ

tena 1. rehet û aram 2.hêmin 3. aþt û negiriyayî

tenaf þirît, weristenafbaz kesê ku li ser

þirît û werisan dilîzetenahî 1. aramî 2. hêminî

2. aþtî tenbel teraltenbel bûn teral bûntenbelî teralîtenbû cureyekî heþeratan

e; gentendurist kes an jî tiþtê

ku tu nexweþiyeke wî tu-ne ye; bisihet, bijûn

tenduristî temtêla bênex-weþiyê û xurtiya bedenî;jûn, sihet

tenduristînasî zanistênku pisporiya wan têkil-darî jûnê ye

tendûr 1. cihê ku tê denan tê pehtin 2. sîtila kudi navgînên raguhastinêên kevn de ardû diavê-tinê *“zavayê li ser xezû-ran, seyê li ber tendû-ran“

teneke 1. hesinê qelakirî2. debe, kod 3. navêgiþtî yê hemû amanên jitenekeyî

tenê 1. bi serê xwe 2. li-vek/hebek

teng [I] 1. nefireh 2. þidi-yayî 3. kêmber *“mêrêçê di roja teng de têfêmkirin”

teng [II] 1. qûþa zînê hes-pan 2. werisê ku pê bartên þidandin

tengal parxan, newqtengasî 1. destengî 2. xi-

zanî 3. sergêjî tengav 1. bêzar 2. bêhnçi-

kiyayî *"zivistan, tenga-va mirinê ye”

tengav bûn 1. bêzar bûn2. bizdîn 3. aciz bûn

tengav kirin 1. bêzar ki-rin 2. bizdandin 3. acizkirin

tengayî 1. nefirehî 2. xi-zanî 3. xela 4. canbêzarî5. tengasî *“piþtî tenga-yiyê, firehî tê”

tengbîn kesê ku tiþtan diqadeke kêmber de difiki-re û dinirxîne; bedbîn

teng bûn 1. ji firehiyêçendek daketin 2. kêm-ber bûn 3. þidîn

tengerê 1. þiverê 2. riyaberteng

tengezar bêhal, bêmecaltengezar bûn 1. betilîn

2. hetikîntengezarî 1. bêhalî, bê-

mecalî 2. tengasîtengezar kirin 1. betilan-

din 2. hetikandintengijandin/ditengijîne

405

tengijandin

406

tengijîn

/bitengijîne 1. dev lêtehl kirin 2. bihêrs kirin

tengijîn/ditengije/bi-tengije 1. di navê deman 2. rik hatin, bihêrsbûn

teng kirin 1. ji firehiyêçendek daxistin 2. þi-dandin 3. kêmber kirin

tenik zirav û naziktenik bûn zirav û nazik

bûntenikî ziravî û naziktî-tenikiya rêvebiriyê ge-

randina kar û barên îdarîbi awayekî dûrî nepenî ûderzagoniyê

tenik kirin zirav û nazikkirin

teniþder çarçiveya dêrî;rûderî

teniþt kêlek, tehêltenî reþahiya ku ji ber dû

û duxanê li binê feraqanve çêdibe *“filan kes za-ca Helebê ye, teniya bidon e”

-tenî girtin (ji ber dû) hîsêpê ve girtin

-tenî kirin riswa kirintenîper rûpeleke rengîn a

ku dikine nava du kaxe-zan da ku heman nivîsêderbasî ya li binî jî bike

tenûr tendûr *“tenûr, ne-sincire, nên napêje”

tenza kirin leva kirin, be-lav kirin

tep [I] dek û dolab tep [II] þeqam, sîle -tepek û du tep lê xistin

çend þeqam avêtin yekîtep [III] kêrt, gir-tepê li pêþberî gundî gi-

rê/kêrtê li pêþpala gundîtep [IV] rûxan-tep bûn rûxîn-tep kirin rûxandin-bi ser de tep kirin bi ser

de hilweþandinteparik parçeyê ku pê tiþ-

tên devteng tên girtintepedor dervankê darîn ê

ku pê devê amanên dev-teng tê girtin

tepeserî zulm, sitem, zor-destî

tepeser kirin tahde lê ki-rin

tepik 1. gilfika herî û rêxê2. kermeyên ku bi desttên çêkirin

tepil cureyekî amûrênmûsîqayî ye

tepink teqemeniya ku dibin erdê de tê bi cih kirinû gava giranî têkeve serêditeqe

tepisandin/ditepisîne/bitepisîne 1. (bi awaye-kî kîp) dagirtin 2. tahdelê kirin 3. ritimandin

tepisîn/ditepise/bitepi-se 1. (bi awayekî kîp) tijîbûn 2. tûþî tahdeyê ha-tin 3. ritimîn

tepiþ qabiliyetteplû nexweþiyek etepres dekbaz, fendbazteqal girover, tehtevêlkîteqandin/diteqîne/bi-

teqîne 1. gule berdan2. behicandin 3. bi teqe-meniyê belawela kirin

teqel di xalbendiyê de nî-þaneya bendikê

teqemenî bûjenên wekîgule û barûtê yên ku di-teqin

teqereq 1. dengê teqînateqemeniyê 2. teperep*“teqereqa feraqan, þe-qeþeqa pereyan, fîqefîqajinan, fireh dike dilan”

-teqereqa ji bo dinyayêkudandina ji bo domanajiyanê

teqez 1. miheqeq, mitleq2. lezgînî

teqil giranîteqilandin/diteqilîne/

biteqilîne 1. giraniyatiþtekî pîvan 2. hejandin

teqin herîteqinandin/diteqinîne/

biteqinîne di heriyê degut kirin û çikilandin

teqinîn/diteqine/biteqi-ne di heriyê de gut bûnû çikilîn

teqizandin/diteqizîne/biteqizîne pengizandin

teqizîn/diteqize/biteqi-ze pengizîn

teqîn/diteqe/biteqe 1.bandora teqemeniyê xu-ya bûn 2. dengê teqe-meniyê hatin, gurmîn

teqle qulopanî-teqle avêtin 1. qulopanî

kirin 2. xwe gêr kirinteqlîd cureteqlîde sexteteqoze 1. xerabe 2. geve-

ze 3. feramûþbûyî *“a-þê teqoze, arvên nahê-re”

teqteqoþk 1. demançe 2.demançeyên zarokan

ter 1. çêre û dara þil a kuhiþk nebûye 2. neceri-bandî 3. nûgihiþtî *“biqîzan re neçin, qîz terin; bi jinebiyan re neçin,zehf digerin”

-ter kirin giya û darik biavê nerm kirin

-ter û can ciwan-ter û hiþk tev þewitîn

heq û neheq giþt tûþî bo-belatekê hatin

tera bûn ji jorê ber bi jêrêketin

terad pêþbirkteraf elametên beriya

xwêdanê-terafên xwêdanê germa-

hî û þilahiya ku beriyaxwêdanê di lêþ de pêktên

teraf kirin rûçikandin terahî rewþa hêþînbûna

407

terahî

408

teral

çêre û daranteral 1. selexane, lexer 2.

kêmxebat 3. fizirok*“bibêjin lal e, mebêjinteral e”

teralî 1. selexanetî, lexerî2. kêmxebatî 3. fiziroktî

terandin/diterîne/bi-terîne qewirandin

terane 1. tinaze, qerf 2.henek

teraqî aviyeke þirîn a kumêþ ji kulîlkên curecure-yî tînin û pê hingivî çêdi-kin

teraþ kirin 1. darijtin 2.kurtisandin

teratin çûn û hatin-riya teratinê riya çûn û

hatinêterawil dirindeteraz hevsengterazîn 1. hevraz 2. ber-

palterazû amûreke pîvan-

dinê ya ku ji du çaviyanpêk tê û di çaviyekî demengiranî û a din de jîgiranî tê danîn; mêzîn

terazûn 1. hêza dûgelê yaaborî 2. pêþniyara kuderhat û mezaxtinê bi a-wayekî hûrgilî û ji bo de-meke kifþkirî nîþan dide

ter bûn (dar û giya) di avêde nerm bûn

ter kirin (dar û giya) diavê de nerm kirin

tere û tûre axaftina bele-tewþ û berevajî

teremast mastê ku di par-zûnekî de hatiye daweri-vandin û ji bo zivistanêhatiye parastin

tereng rengê tarîtereqe dûvçika fîþenga te-

qiyayîtereqî cureyekî xoxan eteres qewad, qebrax *“te-

resê dinyayê, mal barkir û bir ba mala bavê ji-nê”

teresî qewadî, qebraxî *“teresî, ne karê mêran e”

terez zîpikterg gijloka girterk valahiya di navbera

pîneyê pêçandî; qelþ-terka zikê kengerê bê-

rîka ku bi zikê kengerêve ye û têjika xwe dikê

-pere kirin terka þaþikêdirav di nav qatên þaþikêde veþartin

terifandin/diterifîne/biterifîne 1. (çav) êþan-din 2. dariþtin, teraþ ki-rin

terik 1. êzingê ter 2. þivamezin 3. mûzî

terikandin/diterikîne/biterikîne 1. hiþtin 2. jêvegerîn 3. dest jê þûþtin,dev jê berdan

terikîn/diterike/biteri-ke [I] telikîn

terikîn [I] 1. pir girs 2. pirfireh 3. pir giran

terixandin/diterixîne/biterixîne (mêwe) bi e-madê wan stewandin

terixîn/diterixe/biteri-xe (mêwe) bi emadê xwestewîn

terî boç, dêl, dûv-terî lê badan bêhn lê çi-

kandin-teriya xwe kirin nav þe-

qa xwe ji tirsan dengêxwe nekirin û bêxîretîqebûl kirin

terîj pîneyê kêmber û di-rêj

terîjk pîneyê kêmber û di-rêj ê ku pê birînan girê-didin

terk [I] destvekiþandina jitiþtekî û li ser halê wîhiþtin

-terk kirin terikandinterk [II] derz, cerx, qelþ-terk lê ketin derz lê ke-

tinterke çiqilê ziravikterkî 1. siwarbûna li piþt

yekî 2. maweya di nav-bera zîn û hêtên lêsiwa-riyê

-avêtin terkiya xwe 1.kesek li piþt xwe siwarkirin 2. tiþtek li piþt zînve girêdan 3. selikek bikeleyê erebeyê ve girê-dan

terkedinya 1. munzewî2. ji bayê dinyayê bêhay

terkeser beredayî, bêwarterkîb peyvebendterlan xortê bedew î çe-

lengterm 1. cesed, laþ 2. kelax

3. komeke stêrkan e -Termê Merxê komstêra

ku bi heft stêrên xwe veweke çoçikê ye

-Termê Adem komstêraku Termê Merxê biçûktire

terme di bihar û havînande cihê rûniþtinê yî berderê malê; hewþ

terpeterp dengê meþînagiyaneweran û avêtinadilî

terpilandin/diterpilîne/biterpilîne þewiþandin

terpilîn/diterpile/biter-pile 1. tehisîn, þimitîn2. milmilîn, weþweþîn

terpîn/diterpe/biterpedilê zindî bi terpeterp a-vêtin

terpûþ 1. þara serê jinan;mêzer 2. kes an jî tiþtêku spehî xuya dike

terq tiþtên sertûj ên wekîhesin, dar, ber û hwd

terqandin/diterqîne/bi-terqîne 1. ji hev bela-wela kirin 2. tarovaro ki-rin 3. behicandin û çewi-sandin

409

terqandin

410

terqîn

terqîn/diterqe/biterqe1. ji hev belawela bûn 2.tarovaro bûn 3. behicînû çewisîn

ters [I] 1. çewt 2. berevajî3. peþk, pêxem

ters [II] gemara ker û hes-pan

tersî 1. çewtî 2. berevajîtî3. pêxemî

terskul tersterþ [I] cendek, mirarterþ [II] 1. hemû sewalên

kedîkirî 2. nexweþiyekesewalan e 3. sewalêntalankirî

terþ [III] dêw, tewa, ûctertepêl gotegot, pizepiztertilîn/ditertile/biter-

tile 1. ji hev veqetîn 2.pelate bûn 3. tarovarobûn

terwende tiþtê ku her carpêk nayê; degme

terx bêqusûr, bêeybterxan kirin 1. veqetan-

din 2. jê re mezaxtin 3.diyarî kirin

-terazûna terxankirî bud-ceya ku ji karekî taybetre hatiye veqetandin

terxîs ruxset, destûr-terxîs bûn (leþkerê bêpa-

ye yê ku perwerdeyacengê dîtiye) vegerîn ma-lê

-terxîs dan destûr dan-terxîs kirin (leþkerê bê-

paye yê ku perwerdeyacengê dîtiye) þandin ma-lê

terye heramî, dizterz awa, usûlterzî kincdirûteselî 1. pirsîna li rewþa

yekî/tiþtekî 2. qilalîteselî kirin 1. li rewþa ye-

kî/tiþtekî pirsîn 2. ke-sek/tiþtek payîn û ji rew-þa wî agehdar bûn

tesîr bandor, esertesk [I] kêmbertesk [II] hemaset, xwîn-

germîteslîm radestteslîm kirin radest kirin-teslîmî Xwedê kirin 1.

emanetî Xwedê kirin 2.neheqiya ku lê hatiye ki-rin erzehalî ba Xwedê ki-rin

teþe awa, tehr, dirûv-teþe girtin 1. dirûv girtin

2. di qalibekî de ro bûnteþim di bajêr de riya bi-

nerdî ya ku ji bo vederki-rina ava gemar hatiyevekolan

teþî alava ku pê rîs tê ris-tin *“keç teþiya diya xweradike, law tîra bavê”

teþk ji aliyê piþtê ve gehalingan

teþq bandora sermayêteþqele 1. xiroþî 2. pêxe-

mî 3. bela

-ketin teþqeleyê 1. ketinbela û heyteholê 2. ketinheys û beysê

-teþqele derxistin 1. arî-þe derxistin 2. bûn sede-ma lecê û devjeniyê

teþt 1. amana ku kinc an jîferaqên malê tê de têneþûþtin 2. amana ku hevîrtê de tê stran

teþwîq 1. niç û navtêdan2. piþtgirî

teþwîq kirin 1. niçandinyekî û nav tê dan 2. piþt-girî dan yekî/karekî

tet/tetik (di zimanê zaro-kan de) dest/destik

teter pîliktetirxan nexweþiya ji ber

xwarineke jehrîn, afnikîan jî xirabûyî

tetirxanî kesê ku xwari-nekê jê girtiye

-tetirxanî kirin ji qehranbehicandin

tev giþt, hemû *“axa riyantev dizane, lê riya qen-ciyên gel nizane”

-bi tevayî 1. bi giþtî 2. he-mû tê de

-tevî tiþtekî pê re, ligel*“hespê çê, tevî qeyd ûmerbenda xwe diçe þerî”

tevayî bi hevretev dan 1. bi hev dan 2.

tev li hev kirin 3. bi serhev xistin

tevdêr alava ku pê mêwe

tên guvaþtin û ava wantê derxistin

tevdîr 1. tedbîr 2. semt3. hiþmendî *“ava bîranbi tevdîran”

tevdêr amûra ku pê tiþttên tevdan

tevger 1. bizav, hereket2. temtêl *“ava golan bêtevger e”

tev gerîn livîn û hereketkirin

tevir alava erdkolanê; ko-ling *“însanê bêesas, nedibe tevir ne dibe das”

tevir kirin 1. pêmer kirin,mer kirin 2. vekolan

tevizandin/ditevizîne/bitevizîne (laþ) bi derbasext an jî bi dermên bê-tevger kirin

tevizîn/ditevize/bitevi-ze 1. wekî bêruh bûn,wekî can jê kiþîn 2. ji berbandora dermên we-kîbêruh bûn 3. (hin sewaldi zivistanan de) ketinxeweke giran

tevkar alîkartevkarî 1. hevparî 2. he-

valbendî 3. beþdarîtevkujî qetliyamtev lê bûn 1. bi ser ve bûn

2. pê ve bûn 3. tê debûn, beþdar bûn

tev lê kirin 1. bi ser ve ki-rin 2. pê ve kirin 3. tê dekirin

411

tev lê kirin

412

tevlihev

tevlihev 1. bi ser hev de2. têvel

tev li hev bûn ketin navahev

tev li hev kirin berdanser hev

tevn dezgehê raçandinaberik, xalîçe, xurcik ûhwd *“tevn ku li dar ket,êdî li erdê namîne”

tevnepîr tora ku pîrhevokradiçînin

tevnî her du darên ku firê-ta tevnê lê dialînin

tevþ kevirê meht ê bi qasîdestekî

tevþo tefþotevtal kel û meltevtevîk alaveke mûsîqa-

yê yetevz [I] terane, laqirdîtevz [II] rewþa wekî bêgi-

yanbûnê ya endamên gi-yaneweran

-tevz dan xwe xwe vepe-zinandin

tevzî di dema tirs an jî ri-cafê de jana ku di rehêncendêk de peyde dibin

tew qe, qet, hîç-tew tew! peh peh!, hey lo

lo! tewa tebatewal balindetewan tiwanîtewandin/ditewîne/bi-

tewîne 1. xwar kirin 2.çemandin

tewandî 1. xwarkirî 2. çe-mandî *“serê virekan,tim tewandî ye”

tewang (r) ji ber hin ege-rên rêzimanî guherbari-ya di peyvan de

tewaþ rûn, zêttewek nexweþiya kulbûna

dev û piyên sewalantewekor kesê ku dinêre

lêbelê nabînetewere mihwer, guzargeh-tewereya cîhanê mihwer

û guzargeha dinyayê yaku tê de dizivire

tewiþandin/ditewiþîne/bitewiþîne 1. (da ku biserbestî têkiliya zayendîdayne) sewalê nêr ber-dan nav sewalên mê 2.weþweþandin, milmilan-din

tewiþî sewalê ku bûyemubtelayê têkiliya za-yendî

tewiþîn/ditewiþe/bite-wiþe 1. (heywanê nêr)hînî têkiliya zayendî bûn2. weþweþîn, milmilîn

tewiz xemltewizandin/ditewizîne/

bitewizîne [I] 1. xemi-landin, çîç kirin 2. aras-te kirin 3. ser û sîçeyêxwe têkûz kirin

tewizandin/ditewizîne/bitewizîne [II] têk birin,teqoze kirin

tewizîn/ditewize/bite-wize [I] 1. xemilîn, çîçbûn 2. araste bûn 3. (jialiyê ser û sîçeyê xwe ve)têkûz bûn

tewizîn/ditewize/bite-wize [II] têk çûn, teqozebûn

tewîn/ditewe/bitewe 1.xwar bûn 2. çemîn *“he-sin, bi germî ditewe”

tewl 1. bend û zincîra kudavêjin stûyê sewalan 2.sirkeya kêp

tewle [I] êwirgeha hesp ûdewaran

tewle [II] mesafetewle [III] fizirîntewlebaz fizirok, zûbiz-

dokTewrat pirtûka îlahî ya ku

ji Cn. Mûsa eleyhiselamîre hatiye hinartin

tews leztewsandin/ditewsîne/

bitewsîne lezandintewsîn/ditewse/bitewse

lez kirintewþ [I] 1. kesê bêhevseng

2. sersar, ebtertewþ [II] 1. bêkêr 2. bêfay-

de 3. bêxêr *“reþ bi reþîkenî, beþ çû û li newalatewþ kenî”

-nîgaþa tewþ xeyala badil-hewa

tewþî þaþîtewtew zirpî

tewz tirane, qerf-tewz kirin qerfê xwe pê

kirintewzim ferztewzî kesê biaqil û balixtexbî ji naylonê çêbûyîtexe 1. deste 2. çîn 3. tax-texeyek kaxez desteyek

kaxeztexmîn pêzanîna tiþtekî bi

awayekî ku nêzikî rasti-ya wî tiþtî ye

texmîn kirin nêzikî ras-tiyê sêwirandin

text rûniþteka mîran a kunîþaneya desthilatdariyêye *“berê text, ê jinanbûye lê xwan ji ber wanrabûye”

-text û pa milk û forttexte tiþtê ji darikê meht

hatiye çêkirintextebend cureyekî rûniþ-

tekên ku çend kes dika-rin li serê rûnin

texterewan texteyekê kunava wê datînin ser tiþ-tekî û ji du aliyan ve lêsiwar dibin; qirneqos

textik darikê ku ji bo alav-çêkirinê hatiye birîn

textirme çinîna pêþwexttextîn ji textikan çêbûyîteyar 1. keyskirî 2. mî-

hengkirîteyarî 1. amadetî 2. tê-

kûztîteyfik tas, þerbik

413

teyfik

414

teyfî

teyfî tiriyên ku rengê wansorekî vekirî ye

teyisandin/diteyisîne/biteyisîne biriqandin

teyisîn/diteyise/biteyi-se biriqîn

teylesan þaþika dora ku-mê meleyî

teyr çivîkên dirinde yêngirs; balinde *“aqilê kurî,bi teyran re firî”

-teyrê berateyan nefsekêku li dûv malê belaþ di-gere

-teyr û tilûrên çolê çi-vîkên hûr û gir ên biyanî

teyrok zîpikên girs; þexteteyrik teyrok *“zevî tune-

ye, teyrik mehne ye” tezandin/ditezîne/bite-

zîne 1. sar kirin, qeri-sandin 2. rawestandin3. kuþtin

teze 1. nû 2. ciwan 3. ter*“teze hatin, kevn hila-tin”

-sala teze sala nûtezepêkhatî dinyanedîtî,

nû bidestxistî *“bila mi-rov deyndarê dewlemen-dan be, ne yê tezepêk-hatiyan be”

tezinga 1. xulekek berê 2.niha

tezî 1. ava pir sar 2. janênkurtedemî

tezînk 1. qerma ku ji bertirs, serma, þerm û hwd

dikeve laþê mirovî û ni-kare tev bigere; qutaf 2.herka gêreba, av û he-wayê ya ber bi aliyekî

-tezînka avê herka avê-tezînka gêrebayî herka

cêryanê-tezînka hewayî herka

bayîtezkere bawernameya ku

saziyên artêþe didin leþ-kerê bêpaye yê ku per-werdeya cengê dîtiye

tê 1. awayê lihevxistî yêdaçeka /di/ û cînavka/wê/yê 2. dema niha yalêkera /hatin/ê, awayêkurt ê /dihê/yê

têbar dolaba ku tê de gew-her, zêr û dirav tên pa-rastin

têbînî 1. þerh 2. rave, nîþe3. haþiye

têdan 1. têgerandin 2. bi-jinandin

têger bijinoktê gerîn 1. tê dan 2. bi-

jinîntêgih mefhûmtê gihiþtin fêm kirin, ser-

gihayî bûntêhn 1. tîn, germayî 2.he-

raret 3. tîbûn 4. hêniktêhn bûn 1. hênik bûn 2.

tî bûntêhnî tîbûntêhn kirin 1. hênik kirin

2. tî kirin

têhnþîrî þîregerm, hêniktêjik sewala nûzayî *“tê-

jikên maran jî, bijahr in”--têjika sala xelayê pir

birçî û çavçil-têjik anîn/derxistin/ki-

rin 1. (sewala çarpê)zayîn 2. (balinde) cûcikderxistin

têkber 1. raxistekên navamalê 2. kel û mel, pilî ûpirtî

-têkberên malê raxistek,rûniþtek û arastekênmalê

têk birin 1. bi bin xistin2. mexlûb kirin 3. bê-bandor kirin

têk çûn 1. bi bin ketin 2.tarovaro bûn 3. hilweþîn

têk dan 1. nav tê dan 2.teþwîq kirin 3. niçandin

têkel 1. tevlihevî 2. ser-hevde 3. têvel û reng-rengî

têkel kirin tev li hev kirintêketin [I] cihê ketin û

derbasbûnê yî li hundir;dergeh

-miþeya têketinê diravêku ji bo temaþekirina þa-noyekê, gera di nav pe-rûkxaneyekê û hwd têdayin

têketin [II] di malperê debiþkoka derbazî navero-ka malperê dike

têkilî eleqe

-tekilî danîn eleqedarbûn

têkildar eleqedartêkoþer 1. þervan 2. berx-

wedêrtêkoþîn/têdikoþe/têbi-

koþe 1. lê banîn 2. pêre mucadele kirin, berxwe dan

têkûz bêkêmasî û berke-mal

têl bendê ku ji madenênwekî hesin, mîs û hwd têçêkirin û piranî di ama-nên nûjen de wekî ra-guhêza gêrebayî tê bi-akaranîn

têlbend tiþtê ku bi têlê ha-tiye girêdan

têldirk têlên ku pê ve strîû dirik hene û pê doracihên qedexe tê rapêçan;sîme

-têldirk kirin sîme kirintêlmaþ/têrmaþ kes/tiþtê

ku hatiye terikandin têneper negerguhêztêper gerguhêztêr [I] (da ku bavêjin ser

piþta sewalên barkêþ) dutelîsên ku aliyekî wan bihev ve hatiye dirûtin

têr [II] giyanewerê ku pê-diviya wî bi xwarinê tu-neye; nebirçî, ziktijî

-têr û tesel miþt tijî-têra tiþtekî/yekî bi qasî

ku pêwist dike *“ez he

415

têr

416

têrawis

me û têra te me”têrawis çinîna derengtêr bûn ziktijî bûn *“kesê

ku ji teþta xwe têr nebe,li mala xelqê qet têr na-be”

tê re kirin 1. tê de çikilan-din 2. tê de gut kirin 3.tê re derbas kirin

têrê kirin 1. bi qasî pêdi-viyê tev gerîn 2. besî tiþ-tekî kirin *“hezar dostkêm in, dijminek têrêdike”

têrik têra biçûktêr kirin 1. (zik) tijî kirin

2. dagirtin *“biharê xwetêr meke, payizê xwe biderengiyê mexe”

têrmal dewlemend, ser-miyandar

têrnexur hûrtirþ, çavbirçîtêr xwarin 1. (zik) tijî ki-

rin 2. bi emade xwe xwa-rin *“têrxwarin tune ye,lê belê danîn adet e”

têvel curecureyîtê werdan 1. kilîn, kiyan

2. bi avê þûþtintê xistin 1. tê de danîn 2.

bi cih kirintêz barûdtibab miqdartif þileya devê giyanewer-

an; tûktifal 1. zarok 2. ecemî,

nûgihiþtîtifaq yekîtî *“tifaqa mûs-

tangan, çiyan jî qulqulîdike”

tifik 1. kuleka bixêriyê;kufik 2. nepaxa hesinge-ran

tifing çeka lûledirêj a bidûvçik *“gotine: ‘dîno ti-fing çi ye? gotiye: ‘devdirêj e, qûn qirêj e, destdavêjêyî ber davêje”

tifingendazî meþqa gule-berdanê

tif kirin tûka devê xwe re-þandin

tifre paye, radetift çêjeke ku di navbera

þirînî û tirþiyê de ye;meyxweþ

tihok cureyekî daran etihtavik pûngtijî 1. ne vala 2. bi dêv rê

qûç-miþt tijî 1. bi dêv re qûç

2. heta dêv dagirtîtijî bûn (heta dêv) dagirtî

bûntijî kirin (heta dêv) dagir-

tintik cihê dirûnê; kêltika 1. lavayî 2. ricatika kirin 1. lavayî kirin

2. rica kirintil navik-tilî alastin hin sudên

biçûk bi dest xistintilik 1. girik 2. kometiling dêl tilî pêçî *“avan da serî, çi

bihustek çi çar tilî”tilîlî bangdaneke jinan a

di þahiyan de ye-tilîlî avêtin (jin) di þahi-

yan de bang dantilm mengiraniyeke pîvan-

dina zêd e û bi qasî 23kîloyan e

tilor qûn, tabûttilove miþt tijî-gotina te ji çewtiyan ti-

love ye axaftina tijî þaþîye

tilp torte/dûrd, xilttilpekî bûn piyên lingan

ketin ber hev û nêzîkîketinê bûn

tilûr cureyekî çivîkan etilx xilt, malêztilyak bûjenên wekî esrar

û þîrê xaþxaþikan ên kuserxweþiyê pêk tînin ûlêþ ditevizînin

tilyak-kêþ esrarkêþ, xaþ-xaþî

tilyakfiroþ esrarfiroþtim her wisa, daîmîtima/timakar bexîl, çiriz,

çikûs *“merivê tima,malê xwe naxwe”

timahî/timakarî bexîlî,çirizî, çikûsî *“timahî,tim kêmahî ye”

tinaze qerf, terane-tinaze pê kirin terane pê

kirin, qerf lê kirin, hene-kê xwe pê kirin

tinazwer qerfok, henek-

baztingîn/ditinge/bitinge

ringîn, ringering kirintingînî dengê ringeringêtiptenê bi serê xwe û ke-

sek ne li hindê-tir [I] paþgireke ku di he-

valnavan de payeya hev-rûkirinê diyar dike; mî-nak: mezin+tir

tir [II] bayekê bidengê kuji tilora giyanewerandertê *“çû ber tira goli-kan”

-tir kirin 1. bayê bi dengber çûn 2. feþilîn *“der-piyê min li xwe ke, lê têde tir û fisan meke”

tirad [I] 1. pêþbirk 2.merc

tirad [II] pergîhatina dualiyên gogbaz

tiraf ariya ku hîna agir têde heye

tirampe teqes û tûqes,pevguherandin

tirampe kirin teqes ûtûqes kirin, bi hev guhe-randin

tiran tasika avê ya mîsîntirb 1. gor, mezel 2. zi-

yarettirbistan goristantirec pêlekantirek 1. kesê ku deng li

ber qûnê dikeve 2. bê-kêr *“tirek û du tir, licem tirekan weke hev

417

tirek

418

tirimbêl

in”tirimbêl erebe, seyaretirî cureyekî mêweyan e

*“heke mirov ji rezekî ti-riyek xwaribe, nabe kumirov piþta xwe bidê”

-tirîn paþgireke ku di he-valnavan de payeyaberztirîn diyar dike;mînak:xweþ+tirîn=herî/tewrî xweþ

tirîþ sedem, bonetirs xof, saw, sehm *“diya

dizan du tiran dike, yekêji kêfan yekê ji tirsan”

tirsandin/ditirsîne/bi-tirsîne 1. sehm lê firan-din 2. diran jê re çirikan-din

tirsîn/ditirse/bitirse 1.jê saw girtin, jê sehmgirtin 2. newêrîn *“kerêmirî, ji gur natirse”

tirsnak bixetere, bitalûketirsonek 1. newêrek 2.

bizdonek *“dilê tirso-nek, sînga gewr nabîne”

tirþ 1. þor, tahmþor 2.helîseya bacanên sor*“kesek nabêjê: ‘dewêmin tirþ e’ ”

tirþ bûn 1. þor bûn 2.(hevîr) xirab bûn û neha-tin pehtin 3. (mast) ji bokiyanê çêtir bûn

tirþî þorî tirþik xurekê ku ji sewze-

yên curecureyî tê çêkirin

tirþîn xwarina ku ji sewze-yên þoravkirî pêk tê

tirþ kirin þor kirintirtire geltegan, þelegantirtûl cureyekî kurmikan e-tirtûl ketin ber/tirtûlê

kulê pê girtin ji boxwarinekê can avêtin,kumiþîn ser û pirteve ki-rin

tirnefesî (ji ber bêhna tirû fisan) neksçikîn

tirnefesî bûn (ji ber bêh-na tir û fisan) neks çikînû bêhnteng bûn

tirnefesî kirin (ji ber bêh-na tir û fisan) neks lê çi-kandin

tirxes kesê ku wekî xesan-diyan nikare tûþî jinaxwe bibe

tirxesî bûn (di têkilîdanî-na zayendî de) nivîþkanbûn

tisî 1. xalî 2. bêîlawetiþt heyber *“tiþtê ku çû,

mede dû” tiþtîr bizina dusale ya be-

ravistiþtonek pirsa biraztitqal 1. qalik 2. qalikên

qat bi qat ser hev-titqal girtin li serê tebe-

qeyeke ji qalikan çêbûntitqaltitqalî tiþtê ku qat

bi qat qalik girtiyetitûn cureyekî çêreya ku ji

pelên wê baçik tên çêki-

419

tîlik

rintivir cureyekî hêþinahiyê

ye û nepijî tê xwarintivanc jan û êþa ku en-

damê zedegirtî diqurêfe;tezî

-êþ û tivanc kiþandin qo-linc ketin endamekî û ewder quraftin

tivancî jandan û êþîn en-damê zedegirtî

tivil 1. qaþil 2. kirasê ma-ran

tiving tifingtivîlk cureyekî kevokan etiwanî 1. hêz û qudûm 2.

þiyan û kanîntiwanîn/ditwane/bitwa-

ne karîn, þiyantixa di dab û nêrîtên file-

han de lawikê negihiþtîtixavk qalikê ku li ser þîrê

kelandî digiretixis kok û qelewtixûb 1. kevir, qûç an jî

nîþaneya ku du cihan jihev cihê dike 2. hidûd,sîtar *“ji dijminahiyê retixûb tuneye”

-tixûbê xwe zanîn 1. per-senga devê xwe zanîn 2.þûna piyê xwe nas kirin

tiyan siniya firinêtiyen qeware/qebaretiz vîz tiz kirin vîz kirintizbî þirdana 33 an jî 99

moriyên ku pê zikr û

tesbîhat tên kiþandin*“tizbî, bê serkêþ nabe”

tizik tilor, tabût, qûntizrûg zirîtî [I] birayê mêrê jinêtî [II] 1. kesê ku bêav ma-

ye 2. kese ku av lê lazime *“ew dikare mirovî tîbibe ser avê, cardin tîbîne”

tî bûn 1. bêav man 2. avlê lazim bûn

tîj dengê zîztîjmar kurmtîk tiþtê ku vît disekine, çi-

kilandî-tîk sekinîn çik li piyan

sekinîntîkayî rewþa tiþtê ku dirê-

jayî hatiye çikilandintîk bûn vît bûntîke 1. parçe 2. nermegoþ-

tê parçekirîtîke kirin 1. parçe kirin 2.

kîte kirintîk kirin vît kirintîl 1. cihê ku qeþa girtiye û

þimþat e 2. cihê ku mi-rov xwe lê diþiqitîne

-xwe tîlê xistin xwe li serqeþayê þiqitandin

tîla bez-tîlayên çavan di aliyê

derveyê çavan de bezêku reþik di navendê debi cih bûye

tîlik 1. kevirê meht êbiçûk 2. kevirê tixûbî

420

tîlolik

tîlolik cureyekî þîraniyaku ji þîr, þekir û ardê bi-rincî tê çêkirin; þîrþêrk

tîmanc pirtiyê ku pê cihêqulbûyî tê pînekirin

tîmar 1. tedawî 2. lênêrîn3. (hesp) paqijî 4. per-werde

tîmar bûn 1. tedawî bûn2. perwerde bûn

tîmar kirin 1. tedawî ki-rin 2. perwerde kirin

tîn 1. germahî, sênc, hera-ret 2. dûkel, kel

tînbir dermanê ku herare-ta cendêk dadixe astekeasayî

tîn dan 1. germahî dan,sincirîn 2. kelîn, dûkel biser ketin

tînpîv amûra ku rêjeyagerma heyî dipîve

tîp [I] herftîp [II] desteyeke leþkeran,

desteyeke siwarantîp [III] 1. di hêzên bejayî

de desteya ku ji du hen-gên pêwist pêk tê 2. dihêzên hewayî de deste-yeke ji balafir û nav-gînên destekar pêk tê

tîprêz kesê ku nivîsekêderbasî kombersê dike

tîprêzî karê tomarkirinanivîsan di kombersê de

tîq dengê kenêtîtetîq/tîqînî hîrehîr-tîqînî pê ketin ji niþkê ve

bi awazeke bilind kenînTîr [I] gerestêrkek etîr [II] 1. kesîf 2. nezelal

3. rengê girtî *“tîr çêkimdan diçe, rehn çêkimnan diçe”

tîr [III] çeka berê ya ku bikevanê dihate avêtin

-tîr ji kevanê filitî/peki-ya tiþtê ku qewimî êdîjêveger ne pêkan e

-tîr lê rabûn tivancî û qo-lincî bûyîn

tîravêj/tîrkêþ kesê ku bikevanê tîran diavêje

tîre 1. hoz 2. taxtîredar kesê ku ji binema-

leyeke nas e; xwedanhoztîremar marê biçûk, têjikê

marîtîrendaz kesê ku meþqa

tîrkêþiyê dîtiyetîrendazî perwerdeya li

ser tîrkêþiyêtîrêj baqek þewla ku ji ka-

na þewlê derdikeve û liher aliyî belav dibe

tîrêjke þemala ji niþkê vetîrêjpîv amûra ku tewsa

þewla heyî dipîvetîrik kerdenek, kirdantîrk derziya saetêtîrke derziya alavên pî-

vandinêtîr kirin 1. (reng) girtî û

tarî kirin 2. (tiþtê rehn)hindekî hiþk kirin

Tîrmeh meha heftemîn a

421

tombiz

salnameya zayînîtîþ qelþ-tîþ lê ketin derizîn-tîþ û qertîþ pê ketin qe-

liþîn û qalik dantîþtîþî qelþqelþîtîtik 1. pêlîstok 2. amanên

avê yên biçûk 3. elbiktîz [I] terane, tinaze-tîz pê kirin tinaze pê ki-

rintîz [II] naziyên ji bo fi-

zirîna ji karekî-xwe dan tîzan ji peywirê

fizirîn *“xwe bidî tîzannedî tîzan, tu dê bidîheqê gêzan”

tîz [III] refesa sewalênçarpê

-tîz dan xwe refes avêtintîz [IV] lezgîntîzik refes, lotiktîzî lezgînîto tixafka li ser mastîtobe poþmaniya ji tawan û

gunehantobe kirin ji ber xeletiyên

berê ve poþman bûn û jiwan vegerîn

tof birek mirov/tiþt; kometofan 1. barana pir giran

2. karesata xwezayî yaku ji ber barana gur pêktê

tog bêheya tohmet 1. qebahet 2. ta-

wanbarkirina kesekî jiber sûcekî ku nekirî ve

tol [I] 1. bêheya 2. qûnek,qûndiryayî

tol [II] bersivdana sitemêû parastina mafê rewa;evez, întiqam

-tol hilanîn evez standin,întiqam jê standin

tol [III] nijad, piþt û zu-riyet

tola þîraniyeke ku ji penîrû gezoyê tê çêkirin

tolajo kesê ku întiqamaxwe hildigire

tolaz sersar û doxînsisttoleke cureyekî gulan etolgîn cureyekî gulan etolhildan 1. întiqam 2.

heyfhilanîn *“çûye tol-hildanê, li seyda hesti-yan digere”

tolhildêr ewezstandîtolik [I] cureyekî gulan etolik [II] porê ku bi ser

eniyê ve xwar dibe; tûn-cik

toloz malêz, xilt, gildîntomar qeyda nivîsar û wê-

neyantomargeh cihê taybet ê ji

bo qeydkirina deng,reng û nivîsan

-tomar kirin nivîs qeydkirin

tomav avik an jî tovê nêr-zatiyê

tomerî giþ li ser hev û bikomasî

tombiz 1. çekeke cengê

422

top

ya kevn e; gurzê hesinî2. qelew *“hat ji der de,tombiz di ber de”

top çekeke leþkerî ya me-zin û giran e

topal kulektopalî kulekîtopavêj navgîneke leþkerî

ya ku guleyên mezin di-avêje

topebaran cihek dan bertopan

topebaran kirin top lê gi-rêdan

toq qeyda stûyî *“ji þeytênzanetir, toq û nalet distûyan de ye”

-toqa þeytên ketin stûyêyekî engirîn û cardin ve-negerîn rastiyê

toqandin/ditoqîne/bi-toqîne 1. gef û gur lidorê firandin 2. tirs ûsaw xistin dilan

toqe 1. avzûma hesinî yaku her du aliyên kem-berê digihîne hev 2. ala-va ku jin li porê xwe di-xin da ku ji hev belav ne-be

toqîn/ditoqe/bitoqe 1.ji tirsan bizdîn 2. qutifîn

tor [I] 1. nûgihayî 2. xavtor [II] tayên raçandî yên

ji bo masîgiriyê; þebeke*“her car kewa gozel na-keve torê”

-tora agahiyan þebekeya

mehlûmatan-tora masiyan þebekeya

masiyan-tora sîxûran þebekeya

casûsan-tor avêtin (ji bo masîgir-

tinê) þebeke avêtin navaavê

-tor û tey tim û timtor [III] janên beriya bûyî-

na zarokîtorandin/ditorîne/bi-

torîne xeyidandintoranî kesê ku ji xebatê

aciz dibe û selemtî-se-lemtî digere

toraq adaneke þîr e û jidewê kelandî tê bidest-xistin *“toraqa îro, jidewê sibehê çêtir e”

-toraqa yekî danîn sernanê wî 1. para yekîdayîn û ji þirîkatiyê der-xistin 2. xeyidandin ûþandin

torbe telîstore [I] sil, bihêrs-tore bûn sil bûn, bihêrs

bûntore 1. huner û rewiþt 2.

wêje û tîtal -toreyên giþtî dab û nê-

rîtên civakê yên ku ra-yîþa danûstandinê diyardikin

torevan þarezayê helbest,çîrok, pexþan û hwd;wêjenas

423

tû

torgî doxîna þalwarantorim têjika hêþtirê, kudiktorin 1. ader, esîlza 2.

kaw û kibartorinî 1. aderî, esîlzatî 2.

kawî û kibarîtorîk keftartorîn/ditore/bitore xeyi-

dîn, su hatintorm têjika hêþtirêtortore qure û olintîtoþbî endamekî ku aviye-

ke zeliqokî davêje derveû ji þaneyên çêrmî pêk tê

total bûn gindirîn tot bûn total bûn *“hêk li

ser sêrî nasekine û totdibe”

totik/toto [I] (di zimanêzarokan de) xwarin

totik [II] aqiltotikvala kêmaqil, ser-

kundir *“bike kalan bix-we malan, tu dê çi bikî bixortên totikvala”

totirne 1. tîtal, telhîn û di-rêj 2. bi dest û pê

tov 1. avika ku giyanewe-ran çêdike; tomav, menî2. kakilê ku çêre û dar jêçêdibin; navnêrî *“tovêxweziyan, þîn nabe”

-tov reþandin bizre/to-xim reþandin

toz parçeyên pir biçûktozî parçe, birtozî kirin birbirî kirintozik daþik, caþ

tu [II] (r) cînavka yekjimara ji bo kesê duyemîn

tu [II] 1. hîç 2. qe, qet*“aþvan tu car nabe poþ-man”

tund 1. zexm 2. sext 3.pêkutî

tundî 1. zexmî 2. sextî 3.pêkutî

tundraw 1. alîgirê rêma-nên toqandinê 2. ser-veçûyî

tune 1. netêw, nîn 2. net,sifir

tune bûn 1. netêw bûn, jiholê rabûn 2. net bûn

tune kirin 1. ji holê raki-rin 2. net kirin

tunetî 1. nebûn 2. xizanî*“tunetî, nîrê hesinî ye”

turindî cinturt hiþk, sexttut lîstikvanê ku ji lîstikê

hatiye avêtintut bûn ji lîstikê hatin a-

vêtintut kirin ji lîstikê avêtintuvandin/dituvîne/bi-

tuvîne betal kirintuvanîn/dituvane/bitu-

vane betal bûntuwanc gotina sergirtîtuxt mengiraniyeke ku bi

qasî 325 gramî yetuxyan harî û isyankarîtû [I] 1. cureyekî daran e

2. mêweyên vê darê*“dar bitû ye, lê xwedî

424

tû

tûle ye?”tû [II] tûk-tûyî devê hev kirin bi

yekdevî axaftin û hemantiþt dubare kirin

tûfirengî mêweyek etûj 1. neko, xarkirî 2. tehltûjandin/ditûjîne/bi-

tûjîne der heqê yekî delêpirsîn dan destpêkirin

tûj bûn 1. amadeyî qutki-rinê bûn, zot bûn 2. tehlbûn *“þûrê kê tûj be,dinyayê ew dixwe”

tûj kirin 1. xar kirin, ama-deyî qutkirinê kirin 2.tehl kirin

tûk [I] þilahiya ku ji qirikamerivî derdive, tif

-tûk kirin þilahiya di qi-rikê de avêtin derve

-tûka xwe/xweziya xwedaqurtandin ji gotinaxwe poþman bûn

tûk [II] cureyekî çivîkan etûk [III] pirç, pûrttûkme berk, metîn, xurttûl [I] 1. þefaf û tenik 2.

pirtiyê tenik û þefaftûl [I] vehundirîn, veci-

niqîn -tûl dan veciniqîn, vehun-

dirîn-tul dan ser xwe baz dan

ser xwe, vehundirîn serxwe

tûle têjikên seg û guran*“bextê çil rojên çileyî,

tajiyê tûleyî û hespê qu-leyî tuneye”

tûlemar cureyekî marêngirs e

tûlik 1. (ji bo tiþtên lûlekî ûdevteng) teng 2. tûle

tûlincî rûniþtin wekî kû-çikan rûniþtin

tûm 1. baq 2. kêrttûman [I] qerfok tûman [II] 1. þalwar 2. nî-

vê dêreyê jinan ê ji navi-kê berjêrtir e

tûmik 1. baqekî biçûk 2.girik

tûmtûmî baqek li vir û ba-qek li dera han

tûnc cureyekî madenan etûncik porê li eniyêtûng lûleya ji kaxetîta qa-

lindtûqesp tûyên reþtûr 1. kîs, derdan 2.heban

3. çembera dorê *“tûrêparsekan, tu carî tijî na-be”

-tûra stûyî katara stûyîtûrqul derewîntûrqulî derewînîtûre navê giþtî yê rehçi-

kên spî yên ku hiþyari-yên sehek û hereketan jimejiyî diþînin endamêndin

-sazûmana tûreyê di cen-dêk de pergala tûreyan

tûrenasî beþa pisporiyêya ku li ser tûreyê lêkolî-

425

tûzik

nan diketûrik kîsê biçûktûþ 1. dûþ, îstiqamet 2. alî-tûþî hev bûn 1. pergî hev

hatin 2. li hev xistin 3. bihev re têkiliya zayendîdanîn

-tûþî hev kirin 1. pergîhev anîn 2. berdan hev3. (da ku bi hev re têkili-ya zayendî daynin) der-fet amade kirin

tût [I] kundtût [II] dengê tûtika erebe-

yantût [III] uryan, repal-tût û rût 1. repal û tazî

2. destevala û bêçek 3.bêmal û deyndar 4. bê-çêre û bêdar 5. vikvala ûbêeþya

-tût û rût bûn repal û tazîbûn

-tût û rût kirin repal û ta-zî kirin

tûtak tûtîtûtevîn cureyekî çivîkan e tûtik [I] fîqtûtik [II] lawikê viringî;

kûtotûtî çivîkeke ku axaftina

mirovan dubare diketûtya [I] þîrê çivîkan; ango

tiþtê nedîtî û nebînayîtûtya [II] madenê çingoyêtûx [I] kirdan, kerdenektûx [II] qalik û qertîþa li

ser tiþtên sirûþtî; titqaltûxavk tixavktûzik [I] cureyekî daran etûzik [II] cureyekî çêreyê

ye û tereter tê xwarin

426

Uu/U tîpa bîst û pêncemîn

a alfabeya kurdî ye;dengdêreke kurt e, cî-derka wê navderkî ye, dibelavbûna wê de dev gi-lover e û asta belav-bûnawê bilind e

ufuq asouh! baneþana tirsandinê-uhî yekî kirin tirsandin

û qewirandinumet 1. bawermendên ku

peyrewiya Cn. Pêxembereleyhiselamî dikin 2.peyrewên pêxemberêndin (silava Xwedê serhemûyan be)

umîd hêvî, bendeman, o-mit, mefer

umîdwar hêvîdar, bende-war, omitwar, meferdar

umr 1. emr 2. temen *“he-ta Heleb bû Heleb, umrêpîrika te çû”

umre ji bilî rojên hecê yêndiyarkirî tewafa Beytê

urf dab û nêrît-urfa deverê dab û nêrî-

tên herêmêurûsî paceuryan rût, tazî, þilf û tazîuskere tasutifk gûþiyekî tiriyan ê

biçûk

427

û/Û tîpa bîst û þeþemîn aalfabeya kurdî ye; deng-dêreke dirêj e, cîderkawê paþderkî ye, di be-lavbûna wê de dev gilo-ver e û asta belavbûnawê bilind e

û gihaneka navîna du peyvan jî hevokan

ûc 1. dêw, tewa 2. zihaûd cureyekî alavên mûsî-

qayî yeûdjen kesê ku li ûdê dixeûf hûf, pûf

ûf kirin bi carekê de hûfkirin û daqurtandin

ûfeûf hûfehûf, pûfepûfûfeûf kirin hûfehûf kirin,

pûfepûf kirinûþ birîn-êþ û ûþ lê rabûn derd û

kul lê peyde bûn-êþ û ûþ lê rakirin derd û

kul lê peyde kirinûþt sedem, sebebûþteûþt sergêjî û bela-anîn ûþteûþtê pir sergêjî

û bela jê re çêkirin

Û

428

Vv/V tîpa bist û heftemîn a

alfabeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wê di-ranlêvkî ye, awayê be-lavbûna wê fîzek û nerme

va 1. evê han 2. lê binêre*“va nîna ye, tirnîna lipaþ tê”

-va ye tê lê binêre ev kes/tiþt tê

vac aqil û sirafet, ferasetvajî 1. serobino 2. derxis-

tina tiþtê hundir li derve3. kelevajî

vajî bûn 1. serobino bûn2. hundir derketin derve3. kelevajî bûn

vajî kirin 1. serobino ki-rin 2. hundir derxistinderve 3. kelevajî kirin

vala xalî, ne tijî *“bi aqilêvala, tu nagihêjî heva-lan”

vala bûn di hundir de tiþ-tek neman

valahî 1. xalîtî 2. fezavan awayê tewandî yê

/ev/a pirjimarvarik mirîþka berhêk

*“varikên nû rabûne,

hêkên sor dikin” varû paþrû, aliyê piþtêvaryoz mîrkutvatinî 1. peywir 2. wezîfe

3. erkvawartin/divawêre/bi-

vawêre tiþtê qenc ji yêxerab cihê kirin

vawêr 1. keyskirî 2. cihêvawêr kirin keys kirin ve ecêb, vehveanî/vediîne(vetîne)/

vebîne tewandinvebanîn/vedibane/ve-

bane hînî kesekî/rewþe-kî nebûn û lê zor hatin

veberhênan razemeniyaaborî

-veberhênana wizeya gê-rebayî karê hilberandi-na ceryanê

veberhêner kesê ku diqadekê de razemeniyandike

vebestin/vedibeste/ve-beste dubare girêdan

vebijartin/vedibijêre/vebijêre 1. çê û neçê jihev veqetandin 2. kêr-hatî û bêkêr ji hev cihêkirin

429

vegirtin

vebijêrk 1. xala hilbijar-tinê 2. þiq

vebijîn/vedibije/vebijeji awayê cemidî derke-tin; helîn

vebir 1. heyameke kurt 2.delîve

vebirî 1. teqez 2. keyskirîvebirîn/vedibire/vebi-

re 1. qerar dan 2. bi kur-tî çareser kirin

vebûn/vedibe/vebe ne-girtî bûn, (tiþtê devgirtî jiwê rewþê) xilas bûn

veciniqandin/vedici-niqîne/veciniqîne 1.silikandin 2. tirsandin3. bi awayekî tirsandî jixewê rakirin

veciniqîn/vediciniqe 1.silikîn 2. tirsîn 3. bi awa-yekî tirsiyayî ji xewê ra-bûn

vecinoq waswasok û tir-sonek

veçinîn/vediçine/veçi-ne 1. vexwarin 2. xwe jêgirtin 3. (tiþtê hûnandî)çavî bi çavî tehmîr kirin

veçirandin/vediçirîneveçirîne (tiþtê hûnandî)vereþandin

veçirikandin/vediçirikî-ne/veçirikîne 1. xwehilkutan, xwe hildan û lierdê xistin 2. xwe vepin-cirandin

veçirîn/vediçire/veçire

(tiþtê hûnandî) jixwebervereþîn

vedan/vedide/vede ko-lan

-ser vedan tiþtê veþartîeþkere kirin

veder 1. tecrîdbûyî 2. qe-wirandî

veder kirin 1. qewiran-din 2. tecrîd kirin

vedirûn/vedidirû/vedi-rû cihê diriyayî an jî biþ-kuvî dubare û baþ dirûn

vedîtin/vedibîne/ve-bîne 1. kiþf kirin 2. pêhesîn

vedizîn/vedidize/vedi-ze 1. xwe veþartin 2.xwe bilandin 3. fizirîn

vedor ast, merhelevedorî bi dorvegerîvefirîn/vedifire/vefire

li tiþtekî asê bûn û þundepekîn

vegemirandin/vedige-mirîne/vegemirîne 1.dabêlandin 2. kumiþînser *“li ber siya þêrî be,bila te vegemirîne”

veger 1. zivirîn 2. fetlvegerandin/vedigerîne

/vegerîne 1. zivirandin2. fetilandin

vegerîn/vedigere/vege-re 1. zivirîn 2. fetilîn

vegirtin/vedigire/vegi-re 1. fetih kirin 2. îþxalkirin 3. þunde wergirtin

430

vegotin

4. rakiþandinvegotin/vedibêje/ve-

bêje 1. qise kirin 2.behs kirin 3. salix dan

veguhartin/vediguhêre/veguhêre 1. tiþtek libal tiþtekî din ve dage-randin 2. teþe dan

veguherîn/vediguhe-re/veguhere teþe girtin

veguhêztin/vediguhêze/veguhêze 1. neqil ki-rin 2. ferehte kirin, tayînkirin

vehanîn/vetîne/vebîne1. þunde vegerandin 2.tewandin, badan

vehatin/vetê/vebê þun-de vegerîn, dagerîn

vehejandin/vedihejîne/vehejîne 1. ziqinandin2. bi hejandinê ji xewêrakirin

vehesîn/vedihese/ve-hese westa xwe wergir-tin

vehewandin/vedihewî-ne/vehewîne êwiran-din

vehiþtin/vedihêle/ve-hêle 1. para ve danîn 2.radest kirin, îade kirin

vejandin/vedijîne/ve-jîne 1. jîndar kirin, ruhdan ber 2. domdar kirin

vejartin/vedijêre/ve-jêre 1. ji hev veqetan-din 2. bi keys û pergal

kirinvejen 1. hêza bizavê, ta-

qet 2. çirûsk 3. hejekvejîn/vedije/veje 1. jîn-

dar bûn, giyanewer bûn2. ruh lê teze bûn

veketin/vedikeve/veke-ve 1. velezîn 2. razan

vekêþîn/vedikiþe/veki-þe 1. para ve zivirîn 2.þunde fetilîn 3. (bêyî kubifetile) þunde þundeçûn *“ger gotin ji gotinêbikiþe, gotin ji eslê xwevedikiþe”

vekirin/vedike/veke jirewþa girtîbûnê rizgarkirin *“huner çek e, dibin çengê xwe ke, rojaku hewce bû veke”

vekirî negirtîvekît (r) îmla, rastnivîsvekîtandin/vedikîtîne/

vekîtîne awaz li gorî kî-teyê par ve kirin

vekolîn/vedikole/veko-le 1. lêkolîn kirin 2. mi-tale kirin

vekuþtin/vedikuje/ve-kuje vemirandin, tefan-din

velerizîn/vedilerize/ve-lerize dev û diran þeqe-þeq kirin; ricifîn

velîstin/vedilîze/velîze1. veciniqîn 2. þaþwazbûn 3. firikîn 4. leqîn

velo kirin wergerandin û

431

veqetîn

hilweþandinvemaliþtin/vedimale/

vemale devmilên xwehildan *“hem vedimale,hem jî dinale”

vemayîn/vedimîne/ve-mîne 1. egle bûn 2. de-reng man

vemirandin/vedimirîne/vemirîne 1. damiran-din, tefandin 2. nizm ki-rin 3. aþt kirin *“agir biêgir nayê vemirandin”

vemirîn/vedimire/ve-mire 1. damirîn, tefîn2. nizim bûn 3. aþt bûn

venan/vedine/vene 1.daniþîn, niþtin 2. gestin*“mêþa gûyî, li gûyî ve-dine”

-li yekî venan 1. gest ki-rin, pê ve dan 2. lê dan

venandin/vedinîne/ve-nîne 1. dirûtin, kêl kirin2. dan temaskirin 3.mîheng kirin

venasîn/vedinase/ve-nase 1. îtiraf kirin 2. pêbeled bûn

venêrîn/vedinêre/venê-re 1. teselî kirin 2. payîn

veniþtin/vediniþe/veni-þe 1. venan 2. rûniþtin3. melisîn, lîs bûn

vepeliþandin/vedipe-liþîne/vepeliþîne 1.rûxandin erdê 2. deverûavêtin erdê

vepeliþîn/vedipeliþe/vepeliþe 1. rûxîn erdê2. deverû ketin erdê

veperimandin/vedipe-rimîne/veperimînexwe gijgijandin û peraþkirin *“þêrê ku xwe vedi-perimîne, werîsî qetqe-tî dike”

veperimîn/vediperime/veperime gijgijîn ûperaþ bûn

vepesirandin/vedipe-sirîne/vepesirîne 1.aþt kirin 2. rawestandinû arimandin

vepesirî 1. aþtbûyî 2. te-bitî û arimî

vepesirîn/vedipesire/vepesire 1. aþt bûn 2.rawestin û arimîn

vepezandin/vedipezîne/vepezîne 1. pezav danxwe, xwe rakiþandin 2.fortê xwe avêtin

vepijiqîn/vedipijiqe/vepijiqe ji hev belav bûn

vepirsîn/vedipirse/ve-pirse li pey hev pirsîn,pirsîn û cardin pirsîn

veqetandek (r) qertafênku mêjer û zayendê di-nimînin

veqetandin/vediqetîne/veqetîne 1. cihê kirin2. mezaxtin 3. ji hev ji-bartin

veqetîn/vediqete/veqe-

432

verestin

te 1. cihê bûn 2. tenêman, terikandin

verestin/vedirese/verese xwe ji girêdan û qeyd-kirinê rizgarkirin û baz-dan; xwe ji destan der-xistin

vereþandin/vedireþîne/vereþîne 1. (tiþtê ku ha-tiye xwarin) verijandin2. vala kirin 3. (tiþtê hû-nandî an jî jenandî) xerakirin 4. (nivîsên kevnareli gor rêbazeke zanistî)xwendin

vereþîn/vedireþe/vere-þe 1. (xwarin û vexweri-na ku çûye hundir) car-din veder bûn 2. (tiþtêhûnandî an jî jenandî)xera bûn 3. (nivîsên kev-nare li gor rêbazeke za-nistî) hatin xwendin

verê kirin þun de vege-randin

verês rastnivîsverêstin/vedirêse/ve-

rêse li gorî rêzanekê ki-þandina peyvan

-þaþiyên verêstinê þaþi-yên rastnivîsê

verêtin/vedirêje/verêje1. (kinc) reng lê çilmisîn2. vala kirin

verij 1. derhata salane yagiþtî 2. bermayî, puxte

verijandin/vedirijîne/verijîne 1. vala kirin 2.

vereþandinverik pêlava ji mûyê hû-

nandîverotin/vediroje/vero-

je 1. darotin 2. kolanverûtin/vedirû/verû 1.

bi dest rûçikandin, dest-verû kirin 2. hênciran-din, vegijgijandin

veser pêvek, îlaweveso qehr û xeydveþargeh 1. kulîn 2. mex-

zenveþarî veþartîveþartî nepen, nehênîveþartin/vediþêre/veþê-

re 1. ser nixumandin 2.li ber çavan wêde kirin*“rastiyê vemeþêr(-e) ûmebêj(-e): ‘ez im þêr’ ”

veþartok lîstikeke zaro-kan e; çavgirtonek

veþewitîn/vediþewite/veþewite (ji ber berf, qe-þa an tiþtên kîmyewî)çêrm þewitîn

veþûþtin/vediþo/veþo1. dawerivandin 2. ba-ravî kirin

veterisandin/vediterisî-ne/veterisîne 1. aþt ki-rin, arimandin 2. êþa ye-kî birîn

veterisîne/vediterise/veterise 1. aþt bûn, a-rimîn 2. ji êþekê xelasbûn

vetewþandin/veditewþî-

433

vin

ne/vetewþînê serseh-mî kirin, sergêjî kirin

vetewþîn/veditewþe/ve-tewþe sersehmî bûn, se-rî lê gêj bûn

vewestîn/vediweste/ve-weste 1. vehesîn 2. ra-westin

vexistin/vedixe/vexe 1.danîn erdê 2. li erdê xis-tin

vexuyan 1. elamet 2. be-rate 3. þop

vexwarin [I] aviya vexwa-rinê; noþav, meþrûbat

vexwarin/vedixwe/vex-we [II] 1. veçinîn 2.noþîn, fir kirin 3. nîç ki-rin, hilçinandin *“kaniyaku tu avê jê vedixwî, ke-viran mavêjê”

vexwende kesê ku gazîdêlindizekê an civînekêdike

vexwendî kesê ku hatiyegazîkirin

vexwendin/vedixwîne/vexwîne 1. gazî kirin,bang lê kirin 2. hatinakesekî xwestin

vexwendname dawetiyevexwînî hev bûn (afiran-

diyên jîndar) li hev ba-nîn û hînî hev bûn

vezandin/vedizîne/ve-zîne velezandin

vezel faykevezelîn/vedizele/veze-

le wekî ku vekeve rûniþ-tin

vezen tiþtê velezokvezîn/vedize/veze 1.

peraþ rûniþtin 2. palûþkpê ketin 3. gilok bi paþve ziyîn

vezinîn/vedizine/vezi-ne gilok bi paþ ve ziyîn

vêca îcar, vê carêvêketin 1. agir pê ketin,

2. çira çirûsînvêl/vêlik amanên meht û

nekûr, tehtevêlkîvêrik bendê ku pê xarû-

kan didirûnvêsan 1. bêhnvedan 2.

palvedan 3. xwejibîr-ve-kirin

vêsandin/vêdisîne/vê-sîne 1. tefandin, vemi-randin 2. rawestandin

vêsiyayî 1. tefiyayî, vemi-rî 2. rawestî *“westiyayi-yan kir, vêsiyayiyanxwar”

vêsîn/divêse/bivêse 1.tefîn, vemirîn 2. rawes-tin

vêxistin/vêdixe/vêxepê xistin

vij sewalê ku qiloçên wî biser eniyê de tewiyane

vijag peþk-vijag avêtin peþk avêtinvikvala xipxalîvin kesê ku di bêfila xwe

de diaxive; gino, gingi-

434

vingîn

nokvingîn/divinge/bivinge

dengê vingîniyê pê ketinvingînî dengê firîna mê-

þan, guleyên fîþengan ûhwd

vir [I] ev cih-li vir li vî cihî-vir de wê de kirin 1. hok

û çiv dan xwe 2. li beha-neyan gerîn

vir [II] 1. derew 2. devbe-laþî 3. pertaf *“heke nevir bin, li mala me jî pirin”

virçiqî 1. helisî 2. pelixîvirçiqîn/divirçiqe/bi-

virçiqe 1. helisîn 2. pe-lixîn *“got: ‘heke tu çûyîbajarekî koran, tu jî ça-vekî xwe bigire; ne hêjîrdivirçiqe ne jî hingivgenî dibe”

virçevirç dengê domdar êtiþtên rehn ên ku tên pê-pestkirin

-virçevirça heriyê dengêmeþa di nav heriya rehnde

virçoqî 1. pelîse 2. peli-xandî û þilavî

virek 1. derewker 2. dev-çepel *“virek, çala xwedikolin”

virik jêçûna hundirî; vîjik,îshal

-virik bi ser avê xistinpûçên yekî raxistin ras-

tahiyêvirikî bûn vîjikî bûn, hun-

dir jê çûnviringî/virnî 1. zarokê

nûbûyî 2. sewala nûzayîya ku hîna mezin nebû-ye û ne hilikî ye

viritandin/diviritîne/bi-viritîne 1. derbas kirin2. bi encam kirin

viritîn/divirite/bivirite1. derbas bûn 2. dawî lêhatin

vir kirin 1. derew kirin 2.pertaf kirin

virtoqî kesê ku tevgerênwî neçê ne

virûvî goþtê pijandî yê bi-don

virvirandin/divirvirîne/bivirvirîne virvirkî a-vêtin

virvirk perwanevirvirkî avêtin tê werki-

rinvirvirok pêçke, toterîkviyan vînviyan/divê/bivê 1. xwes-

tin 2. wisa mirad kirin*“ji dijmin re zarê xweþû piþta hiþk divê”

viz bûn 1. fizirîn 2. xwexapandin

vizek kesê ku xwe ji kar ûbaran vedidize

vizeviz dengê firîna mê-þan û xebata makîneyan

vizeviz kirin 1. (mêþ)

435

vîz kirin

firîn û deng derxistin 2.(makîne) xebîtîn û dengjê hatin 3. (aferîndeyêjîndar) pir lez çûn û ha-tin, bi lez xebitîn

vizik cureyekî mêþên ha-vînê yên biçûçik in û bivedana xwe ve navdarin; mixik

vizîn/divize/bivize bidengekî bilind vingîn

vizînî vingîniya xurtvizvizîk pêlîstokeke darî-

nî ya ku bendekî lê di-alînin û wisa dizivirînin

-vizvizîk ketin qûnê diþûna xwe de netebitîn

vîn 1. îrade 2. xwestek*“vîna dilan, di dayînadestan re diyar e”

-vîna azad îradeya serbix-we

-vîna siyasî îradeya ram-yarî

vîr çavên ku di kort deçûne

vîr bûn çav di kort de çûnvît (guh) fît/bel vît kirin (guh) fît kirin/bel

kirin vîzên dengê bayîvîzevîz dengê domdar ê

bayîvîzevîz kirin bi dengekî

xurt ba hatinvîz kirin 1. (bi xidikandi-

na piþta wan) ker rakirinçargaviyan 2. nav têdan, niçandin

436

Ww/W tîpa bîst û heþtemîn

a alfabeya kurdî ye;dengdareke ku cîderkawê lêvkî ye û awayê be-lavbûna wê nîvdengdêre

wa 1. ewê han 2. lê binêre*“wa ye goþtê berxan eû li ber çavan e”

-wa ye tê lê binêre ewkes/tiþt tê

wajav benda navendî yaku avê digihîne her derê

wan awayê tewandî yêcînavka /ew/ê, cînavkapirjimariyê ya ji bo kesêsêyemîn

wane ders-wane dan ders danwanegeh 1. fêrgeh 2. polwaqên dengê qaz, werdek

û hwdwaqewaq dengê domdar

ê qaz, werdek û hwdwaqewaq kirin (qaz, wer-

dek û hwd) bi awayekîdomdar deng derxistin

war 1. qad 2. cih 3. þûne-war

-warê bav û kalan niþtin-geha ku ji mêj ve malba-

tek lê akincî bûye-di vî warî de di vê mijarê

de-ji waran man ji pêþke-

tinê þunde man *“pesindaye, ji waran maye”

wargeh 1. êwirgeh, star-geh 2. biryargeh 3. welat

warhêl kesê ku ji warêxwe bi dûr ketiye

warîn kesê ku evîndar ûgirêdayiyê welatê xwe ye

warkor 1. wareþ 2. kor-dûnde

warkoz germiyanwarniþîn îqametgeh, êwir-

gehwarxan xan û manwase/waþok baz, baþokwasite hemû alavên si-

warbûn û barkêþiyê 2.navberkar

navgînwate [I] yanî, angowate [II] mehnewatedar mehnedarwatenasî di zimanzaniyê

de mehnenasîwatewarî lêkolînên li ser

mehneyanwawik cureyekî sewalên

437

welî

ku diþibihine guran; to-rîk, keftar

waynefsî rewþa ku herkes ketiye tatêla nefsaxwe

we awayê tewandî yê cî-navka /hûn/ê

webal guneh-webal ketin stûyê yekî

guneh ketin para yekîweç 1. hewcetî 2. çilpiyê

ziravik-li ser weçekî man 1. gi-

rêdayî mûyekî man 2.nêzîkî felaketê bûn

weçe nesl, nifþ-çak-kirina weçeyê hel-

westên baþkirin û zêde-kirina neslên jîndar

-diyarkirina weçeyê hel-westên daxistina rêjeyaneslan

wefa berdewamiya di dos-tî û evîndariyê de

wefakar kesê ku di dostîû evîndariya xwe dedomdar e

weg sedsal, qirnwehþî jakaw, hovwek mîn, notl, fen-wek avê pê de çûyîn 1.

bê xeletî berdewam kirin2. ji ber xwe de zanîn

-wek baranê ser de barî1. Xwedê pir mal dayê2. gule an jî kevir reþi-yan ser

wekat 1. diyar 2. kifþ û

servekirîwekat kirin 1. diyar kirin

2. kifþ û ser vekirinweke mîna, notla, fenawekhev yeksanwekhevî yeksanîwekî mîna, notla, mînanî,

fenanî, fena *“þûþeya di-lan, wekî ku diþkê cebarnabe”

wekok 1. nimûne 2. mî-nak

welam bersivwelaq 1. hespê ku ne ader

e 2. sewalên sere yênmalê; terîþ

welat 1. memleket 2. niþ-timan *“welatê neyaran,bi buhistan e”

-welatê xerîbiyê 1. pena-berî 2. qurbetî

welatî 1. hemwelatî 2.hembajarî 3. memleketî*“welat xweþ e, bi wela-tiyan”

-welatiyê qaþo xwedîgira-vî ew jî ji wî welatî ye

welatparêz niþtimanper-wer

weled ewlad, zarok -dê weledê xwe avêtiye

hewirzeyeke giran heyeû kes li kesî xwedî der-nakeve

welê wisa *“ba çawa têbênderê, welê bide berbê”

welî qencê Xwedê *“ji we-

438

wen

liyan dikeve xwelî, jixweliyan dikeve welî”

wen dara bênîþtwenaq cureyekî nexweþi-

ya bêvil û qirikê ya ku di-bijine der û dorê jî

wend 1. wêrek 2. pêsivikweqf saziya ku mal û

milkê wê ji bo xêran ha-tiye veqetandin

weqî mengiraniyeke bi qa-sî kîloyek û 300 qramîye *“weqî, li her derêçar tuxt e”

weranîn/wertîne/werî-ne 1. anîn 2. hilanîn*“diyê bibîne, dotê we-rîne”

werar 1. tekamul, guherînû stewîn 2. geþbûn, pêþ-ketin

werar kirin bi pêþ xistin-bernameya werarkirina

avadaniyê pêþniyarênpêþxistina rewþa welêt

werbadan/werbadide/werbade li hev alandin

werbûn/werdibe/werbe1. bi deverûkî peliþînerdê 2. qulopanîkî gin-dirîn

werdek cureyekî heywa-nên bibask ên malê ye,cureyekî wan ê çolê jî he-ye, ji qazan biçûktir e ûpir ji avê hez dike; sone

werê wisa, wilowerger tercume

wergerandin/werdigerî-ne/wergerîne 1. tercu-me kirin 2. qulibandin3. hilweþandin

wergerîn/werdigere/wergere 1. ji zima-nekî derbasî zimanekîdin bûn 2. ji temtêlekîderbasî yeke dîtir bûn3. qulibîn 4. hilweþîn

wergêr tercumanwergêrî tercumanîwergirtin/werdigire/

wergire 1. hildan 2.standin 3. li xwe kirin

werhatin/wertê/werbêgevizîn

werimandin/diwerimî-ne/biwerimîne 1. nepi-xandin 2. perçifandin

werimîn/diwerime/bi-werime 1. nepixîn 2.perçifîn

weris 1. bendê stûr ê hû-nandî 2. mîratxur *“marpê veda, ji siya wêris tir-siya”

weritandin/diweritîne/biweritîne 1. þaþwaz ki-rin 2. xalifandin 3. xu-rifandin

weritîn/diwerite/biwe-rite 1. þaþwaz bûn 2. xa-lifîn 3. xurifîn

werixîn/diwerixe/biw-erixe terixîn

werm temtêla tiþtê ku ne-pixiye û hilpingiriye;

439

wexer kirin

perçwerqilandin/diwerqilî-

ne/biwerqilîne seki-nandin, rawestandin

werqilîn/diwerqile/bi-werqile sekinîn, rawes-tin

werqîl barê girêdayî; balîwert 1. zuriyet 2. nifþên

nûhatîwerwere demançe, þeþarwerz 1. demsal 2. bîstan

3. rewþ û temtêlwerze 1. zanistên hesabî

2. ziraet, çandinîwerzeba cureyekî bayên

bakura rojhilat ewerzek 1. zanayê zanis-

tên hesabî 2. karkerêçandiniyê

-wezareta werzeyê sazi-ya karên çandiniyê

werzêr werzekwerzî demsalîwerziþt 1. perwerdeya be-

denî 2. riyazetwerziþtkar kesê ku bede-

na xwe perwerde kiriyewesan 1. hiþyarî 2. îxtarwesandin/diwesîne/bi-

wesîne 1. hiþyar kirin2. îxtar kirin 3. þandinpey

wesem soravwesle 1. parçe 2. gihane-

ka navbera tu tiþtanwesp baþbûna cureyê tiþ-

tekî

west 1. betl 2. bizdîn-west girtin 1. vehesîn 2.

rawestinwestan 1. muhlet 2. nav-

bir 3. rawestanwestandin/diwestîne/

biwestîne 1. betilandin2. bizdandin

westîn/diweste/biweste1. betilîn 2. bizdîn

weþ 1. qilqilîn û milmilînatiþtan 2. hej, leq

weþan neþriyat, çapkirin-weþana yekser ragihan-

dina zindîweþandin/diweþîne/bi-

weþîne 1. çap kirin ûbelav kirin 2. hejandin,leqandin 3. rijandin

weþanger kesê ku kovar,pirtûk û tiþtên din çapdike û difroþe

weþanxane firoþgeha kupirtûkan çap dike û difi-roþe

weþîn/diweþe/biweþe1. çap bûn û hatin be-lavkirin 2. hejîn 3.rijîn

weþk 1. arek 2. kevn ûkot

weþweþîn/diweþweþe/biweþweþe 1. milmilîn2. çelexwarî meþîn 3.wekî sermestan tev ge-rîn

wexer 1. koç 2. mirinwexer kirin 1. koç kirin

440

wexêr!

mal bar kirin 2. mirinwexêr! oxir be!wexîm elametên aloziyê

yên berî qeyranêwext dem, heyam *“her

tiþt di wextê xwe dexweþ e”

-wext teng bûyîn demakirin û çêkirina tiþtekîneman

wextî demdemîwexm darbesta miriyanwey! baneþaneke þaþwazi-

yê yewey li min! delîl li halê

min!weyn 1. di kar an jî berna-

meyekê de peywira herlîstikvanî 2. hîle

weyner hîlebazweynê di kar an jî berna-

meyekê de lîstikvana jinweyno di kar an jî berna-

meyekê de lîstikvanêmêr

wezaret 1. saziya dûgelêya ku bi beþeke rêvebi-riyê radibe; kizîrî 2. gi-regirî

wezîr 1. kizîr, rêvebirê be-þeke desthilatiyê 2. gire-gir *“her kes, wezîrêmala xwe ye”

wezn 1. kêþ, pîvan 2. azî-ne

wezne di saziyan de cihêku diravan werdigire ûdide

weznedar peywirdarê liber wezneyê

wê awayê tewandî yê cî-navka /ew/ê, cînavkayekjimarî ya ji bo kesaduyemîn

wêje 1. edebiyat 2. tore-wêjeya devkî edebiyata

tomarnekirî ya di navaaxafgeran de

-wêjeya nivîskî edebiye-ta axafgerî, dîtbarî û nî-gaþî ya ku hatiye tomar-kirin

wêjeyî 1. edebî 2. toreyîwêjemend 1. edîb 2. tore-

van wêjenas 1. pisporê edebi-

yatê 2. pisporê toreyêwêl 1. ajala ku ji keriyê

xwe veqetiyaye 2. bere-dayî

wêne 1. resm û þikilên kutiþtên heyî li ser kaxezêdinimînin; nîgar 2. cure,awa *”sê wêne dost he-ne: nano, gano, cano”

-wêne girtin þikil kêþanwêneçîrok çîrokên ku bi

wêneyan hatine þîrove-kirin

wêneguhêz/wênegiramûra ku dîmenan wekîwêneyan vediguhêze serkaxezan

wênekêþ kesê ku bi wêne-guhêzê wêneyan dikêþe

wêra egîd, wêrek

441

wîþtewîþt

wêran kavilbûyî û xopan-navekî giran li ser gun-

dekî wêran navdariyabêbingeh

wêran bûn kavil bûn, ke-vir li ser kêvir neman

wêrane cihê kavilbûyîwêran kirin kavil kirin,

kevir li ser kêvir nehiþtinwêrandin/diwêrîne/bi-

wêrîne 1. han dan 2. ce-saret dan yekî

wêrek bêtirs û egîdwêrîn/diwêre/biwêre

1. cesaret kirin 2. ne-tirsîn *“tu bihusta wî zêrdaynî newêre”

wiha bi vî awayîwijdan seheka berpirsiya-

riyê *“dilê hiþk, wijdantê de nasitire”

wilayet parêzgehwilo wiha, wisawinda 1. berze 2. binevat

3. têkçûyî 4. heliyayîwinda bûn 1. berze bûn,

ji dest çûn 2. têk çûn 3.binevat bûn 4. helîn

winda kirin 1. berze ki-rin, ji dest kirin 2. têk bi-rin 3. binevat kirin 4. he-landin

wir awayê tewandî yê cî-navka /vir/ê

wiþ! baneþaneke di wateya/pî!/yê de

wird duaya domdarwirêne kirin (ji ber nex-

weþiyeke giran an jî dixewê de) gotinên bele-tewþ kirin, ji bestan pe-yivîn

wisa wilo, bi wî awayîwize 1. taqet, hêz 2. þiyan

3. vejen-wizeya gêrebayî hêza

cereyanî-wizeya kakilî hêza atomî-wizeya mirovîn hêza

însanîwî [I] awayê tewandî yê

cînavka /ew/ê, cînavkayekjimarî ya ji bo kesêduyemîn

wî [II] wiþ!, pî!wîç vebijêrka pêkan û gu-

herbarwîçewîç dengê çivîkanwîlayet eyalet, parêzgehwîste daçekwîþt! [I] baneþana gazîki-

rin û hiþyarkirinêwîþt [II] silav, patewîþtandin/diwîþtîne/bi-

wîþtîne 1. gazî kirin 2.fîtandin yekî 3. uhî yekîkirin 4. meçêtir miseletîserê yekî bûn 5. bi fîqêhiþyar kirin

-ma hinekan wîþtandiyete? 1. ma tu dîn bûyî?2. hinekan nav te daye/niçandiye te?

wîþtînî fîtînîwîþtewîþt dengê fîqê yî

domdar

442

wîtewît

wîtewît dengê teyr û çi-vîkan î domdar

wuçan 1. navber 2. sekn,rawest

-wuçana asayî betlaneyasalane ya karmend ûkarkeran

-wuçana nexweþiyê bet-laneya ku karmend ûkarker di dema nexweþi-yan de bi kar tînin

-wuçan dan navber dan-wuçan girtin bi wêne-

guhêz an jî dîmengu-hêzê rawesta tiþtekî eci-bandin û wêne/dîmenkiþandin

wuþe peyv, kelîme, bêjewuze vejen, taqetwutû hesinê ku di avasa-

ziyê de tê bikaranîn

443

Xx/X tîpa bîst û nehemîn a

alfabeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wê ez-mandevî û qirikî ye,awayê belavbûna wênîvdengdêr e

xaç nîþaneya filehan a we-kî zêdekê ye; (+), selîb

-xaç di paþilê de bûn 1.kesek bi bîsa xwe nehe-sandin 2. dilhiþkiya xwenîþan nedan

Xaça Sor rêxistineke file-han a tenduristiyê ye

xaçepirs 1. kevala ku ber-sivên pirsan rast û ber-jêrkî têde têne bicihkirin2. piþkanê, piþkbazî

xaçerê þahrêxaçerêz xaçepirsxaçirgan kuçikên datînin

bin sêl û beroþêxaçparêz filehxag xavxak 1. xwelî, ax 2. welatxakenas bêra kolan; pê-

merxakî rengê axêxal [I] birayê diya mirovî

*“bûka xalê, delaliyamalê”

xal [II] 1. deq, niqte 2. þa-nik

xalbendî (r) di hevokê deawayê bikaranîna hin nî-þaneyan; niqteþanî

xale cureyekî bê yexalebêhnok (r) di xalben-

diyê de nîþaneya /;/êxalî 1. vala 2. tenê 3. xew-

lexalî bûn 1. vala bûn 2. te-

nê bûn 3. xewle bûnxalîçe bêrkun, berik, merþxalojin jina xalê mirovî;

jinxalxaltî xwiþka diya mirovî

*“bêhna diyan, tê ji xal-tiyan”

xalxalî deqdeqîxalxalok bihukek exam tiþtê destpêneketî an

jî negihiþtî-xam bûn (ji ber ku deme-

ke dirêj nexebitiye an jînereviyaye) her deracendekê wî êþîn

-xamiya sewalê þikandinderxistin derve û meþan-din, xebitandin an jî be-zandin

-xam kirin (mirov an jî se-

444

xama

walê ku nexebitiye an jînebeziyaye) bi xebat anjî bezandinê pir westan-din û cendek lê giran ki-rin

xama 1. berzewac û negi-hiþtî 2. duþîze

xame qelem, pênûsxamek 1. dareke ku rengê

kulîlkên wê binefþî ye ûbêhnxweþ e 2. rengê bi-nefþî

xamoþ kesê ku ramanênxwe ji kesî re venake ûwan bi kesî re parve na-ke

xamoþan kesê terkeserxamox ava peþîn a ku didi-

ne ser zeviya çandîxan [I] 1. mal û hal 2. êwir-

geha rêwiyan *“dinyaxan e, xan nabe bê mê-van e û însanê lê jî bazir-gan e”

-xan û sera koçk û qesrxan [II] 1. sifre, xwan 2.

xwarin, xurekxan [III] 1. ast 2. temtêlxandar xwediyê êwirgeha

rêwiyanxane mal, malikxanedan malbata ku ji nif-

þa kesayeteke dirokî yexaneper malperxaneniþîn karmendê ku

piþtî temambûna salênpeywira wî ji xebatê ha-tiye veqetandin; kar-

niþînxangar rehekên ku li ser

rûyê erdê þîn dibin ûzêde ne bilind in

xanik texteyê nanpehtinêxanim jina birûmet, stîxanî 1. avahiya ku mirov

lê diêwirin; mal 2. xan ûman; warxan *“xanî, liser cemedê çênabe”

xanûman xaniyê ku ji qa-tekî têkûz an jî ji çendqatan pêk tê

xanût tevnxanxanik nivîsên ku bi alî-

kariya xêzan hatinedestnîþankirin

xap 1. fêl û gilor 2. dek ûdolab

xapandin/dixapîne/bi-xapîne 1. hîle li sêrî ki-rin 2. weritandin 3. bi-landin 4. xirandin

xapîn/dixape/bixape 1.tûþî dek û dolaba yekîhatin 2. weritîn 3. pêbilîn

xapînok hîlebaz, dekbazxapxapik þimikên ku bi-

nên wan darîn exapxapok çivîkek exapûr wêrane û kavilbûyîxar [I] kevirê ku alavên

qutkirinê pê tên tûjkirin;hesan

-xar kirin bi hesên tûj ki-rin

xar [II] beza hespê

445

xaxî

-xar kirin hesp bezandinxar [III] parçeyên gilover

ên di çîva tayeyan dexara [I] hespê bezaxara [II] kevirê mermerxaraw kesê ceribandî û

dinyadîtîxarik 1. hesanê biçûk 2.

qada nava gundxarim xuromxarîz cureyekî xwarina ku

ji arvan û rûnî tê çêkirinxarmût bazinê ku davêjin

stûyê hespan û erebeyêpê ve girêdidin

xarûk solên çêrmîn ên he-yamên berê; çarix

xarûz dendikên gûzan ûhwd ên gelwazkirî

xas 1. tiþtê ku ji der ve detiþtek tev nebûyê, saf 2.piyê tazî

xasma bi taybetîxasmêr mêrxasxasûk konexaþe [I] xavika li ser hin

endaman; pizdanxaþe [II] her tiþtê ku hûr-

hûrî bûyexaþî telîsê mezin; bardanxatir 1. qedr û qîmet 2.

destûr *“xatirê kûçikantuneye, xatirê xwediyanheye”

-xatir xwestin destûra ve-qetînê xwestin

xatirnas kesê ku qedr ûqîmetê kes û tiþtan diza-

nexatûn 1. jin 2. jina esîlza

3. keybanû *“kar ê kar-keran, namûs a xatûnane”

xav 1. nepijî 2. nestewî 3.negihiþtî *“di navberadînîtî û biaqiltiyê de mû-yekî xav heye“

-bûjenên xav têkberênxam

xav bûn (rîs bi singîrê)nermik û sist bûn

xav kirin (rîs bi singîrê)nermik û sist kirin

xavik [I] 1. laçik 2. tul-bend

xavik [II] 1. pizdan 2. te-beqeya ku li ser tiþtê ke-landî pêk tê 3. to

xavî 1. nepijîtî 2. nes-tewîtî 3. negihiþtîtî

xawên 1. rûmet 2. þerefxawênî endamê rûmetê-serokê xawênî rêberê

fexrîxawênþikû rêvebirê rêz-

darxawêr rojhilatxawûþe kesê ku cendekê

wî ji hêtan berjêrtir þile-ke bûye

xawûþe bûn di hêtan denivîþkan bûn

xawûþe kirin di hêtan denivîþkan kirin

xax rezîl û riswaxaxî rezîltî û riswatî

446

xayîn

-xaxiyên nemayî kirinrezîltiyên nedîtî û nebî-nayî pêk anîn

xayîn 1. qeleþ 2. xax *“bimirovê xayîn re mege-re”

xayîntî/xaynetî 1. qeleþî2. xaxî

xayîz 1. jixweveçûyî 2. ne-heþî

xayîz bûn 1. dil jê çûn 2.ji xwe ve çûn

xebat 1. kar 2. çalakî*“ketî, bi xebatê radibe”

xebat kirin kar kirinxebatkar karker *“dara

xebatkaran, tim bi bere”

xeber 1. nûçe 2. dijûn 3.agehî *“bê dev, xebernayên tev”

-xebera sar nûçeya dilte-zîn

-xeber dan 1. axivîn 2. ra-gihandin *“xeberdan,bê dor tê ser nezanan”

-dan xeberan sixêf û çêrgotin

xeberoþk çîrokxebitandin/dixebitîne/

bixebitîne 1. karek bikesekî dan kirin 2. amû-rek dan þixulandin 3. bikar anîn

xebitîn/dixebite/bixebi-te 1. kar kirin 2. þixulîn3. hewl dan *“bixebite,heta ku xwîn di ber ney-

nûkên te re bavêje” xebxeb (di devê giyanew-

eran de) lama binî ya kudidan li ser rêzbûne; bi-nê erzenê

xedar 1. bêrehm û bêwij-dan 2. bêgav û bêder-man *“gîskî gote sibatê:‘çirt û çirt sibatokê, ezgiham diya xwe ada-rokê’; sibatê gote adarê:‘bide min sê rojên xe-dar, ez dê gîskî ji latîbînim xwar’ ”

xedeng tîra ku ji dara gê-zê ye

xef raz, bîs-di xef de girtin dizîka û

ji nêþkê ve girtin û fir-senda bizavê nedan

-xef kirin veþartinxefe cihê teng, bêhewa û

fetisokxefeng dervankxefik tele, dafik, bûse

*“rovî, du caran nakevexefikê”

xefirxan nexweþiya piþik-xerabûnê ya ku nexwe-þan pir dikuxîne

xefirxanî kesê ku bi nex-weþiya xefirxanê ketiye

xeft konê piçûk ê þînan,çartaqa þînê

xel [I] tirþbûna aþikêxel [II] niqteya ewlehiyê

ya li derveyî tixûbên ne-teweyî

447

xemilandin

xela kêmbûna debara ji-yanê; tunetî *“mal an jixelayê re, an ji belayêre”

-xela rabûn tunetî pêk ha-tin

-xelaya mêran rabûn dicivakê de xîretkêþ ne-man

xelan 1. lihevalîn 2. tewînxelandin/dixelîne/bi-

xelîne 1. badan 2. te-wandin

xelas bûn 1. kuta bûn 2.qedîn 3. rizgar bûn *“bimineminê, mirov xelasnabe ji jinê”

xelas kirin 1. kuta kirin2. qedandin 3. rizgar ki-rin *“kes ji neyarê xwe renabêje: ‘bila Xwedê texelas bike’ ”

xelat 1. diyarî, bexþ 2.bexþîþ

-xelata þanaziyê nîþanean jî diyariya fexrî ya kudidine kesayetên girîng

-xelat û celat þabaþ û sezaxelatgir kesê ku diyarî û

bexþîþê hildidexelat kirin 1. diyarî kirin,

lê bexþandin 2. bexþîþdan

xeleng giyayê ku jê gêzi-yan çêdikin; hewþan

xeleq 1. çembil 2. gus-tikên porî

-xeleq kirin pozê yekî

wekî hirça pozxeleqkirîli dû xwe gerandin ûxwestekên xwe pê dankirin

xelet 1. çewt û ne rast 2.xulp

xeletî 1. çewtî û nerastî 2.xulpî

xeletî kirin 1. çewtî û ne-rastî kirin 2. xulpî kirin

xelexopî kelexwarîxelî pir, zehfxelîc avtengxelîfe serokê hemû misil-

mananxelîn/dixele/bixele (mî-

de) li hev ketin, tirþ bûnxelq 1. milet 2. ehalî 3. gel

*“ji xelqê re masîgir e, jixwe re kûsîgir e”

xelûz kevirê reþ ê ku dibeþewate û ardû; rijî

xelwet 1. tenêtî 2. înziwa-ketin xelwetê ketin si-

lûkêxem 1. kul 2. keser 3.

derd 4. tatêl *“karê ga-vekî, xemên salekî ne”

-xem kiþandin ketin fikarû tatêlê

-xem revandin dil rehetkirin

xemgîn 1. dilbikul, keser-kêþ 2. derdomerdo, dil-birîn, cegerxwîn

xemilandin/dixemilîne/bixemilîne çîç kirin, be-dew kirin

448

xemilîn

xemilîn/dixemile/bixe-mile 1. çîç bûn 2. be-dew bûn *“heta Xidir xe-milî, dawet betilî”

xemirîn/dixemire/bixe-mire (mêwe) gihiþtin ûreng guherandin

xeml alavên bedewî û de-laliyê *“zarok xemla ma-la ne”

xemr mey, þerabxemrevîn kesê ku bi a-

xaftinên xweþ û þirînxeman ji bîr dibe; a-ramdêr

xemrî di rengê meyê de; xemsar 1. îhmalkar, bêhe-

mal 2. sersarxemsarî 1. îhmalkarî, bê-

hemalî 2. sersarîxemxur dilsoz, muxlisxemxurî dilsozî, îxlasxenas fesad, ewanxenasî fesadî, ewanîxencer cureyekî kêrên

cengî yên ku nikê wanxwar û tûj e *“xencer bi-ra ye, tifing pismam e”

xendeq 1. cihoka biber ûkûr 2. çala kûr û fireh

xengel cureyekî xwarinaku lewaþeyê hûr ê qut-kirî bi goþtê hêrandî da-digirin û dipêjin

xeniqandin/dixeniqîne/bixeniqîne 1. fetisan-din 2. þeniqandin 3.bêhn lê çikandin *“kesîb

ji tunebûnê diçe ku xwebixeniqîne, dibîne kudewlemend kêp li stûyêxwe dialîne; vedigere ûdibêje: ‘dîsa jî þikir jihalê me re’ ”

xeniqîn/dixeniqe/bixe-niqe 1. fetisîn 2. þeniqîn3. behn lê çikîn

xenî 1. dewlemend 2.destbelaþ, comerd, sexî

xenîmî çavan bûn (ji bernankoriyê) tûþî karesa-tekê hatin

xenûqe 1. xemlên li berxeneqê; gerdenî 2. þir-dan

xenzirandin/dixenzirî-ne/bixenzirîne kiziran-din

xepar kax, aþêfxepartin/dixepêre/bixe-

pêre kax kirin, aþêf kirinxepe dîn û cinîxepik dafik, telexepse 1. deng û dor 2. þu-

loxîxepse kirin 1. bi dengê

bilind qîjevîj kirin 2. þu-loxî kirin

xera 1. teqoze 2. feramûþî3. kavilbûyî 4. genîbûyî

-xera bûn 1. teqoze bûn2. feramûþ bûn 3. kavilbûn, hilweþîn, wêranbûn 4. genî bûn

-xera kirin 1. teqoze kirin2. feramûþ kirin 3. kavil

449

xes

kirin, hilweþandin, wê-ran kirin 4. genî kirin*“çi kir, bi destê xwe ma-la xwe xera kir”

xerac xûgî, bac, kamçûrxeraf tora masiyanxerat dartiraþ, necar *“ji

xelqê re xerat e, ji xwere malmîrat e”

xerbazî laqirdiyên bi des-tan

xerbend 1. dîl, hêsîr 2.girêdayî

xerbende teqozexerc mesref-ev îþ xercê te ye ev kar

sezayî/minasibî te ye-xerc û merc heys û beysxerc bûn lê mesref bûnxerc kirin mezaxtinXerçeng Kelûya Kevjalê;

Xermanan (21’ê Pûþperê-20’ê Tîrmehê)

xerdel tovê rehekeke kutê de bûjeneke þirîn,sext û sotîner heye

xerêf spîtahiya ku piþtîxewê di kortikên çavande dimîne; zirîçka çêv

xeriqandin/dixeriqîne/bixeriqîne 1. çilmisan-din 2. (reng) xera kirin3. tê de gut kirin 4. ne-heþî kirin

xeriqîn/dixeriqe/bixeri-qe 1. çilmisîn 2. (reng)xera bûn 3. tê de gutbûn 4. ji xwe ve çûn

xeritandin/dixeritîne/bixeritîne 1. spîldaxderbas kirin 2. ji ser veparçeyek qut kirin

xeritîn/dixerite/bixeri-te 1. spîldax derbas bûn2. ji ser ve parçeyek qutbûn

xerîb 1. biyanî 2. bêgane xerîdar bikir, muþterîxerîte nexþexerîtok hûr û mûrê ku ji

ber darê qutkirî an jî da-rotî dimîne

Xermanan Kelûya Kevja-lê; Xerçeng

xermaþe alaveke pênctilîya ku pê giya zad tê ber-hevkirin

xermiþandin/dixermiþî-ne/bixermiþîne penci-rûk kirin

xerpiþt piþteka alîkar aku didine ber tiþtekî kuzor lê hatiye

xerte çandiniya ku bêyîþovhiþtinê hatiye reþan-din

xerxere 1. dengê ku ji qi-rika kesê di ber sekeratêde tê 2. avwerdana li qi-rikê

xerz 1. þitla ku êdî bûyedar 2. hêkên hûrik ênhin ajalan

xerz kirin hêkên biçûçikkirin

xes cureyekî çêreya pelpe-

450

xesandin

raþ e û nepijî tê xwarin;kaho

xesandin/dixesîne/bi-xesîne 1. ji rewþa nêr-tiyê derxistin, bêkêr ûbêkîr kirin 2. ji mêraniyêxistin

xesar ziyan û zirarxesifîn/dixesife/bixesi-

fe ji temtêlekî ber bi ye-ke jê kambaxtir ve dake-tin

xesî/xesû xwesûxesîl raxistina nava malên

gundan a ku ji cîl û ce-gên çedikin

xesok kesê ku karê wî xe-sandina sewalan e

xeþîl cureyekî çêreyê yexeþîm xedarxeþîme 1. riya nepen 2.

kulek, kunikxeþûm ecemî û torxet 1. xêz 2. nivîs 3. riya

ku tiþtek tê re derbas di-be; guzergeh *“xetaxwar, di gayê pîr de ye”

xeta karê çewt, xeletîxetakar kesê ku karên

çewt didomînexetat pîþekarê destnivîsên

bedewxeter tehlûke xetere tirsa ziyandîtinêxeternak 1. bitehlûke 2.

tirsnakxew paldan, razan *“xew û

mirin, yek e”

-xewê zor lê kirin ji berbêxewiyê li ser xwe ne-sekinîn

-xew lê herimîn ji ber xe-mekê ranezan

xewar kesê ku xewa wî gi-ran e, xilmaþ

xewas giregirekên civakêxewge textikê ku nivînên

razanê li serê tên raxis-tin

xewirîn/dixewire/bixe-wire 1. ji binî ve þewitîn2. tê de gut bûn

xewle 1. cihê ku kesek lêtuneye 2. tenê 3. bixeter

-xewle bûn 1. li cihekî te-nê bi tena serê xwe man2. ketin silûkê

-xewle kirin 1. hevpey-vîneke taybet kirin 2. (jibo ku qeleþiyekê bînesêrî) ji civakê bi dûr xis-tin

xewlexane dêra silûkêxewn 1. ruya 2. nîgaþ, xe-

yal *“ne li goristanan ra-dikevim, ne jî xewnênxerab dibînim”

-xewn dîtin di xewê debûyerin dîtin

xewneroþk xewnên direwþa hiþyariyê de

xewtêþ nexweþiya pirxe-wariyê

-bi xewtêþê ketin bi nex-weþiya pirxewariyê ketin

xeyal nîgaþ *“xeyala birçi-

451

xêvzan

yan, nan e”xeyalî nîgaþîxeyal kirin nîgaþ kirinxeybet paþgotinî *“xey-

bet, li ba zarokan nabe”xeyd minet-xeyd ketin stûyan bûn

berpirsiyarê pirsgirêkanxeydok suhatîxeyidandin/dixeyidîne/

bixeyidîne sil kirin, bûnsedemkarê suhatina ke-sekî

xeyidîn/dixeyide/bixe-yide sil bûn, su hatin*“kêvroþk jî carinan ji çi-yan dixeyidin”

xeynî xeyrî, bilîxeyrî jê awarte ye-ji xeyrî te tu jê awarte yîxeyset xwî, xislet *“xeyse-

tê nebaþ, xezeba Xwedêye”

xezal bizina kovî; ask *“jixezalê bezatir tune, jirisqê xwe pê ve naxwe”

xezeb 1. rik 2. hêrs *“dilêbixezeb, mirovî nagi-hijîne mexsed û mira-dan”

-lê hatin xezebê jê re rikû hêrsa xwe anîn

xezne gencînexeznik/xeznok qutiya bi-

çûk a ku diravên hûr têde tên civandin

xezûr 1. (ji zavê re) bavêbûke 2. (ji bûkê re) bavê

zavê *“xezûr, di þûnabavan de ne”

xêl [I] xulek, kêlî-xêlek berê berî çend xu-

lekan/kêliyanxêl [II] govendxêlî mêzera ku davêjin ser

serê bûkê û zava roja da-wetê wê vedike *”dizêmalê ji malê be, ga bixêliyê dertê”

xêr [I] na, nexêrxêr [II] 1. qencî û baþî 2.

sedeqe *“bi xêra seri-yan, dixwe keriyek nan”

-xêr kirin 1. bazar kirin2. qencî kirin 3. sedeqedan

xêr [III] teral, selexanexêrat sedeqexêratxane 1. aþxaneya

xêrxwazan a ku xwarinêli xizanan belav dike 2.êwirgeha kal û pîrên bê-kes

xêrîtî teralî, selexanetîxêrnexwaz 1. nebaþ 2. xe-

rabîxwazxêv 1. hafize, bîr 2. hiþxêve mêwe û sewziyên ku

di di serê demsalê de anjî derveyî demsalê hati-ne gihandin

xêvet konikê biçûk î yek-stûn

xêvik 1. bîroke 2. kerosexêvzan kesê ku agehiyên

pêþerojê ji xelqê re ve-

452

xêz

dibêje; falzan, remlavêjxêz 1. þopa zirav û dirêj;

xet 2. þeklê ku ji meþan-dina xalekê pêk tê

-xêza asoyî xeta ku bi be-rahî tê kiþandin

-xêza çemberî xeta nîgaþîya ku bi berahî cîhanê dinîvî de dibire

-xêza nedîtbar xeta ku biçavan nayê dîtin an jî biawayekî nîgaþî tê hesi-bandin

-xêza stûnî xeta ku bi di-rêjahî tê kiþandin

xêzefîlm fîlmên ku nave-roka wan destxetî hatiyeamadekirin

xêzepehn xêza asoyîxêzerast xeta ku bê çiv û

rasterast tê kiþandinxêzexwar xeta berwar û

qilç, hêlelarXêzên Asimanî yên Kur-

distanê (XAK) dezgehêraguhastina hewayî yaKurdistanê

xêzkar xetat, xetkêþxêz kirin xet kêþanxicîl kirin 1. mehcûb ki-

rin 2. dan þermêxiçviçandin/dixiçviçîne

/bixiçviçîne karekî se-robero pêk anîn, sixto-pixto kirin

xifþ têjika karxezalêxiftan kinceke dirêj û si-

vik a ku berê di ser de di-

hate lixwekirinxij dengê tiþtên ku bitews

pêk tê; xiz-xij ajote ber erebe bi-

lez/bixiz kiþande ber-xij derbas bûn qîj bihu-

rînxijik xizak, taxûkxijexij dengê kelîna avêxijexij kirin dengê kelînê

ji ava li ser êgir hatinxijînî xijexijxijîjank 1. cihê xwedaxwi-

þandina zarokan 2. pê-pelûkên livok

xij kirin (di zimanê zaro-kan de) þimitandin

xil 1. girse 2. komeke tiþ-tan

xilindor þîrê pêþîn ê pez ûdewarê zayî

xilmaþ xewarxilmet tiþtê ku ne nû ye û

berê jî hatiye bikaranînxilole valahîxilole bûn di cihekî de

valahiyek çêkirinxilole kirin di cihekî de

valahiyek çêkirinxilopilo qulopiloxilorîk gijlokxilq kilîlxilqandin/dixilqîne/bi-

xilqîne kilîl kirinxilqîn/dixilqe/bixilqe

kilîl bûnxilt [I] 1. cureyekî heywa-

nan e 2. xiniz *“xilt çi-

453

xirî

qasî xweliyê dikole, ew-qasî di ser serê xwe dedike”

xilt [II] 1. binemaya bêkêr2. binemaya gemarî 3.gildîn 4. tiþtê bêbine

xilt [III] cureyekî nexwe-þiyên çêrm e

xilte torte, dûrdxiltopilto sixtopixtoxilxal bazinê ku jin davêji-

ne qeydikên piyên xwexilxile 1. cihê pir bi kevir

û zinar 2. tiþtên li serhev kombûyî

-xilxileyek pez û dewarçend kerî pez û dewarêngiran

-xilxileyek leþker kome-ke leþkeran tevî çek ûposatên wan

ximav boyaxa nivîsanê;rengav, hibr

ximavdank amana kurengavê dikinê

ximbil 1. pêlîstoka ku didilqê mirov û heywanande tê çêkirin û bi bendi-kan tê hereketkirin 2.kesê ku di bin bandorahinekan de dimîne

ximxim kunên bêfilanximximbeþ kesê ku kunên

bêvila wî vekirî nexinav ximavxinamî kesên ku zewac di

nava wan de çêbûne*“çav, xinamiyê xwe nas

dike”xingilîn/dixingile/bixin-

gile 1. (endamê þkestîan jî jicihderketî) pê dedaliqîn 2. lingirî bi rê veçûn 3. kulîn 4. xawûþebûn

xiniz 1. xayîn 2. qeleþxinzîr beraz *”çermê xin-

zîran nabe post, dijminêbavan nabe dost”

xir endamê zayendî yênêrzayan; kîr, terik

xirecir 1. hêwirze, sûresat2. pevçûn 3. devjenî,pêþkarî

xirek 1. sistbûyî 2. bêkêr3. teqozebûyî

xirexir dengê gewriya ke-sê razayî

xirexir kirin 1. (kesê ra-zayî) di xewê de deng jigewriyê hatin 2. (kesê diber sekeratê de û sewalaserjêkirî) êdî nefesên da-wiyê dan

xirêf torteya hingiv, doþavû hwd

xirikîn/dixirike/bixiri-ke 1. (pî) þimitîn 2. te-hisîn

xirindol þîrê pêþîn ê pez ûdewarê zayî; xilindor

xirink jina bedew a cazi-bedar

xirî bûjeneke zeliqok a kuaxlêveyan di çiqilên da-rên mêweyan de derdi-

454

xirîn

keve û hem tê xwarinhem jî jê çesp tê çêkirin

xirîn/xirînî xirexirxirmal kesê ku xwediyê ji-

yaneke têkûz exirmiþandin/dixirmiþî-

ne/bixirmiþîne penci-rûk kirin, bi nenîkan lêba ketin

xirmûþek quncirûkxirneq têjika kêvroþkêxirosk dîkilxiroþ 1. coþî 2. þaþwazîxirpik di cendêk de raçîn-

ga vezen a ku bi karêhestiyî radibe

xirp ji niþkê vexirpe êrîþa komekê dijî ke-

sekî tenêxirpo qûngiran, teralxirqe kinca pêþîvekîrî ya

ku ji rîs an jî qumêþ têçêkirin û di ser de tê lix-wekirin

xirþ giyanewera ku ji beregerekê nikare avis bibean jî ê ku nikare avis bi-ke

xirþî di giyaneweran destewriya domdar

xirtik cureyekî îsota kuhundirê wê bi goþtêhêrandî, birinc an jî sa-varî tê tijîkirin û pehtin

xirtol 1. hêwirze, sûresat2. komek

xirxal 1. bazinên qeydi-kên piyan 2. tayeyên e-

rebeyanxistin/dixîne/bixîne 1.

avêtin erdê 2. ji xwe ki-rin 3. winda kirin

xiþexiþ dengê domdar êkiþîna tiþtekî bi erdê re

xiþir 1. kevirê gewher,xeml 2. kevirên hûrik

xiþok ajala bêpê ya ku xwebi erdê re dikiþîne û wisapêþ ve diçe

xiþronek 1. pijikên ku dirûyê ciwanan de derdive2. pijikên ku di laþê so-ringî de derdikeve

xiþt [I] kaxetîta dîwarjenînû banavakirinê; kerpîçêacûrî

xiþt [II] ji niþkê ve xu-yabûna tiþtekî

-xiþt derkete pêþiya meji niþkê ve xuyayî me bû

xiþtek rastkêþ-xiþteka demê xanxanika

ku demê nîþan didexiþtexiþt dengê têvel û

domdar ê þingeþingêxiþtexiþt kirin þingeþing

kirin *“vê derê kire xiþ-texiþt, çû dera han ûkulê ew kuþt: gêzî (tiþto-nek)”

xiþtik 1. cureyekî nexwe-þiya pêz e 2. xiþtxiþtok3. amûra ku çimên tiþ-tan bi hev ve dike; goþe-bend

xiþtxiþtok pêlîstoka zaro-

455

xîzok

kan a ku þingeþing dikexiþtzeng þîþa ku serê wê

tûj exiþûþ þik û þubhe, înçxitêre meþaleya ku ji þive-

ke serqelaþtî tê çêkirin ûserê tê pêxistin

xitimandin/dixitimîne/bixitimîne 1. ser nixu-mandin 2. dev girtin 3.pêþî lê girtin, asteng ki-rin

xitimîn/dixitime/bixiti-me 1. ser nixumîn 2. fe-tisîn

xiyanet xaynetîxiyar cureyekî sewziyan e

û nepijî tê xwarinxiz [I] kaya girsxiz [II] tews, lezgînî-xiz girtin lezgin bûn-xiz dan lezgîn kirinxizak navgîneke bêtaye ya

ku bi þimatandinê tê a-jotin

xizan 1. feqîr 2. belengaz*“xizan e, riya xwe niza-ne”

xizane dolaba kincanxizanî 1. feqîrtî 2. belen-

gazî *“xizanî, zingaramêran e”

xizêm xemla jinan a ku dibêfilên xwe de dadi-liqînin

xizêmok 1. cureyekî ku-lîlkan e 2. tiþtê herî tehlî ku tê bîra mirovî

xizinde xiþokxizm eqrebaxîç 1. kevirên hûrkanêk;

xiþir 2. xêzxîçkêþ rastkêþxîge hebana avê ya rêwî-

tiyêxîlaf dijber-xîlafî rastiyê ye dijberî

rastiyê yexîj dengê þimitîn û rûxînê

yî bilez-xîj rûxîn pir zû hilweþînxîjexîj dengê domdar ê þi-

mitînê-xîjexîja xizakan guhê

me bir dengê þiqitînataxûkan em aciz kirin

-xîjexîj kirin vij derbasbûn

xîjik taxûk, tazûgxîlok kevirên biçûk; hoçikxîret 1. namûs 2. rûmet

3. xebat *“xîreta kê tu-nebe, îmana wî jî tune-ye”

xîretkêþ xwedanrûmetxîz kevirên hûrik ên wekî

xweliyê; sîlik, sêlax, rîkxîzek cihê ku xweliya wê ji

sêlaxê pêk têxîzexîz dengê ku ji ber ze-

degirtina piþikê tê pêxîzexîz kirin deng ji qefe-

sê hatinxîzîn xîzekxîzînî xîzexîzxîzok cureyekî nexweþiya

456

xîzokî

tengenefesiyê ye; fetso-nek

xîzokî kesê ku bi nexweþi-ya tengenefesiyê ketiye;fetsonekî

xîzar cureyekî makîneyabirînê ye

xîzistan çol, sehraxoce 1. mamoste 2. seydaxof 1. tirs 2. saw, sehmxonçe 1. biþkov 2. textikê

nanpehtinê yî wekî sif-reyê jî tê bikaranîn 3.bexþîþa dawetkirin û si-netbûnê

xone pisîkê nêrxongîn bariþa baranê ya

dêjnijkîxopan 1. wêran 2. xerabe,

kavilbûyîxorav bastêqê mêweyan î

ku bi þêkir hatiye þirînki-rin

xore giyanewereke yekþa-neyî ya ku dibe sedemanexweþiyan û bi çavannayê dîtin

xorînî dengê domdar êkesê razayî; xirexir

xort temenê mêran ê jisebîtiyê heta navsaletiyê(16-35) *“xort heta ku bixwe nehesin, wekî vari-kan dimeþin”

xortanî ji bo mêran te-menê ku di navbeyna16-35’an de ye

xortik têjika kîvroþkê

xortim lûleya nermik a kuji hilberînên niftê hatiyeçekirin

xox cureyekî mêweyan e*“xox ne dar e, qîz newar e”

xozan zeviya ku salek be-rê hatiye çandin û îsal jînehatiye þovkirin

xubar xumama xwelî ûxîzê

xudmuxtarî rêvebiriyanîvserbixwe ya ku dikarên derve de li gor rê-vebiriya navendî tev di-gere

xulam 1. bende 2. berdes-tiyê mêr *“axa bi xulame, xulam bi olam e”

xulamî kirin 1. bendetîkirin 2. berdestîtî kirin*“Emerê çelengdar, xu-lamî kir ji hakimî re sî ûsê salan, lê tu carî ji mê-rê hakim nekir bawer ûîhtîbar”

xulav arîxulavî di rengê ariyê dexulp 1. çewt 2. nerasterast

3. dererê 4. xwarxulpî 1. xwarî 2. çewtî 3.

biziqzaq 4. nelirêtîxultexult dengê ava ku bi-

nerd dibe an jî di lûle-yekî de serejêrî erdê di-be

xultexult kirin (av) di de-ma rijînê de deng dan

457

xusar

xumal kesê ku karên malaxwe bi xwe bi cih tîne;xwediyê malê, malxwe

xumalî 1. kinca ku li gorxwestina bikirî tê dirûtin2. rastmala giranbiha yaku binirxtirbûna wê pê-kan e

xumam 1. hilm û gilm 2.talaz

xumirîn/dixumire/bixu-mire (mêwe) sor bûn ûstewîn

xumrî rengê di navbeynasor û reþ de

xunav [I] çilikên baranê;dêjnij

xunav [II] aviya ku sibe-han li ser belçikan peydedibe

xundor xirindolxunivîn/dixunive/bixu-

nive dêjnijên baranêavêtin

xur [I] 1. xurek, xwarin 2.par, behre *“kerê pir-bi-bez, bû xurê guran”

-xur [II] paþgireke ku xwa-rinê dinimîne

xura cemserxurc têrika ku wekî xalîçe-

yan hatiye raçandinxurcezîn têrika ku davê-

jin terkiya zînê hespanxurcik têrika biçûk xurek 1. tiþtên xwarinê

yên ku hatine pijandin2. xiza

xurekpêj aþpêþxurekxane xwarinxanexurifî kesê ku ji ser hiþê

xwe çûyexurifîn/dixurife/bixuri-

fe hiþ tev li hev kirinxurimîn/dixurime/bixu-

rime 1. peritîn 2. rizînxurî pijikeke girs a ku bi

qasî nokekî mezin dibe,piþtî peqînê pûç dibe ûþopa wê di çêrmî dedimîne

xurîn kesê ku ji sibehê detiþtek nexwariye

xurînî danê xwarinê yî be-riya taþtê

xurme mêweyeke erdêngerm e; qesp

xurnûk cureyekî çêreyaku striyên wê pir in

-xurnûk ketin qûnê pir a-ciz bûn û di cihê xwe denetebitîn

xurom gurzê girênedayîxurom kirin negirêdayî

gurz kirinxuroþ fûriyayîxuroþ bûn fûrînxurt 1. bihêz 2. bitaqet 3.

þidiyayî 4. muhkem *“a-va xurt, serevraz jî diçe”

xurt bûn 1. bi hêz bûn 2.þidîn û muhkem bûn

xurt kirin 1. bi hêz kirin2. þidandin û muhkemkirin

xusar xunaveke ku diþibi-

458

xuþkî

he xwêyê û piþtî ku rûyêerdê spî dike dihele

xuþkî biþkulên hiþk ên bi-nê guheran

xuþtire 1. amana aþpêjana ku pê sewziyên wekîxiyar, tivir, gizêr û hwdhûr hûr dikin 2. alavaxeratan a ku pê darandadirojin û meht dikin

xuya 1. diyar 2. kifþ 3. eþ-kere *“ava zelal, tê dexuya ye xem û xeyal”

xuya bûn 1. diyar bûn 2.kifþ bûn 3. eþkere bûn

xuya kirin 1. diyar kirin2. kifþ kirin 3. eþkere ki-rin

xûde serdankeke cengî yaku ji derbên fîþengan di-parêze

xûk bac û cezayê mîrîxûgî baca bi zorê; xeracxûj dengê rûxînêxûjexûj dengê hilweþînê

yî domdarxûjî ser bûn 1. zû xwarî

ser bûn 2. êrîþ birin serxûjal 1. jîr, jêhatî 2. bexte-

warxûrexûr dengê ava lehiyêxûsik qiravîxûz piþthotikxûz bûn 1. (piþt) hotik bûn

2. (serî) nizm bûnxûz kirin 1. (piþt) hotik ki-

rin 2. (serî) nizm kirinxwan [I] serwer, hukimdar

xwan [II] sifre *“dil nexwan e ku mirov li berhemî kesî veke”

xwan [III] xuya, diyar*“quzê gewr di derpê rexwanêye”

xwar 1. ne rast û durist 2.teqoze 3. çewt 4. jêr 5.xulp *“aqilê kêm riyaxwar ber bi hevalê xwedixe”

xwarin [I] 1. xurek 2. xiza*“li þeran xal û xwar-zî, lixwarinan mam û birazî”

-xwarinên parastî xwa-rinên ku bi dermanên tê-kildar temenê bikaranî-na wan tê dirêjkirin

xwarin/dixwe/bixwe [II]qurt kirin, daqurtandin*“peza bi tenê, guranxwariye”

xwaringeh cihê ku xureklê tê çêkirin û firotin

xwarî 1. xulpî 2. çewtî 3.neduristî *“ew mala kute nanê wê xwariye, bixwarî lê menêre”

xwarzê keça xweha mirovîxwarzî kurê xwiþka mirovî

*“ap bi biraziyan, xal bixwarziyan re dikin”

xwazgîn kesê ku daxwazazewaca mêrekî digihînemalbata jinekê

xwazgînî navberkariyamalbatên keç û xortênberzewac

459

xwendegeh

xwe [I] zat, þexs, kesayet*“xwe tevî kar nekî, karnameþe”

xwe [II] cînavka vegerokxwe [III] pêþgir, navgir û

paþgira ku wateya xwe-seriyê dide peyva heve-dudanî mînak: xwebar,jixweber, malxwe...

xweajo paldêra hundirînxwe badan xwe dan ali-

yekîxwebar makîneya ku xwe

bi xwe dixebite; xwegerxwebawer arxweyînxwe bi xwe bêyî niçandin

û alîkariya kesekî dinxwecihî 1. herêmî 2. de-

verî Xwedan [I] Xwedê, Yez-

dan *“bêyî emrê Xwe-dan, pel ji darê naweþe”

xwedan [II] xwedî, sexbêr,hemal

-xwedanmaliya arizî mil-kiyeta aîdî kesan

-xwedansoz kesê ku bir-yarek li ser nefsa xwe bi-riye û heta dawiyê jî liserê dimîne

xwe dan ber biryara kiri-na karekî dan

xwedawend yezdanokamê ya ku pûtparêz jê reperestiþê dikin

Xwedê çêkiroxê hemû afi-randiyan; Yezdan *“mê-van, mêvanê Xwedê ye”

-Xwedê dan hatin cîhanêxwedênenas 1. bêxwedê

2. bêîmanxwedî 1. sahib, sexbêr 2.

hemalê aîdiyetê *“bên-dera derengmayî, nabexurê xwedî”

xwedî kirin 1. mezin ki-rin 2. dermal kirin 3.sexbêr kirin *“berxa kuXwedê ew xwedî kir, gu-ran jî nekuþt”

xwedîtî 1. sahibtî, sexbêrî2. hemalî

xwefiroþ 1. xayîn 2. sîxurxwedîgiramî 1. xwedan-

qedr 2. xwedanrûmet xwedîgiravî 1. qaþo 2. bê-

binexweger xwebarxwe girêdan 1. kinc li

xwe kirin 2. rext avêtinnavmila xwe 3. amadeyîkarekî bûn

xweh xwiþkxwe hilkutan xwe gijgi-

jandinxwekujî întiharxwelî ax, xak *“agir xweþ

e, lê xwelî jî jê çêdibe”xwelîdank kasika cixare-

kêþan a ku ariya cixare-yên xwe dirijîninê

xwende 1. kesê ku pispo-rê nivîsan e û fêrî zanî-nan bûye 2. rewþenbîr

xwendegeh 1. dibistan 2.saziyên perwerdehiyê

460

xwendekar

xwendekar þagirtxwendevan kesê ku nivî-

san diþopînexwendin/dixwîne/bi-

xwîne 1. ji nivîsê fêm ki-rin û þopandin 2. di di-bistanekî de perwerdebûn *“bila bixwenda, pa-þê bigota”

-xwendin û nivîsandinsewad

xwendingeh dibistanxweng xwiþkxweperest 1. nefsperest,

nefsanî 2. ezperest, eze-zok

xwe pesartin xwe spartinxwe pêçan tiþtek li xwe a-

landinxwe pêþandan bertek nî-

þandanxwepêþandêr kesê ku ji

ber rewþeke baþ an jî ne-baþ berteka xwe nîþandide

xwe pê ve berdan 1.mubtela bûn 2. tê alîn3. pê bilîn

xwe pê xweþ kirin laloþîû melaqî kirin

xwe rast/rasteve kirin1. piþtî xwarbûnê piþtaxwe rast kirin 2. piþtîmijûlahiyê karê xwe gi-handin hev 3. piþtî ten-gasiyê derketin serfira-ziyê

xwerenedîtî teralê Bexda-

yêxwerexneyî rewþa mirov

bi xwe tenqîda nefsaxwe bike

xwerist xweza, sirûþtxwermend rêvebirîxwerû saf, sadexweser ne bi ser tiþtekî ve

ne jî bi kesekî ve girêda-yî, serbixwe.

-xweserî wî ye taybetiye-ke wî ya aîdî wî tenê ye

xweserîtî 1. xudmuxtarî2. serbixwetî

xwesî 1. pêxas, pêrût 2.çeqrût

xwe spartin 1. penaberbûn 2. teslîm bûn, xweradestî yekî kirin

xwestek 1. daxwaz 2. mi-rad

xwestin/dixwaze/bixwa-ze 1. daxwaz kirin 2. mi-rad kirin 3. teteb kirin*“ka kî dixwaze ku xelqêli xwe ar û mar bike?”

xwestî 1. keça ku ji mala-bavana wê hatiye xwes-tin 2. xwedîdildar *“avaxwestî, naçe hêstî”

xwesû 1. ji bûkê re diyazavê 2. ji zavê re diyabûkê

xweþ [I] 1. baþ 2. çê 3.qenc 4. rind

xweþ [II] 1. biçêj 2. bi-tahm *“kerê reþ, dixwetiþtê xweþ”

461

xwirandin

xweþa kesê ku xwe nas di-ke û ji temtêla xwe jî razîye

xweþav ava qax û mêwi-jên kelandî û þirînkirî

xweþawaz dengxweþxweþbîn çakbînxweþbînî çakbînîxweþ bûn 1. biçêj bûn 2.

bitahm bûn 3. qenc bûn4. rind bûn 5. baþ bûn*“heta nava destan reþnebe, tahma devan jîxweþ nabe”

xweþendam kesê ku xwe-diyê bejn û baleke xwe-þik e

xweþewîst 1. delal 2. bi-rêz

xweþhal ji rewþa xwe razîxweþhalî rewþa razîbûnêxweþik rindik, delalikxweþî 1. naziktî 2. silame-

tîxweþ kirin 1. biçêj kirin

2. bitahm kirin 3. qenckirin 4. rind kirin 5. baþkirin *“kes dilê xwe limiriyan xweþ nake”

xweþmêr camêrxweþnûd razîxweþnûdî razîtîxweþok serþokxweþrû rûpak û bedewxweþtivî yar, dildarxweþxwaz ristên pa û

pesndanê yên ji bo kese-kî hêja

xwe vedizîn 1. xwe veþar-tin 2. fizirîn

xweyî xwedî *“ji bo xatirêxweyî, mirov kevir na-vêje seyî”

xweza 1. sirûþt, tebîet 2.xeyset, xislet

xwezayî 1. sirûþtî 2. jix-weber

xwezan hozanxwezik daxwazên ku pêk-

hatina wan pir dûr exwezî [I] 1. xwezil 2. dax-

waza nîgaþî *“sal bi sal,xwezî bi par”

xwezî [II] þilahiya qirikê;tif

xwê 1. kevirê þor ê hêran-dî yê ku tevî xurek dikinû þorahiyê didê 2. þilahi-ya ku piþtî westîn û hwdji lêþ der tê *“dema kuheywan bê xwê bimînin,keviran dialêsin”

xwê dan (Ji ber heraretalêþ) term þil bûn

xwêdank derdana ku xwêdikinê

xwêdîn sel û kevirên kuxwê li ser direþînin da kupez û dewar bên û bi-alêsin; sûrdîn

xwêlîn kana xwêyêxwir girê ku di canê giya-

neweran de peyde dibexwirandin/dixwirîne/bi-

xwirîne 1. gir þkestan-din 2. niçandin û nav tê

462

xwiþexwiþ

dan *“birîna xwe bi xwenexwirînî, rehet nabî”

xwiþexwiþ dengê bilind êdaherikîna avê

xwiþîn/dixwiþe/bixwiþedeng ji herka avê hatin

xwiþk keça bavê mirovî;xweng, xweh

xwî 1. serinc 2. xislet 3.tevger

xwîn 1. aviya sor a ku direhan de diçe û tê 2. avajiyanê ya giyaneweran*“xwîn, bi xwînê nayêþûþtin”

-xwîn jê hatin (ava sor a

rehan) derhatin *“ji pa-niyê xwîn nayê ku dil lêbiþewite”

xwînbir dermanê ku na-hêle xwîna birînê zêdebikiþe

xwîndar mêrkuj *“deyn-daran, xwe avêtin piþtxwîndaran”

xwîngerm 1. þirîn 2. xwo-þewîst

xwînsar 1. rûsar 2. dilke-vir

xwînxwar 1. zalim 2. si-temkar 3. xwînmij *“begtimî xwînxwar in”

463

y/Y tîpa sihemîn a alfabe-ya kurdî ye; dengdarekeku cîderka wê pêþez-mandevî ye, di belav-bûna wê de ziman li serdiranan diþide û nîv-dengdêr e

ya baneþana gazîkirinê; î-ya Xwedawo î Xwedawoyabo/ yadê bavo!/dayê!yadîgar 1. diyarî 2. bîre-

werîyad kirin bi bîr anînyaho î filankesoyan cureyekî sendeliyên

fireh e û vedigere nivîne-ke razanê jî

yane cihê aîdî komeke tay-bet; bingeh, navend

-yaneya torevanan na-venda edebiyatzanan

yanzdeh yazdehyar 1. dost 2. hevalbend

3. hezkirî *“Xwedê yarbe, bila þûr dar be”

yarî 1. dostî 2. laqirdîyarîgeh qada lîstik û þa-

hiyêyarîker 1. nemûþkar 2.

lîstikvan 3. tinazekaryarî kirin 1. lîstin 2. he-

nek kirinyarkok gizêryarmasî cureyekî masi-

yan eyarmetî 1. alîkarî 2. des-

tekyawe gotara beletewþyax 1. eware 2. jar û lawaz

3. bêbine-yax hesibandin qîma

xwe pê neanînyaxir 1. hendef 2. kendalyazdeh 1. hejmara piþtî

dehan û beriya duwaz-dehan 2. jimareya 11’an*"yazdehê hezîranê,berî bide zivistanê"

yek 1. jimareya 1’ê 2. hej-mara yekemîn a jimar-tinê 2. kes *“mêvanê ye-kî, mêvanê gundekî”

yek bûn 1. pevre bûn 2.tenê bûn

yekcar 1. bi carekî tenê2. bi giþtî, bi komasî

yekcure ji heman celebîyekçav xwediyê çavekî te-

nêyekdemî di heman demê

de-êrîþa yekdemî êrîþa di

Y

464

yekdeng

heman demê de û liçend cihan

yekdeng dengê ku di ca-rekê de ji dêv belav dibe

yekdengî axaftina bi awa-yekî ku tu dibêjî qey ke-sek tenê diaxive

yekdengîtî axaftina ko-mekî bi heman peyv annaverokê

yekdevî biryardana li seraxaftinekê

yeke pîvan û qeysa tiþtanyekedeng awayê belav-

bûna peyvêyekem(-în) di rêza pêþin

de; pêþînyekemî/yekemîntî di rê-

zê de pêþîntî; ewiltîyekgirtî bi awayekî ku ji

hev ne cihêyekjimar ne bi komekî û

pirjimaryekitî 1. wehdet 2. tenêtî

*“kuderê yekitî, wê de-rê rizq”

yekîne desteyeke leþkerîyek kirin 1. gihandin hev

2. kom kirinyekneseq tevgera ku tu

carî dirûvê xwe naguhe-re

yekpare giþt, hemûyekreng yekcureyeksan du an jî çend tiþ-

tên mînanî hev; wekhevyeksanî þibihîna tiþtekî bi

tiþtekî din; wekhevîyekser 1. pê re 2. hema

niha; rasterastyekþem roja duyemîn a

hefteyêyekta 1. bêhevta 2. bêmî-

nakYelda roja herî dirêj a sa-

lê; 21’ê Berfanbarêyendo qasika biçembilyeqîn 1. bawerî 2. qinaetyeqîn kirin 1. bawerî pê

anîn 2. qinaeta xwe pêanîn

yewmiye heqdesta rojekêyexsîr hêsîr, dîlyexte exteyextirme extirmeYezdan Xwedêyezdanok 1. sefêkê ku

wekî ku Xwedê ye tevdi-gere 2. pût

yêz sewalê bêkêr û lawazyêzî bêkêrtî û lawaziya se-

walanyom qudûþ

465

Zz/Z tîpa sih û yekemîn a

alfabeya kurdî ye; deng-dareke ku cîderka wê di-ranî ye û awayê belav-bûna wê fîzek û nerm e

zaboq 1. zibilgeh 2. mez-bele

zad 1. dexl 2. mehsûl-zad hilanîn dexl û meh-

sûlê salê berhev kirinzadegan koma torinanzadeganî aderî, torinîzag di çiyan de rêzezina-

rên asêzagon qanûn-zagona bingehîn qanû-

na esasî-zagonên xwezayê qanû-

nên xweristêzagonsazî danêriya qanû-

nanzal ve kirin tiþtê teqlîde û

sexte kirinzamok 1. rêhesin 2. miro-

vê ku hem xurt û zexm ehem jî bi dest û pê ye

zan zayînzana 1. arif, pispor 2. hiþ-

mendzanav pênasa neteweyî, o-

lî û hwd

zanist îlm *“zanist, nayêtalankirin”

zanistî îlmîzanîn/dizane/bizane 1.

pê beled bûn 2. têgihiþ-tin 3. pê derxistin 4. na-sîn *“av dizane di binwê de çi heye”

zanîngeh saziya perwer-dehiyê ya piþtî dibistanaamadehiyê

zanko zanîngeh zanyar 1. alim 2. pisporê

têgihiþtîzanyarî 1. alimtî 2. pis-

portî-bingeha zanyariyê di

malperê de cihê ku agehîtê de ne

zar ziman *“berû, zarê bi-zinê ye”

-zar û zêç zarok û kulfet-zar û ziman axaftin û

derbirin *“bi bûkê re nîne zar û ziman, bi xesû-yê re nîn e dîn û îman”

zarava devokên heman zi-manî; lehce

zarbêj axivgerê li pêþberîkomeke mirovan

zarezar lavayî

466

zarezar kirin

zarezar kirin lavayî kirinzargotin gelêrzarî kirin teqlîd kirinzarîn/dizare/bizare 1.

nalîn 2. lavayî kirinzarok kur û keçên ku ji tê-

kiliya zayendî ya du mi-rovan tên dinyayê *“za-rok, bi ketin û rabûnêmezin dibin”

-zarokan dor lê girtinbûn xwediyê gelek zar ûzêçan

zarokatî temenê însên êheta duwazdeh saliniyê

zarokxane cihê ku lê keçû kurên 4-6 salî tên per-werdekirin

zarxweþ zimanþirîn, zar-þirîn

zat kesayetzav mezhebzava hevserê bûkê *“bûk

bi dilê zavê ye, çi kul bidilê xelqê ye”

zavare xebata bi karbeþi-yê

Zawe gerestêrkek ezax [I] madenek e-zax kirin bi madenê zaxê

þil kirinzax [II] xêz, xet-zax kirin xêz kirinzaxe pirçîzaxor hevrazê bi kevir û

kuçikzaxorî hêratiya hevriþimîzayend 1. cinsiyeta hey-

beran 2. mêzatî, nêrzatîû bêhêliya peyvan 3.nifþ

zayendî cinsîzayendîtî cinsîtîzayîn/dizê/bizê 1. (se-

walê) têjik anîn 2. (tiþtêavî) kiþîn û li hev zêdebûn *“bila bizê, nêr ûmê ferq nake”

zeb 1. hiþk 2. sext 3.zexm

zebanî peywirdarê dojehêzeber xwendina tîpeke e-

rebî bi/î/yêzebeþ cureyekî berên bîs-

tên e û nepijî tê xwarin;petêx *“zebeþ ji xwarinêre, dendik ji danînê re”

-zebeþek diçe dêv ji kê-fan zikopiþto dikene ûdevê wî nayê ser hev

zebloq meht û tenikzeblot rûdiyê stûrzebûn 1. jar, hejar 2. be-

lengazZebûr pirtûka îlahî ya ku

ji Cn. Dawid eleyhiselamre hatiye hinartin

zecr azar û renczecirandin/dizecirîne/

bizecirîne azirandin ûrencandin

zede 1. herþ 2. ziyan -zede girtin 1. heriþîn 2.

ziyan dîtin-zede lê xistin 1. heriþan-

din 2. ziyan û xesar dan

467

zeng

zeft þiyan, pêkarîn-di zefta min de ye ez pê

dikarim û ev tiþt bi qasîhêza min e

zeftî di artêþê de hêza leþ-kerî ya ku ewlehiya ci-vakî û bicihanîna fer-manên rêvebiriyê dipê

zeft kirin 1. bi dest xistin2. girtin 3. ba lê anîn*“du zebeþ, bi destekînayên zeftkirin”

zehar elewatzehf 1. pir, zêde 2. xelî

*“dara ku zehf mewijanî, serê xwe berjêr di-ke”

zehf bûn 1. pir bûn, zêdebûn 2. xelî bûn

zehmet zorî *“xerakirinrehet e, avakirin zeh-met e”

-zehmet kiþandin zûrî ûzecr dîtin

zekem çilmasî, bahorzekemî kesê ku bi çilma-

siyê ketiye; bahorîzelal 1. tenik 2. þefaf 3.

saf 4. ne þêlî *“ava zêlal,jina delal”

zelal bûn 1. þefaf bûn 2.þêlîtî tê de neman *“avheta girav nebe zelal na-be”

zeliqandin/dizeliqîne/bizeliqîne 1. pê ve be-stin 2. pêve kirin 3.zemq kirin

zeliqîn/dizeliqe/bizeli-qe 1. bestin 2. pêve bûn3. pê ve zemq bûn *"gû-yê hiþk, bi merivan venazeliqe”

zeliqok çesp, zemqzelîl 1. hureme, heqîr 2.

bêkêrzelûl bêkesayet û bêkêrzelût keçel, qafrût, serûtzem rexnezeman dem *"zeman,

wek kela þîr e"zemawend dawet, dîlanzembelîk qeþaya ku bi

kêlekên banan ve ber bijêr dadilqe; lîlik, sivink,sîvander

zembîl sebet, selik *“kar,di bin zembîlê de na-mînin”

zembûr cehterî/catirzem kirin 1. bi awayekî

neyînî rexne kirin 2. soxkirin

zemîn zevînzenbele pergala ku kêþ û

miçiqandina ava lûleyanmîheng dike; pilûsk

zend ji enîþkê heta qeydi-ka dêst; milê jêrîn

-zend hilkirin xwe ji þeran jî karekî re amade ki-rin

zendik xemlên ji bo qey-dika destî

zeng rengê qehweyî ê kuxwe davêje hêsin; her ku

468

zengarî

tîr dibe werdigere reþa-hiyeke stûr û hêsin di-rizîne; jeng *“zêr, zengênagire”

-zenga dilê xwe rêtinhêrs û tola dilê avêtinder ve

-zenga mirinê lê ketinzer bûn û zibilîn

zengarî jengarîzengar girtin jengar gir-

tinzengelok zengilorzengil amûreke lajwerdî

ya ku di hundirê wê deparçeyek lajwerdê dali-qandî heye û gava li badibe dengekî derdixe;naqos, çangoçk

-zengila gêrebayî naqosabiçûk a ku bi gêrebayêdixebite û bi kêrî hiþyar-kirinê tê

zengilor xirtxirtûk, qirik,gewrî

zengî/zengo 1. di zînande þûna pê 2. reþik,zencî *“hespê çê, zengi-yan nagihêjîne hev”

zenî erzênzeqnepûr dareke dojehê

ya jehrdar e; ziqûmzer 1. qîçik 2. rengê zêrî

*“ê ku dixwe gebolazerî, ew diçe devê derî”

zeraq tîrojên tavê; zerekîzerav kêma amasê; nêmzerbaf qumaþ an pîneyê

ku tayên zêrîn jî tev dehene

zerd 1. gir 2. kêrt zerdik parçeyê zer ê di

nava spîtka hêkê dezerdalû arûngzerekî tîrojên tavê zerengî qabiliyetzerf namedankzerg nikê riman ê tûjzerhimandin/dizerhimî-

ne/bizerhimîne 1.reng lê zer û qîçik kirin2. çilmisandin û bizdan-din

zerhimîn/dizerhime/bi-zerhime 1. zer bûn ûçilmisîn 2. gewrotankîbûn û bizdîn

zerik cureyekî nexweþiyêye

zerî 1. kej 2. çûr a bedewzerîle cureyekî çivîkên

xweþawaz ezerîpoþ navgîna bi mertalzerk kirin zerq kirinzernik cureyekî çêreyê yezernîx pirçhildana bi ben-

dekî pir badayîzerpiçîn/dizerpiçe/bi-

zerpiçe spîçolkî bûnzerq bi þiringeyê valakiri-

na dermanê avkî li binçêrmî

zerq kirin bi þiringeyêderman valayî bin çêrmîkirin

zerya behr, derya

469

zeytûn

zerzaniq qirneqos, texte-rewan

zerzewat sewzîzerzewatfiroþ kesê ku

sewziyan difroþezever 1. vejen 2. wizezevî cihê ku çandinî lê tê

kirin *“baran dibare jixwediyê zeviyê re kar e”

zevîn rûyê erdêzevîn-nasî zanistên têkil-

darî qalikê rûyê erdêzewac mehrkirin, nikah

*“zewaca bêdil, ezabêvê dinê ye”

zewade . erzaq 2. debar3. êwran, hevran

zewandin/dizewîne/bi-zewîne (di dema zayînasewalê de) têjik jê kaþ ki-rin û dan mêtin

zewd karê nanoziko yê kukesên bêgav dikin

zewicandin/dizewicîne/bizewicîne (jinek li mê-rekî) nikah kirin

zewicî xwediyê mal û eya-lekê

zewicîn/dizewice/bize-wice bi jinekî re kebînkirin *“bi dilê mezinanbizewice, bi dilê biçû-kan hez bike”

zewq feraseta bijartina de-lalî û kirêtiyê

zexel 1. teral 2. sersar 3.xayîn *“gayê zexel e,timî li mexel e”

zexîre êwran, debar, ze-wade

zexm 1. muhkem, berk 2.xurt *"cotê zexm, bi xe-ta pêþîn ve kifþ e”

zexm bûn 1. muhkembûn, berk bûn 2. xurtbûn

zexmî 1. muhkemtî 2.xurtî *“gur hay ji zexmi-ya xwe hebûya, dê bi ca-rekê de hûfî dinyayê bi-kira”

zexm kirin 1. muhkem ki-rin, berk kirin 2. xurt ki-rin

zexmtir 1. muhkemtir 2.xurtir 3. qayîmtir *“de-ma ker bikeve heriyê, jixwediyî zexmtir kes tu-neye”

zexnepûrt nifrînek e;ziqûm û zeherman

zext pêkutî û dijwarîzeyî 1. keça ku piþtî mêr-

kirinê tê serdana malba-vana xwe 2. diyariyên kudi serdana pêþîn de didi-ne keça mêrkirî *“keç dimala bavê de zeynet in,ava cêrên wan þerbet in,dayik dimirin zeyî tênjinbira bêrûmet in”

zeyt rûnê zeytûnêzeytûn 1. cureyekî darên

ku belçikên wê di rengêzîv de ne 2. berên darazeytûnê yên ku piranî di

470

zeytûnî

taþtêyan de tê xwarin ûjê rûn jî tê bidestxistin

zeytûnî di rengê zeytûnêde; reþê tarî

zêç þevereþa ku çav tê deçavan nabîne

zêde 1. pir, gelek 2. miþt*“hevalên þahiyê zêdene, ên þînê kêm in”

zêdehî 1. pirî 2. miþtîzêdebarî seratazêde bûn pir bûn, gelek

bûnzêdegavî 1. destdirêjî 2.

neheqî,zêdegavî kirin 1. neheqî

kirin 2. destdirêjî kirinzêdek nîþaneya danser-

havê, (+)zêde kirin pir kirin, gelek

kirinzêdemayî 1. serata 2. ber-

mayîzêdetir 1. pirtir 2. bêhtir

*“aqil, ji êqil zêdetir e”zêhn qabiliyeta têgihiþ-

tinêzêl tîkezêl kirin (goþt) tîketîkeyî

kirinzêmar 1. helbestên li ser

karesatan; mersiye 2.stranên bi þewat ên li serkaresatan

zêmarbêj 1. mersiyebêj2. nifirbêj

zêr madenê giranbiha yêku jimara wî ya atomî

79, giraniya wî ya atomî196.9, kurteya wî yalatînî Au ye û di 1064 de-receyan de jî dihele*“aqil, bi zêran jî nayêfirotin”

zêrandin/dizêrîne/bi-zêrîne 1. nalandin 2. lêdan

zêrçe çêreya biharêzêrevan mifetiþ, çavdêrzêrezêr 1. nalenal 2. kale-

kal, mikemikzêrezêr kirin 1. nalenal

kirin 2. lavayî kirinzêrîn/dizêre/bizêre na-

lîn, azar kêþanzêyezê zimezim, kalekalzêyezê kirin kalekal ki-

rin, zimezim kirin zibare karbeþîzibil 1. gemara heywanan

2. gildîn, gilêþzibilgeh cihê ku gildîn û

gemarê davêjinê; kajzicêf binê solê; pençezicêf kirin binê solê çêki-

rin an jî pençe kirinzift qîra rehnziha marê girs, ejdehazik 1. ji sîngê heta fêza

navranê 2. cihê ku hûr ûrûvî tê de ne 3. gewde*“hûrik, zik dike tûrik”

-zik çêrandin ji bo nanêxweþ û belaþ li ber sêlangerîn

-zik gihiþtin ber dêv (ji-

471

ziman-nas

na ducanî) ji nêzik vehemla xwe danîn

-zik lê bûn def bê teþexwarin

-zik lê qurequr kirin jibirçînan deng ji rûviyanhatin

zikat di îslamê de þertêher sal dayîna miqdare-ke malî ya diyar ji boheþt komên diyarkirî*“zikata mirîþkê, hêk e”

-zikat lê çûyîn pir belen-gaz bûyîn

zikberçûyî kokê zikme-zin

zikir bîranîna Xwedê ûqenciyên Wî *“axa li kêfêye, xulam di zikrê de ye”

zikir kirin Xwedê û qen-ciyên Wî bi bîr anîn

zikmakî taybetiyên ku hêdi zikê diyên giyanewe-ran de ji wan re çêbûne

ziko çilek, silekzikqelêþ hov û devbixwînzikreþî çavnebarî, çavreþîziktêrdek kesê ku zikê wî

weke têrdeka penîrê nûji ber hev çûye

ziktilêr ziktêrdek, zik-berçûyî

zil [I] saz, qamîþ; levenzil [II] sil, su-ji yekî/tiþtekî zil çûn jê

aciz bûn û dûrî wî se-kinîn; nefret kirin

zil [III] tev dan û vîz kirin

-zil kirin 1. (birîn) tev danû destê xwe lê birin û a-nîn 2. rarûyî yekî/tiþtekîketin

zilam mêr *“teyr bi refêxwe, birûsk bi zeriyaxwe, zilam bi camêriyaxwe”

zilan bayê zexmzilm 1. sitem 2. neheqîzilmat þevereþzilq zîrçzilûk cureyekî raxistina ji

cîl û cegenî yezimag aliyê bakurî yê çi-

yayekîziman endamê axaftin û

çêjhildanê; lîsan *“zima-nê xwe birî, cihê xwe ki-rî”

-zimanê zikmakî zimanêbav û kalan

-ziman di dêv ketana he-ke bikaribûna biaxivîna

-zimanê yekî li ser xwedirêj kirin ketin bin mi-neta yekî û firsenda tina-zeyan çar kirin

zimandirêj devbelaþzimanfis kesê ku nikare

peyvan wekî pêdiviyê bilêv bike û lewre jî tîpandiguherîne

zimanfisek zimanfis zimanxweþ zarþirînziman-nas 1. pisporê ku

perwerdehiya zimanekîdîtiye û ji her aliyî ve li

472

ziman-nasî

wî zimanî dikole 2. pis-porê ku di zanîngehekîde li ser zimanekî wane-yan dide

ziman-nasî 1. zanistên tê-kildarî zimanekî û zara-vayên wî 2. di zanîn-ge-han de beþa ku li tevgerazimên dikole

zimanzan zanayê zimênzimanzanî zanatiya zi-

mênzimanzêrîn kesê ku razan

venaþêrezimet 1. hemû deynên sa-

ziyeke bazirganiyê 2.mal û milkê ku ji aliyêkes an jî saziyekî ve têparastin

-xistin bin zimeta xweparastina wî/wê aîdî xwekirin

zimezim 1. kalekala pêz2. zingezing

zimezim kirin 1. (pez) ka-lekal kirin 2. zingezingkirin

zimhêr dexl û derhatzimîn/dizime/bizime

gumîn, gurmînzimpere kaxeza ku bûje-

neke girnozî pê ve hati-ye zeliqandin û bi kêrîþimþatkirina rûyê tiþtantê; simarte

zimrûd cureyekî gewhe-rên ku þefaf û kesk e

zinar kevirê mezin, sel

zincî kalikê kalikîzincîr pêgirêdana ku ji xe-

leqên derbasîhevkirî pêktê

zincîrbend qeyda ji zin-cîran

zincîrbendî kes û tiþtê bizincîran girêdayî*“zincîrbendîbûn jiþêran re ne ar e”

zindan girtîgeh *“malabavê meydan e, malaxezûr zindan e”

zindî jîndar *“malê miriyayê zindiyan e, bi saxandimîne”

zindîq oleder-zindîqê zindîq olederê

heramzingezing dengê ku ji

pevketina tiþtên hesinîtê

zingilîn/dizingile/bizin-gile cehimîn, dehirîn

zingîn/dizinge/bizingezingezing jê hatin

zingînî zingezing-zingînî jê anîn bi þeqa-

mê þîrqînî pê xistinzinîn/dizine/bizine zi-

yîn, ta li hev gizînzintod nivîsa girszintol mirovê girszipitandin/dizipitîne/

bizipitîne 1. tepisandin2. heta dêv tijî kirin

zipitîn/dizipite/bizipite1. tepisîn 2. heta dêv tijî

473

zirênc

bûnziq 1. rep û req 2. çik, çi-

kandî û li piyan 3. leq-ziq bûn req bûn, bêtev-

ger sekinîn-ziq dan leqandin-ziq kirin req kirin, bêtev-

ger sekinandinziqeziq dengê keran; zire-

zirziqinandin/diziqinîne/

biziqinîne 1. leqandin2. hejijandin

ziqinîn/diziqine/biziqi-ne 1. leqîn 2. hejijîn

ziqitandin/diziqitîne/biziqitîne jan dan ke-zebê, pir êþandin

ziqitîn/diziqite/biziqiteêþîn û jan pê ketin

ziqûm cureyekî daran êku kulîlkên wê sor an jîspî ne û di dermansa-ziyê de ji bo tîmarkirinanexweþiya penceþêrê têbikaranîn

-ziqûm û zeherman nifi-reke bi du pimparên jeh-rîn e

zir 1. qulebî, teqlîd 2. ne-rast 3. ne ji heman dê ûbavî

zirandin/dizirîne/bizi-rîne ker dan qîrandin

zirar ziyan, xesar *“gotinzirar e, kirin kar e”

zirar kirin 1. ziyan dîtin2. kar nekirin

zirav 1. tenik 2. þefafzirav bûn 1. tenik bûn 2.

þefaf bûn *“heta ku stûrzirav bibe, dê zirav jîbiqete”

ziravî 1. teniktî 2. þefaftîziravk riwîneke zer û kes-

k a ku ji piþikê çêdibe-ziravk qetîn ji tirsan qu-

tifînzirav kirin 1. tenik kirin

2. þefaf kirinzirbav mêrê jinê yî ku hin

zarokên jinikê ne ji wîne

zirbe kilîla deriyan a da-rînî

zirçêre çêreya ku di pa-yîzan de ji nû ve zîl dide

zirçik zûtikzirçikî kesê ku nikare li

ser qûna xwe rûnezirçikî bûn xwe li ser pi-

yan negirtinzirçikî kirin pir westan-

dinzirçî zirçêrezirehpûþ qutikê polayî ku

fîþeng jê derbas nabinzirezir 1. dengê keran ê

domdar 2. axaftina kerkîû nelirê

zirezir kirin (ker) dengdan

zirênc madenê ku jimarawî ya atomî 82, giraniyawî ya atomî 207.21, teq-la wî 11.3, kurteya wî ya

474

ziringe

latînî Pb ye û di 327.4dereceyan de jî dihele

ziringe dengê zengilîziringîn/diziringe/bizi-

ringe zingezing kirin,dingeding kirin

zirî cureyekî kurmênxwînmij e

zirîç berikên çekan; fîþengzirîkî wekî ziriyan-zirîkî pê ve girtin di pê-

sîran de girtin û berne-dan

zirîn/dizire/bizire 1.(ker) bang kirin 2. ziqîn

zirnazîq darê ku datîninser bilindahiyekê û lê si-war dibin, gava aliyekewê dadikeve aliyê din jîhildikiþe; qirneqos

zirney cureyekî alavênmûsîqayî ye û bi pifki-rinê tê lêxistin

-zirney pelixandin forsayekî þikandin

zirneyjen kesê ku bi pis-porî li zirneyê dixe

zirnix kevirê kibrîtê; kur-kût

zirp yekîneya leþkerîzirpî her endamekî yekî-

neya leþkerîzirpêt gonxwarina keranzirpêt kirin kerê nêr ber-

dan ser mankerêzirqetik bihukek ezirt 1. derewên bêbinî 2.

pertafên bêpîne

-zirt dan xwe xwe gijgi-jandin

zirteboz tund û hovzirtek derewkerê de-

rewên bêbinîzirtezirt pizepizzirtezirt kirin 1. bi dev-

çepelî axaftin 2. axaf-tinên acizker gotin

zirto zirtekzirx kinca ku ji têlên he-

sinî hatiye çêkirin û ji boberevaniyê tê bikaranîn

zirxdar xwedîzirxzirviçandin/dizirviçîne

/bizirviçîne (mêwe ûsewze) perçiqandin

ziryan cureyekî bayê ku jialiyê bakura rojhilatî vetê

zirz serhiþk û hêrsokîzirz bûn bihêrs bûnzirze/zirzile kilîlzirze/zirzile kirin kilîl

kirinziþt kirêtzivêr zîverzivêr bûn zîver bûnzivêr kirin zîver kirinziving þkeftzivir 1. nenerm û girtik-

girtikî 2. veger-kinca zivir cilên ku di

dema lixwekirinê de laþêmirovî aciz dikin

-zivir zivir dîsa li virtu cihî naêwire û car-din vedigere warê xwe

475

zîn

yî kevnzivirandin/dizivirîne/

bizivirîne 1. wergeran-din 2. fetilandin 3. dage-randin 4. hilgerandin*“dema kêr (karî) rû dizi-virîne, dema þîvê kêvçîtîne”

zivirîn/dizivire/bizivire1. vegerîn 2. fetilîn 3.dagerîn

zivistan demsala berf ûseqemê *“biharê pez,payizê rez, zivistanêez”

-zivistanê serî girtin sirû seqemê ji niþkê vedest pê kirin

zivronek çivangezix þilegemara heywanan

a ku tepisiye hev-bêhna zixê jê hatin bêh-

na heywanan û gemarawan jê hatin

ziwa neþil ziwahî neþiltî ziwa bûn ji þilahiyê xilas

bûn, þilahî jê dawerivînziwa kirin ji þilahiyê riz-

gar kirin, þilahî jê dawe-rivandin

ziyan [I] zevî-ziyanê xelqê çêrandin

sewal berdan nav zeviyaxelqê

ziyan [II] 1. xisar, zirar 2.zede *“devê tirþ, ziyanêdide xwe”

-ziyan gihandin xesardayîn, zirar lê xistin, ze-de lêxistin

ziyandar xesardar, zirar-dayî

ziyanî dayîna miqdarekmalî ji ber xesara ku pêkhatiye

ziyankar zirardarziyîn/dizî/bizî ta li tote-

rîkê alandin, ta gilok ki-rin

zîbeq madenê ku jimarawî ya atomî 80, giraniyawî ya atomî 200.5, sifti-ya wî 13.59, kurteya wîya latînî Hg, di 327.4 de-receyan de jî dihele û pi-ranî di germjimêran detê bikaranîn

zîh pizdanka sewalanzîk bendê þimakirîzîl 1. þax, peraþ 2. aj, aje-

ro-zîl dan/vedan 1. þax ve-

dan, peraþ dan 2. aj dan,ajero dan

zîlan [I] kunên ku ji bomifteyê di deriyekî devedikin

zîlan [II] bayê sext û ziwazîlan [III] serê boçika aja-

lanzîlik çêreya biharê, zêrçe

*“zîlika biharê, debaramalê”

zîlo zirî, tizrûg, zêlûzîn alava ku datînin ser

476

zîn kirin

hespan û li serê siwar di-bin *"merivê dîn, naçeser zîn"

-zîn li bizinê kirin bi lezû bez tevdîra çûyînê ki-rin

zîn kirin zîn danîn serpiþta hespê û girêdan

zînkirî 1. hespê ku zîndanîne ser piþtê û tengêwî þidandine 2. amade*”dostê kevn, hespa zîn-kirî ye”

zînet xeml, arayiþtzînî 1. gir 2. kêrtzîp rojên ji 26’ê Reþemiyê

hetanî 5’ê Adarê yên kubi awayekî gelêrî biyomtên hesibandin

zîper 1. katara stûyî, pati-ka stûyî 2. keziyên mil;edale

zîpermasî cureyekî ma-siyên zeryayî ye

zîpik 1. barija qeþayên gi-rover; þexte, teyrok 2.kelexwêdan 3. peqpe-qokên ku li ser ava keli-yayî dikevin *“ber bara-nê revî, zîpik lê qelibî”

zîranî meraqzîranewa kesê meraqdarzîrç 1. gemara heywanên

bibask 2. zirênczîre cureyekî reheka ku

tovê wê wekî biharatantê bikaranîn

zîrek 1. jîr 2. jêhatî 3.

egîdzîrekî 1. jîrtî 2. jêhatîtî 3.

egîdîzîrevan 1. jêhatî 2. aqil-

mendzîrfon cureyekî daran ê

ku belçikên wê wekî ça-yê tên bikaranîn

zîtik pehîna heywanan*“tu bidî zîtikan nedî zî-tikan, tu dê bidî heqêdîzikan”

zîv madenê giranbiha yêku jimara wî ya atomî47, giraniya wî ya atomî107.88, siftiya wî 10.5,kurteya wî ya latînî Agye û di 960 dereceyî de jîdihele *“axaftinan bi zî-vî bikire û bi zîvî bifro-þe”

zîvan deq û xalên di lêþ dezîvêr 1. acizbûyî, nerehet

2. bêzarzîvêr bûn 1. je aciz bûn,

nerehet bûn 2. bêzarbûn

zîvêr kirin 1. aciz kirin2. bêzar kirin

zîvîn tiþtê ji zîvî çêbûyîzîwan çêreyên biyanî yên

ku di nav zevî û bîsta-nan de hêþîn dibin

zîx 1. serikên çereyê yênku teze derdikevin 2.serên rihan ên ku tezederdikevin

zîx dan (serên çereyê an jî

477

zû kirin

rihan) pê de pê de derke-tin

zîz 1. hestiyar 2. bihîst-yar, hesas

-dengê zîz newaya dawû-dî

zîzok vizvizîkzo du heb kit; cotzome 1. herêm, dever 2.

koma konên li warekî bi-cihbûyî

zonp mîrkutzoq çavên çikvekirîzoq bûn bi awayekî ku ka-

nikên çêv nelivin li tiþ-tekî nihêrtin; ziq bûn ûnihêrtin

zor [I] 1. pir, zêde 2. xelî3. lap

zor [II] 1. hêz 2. neheqî*“zor, fendan betal di-ke”

zorekî bi darê zorêzoran 1. desthilat 2. qeb,

gulaþ-zoran girtin gulaþ girtinzoranî 1. desthilatî 2. gu-

laþzorbe zordar zorbetî zordarî *“bi darê

zorbetiyê muhbet nabeû darê zorbetiyê zû diþ-kê”

zordar sitembar, zalimzordarî sitembarî, zilmzordest zordar zordestî zordarîzot [I] nifir

zot [II] tûjkirina devê kêrêû hesinê gîsnê cotan

zot kirin tûj kirinzov cureyekî bihukan e;

çilpêzozan havîngeh, sermiyan

*“zozan, bêzirar nabe”zozanî kesê ku havînan

koçî cihên hênik dike;sermiyanî

zuhd dîndarîzuhdî dîndar, zahidzuhim rûnê bêz; zonzurbe keriyê guranzurg di qûntara çiyan de

cihê xiþirge, kêrt û kortzurxax di aþên avî de cihê

ku av tê re derdikevezû 1. biecele, bi lez û bez

2. ne di wextê xwe de*“çavê tirsiyayî, zû xwelîdikevê”

zûr kesê ku her li cihekîtenê dinêre

zûr bûn li pey hev li he-man cihî nihêrîn

zûrîn/dizûre/bizûre 1.(gur) kastekast kirin 2.(mirov) lavayî kirin *“ezçûm serê çiyan û zûri-yam wekî guran, birazînabin bira tu caran”

zûro 1. çavzoq 2. kesê kuçavên wî her tim tiþtê lidestê xelqê ye

zûka bi lez û bezzûkayî lezgînîzû kirin 1. ecele kirin 2.

478

zûr bûn

lezandin 3. bezînzûr bûn 1. bi baldarî ni-

hêrîn 2. çav kutan tiþ-tekî

zûrezûr 1. dengê seg ûguran 2. zêrezêr 3. na-lenal *“axîna kûr, ji dilêbi zûrezûr tê”

zûrîn/dizûre/bizûre(gurg û seg) nalîn, zêrîn,azar kêþan, kûstekûst ki-rin

zûtik qûn, tabût, tilor-zûtik derketin 1. ji ber

karê giran piþtþkestî bûn2. pir lawaz bûn

zûtir bi leztirzûtirîn bi awayê herî ece-

le-di zûtirîn katê de di he-

yameke herî bi ecele de,bi leza bê

zûtirka sibehê beriya kuzerekiyên tavê bidin rû-yê erdê

zûxal þewate, ardûzûxav kêma birînêzwî kurmê doranan

479

ÇAVKANIYÊN DÎTBARÎ

Ji bo rêzimana kurdî û hin babetên din ên têkildar:

1. Kovara Nûbiharê (1-100); www.nubihar.com2. Dersên Zmanê Kurdî, Kemal Burkay; ji weþanên Roja

Nû, çapa dîjîtal, 2000. (www.rojanu.org)3. Koka Zimanê Kurdî, D. N. Mac Kenzie, wergera kurdî:

Newzad Hirorî, www.nefel.com4. Kurds Between Warring Nations Again, By Nizamed-

din Rzayev; http://www[.]kurdmedia[.]com/news[.]asp?id=12962

5. Ferhenga Kurdî Ya ‘wikipedia’yê: wikiferheng.6.Bingehên Gotinê (I-IX), Keça Kurd, www.efrin.net/pe-

nus (ferhengeke hin peyvên kurdî ye)7. Elfabêya Kurdî & Bingehên Gramera Kurdmancî, Cela-

det Alî Bedirxan, www.nefel.com, çapa dîjîtal: 2002. 8. Rêbaza Zimanê Kurdî, Mîral Mîrhac Zîlanî;

http://www.geocities.com/bahoz_k/9. Di Kurdî De Þopên Bingeha Destpêkî Ya Zimanên Hin-

dewropî, Ezîzê Cawo, www.pen-kurd.org10. Rastî û Rastnivîsa Hejmaran, Zana Farqînî;

www.amidakurd.com11. Zimanê Akademîk, Zana Farqînî;

www.amidakurd.com12. Tîpa Dubare, Zana Farqînî; www.amidakurd.com13. Lêkerên Kurdî Yên Ku Ji Hev Dibin, (I-II) Zana Farqînî;

www.amidakurd.com14. Zayend û Tewanga Jimarnavan, Zana Farqînî;

www.amidakurd.com'ê.15. Mêjera Navdêrên xwerû, Samî Berbang;

www.amidakurd.com16. Di Kurdî De Cotepeyv, Samî Berbang;

www.amidakurd.com17. Zimanê Kurdî, www.dibistanakurdi.com18. Babeteke Fonetîkê, Fonolojî, Yaþar Eroglu;

www.amidakurd.com19. Grammaire Kurde, Paul Beidar, Parîs, 1926, ji dana-

480

sina Mahmûd Lewendî, www.amidakurd.com20. Di Zaravayê Kurmancî De Babeteke Balkêþ: Ergatîv, S.

Unus, unus@telering.at.21. Ergatîvî Mohra Kurmanciyê Ye, Newzad Hirorî;

www.nefel.com22. Kurmancîya Standard: Tewang û Ergatîvî Wek

Nimûne, Newzad Hirorî, www.nefel.com23. Kurtenêrînek Li Hin Beþên Rêzimana Kurdî, Husein

Muhammed; http: //www.mehname.cjb.net24. Kurtenêrînek Li Hevoksaziya Kurdî, Husein Muham-

med; http: //www. mehname.cjb.net25. Kurtenêrînek Li Tevgera Daçekên Kurdî, Husein Mu-

hammed; http: //www.mehname.cjb.net26. Rêziman û Pirsgirêkên Rêzimanî, Huseyîn Kartal;

axaftineke wî a ji bo konferansa zimanê Kurdî 2000.27. Komara Kurdistan ya Demokratî Ji Kûr Heta Kûderê,

Kakþar Xurþîdî; http://www.amude.de/amude/kur-di/nivis/nivis12/mehabad.html

28. Another Sad Story - Red Kurdistan , By NizameddinRzayev;http://www.kurdmedia.com/articles.asp?id=12553

29. Li Turkiyeyê Rewþa Zimanê Kurdî;www.enstituyakurdi.org.

30. Þerefname -Pencereya Kurdan A Ber Li mêjûyê,Mûrad Ciwan; http://web.telia.com/~u63802125/Xa-neper/Hemsida/Nivisar/Kurdimak.html

31. Sîstema Navnetewî Ya Nuh û Pirsa Kurdî, Mûrad Ci-wan; http://web.telia.com/~u63802125/Xaneper/Hemsida/Nivisar/Kurdimak.html

32. Civaka IT û Pirsa Kurdî, Mûrad Ciwan; http://web.te-lia.com/~u63802125/Xaneper/Hemsida/Nivisar/Kur-dimak.html

33. Li Ba Ahmedê Xanî Peywendiyên Jin û Mêran, Evîn ûErotizm, Mûrad Ciwan; http://web.telia.com/~u63802125/ Xaneper/Hemsida/Nivisar/Kurdimak.html

34 Çend Pirsên Rêzimana Kurdî, Mûrad Ciwan;http://web.telia.com/~u63802125/Xaneper/Hemsi-da/Nivisar/Kurdimak/reziman.html

481

35. Çend Agahî Li Ser Ziman û Wêjeya Kurdî, Rodî Diyar;http://www.amigra.org/nivis.asp?id=544

36. Di Tewrat û Încîlê De Behsa Kurdan, Lokman Polat;http://www.geocities.com/mehname2002/mehna-me/26/nirxandin5.html

37. Nav Di Zmanê Kurdî De (Kurmanciya Jorîn), DehamEbdulfettah; http://www.spirez.org/2006.htm#160

38. Kurd Neviyên Medan in, V. F. Minorsky, wergêr: ElîCehfer; http://www.efrin.net/penus/index/old/penus11/naverok/eli_cafar.htm

39. Geþedan û Rewþa Hilberîna Bi Zimanê Kurdî, SerhadB.Rênas; http://www.hawardengubas.com/serhadbre-nas-gesedanuhilberinabizimanekurdi.htm

40. Destpêka Peydebûna Zimên, Îkram Balekanî;www.ezdixane.com

41. Zimanê Kurdî, Mûrad Ciwan; www.ezdixane.com42. Plandanîna Zimên, Hesen Qazî; www.ezdixane.com43. Divê Azadiya Her Lehçeyê Hebe; Amir Hassanpour,

www.ezdixane.com44. Kurtlerîn 5000 yýllýk tarihi, http://www.armedfor-

c e s j o u r n a l . c o m / f o r u m s / s h o w t h r e -ad.php?t=38374992

45. Lêkolîneke Nû Li Ser Dîroka Kurdan: Cemîlpaþaza-deyên Dîyarbekirî û Neteweperestiya Kurdî, EkremOnen; http://www.nefel.com/articles/article_detail.asp?RubricNr=31&ArticleNr=303

46. Mêjûya Kurdistanê; http://www.geocities.com/ba-hoz_k/

47. Alfebêta Erebî û Zimanê Kurdî, Zerdeþt Haco;http://www.geocities.com/bahoz_k/

48. Êzdiyatî, Xanna Omerxalî; www.ezdixane.com49. Celadet Bedirxan û Zimanê Kurdî, Amed Tîgrîs;

www.amidakurd.com50. Di Kurmancî De Qertafên Bêjesaz, Samî Berbang;

www.amidakurd.com51. Dîrok û Ziman, Amed Tîgrîs; www.amidakurd.com52. Rûpelek Ji Dengnasiya Dîrokî Ya Zimanê Kurdî, Mic-

hael L. Chyet; www.amidakurd.com

482

53. Zimanê Standard û Zimanê Akademîk, Amed Tîgrîs;www.amidakurd.com

54. Bi Riya Tewangê Pêkanîna Xwedîtiyê, Samî Berbang;www.amidakurd.com

55. Peyvên Ku Zayenda Wan Nêr Lê Wekî Mê Tên Tewan-din, Zana Farqînî; www.amidakurd.com

56. Bibliografiya Nivîsarên Li ser Zimanê Kurdî, NewzadHirorî; www.nefel.com

57. Ziman, Nirx û Dejenerasyon (1), Felat Arda;www.amidakurd.com

58. Turco-Iranian Language Contact: The case of Kur-manji, Christiane Bulut; http://www.cogs-c i . ed .ac .uk/%7Es iamakr/Kurd ish/KURDI -CA/1999/JUN/iran-turk-contact.html

59. Hawrami/Dimili as Middle Kurdish; Siamak R. Durro-ei,

http://www.cogsci.ed.ac.uk/%7Esiamakr/Kur -dish/Stand/Hawrami/Hawrami.html

60. Etymology of Barzan, Siamak R. Durroei;http://www.cogsci.ed.ac.uk/%7Esiamakr/Kur-dish/KURDICA/1999/DEC/barzan.html

61. Gelo Kêþeya Neaxaftina Kurdî Ya Li Bakur Çi Ye? Mi-hemed Elî; http://www.avestakurd.net

62. Ol û Neteweya Kurd Di Þûna Îslamê De, Muhemed Sa-diq; wergêr: Îsmet Kiliçarslan, kovara Nûbûn, hejmar:71, rûpel: 18, (www.eduhok.com)

63. Ziman û Nivîsara Kurdî, Nezîr Silo; www.pen-kurd.org

64. Derbarê Pêrkîtên /bi/ û /bê/yê De, Zana Farqînî;www.amidakurd.com

65. Di Kurdî De Cure û Avaniya Lêkeran, Zana Farqînî;www.amidakurd.com

66. Peyv û Hiþmendî, Cîhan Roj; http: //www. mehna-me.cjb.net

67. Qanatê Kurdo : Alhilgirê Kurdnasiya Sovyetê, TosinêReþîd; www.micagitk.com

68. Di Zimên De Rola Zarava û Devikan, Zana Farqînî;www.rojev.com

483

69. Zeyî (I-II), Zana Farqînî;http://www.rojev.com/news.asp?id=1361

70. Kurd, Kird, Kirdasî, Zana Farqînî; http://www.rojev.com/news.asp?id=1361

71. Dengbêj û Dengbêjî, Zana Farqînî,; http://www.rojev.com/news.asp?id=136172. Zimanê Bav û Kalan, Zana Farqînî; http://www.rojev.com/news.asp?id=136173. Berhemeke Balkêþ, Zana Farqînî;http://www.rojev.com/news.asp?id=1361

74. Ziman û Raborî, Zana Farqînî;http://www.rojev.com/news.asp?id=1361

75. Vekît, Zana Farqînî;http://www.rojev.com/news.asp?id=1361 76. Psikolojî û Ziman-Bandora Psikolojiya Zimên Li Ser Ci-

vakê, Dr. Îlhan Kizilirmak; kovara Pêl, h: 2http://www.rojava.net/DrilhanKizilhan18.05.2005.htm77. The Impact of Kurdish on Baby Talk Vocabulary of Je-

wish Neo-Armaic, Yona Sabar; http://www.cogs-c i . ed .ac .uk/%7Es iamakr/Kurd ish/KURDI -CA/2000/MAY/saber.html

78. Qurana Wergerandî, An Guherandî, Jan Dost;www.tirej.com

79. Zaza, Soran, Kurmanc û Dîalektên Zimên, Serdar Ro-þan; www.nefel.com

80. Ferqa Di Navbera /ko/, /ku/ û /kû/ de, Arif Zêrevan;www.nefel.com

81. Yê Ku Mirovî Dibîne û Pirsa Tewanga Bi /î/yê, NewzadHirorî; www.nefel.com

82. Rastiya /dê/yê û Rastnivîsa Wê, Newzad Hirorî;www.nefel.com

83. Piranî û Piraliya Di Avakirina Kurmanciya Standardde (I), Newzad Hirorî; www.nefel.com

84. Kê Alfabeya Soranî Çêkiriye?, Newzad Hirorî;www.nefel.com

85. Behdînî Di Navbera Soranîkirin û Kurmancîbûnê De;Newzad Hirorî, www.nefel.com

86. Rewþa Zimanê Kurdî Li Îraqê, Newzad Hirorî;

484

www.nefel.com87. Peyv û Nîjad, Xelat Baedrî, Dengê Laliþê, hejmar: 2988. Ji Pirsgirêkên Rêzimanî Raweya Neyînî, Reþo Zîlan;

Kurmancî, hejmar: 5, 1989. (www.institekurde.org)89. Kurdish Language; http://en.wikipedia.org/wi-

ki/Kurdish_language#Grammar#Grammar90. Felsefe û Ola Êzidiyan, Pîr Memo Osman, wergêr: Xelîl

Duhokî; kovara Çirayê, hejmar: 13, 198891. 24'e Nîsanê û Çend Têbiniyên Kurt, Polat Can;

http://www.micagitk.com/kurdi/Gotar%20Nirxan-din/24nisan.htm

92. Rola Wêjeya Devkî Di Hebûna Kurdan De û Rewþa Îro(I-II), Nusret Kurt; www.pen-kurd.org

93. Edebiyata Kurdî Li Zimanê Xwe Digere, Yaqûb Þafak;avasin@instituyakurdi.com

94. Rastnivîsa Lêkera /bûn/ê; Kurmancî, hejmar: 3,1988.

95. Ji Pirsên Gramera Kurdî, Mîr Celadet Bedirxan-RogerLescot; Kurmancî, hejmar: 4, 1989. (www.institekur-de.org)

96. Bêjeyên Ku Cihan Nîþan Didin, Musa Kaval; Kur-mancî, hejmar: 4, 1989. (www.institekurde.org)

97. Lêkerên Hevedudanî, Rojen Barnas, Kurmancî; hej-mar: 5, 1989. (www.institekurde.org)

98. Li Ser Rastnivîsa Çend Tiþtan (I-II), Reþo Zîlan; Kur-mancî, hejmar: 7 û 9, 1990. (www.institekurde.org)

99. Termên Rêzimanî (I-V), Rojen Barnas; Kurmancî, hej-mar: 9 û 10-13 1990 û 1992, 1993. (www.institekur-de.org)

100. Ferhengoka Pehlewî û Kurmancî (I-IV), Rojen Bar-nas; Kurmancî, hejmar: 14-18, 1994-1996. (www.insti-tekurde.org)

101. Devoka Hekariyê, Rojan Hazim; Kurmancî, hejmar:14-15, 1994. (www.institekurde.org)

102. Çend Pirsên Rastnivîsînê (I-III), Reþo Zîlan; Kurmancî,hejmar: 16 û 19-20 1995-1996. (www.institekurde.org)

103. Devoka Qerejdaxê (I-XI), Mehmûd Lewendî; Kur-mancî, hejmar: 16-28, 1995-2001. (www.institekur-

485

de.org)104. Çend Þaþiyên Rêzimanî, Michael L. Chyet; Kurmancî,

hejmar: 24, 1998. (www.institekurde.org)105. Peyvên Kurdî Di Zimanên Cîran de (I-V), Reþo Zîlan-

Behroz Þucaî; Kurmancî, hejmar: 26-30, 1999-2001.(www.institekurde.org)

106. Zimanê Partî, Behroz Þucaî; Kurmancî, hejmar: 28,2001. (www.institekurde.org)

107. Devoka Botî (I-III), Cemal Onursal; Kurmancî, hej-mar: 28-30, 2001. (www.institekurde.org)

108. Devoka Kurdên Qefqasyayê, Têmûrê Xelîl; Kur-mancî, hejmar: 29, 2001. (www.institekurde.org)

109. Ferhenga Partî-Kurdî (I-III), Behroz Þucaî; Kurmancî,hejmar: 28-30, 2001. (www.institekurde.org)

110. Ji Bo Reforma Alfabeya Latînî, Ramanên Li Ser Pêþe-roja Zimanê Kurdî, I. Þerîf Wanly; Lêkolîn, hejmar: 1,1995.

111. Guhertinên Ziman û Zaravan, Fêrgîn Melîk Aykoç;Lêkolîn, hejmar: 1, 1995.

112. Kurmanciya Jorîn û Kurmanciya Navîn, KurdistanMukriyanî; Lêkolîn, hejmar: 1, 1995.

113. Di Heqê Rewþa Zaravazaniya Kurdî De, Zerê Yosu-pova; Lêkolîn, hejmar: 1, 1995.

114. Zaraveyên Kurdî, L. Jandîl; Lêkolîn, hejmar: 1,1995.

115. Bindestiya Çanda Kurdî û Encamên Guhertinên Wê,Selahattin Soro; Lêkolîn, hejmar: 2, 1996.

116. Di warê Zimanê Kurdî De, I. Nasso; Lêkolîn, hejmar:4, 1997.

117. Hin Beþên ,Rêzimên, Huseyin Kartal; Lêkolîn, hej-mar: 5, 1997.

118. Têgînên Rêzimên, Fêrgîn Melîk Aykoç; Lêkolîn, hej-mar: 5, 1997.

119. Bingeha Leksîkolojîk û Morfolojîk a Pêþketinê,Yaqûp Karademîr; http://www.netkurd.com/nivi-sar.asp?yazid=33&id=177

120. Leksîk û Pêþketina Zimên, Yaqûp Karademîr;http://www.netkurd.com/nivisar.asp?id=155&ya-

486

zid=33121. Zimanasî û Zimanzanî (I-II), Yaqûp Karademîr;

http://www.netkurd.com/nivisar.asp?id=107&ya-zid=33 û http://www.netkurd.com/nivisar.asp?id=63&ya-zid=33

122. Ziman û Civata Zimên (I-II), Yaqûp Karademîr;www.netkurd.com

123. Senkronî û Dîakronî, Yaqûp Karademîr;www.netkurd.com

124. Zimanê Avestayî; www.wikipedia.org125. Di Danîna Rênivîsê De Pevekirin û Cûdakirin, Berzo

Mehmûd; kovara Pênûs, hejmar: 17, 2005, kovarape-nus@hotmail.com

126. Hetanî Kurd Nebin Xwedî û Serwerên Welatê Xwe, Zi-manê Wan Jî Nabe Zimanekî Serdest, Zana Farqînî; ko-vara Agirî, hejmar: 38, 2006.

127. Hunera Gotinê, Lokman Polat; kovara Pênûsê, hej-mar: 15, 2003. www.efrin.net/penus

128. Nexweþiya Zimanzaniya Kurdî û Herêmayî, HesenÎrandost; http://www.efrin.net/penus/index/old/pe-nus12/hesen_irandost.htm

129. Bingehên Gotinê (VII-IX), Keça Kurd; www.ef-rin.net/penus

130. Axaftina Amedê, 14 Reþemî 2005, Noam Chomsky;www.znet.com

131. Divê Pîvan Kurdayetî Be, Dr. Kamiran Bêkes; Pênûs,hejmar: 15, www.efrin.net/penus

132. Di Edebiyatê Forma "Ez", Lokman Polat; www.ef-rin.net/penus

133. Kurdistan Bingeha Þaristaniyê Ye, Bavê Barzan;www.efrin.net/penus

134. Hevokên Zimanê Me (I-IV) Nizamettin Akkurt;www.pen-kurd.org

135. Rewþa Wêjeya Kurdî Li Ewrûpayê, Mustefa Reþîd;www.pen-kurd.org

136. Rewþa Zimanê Kurdî Li Bakur, Hesen Kaya;www.pen-kurd.org

487

137. Taybetmendiyên Zaravayê Kurdaxê, Cankurd;www.pen-kurd.org

138. Çand û Wêjeya Kurdî û Sedemên Lipaþmayîna Wê;Îkram Balekanî, www.pen-kurd.org

139. Eyaleta Kurdistanê a Li Îranê, Îkram Balekanî;www.pen-kurd.org

140. Welatê Kurdan û Gelê Kurd Bi Çavên Helmuht vonMoltke, Dr. Kemal Sîdo-Kurdaxî; www.pen-kurd.org

141. Ji Dîroka Cihûdên Kurdistanê, Dr. Zorab Aloian;www.pen-kurd.org

142. Mijara Tewangê (I-II), Mustefa Reþîd;www.pen-kurd.org

143. Mijara Daçekê (I-II), Mustefa Reþîd;www.pen-kurd.org

144. Mijara Veqetandekê, Mustefa Reþîd;www.pen-kurd.org

145. Tewandina Veqetandekê, Mustefa Reþîd; www.pen-kurd.org

146. Çend Gotin Li Ser Nîþana Ayendeyê, Mustefa Reþîd;www.pen-kurd.org

147. Raman û Ziman, Mustefa Reþîd, www.pen-kurd.org148. Çend Gotin Li Ser Tîpa Dubare Di Zimanê Me, Mus-

tefa Reþîd; www.pen-kurd.org149. Çend Gotin Li Ser Tîpa Kelijandinê Di Zimanê Me De,

Mustefa Reþîd; www.pen-kurd.org150. Qeyda Kurtahiyê Di zimanê Me De; Mustefa Reþîd,

www.pen-kurd.org151. Mêjerê Lêkerê, Mustefa Reþîd; www.pen-kurd.org152. Ziman û Netewe, Pîr Rustem; www.pen-kurd.org153. Kurdish people; http://www.answers.com/topic/kurdish-people

154. Pêþkît û Parkît, Amed Tîgrîs; ji weþanên Medyayê,çapa yekemîn, Stockholm, 2001, e-pirtûkekewww.amidakurd.com’ê ye

155. Gramera Kurmanciyê, C. Bedirxan-Roger Lescot; jiweþanên Enstîtuya Kurdî a Parîsê, çapa dijital, 2001(www.institutkurde.org)

156. Di Vegotina Zimanê Kurdî De Bend û Erka Bendan,

488

H. Huseyîn Deniz; http://www.pen-kurd.org/157. Çend Têbînî Li Ser Zimanê Stranê, Rexne Li Ser Ber-

hemê Dawiyê ê Stranbêj Diyar "Oxir Be Oður", KakþarOremar; http://www.pen-kurd.org/

157. Di Danûstandina Zanyarî De Der Bareyê Zanistê,Rexnegiriyê û Hinekî Jî Toreyê; Ezîzê Cawo;http://www.pen-kurd.org/

158. Bersiveke Piþtgiriyê Ji Bo Nivîsa Birêz Ezîzê Cawo, He-sen Huseyin Deniz; http://www.pen-kurd.org/

159. Zimanê Kurdî Xwediyê Taybetmendiyên Li Gorî XweYe, H. Huseyîn Denîz; http://www.pen-kurd.org/

160. Bi Hêviya Yek-kirina Rêzikên Rêzimên û Awayê Rast-nivîsandina Zimanê Kurdî; Hesen Huseyîn Denîz,http://www.pen-kurd.org/

161. Zimanê Wêjeyê, Arþeve Oskan; http://www.pen-kurd.org/

162. Bikaranîna Zimanê Zikmakî Erk û Rûmeta NeteweyîYe, Hesen Huseyin Deniz; http://www.pen-kurd.org/

162. Zimanek û Dewletek, Konê Reþ; http://www.pen-kurd.org/

162. Lêker Ji Aliyê Kiþandinê Ve, Nizamettin Akkurt;http://www.pen-kurd.org/

163. Lêker Ji Aliyê Peywirê Ve, Nizamettin Akkurt;http://www.pen-kurd.org/

164. Lêker Ji Aliyê Avaniyê Ve, Nizamettin Akkurt;http://www.pen-kurd.org/

165. Ji Aliyê Sazbûnê Ve Lêker, Nizamettin Akkurt;http://www.pen-kurd.org/

166. Rastbikaranîna Lêkeran û Rêpîvanên Wan, Nizamet-tin Akkurt; http://www.pen-kurd.org/

167. Zimanê Kurdî û Avjeniya Serbest Di Nava TîpênLatînî De, Dr. Zara Brahîm; http://www.pen-kurd.org/

168. Rola Wêjeya Devkî Di Hebûna Kurdan De û RewþaÎro -II- , Nusret Kurt; http://www.pen-kurd.org/

169. Xwenavkirina Kurdan Di Hêla Êtnîk û Zimên Da,Prof. Zera Ûsiv; kovara Roja Nû, hejmar: 103,http://www.rojanu.org/

170. Zimanê Stranan, Mehmet Bayrak;

489

, http://www.rojanu.org/ 171. Sê Þairên Kurd Ên Mezin Di Þiêra Dîwanê Da: Fuzûlî,

Nefî, Nabî; Mehmet Bayrak; http://www.rojanu.org/ 172. Kakilê Edebîyata Kurdî a Nivîskî, Prof. Zera Ûsiv;

http://www.rojanu.org/ 173. Hevpeyvînek Bi Kemal Burkay Ra Li Ser Zimanê

Kurdî, Nuriye Akman; http://www.rojanu.org/174. Gotara Newzad Hirorî Li Ser Behdînî û Kurmancî,

Amedekar:AzAd; http://www.rojanu.org/175. Rewþ û Pêþeroja (Dahatûya) Zimanan û Kurdî,

Silêman Demir ; (Dersa KZK a duyem), http://www.ro-janu.org/

176.Alfabeya Erebî-Kurdî, Newzad Hirorî;www.nefel.com

177. Ji Bo Çi kurdî? Kurdî Ji Bo Çi Hewce ye? Çima DivêEm Bi Kurdî Bipeyivin, Bixwînin û Binivîsin? Em Bi KurdîÇi Ne û Bê Kurdî Em Çi Ne?, Koçka Zimanê Kurdî;http://www.rojanu.org/

178. Kurdên Ku Bi Zimanên Din Dinivîsin Gelo BerhemênWan Wêjeya Kurdî Ne? (KZK-2006.05.17 ),http://www.rojanu.org/

179. Bi Nivîskar Seyîdxan Kurij Re Hevpeyvînek Li SerEdebiyata Kurdî, Hevpeyvin: Latif Epözdemir;http://www.rojanu.org/

180. Hevpeyvîn Bi Wezîrê Perwerdehiyê ê Komara Kurdis-tanê Nemir Menaf Kerîmî re,(31.07.2003 Mihabad),Kakþar Oremar; http://www.rojanu.org/

181. Civaka Sivîl û Rêxistinên Sivîl Yên Kurd, RemezanPertew; http://www.rojanu.org/

182. Pêþkît û Parkît, Amed Tigrîs; www.amidakurd.com(e-pirtuk)

183. Kurdistan, Durûtiya Dezgehên Navnetewî, MemoÞahin; http://www.navkurd.net/rojane/memo%20sahin/me-mo_sahin.htm

184. Hawar Rexneya Kovarên Serdemî Dike!, MihemedHemo;http://www.navkurd.net/rojane/hawar/hawar.htm

490

185. Stranen Zarokan û Hêvî, Ozcan Kaplan; www.nav-kurd.net

186. Di Jîyana Gelan Da Girîngî û Perwerdîya Ziman,Kazým Özdemir; www.navkurd.net

189. Rewþa Zimanê Kurdî, Sîyasetmedar, Rêzan, Rew-þenbîr û Pisporên Kurd, Kazim Ozdemir;www.navkurd.net

190. Serhildanên Gelê Kurd û Berdêla Azadîyê (I-VII), Ka-zim Ozdemir; www.navkurd.net

191. Newala Qesaban, Kazim Ozdemir;www.navkurd.net

192. Hunera Helbestê Careke Din (I-II), Heyder Omer;http://www.efrin.net/cms/kurdi/index.php?opti-on=com_content&task=view&id=98&Itemid=3

193. Nerînek Di Hinin Tîpên Kurdî De, Dr. Xelîl Omer;www.efrin.net

194. Psikolojiya Rexnegiriyê, Dr. Cuwan Batû;http://www.pdk-bakur.com/modules.php?na-me=News&file=article&sid=1016

195. Projeya Destûra Herêma Kurdistanê û Mafê Nete-weyên Din, Selah Bedredîn;http://www.tirej.net/21.10.06.%20Kurdi.%20se-lah%20bedridin.destur.htm

196. Ziman, Cîhan Polat;http://www.micagitk.com/kurdi/ziman/ZIMAN.htm

197. Kurmanji Kurdish Lexicography: a Survey and Dis-cussion, Michael L. Chyet;http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/Pa-pers/lexbib_e.html

198. Kurdbûna Bê Ziman Jî Wekî Skêleta Bê Goþt e, Ned-ret Bilici; www.rojname.com

199. Gorani Influence on Central Kurdish: Substratumor Prestige Borrowing?(1) Michiel Leezenberg;http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/Pa-pers/Leezenberg93/sec1.html http://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/Pa-pers/Leezenberg93/sec2.htmlhttp://www.cogsci.ed.ac.uk/~siamakr/Kurdish/Pa-

491

pers/Leezenberg93/sec3.html200. Kovara Bîrnebûnê (1-31), www.birnebun.com201. Wekîl Mûstafayev û Pirtûka Wî Li Ser Kurdistana Sor

Dr Zorab; http://www.pen-kurd.org/kurdi/zorabalo-ian/zorab-mustefayev.html

202. Nêrîneke Kurt Li Ser Edebiyeta Kurdên Sovyêtê, Es-kerê Boyîk; http://www.demanu.com.tr/kovara-deng/arsiv/sayi63/yazi_06_Eskere_BOYIK.htm

203. Çarenûsa Kurmancî Li Baþûr, Tosinê Reþîd; http ://www.netkurd.com/niv isar .asp?ya -zid=58&id=976

204. Þehîdên Þerê Qerebaxê, Eskerê Boyîk;http://www.mozelan.com/sihiden_qerebaxe_eske-re_boyik.htm

205. Kurdistana Sor, Wekîl Mustafayev; Kovara Hîwa, Çi-leye sala 2002.http://www.micagitk.com/kurdi/Gotar%20Nirxan-din/azerbeycan.htm

205. Stalîn Dijminê Kurdan Bû, Polat CanPolat;http://www.micagitk.com/kurdi/Gotar%20Nirxan-din/stalin.htm

206. Kurtedîroka Kurdên Qefqasyayê, Polat Can;http://www.micagitk.com/kurdi/Gotar%20Nir-xandin/diroka%20ezidiyen%20qafqasya.htm

Ji bo gotin û nifirên pêþiyan:

1. http://ku.wikiquote.org/wiki/Gotinên_pêþiyan_3 Berhevkar: H.Akyol: hakyol60_40@hotmail.com2. http://www.kaniya-sipi.de/kurdish/gotine-peshi-

yan.htmBerhevkarê ji kitêba I. I. Sukerman, "Xorasanskî Kur-

mancî", Moskova, 1986, r.227-230 www.xoybun.com3. http://malakurda.com/modules.php?name=Goti-

ne_PesiyanLîsteya4. http://ku.wikipedia.org/wiki/Listeya_bajarên_Kur-

distanê5. http://nergiz.95mb.com/meselok9.htm1.

492

http://www.saradistribution.com/pendipesinan.htm 6. http://www.birnebun.com/candukultur.htm 7. Çend nifir ji kaniya folklora kurdî (I-III), Hesen Kaya;

www.pen-kurd.org

Ji bo ferhenga peyvên înternetê:

Ferhengî IT-Zkurd; (Kurmanciya Jêrîn-KurmanciyaJorîn-Inglîzî) http://www.zkurd.org/proje/ferheng-dev.pl?letter=A&dahatu=belle&tenha=0

Ji bo ferhengên kurdî-bi zimanên biyanî:

A Ferhenga Kurdî-Îngilîzî, Husein Muhamed, http://mehname. cjb.net

B. Amadekar: Erdal Ronahî, www.ferheng.org1. Ferhenga Tirkî-Kurdî 2. Ferhenga Swêdî-Kurdî3. Ferhenga Erebî-Kurdî 4. Ferhenga Kirmanckî-Tirkî5. Ferhenga Frensî-Kurdî 6. Ferhenga Îngilîzî-Kurdî7. Ferhenga Soranî-KurmancîC. Ferhenga Kurdî-Tirkî, Sinan Alptekin, www.alp-

tekîn.deD. Ferhenga Kurdî-Frensî, Mîr Celadet Bedirxan,

www.vateonline.com (hejmar: 1-15)

Ferhengên Spîrêzê:

English-Kurmanji/Kurmancî-Înglîzî,http://www.spirez.org/2006.htm#153

Ferhenga Kamêran, Kamêran Silêman Botî;http://www.spirez.org/2006.htm#152

Ferhenga Qazî Erebî-Kurdî/Kurdî-Erebî;http://www.spirez.org/2007.htm#220

Ferhenga Gotinên Pêþiyan; http://www.spirez.org/2006.htm#180

Ferhenga Gulî, Mesûd Xalid Gulî; http://www.spirez.org/2002.htm#ferhengagul

493

Ji bo mefhûmên îslamî:

1. Wateyên Qurana Pîroz, Husein Muhamed;http: //mehname. cjb.net

2. Wateyên Qurana Pîroz; www.quran.al-shia.com (bi kurdiya jêrîn û jorîn)

Ji bo Ferhenga Erdnîgariyê a Kurmancî:

http://www.geocities.com/mamoste/Erdnigari/erdni-gari0.htm

ÇAVKANIYÊN ÇAPKIRÎ

1.Nûbehara Biçûkan a Ehmedê Xanî, bi þîroveya Gulza-ra Biçûkan a Ehmedê Hilmî; tê de 846 peyvên kurdîhene û piraniya wan xwerû kurdî ne, þîroveya wê jî bikurdî ye; bi tîpên erebî ye, çap û cihê çapê ne diyar e;ew bi xwe jî ji destnivîsekê hatiye çap kirin.

2. Mîzanuledeb, Mem û Zîn a Ehmedê Xanî; ji çapekedestnivîsê a bi tîpên erebî, cih û dîroka wê ne diyar e.

3. Destana Memê Alan, berhevkar: Roger Lescot; ji we-þanên Avestayê, Stenbol, 1997, çapa yekemîn.

4. Dîwan, Ehmedê Xanî, destnivîseke min a taybet e û bitîpên erebî ye; berhevkar: Mehemedê Îsayê Bazîdî;1977

5.Gulzara Zarokên Kurdan, Îmadedîn Reþpojan ê Bidlîsî;çapa bi tîpên erebî, 1965, cihê çapê ne diyar e û ew bixwe jî ji destnivîsekê hatiye çap kirin.

6. Îrþadulîbad, Xelîfe Ûsivê Bazîdî; çapeke kevn e û me jibo têgihên þerîetê bi kar anî.

7. Kovara Hawarê (1-57); ji weþanên Nûdemê, Stock-holm, 1988.

8. Kovara Kurmancî (1-30); ji weþanên Enstîtuya Kurdîya Parîsê, 1987-2001

494

9. Kovara Lêkolîn (1-7); ji weþanên Enstîtuya Kurdî yaBerlînê, 1995-…

10. Rêziman û Rastnivîsa Zaravayê Kurmancî, SamîTan; ji weþanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol,2005, çapa yekemîn.

11. Gramera kurdî, Qanatê Kurdo; ji weþanên Koralê,Stenbol, çapa yekemîn.

12. Ferhenga Biwêjên Kurdî, Osman Toprak; ji weþanênEnstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol, 2005, çapa ye-kem.

13. Ferhenga Gotinên Pêþiyan, Çiya Mazî, ji weþanên El-mayê, Stenbol, 2005, çapa yekemîn.

14. Ferhengoka Dîwana Yekem a Cigerxwîn, Kurdî-Kurdî, Xosro Ebdulahî; kovara Kurmancî, weþanênEnstîtuya Kurdî ya Parîsê, hejmar: 5 havîn 1989

15. Ferhenga Anatomiya Mirovan; kovara Kurmancî, we-þanên Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, hejmar: 3 zivistan1988 û hejmar: 5 havîn 1989.

16. Termên Hiqûqî, Mûsa Kaval; kovara Kurmancî, ji we-þanên Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, hejmar: 5 havîn 1989

17. Ferhenga Kurdî-Tirkî, Zana Farqînî; ji weþanênEnstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol, 2004, çapa ye-kem.

18. Ferheng, Kurdî-Tirkî/Tirkî-Kurdî, D. Îzolî; ji weþanênDengê, Stenbol, 2004, çapa çaremîn.

19. Ferhengok, Kurdî-Tirkî/Tirkî-Kurdî, Azadiya Welat; jiweþanên Welatê, Stenbol, 2003, çapa çaremîn.

20. Ferheng, Kurdî-Tirkî/Tirkî-Kurdî, Torî; ji weþanênBerfînê, Stenbol, 2004, çapa sêyemîn.

21. Bingehên Rastnivîsandina Kurdiyê, Arif Zêrevan; jiweþanên Nefelê, Stockholm-Swêd, 1997, çapa ye-kemîn.

22. Þopên Bingeha Destpêkî -Substrakt- ya Hindewropî diKurdî de, Ezîz C. Mamoyan, ji weþanên Aramê, Sten-

495

bol, 2005.23. Qetruneda, Îbn Hîþam; Mektebetu Libnan, Beyrût,

1990, çapa yekemîn (ji bo rêzimana erebî).24. Elmucemulwasît, Saziya Zimanê Erebî; Qahire, Misir

(ferehenga erebî-erebî ye; me ji bo peyvên kurdî yênku ketine erebî û yên erebî yên ku ketine kurdiyê bikar aniye)

25. Amûzeþê Zebanê Farisî, Yedulah Semere; ji weþanênBîrîmê, Stenbol, 1993, çapa yekemîn (ji bo rêzimanaFarisî).

26. Zimanî kurdî we rayeþkerdinî coxrafî î zarawekanî,Fuad Heme Xurþîd; Bexda, 1983.

27. A Short Grammar of Kurmanji, Baran Rizgar; Kur-dish-English English-Kurdish dictionary, London,1993.

28. Ferhanga Berîkê, Kurdî-Tirkî/Tirkî-Kurdî, ji weþanênDozê, çapa sêyemîn-2006, Stenbol.

29. Ferheng, Kurmancî-Dimilî-Tirkî/Tirkî-Dimilî-Kur-mancî, Seîd Veroj, ji weþanên Warê, çapa yekemîn-2003, Stenbol

30. Ferhenga Biwêjan, Þexmûs Aslan; çapa yekemîn,2005, Amed

31. Ferhenga Gotinên Pêþiyan, Þexmûs Aslan; çapa ye-kemîn, 2006, Amed

32. Gramera Kirmanckî, Munzur Çem; ji weþanênDengê, çapa yekemîn, 2003, Stenbol.

33. Folklorê Ma Ra Çend Numûney, Malmisanij; çapaduyemîn, 2000, Stenbol

34.Kurtler -Bir El Kitabi- Mahrdad R. Izady; ji we-þanên Dozê, çapa yekemîn, 2004, Stenbol.

35.New Riverside Dictionary II, Hughton Mifflin editi-on, 1985, New York, USA.

36. Ferheng-Vajname,Kurmancî-Hewramanî-Dimilî-Senendajî, Seîd Verroj, Abdurrahman Uçaman, ji we-þanên Warê, çapa yekemîn, 2002, Stenbol 37. Ferhengoka kurdî bi kurdî ya ku Cankurd ji

Çîrokên Kurmancî yên Aleksander Jaba re amade

kiriye ji weþanên Çanda Nûjen, çapa yekem, 2000,Stockholm.

38. Anatomiya Bedena Mirovan, Bijîjkê Alîkar HuseyinBektaþ, ji weþanên Dengê, 2004, Stenbol.

496