10
Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et possint sera posteritate frui. R. IHGB, Rio de Janeiro, a. 179, n. 477, pp. 11-288, mai./ago. 2018. ISSN 0101 - 4366

Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos.Et possint sera posteritate frui.

R. IHGB, Rio de Janeiro, a. 179, n. 477, pp. 11-288, mai./ago. 2018.

ISSN 0101 - 4366

Page 2: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

INSTITUTO HISTÓRICO E GEOGRÁFICO BRASILEIRO

Considerado de utilidade pública:

Estadual: Lei nº 1.068, de 14-9-1966 (Diário Oficial do Estado, parte I, de 20-9-1966)

Federal: Decreto nº 61.251, de 30 de agosto de 1967

Av. Augusto Severo, 8, Rio de Janeiro, CEP 20021-040

Fundado em 21-10-1838, em plena Regência, por 27 sócios da prestigiosa Sociedade Auxiliadora da Indústria Nacional, o IHGB originou-se de proposta anterior do marechal de campo Cunha Matos e do cônego Januário da Cunha Barbosa. Pedro II logo o tomou sob seus auspícios.

Os objetivos estatutários eram, entre outros: coligir, metodizar, publicar ou arquivar documentos, promover cursos e editar a Revista Trimestral de História e Geografia ou o Jornal do IHGB.

O Arquivo é hoje um dos melhores do Brasil, graças a sucessivas doações de papéis de estadistas e historiadores, como José Bonifácio, o marquês de Olinda, Varnhagen, Cotegipe, o conde d´Eu, o visconde de Ouro Preto, Prudente de Morais, Rodrigues Alves, Epitácio Pessoa, Manuel Barata, Wanderley Pinho, Hélio Viana e Jackson de Figueiredo, entre outros.

A Biblioteca, por compra, doações e permutas, ultrapassa de 500 mil volumes, de grande interesse para os estudos brasileiros.

A Mapoteca dispõe de cerca de 12 mil cartas geográficas, referentes, sobretudo, ao território brasileiro.

O Museu, criado em 1851 para guardar a memória de varões ilustres em máscaras mortuárias, retratos e lembranças pessoais, exibe hoje peças, como a espada de campanha de Duque de Caxias (modelo dos espadins dos cadetes do nosso Exército) ou a cadeira em que Pedro II, durante 40 anos, presidiu a 508 sessões do Instituto.

A Pinacoteca é rica, abrangendo desde a imensa tela da Coroação de Pedro II, de autoria do sócio Araújo Porto-Alegre, até a impressionante galeria de retratos (e bustos) de monarcas, nobres e personalidades da Colônia à República.

Os sócios, eméritos, titulares, honorários e correspondentes, no país e no estrangeiro, são eleitos vitaliciamente. O corpo social promove conferências, congressos e cursos, anunciados com antecedência, e realiza reuniões acadêmicas, de março a dezembro, todas as quartas--feiras. As atas são publicadas pela Revista no último número do ano.

Page 3: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

R IHGBa. 179n. 477

mai./ago.2018

Page 4: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

INSTITUTO HISTÓRICO E GEOGRÁFICO BRASILEIRODIRETORIA – (2018-2019)Presidente: Arno Wehling1º Vice-Presidente: Victorino Chermont de Miranda2º Vice-Presidente: Affonso Arinos de Melo Franco3º Vice-Presidente: João Maurício de Araújo Pinho1º Secretário: Lucia Maria Paschoal Guimarães2º Secretário: Maria de Lourdes Viana LyraTesoureiro: Fernando Tasso Fragoso PiresOrador: Alberto da Costa e Silva

GEOGRAFIA:Armando de Senna BittencourtCybelle Moreira de IpanemaJosé Almino de AlencarMiridan Britto FalciVera Lúcia Cabana de Andrade

HISTÓRIA: Eduardo SilvaGuilherme de Andrea FrotaLucia Maria Paschoal GuimarãesMarcos Guimarães SanchesMaria de Lourdes Vianna Lyra

PATRIMÔNIO: Afonso Celso Villela de CarvalhoAntonio Izaías da Costa AbreuClaudio Moreira BentoFernando Tasso Fragoso PiresRoberto Cavalcanti de Albu-querque

ADMISSÃO DE SÓCIOS:Alberto da Costa e SilvaAlberto Venancio FilhoCarlos WehrsFernando Tasso Fragoso PiresLucia Maria Paschoal Guimarães

CIÊNCIAS SOCIAIS: Antônio Celso Alves PereiraCândido Mendes de AlmeidaJosé Murilo de CarvalhoMaria BeltrãoMaria Cecília Londres

ESTATUTO:Antonio Celso Alves PereiraAlberto Venancio FilhoCélio BorjaJoão Maurício A. PinhoVictorino Chermont de Miranda

COMISSÕES PERMANENTES

CONSELHO CONSULTIVOMembros nomeados: Antonio Izaias da Costa Abreu, Armando de Senna

Bittencourt, Carlos Wehrs, Célio Borja, Cybelle Moreira de Ipanema, Esther Caldas Bertoletti, Maurício Vicente Ferrei-ra Júnior e Miridan Britto Falci.

CONSELHO FISCALMembros efetivos: Alberto Venâncio Filho, Luiz Felipe de Seixas Corrêa e Ma-

rilda Correia CiribelliMembros suplentes: Marcos Guimarães Sanches, Pedro Carlos da Silva Telles e

Roberto Cavalcanti de Albuquerque

DIRETORIAS ADJUNTASArquivo: Jaime Antunes da SilvaBiblioteca: Claudio AguiarCursos: Antonio Celso Alves PereiraIconografia: Pedro K. VasquezInformática e Dissem. da Informação: Carlos Eduardo de Almeida BarataMuseu: Vera Lucia Bottrel TostesPatrimônio: Guilherme de Andrea FrotaProjetos Especiais: Mary del PrioreRelações Externas: Maria BeltrãoRelações Institucionais: João Mauricio de A. PinhoCoordenação da CEPHAS: Maria de Lourdes Viana Lyra e Lucia Maria Paschoal Gui-

marães (subcoord.)Editor do Noticiário: Victorino Chermont de Miranda

Page 5: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

REVISTADO

INSTITUTO HISTÓRICOE

GEOGRÁFICO BRASILEIRO

Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos.Et possint sera posteritate frui.

R. IHGB, Rio de Janeiro, a. 179, n. 477, pp. 11-288, mai./ago. 2018.

Page 6: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

Revista do Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro, ano 179, n. 477, 2018.

Indexada por/Indexed byUlrich’s International Periodicals Directory – Handbook of Latin American Studies (HLAS) – Sumários Correntes Brasileiros – Google Acadêmico - EBSCO

Correspondência:Rev. IHGB – Av. Augusto Severo, 8-10º andar – Glória – CEP: 20021-040 – Rio de Janeiro – RJ – BrasilFone/fax. (21) 2509-5107 / 2252-4430 / 2224-7338e-mail: [email protected] home page: www.ihgb.org.br© Copyright by IHGBTiragem: 300 exemplaresImpresso no Brasil – Printed in BrazilRevisora: Talita Rosetti Souza Mendes Secretária da Revista: Tupiara Machareth

Ficha catalográfica preparada pela bibliotecária Maura Macedo Corrêa e Castro – CRB7-1142

Revista do Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro. - Tomo 1, n. 1 (1839) - Rio de Janeiro: O Instituto, 1839-

v. : il. ; 23 cm

QuadrimestralISSN 0101-4366Ind.: T. 1 (1839) – n. 399 (1998) em ano 159, n. 400. – Ind.: n. 401 (1998) – 449 (2010) em n. 450

(2011)

1. Brasil – História. 2. História. 3. Geografia. I. Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro.

Page 7: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

CONSELHO EDITORIAL

António Manuel Dias Farinha – Universidade de Lisboa – Lisboa – Portugal

Arno Wehling – Universidade Veiga de Almeida – Rio de Janeiro-RJ – Brasil

Carlos Wehrs – Instituto Histórico e Geográfico Brasileiro – Rio de Janeiro-RJ – Brasil

José Murilo de Carvalho – Universidade Federal do Rio de Janeiro – Rio de Janeiro-RJ – Brasil

Manuela Mendonça – Universidade de Lisboa – Lisboa – Portugal

Maria Beatriz Nizza da Silva – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil

COMISSÃO DA REVISTA: EDITORES

Eduardo Silva – Fundação Casa de Rui Barbosa – Rio de Janeiro-RJ – Brasil

Esther Caldas Bertoletti – Ministério da Cultura – Rio de Janeiro-RJ – Brasil

Lucia Maria Bastos Pereira das Neves – Universidade do Estado do Rio de Janeiro – Rio de Janeiro-RJ-Brasil

Maria de Lourdes Viana Lyra – Universidade Federal do Rio de Janeiro – Rio de Janeiro-RJ – Brasil

Mary del Priore – Universidade Salgado de Oliveira – Niterói-RJ – Brasil

CONSELHO CONSULTIVO

António Manuel Botelho Hespanha – Universidade Nova Lisboa – Lisboa – Portugal

Fernando Camargo – Universidade Federal de Pelotas – Pelotas-RS – Brasil

Geraldo Mártires Coelho – Universidade Federal do Pará – Belém-PA – Brasil

Guilherme Pereira das Neves – Universidade Federal Fluminense – Niterói-RJ – Brasil

José Marques – Universidade do Porto – Porto – Portugal

Junia Ferreira Furtado – Universidade Federal de Minas Gerais – Belo Horizonte-MG – Brasil

Leslie Bethell – Universidade de Oxford – Oxford – Inglaterra

Luís Cláudio Villafañe Gomes Santos – Ministério das Relações Exteriores – Brasília-DF – Brasília

Marcus Joaquim Maciel de Carvalho – Universidade Federal de Pernambuco – Recife-PE – Brasil

Maria de Fátima Sá e Mello Ferreira – ISCTE – Instituto Universitário de Lisboa – Lisboa – Portugal

Mariano Cuesta Domingo – Universidad Complutense de Madrid – Madrid – Espanha

Miridan Britto Falci – Universidade Federal do Rio de Janeiro – Rio de Janeiro-RJ – Brasil

Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil

Renato Pinto Venâncio – Universidade Federal de Ouro Preto – Ouro Preto-MG – Brasil

Stuart Schwartz – Universidade de Yale-Connecticut – EUA

Ulpiano Bezerra de Meneses – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil

Victor Tau Anzoategui – Universidade de Buenos Aires – Buenos Aires – Argentina

Page 8: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

SUMÁRIO SUMMARY

Carta ao Leitor 11I – ARTIGOS E ENSAIOS ARTICLES AND ESSAYS

Um esculápio brasileiro ignorado: contributo para um 15 itinerário biográfico de Francisco Joaquim de Azeredo (1768-1855)An unknown Brazilian Asclepius: Contribution to a Biographical Itinerary of Francisco Joaquim de Azeredo (1768-1855)Júlio Manuel Rodrigues Costa

Debates parlamentares e seus usos pelo historiador 45Parliamentary debates and their use by the historiansJúlio Cesar de Oliveira Vellozo Mônica Duarte Dantas

Partidos e eleições no Império do Brasil: o caso da Lei Saraiva 73Parties and elections in the Empire of Brazil: the case of the Saraiva LawFilipe Nicoletti Ribeiro

A Revolução Federalista (1893-1895): guerra civil no Brasil 107The Federalist Revolution (1893-1895): civil war in BrazilGunter Axt

Criminalidade e violência em perspectiva histórica: 137 mapeamento de dados, reconstrução de estatísticas e dados censitários: 1830-1929Criminality and violence in historical perspective: data mapping, reconstruction of statistics and census data: 1830-1929Ivan Vellasco Cristiana Viegas Andrade

Page 9: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

Museus e gestão do patrimônio: o caso do 171 Museu do Piauí, BrasilMuseums and heritage management: the case of the Museum of Piauí, BrazilÁurea da Paz Pinheiro Samila Sousa Catarino

II – COMUNICAÇÕES NOTIFICATIONS

Nacionalismo e regionalismo na literatura brasileira 207Nationalism and regionalism in brazilian literatureRoberto Acízelo de Souza

Diplomacia a serviço do Império: Duarte da Ponte Ribeiro 223 e a promoção dos interesses da Monarquia nas Repúblicas do Pacífico (1829-1841)Diplomacy at the service of the Brazilian Empire: Duarte da Ponte Ribeiro and the Promotion of the interests of the Monarchy in the Republics of the Pacific (1829-1841)Cristiane Maria Marcelo

Hospital Pro Matre: História e Memória 239Pro Matre maternity hospital: History and MemoryCarlos Wehrs

III – DOCUMENTOS DOCUMENTS

Cartas do Minho: correspondência familiar para o 247 conselheiro João Pereira Caldas (1789-1793)Letters from Minho: family correspondence to the councillor João Pereira Caldas (1789-1793)Fabiano Vilaça dos Santos

IV – RESENHAS REVIEW ESSAYS

Eufrásia e Nabuco 277Adelto Gonçalves

Page 10: Hoc facit, ut longos durent bene gesta per annos. Et ... · Nestor Goulart Reis Filho – Universidade de São Paulo – São Paulo-SP – Brasil Renato Pinto Venâncio – Universidade

• Normas de publicação 283 Guide for the authors 285