JAMIM MIKEDEMDÖNEMSEL YAHUDİ KARTPOSTALLARI

PERIOD JEWISH POSTCARDS

ÖZEL KOLEKSİYONDAN BİR SEÇME PRAG 2020

A SELECTION FROM A PRIVATE COLLECTION PRAGUE 2020

2

ÖN KAPAK / COVER PAGE

Kralovske Vinohrady Sinagogu (Prag), 1896–1898 yılları arasında W. Stiassny tarafından inşa edildi. Şubat 1945’teki bombalamalar sırasında hasar gördü. 1950’de yıkıldı.

K. Bellman tarafından yayımlandı, 1898.

Synagogue in Královské Vinohrady (Prague), build beetwen 1896–1998 by W. Stiassny. Dameged during bombing in February 1945. Pulled down in 1950

Published by K. Bellman, 1898.

JAMIM MIKEDEMDÖNEMSEL YAHUDİ KARTPOSTALLARI

PERIOD JEWISH POSTCARDS

4

Yüzyıllardır farklı milletlerin ve dinlerin insanları, Çek Cum-huriyeti topraklarında ve Orta Avrupa bölgesinde yanyana yaşamaktadır. Gelenek ve görenekleri kendine özgü biçimini korumuş, ancak birçok açıdan kendilerini etkilemiş ve hatta geliştirmiştir. Yahudiler Orta Avrupa’da 1000 yıldan fazla süre-dir yaşamaktadırlar. Almanya, Baltık ve Karadeniz’in arasında yer alan, adını İncil’deki Aşkenazi topraklarından alan ve günü-müzün Almanya topraklarını kastettiğimiz bölgede eşsiz bir kültürel alan oluşturmuşlardır. Onlar trajik kaderlerinde olduğu gibi, kendi dinlerinde, dillerinde ve geleneklerinde farklı olmuş-lardır. Naziler Orta Avrupa’da yaşayanların çoğunu 2. Dünya Savaşı boyunca Alman toplama kamplarında öldürmüşlerdir. Dolayısıyla, onların hayatları yalnızca sevdiklerimizin 4

Bu nedenle, masum kurbanların isimlerinin de, yaşamları ve kültürleri gibi unutulmamasını sağlamak için çaba gös-termekteyiz. Onlar Orta Avrupa ile Çek tarihi ve geleneğinin ayrılmaz bir parçasıdır. Diğer Orta Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, kuruluşundan sonra Çekoslovakya’da da birçoğu ülkenin siyasi, ekonomik, kültürel ve bilimsel gelişimine çok önemli katkıda bulunmuşlar ve yeni cumhuriyetimizin başarısının bir parçası olmuşlardır.

Schneider Temple’ın kalıcı sergisinin bir parçası olarak sunduğu Jamim Mikedem sergisi, İstanbul’daki Aşkenaz

Yahudilerinin yaşamlarından fotoğraflarda çok benzer olarak göreceğimiz şekilde bizi onların yaşamlarına yaklaştırmakta-dır. Bu sergi, uzun yorumlar kullanmadan, Yahudi topluluk-ların 100 yıl veya daha öncesinde Orta Avrupa’da gerçekte nasıl yaşadıklarını göstermektedir. Bugün František Bányai’nin koleksiyonundan eşsiz kartpostallarda, hem sinagog mimarisi hem günlük yaşamla hem de Yiddiş dili ile, neredeyse daha fazlası tecrübe edilemeyecek sekilde tanışmış olacağız.

Serginin, Nazi işgalindeki Prag’tan, Kuzeybatı Bohemya’da küçük bir şehir olan Theresienstadt’daki gettoya ilk naklin yapılmasının 2021’deki 80. anma yıldönümünün öncesinde, Türk ziyaretçilere sunuluyor olması bu açıdan önemlidir. Bohemya ve Moravya’dan 81.000’den fazla Yahudi’nin pekçoğu öldürülmüş, buraya, Lodz ve Doğu Avrupa’daki diğer Alman kamplarına sürülmüşlerdir. Onların kaderlerini ve isimlerini her yıl anıyoruz.

Çek Cumhuriyeti Başkonsolosluğu’nun Jamim Mikedem ser-gisini, Avrupa’dan çok sayıda Yahudi mülteciye ev sahipliği yap-mış bir şehir olan İstanbul’daki Schneider Temple’de sunabili-yor olmasından memnuniyet duyuyorum. Onların başarıları ve kültürleri hem tarihimizin hem de Prag’ta ya da İstanbul’daki mevcut yaşamımızın önemli bir parçası olarak kalmaya devam etmektedir.

Jiří ČisteckýÇek Cumhuriyeti Istanbul Başkonsolosu

5

People of different nationalities and religions have lived side by side in the territory of the Czech Republic and in Central European region for centuries. Their customs and traditions retained their specific form, but in many ways they influenced and also enriched themselves. Jews have lived in Central Europe for more than 1,000 years. They gave rise to a unique cultural space on the territory lying between Germany, Baltic and Black Seas, the name of which was derived from the biblical land of Ashkenazi, by which we mean the territory of today’s Germany. They were different in their religion, language and traditions, as well as their tragic fate. The Nazis murdered most of them who lived in Central Europe during World War II in German concentration camps. Thus, their lives survive only in the memories of our loved ones.

Therefore we strive to ensure that the names of innocent victims, as well as their lives and culture are never forgotten. They are an integral part of our Central European and Czech history and tradition. As in other Central European countries, also in Czechoslovakia after its establishment, many of them significantly contributed to its political, economic, cultural and scientific development and became part of success of our new republic.

The Jamim Mikedem exhibition brings us closer to their

life that is in a way very similar to what we can see in the photographs from the life of the Ashkenazi Jews in Istanbul, which Schneiders Tempel presents as part of his permanent exhibition. Without using long comments, it shows how Jewish communities really lived in Central Europe 100 or more years ago. On the unique postcards of František Bányais´ collection, we will get acquainted with both, the synagogue architecture and daily live, which today, as the language of Yiddish, almost cannot be experienced anymore.

It is significant that the exhibition is presented to the Turkish audience on the eve of the remembrance of 80 years, which will pass in 2021 from the first transport from by Nazis occupied Prague to the ghetto in Theresienstadt, a small town of North Western Bohemia. More than 81,000 Jews from Bohemia and Moravia, most of whom were murdered, were deported here, as well as to Łódž and other German camps in Eastern Europe. We commemorate their fate and names every year.

I am glad that the Consulate General of the Czech Republic can present the exhibition Jamim Miked at the Schneiders Tempel in Istanbul, a city that once became home to many Jewish refugees from Europe. Their achievements and culture remain an important part of our history and as well as our present lives, whether in Prague or Istanbul.

Jiří ČisteckýConsul Genereal of the Czech Republic in Istanbul

6

İkinci Dünya Savaşı’na kadar Avrupa, tarihi ve yoğun nüfuslu Yahudi Diasporası’na ev sahipliği yapmıştır. Ancak savaş boyunca Avrupa “Yahudi mezarlığı”na dönüşmüş; İsrail ve ABD, Yahudi yaşamının ana merkezleri haline gelmiştir.

Bu sergide sergilenen kartpostallar, çoğunluğu uzun zaman önce ortadan kaybolmuş ya da en azından önceki önemini yitirmiş toplumların yaşamlarını anlatmaktadır. Ancak Avrupa Yahudi Diasporası gerçekten telafi edilemez bir geçmiş midir? Yahudi yaşamının büyük merkezlerinin küçülmesi, yenilerinin ortaya çıkması ya da eskilerinin yeniden canlanması sebe-biyle Yahudi tarihinin beklenmedik değişimlerle dolu olması, bu soruya cevap vermeyi zorlaştırmaktadır. Mutlak çaresizlik dönemleri geleceğe yönelik mutlu beklentilerle dönüşmektedir ki; işte bu yüzden Rabbinik geleneği İsrail halkını, aya benze-tir: tıpkı ayın büyüyüp küçülmesi gibi, Yahudi halkının tarihi de büyüme ve küçülmeyle dönüşen bir yapıya sahiptir. Belki de gelecekte bir gün Avrupa’da yeni bir Yahudi toplumu can-lanacak ve geçmiş kuşakların binlerce yıllık mirasını devam ettirecek.

Avrupa’da Yahudi yerleşiminin başlangıcı, en azından belirli bölgelerde, Yahudiler’in imparatorluğun her yerindeki ülke-lere yavaş yavaş dağılmış olduğu dönemden, bir kısmı Yahudi devleti de dahil olmak üzere, Roma İmparatorluğu dönemine kadar uzanır. Özellikle M.S. 70 ve 135-136’daki iki Roma kar-şıtı ayaklanmadan sonra büyük ve kısmen mecburi bir Yahudi göçü meydana gelmiştir. İber yarımadası ve Güney Fransa’daki seçkin kültür ve eğitim merkezleri aracılığıyla Akdeniz’e büyük bir Yahudi Diasporası yerleşmiştir. Bu ülkelerdeki Yahudiler kendilerine özgü bir kültür ve dil (Ladino –Kastilya ve İbrani-ce’nin bir karışımı) oluşturmuş ve Sefardim (ortaçağ İbrani-cesi’nde İspanya için kullanılan kelimeden – Sefarad) olarak tanınmaya başlamışlardır.

İkinci büyük Yahudi merkezi ise, bugünkü Kuzey Fransa ve Almanya’nın olduğu bölgede oluşturulmuştur. Burada yaşayan Yahudiler Aşkenazim (ortaçağ İbranicesi’nde Almanya için kul-llanılan kelimeden- Ashkenaz) olarak adlandırılmışlardır.

Yahudi yaşamı ve kültürü, yukarıda adı geçen yerleşim böl-gelerinde birbirinden ayrı ve kendine özgü olarak gelişmiştir. Sefarad Yahudileri’nin yerleşmiş olduğu ülkelerin çoğu İslami yönetim altına girmiştir. Sefarad Yahudileri, tek tek ülkelerin sosyal ve ekonomik yaşamına entegre olmayı başarmışlar ve seküler unsurlara karşı açık ve hoşgörülü olan kültürleri, çev-redeki topluluklarla ortak yaşam içinde gelişmiştir. Sefarad Yahudileri avukat ve diplomat olmanın yanında aynı zamanda bilim adamı ve yazar olarak da başarılarıyla ön plana çıkmış-lardır. Dini ve seküler gelenekleri daha sonradan Aydınlanma Dönemi’nin 18. ve 19. yüzyıl Yahudi filozofları tarafından geliştirilmiştir.

İber yarımadasındaki Sefarad yerleşimi 15. yüzyılda Yahu-diler’in İspanya ve Portekiz’den çıkarılmalarıyla sona ermiştir. Sefarad Yahudileri Akdeniz’in heryanına dağılmış ve o zamanki Filistin’e de dönüş yapmaya başlamışlardır.

Aşkenaz Yahudileri, Yahudileri Yahudi olmayan Hıristiyan nüfustan tecrit etme uygulaması bulunan Hıristiyan ülkelerde yaşamışlardır. Bu bölge, konuşma dili Yüksek Almanca ve İbranice’nin karışımından oluşan Yidiş olan, Aşkenaz Yahudi Halkı’na ait kendine özgü bir kültürün ortaya çıkışına tanıklık etmiştir. Etraftaki Hıristiyan toplumunun tüm alanlarından sis-tematik olarak kovulan Ashkenaz Yahudileri, öncelikli olarak, daha sonra Doğu Avrupa Diasporası’ndaki Yahudi varlığının belirleyici bir faktörü haline gelecek olan Talmud öğretisi konu-sundaki derin bilgileriyle ün yapmışlardır. Bir hoşgörü döne-minden sonra Hıristiyan ülkelerdeki Yahudilerin durumu ani şekilde kötüye gitmeye başlamıştır. Haçlı seferleriyle bağlantılı olarak, Yahudiler ilahın öldürülmesi (deicide) ile suçlanmış; zulümlere, kanlı katliamlara, zorla vaftiz edilmeye ve niha-yet sınır dışı edilmeye maruz kalmışlardır. Bunun sonucunda Fransa ve İngiltere’deki Yahudi Diasporası sistematik olarak tasfiye edilmiştir. 14. yüzyıl, Almanya ve Orta Avrupa’daki Yahudilere yönelik, Avrupa’nın tüm bölgelerinde nüfus azalı-mına neden olan Kara Ölüm salgınının yol açtığı yeni zulümlere tanıklık etmiştir. Yahudiler, Hıristiyan nüfusunu yok etmek ve Avrupa’da gücü ellerine geçirmek amacıyla su kuyularını zehir-lemekle suçlanmışlardır. Bunu, Doğu Avrupa ülkelerine doğru var olan kademeli göçün doğrudan bir sonucu olarak Aşke-naz Yahudileri’ne yönelik acımasız zulümler izlemiştir. Burası, Aşkenaz Yahudileri’nin kendilerine özgü bir Doğu Avrupa kül-tür merkezinin kurulması için tohumların ekildiği yer olmuştur. Bu grubun varlığı, özgün yaşam ve kültürü, ancak İkinci Dünya Savaşı’ndaki Yahudi Soykırımı ile yok edilmiştir.

AşkenazYahudileri, hem Talmud öğretisi konusundaki derin bilgilerini hem de kendi dilleri olan Yidiş’i beraberlerinde getir-mişlerdir. Yidiş burada daha da geliştirilmiş ve Yahudi yerle-şimlerinin yavaş yavaş daha da genişlemesiyle birlikte, başta Slav dili ve diğerleri olmak üzere Macaristan ve Baltık ülkele-rindeki gibi yeni dil unsurlarını da benimsemiştir. Polonya’daki Yahudilerin başlangıçta elverişli olan durumu, giderek daha da kötüleşmiştir. Katolikliğin Cizvit misyonerleri tarafından yayılmasından sonra 20. yüzyıla kadar devam eden gelişmeler Yahudi farklılığının daha da artmasına yol açmış, Yahudi ve Yahudi olmayan toplumlar arasında keskin bir bölünme mey-dana gelmiştir.

Polonyalı Yahudiler için, 300 yıldan biraz daha uzun bir süre sonra gerçekleşen Yahudi Soykırımı’na kadar benzeri olmayan en büyük felaket 1648-49 isyanıdır. Ukraynalı Kazak lider Boh-dan Khmenytsky liderliğindeki bu isyan Polonya ve Ukrayna’daki Yahudi topluluklarının büyük çoğunluğunu yok etmiştir. Buna rağmen Yahudi toplulukları bu felaketten yavaş yavaş kurtul-muş ve bir kez daha kendi dinleri ve gelenekleriyle doğal ola-rak yakından bağlantılı, halkın geri kalanından tamamen ayrı olan zengin bir kültürel ve özellikle de entellektüel bir yaşam geliştirmişlerdir. Neredeyse tamamen Yahudi kasaba veya köy-lerinde (shtetl olarak bilinir) yaşayan Yahudiler, İkinci Dünya Savaşı sırasında Naziler tarafından bu bölgelerin acımasızca

AVRUPADA’Kİ YAHUDİLER

7

tasfiye edilmesine kadar eşsizliklerini sürdürmüşlerdir. Din-leri, dilleri, eğitimleri, kültürleri, gelenekleri ve dış görünüşleri onları halkın geri kalanından farklı kılmıştır. Erkekler favori ve sakal bırakıyor, kaftan, kısa pantalon ve rugan ayakkabılar giyiyor, “shtreimel” olarak bilinen Hasidik deri şapkalar takıyor-lardı. Evli Yahudi kadınlar ise kafalarını traş ediyor ve “sheitel” olarak bilinenen göz alıcı ipek peruklar takıyorlardı. Burada yoğun bir geleneksel Yahudi eğitim ağı gelişmişti; Polonyalı ve Ukraynalı yeshivaların (Talmud öğrenme akademileri) mezun-ları, Talmud okullarının haham ve temsilcileri olarak hareket etmek için Orta ve Batı Avrupa’ya dönecek, böylece aksi tak-dirde giderek zayıflayan Talmud ve Rabbinik öğretisi gelene-ğini sürdürmeye yardımcı olacaklardı. Giderek artan şekilde Rabbinik çevrelerin koruması haline gelen Talmud öğretisinin sofistike doğası, sıradan insanları Yahudi toplumlarının entel-lektüel yaşamında yer almaktan alıkoymuştur. Buna tepki ola-rak Hasidlerin (dindar olanların) pietistik hareketi ortaya çık-mıştır. Kurucusu olan İsrael Ba’al Shem Tov ve ona en yakın müritleri için, içsel inanç deneyimi ve sonuçta ortaya çıkan saf sevinç duygusu, Talmudik ve Rabbinik edebiyat çalışma-larından daha üstün kabul edilmiştir. Yeni hareket hızla her yere yayılmış ve hatta Slovakya ve Romanya da dahil olmak üzere Macaristan’a ulaşarak Polonya ve Ukrayna’da hakim güç haline gelmiştir. Bu hareket Talmudik-Rabbinik Yahudiliğin var-lığına önemli bir tehdit oluşturmuş, ancak sonunda Habad ola-rak bilinen ve Belarus’taki Liyadili Shneur Zalman’ın başında olduğu Litvanya Yahudi hareketinin kurulması ile her iki grup da uzlaşmıştır. Hasidik yaşam tarzı, Doğu Avrupa’daki bir çok toplumun doğası üzerinde, bu toplumların dağılışlarına kadar etkili olmuştur.

Martin Buber’in felsefesinde yorumlandığı 20. yüzyıla kadar Batı Avrupa’ya ulaşmamış olan Hasidizm, tek destekçisinin Mikulov’da Moravyalı bir vilayet hahamı olan Samuel Shmelke Horovitz’in olduğu Çek Toprakları’nda da zemin kazanmamış-tır. Kendisinden daha ünlü olan kardeşi Pincas Horoitz ise, Frankfurt am Main’de önde gelen bir Yahudi cemaatine haham olarak atanmıştır.

Doğu Avrupa’da Rabbinik Yahudilik, Hasidik dindarlık hare-keti tarafından saldırıya uğrarken, Batı Avrupa, Haskalah’ın (Yahudi Aydınlanması olarak da bilinir) ortaya çıkışına sahne olmuştur. Bu aydınlanma hareketi, batının farklı sosyal koşul-larıyla şekillenmiş ve Avrupa Aydınlanması’ndan büyük ölçüde etkilenmiştir. Haskalah’ın kökenleri, özgürlük, eşitlik, kardeş-lik ve aynı zamanda kuşatılmış Yahudiler için kurtuluş çağrısı yapan Fransız Devrimi’ne dayanmaktadır. Alman felsefesinden güçlü bir şekilde etkilenen Yahudi bir düşünür olan Moses Men-delssohn,hareketin entelektüel lideri olarak kabul edilmiştir. Büyük Yahudi filozof Moses Maimonides’in fikirleriyle bağlan-tılı olarak, Haskalah, salt din temelli olandan ziyade, tüm Yahu-diler için geniş tabanlı bir eğitimin değerini teşvik etmiştir. Ayrıca, Yahudilere halkın geri kalanıyla eşit statü verilmesini talep etmeye başlamıştır. Uzun zamandır özlem duyulan bu tür olumlu gelişmeler aynı zamanda doğal olarak, asimilasyonu ve Yahudi kimliğinin yavaş yavaş kaybedilmesine yönelik bir eğilimi de bereberinde getirmiştir. Pek çok Yahudi, çoğunluk

toplumunun dinini benimsemiş ve bir çoğu mecburi olmak üzere Hıristiyanlık dinine sayısız geçişler olmuştur. Batı Avru-palı Yahudiler, kültürlerinin, eğitimlerinin ve inançlarının dış görünüşlerindeki kendine özgü özelliklerini kaybetmeye baş-lamışlardır. Çevrelerine uyum sağlamak için kıyafetlerini ve davranışlarını değiştirmişler ve modern kısa paltolar giydikleri için Doğu Avrupalı Yahudiler tarafından “Yeke” olarak alay edil-mişlerdir. Yahudi din okulları kurulmuş ve diğer şeylerin yanı sıra, genellikle Hıristiyan katedrallerinin tasarımını örnek alan sinagog dış ve iç tasarımlarıyla yansıtılan bir kült reformu ger-çekleştirilmiştir. Çeşitli eklektik sözde-Doğulu mimari ve deko-ratif tarzlar, 19. yüzyılın sonunda moda olmuştur.

Her iki Aşkenaz bölgesinin (batıda Alman Yahudileri; doğuda ise Polonyalı ve Ukraynalı Yahudiler tarafından temsil edilmek-tedir) etkisi de, Orta Avrupa’da özellikle Avusturya ülkelerinde ve daha sonra Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda birbi-riyle karışık durumdaydı.

Çek Toprakları’nda ise çok özel bir durum ortaya çıkmış-tır. Bohemyalı ve Moravyalı Yahudiler, Haskalah’ın ideallerini kabul etmiş; özgürleşme ve Avusturya İmparatorluğu halkının geri kalanıyla tam eşitlik çağrısında bulunmuşlar, öte yandan temel olarak ortak bir kültürel ve tarihsel bilinçte ortaya çıkan kendilerine özgü bir Yahudi kimliğini de devam ettirmişlerdir. Ancak onlar bile “Musa inancı”nın Avusturya vatandaşları olma haklarına vurgu yaparak, Yahudi inancının dışa yönelik görü-nümlerini yavaş yavaş terk edeceklerdir. 1840’ların sonlarında ve 1860’larda düzenlenen ve Çek Toprakları’ndaki Yahudilerin kurtuluş sürecini zirveye ulaştıran yasalar, bir yandan onların yasal, ekonomik ve sosyal konumlarını değiştirirken diğer yan-dan da Yahudi toplulukları içindeki geleneksel sosyal ve kültü-rel bağların zayıflamasını hızlandırmış ve sonuçta bu zayıflama kritik bir dönüm noktasına ulaşmıştır.

1. Dünya Savaşı sırasında Polonya ve Ukrayna’dan gelen Yahudi göç dalgası, Çek Yahudi cemmatleri içindeki ilişki-lerde kısmi bir değişiklik meydana getirmiştir. Bu göçmenle-rin büyük bir kısmı, kendi Yahudi cemaatlerini ve kurumlarını kuran Ortodoks Yahudilerdir ve bunlar, büyük ölçüde asimile ve reforme edilmiş Çek ve Alman Yahudileri’nin cemaatleri üzerinde etkili olmuştur.

Slovakya’daki durum ise, neolojistler olarak bilinen Orto-doks Yahudiler ile reformistler arasındaki yoğunlaşan ilişki-lerle kendini göstermiştir. Ortodoks Yahudilerin konumu, katı Ortodoks bir Talmud bilgini olan Moses Schreiber’in 1806’da Bratislava Hahamı olarak atanmasıyla güçlendirilmiştir. Hatam Sofer, Doğu Avrupa neo-ortodoks hareketinin kurucusu olarak bilinmektedir. Reformcular, yine de belirli başarılar elde etmiş-ler ve 20. yüzyıla kadar ortodoks ve neolojik (reform) topluluk-lar yan yana var olmuşlardır. Ancak genel olarak, Çek ve Batı Avrupa Yahudileri’ne kıyasla, Slovak Yahudileri’nin kültürel ve eğitim geleneklerini daha fazla korudukları ve bu şekilde Yahudi bilinçlerini geliştirdikleri söylenebilir.

Bu sergide sergilenen kartpostallar, 19. yüzyılın sonlarından itibaren Avrupalı Yahudiler’in yaşamlarını yansıtmakta ve onla-rın bu kısa taslakta değinilen kültürel ve tarihsel gelişimlerine dair çok sayıda eğilimi ortaya koymaktadır.

PhDr. Bedřich Nosek

8

Up until the Second World War, Europe was home to a populous and ancient Jewish Diaspora. During the war, however, Europe was turned into a “Jewish cemetery” and Israel and the US became the main centres of Jewish life.

The postcards exhibited in this exhibition depict the life of communities which in the main have long since disappeared, or which at least have lost their original significance. But is the European Jewish Diaspora really an unrecoverable past? It is difficult to answer this question, as Jewish history is full of unexpected twists, with the decline of major centres of Jewish life, the emergence of new ones or the revival of old. Periods of utter desperation alternate with joyful expectations for the future, which is why Rabbinic tradition compares the people of Israel to the moon: just as the moon waxes and wanes, so the history of the Jewish nation is marked by alternating growth and decline. Perhaps sometime in the future, a new Jewish community will once again blossom in Europe and continue with the thousand-year legacy of past generations.

The beginnings of Jewish settlement in Europe, at least in certain areas, dates back to the era of the Roman Empire, part of which included the Jewish state, from which Jews gradually dispersed to countries throughout the empire. A large and partly enforced migration of Jews occurred in particular after two anti-Roman uprisings of 70 and 135–136 CE. A large Jewish Diaspora became established in the Mediterranean with prominent centres of culture and education on the Iberian peninsula and in Southern France. Jews in these countries created a specific culture and language (Ladino - a mix of Castilian and Hebrew) and became known as Sephardim (from the medieval Hebrew word for Spain - Sefarad).

The second major Jewish centre was created in what is now Northern France and Germany. Jews who lived here were called Ashkenazim (from the medieval Hebrew word for Germany – Ashkenaz).

Jewish life and culture developed separately and specifically in each of the above enclaves. The majority of countries inhabited by Sephardic Jews came under Islamic rule. Sephardic Jews were able to integrate into the social and economic life of individual countries, and their culture, which was open and tolerant of secular elements, developed in symbiosis with surrounding communities. Sephardic Jews excelled as lawyers and diplomats, but also as scientists and writers. Their religious and secular traditions were later developed by 18th and 19th century Jewish philosophers of the Enlightenment.

The Sephardic settlement on the Iberian Peninsula came to an end in the 15th century with the expulsion of Jews from Spain and Portugal. Sephardim dispersed throughout the Mediterranean and also started to make a return to what was then Palestine.

Ashkenazic Jews lived in Christian countries, for which it was the practice to isolate Jews from the non-Jewish, Christian population. This area saw the emergence of a specific culture

of Ashkenazic Jewry, whose colloquial language became Yiddish, a mixture of High German with Hebrew.

Ashkenazim, who were systematically driven out of all areas of the surrounding Christian society, became renowned primarily for their profound knowledge of Talmudic scholarship, which was later to become a decisive factor for Jewish existence in the eastern European Diaspora. After a period of tolerance the position of Jews in Christian countries took an abrupt turn for the worse. In connection with the Crusades, Jews were accused of deicide and subject to persecutions, bloody massacres, forced baptism and finally expulsion, the result of which was the systematic liquidation of the Jewish Diaspora in France and England. The 14th century witnessed renewed persecutions of Jews in Germany and central Europe, brought about by the Black Death epidemic, which led to the depopulation of whole areas of Europe. Jews were accused of poisoning wells in order to wipe out the Christian population and to take over power in Europe. This was followed by the cruel persecutions of Ashkenazic Jews, as a direct consequence of which there was a gradual migration to the countries of eastern Europe. This was where the seeds were sown for the creation of an idiosyncratic eastern European cultural centre of Ashkenazic Jewry. The existence and the unique life and culture of this group was only destroyed by the Holocaust of the Second World War.

Ashkenazic Jews brought with them both a profound knowledge of Talmudic scholarship and their language, Yiddish. Yiddish was further developed here and, with the gradual enlargement of Jewish settlement, adopted new linguistic elements - notably Slavic, but also other features, such as in Hungary and the Baltic countries. The initially favourable situation of Jews in Poland, however, gradually worsened. After the spread of Catholicism by Jesuit missions there was a sharp division between Jewish and non-Jewish communities, leading to the further enhancement of Jewish distinctiveness, a trend that continued into the 20th century.

The greatest catastrophe for Polish Jews, which was not to be rivalled until the Holocaust just over 300 years later, was the 1648-49 rebellion by the Ukrainian Cossack leader, Bohdan Khmelnytsky, which destroyed the vast majority of Jewish communities in Poland and Ukraine. Nevertheless, Jewish communities gradually recovered from this catastrophe and once again developed a rich cultural and, in particular, intellectual life, which was naturally closely linked to their own religion and traditions and completely separate from the rest of the population.

Jews living in almost completely Jewish towns or villages (known as shtetls) maintained their uniqueness up until the brutal liquidation of these areas by the Nazis during the Second World War. Their religion, language, education, culture and traditions and external appearance made them distinct from the rest of the population. Men grew side-whiskers and

JEWS IN EUROPE

9

beards and wore caftans, knee breeches, patent-leather shoes and Hassidic leather hats known as “shtreimal”. Married Jewish women shaved their heads and wore striking silk wigs, known as “shaitl”. A dense network of traditional Jewish schooling developed here; graduates of Polish and Ukrainian yeshivas (academies of Talmudic learning) would return to central and western Europe in order to act as rabbis and representatives of Talmudic schools, thus helping to maintain, at least to a certain extent, the Talmudic and Rabbinic tradition of scholarship which was otherwise in gradual decline.

The sophisticated nature of Talmudic learning, which was becoming increasingly the preserve of Rabbinic circles, prevented simple people from taking part in the intellectual life of Jewish communities. It was in reaction to this that there emerged the pietistic movement of Hasidim (“pious ones”). For its founder Israel Ba’al Shem Tov and his closest disciples, the inner experience of faith and the resulting feeling of pure joy were superior to the studying of Talmudic and Rabbinic literature. The new movement spread like wildfire and became a dominant force in Poland and Ukraine, even reaching Hungary, including Slovakia and Rumania. It posed a significant threat to the existence of Talmudic-Rabbinic Judaism, but in the end both groups were reconciled with the establishment of the movement of Lithuanian Jews known as Habad, which was headed by Shneur Zalman of Lyady, Belarus. The Hasidic way of life influenced the nature of many eastern European communities up until their dissolution.

Hasidism did not reach western Europe until the 20th century, when it was interpreted in the philosophy of Martin Buber. Hasidism did not gain ground in the Czech Republic, where its sole adherent was Samuel Shmelke Horovitz, who became a Moravian provincial rabbi in Mikulov. His more famous brother Pincas Horovitz was appointed rabbi of a prominent Jewish community in Frankfurt am Main.

While Rabbinic Judaism came under attack by the Hasidic pietistic movement in eastern Europe, western Europe saw the emergence of the Haskalah (also called Jewish Enlightenment). This took form due to the different social conditions of the west and was greatly influenced by the European Enlightenment. Its origins lay in the French Revolution, whose call for liberty, equality and fraternity also encompassed Jewish emancipation. The intellectual leader of the movement is considered to be Moses Mendelssohn, a Jewish thinker who was strongly influenced by German philosophy. In connection with the ideas of the great Jewish philosopher, Moses Maimonides, Haskalah promoted the value of an education for all Jews that was broad-based rather than purely religious. It also came to demand that Jews be granted equal status with the rest of the population. Such positive aspirations also naturally involved a tendency towards assimilation and a gradual loss of Jewish identity. Many Jews adopted the religion of the wider society, and there were numerous, and in many cases required, conversions to Christianity. Western European Jews started to lose the specific idiosyncrasy of their culture, education and external

manifestations of their faith. They modified their garb and their behaviour in an attempt to fit in with their surroundings, and were ridiculed as “Yeke” by eastern European Jews for wearing modern short coats. Jewish religious schools were established and a reform of the cult was carried out, which was reflected by, among other things, the design of synagogue exteriors and interiors, which often imitated the layout of Christian cathedrals. Various eclectic pseudo-Oriental architectural and decorative styles became fashionable at the end of the 19th century.

The influence of both Ashkenazic areas (in the west represented by German Jews and in the east by Polish and Ukrainian Jews) was mixed in central Europe, especially in the countries of the Austrian and later Austro-Hungarian Empire.

A very specific situation arose in the Czech Lands. Bohemian and Moravian Jews accepted the ideals of the Haskalah and called for emancipation and full equality with the rest of the population in the Austrian Empire, but on the other hand they maintained an idiosyncratic Jewish identity, which was manifested primarily in a shared cultural and historical consciousness. However, even they were to gradually abandon outward displays of their Jewish faith as they stressed their right to become Austrian citizens of “Mosaic faith”. The laws of the late 1840s and 1860s which marked the culmination of the process of emancipation for Jews in the Czech Lands, changed their legal, economic and social position, while at the same time accelerating the decline of traditional social and cultural ties within Jewish communities, which as a result reached a critical turning point.

A partial change in relations within Czech Jewish communities was brought about by a wave of Jewish emigration from Poland and Ukraine during World War 1. A great many of these emigrants were orthodox Jews, who established their own Jewish communities and institutions, which had an effect on the greatly assimilated and reformed communities of Czech and German Jews.

The situation in Slovakia was marked by intensified relations between orthodox Jews and reformists, known here as neologists. The position of orthodox Jews was enhanced in 1806, when a strictly orthodox Talmudic scholar, Moses Schreiber, was appointed Bratislava Rabbi. Known as Hatam Sofer, he was the founder of the eastern European neo-orthodox movement. Reformists, however, also managed to achieve certain successes and, until the 20th century, orthodox and neological (reform) communities existed side by side. In general, however, it can be said that, in comparison with Czech and western European Jewry, Slovakian Jews preserved more of their cultural and educational traditions, in this way enhancing their Jewish consciousness.

The postcards exhibited in this exhibition reflect the life of European Jews from the end of the 19th century and reveal many of the trends touched upon in this brief outline on the cultural and historical development of European Jews.

PhDr. Bedřich Nosek

10

19. yüzyılın ikinci yarısının bir icadı olan kartpostal, başlan-gıçta iletişimin ucuz, hızlı ve kolay ulaşılabilir bir yoluydu. Tele-vizyon, radyo ve filmin olmadığı bir çağda, kısa bir mesajdan daha fazla bilgi vermekteydi. Günümüze kadar kartpostal bilgi, estetik ve tasarım açısından önemini korumuştur.

Yeni yüzyılın başlangıcından itibaren kartpostallar günü-müzde bir koleksiyon ürünü olup, coğrafi yapı, tasarım, gele-nekler ve yapı metodları açısından eşşiz bir bilgi kaynağıdır. Eski kartpostallar genellikle yalnızca önemli bir mekana, olaya ya da kişilere dair bilgiler vermektedir. Eski otomobil ve loko-motifleri, günümüzde artık bulunmayan bina, restorant ve dükkanları, mutlu ve trajik tarihi olayları, savaş sahnelerini, kralları, generalleri ve sıradan askerleri resmetmektedir. Bay-ram tebrik kartları gibi diğer kartpostallar ise, romatik sah-neleri, hayvan ve çiçek resimleri ile o günün mevcut ahengini yansıtmaktadır. Kartpostallar geçmişte olduğu gibi bugün de halen reklam ve diğer bazı amaçlar için kullanılmakta olup, spor etkinlikleri, sergi ve balolar için davetiye olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir yayımcının kaliteli bir tasarımcıyla çalışması halinde, sonuç yalnızca belirli bir olayı anmakla kalmayıp, göz alıcı bir sanat eseri olabilmektedir. Bu nedenle, kartpostallar genelde ünlü sanatçıların eserlerini belgeler niteliktedir.

Bana göre, Yahudi konusunu öne çıkaran kartpostallar en iyiler arasındadır. Estetik güzelliklerinin yanında, tamamı yok edilmiş ve hiç bir iz bırakmadan kaybolmuş bir dünyayı yansıt-tıkları için, unutulmaz bir acıyı resmetmektedirler. Buna rağ-men, bu dünya dönemsel fotoğraf ve kartpostallarda yaşamaya devam etmektedir. Koleksiyonumdaki kartpostallara ne zaman baksam, onların kayıp bir dünyayı değil, sadece geçmişi yan-sıttıkları ve her bir kartpostalın tarihe karışmış o günleri eşsiz şekile resmettiği hissine kapılırım -yamim mikendem.

Bu kartpostalların çoğu, artık var olmayan gerçek hayat sah-nelerini ve başta sinagoglar (iç mekanları dahil) olmak üzere binaları ön plana çıkarmaktadır. Belirli bir tarihi olayı resmeden

kartpostallar, benim kuşağım için uzak ve artık gerçek olma-yan geçmişe bizleri daha da yakınlaştırmaktadır. Yahudi dük-kanlarının, seçkin figürlerin, hahamların, Siyonist hareketin üyelerinin ve sanatçıların tasvirlerine belgesel bakış açısından bakmak çoğu insana ilginç gelebilmektedir. Yahudi sanatçılar tarafından tasarlanmış kartpostallar fevkalade güzelliktedir. Karikatür şeklindeki mizahi kartpostallar ise Yahudi gelenekle-rini, tasarlandıkları dönemin bakış açısından görmemize ola-nak sağlamaktadır.

Yahudi kartpostallarının güzelliğini insanlarla paylaşmak ve tarihe karışmış o günleri yeniden canlandırmak istiyorum. Get-toların fotoğrafları, insanların portre ve fotoğrafları, Yahudilerin dua ederkenki, çalışırkenki, bayram ve düğünlerdeki hallerinin resim ve çizimleriyle 80-100 yıl önceki dönemin atmosferini canlandırmayı umuyorum. Büyük Bayramlar’a özgü tebrik kart-ları özellikle göz zevkine hitap etmektedir. Uzak-yakın herkese Yeni Yıl tebrik kartları göndermek ve onları bu kutsal günde düşündüğümüzü bildirmek büyük bir gelenektir.

Yahudi konusunu öne çıkaran kartpostalları uzun yıllardır biriktirmekteyim ve Prag’taki Yahudi Müzesi’nin koleksiyo-numla ilgilendiklerini ifade etmelerinden memnuniyet duy-dum. Bu sergiyi düzenlemek gibi zorlu bir görevi üstlendikleri ve İspanyol Sinagogu’nda fevkalade güzel olan bu sergi alanını ayırdıkları için Müze’ye teşşekkür etmek istiyorum. Dr. Arno Pařik’e serginin hazırlanması sürecinde benimle çalışma sab-rını gösterdiği için teşekkürlerimi sunuyorum. Edmund Orian’ın yardımı çok değerliydi, onun tecrübesi, kartpostallara olan tut-kusu ve büyük isteği bu yayım için son derece önemliydi. Bir koleyksiyoncu olarak, mükemmel ve bilgili bir antika kitapçısı olan, tavsiye ve uzman desteği ile koleksiyonumun oluşturul-masında çok önemli katkılarda bulunan Zoran Krizek’e teşek-kür etmek istiyorum. Son olarak, kartpostal toplama hobime anlayış gösteren eşime, kızıma, dost ve meslektaşlarıma da teşekkür ediyorum.

KOLEKSİYONUMDAN KARTPOSTALLAR

František BányaiPrag, Şubat 2020

11

The postcard, an invention of the second half of the 19th century, was originally a cheap, fast and easily accessible means of communication. In an age without television, radio or film, it imparted more information than a brief message. To the present day, the postcard has maintained its importance in terms of information, aesthetics and design.

Postcards from the turn of the last century are now collection items and a unique source of information with regards topography, design, customs and building methods. Old postcards often provide the only available information on a locality, event or people featured. They depict old cars and locomotives, as well as buildings, restaurants and shops that are no longer in existence, joyful and tragic historical events, battle scenes, emperors, generals and ordinary soldiers. Others, such as festive greetings-cards, romantic scenes, and pictures of animals and flowers reflect the prevalent taste of the day. Postcards were and still are used for advertising and other such purposes, and may take the form of invitations to sports events, exhibitions and balls. If a publisher commissions a quality designer, the result is not only a commemoration of a particular event but also an attractive art work. In this way, postcards often document the work of famous artists.

In my opinion, postcards featuring Jewish subject matter are amongst the finest. In addition to their authentic beauty, they are informed by a sense of indelible grief, as they reflect a world that was all but destroyed and that disappeared almost without trace. Yet this world lives on in period photographs and postcards. Whenever I look at the postcards in my collection, I have the feeling that what they represent is not a lost world, just the past, and each postcard uniquely captures those long-ago days - Yamim Mikendem.

Many of the postcards feature real-life scenes and photographs of buildings, notably synagogues (including interiors), that are no longer in existence. Postcards that mark

a particular historical event bring us closer to what for my generation is a distant and no longer real past. Many people may find it interesting from a documentary perspective to see the depiction of Jewish shops, prominent figures, rabbis, members of the Zionist movement and artists. Postcards designed by Jewish artists are of exceptional beauty. Comical postcards in the form of cartoons enable us to see Jewish customs through the eyes of the period in which they were designed.

I would like to share the beauty of Jewish postcards with the public, and to revive those long-ago days. I hope to recreate the atmosphere of the period of 80-100 years ago with photographs of ghettos, portraits and photographs of people, and paintings and drawings of Jews in prayer, at work, during festivals and at weddings. The period greetings-cards for the High Festivals are particularly pleasing to the eye. The sending of New Year greetings-cards is a great tradition, by which we let those who are both near and far away know that we are thinking of them on this holy day.

I have been collecting postcards that feature Jewish subject matter for many years now, and I am glad that the Jewish Museum in Prague expressed interest in my collection. I would like to thank the Museum for taking on the formidable task of arranging this exhibition and for providing the exceptionally beautiful exhibition space in the Spanish Synagogue. My thanks go to Dr. Arno Pařík for having the patience to work with me on the preparation of the exhibition. Edmund Orián’s help was invaluable - his experience, passion for postcards and great willingness were vital for the preparation of this publication. As a collector, I would like to thank Zoran Križek, an excellent and well-informed antiquarian book-seller, whose advice and expert assistance was of exceptional importance for the establishment of my collection. Finally, I would like to thank my wife, daughters, associates and collaborators for the understanding they show for my hobby - collecting postcards.

POSTCARDS FROM MY COLLECTION

František BányaiTranslated by Stephen Hattersley

KUTSAL TOPRAK

HOLY LAND

Kudüs’ten selamlarMax Viktor tarafından yayımlandı,

Cöln a/Rh16/9/1898’de Lemberg’de postalandı

Geetings from Jerusalem Published by Max Victor, Cöln a/Rh.

Mailed in Lemberg on 9/16/1898

Üzüm bağı bekçisi- RechovotLebanon tarafından yayımlandı

1900 civarı

Vineyard gard - RechovotPublished by Lebanon

Around 1900

Kudüs, Ağlama DuvarıPhotoglob Co. Tarafından

yayımlandı, Zürih8/2/1909’da Zürih’te postalandı

Jerusalem, Wailing WallPublished by Photoglob Co., Zürich

Mailed in Zürich on 2/8/1909

12

13

PRAG SİNAGOGLARI

PRAGUE SYNAGOGUE

İmparator Franz Joseph’in Jübile Sinagogu, Jeruzalemska Sokağı

1906’da yayımlandı.

Jubilee Synagogue of the Emperor Franz Joseph in Jeruzalemska Street

Published in 1906

Kralovske Vinohrady SinagoguHermann Seibt tarafından yayımlandı, Meisen

25/8/1904’te postalandı

Synagogue Královské VinohradyPublished by Hermann Seibt Meisen

Mailed on 8/25/1904

Kışın Eski-Yeni Sinagog ve Yahudi Belediye Binası, Litografi

30/12/1899’da postalandı

Old-New Synagogue and Jewish Town Hall in winter, Lithograph

Mailed on 12/30/1899

14

BOHEMYA

BOHEMYA

Teplice’deki SinagogJaro Basımevi tarafından yayımlandı, 192317/7/1923’te postalandı

Synagogue in Teplice Published by publishing house Jaro 1923Mailed on 7/17/1923

Zatec’teki Sinagog’un içiVerlag J. Wara tarafından yayımlandı, Saaz1910 civarı

Interior of Synagogue in ŽatecPublished by Verlag J. WaraSaaz, around 1910

Liberec’teki SinagogHerm. Richter tarafından yayımlandı, Zittau i.S., 190716/7/1909’da postalandı

Synagogue in LiberecPublished by Herm. RichterZittau i.S. 1907, mailed on 7/16/1909

15

BOHEMYA

BOHEMYA

Prestice’deki SinagogV.Fiala Kitabevi tarafından finanse

edildi, Prestice1/5/1925’te postalandı

Synagogue in PřešticeFinanced by V. Fiala Bookstore

Přeštice, mailed on 5/1/1925

Marianske Lazne’deki SinagogHerman Seibt tarafından yayımlandı

Meissen, 1912

Synagogue in Mariánské LázněPublished by Hermann Seibt

Meissen 1912

Pribram’daki SinagogK. Simon Kitabevi tarafından

yayımlandı, Pribram13/10/1912’de postalandı

Synagogue in PříbramPublished by K. Šimon Bookstore

Příbram, mailed on 10/13/1912

16

MORAVYA

MORAVIA

Vitkovice’deki SinagogJosef Kolenec tarafından yayımlandıR&E tarafından finanse edildi,Vitkovice1925 civarı

Synagogue in VítkovicePublished by Josef Kolenec, financed by R.&E., Vítkovice, around 1925

Kyjov’daki SinagogJosef Kolenec tarafından yayımlandı,Kyjov1925 civarı

Synagogue in KyjovPublished by Josef KolenecKyjov, around 1925

Olomouc’taki SinagogH.S.M. tarafından yayımlandı, 191522/7/1919’da postalandı

Synagogue in OlomoucPublished by H.S.M. 1915Mailed on 7/22/1919

17

POLONYA

POLAND

Lodz’daki Eski Şehir Sinagogu1910 civarı

Old Town Synagogue in Lodžaround 1910

Drahobycz’deki Sinagog’un içiLeon Rosenschein tarafından yayımlandı,

Drahobyzc, 191130/6/1913’te postalandı

Interior of synagogue in DrahobyczPublished by Leon Rosenschein Drahobycz 191

Mailed on 6/30/1913

Lodz’daki Sinagog’un içiJ.M.T. tarafından yaymlandı, 1912 civarı

Interior of synagogue in LodžPublished by J.M.T., around 1912

18

VİYANA

VIENNA

Wien V. Siebenbrunnengasse Jübile SinagoguP. Lecrerc tarafından yayımlandı, Viyana 51906 civarı

Wien V., SiebenbrunnengasseJubilee Synagogue, Published by P. Lecrerc, Wien V. Around 1906

Wien II., Pazmanitengasseİmparator I. Franz Joseph’in Jübile Sinagogu’nun içi B.K.W.I. tarafından yayımlandı, 1906 civarı

Wien II., Pazmanitengasse,Interior of Jubilee Synagogue of the Emperor Franz Joseph I.Published by B.K.W.I., around 1906

Wien II., LeopoldsgasseSpellings Postkartenverlag tarafından yayımlandı, Viyana1900 civarı

Wien II., Leopoldsgasse,Published by Spelings Postkartenverlag WienAround 1900

19

BRATİSLAVA

BRATISLAVA

Bratislava17/5/1913’teki yangından sonra

Yahudi mahallesiKaufmann tarafından yayımlandı,

Pozsony 191316/6/1916’da postalandı

Bratislava - Jewish street after a fire on 5/17/1913

Published by Kaufmann, Pozsony 1913, mailed on 6/16/1916

Bratislava Zamocka Mahallesi’deki Sinagog’un içi

Salamon Lichtenfeld tarafından yayımlandı

Bratislava, 1925 civarı

Interior of Synagogue in Zámocká Street, Published by Salamon

Lichtenfeld, Bratislava, around 1925

Bratislava’daki SinagogVerlag “ Bediene dich allein”

tarafından yayımlandıPresburg, 4/10/1903’te postalandı

Synagogue in BratislavaPublished by Verlag “Bediene dich

allein”, PresburgMailed on 10/4/1903

20

SLOVAKYA

SLOVAKIA

Secovce’deki Sinagog ve kaplıcaL. Birnbaum tarafından yayımlandı, Secovce22/8/1928’de postalandı

Synagogue and bath in Sečovce,Published by L. Birnbaum, SečovceMailed on 8/22/1928

Martin’deki Yahudi mezarlığıTatran tarafından yayımlandı, Turc. Sv. Martin1925 civarı

Jewish cemetary in MartinPublished by Tatran, Turč. Sv. MartinAround 1925

Turzovka’daki SinagogSigmund Wermer tarafından yayımlandı, TurzovkaFotoğraf: F. Hrazdil, 1920 civarı

Synagogue in TurzovkaPublished by Sigmund Wermer TurzovkaPhoto by F. Hraždil, around 1920

21

SLOVAKYA

SLOVAKIA

Sala’daki SinangogR. Geiringer tarafından yayımlandı,

Sala1925 civarı

Synagogue in ŠalaPublished by R. Geiringer

Sala, around 1925

Levice’deki SinagogDukesz Lipot tarafından yayımlandı,

Leva1903 civarı, 12/8/1907’de postalandı

Synagogue in LevicePublished by Dukesz Lipót, Léva

Around 1903, mailed on 8/12/1907 Jewish cemetary in Martin

Published by Tatran, Turč.Sv.MartinAround 1925

Spisska Nova Ves’deki SinagogFeitzinger Ede tarafından yayımlandı

Teschen, 1902

Synagogue in Spišská Nová VesPublished by Feitzinger Ede Teschen,

1902

22

MACARİSTAN

HUNGARY

Barcs’daki SinagogVasuti levelezölaparusitas tarafından yayımlandı, Budapeşte2/10/1917’de postalandıHajduböszörmeny’deki Sinagog1910 civarı

Synagogue in BarcsPublished by Vasúti levelezölapárusítás BudapestMailed on 10/9/1917

Ujpest’deki SinangogSalgo fele könyvnyomda tarafından yayımlandı7/7/1915’de postalandı

Synagogue in Ujpest,Published by Salgó féle könyvnyomdaMailed on 7/7/1915

Monor’daki SinagogKugel Jozsef tarafından yayımlandı2/4/1929’da postalandı

Synagogue in MonorPublished by Kugel JózsefMailed on 4/2/1929

23

MACARİSTAN

HUNGARY

Hajduböszörmeny’deki Sinagog1910 civarı

Synagogue in HajduböszörményAround 1910

Borossebes’deki SinagogUrania Basımevi tarafından

yayımlandı, BorossebesFotoğraf: W.L., 1911

9/2/1914’de postalandı

Synagogue in BorossebesPublished by Uránia printing house

Borossebes, Photo by W.L., 1911Mailed on 2/9/1914

Hodmezövasarhely’deki SinagogNemes Armin tarafından yayımlandı

20/1/1910’da postalandı

Synagogue in Hódmezövásárhely

Published by Nemes ÁrminMailed on 1/20/1910

24

FRANSA

FRANCE

Tiaret’deki Sinagog, 1915 civarı

Synagogue in Tiaret, around 1915

Liege’deki SinagogGrand Bazar tarafından yayımlandı, Liege6/10/1905’de postalandı

Synagogue in LiégePublished by Grand Bazar LiégeMailed on 10/6/1905

Saargemünd’deki SinagogReinicke&Rubin tarafından yayımlandıMagdeburg, 1907

Synagogue in SaargemündPublished by Reinicke&Rubin Magdeburg, 1907

25

ALMANYA

GERMANY

Bamberg’deki SinagogReinicke&Rubin tarafından

yayımlandıDresden, 1910 civarı

Synagogue in BambergPublished by Reinicke&Rubin

Dresden, around 1910

Profzheim’deki SinagogKunstanstalt Lautz&Balzar tarafından yayımlandı, Barmstadt

1904 civarı

Synagogue in Pforzheim, Published by Kunstanstalt Lautz&Balzar, Barmstadt

Around 1904

Wiesbaden’deki Sinagog7/2/1902’de postalandı

Synagogue in WiesbadenMailed on 2/7/1902

26

HIRVATİSTAN, SIRBİSTAN, BOSNA

BOSNIA, CROATIA, SERBIA

İndia’daki SinagogFotoğraf: W.L., Budapeşte1910 civarı, 1912’de postalandı

Synagogue in IndiaPhoto by W.L. BudapestAround 1910, mailed on 1912

Vişegrad’daki SinagogJosef Schreiber tarafından yayımlandı, Vişegrad1912 civarı

Synagogue in VišegradPublished by Josef Schreiber Višegrad, around 1912

Zenica’daki SinagogAdolf Weisz tarafından yayımlandı, Zenica, 191612/2/1918’de postalandı

Synagogue in ZenicaPublished by Adolf Weisz Zenica 1916, mailed on 12.2.1918

27

ROMANYA

RUMANIA

Timisoara’daki SinagogUhrmann Henrik tarafından

yayımlandı, Temeşvar1910 civarı

Synagogue in TimisoaraPublished by Uhrmann Henrik

Temesvár, around 1910

Rovine’deki Sinagogİritz Frigyes F. tarafından yayımlandı

Fotoğraf: K.J., Budapeşte, 191419/11/1918’de postalandı

Synagogue in RovinePublished by Iritz Frigyes F.

Photo by K.J. Budapest 1914Mailed on 11/19/1918

Cernauti’deki Sinagog1925 civarı

Synagogue in Cernauti Around 1925

28

RUSYA, UKRAYNA

RUSSIA, UKRAINE

Krasnoyarsk’daki SinagogB.S. Novi tarafından yayımlandı, 1912 civarı

Synagogue in KrasnoiarskPublished by B.S.Novi, around 1912

Kiev’deki SinagogFotoğraf: D. Markov, Kreshchatik1910 civarı

Synagogue in KijevPhoto by D. Markov, Kreshchatik Around 1910

Tomsk’da Magistratska Mahallesi’ndeki SinagogGranberg tarafından yayımlandı, Stockholm1912 civarı

Synagogue on Magistratska Street in TomskPublished by Granberg, StockholmAround 1912

29

RUTENYA

RUTHENIA

Volovoje’deki SinagogTütün Ambarı tarafından

yayımlandı, SafarFotoğraf: Angelo, Hust, 1930 civarı

Synagogue in VolovojePublished by tobacco

warehouse “Šafář”Photo by Angelo, Hust, around 1930

Cop’daki SinagogVasuti levelezölaparusitas

Budapeşte, 1910 civarı

Synagogue in ČopPublished by

VasutilevelezölapárusításBudapest, around 1910

Chust’daki Sinagog1925 civarı

Synagogue in Chust, around 1925

30

GETTO VE YAHUDİ MAHALLELERİ

GHETTO AND JEWISH STREETS

Marmaroska Slatina’daki Yahudi MahallesiA. Horak Kitabevi tarafından yayımlandıUzhorod, 1925 civarı

Jewish street in Marmarošká Slatina Published by A.Horák Bookshop in Užhorod around 1925

Bir Şabat günü Polonya’nın taşra kasabasında bir sokak, 1910 civarı

Street of a polish provincial townon a Shabbat day, around 1910

Polonya’daki küçük Yahudi kasabası,Hermann Eckner tarafından yayımlandı, Weimar17/1/1917’dan bir mesajla

Little Jewish town in PolandPublished by Hermann Eckner Weimar with message from 1/17/1917

31

IN A SPA

KAPLICADA

Marianske Lazne’de Fotoğraf Stüdyosu

E. PFLANZ, Marienbad, 1895 civarı

Studio photograph from Mariánske Lázně

E. PFLANZ, Marienbad around 1895

Karlovy Vary’de Kaplıca misafirleriLederer&Popper tarafından yayımlandı, Prag

1902 civarı, 21/6/1902’de postalandıSpa guests in Karlovy Vary

Published by Lederer&Popper, Prag Around 1902, mailed on 6/21/1902

32

SİNAGOGA GİDERKEN

ON THE WAY TO A SYNAGOGUE

Sinagogun önündeAdolf Silber tarafından yayımlandı, Lwow17/2/1900’da postalandı

In front of a synagogue Published by Adolf Silber, LwowMailed on 2/17/1900

Tapınağa giderkenLUMEN Litovsky Mikulas, 1930 civarı15/6/1938’de postalandı

On the way to the templePublished by LUMEN Liptovský Mikuláš, around 1930Mailed on 6/15/1938

Sinagoga giderkenFotoğraf görünümüBilinmeyen bir sanatçı tarafından, 1910 civarı

On the way to a synagogue Photographic viewBy unknown artist, around 1910

33

DUA EDERKEN

PRAYING

Lodz’daki bir sinagogtaField Post, 22/6/1915

In the Synagogue in LodžField Post on 6/22/1915

Dua ederkenYeni yıl kutlaması, 1910 civarı

PrayingNew Year greetings, around 1910

Tevrat rulosu ile bir adam. Yeni yıl kutlaması29/8/1913’de postalandı

Man with a Torah scroll. New Year greetingsMailed on 8/29/1913

34

PORTRELER

PORTRAITS

Rutenya’daki bir hadardan erkek çocukları (Ing. J. Solar, Praha reklam ajansının mülkü)1930 civarı

Boys from cheder a in Ruthenia (property of advertising agency Ing. J.Solar Praha), around 1930

Rutenya’da yaşlı bir Yahudi11/5/1917 den bir mesajla

An old Jew in Rutheniaphotograph written on 5/11/1917

Rutenya’da dilenciler, Gloria Mukacevo tarafından yayımlandı1930 civarı, 1/8/1940’da postalandı

Beggars in Ruthenia , Published by Gloria Mukačevo Around 1930, mailed on 8/1/1940

35

İŞTE

AT WORK

Rutenya’da bir tezgahtar1930 civarı

Shop asisstant in Ruthenia, around 1930

Rusya’da işçilerLebanon tarafından yayımlandı,

1910 civarı

Workers in RussiaPublished by Lebanon, around 1910

Rutenya’da bir bileyiciFotoğraf: Themac, Uzhorod

1930 civarı

Grinder in Ruthenia Photo by Themac, Užhorod

Around 1930

36

ŞABAT

SHABBAT

Mum yakmaS.M.P tarafından yayımlandıKrakov, 1909

Lighting of candles, Published by S.M.P. Krakow, 1909

Git SchabesUmelecka fotografie E. v. Schiller tarafından yayımlandıCzernowitz 189931/12/1899’da postalandı

Git Schabes, Published by Umělecká Photografie E. v. Schiller, Czernowitz 1899Mailed on 12/31/1899

Chaim Joil Avdala söylerkenS.M.P. tarafından yayımlandı, Krakov, 190211/11/1902’de postalandı

Chaim Joil sings HavdallahPublished by S.M.P. Krakow, 1902Mailed on 11/11/1902

37

BAYRAMLAR VE GELENEKLER

CUSTOMS AND HOLIDAYS

Sünnet DüğünüS.M.P. tarafından yayımlandı,

Krakov, 190213/9/1902’de postalandı

CircumcisionPublished by S.M.P. Krakow, 1902

Mailed on 9/13/1902

Dolunayda dua Salon Malarzy Polskich tarafından

yayımlandıKrakov, 1908

Praying at full moonPublished by Salon Malarzy Polskich,

Krakow, 1908

Haham’ın gelişiE.Schiller tarafından yayımlandı,

Czernowce1900 civarı, 29/10/1903’te postalandı

Rabbi s arrival Published by E. Schiller, Czernowce

Around 1900, mailed on 10/29/1903

38

DÜĞÜN

WEDDING

Gelin ÖvmeS.M.P. tarafından yayımlandı, Krakov, 190612/4/1907’de postalandı

Praising of the bride Published by S.M.P. Krakow, 1906,Mailed on 4/12/1907

Nişan ve evlilik koşullarıMazel tovS.M.P. tarafından yayımlandı, Krakov, 1907

Engagement, marriage conditions,Maseltow,Published by S.M.P. Krakow, 1907

Düğün dansı mitzvaS.M.P. tarafından yayımlandı, Krakov, 190528/5/1905’te postalandı

Wedding dance mitzva Published by S.M.P. Krakow, 1905,Mailed on 5/28/1905

39

SANATÇILAR

ARTISTS

Lev Samoilovich Bakst:Bir stüdyo ziyareti,

Kızılhaç için basım, 1910 civarı

Lev Samojlovič BakstVisit to a studio, edition forthe Red Cross, around 1910

Menachem Birnbaum: Jenkel’in GeliniCentral Varsava tarafından yayımlandı, 1910 civarı

10/9/1918’de postalandı

Jenkels Bride by Menachem Birnbaum, Published by Central Varšava, around 1910

Mailed on 9/10/1918

Mela KoehlerB.K.W.I (I. Brüder Kohn Wien) tarafından yayımlandı

1925 civarı

Mela Koehler Published by B.K.W.I.

(Brüder Kohn Wien I), around 1925

40

KUTLAMALAR

GREETINGS

Yeni Yıl Kutlaması“Yaşam Kitabı’na yazılmanız” dileğiyle1/10/1902’de postalandı

New Year greetingswishing “may all the dear be inscribed in the Book of Life” Mailed in Prague 10/1//1902

Yeni Yıl kutlamasıKaparot ayinin sembolleriyle7/10/1906’da postalandı

New Year greetings with symbols of Kaparot ceremonyMailed on 10/7/1906

Yeni Yıl kutlaması1/10/1902’de postalandı, Budapeşte

New Year greetings Mailed on 10/1/1902 in Budapest

41

KUTLAMALAR

GREETINGS

Şofar üflemeYom Kipur Günü, 1925 civarı

Blowing the shofarDay of Atonement Greetings

Around 1925

Arp çalan kızYeni yıl kutlaması, 1925 civarı

Girl with a harpNew Year greetings

Aaround 1925

Arp çalan KralYeni Yıl kutlaması, 1925 civarı

King with a harp

New Year greetingsAround 1925

42

JAMIM MIKEDEMDÖNEMSEL YAHUDİ KARTPOSTALLARI

Dušni Caddesi, Prag 1 adresinde bulunan İspanyol Sinagogu’ndaki Prag Yahudi Müzesi’nde düzenlenen František Bányai’nin koleksiyonundan Yahudi kartpostalları sergisi için yayımlanmıştır.

1 Mart – 31 Ağustos 2000Yayımlayan: Albico, s.r.o., www.albico.cz

Sergi kuratörü: Arno PařikDüzenleme: František Bányai, Edmund Orián

© Metin: Doc. PhDr. Bedřich Nosek, Csc.PhDr. Arno Pařik, František Bányai

Tasarım: Edmund OriánTercüme: Stephen Hattersley, Tolga Çevik

Dil Konusunda işbirliği: Lucie Bányaiova, Milan Degen, Doc. PhDr. Josef Grmela, Csc.

Resim Röprodüksiyon: Martin Lán© İlüstrasyon: František Bányai, e-mail: banyai@albico.cz

Dizgi ve litografi: Lithera, s.r.o., Hyberská 9, Prag 1,e-mail: lithera@lithera.cz, http:// lithera.cz Basım: GPRINT, Prvniho pluku 1, Praha 1

43

Amsterdam, Yahudi mahallesiWilno, Yahudi Mahallesi

Dr. Trenkler Co. tarafından yayımlandı, Leipzig, 1908

Amsterdam, Jewish streetPublished by Dr. Trenkler Co. Leipzig, 1908

Mailed on 9/19/1909

J. Ch. W tarafından yayımlandı19/9/1909’da yayımlandı

1912 civarı

Wilno, Jewish streetPublished by J.Ch. W

Around 1912

ARKA KAPAK / BACK COVER PAGE

44