Orión é unha das constelacións máis doadas de recoñecer no ceo nocturno. O gran cadrado de estrelas brillantes correspóndense cos ombros e cos pés de Orión, o cazador, e as tres estrelas aliñadas en diagonal forman o seu cinto, son coñecidas tamén como “as tres marías”. E na espada que colga do seu cinto está a gran nebulosa de Orión, de luz vermella.

As dúas estrelas máis brillantes da constelación son: • Betelgeuse; arriba á esquerda, xigante vermella situada a uns

400 anos luz da Terra.• Rigel; abaixo á dereita, superxigante quente azul que está a uns

1.400 anos luz.• Máis información en:

http://www.stellarium.org/es/ (Programa para instalar no voso ordenador, con el poderedes atopar as constelacións, os planetas…, xa que podes ver o ceo que se ve dende as túas coordenadas no momento do tempo que ti queiras)

http://www.astroyciencia.com/

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: http://apod.nasa.gov/apod/ap030207.html• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

A constelación de Orión

Este nome deriva do latín, e significa “montón”, que é o que semellan.Nubes baixas, independentes, esponxosas, xeralmente coa base plana.

Ás veces semellan coliflores, e vense brancas brillantes cando lles dá a luz.

Cumulus congestus• Altitude: de 600 a 1000 metros• Especies de cúmulos:

• Humilis: máis anchas que altas.• Mediocris: anchas e altas por igual.• Congestus: máis altas que anchas.• Fractus: de contorno esfiañado.

• Risco de precipitacións que cheguen á terra: mínimo, de feito coñécense en xeral como “nubes de bo tempo”, tan só a especie "congestus", que teñen un desenvolvemento vertical máximo, poden causar breves chaparradas/ bategadas. Así que se ves un cúmulo pasar á fase de "congestus" antes do mediodía, existen posibilidades de que descargue pola tarde. De aí o dito :

“nube que pola mañá aumenta, pola tarde solta” • Canto pesa un cúmulo? As pinguiñas dun cúmulo típico pesan o mesmo

que oitenta elefantes.• Canto dura un cúmulo? A súa vida media é tan só duns 10 minutos.• Máis información en :

http://www.astromia.com/tierraluna/nubes.htm

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Isolino Pérez Tuya

O cúmulo

• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

Cirro deriva do latín, e significa “rizo de cabelo”, que é o que semellan.Son nubes altas, compostas por cristais de xeo que forman delicadas

vetas no seu descenso, de aspecto fibroso ou sedoso.

• Altitude: de 5.500 a 15.000 metros.• Especies de cirros: fibratus, uncinus, spissatus….• Risco de precipitacións de que cheguen á terra: ningún.• Por que vemos esas febras como colgando do cirro? Son os cristais

de xeo que ao descenderen son movidos polos ventos do alto da troposfera, estes ventos poden acadar os 250 km por hora, polo que non adoitan quedarse moito tempo no mesmo sitio, de feito son as nubes máis rápidas, pero como están moi altas, non é doado advertir o seu movemento.

• Mais información en :http://www.astromia.com/tierraluna/nubes.htm

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

O cirro

“La naturaleza no hace nada en vano” Aristóteles

• Nome científico: Fomes fomentarius• Etimoloxía: Fomes ven do latín e significa isca, faiusca, por ser usado

para acender o lume, xa que prende moi ben.

• Clasificación:• reino: Fungi,• división: Basidiomycota,• orde: Polyporales,• xénero: Fomes,

• Nutrición: saprófito, descompoñedor de madeira.

• Descrición: ten forma de pezuño de cabalo, é sésil, é dicir, non ten pé, e pode chegar aos 50 cm de ancho. De consistencia dura, o seu himenio está formado por tubos e pequenos poros, até 5 por mm, case non ve, guíase polas vibracións e substancias químicas no aire. Adoita estar inmóbil, boca abaixo colgado da súa maraña de tea case invisible nunha esquina do teito.

• Hábitat: é un fungo descompoñedor da madeira que produce a chamada podremia branca, polo que adoita saír en troncos debilitados ou mortos. Con frecuencia sobre planifolios, sendo moi común nos chopos. Perenne.

• Máis información en:http://www.fungipedia.es/clasificacion-orden/basidiomycota/poriales/388-fomes-fomentarius.html

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

O fungo isqueiro

• Que é un lique? é unha asociación simbionte dun fungo cunha alga.

• Nome científico: Xanthoria parietina.

• Etimoloxía: parietina significa “nas paredes”.

• Descrición: Talo amarelo alaranxado, ás veces ten como unhas copiñas de 2mm de diámetro, son os apotecios, estrutura reprodutora do lique.

• Nutrición:• o fungo: heterótrofa,• a alga: autótrofa.

• Hábitat: sobre todo tipo de rochas, monumentos, bancos, árbores... moi abundante.

• Distribución: toda a costa europea.

• Observacións: demostrouse que dúas especies de ácaros, habitantes comúns e consumidores desta especie, axudan á reprodución do lique, dispersando as súas esporas. Respecto á contaminación, este lique é unha especie bastante toxitolerante, polo que é moi común nas cidades.

• Usos: como bioindicadores de contaminación, SO2 (dióxido de xofre) sobre todo.

• Máis información en:http://www.asturnatura.com/especie/xanthoria-parietina.htmlhttp://en.wikipedia.org/wiki/Xanthoria_parietina

• Contidos: Belén L. Arenal

O lique amarelo Xanthoria parietina

• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• galego: fento das pedras, fenteira, fento dos valos,• castelán: polipodio

• Nome científico: Polypodium vulgare.• Etimoloxía: Polipodium vén de “moitos pés” ou de “polbo” pola semellanza

das raíces aos pés do animal e dos soros ás súas ventosas. Vulgare quere dicir “común”, xa que é a especie máis abundante deste xénero.

• Clasificación:• reino: Plantas,• división: Pteridophyta, • orde: Polypodiales,• familia: Polypodiaceae,• xénero: Polypodium,

• Descrición: o que vemos son as follas, que saen a finais do inverno do rizoma. No verán podemos ver os soros no envés das follas (estruturas redondeadas onde están os esporanxios, que conteñen as esporas para se reproduciren).

• Ciclo de vida: vivaz, é dicir, ten órganos subterráneos perennes, neste caso o rizoma rastreiro, que é un talo, que, no canto de estar ao aire, como na maioría das plantas, é subterráneo.

• Hábitat: en fendas de rochas, muros, troncos… moi abundante.• Distribución : frecuente na rexión eurosiberiana.• Usos: o rizoma utilízase como purgante ou antihelmíntico tomado en

infusión.• Máis información en:

http://www.asturnatura.com/especie/polypodium-vulgare.html

O fento das pedras Polypodium vulgare vulgarerietina

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• galego: cebada brava, orxo,• castelán: cebadilla ratonera,

paspallás.• Nome científico: Hordeum murinum• Clasificación:

• reino: Plantas,• clase: Liliopsida (monocotiledoneas),• orden: Poales,• familia: Gramineae,• xénero: Hordeum,

• Descrición: Porte herbáceo, con tallos ocos de até 50 cm de altura, ten as características flores das gramíneas, pouco aparentes, reunidas en grupiños (inflorescencias) formando espigas.

• Ciclo de vida: anual, é dicir, non perdura durante o inverno. Florece de abril a agosto.

• Hábitat: en lugares secos ou removidos, beiras de camiños… moi abundante preto do mar.

• Distribución : Europa e norte de África.• Observacións: en xeral as gramíneas son moi importantes

ecoloxicamente, xa que son especies pioneiras ou colonizadoras cando hai algunha catástrofe, como pode ser un incendio, axudando así a rexenerar o hábitat.

• Usos: a espiga pégase á roupa, polo que é empregada como xogo polos nenos e nenas.

• Máis información en:http://www.asturnatura.com/especie/hordeum-murinum.html

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

A cebada brava Hordeum murinum

• Nomes comúns:• galego: couselo, orella de frade, capelo,• castelán: ombligo de Venus.

• Nome científico: Umbilicus rupestris• Etimoloxía: Umbilicus fai referencia á forma

da folla, que parece un embigo. Rupestris vén do latín, e quere dicir “sobre rochas”.

• Clasificación:• reino: Plantas,• división: Magnoliopsida (dicotiledóneas), • orde: Saxifragales,• familia: Crassulaceae,• xénero: Umbilucus.

• Descrición: ten unas follas carnosas, de aí o nome da familia, moi peculiares, xa que son circulares, de borde festoneado e co pecíolo ensartado no medio. As flores agrúpanse en espigas (inflorescencias) verde pálido.

• Ciclo de vida: perenne. Florece de abril a xullo en paredes e rochas de toda Galicia.

• Hábitat: en fendas de rochas, muros, troncos… moi abundante.• Distribución : sur e oeste de Europa.• Usos: é diurética, pero tradicionalmente emprégase para curar feridas,

poñendo a folla machucada ou sen a pel, directamente sobre as feridas.• Máis información en:

http://www.asturnatura.com/especie/umbilicus-rupestris.html

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

O couselo Umbilicus rupestris

“La savia, en primavera, es una catarata inversa que se despeña hacia el cielo” Joaquín Araújo

• Nomes comúns:• galego: cardencha, cardo penteador,• castelán: cardo cardador.

• Nome científico: Dipsacus fullonum.• Etimoloxía: Dipsacum deriva da palabra grega dipsa, que

significa “sede”, e débese á capacidade das follas de acumular auga ao formar coma unhas concavidades.

• Clasificación:• reino: Plantas,• división: Magnoliopsida (dicotiledóneas ),• orde: Dipsacales,• familia: Dipsacaceae,• xénero: Dipsacus.

• Descrición: Talo espiñoso, ergueito, de até 2 metros, as follas están unidas pola base deixando coar un recipiente acopado onde pode acumularse moita auga, o cal é empregado por outros seres vivos con distintos motivos. As flores son rosas, e agrúpanse en cabezas espiñentas, cada espiña

correspóndese cunha flor.• Ciclo de vida: bianual, é dicir, remata o seu ciclo

en dous anos. Florece entre xullo e agosto.• Hábitat: beiras dos camiños, regatos…• Distribución : sur, oeste e centro de Europa.• Usos: empregada para cardar a la. • Máis información en:

http://www.asturnatura.com/especie/dipsacus-fullonum.html

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe cardencha seca: Xacobo de Toro

A cardencha Dipsacus fullonum

• Imaxe cardencha en flor: asturnatura.com• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• galego: margarida, velorita,• castelán: margarita, maya,

pascueta.• Nome científico: Bellis perennis.• Etimoloxía: Bellis en latín é “

belo/fermoso”. Perennis vén tamén do latín, quere dicir “duradeiro”.

• Clasificación:• reino: Plantas,• división: Magnoliopsida, • orde: Asterales,• familia: Asteraceae,• xénero: Bellis.

• Descrición: herbácea con pequenos rizomas rastreiros e follas con forma de culler. O que parece a flor, é realmente un conxunto de flores de dous tipos, as brancas son as chamadas lígulas, e as amarelas do centro -cada puntiño, é unha flor- chámanse en termos botánicos, flósculo. A esta inflorescencia dáselle o nome de capítulo, e é típica da familia Asteraceae, ou tamén chamadas compostas.

• Ciclo de vida: perenne.• Hábitat: prados.• Distribución : frecuente en toda Europa.• Usos: ten numerosas propiedades medicinais; antiespasmódica,

antitusiva, dixestiva... Outro uso é culinario, as follas novas son comestibles (en ensalada). Tamén se mestura co céspede, como decorativa, pola súa resistencia á sega.

• Máis información en:http://www.asturnatura.com/especie/bellis-perennis.html

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe margaridas: Xacobo de Toro• Imaxe margarida: Isolino Pérez Tuya

A margarida Bellis perennis

• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• galego: celidonia, ceruda,

herba da andoriña,• castelán: hierba verruguera.

• Nome científico: Chelidonium majus L.

• Etimoloxía: Majus vén de Maior • Clasificación:

• reino: Plantas,• división: Magnoliopsida,• orde: Papaverales,• familia: Papaveraceae,• xénero: Chelidonium.

• Descrición: herbácea con talos de até 90 centímetros de altura. Conteñen un característico látex amarelo no seu interior, que se deixa ver ao romper a planta.

• Ciclo de vida: perenne. Florece entre abril e novembro. Sementes pequenas, negras e cunha estrutura nutritiva (eleosoma) que atrae as formigas, axudando así á súa dispersión (zoocoria).

• Hábitat: beiras dos camiños, esterqueiros… gústalle o nitróxeno (nitrófila), polo que é frecuente en lugares habitados.

• Distribución : Europa, Asia, África e América setentrional.• Usos: O látex amarelo emprégase no tratamento externo das verrugas,

pero é unha planta tóxica, polo que o seu uso interno só se dará en condicións controladas. Ten moitas propiedades medicinais, algunhas debidas ao seu alcaloide, a chelidonina, con efectos sedantes, pero no se pode inxerir vía oral, é perigoso.

• Máis información en:http://www.asturnatura.com/especie/chelidonium-majus.html

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro

A celidonia Chelidonium majus

• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• galego: papoula, mapoula,• castelán: amapola, ababol.

• Nome científico: Papoula Papaver roheas. • Clasificación:

• reino: Plantas,• división: Magnoliopsida, • orde: Papaverales,• familia: Papaveraceae,• xénero: Papaver.

• Descrición: herbácea con talos de até 50 centímetros de altura. Flores de catro pétalos vermello intenso, que poden ter unha mancha negra na base. Estames tamén de cor negra. O froito é una cápsula verde cunha especie de tape, que contén numerosas sementes.

• Ciclo de vida: anual. Florece de xuño a agosto.• Hábitat: medra en campos de cultivo e esterqueiras, en especial secos.• Distribución: Descoñécese a orixe, pero está amplamente distribuída

por Eurasia e norte de África.• Usos: As follas son levemente velenosas para os herbívoros. As follas

verdes frescas (antes da floración) poden cociñarse como as espinacas, perdendo así esas propiedades velenosas, aínda que con efectos sedantes polos alcaloides que contén. As sementes son inofensivas e utilízanse como condimento. A seiva, pétalos e cápsulas conteñen roheadina, un alcaloide de efectos lixeiramente sedantes, a diferenza da variedade Papaver somniferum (adormideira ou opio) que contén morfina.

• Máis información en:http://www.asturnatura.com/especie/papaver-rhoeas.html

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

A papoula Papaver roheas

• Nomes comúns:• galego: Trevo ácedo,

vinagreta, pan de cuco,• castelán: agrios.

• Nome científico: Oxalis pescapreae.

• Clasificación:• reino: Plantas,• división: Magnoliopsida, • orde: Geraniales,• familia: Oxalidaceae,• xénero: Oxalis.

• Descrición: herbácea, ten un bulbo do que xorde un talo subterráneo con moitos bulbiños e unha mouta de follas a rentes do chan.

• Ciclo de vida: perenne. Florece entre xaneiro e xuño. • Hábitat: En terras removidas ou de cultivo.• Distribución: orixinaria de Sudáfrica. Alóctona en Europa• Usos: Chúpanse os talos, que teñen sabor acedo.

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

O trevo acedo Oxalis pescapreae

• Nomes comúns:• inglés: Dady long legs “papaíño

pernas longas”.• Nome científico: Pholcus phalangioides• Etimoloxía: Pholcus vén do grego e

significa virollo, phalangioides é polo seu parecido cos opilións.

• Clasificación:• filo: Artrópodos,• clase: Arácnidos,• orde: Araneae,• familia: Pholcidae,• xénero: Pholcus,

• Alimentación: insectívora.• Hábitat: construcións humanas

principalmente.• Distribución: Cosmopolita.• Lonxitude do corpo: 2 -3 cm. nas femias.• Lonxevidade: 18 meses en condicións naturais.• Dimorfismo sexual: Os machos son máis

pequenos. Os machos adultos teñen os pedipalpos moi engrosados para conter o seme neles. As femias teñen unha protuberancia, o epiginio, na parte anterior do abdome.

• Observacións: case non ve, guíase polas vibracións e substancias químicas no aire. Adoita estar inmóbil, boca abaixo colgado da súa maraña de tea case invisible nunha esquina do teito.

• Máis información en: http://gia.sea-entomologia.org/

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

A araña do soto Pholcus phalangioides

“La naturaleza es grande en las grandes cosas, pero es grandísima en las pequeñas” Saint-Pierre

• Nomes comúns:• castelán: Mariquita de dos puntos,• inglés: Two-spotted lady beetle.• Nome científico: : Adalia bipunctata L.• Clasificación:

• reino: Animalia,• filo: Arthropoda (= Pés articulados),• clase: Insecta,• orde: Coleoptera,• familia: Coccinellidae,• xénero: Adalia.

• Nutrición: principalmente de pulgóns, pero tamén doutros insectos e os seus ovos, así como de ácaros. Poden comer ate cen pulgóns ao día.

• Distribución: cosmopolita. Introduciuse en Australia para combater os pulgóns. • Dimorfismo sexual: non ten. Hai poboacións nas que case todas son femias, debido a

unha bacteria simbionte que vive dentro dos gametos femininos da xoaniña (os masculinos son demasiado pequenos para aloxalas).

• Lonxevidade: un ano ou ano e medio.• Observacións: na primavera sae dos seus refuxios outono-

invernais (fendas//gretas entre rochas, entre follas, baixo cortiza de árbores) e van ás plantas en busca de pulgóns. Se estes non teñen formigas que os coiden, cómenos en grande cantidade. Logo buscan femias mediante feromonas. Xa apareadas, as femias, poñen centos de ovos en pequenos grupos na base das plantas, cerca de colonias de pulgóns. Unha semana despois (o número de días depende da temperatura reinante) nacen pequenas larvas moi voraces, que en tres semanas pasan por catro estados, logo pupan, e tras oito días na crisálida transfórmanse en adultos.

• Máis información en: http://en.wikipedia.org/wiki/Adalia_bipunctatahttp://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Adalia_bipunctata.html

A xoaniña de dous puntos Adalia bipunctata

http://www.botanical-online.com/animales/mariquita.htm • Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• castelán: típula de los jardines,• galego: investiga e cóntasnolo, eu non o atopei...aínda

• Nome científico: Tipula oleracea.• Clasificación:

• reino: Animalia,• filo: Arthropoda (= Pés articulados),• clase: Insecta,• orde: Diptera,• familia: Tipulidae,• xénero: Tipula.

Hai moitas especies, esta é unha das máis comúns, a da foto de abaixo é outra: Tipula maxima, unha das máis grandes, mide o dobre.

• Nutrición: • larva: herbívoras (poden ser pragas de cultivos e do

céspede),• adulto: a penas se alimenta, un pouco de néctar como moito. NON PICAN!!! As súas

pezas bucais só lles permiten sorber néctar e auga.

• Distribución: común, os adultos vense de xuño a outubro.

• Lonxitude: até 2 cm. o corpo.• Dimorfismo sexual: a femia é máis grande.• Observacións: as longas patas sérvenlles para se

desprazaren polas altas herbas, onde se concentran por centos numerosos machos e unhas cantas femias. Cando se emparellan, vanse do grupo a un lugar máis “íntimo”. Logo as femias poñen e soterran até 1000 ovos cada unha. As larvas, tamén chamadas “vermes de coiro” aliméntanse de raíces, fan catro mudas e transfórmanse en ninfa, despois en adulto (imago). Os machos “solteiros” vagan torpemente acudindo á luz, entrando moitas veces nas casas, onde, por descoñecemento, os “exterminamos” sen piedade. Eu invítovos a collela con coidado coa man e botala fora, poida que estea sufrindo “mal de amores”;)

• Máis información en:http://www.proyectoverde.com/tipulahttp://es.wikipedia.org/wiki/Tipulidaehttp://www.rios-galegos.com/ins54.htm#CARACTER%C3%8DSTICAS.

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe típula: Xacobo de Toro• Imaxe da cópula de típula: Isolino Pérez Tuya

A típula Tipula oleracea

• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• outros nomes galegos:

peneireiro• éuscaro: belatz txiki,• castelán: cernícalo vulgar• inglés: kestrel

• Nome científico: Falco tinnunculus.

• Clasificación:• reino: Animalia,• filo: Chordata (Cordados),• clase: Aves,• orde: Apodiformes,• familia: Falconidae,• xénero: Falco.

• Nutrición: insectos, réptiles, aves, roedores.• Distribución en Galicia: sedentario. É frecuente en todo tipo de hábitats

abertos. No outono chegan algúns doutros países, e poden verse pequenos grupos. Vese incluso nalgunhas cidades, chegando a criar nelas, ás veces en balcóns.

• Lonxitude: 30-35 cm Envergadura: 60-80 cm Peso: 200-300 gLonxevidade máxima: 16 anos

• Son máis común:• Chíos agudos “kii, kii, kii”.

• Dimorfismo sexual: femias até un 20% máis grandes cós machos. Ademais as cores varían, os machos teñen a cabeza azulada, as femias parda, e a cola, por enriba, é gris azulada nos machos, e parda con barras nas femias.

• Xuvenís: parecidos ás femias.• Observacións: En moitos sitios

está diminuíndo a súa poboación debido á perda do hábitat e ao envelenamento con pesticidas.

• Máis información en: http://www.enciclopediadelasaves.es/originales/datasheetsolo.asp?IdFicha=163

O lagarteiro Falco tinnunculus

http://www.vertebradosibericos.org/aves/pdf/faltin.pdf • Contidos: Belén L. Arenal e César Á. Laó• Imaxe: Xacobo de Toro• Debuxo: birdart.lanius.ro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• outros nomes galegos:

falcón, • éuscaro: belatz,• castelán: halcón peregrino,• inglés: peregrine,

• Nome científico: Falco peregrinus.

• Clasificación:• reino: Animalia,• filo: Chordata (Cordados),• clase: Aves,• orde: Apodiformes,• familia: Falconidae,• xénero: Falco.

• Nutrición: aves (sobre todo pombas).• Distribución en Galicia: sedentario. Ocupa todo tipo de espazos abertos. Aniña

nas cidades, cada vez con máis frecuencia. No outono e no inverno chegan algúns do norte de Europa.

• Lonxitude: 38-47 cm Envergadura: 850-1250 cm Peso: 500-1200 gLonxevidade máxima: 16 anos

• Son máis común:• Chíos agudos “piiiii-piiiii”.

• Dimorfismo sexual: a penas teñen, salvo no tamaño, as femias son un terzo maiores cós machos.

• Xuvenís: pardos e con listas ventrais verticais.• Observacións: as súas poboacións están en aumento grazas á prohibición do uso

do DDT (insecticida moi empregado o século pasado que afectou a moitas aves ao inxerilo a través das súas presas ). Fai picados a máis de 200 Km/h. O corvo é un dos seus principais inimigos.

• Máis información en: http://www.enciclopediadelasaves.es/originales/datasheetsolo.asp?

IdFicha=170

O falcón peregrino Falco peregrinus

http://www.vertebradosibericos.org/aves/pdf/falper.pdf • Contidos: César Á. Laó e Belén L. Arenal• Imaxe: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• éuscaro: bele,• castelán: corneja

negra,• inglés: carrion crow,

• Nome científico: Corvus corone.

• Clasificación:• reino: Animalia• filo: Chordata

(Cordados), • clase: Aves,• orde: Passeriformes,• familia: Corvidae,• xénero: Corvus,

• Nutrición: omnívoro.• Distribución en Galicia:

sedentario. No outono e no inverno as aves dunha mesma zona xúntanse en grandes bandos, sobre todo para durmir, chegando a contarse máis de 500 aves xuntas. É moi social (entre as da súa mesma especie).

• Lonxitude: 47 cm Envergadura: 100 cm Peso: 500 gLonxevidade máxima: 15 años.

• Son máis común:• reclama “kraah”. Ás veces emite sons curiosos:

metálicos, melodiosos, que repite mentres sobe e baixa a cabeza e abre a cola (son sons sociais).

• Non ten un canto definido. É territorial só durante a época de cría, expulsando a aves maiores ca ela.

• Dimorfismo sexual: non teñen diferenzas apreciables a simple vista.

• Xuvenís: todo pardo durante os primeiros meses. As familias andan unidas dende o verán até o seguinte inverno.

• Observacións: é rifante, molestando a toda ave rapaz que pase preto dela.• Máis información en:

http://www.vertebradosibericos.org/aves/pdf/corcor.pdf • Contidos: Belén L. Arenal e César Á. Laó• Imaxe no tronco: Xacobo de Toro• Imaxe na herba: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

O corvo pequeno Corvus corone

• Nomes comúns:• castelán: urraca,• inglés: common magpie.

• Nome científico: Pica pica L.

• Clasificación: • clase: Aves,• orde: Passeriformes,• familia: Corvidae,• xénero: Pica,

• Nutrición: omnívora.• Distribución en Galicia: sedentaria. • Lonxitude: 45 cm.• Envergadura: 50 cm. • Peso: 200 g.• Lonxevidade máxima: 15 anos.

• Son máis común: chac-chac-chac....• Dimorfismo

sexual: a penas existe.

• Observacións: cores metálicos na cola ao darlle o sol.

• Máis información en:

http://www.seo.org/aves_espana.cfmhttp://www.vertebradosibericos.org/

• Contidos: César Á. Laó e Belén L. Arenal

A pega rabilonga Pica pica

• Imaxe no tronco: Xacobo de Toro• Imaxe da pega: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez • Foto da pega no tronco: Xacobo de Toro

“Los vencejos: un ejército de hoces negras que siegan una cosecha de mosquitos invisibles” Joaquín Araújo

• Nomes comúns:• outros nomes galegos: vencello,• éuscaro: sorbeltz,• castelán: vencejo común,• inglés: swift.

• Nome científico: Apus apus.• Clasificación:

• clase: Aves,• orde: Apodiformes,• familia: Apodidae,• xénero: Apus.

• Nutrición: insectívoro.• Distribución en Galicia: estival. Chega a

finais de abril e marcha a principios de agosto, para invernar no centro e no sur de África. Durante as súas viaxes xúntanse en bandos de centos e até miles de aves. É común en todas as vilas e cidades. Ao atardecer, a maioría dos cirrios soben ate unha altitude duns 500 metros, onde quedan a durmir, en voo, dando voltas sobre a cidade.

• Lonxitude: 17 cm. Envergadura: 40 cm. Peso: 40 g. Lonxevidade máxima: 21 años.

• Son máis común:• Chíos agudos “sriiir”. Non ten un canto definido. Como canto

territorial emite chíos a coro con outras aves, mentres dá voltas arredor do niño.

• Dimorfismo sexual: non teñen diferenzas apreciables a simple vista• Xuvenís: semellante ao adulto, con bordes claros nalgunhas plumas. Os

adultos abandonan o niño a finais de xullo ou primeiros de agosto, e os polos marchan varios días despois.

• Observacións: pasa toda a súa vida en voo (comen, beben, dormen e copulan no aire), póusanse só para criar no buraco onde crían.

• Máis información nos seguintes enlaces, no 1ºunha WEBCAM de cirrio!!!http://www.enciclopediadelasaves.es/originales/datasheetsolo.asp?IdFicha=347

http://www.commonswift.org/vencejo_comun.html

O cirrio Apus apus

• Contidos: César Á. Laó e Belén L. Arenal• Imaxe do cirrio voando: birdingarbizu.blogspot.es• Imaxe Foto do cirrio pousado: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

“Imagina un pájaro, …. Ahora fuera de una jaula” Matt

• Nomes comúns:• castelán: gorrión común,• inglés: house sparrow,

• Nome científico: Passer domesticus.• Clasificación:

• clase: Aves,• orde: Passeriformes,• familia: Passeridae,• xénero: Passer,

• Nutrición: omnívora.• Distribución en Galicia:

sedentario.• Lonxitude: 15 cm.• Envergadura: 50 cm. • Lonxevidade máxima: 12

anos.• Son máis común: Chilp chev

chelp…• Dimorfismo sexual: as

femias son pardas, os machos teñen un babeiro mouro e a cabeza marrón e gris.

• Observacións: viven onde hai xente, se unha vila está abandonada polo home, eles tamén marchan, xa que somos para eles fonte de recursos, e ademais entre nós teñen menos depredadores. Andan a saltiños. Son monógamos, e poden ter até tres postas por ano, ate 12 pitos poderían ter nun ano!, é una alta taxa de reprodución, pero axuda a compensar a tamén elevada taxa de mortalidade.

• Máis información en:

O pardal Passer domesticus

http://www.seo.org/aves_espana.cfm

• Contidos: César Á. Laó e Belén L. Arenal• Imaxe na herba: Iván Sangiao 1º ESO IES Otero Pedrayo• Imaxe na rocha: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

“Los cantos de las aves son pescadores de tímpanos” Joaquín Araújo

• Nomes comúns:• outros nomes galegos: peizoque, paporroibo, pisco... sigue ti, • éuscaro: txantxangorri,• castelán: petirrojo,• inglés: robin.

• Nome científico: Erithacus rubecula.• Clasificación:

• reino: Animalia,• filo: Chordata (Cordados),• clase: Aves,• orde: Passeriformes,• familia: Turdidae,• xénero: Erithacus,

• Nutrición: omnívoro.• Distribución en Galicia: sedentario, pero no outono e no inverno a nosa poboación vese

moi aumentada pola chegada dos que crían no norte de Europa, que migran cara ao sur, buscando mellor tempo, algúns fican aquí o inverno, dise que son entón invernantes, e outros están só de paso, e seguen a súa migración máis ao sur.

• Lonxitude: 13 cm. Envergadura: 22 cm. Peso: 16 g. Lonxevidade máxima: 5 años.• Son máis común:

• reclama corto, “tick”, que cando está nervioso prolóngase: “tick-ick-ick....”. Na migración (outono-febreiro) podemos escoitar o seu reclamo insistentemente nos parques, patios dos institutos...

• alarma: emite un tsiiih... penetrante,• canto melodioso como é típico nesta familia (merlos,

reiseñores...), máis entusiasta na primavera. Pero a diferencia da maioría das aves, estes cantan ambos sexos, e todo o ano. Débese a que é moi territorial.

• Dimorfismo sexual: non teñen diferenzas apreciables a simple vista.• Xuvenís: todo pardo a pintiñas, sen o babeiro rubio.• Observacións: unha postura moi típica é ter as ás como caídas, co corpo moi erguido e

con actitude desafiante. Eu penso que de aí lle vén o nome inglés. Tamén é curioso o confiado que pode chegar a ser coa nosa especie se o tratamos ben.

• Preme aquí (Ctrl+ click) para ver un video dun paporrubio.• Máis información en:

http://www.seo.org/aves_espana.cfm neste enlace tedes o canto: http://www.asturnatura.com/especie/erithacus-rubecula.html http://www.cinerea.org/erithacus_rubecula.htm

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe na póla horizontal: Iván Sangiao 1º ESO IES Otero Pedrayo

O paporrubio Erithacus rubecula

• Imaxe na neve: Isolino Pérez Tuya• Imaxe no tronco e vídeos: Xacobo de Toro• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

• Nomes comúns:• castelán: lavandera

blanca,• inglés: white wagtail.

• Nome científico: Motacilla alba L.

• Clasificación:• clase: Aves,• orde: Passeriformes,• familia: Motallicidae,• xénero: Motacilla.

• Alimentación: insectívora.• Distribución en Galicia:

sedentaria, pero no outono e no inverno aumenta a poboación coas invernantes que veñen do norte.

• Lonxitude: 18 cm.• Envergadura: 28

cm.• Lonxevidade

máxima: 10 anos.• Son máis común: un

reclamo que soe facer en voo: “tsi-sitt”

• Dimorfismo sexual: sexos parecidos, pero a femia ten a caluga gris.• Xuvenís: Máis uniformes, sen negro na cabeza, e banda pectoral gris.• Observacións: non deixa de mover a cola para arriba e para

abaixo, move a cabeza cara a diante e cara atrás ao ritmo do camiñar, que por certo é a pasiños, non a saltos como os pardais. Con frecuencia pegan carreiras para atrapar insectos

• Máis información en: http://www.seo.org/aves_espana.cfm http://www.vertebradosibericos.org/

A lavandeira branca Motacilla alba

• Contidos: Belén L. Arenal• Imaxe de costas: Iván Sangiao 1º ESO IES Otero Pedrayo• Imaxe na rocha: Isolino Pérez Tuya• Revisora lingüística: María Luisa Corredoira Gómez

Ocórrenseme tres grandes motivos para realizar esta actividade:• Axudar as aves, xa que moitas veces escasean os lugares onde aniñar.

• Colaborar, de xeito natural, a combater pragas de insectos, as aves insectívoras xa fan o traballo.

• E sobre todo.... marabillarnos e aprender coa súa presenza

Intentaremos atraer estas dúas especies, xa que está comprobado que ocupan facilmente caixas niño. Non todas as aves teñen os mesmos “gustos”. Aínda así se chega outro “espécime diferente”, un pardal por exemplo, benvido sexa!

Ferreiriño azul (foto: Isolino Pérez) Ferreiriño real (foto:Xacobo de Toro)

Hai DOUS MODELOS básicos de caixa niño, a tipo caixa do correo e a de balcón. Sen dúbida é mellor a segunda, pero precísase maña, así que vós decidides, os mañosos e as mañosas… xa sabedes.

COMO ACHEGAR A FAUNA AO NOSO ENTORNOCaixas niño

Fotos: Xacobo de Toro

A continuación, as vantaxes e inconvenientes de ambas caixas....sen comentarios...

INSTRUCIÓNS PARA FACER UNHA “ENVIDIABLE” CAIXA NIÑO• Elixide un dos modelos expostos arriba e empregade as medidas que alí

indican, que son xa para pequenas aves como as que pretendemos “conquistar”. Para o buraco seguide as indicacións da táboa que ven máis abaixo, xa que en función do diámetro virán especies diferentes.

Se queredes que a caixa estea ocupada e que os seus inquilinos non sufran “traxedia” ningunha, seguide ao pé da letra estes consellos:

• Non usar contrachapados ou aglomerados, están feitos para interior, e á intemperie incharían coa chuvia. Usar sempre madeira resistente á humidade, como piñeiro ou carballo, chopo ...

• Non lixar nunca; as pequenas imperfeccións serviranlles de apoio.

• O grosor nunca inferior a un centímetro, é importante para a “climatización”. Recomendable de 2 cm.

• O buraco mellor redondo, unha broca é a mellor solución para facelo. O diámetro ten que ser o xusto, e dependerá do tamaño do paxaro, tedes as medidas e outros datos na táboa que segue.

Diámetro do buraco

Ubicación Material do niño

Nº de ovos

Incubación

Ferreiriño azul Parus caeruleus 27-28 mm xardíns

Musgo, plumas, ramiñas..

9-13 13-15 días

Ferreiriño real Parus major 32-34 mm

Case calqueira sitio

Musgo, plumas, ramiñas..

7-11 13-14 días

• Opcional: aplicarlle un antimofo, só polo exterior. Ou aplicarlle un verniz de poro aberto (que xa leva antimofo) ou aceite de liñaza. Ollo, se optamos polo verniz, que sexa ecolóxico!!!

• De pintardes a caixa, empregade produtos nunca tóxicos, e cores que se camuflen coa contorna. Outra alternativa é camuflalas con terra ou musgo.

• Situar a caixa a salvo de depredadores, é dicir, a certa altura, entre 3 e 9 metros, e nunca sobre unha póla. Unha boa solución é colgala.

• Nunca poñer pousadeiro na caixa, é un punto de apoio para moitos predadores que as aves non o precisan para nada.

• A orientación non ten excesiva importancia, pero se é posible cara ao sur.

• Non molestar os inquilinos, se non queremos que a nai abandone os seus pequenos.

• Deben colocarse moito antes da época de nidificación, para que as aves poidan habituarse á súa presenza. Así que non desesperes, se non é este ano, será o que vén...

• E non poñades moitas xuntas, xa que necesitan o seu territorio, e sobre todo na época de cría, que a comida non da para todos!

• “Protexer as aves, e non as plantas, equivale a non facer nada” (Montaigne). En fin, que se ides instalar a caixa nunha árbore, non usedes nunca cravos!, si que podedes usar arame (de 5 mm de diámetro), pero haberá que cambialos cada ano para non estrangular a nosa amiga, e poñede ademais un tronco entre o arame e a cortiza que actuará como almofada.

• E xa de “sobremesa”, para tentalos definitivamente, podemos procurarlles un valioso agasallo, e de paso usamos unha das tres erres, lembras?... REUTILIZAR, si, restos de la, pequenos anacos de tea, musgo seco, pelo da túa mascota (si, si, non riades, pero o que lle caia, eh!; nada de martirizar o pobre amigo)...

E agora...a esperar e vixiar...pero ollo! Sen molestar.Se temos a sorte de que os nosos veciños quedaran cativados polos nosos

dotes arquitectónicos, podemos pasar ao máis interesante, observalas, SEN MOLESTAR, e descubrir a súa intensa e interesante vida. Ademais de sentirnos estupendamente por ter axudado un pouquiño á súa conservación. Debuxaremos no caderno de campo un plano das caixas niño numeradas para facer o seguimento, anotaremos entón as nosas observacións, como:

• Transporte de material para o niño.

• Quen fai cada cousa, o pai, a nai, ambos?

• Cantos poliños saen e canto tardaron en saír?

• Cando empezan a voar? Cantos quedan? O seu comportamento.

• Escoitar o reclamo da prole. Tipo de alimentos que lles levan os pais.

Grazas a persoas coma ti, sábese moito máis da bioloxía destes animais.NON ESQEZAS que as caixas teñen un mantemento, hai que limpalas por

dentro unha vez ao ano, por suposto, cando non as estean empregando, en decembro por exemplo. É importante que estean limpas se queremos que volvan a ser habitadas e os poliños se críen nunha caixa libre de infeccións.Enlaces de Vídeos e imaxes;

• Preme aquí para ver unhas imaxes de ferreiriño real alimentándose

• Preme aquí para ver un vídeo dun ferreiriño real alimentándose

MOITA SORTE AMIG@

REALIZADO con fins educativos por:Belén L. Arenal

Xacobo de Toro

IMAXES:Xacobo de Toro

Isolino Pérez

VÍDEOS:Xacobo de Toro

DEBUXOS:Pierre Deom

REVISORA LINGÜÍSTICA:María Luisa Corredoira Gómez

BIBLIOGRAFÍA:• Deom, Pierre. Revista nº 9 El Cárabo.

• CPN. Cajas nido. La gaceta de las madrigueras.

• Grup Ecoloxista Xoriguer. Manual para construir cajas nido y otros artilugios similares.

• Rhuí y Vidal, Albert. La naturaleza en tu jardín. Ed. Brau

� orión� cúmulo� cirro� fungo isqueiro� lique amarelo� fento das pedras� cebada brava� couselo

Marca os “veciños naturais” avistados por ti, e anota a maiores outros que teñas

visto na cidade

� cardencha� margarida� celidonia� papoula� trevo ácedo� araña do soto� xoaniña de dous puntos� típula� lagarteiro� falcón peregrino� corvo pequeño� pega rabilonga� cirrio� pardal� paporrubio� lavandeira branca