Transcript
  • 24/04/2015 ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaEnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijoMinas

    http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010209351999000500005&lng=pt&nrm=iso 1/7

    ServiosPersonalizados

    Artigo

    ArtigoemXML

    Refernciasdoartigo

    Comocitaresteartigo

    CurriculumScienTI

    Traduoautomtica

    Enviaresteartigoporemail

    Indicadores

    CitadoporSciELO

    Acessos

    Linksrelacionados

    Compartilhar

    MaisMais

    Permalink

    ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaversoimpressaISSN01020935

    Arq.Bras.Med.Vet.Zootec.v.51n.5BeloHorizonteout.1999

    http://dx.doi.org/10.1590/S010209351999000500005

    EnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijo

    Minas(EnumerationoffecalcoliformsandpresenseofSalmonella

    sp.inMinascheese)

    M.L.Pereira1,M.C.A.Gastelois1,E.M.A.F.Bastos1,W.T.Caiaffa1,E.S.C.Faleiro2

    1FundaoEzequielDiasFUNEDCaixaPostal26

    30610970BeloHorizonte,MG2CoordenadoriadeVigilnciaSanitria,DRSMG

    Recebidoparapublicao,apsmodificao,em19demarode1999.ApoiofinanceiroFAPEMIG,conformeProjetoCBS376/90Colaborador:E.HoferEmail:[email protected]

    RESUMO

    ForamsubmetidascontagemdecoliformesfecaisepesquisadeSalmonellasp.168amostrasdevariedadesdequeijoMinas(20frescal,48canastrae100padronizado)coletadasemBeloHorizontenoperodode1995a1996.ForamadquiridosqueijoscomesemregistronoServiodeInspeoFederal(SIF)paraavaliaradiferenadequalidademicrobiolgica.OsresultadosevidenciaramausnciadeSalmonellasp.emtodasasamostrasdequeijo.Entretanto,verificouseque90%dasamostrasdequeijoMinasfrescal,81,2%deMinascanastrae52%deMinaspadronizadoapresentavamelevadacontagemdecoliformesfecais,sendoessassuperioresaosvalorespermitidosparainspeo.NohouvediferenaestatsticasignificativaentreosqueijoscomesemSIFcomrelaoaosresultadosdasanlisesmicrobiolgicasdequeijoMinasfrescalpadronizado.

    PalavrasChave:QueijoMinas,coliformesfecais,Salmonellasp.

    ABSTRACT

  • 24/04/2015 ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaEnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijoMinas

    http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010209351999000500005&lng=pt&nrm=iso 2/7

    ThereweresubmittedtothefecalcoliformsenumerationandSamonellasp.search168samplesof"Minas"cheesevarieties(20white,48"canastra"and100standardized),collectedinBeloHorizonte,Brazil,from1995to1996.TherewerepurchasedcheeseswithandwithoutFederalInspectionService(FIS)register,inordertoevaluatemicrobiologicalqualitydifference.However,itwasverifiedthat90.0%ofthe"Minas"whitecheese,81.2%ofthe"canastraMinas"and52.0%ofthestandardized"Minas"presentedhighfecalcoliformscounts,whichweresuperiortotheinspectionallowedvalues.TherewasnosignificantstatisticaldifferenceamongFISregisteredandnotregisteredcheesesconcerning"Minas"whiteandstandardizedcheesesmicrobiologicalanalysis.

    Keywords:Minascheese,fecalcoliforms,Salmonellasp.

    INTRODUOOqueijoMinasfrescal,canastraepadronizadocomercializadoemBeloHorizonte,MG,deformatradicional,eestpresentenoshbitosalimentaresnoEstado,quechegaaproduzircercade30.000toneladas,oqueocolocaemterceirolugarsoboenfoquedaproduonacional(Furtado,1990).

    OMinistriodaAgricultura,doAbastecimentoedaReformaAgrria,ematendimentoaoMercosul,estabeleceuoRegulamentoTcnicodeIdentidadeeQualidadedosProdutosLcteos(Brasil,1996),noqualsedefinecomoqueijofrescalaquelequeestprontoparaoconsumo,logoapssuafabricao,eporqueijomaturadoaquelequesofreutrocasbioqumicasefsicasnecessriasecaractersticasdavariedadeconsiderada.Comoprodutomaturadoenquadrase,almdopadronizado,oqueijocanastra,genericamenteassimdesignadoporsetratardeprodutodecarterregional,originriodaregiodaSerradaCanastra,emMinasGerais.

    SeguindoaorientaocontidanesseRegulamento,osqueijosMinaspodemserclassificadosemqueijosdebaixaumidadeoudemassasemidura,comumidadeentre36,0e45,9%,queijosdealtaumidadeoudemassabrandaou"macios",com46,0a54,9%deumidadeequeijosdemuitoaltaumidadeoudemassabrandaou"mole",comumidadenoinferiora55,0%,representados,respectivamente,pelosqueijoscanastra,padronizadoefrescal.

    Apesardasexignciasparaqueoleitedestinadoaofabricodequeijossejahigienizadopormeiosmecnicosadequadosesubmetidopasteurizaooutratamentotrmicoequivalente(Brasil,1974),intensaacomercializaodosqueijosMinasforadessasespecificaes.Almdisso,acontaminaodoleitepspasteurizao,autilizaodefermentosinativosetemperaturasinadequadas,eincorretascondiesdemanufaturaearmazenagemcontribuem,tambm,deformaefetiva,paraamqualidadedoprodutofinal(Santosetal.,1981Mandiletal.,1982).

    ProdutoslcteossocontempladospeloMinistriodaSadeeincluemqueijosdecoalho,frescalericota,queijocuradoequeijoralado,equeijofundidoe/oupasteurizado.ParaelessodeterminadosndicesmximospermitidosdecontaminaoporcoliformesfecaiseausnciadeSalmonella,em25gdaamostra(Brasil,1987).

    Oscoliformesfecais,populaopredominantementeconstitudaporE.coli,caracterizamumgrupodemicrorganismoscujapresenaemalimentosindicativadecontaminaodeorigemfecal.Apresenadessesmicrorganismos,emndicescondenatrios,jfoi,demaneiraenftica,relatadaemqueijoMinas(Colenetal.,1984Pereiraetal.,1987Laicini,1993Souzaetal.,1993Diasetal.,1995Rodriguesetal.,1995Carvalhoetal.,1996).Essacontaminao,almdeidentificarasmscondieshiginicasdoproduto,indica,tambm,apossibilidadedetransfernciadepatgenospertencentesaosgruposEPEC,ETEC,EIEC,EAECeEHEC(Francoetal.,1985,1987Ernandez&Hofer,1987Levineetal.,1987Nascimentoetal.,1988Sabionietal.,1988Jakabi&Franco,1991).Deformasimilar,contaminaoporSalmonellasp.eporS.aureuspodemserdetectadosnessesqueijos(Silva&Castro,1995).

  • 24/04/2015 ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaEnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijoMinas

    http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010209351999000500005&lng=pt&nrm=iso 3/7

    EstetrabalhotevecomopropostadeterminarapresenadeSalmonellaemediracontaminaoporcoliformesfecaisnosqueijosMinasfrescal,canastraepadronizadoeestudaraqualidadedeamostrascomesemSIF(ServiodeInspeoFederal).

    MATERIALEMTODOSForamadquiridasnocomrciodeBeloHorizonte,MG,porfiscaldaCoordenadoriadeVigilnciaSanitria,DiretoriaRegionaldeSadedeBeloHorizonte,noperododemarode95amarode96,168amostrasdequeijoMinas,conformeseexplananaTab.1.Asamostras,semanalmenteadquiridasemnmerodeseteunidades,foramembaladasemsacoplsticodeprimeirousoeremetidasaoLaboratrio,emcondiesisotrmicas,paraprontaanlisemicrobiolgica.

    AdeterminaodecoliformesfecaisfoiconduzidapormeiodeensaioemtemperaturaelevadautilizandomeioEC,segundoVanderzant&Splittstoesser(1992).Deacordocomesseprocedimento,apartirdadiluio1/10,obtidapelahomogeneizaode25gdeamostraem225mldeguapeptonadatamponada,(APTBiobrs),foirealizadainoculaoemtrssriesdetrstuboscomcaldolaurilsulfatotriptose(LSTBiobrs)comauxliode90mldeAPT,atadiluio1/1000.Apsincubaoa35C,durante48h,tubosdeLSTpresuntivamentepositivos,apresentandogasesemtubosinvertidosdeDurham,foramsemeadosparacaldoEC(Biobrs)eincubadosembanhomariaa44,5C,durante48h.AexpressodecoliformesfecaissedeudeacordocomoNMP/gdaamostradequeijoanalisada,conformeleituradetubosdecaldoECqueapresentaramproduodegases(FDA,1992).

    ParaapesquisadeSalmonellaforampesadosehomogeneizados25gdaamostraem225mldeAPT,comincubaoa35C,durante24h(VanLeusenetal.,1982).Apartirdesseprenriquecimentofoitransferido1mlparacaldodeRappaportVassiliadis,RV,segundoVanSchothorstetal.(1983).Ocrescimentoobtidofoisemeado,poresgotamentocomaladenquelcromo,emgarSalmonellaShigella(Biobrs)egarentricoHektoen(Biobrs),comincubaoa35C,durante24h(ICMSF,1992FDA,1992Vanderzant&Splittstoesser,1992).ParacolniassuspeitasdeSalmonellaadotaramseainoculaoparalelaemgartrpliceacarferro(Difco)egarlisinaferro(Difco)(Ewing,1986FDA,1992).CulturasqueresultarampositivasforamsubmetidassprovasdeaglutinaocomsoropolivalenteOeflagelarH,noInstitutoOswaldoCruz,Fiocruz,RJ.

    Resultadosforamestudados,apartirdaanlisemicrobiolgicade168amostrasdequeijosMinasfrescal,canastraepadronizado,quantoenumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.,confrontandoseascaractersticasderegulamentaodoproduto,isto,amostrascomesemSIF.Paraavaliaodosresultados,empregouseoestudodedispersodefreqncia.

    RESULTADOSEDISCUSSOOgraudecontaminaodoqueijoMinasobtidopelacontagemdecoliformesfecaisapresentadanaTab.2.Oconjuntodeamostrasapresentoucontaminaodaordemde64,9%.

  • 24/04/2015 ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaEnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijoMinas

    http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010209351999000500005&lng=pt&nrm=iso 4/7

    NoBrasil,diversostrabalhostmestimadoacontaminaodequeijoconsumidoemdiferentesregies,elesexpressam,emmdia,valoresmaiselevadosdecoliformesfecais,daordemde90,0%(Pereiraetal.,1987Sabionietal.,1988Colenetal.,1994Rodriguesetal.,1995Carvalhoetal.,1996Limaetal.,1996).Considerandose,todavia,osvaloresindividualizadosde81,2%ede90,0%,respectivamente,paraqueijoMinasfrescalecanastra,possvelconstatarsimilaridadeaosresultadosrelatadosnaspesquisasacimarelacionadas.Observasetambmqueomenorndice,equivalentea52,0%decontaminao,foiapresentadopeloqueijoMinaspadronizado.

    OscritriosadotadospeloMinistriodaSade(Brasil,1987)estabelecemnveltolerveldecoliformesfecaisnosuperiora100,50e1NMP/g,conformeacategoriadequeijooudecoalho,isto,paraqueijofrescalericota,incisokparaqueijocuradoeralado,incisoslemeparaqueijofundidooupasteurizado,incison.Escapam,portanto,legislao,porpossuremcartermaisgeneralizado,osqueijos,canastraepadronizado.Assim,nestetrabalho,emfuno,demaiorproximidadenoteordeumidade(mdiade41,0%e50,0%paraostiposcanastraepadronizado)eemdecorrnciadocarterlegal,numericamentemaispermissivoparacoliformesfecais,foramadotadososcritriosdoincisol,pertinenteaoqueijocurado,queseatmaolimitemximoemNMPde50decoliformesfecais/g.

    PelaTab.3,verificasequenohouvevariaoestatsticadequalidadeparaoqueijoMinaspadronizado,portandoounooregistrodoServiodeInspeoFederal(SIF).Entretanto,emtermosdegraudecontaminaoporcoliformesfecais,70,0%deamostrasdoqueijopadronizadocomSIFapresentaramsedentrodospadresrecomendados.deconhecimentoquenaregulamentaopertinenteaoServiodeInspeoFederal,almdasexignciasdecondiesadequadaslinhadeproduo,ofabricodequeijosfrescosedemassamolesdeveocorrerapartirdeleitepasteurizado(Brasil,1974).Assim,poderseiamexplicarosresultadosmaiselevadosdecontaminaoporcoliformesfecaisnosqueijosMinaspadronizadosemSIFecanastra,sobretudoparaesteltimo,pelofatodeadvirem,certamente,defabricoartesanal,semqualquerrespaldodeinstruotecnolgica(Pintoetal.,1996).

    Fatonoesperadorelacionasenoconstataodediferenadevariaodequalidade,emtermosdecontaminaoporcoliformesfecais,apresentadaspeloqueijoMinasfrescalcomesemSIF(Tab.3),isto,paraasamostrascomSIFesemSIFocorreram90%e100%derejeio,respectivamente.AindadeacordocomaTab.3,acontaminaodoqueijoMinasfrescalcomesemSIFmostrousermaiselevadaqueaquelaapresentadapeloqueijocanastra(81,2%),quecomercializadodesprovidodequalquerembalagem("pelado"),esabidamenteproduzidoemcondiesempricasnaregiodaSerradaCanastra,emMinas

  • 24/04/2015 ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaEnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijoMinas

    http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010209351999000500005&lng=pt&nrm=iso 5/7

    Gerais.

    AconstataodessarealidademostraqueparaamaioriadosqueijosMinas,aquelefabricadoapartirdeleitecru,muitasvezesempequenasfabriquetas,emstiosefazendasdemenorporte,teoricamente,seapresentaemcondiesinadequadasaoconsumo.AmqualidademicrobiolgicaevidenciadaporprodutoscomregulamentaodoServiodeInspeoFederal,comndicedecondenaode90,0%paraoqueijoMinasfrescalede30,0%paraopadronizado,permitequestionarocontrolefeitopelosrgosdefiscalizao,sobretudonoacompanhamentodeetapasoperacionais.

    QuantopresenadeSalmonellasp.,apesardacomprovadaeficciadametodologiaadotada(VanSchothrostetal.1983FDA,1992Vanderzant&Splittstoesser,1992),nofoipossvelidentificlanasamostrascolhidas(dadonoconstanteemtabela).AnopresenadeSalmonellasp.podeseradmitida,possivelmente,emfunodesuadiscretaincidncianoleiteumavezquenecessrioqueorebanhoestejadoenteouqueohomemquemanipulaoleitenafbricasejaportador,ouaindaqueseutilizeguanopotvelnoprocessamento(DAoust,1989)parasuadeteco.Existe,tambm,aaodeletriademetablitosdafloraacompanhante,nocasooscoliformesfecais,significativamenteelevadanestetrabalho.

    CONCLUSESQueijoMinasfrescal,canastraepadronizadoapresentamgraudecontaminaoporcoliformesfecaisdaordemde64,9%.MaiornmerodeamostrasforadospadreslegaisvigentescoubeaosqueijosMinasfrescalecanastra.NoseconstatoudiferenadequalidadeparaoprodutocomercializadocomousemregistrodoServiodeInspeoFederal(SIF),muitoembora,emtermosdecontaminaoporcoliformesfecais,70,0%doqueijoMinas,padronizadocomSIF,mostraramseemcondiesdeaprovao.Nofoiconstatada,apresenadeSalmonellasp.nasamostrasestudadas.

    REFERNCIASBIBLIOGRFICASBRASIL.MinistriodaAgricultura,doAbastecimentoedaReformaAgrria.Portarian146,de07demarode1996.DirioOficialdaUnio,SeoI,Braslia,DF,p.39773886,1996.[Links]

    BRASIL.MinistriodaAgricultura.DepartamentodeNacionaldeInspeodeProdutosdeOrigemAnimal.RegulamentodaInspeoIndustrialeSanitriadeProdutosdeOrigemAnimal(RISPOA).Braslia,1974.p.138209.[Links]

    BRASIL.MinistriodaSade.SecretariaNacionaldeVigilnciaSanitria.Portarian01,de28dejaneirode1987.DirioOficialdaUnio,Seo1.Braslia,DF,p.21972200.1987.[Links]

    CARVALHO,E.P.,MOCHEL,A.C.,LEAL,D.D.M.etal.Qualidadedoqueijo"Minasfrescal"comercializadoemfeiraslivres.In:CONGRESSONACIONALDELATICNIOS,14,JuizdeFora,1996.Anais...,JuizdeFora,p.111118,1996,[Links]

    COLEN,G.,PEREIRA,M.L.,CARMO,L.S.etal.AvaliaomicrobiolgicadoleitetipoCequeijotipo"Minas"comercializadosemBeloHorizonteIn:CONGRESSONACIONALDELATICNIOS,7,JuizdeFora,1996.Anais...,s.p.1984.[Links]

    DAOUST,JY.Salmonella.In:DOYLE,M.P.(ed).Foodbornebacterialpathogens.INC,NewYork,1989.p.327446.[Links]

    DIAS,R.S.,SILVA,S.O.,SOUZA,J.M.,etal.SurtosdetoxinfecoalimentarprovocadosporqueijoscomercializadosemMinasGerais,noperodode1992a1994.In:CONGRESSONACIONALDELATICNIOS,8,JuizdeFora,1996.Anais...,1995,p.143144.[Links]

    ERNANDEZ,D.,HOFER,E.CaracterizaodesorotiposdeEscherichiacolipotencialmenteprodutorasdeenterotoxinasemalimentos.Mem.Inst.OswaldoCruz.,v.82,p.713,1987.[Links]

  • 24/04/2015 ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaEnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijoMinas

    http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010209351999000500005&lng=pt&nrm=iso 6/7

    EWING,W.H.EdwardsandEwingsIdentificationofEnterobacteriaceae.4.ed.,NewYork:ElsevierScience,1986.536p.[Links]

    FOODANDDRUGADMINISTRATION(FDA).BacteriologicalAnalyticalManual.Arlington.AssociationofOfficialAnalyticalChemists,7.ed.,1992.[Links]

    FRANCO,B.D.G.M.,GUTH,B.E.C.,TRABULSI,L.R.EnterotoxigenicEscherichiacoliisolatedfromfoodsinSoPaulo,Brasil.J.FoodProtect.,v.50,p.832834,1987.[Links]

    FRANCO,B.D.G.M.,GUTH,B.E.C.,TRABULSI,L.R.IsolamentoecaractersticasdeEscherichiacolienteropatognicaisoladasdealimentos.Rev.Microbiol.,v.16,p.4955,1985.[Links]

    FURTADO,M.M.Aarteeacinciadoqueijo.SoPaulo:EditoraGlobo,1990.297p.[Links]

    ICMSF.INTERNATIONALCOMISSIONONMICROBIOLOGICALSPECIFICATIONSFORFOODS.Microrganismsinfoods.I.Theirsignificanceandmethodsofenumerations.3.ed.Toronto:UniversityofTorontoPress,1983,431p.[Links]

    JAKABI,M.,FRANCO,B.D.G.M.FreqnciadeisolamentodecepasdeEscherichiacolipatognicaemalimentosdeorigemanimal.Cinc.Tecnol.Alim.,v.11,p.170181,1991.[Links]

    LAICINI,Z.M.AvaliaodoslaudosanalticosdasamostrasdealgunstiposdequeijosrecebidospeloInstitutoAdolfoLutzdeRibeiroPreto.Rev.Inst.AdolfoLutz,v.53,p.1720,1993.[Links]

    LEVINE,M.M.Escherichiacolithatcausediarrhea:enterotoxigenic,enteropatogenic,enteroinvasive,enterohemorragicandenteroadherent.J.Infect.Dis.,v.155,p.377389,1987.[Links]

    LIMA,E.C.,MENDES,E.S.,MENDES.P.P.etal.Pesquisadecoliformesecontagemtotaldegermesemqueijode"coalho"comercializadosnomunicpiodeRecife/PE.In:CONGRESSONACIONALDELATICNIOS,9,JuizdeFora,1996.Anais...,JuizdeFora,1996,p.180183.[Links]

    MANDIL,A.,MORAIS,V.A.D.,PEREIRA,M.Letal.Staphylococcusaureusemqueijos"tipoMinas".Cinc.Tecnol.Alim.,v.2,p.233241,1982.[Links]

    NASCIMENTO,D.,SABIONI,J.G.,PIMENTA,N.FreqnciadeEscherichiacolienteropatognicaclssica(EPEC)eenteroinvasora(EIEC)emqueijotipoMinasFrescaldacidadedeOuroPreto.Rev.Microbiol.,v.19,p.25861,1988.[Links]

    PEREIRA,M.L.,CARMO,L.S.,COLEN,G.etal.AvaliaodascondieshiginicosanitriasdequeijoscomercializadosnomunicpiodeBeloHorizonte,MG.1987.In:ENCONTRONACIONALDEANALISTASDEALIMENTOS,3,Florianpolis,1987.Anais...Florianpolis,s.p.,1987.[Links]

    PINTO,P.S.A.,GERMANO,M.I.S.,GERMANO,P.M.L.QueijoMinas:problemaemergentedaVigilnciaSanitria.Hig.Alimentar.,v.10,p.2227,1996.[Links]

    RODRIGUES,F.T.,VIEIRA,M.D.,SANTOS,J.L.etal.CaractersticasdoqueijotipoMinasfrescalcomercializadoemViosaMG.In:CONGRESSONACIONALDELATICNIOS,8,JuizdeFora,1995.Anais...,JuizdeFora,1995,p.233235.[Links]

    SABIONI,J.G.,HIROOKA,E.Y.,SOUZA,M.L.R.IntoxicaoalimentarporqueijoMinascontaminadocomStaphylococcusaureus.Rev.Sadepbl.,v.22,p.458461,1988.[Links]

    SANTOS,E.S.,GENIGEORGIS,C.,FARVER,T.B.PrevalenceofStaphylococcusaureusinrawandpasteurizedmilkusedforcommercialmanufacturingofBrazillianMinascheese.J.FoodProtect.,v.44,p.172176,1981.[Links]

    SILVA,M.C.C.,CASTRO,D.G.Ocorrnciadesurtodetoxinfecoalimentarcausadaporqueijotipo"Minas".In:CONGRESSONACIONALDELATICNIOS,8,JuizdeFora,1995.Anais...,JuizdeFora,1995,p.145147[Links]

  • 24/04/2015 ArquivoBrasileirodeMedicinaVeterinriaeZootecniaEnumeraodecoliformesfecaisepresenadeSalmonellasp.emqueijoMinas

    http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010209351999000500005&lng=pt&nrm=iso 7/7

    SOUZA,J.M.,SILVA,M.C.C.,MARTINSVIEIRA,M.B.C.etal.AvaliaodaqualidademicrobiolgicadequeijoscomercializadosemBeloHorizonte,MG,noperodode1984a1991.In:ENCONTRONACIONALDEANALISTASDEALIMENTOS,8,PortoAlegre,1993.Anais...PortoAlegre,p.79.[Links]

    VANLEUSEN,F.M.,VANSCHOTHORST,M.,BECKERS,H.J.ThestandardSalmonellaisolationmethod.In:CORRY,J.E.L.,ROBERTS,D.,SKNER,F.A.eds.Isolationandidentificationmethodsforpoisoning.NewYork,Academic,1982.p.3539.[Links]

    VANSCHOTHORST,M.,RENAUD,A.M.DynamicsofSalmonellaisolationwithmodifiedRappaportsmediun(R10).J.Appl.Bacteriol.,v.54,p.20915,1983.[Links]

    VANDERZANT,C.,SPLITTSTOESSER,D.F.Compendiumforthemicrobiologicalexaminationoffoods.AmericanPublicHealthAssociation.3ed.Washington,DC.,1992.1219p.[Links]

    CreativeCommonsLicenseTodoocontedodesteperidico,excetoondeestidentificado,estlicenciadosobumaLicenaCreativeCommons

    EscoladeVeterinriaUFMG

    CaixaPostal56730123970BeloHorizonteMGBrazil

    Tel.:(5531)34092041Tel.:(5531)34092042

    [email protected]


Recommended