52
^^^.m 4^^.^- é »"ií Obra protegida por direitos de autor

pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

  • Upload
    vananh

  • View
    224

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

^^^.m

4^^.^-

é »"ií

Obra protegida por direitos de autor

Page 2: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Obra protegida por direitos de autor

Page 3: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Obra protegida por direitos de autor

Page 4: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

NOTICIA SUCCINTADOS

MONUMENTOS DA LÍNGUA LATINA,

E

DOS subsídios necessários para o estudoDA mesma :

P o 11

JOSÉ VICENTE GOMES DE MOURA ,

Profetsor de Lin^ua Grega no R, CoUegio das Artes da Universidade.

C O I M BR A /NA REAL mPRENSA DA UNIVERSIDADE.

i8a3.

Obra protegida por direitos de autor

Page 5: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

F.

f1(p2

)0973

' r ut iV

Obra protegida por direitos de autor

Page 6: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

MICHAELI,ÓPTIMO lOANNIS VI. ET CARLOTAE FILIO

,

SVMMO LVSITANARVM COPIARVM DVCI

,

ET

PATRIAE STATORI.

E P I N I C I V M.

QNuncíans vertam populo salutem

,

Sidus , infestos ahigens tirncrês

Pectore Lusãm?

Jam Pater clemóns hominumque Rector

Lysiae flentis miseratur , atçue

Temperans irae, gemitus piorum

Audit ab alto,

Cernit oppressam cumulo malorum

ríohilevi Gentem, superísque caram,

Prisca et ingenti rapidaque mersa

Turbine Regna,

Obra protegida por direitos de autor

Page 7: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Quid javat (juonãam roseiim cubile , et

áureas portas rescrassc soUs ?

Quid irucis Nerei líquidos carinis

Verre.re campos?

Quid banas olini reperisse legcs ,

Caelilus missas , Themidis severae

Dona,quae mores hominiun siiperhos

Justa coercet ?

Quid juvat foris lacrimosa hella

y^incere , et Gallos pepulisse saev>os ,

Si donii Lusos miseros premebat

Saevior hostis?

T^idimus , caecos rábido furore ,'

ímpios eives animis protervis

,

Ouidquid infestum , patriae parare ,

Quidquid acerbum,

Vidimus Lusos nova monstra passos.

Tártaro ernmpit vitiosa turba :

Ambitus raptat ânimos et auri

Foeda cupido,

Insolens eives agitat caterva

Hostis in morem : minilatur ipsai

Regiae sedi : tremuere summo

Culmine Jlef;es,

Obra protegida por direitos de autor

Page 8: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Níí pii est ; fiisti relíquum nihil, /as .•

Cuncta permiscet petulans habcndi

jírdor, ac fastas f dohis et rapina

Tiísteque bellum.

Durius sensit l\Iiniusf7u<; pugnae

Signa trans altos resonare Montes :

òlars Jremens horrct ; ruhuere Luso

Sanguinc campi.

En at effulget , velut ex Olympo

,

MICHAEL fortis gladio fideque ;

Inípios tcrrens , patriam cadentem

Sustinet ingtns.

Erlgit sigmnn , populosque você

Excitai ; cunctis rediere vtres ;

Prisca Lusorum revirescit nitro

f^ivida virlus*

Ergo , si Begem Patriamgue captam

Vindicai Lusúm generosa dextra,

Hoste protrito , memorando Princeps ;

Ilaec Tua Laus est,

Jamque si tantam viridi juventd

IndoJem praestas , animosus TIeros ,

i^uanta porlendit populo tropaea

Firmior aetas ?

Obra protegida por direitos de autor

Page 9: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

jit mcam leni facilique vullu

Nunc Tibi Curam patiens sacrari

,

Literas ornas , setjuerisque clara

Gesta Parentum,

Obra protegida por direitos de autor

Page 10: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

PARTE T.

NOTICIA SUCCINTA DOS MONUMENTOSDA língua LATINA.

Obra protegida por direitos de autor

Page 11: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Olavs BoRRlCHIVS ait (Orat. de Studlo Lattnitatts puraeT. II.

Diss. seu orat. Acad. p. 153.) : Perlinet et ad gloriam Latinae Llnguae

,

quod eam salutifera CRUX nobtlitarit ; quas laudes licet participei cumHebraea et Graeca , alia tamen dote easdem supemt , quippe universltafem

generlí humani latias informai tnstruitque , ut beneficia , a Cruce SAL^yjTORIS pendentiu , per orbem terrarum didantur proclivius . , . Tacea

nullam artem , saltem nobiliorem esse , nullam scitntiam , nullum philaso'

phandi , ingeniique eltmandi studium , qued ab hac non lúmen , non rtbur

,

nen cultum elogiumque politum accersat,

Jo. GEORGtvs Walchivs Htstona Crititã Linguae Latinae

in Praefatione.

Obra protegida por direitos de autor

Page 12: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

PROLOG O.

Odas as nações , em que se acha estabelecido o estudo de

todas as disciplinas, devem ter meios para o ensino das linguas,

cm que forão tractadas as mesmas disciplinas ; pois sendo as scien-

cias um deposito commum a todos os homens ,que se augmenta

com os trabalhos dos Varões eruditos de todas as nações , e detodos os séculos, não podem cilas ser conhecidas, c vulgarizadas

sem a iniclligencia das linguas,pelas quaes os eruditos exprimirão

suas noções em qualquer ramo de literatura,

O estudo das linguas mortas tem merecido , ha mais de qua-

tro séculos, particular desvelo das nações cultas ; e para o faci-

litar não ha trabalho, a que se hajão poupado os Philologos ,

mormente depois que a typographia facilitou a publicação dos

cscripros. No augmento desta tão importante paite da literatura

se tem assas abalizado as nações estranhas. Nós porém aindaque

começámos cedo a hombrear com as mais polidas na cultura das

linguas antigas, estamos muito áquem das mesmas na publicação

cios antigos monumentos , e dos subsidies necessários para oestudo destes. Carecemos de Lexicographos , como os Estêvãos,

Basilio Fabro, Danct,faccioIati , Gesnero, Forcellino, Scheller;

e bem assim de Criticos, e Exegetas , como Erasmo , Lipsio, os

Scaiigeros, os Manucios, os Heinsios, Bentlei , os Gronovios

,

os Burmannos , Ruperti , Heyne, e outros em fim,que se occu-

parão em prestar aos estudiosos da Lingua Latina este género

de subsídios ; achando-nos por isso na desagradável necessidade

-de nesta parte nos aproveitarmos dos trabalhos dos estrangeiros.

A noticia dos monumentos da Lingua Latina, e dos subsi»

dios necessários para o estudo da mesma he um dos assumptos ,

que até agora não tem sido entre nós tractado seriamente ; nemtemos ainda um compendio desta matéria , tão útil a quaesquer

estudiosos, e tão necessário aos Professores, e principalmente

aos que aspirão ao ensino delia , sendo aquella noticia um dosartigos importantes, sobre que são perguntados cm seus examesde opposição.

Para utilidade dos que ou por gosto, ou por obrigação se

occupão no estudo da Lingua Latina , sác á luz a presente obra ,

que he uma collecção de doutrinas apanhadas de diversos escri»

ptores, ou adquiridas por experiência própria, e reduzidas a

compendio, cuja lição pôde poupar a de alguns livros cstran*

A

Obra protegida por direitos de autor

Page 13: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

g. 144. CAPITULO X. 85*

4-^4.. — A de Pedro Sancte Bar/I.Till,que consta de fragmentos de AVr-

</ ,/í , e retratos de imagens antigas , segundo o antigo Códice Vaticano ,

Konae 174.1. t<d. — Estampas do mesmo gosto e outras de ani iguiilsdes

vem na elição de Ànl. Ambrogi , feita pelo dito Códice Mcilicto , toma versão haluna em verso, notas , e variatites , Romae 1763—65. 3.

toai t.'»l. — A de Jo Pine com estampas , Lond. 1755. c 1774. 2. v.

3. niaj. — A de Jo. Qgilvio , ibid. 1658. e 1663 fui. inaj.

l^iia^Mi, se não sobrepujou aos melhores Interpretes C, G. Heyne

em b>iia edição de l^irgilio , com variantes , notas perpeliias excellentes,

e cKciirsos ou dissertações mui eruditas sobre Mythologia , Geographia,

e ciitios assumptos , Lipsiae 1767— 1775» 4» v. 8." maj. ; e mais cor-

recta e avigmentada , ibid, 1788— 89. 4. v. 8.° maj. ; e aiiula mais ,

úuá. iSot. 6, V. b,^ m2j. , e 1803. 4. v. 8,"', e Londini 1820. 4. v. 8.°

tiTi a'guns exemplares da primeira e segunda edição vem estampas de

nuMiuuientus antigos. Pjra uso das escholas publicou o mcsiro Htyneuma «ídiçáo , só com o tex(o e notas , ibid. 1779. e 1800. 2. v. 8. mm,ed. lii. Com os lugares piirallelos dos A A. antigos c notas escí)lliidas

,

representando o texto de Heyne , Oxonii 1795. 2. v. S.'' Estas edições

de Heyne trazem a Vida do poeta , distribuída pelos annos Consulares.

Devem também menciíjnar-se as edições

Bipoutinu, com o potma Astto-

nomico tie Matiilio , Biponti 1783. e Argent 1808. 2.v, 8.* — A de Kich.

Frunc. Philip. Brunck , feita pelos melhores C<!diccs , Argentorati 1785.8.'' maj. ; e esplendidamente repetida , ibid. 1789. 4.'" maj. — A esplen-

dida de Azara , Parmae 1793. foi. imper. — A de Gilb» IFuhejield comnotas , e por elle retocada ora bem , ora mal , Lond. 1796. 2, v. S.*^

A de Pedro Didot , mui esmerada , correcta c esplendida com primorosasestaiTi|)as a cada livro, Paris. 1791» foi. — Omittimos as de Fabro,Cuningham, 1aubinann ^ z\c.

Os opúsculos, attribuidos 2 FirgUio , vem n'a!gumas das edições

acima referidas.. Na de Heyne vem Culex , Ciris , Catahcta , Cspa , /l/?-

retum com observações criticas e philologicas. Achar-se-hâo tamberu nasCollecçóes 305. e segg,

§. 144. Subsidias para a Jifão de Virgílio. Merecimento do Poeta,

Jo de Peyrarede prftcndcu completar algims versos da Eneida, que

Virgilio não acabou, porque morreu antes de retocar seu poema. C. S.

áe Novavillu accrescentou á Eneida o livro XI II , Paris 1698. 8.°: omcsnio fizera M>iph. Vegio

, por julgar, que Virgílio não concluíra seupoema ; no que os Críticos o censoiáo. Entre muitas obras , que podemauxiliar na lição deste poeta, referiremos — Virgi/ius colUlione srripfrumGraicorurn illuslrntus , apera, , . FvL. VbííINi , ed. flalknaer , Lcovard.

1747.8 *• — F. A. LvDkwiG Clavis Virgilianii, Berolini 1805. 2. j. 8."

obra, que poupa muito trabalho pela brevidade e clareza , com que «Xplica

a noção de cada p;ilavta em Latim , e raras vezes em Allemão — bii-

BASTIANI DE MATitNio Contmefi(atlones leUelue ín P. lirgili Alur»nis

ABneidem, Lu^d. 1662,4.° — Vid. Ttrcntíus. §.103.

Obra protegida por direitos de autor

Page 14: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

86 PARTE PRIMEIRA. §. I45'.

SiLiVR Italicvs L.8%v. 594:Mantua , Musarum domus , alque aã sidern cantu

Evecta Andino , et Smirnaels aemula plectris,

QviNTiLiANVS Instit. Orat. L. 1. C. 5. Optime instituíum est

,

ut (tb Homero^ atque l^irgilio lectio inciperet. — S. AVGVSTiNVà De Ci-

vitale Dei L. i. c. 3. Virgilium parvuli hguní , ut videlicet poeta magnus ,

otnniutnrjue praeclurissítnus atque Optimus ^ teneris ehibitus annis , non facile

oblivione possit deleri. — WaLCHIVS Hi'A, Crit. L. Z,. Cap. l. § 4,

In piètií Lr.tinis ,qui FJrgiiio praeferatur , nuUus eH. f^ellelus II. 36. eum

dixit princlpem carminum : optimum elim Virgilium Horatius Sat. 6. v. 54.Principes l^iri in sermonibus eo usi suni , til est illud Tetrici , , . ad Au-reVuinuni Imperatorem . > . ex Âeneid. VI. v. 365. eripe me his , invicte ,

malis, In scholas eíiam Latinas receptus fuit t teste Augustino , De civitate

Dei Lib. I. c. 3. Dictia Virgilii in BucqHcÍs humilior , in Georgicis flori-

dior , in Aeneide magnifica ; omnes expressit virtutes , quae curnten ornare

possunt. — Haules Not, Breviof Lit. Rom. : Maecenatis ipsiusque //«-

gusti gratiam , et omnis posteritatis admirstionem peperit siíi carminihus t

et primas adhuc tuetur partes inter poetas R»m, Bucólicas, Épicos , et ets ,

qui de re rústica cecinerunt,

§. 145. Versões.

VERSÕES — em Francez pelo Abbade des Fontaines , lat. franc.

e notas , Paris 1743. 4» v. 8.^e 1796. A chamada dos quatro Professores

,

ibid. 1769. 4. V. 12.* Oeuvres de Vir^ile lat, franc, nouveiie edit. revuc

et corrigée , a Lyon 1803. 4. v. 12." A de René Bintt , Paris 1809, 4. v.

I2.° Le Génie de Virgile , oitvrage posthume de àJaiJilcitre . . . par A. A/.

Miger, ibid. 18 10. 4. v. 8.° maj, — As Bucólicas em verso por Langeac »

ibid. 1806. 4°; e por Tissot 3." ed. , ibid. 1812. 18. = ; e por Firmino

Didot com vários Idyliios de Theocrito , Mvfcho e Bion , ibid. 1806, 8.*

— As Georgicas em verso , lat. franc. por y. De/ilie com notas c varian-

tes, ibid. 1812.12.* Por Cournant em verso com o texto, ibid. i8o6. 8."

A Eneida por Deítlle em verso francez com notas , ibid. 1804 4. v. 4.°

e 1809 ; e com a versão corris^ida pelo traductor 18 14. 4. v. 8.» com o

texto latino. Traduction de YEneide de Virgile eu vers françnis , Orlcans

1804. 2 v. com notas. A de Mollevnut ern prosa com o texto , 2. v. 18. '^

A segunda de J. M. Hyacinthe Gastou em verso com o icxio , Paris 1808,

4. v. 12.* ctc.

Em Italiano a da Eneida por Anuibal Cart , a da Bucólica e

Georgica por Lori e Danielli , Mantova 1586. 12." — .\ Eneida pelo

mesmo Ann. Caro , Venezia 1581.4."; Miláu 1812. e i8i6. 8."^; e Pa-

ris 1760. 2. r. S.» com estampas. Por Cerrelani , Firenze i ^60. 4.* cm8.» rvma. Por Cl. Btndi cm verso, Parma 1793. 2. v. 8.'; e por Alfirri ,

Londri (Pisa) 1804. 2. v. 8.» Opere di Virg. da diverti A A. traduie in

versi sctxlii e racitlte da Lud, Domenichi , Venezia 1559. 8."

Em^NGLEi as obras todas, LoiíU. 1753. 4. v. 8.* com o latim c

Obra protegida por direitos de autor

Page 15: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§. 146. .CAPITULO X. Zy

estampas , c 1778. 4. v. 8.' : e por Davídsiti com o latim , ibid. 1770,

2. V. 8."

Em Grego Georgicas e. Eneida , trailuzidas em verso heróico

Grego por Eugénio de Bulgaris , sob os auspícios do Príncipe Petenkim ,

c de ordem da Czarína Calhar ina 11 , Petropoli 1786— 92. 4. v. íol.

Em PoRTUGUBZ Éclogas c Georgicas por Leonel da Coit» Lnst'

tãno em verso solto com notas , Lisboa 1624 fui. c 1761. 8.' A Eneidatraduzida pe!o mesmo não se pi<blicou. — Eneida paraplirascada por

"Júã'!Franco Barreio em 8.' rima , ibid, 1664—70. 2. v, 12/ com o

Índice dos nomes próprios, c 1763. 2. v. 8.* — Georgicas em verso

solto com notas pi)r Anton, Jos. Os<ir, de Pino Leilãs, ibid. 1794. 8.° comoutras poesias do traductor, — Eneida pelo Desembargador do PaçoPedro l^iegns de Novaes , Coimbra 17 . • 4.*. — As obras de P, l^'.rgíiio

Muro , trad\iziilas em verso portuguez (solto) e annotadas pelo DoutorAntonio^jfosè de Lima Leilão, Rio de Janeiro 1816. 3.V. 8."

Manoel Mal-ihias Vieira Fialho de Mendonça , fallecido de idade de 33 annos em 1813,,traduzira a Eneida em verso solto , que se perdeu na invasão Iranccza ;

restando um fragmento do 4.» livro, que se imprimiu cm Londres semdeclaração de anno.

Em H ESPANHOL Eneida por Greg. Ternandes de f^eiasco em verso

já solto , já rimado , Lisboa 1614. I2.''. Por j^uan Franc. de Encislo

Adonzon , Cadiz 1Ò98. 4,«, versão livre em verso rimado. As obras iodas

por Diegi Lopes em prosa, con cornmento y annotaciones , Lisboa 1620.4.* Citão-sc também as de Fr. Luiz de Leon , jfuan de Guzman , yuanFernandez Tdiaquez. — Géographie de í^irgile . . . acontp$gnie d'une Cartegéogrophique por Air. Halliez , Paris 1771. 12."

§. 146, M. Vitruviut Pollio.

Marco ViTRUvio PoLLiAô , natural de Verona , Mathematicoc Archilecto, floresceu em tempo de César e de Augusto, Escreveu 10livros de Architeciut a de ordem de Augusto , que o fez Inspector dos ar-

mamentos c edifícios públicos. — EDIÇÕES — a i.' de 7<?. Suipicio

Verulano sem data c declaração do lugar (Romac) com Frontino De aquae-ductibus : depois a de Florença 1496. e Vcnetiís 1497. : cm todas vemFrontino De aquaeductibus, — A de Jê. jfucundt , frita pelos códices econjecturas suas , Venet. 1511. foi. com estampas : e com Frontino Deacjuaeduciibus , revista, Florentiae 1513. 8.» c 1522. — A de Guil, Pht.landro

, feita pela confrontação de antigos exemplares, e mais correcta ,

que todas as antecedentes, com notas copiosas do mesmo , Lugduni

-

Bat. 1552 , e Gcnevae 1586. 4." maj. — A de Jo. de Laet , plcnissima,

c a respeito das antecedentes óptima , mas não absolutamente esmerada

,

feita pela de Philandro, com os comment. deste, e notas exiiahídas deDan. Bárbaro , e de outros , o Lexicon Vitruviano de Bernardo Baldo ^ cestampas, Amstelod. 1649. foi. — Com a versão Italiana c commcn-tario do Marquez Bernardo Caliuni , Ncapoli 1758. fui, c 1790. — A

Obra protegida por direitos de autor

Page 16: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

88 PARTE PRIMEIRA. §§. I47 e I48

de Aug. Rode , revisfa pelo códice Gnelferbytano , edição I, , c subsidios

de outros , e com vm ghssario dos termos teclinicos , vertidos cm Alle-

r mão, Italiano, Francez einglez, Bcrolini 1800. 4." maj. — StudÍ9

Societatis Biponiinae , Argent. 1807. 8." — A de Schneider , Lips. 1803.ou 1808. 4. V. 8." com notas suas e de vários.

Walchivs Hisf. Cril. L. L. C. l. §. 11. Menor est architecturae ,

quam Lntinitatis magisíer . . , 01. Borrichius De niar. Lai. Ling, aetaíibus

p. 5. — Is uriptor suae Vicei artis , architeclurue 'videlicet , inielligeuíis-

simus , multa e vulgo haurit , quae elegantiores omr.es refugerunt , inquit

Ger. "Jo, p^ossius. In eandtm pene scntentiam Scioppius , Vitruvius , .'^lyw/V ,

orationem percgrinitate et plebitate iníuscat. At peregrinitate/n excusat

,

Iniíno imperai argumenti tiovitas , quod ex graecis pene omnia foniibiis

haurienda. Plebitas , ul cum Catone loquar , ipsi necessária et sitie vitia ,

quod pleheiorum manibus et língua uti cogatur archittctus, ^uid f quod

plebs snepe de rebus quotidiano opere sihi cognitis magts proprie pureque

(praeseriitfi óptimo illo século) loquatur , quam in schola pbihlogus.

VERSÕES — em Inglez por IV. Newton, Londres 1792. com estam-

pas. Por fFil. IVilkins com estampas , ibul. 1813. 4.' Parte I. — EmFrancez por Perrault com iiotat boas, e estampas , Paris 1673, e me-lhor 1684, foi. — Em Italiano por Dan» Bárbaro com commentarios

deste, Venezia 1556. foi. e 1567. e 1584. 4..» com os commentarios e

desenhos. Com os commentarios de Cesare Cesariano , Como 1521. íol.

com estampas.— Em Hespanhol com o c<)mnientaiio de D. Jo. Ortiz

y Sanx , Madrid 1787. foi. gr. com estampas. — Em Allemaó a do

sobredito Rede , Lips. 1796. 2. v. 4.»

§.147. .^. Horatius 'Flaccus.

Quinto Horácio Flacco , natural de Venosa entre Apúlia e

Lucania , nasceu no anno de R. 688 ou 689 , e m(»rreu no de 745 ou

746. Seu pai , aindaque de humilde geração , o mandou educar e in5truir

em Roma, ondeouvioo Grammatico Orbillo. Morto (.Vuir, partio para

Athenas a instrnir-se mais. Dahi o tirou Bruto para a Giieira Civil , c

o fez Tribuno dos Soldados; mas, perdida a batalha de Philippos ,

reduzido a extrema pobreza , recorreu á poesia , como meio devida,

na q^ual tanto se estremou ,que por ella ganhou a amizade de Mecenas ,

e por este a de Augusto. Teve amizade com yirgiUo, f^./rie e outros,

que então frequentavão a Corte Imperial , e preferiu sempre a vida

irivada á publica. Escreveu , como Poeta Lyrico, Carminum , seu Oda-

um Lib. 4; Hpódôn Lib. l. ; como Satyrico , Satxratum Lib. 2.;

Kpistolarum Lib. 2. ; e como Didáctico, I:pi>ícla ad Pisones, seu de

Irte pOf'/fca. Entre os antigos interpretarão seus poemas Helenio Acron ,

Pompon, Porphyrion c C, Emílio.

Entre as

§. T48. EdifÕes.

innumeraveis EDIÇÕES, que se tem publicado dwdc

Obra protegida por direitos de autor

Page 17: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§. 145. CAPITULO X. 89

1470. , depois (lo qnal anno se distinguirão as de Anlento TLarotto , Me»dioU 1474- tbl., a ds Chriitêvio Landim, Flor. 1482., e outras com os

commeiíturios dos ditos antigos Scholiastas , e com os do dito LanJinOt

Moncinello , e outros ; bastará iiulicar as segg. = As Aidmas , Vener.

1501. , 1509., 1519- 1 1527. 8.^' Com a explanação de MnHcinello c

Aicensio ^ Paris 1503. foi. e 1505. 8.° , etc. — A de M. A. Âlurelo

com escholius, Veneliis 1551 ., 1552., 1555 8.° et saepius et alibi. -^

A At Jorge Fabririo, com os antigos Scholiastas Acron , Porphytio , C.

Emilii , Jul. Modesto c Ter. Scatdto , evnt\^á^áos , Basil. 1533. e 1555.foi. {F(jhricÍ9 trabalhoM muitos annos na restituição e correcção do texto

destes Scholiastas): e repetida pelo mesmo só com os argumentos e cor-

recções feitas peliis seus Códices, Lipsiae 1370. e 1588. 8." et srjepius,

— A de Dionyàê Lumbtno , ccrrrecta por 10 MStos, com muitos e eru-

ditos coinmentarios , Lugd. 1561. 4.'^, e repetida com notas de Bruto ,

Venet. 1566.4.': revista no texto pelo mesmo Lumbivo^ c conferida

coiri 7 exemplares antigos, e augmentjda C(mi mais de um terço de rtotas.

Paris. 15Ó7, e 1579 e 1587. foi \ e mais augmentada ainda com os

<oaiment úc Turuebo , e de Marcilio ., ibid. 1604. foi.; revista commaior Hdclidade, com moltoS lugares resiituidos pelas leis métricas ,

com variantes á margem e argumentos c notas de Vaióes eruditissimos »

Francof. 1569 8.*' — A de Jeic. Cru^uio, confiontada com 11 Códices,retocada cni njuitos lugares , com variantes, commentarios antigos c seus,

cfc, , Antwerp. 1578. 4.°; augmentada cem e pequeno comment. d«£)5Mj/7 , e um antigo Scholiasta inédito, Lugduni-B. 1597.4.° et saepius,

He rjra, e passa por clássica a sept'ima edição de Cri/çuio, ex cffcPlant. Rttpheleng. i6iT, 4.^ — Com os commentaiios de 40 Gram-maticos, Basileae 1580 foi. He tias meihorcs e critica a edição comcscholios de //. Esteva'), e algutnas accessões, (Paris) 1588. 8,* e 1600.— A de Ge. Berstminn com escholios , e variantes de ó Códices e livros

de boa nota , Lipsiae 1602. 8.'^ et sacpius, — Odae in hcos eommunes di-

gí^ine y itudio Jo. Langii , Hannov. 1604. 8.'^ , e Lugduiii 1605. 12. °

^. H. FL aí oníni ibsaeni/jte purgafus ,Pãr\s, 160^ l2.°,eAntw. 1607.c Cólon. 1Ó16. 8.° — Com notas de Jo. Bond , Amstel. 1606. 8.°, edi-ção muitas vezes repetida. — A de y'> Jac. Grassero mui commentada,Coloni.ie Munatiaine 1Ó15 f<«l. com os comment. de P. Giuilt. Chnhct,— Com um erudito cominentari<» da Torrencio, e o de P. Knnnio á Arte^

Poctica, Antwc-ip, 1608.4.^'; he boa e critica : e aiigmentada , ibid.

1620 4." — llntre as de Dan. Heinsio , que são muitas desde 1605. c1610.8." com notas delle.ousem notas, he óptima com notas tnais avul-tadas , que nas antecedentes , a de Leyde

, ( Lugd.-Bat ) 1629. I2.° —Juno Rulgenio alterou em alguns lugaies o lexto Heinslano , Lutetiae

1613. 12/^ com notas eruditas. — O texto Urinsiano nimiamente apu-rado por Fahfo , Salmiirii 1671. 12.'^ com notas , seguiu seu genroAnd, Oacier , Paris 1681 10. v. 12.° cotT» versão Fianctza , e notasutnas bgas , outras in&ignificaincs

ic ibid. 1689 — 1700. 10. v. 12.',

M

Obra protegida por direitos de autor

Page 18: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

5>o PARTE PRIMEIRA.§. 14^.

edição muitas vcxe^ repetida , e particnrarmente com notas , e variantes

de Bentlei , Cuningham e Sanadon , Amst. 1727. cdiçâ') 5." , ou Hamb».^733- ^°* ^' i^'^— A do Padre José Juvevcy com interpretação prosaica

e notas, Paris. 1796. 1, v.8.° impiesa aliht ei saepius. — A de Jac Tal--

lot , apurada e feita pelos Códices e edições antigas , Cantab. 1Ó99. 4.'', e1701. 12.° , repetida na esplendida de J:, Pine , com estampas, Lond.

1733. 2. V, 8.» — Burinann repetiu a de Heinsio , Traj.-Bat. 1699. 12.*;

e ssgiindo os MStos e correcções de BeniUy , ibid. 1713 12.*^— Das deBaxter , adversário de Bentley , cum schoíiis perpetuii tnin vfteriàus quam.

tjovis , Lond. 1701., 1725., 173c 8.*, he a melhor a de ^'tf. yl^a/»

Cesner ,que seguindo com critica moderada o texto de Baxter , a enri-

queceu com variantes c iitcis notas suas, Lipsiae 1752. 8." e 1772. S.'^

e Lond. 1772. 8,» ; repetida com breves e úteis notas , e observações de

yo. Cari. 7.eune , Lipsiae 1788. 8.» maj. , e Glasg. e Lond. 1798. S.** —São notáveis as de Thomaz Bentley, critico superior aos antecedentes , as-

sim p*ela subtileza e penetração de seu engenho , como pela riqueza de

sua erudição, e até pelà audácia de sua critica ; correctas já pelos Có-dices e edições antigas

, jít por conjecturas suas , algumas vezes ousada,

mas sempre engenhosamente , Cantab. 171 1. 4.'': mais correcta ,e comnotas, Amst. 1713. 4..* , c com uni índice copioso, ibid. 1728. 4." e

Lips. 1764. 2. tom. 8 ', e Lend. 1765 2. vol. 8.* — He também no-tável a de Alexandre Cunlngham , outro adversário de Bentley , e igual noengenho c audácia , pelas correcções , tcifas pelos Cddiccs antigos , e

conjecturas suas , com variantes, Ha_arae-Comiiis , e Londini 1721. 8.®

— A do Padre Sunadon seguntlu o texto de Lambtr.o , e Oíilros , e princi-

palmente pelo de Cu-iiingharn , com a versão Franceza , ^observações

criticas, e excellentes exposições. Paris 1728. 2. v. 4."^, e mais cor-

recta e asigmcnttríla , ibid., c Aoisterdam 1756. 8. v. 8.* As poesias

na primeira edição vão dispostas pela ordem chronol(>gica. — A de Jasé

l^^ullart confrontada com 76 MStos, ibid. 1770 8.» — :\ de Cbrist. Dav,

'Jíini , Lips. 1778. — 82. 2. V. 8.-^ maj. ; edição óptima, que ficou in-

completa pela morte do editor , que só pôde publicar os 4 livros das

Odes; mas toda se acha refimdida na também optitoa de Christ. Guil.

Mitscherlich , ibid. 1800. 2. v. 8.» maj. ,da qual parece , que até agora

não ha senão as Odes. Estes dous Editores eruditos usão de critica mo-derada na correcção do texto ; e com tal intelligcncia e satisfação

expõe o sentido , bellezas poéticas , engenho e artificio deste grande Poe-

ta, comparando muitos dos seus lugares com os parallelos <los Gregos ,

que estas duas edições cntrão pelo menos na classe das melhores. — ABipontina 1783. e 17Q2. 8 • — A de IFagner com a confrontação dos

Escriptores Gregos, Halac-Magdeburg. 1770, 8.'^ (e Aúditamentn ad ^Hor. Fiacci cítrmin/i , ibid. 1771. 8. •); edição , que f<M repetida, Londini

1801. — A de Homer e Comhe , com variantes , notas de vários e uoi

Índex copiosíssimo , Londmi 1792 — 93 2. v. 4.» maj. — A de íTeizel

çom nous ciiiicas, J-ignit. 1799. 8.* maj. — A Ue Ai.ara revista pelos

Obra protegida por direitos de autor

Page 19: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

^. 149 CAPITULO X. ^r

códices, Parmae 1791. foi. m. e 1793.4.» e 8.*— A de Daru com a ver-

são Franceza , 1804. 4. v. 8.» — Horatii opera restituía a J. Ch. Prae-cow , Wittcbergac 1806. 8.« — Horatius cum nctis variorum et B'ind

tur. Nic. Lud. Achainlre , Paris 1806. 8.' — Heralii opera ad MS»tos Codites yalicams ... aliosque emendfivil notIsque illustravil

, praesertim

Romanas antiouilates specttintibus , Carolus Fea , Komae 181 1. 2. v. 8.*

edição critica. — Cum no/is Gesrierl et Zeunii , et Índice copiíiissimo ver^m

èêrum , Londini 1813. 8.° — i9. H, I-lacci curmirium Lib. 5. ad fi^ílem 18 MStor, Puritiensium recensuif , nsfii illmtravtt , ti Gallicis versi-

bus reddldil C, (''anderhurg , Luletiae Parisior. 1812. 3. v. 8." con-tém só as odes: os argumentos c notas sâo em Fiancez. — A Lyrieadi

^. Fi. Fliicco .... trasladada literalmente em verso solto Pirtuguez porElpint Durier.se

1 António Ribeiro dos Santos), Lisboa 1807. 2, v. %*com o texto Laiino , c algtimas notinhas criíicas,

§. 149. Da Arte Poética. Merecimenta do A,

De Arte Poética. — A de Cândido LusiiafiO [n Padre Francisco

José Freire) veitida cn) verso S(;lto Pmtugnez , com o Latim , e nota»copiosíssimas , em que st ex[»licáo os preceitos da arte , Lisboa 1784.8.* maj. — A d« 'jeronymo Suares Barbosa , Professor de Rhetorica ePoética no R. Collegio das Artes , com a versão Portugueza em versorimado, notas cxegeticas e criticas , e a systBmatica exposição dos pre-ceitos da arte , Coimbra 1791. S.** c Lisboa 18 15. 8.* Neste Opúsculo,reputado sempre coovrazâo pelo melhor código do bom gosto, que a anti-guidade sabia nus deixou , soube aqiiellc eruditissimo Humanista achar,como n'»m breve cicncho , um systema de Arte Poética, que desenvol-veu , aualysando suas partes , cotihrmaiido-as com razoes intrínsecas , eexemplos, c api>licando o que até entác» Sc havia pensado mais apuratia»damente sobre esta disciplina. — A de Sukl , Hauniae 1802. 8." Adas 4 Poéticas, de Horácio , Aristóteles, yida c Despréaux , com aSVersões Francezas e notas, Paris 1771. 8." 2. v.

Haules, Notitia Brevior L. Rom. Pò^ta spkndidê in^enio ^ U-ítione íiííjue imitatione Graecorum psi-tarum maxime Lyricorum expolito ,*t phantasmatHm suhlimium cupaci praeditus , princcps Lyricorum pocturumRoman. et bónus porla Satyricus . . . Ingenii sui felicis , phihscphiae

, fuaesummos decet omutuque pactas , popularis , et ierr/ionií poetici exçtdisiti ,elegantisgrie

. atque rerum argumentis prudenter adcommadati luculentissi-ma supenunt testimonia , ejus^ue carmina omnis aetatis laudem plausumquetulerunt, — Jo. Alb. Fabkicivs Bibliot. Lalina L.i. Cap. ij.— Ho-ratii carminam lectione detectuti sunt duo Imperatores sap.cntissimi , Au<:u-.slus et Severas, list vero in Odis praesertim elaboratissimus , sublimis , suavis,emendatisstmtií

, et in epiíheíis deligendis curiístis oc felix : praecipuus /«satyra , doctor in Poàiica Arte unice audiend'is : eximias philosophus inEpistolis. In carmine elfgantiam et peritiam numerorum ei trikuit Ovidius ;in argumentis sapientiam et culliditatem feniuí; diii^etUtam ducutratati

M 2

Obra protegida por direitos de autor

Page 20: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

j^ FARTE TRIMEIRA. §§. I^O. C 15'r;

jfuvenaUs ; suhlhnitattm aucttr velus , seJ mn nomlnatus ; jucundltatem ,

gratiam , varieía/tm ^ulnii/ianus ; solleríiam Apulejui ; in senmne purt-

taíem , et nitorem idem ^uíntilianus ; in saíyrts eum esse emendaiissimunt

Lactaíitiuí, Imi/aíus est in odis pitissimum curn Pindaro Alcaeum et Sappho"

Vem ; epilheta sumpúl ah Homero et Sophocle ; in lihro epodSn sequulKS est

Archilc/chum : in satyns Romams illos Ennium et Lucilium,

§. 150. Subsidias para a lifa^ do Poeta. Venoes,

Podem auxiliar na lição de Horácio. — J. H. Eiínesti Clavis

Horatiana , Berolini 1803. 2. v. 8 °, em que se acháo pela ordem al-

phabetica as palavras, com sua explicação em La^im, e algumas vezes

/ cm Alemão. — A Clave de Schirach indicada no §. 103. — Car. Mor-GENSTERN De salyrae otque epislolae Horatianae discrimine, Lipsiae ,

et Dantisci 1801. 4.* — Jo. Ant. Vulp. de Satyra Latina, ejusque

ScriplorihuS Hora/io, Pérsio et Juvenali , Patav. 1744.8.**

VERSÕES. — Em Francez ; além das acima indicadas, e outras

ha a de René Binei ,P:ins 1783,011 1782. 2, v. 12.° A de Carlos Bafteux,

ibid. 17^0, e melhor 1803. 2. v. 12.° — Em Italiano: das

obras todas com o commentario de Joú) FabriKo, Veneza 1573. ® ^5^4*4." ; e em verso rimado por Fr. Borgianelli da úhnle Lupone , Venezia

1746. 2. V. 8,' As Odes c Epó.los paraphrascadas por Friderict Nomi ,

Florent. 1672. , 1675. 12.° Uas Satyras , Epistolas e Arte Poé-

tica por Ludovico Dolce , ibid. 1559. 8.° Da Arte Poética por Lodo-.

viço Leporeo , Roma 1630. 8." ; e por Jul. César Grazzini em verso,

Ferraria 1698. 4.° : e por Pandulpho Spamiochi , Sena 1715. 8.° — EmJnglez com o texto por David Vat , revista por S. Patrick, Londres

1760. 2. V. 8." — Em Hespanhol por Bicdma , em Granada 1599» tul,

com nm comment. copiosíssimo hespanhol ; e por Urbana Campos ,

Leão 1682. 8." Citão-sc as de Sebastian Covnrrubias , de D, Luiz. Za-

fala , e de Mateo Aleman., — Em Portugukz , as Odes com o texto

jpor jo^é António da Maihi , Lisboa 1783. 8.° com notas. Cantemos

2. primeiros Livros. Outras versões ficáo citadas uos §§. i.|.8. e 149.

§. T51. M. f^errius Flaccus. L. Fenesteila, P. Ruíilius Lúpus,

M. Verrio Flacco, Libertino íle condição , Grammatico illustre

eRhetorico , floreceu cm tempo de Augusto, c escreveu o Livro Salur-

Kus : De êhscuris Calcais ; Fa^ti anni Romani ; De verborum significatione,.

De suas obras restão só os fragmentos. Os Fastos de Cerri» (que Onu-

phrio Péinvinio errarlamcntc confundiu com os Fastos Capitolinos) , ten-

tlo sido achados em Palcstrina , gravados n"uma taboa de mármore, a

saber um fragmento, que abrani^ia os me/es de Janeiro, Março ^

Abril c De/.cmbro , forão publicaiios com os fragmentos das obras de

Verrio por P. F. Fo<rjinÍ9 , Romae 1779. foi., edição esplendida combellas estampas. Os Fastos vem também na edição de Suetviiê dada por

mif. (§.187). Do Livro de yerkoruin siinif, vcja-sc Feslus (§. 231} e aj

Obra protegida por direitos de autor

Page 21: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§. Ip. CAPITULO X." '93

CollecfÕes dot Gram , anhgoi (§. 295). Os ditos Faitu CapJ/olhos grav^"

dos iTuma taboa de mármore , foráo desenterrados na praça de Romaem 1547' e publicados ahi por Bari. Marliano em 1549. H-* c Veiie-

tiis 1555. 4'° Vem também entre as Inscripçôes de Gruter (§. 62), e

no Thesuuro das Antiguidades Romanas de Grevlo , Tom. 1 i . ("§. 353)»' LucK) Fenestella tíorcccu em tem[)o de Augusto, e morreu nos

fins do de Tibério ; escreveu Jnnales , cujos fragnicntos vem com SuUustia

cm algumas edições desde (§. 142), e na Collccçáo (§. 315). O opús-

culo í e òacerdotibus , et Magiuraíihm Rcman. , que falsamenlc se lhe

attribue, diz-sc , tivera por anctor André Fiochi , ou /"/fc/s fallecido em1452 ; e dclle ha a edição de Colónia 1539. S.*

P. RuTiLio Lupo, Rhctorico , que floreceu em tempo de Augusto

e de Tibério, escreveu De figuris senienttarum et eUjiutionis Lib. 2.,

Venct, 1519. 4.' Desta obra, e de outra, Âr^uHae Romani ^ et juiii Ru-finiani de eodem argumento Libri , ha entre outras a oiítima edição de

David RuhncJcen con\ eruditas notas , Lud. Bat, 1768. 8.° : c vem tam-

bém na Collecção dos antigos Rhetoricos Romanos (§• 299).

§. 152. P. OvidÍHS Nfiso. A. Sahitws.

PuBLio OviDU) Naso, nascido em Sulmona nos Pelignos no annode Rom. 711 . estudou com distinoto aproveitamento em Roma e Albi-

nas; e desde moço mostrou tamanho talento c propensão para a poesia ,

que a auctoridade de seu Pai, Cavalleiro Romano , não bastou para oconter. Tendo servido com dignidade vários cargos públicos , os abdi-

cou pela morte de seu pai paia seguir a vida privada , de qoe por génio

gostava, e dar-se mais livremente á poesia, que eráo todas suas deli-

cias. Nesta se abalizou tanto , que assim como outros poetas seus con-

temporâneos , ganhou a amizade de Augusto , da qual decaio, sem que

se saiba liquidamente a causa ; c desterrado pelo Imperador para Tomosnos Getas , ahi morreu, honrado por estes Bárbaros , em cuja lingua

escrevera um Pcema.Suas cbras são : Heraides género de poesia novo , e inventado por

Ovidio : Fastirum Lib. ó ; os outros 6 livros perdêrão-se. Mftamorpho-Seon Lib. 15 em vcrio haxametro : Amorunt Lib. 3 obra impudica, assim

como a seguinte : Artis AruHtoriue Lib. 3: Remedia amoris : Ibis , seu

Dirae in Ibin : Tristium (elegiarum) Lib. 5 : Episttlnrtim e Pento Lib.

4. Perdeu. se a tragedia Medea, São espúrias , ou duvidosas as obras

seguintes: Medieaminn faciei \ a elegia Au.v , bem que não imprópria

do talento de Ovidio: Halieulicon fragmento, ou principio de obra

maior, que alguns attribuem a Grcicio,oi\ a Neniesiano. Estas ditas ptças

parecem genuinas. ( omolntio ad Liviam de morte Drusi heronis, attri-

buida melhor a Aibirrjvano (§. 155): Cármen panegyricurn ud Colpur-

nium Pisotiem , aitribuido a tucano : Elegia de Phibmela , attribnida

lambem a Albio Ovidio Juventin» : De pulice , attribuido a Ofdio Ser.

^iano : Somniutn Ovidii ; ífigratnmaia scholasíica de dufdtcim tirgiUi

Obra protegida por direitos de autor

Page 22: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

^4 ÍARTE PRIMEIRA. §. 15'^

Libris Aftieifhs : De P'etula Lib. 3, obra indigna do talento át Ovidie,

Estes opuscuNis vem n'algumas edições \ c nas CollecçôtS CataUcta yir~

gilii , e Cu<aUcia Ovidii (§. 305 csegg.), se acháo algumas. As edi-

ções de Ovidii são ou GeraeS , ou Particularet,

§ 153. Edições de Ovídio ^ e de A. Sabino. Mereciwentt do A,Edições Gekaes : além das que houve no século XV. , de que x

primeira he a de J. André , Rom. 1471. , a de Bolonha 1471. íol., re-

vista por Franc. Putedano; houve entre outras, as ccirrigidas por And,

Nauger publicadas pelos Aldos , Vcnet, 1502. 3. v. 8,* e com as varian-

tes e emendas de Nauç^er , ibid. 1515 — lò. e 1533 — 34. » das qnaes

a primeira de 1502. dizem ser melhor , que as outras duas. — A cor-

recção de A^/r/o-fr passou ás segg. edições , que appatecêráo ecn Veneza,Basilea repetidas vc7.es , eá Plantmiana , Antwerpiae 1566. 3. v. 12."^

e 1578. até á de -erciiUs Ci^^fanio , que reviu a inaior parte das obras

por mais de 20 MStos , masque nem assim representa «inda u texto to-

talmente correcto , Venet. apud Aldum 1578. (Vid, J. A, Fabricitini)

8." com notas. — As tle Georg. Betsmann , niais c«)rrectas , que as de

Nnuger ^ Lips. 1582. 8." — A de Francof. ad Moenum com notas d«

Bersrnann e de outros muitos, 1601. 3. partes em i. voj. — Vencem a

todas as antecedentes na correcção do texto as de Da>iiel , e príicipalincnte

as de seu blho Nialao Heinsios : a de Daniel com notas suas e retoques

de Scidigero e Gruter , revista por elle , Lugd.-Bat. 1629 3. v. 12 ° et

Saepius : a de Nicolaa , mais correcta pela controniação de Livros anti-

gos, e ás vezes com sobeja critica, Amstei. i6óí. 3. tom. 12° c de

novo correcta com melhor critica, e notas, ibid. 16Ó8.1 2.', e 1076,3. tom.

12." — A de Com. Schrevdio , feita por esta com notas , escolhidas de vá-

rios ,« estampas , Lugd.-Bat. lóói. 3. V. 8.° : e pela mesma com mais

esmero a de Bvrch. Cuipping com notas inteiras de Heinsio , e stleciis-

íimas de vários , Lugd.-Bat. 1Ó70. 3. v. 8.° ; e Amstcl. 1683. c 1702.

3. tom. 8.° — A de P. Btirnutun só com o texto Amstei. 1714- e 171 7»

3. tom. 12. ° : e revista pelos MStos e edições com critica menos ousa-

da , que a de Heinsia , com notas suas , inteiras de AJinlh , Ciofuno e

Heinsia , c com as de vários, umas inteiras , outras escolhidas , ton^.a-

da por base a de Nic. Heinsis , de cujos segundos trabalhos Burmann se

utilizou , Amstei. 1727. 4. v. 4.* A prefação sait) , ibiil. 1756. 4." Heedição óptima; nella vem os poemetos , AJedicaviina faciei , Halifulicon,

ConSíIaiif ad Liviam de morte Dnisi , c a elegia Am*-. — A de ^o. Pé

Miller , coin a chresíomathia , Berol. 1757. 4. v. 8." — A <\c Je,

Ftnnc. Fischer pelo texto da de HfinsÍ0 , com notas di-sie, ampliadj-; se-

gundo a cdiçãí> de Burmanri , e com um index copiosíssimo, Lips.

1758. 2. V. S." c 1773. 4. toiíi. 8." — A Bipontina segundo as melho-

res edições, Biponti 1783. 3. v. 8." c Argcnt. 1807. -— A de CA. Gu.Mitscheflich

, pela de Burmann , bem poutuaila , restituidos pelos MS-tos os lugares , que Burmann c Htinsio «em razão rcjcitáião , Gol»

Obra protegida por direitos de autor

Page 23: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§. 23f. CAPITULO XIV. l^Jf)

aos assumptos, Basilcae 1552. foi. ; e conferida com os MStos eanr.otacla

[)0T Pancirelli , com as mesmas estampas, mas feias , Venct. 1593. ,

Liigd. 1608. , Genev. 1623. íol. cem 4 Índices de Mazzani , e comPancinlll sobre os Magisuádos Municipacs , assrn pios militares e as

dcscripções de Roma velha e nova ; e por rhjL Lnbhe com Índices ,

Paiis. 1Ó51. 12.* \'e;n também no Tem. Vil. do Thesotiius (iníUjuiíalum

Ro?nanarum de Crevio , cem as ditas iili:5iiações e ncitas (Vid. §. 3X70'São felaiivos ao mesmo assumpto os opúsculos seguintes : Deicri^>lÍ9

urlls Reinae secutidum Xli\ regiona , quae oiit^uundo desoltUa , uunc g!í-

rioii-us pihsimo império restiiutn , cujo auctor paiecc vivera depois de Ho-nório , ou sob Valenliniano III. ; Descripti» òrexis urlis Cor.slaiiíinopoli'

tanae secumlum XIV, regitues , cujo r.uctor parece vivera sob Theodosioo Moço \ 'fraLtaliii de rebus bellicis , de inhilenda largitate , monetae

correctií/ne uc kch niiUis aliis , cum praefatione nd ílcmeníisiimis Princi-

pes , obra de auctor antigo e desconhecido ; Publii Fic/stis De regioni-

bus urbis Romáe, Estas obras vem na sobredita edição de Labbe , com as

duas segg. AUercettio Hadriani , et Epicteli ^ e Alíetçalio Hadriani , Inip,

et Secundi Sopbistae (Vid. §. 315.). Em Duchesne H. Ir, Scriptores

£oaetauei Tom.I. vem Noticias das Dignidades, e Descripções Statisticas,

pertencentes aos tempos da antiga Gallia. As iresmas Isoticias vem emBsuquet Tom. JI. {^. 3^6.).

S. HtLARio, Biípo de Aries, illustre por sangue , letras e virtudes ,

falleceu em 449. Seus opúsculos forâo-publicados por Jo. Salinas^ Ro-níae 1731.8." com as obras duvidosas e falsamente attribuidas , e comVicente Lirinense (§.236,) ; e vem na edição de S. LcÚo Magno dos Balle-rinos (§. 237.) com a vida de 6". Hilário , escripia por um seu discipulo.

Os ditos são : Dexnta S. Honorati Jrelatensis Sermo , que vem em BnULindo e Surio a 1 6 de Janeiro ; De tniracuh S. Genesii Mart. Arelatensisvarratlo s. Sermo ^ cm Surio a 25 de Agosto; Metrum in Genesirj , quemelhor se attribuc a Hilário Arclatense, que a Hilário Pictaviense (Vid.§.221.}. In natuli Machabaeoruin cm verso. O d^wo Metrum ifi Genesine duas epistolas vem na Biblioth. PP. Max. Tem. VII. Destas a cscri-pta a S. Agostinho reputa-se ser d'cutio Plitario leigo, Vid. a Collecç.de Gcorge Foíricio (§.309.).

"^

Celio Sedui. 10 , Presbylero Irlandez , ou Escoccz , que floresciacm 430. ,

viajou por França, Itália e Ásia , e escreveu poemas, queHarles (Nnt. Brtvis L. R.) chama ^//í, ferspicua et optir/iis chrittiano-rum pormatibus adnunieranda ; e tão : Mitabilium divinorum , seu carnimPaichale Lib. 4. (que outros dividem em 5 livros) cm verso heróico, eo mesmo assumpto em prosa Liv. 5 ; Hpnr.us ucroiticlus alpholelicus deChriUo ; l'eteris et hovi Testanienti collatio em versos cIepi?cos ; Cármende Jncarn.ifione , sobre cuja geiminidade se duvida. EDlC^ÕES. — ComJuvenco illustrado por Padia , Basileae 1541. S^ ctni as exposições deKebrissa. — Com Juvenco e Aratcr , ibid.1548. S.^, Lugd. 1553. 1566.1588. 12.° — Mellioi a de CeUario , que illuiiicu com nolas e índices

Z 3

Obra protegida por direitos de autor

Page 24: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

i8g parte primeira. §. 236.

o Cármen Paschah , e dons hyinnos , Halae-Magd. 1704. 8.» — A deGruner com variantes e observações , Lipsiae 1747. 8." — A de Arnízcncom notas de vários, etc. , Leovardiac 17Ó1. 8.» — A áe Fauiiln9ArevaUo , óptima , revista pelos Códices Vaticanos e outros , e pelasedições amigas

, illustrada com prolegomenos , escholios , appendices,a paraphrnse prosaica c disputa sobre Turcio Rufo àpf^niano Asterio t

cx-Consiil , do qual se diz , que publicara e cmencíára algumas obras deSetJulio , Romae 1794. 4.*inaj. Vejáo-se as Collecções [%^. 306. 6309.].Vem na Biblioth. PP. Mox. Tom. VI. a pritneira das duas obras como Cnlhclaneum ás Epistolas de S, Paulo (altribuido a Sechilia Scoto , (^e

Hybernia), Sedulii Scoli Hyberniensis,que se suppõe ser de A, do IX.

século. Em Martene Collect. Amplnilma Tom. IX. vem Cármen de In-carnatione.

§. 236. DrfíCínticis. Marius Mercnlor , et<,

Draconcio , Pre^bytero Hespauhol , natural de Toledo, vivoera 341. , escreveu Hexaemeron , poema épico, que Eugénio ilí. , B-spode Toledo , emendou , c accrescentou com a parte pertencente r.<. dia

septimo ; e Elegia nd Thcodosium Juniorem ; de que hâ a edição de ffeim

/z/í com Índex, glossário c notas , Francof, 161 9. 8 * — A de Foiístt

Ârevallo accrescentada em dobro pelos MStos , com prolegomenos , va-

riantes e notas , Romae 1791. 4.° '•— A de 'Jo. Bened, Carfzovio , Heiír.»

Stad. 1794. 8." com notas. Sirmond publicou separadamente , Paris.

1619. 8.-", c depois nas suas obras {§. 326.) os opuscul<iS de EngenitToletafio , o dito Hexaemeron de Draconcio com a Epistola deste nd 1 heo-

dostum Juniorem Aug, ; alguns opúsculos de S. Martinho de Dume ; a

Ep. Parenetica de S. Columhano ; Severini Episc. doctrina ; e Tyrtnis

Prosperi Aguitanici coufesiio. Vid. Biblioth. PP. Max. Tom. IX. , e

as Collecções (§§. 306. e 309.).Mário Mercator , vivo cm 429. , foi auctor de vários cscriptos .

em que impugnoti os Ncstorianos , Pelagianos e outros hereges, publi-

cados por jo. Garnerio, Paris. 1673. foi.;por Bahize , ibid. 1648. 8.*;

ra Biblioth. PP. Max. Tom. XX Vil. ; e melhor na Biblioth. de Gal-

landi í Tom. VIII. com notas deste e de B<Auze (§. 326.).

S. Pedro CiiRYSOLOGO , Bispo de Ravena desde 433. , escreveu

Sermones , ou homilias , chamadas í/wr/rti , e estampadas , Paris. 1544.

1585, 8.°, Medina dei Campo 1601. ;por Mcrtim dei Casiilh , Lugduni

1676. foi.; e revistas pelos MStos pelo Padre Seb. /**//// 1750. foi.

Vid. S. Zf5ͧ.237 }, Valerianus infra , Biblioih. PP, Max. Tom. VII.

Em d'Acheri no Tom. I. do Spicilegium vem 5 Sermões, aitribuidos a

este S. P. ,que outros attribuiao a S. Pedro Damiãi.

Vicente Lirinense , Presbytero, suspeito de Scmipelagianismo ,

vivo em 434. , escreveu Commoni/*rium adversus haereses ,publicailo com

S. Hilária Arelatense {^, 2-^^.) ; e com notas de Buluze com Saivianê

{5.237.). Vid. Biblioth. PF. Max. Tom. VII.

5>. Valeriano CmtUense, Bispo , escreveu Homilias , publicad.TS

Obra protegida por direitos de autor

Page 25: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§. 237» CAPITULO XIV. i8i

por Slrmotif/, Paris, 1612. 8." e na» suas obras Tom. I. , e vem cnin

ò\ Leá9 Magno (§.237.) , e na Bilf/ioth. PP. yl/a;*'.Ti)m. VII 1. (§.326.).S. tuGHEKio , Bispo dc Leão depois do anno de 434. , «screveu

obras reconnniendaveis , das qnaes se reputão apocryphus os commenta-rios ao Génesis e aos Livros dos Reis. Sairão, BasiL 1531. e Romae1564. Vem na Bibii'jh. PP. Max. Tom. VI. e XXVII. A Epistola aVtílertatyj fui vertida em HtsPANHOL por Fr. Juãn de la Cruz, Sala-

manca I555. 8,"; reimpressa na Guia de pecciid(,res de Fr. Luiz de Gra^

nada. ViJ. Lubhe Bibliotk, ISitv, Tom, I. g Surio 22. de Setembro.

§.237. S. Leo Miignus, Salvianus. Agraetiuu Consenlius, etc,

S. Leaô Magno , Papa em 440. , dccili aique suhiiH ingenio prae»ililuí , vir haud inelíquens , diz Harles Not Brevior L. R. , illustiou aIgreja por sna virtude , erudição, eloquência e CírCriptos , dos qiiaes nosTcstão 173 epistolas e 96 sertnOes , de que iiá as EDIÇÕES segg. — Lo-anii 15Ó6. S.'^— A Collecção> que contém ò\ Lrão Alagrio ; S. Maxim»Taurinense ; 176 sermões de S. Pedro Chryiologo ; as obras de S. FuUgincio ; 20 homilias de S, Vahriano Cemeliense , e i epistola ad Mona-chos : 8 homilias de Amcdeo Lausanense ; e os opúsculos de S, AsterioAmaseno, Paris. 1568, foi. e Lugd. 1652. foL — .V. Leão ; S MáximoTaurinense ; e S. Pedro Chryolcgo , Paris. 1618, foi. — A edição de J,Leái de André Poleti com o Códice dos Cânones da Igreja Romano e ashomilias de S. A^axinio, Venet. 1748. 2 tom. foi, — A de CacciariCarmelita , correcta , augmentada e ilUistrada , Romae 1753 cç. -7. v.foi. — Superior a todas e óptima a dos irmãos Ballerinos Feríncmesconferida com os Códices do Vaticano e de Verona , augmentada comnovas epistolas, tiradas dos Códices , e com os melhoratriciítos das ediçõesantecedentes , Venet. 1753—57. 3. v. foi. No Tom. II. vem Liber sa-eramentorum Fcclesiae Romanae Leoni tributus ; De vscatione gentiuniL. 2. atttibuidos também a S. Prospero (§. 234. j; a vida de S. HilárioArelatense

, escripta por nin discípulo seu (§.235.), e os opiiscnjosprosaicos c poéticos do mesmo S. Hi/aria. No íom. III. vem CodexCanonntH Ecclesiaslicorum et Conitilutionum S, Scdis Aposfolicae ; Priscacanonutn editio Latina ; e Petus interpretatio Latina onínium CancnmnAícaenoru/n

, Sardictnsium et Chahedonensium com notas e illustraçõcseruJitissimas. A dita Collccção intitiila-se Fíeptas.

Sai- VI ANO, Presbyiero de Martelha , fallecido cerca do fim do

secíilo V. .escreveu Adversas avarilitim Lib. 4. ; De Gubernati,r,e Deitt de justo Dei praesentique judicio Lib.^. ; e 9 epistolas ; de que há aboa edição de Baluze com Picenle Lirineme , Paris. 1663. 8.^

; revistac mais annotada pelo me?mo , ibid. 1669.8."; e melhorada , ibid. 1684.S-"" A segunda dotas se repetiu , J3remac cura notis vari./um 16R8. 4.° .

Pedeponli prope Ralid.nam i 742. 4-.^' edição quarta. Vem nas Bihlitth. dosPP,.' e n^Biblioth. PP. Max. no Tom. VI lí., onde se ach.ão 4 li-vros de TiMOTHEO ad Ecclesiam, c os opúsculos dos Bispos Salonio« Fausio Regjtme ; c «a de Callandit Tom, X,

Obra protegida por direitos de autor

Page 26: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

l82r FARTE PRIMEIRA, §. 238.

AsRECio e P. CoNSENCio , Grammatico?, florescerão pelo meadodo século V. Suas obras vem nas Collccçôes dos Granimaticos f§. 295.e sec^.)' t)j mesmo tempo furão os Rhetoricos Arusi^no KÍesso ,

ou Messio , e Juliano Pomerio , que foi Presbytero de Aries , e doqual resta o opúsculo De vila contemplativa , Cólon. 1536. 8.° e Paris.

1711., falsamente attribuido a S^ Prospero ^ em cujas edições vetn

(§.234..). Vid, Spicilegium de (í/ícbéry,

C. SoLLio Apollinar Modesto Sidónio , Rhetorico , Poeta,

Conde (Cornes) , Perfeito da Cidade , e Bispo de Clermont fClaromonla*

tius) , nado em 428. , e fallecido em 4H4, , escreveu Epistolarum Lih.g, ,

que dáo muita luz á historia daquelle letnpo ; etsi tali opere tnagis inge--

tiium prohatur Siclonii, quam judiciam , ut qui peregrinum et gallicum redi-

leat , et simul inepta verborum adfectalione supra modum laborei . . . multo

majorem laudem adeptas ex poèmutis alque Jiendecasyllabis , diz F. Crinito»

Escreveu tamb«ra vários poemas. EDIÇÕES. — Óptima a de Sirmond

^

Paris.iói4. 8.°; melhorada em correcção e com notas pelo mesmo e por

Labbe , ibid. 1652. 4.* Vem nas obras de Sirmond Tom, I, (§. 326.;.

Vejão-se as CoUecções (§. 305. e sc^g.) , e a Biblioth. PF. MáximaTom. VI.

Claudian'0 Ecdicio Mamerto , Presbytero de Vienna , irmão

^Q Mamerto , Bi?po da mesma Igreja, vir niullarum literarum artium-

ãue , diz Harlei , falleceu cerca do auno 470. Escreveu De statu auimae

Lib. 3. publicados por P. Mosellano , Basileae 1520. 4.° ; e plenissima-

mente por Gafpar Barlhio coin variantes , notas e um glossário, Cygneae

1655. 8.'^ Contra vanos psèias carmen , e aiiribue-se-lhe o hymno Pange

lingna gloriosi. Veja-se a Collecção (§ 309.) , e a Biblioíb. PP. Max,Tom. VI. e a de Gallandio Tom. X. Na Miscellanea de Baluze Tom.111. pag. 27. vera Epistola ad S^ipaudum rhctorem.

S. Remigio Rheinense , Bispo de Rheims , fallecido em 530. «escre-

veu Epistolas ,que vem eni Bouquel Tom. IV. Vid. Duchesne l'om. í.

Hist. Frunc. Scriptores Coaetanei , onde se achão Epistolas de vários ,

relativas á historia da primeira estirpe dos Reis de França.

§. 238. Martlanus Capella. Idacius. Jul. Severianus , ele.

Marciano Mineo Félix Capella , Africano, que vi»ia depois

(lo meado do stculo V. , Grauimatico ePhilosopho, Vniáo de grande

ingenho , mas de eítilo áspero , escreveu Sutyricin cm 9 livros, ora em

proía , ora em verso ; nos primeiros dous traia das núpcias de Mercúrio

c da Philologia, e nos outros se'e do louvor e princípios da Gramnia-

tica , Dialéctica, Rl>ctorica , Geometria, Ariíhmetica, Astronomia

e Musica ; da qual obra , alem das primeiras de Vicencia 1499' foi.,

Modcna 1500. foi. , Lyon (Lngd.) 1539. , Basil. 1532. e 1577. foi.,

liâ as edições de Hugs Grocio , Lugd.-Bdtav. 1599. B.^; de L, (Fallhard

com variantes , Bernac 1763. 8.^^" c a de Jo, Adr.Gstíz com variautcs

* notas , Norimberij4« 1794. i».*^

Obra protegida por direitos de autor

Page 27: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§. 239* CAPITULO xrv. igj

- Idacio , Bispo de Lamego oii de Chaves , escreveu Chrcnttm, qije

se diz coiT^luíra em 467. , e basios Comulnres , desde Bruto e Collatino,

até 4.68. Estas duas obras foráo publicadas por Slmicnr/, Farís 1619. 8.*,

e vem no Tom. II. de suas obras , c na Biblictbeca PP. MuximaTom. VI í, *Os Frutos vem também wz Nova Bibliolh. MStorum deLabhe mais aiigmeiítados : e o Chronicon em Duchesne Hisloriae br»Scrtplores Coneíanei Tom. I. com a leuimda parte do de S. Prospero eo de Mário, Bispo de Avenchcs. (Vcjão-se ci.tes A A. no §, 326. j.

JuLio SfcVERiANO, Africano , Rhetoiico, floiescia cerca doanno467,, e foi auctor da obra Synlomata sive' praecepta arlis Rhet'jricae

,

publicada por Jano Dousa , Antwerp. 1584. 8,° , e vem na Collcccâo

§. 299.ViGiLio Tapsense , Bispo na província de Byzaccna em Africa

cerca do anno 484, , escreveu vafios opúsculos contra /fr/í, Euiyches

,

Sabellio ^ Photino em dcfeza rios mysterios da Trindade e Encarnação,publicados por Pedro Franc, Chifflet , Divione 1664. 4 °, e na Biblioth»

PP. Max. Tom. VIU. Attribue-se-lhe o Syn.bolo Sluicumque vult sal»

vns esse, que corre sob o nome de Santo Athanasio. Na edição Manrina

de Santo Agostinho (§. 229 ) vem opúsculos de ligWto. He diverso Vi-GiLio, Papa, fallccido , diz Mausi , em 555. , cujos escriptos vem nasCoUecçóes dos Concílios (§. 223.). No mesmo Tom. Vlll. da ditaBiblioth. vem 2 livros de Epistolas de RuRicio Lemoviceník

, Bispode Limoges desde 484. , que também publicou Canisio no Tom I. /in-tiquarum Lectionuni (§. 326. j , e vem mais a de António , Bimio deConstança, a Arcádio ; a de Agneli.o , Bispo de Ravena , a Arménio •

o opúsculo de Ct kealis , Bispo , contra \j[aximo Ariano ; e as bellaspoesias de Drepnnio Floro,

Victor Viten^e , Bispo de Vite na Byzaccna , escreveu em 487,De Panuallca persecullitie Llb. 5. , publicados , Coloniae 1535. • ^ porRheriano , Paris. 1541. Com notas í\c Balduíno , ibid. 1569.8.° comS. Opiato. Vem também na dita edição de ílalUo Topíense por Chlfflel ,

com notas e dissertações '\t^\c , e na B\bl. PP. Max,T,\\ II. (§. ''26.]]

Honorato, Bispo de Marícllu , florescia em 490. De seusescriptos resta l'lta Hllarll Arelatensls

, que vem cm Surlo a 5 de Maio.Seus escriptos publicou Jo. Salinas com os de S. Prospere [i. 2^4. },

§. 239. Avllus. Gennadluf, Pnschaslus, etc. Juriscsnsulti.Alcimo EcDicio AviTo , neto do Imperador Avito , Bispo de

Vienna em 490. , e adversário dos Arianos , escreveu Epistolas, Hn-inilias

,Poesias e outras obras , de que rcstáo fragmentos

, publicndaspor Slrmcnd , Paris. 1643. 8.»; c augmeiuadas no Tom. II. das obrasdo mesmo Slfmond , c na Biblioth. de Gallandh, Vid. a Blbllath. PP,Max. no Tom. IX. Na Mlscellanea de Baluze Tom. II. vem 4 episto-las e alguns fragmentos. No Splcllcglum de d^Acherl Tom. III. vem CV/-iult . . . adversas Ariunsu Vid, Biu^ueí Tom, IV. (§. 326.^.

Obra protegida por direitos de autor

Page 28: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

184 PARTE primeira; §, 239;

Gennadio , Presbytero de Marselha , escreveu cerca do anno 492.iirri útil catalogo De Scriptoribus EccUsiasiicis, publicado com S.yeronymt

^ da edição Maurina {§. 224.). c Jenae 1703. 4.* com escholios de Sal.' £rn. Cypriano : e pelos Collcctorei de A A. antigos, etc, (§. 324.) ; Dtjide s. de Dogmatibus licclestauicis , que vem no Tom. VIM, da edição

Maurina de ò'» Agostinho, a quem erradamente se iínpuiava este opúsculo,e foi publicado , Hamburgi 161 4. 4.* Fez o resumo das heresias Pre-destinariam , Nestoriana , Timotheana e Eutychiana

, que vem comos summarios das heresias, feitos por if. jferonymo e Santo Agoslinb»,

Vid. l^etera Anatecta de M»billon.

Na Biblioth. PP. Max. tom. VIII. vem dous livros de Pascha»SIC , Diácono Romano , contra o herege Macedónio.

Talvez pertcnçâo a este século V. Consulíaíionum Zachaei Cbrí~

stiani et Apillonii Philosophi Lib. 3. ,que hc o dialogo entie um Christáo

e um Gentio , e vem no Spicilegium de d' Achery Tom. I.

S. Gelasio, Africano, Papa em 492. , escreveu uma Decretai,

que estabelece muitos artigos de Disciplina ecclesiastica. Attribue-se-lhe

um Decreto sobre a genuinidade dos livros da Bíblia, dos Cohcilios e das

obras dos Padres da Igreja, e outros escriptos, dos quaes vem grande

parte nas CoUecções dos Concilios (§. 32Ó.J. Veja-sc d' Achcry Spicile-

gium Tom. III. O Codex Sacramentarias ,que contèm'as preces e for-

mtdas da Liturgia, foi impresso seguUvlo um MSto da Bibliith, de Fleury

por Jisé Maria Thoniasio com os 3 Missaes Gotliico, o dos Fraucezes

,

e o antigo Gallicano , na obra Códices Sacrameiílorum vetuslissimi se.

Gelasianus , ctc, e depois na CoUecção de suas obras (Opera omnia) ,

Rnmae 1747. 7» v. 4." Os mesmos 3 Missaes publicou Mabillon , Paris

1685, e 1724.4.° O dito Decreto sobre a genuinidade dos livros da Biblia

se acha na edição i\e Anantasit , Bibliothecario , De vitis Rim. Pontifim

cum , Romaci7i8. da edição de Biancbini , vid. §.257. Na Bib/iotò.

PP, Max. Tom, VIII. vem o opúsculo De duabus naturis in Christo

(idversus Eutychetem et Nestoriutn. Vid. Misccltãnea de Baluze Tom. III.

S. Patrício, chamada o Apostolo de Irlanda , falleccu em 493.

Suas obras publicou Jac. IP^arraeus , Londini 1658. 8,"

Pertencem a esta idade Lefokio , Prcsbytcro , que escreveu Libelo

Jus emendationis s. satisfactionis : Capreolo , Bispo de Carihago depois

de Aurélio ,que escreveu uma epistola. E.stcs dous opúsculos vem com o

Breviaritm fuiei de A. incerto v\ix Bihlinih. PP. yi/.j.v. Tom. VI I. , e to-

dos trcs vem também em Sinntnd com Isaac ex Jtidaeo Uher fidei ^ 9

yabii Marti Viclorini A/ri ad Justinum Mamchaeum ; liem de //rimipio

Jurisconsultos. Alem dos que se mencionarão no §.190., houve

entre 08 mais distinctos os scgg. Z,. relusius Alaecianus , mestre de Juris-

prudência do Imperador M. Aurcl. Antonino ,que escreveu /V ,usse ac

fjirtibut ejus ,que vem no Thesaurus Antiquitalum Rtvian, úc GrevÍ9

To.Tii XI,, na ubra Uc GvQmvio De íffUrfitft Amsiclod. 1656. 8,° e

Obra protegida por direitos de autor

Page 29: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§, 240. . CAPITULO XV. íS$

Lugd.-Bat. 1691. 4.*, e no Código Theodosiano (§. 317.). ^. Cerbidius

Scaevola , mestre do seguinte : ylemilius Papinianui , pcrilifsiino na Lín-

gua Latina c Philosophia Stoica , c jurisconsulto clegatitissimo , morto

de ordem de Caracalla , porque não quiz dcfendcl-o do ciime de matar

seu filho Geta, Os estudantes Ronranos , que Irequcniavão o terceiro

anno de Jorisprudencia , erão cl.amados Fopinmriitns. Lonipttdio (íh

Âlexan/ira Sever$J , depois de enumerar seus disc ijulos , e tniie estes a

Dotnicio VlpifiHo , Elio Gordiano t psi do Imperador Cjordiano , Claiidiê

Benaco, grande Orador , e outros , concluc : hi ctnties júris Professores

diícipuli futre splerididissimi PapiNtani , et Alexandri Jnper. familiares et

socii. Domiiiiis Ulpianus , natural da Phenicia , igual em u.erecimento a

Papiniano e a Paul/o , e mui queiido de Alexandre Severo. Jniano fez de

seus escriptos o seguinte epitome : Tituli XXIX, ex corpote regularum

U/piant , s. Vlpiani regularum Liher singularis , illustradu por Cannegie'

ter e publicado, Traj.-ad Rh. 1768. 4. • e Lugd.-Bat. 1774. 4."-^; e

por Gust. Hugo , Professor de Gottinga, para uso das escholas , Gott.

1788. 8.* (Vid, §.320.;. Julius Paullus, Jiirisconsulto de grande nome,

€ nomeada Prefeito do Pretório por Alcxanilre Severo, cujos Iragrrentos,

conservados nas Pandectas , forão publicados com o Epilcme ex Jib. V,receptarum senlentiarum ab Aniario excerpiai um , pelo dito Guu, Hugo ,

Bcrolini 1795. 8.* (Vid. §. 319. e seg.).

CAPITULO XV.

PRINCIPIO DA IDADE MEDIA.

IDADE FÉRREA DA LÍNGUA LATINA. SÉCULO VI. DA ERA CHRISTAA.

§. 240. Ruina do Império Romano Occidental.

O,DoACRO , Rei dos Herulos , havendo entrado de mão armada emItália , conquistou Roma em 476. , e forçando a Âuguslub , ultimoImperador Romano noOccidente, a perder a purpura, deu fim a este

Império tâo poderoso , começado por Juli» César na batalha dePharsaliaem o anno 48. , e consolidado por Oi/nviatio Augusto na batalha de Acciono anno 32. antes de Christo. Este succcsso hc tão assignalado , quecom razão fixa uma cpocha memorável , pela qual se distingue a IdadeAntiga da Media ; e na historia da Língua Latina, a idade Eneada Pekkea. Como porém de 476. até 500. corre o pequeno espaço de24 annos

, pode sem maior incougrucncia cstabelecer-sc o principio daIdade Férrea no principio do século VI. E porque as causas da deca-dência da Língua devião obrar com maior energia depois da ruina doImpério (§.198.), por isso não tractarcntos de todos os Escriptores ,

mas única e succintameiue daquelle=;, que sobrepujarão aos outros, ou

lUustrando alguma disciplina, ou historiando, e de qualquer modo con-servando os factos daqucllc icinpo , ou escrevendo principalmente em

Aa

Obra protegida por direitos de autor

Page 30: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

l2o PARTE PRIMEIRA. §.241,

verso com menoç barbaridade. VW. Po/ycarpi Lys^rl Dlssert. (Je fidamedit aevi barbárie tn prlmis circa picsin Latin, , Hclmst. 1719. 4.°; eJo. Fnd. Bretrami De vera medii aevl barbárie adversas Polyc, LyseriDissert., etc. suhjuncta Berirami Comment, de slngu/aribus Afíglorum meri/is in eruditig>iem orientakm , Halae 1722. 4.° — Jer. Jac. Oberli-NVS Diatribe de Lin^uae Latinae medii nevi tnira barbárie , Argeniinac1773- 4.* — J. G. WalchiVs Hisi. Criíica L. L. C. i. §. 23.

§. 241. S. Caesartus. Ennc/ius Ticinensis. S. Fulgentiu: Ruspen^sis , etc»

S. Cesário (AreJatensis) , Bispo de Aries em 502., defenforda'doutrina de Santt Agostinho, e adversário dos Scniipelagianos , escre-veu Epistolas ; Sermões ou Homilias; e uma Rcçra ou estatuto paraas Freiras, em obsequio a sua irmãa Cesaria e ás Freiras, subíiitas

desta,que MfibiUon diz , fora a priíiicira Regra , escripta para as Freiras

no Occidente. Há outra Regra para o? Monges , de seu sobrinho o Pres-bytero Tetradio ou Teridio. Este e outros opiisculos vem na Bihlioth,

PP, Max. Tom. VIII. e XXVII. A Regra para as Freiras ptiblicou

Est. Piçuetj , ad calcem vitae S. Radegundis , Pictav. 1621. 8."^; e ambos

vem no Codíx Regularum de Holstenio. As Homilias (40', B3MI.1558, 4.^;

c inais 14 inéditas, Paris. 1669. 8.* publicadas por Balwze. Vejão-se asBiblioth. dos PP. Alguns Sermões vem no Appendi^ de Santo AgostinhtTom.V. da ed. Maurina f§. 229.).

Magno Felix Ennodio (77f/w^«f//) . Bispo de Pavia, fallecirio

cm 521., escreveu Poemas, Panegyrico a Thcodorico , Epistolas, etc.

publicados, revistos e illustrados por And. Scheito , Torn«ci 1610. 8.**;

e por Sirmsnd , Paris. 161T. 8.° ; e publicados nas obras dcsteTom. I, ,

e na Biblioih. PP. Max. Tom. IX. , na Bihlioth. de GaUandio Tom. XI.Panegyrico vem também n'algumas edições da Collccção de l^ancgv-

ricos (§. 304.) , e na Fida de Thcodorico por Jo. Cochlco , Holmiae1699. 4.» com notas de Sirmtnd. e Schoíto,

S, FuLGENCio, Bispo de Ruspas fA^Hí/íflí-y cm Africa , fallccido

^"^ 533» • defensor illustre das doutrinas de Santo Agostinho , escreveuvários opúsculos contra os Arianos e Semipclagianos em dcfeza dosdogmas da predestinação e da graça , Homilias e Epistolas dogmaticss e

moraes, q»ie se estamparão , Mogunt. 1515. , Antwerp, 1574. , B.iíil.

1 587. ; e mais completa e correctamente com a vida do Santo , efcripta

por um seu discipulo , e um Append., Paris. 1684. 4.'^; Venet. 1696. 4.*

Vid. Biblioth. PP. Max. Tom. IX. XXVII. e a úcGallandio Tom. XI.Deste Santo Padre deve distingiiir-se Fabio Furio Planciadíís

luLGENcio, Grammatico e MytUographo, que ílorescia pelos annos

515., cuja Mythologia impressa , Mcdiolani 1498. , e depois , Aug.-Vindelicorum 1521. vem n'algumas edições dç Hygino (§. 161. j , enaCollecção dos Mylhographos (§.314.).

FuLGENCio I'"erranih) , Diacono deCarthago, discipulo Ac S.

Fulgeneio, vivo ate 548. , escreveu Breviaiio camnum , que vem na Bi-

Obra protegida por direitos de autor

Page 31: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Ç. 241. CAPITULO XV/ 187

bliotheca de jfuslel (§. 324.) , c foi publicada com Cretco/tia por P. Pi*

ihou , Paris. 1588. 8,°; e com o Codex Caiicnum de Dionyíio Exígua ^

ibid. 1628. 8.** Esta e ODiras obras suas publicou Chiffet , Divione

1Ó49. , e vem na Biblioih. PP. Max. Tom. IX. Vid. a Bihlioth, de

Gallíindio Tom. XI. c Cresconio (§. 249.).

Anicio Manlio Torquato Severino Boecio , Cônsul em510,, Tiieclogo , Philosopho , Mathematico , Poeta, protector das

leiras e bom cidadão , mandado matar por. suspeitas por ElRei Theo-dorieo em 524. . escievcu muitas obras, das quaes há a EDIÇAÕ de

Veneza 1491. c 1499. foi., e a de G^larean» coir. commcniarios , Basil.

1546. c 1570. foi. Há tambcm muitas edições particulares de seus

opúsculos , nenhum dos quaes tem dado tamanho exercício aos editores,

commentadores e traductores , como os 5 livros De ccnsolatlone philosophi-

ta , escriptos por elle na prifão j dos quaes há •» de Veneza 1498. , c a

tle Paiís 1511. 8.* com odiffuso commentario , auribuido a S.ThomúsJe Aquino , ambas gothicas, : Lugd.-Bat. 1633. 24.'^, 1656. 8. '^p 1668.

,

1671. ; repetida, Lipsiae 1753. 8.®; a de AW/»/ , Patavii 1 721. 1744.8.°; GlasjTuae 1751. 4.° e 8."; Paris. 1783. l8.« In usum Delpkini (§.326.). Esta obra foi VERTIDA cm Grego por P/awí/i^/íj; em He-BUEO por R, Samuel Ben Batischat ; em Inglez po Mig. IFolp^ilns ; emHespanhol por Agostinho Lopes , Pinciae { Valhadolid) 1598. e 1604.foi. ; c por Fr, Alberto de Aguaio , Seviliia 1521. e 1530. 4.^ ; cm Ita-liano por Bened. Varchi , Florent. 1551. 4.° e 1584. 12.', e Psrtnae

1798. 2. V. 4,'' ; e por Alberta Fisretitino , Firenzc 1735. 4.° ; cm P"ran-CEZ por yis, Dufresne de Francheville ^ la Haye 1744. 2. v. 8 ^, c porAVr. Regnier t Bruxel. 1711. 12.° ; em Alemão , Luntb. 1697. ^ c naLingua Bélgica, Amst. 1703.8.* Os restantes escriptos de Bcecio

versão sobre Theologia , Rhetorica e Philosophia Aristotélica , e porisso entre ellcs se acha In Porphyrii Isagogen De prstdUahiilbus ayicíorin» iranslatam Dlalogi II. A traducção desta Isagnge attribuc-se a

M, ViíttrinOt indicado no §, 218. — Jo. Alb. Fabkicivs Biblicthcca

Lat. Tom. II. L. 2. C. 15. §.7. Praeclantm de Bu-thio JuU Cães»

Scaligeri judicium exstat Lib. VI. Poeticcs pag. 761. Boelhii Síverini

ingenium , eruditio , ars , sapientia fucile provocai omnes auctires sive illi

Graeci sint , sive Latini. Secidi barbárie ejus oralio soluta deterior inve-nilur ; at quae libuit ludere in potiii , dlvií.a sane sunt. hihil illis cultius

,

nihil gravius. Negue densitas sente»liarutn venerem , negue acumen ahsiulit

candtrenu Equidem censet poucos cum illo comparari posse. E §. 8. n. 14.Bortbii dialéctica , in compendiutn missa et in Litiguam Graecam Iranslala,

usi sunt ettam Graeci . . . SchoUsrum graecorum in libres de differentiis

topicis nuctor est AUximus Planudes. — Noltenivs Lexian Lat.Lin*guae Antib. Tom. I. Cum h«c Borthlo desiisse veierem Romansrum eltm

quentiam , vere observnvil Miraeus //; Kot. ad Hanorit lihrum 3. De Scri"ptoribus Ecclesiast. Cap. 22.,, Post Boithium ^ qui u!!imus cruditorumdicius est 1 per miile unnos vix unus nut alin- , cerle apud Latinos f commc-

Aa 3

Obra protegida por direitos de autor

Page 32: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

l88 PARTE PRIMEIRA. §. 242.

moratur , quj ali^uad tndoctrina líberali nomen habuerit» ,, ha ait RohndusMaresias Lib. 2. Epist. ult. pag. 531. , cjid el scile vocat intervallum ilhultemporls usfjue ud Petrarcham, inlerregnum ac velut literarum deliquium,

§. 242. Ru5l'cus Elptdius, S. Laiirenllus Ncvariensis. Eugypplus , etc.Rústico Elpidio, que florescia em 510. , escreveu Trtsticha de

hisloriis quibusdain utritisque Testamenli , et carmen de Christi Jesit bene.

fiais ; obra publicada com notas de André Rivino , e com os poemas deLactando, Menbaude , Incerti et Amuni s, Prudenti , Lip>iaei652.8.^ Vem na Collecção Velerum poèlarum Eiclesiasticorum (§.309.), e naBibliotk. PP. Mrix, tom. IX. ; e ahi depois 2 Homilias de S. Lou-renço, Bispo Novariense ou Mediolanense.

EuGYPPio, Abbacle , diz-se escrevera a ^ida de S. Severino , Abba-dc e Bispo de Norico , publicada inteira por Marco y'elser com escholios ,

Aug.-VindeK 1595. 4**; e vem co-n iim commentario e notas na obra

Jclst Sanctorurn de Jo. Bollando To.n. I. A Epistola a Paschasit vemna obra de CíjuÍsío Antiquae Lectiones Tora.I. Presume-se , que este escre-

vera também CoUectatieum ex operibus S. Atdgiutini , Basil.1542. e Venet.an. seg. ; e que o auctor desta obra não he diverso do das primeiras : ou-tros a attribuem a Eugyppio , Africano. Vid. í^et. Analecta de Mabillon.* Macn'0 Aurélio Cassiodoro , Senador e Patrício Romano,

nascido csrca do anno 470., Cônsul sem collega em 514, , retirou-se a

um Mosteiro em 539. , onde falleceu depois de 562. , e em pio e erudito

ceio escreveu Variarum Epiitahirum Lib. 12. , obra útil , onde vtmepistolas , edictos e rescriptos dos Reis Godos , seus coevos ; a saber ,

Theodorico, de quem foi estimado , Aihalarico , Thcodato , Vitiges,

e os rescriptos delle mesmo : publicada por Maríang. Accursio , Ang.-

Vindel, 1553. e Lugd, 1595. 8.» e 1Ó09. e 1650. , e vem na Bihlioth.

PP. Máxima Tom. XI. ; Historiae Ecclesiasticae Iripartilae Lib. 12.

colligida da versão de Sozimenes , Sócrates e Theodoreto , traduzidos emLatim por Epipbani» Scholastico , de ordem de Cassiodsro ; c vai esta

historia desde Constantino M. até Theodosio o Moço ,publicada

Basilcae 1523. foi. e 1528. 1533. 1568. e Francof. 1588, (Vid. Ruf.nus

§. 231.); Chrtnieon breve desde o principio do Mundo até 519. ,pu-

blicado, Basil. 1552., Heidelb. 1588. , Lugd.-Bat. 1632.8.^, e vemnas Collccçôes Chronica medii aevi , ctc de Christ. Fried. Roesler , Tu-bingae S798. 8.^ no tom. L , e nas dos §§. 315. e scgg. ; histilutionum.

ad divinas lectiones /iber , obra em que sobremaneira reluz a erudição

c piedade do A. , Antwerp. 1566, 8.* e Paris. 1575. Escreveu outrosi

tarios opúsculos de Humnnidides , Mathematica , tMc. Entre o? escriptos

suppostos vem Liber de amicitia Christiana , que he de Ptdro Blcsense

(^ 273.), em cuja edição vem. Perdcrão-se Libri 12. De rebus gcstis

Gmhgritm, de que y^rnundes fez o rcMimo, que costuma vir com as obras

de Cassiodoroi^, 24.4.). As obras de CassiorJoro sairão á luz com notns de

Guil. fornerio, Paris. 158S. e lóoo. 2.v. S.*, Gcncvac lóoi. 4.^ e 1650.

Obra protegida por direitos de autor

Page 33: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§' 3H' CAPITULO XVíII. 273

Constantino stc o fim do Século X. por 'Jac. Slrmotirl , Puris. 1629.

^2, Vi com os supplemcnios , feitos por de la Lande e publicados , ibid.

1666. foi. — Dos ilaGallia Narbonense por líaluze , ibid. 1668.8.°—Concllin , decreta , lega , constilulioties q<1 rei Lccleíiae otbis Brilannui

por Hertr. Spelmann , Londini i 639—64. 2. v. — Concilia rr.agrae Srilaii-

niae et Hiherntae , cum illustrationibtis Dwuid Ifiíkim , ibid. 1737. 4. v.

foi. — Dos Concílios de Hungria por Carlos Peterfei , \'indobonae 174.2.

— Dos de Alemanha por ^5. Hartzheim , Coluniae 1769—75. 10. v. fui.

§. 324. Colleccões de Cânones antigos , de Epistolas e Bulias de Papas,e de AÂ,, que tractáríio sobre Kscriptores Ecciesiasticos amidos.BlBLIOTHECA J VRis Canonmci VETERis in duos tíWosdistrihutT,

t^uorum unus canonum Ecclesiast. códices antiquos tuin Graecos tum Lntirtis

complectitur , subjanctis vetustissimis eorumdertx Cauonum Collectoribus Lali-

nis ; alter vero insigniores 'Júris Canonici veteris CoUeclores Graecos exrji-

bet . , . opera et siudio Guiliehni l^celli . , , et Henrici Justelli . . , Pari^;.

1661. 2. V. foi. — ivwmh , sii:e Pandectae Canonum 8S. Jpostslorum et

Conciliorum ab Ecclesia Graeca receptorum ; necnon Canonicarum SS, Pa-iram Epislolarum una cum scholiis antiquorum singulis eariim anncxis , et

scripiis aliis huc speitanlibiis

.

. . Guilielmus Beveregius . . . recensuU , clc, ,

Oxonii 1672. 2. V. foi.

Epistolas c Bullas dos Papas. Cherubini et tentuscae Èulli-rium Roffianum , Romae 1638. e segg. 4. v. foi. : vai desde S. Leão Ma-gnf> até Clemente X. — hpistolae Romanorutn Pontijicum ^ et quae ad asscripíae sunt a J". Clemente usque ad Innocentium III. studit P. Coustant ,

Paris. 1721. foi. Deve ter 3 tomos , e no fun o Appendix das Epistolas

apocrypiías. — Collectio Bullarum SS. Basilicae l'íiticanae a S. Leone adBenedicium XIV. cum notis , Romae 1747—52. — Mugnum BullariumRomanum , Luxemburgi 1742—58. 19. tom. desde S. Leão Magno aii'.

1757. — Pontijicum Roman. a S. Clemente ad S. Leonem Hpistolae s^enui-

nae , Gotting. 1796. 2. v. 8." — Vidas dos Papas (Vid. §. '286.).

Collectores de AA. antigot, que tractárÚo de ScKiPTOKinvs EcCLK-

SIASTICIS.— SvFFUiDVS Petrvs publicoii o Livro de S. Jeronymo DeViris illustribus , Gennadio , S. Isidoro, Honório, Sigeberío e HenriqueGandavense , Coloniae 1580. 8.° — Avbertvs Mikaevs publicou 0%mesmos e S, Ildefonso, Antwerp. 1639. foi.— Jo. Alb. pABuicf^s aS. Jcronsm') , com a versão Grega , notas suas e de vários e confrontaçãocom Eusébio ; com nm Appcndix De viiis Evangelistarum et Apostíhrum .

e outro de XII. Doctoribus ; Gennadio com notas de varias c suas ; .S.

Isidoro; S. Ildefonso; Honório; Sigiberto ; os AppcnMccs de Juliano eFclix Toietano

, e de um Anonymo a S, Isidoro e S. Ildefonso ; Henrlqu:Gandavense; Anonymus Ahllicensis ; Petrus Casintnsis De Piris illuUr.Minasterii Casinensis , com o supplcmcnto de Placidt Kcmano ; JtâiTrilhemio De Scriptoribus Ecclesiast icis. Vem na Billiolhcca Ecclciiasticado mesmo Fabrício , Hamburgi 17 18. foi,

^ím

Obra protegida por direitos de autor

Page 34: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

2/4 PARTE PRIMEIRA. §. 325',

§. 3-25. BÍBLIA SACRA.Náo consta liquidamente, que algum dos livros áa Anti(fo t Novo

Teitamenlo fosse escripto em Latim , não obstante que alguns o affirmema respeito do Evangelho de S, Marcos e da Epistola de S. Paula ad Ro-manos, Por isso logo no principio da Igreja começarão a apparecerSenões Latinas dos Livros Sagrados, e houve tantas nos primeirosSéculos

, que S. Agostinho diz ser possivel contar os Traductores deHebreo para Grego ; mas não os de Grego para Latim. Entre as antigas

Imersões Latinas' se distinguem três. L^ma , que corria antes de S. 'Jero^

nymo , chamada commummente n^wi , ítala, Vetus , e também Vulgata ,

porque nesses antigos tempos da igreja Christãa era a commum e vulgar

;

e dclla diz S, Agostinho ser Verbanim tenacior ciim perspicuiiate senten"

iiae. Esta versão corrigiu S, Jeronymo em quanto ao Velho T*stamentc,

O mesmo S. yeronymo , VoUns antiquam divinorum vsluminum viam sentj-

Lus purgnre , verteu o Antigo Testamento úo texto Hebreo para Latim ; e

de ordem de S. Dâmaso Papa corrigiu o Novo Testamento du versão

Jtala pelo texto Grego.A presente Vulgata , que he a terceira versão , foi composta das

duas antecedentes. Em quanto ao Velho Testavient» , foi feita dos Livros ,

vertidos por S. jeronymo, como diz Opstraet , exceptuando os Livros

de Sapientia , do Ecciesiastica , de Baruch , dos Machabeos , e as addlcces

ao de Esthcr e ao de Daniel , por não estarem no Canon dos FKbrcos,e o Psulteria, que se conservou da antiga Ítala, ao qual os Fieis estavão

acostumados , mas retocado por S. 'Jeronymo pela segunda vez. Emquanto ao Novo Testamento , he opinião commum ,

q"e enirárã;> napresente Vulgata os Livros da antiga I/ala , correctos por S. yeronymo pelo

texto Grego. A versão de S. yeronymo vem na-s suas obras (§, 224.).

Como estas Versões dos Livros Santos pertencem aos monumentostia Lingua Latina, convém conhecer suas edições. Em quanío aversão"»

ítala diz Riegger (Intrcductio in univcrsum jfus Eccles. in Dissertatione in

S. Scripturam §. T,-\-J ^'l"* Testamentum ,quam fieri pstuit , diligenter

testituere eonatus est Flatninius Nobilins tx vnriis Patrum icntentiis ,

hnc illac dispersis , editum Romae 1588. , et uujunctum Grafa tex/ui a Jo,

Morino , Paris. 1628. 3. v. foi.

^uPo A^ov; Testamento publicou o P. Martianay Vulgata antiijua La~

tina et ítala Versio Evangclii secundum M^itthaeum , e vetuitissimis eruta

monumentis , Paris. 1695. 12. ° ; e José Bianchini publicou Evaugeliatium

quadruplex Latinae versionis antiqtine , ctc. , Roniac 174.9. 3. tom. cm 4.

V. foi. , segundo os Códices de Verona c Vercclli. Abaixo se indicão

outras edições da versão ítala.

r>:í presente Vulgata , approvada pelo Concilio Tridcnlino (Sessão-

IV. em 154.^.) há innumeraveis edições dclla só, c delia junta com as

duas antecedentes Versões e com os te\tos das Linguas Oricn:ae> He-braica , (jrega, Chaldaica, Syriaca, ctc. Das primeiras , omiitindo as

muitas , que houve no Século XV., v. g. Moguntiae 1462. foi. goth.j;

Obra protegida por direitos de autor

Page 35: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§.325'. CAPITULO XVIII. 275-

Parisiis 1464. ; Augustae Vindelicorum 1466. ; Romae 1471. ; Ncapoli

1476. ; Venetiis 1478., etc. ctc. : importa indicar Siec/ifáj Xlsiina , Ro-

mae 1590. foi. , feita de ordem do Papa Xisto V. , que foi o rcvedor das

provas ; e mais correcta a Xnto-CUmetiliva , ibid. 1592. foi. Por csia

mandou o Papa Clemente VIII. fossem feitas as outras edições da l^u!-

gaía, sem alteração alguma , exceplo o que evidentemente f<isse erro

tvpographico. Foi impre&ía na Typographia Vaticana. Tudo istoTonsfa

da Bulia de Clemente VIII. de 1592. , que vem no piincipio das edições.

Da y^ulgata , publicada com o texto de outras Versões , há muitas

edições, de que se podem indicar as seguintes : Polycl(ittas,— A do

Cordial Francisco Ximenes com o texto Hebreo e a versão do? Se-

tenta Interpreta daquelles livros , em que há aquelle texto e esta versão,

a versão Chaldnlca do Pcntateucho e os Diccionarios das línguas Hebrai-

ca^ Chuidaica e Grego, Compluli 15 14. 1515. 151 7. 6. v. foi. — Biblra

PoIygloUa , cotr.plecUritia textus orizinales Hebraifds cum Pentateucha

Saniarilan'} , ttc. ediàit Bri AN vs Wai.TON vs ex vetustissimis MSlis ,

Londini 1657. 6. V. foi. — GlmdoMichael leJay Bíblia Hebraica ,

Samaritana t Chaldaica ^ Grdeca , Syrtaca , Latina, yírábica , Lutet.

Parisiorum 1645. 10 v. foi. — B. Árias Moktanvs Bihlia Sacra Hc'hraice , Chaldaice , Craece et Latine ^ Antwerp. 1569. 8. v. foi. — Heestimada e«ta edição: Bihliorum Sacrorum Lotinae versioncs anliquae , s.

Vctus Itálica et caeterae,quaecumque in Codicibus AlStis , ei antiqusrutn

libris reperiri potuerunt , quae cum Vulgata Latina et cum texlu Graeco

comparantur. Accedunt Praefationes , observationes ac nclae indexque novus

od vulgatam e regione editam , idemque locuJ)letiisimui , opera et studio D.pETRi Sabhathiek, Remis 1743. ePoiis. 1750. 3.V. foi.— Nas obras

de jf<ti. Mu ria Thomasio (§. seg.) , vem publicadas algumas versões La-tinas antiquíssimas de varias partes da Biblia.

Edições com m enxadas. — Biblia Sacra cum glissa ordinária ^

Duaci 1617. 7. V. foi.— A Biblia Máxima do Padre Joaõ de la Hayecom o texto da Vulgata , confrontado cnm as antigas versões e mtiitas

illustrações , Paris. i66o. 19. v. foi. — CoRN. a La?\t>e C-jintnrntr.ria

in Scripturam Sacram , Lugd. 1732. li. v. foi. — Biblia Sicra VitlgcLie

edifionis cnm os commcntarios escolhidos e literaes de 1 1 commentadr;rcs

,

Venet. I747. 28, v. 4.° — Calmet Commentarius Uteralis in omnes libras

Vet. et A'. Testamenti , Venct. 1754. 8. tom. ou 9. v. foi. São mais con-cisos os commcntarios de Tirini e de du Hamel ; noie-se porém a de

dii Hamel com bcllas estampas , que representão os principies passos daEscrlptura , Lovan. 1740. 2. v. fui. Os pas':os da Diblia . rcpre=emadoscm finas estnmpas com o titulo Flysicu Sacra , August. 1731. 2. v. foi-

VERSÕES. — Nenhum livro tem sido vertido tantas vezes em tan-tas linguas , mortas e vivas , com o texto, estampas, commentaiios ,

ou sem isto, como a Biblia. Há pois em Francez, , entre outras versões

,

ado Abb. de Vence com commentt. e notas , Paris. 1748. 14. v. 4. ,c

1767—7317.V. A de Lu» z Isaac de Sacy, Paiis 16S2. 3 2. v. 8.S ed. cão

Mm 2"

Obra protegida por direitos de autor

Page 36: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

l-jG PARTE primeira; §. ^15^;

repeiiiía em muitos lugares , annos e formas , com o texto e sem elle. Amesma versão, ibid. 1789— 1804. 12. v. 4.* com 300 estampas. Comos textos Grego e Latino (o Novo Testamento), Mons 2. v. 8.° A Ga-zeta de Lisboa de 1820. N. 162. annuncía a versão de Mr. Genoude ,

como superior a todas , e constará de 16. v. 8.^ — Portuguez : com oLatiiji a do Padre Ant. Per. de Figueiredo, Oratoriano , e um dosmais celebres Escriptores do Século passado , com notas e dissertações

,

Lisboa 1794— 18 19. 7. V. 4." ; outra sem o texto , ibidem 23. v. 8.**

he anterior a esta. A de Fr. Francisco de Jesus Maria Sarmentocom bastantes illustraçôes , ibid. 42. v. 4.*": o Velho Testamento 1778— 1785. 31. V. ; o Novo 1777— 1782. II. V. Sem o Latim a do Padre

JoAõ Ferreira de Almeida, Ministro, Pregador do Santo Culto emBatavia ,

que verteu o Velho Testamento , Batav. 1712. S.'^; edição re-

petida com a versão do Novo Testam, do mesmo , Londres 1819. 8.°;

edição nitidissima , na qual a linguagem pura , castiça c antiga esmalta

e exprime a divindade , magestade e ancianidade do texto dos Livros

Sagrados. — Hespanhol : a do P, Philipfe Scio de S. Miguelcom o texto e notas, Valência 1790. e segg. lo.v. 4.* Citão-se as dos Pro-

testantes Cassiodoro de la Reyna 1569. 4.® (no rosto vtm 1622. emalgumas edições) , e a de Cypriano de Valera , Amst. 1602. foi. e

c 1661. 8.° — Italiano ; a de Nicol. de Malermi , Venez. i47r.

2. V. foi. Cú commenlfi dl Amónio Brucioli , ibid. 1542. 7. Part. foi. Ade GiovANNi Diodati, Genev. 1641. foi. com notas. — Inglez :

Cantabrig. 1660. foi. com estampas por Jo.Ogilhy.

Subsídios. — Cri/lei Sacri , sive annoiata doclissimorum virorum in

Vetus et Novum Testamentum ^ Amstel. 1698. 8. tom. foi. Corpus Criíi.

corum alioruinque S. Scriplurae Interpretum et Commentatorum a Aí.itthaeo

''Polo, Franc- ad Moen.1712. 4.v,fol. Thesaurus Thealogico-Philologiciis, s,

Sylhgc dissertatltnum elfgantiorum in iekctiora ... y. et N, Ttstamenti

loca , Amstel. 1701. 2.v. foi. ; e Theiaurus Novus Tkeologico-Pl^ilologicus

ex museo Theodori Hasaei et Ccnr, Ikenii , Lugd.-Bat. 1732. 2. v. foi.

São obras deTheologos Protestantes— Concordaniia Bibliorum, que indica

os lugares , em que se acha na Biblia qualquer palavra , e se tem estam-

pado ora só , ora junta com as edições. Dicíiennaire universel de T Escri^

pttire Sainie , Paris 171 5. 2. v. foi. par Mr. Charles Hurê. — DictioN'

naire de la Bihle par Mr. Simon , Lyon 1717. 2. v. foi. — Calrnet Pro-

legoniena in omnes et sirignJos S. Scripturae Lihros , Lucae I72g. 2. v. íoli

e Venct.1734. ; e Histtire de lancien et nouveau Testament , Paris 1737»

4. V, 4.'' ; bictionnaire historique et critique de la Bible , ibid. 1730. 4. v.

foi. , e vertido em Latim por Mansi , Vcnct. 1757. 2. tom. foi. — Chom-

pré Dictionn-iire abiigi de la Bihle , augtnenté par Petitst , 1806. 8.' —Blasius l^gsUnui Thesaurus Antiquitatitm sacrarum , etc. ,

Venet. 1774. c

segg. 34. V. foi. — Latnv Harmonia e Apparato , Venet, 1735' 2. v. 4.*

LÍermeneutas. — Jo. ]ac. Ramhachii Institutiones Hervi^neu-

ticae Sacr.ir, Jcnae 1764. 8.%' edição oitava. — Salomonis Glassíi

Obra protegida por direitos de autor

Page 37: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Ç. 526. CAPITULO XVIII. 277

Philologia Sacra, his temporlbus adcommoâíHa a D. Jo.Aug. Da /Lio, Tom.I. Grammatica et Rhetcrica Sacra: o Tom. II. Critica et Hermenêutica

Sacra he continuação i\c Geor. L. Bauer , Lipsiae 1776— 95. 8/^ (Pro-

testantes).—Martinvs Szent-Ivanvs MocJui intcrpretar.iíi Scripturam

Sacram , Venct. 1740. 8."^ — Steph. Hayd Iniroductit Hermenêutica

in Sacros N. Testamenti Ubros , Vindob. 1777. 8.° — Sebast. Soemil-LER Hermenêutica Sacra, Ang. - Vindelicorum 1779. 8.^ — Jos. J v-

LiANi MoNSPERGER Institutioncs Hermctieuticae V. Testamenti , Vincíob.

i'?8+. 2. Part. — Jo. Nepomvceni Schaefer Jnstilutiines Scriptu-

rifíicae , Mog. 1790. 2. v. 8.®— Fr. JoACHiMVS a Sancta ClaraCínspectus HermeneutUae Sacrae N. Testamenti ^ Conimbricae 1807.4.®

— Regulae Critico- Hermeneuticae pro Histeria , Jure et Sacra Scriptura »

Olisipone 1773. 8.°

§. 326. CoUecçÔes de Edições , vulgarmente conhecidos pelo H6me de seus

Annotadorcs , Editores, Typographos , e peJo fim , para que forátfeitas.

Cum NOTIS VARIÒRVM há muitas edições,que ficão indicadas

nesta t. Parte. As notas são ou ír///V</J ou exegeticas, A% edições contêm ora

as notas de todos os Annotadores por extenso , ora algumas por extenso

e outras escolhidas e resumidas. Estas notas crescem ao compasso, quese augmenta o numero dos Annotadores , e o merecimento delias depende

do merecimento destes. Mas para o uso são preferivcis os comfMentarios

perpetuts , feitos por Varões eruditos , que virão e substanciarão aqucllas

notas , separando o que cm algumas há de supérfluo , c appresentando

só o que he solido e luminoso. Taes são os commcntarios de Heyne a

yirgilio , de Rupcrli a yuvenaí , ctc,

In USUM DELPHINI. Luiz XIV., Rei de França , querendo

prover a boa instrucção de seu filiio e herdeiro , o Delphim , encarregou

aos Varões eruditos , abaixo nomeados , as edições dos AA. scgg. , queforâo publicadas em Paris cm 4.*^ : L. Apvleivs a Juliano Florido,

1688. 2. V. — AvLVS Gellivs a Jac. Pronstio , 1681. — AvrelivsVictor ah Anna , Fabri filia , 1681. — Avsonivs a Jul. Floridt

,

1730. — B0ETIVS De ctnsolaíicne Philtsophica a Petro Ccillyo , 1680. e

1695. — C. J. Caesar a Jo. Goduino 1678. — Catvllvs , Tibvl-Lvs et Propektivs o Philip. Silvio 1685, 3. Part. — M. T. Cícero-Nis Opera Rhelorica a Jac. Pronstio , 1687, 2. v. , Oxon. 17 14. e 17 16.

8.°, Venet. 1782. 2. v. — Orationes a Carolo de Merauville , 1684. 3. v,

c Venet. 1725. ; e com a analyse de M. A. Ferrado , Synopsc das ora-

ções , notas e fragmentos, Patav. 1781, 4. v. 8.*; edição frequente-

mente repetida, — Epistolae ad Familiares a Philip, ^uartier , 1685.,Venet. 1726. c 1789. 2. v. 8.°— Opera Philosophica Tom. I. a Francisco

VHonoré, 1689.

Cl. Clavdianvs a GmiV. Pyrrhone , 1677. — Cor-ne li vs Nepos a Nic, Courtino , 1675. e 1722. — ÇK Cvrti vs a Mi~chaele le Teliier , 1678, — DiCTYS Cretensis et Dares Phrygius ab

Anna, Fabrijilia, 1680. c Amsiel. 1702. »— Evtkopivs ab taditn 168^.

Obra protegida por direitos de autor

Page 38: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

27S TAKTE PRIMEIRA. §. 326.

e 1726. — L. An. Florvs ^ih eaàem Ãnna , 1674. e 1726. , e Venet.

1715. ,etc. — (^ HoRATivs Flaccvs {a Pet, RodeUio , Tolosac 1683.'8.°, Paris. 168Ó. 8,", Londini i6go. 8.°j, edição , feita de motu próprio :

depois de ordem Regia se fez outra a Ludov» Desprezto, 1691. 2, v. ,

Lond. 1694. 1706. 1711. S."", Venet. 1762. 12,'= 2. v. , Bassani 1777.4.°, etc. — JvsTiNVS a Pe/.jos. Ca}2fe/lo , 1677. 4.°, e inelhor, Lon-dini 1741» 8.'^ — J vvENALiS et Plrsivs a Lud, Desprezio, 1684. —T. LlVlVS a Jo. Diujaíio, 1Ó79. Cíegg. 6. v. ; e com notas de !e C/erc,

Venet. 1714. — T. Lvcretivs a Mich, Dufoy y 1680. e Ba?sani 1788.4.°— Val. Martialis a l'incentio Cojlessoue 1680. e Amstel. 1701. 8,°

com estampas de moedas , e Venet. 1739. 2. v. 4.°— M. Manilivsa Mich. Dufay et F. Dan. Huctio , 1Ó79. — P. OviDivs Naso a

Daniele Ctiiphio, Lngd. 1686 — 89. 4. v. e Venet. 1731. e 1779. —Panegyrici VEiHRESâ Jac. de la Baune , 1679. , Amstel. 170Í . 8.^,

Lond. 1716. e Venet. 1728.4.° — Vel. Pateucvlvs a Robtiío Ri-guezio , 1675. — Phaedrvs a Pet. Daaetio, 1675., e 1726. com as

Sentenças de P. Syro e de outros antig^os, — Pla vtvs a juc. Operário ,

1679. 2. V. — Plinivs Maior a Jo. Harduino, 1685. 5. v. 4.°, e 1723.

3. V. foi. ed. II. — Sex, Pompeivs Festvs et M. Flaccvs ah And,

Dacerio , 1681. e 1692. , e augmentada com as notas de "^os. Scaligero,

F. Ursino e J. Agostinho , Amstel. 1699. 4.° — AvR. Prvdentivs a

Steph» Chamillardo , 1687. — SalLVStivs a Dan. Crispino , 1674. c

1726. — Stativs a Cl. Beraldo , 1685. 2. v. — Svetonivs ab jug,

Babelonio, 1684. — C. Tacitvs a Jiil. Pichone, 16S2. 4. v. e Venet.

1707. — P. Terentivs a NicoU C^ims , 1675. — Valerivs Maxi-ivivs a Pet. Jos. Qmtello , 1679. — ViXGiLlVS a Carolo Rufíco , 1682.

c 1722. 1 revista pelo texto de Heirnio. Foi esta edição repetida frequen-

temente em quasi todos os prelos da Europa. Na de Nápoles de 1757.í2. V. 4.° vem o Índex verhorum de Erylhreo , mais augirjcntado. Na de

Lisboa 1779. 3. V. 8.° falta o inde* verborum , e vem o texto de Burmanncom os exercicios Rhetoricos de Scaligero.

Alguns Críticos teiTi censurado fpor ventura com sobeja acrimonia)

as sobreditas edições , cm quanto á correcção ilo texto c á exactidão das

exposições , e até taxado os Índices das palr.vras já de diminutos, já

de diffusos. He todavia certo ,que nem todas tem igual merecimento ,

e entre ellas se distinguem as de Harduino , Carlos de MerouviUe , Jo.

Doujat , Carlos de In Rue (Rueoj , Jac, de la Baune e MIg. le Tellier»

Vid. JValchío Hist Critica L, L. C. 7. §. 10, Nas edições dos Poetas

vem o texto resolvido em prosa , o que facilita o trabalho aos princi-

piantes. Os Índices das palavras são utilíssimos, .Alguma'; daqucllas

edições se tem repetido com mellunamcntos ; c prcscntt oicute («-cgundo

ie annuncia) se e^tá fazendo cm Londres uma edição desta Collecção ,

sujKrior ás anteccdcnlcs.

Miguel Maittaiue reviu e publicou cm Londres cm 12.^ os

Escriplorcs scgg. : Cacsur 1715. , Calulius , Tibullus et Prcpcnius 1715.

»

Obra protegida por direitos de autor

Page 39: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§. 326. CAPITULO XVIII. 279

Corn. Nepos 1715. i ^.. Curtias 1716. , F/árw/ 1715. » Horatius 1715.,yustinus 1'Jl'^. , Juvenalis et Persius ijlò, , Lucanus l'} ig, , Lticretius

1713., Marlialis 1716., Oviíiius 1715. 3. v. , fí//. Paterculus 1713. ,

Phaedrus 1713. , /^//')/V epistolae 1722. , Sallusiius 17 13. , Tertntius

1713. , yirgilius 1715.Brindley, Typographo, estampou em Londres cm 18.'' os segg.

:

Caesar 1744. 2. v. , Catullus , Tibullus et Propenius 1749. , C AVpax

1744. , ^. Ctirtius 1746. , Hsraíius 1744. > Juveuaiis et Persiiis 1744. ,

Lucanus 1751. , Luírctius 1749. , Ovidius 1745 . Pl.wcdtus 1750. ,

Sallustius 1744. I Tacitus 1760., Terentitis 1744. , lirgiliuf 1744.

Jo. Baskerville , Typographo, estampou cm Birmingham os

segg. : Calullus t Tibullus et Propertius 1772.4.'^ e 8.®, Horatius 1770.4.° e 8.°, Juvenalis et Persius 1761. 4.°, Lucretius 1772. 4." e 1773. 8.^,

Salluítius 1773' 4.° e 1774. 8.^ Terentius 1772. 4.'' c 8.°, Yirgilius

1757. 4." e 1766.8.° Estas edições são mui nítidas, correctas, e semnotas e adorrjos.

C0USTF.LIER e Barbou estamparão os Clássicos Latinos, decujas edições as principaes são as de Caesar 1755. 2. v. , CatuUus , y/-bullus et Prcpertius 1743. e 1754. . Cícero 1768. 14. v, , Cornelius Ncmfos 1767. , Curtias 1757. , Eutrepius 1754. . e com Aurel. l^ictor 1793.

,

Horatius 1763. e 1775.» Justinus i']']o, , Juvenalis et Persius 1746.1754. 1776. ,

7". Livius 1775. 7. V. , Lucanus 1767. , Lucretius 1745.1754., Marlialis 1754. 2. v., Ovidius 1762. 1793. 3. v. , /^í-//. Patercu-lus 1746.1754. , e 1777. (com F/srí? , impresso em 1776. 2. tom.), Plae^drus 1747. 1754., e com os siipplementos de Gahr. Brotier i^^^' *

Plautus 1759. 3i V. , Plitiius Alaior 1779. 6. v. , P//n// Epistolae 1769.e 1788. , Sallustius 1744. 1754. 1761, 1774. , Tácitas 1760. 3. v. , 7V-renlius 1753. 2. v. , Virgilius 1745. 1754» 3. v. 1767. 1790. 2. v,

As edições Bipontinas , começadas , Biponti (a cidade de DuasPontes em Alemanha], em 1779. , e continuadas , Argentorati (Stras-

,

burgo) , vem indicadas nesta I. Parte em seu competente lugar. Nãotem todas igual merecimento , trazem a noticia das edições década Escri-ptor , carecem de notas , e em quanto ao texto são de ordinário eclécticas.

As segundas edições preferem de ordinário ás primeiras.

Jo. Samukl Ith começou a publicar Collectio nova ChssiccrumRomae antiguae Scriptorum , Bernae et Lausannae 1779. 8.°

Classici Latini ^w/^o Principis Regentis Angliae, Lon-dini 1817—21. 35. V. 18.° Contém Catullo , Tibullo c Propercio ,- César ;

Cicero : Claudiano ; Comelio Kepos ; Floro ; Horácio ; Justino : Juvenal

,

Pérsio c Sulpicia ; Livio ; Lucano com o supplcmento àc Maio ; Mar-,ciai: Mela; Ovidio ; Paterculo ; Sallustio ; Tácito; Terêncio; f^alerta

Máximo; í^irgilio.

Os Benedictinos de S. Mauro, cm França, publicarão excel-lentes edições dos principaes Padres da Igreja Latina, que passão porClássicas , e ficão indicadas em seu lugar.

Obra protegida por direitos de autor

Page 40: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

2^0 TARTE primeira; §. 326.

COLLECCÕES DA IDADE MEDIA. As CollecçÕes principaes

(cltaíl.is militas delias ne^-ta I. Paite) são as seguintes.

Stephanvs Balvzivs: A/iscfi/aKefi , Paris. 1678— 1715. 7. v,

8.^ ; e com muitos atigmentos e melhoramentos dz Jo. Domingos Mami ,

Lucae 1761. 4. v. foi. Cita-se e^ta II. edição nesta l. Parte.

CarolVS Behtramvs : Brilannicarum geiilhif?i Hiilorine antiquae

Scriptores três , Hafniae 1758. 8."

BiBLlOTHECA Cistercioiiís de Bertrand Tissier , Bono-fontc 1660.

e Paris. i6ò6, 2. tom. foi.

BlBMOTHECA CluniucerisíS de Mart. Marrier e And. Duchesne ^

Paris. 1614. foi.

BiBLiOTHECA Homiliarum et Sermonum prlscorum Ecclesiae Pa-irum , Lugd. 1588. 4, v. foi.

BiBLioTHECAS DOS Padres : Bibltoihecã PP. por MargarinoDE LA BiGNF. , Pafis, i6io. IO. tom- foi, ed. III. ; e aiigmcntada pelos

Theologos de Lovania , ibid. 1654. 14 tom. — Philippi DvpontBibltoihecã Máxima veterum PP. et ontiqiiorinii Scriplorum Ecclesiastico-

rum, Lugd. 1677. 27. v. foi. Deve ajuntar-se-lhe Apparatus ad Biblii'

thecam Max. reterum PP. de Nico!, ie Nourry, Paris. 1703— 15. 2. v.

foi. ; e Index Bibliothecae Max. veternm PP. a Simone a S. Cruce digestas

,

Genuae 1707. foi. , e Bibli^theca SS. Patrum primiiivae Ecclesiae , ele. ,

Lugd. 1680. foi. Esta he 3 que se cila de ordinário nesta I. Parte.

André AE Gallandi Biblioth. Graeco- Latina veterum PP. antiquorutU"

que Scriptorum Ecclesiasticorum , Veiiet. 1765. e scgg. 14. v. foi,

D. Martin Bouq^jet : Recueil des Histcriens des Gaulês et de la

prance , etc. , Paris 1738. 15. v. foi. Tem este titulo também cin latim.

Traz Índex geographico com explicação em vulgar.

Henmí. Canisi vs: Antiquae Lectiones , s. antiqua monumenta ad

historiam mediae aetafis illustrandam , numquam edita , etc, , Ingolst.1610.

e segg. 6. V. 4.° ; e melhor por Juc. Basnage , Amstel, 1725. 7. tom. foi.

Cita. SC ali. edição nesta I. Parte.

Andkeas ei FranC4scvs D\'CHESNIVS: Hisloriae Francoruni

Ssriptyres Coaetanei ab gentis origine uujue ai Philippi II'. têmpora , Paris.

1636—49. 5. V. foi. — fJisisrioe hcrmamrutn Scriptores antiqui , ibid.

1619. foi.

Jo. Georg. Eccardvs: Corpus fjistericum Medii aevi , s, Scri-

ptores , res praecipue iii Germânia a lemporibus maxime Carali Magni ad

finem Sfculi Xl'. gestas , enarrtintes , Lipsiae 1722. 2. v. tol.

Jo. Fni.L: Rerum Anglicarum Scriptores veteres , Oxon. 16S4. foi.

Mar(íV'AKDVS Freher : Germanicarum rerum Scriptores ah.juct

insignes de gestis a Carolo Mogno ad Curolum /'., Francot, et Hanoviac

1600. c 161 1, 3. V. foi. (Cita-se esta edição) ; c melhor cum mtis Burc,

Goth. Struvii , Argent. 1717. 3. v. foi. — Corpus Histeriae Franctcae ,

Hanov. 1613. Partes 2. foi.

'F110MAS Galevs: Historiai AncUcanae Scriptores Xl'. ,Fiancof.

ifioi. foi., Oxon, 16S7. i6oi. 2. V. iol.

Obra protegida por direitos de autor

Page 41: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

§.326. CAPITULO XVIII. iSl

Caetani GenI : Alonumenta domtnaiionls Ponlifictae , s. Codíx

CaroUnu! juxta autograplum ^inclobotiense ; Episíolae Lecnis III. Caroh

Auguilo : Diplomata Ludovici , Ottenis et Heurici ; Charla Cotnitisiue

Míitildfie et Coclex Ruil^lphinus vieditus , Romae 1760. 2. v. 4.°

Martini Gekberti : Scriptores Iicclesiastici de Musica Sacra po-

tiísimutfi , ex variis Codiciòus MStis ccUccti , Typis Saii-Blaíianis 17H4.

2. V. 4.® com estampas. — M'jnumenta veteris Liturgiae Alematiicae ex

anttQuis MSiis Codicibus allegit , ele. , ibid. IJJ"]» 2. v. 4.°

Jac. Gket5>er Opera omnia , Ratisbonae 1734» 17. v, foi. Con-têm alguns opúsculos de AA. autigos da Idade Media,

A CoLLtcçAÔ IIekvagiana de Escriptorcs da Historia Germci'

nica do anno de 800. por diante, Basil. 1532. foi.

Melchior Hittorpivs: Scriptores de Offciis et Ríysteriis Divi-

vis, Paris. i6io. foi. He Collecção neste género boa.

LvcAS HoLSTENivs: Cídex Regularum , Romae 1 661 . 4.°, Pa-

ris. 1663. 4.° "Contêm as Regras Monásticas da Igreja Oriental e Occi-

tlental. Marianno Brotchie den outra edição ainplissimamente enrique-

cida e augrr.entada com as Regras,que se seguirão até seu tempo

,

Aug.-Vindel. 1759. 6. Vi foi. lie a melhor obra deste gaiero.

Philippvs Labeevs (LubheJ: Nova Bibliolheca PdStorum Libro-

rum t nuTic primum ex MStis variarum hibliolhecatum eruía , Paris. 1657.2. V. foi.

GoDEF.GviLLELMVS Leibvitivs: Scriptores, rerum Bruftswicen-

sium illustrationi inservientes antiçui ornnes , Hanoverae 1707. 3. v. foi.

Jo. Mabillonii (et Dacheruj .^cta Sanctorum Ordinis S, Bene-

dtcti per VI, priora Ordinis Saecula , etc. Paris. 1668. 9. v. fo!., e Vcnet.

1733. — De Liturgia Gullicana Libri 11L 1729. 4.° — Fetera Analecta ,

Paris. 1675. eseg. 4.V. 8.'^e 1723. foi.— Jter et Museum Italicuni, Venet.

1687. e 1724. 2. V. 4.''

Edmvndvs Martene et Vrsinvs Dvrandvs : CoUectio ampVtS'

sima veterum Scriptirum et Monunieutorum Ecclesiasticotum , Paris. 1724—33. 9. V. fel. No Toin, IX. vem Index onomasticus vocum barbararumet exoticarum com a explicação destas vozes. — O mesmo Murter.e pu-blicou Thesaurus novus Anecditorum , compU-ctens Epistolas , Diplomata

,

etc. , ibid, 17 17. 5. V. foi. — De Antiquis Ecclesiue ritibus , Antwerp.1763. 4. tom. foi.

Amtonivs Matthaevs : fcteris aevi íiria/ec/a, s. vcícra vionU'

menta hactenus nondum visa , Hagac-Comit. 1738. 5. v. 4.°

GlLBERTl Mavgvin (ou ^uatrertiaire) l^etcrutti AA. qui IX. Se-

íulo de Praedestinatioue et Gratia scipserunt. Paris. 1650. 2. v. 4."

Henricvs Meuujmivs : Rerum Gennanicatum Scriptores , ííclrn-

Sladii 1688. 3. V. }i/l. O avô juntou , c o neto publicou esta Collecção.

LvDov. DV Mesnil: Doctrinn et disciplina Ecciesiae , ipus ver lis

Sacrarurn Ccdicurn , Covciliorum , PP. et Veterum gtnuiuotum nonumer.to.rum, secundam seriem tempoium digesta , Cólon. i7-:o. s. v. fu!. Esta obra

Nn "

Obra protegida por direitos de autor

Page 42: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

2^2 PARTE PRIMEIRA. §. 326.

lie um tecido de lugares dos AA. Ecclcsiasticos , cujos nomes ahi sãocitados , na qual he raro

, que o A. falle per si.

Jc). Aldysivs MlNGARELl.l Vs : Veterunt Pntrum Lnttnorumcpuscula numqnam antehac edita , efe. , Bononiae 1751. Pars I. — Jtiec-

dstorum fasciculus , s. S. Paulini Nolani , Anonytiil Scripíoris , AlaniMagni ,

ac Theophilucíi opusculu allquot , nunc primum edita , etc. , Romae1756. foi.

Avbektvs Mihaevs (de la Mire) : Opera Diplomática et histo^

rica, Brtixellis 1723—48. 4. v. foi,

MlTARELLi : Ad Scripiorei Rerum Italicarum Cl. Murai orii ijcceS"

siofics histcncae favíntinae : prodetiní nunc priwum in lucem op-era et itudio

D, Jo. Bet\ Milhjrelli , Venet 1771. foi.

Ji.). MoRiN vs : Commentariíis de Sacris Ecclesiae ordinalionihus ^

Pari.'. 105 5o foi. — Commentarius historicus de disciplina in adminislratione

Sacrameníi Pceniíentiae ^ com alguns Peniienciaes antigog , ibid. 1651.foi.

LvD. A. MvRATORlvs: Rerum Italicarum Scriptcres praeripui,'

ah anno aerae Christi D. ad MD , çucrum polnstma pars nunc primam in

lucem prodtt ; ex Codicibus Murutorius coilcgit, ordinavit et praefationibus

auxit , Mediolani 1725—51. 25. tom. em 28. ou 29. v. foi. — Anecdo^ta , quae cx Amhrisianae Bibliotkecae Codicibus nunc primam eruit , ticíis

et disquisitionibus auxit, cic. , ibid. 1697—98. e Patav. 1713. 4. tom.em2. V. foi. — Lituruia antiqua fj/spauica , Gothica , Isidsriíinn , Mc"xaraltca , Toletana , mixta , ifíustrata -adjeclis vetustis tnor.umentis , etc, ,

Romae 1746, 2. tom. foi.

D. Fl?ANC. Oberthvr : SS. PP. Latlnírum Tertullijal ^ S, C)-priaii , Minutii Felicii , Arnobii , Aíatertii , Lactantii , S. Hilarii et S,

Optati Opera smnia , Vircebiirgi vel Herbipoli 17ÍÍ0. c seg. 13. v. 8." Osescriptos dos SS. PP. Gregos^r^^í-*? ef Latine, ibid. 1778.21. v. 8.°

Ortodoxographa "Iheola^iae Sacrosuiatae ac sincerioris Fidei ^

etc. , Basil. 1555. foi.

Casimirvs Ovdinvs : Opuscula sacra veterum aliquot Galliae et

Belgii Scriptorum , Liigd.-Bat. 1Ó92. 4."^

Pezivs: Bern. Pezii Bibliotheca Ascética antiquo-ucva , Ratisborae

1723. lo.v. 8."— Thesaurus Anecdot. mvissimus, Aug.^Vindcl. et Graecii

1721» eseg. 5. tom. em vários volumes. — Hieronxmi et 8<rhardi Pezu

Scriptores rerum Austriacarum vcteres et gtnuini , Lipsiae et Ratisbonac

1721—25. 2. V. foi. e Ratisbonae 1745. 3. v.

Jo. PiSTORivs : Rerum Germanicnrum Scripiotes fliquot insignes ,

qiii historiam Ccrmnnonim medii aevi per annaUs literis conMgnurunt ,

Francof. 1583— 1607. 3. v. foi.; c ex recensiene et cum avnotatitnibus

Burc. Gotth. Struvii , Ratisb. 1726. 3. v. foi. Ciia-sc a I. edição.^

Petuvs PiTHOEVS: Annalium et Historiae Francorum ub an. Chri~

sfi 708. ad 990. Srriptores Coaetunei XII. . . . inserta sunt et alia quaedain

velera ad ilhrum tcmporum historiam pertintntia , Paris. 15SS, 8.° C Fran-

Obra protegida por direitos de autor

Page 43: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

45C INDEX DOS ESCRIPTORES LATINOS.

R.

'Iladecicns Canónicos Frisingensis 272,224.Radiilplius Cadomensis 268. 221.= 276.

229. de Direto 271. 224. Mediolanen-sis {vn Riiul) 276. 23o.

Píjsrhasius liatlibertuí ou Raclberius 254-

2o3.

Ratlierins 259 211.

Ratraiuns ou Bertramints 256. 3o6.

Ratpertití Monaclius 268. 210.

Clerj RnveruinLis E|)Í9(ola 268. 210,

Raywiiiidus de Agiles 268. 220. Penna-lortios278 2^2. = 286 238.

Regiiio , vid. lifiegino-

Reineriis Mon Benedictiniis 276- 229,

Reintgiiis Lugduneiisisaô/. 2o8- Remen-sis 237. 182.

Rhabaniis M.igiietitius Mjurus 252 2or.

rr 254. a'3Rliegirio ou liegino Prumiensis 258. 208.

=r 278. 23».

Q Rlicmniits Fannius Pídaeinon 167.

109. rr 171. 1 13. =: 243 i8y.

Ricanlits Aoulsladeiisis 271. 224. •• S.

Geiínano 283. 25(). Pirt&viensis 2^5.228. íi s, ^ ittoif 272. 225.

RicolmIJiis Ferrnriensis 283, 23&«

Rifiardiis 277. 23 1.

Rolnitiis de Monte 2^19. 231. Piillus 272.

224. Rerneiisis Monachus 2G8. 220,

Surbonensij 280. a33.

Rogerins líovedonus 279. 252. Vid. Ba-conus.

Rolandhiiis Pstavínus 283. 23(>.

Rninitaldi/s Saleriiitanus 276. 200.

Roricnx -já^-j . 220.

Jlclciiíi Roswita 261. 212.

Riidolfiis de Frariifyiis|)iíig 2<S5. 258.

Julius Rnjiniaiiiis 220. i58. (Ve]a-se a

F.nata.)

Riifits Fcsiii! , vid. Sextns Riifiis ; Rii'

tilin.t ; yíviciins.

* Riiriciím I.crnoxirensis 258. iSS.

Rnsliciis (Jiirdin^lis 240. 192.

Claudius Riitdins NumaiiiinDS ott Minu-cianus i6g. 112. =::234. '77'

S.A Salínns i5í. pS-

Joiíniieí de SccniOntco 278. 252,

Salioritm Canninn P7 47Monu monta Snlishiirgeiíxia 267. 220.

C SaUii.Uiri.r ("Iii-pus í/^:i- Ho.

Saloino Kp. CunaUiutieiítis XJi» 201. =ra5S, aio.

Síilonius Ep. 237 i8r.

5fl/t'íaK«i224.i64.=237.i8i.=255.2o4;Snliitaris 207. i5o.

Q. Seienus Saninionicus 167. 100 z:: 206*

Joannes Sari^beriensis ou Sarisbitriensis

273. 226. r:r 275 228.

Saxo Graniniatirus 273. 226.Poeta Saxonicm i5i. 200.

P. Scipio Aeaididnus 108. 57.

Jo.tnnes Duns Scntus 284 23/.Scriboiíius Laijius DesigD<iiidnus 167,109,Sedaliis 2q4 ''í««

CoeliiiS Sedulíus 220- i58 zr 235. 179.GtdllelíUíjs de Seleniaco 282. 234.Senatus Consullnin de Bdcchanalibus 61,

52.

M. Annapus Séneca i63- io5.

Lucius Aun;ieiis Séneca lú^. io5»

1'itius Sepiiiniits ibo 102

Serio Abb. Saviniarensis 276. 228.Servius Maurus (o« JMuiius) Hoiioratui

232- 174Julius Sct'erifíriiiS 228 1 83.

Severiniís Episcopus 23G. jSo.

C, Cassius Seierrts iGo loa.

Corueliu5 Severus 145.84.= 160. 102.

Sextiis Riifus ou Ri:fiis Festiis i£8. i56»

=r 225. 1G2. = 225. i65.

Sitvirdns Ep- Crrtuouensis 235 25G«

SUfridiis ou Sigefridiis JVIiseiieiisis 285,'258.

Sigihertiis Gemblacensis 258. 209. =:: 269.221-

C. iS/////.t It.nlirus 175, 117-

Silicstct Giraldus 271. 22:j. Papa II. 261.-

212. = 275 228.

Siineon Dunelmensis 271. 224.

L. Cornelitií Sisenria 108. 57.

Ardo Smnrfigiliis 2.52. 201. j:= 253. 202.

C. Julius Soltiiuí 1G9 III. =r 2.0'íf i5(J,

Aelius Sprirtuiniit 216. i55.

Ycstritius Sfi.r.-rifia i<)0. i58«

P. Papiniiis Steiríiií 180» 125»

Slepliatiardiis 2S5 23G.

Sicnlifiviis Aupustodunensis 271. 214»

Cartusianus 276 ^29. Templier Puri-

siensis 285- 237.'roin.nrensis 275. 228.'

Henricus Stcro 285- 258.

Thoinns Stohnn.^ (ou Sudi/^) aStí. 240.

Srrr/'iii GiJlus l"ulilensis 258. 210.

Mattinus Strepus zSi. 254-

Siicriíis 108. 5f.

C. Siiíloriins Ti.inquilliis 187. 04. =209 i5i. = 222. iGi.

Siifrriíis 270. 235.

Snlpicin 181. 12G. =• i85. 129*

Scr. Sulpiciui Lemouia iGo. iu3.

Obra protegida por direitos de autor

Page 44: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

INDEX DOS ESCRIÍTOBES LATINOS. 45'7

Sulplcins Severas 224. 16.',. =: 232. 174.

:=: 255. 204.

Sinrius 108. 57.

Q. Aurelius Sj mmachus a28« 169a

P. Sjrtis 141. 80.

Corri. TacUiis 184. 129.

Ta^enus Decanus Petavoniensis 376. 22g.

Yaniisiiis Gemious 160. io2.

Terenlianiis Alo urus 190. i38.

Publius 'J ercntiiis io3. 53.

Q. Septimius blorens Terltilliannt 2o5-

148.

Thegnniis i5a. 20 £.

Tfieoílonis Ablias CampcHonensis 247.

1C)5. \ iil. il/fl// //«,?, 1'riscianiis.

Theodiilpliiií 25 1 . 199. :^ 255. 2o5«

Tlicoitiiliis 260. 211.

Theofriílus Abbas 247. 195.

Tlie<ij^,eriis Rleicnsis 27G. 23o.

Thoinas Abbas 283. 231). Aqiiinas 280.

233. Caiitiiariensis 275. 228.

Guillelaius riiorn 28b, íl\0.

'Albius Tiliiilliis 120. G3. = 123. 65, =;124. 6(í.

Tiinotlieits 237. 181,

M. 'Iiiilius Tiro i6o. 102.

^'Uiniiiiis i 08. 57.

Q. Trubca 107. 57.

Trafmniis lni|)erator igo. i38.

'Trebclliiis Follio 21 5. i55.

^icolauí Trivetiiis 286. 209.Tro^iis , vid. Pompeius.PIotius Tiicca 160. 102.

TndcboJits 268. 220.

Laureu Tulliiis i()0 I02.

M. Tulliiis , viil. 7"//-o , Cícero.

Sexrus Turpilitif 107. 67.

Tulclo ou Tuiiío Monarbus a58i 210.

V.J^alerianus Cemeliensis 236. 180.

C. Valeriíis Fluccus 177. 120.

M. Valetiiis l*robiis 172.1 i4.:^204- l47'

Valeriíií Mitxiinus iGG. 107.

T. f^algins Riilus i6o- 102.

Ia. ^nrim i(io. io2.

M- Teieniiu» farro 126.67.P Tereiítiu* Varro Aiuicinus i6o. loi.

ydnlricns Monnebuí 276. 23o.

íluviuj Vegeiiiis Reií.itus 228. 1G8.

Vennortins 108. 67.

Marcus Verriut Flaccns l5l. 92.

Ftlniis Stquesier 142.81. =z 169. iii.

e 112. =r 229. 171. Cri»|(U5 142. 8o.

(Veja-se a Errata )

Publius Victor 1C9. III. =r 229. 171=235. 179

Sex. Aurelius Victor 222. 160.

Victor Ciipuanus 244' 'D'* f^p" l'í- 2^6.

219. Tuniirií^Dsis 245. 192. \ iltusis

238 i83 Vid. Victortus.

Fabiiis Mariu» Victnriniis 190 i38. :rr

218. i57 =r 221. 160. ^ 25y. 1^,., =:241. 187.

Victonniis Petavoniensi» 218. 157.

Victorius 00 Victor yl<tUÍtai>iCi.^ 2é\^ 191.

/'/^<//í/í 1 apseoíií 238. i83. Puj)a ibiJt

Alexamler Villadeii'í 277. 25oArnaldus de Villa ISciva 28',. 237.

Vincsnlins Lirinenii» 23G- lòo.Vid. Btl-

lovncensis-

Vindiciantis 224- i6'|.

Vinixaliiis , vid. Can/riditt.

P. Vir^iliu^ Maro 143 82.

Vitae IXomariorum Píiiiíijicum iS"] . 207,

=r 286 239.

OKIericiiS Viialit 271. 224.

M. Vilriniiis Pollio 146. 87.

Jacobu» de Vitrifico , vid. Jacoíus,

Metius Vocoriiits 21 3. i54.

FIdvius /^o/J/.fcz/í 2i5 i55.

JiicobusJr Voffigine iS^. 235.

Conradtis Vspergensis 2y6. 2Z1,

Jstiardiis 267. 208.

Vulcatius Gallicarjus 21 5. i55.

Walafridits 256. 2o5.

IVnldrainnuts Monacbus 258. 210,

Wandalhertiis Di.ncoiius 25o. 198-

JVrrnerns , vid. Irnerins,

Willelmiis SandionysiiiiHis 270. 223,

ÍT'iilibaidus Presbyter 25 1. 199.

1'Vipo ou TVippo 261. 216.

JViticliiridus ou ÍVindiikindus OU Viti*

kmdus 260. 213.

X.RodericQS Ximenes 28a. 235.

Z.Zachnêiis et A|icIlonin5 2?o- 184.

Zerio Ep. Veronensis 224. 164.

Zryetletisis , vid. ^^nonMTius.

Na Pag. 4-^9. Co!. -2. Lin 33. Gervason , Icia-sc //<? Grave^cn.

Obra protegida por direitos de autor

Page 45: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

4y8

RELAqÃO DOS SENHORES SUBSCRIPTORES.

Agostinho António das Neves, Professor

de Latim cie Ourem.Agostinho Ferraz da Fonseca , dilo de

Sanca Coniba-Dão,Albino António Xavier, dito da Pampi-

lhosa.

Anacleto António da Costa , díio de A-brantes,

Anselmo José da Cruz , dito de Setúbal,

^Anseln•lO Teixeira de Carvalho.

D. Antónia de Alpoim e Menezes.

António Alvares Lirio Ferreira,

António Antun(3s.

António Barbosa de Almeida , Secretario

da Directoria Geral dos Estudos.

António Beliaimino Corrêa da Fonseca,

Collegial de S. Pedro.

António Coelho Marques.

António Coelho de Sousa , Bacharel cmCânones, •"

António Corrêa Godinho da Costa , Col-

legial de S. Paulo.

António Corrêa Nobre , Juiz de Fora de

Tentúgal,''

António Dias da Silva , Professor de

Theolugia no Seminário de Coimbra,

Fr. António da Enrarnacão.

António Gonçalves da Costa Crespo,

dilo de Phitosophia no mesmo.

António Honorato de Caria e Moura ,

Lente de Madicmatica naUniversidade.

António Joaquim Bandeira.

António Joaquim Corrêa de Oliveira

Procnçii.

António Joaquim Manso Fragoso.

António Joaquim dos Siintos , Professor

de Latim nu Universidade,

António Joaquim de Vasronr ellos.

António .losc Lopes dtí Mories ,l.cni*

de 'ilieologia na Universidade.

António José de Matos, y/tesoureiro dii

Canclla da Universidade,

'António José Vieira Carneiro.

António Justiniano de Gouvêa Bandeira,

António Lourenço Coilho.

António Luiz, F.iIcão de Cerqueira Faial ,

Professor de Latim na Covdliãa-

Fr. António de Maf;nlhiics, Pro/cs'<or de

Rhetorica, Povlica e Jnllguidades na

Universidade,

António Maria Branco."

António Maria do Couto.

António Maria Lones da Silva Leitão.

António Martins Ja Costa e Menezes,

JPrv/essor de Phitosophia. ctn P'itei*%

António Nunes.António Nunes de Carvalho

, Professorde PkHosophia Racional « Aloral naUniversidade , e Oppositor em Leis.

António Pereira ria Silva Sousa e Menezes,António Xavier PachecoAureliano de Açuiar Pereira Frazão

,

Lenta de Medi ;ina.

Balthasar António de Sousa , Prqfes, deTheologia no Seminário de Coimbra»

Balthasar Freire de Paiva.

Bento José 3Iendcs de Guimarães.Bernardo António Barreiros e Neves

«

Professor de Latim de Pinhel,

Bibliotheca do Seminário de Coimbra.Bruno de Vasroncellos.

Callisto Luiz de Abreu.

Cândido Ladisláo de Figueiredo e Mello.

Cândido Rodiigues Alvares, Collegial

das Ordens Ãlilitarcs,

Carlos Friderico Leror Pimenta.

Carlos José Pi'ineiro, Lente de Medicina.

Chrvsogono Barbosa da Silva Freire.

Custodio José Marques , Professor de

Thcologia no Seminário de Coimbra,

Custodio Manoel de Oliveira.

Custodio Rebello de Carvalho.

Domingos Corrêa de S^it^ts.

Domingos José Alvares Ferreira de .An-

drade.

Domingos de Oliveira, Prnfcssor de La-tim em Figueiró dos fuinhos.

Domingos de Oliveira Pinto.

Domlíigos dos SmiUos Costa,

Fr. Domingos de Sousa.

F.sle-. ão Jo5Ó de Oliveira.

Fugenio 1'reiie.

F.njehio António de Almeida Pinlo.

Ezequiel Cândido da Cunha Botelho Ga-

llião Algarve.

Fernanuo Pacheco Jordão.

Fr. Fortunato deS Boaventura, Profrsm

sor d' Grego na Universidade , e Op'posiior em 'I hcologia,

Francisco <le Aln.rida.

Frími isco Alvares da Coita Juzarte •

Brito , Doutor em Leis.

Francisco Baptista, Uig)trio doLonr^^aU

Fr. Francisco de Boa Memoria.

l-Vancisco de Castro Freire.

Frani isco Ferreira de Carvalho.

Francisco du Gama.Francisco Ignacio Domingues Ferreir»

de Mendonça , Pro/tSSOr de P/ii'oSQ'

phia e/n Aveiro,

Obra protegida por direitos de autor

Page 46: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

RELAqAo DOS SENHORES SUBSCRTPTORES. 4^9

Francisco Joac|uim Telles Jordão , Pro-fessor ih Lalini de lislremoz,

Francisco José J*crâiia,

Fríincisco José Pliilippe «Ic Cai vulho,

Prior de Siiide.

Francisco Luiz Allonso tle Loureiro,

Ahbade de Sanla Eulália.

Fraiiiisco lia Iviaia e Garnu»

Francisco Manoel de Almeida.

Francisco Manoel «le Jcíiis,

Francisco Miguel Buiinji de Barros , Pro-fessar de Liiiim em Lisboa.

Francisco de S il<lanli:i d'01iveira e Daun.Francisco de Sales Barbosa , Professor

de Latim da Alaia,

rraucisco Soares ila llocha.

GuilLermc Henriques de Carvalho , Col-

Ir^ial de S. Paulo.

Hippolyto Captano de Moraes , l.enie deLeis na L'nii>er cidade,

Jacinilio de Campos Marrocos.

Jeronymo de Almeida jMoraes e Sousa.

Jeronyroo Feri eira Pinio Uasto.

Jeronymo José Monteiro , Reitor de S.

Martinho.Jeronymo José Sanliudo , Oppoiilor cm

l/tcologin.

Jeronymo Saraiva de Figueiredo , Cónegona Sé de Coimbra.

João Agostinho de Oliveira e Costa.

João Albino de Frias Pimentel e Abreu.João António de Araújo.

João António de Araújo e CunLa.João António Pereira , Professor de Ln-

tim cm Santarém,

João António dos Reis, Reitor de Verim.João António dos Santos Farinlia.

João Custodio , da Congregação do Por-to.

João Dias de Campos , Professor de La-tim em Cantanhede.

João Evangelisia Pereira de Araújo , ditn

de Rheiuricn na Unii/ersidiulc.

João José de Oliveira Vidal , Lente deCânones na Iniversidade.

João Jacfiues Orcei.

João José Javares > Professor de Rhelo-rica cm Leiria.

João Mojeira de Sequeira.

O P.idre João Piibciio.

João da IVoclia D.intas de MendonçaGersaint.

João Saraiva do Figueiredo, Professor deRhetorica no Porto.

Fr. João de Yilla l\ova da Uaiofaa.Joaquim Alvares de Sousa,Joaquim CorUiiro Pereira , Professor deLatim na Universidadt»

Joa«|uim Corroa de Almeida.

Joaquim Corrêa do iMatos , Professor de

Latim em S, Pedro do Sul.

Joaqinm Ferreira , Prtjtssor de Latimno Seminário de Coimbra.

Joaquim Freire de Macedo.Joaquim Gomes de Almeida , Professor

de Latim no Fundão.Joaíjuim José dAzevcdo e Silva.

Joaquim José Tlioniaz.

Joaquim Manoel dAraujo Corrêa dtMoraes.

Joaquim de Mello Crstello Branco, Pro-fessor de Latim cui l''ouzellu.

Joaquim Navarro de Audiade , LenteJubilado cm Medicina, e Deputado daR. Junta da Directoria dos Lstudos.

Joaquim Pedro da Silva Lobo.Jorge Saher de ^lendoiica.

José Alvares da Silva.

José António Damásio.José António Marques Lobarir>bos

José António Kodiigues da Conceição.José Antunes das Ivevei e òíIvh.

José Bento de Said , ProJ^ssor de Latimem f^iseii.

José de Carvalho , dito de Vallndares.José Coelho da Gama , dito da Luiizãa.José Dias Philippe de Castro , Professor

de Latim no Seminário de Coimbra.José Ferreira Sécco de Qutiroz , Advo»

gado.

José Gil Caldeira.

José Henriques Toscano.José Tguucio ALirtins Pereira.

Joié Joaquim de Carvalho , Prof d'yivâ»

José Joaquim Castiueiro.

José Joaquim de Figueiredo Barreto Per»digâo.

José Joaquim dos Reis , yJdvogado.José Joaquim Ribrao.José Joaquim da Veiga , Oppositor Ca^

nunista.

José Justino Cerqueira Alpoim.José I,ucns de Sousa da Silveira , Profes'

sor de Latim de .Iveiro.

José ALmoel de Lemos.José Manoel de Olivoini Coelho.José j\Iarcondrs du Toledo.José Maria de Lemos.José Alaria de í ima Barreto.

José .Maria dbt Neves-

José -Maria Saraiva de Matos , Prqfttsorde I aiim de Cedavim.

José Alaria du Silveira .Mroendro , dito

de Santarém.

José de Mello d'Abreu da Guma , Prior

dAiert.

Obra protegida por direitos de autor

Page 47: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

4^0 RELAqXo DOS SENHORES SUE?CRIPTOREs;

José Nicoláo dii Silva Franco, Professorde Latim de Peniclte.

José (ie OHvfira.

Jcsé Petlro do Ci^bo,

José Paulo Ferreira , Professor de Latimde Tondela.

José Philippe Pires da Costa, Corregedorde Brnga,

Josc Prudencio dUltra Machado.José da Rocha Telles de Menezes.

Fr José da Sacra Família , OpposilorTlteologo.

José da Silva, Prqf. de l.atirn d'Almeida.JLuiz António de Figueiredo.

Liuiz António Freire de Cíirralho.

Luiz António Pires Vieira.

Luiz Cypriano Coelho de Magalhães.Liuiz Manoel Soares , Lente de Theologia

na Universidade.

D. Luiz Vasques da Cunha , Prior deTuboa.

M-inoel Alberto da Cunha , Opposilorem Medicina,

Manoel Alvares dos Rfis.

Manoel Antonip de Almeida Soares y

Profesíor de Latim d' /1nçna.

Manoel Antunes liraz , Parodio do Vi-mieiro.

Manoel Baptista.

Fr. Manoel l>otelho, Oppositor T/teologo*

Manoel Cardoso.

Manoel da Costa.

Manoel Dias Porphyrio.

Manoel Doinin(»ues Marfim.Manoel Eiríis de Mi'ira Torrei.

Manoel '.•'ernandes Dias,

Fr. Manoel Ferreira.

Manoel Ferreira de Carvalho Montene-gro , Doiiior'^'Jlitologo.

Manoel Ferreira Tavares , Professor de

Rlietorica no Seminário de Coimbra.

Manoel Garcia Nnnrs de Convida , Prif.

de Latim de Oliveira do Conde.

Manoel <le Jesus dos Santos Villaí Boas.

Manoel Joaquim Pires.

Manoel Joaquim Pires Ramos.M.MKicl Joaquim Rodrigues de Sousa.

MindPl Joa(|uim tia Silva , Pnfeisur de

Tlienlogiu no Seminário de Coimbra,

Manuel José Coutinho, Cónego na Séde Coimbra.

Manoel J.i'^é Moiiqniiilia j Pro/tiSS9r de

Laiini no Sardoal,

Manoel José Socares.

Manoel Luiz Gonçalves Eranco.-Manoel Matihias Vieira Fialho de Men-

donça.

Manoel Paradinha, Professor de I^alimem. Viseu,

Manoel Paranhos da Silva Velloto.

Manoel Pires Vaz , Prior do Conto doMosteiro.

Manoel Ribeiro Carvalho das Neves,Manoel Rodrigues Valente , Professor

de Laiim da Coinl/ina.

Manoel Sanches Goulâo , dito na Uni'vers idade,

Fr. Manoel de Santa Anna Seiça , Lenltde Tlieolo^ia nn Uni<.>ersidude,

Manoel Tavares de Macedo.Manoel Thomaz da Fonseca.

Manoel Thotnaz dos Síinros Viegas fLeme de 'Theologia na Universidade.

Manoel Xavier de Sousa. 3

Martinho I-opes <le Ijriío , Professor deLnlim. de Montemor o Velho.

Miguel Gomes Soares , Collegial de tS,

Pedio.

Pedro Alexandrino Pereira Goes.Pedro António Teixeira de (Carvalho.

Pedro Joaqnicn Fraga de Castro Feijó^

Pedro dos Si* n tos Fieiíe.

Pedro de Sousa de Miranda e Castro.

Philipps José Gonçalves de Brito.

D. Sancho Manoel de \'iihtna,

Sebastião Carlos de Brito , Prior deOi'oa.

Sebasti.ío Corvo de Andrade , Lente de

I\latkcniatica na Unii-ersidadc.

Sebastião José de Carvalho , Medico naLonzãa.

Sebastião Luiz Freire.

Simplício António Mavignier.

Silvério António da Giaça • Silra.

Thomaz Peixoto de Fif;ciciredo.

\'iceiite José de \'iisconcellos e SíItS ,

Secretario da Vnii-ersidade.

Vicente Pereira de M«llo , Rrilor do Se-

minário de Coimbra,

Vicente Simões Martins , Professor deLatim no Ispinhnl.

Viciorino Joaquim da Fonseca , Pnfes^sor de l.ulini da Feiíca

Virtorino José Godinho.Victorino Vieira de Mello , Professor,

duo da Vacarissa,

Obra protegida por direitos de autor

Page 48: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Obra protegida por direitos de autor

Page 49: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Obra protegida por direitos de autor

Page 50: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Obra protegida por direitos de autor

Page 51: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

Obra protegida por direitos de autor

Page 52: pombalina.uc.pt · Quidjavat(juonãamroseiimcubile,et áureasportasrescrasscsoUs? QuidirucisNereilíquidoscarinis Verre.recampos? Quidbanasolinireperisselegcs, Caelilusmissas

PLEASE DO NOT REMOVE *^>

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

Moura, .losé Vicente r.omes (ie

Noticia succinta dos monum-

entos da lingua latina

Obra protegida por direitos de autor