(2010/2011 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛ)rilsp.gov.mn/upload/2018/sudalgaa/Төгсөгчдийн_хөдөлмөр... · жирэмсэн, хүүхэд асрахаар үлдсэн

2010-2011 оны хичээлийн жилд төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн

мөшгөх судалгаа 4 дэх жилдээ

Улаанбаатар хот

2017 он

Төгсөгчдийн хөдөлмөр

эрхлэлтийн судалгаа-2016

Хаяг: Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын судалгааны институт

Монгол улс, Улаанбаатар хот, Хан-Уул дүүрэг, 2-р хороо

Чингисийн өргөн чөлөө,

Хөдөлмөрийн ордон, 5 давхар

Утас: 77121286

Вэб хуудас: www.rilsp.gov.mn

http://www.labourinstitute.mn/

http://www.labourinstitute.mn/

http://udulmur.mn/

2010-2011 оны хичээлийн жилд төгсөгчдийн

хөдөлмөр эрхлэлтийн мөшгөх судалгаа

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа-2016

“Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа”–г анх 2013 онд хийсэн бөгөөд

судалгаанд 2010-2011 оны хичээлийн жилд их, дээд сургууль, мэргэжлийн

боловсрол сургалтын байгууллагыг төгссөн 1495 төгсөгчийг 4 жил мөшгөн

судалсан судалгааны эцсийн тайлан юм.

Тайланг хянасан:

М.Алтансүх ХНХСИ-ийн Захирал

Ц.Заяхүү ХНХСИ-ийн дэд Захирал

С.Чулуунцэцэг ХНХСИ-ийн Тамгын газрын дарга

Б.Цэрэнгаваа ХНХСИ-ийн ХЭБССекторын эрхлэгч

Мэдээллийг боловсруулсан, тайлан бичсэн:

Б.Эрдэнэтуяа ХНХСИ-ийн Хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогын судалгааны

секторын Эрдэм шинжилгээний ажилтан

Д.Сайхан-Ой ХНХСИ-ийн Хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогын судалгааны

секторын Эрдэм шинжилгээний ажилтан

Хэвлэлд бэлтгэсэн:

Хэвлэсэн тоо: ... хувь

Цаасны хэмжээ: В5

................................................. хэвлэв

Улаанбаатар хот 2017 он

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа (2010/2011 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛ)

1

АГУУЛГА

ӨМНӨХ ҮГ .............................................................................................................................. 2

СУДАЛГААНЫ ХУРААНГУЙ ............................................................................................... 6

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ ................................................................................................. 3

ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ .......................................................................................................... 4

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ ..................................................................................... 5

БҮЛЭГ 1. СУДАЛГААНЫ ТАНИЛЦУУЛГА, АРГА ЗҮЙ ................................................... 9

1.1 Судалгааны зорилго, зорилт ................................................................................... 9

1.2 Судалгааны хамрах хүрээ ........................................................................................ 9

1.3 Судалгааны түүвэрлэлт ............................................................................................ 9

1.4 Судалгааны мэдээлэл цуглуулалт, боловсруулалт ........................................ 11

1.5 Судалгааны ойлголт, тодорхойлолт .................................................................... 12

БҮЛЭГ 2. ТӨГСӨГЧДИЙН ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ..................................................... 15

2.1 Төгсөгчдийн хүн ам зүйн төлөв ............................................................................. 15

2.2 Төгсөгчдийн эзэмшсэн мэргэжлийн байдал ...................................................... 16

2.3 Сургууль, мэргэжил сонголтын шалтгаан, сэтгэл ханамж ............................. 18

БҮЛЭГ 3. ТӨГСӨГЧДИЙН ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН БАЙДАЛ ........................... 22

3.1 Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажлын байрны төлөв байдал ............... 22

3.1.1 Давхар хөдөлмөр эрхлэлт .............................................................................. 36

3.2 Ажилгүй болон эдийн засгийн идэвхгүй байгаа төгсөгчид ............................. 37

3.2.1 Ажил хайж байгаа төгсөгчид .......................................................................... 40

3.3 Төгсөгчдийн суралцах хугацааны хөдөлмөр эрхлэлт ..................................... 44

БҮЛЭГ 4. СУРГАЛТАД ХАМРАГДСАН БАЙДАЛ .......................................................... 46

БҮЛЭГ 5. ЦААШДЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ............................................................................. 51

ДҮГНЭЛТ ............................................................................................................................... 53

САНАЛ, ЗӨВЛӨМЖ ............................................................................................................ 55


2

ӨМНӨХ ҮГ

Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын судалгааны институтийн “Төгсөгчдийн

хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа” нь мөшгөх судалгааны арга, аргачлалын дагуу

зохион байгуулагддаг, үндэсний хэмжээнд төлөөлөх чадвар бүхий томоохон

түүвэр судалгаа билээ. Энэ удаагийн судалгаанд 2010/2011 оны хичээлийн жилд

их, дээд сургууль, коллеж болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагыг

төгсөгчдийг дөрөв дэх жилдээ мөшгөн, судалгаанд хамрууллаа.

Судалгааны зорилго нь төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал, ажлын

байранд зуучлагдаж буй хэлбэр, хугацаа, ур чадварын нийцэл, түүнчлэн ажлын

байранд тулгарч буй болон ажилгүй байгаа шалтгаан зэргийг илрүүлэн,

салбарын бодлого боловсруулагчид, их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн

боловсрол, сургалтын байгууллагын шийдвэр гаргагчид, судлаачдыг тоон

мэдээллээр хангахад чиглэгддэг.

Хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийг ажил мэргэжлийн

түвшинд судлах явдал нь бодлого боловсруулахад ихээхэн ач холбогдолтой.

Өөрөөр хэлбэл хөдөлмөрийн зах зээлд бэлэн буй ажлын байрны шаардлагад

сургалтын байгууллагаас нийлүүлэгдэж байгаа мэргэжилтэй шинэ ажилтнуудын

ур чадвар нийцэж буй эсэх, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтэд тулгарч буй

хүндрэл бэрхшээл, хэлбэр, тэдний хэтийн төлөвлөгөө зэрэг асуудлыг тоон болон

чанарын үзүүлэлтүүдээр дамжуулан судалж, түүнийг хэрэглэгчдэд хүргэж,

бодлогод нөлөөлж байгаа нь уг судалгааны ач холбогдол оршиж байна.

Та бүхэн судалгааны үр дүнтэй танилцан, өөрсдийн үйл ажиллагаандаа

ашиглахын зэрэгцээ судалгааны арга, аргачлалтай, мөн шинжилгээтэй

холбоотой санал хүсэлтээ бидэнд илгээж, хамтран ажиллахыг хүсье.

ЗАХИРАЛ М.АЛТАНСҮХ


3

ХҮСНЭГТИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт 1. Эх олонлогийн ерөнхий мэдээлэл .............................................................. 10

Хүснэгт 2. Түүврийн хэмжээг тодорхойлсон байдал .................................................. 11

Хүснэгт 3. Түүврийн хэмжээг хуваарилсан байдал .................................................... 11

Хүснэгт 4. Хүн ам зүйн ерөнхий байдал /хүйс, нас, боловсролын түвшин,

гэрлэлтийн байдал/ ............................................................................................................ 15

Хүснэгт 5. Төгссөн сургуулийн талаарх төгсөгчдийн сэтгэл ханамж /сургуулийн

төрөл, өмчийн хэлбэрээр/ ................................................................................................. 21

Хүснэгт 6. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчид /статус, он, хувиар/ ............................. 25

Хүснэгт 7. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажил олгогч байгууллагын хэлбэр

/он, хувиар/ ........................................................................................................................... 27

Хүснэгт 8. Долоо хоногийн дундаж ажлын өдөр, цаг, нэмэлт ажлын цаг /оноор/ 28

Хүснэгт 9. Сарын дундаж ажил, амралтын өдөр, дундаж цалин /оноор/ .............. 28

Хүснэгт 10. Ажлын байрны сэтгэл ханамж /сургуулийн төрөл, 1-5 хүртэл онооны

дундаж, оноор/ ..................................................................................................................... 29

Хүснэгт 11. Боловсролын түвшин, ажил үүргийн нийцтэй байдал /сургуулийн

төрөл, он, хувиар/ ................................................................................................................ 29

Хүснэгт 12. Ажил үүргийн шаардлага, ур чадварын нийцтэй байдал /сургуулийн

төрөл, он, хувиар/ ............................................................................................................... 30

Хүснэгт 13. Ажлын байранд дасан зохицоход тулгардаг бэрхшээл /сургуулийн

төрөл, он, хувиар/ ............................................................................................................... 32

Хүснэгт 14. Ажилд ороход нөлөөлсөн хүчин зүйлс /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

................................................................................................................................................. 32

Хүснэгт 15. Ажил үүрэг, эзэмшсэн мэргэжлийн нийцтэй байдал /сургуулийн

төрөл, он, хувиар/ ............................................................................................................... 33

Хүснэгт 16. Давхар ажлын байрны хэлбэр /сургуулийн төрөл, тоогоор/ ............... 36

Хүснэгт 17. Ажлын байрны сонголт хийхэд чухалчилдаг зүйлс /сургуулийн

төрөл/ ..................................................................................................................................... 42

Хүснэгт 18. Сургалтын төрөл /сургуулийн төрөл, хувиар/ ........................................ 48

Хүснэгт 19. Суралцаж байгаа мэргэжил болон өмнөх мэргэжлийн нийцэл

/хувиар/ .................................................................................................................................. 50

Хүснэгт 20. Төгсөгчдийн ажиллахыг хүсэж буй байгууллага болон цалингийн

хэмжээ /сургуулийн төрөл, он, мянган төгрөгөөр/ ....................................................... 52


4

ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Зураг 1. ИДС төгсөгчдийн мэргэжлийн тархаалт /сургуулийн өмчийн хэлбэрээр/

................................................................................................................................................. 16

Зураг 2. МБСБ төгсөгчдийн мэргэжлийн тархаалт /сургуулийн өмчийн

хэлбэрээр/ ............................................................................................................................. 17

Зураг 3. Төгссөн сургуулийг сонгон суралцсан шалтгаан /тоогоор/ ....................... 18

Зураг 4. Төгссөн сургуулийн сонгон суралцсан шалтгаан /сургуулийн төрөл,

хувиар/ ................................................................................................................................... 19

Зураг 5. Төгсөгчдийн мэргэжил сонголтын шалтгаан /тоогоор/ ............................... 19

Зураг 6. Төгсөгчдийн мэргэжил сонголтын шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

................................................................................................................................................. 20

Зураг 7. 2015-2016 онд гарсан эдийн засгийн идэвхийн өөрчлөлт /хувиар/ ........ 22

Зураг 8. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчид /сургуулийн төрөл, он, хувиар/ ............ 23

Зураг 9. Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхэлж буй эдийн засгийн үйл ажиллагааны

салбар /он, хувиар/ ............................................................................................................. 24

Зураг 10. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчид /байршил, он, хувиар/ ......................... 24

Зураг 11. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажлын байрны хэлбэр /хувиар/ ... 25

Зураг 12. Хөдөлмөрийн гэрээтэй цалин хөлстэй ажиллагчид /сургуулийн төрөл,

он, хувиар/ ............................................................................................................................ 26

Зураг 13. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ААНБ-ын ажилтны тоо /сургуулийн

төрөл, өмчийн хэлбэр, хувиар/ ........................................................................................ 26

Зураг 14. Төгсөгчдийн хувиараа хөдөлмөр эрхэлж буй шалтгаан /сургуулийн

төрөл, хувиар/ ...................................................................................................................... 27

Зураг 15. Ажлын байран дах ур чадварын хомсдол /он, хувиар/ ........................... 31

Зураг 16. Ажлын байранд дасан зохицоход тулгардаг бэрхшээл /он, хувиар/ .... 31

Зураг 17. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн цаашид тогтвортой ажиллах

шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/ ............................................................................ 34

Зураг 18. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн цаашид тогтвортой ажиллахгүй

шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар / ........................................................................... 34

Зураг 19. Ажлын байрны мэдээллийн эх сурвалж /сургуулийн төрөл, хувиар/ ... 35

Зураг 20. Давхар ажил хийж буй шалтгаан /сургуулийн төрөл, тоогоор/ .............. 36

Зураг 21. 2015 онд хөдөлмөр эрхлээгүй байсан төгсөгчдийн 2016 оны эдийн

засгийн идэвхийн өөрчлөлт /сургуулийн төрөл, хувиар/ ........................................... 37

Зураг 22. Төгсөгчдийн 2016 оны эдийн засгийн идэвхийн төлөв байдал /хувиар/

................................................................................................................................................. 37

Зураг 23. Төгсөгчдийн 2016 онд ажилгүй байгаа шалтгаан /хувиар/ ..................... 38

Зураг 24. 2015 онд хөдөлмөр эрхэлж байсан, 2016 онд ажилгүй, идэвхгүй байгаа

төгсөгчдийн ажил олгогчоос хамааран ажлаас гарсан шалтгаан /сургуулийн

төрөл, хувиар/ ...................................................................................................................... 38

Зураг 25. Төгсөгчдийн 2016 онд эдийн засгийн идэвхгүй байгаа шалтгаан

/хувиар/ .................................................................................................................................. 39

Зураг 26. Ажил хайж байгаа төгсөгч /сургуулийн төрөл, тоогоор/ .......................... 40

Зураг 27. Ажил хайх хэлбэр /сургуулийн төрөл, он, хувиар/ .................................... 41

Зураг 28. Ажил хайх хичээл зүтгэл /он, хувиар/ .......................................................... 41


5

Зураг 29. Ажлын саналаас татгалзсан шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/ ..... 43

Зураг 30. Ажил хайх явцад гардаг хүндрэл бэрхшээл /сургуулийн төрөл, хувиар/

................................................................................................................................................. 43

Зураг 31. Суралцах хугацаанд ажил хийсэн шалтгаан /хувиар/ .............................. 44

Зураг 32. Суралцах хугацаанд ажил хийсэн шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

................................................................................................................................................. 45

Зураг 33. Суралцах хугацааны ажлын туршлага болон мэргэжлийн нийцэл

/сургуулийн төрөл, хувиар/ ............................................................................................... 46

Зураг 34. Дахин суралцсан төгсөгчдийн суралцсан зорилго /байршлаар/ ........... 47

Зураг 35. Дахин суралцаж байгаа шалтгаан /тоогоор/ .............................................. 48

Зураг 36. Сургалтын төлбөр төлсөн байдал /сургуулийн төрлөөр/ ........................ 49

Зураг 37. Төгсөгчдийн ойрын нэг жилийн төлөвлөгөө /сургуулийн төрлөөр/ ....... 51

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ЖАГСААЛТ

ИДС Их , дээд сургууль

МБСБ Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага

ААНБ Аж ахуйн нэгж, байгууллага

ХАА Хөдөө, аж ахуй

ХЭДБ Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих байгууллага

ХТБ Хөдөлмөрийн төв бирж

ХХЭ Хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч

АБ Ажлын байр

CV Curriculum vitae /Товч намтар/

TOEIC Test of English for International Communication

TOEFL Test of English as a Foreign Language

ОУБ ТББ

Олон улсын байгууллага Төрийн бус байгууллага


6

СУДАЛГААНЫ ХУРААНГУЙ

“Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа” нь дээд болон мэргэжлийн

боловсролын сургалтын байгууллагыг 2010-2011 оны хичээлийн жилд төгссөн,

мэргэжилтэй шинэ ажиллах хүчний хөдөлмөр эрхлэлтийн төлөв байдлыг иж

бүрнээр 4 жил дараалан судалсан анхны судалгаа болж байгаа юм.

Бид 2013 онд 2010-2011 оны хичээлийн жилд ИДС төгссөн 35847

төгсөгчдөөс ИДС-ийн 22 мэргэжлийн чиглэлээр 982 төгсөгчийг, МБСБ төгссөн

18705 төгсөгчдөөс МБСБ-ийн 11 мэргэжлийн чиглэлээр 513 төгсөгчдийг

түүвэрлэн судалгаанд хамруулсан ба судалгаанд хамрагдсан 1495 төгсөгчийг

2014-2016 онуудад мөшгөн судаллаа. Төгсөгчдийн хаяг, утасны дугаар

өөрчлөгдөж холбоо тогтоох боломжгүй болсон, гадаад явсан, судалгаа өгөхөөс

татгалзсаны улмаас зорилтот түүврийн хэмжээ 2014-2016 онд 20 хувиар буурсан.

Нийт төгсөгчдийн 44 хувь нь эрэгтэй, 56 хувь нь эмэгтэй төгсөгчид байгаа

бөгөөд ИДС төгсөгчдийн дундаж нас 28, МБСБ төгсөгчдийн дундаж нас 25 байна.

Судалгаанд хамрагдагсдын 55.8 хувь нь сонирхсон мэргэжлийн дагуу

тухайн сургуульд элсэн суралцсан байгаа бол суурь боловсролын дүн,

сургуулийн босго онооны шаардлагыг хангасан учраас тухайн сургуульд элсэн

суралцсан гэж нийт төгсөгчдийн 16.5 хувь буюу 7,5 мянга, эцэг эх, багш нар санал

болгосон учраас тухайн сургуулийг сонгосон гэж 12.3 хувьтай тэнцэх 5,5 мянган

төгсөгч хариулсан байна.

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь мөшгөх судалгааны 2 дах жилээс

эхлэн буурч байна. Жил бүрийн МБСБ-ын хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь ИДС

төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувиас бага байна. 2016 онд ИДС төгсөгчдийн

хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь 74.4, МБСБ төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь

48.0 байгаа бөгөөд дунджаар 64.8 хувийн хөдөлмөр эрхлэлттэй байна.

Нийт хөдөлмөр эрхэлж байгаа ИДС төгсөгчдийн 4 жилийн дунджаар 97.9

хувь нь цалин хөлстэй ажилтны статусаар ажиллаж байгаа ба энэ үзүүлэлт МБСБ

төгсөгчдийн хувьд 91.8 байна.

Хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдийн олон ажилтантай ААНБ-д ажиллах

хувь аажим аажмаар нэмэгдэж байгаа бол нийтлэг ажил олгогч нь дотоодын

хөрөнгө оруулалттай компани төрийн болон төрийн өмчит үйлдвэрийн газар

байна.

ИДС төгсөгчдийн 7 хоногийн дундаж ажлын өдөр 5.3 байгаа бол МБСБ

төгсөгчдийнх 5.5, 7 хоногийн дундаж ажлын цаг нь ИДС төгсөгчдийнх 43, МБСБ

төгсөгчдийнх дунджаар 8 цагаар илүү байна.

Хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдийн боловсролын түвшин, ажил үүргийн

нийцтэй байдал болон ур чадвар, ажил үүргийн нийцтэй байдал нь жил ирэх

тусам нэмэгдэж 2016 онд нийцтэй байдал 90 орчим хувийг эзэлж байна.


7

Төгсөгчдийн ажлын байранд дасан зохицоход хамгийн ихээр тулгардаг

бэрхшээл нь хамт ажиллагсад, удирдлагын харилцаа, ажлын хэв маягт дасах

байдал гэж судалгаанд оролцогчид үзжээ.

Судалгааны 4 жилийн дунджаар МБСБ төгсөгчдийн мэргэжлээрээ

ажиллах хувь 46.0, ИДС төгсөгчдийнх 62.0 хувьтай байна. ИДС төгсөгчдөөс 4

жилийн дунджаар 70–аас дээш хувиар мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа

мэргэжлийн чиглэлүүдэд анагаах ухаан, соёл урлаг, цэрэг, цагдаа, барилгын

салбар байгаа бол 50-иас доош хувиар мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа

мэргэжлийн чиглэлүүдэд хүмүүнлэгийн ухаан, биеийн тамир, спорт, ХАА, ой,

загасны аж ахуй орж байна.

Хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдөөс цаашид тогтвортой ажиллах эсэхийг

тодруулахад 2013 онд 67.8 хувь, 2014 онд 79.9 хувь, 2015 онд 88.3 хувь, 2016 онд

78.5 хувь нь тогтвортой ажиллана гэжээ.

Хөдөлмөр эрхэлдэг төгсөгчдийн ойролцоогоор 3 хувь нь давхар ажил

хийдэг байна. Үүнээс ИДС төгсөгчид давхар ажил хийх нь илүү байна. Давхар

ажил хийж байгаа ИДС төгсөгчдийн 64.5 хувь, МБСБ төгсөгчдийн 94.0 хувь нь

цалин хөлстэй ажилтны статусаар ажиллаж байна.

2015 онд хөдөлмөр эрхлээгүй байсан ИДС төгсөгчдийн 30.0 хувь нь 2016

онд ажил хийж байгаа бол 68.2 хувь нь ажил хийгээгүй, үлдсэн 1.9 хувь нь сурч

байна. МБСБ төгсөгчдийн хувьд 2 жил дараалан ажил хийхгүй байгаа төгсөгчдийн

тоо их байна.

2015 онд ажилтай байсан 2016 онд ажилгүй байгаа төгсөгчдөөс ажилгүй

болсон хувийн шалтгааныг асуухад ИДС төгсөгчдийн хоёр хүн тутмын нэг нь

жирэмсэн, хүүхэд асрахаар үлдсэн нь ашиг орлого бага байсан гэсэн байна.

МБСБ төгсөгчдийн хувьд 27.0 хувь нь сургуульд сурах болсон, 73.0 хувь нь

хувиараа бизнес эрхлэхийн тулд гэсэн байна.

Төгсөгчдийн эдийн засгийн идэвхгүй байгаа шалтгаанд жирэмсэн, нялх

хүүхэдтэй гэсэн шалтгаан хамгийн их буюу талаас илүү хувийг /55.6%/ эзэлж

байна. Ар гэрийн ажилтай тул хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй байгаа гэсэн

шалтгаан мөн өндөр хувийг эзэлж байгаа бол 10 төгсөгч тутмын нэг нь ажил хийх

сонирхолгүй байна.

Энэ жилийн судалгаанд нийт төгсөгчдийн 5 хүн тутмын нэг нь ажил хайж

байна. Эдгээр ажил хайж буй төгсөгчдийн 70.1 хувь нь одоо ажилгүй байгаа бол

үлдсэн нь хөдөлмөр эрхэлж байгаа ч ажлаа солихын тулд ажил хайж байна.

МБСБ төгсөгчдөөс хөдөлмөр эрхлээгүй төгсөгчид түлхүү (82.4%) ажил хайж

байгаа бол ИДС төгсөгчдийн хувьд аль аль нь ойролцоо дүнтэй ажил хайж байна.

2011 онд төгсөгчдийн 36.7 хувь нь суралцаж байх хугацаандаа ажил хийж

ажлын туршлага, хөдөлмөрийн дадлага хуримтлуулсан гэж хариулжээ. Тэгвэл

энэ үзүүлэлт сургуулийн төрлөөр ялгаа байгаа эсэхийг тодруулахад ИДС

төгсөгчдийн 42.9 хувь буюу 11,6 мянга нь ажил хийж байсан бол, МБСБ

төгсөгчдийн 27.3 хувь буюу 4,9 мянга нь суралцах хугацаандаа ажил хийж

байжээ.


8

2010-2011 онд төгссөнөөс хойш гадаад улсад нийт төгсөгчдийн 1.0 хувь нь

зэрэг ахиулах зорилгоор, 0.4 хувь нь хос мэргэжил эзэмших зорилгоор, 0.1 хувь

мэргэжлээ солих зорилгоор суралцсан бол дотооддоо нийт төгсөгчдийн 16.1 хувь

нь зэрэг ахиулах зорилгоор, 5 хувь нь хос мэргэжил эзэмших зорилгоор, 5.4 хувь

нь мэргэжлээ солих зорилгоор дахин суралцжээ.

2016 онд 13002 төгсөгч богино, урт хугацааны сургалтад хамрагдсан

байна. Урт хугацааны буюу мэргэжил эзэмших сургалтад 17.5 хувь нь хамрагдсан

ба ИДС төгсөгчид дахин суралцах нь илүү байна.

2014, 2015 онд төгсөгчид одоо хийж байгаа ажлаа үргэлжлүүлэн хийнэ

гэсэн үзүүлэлт хамгийн их дурдагдсан байсан бол энэ оны судалгаанд ийм

төлөвлөгөө эрс багасжээ. Энэ жил суралцах хүсэлтэй төгсөгчдийн тоо ихэссэн

бөгөөд ИДС төгсөгчид магистр, докторт сурахаар хамгийн ихээр төлөвлөж байна.


9

БҮЛЭГ 1. СУДАЛГААНЫ ТАНИЛЦУУЛГА, АРГА ЗҮЙ

1.1 Судалгааны зорилго, зорилт

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгааны зорилго нь дээд болон

мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага төгсөгчдийн мэргэжил, ур

чадварын хөгжил, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал, ажлын байранд зуучлагдаж буй

хэлбэр, хугацаа, ур чадварын нийцэл, түүнчлэн ажлын байранд тулгарч буй

болон ажилгүй байгаа шалтгаан зэргийг илрүүлэн, салбарын бодлого

боловсруулагчид, их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын

байгууллагын шийдвэр гаргагчид, судлаачдыг тоон мэдээллээр хангахад

оршино.

Тус судалгаанд их, дээд сургууль, мэргэжлийн боловсрол сургалтын

байгууллага төгсөгчдийг хамруулж, судалгааны үндсэн зорилгын хүрээнд дараах

зорилтуудыг шийдвэрлэсэн. Үүнд:

• Төгсөгчдийн боловсролын түвшин, гэр бүлийн ахуй амьдралын талаарх

өөрчлөлтийг судлах;

• Төгсөгчдийн ажлын байрны хэлбэр, статус, ажил, амралтын цаг,

хөдөлмөрийн хөлс зэрэг үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт, давхар ажил хийж буй

төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн онцлог зэргийг тодорхойлох;

• Төгссөний дараах сургалтад хамрагдсан байдлыг тодруулах /сургалтын

төрөл, төлбөр гэх мэт/;

• 2015 онд ажилгүй байсан, одоо ажилгүй байгаа төгсөгчдийн ажилгүйдлийн

шалтгааныг тодруулах;

• Ажил хайж байгаа төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн статус, тэдгээрийн

шалтгаан, хэлбэр, хичээл зүтгэлийг судлах;

• Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн талаарх хэтийн төлөвлөгөө, зорилгыг

тодруулах;

• Судалгааны үр дүнд тулгуурлан төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг

нэмэгдүүлэх, боловсролын болон хөдөлмөр эрхлэлтийн салбарын үйл

ажиллагааны уялдаа холбоог сайжруулахад чиглэсэн санал, зөвлөмжийг

боловсруулах.

1.2 Судалгааны хамрах хүрээ

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаагаар их, дээд сургууль,

мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын төгсөгчдийн хөдөлмөр

эрхлэлтийн төлөв байдал, хөдөлгөөнийг судалдаг. Судалгааны хамрах хүрээ

буюу эх олонлог нь Монгол улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа их,

дээд сургууль, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагыг 2010-2011 оны

хичээлийн жилд суралцаж төгссөн 54.5 мянган төгсөгч юм.

1.3 Судалгааны түүвэрлэлт

Аливаа судалгааны зорилго, хамрах хүрээ, цаг хугацаа зэргээс

шалтгаалан түүврийн хэмжээ, түүвэрлэлт хийх арга зүйг боловсруулдаг.

Судалгааны зорилгод хамгийн тохиромжтой гэж үзсэн тул пропорциональ

магадлалт, энгийн санамсаргүй түүврийн арга ашиглахаар сонгосон болно.


10

Түүврийн эх олонлог: Уг судалгаагаар Монгол улсын их дээд сургууль,

мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага төгсөгчдийн талаарх мэдээллийг

цуглуулсан бөгөөд судалгааны хамрах хүрээ 2010-2011 оны хичээлийн жилд

төгсөгчдийн нийт тоогоор тодорхойлогдоно. Өөрөөр хэлбэл, судлах эх

олонлогийн хэмжээ 54552 төгсөгчид юм.

Хүснэгт 1. Эх олонлогийн ерөнхий мэдээлэл

Түүврийн хэмжээ: Түүврийн хэмжээ нь судалгааны онцлогоос шалтгаалан

харилцан адилгүй байдаг. Гэвч тавигддаг гол шаардлага нь эх олонлогоо

төлөөлөх чадвартай байх явдал бөгөөд дараах хүчин зүйлсийг анхаарч үзсэн.

Үүнд:

- Цаг хугацааны боломж,

- Судалгааны үр дүн нарийвчлалтай буюу бодитой байх шаардлага,

- Байж болох алдааны түвшин,

Түүвэр судалгааны түүврийн хэмжээг тодорхойлоход ашиглах үндсэн

томьёо өгөгдсөн байдаг (1). Түүврийн хэмжээг хүлээн зөвшөөрөх алдааны

хязгаар буюу үр дүнгийн нарийвчлал болон үзэгдлийн тархалтын тохирох ач

холбогдлын түвшинд нийцүүлэн тодорхойлсон.

Судалгаанд шаардлагатай түүврийн хэмжээг дараах томьёогоор тооцсон. Үүнд:

𝑛 =𝑍2𝑝(1−𝑝)

𝑒2 𝐷𝑒𝑓𝑓 (1)

Хэрвээ эх олонлогийн хэмжээ мэдэгдэж байгаа тохиолдолд дээрх томьёоны

дагуу тооцсон түүврийн хэмжээг дараах томьёоны дагуу шинэчлэн тооцсон.

𝑛∗ =𝑛

1+𝑛

𝑁

(2)

n – түүврийн хэмжээ

𝑍 – тодорхой хувийн ач холбогдолын түвшин дэх t статистикийн

тархалтын утга

𝑝 – түүврийн хэмжээг тодорхойлоход ашиглах түлхүүр үзүүлэлтийн

хувийн жин

𝑒 – судалгаанд дэвшүүлж байгаа хүлээн зөвшөөрөх алдааны хязгаар

𝑁 –өгөгдсөн түүврийн хүрээн дэх эх олонлогийн хэмжээ

Дээрх томьёоллын дагуу түүврийнхээ хэмжээг тодорхойлохын тулд

эхлээд дээрх өгөгдсөн хувьсагчдын утгыг тодорхойлж өгөх шаардлагатай болсон.

𝒁– 95 хувийн ач холбогдолын түвшин дэх t статистикийн тархалтын утга 1.96

𝒑 – хэрвээ судалгааны түлхүүр үзүүлэлтийн мэдээлэл өгөгдөөгүй үед тус

үзүүлэлтийн хувийн жинг 50 хувиар авдаг.

2010/2011 оны хичээлийн жил Тоо

Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллагын тоо 63

Их, дээд сургуулийн тоо 113

Дүн 176

Мэргэжлийн боловсрол сургалтын төвийн төгсөгчид 18705

Их, дээд сургууль төгсөгчид 35847

Дүн 54552


11

𝒆 – таамаглаж байгаа алдааны алдааны хязгаар буюу үр дүнгийн нарийвчлалын

түвшинг практикт 5.0 хувийн харьцангуй болон абсолют алдаатай байхыг

зөвшөөрөгдөхүйц хангалттай гэж үздэг.

𝑫𝒆𝒇𝒇 – кластерийн нөлөө байгаа үед энэ утгыг өмнө үеийн утгаар эсвэл өмнө нь

ямар нэгэн ижил төстэй судалгаа явагдаж байгаагүй тохиолдолд 2-той тэнцүү

байна гэж таамагладаг. Бидний тохиолдолд 1-тэй тэнцүү байсан.

Хүснэгт 2. Түүврийн хэмжээг тодорхойлсон байдал

Z2 p 1-p e(a) e2(a) e(x) n N n*

Түлхүүр үзүүлэлт = 0.5 Харьцангуй алдааны хязгаар = 0.05

3.84 0.50 0.50 0.03 0.0006 0.05 1537 54552 1495

Энэхүү түүвэрт харьцангуй алдааны алдааны хязгаар 5 хувь байхад

түүврийн хэмжээ 1500 дотор байна. Хэрвээ судалгааны үр дүнг 5 хувийн алдааны

хязгаарт түүврийн хэмжээ тогтоогоод дээр дурдсан нийт 10 бүлэг тус бүрд

түүврийнхээ хэмжээг хуваарилж, тэдгээрт ногдох таамаглаж байгаа харьцангуй

алдааны хязгаарыг тооцсон тооцооны хүрээнд судалгааны үр дүнг хүлээн

зөвшөөрч зарлаж болно.

Дээрх тооцооны хувьд түүврийн хэмжээ 1495 байх бөгөөд 1 бүлэгт

дунджаар 149 төгсөгч ногдох бөгөөд тооцоогоор, нэг бүлгийн харьцангуй алдаа

16.0 хувь, абсолют алдаа 8.0 хувьтай тэнцүү байхаар байлаа.

Хүснэгт 3. Түүврийн хэмжээг хуваарилсан байдал

Бүлгийн тухайд пропорциональ магадлалт, энгийн санамсаргүй түүврийн

арга ашиглан 1495 төгсөгчийг судалгаанд хамруулсан. Мэдээллийн санг нэгдсэн

стандартад оруулах үүднээс сургуулийн төрлөөр багцалсан тоог гаргаж

төгсөгчдийн тоонд нь хувь тэнцүүлэн (пропорциональ магадлалт) түүврийн

хэмжээг хуваарилсан.

1.4 Судалгааны мэдээлэл цуглуулалт, боловсруулалт

Мэдээлэл цуглуулах шатанд судалгааны онцлогоос шалтгаалж хэд хэдэн

төрлийн ажил хийгдсэн. Үүнд:

- Өмнөх жилүүдэд судалгаанд хамрагдсан төгсөгчидтэй холбоо барих

хаягийг тодорхойлсон.

- Төгсөгчтэй холбогдох судалгаа авах газар, огноог тодорхой болгосон.

✓ Зорилгоо товч тайлбарлах

✓ Судалгаа явагдах хугацаанд бидний хүрч чадах газар байх эсэхийг

тодруулах

Төрөл Эх олонлог Түүвэрлэгдэх

хэмжээ Тооцоолж буй

алдааны түвшин

Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв төгсөгчид

18705 513 0.06

Их, дээд сургууль төгсөгчид 35847 982 0.06

Дүн 54552 1495


12

✓ Судалгаанд хамрагдах боломжтой эсэхийг тодруулах

✓ Хүндэтгэх шалтгаантайгаар судалгаанд хамрагдах боломжгүй

гэдгээ илэрхийлсэн нөхцөлд нөөц төгсөгчийг судалгаанд

хамруулах

- Судалгааны мэдээллийг цуглуулсан

✓ Судалгааны зорилго, мэдээллийн нууцлал болон холбогдох бусад

мэдээллийг танилцуулах

✓ Мэдээллийг нүүр тулсан ярилцлага хийж анкетын аргаар авна.

(face to face interview)

✓ Ярилцлага дууссаны дараа асуулгын маягтыг бүрэн бөглөгдсөн

эсэхийг нэг бүрчлэн шалгаж баталгаажуулах

✓ Ярилцлагын явцад мэдээлэл өгөх боломжгүй болсон нөхцөлд

дараа уулзаж ярилцлагаа үргэлжлүүлэх хугацааг тохирох

Түүвэрлэлтийн бус алдаа буюу шивэлтийн үеийн алдааг багасгахад

анхаарч ажиллаж, шалгалтыг тогтмол хийсэн. Судалгааны CSPro 5.0

программаар мэдээлэл оруулах (Data entry tools) болон мэдээллийг шалгах,

засварлах ажлыг гүйцэтгэсэн.

Судалгааны мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх, нэгдсэн хүснэгт, үр дүн

гаргахад SPSS, MS Excel программ хангамжийг ашигласан.

1.5 Судалгааны ойлголт, тодорхойлолт

Судалгаанд төгсөгчдийн мэргэжлийн чиглэлд Боловсрол, соёл, шинжлэх

ухааны сайдын 2010 оны “Мэргэжлийн чиглэл, индекс шинэчлэн тогтоох тухай”

235 дугаар тушаалаар батлагдан мөрдөж буй дээд боловсролын, мэргэжлийн

боловсрол, сургалтын байгууллагад бэлтгэх мэргэжлийн ерөнхий чиглэлийг

баримталсан. Их, дээд сургууль төгсөгчдийн эзэмшсэн мэргэжлийг 22

мэргэжлийн чиглэл, мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага төгсөгчдийн

эзэмшсэн мэргэжлийг 11 мэргэжлийн чиглэлд нэгтгэн авч үзсэн.

Ажил мэргэжлийн мэдээлэлд “Үндэсний ажил мэргэжлийн ангилал,

тодорхойлолт 2008”, эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбарын мэдээлэлд

Сангийн сайдын 2011 оны 103 дугаар тушаалаар батлагдсан “Эдийн засгийн бүх

төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал”-ыг тус тус мөрдлөг болгосон.

Тайланд дурдагдаж буй нэр томьёо, тооцооллыг дараах байдлаар ойлгоно.

- Төгсөгч: 2011 онд их, дээд сургууль, мэргэжлийн боловсрол сургалтын

байгууллагыг сургалтын багц цагийг ханган, төгсөлтийн шалгалтад

тэнцэн, бакалаврын диплом, мэргэжлийн боловсролын болон мэргэжлийн

үнэмлэх авсан суралцагч

- Ажлын туршлагатай төгсөгч: Сургууль төгссөн сараас судалгааны

мэдээлэл цуглуулах хүртэл нийт 5 жил өнгөрсөн ба энэ хугацаанд 1 ба

түүнээс дээш тооны ажил хийсэн төгсөгч

- Ажиллагч: Цалин хөлс, орлого олох зорилгоор эдийн засгийн үйл

ажиллагаанд оролцож, хөдөлмөр эрхлэлтийн аль нэг статуст хамрагдаж

буй иргэнийг хэлнэ. Цалин хөлс, орлого олох зорилгоор эдийн засгийн үйл


13

ажиллагаанд сүүлийн долоо хоногт нэгээс дээш цагаар оролцсон бол

ажиллагч гэж үзнэ.

- Ажил хайгч: Ажилгүй учраас ажил хийхээр ажил хайж байгаа, ажилтай

боловч ажлын нөхцөлөө сайжруулах, нэмэлт орлого зорилгоор ажил хайж

байгаа төгсөгчдийн нийт дүнгээр тооцсон.

✓ Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд “Ажил хайгч” гэж

ажилгүй иргэн, ажилтай боловч ажлын нөхцөлөө сайжруулах,

нэмэлт орлого олох зорилгоор ажил хайж, хөдөлмөр эрхлэлтийн

байгууллага, хөдөлмөрийн биржид бүртгүүлсэн болон хандсан

иргэнийг хэлнэ гэж томьёолсон.

- Суралцагч: Судалгааны мэдээлэл цуглуулах хугацаанд дээд болон

мэргэжлийн боловсрол, мэргэжлийн сургалтын байгууллагад дахин

суралцаж байгаа төгсөгч.

- Хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь: Нийт төгсөгчдөд ажил хийж буй

төгсөгчдийн эзлэх хувийн жингээр илэрхийлэгдэнэ.

- Цалинтай ажилтан: Цалин хөлстэй ажилтан буюу хөдөлмөрийн болон

ажил гүйцэтгэх, хөлсөөр ажиллах гэрээ байгуулан, эсхүл аман болон хоёр

талын тохиролцоогоор ажилладаг, хөдөлмөрийн харилцаа нь

Хөдөлмөрийн тухай хууль, Иргэний болон бусад холбогдох хууль

тогтоомжоор зохицуулагддаг, ажил олгогчдод ажил, үйлчилгээ

үзүүлснийхээ төлөө мөнгөн ба мөнгөн бус хэлбэрээр цалин хөлс авдаг

иргэнийг хамруулна.

- Байнгын ажилтан: Байнгын ажлын байранд ажиллах албан ёсны

гэрээтэй бөгөөд ажил олгогч нь татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг

хариуцан төлдөг, хөдөлмөрийн харилцаа нь хөдөлмөрийн тухай, төрийн

албаны тухай хууль тогтоомжоор зохицуулагддаг иргэнийг хэлнэ.

- Эдийн засгийн идэвхгүй төгсөгч: Хөдөлмөрийн насны, эдийн засгийн

идэвхтэй буюу ажиллах хүчинд хамаарагдахгүй эдийн засгийн идэвхтэй

үйл ажиллагаанд оролцдоггүй иргэнийг хэлнэ.

- Ажил үүргийн шаардлага, эзэмшсэн ур чадвартай нийцэх түвшин:

Ажлын байранд гүйцэтгэж буй ажил үүргийн шаардлагын түвшин

эзэмшсэн ур чадвартай “нийцтэй” гэж үзсэн үнэлгээний утга

✓ Нийцлийн түвшинг “ажил үүргийн шаардлагын түвшин хэт доогуур

– 1”, “ажил үүргийн шаардлагын түвшин доогуур – 2”, “ажил үүргийн

шаардлагын түвшин тохиромжтой – 3”, “ажил үүргийн шаардлагын

түвшин өндөр - 4”, “ажил үүргийн шаардлагын түвшин хэт өндөр -

5” гэсэн таван түвшингээр хэмжсэн.

- Ажил үүргийн шаардлага, эзэмшсэн боловсролтой нийцэх түвшин:

Ажлын байранд гүйцэтгэж буй ажил үүргийн шаардлагын түвшин

эзэмшсэн боловсролтой “нийцтэй” гэж үзсэн үнэлгээний утга

✓ Нийцлийн түвшинг “ажил үүргийн шаардлагын түвшин хэт доогуур

– 1”, “ажил үүргийн шаардлагын түвшин доогуур – 2”, “ажил үүргийн

шаардлагын түвшин тохиромжтой – 3”, “ажил үүргийн шаардлагын

түвшин өндөр - 4”, “ажил үүргийн шаардлагын түвшин хэт өндөр -

5” гэсэн таван түвшингээр хэмжсэн.

Ажил хийж буй төгсөгч

Нийт төгсөгч ХӨДӨЛМӨР,

X 100 Хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь =


14

- Мэргэжил, ажил үүргийн нийцлийн түвшин: Ажлын байранд гүйцэтгэж

буй ажил үүрэг буюу ажил мэргэжил нь эзэмшсэн мэргэжилтэй “тохирдог”

гэж үзсэн үнэлгээний утга

✓ Ажлын байрны ажил үүргийг ҮАМАТ-08 дах ажил мэргэжлийн дэд

бүлгийн нэрд хөрвүүлэн судалсан ба нийцлийн түвшинг “ажил үүрэг

эзэмшсэн мэргэжилтэй огт тохиромжгүй - 1”, “ажил үүрэг эзэмшсэн

мэргэжилтэй тийм ч тохиромжтой биш - 2”, “ажил үүрэг эзэмшсэн

мэргэжилтэй хэвийн нийцдэг – 3”, “ажил үүрэг эзэмшсэн

мэргэжилтэй тохирдог – 4”, “ажил үүрэг эзэмшсэн мэргэжилтэй маш

тохиромжтой - 5” гэсэн таван түвшингээр хэмжсэн.

- Сарын дундаж цалин, орлого: Цалин хөлстэй ажилтны хувьд цалингаар,

хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, ажил олгогчийн хувьд орлогоор

илэрхийлэгдэнэ. Нийт төгсөгчдийн сарын цалин, орлогын арифметик

дунджаар тооцсон утга болно.

- 7 хоногийн ажлын дундаж цаг: Ажил хийж буй төгсөгчдийн 7 хоногийн

ажлын цагийн арифметик дунджаар тооцсон утга.

- Ажилд ороход нөлөөлсөн хүчин зүйл: Ажилд орохын өмнөх бичиг

баримтын шалгалт, нүүр тулсан ярилцлага зэрэг үйл явцад амжилттай

оролцож, ажлын байранд тэнцэхэд хамгийн их нөлөөлсөн гэж үзсэн хүчин

зүйл ба тухайн хүчин зүйлийг сонгосон нийт тоон утга болон нэгж хүчин

зүйлийн утгын нийт хүчин зүйлийн утгад эзлэх хувийн жин тус бүрээр

илэрхийлсэн мэдээлэл

✓ Ажилд ороход нөлөөлөхүйц 13 хүчин зүйлийг санал болгож,

хамгийн их нөлөө үзүүлсэн 3 хүртэлх хүчин зүйлийг эрэмбэлүүлсэн.


15

БҮЛЭГ 2. ТӨГСӨГЧДИЙН ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

2.1 Төгсөгчдийн хүн ам зүйн төлөв

Судалгаанд 2010-2011 оны хичээлийн жилд мэргэжлийн болон дээд

боловсролын сургалтын байгууллагыг мэргэжлийн анхан шатны болон түүнээс

дээш түвшний боловсрол эзэмшин төгссөн 54.5 мянган төгсөгчийг түүвэрлэн

хамруулсан.

Төгсөгчдийн хүн ам зүйн төлөвийг авч үзэхэд 2013 онд 28.2 хувь нь

гэрлэсэн байсан бол 2016 онд 64.2 хувь нь гэрлэсэн байна. Судалгааны эхний

жилд нийт төгсөгчдийн 57.0 хувь нь бакалавр, 3.0 хувь нь магистр болон түүнээс

дээш зэрэгтэй байсан бол энэ үзүүлэлт бакалаврын хувьд 8.5, магистрын хувьд

4.5 пунктээр дээшилсэн байна.

Хүснэгт 4. Хүн ам зүйн ерөнхий байдал /хүйс, нас, боловсролын түвшин, гэрлэлтийн байдал/

Үзүүлэлтүүд ИДС

төгсөгч МБСБ төгсөгч

Эзлэх жин

Нийт 35847 18705 100

Хүйс Эрэгтэй 36.7 52.2 44.0

Эмэгтэй 63.3 47.8 56.0

Нас

18-22 0.5 14.6 5.4

23-27 67.4 71.8 68.9

28-32 27.6 9.1 21.2

33-с дээш 4.6 4.4 4.5

Дундаж нас 28 25 -

Гэрлэлтийн байдал

Батлуулсан гэр бүлтэй 52.5 38.4 47.6

Батлуулаагүй гэр бүлтэй 18.5 15.7 17.6

Гэрлээгүй 28.9 45.9 34.8

Боловсролын түвшин

Мэргэжлийн анхан шат 0.0 31.9 11.1

Мэргэжлийн тусгай дунд 0.0 51.7 17.9

Бакалавр 87.6 16.0 63.5

Магистр 12.4 0.3 7.5

Доктор 0.0 0.0 0.0

Өрхийн сарын дундаж орлого

250 мянгаас доош 4.1 10.4 6.3

251.0-500 мянга 14.2 29.4 19.5

501.0-750 мянга 31.4 36.3 33.1

751.0-1 сая 21.1 17.0 19.7

1.1-1.5 сая 17.9 3.2 12.8

1.5 саяас дээш 11.3 3.7 8.7

Өмнөх жил буюу 2015 оны судалгааны үр дүнтэй харьцуулахад 250

мянгаас доош орлоготой төгсөгчдийн тоо 0.23 пунктээр буурсан бол 1.5 саяас

дээш орлоготой төгсөгчдийн тоо 0.34 пунктээр өссөн байна.


16

2.2 Төгсөгчдийн эзэмшсэн мэргэжлийн байдал

Төгсөгчдийн мэргэжлийн тархалтыг их дээд сургууль, мэргэжлийн

боловсрол, сургалтын байгууллага тус бүрээр мөн өмчийн хэлбэрээр авч үзье.

Мэргэжлийн хувьд бизнес удирдлага, багш боловсрол судлалын мэргэжил

эзэмшсэн төгсөгчид хамгийн олон байгаа бол нийгэм-эдийн засаг, хүмүүнлэгийн

ухаан, хууль эрхзүй, анагаах ухаан, бүх төрлийн инженерүүд бусад мэргэжилтэй

харьцуулахад илүү олон байгаа юм. Төрийн өмчийн их, дээд сургууль төгссөн

төгсөгчдийн дунд багш, боловсрол судлал, бизнес удирдлага, нийгэм-эдийн

засаг, бүх төрлийн инженерийн мэргэжилтнүүд судалгаанд хамгийн олноор

хамрагдсан бол, хувийн өмчийн дээд боловсролын байгууллагаас бизнес

удирдлага, багш, боловсрол судлал, хууль эрхзүй, нийгэм-эдийн засаг,

хүмүүнлэгийн ухааны чиглэлийн мэргэжил эзэмшсэн төгсөгчдийн эзлэх жин

бусад мэргэжлийн чиглэлүүдтэй харьцуулахад их байжээ.

Зураг 1. ИДС төгсөгчдийн мэргэжлийн тархаалт /сургуулийн өмчийн хэлбэрээр/

2010-2011 оны хичээлийн жилд улсын хэмжээнд 63 мэргэжлийн

боловсрол сургалтын байгууллага үйл ажиллагаа явуулсны 69.8 хувь буюу 44 нь

төрийн өмчийн сургууль, эдгээрт суралцагсдын тоо нийт суралцагсдын 75.3

хувьтай тэнцэх 34,7 мянга байсан1.

Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол эзэмшсэн төгсөгчдийн дунд

барилга, автозам, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн мэргэжлийн чиглэлээр

төгсөгчид хамгийн олон байхын зэрэгцээ аж үйлдвэрлэлийн салбар, тээврийн

1 ҮСХ, Монгол Улсын Статистикийн Эмхэтгэл 2011, 316 дугаар хуудас

3426

857

1303

2939

416

1132

5149

1499

1128

1422

3073

1457

209

3015

Багш боловсрол

судлал

Хүмүүнлэгийн ухаан

Нийгэм, эдийн засаг

Бизнес удирдлага

Хууль эрх зүй Бүх төрлийн инженер

Бусад

Төрийн өмчийн ИДС Хувийн өмчийн ИДС


17

салбар, захиргааны үйлчилгээний салбарын мэргэжилтэй ажилтнууд бусад

мэргэжлийн чиглэлүүдтэй харьцуулахад олноор төгсжээ.

Зураг 2. МБСБ төгсөгчдийн мэргэжлийн тархаалт /сургуулийн өмчийн хэлбэрээр/

4259

1472

1108

2655

1611

2694

1725

529316

956

264460

Барилга, автозам, барилгын

материалын үйлдвэрлэл

Тээвэр Мэдээллийн технологи

Аж үйлдвэр Захиргаа, үйлчилгээний

ажилтан

Бусад

Төрийн өмчийн МБСБ Хувийн өмчийн МБСБ


18

2.3 Сургууль, мэргэжил сонголтын шалтгаан, сэтгэл ханамж

Энэхүү дэд бүлэгт эзэмшсэн мэргэжил, төгссөн сургуулийг сонгосон

шалтгаан, сургуулийн талаарх сэтгэл ханамжийн түвшин, үргэлжлүүлэн

суралцагчидтай холбоотой судалгааны үр дүнгүүдийг танилцуулах юм. Элсэн

суралцсан сургуулийг сонгосон шалтгааныг 7 нэрлэсэн үзүүлэлтээр хэмжсэн

болно.

Зураг 3. Төгссөн сургуулийг сонгон суралцсан шалтгаан /тоогоор/

Зураг 3-аас харахад төгссөн сургуулиа сонгосон шалтгаануудаас

сонирхсон мэргэжлийн дагуу (55.8%) гэсэн хүчин зүйлийг илүү олноор нэрлэсэн

байгаа нь тухайн сургуулийн бэлтгэдэг мэргэжлүүдэд элсэгчид онцгой анхаарал

хандуулдаг болохыг илтгэж байна.

Мөн бүрэн, бүрэн бус дунд боловсролын дүн сургуулийн босго онооны

шаардлагыг хангасан учраас тухайн сургуульд элсэн суралцсан гэж нийт

төгсөгчдийн 16.5 хувь буюу 7,5 мянга, эцэг эх, багш нар санал болгосон учраас

тухайн сургуулийг сонгосон гэж 12.3 хувьтай тэнцэх 5,5 мянган төгсөгч хариулсан

байгаа нь эдгээр хүчин зүйлс нь сургууль сонголтод нөлөөлдөг ач холбогдолтой

үзүүлэлт болох нь харагдаж байна.

Элсэн суралцах сургуулиа сонгоход дээд болон мэргэжлийн боловсролын

сургуулийн төгсөгчдөд ялгаа байгаа эсэхийг тодруулахад дээд боловсролын

салбарт сургуулийн босго оноонд сурлагын голч дүн тохирч байсан учраас

сургуулиа сонгосон байдал мэргэжлийн боловсролын салбарт эцэг, эх, багш

нарын санал болгосны дагуу сургуулиа сонгосон нь тус бүр хоёрт эрэмбэлэгдсэн

хүчин зүйл болж байна.

Мөн ИДС-д элсэгчдэд сургуулийн нэр хүнд, олонд танигдсан байдал нь

МБСБ төгсөгчдөөс илүү ач холбогдолтой байгаа бол, МБСБ төгсөгчид хувийн зан

45074

7447

25148

2113

5525833

1910 4371661

Бүгд Оноо, дүн сур-н

шаардлагад нийцсэн

Сонирхсон мэргэжлийн

дагуу

Хувийн зан төлвийг

харгалзсан

Эцэг/эх, багш санал

болгосон

Сургууль, гэрийн

хоорондын зай ойр

Нэр хүндтэй сургууль

Найз нөхдийг дагасан

Бусад


19

төлөв, найз нөхдийн хүрээлэл, гэр сургууль хоорондын зай зэрэг хүчин зүйлсийг

илүү анхааран үздэг байна.

Зураг 4. Төгссөн сургуулийн сонгон суралцсан шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

Төгсөгчдийн хувьд мэргэжил сонголтод нөлөөлсөн хамгийн чухал хүчин

зүйлийг тодорхойлохын тулд дараах 7 нэрлэсэн үзүүлэлтээр хэмжихийг зорилоо.

Судалгаанд нийт төгсөгчдийн талаас дээш хэсэг буюу 53.8 хувьтай тэнцэх

24,2 мянга нь өөрийн хүсэл сонирхлыг харгалзан мэргэжлээ сонгосон байгаа бол

элсэлтийн босго оноо, суурь боловсролын дүн тухайн мэргэжлээр суралцах

шаардлагыг хангасан учраас 12.8 хувь (5,8 мянга) нь, ажил мэргэжлээрээ хөгжих

боломжтой хэмээн үзсэн учраас 12.4 хувь (4,6 мянга) хариулсан нь дараагийн

өндөр хувиудыг эзэлж байна. Хамгийн бага нэрлэсэн шалтгаан нь найз нөхөд,

ахлах ангийн сурагчдын санал болгосноор (1.1 хувь), мэргэжлийн үнэлэмж, нэр

хүндийг харгалзан үзсэн (1.8 хувь) зэрэг байна.

Зураг 5. Төгсөгчдийн мэргэжил сонголтын шалтгаан /тоогоор/

21.0

57.5

3.3

8.2

1.46.2

0.4 2.0

9.8

53.2

6.8

18.3

2.5 1.4 1.86.3

Оноо, дүн сургуулийн

шаардлагад нийцсэн

Сонирхсон мэргэжлийн дагуу орсон

Хувийн зан төлвийг

харгалзан үзсэн

Эцэг/эх, багш санал болгосон

Сургууль гэрийн

хоорондын зай ойр

Нийгэмд танигдсан

нэр хүндтэй сургууль

Найз нөхдийн

хүрээллийг дагасан

Бусад

ИДС МБСБ

45074

4757

5757

24260

5381822

6042355 1138

Бүгд АМ-р хөгжих боломж

Оноо, дүн мэргэжлийн шаардлагад

нийцсэн

Өөрийн хүсэл сонирхлоор


болгосон

Найз, ахлах ангийнхан

санал болгосон

Мэргэжлийн үнэлэмж, нэр

хүнд

АБ-р хангагдах боломж

Бусад


20

Сургуулийн хэлбэрийн хувьд ИДС, МБСБ-д элсэн орохдоо өөрийн хүсэл

сонирхлын дагуу мэргэжлээ сонгон суралцсан хувь бусад шалтгаантай

харьцуулахад хамгийн өндөр байлаа. ИДС төгсөгчдийн 53.2 хувь буюу 14,4

мянган төгсөгч, МБСБ төгсөгчдийн 54.7 хувь буюу 9,9 мянган төгсөгч мэргэжлээ

өөрийн сонирхлын дагуу сонгосон болохоо илэрхийлжээ.

Харин ИДС төгсөгчдийн дунд сурлагын голч онооны боломжоос хамаарч

мэргэжлээ сонгосон төгсөгчид олон байгаа юм. Эдгээр нь нийт төгсөгчдийн 15.5

хувийг эзэлж байгаа бол, энэ тоо хэмжээ МБСБ төгсөгчдийн тухайд 8.7 хувьтай

тэнцүү байна. МБСБ төгсөгчдийн мэргэжил сонголтод хүчтэй нөлөө үзүүлсэн нэг

хүчин зүйл нь эцэг, эх, багш нарын санал байсан ба, энэ шалтгааны улмаас

мэргэжлээ сонгосон төгсөгчид нийт МБСБ төгсөгчдийн 16.7 хувьтай тэнцэх 3,0

мянга гаруй байна. Мөн МБСБ-д элсэгчид нь ИДС-д элсэгчидтэй харьцуулахад

сонгосон мэргэжлийн талаарх нийгмийн үнэлэмж, нэр хүндээс илүүтэйгээр найз

нөхөд, ахлах ангийн сурагчдын саналд илүү ач холбогдол өгдөг болох нь

харагдлаа.

Зураг 6. Төгсөгчдийн мэргэжил сонголтын шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

Төгссөн сургуулийн талаарх сэтгэл ханамжийн түвшинг сургалтын орчин,

нөхцөл болон сургалтын үйл явц гэсэн хоёр үндсэн хэсэгт ангилан, нийт 7

үзүүлэлтээр, огт хангалуун бус /1/, хангалуун бус /2/, ердийн /3/, хангалуун /4/,

маш хангалуун /5/ гэсэн түвшингүүдээр үнэлүүлсэн.

Дээд боловсролын 2011 оны төгсөгчдийн үнэлгээгээр их, дээд сургуулийн

талаарх сэтгэл ханамжийн түвшин дунджаар 3.5 байгаа нь сэтгэл ханамжийн

ердийнхөөс дээгүүр ч хангалуун хэмжээнд байж чаддаггүй байна. Энэ салбарын

хэмжээнд сургалтын тоног төхөөрөмж, оюутны тусгай хангамж, оюутны

хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих арга хэмжээ болон ажил мэргэжлийн чиг баримжаа

олгохтой холбоотой зөвлөгөө өгөх, дэмжих хөтөлбөр гэсэн сургалтын орчин

нөхцөлтэй холбоотой 4 үзүүлэлтийн сэтгэл ханамж 3.3 хэмээх түвшинтэй

тодорхойлогдлоо. Харин сургалтын үйл явцыг үнэлүүлсэн сургалтын хөтөлбөр

агуулга, багшийн ур чадвар хичээл зүтгэл, хичээл заах арга барил, чанар гэсэн

гурван үзүүлэлт дунджаар 3.9 гэсэн түвшинтэй байгаа нь бусдаасаа өндөр

хэмжээтэй байна.

12.415.5

53.2

8.7

1.1 1.85.4

1.7

7.7 8.7

54.7

16.7

2.90.6

4.9 3.7

Ажил мэргэжлээрээ

хөгжих боломжтой

Оноо, дүн сургуулийн шаардлагад

нийцсэн

Өөрийн хүсэл сонирхлыг харгалзан

үзсэн


болгосон

Найз нөхөд, ахлах ангийн

сурагчид санал

болгосон

Мэргэжлийн үнэлэмж, нэр

хүнд

Ажлын байраар

хангагдах боломж

Бусад

ИДС МБСБ


21

Мэргэжлийн боловсролын сургалтын байгууллага төгсөгчдийн төгссөн

сургуулийн талаарх сэтгэл ханамжийн түвшин дунджаар 3.6 гарч байгаа нь дээд

боловсролын салбараас илүү байна. Сургалтын орчин, нөхцлийн талаарх сэтгэл

ханамжийн түвшин нь 3.4, сургалтын үйл явцын талаарх сэтгэл ханамжийн

түвшин нь 3.9 байна.

Нийт МБСБ, ИДС төгсөгчдийн үнэлгээгээр хамгийн сайн сэтгэл ханамжийн

түвшинг харуулж буй үзүүлэлт нь сургалтын үйл явцтай холбоотой асуудлууд

байгаа бөгөөд сургалтын орчин нөхцөлтэй холбоотой асуудалд сэтгэл дундуур

байсан юм. Энэ нь сургалтын байгууллагуудын материаллаг бааз, сургалтын

орчин, хэрэгслэлийг сайжруулахад анхаарах, улмаар сургалтанд нэвтрүүлэх

хэрэгцээг илтгэж байна. Харин оюутны хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөр,

арга хэмжээний талаарх сэтгэл ханамж хамгийн сул байгаа нь боловсрол,

хөдөлмөрийн салбарын уялдаа холбоог сайжруулах шаардлага байгааг харуулж

байна.

Сургалтын байгууллагын өмчийн хэлбэрээр төгсөгчдийн сэтгэл ханамжид

ялгаа байгаа эсэхийг дэлгэрүүлэн авч үзье. Төрийн өмчийн сургууль төгссөн

төгсөгчид сургалтын орчин нөхцөл төдийгүй сургалтын үйл явцын талаар төрийн

бус өмчийн сургуулийн төгсөгчдөөс арай өндөр сэтгэл ханамжтай байгаа дүр

зураг ажиглагдлаа. Өөрөөр хэлбэл сургалтын орчин нөхцлийн талаарх төрийн

өмчийн сургууль төгсөгчдийн сэтгэл ханамж 3.4 байгаа бол хувийн өмчийн

сургууль төгсөгчдийнх 3.3, харин сургалтын үйл явцтай холбоотой төрийн

өмчийн сургууль төгсөгчдийн сэтгэл ханамж 4.0 байгаа бол, хувийн өмчийн

сургууль төгсөгчдийнх 3.9 байжээ. Ялангуяа хувийн өмчийн сургууль төгсөгчдийн

хувьд оюутны тусгай хангамж, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих үйл ажиллагааны

талаарх сэтгэл ханамж хамгийн сул байхад, төрийн өмчийн сургууль төгсөгчдийн

хувьд багш нарын ур чадвар, сургалтын чанарт хамгийн их сэтгэл ханамжтай

байдаг ажээ.

Хүснэгт 5. Төгссөн сургуулийн талаарх төгсөгчдийн сэтгэл ханамж /сургуулийн төрөл, өмчийн хэлбэрээр/

Сур

гуу

ли

йн

тө

рө

л Сургуули

йн өмчийн хэлбэр

Сургалтын орчин нөхцөл

Ду

нд

аж

Сургалтын үйл явц

Ду

нд

аж

Нийт дундаж

Сурга

лты

г

дэм

жих т

оно

г

төхөөр

өм

ж

Ою

утн

ы т

усга

й

ханга

мж

Ою

утн

ы Х

ЭД

арга

хэм

жээ

АМ

ЧБ

О

зөвл

өгө

ө,

хөтө

лб

өр

Сурга

лты

н ү

йл

явц

Багш

ийн

ур

чад

вар

, хичээл

зүтг

эл

Хи

чээл

заах

арга

бар

ил

га,

сурга

лты

н ч

ана

р

ИДС Төрийн 3.5 3.1 3.0 3.2 3.2 3.9 4.0 4.0 4.0 3.6

Хувийн 3.5 3.2 3.3 3.2 3.3 3.7 3.8 3.8 3.8 3.6

МБСБ Төрийн 3.7 3.5 3.5 3.4 3.5 3.9 4.0 4.0 3.9 3.7

Хувийн 3.5 3.3 3.2 3.2 3.3 3.9 4.0 4.0 3.9 3.6

Дундаж

ИДС 3.5 3.2 3.2 3.2 3.3 3.8 3.9 3.9 3.9 3.6 МБСБ 3.6 3.4 3.3 3.3 3.4 3.9 4.0 4.0 3.9 3.7 Төрийн 3.6 3.3 3.3 3.3 3.4 3.9 4.0 4.0 4.0 3.7 Хувийн 3.5 3.2 3.2 3.2 3.3 3.8 3.9 3.9 3.9 3.6


22

БҮЛЭГ 3. ТӨГСӨГЧДИЙН ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТИЙН БАЙДАЛ

3.1 Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажлын байрны төлөв байдал

Судалгааны тайлангийн энэ хэсэгт төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн

төлөв байдал, онцлогийг харууллаа.

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн өөрчлөлтийг харвал (Зураг 7) голын

тойрог нь 2015 онд хөдөлмөр эрхэлж байсан, дунд талын тойрог 2015 онд

ажилгүй байсан, хамгийн гадна талын тойрог 2015 онд сурч байсан төгсөгчдийн

2016 оны хөдөлмөр эрхлэлтийг өөрчлөлтийг харуулж байна.

2015 онд ажиллаж байсан төгсөгчдийн 81.8 хувь нь 2016 онд ажиллаж

байгаа бол 17.8 хувь нь ажилгүй, 0.4 хувь нь сурч байна. 2015 онд ажилгүй байсан

төгсөгчдийн 73.2 хувь нь энэ онд ажилгүй хэвээр байгаа бол 24.3 хувь нь ажилтай

болсон байна. 2016 онд 2015 онд сурч байсан төгсөгчдийн тал нь ажилгүй байгаа

бол 26.5 хувь нь сурсан хэвээр байна.

Судалгааны өмнөх жилүүдийн үр дүнг харахад жилд дунджаар өмнөх жил

нь хөдөлмөр эрхэлж байсан төгсөгчдийн 82.0 хувь нь ажилтай хэвээр үлддэг бол

тухайн жилд 15 орчим хувь нь ажилгүй болдог байна. Ажилтай байсан

төгсөгчдөөс сурч буй хувь нь ажилгүй байсан иргэдийн дараа жил сурч буй хувиас

6 дахин бага байна. Өмнөх жил нь ажилгүй байсан ч тухайн жил ажилд орсон

төгсөгчдийн хувь жил ирэх тусам буурч байгаа нь зарим төгсөгчдийн хувьд

цөхөрсөн ажил хайгчдын тоонд орох магадлал өндөр байгааг харуулж байна.

Зураг 7. 2015-2016 онд гарсан эдийн засгийн идэвхийн өөрчлөлт /хувиар/

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь судалгааны 3 дах жилээс эхлэн

буурч байгаа нь харагдаж байна. Жил бүрийн МБСБ төгсөгчдийн хөдөлмөр

эрхлэлтийн хувь ИДС төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувиас бага байна.

81.8

17.80.4 24.3

73.2

2.524.3

49.2

26.5

Ажилтай

Ажилгүй, эдийн засгийн идэвхигүй

Сурч байгаа

2015 ондажилтай байсан

2015 ондажилгүй байсан

2015 онд сурч байсан


23

Судалгааны 2 дах жил буюу төгссөнөөс хойш 3 жилийн дараах хөдөлмөр

эрхлэлтийн хувь хамгийн өндөр байгаа нь төгсөгчдийн ажил хайх хүсэл сонирхол

буураагүй, мэргэжлийн хувьд тодорхой туршлагатай болсон тул ажилд орох

магадлал өндөр байгаатай холбоотой. Гэвч түүнээс хойш буурсан байгаа нь

зарим төгсөгчдийн ажил хайх хүсэл сонирхол буурч цөхөрч эхэлсэн, эмэгтэй

төгсөгчдийн хувьд насны онцлогоос хамааран хүүхэд төрүүлэх, асрах зэрэг

гэрийн ажилтай байгаагаас хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь буурч байна.

Зураг 8. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчид /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

2016 онд нийт ажил хийж байгаа төгсөгчдийн 87.0 хувь нь нийгмийн

даатгалын шимтгэл төлсөн ба ИДС төгсөгчид 92.8 хувь, МБСБ төгсөгчид 80.4

хувьтай байна. Жил ирэх тусам МБСБ төгсөгчдийн нийгмийн даатгалын шимтгэл

төлөх хувь өсч байна. Эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл төлөх хувь нийт ажил

хийж байгаа төгсөгчдийн хувьд жил бүр 90-ээс дээш хувьтай байна. Харин хувь

хүний орлогын албан татварын тухайд МБСБ төгссөн ажилчдын хувьд 2014 онд

67.7 хувь, 2015 онд 73.0 хувь, 2016 онд 74.6 хувь байхад ИДС төгссөн ажилчид

жил бүр 90-ээс дээш хувиар төлж байна.

2016 оны судалгааны үр дүнгээр төгсөгчдийн эдийн засгийн үйл

ажиллагааны салбарт ажиллаж байгаа хувь:

• Боловсролын салбарт 15.7,

• Боловсруулах үйлдвэрлэл 10.8,

• Бөөний болон жижиглэн худалдааны салбарт 10.3 хувь тус тус

байгаа нь хамгийн олноороо ажиллаж байгаа 3 салбар болж байна.

2015 оноос төгсөгчид санхүү, даатгал болон төрийн байгууллагад

ажиллах хувь өсөж байна.

Судалгааны 4 жилийн дунджийг харвал уул уурхайн салбар хамгийн их

төгсөгчдийг ажиллуулж байгаа ба 19.8 хувь, дараа нь боловсролын салбар 13.5

хувь, 3-т бөөний болон жижиглэн худалдааны салбар 9.3 хувь байна.

75.3

43.4

80.5

55.6

78.3

54.8

74.4

48.0

ИДС төгсөгчид МБСБ төгсөгчид

2013

2014

2015

2016


24

Харин төгсөгчдийн маш бага хувьтай ажиллаж байгаа салбаруудад олон

улсын байгууллага, суурин төлөөлөгчийн газар, үл хөдлөх хөрөнгийн үйл

ажиллагаа, ус хангамж, бохир ус зайлуулах систем гэсэн салбарууд байна.

Зураг 9. Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхэлж буй эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбар /он, хувиар/

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн төлөв байдлыг байршлаар нь авч

үзвэл зүүн бүсийн төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлт эхний жилүүдэд хамгийн өндөр

байсан ч 2016 онд огцом буурсан байна. Улаанбаатар хотын төгсөгчдийн

хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь харьцангуй тогтмол байгаа хэдий ч 2016 онд

төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлт өмнөх оноос буурсан байна.

Зураг 10. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчид /байршил, он, хувиар/

3.3

19.8

8.5

1.2 0.35.8

9.3

2.7 3.4 3.98.1

0.14.2

1.5

7.813.5

3.61.0 1.7 0.3 0.0

ХА

А,

ой

н а

ж а

хуй

, за

гас, а

н а

гнуур

Уул

уур

ха

й о

лб

ор

ло

лт

Бол

овср

уул

ах ү

йл

двэрл

эл

Ца

хи

лга

ан,

хи

й,

уур

, а

гаа

рж

уул

ал

т

Усны

ха

нга

мж

, б

охи

р у

с з

ай

луул

ах

си

сте

м, хо

г ха

ягд

лы

н … Ба

ри

лга

Бөө

ни

й б

ол

он ж

иж

игл

эн х

уд

ал

да

а,

ма

ши

н, м

ото

ци

кли

йн з

асва

р

Тээвэр

ба

агу

ул

ах

Зо

чи

д б

ууд

ал

, б

ай

р, сууц

бо

ло

н

ни

йти

йн х

оо

л

Мэд

ээл

эл

, хо

лб

оо

Санхүүги

йн б

ол

он д

аа

тга

л

Үл

хө

дл

өх х

өр

өнги

йн ү

йл

а

жи

лл

ага

а

Мэр

гэж

ли

йн ш

инж

лэх у

ха

ан б

ол

он

техни

к

Уд

ир

дл

агы

н б

ол

он д

эм

жл

эг

үзү

үл

эх

Тө

ри

йн у

ди

рд

ла

га б

а б

атл

ан

ха

мга

ал

ах ү

йл

аж

ил

ла

гаа

, …

Бол

овср

ол

Хүни

й э

рүүл

мэнд

ба

ни

йгм

ий

н

ха

ла

мж

ий

н

Ур

ла

г, ү

звэр, то

гло

ом

на

ад

ам

Үй

лчи

лгэ

эни

й б

уса

д

Хүн х

өл

сл

өн а

жи

лл

уул

да

г ө

рхи

йн

үй

л а

жи

лл

ага

а

ОУ

Б,

суур

ин т

өл

өө

лө

гчи

йн г

аза

р

2016 2015 2014 2013 Дундаж

53.0%56.4%

48.6%

75.6%72.1%

Баруун Хангай Төв Зүүн Улаанбаатар

2013 2014 2015 2016 дундаж


25

Нийт хөдөлмөр эрхэлж байгаа ИДС төгсөгчдийн 4 жилийн дунджаар 97.9

хувь нь цалин хөлстэй ажилтны статусаар ажиллаж байгаа ба энэ үзүүлэлт МБСБ

төгсөгчдийн хувьд 91.8 байна.

Хүснэгт 6. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчид /статус, он, хувиар/

Он/Сургуулийн төрөл Цалин хөлстэй

ажилтан

Цалин хөлсгүй ажилтан

Ажил олгогч Хувиараа Өрхийн бизнес

ИДС төгсөгч

2013 97.9 0.3 1.4 0.4

2014 96.3 0.8 2.9 0.1

2015 95.9 0.7 3.0 0.4

2016 96.4 0.0 3.4 0.2

МБСБ төгсөгч

2013 90.8 0.4 7.8 1.0

2014 92.2 1.1 6.6 0.0

2015 87.8 0.0 9.6 2.5

2016 96.6 0.3 2.8 0.5

Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажлын байрны хэлбэрийг төгссөн

сургуулиар нь харьцуулахад ялгаатай зүйл ажиглагдаж байна. 2016 онд ажил

хийж буй ИДС төгсөгчдийн 93.6 хувь нь байнгын ажлын байртай байхад энэ хувь

МБСБ төгсөгчдийн хувьд 74.0 байна. Хөдөлмөр эрхэлж байгаа МБСБ төгсөгчдийн

дөрвөн хүн тутмын нэг нь эзэмшсэн мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалаад улирлын

чанартай ажлын байранд ажиллаж байна.

Зураг 11. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажлын байрны хэлбэр /хувиар/

Цалин хөлстэй ажил хийж байгаа төгсөгчдийн ажил олгогчтой

хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах хувь ИДС төгсөгчдийнх өндөр байна. Хөдөлмөрийн

гэрээ байгуулж байгаа ИДС төгсөгчдийн хувь 4 жилийн дунджаар 88.0, МБСБ

төгсөгчдийнх 76.5 хувь байна. Төрийн өмчийн МБСБ-ын цалин хөлстэй ажилтны

хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах хувь жил ирэх тусам нэмэгдэж байна.

92.5

72.2

2.8

25.3

4.8 2.6

ИДС МБСБ

Түр

Улирлын

Байнгын


26

Зураг 12. Хөдөлмөрийн гэрээтэй цалин хөлстэй ажиллагчид /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

Жил бүр 3 төгсөгч тутмын нэг нь 11-50 ажилтантай байгууллагад ажиллаж

байсан бол 2016 оны хувьд ижил хэмжээний төгсөгчид 251-ээс дээш ажилтантай

ААНБ-д ажиллаж байна. Тухайлбал, хувийн ИДС төгсөгчдийн хувь 7 пунктээр,

хувийн МБСБ төгсөгчийнх 5.4 пунктээр өсчээ.

Зураг 13. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ААНБ-ын ажилтны тоо /сургуулийн төрөл, өмчийн хэлбэр, хувиар/

Төгсөгчдийн ажиллаж буй байгууллагын хэлбэрийг 4 жилийн хугацаагаар

харвал өөрчлөлт харьцангуй бага байна. Төгсөгчид дотоодын хөрөнгө

оруулалттай компанид хамгийн ихээр ажиллаж байгаа бол дараа нь төрийн

байгууллага орж байна.

2015-2016 онд төгсөгчид хувиараа хөдөлмөр эрхлэлтээс албан секторт

орж ажиллаж байгаа өөрчлөлт гарсан байна.

89.1 89.1

58.4

67.9

85.3 82.0

70.5

51.4

91.0 89.2

72.976.1

87.391.5

76.5

63.3

Төрийн Хувийн Төрийн Хувийн

ИДС МБСБ

2013 он 2014 он 2015 он 2016 он

18.015.1

25.8

46.6

29.131.9 33.3

12.8

23.018.1

11.38.2

11.5 13.6 15.7

3.7

18.421.4

13.8

28.7

Төрийн Хувийн Төрийн Хувийн

ИДС МБСБ

10 хүртэлх ажилтан 11-50 ажилтан

51-100 ажилтан 101-250 ажилтан

251 ба түүнээс дээш ажилтан


27

Хүснэгт 7. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажил олгогч байгууллагын хэлбэр /он, хувиар/

2015-2016 онд хувиараа хөдөлмөр эрхлэлтээс хувийн компани болон

төрийн байгууллагад шилжиж байгаа ч нийт хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдөд

хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн эзлэх хувь 4 жилийн дунджаар 9.8 байна. Эдгээр

төгсөгчдийн хувиараа хөдөлмөр эрхэлж байгаа шалтгааны дотор цалинтай

ажилтнаас илүү орлого олдог гэсэн хувь тогтмол дээгүүр байр эзэлж байна.

Зураг 14. Төгсөгчдийн хувиараа хөдөлмөр эрхэлж буй шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

7 хоногийн дундаж ажлын өдөр, цагийг харахад хугацаанаас хамаарсан

ямар нэг өөрчлөлт ажиглагдахгүй байгаа ч төгссөн сургуулийн хэлбэрээс

хамаарч бага зэрэг өөрчлөлт харагдаж байна. ИДС төгсөгчдийн 7 хоногийн

дундаж ажлын өдөр 5.3 байгаа бол МБСБ төгсөгчдийнх 5.5, 7 хоногийн дундаж

ажлын цаг нь ИДС төгсөгчдийнх 43, МБСБ төгсөгчдийнх дунджаар 8 цагаар илүү

байна.

7 хоногийн нэмэлт ажлын цаг нь судалгааны эхний жилд хамгийн өндөр

байгаа бол ИДС төгсөгчдийн хувьд бууралттай, МБСБ төгсөгчдийн хувьд 2014

оноос хойш өсөлттэй байна.

41.0

22.8

29.7

6.5

36.6

8.9

44.7

9.9

Цалинтай ажилтнаас илүү орлого олдог

Тохирох ажил олдоогүй, ажил олоход

бэрхшээлтэй байсан

Мэргэжил ур чадвар, сонирхолд нийцэж

байгаа

Бусад

ИДС төгсөгч МБСБ төгсөгч

Он

Дотоодын

хөрөнгө

оруулалттай

компани

Гадаадын

хөрөнгө

оруулалттай

компани

Дотоод,

Гадаадын

хамтарсан

Төрийн

болон

төрийн өмчит

үйлдвэрийн

газар

ТББ,Тусгай

сан,

нийгэмлэг,

ОУБ

Хувиараа

хөдөлмөр

эрхлэгч

Бусад

2013 45.9 4.8 4.2 28.0 4.5 11.1 1.5

2014 42.4 3.6 5.3 31.5 6.4 9.8 1.0

2015 37.3 4.2 7.5 34.0 5.1 11.9 0.0

2016 39.9 5.8 7.1 38.3 2.4 6.5 0.0

Дундаж 41.4 4.6 6.0 29.1 4.6 9.8 0.2


28

Хүснэгт 8. Долоо хоногийн дундаж ажлын өдөр, цаг, нэмэлт ажлын цаг /оноор/

Ангилал Он 2013 2014 2015 2016

7 хоногийн дундаж ажлын өдөр

ИДС 5.3 5.3 5.2 5.2

МБСБ 5.6 5.5 5.5 5.3

7 хоногийн дундаж ажлын цаг

ИДС 43.7 42.5 43.0 43.7

МБСБ 50.7 50.6 51.2 50.6

7 хоногийн нэмэлт ажлын цаг

ИДС 11.5 2.1 4.5 2.7

МБСБ 13.7 3.5 4.8 7.0

ИДС төгсөгчдийн хувьд сарын дундаж ажил амралтын цагт хугацаанаас

хамаарсан өөрчлөлт төдийлөн ажиглагдахгүй байна. Сарын дундаж цалин

хөлсний хувьд ИДС төгсөгчдийнх 2016 онд буурсан байгаа ч МБСБ төгсөгчдийн

хувьд тогтмол өссөн үзүүлэлттэй байна.

Хүснэгт 9. Сарын дундаж ажил, амралтын өдөр, дундаж цалин /оноор/

Ангилал Он 2013 2014 2015 2016

Сарын дундаж амралтын өдөр ИДС 7.0 6.7 7.2 7.3

МБСБ 7.0 5.9 5.9 7.1

Сарын дундаж ажлын өдөр ИДС 23.3 23.3 22.8 22.4

МБСБ 23.9 24.1 24.1 22.8

Сарын дундаж цалин орлого2 /мян. төгрөг/

ИДС 540.6 716.1 717.7 697.7

МБСБ 469.8 555.9 626.9 691.0

Ажлын байрны сэтгэл ханамжийн ерөнхий түвшин 2013 онтой

харьцуулахад ажил амралтын өдөр гэснээс бусад үзүүлэлт нь өссөн байна.

Сэтгэл ханамжийн түвшин нь 2015 онд хамгийн өндөр байсан гэж хэлж болохоор

байгаа ч 2016 онд буцаад 0.1 оноогоор буурч байна. Төгссөн сургуулийн төрлөөр

сэтгэл ханамжийн түвшинд төдийлөн ялгаатай зүйл ажиглагдахгүй байна.

2 Бүх төрлийн татвар, даатгалыг хассан дүн


29

Хүснэгт 10. Ажлын байрны сэтгэл ханамж /сургуулийн төрөл, 1-5 хүртэл онооны дундаж, оноор/

Ангилал

Ца

лин

Хө

дө

лм

өри

йн

нөхц

өл

,

аю

ул

гүй

аж

ил

ла

гаа

Хар

иуц

аж

буй

аж

ил

Аж

лы

н о

рчин

Аж

ил

,

ам

ра

лты

н

өд

өр

Өсөн х

өгж

их

бол

ом

ж

Аж

лы

н б

айрны

ханга

мж

Хүни

й н

өөц

ийн

менеж

мен

т

Аж

ил

мэр

гэж

ли

йн

үнэл

эм

ж

Байгу

ул

лагы

н

нэр х

үнд

ИДС

төгсөгч

2013 3.2 2.3 1.9 3.0 4.2 3.6 2.7 1.9 2.6 4.1

2014 3.4 3.8 4.0 3.9 3.7 3.8 3.7 3.6 3.8 4.0

2015 3.7 3.8 4.0 3.7 3.6 3.7 3.6 3.5 3.6 4.0

2016 3.4 3.7 3.9 3.8 3.7 3.6 3.6 3.5 3.7 4.0

МБСБ

төгсөгч

2013 3.2 2.3 2.0 3.3 4.0 3.3 2.4 2.0 3.2 4.0

2014 3.5 3.6 3.7 3.5 3.5 3.6 3.6 3.4 3.7 3.8

2015 3.8 3.7 4.0 3.8 3.6 3.6 3.7 3.7 3.7 4.1

2016 3.5 3.8 3.9 3.7 3.6 3.6 3.7 3.5 3.7 3.9

Дундаж

2013 3.2 2.3 2.0 3.1 4.1 3.5 2.6 1.9 2.9 4.0

2014 3.5 3.7 3.9 3.7 3.6 3.7 3.7 3.5 3.7 3.9

2015 3.8 3.8 4.0 3.8 3.6 3.6 3.7 3.6 3.7 4.0

2016 3.4 3.8 3.9 3.8 3.7 3.6 3.6 3.5 3.7 4.0

Хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдийн боловсролын түвшин, ажлын

байранд гүйцэтгэж буй ажил үүргийн шаардлагын нийцтэй байдал жил ирэх

тусам нэмэгдсээр байна. Гэсэн хэдий ч 10 төгсөгч тутмын нэг нь боловсролын

түвшингээс өндөр, мөн тооны төгсөгч боловсролын түвшингээс доогуур ажил

хийж байна хэмээн үнэлсэн байна.

Хүснэгт 11. Боловсролын түвшин, ажил үүргийн нийцтэй байдал /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

Ангилал Хэт доогуур Доогуур Тохиромжтой Өндөр Хэт өндөр

Бүгд

2013 3.4 16.9 67.2 11.2 1.2

2014 1.6 10.7 80.9 6.7 0.1

2015 3.4 11.9 69.4 13.8 1.5

2016 0.5 11.5 78.0 9.1 0.9


2013 3.3 14.8 68.9 11.8 1.1

2014 1.3 8.3 83.0 7.3 0.1

2015 2.9 12.6 69.9 13.1 1.5

2016 0.3 12.2 78.4 8.3 0.8


2013 3.7 21.3 63.7 10.0 1.4

2014 2.3 17.8 74.7 5.2 0.0

2015 4.4 10.4 68.4 15.2 1.6

2016 1.1 9.6 77.0 11.4 0.9


30

Ур чадвар болон ажил үүргийн нийцтэй байдал мөн жил ирэх тусам өссөн

байна. 2016 онд МБСБ төгсөгчдийн хувьд ур чадвар, ажил үүргийн нийцэл ИДС

төгсөгчдөөс 9 орчим хувиар бага байна. Нөгөөтээгүүр, хөдөлмөр эрхэлж байгаа

төгсөгчид өөрийн ур чадварын түвшнээс хэт доогуур ажил хийх нь багассан

байна.

Хүснэгт 12. Ажил үүргийн шаардлага, ур чадварын нийцтэй байдал /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

Ангилал Хэт доогуур Доогуур Тохиромжтой Өндөр Хэт өндөр

Бүгд

2013 2.5 16.4 73.0 7.3 0.9

2014 1.3 11.3 78.5 8.9 0.0

2015 1.6 9.5 75.6 12.3 0.9

2016 0.1 11.0 77.6 9.4 2.0


2013 3.3 14.8 68.9 11.8 1.1

2014 0.6 9.1 81.4 8.9 0.0

2015 1.1 10.8 75.5 11.7 0.9

2016 0.1 10.7 79.8 7.9 1.5


2013 3.7 21.3 63.7 10.0 1.4

2014 3.3 17.6 70.1 9.1 0.0

2015 2.9 6.7 75.9 13.7 0.9

2016 0.0 11.8 71.1 13.7 3.3

Ажлын байран дах ур чадварын хомсдол хөдөлмөр эрхэлж байгаа

төгсөгчдийн хувьд байсаар байна. Судалгааны 4 жилийн үр дүнгээс харахад

гадаад хэлний мэдлэг нь хамгийн их тулгарч буй ур чадварын хомсдолын нэг

бөгөөд түүний хэрэгцээ шаардлага жил ирэх тутам нэмэгдэж байна. Тэр дундаа

ИДС төгсөгчдийн хувьд илүү ажиглагдаж байна.

Эхний жилд харилцааны ур чадвар, компьютерийн мэдлэг, багаар

ажиллах, бие даан ажиллах чадварууд хамгийн ихээр дутагдаж байсан бол

эдгээр ур чадварын хомсдолууд жил бүр бага багаар буурсан эерэг үр дүн

харагдаж байна. Компьютер, интернет ашиглах ур чадвар МБСБ төгсөгчдийн

дунд илүү дутагдаж байна.

Харин эсрэгээрээ эхний жилд ур чадварын хомсдол багатай байсан

математик сэтгэлгээ, тооцоолон бодох чадвар жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа

нь төгсөгчдөд илүү нарийн мэргэжлээр ажиллах шаардлага тулгарч байгаатай

холбоотой байх магадлалтай. Энэхүү ур чадварын хомсдол ИДС, МБСБ

төгсөгчдийн аль алинд нь тулгамдаж байна.

Цаашид төгсөгчдөд дутагдалтай байгаа ур чадварыг эзэмшүүлэх

чиглэлийг баримтлах, сургалтын хөтөлбөрт тусгаж өгөх, хэвшил болгон хэрэглэж

сурахад нь анхаарч хөдөлмөрийн зах зээлд эрэлттэй байгаа ур чадвартай

мэргэжилтэн бэлтгэх хэрэгтэй юм.


31

Зураг 15. Ажлын байран дах ур чадварын хомсдол /он, хувиар/

Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн ажлын байранд дасан зохицоход

хамгийн ихээр тулгардаг бэрхшээл нь хамт ажиллагсад, удирдлагын харилцаа,

ажлын хэв маягт дасах байдал гэж судалгаанд оролцогчид үзжээ.

Зураг 16. Ажлын байранд дасан зохицоход тулгардаг бэрхшээл /он, хувиар/

ИДС төгсөгчдийн 9.0 хувь нь хамт ажиллагсад, удирдлагын харилцаа,

МБСБ төгсөгчдийн 6.5 хувь нь ажлын хэв маягт дасах байдал нь ажлын байранд

дасан зохицоход хамгийн их тулгардаг бэрхшээл гэж үзсэн байна.

5.4

16.2

7.6 6.9

14.1

8.9

14.3 14.7

5.5

28.8

7.6

10.212.8

8.2 8.0

12.2

4.8

33.8

8.4

5.1

12.2

5.1

11.211.6

4.6

29.2

10.3

4.87.1

4.1

9.4

5.9

Төрөлх хэлээрээ зөв бичих, ярих

чадвар

Олон улс, гадаад хэлний мэдлэг,

харилцах чадвар

Математик сэтгэлгээ, тооцоолон

бодох чадвар

Шинжлэх ухаан,

технологийн мэдлэг

Харилцааны ур чадвар,

соёлч боловсон байдал

Бие даан ажиллах

Компьютер, интернет

ашиглах ур чадвар

Багаар ажиллах чадвар

2013

2014

2015

2016

Аж

лы

н х

эв м

аягт

да

са

х

ба

йд

ал

Ха

мт

аж

ил

ла

гса

д,

да

рга

тай

ха

ри

лц

ах

ха

ри

лц

аа

Аж

ил

д т

охи

ро

х б

ай

да

л

бо

ло

н с

они

рхл

ын ү

л

ни

йц

эл

Хүсч б

ай

са

н т

үвш

ин

(ца

ли

н, ха

нга

мж

, а

жл

ын

ца

г )

Ял

гава

рл

ан г

ад

уур

ха

л (

хүй

с,

бо

ло

вср

ол

, хо

т/хө

дө

ө)

Аж

ил

, гэ

р х

оо

ро

нд

ын з

ай

Аж

лы

н т

ур

шл

ага

дута

х

Аж

лы

н о

рчи

н н

өхц

өл

/т

оо

сж

ил

т гм

/

Га

да

ад

хэл

ни

й м

эд

лэг

Буса

д

2013 он

2014 он

2015 он

2016 он


32

Хүснэгт 13. Ажлын байранд дасан зохицоход тулгардаг бэрхшээл /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

Ангилал

Аж

лы

н х

эв м

аягт

дасах б

ай

да

л

Хам

т а

жи

лл

агс

ад

,

дар

гата

й х

ари

лц

ах

хари

лц

аа

Аж

ил

д т

охир

ох

байд

ал

бо

лон

сонирхл

ын ү

л н

ийц

эл

Хүсч б

айсан т

үвш

ин

(цал

ин, хан

гам

ж,

аж

лы

н ц

аг

)

Ял

гава

рл

ан г

ад

уурхал

(хүйс, б

ол

овсро

л,

хот/

хөд

өө)

Аж

ил

, гэ

р х

оорон

ды

н

зай

Хүнд

рэл

бэрхш

ээл

байга

агү

й

Бусад

ИДС

төгсөгч

2013 6.5 18.4 10.2 3.3 12.2 3.9 6.9 38.5

2014 8.6 3.1 2.8 5.5 0.1 6.4 72.2 1.4

2015 10.3 10.1 1.6 5.6 0.1 6.1 43.1 0.0

2016 6.1 9.0 1.0 3.1 2.4 3.5 57.8 0.0

МБСБ

төгсөгч

2013 18.9 13.3 6.7 3.5 11.1 1.9 6.2 39.0

2014 11.7 3.7 2.5 2.9 1.3 6.5 69.0 2.3

2015 8.7 8.4 2.7 6.7 0.0 4.1 50.8 1.4

2016 6.5 5.4 0.0 1.2 0.0 5.7 70.8 0.0

Нийт төгсөгчдийн хувьд ажилд ороход эзэмшсэн мэргэжил хамгийн ихээр

тус болсон гэж 4 жилийн туршид хариулжээ. Дараа нь хувийн зан чанар,

сурлагын дүн, ярилцлагын ур чадвар гэсэн үзүүлэлтүүд 4 жилийн дунджаар 10

орчим хувьд нь нөлөөлснөөр чухал үзүүлэлтэд багтаж байна.

Сургуулийн төрлөөр авч үзвэл ИДС төгсөгчдийн хувьд ажилд ороход 4

жилийн дунджаар 10-аас дээш хувиар нөлөөлсөн хүчин зүйлүүд нь сурлагын дүн,

мэргэжил, ярилцлагын ур чадвар, төгссөн сургууль гэсэн үзүүлэлтүүд байна.

Харин МБСБ төгсөгчдийн хувьд ажилд ороход сурлагын дүн бараг нөлөө

үзүүлдэггүй байна. Ажилд ороход нөлөө үзүүлдэг гол хүчин зүйлүүд нь мэргэжил,

хувийн зан чанар, ярилцлагын ур чадварууд юм.

Хүснэгт 14. Ажилд ороход нөлөөлсөн хүчин зүйлс /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

Ангилал

Сурл

агы

н д

үн,

оноо

Мэр

гэж

ил

Гад

аад

хэл

ни

й

мэд

лэг

Мэр

гэж

ил

, ур

чад

вары

н ү

нэм

лэх

Төгс

сөн с

ургу

ул

ь

Яри

лц

ла

гын у

р

чад

вар

Хө

дө

лм

өр б

эл

тгэх у

р

чад

вар

Хуви

йн з

ан

чан

ар

Төвл

өрөх ч

ад

вар

Гад

аад

дүр т

өрх, б

ие

бял

да

ры

н х

өгж

ил

Ал

ь н

ь ч

нө

лө

өл

өөгү

й

ИДС

төгсөгч

2013 11.9 20.1 7.1 6.1 13.5 13.1 3.4 11.0 4.9 5.5 2.3

2014 8.6 19.3 2.7 6.3 11.2 14.5 9.9 13.9 3.3 7.6 2.2

2015 12.5 22.1 4.3 6.8 11.0 10.7 2.8 13.1 1.7 1.1 6.3

2016 19.5 17.8 4.2 4.3 8.0 6.5 1.2 10.5 1.2 1.2 6.3

МБСБ

төгсөгч

2013 6.3 15.3 1.7 10.1 6.6 10.0 8.3 18.7 7.2 7.2 6.3

2014 2.0 13.8 0.8 8.2 6.4 16.2 13.9 16.0 9.2 10.1 3.2

2015 7.0 19.8 1.0 7.8 10.3 9.6 3.6 15.1 3.5 3.6 11.3

2016 0.8 17.6 3.6 11.2 6.9 10.1 0.2 11.2 1.7 1.2 20.6


33

Нийт хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдийн хувьд мэргэжлээрээ ажиллах

хувь 4 жилийн дунджаар 58.0 орчим байгаа ба жил ирэх тусам энэ хувь нэмэгдэж

байна.

Судалгааны 4 жилийн дунджаар МБСБ төгсөгчдийн мэргэжлээрээ

ажиллах хувь 46, ИДС төгсөгчдийнх 62 хувьтай байна. ИДС төгсөгчдөөс 4 жилийн

дунджаар 70–аас дээш хувиар мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа мэргэжлийн

чиглэлүүдэд анагаах ухаан, соёл урлаг, цэрэг, цагдаа, барилгын салбар байгаа

бол 50-иас доош хувиар мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа мэргэжлийн чиглэлүүдэд

хүмүүнлэгийн ухаан, биеийн тамир, спорт, ХАА, ой, загасны аж ахуй орж байна.

Судалгааны жилүүдийн дунджаар 5 төгсөгч тутмын нэг нь үндсэн мэргэжлээрээ

ажиллахгүй ч ойролцоо ажил хийж байна.

Хүснэгт 15. Ажил үүрэг, эзэмшсэн мэргэжлийн нийцтэй байдал /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

Ангилал Огт

тохирдоггүй Тохирдоггүй

Дунд

зэрэг Тохирдог

Маш сайн

тохирдог


2013 7.7 11.1 22.4 40.4 18.5

2014 7.0 10.8 23.7 37.3 21.3

2015 9.3 7.3 19.2 45.0 19.2

2016 11.5 4.4 17.0 51.4 15.8

МБСБ

төгсөгч

2013 26.1 10.0 20.8 29.1 14.1

2014 16.7 16.1 19.5 37.5 10.2

2015 23.5 11.9 13.9 39.0 11.7

2016 31.2 2.6 23.0 32.5 10.7

Бүгд

2013 13.6 10.7 21.9 36.7 17.0

2014 9.5 12.2 22.6 37.3 18.4

2015 13.8 8.7 17.6 43.1 16.8

2016 16.5 3.9 18.5 46.6 14.5

Одоогийн ажлын байрандаа ажиллаж байгаа дундаж хугацаа ИДС

төгсөгчдийнх 3.3 жил, МБСБ төгсөгчдийнх 2.4 жил байна. Хөдөлмөр эрхэлж

байгаа төгсөгчдөөс цаашид тогтвортой ажиллах эсэхийг тодруулахад 2013 онд

67.8 хувь, 2014 онд 79.9 хувь, 2015 онд 88.3 хувь, 2016 онд 78.5 хувь нь

тогтвортой ажиллана гэжээ.

2016 онд хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчид цаашид тогтвортой ажиллах

үндсэн шалтгаан нь ажилдаа сэтгэл ханамжтай байдал орж байна. Сургуулийн

төрлөөр харвал ИДС төгсөгчид илүү ажилдаа сэтгэл ханамжтай байна. МБСБ

төгсөгчдийн хувьд цалингаа тогтмол олгодог учраас ажилдаа тогтвортой

ажиллана гэсэн шалтгаан өндөр хувийг эзэлж байна.


34

Зураг 17. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн цаашид тогтвортой ажиллах шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

ИДС төгсөгчдийн ажлаа солих болсон шалтгаанд цалин бага, өсөж, хөгжих

боломжгүй гэсэн шалтгаан хамгийн ихээр нөлөөлж байхад МБСБ төгсөгчдийн

тухайд гадаадад ажиллах, хөдөлмөрийн гэрээ дуусж байгаа учраас гэх мэт хүчин

зүйлүүдийг дурдаж байна.

Зураг 18. Хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн цаашид тогтвортой ажиллахгүй шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар /

3.2

45.2

4.2

9.3

3.9

4.8

5.7

6.9

4.7

10.9

1.1

3.3

24.2

5.8

15.4

0.0

11.1

2.6

7.4

6.7

21.6

1.8

Хугацаа нь тодорхойгүй хөдөлмөрийн гэрээ

Ажилдаа сэтгэл ханамжтай

Ажлын орчин сайн

Өсөн хөгжих боломжтой

Ажил, амралтын цаг

Цалин, хангамж сайн

Байгууллагын нэр хүнд

Мэргэжлийн ажил олдохгүй байгаа

Хувийн бизнес учраас / гэр бүлийн компани

Цалингаа тогтмол олгодог

Бусад



1.0

12.7

0.0

0.0

1.8

22.4

8.7

0.8

1.7

5.9

10.3

5.1

23.5

4.6

10.8

5.1

9.6

8.8

9.4

9.9

4.8

5.4

13.0

0.0

6.0

4.8

6.3

6.1

Хөдөлмөрийн гэрээ дуусч байгаа учраас

Түр ажиллаж байгаа

Өмнө нь ажиллаж байсан хүн буцаж орсон тул

Тодорхой улирал, хугацаатай ажилладаг тул

Ажиллах нөхцөл муу

Илүү хөгжих боломжтой, нөхцөл сайтай ажил …

Сурах хүсэлтэй

Байгууллагын бизнес, үйл ажиллагааны таагүй …

Гадаадад ажиллах

Гадаадад суралцах

Мэргэжлээрээ ажиллах

Хувиараа хөдөлмөр эрхлэх

Өндөр цалинтай ажилд орох

Бусад




35

2016 онд хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчид ажлын байрны мэдээллээ

найз нөхөд, эцэг эх, хамаатан саднаасаа авсан хувь өндөр байна. Дараагийн

байранд ИДС төгсөгчид ажил олгогчоос, интернетээс мэдээллээ авсан.

Зураг 19. Ажлын байрны мэдээллийн эх сурвалж /сургуулийн төрөл, хувиар/

20.3

22.8

12.3

4.5

2.0

14.1

12.2

0.1

5.3

0.5

1.7

3.3

0.9

31.0

30.1

12.3

3.3

0.0

8.0

3.1

1.5

0.0

2.5

3.9

3.8

0.4

Эцэг эх, хамаатан садан

Найз, хамт суралцагсад

Сонин, ТВ гэх мэт хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл

Төрийн ХЭД байгууллага /тух: ХТБ гэх мэт/

Хувийн хөдөлмөрийн бирж

Интернет /ажлын зар, байгууллагын вебсайт/

Ажил олгогч

Хөдөлмөрийн яармаг, олон нийтийн арга …

Боловсролын газар

Оюутныг дэмжих төв, оюутны зөвлөл

Дадлага хийж байсан газар

Ажлын байрыг өөрөө бий болгосон /ХХЭ/

Бусад




36

3.1.1 Давхар хөдөлмөр эрхлэлт

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн судалгаа нь хөдөлмөр эрхэлж буй

төгсөгчид үндсэн ажлаасаа гадна давхар ажил хийдэг эсэх, түүний шалтгааныг

тодруулж ирсэн.

Давхар ажил хийж байгаа төгсөгчид нийт хөдөлмөр эрхэлж байгаа

төгсөгчдөд эзлэх хувь 2014 онд 3.3, 2015 онд 3.4, 2016 онд 3.1 байна. Хөдөлмөр

эрхэлж буй төгсөгчдийн ойролцоогоор 3 хувь нь давхар ажил хийдэг байна. Тэр

дундаа ИДС төгсөгчид давхар ажил хийх нь илүү байна. Давхар ажил хийж байгаа

ИДС төгсөгчдийн 64.5 хувь, МБСБ төгсөгчдийн 94 хувь нь цалин хөлстэй ажилтны

статусаар ажиллаж байна.

Хүснэгт 16. Давхар ажлын байрны хэлбэр /сургуулийн төрөл, тоогоор/

Ангилал Цалин хөлстэй ажилтан Цалин хөлсгүй ажилтан

Бүгд Байнгын Улирал Түр

Ажил олгогч

Хувиараа Өрхийн бизнес

Сургуулийн төрөл


306 110 438 92 373 4 1324


98 - - - - 6 104

ИДС төгсөгчдийн давхар ажил хийж байгаа хамгийн гол шалтгааныг

өөрийн хүсэл сонирхлоор, орлогоо нэмэгдүүлэх, ажлын туршлага хуримтлуулах

гэж нэрлэжээ. Харин МБСБ төгсөгчдийн хувьд орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд

давхар ажил хийдэг байна.

Зураг 20. Давхар ажил хийж буй шалтгаан /сургуулийн төрөл, тоогоор/

1324

64

415

437

271

11919

Нийт Өрхийн хэрэгцээнд эцэг

эхийн орлого хүрэлцдэггүй

Орлогоо нэмэгдүүлэхийн

тулд

Өөрийн хүсэл сонирхлоор

Ажлын туршлага

хуримтлуулах

Бизнес, ажил үйлчилгээ

эрхлэх бэлтгэл шат

Сул цаг ихтэй байдаг

МБСБ ИДС


37

3.2 Ажилгүй болон эдийн засгийн идэвхгүй байгаа төгсөгчид

Ажилгүй болон эдийн засгийн идэвхгүй төгсөгчид, тэдгээрийн шалтгааныг

энэхүү дэд бүлэгт авч үзнэ.

2015 онд хөдөлмөр эрхлээгүй байсан ИДС төгсөгчдийн 30.0 хувь нь 2016

онд ажил хийж байгаа бол 68.2 хувь нь ажил хийгээгүй, үлдсэн 1.9 хувь нь сурч

байна. МБСБ төгсөгчдийн хувьд 2 жил дараалан ажил хийхгүй байгаа төгсөгчдийн

тоо их байна. Ажилгүй байгаа төгсөгчид маань ажилгүй болон эдийн засгийн

идэвхгүй гэж ангилагдана.

Зураг 21. 2015 онд хөдөлмөр эрхлээгүй байсан төгсөгчдийн 2016 оны эдийн засгийн идэвхийн өөрчлөлт /сургуулийн төрөл, хувиар/

Нийт төгсөгчдийн 64.8 хувь нь 2016 онд хөдөлмөр эрхэлж байгаа бол

үлдсэн төгсөгчдийн 20.2 хувь нь ажил хайж байгаа, ажил хийхэд бэлэн байгаа

(ажилгүй) бол 15.0 хувь нь эдийн засгийн идэвхгүй байна.

Зураг 22. Төгсөгчдийн 2016 оны эдийн засгийн идэвхийн төлөв байдал /хувиар/

Дараах шалтгаанаар төгсөгчид ажилгүй байгаа бөгөөд мэргэжилд тохирох

ажил олдохгүй, ур чадвар эзэмшсэн мэргэжил нь ажил олгогчийн шаардлагад

нийцэхгүй байгаа гэсэн үзүүлэлтүүд хамгийн өндөр байгаа бол бусад

шалтгаануудыг ойролцоогоор 10 хүн тутмын нэг нь дурджээ.

30.0

68.2

1.918.8

78.1

3.0

Ажилтай

Ажилгүй, эдийн засгийн идэвхигүй

Сурч байгаа


МБСБтөгсөгч

64.8

20.2

15.0

Хөдөлмөр эрхэлдэг

Ажилгүй

Эдийн засгийн идэвхигүй


38

Зураг 23. Төгсөгчдийн 2016 онд ажилгүй байгаа шалтгаан

2016 онд ажилгүй байгаа ч 2015 онд хөдөлмөр эрхэлж байсан 1247 төгсөгч

байгаа ба тухайн ажлаасаа гарсан шалтгааныг байгууллагаас, хувь хүнээс

хамаарсан шалтгаан гэж ангилан тодруулахыг зорилоо.

Ажил олгогчоос хамаарсан шалтгаанд МБСБ төгсөгчдийн хувьд цалин

хөлстэй холбоотой байгаа бол ИДС төгсөгчдийн хувьд хууль, эрх зүй, татварын

дарамт, түр хугацааны ажлын байр мөн орон тооны цомхотгол гэсэн шалтгаанууд

багтсан байна. Хөдөлмөр эрхэлж байгаад ажлаасаа гарсан ИДС төгсөгчдийн 2

хувь нь байгууллага татан буугдсанаас ажилгүй болжээ.

2015 онд ажилтай байсан 2016 онд ажилгүй байгаа төгсөгчдөөс ажилгүй

болсон хувийн шалтгааныг асуухад ИДС төгсөгчдийн хоёр хүн тутмын нэг нь

жирэмсэн, хүүхэд асрахаар үлдсэн нь ашиг орлого бага байсан гэжээ. МБСБ

төгсөгчдийн хувьд 27.0 хувь нь сургуульд сурах болсон, 73.0 хувь нь хувиараа

бизнес эрхлэхийн тулд гэж дурджээ.

Зураг 24. 2015 онд хөдөлмөр эрхэлж байсан, 2016 онд ажилгүй, идэвхгүй байгаа төгсөгчдийн ажил олгогчоос хамааран ажлаас гарсан шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

Мэргэжилд тохирох ажил

олдохгүй34%

Ур чадвар,эзэмшсэн мэргэжил шаардлагад

нийцэхгүй20%

Цалин бага10%

Сэтгэлд нийцэх ажил байхгүй

байсан10%

Эрүүл мэндийн байдал

7%

Түр ажлын байр9%

Шилжин суурьшсан

10%

27%

2%

22%

11%

50%

35%

4%

50%

ИДС төгсөгч МСҮТ төгсөгч

Цалингаа тогтмол өгдөггүй

Хууль эрхзүй, татварын гм тогтолцооны дарамт

Цалин хөлс бага

Орон тооны цомхотголд орсон

Байгууллага татан буугдсан

Түр хугацааны АБ байсан


39

Төгсөгчдийн дундаж нас 26 орчим байгаа нь эмэгтэй төгсөгчдийн хувьд

нөхөн үржихүйн идэвхтэй нас болж байна. Иймд төгсөгчдийн эдийн засгийн

идэвхгүй байгаа шалтгаанд жирэмсэн, нялх хүүхэдтэй гэсэн шалтгаан хамгийн их

буюу талаас илүү хувийг (55.6%)-ийг эзэлж байна. Түүний дараа ар гэрийн

ажилтай тул хөдөлмөр эрхлэх боломжгүй байгаа гэсэн бол 10 төгсөгч тутмын нэг

нь ажил хийх сонирхолгүй байна. Энэхүү ажил хийх сонирхолгүйгээс болж эдийн

засгийн идэвхгүй хүмүүсийн тоонд багтаж байгаа залуучууд цөхөрсөн ажил

хайгчид болсон байх магадлал өндөр байна. Мөн бараг 10 хүн тутмын нэг нь

суралцаж байна.

Зураг 25. Төгсөгчдийн 2016 онд эдийн засгийн идэвхгүй байгаа шалтгаан /хувиар/

Ажил хийх сонирхолгүй,

10.1

Гэрийн ажилтай /хүүхэд, өндөр

настан асрах гм/, 21.0

Жирэмсэн, нялх хүүхэдтэй; 55.6

Сурч байгаа, 9.2

Гадаад явах төлөвлөгөөтэй, 4.2


40

3.2.1 Ажил хайж байгаа төгсөгчид

Энэ жилийн судалгаанд нийт 11483 төгсөгч ажил хайж байна. Үүнээс 8038

төгсөгч нь ажилгүй байна. 3445 төгсөгч ажлаа солихын тулд ажил хайж байна.

Зураг 26. Ажил хайж байгаа төгсөгч /сургуулийн төрөл, тоогоор/

МБСБ төгсөгчдөөс хөдөлмөр эрхлээгүй төгсөгчид түлхүү ажил хайж

байгаа бол ИДС төгсөгчдийн хувьд ажилгүй, ажилтай аль аль нь ажил хайж

байна. Ажил хайж байгаа нийт ИДС төгсөгчдийн талаас дээш хувь нь ажлаа солих

сонирхолтой байдаг нь харагдаж байна. Энэ үзэгдэл 2013, 2014 оны

судалгаагаар ажиглагдсан.

Ажил хайж байгаа төгсөгчдийн ажил хайх хэлбэрийг тодруулсан бөгөөд

судалгааны эхний жилүүдэд төгсөгчдийн ажил хайх идэвх муу буюу бодож байгаа

ч тодорхой алхам хийгээгүй гэсэн хувь өндөр байсан бол 2015 оноос энэ хувь эрс

багасжээ.

Ажил хайх хамгийн түгээмэл арга нь зарын дагуу CV3 илгээх, ярилцлагад

орох байгаа бол түүний дараа хөдөлмөр зуучлалын байгууллагад бүртгүүлэх,

танил талаар дамжуулан ажил хайх нь нийт төгсөгчдийн дунд түгээмэл байна.

Харин сүүлийн 2 жилд ажил олгогчтой шууд уулзах замаар ажил хайх хувь

нэмэгдэж байна.

3 CV- curriculum vitae /Товч намтар/

МСҮТ төгсөгч 5576

ИДС төгсөгч5907

3444

2464

4595

981

Ажил хайж буй ИДС төгсөгч МСҮТ төгсөгч

Ажилтай Ажилгүй


41

Зураг 27. Ажил хайх хэлбэр /сургуулийн төрөл, он, хувиар/

Судалгааны 4 жилийн дунджаар зарын вэб сайтаас мэдээлэл авах, танил

талаараа дамжуулан ажил сураглах, гадаад төрхөндөө анхаарах зэргээр ажил

хайх хичээл зүтгэл гаргаж байгаа хувь өндөр байна. 2016 оны судалгааны үр дүн

ч бас 4 жилийн дундажтай адил үр дүнтэй байна. Ажилд орохын тулд TOEIC,

TOEFL гэх зэрэг гадаад хэлний шалгалтад бэлтгэх хувь 4 жилийн дунджаар

хамгийн бага байна.

Зураг 28. Ажил хайх хичээл зүтгэл /он, хувиар/

1628

8.2 12.321.0

2722 26.5

34.3

29.663.0

46.621.6

50.151.0 41.9

29

27

20.7

27.4

25.5

11.914.0 22.1

19.015.4 0.7

1.429.0

114 0.0

2.1 7.412.3

2.69.0 9.5

2013 2014 2015 2016 2013 2014 2015 2016

ИДС төгсөгч МБСБ төгсөгч

Ажил олгогчтой уулзах

Бодож байгаа ч, тодорхой алхам хийгээгүй

Танил талаар дамжуулан

Зарын дагуу CV илгээх, ярилцлаганд орох г.м

Хөдөлмөр зуучлалд бүртгүүлэх, байгууллагаар

44.4 40.629.9

42.9

23.515.6

23.712.5 10.5 9.2 8.3 10.3

За

ры

н в

эб

са

йта

ас

мэд

ээл

эл

ава

х

Та

ни

л т

ал

аа

д

ам

жуул

ан а

жи

л х

ай

х

Аж

лы

н б

ай

рны

яр

иц

ла

ганд

бэл

тгэх

Га

да

ад

тө

рхө

нд

өө

а

нха

ар

ах

Хө

дө

лм

өр

зуучл

ал

ын

ба

йгу

ул

ла

гаа

р

үй

лчл

үүл

эх

Ко

мпю

ьте

ры

н

сур

гал

танд

ха

мр

агд

ах

Да

дл

ага

хи

йх,

о.н

а

жи

лд

ор

ол

цо

х

Мэр

гэж

ил

дээш

лүүл

эх

Мэр

гэж

ли

йн

сур

гал

танд

ха

мр

агд

ах

Га

да

ад

хэл

ни

й

сур

гал

т, д

ам

жаа

нд

ха

мр

агд

ах

(TO

EIC

/TO

EF

L)

шал

гал

танд

бэл

тгэх

Буса

д2016 он 2015 он 2014 он 2013 он Дундаж


42

Төгсөгчдөөс ажлын байрны сонголт хийхдээ чухалчилдаг зүйлсийг 11

үзүүлэлтээр асууж, эдгээр үзүүлэлтүүдийг 5 хүртэлх оноогоор үнэлүүлсэн болно.

Төгсөгчид маань 4 жилийн туршид цалин, өсөж хөгжих боломж, ажил мэргэжлийн

ирээдүй гэсэн 3 үзүүлэлтийг хамгийн эхэнд гол шалгуур болгодог байна. Харин

ажилд ороход онц чухал биш зүйлүүд нь ажил гэр хоорондын зай, хувийн зан

чанарт нийцэх байдал гэсэн байна.

2016 оноос ИДС төгсөгчид хөдөлмөрийн нөхцөл, аюулгүй ажиллагаа

хамгийн чухал хүчин зүйлийн нэг гэж үзэх болсон байхад МБСБ төгсөгчдөд ажлын

ачааллыг ихээр харгалзан үздэг болсон байна.

Хүснэгт 17. Ажлын байрны сонголт хийхэд чухалчилдаг зүйлс /сургуулийн төрөл/

Хүчин зүйл ИДС төгсөгч МБСБ төгсөгч

2016 2015 2014 2013 2016 2015 2014 2013

Нийт ажил хайж буй

төгсөгч 5907 2605 3815 5180 5576 2881 3208 2726

Цалин 4.2 4.4 4.2 4.0 4.2 3.9 4.1 4.3

Хөдөлмөрийн нөхцөл,

аюулгүй ажиллагаа 4.3 4.1 3.9 4.0 3.4 4.0 4.0 4.1

Байгууллагын нэр хүнд 3.6 3.6 3.7 3.9 3.5 3.4 3.6 3.4

Ажлын чиг үүргийн

хүндрэл 3.6 3.5 3.5 3.7 3.4 3.7 3.8 3.9

Ажлын ачаалал 3.5 3.7 3.5 3.6 4.1 3.8 3.8 3.6

Өсөн хөгжих боломж 4.3 4.4 4.1 4.2 4.1 4.0 4.1 4.1

Ажил мэргэжлийн ирээдүй 4.2 4.3 4.1 4.2 3.7 4.0 4.2 3.9

Ажлын цаг 3.8 3.9 3.8 3.7 4.0 3.9 3.9 3.3

Ажлын орчин 3.9 3.9 3.8 3.8 3.2 3.8 4.0 3.8

Ажил, гэрийн хоорондын

зай 3.3 3.4 3.7 3.1 3.2 3.6 3.8 3.3

Хувийн зан чанарт нийцэх

байдал 3.4 3.5 3.7 3.4 2.2 3.1 3.9 3.7

Төгсөгчид 2016 онд ажил хайх явцдаа ажлын саналаас татгалзсан

тохиолдол байна. Яагаад татгалзах болсон талаар лавлахад цалингаа голсон,

мэргэжилд нийцээгүй, жирэмсэн нялх хүүхэдтэй гэж дийлэнх нь хариулсан.


43

Зураг 29. Ажлын саналаас татгалзсан шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

Судалгааны 2 дах жилээс буюу 2014 оноос ажил хайхад хүндрэл

бэрхшээл тулгардаг эсэхийг асууж тодруулсан. Ажил хайхад 3 жилийн хугацааны

дунджаар хамгийн ихээр тулгардаг бэрхшээл нь ажлын байрны мэдээллийн

хомсдол, ажлын туршлага дутах гэсэн үзүүлэлтүүд орж байна.

Харин жил ирэх тусам нэмэгдсээр байгаа хүндрэлийн нэгээр ажил олгогч

танил тал хардаг, авлига, хүнд суртгалтай гэсэн шалтгаан орсон юм. Төгсөгчдөөс

шалтгаалахгүй энэ үзүүлэлт нь манай нийгэмд түгээмэл тохиолдоод байна.

Зураг 30. Ажил хайх явцад гардаг хүндрэл бэрхшээл /сургуулийн төрөл, хувиар/

39.8

3.8

17.3

4.0

3.1

2.7

6.2

4.6

13.5

1.4

3.6

35.9

6.8

19.1

5.2

6.0

6.5

6.5

5.2

8.8

Цалин бага

Ажиллах нөхцөл таалагдаагүй

Эзэмшсэн мэргэжилтэй нийцээгүй

Хөгжих боломж багатай байдаг

Ажил гэр хоорондын зай хол байдаг

Өөр ажилд орох болсон

Барьцаа хөрөнгө нэхдэг

Улирлын чанартай ажил байдаг

Жирэмсэн, нялх хүүхэдтэй

Ажлын цаг таалагддаггүй

Бусад

МБСБ төгсөгчИДС төгсөгч

26.9

22.2

14.4

21.1

7.5 8.0

26.3

20.4

16.8

19.1

9.48.0

Ажлын байр ба мэдээллийн

хомсдол

Туршлага, ур чадварын үл

нийцэл

Цалин хөлс, ажлын орчин

Танил тал харах, авилга ,

хүнд суртал

Өөртөө итгэлгүй байдал, зан

төлөв

Ар гэрийн асуудал

ИДС төгсөгч МСҮТ төгсөгч


44

3.3 Төгсөгчдийн суралцах хугацааны хөдөлмөр эрхлэлт

Энэхүү хэсэгт төгсөгчид суралцах хугацаандаа ажил хийдэг байсан эсэх,

ажил хийхэд нөлөөлсөн хүчин зүйл юу болох, эрхэлж байсан ажлын чиг үүрэг нь

эзэмшсэн мэргэжилтэй нийцтэй байсан эсэхийг тодорхойллоо.

2011 онд төгсөгчдийн 36.7 хувь нь суралцаж байх хугацаандаа ажил хийж

ажлын туршлага, хөдөлмөрийн дадлага хуримтлуулсан гэж хариулжээ. Тэгвэл

энэ үзүүлэлт сургуулийн төрлөөр ялгаа байгаа эсэхийг тодруулахад ИДС

төгсөгчдийн 42.9 хувь буюу 11,6 мянга нь ажил хийж байсан бол, МБСБ

төгсөгчдийн 27.3 хувь буюу 4,9 мянга нь суралцах хугацаандаа ажил хийж

байжээ.

Суралцах хугацаанд ажил хийж байсан төгсөгчдийн ажлын туршлагыг

ажлын байрны тоогоор хэмжихэд, ИДС, МБСБ төгсөгчдийн сургуульд суралцах

хугацааны ажлын байрны дундаж тоо 1.5 гэж тооцоологджээ. Энэ үзүүлэлт

дунджаар ИДС төгсөгчийн тухайд 1, МБСБ төгсөгчийн хувьд 2 байгаа юм.

Суралцах хугацааны хөдөлмөр эрхлэлтийн байдлаар МБСБ төгсөгчидтэй

харьцуулахад ИДС төгсөгчид илүү их байгаа ч, ажлын байрны дундаж тоогоор

МБСБ төгсөгчид илүү байна. ИДС-д суралцагсад нь суралцах хугацааны эдийн

засгийн идэвх МБСБ-аас илүү, мөн МБСБ-д суралцагчдын хувьд ажлын байрны

шилжих хөдөлгөөн ихтэй байдаг байна.

ИДС, МБСБ-д суралцах хугацаанд ажил хийж байсан төгсөгчдөөс тэдний

хөдөлмөр эрхлэлтийн шалтгааныг 8 үзүүлэлтээр тодруулахад өдөр тутмын

хэрэглээний мөнгө олох зорилготой байсан гэж нийт ажил хийж байсан

төгсөгчдийн 54.7 хувь нь хариулсан байна. Үүний дараа ажлын туршлага

хуримтлуулах /15.2 хувь/, сургалтын төлбөрийн мөнгө олох /15.1 хувь/ гэсэн

шалтгаануудыг түлхүү нэрлэж байлаа.

Зураг 31. Суралцах хугацаанд ажил хийсэн шалтгаан /хувиар/

Төгссөн сургуулийн төрлөөр ажил хийсэн шалтгааныг нарийвчлан үзвэл

МБСБ, ИДС төгсөгчдийн аль ч бүлэгт өдөр тутмын хэрэглээний мөнгө олох

55.5

14.4

4.98.7

13.3

0.3 0.6 2.4

51.7

16.9

2.64.8

20.2

2.2 0.5 1.1

Өдөр тутмын хэрэглээний мөнгө олох

Сургалтын төлбөр олох

Эцэг, эхээс тусдаа

амьдрах хүсэл

Сул чөлөөт цагаа

ашиглах

Ажлын туршлаа

суух

Ойрын хүмүүсийн шаардлага

Ажил хийдэг найз

нөхдийн нөлөө

Бусад

ИДС МБСБ


45

шалтгаанаар суралцах хугацаанд тодорхой ажлын туршлага хуримтлуулсан

тохиолдол давамгайлжээ. Сургалтын төлбөрийн мөнгө олох зорилгоор ажил

хийсэн төгсөгчид олон байгаа ба, МБСБ төгсөгчдийн хувьд ажлын туршлага

хуримтлуулах хэрэгцээгээр, ИДС төгсөгчдийн тухайд чөлөөт цагаа ашиглах

зорилгоор ажил хийсэн төгсөгчдийн хувийн жин өндөр байгаа нь онцлог байгаа

юм.

Зураг 32. Суралцах хугацаанд ажил хийсэн шалтгаан /сургуулийн төрөл, хувиар/

Суралцах хугацаандаа ажиллаж байсан ажлын байранд гүйцэтгэж байсан

ажил үүрэг нь эзэмшсэн мэргэжилтэй хэр нийцсэн талаар судалсан. Төгсөгчдийн

суралцах хугацааны ажлын туршлагын тоо харилцан адилгүй байгаа ба 1-ээс

дээш тооны ажлын туршлагатай бол нийт ажлын байрны дунджаар энэхүү ажил

үүрэг болон мэргэжлийн нийцлийн түвшинг хэмжсэн.

Мэргэжлийн болон дээд боловсролын салбараас ажлын туршлагатай

бөгөөд мэргэжилтэй ажиллах хүчнээр нийлүүлэгдсэн төгсөгчдийн 25.7 хувь нь

эзэмшсэн мэргэжилтэйгээ огт тохирдоггүй ажил үүргийг гүйцэтгэсэн талаар

мэдээлсэн байгаа нь хамгийн өндөр хувийг эзэлжээ. Бусад ажлын туршлагатай

төгсөгчдийн тухайд маш сайн тохирдог 25.3 хувь, тохирдог 20.9 хувь, тохирдоггүй

15.1 хувь, дунд зэрэг гэж 13.0 хувьтай байна.

Сургуулийн төрлөөр ажлын туршлагыг ажил үүрэг, эзэмшсэн мэргэжил

хоорондын нийцлийн түвшинд ИДС төгсөгчдийн 36.2 хувь нь огт тохирдоггүй, 13.3

хувь нь тохирдоггүй, 14.7 хувь нь дунд зэрэг, 19.2 хувь нь тохирдог, 17.7 хувь нь

эзэмшсэн мэргэжилтэйгээ маш сайн тохирсон ажлын туршлагыг суралцах

хугацаандаа хуримтлуулсан гэжээ. Харин МБСБ төгсөгчдийн хувьд 18.1 хувь нь

огт тохирдоггүй, 16.4 хувь нь тохирдоггүй, 12.4 хувь нь дунд зэрэг, 22.3 хувь нь

тохирдог, 30.8 хувь нь маш сайн тохирдог гэсэн мэдээлэл өгчээ.

Үүнээс ИДС төгсөгчдийн суралцах хугацааны хөдөлмөр эрхлэлт нь

ихэвчлэн мэргэжлийн бус байдаг бол, МБСБ-ийн суралцагсдын тухайд суралцаж

8096

3240

1170

840

382

284

58

506

108

775

457

Нийт Өдөр тутмын хэрэглээний мөнгө олох

Сургалтын төлбөр олох

Эцэг, эхээс тусдаа

амьдрах хүсэл

Сул чөлөөт цагаа

ашиглах

Ажлын туршлаа суух

Ойрын хүмүүсийн шаардлага

Ажил хийдэг найз нөхдийн

нөлөө

Бусад

Их дээд сургууль МСҮТМБСБ


46

буй мэргэжлээрээ ажлын туршлага хуримтлуулах боломж илүү байдаг нь

харагджээ.

Зураг 33. Суралцах хугацааны ажлын туршлага болон мэргэжлийн нийцэл /сургуулийн төрөл, хувиар/

БҮЛЭГ 4. СУРГАЛТАД ХАМРАГДСАН БАЙДАЛ

36.2

13.3 13.7

19.218.1

16.4

12.4

22.3

Огт тохирдоггүй Тохирдоггүй Дунд зэрэг Тохирдог

ИДСК МСҮТМБСБ


47

Төгсөгчдийг сүүлийн нэг жилийн хугацаанд хамрагдсан сургалтын төрөл,

дахин суралцаж буй шалтгаан, одоо суралцаж буй мэргэжил, өмнө эзэмшсэн

мэргэжлийн нийцэл зэргийг энэ бүлэгт тодруулахыг зорьсон юм.

2010-2011 онд төгссөнөөс хойш гадаад улсад нийт төгсөгчдийн 1.0 хувь нь

зэрэг ахиулах зорилгоор, 0.4 хувь нь хос мэргэжил эзэмших зорилгоор, 0.1 хувь

мэргэжлээ солих зорилгоор суралцсан бол дотооддоо нийт төгсөгчдийн 16.1 хувь

нь зэрэг ахиулах зорилгоор, 5.0 хувь нь хос мэргэжил эзэмших зорилгоор, 5.4

хувь нь мэргэжлээ солих зорилгоор дахин суралцжээ.

Зураг 34. Дахин суралцсан төгсөгчдийн суралцсан зорилго /байршлаар/

Нийт төгсөгчдийн талаас илүү нь дотооддоо зэрэг ахиулах зорилгоор

суралцсан байгаа бол 4 хүн тутмын нэг нь дотооддоо мэргэжлээ солих зорилгоор

дахин суралцсан байна. Дахин суралцсан нийт төгсөгчдийн 20 хүн тутмын нэг нь

гадаадад суралцсан байна.

Гадаадад суралцсан төгсөгчдийн 84.2 хувь, дотооддоо дахин

суралцагчдын 64.3 хувийг их дээд сургууль төгсөгчид эзэлж байна. Эдгээр их

дээд сургууль төгсөгчдөөс зэрэг ахиулах зорилгоор суралцагчид хамгийн өндөр

байгаа бол дахин суралцаж буй МБСБ төгсөгчдийн дунд гадаадад хос мэргэжил

эзэмших, дотоодод зэрэг ахиулах, мэргэжлээ солих гэсэн үзүүлэлтүүд өндөр

байна.

Их дээд сургууль төгсөгчдөөс гадаадад зэрэг ахиулах зорилгоор

бизнесийн удирдлагын чиглэл эзэмшсэн төгсөгчид, дотоодод хос мэргэжил

эзэмших зорилгоор бизнесийн удирдлага, нийгэм эдийн засаг, анагаах ухааны

чиглэлийн төгсөгчид, дотоодод мэргэжлээ солих зорилгоор хүмүүнлэгийн ухаан,

бүх төрлийн инженер, ХАА ой загасны аж ахуй, байгаль хамгааллын чиглэлийн

төгсөгчид хамгийн олноороо дахин суралцаж байна.

Мэргэжлийн боловсрол сургалтын байгууллага төгсөгчдөөс гадаадад хос

мэргэжил эзэмших зорилгоор аж үйлдвэр, дотоодод мэргэжлийн зэрэг ахиулах

зорилгоор барилга, тээвэр, аж үйлдвэр, захиргааны үйлчилгээ, дотоодод хос

гадаадад зэрэг ахиулах

4%

гадаадад хос мэргэжил эзэмших

1%

гадаадад мэргэжлээ солих0.2%

дотоодод зэрэг ахиулах

58%

дотоодод хос мэргэжил эзэмших

18%

дотоодод мэргэжлээ

солих19%

Гадаад5%


48

мэргэжил эзэмших зорилгоор тээвэр, аж үйлдвэр, дотоодод мэргэжлээ солих

зорилгоор мэдээлэл технологи, барилга, аж үйлдвэрийн чиглэлээр төгссөн

оюутнууд хамгийн их хувьтайгаар дахин суралцаж байна.

2016 онд 13002 төгсөгч богино, урт хугацааны сургалтад хамрагдсан

байна. Урт хугацааны буюу мэргэжил эзэмших сургалтад 17.5 хувь нь хамрагдсан

ба ИДС төгсөгчид илүү их суралцаж байна.

2016 онд дахин суралцаж байгаа шалтгаанд мэргэжил, ур чадвараа

дээшлүүлэх гэсэн үзүүлэлт давамгайлж байна. 2014, 2015 оны судалгаатай

харьцуулбал энэ шалтгаан мөн л тэргүүлж байжээ.

Зураг 35. Дахин суралцаж байгаа шалтгаан /тоогоор/

Урт хугацааны сургалтад хамрагдсан дундаж хугацаа ИДС төгсөгчдийн

хувьд 24,4 сар, МБСБ төгсөгчдийн хувьд 44,1 сар байгаа ба сургалтын төлбөрт

зарцуулсан мөнгө ИДС төгсөгчдийн хувьд 4.937,0 мянга, МБСБ төгсөгчдийнх

3.706,2 мянган төгрөг тус тус байна.

Харин богино хугацаатай сургалтын дундаж хугацаа ИДС төгсөгчдийн

хувьд 3,5 сар, сургалтын төлбөр 702,1 мянган төгрөг байхад МБСБ төгсөгчдийн

хувьд 24 сар, 2.009,0 мянган төгрөг байна. Өмнөх жилийн судалгааны үр

дүнгүүдтэй харьцуулахад сургалтад суусан хугацаа, сургалтын төлбөрийн

хэмжээ өссөн үзүүлэлттэй байна.

Хүснэгт 18. Сургалтын төрөл /сургуулийн төрөл, хувиар/

1897

816

410

73104

241116

98 20 20

Ни

йт

Мэр

гэж

ил

, м

эд

лэг,

ур

чад

ва

р д

ээш

лүүл

эх

Бол

овср

ол

ын т

үвш

ин

зэр

эг

ахи

ул

ах

Ил

үү н

эр

хүнд

тэй

сур

гуул

ьд

сур

ал

ца

х

Мэр

гэж

ил

, ур

ча

два

рт

тохи

ро

х а

жи

л о

лд

оо

гүй

Өө

ри

йгө

ө х

өгж

үүл

эх,

мэд

лэгэ

э т

эл

эх

Хо

с м

эр

гэж

ил

тэй

б

ол

охы

н т

ул

д

Мэр

гэж

лээ с

ол

их

Аж

лы

н ш

аа

рд

ла

гаа

р

Хэл

ни

й м

эд

лэгэ

э

дээш

лүүл

эх


49

2016 оны судалгаанд байгууллага болон өөрөө сургалтын төлбөрөө төлөх

нь ИДС төгсөгчдийн дунд түгээмэл байгаа бол МБСБ төгсөгчдийн хувьд эцэг эх,

ах эгч, эмээ, өвөө болон өөрсдөө түлхүү төлсөн байна.

Өмнөх оны судалгаануудтай харьцуулахад ИДС төгсөгчдийн сургалтын

төлбөрийг ажил олгогч байгууллага төлөх хувь нь 2014 онд 26.8, 2015 онд 30,

2016 онд 47 болж өссөөр байгаа ба цаашид ч өсөх хандлагатай байна.

Нөгөөтээгүүр гэр бүлийнхнээсээ сургалтын төлбөрийн туслалцаа авах нь

багасаж байгаа.

Зураг 36. Сургалтын төлбөр төлсөн байдал /сургуулийн төрлөөр/

10082

3522

293

100

4749

51414

2920

902

928 386

175190

339

Нийт Өөрөө Аав ээж, эмээ өвөө, ах

эгч, дүү

Эхнэр/нөхөр Байгууллага Тэтгэлэг Сургалтын зээл

Бусад



Ангилал

Сурга

лта

нд

хам

рагд

сан

төгс

өгч

ийн т

оо

Урт хугацааны

мэргэжил эзэмших

сургалт

Богино хугацааны /түр/ сургалт

Мэр

гэж

ил

ол

гох,

мэр

гэж

ил

дээш

лүүл

эх

сурга

лт

ИД

СК

-д б

ака

ла

вры

н

зэрги

йн с

урга

лт

Маги

стр

, д

окт

оры

н

зэрги

йн с

урга

лт

TO

EIC

/TO

EF

L б

эл

гэх

сурга

лт

Аж

ахуй э

рхл

эх с

урга

лт

Гад

аад

хэл

ни

й с

урга

лт

дам

жа

а

Мэр

гэж

ли

йн у

р

чад

вар

аа н

эм

эгд

үүл

эх

сурга

лт

Ам

ьд

рах у

хааны

сурга

лт

Бусад

Сургуулийн

төрөл

ИДС 10082 866 93 296 0 103 1218 7015 357 134

МБСБ 2920 403 623 0 98 412 349 569 227 239


50

ИДС төгсөгчид боловсролын зэрэг ахиулахдаа өмнөх мэргэжилтэй нэлээн

төсөөтэй мэргэжлээр суралцаж байхад МБСБ төгсөгчдийн хувьд дээд боловсрол

эзэмшихдээ дунд зэрэг төсөөтэй мэргэжлээр хагас нь суралцаж байна.

Хүснэгт 19. Суралцаж байгаа мэргэжил болон өмнөх мэргэжлийн нийцэл /хувиар/

Ангилал

Суралцаж байгаа /суралцсан/ сургалтын

төрөл

Огт өөр Бага зэрэг

төсөөтэй

Дунд

зэрэг

Их

төсөөтэй

ИДС

төгсөгч

Мэргэжил олгох, мэргэжил

дээшлүүлэх сургалт 8.5 48.8 2.6 40.0

ИДС-д бакалаврын зэргийн

сургалт 21.1 - 78.9 -

Магистр, докторын зэргийн

сургалт - 22.4 6.3 71.3

МБСБ

төгсөгч

Мэргэжил олгох, мэргэжил

дээшлүүлэх сургалт 24.2 - 23.5 52.3

ИДСК-д бакалаврын зэргийн

сургалт 32.3 - 52.0 15.7

Нийт 17.2 21.4 23.4 38.0


51

БҮЛЭГ 5. ЦААШДЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Төгсөгчдөөс жил бүр цаашдын төлөвлөгөөний талаар лавладаг. 2014,

2015 онд төгсөгчид одоо хийж байгаа ажлаа үргэлжлүүлэн хийнэ гэсэн үзүүлэлт

хамгийн их дурдагдсан байсан бол энэ оны судалгаанд ийм төлөвлөгөө эрс

багасжээ. Жилд дунджаар МБСБ-ийн таван төгсөгч тутмын нэг нь ойрын нэг жилд

ажилд орно гэж төлөвлөдөг байна. Энэ жилийн судалгаанд тодорхой

төлөвлөгөөгүй байгаа төгсөгчдийн эзлэх хувь өндөр байгаа нь нийгэм, эдийн

засаг, улс төрийн таатай бус нөхцөл байдалтай холбоотой байх магадлалтай юм.

Сонирхолтой нь энэ жил суралцах хүсэлтэй төгсөгчдийн тоо ихэссэн байна. ИДС

төгсөгчид магистр, докторт сурахаар хамгийн ихээр төлөвлөж байна.

Зураг 37. Төгсөгчдийн ойрын нэг жилийн төлөвлөгөө /сургуулийн төрлөөр/

Төгсөгчид төрийн байгууллага, хувийн компанид ажиллах сонирхолтой

байгаа нь судалгааны дүнгээр харагдаж байна. Гэхдээ ИДС төгсөгчид илүү

төрийн захиргааны байгууллагад, МБСБ төгсөгчид төрийн үйлчилгээний

байгууллагад ажиллах сонирхолтой байна.

Ажиллахыг хүсэж байгаа байгууллагадаа ажилласнаар хэдий хэмжээний

цалин авахыг хүсэж байгааг тодруулахад улсын дундаж цалингаас өндөр байна.

2014 оны судалгаанд төрийн захиргааны байгууллагад ажиллахыг хүсэж байсан

төгсөгчид бодит цалингаасаа хэт өндөр цалин хүсэж байсан бол МБСБ төгсөгчид

дараагийн жилүүдэд хүсэж буй цалингийн хэмжээ буурсан байна.

2015 онд бүх төгсөгчдийн хүсэж буй цалингийн хүлээлт хамгийн өндөр

байжээ. 2016 оны судалгаанд энэ хэмжээ буурсан нь төгсөгчид нийгэм, эдийн

засгийн байдлыг харгалзан үзсэнтэй холбоотой байж болох юм.

8.2

26.2

9.1

6.5

6.2

7.8

18.4

10.5

6.0

7.3

20.0

13.6

3.9

1.4

5.4

23.0

21.1

3.9

Ажлаа өөрчлөх/ ажилд орох

Суралцах

Хувиараа бизнес, аж ахуй эрхлэх

Бизнесээ өргөжүүлэх

Ажлаа үргэлжүүлэн хийх

Хүүхэд асрах, гэрийн ажилд анхаарах

Тодорхой төлөвлөгөө байхгүй

Ажилд орох

Бусад

МБСБ төгсөгч ИДС төгсөгч


52

Хүснэгт 20. Төгсөгчдийн ажиллахыг хүсэж буй байгууллага болон цалингийн хэмжээ /сургуулийн төрөл, он, мянган төгрөгөөр/

Ангилал

Хүсэж буй цалингийн хэмжээ /мян.төг/

Төри

йн з

ахирга

аны

байгу

ул

лага

Төри

йн ү

йл

чил

гээни

й

байгу

ул

лага

Төри

йн ө

мчит

аж

ахуйн н

эгж

Орон н

утг

ийн ө

мчит

аж

ахуйн н

эгж

Хуви

йн а

ж а

хуйн н

эгж

Төри

йн б

ус

байгу

ул

лага

/М

У-ы

н/

Ол

он у

лсы

н

байгу

ул

лага

Гад

аад

ул

сы

н з

асги

йн

газр

ын б

айгу

ул

ла

га

Гад

аад

ул

сы

н а

ж

ахуйн н

эгж

Өрхийн г

иш

үүд

ийн

хам

тарсан б

изн

ес

Мал

аж

ахуй,

газа

р

тари

ал

ан

2016 ИДС 1200 602 1023 800 1440 611 1592 - 2000 2000 700

МСҮТ 655 660 1006 424 708 507 1397 - 2936 - -

2015 ИДС 1060 936 1047 908 1619 1588 1981 1430 2366 1702 2028

МСҮТ 898 729 885 627 1014 984 1610 1500 1306 960 1250

2014 ИДС 1067 869 944 1205 1484 1300 1334 2335 2009 1378 1853

МСҮТ 1038 782 879 782 1063 1383 1154 - 1176 1248 752


53

ДҮГНЭЛТ

2010-2011 оны хичээлийн жилд төгссөн төгсөгчдийг сүүлийн гурван жил

мөшгөн судалж гурван оны судалгааны үр дүнгээс дараах дүгнэлтийг хийлээ.

Төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь судалгааны 3 дах жилээс эхлэн

буурч байгаа ба жил бүрийн МБСБ-ийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь ИДС

төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн хувиас бага байна. Судалгааны 2 дах жил

буюу төгссөнөөс хойш 3 жилийн дараах хөдөлмөр эрхлэлтийн хувь хамгийн

өндөр байгаа бол 2016 оны хувьд нийт төгсөгчдийн 64.8 хувь нь хөдөлмөр эрхэлж

байна.

Судалгааны үр дүнг харахад жилд дунджаар өмнөх жил нь хөдөлмөр эрхэлж

байсан төгсөгчдийн 82.0 хувь нь ажилтай хэвээр үлддэг бол тухайн жилд 15.0

орчим хувь нь ажилгүй болдог байна.

Төгсөгчдийн хамгийн ихээр хөдөлмөр эрхэлж байгаа эдийн засгийн үйл

ажиллагааны салбаруудад боловсрол, бөөний болон жижиглэн худалдаа,

боловсруулах үйлдвэрлэл орж байна. 2013 оны анхны судалгаагаар уул уурхайн

салбарт ажиллаж байгаа төгсөгчид ихэнх хувийг эзэлж байсан бол дараагийн

жилүүдэд буурчээ.

2013 оны судалгааны үр дүнтэй харьцуулахад 7 хоногийн ажлын нэмэлт цаг,

дундаж ажлын өдөр буурсан байна. ИДС төгсөгчдийн цалингийн хэмжээ өнгөрсөн

жил 2015 оноос бага зэрэг буурсан.

Хөдөлмөр эрхэлж байгаа МБСБ төгсөгчдийн нийгмийн даатгалын шимтгэл

төлөх хувь, хувь хүний орлогын албан татвар төлөлтийн хувь жил ирэх тутам

өссөн нь сайшаалтай бөгөөд харин ИДС төгсөгчдийн хувьд энэ үзүүлэлт 90-ээс

дээш хувьтай байдаг.

Судалгааны эхний жилээс хойш төгсөгчдийн ихэнх нь гэр бүлтэй болж,

боловсролын зэрэг ахиулсан байна. Нийт суралцсан төгсөгчдийн 5.0 хувь нь

гадаадын улсад суралцсан байна.

Суралцсан сургууль, мэргэжил сонголтын тухайд, ИДС төгсөгчдийн хувьд

тухайн сургууль бэлтгэдэг байдал, суурь боловсролын сурлагын голч дүн,

элсэлтийн шалгалтын оноо зэрэг нь сургууль сонголтод хамгийн хүчтэй

нөлөөлдөг бол МБСБ төгсөгчид өөрийн сонирхол, эцэг эхийн санал зэрэгт илүү

их ач холбогдол өгдөг хандлагууд ажиглагдсан.

Төгсөгчид сургалтын үйл явцад, ялангуяа багш нарын хичээл заах арга

барил, хичээл зүтгэлд сэтгэл ханамж өндөр байгаа ч сургалтын материаллаг

бааз, хэрэглэл, сургалтын орчинд сэтгэл дундуур явдаг болохоо илэрхийлсэн.

Сургуульд суралцах хугацаанд ажил хийсэн төгсөгчдийн хөдөлмөр

эрхлэлтийн үндсэн шалтгаан нь өдөр тутмын хэрэглээний мөнгө олохтой

холбоотой бөгөөд суралцаж буй мэргэжилтэй ижил, эсвэл ойролцоо ажил хийх

нь тийм ч чухал ач холбогдолтой биш гэсэн.


54

МБСБ төгсөгчдийн байнгын ажлын байраар хангагдах хувь судалгааны жил

бүр бага байсаар байна. Үүнтэй холбоотой хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах хувь ч

мөн бага байна.

Хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдийн боловсролын түвшин ажлын байранд

гүйцэтгэж буй ажил үүрэгтэйгээ нийцэх байдал жил ирэх тусам нэмэгдсэн.

Ур чадвар болон ажлын байранд гүйцэтгэж буй ажил үүргийн нийцэл мөн

жил ирэх тусам өссөн байна. Харин энэ үзүүлэлт МБСБ төгсөгчдийн хувьд ИДС

төгсөгчдөөс 9 орчим хувиар бага байна.

Ажлын байран дах ур чадварын хомсдол хөдөлмөр эрхэлж байгаа

төгсөгчдийн хувьд байсаар байна. Судалгааны 4 жилийн үр дүнгээс харахад

гадаад хэлний мэдлэг хамгийн ихээр дутагдаж байна. Энэ үзүүлэлт ИДС

төгсөгчдийн хувьд илүү ажиглагдаж байна.

Нийт хөдөлмөр эрхэлж байгаа төгсөгчдийн мэргэжлээрээ ажиллах байдал

дөрвөн жилийн дунджаар 58.0 хувьтай байгаа нь анхаарал татах асуудал юм.

2016 онд ажилгүй байгаа эмэгтэй төгсөгчдийн тал хувь нь гэрийн ажилтай

буюу хүүхэд асарч байна. Эмэгтэй төгсөгчдийн 11.0 хувь нь л мэргэжилд тохирох

ажил олдохгүй байгаа учраас ажил хийхгүй байна гэсэн байна. Харин эрэгтэй

төгсөгчдийн хувьд мэргэжлийн ажил олдохгүй гэж 16.6 хувь нь хариулсан байна.

Ажилгүй байгаа эрэгтэй төгсөгчид сурч байгаа, гадаад явах болсон, сэтгэлд

нийцэх ажил байхгүй гэсэн шалтгаануудыг түлхүү нь нэрлэжээ.

Ажил хайх хамгийн түгээмэл арга нь зарын дагуу CV илгээх, ярилцлагад

орох гэж тэд хариулсан. Сүүлийн 2 жилд ажил олгогчтой шууд уулзах замаар

ажил хайх хувь нэмэгдэж байгаа сайн тал харагдаж байна. Дөрвөн жилийн

дунджаар төгсөгчид ажил хайхдаа зарын вэб сайтаас мэдээлэл авах, танил

талаараа дамжуулах зэрэг арга хэрэгслийг түлхүү ашигласан гэжээ.

Цаашдын төлөвлөгөөний талаар төгсөгчид 2014, 2015 онд одоо хийж байгаа

ажлаа үргэлжлүүлэн хийнэ гэж хамгийн ихээр хариулдаг байсан бол энэ оны

судалгаанд тус үзүүлэлт багассан байна. МБСБ-ийн таван төгсөгч тутмын нэг нь

ойрын нэг жилд ажилд орно гэж төлөвлөдөг ч энэ жилийн судалгаанд тодорхой

төлөвлөгөөгүй байна гэжээ.

Төгсөгчид төрийн байгууллага, хувийн компанид ажиллах сонирхолтой

байгаа нь судалгааны дүнгээр гарсан ба ИДС төгсөгчид төрийн захиргааны

байгууллагад, МБСБ төгсөгчид төрийн үйлчилгээний байгууллагад түлхүү

ажиллах сонирхолтой байна.


55

САНАЛ, ЗӨВЛӨМЖ

✓ Судалгаанаас харахад төгсөгчдийг 10 жилийн сургууль төгсөхөөс өмнө

мэргэжлийн чиг баримжаа олгох хөтөлбөрт хамруулах, мэргэжил сонголтод

нь анхаарах хэрэгтэй байна. Мэргэжил сонголтоо зөв хийгээгүйгээс ажил

олдохгүй байх, цаг хугацаа алдах, үргүй зардал их гарах зэрэг сөрөг нөлөө

буйг анхаарах;

✓ Төгсөгчдийн ажлын байран дах анхны жилийн ур чадварын хомсдолд багаар

ажиллах чадвар, мэдээллийн технологи ашиглах чадвар, харилцааны ур

чадварууд давамгайлдаг байна. Харин хөдөлмөр эрхлэлтийн дөрвөн жилийн

явцад гадаад хэлний мэдлэг, математик сэтгэлгээ, мэдээллийн технологи

ашиглах ур чадварууд илүүтэй дутагддаг гэсэн нь энэ төрлийн сургалтын

хөтөлбөрийг өргөжүүлэх шаардлагатайг илэрхийлж байна. Түүнчлэн ажил

олгогчдын шаардаж буй ур чадварын талаар тусгайлсан судалгаа хийж,

сургалтын хөтөлбөрөө баяжуулах;

✓ МБСБ төгсөгчдийн хувьд түр болон улирлын чанартай ажлын байранд

ажиллах тохиолдол ИДС төгсөгчдөөс их байдаг учир нийгмийн даатгалын

үйлчилгээнд хамрагдахгүй байх, хөдөлмөрийн гэрээгүй ажиллах зэрэг

тохиолдлууд ажиглагддаг тул сургалтын хөтөлбөрт хөдөлмөрийн тухай хууль,

эрхзүйн асуудлыг сайтар сурталчлах хэрэгтэй юм;

✓ Мэргэжлийн бус хөдөлмөр эрхэлж буй төгсөгчдийн шалтгааныг нь тодруулан,

хөдөлмөрийн зах зээлийн тухайн мэргэжлийн ажлын байрны хомсдол уу,

эсхүл төгсөгчийн ур чадварын дутагдал эсэхийг тодруулах судалгаа,

шинжилгээний ажлыг хийх;

✓ Ажилгүйдэл болон эдийн засгийн идэвхгүй байдлын шалтгааныг тусгайлан

судлах зайлшгүй шаардлагатай байна;

✓ Мэргэжилд тохирох ажил олдохгүй байгаа шалтгааны улмаас ажил хийхгүй

байгаа төгсөгчдийн мэргэжлийн чиглэл, ажлын байрны захиалгын мэдээлэлд

дүн шинжилгээ хийх;

✓ Жил бүрийн төгсөгчдийн 50 хувийг бизнес удирдлага, багш боловсрол

судлал, анагаах ухааны мэргэжлийн чиглэлийн төгсөгчид эзэлж байгаа

бөгөөд эдгээр мэргэжлийн хөдөлмөрийн зах зээлийн шингээлтийг судлах;

✓ Сургалтын байгууллагуудын сургалтын орчин нөхцөлийг сайжруулахад

дорвитой арга хэмжээ хэрэгтэй байна;

✓ Төгсөгчдийг суралцах хугацаанаас нь эхлэн ажлын байр, ажил олгогчтой

холбож өгөх, ажлын ярилцлага болоод ажилд ороход шаардлагатай бусад

бэлтгэлийг хангахад зөвлөгөө өгөх оюутны төв бирж, мэдээллийн төвийг

ажиллуулахад анхаарах хэрэгцээ шаардлагатай юм.

Documents

(2010/2011 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛ)rilsp.gov.mn/upload/2018/sudalgaa/Төгсөгчдийн_хөдөлмөр... · жирэмсэн, хүүхэд асрахаар үлдсэн