Embed Size (px)
Citation preview
738
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
การศกษาศกยภาพเพอพฒนาการทองเทยววฒนธรรมกลมชาตพนธผไท บานหนองหาง ตำาบลหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ
A Study on Potential for Phu-Tai Ethnic Tourism development atBan Nong Hang, Nong Hang District, Amphur Khuchinarai, Kalasin Province
สนย เลยวเพญวงษ1 บงกช เจนชยภม 1 1ศนยวจยทองเทยวภมภาคลมนำำำำำำำำำำำำำำำำำำาโขง มหาวทยาลยขอนแกน
ชน 3 อาคารศนยวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน อำาเภอเมอง จงหวดขอนแกน 40002 โทรศพท 043 202427 E-mail: [email protected]
บทคดยอ ในการศกษาครงน ผวจยมวตถประสงคเพอศกษาศกยภาพ
รวบรวมขอมลวถชวต บรบทชมชนและแนวทางพฒนาการทองเทยว
วฒนธรรมผไท บานหนองหาง ตำาบลหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ
จงหวดกาฬสนธ ผานกระบวนการมสวนรวมของชมชน เพอใหเกดการ
ทองเทยวอยางยงยน โดยศกษาจากเอกสารขอมลชนปฐมภมและจาก
ความคดเหนของประชาชนและหนวยงานทเกยวของในพนท ผลการ
ศกษาพบวา กลมชาตพนธผไท บานหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ
จงหวดกาฬสนธ มศกยภาพทางการทองเทยววฒนธรรมสง เพราะม
เอกลกษณดานการแตงกาย ภาษา และวฒนธรรมประเพณ เครงครด
ในฮตคอง ชาวบานพรอมใจกนอนรกษและสบทอดวฒนธรรมของ
ชนเผาไวไดเปนอยางด โดยเฉพาะการแตงกายตามแบบผไทดงเดม
และภาษาผไท พรอมกนนชมชนยงมความพรอมทางดานการจดการ
ทองเทยวรปแบบโฮมสเตย และการทองเทยวประเภทอนๆ ไวรองรบ
นกทองเทยว เชน การทองเทยวเชงธรรมชาต และการทองเทยวแบบ
ผจญภย เปนตน ดานแนวทางการพฒนาการทองเทยววฒนธรรมผไท
บานหนองหาง จากผลการประชมรวมกบชาวบานและหนวยงานท
เกยวของในพนทไดแนวทางการพฒนาการทองเทยววฒนธรรมผไท
บานหนองหาง โดยสรปประเดนทชมชนมศกยภาพเพยงพอตอการ
พฒนาตอไปในอนาคต เพอใหเปนจดแขงทางการทองเทยววฒนธรรม
ผไทไวทงหมด 9 ประเดน โดยเนนกระบวนการทชมชนมสวนรวมเปน
หลก เพอสงผลใหเกดการทองเทยวอยางยงยนขนในชมชน
คำาสำาคญ : ศกยภาพ, การทองเทยววฒนธรรม
Abstract The purpose of this study is to study potential, collecting
community data and to seek ways to increase the potential
of this community through a participatory process by studies
from Preliminary data and opinion from villagers and relevant
agencies. From the study, found that PhuTai Ban Nong Hang
Kuchinarai Kalasin Province has the high potential of cultural
tourism because of the unique culture, language and dress, strict
in social norm. Villagers unite and preserve cultural heritage of
the tribe as well. Especially in the form of dress and language.
The community is ready for tourism management such as
homestay, nature tourism and adventure toursim. About tourism
development approach is 9 issues by emphasis on participatory
process for sustainable tourism.
Keywords : Potential, Ethnic Tourism
1. บทนำา จงหวดกาฬสนธ เปนจงหวดหนงในภาคอสานตอนบน ม
อาณาเขตตดตอกบจงหวดใกลเคยงคอ ทศเหนอ ตดตอกบจงหวด
อดรธาน และจงหวดสกลนคร มลำานำำำำำำำำำำำำำำำำำำำาปาวและลำานำำำำำำำำำำำำำำำำำำาพองกบหวย
พนชาดเปนแนวแบงเขต ทศตะวนออก ตดตอกบจงหวดสกลนครและ
จงหวดมกดาหาร โดยมสนปนนำำำำำำำำำำำำำำำำำำาของเทอกเขาภพานเปนแนวแบงเขต
ทศใต ตดตอกบจงหวดรอยเอดและจงหวดมหาสารคาม ทศตะวนตก
ตดตอกบจงหวดมหาสารคาม โดยมลำานำำำำำำำำำำำำำำำำำำาชเปนแนวแบงเขต และบาง
สวนตดตอกบจงหวดขอนแกน
ประชากรของจงหวดกาฬสนธ เปนชาวไทยอสาน เชน
เดยวกบประชากรของจงหวดอนๆ ในภาคอสาน นอกจากนนยงม
ชาวพนเมองอนๆ ทมวฒนธรรมเฉพาะกลม คอ กลมผไท ทบานโพน
อำาเภอคำามวง บานหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ บานกดสม อำาเภอ
เขาวง และกลมยอ ในตำาบลแซงบาดาล อำาเภอสมเดจ ประชากรทอย
ในชมชนเมอง สวนใหญจะประกอบอาชพคาขาย รบราชการ รบจาง
การอตสาหกรรม ผลตสนคาหรอบรการตางๆ สวนประชากรทอย
ในชนบท เปนประชากรสวนใหญของจงหวด ประมาณรอยละ 90
ประกอบอาชพเกษตรกรรม ทำานา ทำาไร ทำาสวน เลยงสตว โดยอาศย
แรงงานธรรมชาตและกรรมวธดงเดม อยรวมกนเปนหมบาน ประชากร
ทเปนคนพนเมองมภาษาพดและขนบธรรมเนยมประเพณคลายคลง
กนเกอบทงจงหวด มชาวผไทประมาณ 5-6 หมนคน ทพดภาษาผไท
สำาเนยงอสาน ดงนนขนบธรรมเนยมประเพณสวนใหญจงคลายกนจน
แยกไมออก นอกจากนนยงมภาษาสำาเนยงพดทตางไปเลกนอย เชน
พวกขา โซ และญอ สวนชนเผาตางชาตมอยนอย ซงไดแก คนจน
คนญวน ไดอาศยอยมานานแลว จงไมมปญหาชนกลมนอย [1]
บานหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธเปน
บานเกาแก ทกลมผไทอพยพมาตงถนฐานอยกอนทจะแยกขยายไป
ตงอยทบานกดหวา จงมประวตพฒนาการของการตงถนฐานทนา
สนใจ เปนชมชนดงเดมทยงคงรกษาขนบธรรมเนยมวฒนธรรม
ประเพณ และมการปฏบตกนมาอยางตอเนอง สามารถบอกเลาเรอง
ราวของตนเองไดเปนอยางด มสนคาพนเมองทมชอเสยงระดบชาต คอ
การจกสาน โดยเฉพาะกระเตาะ ทมลวดลายละเอยดสวยงาม และได
รบเลอกใหเปน OTOP ของชมชน
739
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
ในการศกษาเพอพฒนาศกยภาพทางการทองเทยว
วฒนธรรมผไทครงน จงนาจะทำาใหสามารถพฒนาแหลงทองเทยว
วฒนธรรมผไทเพมขนในเสนทางทเชอมตอกบจดทองเทยววฒนธรรม
ผไททอยเดมในหมบานโคกโกง ตำาบลกดหวา ซงหางกนไปไมมากนก
ซงจะเพมแรงดงดดทางการทองเทยวใหสงขน มวฒนธรรมและวถชวต
ใหศกษาเรยนรไดหลากหลายขน ซงหากมการพฒนาใหเหมาะสมจะ
ทำาใหเกดการทองเทยวทยงยน สงผลถงการพฒนาชมชนใหนาอย
อยางยงยนสบไป
2. วตถประสงค 1. เพอศกษาศกยภาพการทองเทยวทางวฒนธรรมของ
กลม ชาตพนธผไท
2. เพอรวบรวมขอมลวถชวตบรบทชมชนวฒนธรรมผไท
บานหนองหาง ตำาบลหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ
3. เพอหาแนวทางพฒนาการทองเทยววฒนธรรมผไทให
เกดการทองเทยวอยางยงยนโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน
3. กรอบแนวคดการวจย
4. วธดำาเนนงาน เปนงานการศกษาวจยเชงคณภาพเชงสำารวจ (Survey
Method) ทางนเวศวฒนธรรม (Cultural Ecology) การสงเกตทงแบบ
มสวนรวมในระยะสน และไมมสวนรวม (Participant Observation
and Non-Participant Observation) ใชการสมภาษณแบบเจาะลก
เฉพาะกรณ (In-depth Interview) การสมภาษณผนำาชมชนทงผนำาท
เปนทางการ และผนำาดานวฒนธรรม (Semi-Structured interviewing)
การประชมปฏบตการแบบมสวนรวมในชมชน เพอรวมกนวเคราะห
และเสนอแนวทางการพฒนา การจดรปแบบและกจกรรมการทอง
เทยวชมชน
5. ผลการศกษา กลมชาตพนธผไท บานหนองหาง มความเขมแขงทางดาน
วฒนธรรมและประเพณทชดเจน โดยเฉพาะภาษาพดและวฒนธรรม
การแตงกายตามแบบของชาวผไท ซงมความเครงครดและยดถอ
เปนกฎระเบยบทสำาคญของกลมชาตพนธ จากการศกษาโดยการ
ลงพนทเพอสำารวจและเกบขอมลจากวทยากรและการจดประชมเพอ
ระดมความคดเหนจากชาวบาน ผนำาชมชน ผนำากลมตางๆ เพอรวม
กนหาแนวทางพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทจากการผล
การศกษา สามารถแบงศกยภาพทางการทองเทยวเชงวฒนธรรมกลม
ชาตพนธผไท บานหนองหาง ออกเปนดานตางๆ ไดดงน
1. วฒนธรรมประเพณของทองถนทมเอกลกษณและปฏบต
สบตอกนมา
2. ภมปญญาชาวบาน เชน การจกสาน ทอผา อาหาร
พนบาน และการแสดงพนบานทมความโดดเดนและสอดคลองกบวถ
วฒนธรรมชมชน
3. แหลงทองเทยวภายในชมชน บรบทชมชนยงคงวถ
วฒนธรรมดงเดมทใกลชดธรรมชาต มการรกษาปาชมชนไวเปนแหลง
อาหารและแหลงเรยนรธรรมชาตจนไดรบ การยกยองจากหนวยงาน
ทเกยวของหลายครง
ความพยายามในการจดการทองเทยวบานหนองหาง
โครงการทองเทยวบานหนองหาง เปนโครงการทเคยมการ
จดทำาไวตงแตป พ.ศ. 2546 ในชอ “โครงการหนงตำาบลหนงผลตภณฑ
และการทองเทยวเชงอนรกษ” [2] บานหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ
จงหวดกาฬสนธ ในการจดทำาโครงการไดมการวางแผนการดำาเนน
งานดานการทองเทยวไวคอนขางชดเจน มการกำาหนดจดทนาสนใจ
สำาหรบการทองเทยว ไวดงน
• เดนปาศกษาธรรมชาตปาชมชนโคกปาซ
• ชมทศนยภาพภผาผง ภหนปน
• พกแรมเขตรกษาพนธสตวปาภสฐาน
• นนทนาการพาแลงกบชาวผไท ณ ลานทองกวาว และชม
การแสดงศลปวฒนธรรมแบบดงเดมของชาวผไท
• พกผอนนอนบานผไท
• ซอสนคาเอกลกษณชาวผไท ของทระลกตางๆ
• ชมวถเกษตรกรตามฤดกาล เชน การทำานา ทำาสวน
และไดมการวางแผนการเตรยมชมชน เพอรองรบการทอง
เทยวไวในโครงการ เชน ในการรณรงครกษาความสะอาดของบาน
เรอนและบรเวณโดยรอบ การปลกไมดอกไมประดบ การเตรยมบาน
พกสำาหรบนกทองเทยวอยางนอย 150 หลง การเตรยมลานทองกวาว
การแสดงศลปวฒนธรรมแบบดงเดมของกลมตางๆ กำาหนดจดศกษา
ธรรมชาต แหลงทองเทยวทางการเกษตร ทงสวนผลไม สวนสมนไพร
สวนไมดอกไมประดบ การจดเตรยมมคคเทศกเดนปา และแหลงทอง
เทยวทางการเกษตร ตลอดจนการแตงตงคณะกรรมการและการเตรยม
การประชาสมพนธ แตแมโครงการจะไดจดทำาไวอยางชดเจน กไมได
มการนำาไปสการดำาเนนการอยางจรงจง ทำาใหการทองเทยวชมชน
บานหนองหาง จงเปนเพยงความตองการของชมชนจนกระทงป
พ.ศ. 2547-2548 ศนยวจยทองเทยวภมภาคลมนำำำำำำำำำำำำำำำำำำาโขง มหาวทยาลย
ขอนแกน[3] ไดเขาไปดำาเนนการและจดกระบวนการกลม เพอสราง
การมสวนรวมในการเรยนรและความเขาใจเกยวกบการทองเทยว
ชมชน และการดำาเนนการจดการทองเทยวชมชนผไทบานหนองหาง
ประเพณคลายคลงกนเกอบทงจงหวด มชาวผไทประมาณ 5-6 หมนคน ทพดภาษาผไทสาเนยงอสาน ดงนนขนบธรรมเนยมประเพณสวนใหญจงคลายกนจนแยกไมออก นอกจาก นนยงมภาษาสาเนยงพดทตางไปเลกนอย เชน พวกขา โซ และญอ สวนชนเผาตางชาตมอยนอย ซงไดแก คนจน คนญวน ไดอาศยอยมานานแลว จงไมมปญหาชนกลมนอย [1] บานหนองหาง อาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธเปนบานเกาแก ทกลมผไทอพยพมาตงถนฐานอยกอนทจะแยกขยายไปตงอยทบานกดหวา จงมประวตพฒนาการของการตงถนฐานทนาสนใจ เปนชมชนดงเดมทยงคงรกษาขนบธรรมเนยมวฒนธรรมประเพณ และมการปฏบตกนมาอยางตอเนอง สามารถบอกเลาเรองราวของตนเองไดเปนอยางด มสนคาพนเมองทมชอเสยงระดบชาต คอ การจกสาน โดยเฉพาะกระเตาะ ทมลวดลายละเอยดสวยงาม และไดรบเลอกใหเปน OTOP ของชมชน ในการศกษาเพอพฒนาศกยภาพทางการทองเทยววฒนธรรมผไทครงน จงนาจะทาใหสามารถพฒนาแหลงทองเทยววฒนธรรมผไทเพมขนในเสนทางทเชอมตอกบจดทองเทยววฒนธรรมผไททอยเดมในหมบานโคกโกง ตาบลกดหวา ซงหางกนไปไมมากนก ซงจะเพมแรงดงดดทางการทองเทยวใหสงขน มวฒนธรรมและวถชวตใหศกษาเรยนรไดหลากหลายขน ซงหากมการพฒนาใหเหมาะสมจะทาใหเกดการทองเทยวทยงยน สงผลถงการพฒนาชมชนใหนาอยอยางยงยนสบไป 2. วตถประสงค 1. เพอศกษาศกยภาพการทองเทยวทางวฒนธรรมของกลม
ชาตพนธผไท 2. เพอรวบรวมขอมลวถชวตบรบทชมชนวฒนธรรมผไท บาน
หนองหาง ตาบลหนองหาง อาเภอกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ
3. เพอหาแนวทางพฒนาการทองเทยววฒนธรรมผไทใหเกดการทองเทยวอยางยงยนโดยกระบวนการมสวนรวมของชมชน
3. กรอบแนวคดการวจย
4. วธด าเนนงาน เปนงานการศกษาวจยเชงคณภาพเชงสารวจ (Survey
Method) ทางนเวศวฒนธรรม (Cultural Ecology) การสงเกตทงแบบมสวนรวมในระยะสน และไมมสวนรวม (Participant Observation and Non-Participant Observation) ใชการสมภาษณแบบเจาะลกเฉพาะกรณ (In-depth Interview) การสมภาษณผนาชมชนทงผนาท เปนทางการ และผนาดานวฒนธรรม (Semi-Structured interviewing) การประชมปฏบตการแบบมสวนรวมในชมชน เพอรวมกนวเคราะหและเสนอแนวทางการพฒนา การจดรปแบบและกจกรรมการทองเทยวชมชน
5. ผลการศกษา
กลมชาตพนธผไท บานหนองหาง มความเขมแขง ทางดานวฒนธรรมและประเพณทชดเจน โดยเฉพาะภาษาพดและวฒนธรรมการแตงกายตามแบบของชาวผไท ซงมความเครงครดและยดถอเปนกฎระเบยบทสาคญของกลมชาตพนธ จากการศกษาโดยการลงพนทเพอสารวจและเกบขอมลจากวทยากรและการจดประชมเพอระดมความคดเหนจากชาวบาน ผนาชมชน ผนากลมตางๆ เพอรวมกนหาแนวทางพฒนาการทองเทยวเชงวฒนธรรมในพนทจากการผลการศกษา สามารถแบงศกยภาพทางการทองเทยวเชงวฒนธรรมกลมชาตพนธผไท บานหนองหาง ออกเปนดานตางๆ ไดดงน
1. วฒนธรรมประเพณของทองถนทมเอกลกษณและ ปฏบตสบตอกนมา 2. ภมปญญาชาวบาน เชน การจกสาน ทอผา อาหารพนบาน และการแสดงพนบานทมความโดดเดนและสอดคลอง กบวถวฒนธรรมชมชน 3. แหลงทองเทยวภายในชมชน บรบทชมชนยงคงวถ
740
การประชมวชาการ มหาวทยาลยขอนแกน ประจำาป 2554“การพฒนาอนาคตชนบทไทย : ฐานรากทมนคงเพอการพฒนาประเทศอยางยงยน” 27-29 มกราคม 2554
จนปจจบนเรมมการทองเทยวเขาไปมากขน แตสวนมากยงเปนการ
เขาไปศกษาดงานการรกษาปาชมชน การจดการสงแวดลอม การ
จดการสหกรณ และการศกษาธรรมชาตและวฒนธรรมชมชน ซง
ชาวบานหนองหางไดจดใหมการทองเทยวตามรปแบบและเสนทาง
ทกำาหนดไวดวย
แนวทางการพฒนาการทองเทยววฒนธรรมผไทบานหนองหาง
บานหนองหางนบวาเปนบานทมทรพยากรธรรมชาต รวม
ถงประเพณวฒนธรรมทนาสนใจ ซงมศกยภาพเพยงพอทจะพฒนา
เปนแหลงทองเทยวได ดวยมพนทตดภเขาและแหลงนำำำำำำำำำำำำำำำำำำา มวถชวต
ทผกพนกบธรรมชาต มความเชอและพธกรรมทแตกตางจากชมชน
อสานทวไป และความพรอมในเรองการมสวนรวมของคนในชมชน
และไดมการจดการการทองเทยวชมชนมาแลวในระยะหนง มการ
รวมกลมทองเทยว การรองรบการทองเทยวและการจดทำาโฮมสเตย
ซงดำาเนนไปไดอยางด แตยงไมคอยเปนทรจกกนอยางกวางขวางนก
อยางไรกตามยงควรมแนวทางการพฒนาเพอเพมแรงดงดดนกทอง
เทยว ดงตอไปน
1. งานฝมอหตถกรรมจกสาน ใหมการสบทอดในกลม
เยาวชน รวมทงการถายทอดการแสดงพนบานของหนองหาง
2. การนำาผาไหมลายขด ผามดหม ผาหมอฮอมของ
ทองถน มาแปรรปตดเยบเปนเสอผา เครองใชใหหลากหลายขน
3. พฒนาโคกปาซและอางเกบนำำำำำำำำำำำำำำำำำำาหวยแกงหวา ใหเปน
แหลงทองเทยวเชงอนรกษ เพมกจกรรมการศกษาโคกปาซใหเทยว
ไดตลอดป
4. พฒนาและอนรกษแหลงโบราณสถาน และโบราณวตถ
ตามวดตางๆ ภายในหมบาน ซงมหลกฐานเกาแกหลายชน ใหคนใน
ชมชนอธบายเรองราวไดอยางถกตอง
5. อาหารพนเมองของชาวผไททเปนเอกลกษณและมเสนห
ซงเปนอาหารเพอสขภาพจากธรรมชาต ควรนำาเสนอในการตอนรบนก
ทองเทยวทกกลมจดการประชาสมพนธในทกรปแบบและทกโอกาส
6. สรปและขอเสนอแนะ ในปจจบนนกทองเทยวตองการมาเทยวเพอเรยนรมาก
กวาการมาเทยวเพอความบนเทงเพยงอยางเดยว ดงนน การรวม
กนวเคราะหขอมลบรบทชมชน จงทำาใหชมชนพบศกยภาพในการ
รองรบการทองเทยวของตนเองทมความนาสนใจดวยความโดดเดน
ทางวฒนธรรม ขอมลทนาสนใจสวนหนงเกดจากการสนทนาอยาง
ไมเปนทางการ และชมชนไมไดเหนวาเปนเรองราวทนาสนใจ แตกลบ
เปนสงแปลกใหมสำาหรบคนตางวฒนธรรมจงอาจสรางคณคาทางการ
ทองเทยวได
จากการวเคราะหศกยภาพของชมชนผไทบานหนองหางดง
ทกลาวมา เหนวาเปนชมชนทมศกยภาพทางการทองเทยวทสามารถ
สรางแรงดงดดนกทองเทยวทสนใจการทองเทยวชมชนไดเปนอยาง
ด เพราะเปนเสมอนโลกใหม ของนกทองเทยวจากชมชนเมอง ดงนน
หากบานหนองหางไดรบการสนบสนนใหจดการการทองเทยวชมชน
ไดอยางเหมาะสม นาจะเปนแหลงทองเทยวทไดรบความนยมจากนก
ทองเทยวไดอกแหลงหนง
ขอเสนอแนะ
1. ชมชนควรมการทบทวน รอฟนวฒนธรรมและภมปญญา
ดงเดม
2. ชมชนควรมการรวบรวมขอมลเรองราว เรองเลา นทาน
ตำานานตางๆของชมชน เพอจดทำาเปนฐานขอมลชมชน
3. เรงพฒนาบคลากรดานการทองเทยว ทงการสรางความ
เขาใจทถกตองเกยวกบการทองเทยวใหแกชาวบานใหทวถงมากขน
4. เรงจดการพนทในชมชนเพอรองรบการทองเทยว เชน
บรเวณทจอดรถ ศนยบรการขอมลทองเทยว ตลอดจนสงอำานวยความ
สะดวกตางๆ อยางมสวนรวมในชมชน
5. พฒนาและจดกจกรรมเพอรองรบนกทองเทยวใหหลาก
หลายรปแบบ
6. ประสานงานกบหนวยงานทเกยวของในพนทเพอ
ประชาสมพนธการทองเทยว เชน ทองเทยวจงหวด การทองเทยว
แหงประเทศไทย
7. กตตกรรมประกาศ โครงการนไดรบทนอดหนนจากโครงการวจยประเภท
อดหนนทวไป ประจำาปงบประมาณ พ.ศ. 2552 (เพมเตม) จาก
มหาวทยาลยขอนแกน สำาเรจลลวงลงไดดวยด ดวยความรวมมอ
จากชมชนหนองหาง ผนำาชมชน และหนวยงานทเกยวของ อนไดแก
องคการบรหารสวนตำาบลหนองหาง เขตรกษาพนธสตวปาภสฐาน
กรมสงเสรมการเกษตรในพนททใหการสนบสนนและใหความรวมมอ
ดวยดตลอดมา ขอขอบคณสหกรณเครดตยเนยนหนองหาง จำากด ท
กรณาเออเฟอสถานทในการจดประชมในแตละครง และทายทสด
ขอขอบคณชาวบาน บานหนองหางทกคนทไดเสยสละเวลาเขารวม
ประชมพรอมใหสมภาษณ และใหขอเสนอแนะตอการทำางานในครงน
8. เอกสารอางอง[1] ภททยา ยมเรวต. ประวตศาสตรสบสองจไท. กรงเทพมหานคร:
สำานกพมพสรางสรรค. 2544.
[2] วรรณพร วณชชานกร. การทองเทยวเชงอนรกษ: Ecotourism.
กรงเทพมหานคร: สถาบนราชภฏสวนดสต,2540.
[3] สนย เลยวเพญวงษ การศกษาศกยภาพทางการทองเทยว
วฒนธรรมผ ไทบานหนองหาง อำาเภอกฉนารายณ
จงหวดกาฬสนธ. ขอนแกน: ศนยวจยทองเทยวภมภาคลม
นำำำำำำำำำำำำำำำำำำาโขง มหาวทยาลยขอนแกน, 2547.
