44
Abstracts

Abstracts - UZH8c33ce9f-1423-4543-a2e6-d2ae05ab... · 2018. 1. 4. · LAVANDERA, Beatriz (1978): Where does the sociolinguistic variable stop? Language in society, v. 7, p. 171--183

  • Upload
    others

  • View
    4

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • Abstracts

  • 2

    Aguilera,VandercideAndrade/DaSilva,HélenCristina(Londrina)VARIAÇÃOFONÉTICANOPORTUGUÊSBRASILEIROEMDADOSGEOLINGUÍSTICOS:O/R/EMCODASILÁBICAINTERNAEMSINCRONIASDISTINTAS.Esta comunicação está ligada ao tema 2 (Repensar a diacronia) proposto pelo DIA IV epretendediscutiravariaçãoeamudançado/r/emcodasilábicainternaapartirdosdadosregistrados em dois momentos históricos em dois corpora distintos: cartas dos atlaslinguísticosestaduais(ROSSI,1963;RIBEIROetalii,1977;FERREIRAetalii,1987;AGUILERA,1994eKOCHetalii,2002)edosregistrosconstantesdoAtlas linguísticodoBrasil–ALiB-(CARDOSOetalii,2014).Osdoiscorporasãoconstituídospordadosdascapitaisedointeriordosseguintesestados:Bahia,Sergipe,MinasGerais,Paraná,SantaCatarinaeRioGrandedoSul.Oprimeirocorpuscontemplamateriaiscoletadosentre1960e1990;eosegundo,dadoscoletadosparaoALiB,entre2002e2012.Sobreo/r/retroflexo,tambémconhecidopor/r/caipira,porexemplo,oAtlasPréviodosFalaresBaianos–APFB(ROSSI,1963)traz,em23dos50pontosinvestigados,essavarianteróticadistribuídapelaMesorregiãodoCentroNorte,doCentroSuledoValeSãoFranciscano.NoAtlasdeSergipe(FERREIRAetalii,1987),esseróticofoidocumentadoemtrêsdas15localidadesinvestigadas,emespecialasquesesituamnoentorno do rio São Francisco. Essa distribuição horizontal tem implicações históricasinteressantesporqueapontaparaocaminhopercorrido,duranteosséculosXVIIaXIX,pelosbandeirantespaulistasemineradoresvindosdoSuleSudestedopaís.OsdadosdoALiB,porsua vez, demonstram que as mudanças sócio-econômico-culturais ocorridas nos últimosséculosforamfundamentaispararestringiraabrangênciado/r/caipirapelointeriordaBahiaedeSergipeepropiciaraexpansãodo/r/glotalpelaregião.Poroutrolado,demonstramsuanítidafixação,sobretudo,noSuldeMinasGerais,nointeriordeSãoPaulo,noParanáeemmunicípiosdooestedeSantaCatarinaedoRioGrandedoSul.Amaral,EduardoTadeuRoque(MinasGerais)LavariacióndelosnombresgeneralesparahumanosenportuguésyenespañolEste trabajo presenta un análisis de la variación de un conjunto de nombres generales,considerados como unidades lingüísticas cuya definición está compuesta por rasgossemánticosmuygenéricosyporelloestándotadasdeunaintensiónmínimayunaextensiónmáxima (Amaral y Ramos, 2014; Koch y Oesterreicher, 2007; Mihatsch, 2006). Para lainvestigación, se seleccionaron los siguientes nombres del portugués: humano, indivíduo,pessoa,serhumano,sujeitoysusequivalentesenespañol:humano,individuo,persona,serhumano,sujeto,todosconrasgo[+humano].Comopartedelfundamentoteóricoseconsideraelvalorfuncionaldeestasunidadesyunaperspectivaonomasiológicadelavariaciónléxica(Lavandera,1978;Geeraerts,2010).Funcionalmente,estossonelementosqueelhablanteutilizacuandonosabe,noquiereonopuededecirelnombredelreferente(Kleiber,1987).Encuantoalosprocedimientosmetodológicos,seobservóelcomportamientodeestosnombresentresconjuntosdedatos:a)obraslexicográficasdelsigloXVIIIalXXI;b)corpuselectrónicode lenguapretéritayde lenguacontemporánea (Davies,2002;DaviesyFerreira,2006); c)resultados de tests de aceptabilidad aplicados a hablantes del portugués brasileño y delespañol argentino. Las obras lexicográficas revelan que, a partir delmomento en que losnombrespessoa/personasedesvinculandelarelaciónentrecuerpoyrazón,existentehasta

  • 3

    el siglo XIX, amplían su importancia en las dos lenguas. Ese cambio va acompañadode lapérdidadeespaciode losnombreshomem /hombre, formas genéricas comuneshasta laprimeramitad del siglo XX. Entre los resultados de los datos electrónicos, se verifica unasimilitudenlosíndicesdefrecuenciaenambaslenguas,aunquehaydiferenciasencuantoalgéneroestablecidoenloscorpora.Tambiénseidentificanciertassimetríasyasimetríasenlosdatosdelostests,nuevamenteconunagranaceptacióndepessoasicomparadoalnombrepersonadelespañol.Apartirdelosresultadosobtenidos,seproponequeestacategoríadenombresnosolorecibamásatenciónenlosestudiosdevariación,sinotambiénqueocupeunlugarespecialenunateoríadellenguaje.AMARAL,EduardoT.R./RAMOS,JâniaM.(2014):Nomesgeraisnoportuguêsbrasileiro.BeloHorizonte:FaculdadedeLetrasdaUFMG.DAVIES,Mark(2002):Corpusdelespañol:100millionwords,1200s-1900s.Disponibleen:<http://www.corpusdelespanol.org/>.DAVIES,Mark/FERREIRA,Michael(2006):CorpusdoPortuguês:15milhõesdepalabras,séc.XIIIaoXX.Disponibleen:.GEERAERTS,Dirk(2010):“Lexicalvariationinspace”.En:AUER,Peter;ErichSchmidt,Jürgen(ed.). Language in Space. An international handbook of Linguistic Variation. Volume 1:TheoriesandMethods.Berlin/NewYork:DeGruyterMouton,p.821-837.KLEIBER,Georges (1987):“Maisàquoisertdonc lemotchose?Unesituationparadoxale”.LangueFrançaise,v.73,p.109-128.KOCH,Peter/OESTERREICHER,Wulf(2007):LenguahabladaenlaRomania:español,francés,italiano.Madrid:Gredos.LAVANDERA, Beatriz (1978): Where does the sociolinguistic variable stop? Language insociety,v.7,p.171--183.MIHATSCH,Wiltrud (2006):Kognitive Grundlagen lexikalischer Hierarchien: untersucht amBeispieldesFranzösischenundSpanischen.Tübingen:MaxNiemeyer.AzofraSierra,Elena(Madrid)/Enghels,Renata(Gent)Naturalezade(sub)corpusycomparabilidadderesultados:repensandoelvalordelosdatosempíricosDiferentesinvestigadoresqueseocupandelprocesodeformacióndemarcadoresdiscursivossehanhechoecodelproblemametodológicoquesuponelanaturalezatextualyescritadelasfuentesdedatosparalosestudiosdiacrónicos(Garachana2008;Kabatek2013;PonsBordería2014; Traugott 2014). Para una investigación relacionada con la evolución de¿sabes?, unmarcadorpropiodellenguajeoral,noshemosvistoobligadasaextraerdatosdedistintostiposde corpus y bases de datos. El primer estudio exploratorio ha puesto a prueba nuestrametodologíaderecogidadedatos,condicionadadesdeunprincipioporelobjetivoderealizar

  • 4

    un estudio diacrónico de un fenómenoque se observa ante todo en el lenguaje oral. Lospropiosresultadosdelainvestigaciónnosllevanaañadirunobjetivometodológico,asaber,ladeterminacióndelgradodecomparabilidadde losdosgrandescorpusmanejadosy,enúltima instancia, a la necesidad de limitar la equiparación de resultados de subcorpus dedistintanaturaleza.Ennuestrocaso,elestudiorequiereejemplosquedocumenten(oimiten)elregistrooral,ymásparticularmentelaconversaciónespontánea(yafueracultaono,yyafueraauténticaorecreadaconfinesdecaracterizacióndepersonajesenunanovela).Dadoqueparalaépocaanteriora1970notenemoscorpusoralesdelespañol(Enghelsetal.2015),elanálisisdebecentrarse en los datos ofrecidos por los textos literarios; así, dividimos el estudio en dospartes,trabajandocondossubcorpus,segúnelperiodoestudiado:(1)periodoqueseextiendeentrefinalesdelsigloXIXy1975,CORPUSI;y(2)periodocomprendidoentre1975yeltiempoactual, CORPUS II. El análisis de losdatos empíricosprocedentesde losCORPUS I y II nospermitiráreconstruirelcambiocategorialdelverbocognitivosaberysuevoluciónhastallegaraconvertirseenelmarcadorepistémicosabes.Sinembargo,alnoser losdatosdeambosperiodos completamente de la misma naturaleza (orales, espontáneos), debemos tenersiemprepresentequelosresultadosnosonlinealesnienlamayoríadeloscasosresultarancomparablesentresí.Paraestablecerlaposibledesviaciónentrelosdatosdelcorpus“oral”yel corpus “literario”, ampliamos el corpus literario hasta el límite temporal que abarca elCORPUS II. Esto nos permite comprobar la incidencia de la naturaleza del corpus en losresultadosobtenidosparalosdistintosparámetros(frecuencia,posicióndelmarcador,valorespragmáticos...)yestablecerunposiblepatróndecomparabilidadencadacasoconcreto.Enghels,R.,Vanderschueren,C.yM.Bouzouita(2015):‘Panoramadeloscorpusytextosdelespañolpeninsularcontemporáneo’.Roegiest,E./Iliescu,M.(eds).Manueldesanthologies,corpusettextesromans7.147-170.Garachana,Mar(2008):‘Enloslímitesdegramaticalización.Laevolucióndeencima(deque)comomarcadordeldiscurso’.RevistadeFilologíaEspañola88(1).7-36.Kabatek, Johannes (2013): ‘¿Es posible una lingüística histórica basada en un corpusrepresentativo?’Iberoromania77.8–28.PonsBordería(2014):‘ElsigloXXcomodiacronía:intuiciónycomprobaciónenelcasodeosea’.RILCE30(3).985-1.016.Traugott,Elizabeth(2014):“OnthefunctionoftheepistemicadverbsSurelyandnodoubtattheLeftandRightPeripheriesoftheClause”.Beeching,Kate&UlrichDetges(eds.).DiscoursefunctionsattheLeftandRightPeriphery.Crosslinguisticinvestigationsoflanguageuseandlanguagechange.Leiden/Boston:Brill.72-91.Bach,Carme(Barcelona)Nousgèneresdiscursiusdel’eradigital:unaqüestiódevariaciólingüística?L’arribadadetelèfonsmòbilsalamajoriadesectorsdelasocietat(nens,adolescents,joves,adultsigentgran)hapropiciatl’entradadelesxarxessocialsenlavidademoltagentialhoralairrupciódenousgènerescomaresultatdelacomunicaciómediadaperinternet(Yus,2011).

  • 5

    Aquestacomunicaciós’inscriuenelmarcd’unprojectederecercasobreidentitatsiculturesdigitals en l’educació lingüística. Un dels objectius d’aquest projecte és descobrir si hi hanormesenelsdiscursosdigitalsiidentitats.Hihadiversosautorsquehananalitzatlesvariacionsortotipogràfiquesqueesprodueixenenaquestsgèneresmediatsperinternet(Baron2010,BartoniLee2013,Cassany2015,Figueras2014,Liddy2014,Torres1999,Woodetalt.2011),perònon’hemtrobatcapqueelsanalitzienrelacióalavariaciólingüística.L’objectiu d’aquesta comunicació és, però, presentar una primera anàlisi de la variaciófuncional(Halliday1976,GregoryiCarroll1978i,encatalà,Payrató1998)ques’observaalesconversesdewhatsapppertald’estudiarelscanvisenelscorrelatslingüísticsqueprodueixenlavariacióenelcamp,eltenor,ieltodelesinteraccions.Per aquesta primera anàlisi, proposem d’estudiar un corpus d’interaccions de, de jovesd’entre18i22anys,constituïtdinsdelmarcdelprojecteenquètreballem.L’anàlisidelesconversesesfaràambl’einainformàticaAtlas-tiquepermetl’anàlisiqualitativadelesdades.Baron,Naomi(2010)Alwayson.LanguageinanOnlineMobileWord.Oxford:UniversityPress.Barton,DanieliLee,Carmen(2013).LanguageOnline:InvestigatingDigitalTextsandPractices.NovaYork:Routledge.Cassany,Daniel (2015) ) “Lasortografíasen Internet: exploración,datos y reflexiones”. EnMontorodelArco,EstebanT.(ed.)Estudiossobreortografíadelespañol.Lugo:Axax,13-26.Figueras, Carolina (2014) “Pragmática de la puntuación y nuevas tecnologias”. RevistaNormas,4.135-160.Halliday,Michael(1976)Languageassocialsemiòtics.ThesocialinterpretationofLanguageandMeaning.Londres:Arnold.GregoryMichaeliCaroll,Susan(1978)LanguageandSituation.LanguageVarietiesandtheirSocialContexts.Londres:RoutledgeiKeganPaul.Lyddy,Fionaetalt.(2014)“AnAnalysisofLanguageinUniversityStudent’sTextmessages”.JournalodComputer-MediatedCommunication.19.546-561Payrató,Lluís(1998)Payrató,Lluís(1998).“Variaciófuncional,llenguaoraliregistres”.DinsOralment:Estudisdevariaciófuncional.Barcelona:Publicacionsdel’AbadiadeMontserrat.9-33.Torres,Marta(1999)“Elsxats:entrel’oralitatIl’escriptura”.ElsMarges.65.113-126.Yus, Francisco (2011) Cyberpragmatics : Internet-mediated communication in context.Amsterdam-Philadelphia:JohnBenjamins.Barros,Isis(Bahia)O item de vocabulárioparano português brasileiro: de preposição lexical à preposiçãofuncionalemestruturasdativasDiversas investigações linguísticas sobre o português brasileiro (PB) têm reveladocaracterísticas que o distinguem da variedade europeia do português (TORRES MORAIS;BERLINCK, 2006; TORRESMORAIS; LIMA-SALLES, 2007). A realização variável dos itens devocabulário (IV) preposições a e para, introdutoras de dativo de verbos que pedem três

  • 6

    argumentos,constitui-seumacaracterísticadistintivajáatestada.MoraiseBerlinck(2006),aoestudaremodativolevandoemcontaaspectossincrônicosediacrônicos,observam,noPB,odecréscimodousodapreposiçãoa,comoem:a)deiumlivroaomeninoeoincrementodapreposiçãopara,comoem:b)deiumlivroparaomenino.Aindasegundoasautoras,essamudançasedeuapartirdoséculoXIXe,sincronicamente,ousodoitemdevocabulárioparaexibir é dominante e expansivo. Estudos linguísticos de cunho sócio-histórico consideramrelevanteocontatolinguísticoocorridonoBrasilduranteoperíodocolonialentreaslínguasdospovosindígenas,dosafricanosparaexplicarasdiferençasentreasvariedadesportuguêse brasileira do português (MUSSA, 1991; LUCCHESI, 2009;MATTOS E SILVA, 2004). Nestetrabalho,quebuscouaveriguarainfluênciadosafricanosnaformaçãodoPB,apresentam-seosresultadosdaanáliseavariaçãoentreaspreposiçõesa/paraemconstruçõesdativasnoPB.Paratanto,foramobservadosdoiscorporalinguísticos:i)corpusconstituído,nofinaldoséculoXX, por 12 inquéritos da comunidade de Helvécia-BA, constituída majoritariamente porafrobrasileiros,acervodoprojetoVertentes,coordenadopeloProf.Dr.DanteLucchesi;ii)umconjunto de 233 atas escritas, no do século XIX, por ex-escravos brasileiros, editadas porOliveira(2003).Osresultadosdaanálisedoprimeirocorpusapontamparaumamudançaemprogresso,comaumentodepara(91%dasocorrências,sobretudoemrelaçãoaosmaisjovensversus60%nosmaisvelhos). Jáemrelaçãoao segundocorpus, a situaçãoé inversa:numuniverso de 281 casos de dativos preposicionados, 246 ocorrências o DP dativo sãointroduzidaspeloIVa(87%dasocorrências).Contam-se,nessecorpus,apenas6ocorrênciasdeDPdativointroduzidaspeloIVparanomesmocontexto.Emboraosdadosanalisadossejamdemodalidadesdistintasdalíngua,oraleescrita,essesresultadosrevelamquehouveumamudançaemdireçãoaousodoIVparadeumséculoaooutro,corroborandootrabalhodeMoraiseBerlinck(2006).Paraexplicartalmudança,nestetrabalho,lança-secomohipóteseaideiadequeoIVparateriasofridoumprocessodegramaticalizaçãosemântica,provocandoumamudançanosistema(Domínio1–Mudançaesistema):apreposiçãoparaintrodutoradeorações infinitivascomvalordefinalidadeteriasofridoreanálise,passandoa introduzirdativoscomtraçosmetaehumano,emestruturasbitransitivas.LUCCHESI,Dante.TransmissãoLinguística irregular.2009. In:Baxter,Alan;Lucchesi,Dante;Ribeiro,Ilza;(Org.).OPortuguêsAfro-brasileiro.1aed.Salvador:EDUFBA.p.73-106.MATTOSESILVA,RosaVirgínia.Ensaiosparaumasócio-históriadoportuguêsbrasileiro.SãoPaulo:Parábola,2004.MUSSA,Alberto.OpapeldaslínguasafricanasnahistóriadoportuguêsdoBrasil.DissertaçãodeMestrado.RiodeJaneiro:UFRJ/FaculdadedeLetras,1991.[Mimeo.]OLIVEIRA, Klébson.(2006) Negros e escrita no Brasil do século XIX: sócio-história: ediçãofilológica de documentos e estudo lingüístico. Tese de Doutorado. UFBA, Salvador, BA.TORRES MORAIS, M. A., BERLINCK, R. A. (2006). A caracterização do objeto indireto noportuguês:aspectossincrônicoseDiacrônicos.In:LOBO,T.;RIBEIRO,I.;CARNEIRO,Z.;Ameida,N.(Orgs.)Novosdados,novasanálises.Salvador:EDUFBA,Vol.VI-TomoITORRESMORAIS,M.A.; LIMA-SALLES,H.M. (2007)Parametricchange in thegrammaticalencoding of indirect objects in Brazilian Portuguese. Talk presented at the 37th LinguisticSymposiumonRomanceLanguages,UniversityofPittsburgh.

  • 7

    Bouziri,Raja(Tunis-Carthage)DiachronieetdiatopiedespratiquesdufrançaisenTunisieLaTunisiesedistingueparunpassésociolinguistiquecaractérisépardescontactslinguistiquesincessantsetplusaumoinsintensesselonlescirconstances.Decettehistoireplurielleestnéeunrépertoireverbalplurilinguedéfinidanslamiseenpratiqued’unelanguevernaculaire;l’arabetunisiencomposéduberbère,duturc,del’arabestandard,dufrançais,del’italien,del’espagnol et récemment de l’anglais. L’analyse des pratiques langagièresmontre que lelocuteurtunisienconstruitsondiscoursàpartirdetoutcematériaulangagierdisponiblesurlascènelinguistique.Danscettecontribution,nousnousattarderonsessentiellementsurlacomposantefrançaiseduditrépertoire.Deuxespacesd’apprentissageprésidentàl’appropriationdecettelangueparleslocuteurstunisiens.Lepremierespaceestd’ordresociétaletoffreuneacquisitiondelalangueparimmersion.Lesecond lieu est d’ordre institutionnel. Il s’effectue dans le cadre scolaire et obéit à unapprentissagecanoniséetrégulé.Produit dans le discours ordinaire, le français acquis ou appris connaît une appropriationparticulièreetseprésentesoitsousformed’empruntoudecalque.C’estàlamiseenpratiquedecesempruntsàlalanguefrançaisequenousallonscentrernotretravail.Eneffet,aucontactdufrançais,deuxtypesd’empruntsnourrissent les interactionsverbales des locuteurs tunisiens. Le premier type d’emprunt, communément désignéd’empruntétabliaintégrélerépertoireverbalavecl’installationdesFrançaisenTunisie.Ilestpartagéparl’ensembledelasociétéetsonacquisitionsefaitparimmersion.Lesempruntsrelatifs à ce mode d’appropriation subissent une assimilation linguistique particulièremarquant l’appartenance sociale et/ou régionale du locuteur et déterminant le registred’interaction.Lesecondtyped’empruntestconnusousladésignationd’empruntspontané,ilestà l’originedeladynamiquelangagièrequisoustendla languefrançaiseenTunisieets’érige comme facteur de la diversité linguistique. Il s’agit pour nous, de faire croiser unehistoire des pratiques langagières et une histoire des représentations dans lesquelles lefacteur temps œuvre à la mise en place d’une langue française contextualisée. Notrerecherche est d’ordre empirique, elle est basée sur une enquête de terrain faisant del’observation participante son outil de travail. Le corpus est constitué d’un ensembled’enregistrementsd’uneduréed’environquatreheuresdansl’espaceoùlalangues’acquiertparimmersion(espacefamilial,rues,espacespublics..)etconcernetouteslesgénérations.Ladeuxième composante du corpus est constituée également de quatre heuresd’enregistrement effectuées dans le milieu académique, professionnel et public. Notreapprochethéoriques’inscritdanslaperspectivevariationnistelabovienne(1976)etassocielaperceptiondustyleetcelledel’étatdelalangueélucidéesparFlydal(1952)etCoseriu(1969).Blanchet,P.,2000:Lalinguistiquedeterrain,méthodeetthéorie,Rennes,PUR.BoyerH.,1996,Sociolinguistique.Territoireetobjets,Lausanne,Delachaux.Gadet,F.,2003:Lavariationsocialeenfrançais,Ophrys,coll.L’essentiel.Gumperz,J.,1989Engagerlaconversation.Introductionàlasociolinguistiqueinteractionnelle,Paris,deMinuit.Gumperz J., 1989 Sociolinguistique interactionnelle. Une approche interprétative.PrésentationdeSimonin(Jacky);Labov,W.,1976Sociolinguistique.Paris,EddeMinuit.

  • 8

    FigueiredoBrandão,Silvia/RodriguesVieira,Silvia(RiodeJaneiro)PARA UMA ANÁLISE QUALITATIVA DE DADOS QUANTITATIVOS: O CASO DACONCORDÂNCIAEMPORTUGUÊSEsteestudo–queseinserenaquartaproposiçãodetemasparadebatenoevento–focalizaanoçãoderegravariávelcombaseemLabov(2003),quepropõeaexistênciadetrêstiposderegras:categóricas,semicategóricasevariáveis.Enquantoasprimeirasapresentariam100%deaplicação,assemicategóricasseimplementariamcomaté5%defrequênciaeasvariáveisentre5%e95%.Parte-sedoprincípiodequetalclassificaçãonãosevinculariameramenteaíndicesquantitativosobtidosemanálisesvariacionistas,masteriadelevaremconta,ainda,certosaspectosqualitativosaelesrelacionadose,porvezes,decorrentesdedeterminadasdecisõesmetodológicas.Dessemodo,adependerdosprocedimentosadotados,supõe-sequeo perfil da regra em questão pode até ser alterado, o que significa dizer que fenômenosconsideradosvariáveisemdeterminadasabordagenspoderiamdeixardesê-loemoutras.Para avaliar os procedimentosmetodológicos adotados no tratamento de supostos dadosvariáveis,retomam-seestudossobreconcordâncianominaleverbalemPortuguêsrealizadossegundoospressupostosdaTeoriadaVariaçãoeMudança(Weinreich,Labov&Herzog1968),entreosquaisVieira&Brandão(2014),emquesepropõevinculartaltipologiaàdefiniçãodoestatutodecadaumadasvariedadesfocalizadas.Nessesentido,discutem-seasdiferentesmetodologiasparaaobtençãodedadoseparaainterpretaçãodasvariáveisconsideradasnasanálises,combaseemexperimentaçãodetratamentosestatísticossegundocritériosdistintosdecoletadeocorrências.No âmbito da concordância verbal, é fundamental debater a interpretação qualitativa deconstruções ambíguas como casos de variação no domínio da terceira pessoa plural (elescantamversuselescanta).Nessesentido,chamamatençãoestruturascujosintagmanominalpoderiaserinterpretadocomotópicoenãocomosujeito,porexemplo,ou,emoutroplano,formas verbais cuja expressão da desinência resulta de sândi e poderiam ser ou nãodescartadas na coleta dos dados. No âmbito da concordância nominal, tem sériasconsequências na distribuição de dados de marcação ou não de plural o critério que seempregaparaaseleçãodositensdosintagmacomodadosparainvestigação.NoPortuguêsdoBrasil,porexemplo,sãoextremamenteprodutivossintagmasdedoiselementoscomumaúnicamarcadepluralnodeterminante(osmenino).Considerarounãoessedeterminante–cujamarcadepluralidadeconstitui,emdeterminadasvariedades,condiçãosinequanonparaaexpressãode“maisdeumelemento”enãoefetivamenteparaoestabelecimentodeumarelaçãodeconcordânciacomumaformanuclearplural–podealterarsubstancialmenteosresultadosaquesechega.Emsíntese,otrabalhopretendecontribuircomopropósitodoeventode“repensaraempiriavariacionista”,sobretudonoquetangeàconsideraçãodosdadosqueconcorremparadefinirdeterminadasregrascomocabalmentevariáveis.LABOV, W. Some sociolinguistic principles. In: PAULSTON, C. B.; TUCKER, G. R. (eds.)Sociolinguistics:theessentialreadings.Massachusetts:BlackwellPublishing,p.234-250.VIEIRA,S.R.;BRANDÃO,S.F.Tipologiaderegraslinguísticaseestatutodasvariedades/línguas:aconcordânciaemPortuguês.Lingüística,Madrid,v.30(2),diciembre,2014:81-84.WEINREICH, U.; LABOV, W.; HERZOG, M. Empirical foundations for a theory of linguisticchange. In: LEHMANN,W.;MALKIEL, Y. (orgs.).Directions for historical linguistics,Austin,UniversityofTexasPress,1968.p.97-195

  • 9

    Brescancini,CláudiaRegina/Silva,SusieleMachrydaPERCEPÇÃOEPRODUÇÃODAVARIAÇÃOVOCÁLICAEMPORTUGUÊSBRASILEIROCOMOL2:UMAANÁLISEÀLUZDATEORIADOSEXEMPLARESCombaseemumaamostrade32falantesdoportuguêsbrasileiro(doravantePB)comoL2edoespanholdaAméricacomoL1,comidadesentre18e59anos,examinam-senesteestudoosprocessosdeproduçãoepercepçãodoalçamentovariáveldevogaisemposiçãopré-tônicanoportuguêsbrasileiro,caracterizadosnaliteraturacomoharmonizaçãovocálica(doravanteHV)eelevação semmotivaçãoaparente (doravanteESMA) (BISOL,1981;2010). Trata-seoprimeiro de um processo de assimilação regressiva que atinge variavelmente as vogaispretônicase,oeédisparadopelasvogaisaltascontíguas,comoemalegria~aligriaebonito~bunito.Osegundo,ESMA,envolveasexceçõesaparentesàHV,ouseja,oscasosemqueavogalaltanãoécontígua,comoempoderia~puderia,ouaquelesemqueháausênciadevogal alta subsequente, como emboneca ~ buneca.O exameda percepção da qualidadevocálicaemsílabapré-tônicafoiconduzidoapartirdaaplicaçãodedoistestes,asaber:(i)identificação da variação vocálica em palavras e (ii) identificação de palavras produzidasvariavelmenteemfalaespontânea.Quantoaoexamedaproduçãodavogalemsílabapré-tônica,aplicaram-se(i)leituradepalavrasefrases,(ii)nomeaçãodeimagense(iii)descriçãodeimagenscontextualizadas.Asocorrênciasobtidasnoexamedaprodução,codificadascomrelaçãoàsvariáveisqualidadedavogalalvo,tipodeexperimento,frequênciadapalavra,graudesemelhançatipológicaentreL1eL2,tempodeexposiçãoaoPB,contextoprecedenteeseguinte,escolaridadeeidade,foramsubmetidasaoprogramaRbrul,versão2.14.Apartirdapercentagemde acertos obtida, desenvolveu-se a análise dos dados de percepção comoauxílio dos programas estatísticos oferecidos pelo SPSS, versão 22.0. A análise dos dadoscoletados apontou que a produção e a percepção tanto de HV quanto de ESMA sãodependentesdafrequênciacomqueaspalavrasocorremnoPB,dafrequênciadeusodoPBporpartedoinformante,deseugraudeexposiçãoaoPBedograudesemelhançatipológicaentreaslínguas.TaisresultadosapontamparaopapeldamemóriareferenteàsexperiênciaslinguísticasnaL1enaL2,pressupostobásicodaTeoriadosExemplares (PIERREHUMBERT,2003; 2006), modelo que considera como ponto de partida as evidências amplamentedifundidas pelos estudos variacionistas sobre o acesso dos usuários da língua amúltiplasvariantesporrazõesindexicais.Conclui-senesteestudo,portanto,queamemória,compostatantodoconhecimentolinguísticoquantodasexperiênciasnãolinguísticas,éfortalecidapelarecorrênciacomqueositenslexicaissãoproduzidoscomoalçamentopelosfalantesnativosdoPB.BISOL,Leda.HarmonizaçãoVocálica.Tese(DoutoradoemLinguística).RiodeJaneiro,1981.___.Oalçamentodapretônicasemmotivaçãoaparente.In.:BISOL,Leda;COLLISCHONN,Gisela(orgs.).PortuguêsdosuldoBrasil:variaçãofonológica.PortoAlegre:EDIPUCRS,2010.PIERREHUMBERT,JanetB.Probabilisticphonology:discriminationandrobustness.In:BOD,R.etal(eds.).Probabilisticlinguistics.Cambridge,MA:MITPress,2003.___.Thenexttoolkit.JournalofPhonetics34,p.516-30,2006.

  • 10

    Canalis,Stefano(Padova)CambiamentofoneticononsistematicoevariabilitàdeldittongamentoinitalianoDi fronte aunmutamento fonetico chemostraunesitonon completamente regolare, unlinguistastoricogeneralmentehadueipotesiadisposizione:opartedalpresuppostochequelcambiamentosiaperfettamenteregolareeleeccezionisianosoloapparenti,edunquecercaper esse spiegazioni ulteriori (analogia, prestito, l’interferenza di un altro mutamentofonetico,etc.);oppureabbandonal’ideachequelcambiamentosia(puramente)fonologico,eloattribuisceaunaltromeccanismodiacronico(peresempioladiffusionelessicale).Questacomunicazione vuole sostenere, sulla base dell’irregolarità nel dittongamento in toscanoantico,chelavariabilitàdiunesitopuòesserecompatibileconunmutamentofoneticoditiposostanzialmente neogrammatico, almeno nel caso in cui la fase iniziale del cambiamentopreveda una ampia variazione sincronica allofonica con la compresenza di realizzazionipercettivamenteambiguetraunacategoriafonologicael’altra.Ildittongamentodellevocali/ɛ,ɔ/insillabatonicaèunprocessochehacoinvolto,conmoltedifferenze da lingua a lingua, quasi tutte le lingue romanze. È noto che in toscano taleprocesso,limitatoallesillabeaperte,haundiscretonumerodieccezioni(p.es.bene,pecora,stomaco); inoltre nei testi toscani medievali molte parole mostrano entrambi gli esiti,dittongatoenondittongato(p.es.mieleaccantoamele,brieveaccantoabreve,luogoaccantoa logo). Di fronte a questa variabilità dell’esito, alcuni romanisti hanno sostenuto che ildittongamento non è stato unmutamento spontaneo,ma piuttosto il risultato di influssiesterni e/o di un mutamento condizionato poi rianalizzato. Secondo la prima ipotesi, idittonghinonsarebbero(deltutto)nativi,madovutialcontattocondialettidelnordItalia(Rohlfs1966:102-103).Isostenitoridellasecondaipotesi(p.es.Schürr1972)attribuisconoun’originemetafoneticaaidittonghi toscani,evedononellesillabeprivedidittongamentoun’incompletaestensioneanalogicadeldittongoaparolenonterminantiin[i]o[o](Lausberg1965). L’altra rispostaallavariabilitàdell’esitoèquelladiArrigoCastellani, chehasempresostenuto(p.es. inCastellani1961,1965) lanaturaregolaree indigenadeldittongamentotoscano,collegandoloadunprocessodiallungamentodellevocalitonicheinsillabaapertasimileaquelloesistentetutt’oggiinitaliano,ehaquindicercatounamotivazionealternativaperognunadelleparolechenonhannodittongamentodellavocaletonica.Entrambe leposizionisiscontranocondiversiproblemi.Ètuttavia interessantenotarecheuno dei fattori che sembra essere correlato con una maggiore frequenza di mancatidittongamentièindiscutibilmentefonologico:èstatodatempoosservato(p.es.daCastellani1965)checisonopiù‘eccezioni’aldittongamentoneiproparossitoni(p.es.pecora,opera,senape), in cui la vocale era presumibilmente meno intensamente allungata, che neiparossitoni.Dall’esamediuna lista(ricavatadalcorpusOVI, limitandosiatestidicaratterepratico) di parole del toscano antico, risulta confermato (a un livello statisticamentesignificativo) che la probabilità di avere un esito dittongato cala fortemente neiproparossitoni; inoltreemergecheanche ilnumerocomplessivodisillabedellaparolae lapresenzadiunattaccosillabicocomplessoprimadellavocale(p.es.inbreve)hannouneffettosimile,sebbeneminore.L’altezzadellavocalefinalenonèinvecerilevante.L’esitodittongatoomenodiĚ,Ŏ latinesembradunqueessere influenzatodafattoripuramentefoneticicheplausibilmentecondizionavanol’allungamentoallofonicodellevocalitoniche,piuttostochedalprestitoodall’estensioneanalogicadegliesitidiunipoteticodittongamentometafonetico.Tuttavia, si tratta di un condizionamento di tipo probabilistico, non sistematico; anche iproparossitonitalvoltahannounesitodittongato,cosìcomelevocaliprecedutedaunattacco

  • 11

    complesso,etc.Sembraquindicheleidiosincrasielessicalineldittongamentosianoemersenellafasediricategorizzazionefonologica(davocaleallungataasequenzasemivocale-vocale)anzichéinquellainizialedidittongamentosoloallofonico.Questaosservazionesuggerisceunmodelloaduefasidelmutamentofonetico(simileaquellopropostop.es.daDurie1996,Hualdeetal.2011),nelqualealmenolaprimafase,allofonica,èdeltuttoregolare,mentreicambiamentinellarappresentazionelessicaledelleparolepossonoesserenonsistematici.Castellani,Arrigo.1961.Sullaformazionedeltipofoneticoitaliano:fenomenivocalici.StudiLinguisticiItaliani2:24-45.Castellani,Arrigo.1965.Ladiphtongaisondeseetoouvertsenitalien.InG.Straka(acuradi),Linguistique et philologie romanes. Xe Congrès international de linguistique et philologieromanes.Vol.3:951-964.Paris:Klincksieck.Durie,Mark.1996.EarlyGermanicumlautandvariablerules.InM.DurieeM.Ross(acuradi),Thecomparativemethodreviewed:Regularityandirregularityinlanguagechange:112-134.Oxford:OxfordUniversityPress.Hualde, José Ignacio, Miquel Simonet e Marianna Nadeu. 2011. Consonant lenition andphonologicalrecategorization.LaboratoryPhonology2(2):301-329.Lausberg,Heinrich.1965.Lingüísticarománica.VolI.Madrid:Gredos.Rohlfs,Gerhard.1966.Grammaticastoricadellalinguaitalianaedeisuoidialetti.Fonetica.Torino:Einaudi.Schürr, Friedrich. 1972. Epilogo alla discussione sulla dittongazione romanza. Revue deLinguistiqueRomane36:311-321.Cardoso,SuzanaAliceMarcelino/Mota,JacyraAndrade(Bahia)OAtlasLinguísticodoBrasil:contribuiçãoparaadivisãodialetaldoportuguêsbrasileiroAarealidadedoportuguêsbrasileiro foi tratada,pelaprimeira veze combasesemdadoslinguísticos,porNascentes(1953)queadmitiuumfalardoNorteemcontraposiçãoaumfalardoSul,fundamentadonarealizaçãodasvogaismédiaspretônicaseemtraçosprosódicos.Essadivisãotemsidovisitadaporestudiososdaárea(CARDOSO,1986,1997;NOLL,2008),masnãofoi,atéopresente,confrontada,sistematicamente,comdadosempíricosoriundosderecolhana atualidade que venham a ratificar o traçado feito por Nascentes, ou propor novasisoglossasadeterminaremáreasdialetaisdoportuguêsdoBrasil.Apublicação,em2014,dosdoisprimeirosvolumesdoAtlasLinguísticodoBrasil(CARDOSOetal.,2014),particularmentedovolume2,CartasLinguísticas1,ensejaapossibilidadedeque,apartirdedadosdascapitaisdeestado,distribuídasdeNorteaSuldopaís,sepossaexaminaroperfildadivisãodialetaldoBrasil,reconhecendo,porém,queumverdadeirodelineamentodeisoglossasdefinidorasdasdiferentesvariedadesdoportuguêsbrasileirosópoderávirasertraçadonomomentoemqueestiveremcartografadososresultadosdos250pontosqueintegramarededoProjetoAtlasLinguísticodoBrasil.Dessaforma,paraatentativapreliminardedelineamentodoquesejamoscaminhosdoportuguêsbrasileiro:(i)examina-seoconjuntodecartasfonético-fonológicasquefocalizamaspectosdovocalismoedoconsonantismoedecartassemântico-lexicais;(ii)consideram-seosaspectospluridimensionaisenfocadosnascartaslinguísticas;(iii)analisam-sepossíveiscasosdemudança;(iv)ebusca-se,apartirdoquerevelamosdadosconsiderados,interpretar a realidade areal do português brasileiro. O delineamento do quadro atual

  • 12

    permitirá o confronto com o traçado de Nascentes (1953) e levará à constatação damanutençãoounãodoslimitesestabelecidosnaprimeirametadedoséculoXX,permitindoquesemostremaslinhasatuaisqueassinalamasáreasdoportuguêsbrasileiro.CARDOSO, Suzana. Tinha Nascentes razão? (Considerações sobre a divisão dialetal doBrasil).Estudos:lingüísticoseliterários.Salvador,UniversidadeFederaldaBahia,InstitutodeLetras,n.5,p.47-59,dez.1986.CARDOSO,Suzana.RemarquessurladivisiondialectaleduBrésil.In:Ramisch,H.;Wynne,K.(Eds.).LanguageinTimeandSpace.StudiesinhonourofWolfgangViereckontheoccasionofhis60thbirthday.Stuttgart:FranzSteiner,1997.CARDOSO,S.A.M.S.etal.AtlaslinguísticodoBrasil,v.2.Londrina:EDUEL,2014.NASCENTES,Antenor.Olinguajarcarioca.2.ed.RiodeJaneiro:OrganizaçãoSimões,1953.[1923].NOLL,Volker.Oportuguêsbrasileiro.FormaçãoeContrastes.TraduçãodoalemãodeMárioEduardoViaro.SãoPaulo:Globo,2008.Chenouffi-Ghalleb,Raja(Tunis)Diaphasieetvariation:uneinterdépendancevoiléeNotretravails’inscritdanslacontinuitédenosrecherchesantérieuresautourdespratiqueslangagièresgénérationnellesspécifiquesauxfemmesenTunisie1.Eneffet,notreprécédentconstatrévélaitquelacohabitationetlepartagedumêmeespace(l’espaceurbain,public,lesuniversités, le transport en commun) a permis une transgression des normes sociolangagières,dotantlafemmed’unpouvoiretd’unstatutd’égaleàégalaveclelocuteurdusexeopposé.Cepouvoirpartagépardesgroupesmixtesliésautempsetàl’espace(diatopie)constituent des facteurs externes, réduisant les disparités linguistiques genrées, s’avèrentunificateursdespratiqueslangagières.Defait,lesjeuneslocutricesexhibentetaffichentdesindiceslinguistiquestransgenrés,desmarqueursdemasculinité,marqueursdemutationsquitémoignent d’une discordance dans les pratiques féminines générationnelles de typediaphasique. Ces indices résident dans l’appropriation de la part des jeunes locutrices decomportements sociolinguistiques et de traits spécifiques aux locuteursmasculins et d’unlangageà connotation virile, de taxèmesporteursdepouvoir. Ce constat établi auniveauintergroupe (hommes/femmes) peut montrer ses limites dans une étude réservée à despratiques inter-groupales. Notre contribution tentera d’interroger les évolutionsdiachroniquesdanslespratiqueslangagièresdesjeuneslocutricesparrapportauxaînées.Cesévolutions langagières peuvent correspondre à la remise en question de la répartitiontraditionnellerelativeauxpratiqueslangagièresgenrées.Ellescorrespondraientégalementàla mise en place d’une nouvelle codification/ standardisation qui gère l’ensemble despratiqueslangagièresfémininesetdétermineainsilesregistresd’interaction.Cetteremiseenquestiondel’identitélangagièredesjeuneslocutricessedessineetfaitémergerunenouvellenormed’usageainsiqu’uneinterdépendanceentrevariationetchangementdanslepaysagesociolinguistique tunisien. Des facteurs externes régissent les comportements langagiers1Publication en cours des actes du colloque de Grenoble 2015, ‘’Changement, hétérogénéité’’ : « Le parler des femmes en Tunisie : pratiques transgenrées, langue androgyne ou voie vers la voix »-« Langues et représentations sociolinguistiques générationnelles en Tunisie : pratiques d’hier, pratiques d’aujourd’hui »Thèse de doctorat, 2009 , Université de Rouen

  • 13

    marquésparuneévolution/variation.Nouschercheronsàcomprendredansquellesmesuresl’aspectvestimentairedesjeuneslocutricesvoiléesounonvoiléespeut-ilàlafoisdéterminerleursidentité(s)etcomportementslangagiersetfaçonnerleursregistresd’interaction?D’unpointdevueméthodologique,notretravails’appuiesuruneenquêtedeterrainbaséel’observation participante, de type longitudinal. Deux catégories de locutrices constituentnotreéchantillon.Lapremièrecatégoriecomprenddixjeunesétudiantes,âgéesde19à25ansetportantlevoile.Ladeuxièmecatégorieestégalementconstituéededixétudiantesdelamêmetranched’âgeetneportantpaslevoile.L’institutionuniversitaireoùnousexerçonscommeenseignantede langue française, constituenotreaire d’investigation. La traditionvariationnistelabovienne(1976)associéeàl’approchesociolinguistiquedeFlydal(1952)etCoseriu(1969)oùlestyleetl’étatdelalanguesontaucentredelapréoccupationdulinguistenourrissentnotredémarche.BaillyS.,2009,Leshommes,lesfemmesetlacommunication:maisquevientfairelesexedanslalangue?,L’HarmattanBourdieuP.,1998,Ladominationmasculine.Paris,Seuil,1998.142p.Kerbrat-OrecchioniC.,2005,Lediscourseninteraction,ArmandColinBoyerH.,2013,Stéréotypages,stéréotypes:fonctionnementsordinairesetmisesenscène,Languesdiscours,Tome4,L’HarmattanLabovW.,1976,Sociolinguistique.,Paris,EditionsdeMinuitMorslyD.,1997,«Femmesetinsécuritélinguistique»dansPascalSingy,édLesfemmesetlalangue.L’insécuritélinguistiqueenquestion(Lausanne,Paris°(DelachauxetNiestlé)pp75-97YaguelloM.,1978,Lesmotsetlesfemmes,Paris,éditionsPayot,[1992]Cornillie,BertèPericchi,NataliaCostaCarreras,Joan(Barcelona)L’anàlisi dels “textismes” en l’“escriptura ideofonemàtica” en les llengües romàniques:revisiócríticaEnunarecercasubvencionadapelMinisterid’EconomiaiCompetitivitatespanyolsobrelesnormesilavariaciólingüístiquesenlesxarxessocialsencatalà,hemcomençataferunestatdelaqüestióquehacomportatlalecturadetreballsanteriorsenllengüesromàniquescomelfrancès,l’espanyolielcatalà.Enaquestrepàsinicial,jahemtrobatdefinicions,descripcionsiclassificacionsdelesformesnoestàndardqueenshansemblatdiscutibles,comaralesques’exposenacontinuació. Bernicot[etal.](2014:560)fanservireltermetextismenuntreballsobreelfrancès,senseplantejar ladiscussió sobre finsaquinpuntuncanvienunagrafiaés intencionatosimplementésunerrorpernegligènciaoperignorància.Yus(2011:176)dónaunaclassificaciódecasosde“phoneticorthography”.Uncasl’anomenaphoneticspellings,unexempledelqualseriaencastellàimeil;pernosaltres,però,nodeixadeserunainterlingualspelling(peralaqual,d’altrabanda,Yusdónacomaexempleunagrafianormativaenespanyol). Mésendavant,Yusdistingeixentrelagrafiaanglesal8er‘later’,queseriauna“lexicalsubstitution”il’espanyolake‘que’,queseriauna“graphemesubstitution”,totiqueentotsdoscasossesubstitueixunaseqüènciadegrafiesinoun“mot”sencer.

  • 14

    Hem trobat també casos discutibles a Cassany (2012) i Montesinos (2003), isegurament en trobarem d’altres quan llegirem altres treballs com Mayans (2002) o elstreballsdeTorresVilatarsana(2003a/b)peralcatalà. Donadaaquestasituació,lacomunicacióesproposa,d’unabanda,discutirelqueesconsideren errors d’anàlisi dels textismes i, de l’altra, argumentar la necessitat d’unaperspectivamultidisciplinària que asseguri que la diversitat entre aquestes formes és bendescritaiclassificadadesdelspuntsdevistagràfic,lingüísticidiscursiu.Bernicot,J.;Goumi,A.;Bert-Erboul,A.;Volckaert-Legrier,O.(2014).“Howdoskilledandless-skilledspellerswritetextmessages?Alongitudinalstudy”.In:JournalofComputerAssistedLearning,30,559–576.Cassany,D.(2012)“LasortografíasenInternet:exploración,datosyreflexiones”,enMontorodelArco,EstebanT.ed.Estudiossobreortografíadelespañol,Lugo:Axax.pág.13-26.Mayans,Joan(2002b).“Delaincorrecciónnormativaenloschats”,RevistadeInvestigaciónLingüísticaV(2):101-116.Montesinos,A.(2003).“L’ortografiafonèticaencatalàdinsdelcorreuidelfòrumelectrònics”.A: Posteguillo, Santiago [et al.] [ed.] (2003), Internet in linguistics, translation and literarystudies,CastellódelaPlana,PublicacionsdelaUniversitatJaumeI,p.267-273TorresiVilatarsana,Marta,2003a,“LallenguacatalanaenlacomunicacióaInternet:qüestiódecodis”,Llenguaiús,26:77-82,http://www6.gencat.cat/llengcat/liu/26_139.pdf.Torres iVilatarsana,Marta,2003b. “Aproximacióa l´escriptura ideofonemàticaonetspeakcatalà”.[GrupsdeTreball-IICongrésONLINEOCS/www.cibersociedad.net]YusRamos,Francisco(2011).Cyberpragmatics:Internet-mediatedcommunicationincontext.Amsterdam;Philadelphia:JohnBenjamins.DeBenitoMoreno,Carlota(Zürich)Poniendoordenenelseaspectual:laperspectivavariacionistaUnadelasconstruccionesreflexivasquemáshallamadolaatenciónalosestudiososenlosúltimos años es aquella en la que la adjunción del pronombre reflexivo no opera ningúncambio valencial sobre el verbo (irse, morirse, caerse, beberse, creerse). La aparición delpronombreconestosverbosesfacultativaysuvalorsemánticoresultadifícildecapturar,doscaracterísticasquehandificultadolaexistenciadeunanálisisunificadodelaconstrucción.Lamayorpartedelosautoresquesehandedicadoaestacuestiónenlasdosúltimasdécadashanpropuestoqueelpronombrereflexivodesempeñaunafunciónaspectual,relacionadaconladelimitacióndelevento,aunquelosdistintosanálisisdifierenenmaticesdediversocalado(véaseNishida1994,Rigau1994,Zagona1996,DeMiguel/FernándezLagunilla2000,SánchezLópez 2002, Sanz / Laka 2002, Romero / Teomiro 2012). Empleando datos orales y conadscripcióngeográficadelespañolyelgallegooral,provenientesdelCOSER(CorpusOralySonorodelEspañolRural)ydeuncuestionariovisualdeelaboraciónpropia(deBenito2015),enestacomunicaciónnosproponemosundobleobjetivo.Porunlado,pretendemosmostrarlosproblemasqueestainterpretaciónaspectualsuponecuandoseadoptaunaperspectivavariacionista,basadaenelanálisiscuantitativodegrandescantidadesdedatos,enlosquesedesdibujalaestrictafuncióndelpronombreidentificadaporlosdefensoresdelseaspectual.Porotrolado,proponemosunmarcoexplicativodelaaparicióndelpronombrereflexivoenestas construccionesque tomaen cuenta tanto los usospreviosdedichapartícula (como

  • 15

    marcador de construcciones semánticamente reflexivas o recíprocas y como canceladorargumental) como la variación —tanto dialectal como contextual— en la frecuencia delpronombre,considerándoloasíunprocesodecambionoacabado.COSER=Fernández–Ordóñez,Inés(2005–).CorpusOralySonorodelEspañolRural.Disponibleenwww.uam.es/coserDe Benito Moreno, Carlota (2015): Las construcciones con se desde una perspectivavariacionistaydialectal.Tesisdoctoral.UniversidadAutónomadeMadrid.DeMiguel,ElenayMarinaFernándezLagunilla (2000): “Eloperadoraspectual se”,Revistaespañoladelingüística30(1),13–43.Nishida,Chiyo(1994):“TheSpanishreflexivecliticseasanaspectualclassmarker”,Linguistics32,425–458.Rigau,Gemma(1994):“Lespropietatsdelsverbspronominals”,ElsMarges50,29–39.RomeroPascual,Cristina/IsmaelIvánTeomiroGarcía(2012):“Larelaciónentreestructuraeventivaypapelestemáticos:elseaspectualdelespañol”,RevistadeFilologíaRománica29(2),233–243.Sánchez López, Cristina (2002): “Las construcciones con se. Estado de la cuestión”, in C.SánchezLópez(ed.),Lasconstruccionesconse.Madrid:Visor,13–163.Sanz,Montserrat/ItziarLaka(2002):“Oracionestransitivasconse.Elmododeacciónenlasintaxis”,inC.SánchezLópez(ed.),Lasconstruccionesconse.Madrid:Visor,309–391.Zagona,Karen(1996):“Compositionalityofaspect:EvidencefromSpanishaspectualse”,inC.Parodi(ed.),AspectsofRomancelinguistics.WashingtonD.C.:GeorgetownUniversityPress,475–488.DeCarvalhoDias,Valter(Bahia)VARIAÇÃOEMUDANÇADASESTRATÉGIASDEINDETERMINAÇÃODOSUJEITONOSÉCULOXIXNABAHIAMattoseSilva(1989,p.513),aorealizarumestudodoportuguêsarcaico,compreendendo-ocomooperíodoqueabarcaosséculosXIII,XIVeXV,apontaosujeitoindeterminadocomosendo o “sujeito não-determinado” em “estruturas em que o sujeito é genérico, não-especificado.”,podendoeleocorrerdetrêsmaneiras:(i)verbonaterceirapessoadoplural,(ii)usode“homen”,e(iii)passivaanalíticasemagenteexplícito.Aoseanalisargramáticasnormativas do português publicadas no Brasil, percebe-se que não houve praticamentealterações,anãoserpelonãoempregode“homem”comoindeterminador,desaparecido,conforme atesta Menon (2011), no século XVI. Em contrapartida, as gramáticascontemporâneas vêm mostrando que não só as estratégias vislumbradas anteriormentefiguramnoportuguêsbrasileiro,mastambémoutrasdecaráterinovador,comosãooscasosdasformaspronominaisgramaticalizadas“você”e“agente”,quepassarama incorporaroquadropronominalapartirdofinaldoséculoXIXe iníciodoséculoXX,conformeatestamDuarte, Mourão e Santos (2012). Diante desse quadro, o presente trabalho busca,inicialmente,verificarquaissãoasestratégiasempregadasemtextosproduzidosnoséculoXIXnaBahia,emdiferentesgênerostextuais,taiscomocartasdeleitoresdejornaisepeçasteatrais, além de delinear o percurso diacrônico pelo qual as estratégias encontradaspercorreram ao longo desse mesmo século ao século XX. Esta pesquisa está sendodesenvolvida à luz de duas perspectivas teóricas, a Sociolinguística Variacionista e o

  • 16

    Funcionalismo.Aprimeiraporcompreenderque“écomumqueumalínguatenhadiversasmaneirasalternativasdedizer ‘amesma’coisa” (LABOV,2008 [1972]),easegundaporsepreocupar “em estudar a relação entre a estrutura gramatical das línguas e os diferentescontextoscomunicativosemqueelassãousadas”(CUNHA,2008,p.158).CUNHA,AngélicaFurtadoda.Funcionalismo. In:MARTELOTTA,MárioEduardo.Manualdelinguística.SãoPaulo:Contexto,2008.p.157-176.DUARTE,MariaEugêniaL.;MOURÃO,GabrielaC.;SANTOS,HeitorM.Ossujeitosde3ªpessoa:revisitandoDuarte1993.In:DUARTE,MariaEugêniaL.(Org.).Osujeitoempeçasdeteatro(1833-1992):estudosdiacrônicos.SãoPaulo:Parábola,2012.LABOV, William. Padrões sociolinguísticos. São Paulo: Parábola Editorial, [1972] 2008.(Lingua[gem] 26). Tradução de:Marcos Bagno,MariaMarta Pereira Scherre e Caroline R.Cardoso.MATTOSESILVA,RosaVirgínia.Estruturastrecentistas:elementosparaumagramáticadoportuguêsarcaico.Lisboa,PT:ImprensaNacional-CasadaMoeda,1989.MENON,OdetePereiradaSilva.Homem:umcasodedesgramaticalização?In:Caligrama,BeloHorizonte,v.16,n.2,p.7-32,2011.Dufter,Andreas(München)Autourdesconstructionsànoyauparticipialen-ant:évolutiongrammaticaleetévolutiondustatutvariationnelauseizièmesiècleMêmesilesparticipesen-antsontattestésdèslespremierstextesenlangued’oïl,leurscon-textesd’occurrencerestentencorerelativementrestreintsenancienfrançais(Müller-Lancé1994).Enmoyenfrançaisetauxdébutsdufrançaismoderne,onconstateuneextensionpro-gressive dans leurs possibilités d’emploi, tant sur le plan syntaxique qu’au niveau textuel(Com- bettes 2003, Bengtsson 2014). C’est vers le milieu du seizième siècle que lesconstructions à noyau participial en -ant connaitront une apogée (Lecointe 1997, SkupienDekens2008),ex-primantsouventdescontenuspropositionnelscompletsetdupremierplandansunechainear-gumentativeounarrative.Cesconstructionspeuventêtre«conjointes»(Lorian1973)oudéta-chées,voire«absolues»,avecsujetexpriméetdistinctdeceluidelapropositionmatrice,commedansLuyestantencesteage,sonpereordonnaqu’onluyfeisthabillemensàsalivrée(Rabelais,Gargantua).Aucoursdufrançaismoderne,lesconstructionsparticipialesdiminue-rontprogressivementenfréquence.Misàpartquelquesexpressionsplus ou moins lexicalisées (Verjans 2008), ils ne s’emploient plus guère dans la languecontemporainequedansles«va-riétéssoutenuesoulittérairesdelalangueécrite»(Halmøy2003:161).Dansnotrecommunication,nousnousinterrogeronsd’abordsurlestendancesévolu-tivesqui s’observent dans l’emploi des constructions participiales dans le courant du seizièmesiècle.Encomparantdestraductionsdestexteslatinsaufrançaisavecdestextesfrançaisnon-traduits, nouspréciserons le rôledu latindans l’essordedifférents typesde syntagmes ànoyauparticipialen-ant.Cesanalysesdedifférentstextesécritsoutraduitsparunmêmeauteurainsiquelescomparaisonsentredifférentsauteursservirontdebasepourrepenserlestatut variation- nel de ces structures syntaxiques, en distinguant plus systématiquemententre variation accor- ding to user (« diastratique ») et variation according to use («diaphasique»).

  • 17

    Bengtsson,Anders.2014.L’essordelapropositionparticipialeenmoyenfrançais.Bernetc.:PeterLang.CombettesBernard.2003.L’évolutiondelaformeen-ant:aspectssyntaxiquesettextuels.Langages149:6–24.Halmøy,Odile.2003.Legérondifenfrançais.Gap/Paris:Ophrys.Lecointe,Jean.1997.Lestyleen-antauXVIesiècleenFrance:consciencesyntaxiqueetop-tionsstylistiques.L’InformationGrammaticale75:10–14.Lorian, Alexandre. 1973. Tendances stylistiques dans la prose narrative française du XVIesiècle.Paris:Klincksieck.Müller-Lancé, Johannes.1994.AbsoluteKonstruktionenvomAltlateinbis zumNeufranzösi-schen.Tübingen:GunterNarr.SkupiensDekens,Carine.2008.Lesformesen-antdanslatraductiondelaBibleparSébastienCastellion(Bâle1555).VoxRomanica67:133–168.Verjans,Thomas.2008.Surlagenèsedeslocutionsparticipiales.Linx59:47–60.Durkiewicz,Maciej(Varsavia)Diamesia e diatecnia. Quante dimensioni di variazione nella descrizione dellaComunicazioneMediatadalComputer?IlcontributoproponeunariflessioneteoricasullaplausibilitàdellapropostadiFiormontediintegrare il modello sociolinguistico dell’architettura delle varietà dell’italiano di Berruto(1987) – modellato a sua volta su quello di Coseriu arricchito dell’asse di variazionescritto/orale,diamesia(Mioni1983:508)–conun‘ulterioredimensione,diatecnia,“dovelaradicetéchne,senzainterferirenecessariamenteconladimensionediamesica,rifletterebbelecaratteristicheinternedeilinguaggiedeglistrumentitecnologicichegeneranoosonotestodigitale,ovveroqueglielementichecircoscrivono,e insiemeattualizzano, lesuepossibilitàsemiotiche”(Fiormonte2003:30-31).Nonverràtralasciatalavariazionelungol’assevicinanza-distanzacomunicativadiKoch/Oesterreicher(2000)cheanostroavvisononèdaritenersiunasempliceintegrazionedelmodellodiBerruto,bensìpiuttostounareinterpretazionedelladiafasiachepermettediintegrarvil’assescritto/parlatosenzafarneunadimensioneaparte.Al problema della pluralità di assi di variazione – e di conseguenza della loro reciprocaconcorrenzialità o complementarietà – si aggiunge il problema di quella che potremmochiamarevariazione testuale,ovveroquellaa secondadelgenere testuale edellediversenormediscorsiveadessocorrelate.Ilcontributooffre,quindi,tuttaunaseriediconsiderazioniterminologiche e ontologiche sulla natura degli assi di variazione in generale, e di quellodiamesicoinparticolare.Le speculazioni proposte verranno supportate da un’analisi linguistica di esempi tratti dadiverse tipologie testuali, con una particolare attenzione a quelle della ComunicazioneMediatadalComputer. L’analisi verterà suidiversi livellidiorganizzazionedeldiscorso,daquellopiùbasso(compreselegrafiedeviantitipichedialcuneformedicomunicazionescrittamediatedalcomputer,fralequalil’emblematico“fattore”K)finoalivellisintatticoetestuale,ovveroiduelivelliaiqualilavariazionediamesicaapparepiùevidente(Berruto1993,41-49).Berruto,G.(1987).Sociolinguisticadell’italianocontemporaneo,Roma:LaNuovaItalia.Berruto,G.(1993).«Varietàdiamesiche,diastratiche,diafasiche».In:A.A.Sobrero(acuradi).Lavariazioneegliusi.Roma-Bari:EditoriLaterza,vol.II,pp.37-92.

  • 18

    Berruto, G. (2015). «Intrecci delle dimensioni di variazione fra variabilità individuale earchitetturadellalingua.In:K.J.Kragh/J.Lindschouw(éds.),Lesvariationsdiasystématiquesetleursinterdépendancesdansleslanguesromanes.Strasbourg:Eliphi,pp.431-447Fiormonte,D.(2003).Scritturaefilologianell’eradigitale.Torino:BollatiBoringhieri.Glessgen,M.-D.(2007).Linguistiqueromane.Domainesetméthodesenlinguistiquefrançaiseetromane.Paris:ArmandColin.Koch, P. / Oesterreicher, W. (2001). «Langage parlé et langage écrite». In: Lexikon derRomanistischenLinguistik,Tome1,2.Tübingen:MaxNiemeyerVerlag,pp.584-627.Mioni,A.(1983).«Italianotendenziale:osservazionisualcuniaspettidellastandardizzazione».In:AA.VV.,ScrittiinonorediGiovanBattistaPellegrini.Pisa:Pacini,pp.495-517.Wilhelm,R. (2005). «Diskurstraditionen». In: La lingua italiana, I, 2005. Pisa-Roma: IstitutiEditorialiePoligraficiInternazionali,pp.157-161.Voghera,M.(2014).«Segni,canali,modalità».In:In:E.Garavelli/E.Suomela-Härmä(acuradi),Dalmanoscrittoalweb:canaliemodalitàditrasmissionedell’italiano.Tecniche,materialieusinellastoriadellalingua».Firenze:FrancoCesatiEditore,pp.13-28.Enghels,RenataèAzofraSierra,ElenaFalkert,Anika(Avignon)Accentsrégionauxfrancophonesetenseignementdel’oral:quelsenjeuxpourladidactiqueduFLE?Le françaisparlésecaractériseparunediversitédesusagesquiconcerne,entreautres, laprononciation. Grâce à de nombreuses recherches menées dans le domaine de lagéolinguistiquedepuis lesannées1960,onpeutconsidérerque lavariationdiatopiquedufrançaisestdésormaisbiendocumentée.Si les descriptions linguistiques qui se penchent sur les régionalismes lexicaux,morphosyntaxiquesouphonétiquesontpermisdemettreaujourlesmultiplesfacettesetlagranderichessedufrançaisparléenfrancophonie,onconstatequelaplacequ’occupecettevariationdansl’enseignementdufrançaislangueétrangèreresteassezmarginale.Cependant,le Cadre Européen de Référence pour les Langues (CECR) prévoit une sensibilisation à lavariation langagière dès que l’apprenant a atteint le niveau B2. On peut argumenter quel’apprentissagedelalangue«standard»doitprécédertouteexpositionauxusagesvariés.Or,l’apprenantseraconfrontéàlavariationaumomentmêmeoùildevrainteragiràl’oralavecunlocuteurnatif.CommelerappelleLauret(2007),ladidactiquedelaprononciationconstitueunematièreàpart. Contrairement aux autres domaines de la langue, notamment la grammaire, où lafrontière entre une « bonne » réponse et une « mauvaise » réponse, entre une formegrammaticalement correcte et une forme jugée inacceptable, paraît assez nette, la limiteentre une bonne et une mauvaise prononciation est plus difficile à établir. C’est alors àl’enseignantdefixerleseuildetolérancedesvariationsacoustiques.De ce fait, il nous paraît légitime de nous interroger sur les normes pédagogiques pourl’enseignementdelacompréhensionetdelaproductionoralesetlanotiond’«accentnatif»(ou«accentauthentique»).Dansundeuxièmetemps,nousprésenterons les résultatsdel’étudedesixmanuelsdeprononciationdufrançaislangueétrangèreafindedéterminerdans

  • 19

    quelle mesure la variation, notamment la variation régionale, qui concourt à la diversitélinguistiqueetculturelle,estpriseencompteetexpliquéedanslecadredeladidactiquedel’oral.Uneattentionparticulièreseraaccordéeàlaterminologieemployéedanscesmanuelspour décrire des phénomènes relevant de la variation linguistique. Enfin, nous nouspencheronssurlesenjeuxdidactiquesquidécoulentdecesobservationsainsiquelelienentreles recherches sur la variation linguistiqueet leur (possible)exploitationdidactique.Notrecommunication rejoint ainsi la thématique de l’atelier 3 (« Repenser les objectifs ») ducolloque.Charliac,L.etal.,Phonétiqueprogressivedufrançais,Paris,CLEInternational,2003.Detey,S.,Racine,I.,«Lesapprenantsdefrançaisfaceauxnormesdeprononciation:quelle(s)entrée(s)pourquelle(s)sortie(s)?,Revuefrançaisedelinguistiqueappliquée,17(1),2012,pp.81-96.Gadet,F.,«Quelleplacepourlavariationdansl'enseignementdufrançaislangueétrangèreoulangueseconde?»,Pré-textesfranco-danoisIV,UniversitédeRoskilde,2004,pp.17-27.Kaneman-Pougatch,M.,Pedoya-Guimbretière,E.,Plaisirdessons.Enseignementdessonsdufrançais,Paris,Didier,1991.Lauret,B.,Enseignerlaprononciationdufrançais:questionsetoutils,Paris,Hachette,2007.Léon,M.,Exercicessystématiquesdeprononciationfrançaise,Paris,Hachette,2003.Léon,P.,Prononciationdufrançaisstandard,3eéd.Paris,Didier,1976.Léon,P.etal.,PhonétiqueduFLE.Prononciation:delalettreauson,Paris:ArmandColin,2009.Merlo,J.,«VersunedidactiqueduFLE‘Françaisinternational’enItalie:quelquesréflexionsàpartirducasquébécois»,SILTA(StudiItalianidiLinguisticaTeoricaeApplicata),1,2011,pp.27-62.Valdman, A., « The elaboration of pedagogical norms for second language learners in aconflictual diglossia situation », in Gass, S. et al. (éds.), Variation in Second LanguageAcquisition1,Clevedon,MultilingualMatters,1989,pp.15-34.FernándezJaén,Jorge(Alicante)Variaciónyevolucióndiacrónica:apropósitodelmarcadorepistémicocapaz(Variaciónycambio:repensarladiacronía)Una de las ideas más firmemente defendidas por la lingüística diacrónica reciente (cf.Company Company, 1997, Geeraerts, 1997) es que las lenguas viven en una variaciónconstante,graciasalacuallafonología,lagramáticayelrestodeniveleslingüísticospuedenevolucionaryajustarsealasnecesidadescomunicativasdeloshablantes;lavariaciónsería,pues,elmotorfundamentaldelcambiolingüístico.Enestacomunicación,enmarcadaendosproyectosdeinvestigaciónemergentessobresemánticahistórica(GV/2015/113yGRE14-08,financiadosrespectivamenteporlaGeneralitatValencianayporlaUniversidaddeAlicante)examinaremos esta hipótesis a partir del estudio del origen y evolución del marcadorepistémicocapaz.Enefecto,capazenespañolhapasadodeserexclusivamenteunadjetivopara pasar a convertirse, tras un proceso de epistemización, en unmarcador de carácterevidencialqueexpresa la fuentedeconocimientodelhablanteysugradodecompromisoepistémico,talycomoseejemplificaen(1):(1)Capazquemañanallueve.

  • 20

    Enestacomunicaciónanalizaremosempíricamentemedianteelestudiodecorpus(apartirdelCORDEydelCorpusdelEspañol)eldesarrollodeesteprocesodiacrónico.Deformamásespecífica,nosdetendremosenelexamendeestascuestiones:

    a) Analizaremoslamotivaciónmetafóricaquehizoquecapaz(dellatíncapax,cognadode capio, AGARRAR, COGER) empezara a usarse con valores epistémicos, ydemostraremosqueesteprocesosurgiógraciasalametáforaconceptualAGARRARESCONOCER.

    b) Observaremos que los valores epistémicos que capaz puede introducir estánrelacionados con las inferencias y las conjeturas (cf. Squartini, 2001, 2008), tantobasadasenhechosperceptiblescomobasadasenrazonamientosmássubjetivos.

    c) Analizaremoslasvariacionesformalesdeestemarcador(capaz,convalorparentético,capaz que y es capaz que) y probaremos que cada una de ellas activa maticessemánticosespecíficosquejustificansupresenciaenelcódigolingüístico.Asimismo,comprobaremos que este marcador no tiene un funcionamiento homogéneo esespañol(variacióndiatópico),puestoqueelespañoldeAméricahaproducidomaticessemánticosysintácticosquenoexistenenelespañolpeninsular.

    En suma, esta comunicación ofrecerá nuevas evidencias acerca de la naturalezaintrínsecamentepolimórficadellenguajeydelcarácterpragmáticamentemotivadodeldiseñolingüístico.Fernández-Ordóñez,Inés(Madrid)TiposdevariaciónsintácticaenelespañolruralysusraícesdiacrónicasLavariaciónsintácticanofueobjetoprincipaldeladialectologíatradicional.Puestoquelosatlasnosiempresonlaherramientaidóneaparainvestigarla,esnecesariodisponerdecorpusdeentrevistasquepuedancomplementarsusdatos.ElCorpusOralySonorodelEspañolRural(COSER)esuncorpusdialectalcuyosdatoshansidoacopiadosafinalesdelsigloxxyprincipiosdelsigloxxiconelpropósitodeinvestigarlavariacióngramatical.Losdatosqueproporcionahan permitido precisar las coordenadas geográficas y comprendermejor las restriccioneslingüísticasqueoperanennopocosaspectosdevariaciónmorfosintáctica.ElCOSERtambiénhapermitidodescubrirotrosfenómenoshastaahoranodescritos.Esbiensabidoquelahistorialingüísticadeunterritorioestá,enciertamedida,escritaenladistribucióngeográficadesusformas lingüísticas.Miconferenciaabordará ladescripciónyanálisisdealgunosaspectosdevariaciónsintácticacuyoconocimientohasidoposiblemejorargraciasalCOSER,al tiempoquemostraráque lasáreasdialectalesque indicannosiemprecoincidenconlasdefendidasporladialectologíatradicional,generalmentedebasefonética.Ello podría conducir a suponer estas áreas de gestación tardía. Sin embargo, hay buenosmotivosparapensarquealgunassonmuyantiguas.Dentrodelostiposdevariaciónobjetivada,laquepresentaunadistribuciónarealmásclarayrepresentaundominioaltamentesujetoalavariaciónesaquellaqueinvolucraalosclíticosyeltipodeconcordanciaqueestablecenconlosvariosargumentos.

  • 21

    Figueiredo,Cristina(Bahia)Amultifuncionalidade do item de vocabuláriomaisno português popular do estado daBahia-BrasilNoportuguêspopulardoestadodaBahia,émuitocomumousomultifuncionaldoitemdevocabulário(IV)maisestabelecendorelaçãodesubordinação,variandocomoconectorcom,oudecoordenaçãodepartesdasentença,variandocomocoordenadore,alémdeseuusocultocomointensificador,comonosexemplosaseguir,respectivamente.(1) a.“eufuicriadamaisminhastia”(CZ-10)

    b. “agentedivestia,saiaporaícomasamiga,osamigo,né?”(CZ-03)(2) a.“EuficôoianoBernardinomaisofiodele”(HV-20)

    b. Meuirmoneionasceu”(HV-19)(3) “eramaisaltodoqueaquelepédecoquêro.”(HV03)Nesta comunicação, buscando apresentar novas evidências para relacionar a realidadelinguística do português popular do estado da Bahia ao contato entre línguas (indígenas,africanaseoportuguês),ocorridonoBrasilduranteoperíodoColonial, apresenta-seumaanálisedosfenômenosvariáveismais/eemais/comemumcorpusdebasesociolinguísticadequatro comunidades rurais afrodescendentes do interior do estado da Bahia, acervo doprojetoVertentes,coordenadopeloProf.Dr.DanteLucchesi.Foramcoletadaseanalisadas250ocorrênciasreferentesàvariaçãomais/ee708referentesàvariaçãomais/com.Osdadosforamcodificadosdeacordo comvariáveis linguísticaseextralinguísticase submetidosaoprogramaestatísticoGOLDVARB.Deacordocomosresultadosobtidosreferentesàsvariáveissociais,tem-seoseguintecenárionascomunidadesinvestigadas:i)paraofenômenovariávelmais/e,oIVmaiséfavorecidonafaladosindivíduosquepermaneceramnacomunidadeenafala dos indivíduos adultos e idosos; ii) para o fenômeno variávelmais/com, o IVmais éfavorecidonafaladosindivíduosquepermaneceramnacomunidade,nafaladosindivíduosadultos e idosos e na fala das mulheres. Esses resultados parecem confirmar a hipótesepropostadequeousodo IVmaiscomocoordenadore subordinadoremergiudocontatolinguístico.Quantoaoscondicionamentos linguísticos, foramconsideradosrelevantes,paraambos os fenômenos variáveis, a referencialidade e o estatuto sintático (adjunto oucomplemento).Considerou-seque:(i)porcontadocontato,oIVmaisdaLPteriapassadoporum processo de relexificação e gramaticalização sintática (cf. Lefebvre, 2001; Lefebvre eLumsden,1994)naformaçãodoportuguêsbrasileiro(PB),passandoaatuarcomoconectore;ii)apresençadesse itememestruturascoordenativasesubordinativassedeveaofatodeambasseremderivadasdeestruturassemelhantes(Kayne,1994),discutindoquestõesacercadarelaçãoentremudançaesistema(Domínio1-MudançaeSistema).GOMES,DéboraC. T.Ouso variável doMAISnoportuguêsafro-brasileiro: coordenaçãoesubordinação.DissertaçãodeMestrado.Salvador:UFBA,2014.KAYNE,R.Theantisymmetryofsyntax.Cambridge:MITPress,1994.LEFEBVRE,C.;LUMSDEN,J.ThecentralroleofRelexificationinCreoleGenesis:TheCaseofHaitianCreole. In: LEFEBVRE,C.; LUMSDEN, J. (orgs.).Lagenësedu crèolehaôtien: un casparticilierdíinvestigationsurlaformadelagrammaireuniverselle.UQAM,1994.

  • 22

    LEFEBVRE,C.Relexificationincreolegenesisandeffectsonthedevelopmentofthecreole.In:SMITH, N.; VEENSTRA, T. (eds). Creolization and Contact. Amsterdan/Philadelphia: JohnBenjaminsPublishingCompany,2001.LUCCHESI,Dante;BAXTER,Alan;RIBEIRO,Ilza.OPortuguêsAfro-Brasileiro.Salvador:EDUFBA,2009.Gadet,Françoise/Martineau,France(Paris)CommentinterpréterlavariationParmilesnombreusesacceptionsdutermevariation,nousnousintéresseronsàsonpotentielsociolinguistique,oùilapparaîttoujoursimportant,au-delàdurôlequ’ilajouédansl’histoiredeladiscipline(voirl’œuvredeLabov,etEckert2012).Soninterprétationapparaîtsouventneguèreengagerd’explicationsociolinguistique,convoquanttropvitel’idéedecorrélationpourfaireplaceausocial(voirladistinctionentrevariationniste–Labovetvariationnel–Koch&Œsterreicher2001).Aussin’est-ilpassuperfluderevenirencoresurlesprésupposésetlesimplications du terme variation (Gadet 2004) dans une approche de sociolinguistiquevariationnelle.Nosanalysess’appuierontsurdesexemplesprécisissusdetroiscorpusrécentsdefrançaisdanslesquelslesauteursontétépartieprenante(2corpusorauxet1corpusécrithistorique).On cherchera à montrer à quel point la constitution et l’organisation des données sontdéterminants, impliquantdes conceptionsde la langue,desproductions langagièresetdel’acteur parlant/écrivant. Les études de cas que nous présenterons, portant sur desphénomènessyntaxiques,nouspermettrontd’aborderlesquestionssuivantes:qu’est-cequicausedeladiversificationdanslesfaçonsdeparler/écrire?Quelsfacteursjouentunrôle?(socio-démographique vs paramètres sociolinguistiques et interactionnels comme lesregistres,lesgenresetlesstyles,etsocialescommelesréseaux,lesidentités,lesparcoursdevie–voirKiesling2013etMilroy/Llamas2013,Conde-Silvestre2012);commentprendreencomptelestyleetlavariabilitédanslapalettestylistiqued’unmêmeusager?Etfinalement:commentpeut-oncomparerdesdonnées?On souhaite ainsi montrer quelles interprétations les acteurs construisent du sens socialinvestidanslavariation,sicelle-cin’estplusseulementregardéecommeunfaitdelangue,mais sepose la questiond’interpréter les attitudesd’agents sociaux/parlants, au-delàdescatégorisationsetdesassignationsdefrontières.Cetteréflexions’intégreraitdansl’axe3.Conde-Silvestre, J. C. (2012). « The role of social networks and mobility in diachronicsociolinguistics»,dansJ.M.Hernández-CampoyetJ.C.Conde-Silvestre(dir.),TheHandbookofHistoricalSociolinguistics,Malden/Oxford,Wiley-Blackwell,332-352.Eckert,P.(2012).«ThreeWavesofVariationStudy:theEmergenceofMeaningintheStudyofSociolinguisticVariation».AnnualReviewofAnthropology41,2012,87-100.Gadet,F.(2004).«Lasignificationsocialedelavariation»,RomanistischesJahrbuchBand54,98-114.Kiesling,S.(2013).«ConstructingIdentity».In:Chambers,Jack/Schilling,Natalie(éds.):TheHandbookofLanguageVariationandChange.BlackwellPublishing:Oxford22013,448-467.

  • 23

    Koch, P. & Œsterreicher, W. (2001). « Langage oral et langage écrit », Lexikon derromanistischen Linguistik, Tome 1-2, Hgg von Günter Holtus,MichaelMetzeltin, ChristianSchmitt,584-627,Tübingen,MaxNiemeyerVerlag.Milroy,Lesley/Llamas,Carmen(2013).«SocialNetworks».In:Chambers,Jack/Schilling,Natalie (éds.) : The Handbook of Language Variation and Change. Blackwell Publishing :Oxford,409-427.Gerards,David(Zürich)Losllamados‘artículospartitivos’delespañolantiguoEn numerosas gramáticas históricas del español se hace referencia a la existencia de undenominado“artículopartitivo”.Algunosautores(p.ej.Carlier/Lamiroy2014)señalanqueendichoscasossiempresetratadesustantivosquedenotanunreferente[+definido+especifico]del cual se extrae una subparte. Así, la construcción del español antiguo sería distinta aldeterminante indefinido del francés moderno (je bois *(du) vin), verdadero clasificadornominaldemasasegúnStark (2008).Aunque laobservacióndeCarlier/Lamiroyyotrosescorrectaparalagranmayoríadeloscasos,unanálisistextualmásprofundorevelaocurrenciasde de+art.def+sust. que contradicen esta generalización. Por ello, Eberenz (2008) y otrosautoresdefiendenlaideadequeelespañolantiguodisponía,aunquesolomarginalmente,deunelementocomparablealdelfrancés.Obsérveseelsiguienteejemplo(apudEberenz2008),que no justifica, a primera vista, la hipótesis de la definitud (anafórica o situacional) delreferentedenotadoporelsustantivodeterminadomediantede+art.def:(1)Eguárdengelasquesenoncrieben,edenlesdelamantecaconsoceuofastaqueselesegüenlaspénnolas.(1250.Moamín.Librodelosanimalesquecazan)Medianteuncorpusdeochotextosdecetrería(s.xiii–xvii),unatradicióndiscursivaenlaqueel fenómeno en cuestión aparece con una frecuencia más alta que en otras, nuestracontribución pretende ofrecer un nuevo acercamiento a los casos como (1), todavía malcomprendidos.Paraello,seanalizarácualitativamenteycuantitativamenteladeterminaciónnominal en contextos no-genéricos de todos los sustantivos de masa. De esta maneramostraremosque,endichoscontextos,lossustantivospresentanvariaciónnosoloentrelaindeterminaciónyladeterminaciónmediantede+art.def,sinotambiénconelart.defsinde(tomenlamiel[–específico/+definido],imposibleenfrancésmoderno).Teniendo en cuenta estos últimos casos con determinación definida, probablementeexplicable por condiciones que, apoyándonos en Coseriu (1955/56), podemos denominarextraverbalesempírico-naturalesypráctico-ocasionales,yquesedansobretodoentextosdeíndole instructiva, propondremos un análisis alternativo de los casos con de (1).ContrariamentealaideapropuestaporEberenzyotros,opinamosquelaequiparacióndelfenómenodelespañolantiguoconelclasificadornominaldelfrancésnoes justificable.Enbase a nuestro análisis, opinamos que los casos como (1) deberían considerarse bridgingcontexts,amediocaminoentrelospartitivosconcomplementonominaldefinidoespecifico(SPrep)identificadosporCarlier/Lamiroy(2014)yelduindefinidodelfrancés,integradoyaenel paradigma de los determinantes. Así, la variación libre entre de+art.def y ø+art.defdemuestraladiferenciacategorialdeesp.de frentealdufrancés(Prep.vs.Det.),mientrasquelano-especificidaddelsustantivocumpleyalaconditiosinequanonmásimportanteparaun reanálisis de la secuencia de+art.def como determinante. El reanálisis aquí propuestonuncasehallevadoacaboenespañol.

  • 24

    Carlier, A. / B. Lamiroy. 2014. The grammaticalization of the prepositional partitive inRomance”,enS.Luraghi/T.Huumo(eds.):Partitivecasesandrelatedcategories.Berlin:deGruyter,477-520.Coseriu,E.1955/56.“Determinaciónyentorno.Dosproblemasdeunalingüísticadelhablar”,RomanistischesJahrbuch7,24-54.Eberenz,R.2008.“Ningunoquieredelaguaturbiabeber:sobreconstruccionespartitivasysurepresentación en algunos géneros textuales del español preclásico”, en J. Kabatek (ed.):Sintaxishistóricadelespañolycambiolingüístico.NuevasperspectivasdesdelasTradicionesDiscursivas.Madrid/Frankfurta.M.:Iberoamericana/Vervuert,151-172.Stark,E.2008.“TheroleofthepluralsysteminRomance”,enU.Detges/R.Waltereit(eds.):TheParadoxofGrammaticalChange.Perspectives fromRomance.Amsterdam:Benjamins,57-84.Greco,Paolo(Napoli)Traiettoriedellamarginalizzazionediunacostruzionesintattica:l'AccusativuscumInfinitivonellastoriadellalingualatinaLacostruzionenotacomeAccusativuscumInfinitivo(d'orainpoiAcI)haavuto,comenoto,unastoriapeculiarenelquadrodellastoriadellalingualatinaedeiprocessichehannoportatoalla nascitadelle lingue romanze. Sebbene in latino abbia costituito la principale formadicomplementazionefrasalepermoltisecoli,continuandoacomparirecomunqueconunacertafrequenzaancheneitestidellalatinitàpiùtarda,l'AcIhapoisubitounprocessodidecisivamarginalizzazione,edinfinedisostanzialescomparsanellelingueromanze.Fino almeno al II secondo secolo dopoCristo, a parte alcuni sporadici esempi (sui quali èdisponibileunavastabibliografiachevadaMayen1889finoaCuzzolin1994epoiancoraalrecenteGreco 2012), l'AcI ha rappresentato l'unica formadi complementazione frasale indipendenza da verba dicendi et sentiendi attestata nella documentazione scritta a noipervenuta(oltrecheunodeimezziprincipaliattraversocuierapossibilerealizzareformedicomplementazionefrasaleindipendenzadaverbaaffectuumedaaltretipologiedipredicaticome i verba iubendi). La concorrenza delle completive a verbo finito introdotte dacomplementatori come quod, quia o quoniam ha ridotto progressivamente lo spaziofunzionale di selezione dell'AcI, secondo traiettorie che sono state analizzate moltoacutamentedaCuzzolin1994,finoagiungereadunasituazionedicompletasovrapposizionedei contesti in cui era possibile selezionare la struttura a verbo finito o quella infinitivale.Questasituazionediconcorrenzainognicontestoperdureràduranteilcorsodituttalastoriadella lingualatina,masiriverseràsoloparzialmentesullelingueromanze.Inquesteultimeinfatti, strutture comparabili all'AcI hanno attestazioni poco frequenti e hanno subito unprocessodifortemarginalizzazioneinquasituttiicontestifindaepocaantica.Inquestocontributocisoffermeremosull'analisidialcunidocumenti(letterarienonletterari)didiversatipologiatestuale(cartenotarili,agiografie,testistoriografici)prodottineisecoliVI-IX.Nelquadrodiquestocorpusesamineremoalcunifattorisintatticiepragmaticipiùgeneralichesembranofavorire laselezionedellacostruzioneaverbofinitoodiquellaaverbononfinito, e poi evidenzieremo il ruolo giocato dalla tipologia testuale e dalle caratteristichesociolinguistichedeitestinelprocessodicompetizionetraleduestrutture.

  • 25

    Adams, J. N., 2005, “The accusative + infinitive and dependent quod-/quia- clauses. Theevidenceofnon-literaryLatinandPetronius”,inKiss-Mondin-Salvi(acuradi),2005,pp.195-206.Bodelot, C. (a cura di), 2003,Grammaire fondamentale du latin, Vol. X, Les propositionscomplétivesenlatin,Leuven:Peeters.Calboli,G.(acuradi),1989,SubordinationandotherTopicsinLatin,Amsterdam:Benjamins.Cuzzolin, P., 1994,Sull’origine della costruzione dicere quod:aspetti sintattici e semantici,Firenze:LaNuovaItalia.Greco, P., 2012, La complementazione frasale nelle cronache latina dell’Italia centro-meridionale(sec.X-XII),Napoli:Liguori.Herman,J.,1989“Accusativuscuminfinitivoetsubordonnéesàquod,quiaenLatintardif-Nouvellesremarquessurunvieuxproblème”,inCalboli1989,pp.133-152.Herman,J.,2003,“NotessyntaxiquessurlalanguedeTrimalcionetdesesinvités”,inHerman,J.-Rosén,H.(acuradi),Petroniana.GedenkschriftfürHubertPetersmann,Heidelberg:Winter,pp.139-146.Kiss,S.-Mondin,L.-Salvi,G.(acuradi),2005,Latinetlanguesromanes.EtudesdelinguistiqueoffertesàJózsefHerman,Tübingen:Niemeyer.Mayen,G.,1889,DeparticulisQVODQVIAQVONIAMQVOMODOVTproacc.cuminfinitivopostverbasentiendietdeclarandipositis,Kiliae:ExofficinaH.Fiencke.Panchón,F.,2003,“Lescomplétivesenut”,inBodelot(acuradi)2003,pp.335-481.Serbat,G.,2003,“Lescomplétivesenquod”,inBodelot(acuradi)2003,pp.528-753.GutiérrezBravo,RodrigoèUth,MelanieIngham,Richard(Mannheim/BirminghamCity)Variationetchangementmorphosyntaxique:l’anglo-normandetl’oralreprésentéAttestésurplusdemilleans,lefrançaisdevraitpouvoiroffrirunchampdepossibilitéstreslarge à l’étude du changement en diachronie et de la variation inhérente. Cependant,l’absencededonnéesorales,domainepreféréde la recherchede lavariation linguistique,pose un problème, que de nombreux chercheurs essaient d’aborder à l’aide de sourcespermettant une approche indirecte de la langue parlée du passé (Guillot et aliii 2015,Marchello-Nizia2014).Pour l’anglo-normand,variétémédiévaledufrançais(Trotter2003),ondisposeàceteffetdedeuxsériesdetextes,l’uned’origineorale(lesYearBooks:débatsentre juristes), l’autre d’origine écrite (requêtes au parlement, règlements et coutumesjudiciaires).«Conceptuellement»(Koch&Österreicher(2001),lapremièreséries’apparenteauregistreoral.Toutesdeuxappartiennentaumêmedomaineprofessionnel,celuidudroit,etàlamêmeépoque-fin13ème,début14ème. L’analyse de ces resources nous a permis de mettre en évidence deux types devariation,l’unediachronique,concernantlesystèmedesdémonstratifs,etl’autreinhérente,concernantl’emploidusubjonctifdanslessubordonnées.Lesdébatsfavorisaientlargementlaformedémonstrativeinnovatricecedevantunsubstantifmasculin(p.ex.cecasaulieudecelcas/cestcas),alorsquedanslestextesd’origineécritelatendanceestencoreminoritaire(vers30%),résultatquitémoigneduretarddel’écritsurl’oralendiachronie,lorsqu’ils’agitd’unchangementencours.

  • 26

    Lavariationinhérentesevoyaitdansledomainedelamodalité:danslesdébatsonarelevél’emploidel’indicatifdanslespropositionsdenécessité,debut,etd’antériorité,p.ex.(1)a,maisnonauregistreécrit,p.ex(1)b:(1)a.A ceoqe sun successourdeyt estre lye, si coventqe ceo seytpar especial clausedegarrantye. YearBooks1303,437(débat)(1)b.Aceoqelamitigacioundelapeynedelaatteintedeiveestregrauntéasjurours. Britton2,227(coutumes)Comme en français canadien actuel (Poplack 1990), la variabilité modale subissait unconditionnement morphosyntaxique. Ainsi, l’emploi du conditionnel dans la principalefavorisaitl’emploiduconditionneldanslasubordonnée:(2)a.Ylclamereitparmemeladiscenteacoekelebrefseabatereit. YearBooks1292,17(2)b.Sileustvocheagarantie,qelacovendreitilqilsefereytprive... YearBooks1302,91Les verbes réguliers (p. ex. 3a, b) permettaient l’emploi de l’indicatif, que les formessupplétivesévitaient(p.ex.3c,d):(3)a....laquelecauseilcoventqevouslagrauntez... Year Books 1304,133(3)b.B.seabsentaparfraudeaparmalycekeylnepoutestretroveceljour,purcoekelejourpassereit. YearBooks1293,225(3)c.Edisiointnepuetilestreeinzceoqedroitluysoitdescendue. Year Books 1305,247(3)d.Enecoventpascountereynsceoqileytsaveceledefaute&c.YearBooks1302,407Au registre oral, l’emploi variable du subjonctif dans les contextes ciblés s’est longtempsmaintenu:(4)a.Donqesilcovientqevousattendeztanqeileitterreouchatelles. Year Books 1384,51(4)b.Etuncoreilcovientqecelcausesoitcertifieanousparlevicount.YearBooks1384,42(4)c.Deuauntceoqelafemmevientparlevenirefaciasnullepleeneserramyparentrelesparties. YearBooks1388,246(4)d.Iusticenelevoilesuffrerdeuauntceoqelissuedelremeindrefuisttrie. Year Books1387,29 Ainsi, l’examendecessourcesdifferenciéesquantauregistrenousa-t-ilpermis,enfrançaismédiévalcommeenfrançaiscontemporain,dedistinguerlavariationinhérenteduchangement en diachronie, et de constater que les facteurs qui entrent en jeu sontsensiblement lesmêmes. Le rôledu conditionnement linguistiqueest surtout ànoter : cefacteur qui s’est opéré dans le cas du subjonctif n’a pas eu son équivalent dans lerenouvellementdesformesdudémonstratif,cequiapulaissercesdernierslibred’évoluer.Ilsemblerait en outre qu’une dépendance syntaxique résiste mieux au changement que la

  • 27

    formed’unmembred’unparadigmemorphologique.Cesconsidérationsrestentcependantàvalidersurunepluslargegammededonnéesetdecontexteshistoriques.LavaleOrtiz,RuthMaría(Alicante)Elmarcadorepistémicofijo:variaciónycambiodiacrónico2Comoentevivo,lalenguaestáenconstanteevoluciónycambio.Lavariaciónlingüísticaseobservaentodoslosnivelesdeanálisisgramaticaly losmarcadoresdiscursivosnoquedanfuera de este fenómeno inevitable del devenir de la lengua. El empleo que realizan loshablantesdeciertas formas léxicasvamodificándoseconel tiempo,otorgandodenuevosusos y valores a unidades que en sus inicios se utilizaban en unos contextos claramentedelimitados. El propósito de esta comunicación es analizar el origen como adjetivo y laevolucióncomomarcadorepistémicodelaformafijo.Conestemarcador,elhablanteexpresasugradodecompromisoepistémico,talycomopodemosobservarenejemplosdeltipo:(1)Pillos,granujas,quedespuésdehaberoscomidomipanpasáissindarmetansiquieralasbuenastardes,¿quédiríaissiahorayoosmetieraunabalaenelcuerpo?...Porquedefijoquenosemeescapabauno(CORDE,BenitoPérezGaldós[1888]:Miau,Alicante,UniversidaddeAlicante).(2)Todalatardehaciendocombinacionesconelcandadohastaqueseabrecon030(nosesabequiénpusoaquello...aunquesesuponequeYO,perofijoque fuetocandosinquerer(CREA,2004,efímeroWeblog).Por lo tanto, se trata de un marcador de la evidencia, ya que muestra la fuente deconocimientodelhablanteysuseguridadconlaspalabrasemitidas.NuestraintenciónesanalizarlapresenciadelaformafijoenejemplosrealesdeusoobtenidosdelCORDE,elCREAyelCorpusdelEspañolconlafinalidadderesponderalascuestionesqueplantealapropiaevolucióndeestaforma.Enprimerlugar,cómoadquierelaformaadjetivalfijo valores epistémicos teniendo en cuenta que su origen se encuentra en el latín fixus,participio del verbo figĕre, con el significado de ‘clavar’; para ello, haremos uso de laherramienta cognitivade lametáfora,puestoquegraciasa lasmetáforas conceptualesesposiblederivardeformasencillaylógicaelvalorepistémicodefijeza,persistenciayseguridadque transmite la forma fijo a partir de su sentido original ‘clavado’. En segundo lugar,comprobaremosquelosvaloresepistémicosqueaportaelmarcadorfijoserelacionanconlasinferencias y la conjeturas (Squartini 2001, 2008), que pueden estar basadas en hechosperceptiblesoenrazonamientosdetipomássubjetivo.Entercerlugar,observaremosenelcorpusdetrabajolasdistintasmanifestacionesformalesdefijo(fijo,[es]fijoque,defijoque)enespañolysicadaunadeestasformasmuestramaticessignificativospropios.Coneste análisis empírico tratamosdedilucidar, por tanto, el origen y la evolución comomarcadorepistémicode fijoysusvariantesformalesa la luzdel fenómenode lavariacióncomoelementoesencialdelcambioenlalengua.

    2 Este trabajo se enmarca en dos proyectos de investigación emergentes sobre semántica histórica, unofinanciadoporlaGeneralitatValenciana(GV/2015/113)yotrofinanciadoporlaUniversidaddeAlicante(GRE14-08).

  • 28

    Squartini, Mario (2001): “The internal structure of evidentiality in romance”, Studies inLanguage,25,pp.297-334.Squartini, Mario (2008): “Lexical vs. grammatical evidentiality in French and Italian”,Linguistics46(5),pp.917-947.Lehmann,Sabine(Paris)Les marqueurs discursifs parenthétiques entre variation et figement : une perspectivediachroniqueLaplupartdesmarqueursdiscursifsexistentsouslaformed’unseulmot(bien,donc,disons,alors,déjàetc.)Cependant,àl’intérieurdelachaîneparlée,ilpeutyavoirdesséquencesdeplusieursmotsquiappartiennentàlaclassedesmarqueursdiscursifs.Onpeutalorsparlerdemarqueursdiscursifscomplexes.Lefaitquelesmarqueurspuissentcomprendreuneséquencedeplusieursmotsmotived’ailleurslechoixdutermemarqueurdiscursifaulieudeparticuledudiscours(cf.Hansen2006).Danslecadredelaprésenteétude,nousnousintéressonsauxmarqueurs discursifs formés à partir d’un verbe conjugué ; ces marqueurs sont souventconsidérés commedespropositionsen inciseou commedespropositionsparenthétiques.Lesmarqueursdutype«ilfautdireque»,«ilfautsavoirque»«jediraisque»ou«jedoisdireque» (étudiéparH.Kronning,1988) fonctionnent commephrasematricesyntaxiquerégissant une proposition complétive à laquelle ils sont pragmatiquement subordonnés.Autrement dit, c’est la complétive qui se trouve assertée et porteuse du messagecommunicativement dynamique tandis que la principale, constituée par le verbe recteur« faible », n’apporte qu’une notemodalisatrice, à portée subjective ou intersubjective, àl’assertionvéhiculéeparlacomplétive.Lesmarqueursdiscursifsconsidérésproviennentd’unprocessusdepragmaticalisationdontontrouvelestracesenancienfrançais.EnpartantdesrésultatsdesétudesdeC.-D.Pusch(2007)etKronning(1988)–étudescentréessurlefrançaismoderne-nousnousproposonsdoncd’étudierl’emploidecestournuresverbalesdansuneperspectivediachronique(del’ancienfrançaisaufrançaismoderne).Ils’agit,dansunpremiertemps, d’étudier la variation morphologique et de s’interroger sur l’appartenanced’expressionscomme«onsaitque»,«ilfautsavoirque»-trèsfréquentesdanslestextesargumentatifs en moyen français – à la catégorie des marqueurs discursifs. Nous nousinterrogerons plus particulièrement sur la variation des interprétations sémantico-pragmatiquesdesmarqueursparenthétiquesenfonctiondelanaturedelaséquencequecesderniersintègrent.Nousproposonsde«repenserladiachronie»(domaine2)desmarqueursdiscursifs parenthétiques en montrant que le mode séquentiel détermine la valeurpragmatiqued’unmarqueurdiscursif.Eneffet,lafonctionprincipaled’unmarqueurdiscursifparenthétiqueestdestructurerlediscoursauxniveauxsyntaxique,thématiqueetdiscursif.L’étude des variations et changements diachroniques de ces structures (variabilité >invariabilitémorphologique, optionalité sur le plan syntaxique, forte désémantisation parrapportàlasignificationdudépart)doitdoncprendreencomptel’universdiscursifetletypedeséquencedanslesquelscesmarqueurscomplexesapparaissent.ANDERSEN, H. L. (1996), « Verbes parenthétiques commemarqueurs discursifs », dans :Muller, C. (éd.), Dépendance et intégration syntaxique : subordination, coordination,connexion,Tübingen,Niemeyer,pp.307-315.

  • 29

    DOSTIE, G. (2004), Pragmaticalisation et marqueurs discursifs. Analyse sémantique ettraitementlexicographique(Champslinguistiques),Bruxelles,DeBoeck-Duculot.KRONNING,H.(1988),«Modalité,politesseetconcession:jedoisdirequeq»,dans:Nølke,H.(éd.),Opérateurssyntaxiquesetcohésiondiscursive.ActesduIVeColloqueInternationaldeLinguistiqueSlavo-Romane(Erhvervssprogligeskrifter;16),Copenhague,NytNordiskForlag,pp.99-112.PUSCH, C.D. (2007), « Faut dire : variation et sens d’un marqueur parenthétique entreconnectivitéet(inter)subjectivité»,dansLangueFrançaise154,pp.29-44.Lindschouw,Jan/Schøsler,Lene(Copenhague)Variation, paradigmes et actualisation : le cas des changements des valeurs du passécomposéetdupassésimpleNotre présentation vise la question concernant l’interdépendance entre variation etchangement linguistique (thématique2) illustrée à l’aidedes changementsdes valeurs dupassécomposéetdupassésimpleenfrançais.Le présent travail s’inscrit dans le fonctionnalisme danois, d’où notre intérêt porté sur lasémantique et la pragmatique des formes du passé, voir Hjelmslev (1966) et Engberg-Pedersenetal. (1996).Cetteconceptionlinguistiquenousinciteàconsidérer lesvariationssynchroniques comme révélatrices des structures en cours de changement et qui semanifestentsurleplanparadigmatiquesousformederéorganisations(NørgaardSørensenetal.2011),cartoutchangementlinguistiqueprésupposeunchangementparadigmatique.Noussommes influencés par les recherches d’Andersen (2001a, 2001b, 2008), plusparticulièrement par sa théorie concernant le processus de diffusion des changementslinguistiquesparmi les locuteurs (ou«Actualisation»).Nous faisonsunedistinctionentrechangementsmotivésdefaçoninterneouexterne,puisqueles innovationssepropagentàl’intérieurdusystèmelinguistiquesuivantunehiérarchiedemarquageprédictiveseloncettethéorie.Leschangementsmotivéspardesfacteursexternessontsouventintroduits‘parenhaut’ et résultent a priori du contact linguistique ou de besoins communicatifs etpragmatiquesparticuliersquisontfavorisésparlesgroupesdominantsdanslasociété,alorsque les changements motivés par des facteurs internes sont introduits ‘par en bas’. Lechangementsepropagedansuncontextemarqué(m)ounonmarqué(nm).D’aprèsAndersen(2001a:32),lanaturemarquéeounonmarquéedescontextespeutêtredéfinieselonunesérie de paramètres : style (soutenu [m], standard [nm]),médium (écrit [m], parlé [nm]),morphologie(pluriel[m],singulier[nm]),syntaxe(propositionsubordonnée[m],propositionprincipale [nm]), etc. La nature d’un changement, motivé de façon interne ou externe,déterminelamanifestationdesinnovations.Eneffet,leschangementsintroduits‘parenhaut’apparaissentdans lescontextesmarqués,commeparexemple legenreargumentatifet lapoésie, et se propagent ultérieurement à des genres textuels non marqués, comme parexemple l’oral ‘authentique’et l’oral ‘représenté’telque lediscoursdirectet lesrépliquesdanslespiècesdethéâtre.Enrevanche,leschangementsintroduits‘parenbas’apparaissentenprinciped’aborddanslesgenrestextuelsnonmarquéspoursepropagerensuiteauxgenresmarqués.Apartird’uncorpusélectronique(Frantext),nousétudieronsleschangementsdesvaleursdupassécomposéetdupassésimpleàlalumièredeladistributiondesformesdupasséetdesadverbiauxtemporelsdanslesdifférentsgenrestextuelspendantlapériodequivadu16eau21esiècles.Nousproposeronsd’yvoiruneréorganisationparadigmatiquedes

  • 30

    formes du passé afin de déterminer la nature de la propagation du changement. Nousexamineronssicelle-ciseproduit‘parenhaut’ou‘parenbas’.Andersen,H.(2001a).Markednessandthetheoryoflinguisticchange,inH.Andersen(éd.),

    Actualization.LinguisticChangeinProgress,Amsterdam/Philadelphie:Benjamins,21-57.Andersen,H.(2001b).Actualizationandthe(uni)directionalityofchange,inH.Andersen(éd.),

    Actualization. Linguistic Change in Progress, Amsterdam/Philadelphie : Benjamins, 225-248.

    Andersen, H. (2008). Grammaticalization in a speaker-oriented theory of change, in : T.Eythórsson, (éd.), Grammatical Change and Linguistic Theory: The Rosendal Papers,Amsterdam/Philadelphie:Benjamins,11-44.

    BasetextuelleFrantext.http://www.frantext.fr/Engberg-Pedersen, E., Fortescue,M.D., Harder, P., Heltoft, L., Jakobsen, L.F., (éds) (1996).

    Content, expression and structure: studies in Danish functional grammar,Amsterdam/Philadelphie:Benjamins.

    Hjelmslev,L.(1966).OmkringsprogteoriensGrundlæggelse,Copenhague:Akademiskforlag.Nørgård-Sørensen, J.,Heltoft, L.&Schøsler, L. (2011).Connectinggrammaticalization.The

    roleofparadigmaticstructure,Amsterdam/Philadelphie:Benjamins.Louredo,Eduardo(SantiagodeCompostela)VariaciónycambioenlacolocacióndelclíticoenalgunoscomplejosverbalesgallegosLosestudiosdecambioentiempoaparentehanpermitidoconocermejorlasdinámicasdevariaciónycambiolingüísticoendiversaslenguasyvariedades.Lahipótesisquesustentaestosestudiosesquelamaneradehablardelaspersonasnocambiasubstancialmenteconelpasodeltiempoyesprácticamenteidénticaalamaneradehablardelaadolescencia(BlasArroyo2005:269yss.;Chambers1995:200).Enmicomunicaciónpretendopresentaralgunosdelosresultadosdemitesisdoctoralsobreelcambiolingüísticoenunáreadeldominiogallego,lacomarcadeORibeiro,enlaprovinciadeOurense. Para la realización de la tesis, he realizado 31 encuestas a hablantes de tresgruposdeedaddiferentes(>60,40-56,

  • 31

    Mi objetivo principal, sin embargo, son mostrar que existen tendencias de cambio,observablesentiempoaparente,paraestasvariables.Así,p.ej.,lacolocaciónilustradaen(2)estárestringidaennuestramuestraahablantesmayoresyconserva