23
BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA DE L SUR LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL En este libro se entiende por e pi slemología del Sur la s queda de cono- ¡:! cim ientos y de cr it erios de validez del conocimiento que otorguen visibi- z lidad y credibili cen las prác ti cas cognitivas de las clases, de los pueblos y de los grupos sociales que han s id o hi sl6Ticam e nte victimiza clos, explo- 2 tados y opri mid os por el co lonialismo y el capitalismo globales. El Sur es, pues, usado aquí como metáfora del suftimiento humano sistemáticamente o:: causado por el co lonialismo y el capiLali smo. Es un Sur que también existe: ::;l en el Norte global geográfico, el 11.madoT eTce r Mundo inlerior de lo s par- ses hegemó ni cos. A su vez, el Sur global geogrófico contiene en sí mismo, -:¡ no sólo el sufrimiento si!:i lc máli co causado por el colonialismo y por el capi- talismo globales, sino también las prácti c as locales de compli cidad con b.O aquéllos. Tal es prác ti cas constituyen el Sur impelial. El Surde la epistemo- ...s logia del Sur es el Sur antiim pe ri a l. e La primera premisa de los ensayos aquí reunidos es que no habrá jus ti- E CI,) cia social global sin jus ti cia cognitiva global. La segunda es que, tal como rIl en el inici o, el capitaJismo y el col onialismo continúan profundamente en- c. trelazados, aunque las fOlmas de articulación hayan variado a lo la rgo del ro tiempo. La tercera es que la epistemología del Sur apun ta fundam en tal- e me nt e a prácti ca!:\ de conocimiento que pennÜan intensificar la voluntad de lransformación social. g I"lf ""'-1>(';"" de e ))K] -= e....J. .....""•• "' [J •• c'-......" ... CLACS O ..elbel.. 80.;1111 Asdi " B OA VENTURA DE SOUSA SANTOS Una epistemología del C LAC SO C OEDICIONES

BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS

~ UNA EPISTEMOLOGiacuteA DELSUR ~ ~

LA REINVENCIOacuteN DEL CONOCIMIENTO l

~ Y LA EMANCIPACiOacuteN SOCIAL ~

~ En este libro se entiende por epislemologiacutea del Sur la buacutesqueda de conoshy iexclcim ientos y de cr iterios de validez del conocimiento que otorguen visibishy z lidad y credibilicen las praacutecticas cognitivas de las clases de los pueblos ~ y de los grupos sociales que han sido hisl6Ticam ente victimizaclos exploshy 2tados y opri midos por el colonialismo y el capitalismo globales El Sur es

pues usado aquiacute como metaacutefora del suftimiento humano sistemaacuteticamente ocausado por el colonialismo y el capiLalismo Es un Sur que tambieacuten existe l en el Norte global geograacutefico el 11madoTeTcer Mundo inlerior de los parshy

~ses hegemoacutenicos A su vez el Sur global geogroacutefico contiene en siacute mismo ~

-iexclno soacutelo el sufrimiento sii lcmaacutelico causado por el colonialismo y por el capi shy~talismo globales sino tambieacuten las praacute cticas locales de complicidad con ~

bOaqueacutellos Tales praacutecticas constituyen el Sur impelial El Surde la epistemoshy slogia del Sur es el Sur antiimperial e

La primera premisa de los ensayos aquiacute reunidos es que no habraacute justishy E CI)

cia social global sin justicia cogn itiva global La segunda es que tal como rIl ~

en el ini cio el capitaJismo y el colonialismo continuacutean profundamente enshy c ~trelazados aunque las fOlmas de articulacioacuten hayan variado a lo largo del rotiempo La tercera es qu e la epistemologiacutea del Sur apun ta fundamentalshy e

mente a praacutectica de conocimiento que pennUumlan intensificar la voluntad

de lransformacioacuten social

g ~

~ Palrocil1~k Ilf -1gt( _IIO(~ ~

de Do~ mgtIJ ~ 1I1t~rnaltmiddotiilIr e ))K]-= ~

eJ ~Ibullbull ctHIotlaoo-l~1IO [Jbullbull c- CLACS O elbel 801111 Asdi

BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS

Una epistemologiacutea del

C LACSO COEDICIONES

L LN mSCLRSO ~OllRE LAS CIENCIAS

L I RODUCCIOacuteN

iacute~muo ln un tifmpo iacuteuoacutenHu que al de)plcSlr~ sobre ~f rnioiexclmo tlesshycubre que Sus pies SOl un cruce ne sombras ltiom lJms que iexclcnfn neo) pasado que o iexclWimos que ya 110 SUIllU~ n pcnsamos que no h~lIlo~ loshyrt1i~t de jado de ~cr sum brt~ C]ueienen del fUllUO tlHe () pcnriexclamos flue )r onmos () pensamo- qLH lIl1llCt UCbraremos-3 ~r CWlndo al p lo curtr andJuumlu lLt sillladoacuten presente d~ las aenciiLi en su (onjllnto miramos hacia t1 pa5t1do la primera imagen es fluiltl la tIe que lo~ progrpsos cientiacuteficos (h- los ILimos U tilUa ail0~ son de ta l manera tl l-alll~lLilo~

que Ju ~i~los que nos precedieron -desclc ti Mgln 1 donrlr todoo 1l0lIUt del1uacutefilo~ lIIodemo~ naCfgtmu5 ha5~ el propiu ~igln XJX- no son ma~ f]ur una pi ehbtol iexcl auliguL Pero i ((gt1ram05 los ojos v los vokemos a ablir nrificamo-c (on sorpresa que lu graneles cifnliacuteficos

que clli lahJfcieron dluumlntiliUOn el Glmpo (eoacutelico en que loltkUacutel hoy no~ 1II0cmos lcron u IfabajaJ 011 t~lItre el siglo X Irl loo prillltro~ Clnle antildeo dt1 ~iglu xx de Arlam Smith V Rkoacutellllo a LlOI-icfV Dar wln

dlt Marx 1)111 khe1l11 jIX Wcber yl lTelto d e Humboldt r PlaJlck a

[lit cJpinlln rile ilifi~dJILtrllt publllarlu corn(iexcl un )lN 11I1li IiIII O (11 1987 (ronu gal -Jmnrlmilnrn 111( Pllhb(l(]o puslenormrntC romo rrIacutefulo c(( Hi~tI (11 3ri11 (fVtflla J~flmtIJ hJ(lII(rkIOl ltItl 1J11llluln de Eilllrloi )rnnH1t1~ (1( Il Ifnit1 oudad de sao r-dull) 01 m 19b~ PI 1amp-71) en lo [ltIiut()S l niexclrlo~ de IIIClil1 IltnwJd FemlIIcI nutlllf1 ( tlllll wl lIuacuterrL l im1Lmnrlt It~)~ PI Q 17) Elliluuumbcioacute 1111 flrllu lIle mr- InrprfllClir i~Il(lu pr UlO una clra (onrlnUimImiddotIIIt ltlUIUeuddd

(11 l~ lurv~te- liloolil hitll de 1 emlCnMlLI crcunlllrit hitn rklmvd uJkrinr Eu hogt )J LlTnllt(IOacuten 1 111 lUILlUII purtU$Uc3 fltlif~I es la primI lldIUUacuteIl ~II t~pauJl

Ll1 Id(a~ 1t-ilIlllllldn en etlc upitulo hltrnu ptOtuntliMIa tH IiUJu postcnnrel dc1UC llm(nt( (1) Illlmduf61J umn rironn 1Oacutef--marln 111 (t()rUl~ll flou LuntIIIIJ 1~lh~) (AumplC= V d i~ I )o lile de ulla et1iciuacutelI al rLltlittILAnn i ~nMrl ICC LitlIIpn [UlVLn

lnrd rlt 5lll1 SlIltV biexclrnlJurorm a UDa 0110 Jx tdCHIII G lldld ( 110 l L-iexcl (

Colcctitm FSlUdiul ulLatlU~ ~ 1~1tJti 1AK ppj (1) l ind iacutel vro Cummem slt (~IIC-I d Hnudn1ge 1~~ t1I (nurD dI in rnaacuteu iacutenriAJI7iexcllr ~(ntl(fiexcl uacutenjwnJil1lJ dImiddot la npninlnn

(Silban Ikfl h[ 1] Br l1Uwer 2(103 r n I lm)u Uflilflttl nJlIfTlIr pnm flmu ~vlrt drrrnle I 1~ mrbnll soJa (1 Ql7Ina rttrlItad (m rm ln ~ di t ) J C(lllPl ~fJl)1) ell El rgtrrvlm h-Vr FiliO ttaa)rH pma o flUtlfl r1Itrum Iflllnrn ( Mlrlrid TluUiI 200

1

UN n I SClI~n c(HHtF U (JE~n~IH

POillL tfeacute) Fins[(in Y de tal rnudu t~ a~i qw elo poiblc decir qUt- (11

t fgtmlinm tlelluhtu IUI1I1 to(Iiacutea en e l si(lo ~I qut e l xx lt)u~tI l

no cnntcuacute 111 tal (1 COIll1lmiddotIHT aJlltmiddot tk ll l 11111 11 Y 10 1 t1l tl (lt~ 111

p pmado CCllumiddot~unos n ue~uo nuumlrr en ~I h ll llfe) cid m isl1Io lIIodu do ill1~eacutent) lontlanicroria nogt (X HlnJl UltI I1~td-lInrntt -Por 1111 bdo la po((gtnri1iebdlmiddot de LI~ttlutliuacuteu tttl1oloacutegica d l()_~ ronocimienlolt ~tlUshy

1II111Lltlu~ Ingt hilft1l crefr tn d umhraJ ek lUla ~KttLld de ( Imuni lltlshy

(Ioacute n t inltTaCU 1 lil)lT~tda tle It~ ciexclilf lrI l r- inl~gluidarlpi que uK11 hoy cUlnponen lo~ dils rI( muchos dc n()~ouus d sig lv XXI h l iniCiarlo

antes de (Omfll7otr POfOUU ladu una Icflexioacuten ((Ida (7 m pfoluJ)cl sobre lu~ uacuteuitc~ Je1 igor dtm ilico comhiTlJda con IUlt pltHgl u- cada r-J l1l lS HgtrOltiiacutemil ( ~ de r bullJIi~uuft Clotoacutegiacuteca u de guer ra n uclear nos

hacell lCUllT 4u~ d ~igll YX I rI1l1 illfgt a nlf Oiacutegt rnmcnzar Recurriendo la (~olia sinltrgcLila dd fi~KO lt61 ieo H trmanll

H akfn po demos dccir tIlle j iexcl10S en un ~iljema s lla l mlly illesltulc tIl el que la 11lIacutenima flu nuacioacuten de nucstTil pcncpcioacuten i~U ll J110VO~

1 upnll(C en la ~imfuia d e lu que CIIlOt bull ~ l minltln Id 111iol11 tiJrtlr1

() yrn1 o un Su ~Tiegl) bLauto rt(( JI larlo sohrc un fundo Illbrrn o Vtmiddot

mos dos r05UO g r i(gtgos rif perfil tren le 1 rrenll J (corwdo~ tJbl t 1111

(011r10 h lanco iquestCulI de l t~ imiacutegeue es la ercla rl tgtra mhalti ll i n~lIshy

Ilt fu eacute~ta 11 ulIbiguumledad ) la compkjirlad clt I ~t iLuac iuacutell lid uumlelllpu

pre1t1l(~ un tlPTllpn de tru l iciulI e l )u H lnniacutea LolI 1Tlll( ha~ CI)S-U

l uc C~Ut11 mts 111 O Ill(~ Cll t de eacute-I per o rle-oiexcl(unpas1du l1l I clalIacuteuacute ll

COI] todo lu que- lo hhitt Tal com o en ullo) plt(iultlu~ ut ult1noiexcl ifioacuten rliheitros (k (l1 l l lCllr~ de

CXpIUClI llellmiddot~UiO ulteal 1 I~ rOOiexclli ii iII1pl t~bullbull111 capacitIHI Jc 1u Ishy

lIJU11 I prC-l1l11t~l lIimplti prLL~UUlib que LUIHU Eill~lejn nrollIrnhrtba

rtfClr ~oacuteln un IIIUacuteO JJuttlc- ha er pelu ql1r cllgtIiiexclPlleacuteli d( htdlili ~II Lashy

pace de tra7iexclr una l11z n1eva a nll(sua pcrpkjid ttl Tengo ( lllHnign

un nintildeo qtW hlCT pnoi-tul1cule do~i~lIlns lJ dnll ) cinro ~lIios hilO llguIliiS prcguu~ 1111plc ~ ~uL(t t u (iendas) It (itntitico~ Lb IUacuteLO 1 mIacute(u Id~ tUl e i lo dt prnrlllnintilden ricnofka lllle JIIud I U~ de nnlUmiddotc jUlshy

gamn~ M l aacute ahorl llegando a su fin Ek nintildec) fll t J tUnJl fCJ lIC J01I-i(iexclU I

EJI i U cc lcbrt ljj)[unn vxnt 1m ri(1UIfl~ - Wf n rllfo (17~O) Rouoltlttu ror mul1

~ui l llcSlioDeS 11 tiempo riexclm rspouck t lLt Lunuieacuten IdLonablemtntt

infallt il rn~g1l11la q ue le fuer proputsliexcl1 por la Academi a iexcll( D ijon

LsW uacuteluacutelIIa Vt1 aha a~iacute iquestFl PI IlgTen ele I iexclL~ ri(nrIacuteL) dI Las ~U hs toIlLpshy

) JtmJuI UI~ KoU-I(U I t 1~ 71 (11 2 p 5e ss)

H DIiCI k(O ~OHKl LS CIE~C IA~ LJ

huira t pUl ifkar u a ((Irrum prr 1l1lelra ClI~lLlIll brt Se tr~Ha np lItll pregunel lrmffi l I al miiexclJuo ti cmpo f]ll f profnncla) r~k i l dc tnhlld cT

Para clarllt rCsputs t1 -lt1( ta l mono dOttltIl tc que le merpci6 el pJ imer premio lgll tlas I-lc llii~lad(r K() llssf~t1 hizo las igulelltlmiddot~ prlgun la s

nu mcnos dcmenr1les iquestHily alguua nbC1on (nrrc b rienda ~ la irshy1lIc11 ti tlgu u t rilluacuten dt ppso pir~ qu~ u~tiluyaUl()~ lmiddot1cnnorimi( lllO

n tlgar lile tf n e mo de la muuruezltl y rlC la in) ) fJue complJtimos con Ini luHttbl-c ogt y Ia mlljfres rle llutSu-a ocicdad por r l conocimiento

denuacuteficuacute protluduu pUl pocos l inaccesible a la ma)uriacutea iquestConuihl liraacute la dfIKitt disminui r rol foso lltli e Illc en Illlfitrltl -o(i(gtrlO e llll lmiddotlo que

4if c~ lo llH- ~e Jparcl1I1 fr el ~1her rlclIacuter v d iahcr hafer eno t b lCOr1l la prlnirI r l (guillas simples a Iaoiexcl filie ROlls-ea ll rcponde rl f

modo ig lliexcl)memiddotnu- impl( con un lulu lJdo 110

E~t~b~HllO) ell lollCes il mediados d el ~j~lu XYII I a 1I111lti middotI I Ulr~h (Il que la ciencia mUdf11I4I ~lIr~ricLI de la HvolllriOacuteI1 tltuLificl dd ~ig[n

1 dt I d mtnu d e Copeacutel nico GAlileu ~C10n (O melllabl a Lle rtu- 10 ( aacuteku lo~ csolrricos ne noiexcl prertlrsore~ p ara convCrt ire (n e l fermPlllo rI (gt lila lrall~funI1 ~ci 6n leacuterni(J y ~oL j ~ 1 ill precccknrC5 (n

11 ltiotloria cito la h umanidad ell~t fase de lr1l1ltiicioacuten plle~ quc utjashy

b pfrplejn~ ~t l u~ lmiddotpilIlIS m aacutes iexcltnr - In iexclJUacuteLl r dlxinn1f snht~

1(~ fundam(nfUlti de 11 udctid cn lile an sohl e el impJctn clf

la ilwKlOnei a la (pu e~tar iacutean s ujlt lO Iiexcl pUl -iacutea rl rl orden cillItilishy

eo emerge llte Ho) dotCj ntn a ii os lJ an~urridos OlllOS todos proshymgullisLIS ) produ(lo tle t middot l llUcO orcltn te~limul1ju- in) eh- Iaoiexcl lJilnrm muioll t lile rrnc1ujo rUII lndo 110 lo somo r lL 1985 k l lui~mn mndn t1I que In frllnn~ hace quiull o velIl[e iexclilo~ Por r alOshy

nelti quc lplln tO maacutes adelantc estamos efe nll(O pel plcjosiexcl ptrdimo~ la Cnnh lI tLa ( pis (moloacute~ica ~( illstlluacute en nosotros tIht sen~ttiuacutelt de peacuterdid rtp ~taLk Wll to ma extT-1ntildet cuaJ1 to u o ahemos ron CtHt-shy

la qUL C$ In CJlIe ((tlIlO) ln ia nr pfrrlfI atlndul1lo w_l11oin en

olro IflUllIlmiddotnIOS riexcllIe ea en-acioJl de p eacutemiddotniid S(-l ftUz la cUJUumlua de humo atraacutec de la cual -C (rond en la 11luva ri9u(71igt rI( nuesu a ilicl indh-irh ml y folecli ~ TlTO Il utltlmen te yuehe ahiacute l ~l pcrpllj id 1f1 cieshyno stuer lu flue abundal t OIl llueLrI n1Uiexcl nplllfndl

De ahl It ambltuacutercu-[ y C011lpltjidad dd tiempo rtemiacutefiu) ctual

ti qUt ( rlllltnet pOI aludir De ahiacute tambjen la idea h oy rompan ida por 1lI11( h ooiexcl 01 lue estanw~ e ll una Lli( ne tmn~ i tioacutell Dt ~d li fin1 nH~Il [c Il urgencia de dar JtsJJue~ L1 a plltttunms si mph dtmiddot tIItlll~tshy

k l ine iexcl gi blc~ Una pngnn tiI elementll (1 Ulht prn1Il11 (pie lI tg-t

21 ~(l UN 11IU K-IO MUUltI- L lt-I C1 iNC J AS

(11 magma maacute~ profundo d e lI uc-~umiddota IxoJpl~jidad individual collc lishyva cun la lill1p iclltl tiquestltlIiea de u n arpuacuten Fueron lSI las prc-guIlLS uacutee Rmli-iea u unrlraacuten que icr ~liacute 1d1 I1 UCUiC ~Iaacute~ que t u do~citgtlllus

y wnlu~ ~IUacuteU-iexcl d t~iexclJlIis flllrlttral prfglllllriexcl (oll linuacuteilll sitndo Iill de Rou-sea ll F ramos de nuevo colucado en la lIecc)ldad de p r~gunrar por las rdaLiollcs cl1U e 1 cienciOl ) la vi r ll td por e l Vdlo r d el cunocishy

lIuumltllto lla nm d o urdinario () 11 lgar qu t no~uos sujc lUacuteS iudhicJ uaJts o colcctin )s cnanlu~ v lI~Hlr pat l dal ~tt1Iido 3 nue~lrili pricUGLi y qu e la C1tllria lti~ oh~tin1 e n considerar lITdc-wu UU~UlIU f~l bo

Tenem os h naJmClI lC llue pi e~ulltu por tI lpel de tolo el conoshylt iJllic Ht( t ientiacutefjeo acu T11 llaclo en el c nriC]lIeci mic lIlu u cmpubucishymiento priacutectico de 1111l~UiU idltu u ca pUl la uacutelllribuoacuteoacuten po~iliva o lIeg-ctUOl lit Il Litlloacute al n uestra felitid ~l rl U[1tra difcrclHia txi~lclIshy

lll co n rfgtlldoacuten a Rml~au t que 3i nucsU~t p regull tob -011 ~lJlJphs

la~ respuestas lo son IHuellO lUeuos EstOlmOl (n e-I hn ele 1In Cldo rk htgcUloniacutea d e un cien o orcl t-n ci(ntilico Las cundiciolles cpisleacutetllishy

r~s de nllestra p rcgun lat lstdl1 ill~ J itd Cll cl lcmiddoterso d e los COllt~(pshy

lOs que UtilUillllU p~u i dal I ~s Iesp ue~ t F~ necco-lrio un esfue rzo dc dtSl~U(llbrimiento cond ucirlo io bn d hlo de uua 1I 1~J tIIUt J ~t lushycirlc7 y la il1inlcligiuilid~ld de la le~)JlIe~t~l Son iguallllenu oifeacuteren t t~

) 1Itlt ho maacutes (oll1p l ja ~ l(l condiciones ocioluacutebriCi1S y p3ituloacutebriedl- de

nuestro cUfstinnJr Es lJIuy difercnte pltgu tltal por la utilidad (1 l ~

tdiltHJ~(j que el iUltvmOacute il me puede proporciontr si b p rcg unw e~ Iwch--r c-wmdo llaoacuteip OacuteC n1l- alnmiddotdcclm c~ LJCItC autolllumiddotil tuiJIIdu lod la gentc ticu( tXCc p iO ) middot0 o lmiddotlIdlitlO yo lIlirno tengo cnrro oacute esde h I(T

Illb de dnte ~li1 0S

Tenemo~ forzoiamente que Mr mIacute3 roussealuuacuteU)tJ) eu el pi egwllaJ

(~1It ell el nspcmc]cl CUIlHJlueacute pul L=cdClPI 71r sucin ta melll el (uclt n cienuhc() lwgemoacutenico AnalildTe despuCs las sc1luD de LTIacutelli UC LSltl hL ge-Illon iacutea d~tinbruitlldo t n UT lb collthdolltS ttOacuteIiGlS~middot las cOl)dkiollts Mgtt iuloacutegic~b de 121 nijs finalmente especulareacute iohriacute el Pfrlil ct(~ 1 nutvo

orden dentifmiddotiru (mergfnte rlistinbruiendo uacutee TllKU c uu- 1~ culltlitioshy

I I l lcuumlri(~ v lio condiciollt~ ~odvluacutegica de l411 emel gent ia E te rlecur-o iexcluMhUtmiddoto t~LtJil ddiLll llad1 por la ~ iexclgtlien tf h ipoacutetPiiiexcl de o-ahajo plilllL ro comiell71t dCj3TetC llncr Cntido ls t1btiuciun cntrc 1ilS cieoulliI Jlatushyrtlc~ V hb LieIK~ 3(J(ialcj iCgwldo la siacutentesis que habraacute de operar enlr ellas tien e C0l110 polo catalizador a las ncnaa social~ Icrcero par co

las cicnciai ltociall-i ltndrin qm rCLhltLliJI tUchL liCl fUn11Ob oe IJUgtill middotiexcly 1110 IUgicu u tmiddotmpiJitu o de UltGulkhnw matriaJir~l O ide-illiltila (011 11

UN msu RO SOBRf lAt UtN( I-~

con-e-nItlltP rtgt-a1nri7aduacuten de In que K lom illO cn Uauwr hlllTloU1idtdc~ O estudios humUliacute~ticos cuano esra ~iacutent(gtsi no W propone una cienrl()

uniflrada ni ~ ilt1t1i era UIl jt leoda general jnu tlJl soacutelo UlI COItiUIllO de IXqjes ICIII~UumljLOS donde (middotor lmiddotc l-g~n clucia)s de agua qlle ha~ttt aho~

conrluimo com o ubjPIO~ Itoacutericolt tstolluado y UUllo a 111C(Licla quC st

diera tqil ~1I1tSb la dbunc-iuacuten jrMllliriexclt tntr c rOl1 ocim ie n to d e lllHlco y conocimieJl lo llgm tt ndcJaacute a dcSt-p(u eu~r la pnktica ~tr el hacer) el decU d la hloso61dl~ la pr1ctka

EL P IHUlcM o UOMIIoAN I iexcl

EI IHorlfgt lo n rl(ionalintilde~rl qUt pre ide la l iCUl ia modelllit ~ tull~lishy

[tiroacute a pu ur lIt tt 1Culuciuacuten dcnuacutefica del s-ig lo 1 Yhl p cl tOa lTollanu tOn lo iglolt ~i~lIienlts haacute il ~amente en d d Olu iu ju de ~ tcncias namiddot

turalc i Aunqul con a lbrtllloi presagio en e lliiiglo middot111 es slllo en e l siglo XIX Cl13ndo este modelo ue raciu llal idad se extie nde n Ia~ e m e r

Jlten l(gt~ rifncia~ ro( iales pa rtir de entonceS puede hablarse dc u n mouelu global de raciunalidad cicn tifi ca qu~ ad mite yariedad jn lrruiacutel ptro qTlf ~e rliringllt dtfh nd e POi Iacute de JI oll teru paJpablc o o cshy

lCII~ihkllHl1tc- brilldLo ric rlOIliexcl forma~ de coni)(imttlll0 no cicl1lifico

y po r In tanto irracional) potellcia1rncllle ptrturhadorTIi f in tnla~

el gtCI1Lido comuacuten y la~ lJamltldns hllmanidad c~ u c31udio~ humalliacuteltlti-COliexcl (elllos que Se il ld uiraJ I cnlre otros los (~s l ldi olt hiloacuter icos muIoacuteshygicoi J llriacuterllC1)S JitCfOllO fil(l-gtoacutefico~ le l) luumlgitu~)

ittldu 1111 modelo g lo hal l ~ nTl~7I racion alidad deJl uacutefica es I4tmuiimiddotn IIn mooacutetlo totauumlt3lIo en la medida en que niega el radctel rtdonal a lucias las nnllai ele conocimien to que l1uloe p tlIWrtIl por sus princip ios epiMe1llo1uacuteh1cOs ) po r SlL~ regla1ii meuxfoI6gica Es eacutesta ltu Cu-Jltcnsuca rllnd iUllel)tal 11 que m c juJ tlm buliLlti la rup l1lTll cpl 1fYO pm7Joacuteigma ritnl iacutefiuiexcl (on 1mqlle In pi P(tgtdtll Estaacute iJenwiGlda (OH iacuteTccienllt de finition en la leona hd iocCn lruuml-] cid mmi m iento d t los planeta~ oC Cuacutepeacuterl1iro en la~ l l)tO~ de KcpkI so bre h~ 6rhil~li d(~ los plane[-as e ll

1a51~)el uumle Galileo sobre 11caiacuteda de lu ulcrpus e n 101 groll l IIacutell lC~i del ordell rOacuteIIIRO de N(wwn ti nllmelll ~ tgtn In (ondellcia Iilusntildefica que

le cnllfiln~n Ralon y ~bre todo Descarlcs EtI pnocup acioacuten en le c

timoniat una ruptllril funrtaciacuteonal qut pu~ilgt iliw ulla gtsuacutelo una form1

de cOllociuUumlelllU crdadcro (~raacute bifn p~ltell le- en la aClinul meu(al de

2 2 ll P ICllRO )()UKI L iexcl IL~CI S

t U ~ plolagullilib CII su 1~)IIl l)Jo ~uJlc sus p rupio$ uc-cubr imicl1l olt y la extrema aL m itmu liempo ~erena anoganria LVII que e mldtu U II ~1I CUll l~lI1pltu-i llcm PiU-d utLtr sOlo d ugt ejcmpluo Keplc r eiicriht f 11 ill

lilxo 1 numuacutel del nJimIo PllhliCiexclldo tgtn 1fi 19 a (JfOpUacutelIll1 de lal anuuniacuteas Ilitluraks que descuLrirj en los mmimiento celestiah

Clduacuten ltU i 1t~ 1gtt~IO hlU) iexcld i -i 0- i lll U IIIUU t P I 1CfS(middotcrtn 1 ) f li lib ro

puede tipcru muchm siglos por ni Iectllr Pero l)1f)- n1l11 1O Uto plt ~~pt aJ

-t~ l mi I I I-m por OIfJ1wllo- JI u putl itiexclcn lolHlmplu su trab~yf) ~

POI o tro lado Decarte~ e l esa mar~ti1luXl ltL llluiJiogruacuteiacutea espln shy

lutl que ct el Duacutecurm dd mitotuacutey a la qI le volp reacute m~~ adel~nle dice l el1rieacutelldooe al llltlnduacute pUl el c1 e~cuLiCrlu middot

Porqll( yQ JTCOgI de eacutel tales [nuo io que ilLlllqne en el juic io iexcl JIU~ h~g(J ti lu iacute mi~mu p l lXUf O oit IHpt t i llt li ll dl Jl lt lila p r1 t 11lu dt Il rltl(middotonflmziexcl qJol

pot rot t 1de It prrioIUJCl)n y aunque mirmdo con la mirndl riel moacutellfn las d iCrsM acciones y cl11pre nrlimie n lHi d ~ Inrlll luacute I O I Il Ilf( ~ IIn 11 cltl~i

fli llgW I fl l W flO In c IMleZriiexcl -H1 ~~ t inuacutetil flO dtj o dC percibir una exocnla

5~thfaccioacuten con el progreso q ue Juzgo h aber hecho en husca tI~ la tldad ) de concebi l tales e~p~ l allao lJ1 rl e-l flll u tu f l u~ oi entltmiddot ti uCllp~1Ciont5 tic

Iv) hOlllbH~ pu rIIIIltnlc hombre aJbrunil ha q u c sea soacutelidamen te buena ~ importante oso creer qUL es iexclquellt que eSlngL I

r-tr1 compnndcr ltsU cOllfiamplIl71 epiilemoloacutegica tgtiexcl 11fesiexcl)riO desoib iA i lunqut lle l~ MIWJLlUl LJllt lo pliucipLtlcS razos dd nuevo p arJdibl11a

ocnoacutetko Conscifm~ de q ue lo lue los separa dd saber ari~tolHico y meilieval auacuten d omiuaJl tlt no es ))lo una m(jo r () 11~nlt1cioacuten rle los hechus

C01110 sobre toduacute tina Hueva vruoacuteu ud Ul l UUlO) de lt uumllalos p rowgon iNshyIampa riel nucvo para(ligm~ conducen una lucha apa~iexcloJlid1 (ouu-a lod~ lliS fOllurts ue tlOgnLlUacute~1II0 y de autoridad El GLiO de Gali lro tgtS pHTicuJarshy

mente ejemplar res m1e(U]1cnte Descar te~ el que imnua

t 0 flO l)(uJ i clt(oger ninguno cuyas opin iones me pareciesen deh(r ~r IHtshyrendas a las de otros~ me e n COIUr-lh3 ((lino ohl iglIltiexcl Pr(I(ur1r lo l1dlloacuterrnc pO I miacute rnimo5

J Constlh(Il 11 ed ioacute11 tJ (middotnhUloI 1(1lumlucdoacutelI v LrJd uccifm d e ~bx la~p3TJ()shy11 n( 1 Ktgtpl(1 (1 939 P 280)

I R Clleacute D~(UltS ( 19amp1 p 6 DeKartf~ 098-1 p 16)

UN DI~Cll Rj(l S()IRf I M ( Ol( iexclS 2 ~l

Eoilll n ueva i ~ iuacutell dd 1II111HlU)middot d e b idl rcconduce a d os disljni()a 11 t~ fiJ l1da lll tnGl le po r u n IflcI t1111t LonnrilllJtll lCl lleutiJil o y Cl)shy

nocirni fnto tld stIIUUU ltumuacuten v por d OlIU en tre mHurale73 ~ ptljo

na humana 1conl rario dt la ciellci arislOtiquestlka la (Jencia moderna descon fiacutea si le lUaacuteluuml aluellle d e las n1dclUias de DUCSlfa experitnda inmedialil Tale~ evidencias qUE esruacute1l eH la ba) dd touocimieulo VUIg-1f Son il usuriil UHJlU bien lo rt~aha Einslein en e l preracio al DiauJgn Im lo iexcltmulf isellw~ dd mumiquestu Galueuacute -c t31UClld denodashydamellU por d cmo sIT1I q ue la hipofgtsi i de los movimifntoo dr roshy

tacioacuten y dt traslacioacuten de la Tiella no e~Laacutell Ittutado~ por e l hecho J e quoe no obs~n(~mo- cual esf] l l itra e fectos mecaacutenicos de esos movimiddot miroll WS u ~ea por el 11(4 hu LIt llue l~t T ierra nu~ parece d ttcnida j

quitlLl Por orTO Iarlo es tom lla gtepariexcl(ioacuten e llt1 e b nauHI~l~~ el s r hwnaJln Lt lIalurucza es t1I1 soacute lu exteniii oacuten m oimifnro eiexcl pas eterna ~ I eersjhle mecanjsmo cuo~ elemeacutelltos te p ueden lttmiddotSlltOJlshylaJ v despueacutes rddcionrr bajo la foacuterma de eyt~ si n tenerou7I cualidad (1 rlibJJliuad que nus llupiua Itvelu ~ us Inbtcriul dcc lamicnlo que nf e s tu tllt rnplfl ri middotuuml Inaacutes b ien iexcllCUumlI) ya qlt~ apullLa l COliottr la uatlUashylera para d ominarla y controlarla Como oiee Bacon la ienciacutea haraacute de la persona h lUllana el tcilul y el potcedor de la lIltllUrale7a7

on haiexclc t11 cs ros supuestos el conooacutenuumlento oacuteenuacute(ico avanza por la u uscn-aciulJ IlU comprometida y libre sistemaacutetica haiexclgtl donoe ica pO~lh l f ngllro~a de lOt rCl1OacutenlCUUS llalU lalc~ El NUIum Organum opone a L1 JIlccnidllrnhre rle 1ft rn7oacuten fnfrfg(lna l iacute 1l1161n a t (erte7a de la ex pt l ienltia ordcllada~ Al cOI ILrLtrio de io q ue p ie n sa Bacon Icl

eXpcriencia no dhpen~a a la temiacutea pleia d plaquon~anuculu ulaquou ultLiu (J incluso l la especulacioacuten pero h lerm a clI~lquiera de enos a no dispen r fU LUlLO il lS laJ llta de cOll fin naolHI ul tim iacutet a la u bservacioacuten

ltir los hechos Galileo soacutelo reru ta las deducciones de Aristoacute teles en 1a med ida l O que Ilt e n Cl IPntra insostPnihl es ) es Ei nlPio wmbieacuten

quitn 11 05 llama la alcucioacuteu 3uIJrc el heuw dc que los mttuuuI exmiddot

Oacute Einstdn rn (~iexcliko (1l171 r X 11 1 (oIl)lIloc1 la (hrjiexclln ~fllilo1i (prCjMrilrj il v Helrllllt=irl flor (~iacute)lIl(h IJ~Iiexcli) hl I _( I ~

ampcun ( 19) Lr Uallm -lrl ~endI l l u( l l)llfluC ~ 1 h(iexcl1nbr 31 flmh l j la que conduce iexcl bt ciencia eciexclril mil pIOacutel(iexclmltl~ ieurlo ~S i Itl m i ~llll~ (p I 10) ~i II (lbiei~ d( 1lt1

iCnoJi es dom illM 11 IlauuIIIl 110oS mlll ll -lrcJlcl (Jut sitio l)4)(1ernos venc(r jiexcl

ItuUlrdcuumll olwdiexcl( i 1l(14)1tmiddot (p fil lo (lllt nu ~i(IHprl ha ~i(lu d bi rll ll( nr~ n oolm(lil cn It Ll ucrpreuriOltCS dt li (tUl 1 U~ BlOIl ~blt b CitoHc it

s Vclie Il--ulUumll Kuyu (lljtliJ p 30)

2-1 us D ISCURSO OBRE LAi Cl F~( IAS

p~rimeJ1LtIcs de Gatilcu seraacuten ~n imptrf(ctos que soacutelu por iacutea de f~peCttldW1fo os1da pothaacute lIenal lib la~uua elltre los dalO~ e rnpiacutemiddot

neos (b~ til ncordar que 110 hahfa merli ionf de lI~rnpo jn rtrI(JIr~ al ifgll n do) ntf(tltet~ a ll ll1 rno ~~l iueqw oceacuteunen tc de las idca~ a las cosat y no de la cosas a la irl tgta y tgtMahlfCmiddot ICI prioridad d~ la rne(afisica en tanto fUJuldJlltlltu uacutel timu d c la ciLlIcia

Las idea que pre~i rlen la l1hservacioacutelI la fxptrillleu lacioacutelI son

la~ idta) cItnh lollllp l e~ ~t fhUti r d e la cuaJes C p ucdt aoiexclcenrlpr a un

C()1l0dmlCnlO maacute~ prohmno y r igllr(lso rle la n HulaleLao [~s ldcat

on Ia~ ideas matemaacute ticaso La mHcmaacutetka p roporciona a la c ipn rin JTIorlenla no ~oacutelo pi instT1 11l1ento prhilegjadu dtl +Ulaacutelisis SiHO lullui c n

la loacutegif a ue ll iU(Ultc1UacuteOacuteI1 e incluso d m oricltl de rcpresel1ladoacuten de 1 propia eSrr1l(11I1( ri( la nulteria Para Gali leu el libro de lil mt lumshyleLa c~ti CSlntu tn ( ararlcrei gf-omeacutemros l ) Ein telll 110 pien ioa de

modo di rerente 1I De este lugar CCllu-l1 dlt 1lt1 mallrn[ttka en la r ieQmiddot

cid moderna lt1ltI3n nos ron~cllencias priudpale~ En pi imer lugal (onucc r ))iguifit - fuauufi caro El rigor cien tiacutefiro se calibra por pl -igor

de l a~ mecli(ionelJ lai Lualidadt5 lHlrIacuten~ltas del uujelo oun por Cliiacute d cLir dcscalihcJdiLt) ( 1 su IUgd r paiml iexclt Impt1 ar lib (iexcllfltiddt~ en que fe nmalmente oe p ueden lr~dllciiexcl- Lo qUl no es rlran ti ticahlp fgtOiexcl

cicnuacuteficamentc irr~llt-anreo Fn segundo JURar el meacute lodo cicnufiltu

~e b~a e 11 la ICUUUioacuteu tic la com plei idad Conocer sign iti ca dhidh v

e Itificar partl cte~rllt pudel d e [elllliuJJ t d~ld()JIc~ i~Ltnliticao Cl lln

lu q w 3e st p~uUacute )-1 ln Oc~rJrtts una rie hlliexcl reglil$ oll ~1hl)to comistc

~ Fu tlII lJ ni (1971 p XI) ltI blllf mudlln fllnn pISlJe-o del JuilogrJ J Ira ~muJ~ flHrm~ r1 (( clgu iClHt

Igt1HAlo cl~ Sah iJti En 1 (Iur ro-pccta 3 b romprClllri ion inumiddotnI l 111 la ruMifll t1

ttu(gt estl ltUlluo utuullla LUUlpr~nSIOI1 pcrtccu el Jgiexcl1I1l prflplJsiltiuf1 dig que 11

1II1di)ltllli bUJItllJoI lumpn=ude Jlgwl1~ de dlJ~ pcrfrnmumiddotflhmiddot (JIU fKu lo Iiexclun 11 rf~ptrILI ti clLIiexcl utnt un1 nnCTIIm ahohlla romo b prnpll ntOlrlI(7 Tan Vtl t)

lol~ lIfI)cillultt~ tle la~ uencw marcmluCb e~IJ t~ elC la Jfnlnflrit ~rlr 11 rirmmiddotk

~ 111 11to 1llJIldi~CIlLid lhma lunuce InfinltlmCnCCmiddot 11104 pruflOshIOUmiddotS iexcl)Olllth Il~ i-IlU(~ lI(Iigt Pel tlI lu qut rcpccQ a tqudl~lo poc-ai qur 1 inli ligl1l1 il iexclunlana

Cllml~IItI~ pit-lbU qu t JlI CUlIUCIIUlcnm ts ilollll (n ecnr n hJrll nI rono( i rnirn1)

DIIIIII ptJtqUt eu ~c) ciexclU~ t05lJttc enmp~nrkr lA n(Hmiddot~lrtl(IIOI 1111 rk 111 iexclIn tM) Utl)OI te (tiquesta

M

G1111laquo0 (197u p 103)bull

111 ~ 1lhuuacutettiuacutelI oe LUI~lelll por Galileo etd bun c-xpr(Q(u rn rI rrdlt io rdimiddot ido Inll lfHiltl El JIIOUU rullcal ( c= mloumo) rOmll f JnOc-tn middotVrmiddot 1 nturlIrM mlIcnllttic-lt dl 1 nUULtura eJe lJ lItoltrria apliCJ eH parir ~1I1J~ hat3lll ~thr lollOllI I)ll I ~1 11 110

t 1ll-CUumlUumlImiddot (U~iJltild (eltfkCuumlhmmc COI1trI l iacutel lI ucrprrlo(iIIlI de tAgtllCuh)uej middoteacuteI)l

1 Hilllmull1 (11)73 p 173~ S)

UN tllfClRSO OBRt L S CI EmiddotC IA~ 25

precilltnr~ e n dhdir carla unJ de las niexclficuJ tade~ [ ] (~n tllltal par(e l cOlTlll ca fgtOihle y rCCufr ido p ara remhe rlas mfjor oI La

dh~ IIOacuten primordial ts 11que distingue enlre c()llrlidon~) inicia les gt oleyes ele la lI lI ura le7a Laltiexcl condicio LUgt jn i ria l e~ un el reinu de la romplicacioacuten dd ~lcciacutedente dUllde (~ IlfCeklnu selfgtcrlollar LtIii loe

cSlflhlccC1J la conctirinl1~ rclfalltt de loi hechos a obtC rYir las h yeoiexcl dI la 1l3tl11 iexcllleLt son pI -elllO de h impluidad y rle la t~ularidad

donde es potihl( ob~rvar y rnpctir (on rigor Eta dbllnOacuteOacuteI1 en treshy

conudones initiaks leyes de la n anlClle lIlda Iiexclene u e 11 iexclt TIIriexcliexcl 1

Como hie l nhse-rva Eugene V igner 11 misma l~ complpwnHmiddotlllt arshyhitrarit l~ 5tH e mbargo es en d la (~ 1l 1rt que se Li~n t a lod~1 la r ie n c ia morlemiJ

La JlllU ~tlt-l tCcln(a del cOllor im ientv dtll liacuteheo paJ Lt dC los PI(shySupl1fstn epiqtmoloacutebricos y dt la~ reglas Ol~tutluJuacutegira~ yi1 I dcricta~o

E 1I1J conucimiento ( all~aJ que aplra a Ja Jormulauoacuten dp l eve~ t la

IIlz ne fpgulal id~ldtdegs c)hoiexclen-adas cun Vloeiexcltl a PllT f1componamwn lo futuru dt 1o ffntuncmiddotuo~ ] cie)(uurnnuumlll to ne leH~s de la naLurakll de~rnn~l pur un lacio~middot COIllO)-1 fue referido en el ai~ lamiento dt la cOlldicione~ ink i~lt~ relfoaIHes (por ej emplu c n fgt1 rasu de l cairb de los cucrpos la gtositiuacuten inicial ) la clncinan d cl l ll torpO eacute ll caiacuteda ) pur orro lado cn d preouputtu d e qllt tl rl~ lh l(ln se prodllri r~

in cteptudilll lfnltHtc Jd I UK~r y del tiem p o en que iif rf(iexcllizaran laol CUl ldiciolles itliciah~~ Fn olJloS pab bras el dC~rllhl imiellto de leye) de la nawruc78 se ba en (1 p1 iexclncipio de que 11 poirioacuten absuluL y (1 (jempo aboooluto n unc1 sUIllltmrlicion l in icia ltgt~ devaJ Ilti F10le P IUshy

cirio c0~ Sfgltll ihllpr t1 m~b Imporm HC ltmiddoture lTI ltl d I h t iu vanm7a e n la ailtuuml daiictl I

las Ifw~ (n rll (U1O calcgnTIacuteaoeiexcl d e inlel igibilid ad reposan en un

concltpLo rll c~HIIitlidci escogido no arbilJ~tri~mcn te euut lo~ ofreshycidos pOl 1ol Hsica ~u iitoteacute lica ArIacute3tlHeJ(I rl istillgutdeg nmtro ti pos oc ca usa la raua mat( ri ~middotlJ la l c1 usa formalo la ca1lia e fi cien te y la causa fina l I rl~ leve) tlt la cie nCia m o d e rn a son un tipo ne caUSa forma l qUl pnleiexcla e l romoiexclulldona ne- las cusas ~1l dtlJ imcll tu de niaacutel e5 ti agrnt o nltil el jiu de las tlJkii Es pOI L)W 1 pOl 1 ltJuc e l conocimiddot

miento citnriacutefjcu Jomptraquo con d lonoc-imien lu (h sentido com uacuten F~

ItJ~V1I l( (HS 1p 17) ltl- I~ller ( 1~7U p l) II JINd Ip ~~6)

26 l oN fjJIIiexclCl ILIioO SOBRE LA~ CIENCIAS

l)U( lII iCUll~ e-U d ientidll t Ilfntin pUf In lanto r-n el cnnncimil1l1 practico en q ue eacutel se Irildmc 1lt1 CI W~ ~ 1illJ1 tclluuacuten COIlvicll lill proshy

blemas e1l la dencia la dtlennlnilcioll rle la CauS41 fOfmal se ohtiene con la fXpulioacuten de Ll intencioacuten 1s estc upo de caus~t Jonual el que

ptTIIUlt pi tvt l ~ po lo tltUHO UHeneliexclt en lu re1I el que en Uacutelrimlt1 inortanciiacute1 pPfmitf 1 1-1ripnda moderna responderJ la pnbrunliJ sobre los tuUdull tulus (k ~ll ilKOl Ydt tI tI datll(llllu t1 cunJunto de lollt f-i toi en la ll1c1nipult1rion y pn la lransinrmacioacuten de lo feaL

l iexcl n HHlmimicnlo basado ell la 1ltu III uJill ioacuten de leres tieue como ~uputs [ 1) mel~lt tuacutef ieo la idea de ordfn v rle ts Iahilirlarl de] mundo la

id~tI rlP que d pasado lt repi tt cn d JUluro SChTUumlU la lur-inic~t ucIushy

nicU l il (J I llllHdo eJe la l11nelj (l t 1111 [ niexclqllina fllai opfrnriolles ~( purltgtn rl fTPrnlimu exaClaJTIcn tC por rnltlio dlO kC5 fisiciti gt malCllliacuteshyLiG~ u n Inllndo CSldlko v elel no ( l llC iacuteluCluacutea en un espacio vaciacuteo un

mundo (jIle el rac ionalism o Ciilnesimo torn~ co~osrihle por )a viacutea de su d(scom pnoiexcliciuacutell en 10[0 dlmclllOs qut lu COllsUlU)CU E~La idtil dd JU ulluo-maacutetluina t de la modo puderosltl qUr e 71 (1 trnnsrOr1l1 Olr en la g-ra ll h ipoacutetesIs lII11vffsnl ri fO )lt eacuteipo(a modfrna el mecim icismo

Pued e parecer ~()rprendclllt ~ haSla p4ualt1~ iacute iacutecu yue una fOfUl3 de cOlluciruiefllO basada ell L1 l visioacuten del l11undo haya vfnirlo a cons~ ituir lino rte los p ilart i (h middot lA iexcld e ] de probrrc~o que tobr~1 t mrpo eH

d p L l1salllicu lU eUlupeo ~i paJ Lil tld sigllJ X-UI (IUc es la gl an srntildeal illlelecma1d e la ascensioacute n ele la hllrgHf~iacutetl 5 PeT-O la verdad es que el

orrlpn 1lt1 es tabilidad d d mundo ~OI1 la prccondkiuacuten ut la u-ansforshymauacute uacuteu lcl Jlu luacutegita de lo 1 e t3 L

FI d eterminis ll1il l11 praniri Iil flt el hori7on liacute prenso de u n fonna rle cOJl lx-imitnw que te prctcJluc u Lilitari a fU l1ciullal letollocitlu m eshy

UOS pOr la t4tpacidad de comprender profunrlamerne In rea l ciexclue po r 1(1

cap(lcidad d e dom inm-lo y trallsfonnarln En el p lano social es eacutese lam~

bien el horizonte n~rn i Livo mas adecuadu a lu~ UtltTtXS de hl u Wmiddotbrueshy

sia lti)(ClI l ((UlC q ue St MfUacutea e H un a sodedad en q ue com enzaba a dom ishy

nar t1estadio fi nal de 1(1 fo lucion d e la h umanirbrl (el c scado poitivo de Cornlc la socied ad iacuteJJdultuial de Spcucel~ la solillar idiexcl-td o rgaacutenjca d e Durkheim) De ahiacute que d prestigio de Newlon de las leyes simples a fJ lIt redudf tod a lil complt jilt1td de l orden cosmico hayan con(r ti rlo a LI (iexcl ( n cia m odcrna en el moddo de rtciollalid ad hcgenlOuiGt que pucu iI poco se lrb ladoacute dd tstudiacuteo de 1lt1 nantlalelCl hacia e l esmdio d e

1 elV f rt Illu(hn S 1t1IIm1 (1~n r ~~))

JN lJJSI RiO ORkf LA ( 1INlf ~ 7

la wcicu-tLl Tal 01110 f ut po~ib l L deltCubrir ult JP~ (lE- la tlfl lll l a leld

criacutea iguallllrnle pn~ih l f (leh1 la k)t (h la ~ocicdad BiexcllCOn iacuteco I lonuS4IU icu ~OJ J IUJ g-1U)(Ic~ prtcursores Bacon afi rml la pl(lSLicidad

de la lLturale7ltl h unmniacutel pOI lo llUlO MI ptlfcttibiuumldad dadLi I a~

(nndiriOl us UlUumlJC~ jwidica poti ticalt IIClpfltaOalt (ondi(ilJnt~ qlH~ ft

posiacuteblt dtttrminm (ti iexclj~UJ I( it u ~uwerc 11 CruUIILlt dc 1()1 C)Ilf

~obiern~UI lkllnnilliltrn(IHC l~ evolucioacuten dt la socitt1Cldt~) lOrll~Ul

puacuteible 111 tve- los rc~uhados ue lit3 actiollc (olcctillS Con extJ(lordishymu il prfllloniciuacuten Viro iacuteoenti li ca ~ resueh-t la cUl1u--atlicciuacuteII cllrre 11 liLertad ~ la ull)Jr~i~biljdad dL la acdoacuten humana inrli rluai la detelshymiudLIacuteoacuten prtgt ihilicLu de ]Ol autoacuten lolclLimiddotd 17 1uIlLcsquieu p uedlmiddot

-ttl rouIiuerulo UlI prc(ur~)r rk la soriolobtia rie l rltHchn al ttabltu la rcli1uoacuten en tre las Icgtt~ del ~blcUla jluuacutelic() hechas por el homhrf y las Jeyei int~ SGlpah l ts de In naUlraleza I j

En d tjglu XUI t)tc rpiacuterilLL precursor elt ampliarlo y p i ()fundil~lshy

do ~ el ft n ntmn intelectual (jllt tic aluacute le~uha IJ Uu~trtcioacuten rreiexcliexclfiexcli laoiexcliexcl coltdiLim ll par 11(merg~nd de 1m ckn(ia~ suciaks Cll d )iglu XL Lt COllcitHtja filouacuteficiI de la rjtJlda moderna que lllliera en

el r(lr iOlla lismo c-1ne~jano y en d tUl p irbl11u bLuon i ~Ulo 3U~ primeshyrdS fur ITlubciacuteolle s vino ti ron rl fn~rer f rn pi pos ilivismo UdJULtUtiS lLt

Oado fl u t -eguumllJ iJtt MJlu h~ ~ l lu~ fonnus de c(Ulor irnifgtnro ci enriacute fiio -lb diMip llnai fonnaleiexcl de la loacutegka y dt la wtttlllaacuteLicJ ~ lalt cicncia

empuicns Stgllll el modelo mccan ici ta diacute la cien cias natllrales-- las ticllcil soc iales naceran paroiexcl( ~tJ empiacutericas El m o d o en q u e S( aSllmiddot

mioacute d rnocldo mccanirisla rUf si n e rn bargo ll it-lso DisW lgO tlOlt crtipnte pl luci palcs 101 primer sin d l(rLl rlo lll inan le con~ isuuacute t11 aplicar en la med ida de lu pu~ible al CsLUWO dc 11 sociedad torlos 10

printiacuteJ-liU5 cpislc mn l6giCos y me todoloacutegicos que pre~iuiacuteaJ l al CJ Ludio

de la n (ltuJa lcLa uacutet~dc el siglu xn l ascgiexcl lnda~ d uran te m ucho tiempo margilla l pe-o hoy cada tl 11laacute~ pracultatb fOI1ltiltLioacute tn reivinrlirar para las c ie tl c ias ~()cialfS II n es talt l[O epistem oloacutegico y lUdouoloacutebrlCO propio cou ba)t e n la esp ecificidad del ser humano Su d istincioacute n

polar en rel(lcioacuten con la naturalela Eslalt do~ co nccpc io nes han sirio considerldas an litgoacuten icas la p r imera sujeta al yugo pos iLivbLa 101 seshygunda lib la d a de el cualq uier a de cl lOlo rehin d icando el m OJl o JJo liu

l~ Ihmn (1933) 17 Clilml-iUi)w ~(O (1953)

1M Ju nh4ui tU (19SO )

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 2: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

L LN mSCLRSO ~OllRE LAS CIENCIAS

L I RODUCCIOacuteN

iacute~muo ln un tifmpo iacuteuoacutenHu que al de)plcSlr~ sobre ~f rnioiexclmo tlesshycubre que Sus pies SOl un cruce ne sombras ltiom lJms que iexclcnfn neo) pasado que o iexclWimos que ya 110 SUIllU~ n pcnsamos que no h~lIlo~ loshyrt1i~t de jado de ~cr sum brt~ C]ueienen del fUllUO tlHe () pcnriexclamos flue )r onmos () pensamo- qLH lIl1llCt UCbraremos-3 ~r CWlndo al p lo curtr andJuumlu lLt sillladoacuten presente d~ las aenciiLi en su (onjllnto miramos hacia t1 pa5t1do la primera imagen es fluiltl la tIe que lo~ progrpsos cientiacuteficos (h- los ILimos U tilUa ail0~ son de ta l manera tl l-alll~lLilo~

que Ju ~i~los que nos precedieron -desclc ti Mgln 1 donrlr todoo 1l0lIUt del1uacutefilo~ lIIodemo~ naCfgtmu5 ha5~ el propiu ~igln XJX- no son ma~ f]ur una pi ehbtol iexcl auliguL Pero i ((gt1ram05 los ojos v los vokemos a ablir nrificamo-c (on sorpresa que lu graneles cifnliacuteficos

que clli lahJfcieron dluumlntiliUOn el Glmpo (eoacutelico en que loltkUacutel hoy no~ 1II0cmos lcron u IfabajaJ 011 t~lItre el siglo X Irl loo prillltro~ Clnle antildeo dt1 ~iglu xx de Arlam Smith V Rkoacutellllo a LlOI-icfV Dar wln

dlt Marx 1)111 khe1l11 jIX Wcber yl lTelto d e Humboldt r PlaJlck a

[lit cJpinlln rile ilifi~dJILtrllt publllarlu corn(iexcl un )lN 11I1li IiIII O (11 1987 (ronu gal -Jmnrlmilnrn 111( Pllhb(l(]o puslenormrntC romo rrIacutefulo c(( Hi~tI (11 3ri11 (fVtflla J~flmtIJ hJ(lII(rkIOl ltItl 1J11llluln de Eilllrloi )rnnH1t1~ (1( Il Ifnit1 oudad de sao r-dull) 01 m 19b~ PI 1amp-71) en lo [ltIiut()S l niexclrlo~ de IIIClil1 IltnwJd FemlIIcI nutlllf1 ( tlllll wl lIuacuterrL l im1Lmnrlt It~)~ PI Q 17) Elliluuumbcioacute 1111 flrllu lIle mr- InrprfllClir i~Il(lu pr UlO una clra (onrlnUimImiddotIIIt ltlUIUeuddd

(11 l~ lurv~te- liloolil hitll de 1 emlCnMlLI crcunlllrit hitn rklmvd uJkrinr Eu hogt )J LlTnllt(IOacuten 1 111 lUILlUII purtU$Uc3 fltlif~I es la primI lldIUUacuteIl ~II t~pauJl

Ll1 Id(a~ 1t-ilIlllllldn en etlc upitulo hltrnu ptOtuntliMIa tH IiUJu postcnnrel dc1UC llm(nt( (1) Illlmduf61J umn rironn 1Oacutef--marln 111 (t()rUl~ll flou LuntIIIIJ 1~lh~) (AumplC= V d i~ I )o lile de ulla et1iciuacutelI al rLltlittILAnn i ~nMrl ICC LitlIIpn [UlVLn

lnrd rlt 5lll1 SlIltV biexclrnlJurorm a UDa 0110 Jx tdCHIII G lldld ( 110 l L-iexcl (

Colcctitm FSlUdiul ulLatlU~ ~ 1~1tJti 1AK ppj (1) l ind iacutel vro Cummem slt (~IIC-I d Hnudn1ge 1~~ t1I (nurD dI in rnaacuteu iacutenriAJI7iexcllr ~(ntl(fiexcl uacutenjwnJil1lJ dImiddot la npninlnn

(Silban Ikfl h[ 1] Br l1Uwer 2(103 r n I lm)u Uflilflttl nJlIfTlIr pnm flmu ~vlrt drrrnle I 1~ mrbnll soJa (1 Ql7Ina rttrlItad (m rm ln ~ di t ) J C(lllPl ~fJl)1) ell El rgtrrvlm h-Vr FiliO ttaa)rH pma o flUtlfl r1Itrum Iflllnrn ( Mlrlrid TluUiI 200

1

UN n I SClI~n c(HHtF U (JE~n~IH

POillL tfeacute) Fins[(in Y de tal rnudu t~ a~i qw elo poiblc decir qUt- (11

t fgtmlinm tlelluhtu IUI1I1 to(Iiacutea en e l si(lo ~I qut e l xx lt)u~tI l

no cnntcuacute 111 tal (1 COIll1lmiddotIHT aJlltmiddot tk ll l 11111 11 Y 10 1 t1l tl (lt~ 111

p pmado CCllumiddot~unos n ue~uo nuumlrr en ~I h ll llfe) cid m isl1Io lIIodu do ill1~eacutent) lontlanicroria nogt (X HlnJl UltI I1~td-lInrntt -Por 1111 bdo la po((gtnri1iebdlmiddot de LI~ttlutliuacuteu tttl1oloacutegica d l()_~ ronocimienlolt ~tlUshy

1II111Lltlu~ Ingt hilft1l crefr tn d umhraJ ek lUla ~KttLld de ( Imuni lltlshy

(Ioacute n t inltTaCU 1 lil)lT~tda tle It~ ciexclilf lrI l r- inl~gluidarlpi que uK11 hoy cUlnponen lo~ dils rI( muchos dc n()~ouus d sig lv XXI h l iniCiarlo

antes de (Omfll7otr POfOUU ladu una Icflexioacuten ((Ida (7 m pfoluJ)cl sobre lu~ uacuteuitc~ Je1 igor dtm ilico comhiTlJda con IUlt pltHgl u- cada r-J l1l lS HgtrOltiiacutemil ( ~ de r bullJIi~uuft Clotoacutegiacuteca u de guer ra n uclear nos

hacell lCUllT 4u~ d ~igll YX I rI1l1 illfgt a nlf Oiacutegt rnmcnzar Recurriendo la (~olia sinltrgcLila dd fi~KO lt61 ieo H trmanll

H akfn po demos dccir tIlle j iexcl10S en un ~iljema s lla l mlly illesltulc tIl el que la 11lIacutenima flu nuacioacuten de nucstTil pcncpcioacuten i~U ll J110VO~

1 upnll(C en la ~imfuia d e lu que CIIlOt bull ~ l minltln Id 111iol11 tiJrtlr1

() yrn1 o un Su ~Tiegl) bLauto rt(( JI larlo sohrc un fundo Illbrrn o Vtmiddot

mos dos r05UO g r i(gtgos rif perfil tren le 1 rrenll J (corwdo~ tJbl t 1111

(011r10 h lanco iquestCulI de l t~ imiacutegeue es la ercla rl tgtra mhalti ll i n~lIshy

Ilt fu eacute~ta 11 ulIbiguumledad ) la compkjirlad clt I ~t iLuac iuacutell lid uumlelllpu

pre1t1l(~ un tlPTllpn de tru l iciulI e l )u H lnniacutea LolI 1Tlll( ha~ CI)S-U

l uc C~Ut11 mts 111 O Ill(~ Cll t de eacute-I per o rle-oiexcl(unpas1du l1l I clalIacuteuacute ll

COI] todo lu que- lo hhitt Tal com o en ullo) plt(iultlu~ ut ult1noiexcl ifioacuten rliheitros (k (l1 l l lCllr~ de

CXpIUClI llellmiddot~UiO ulteal 1 I~ rOOiexclli ii iII1pl t~bullbull111 capacitIHI Jc 1u Ishy

lIJU11 I prC-l1l11t~l lIimplti prLL~UUlib que LUIHU Eill~lejn nrollIrnhrtba

rtfClr ~oacuteln un IIIUacuteO JJuttlc- ha er pelu ql1r cllgtIiiexclPlleacuteli d( htdlili ~II Lashy

pace de tra7iexclr una l11z n1eva a nll(sua pcrpkjid ttl Tengo ( lllHnign

un nintildeo qtW hlCT pnoi-tul1cule do~i~lIlns lJ dnll ) cinro ~lIios hilO llguIliiS prcguu~ 1111plc ~ ~uL(t t u (iendas) It (itntitico~ Lb IUacuteLO 1 mIacute(u Id~ tUl e i lo dt prnrlllnintilden ricnofka lllle JIIud I U~ de nnlUmiddotc jUlshy

gamn~ M l aacute ahorl llegando a su fin Ek nintildec) fll t J tUnJl fCJ lIC J01I-i(iexclU I

EJI i U cc lcbrt ljj)[unn vxnt 1m ri(1UIfl~ - Wf n rllfo (17~O) Rouoltlttu ror mul1

~ui l llcSlioDeS 11 tiempo riexclm rspouck t lLt Lunuieacuten IdLonablemtntt

infallt il rn~g1l11la q ue le fuer proputsliexcl1 por la Academi a iexcll( D ijon

LsW uacuteluacutelIIa Vt1 aha a~iacute iquestFl PI IlgTen ele I iexclL~ ri(nrIacuteL) dI Las ~U hs toIlLpshy

) JtmJuI UI~ KoU-I(U I t 1~ 71 (11 2 p 5e ss)

H DIiCI k(O ~OHKl LS CIE~C IA~ LJ

huira t pUl ifkar u a ((Irrum prr 1l1lelra ClI~lLlIll brt Se tr~Ha np lItll pregunel lrmffi l I al miiexclJuo ti cmpo f]ll f profnncla) r~k i l dc tnhlld cT

Para clarllt rCsputs t1 -lt1( ta l mono dOttltIl tc que le merpci6 el pJ imer premio lgll tlas I-lc llii~lad(r K() llssf~t1 hizo las igulelltlmiddot~ prlgun la s

nu mcnos dcmenr1les iquestHily alguua nbC1on (nrrc b rienda ~ la irshy1lIc11 ti tlgu u t rilluacuten dt ppso pir~ qu~ u~tiluyaUl()~ lmiddot1cnnorimi( lllO

n tlgar lile tf n e mo de la muuruezltl y rlC la in) ) fJue complJtimos con Ini luHttbl-c ogt y Ia mlljfres rle llutSu-a ocicdad por r l conocimiento

denuacuteficuacute protluduu pUl pocos l inaccesible a la ma)uriacutea iquestConuihl liraacute la dfIKitt disminui r rol foso lltli e Illc en Illlfitrltl -o(i(gtrlO e llll lmiddotlo que

4if c~ lo llH- ~e Jparcl1I1 fr el ~1her rlclIacuter v d iahcr hafer eno t b lCOr1l la prlnirI r l (guillas simples a Iaoiexcl filie ROlls-ea ll rcponde rl f

modo ig lliexcl)memiddotnu- impl( con un lulu lJdo 110

E~t~b~HllO) ell lollCes il mediados d el ~j~lu XYII I a 1I111lti middotI I Ulr~h (Il que la ciencia mUdf11I4I ~lIr~ricLI de la HvolllriOacuteI1 tltuLificl dd ~ig[n

1 dt I d mtnu d e Copeacutel nico GAlileu ~C10n (O melllabl a Lle rtu- 10 ( aacuteku lo~ csolrricos ne noiexcl prertlrsore~ p ara convCrt ire (n e l fermPlllo rI (gt lila lrall~funI1 ~ci 6n leacuterni(J y ~oL j ~ 1 ill precccknrC5 (n

11 ltiotloria cito la h umanidad ell~t fase de lr1l1ltiicioacuten plle~ quc utjashy

b pfrplejn~ ~t l u~ lmiddotpilIlIS m aacutes iexcltnr - In iexclJUacuteLl r dlxinn1f snht~

1(~ fundam(nfUlti de 11 udctid cn lile an sohl e el impJctn clf

la ilwKlOnei a la (pu e~tar iacutean s ujlt lO Iiexcl pUl -iacutea rl rl orden cillItilishy

eo emerge llte Ho) dotCj ntn a ii os lJ an~urridos OlllOS todos proshymgullisLIS ) produ(lo tle t middot l llUcO orcltn te~limul1ju- in) eh- Iaoiexcl lJilnrm muioll t lile rrnc1ujo rUII lndo 110 lo somo r lL 1985 k l lui~mn mndn t1I que In frllnn~ hace quiull o velIl[e iexclilo~ Por r alOshy

nelti quc lplln tO maacutes adelantc estamos efe nll(O pel plcjosiexcl ptrdimo~ la Cnnh lI tLa ( pis (moloacute~ica ~( illstlluacute en nosotros tIht sen~ttiuacutelt de peacuterdid rtp ~taLk Wll to ma extT-1ntildet cuaJ1 to u o ahemos ron CtHt-shy

la qUL C$ In CJlIe ((tlIlO) ln ia nr pfrrlfI atlndul1lo w_l11oin en

olro IflUllIlmiddotnIOS riexcllIe ea en-acioJl de p eacutemiddotniid S(-l ftUz la cUJUumlua de humo atraacutec de la cual -C (rond en la 11luva ri9u(71igt rI( nuesu a ilicl indh-irh ml y folecli ~ TlTO Il utltlmen te yuehe ahiacute l ~l pcrpllj id 1f1 cieshyno stuer lu flue abundal t OIl llueLrI n1Uiexcl nplllfndl

De ahl It ambltuacutercu-[ y C011lpltjidad dd tiempo rtemiacutefiu) ctual

ti qUt ( rlllltnet pOI aludir De ahiacute tambjen la idea h oy rompan ida por 1lI11( h ooiexcl 01 lue estanw~ e ll una Lli( ne tmn~ i tioacutell Dt ~d li fin1 nH~Il [c Il urgencia de dar JtsJJue~ L1 a plltttunms si mph dtmiddot tIItlll~tshy

k l ine iexcl gi blc~ Una pngnn tiI elementll (1 Ulht prn1Il11 (pie lI tg-t

21 ~(l UN 11IU K-IO MUUltI- L lt-I C1 iNC J AS

(11 magma maacute~ profundo d e lI uc-~umiddota IxoJpl~jidad individual collc lishyva cun la lill1p iclltl tiquestltlIiea de u n arpuacuten Fueron lSI las prc-guIlLS uacutee Rmli-iea u unrlraacuten que icr ~liacute 1d1 I1 UCUiC ~Iaacute~ que t u do~citgtlllus

y wnlu~ ~IUacuteU-iexcl d t~iexclJlIis flllrlttral prfglllllriexcl (oll linuacuteilll sitndo Iill de Rou-sea ll F ramos de nuevo colucado en la lIecc)ldad de p r~gunrar por las rdaLiollcs cl1U e 1 cienciOl ) la vi r ll td por e l Vdlo r d el cunocishy

lIuumltllto lla nm d o urdinario () 11 lgar qu t no~uos sujc lUacuteS iudhicJ uaJts o colcctin )s cnanlu~ v lI~Hlr pat l dal ~tt1Iido 3 nue~lrili pricUGLi y qu e la C1tllria lti~ oh~tin1 e n considerar lITdc-wu UU~UlIU f~l bo

Tenem os h naJmClI lC llue pi e~ulltu por tI lpel de tolo el conoshylt iJllic Ht( t ientiacutefjeo acu T11 llaclo en el c nriC]lIeci mic lIlu u cmpubucishymiento priacutectico de 1111l~UiU idltu u ca pUl la uacutelllribuoacuteoacuten po~iliva o lIeg-ctUOl lit Il Litlloacute al n uestra felitid ~l rl U[1tra difcrclHia txi~lclIshy

lll co n rfgtlldoacuten a Rml~au t que 3i nucsU~t p regull tob -011 ~lJlJphs

la~ respuestas lo son IHuellO lUeuos EstOlmOl (n e-I hn ele 1In Cldo rk htgcUloniacutea d e un cien o orcl t-n ci(ntilico Las cundiciolles cpisleacutetllishy

r~s de nllestra p rcgun lat lstdl1 ill~ J itd Cll cl lcmiddoterso d e los COllt~(pshy

lOs que UtilUillllU p~u i dal I ~s Iesp ue~ t F~ necco-lrio un esfue rzo dc dtSl~U(llbrimiento cond ucirlo io bn d hlo de uua 1I 1~J tIIUt J ~t lushycirlc7 y la il1inlcligiuilid~ld de la le~)JlIe~t~l Son iguallllenu oifeacuteren t t~

) 1Itlt ho maacutes (oll1p l ja ~ l(l condiciones ocioluacutebriCi1S y p3ituloacutebriedl- de

nuestro cUfstinnJr Es lJIuy difercnte pltgu tltal por la utilidad (1 l ~

tdiltHJ~(j que el iUltvmOacute il me puede proporciontr si b p rcg unw e~ Iwch--r c-wmdo llaoacuteip OacuteC n1l- alnmiddotdcclm c~ LJCItC autolllumiddotil tuiJIIdu lod la gentc ticu( tXCc p iO ) middot0 o lmiddotlIdlitlO yo lIlirno tengo cnrro oacute esde h I(T

Illb de dnte ~li1 0S

Tenemo~ forzoiamente que Mr mIacute3 roussealuuacuteU)tJ) eu el pi egwllaJ

(~1It ell el nspcmc]cl CUIlHJlueacute pul L=cdClPI 71r sucin ta melll el (uclt n cienuhc() lwgemoacutenico AnalildTe despuCs las sc1luD de LTIacutelli UC LSltl hL ge-Illon iacutea d~tinbruitlldo t n UT lb collthdolltS ttOacuteIiGlS~middot las cOl)dkiollts Mgtt iuloacutegic~b de 121 nijs finalmente especulareacute iohriacute el Pfrlil ct(~ 1 nutvo

orden dentifmiddotiru (mergfnte rlistinbruiendo uacutee TllKU c uu- 1~ culltlitioshy

I I l lcuumlri(~ v lio condiciollt~ ~odvluacutegica de l411 emel gent ia E te rlecur-o iexcluMhUtmiddoto t~LtJil ddiLll llad1 por la ~ iexclgtlien tf h ipoacutetPiiiexcl de o-ahajo plilllL ro comiell71t dCj3TetC llncr Cntido ls t1btiuciun cntrc 1ilS cieoulliI Jlatushyrtlc~ V hb LieIK~ 3(J(ialcj iCgwldo la siacutentesis que habraacute de operar enlr ellas tien e C0l110 polo catalizador a las ncnaa social~ Icrcero par co

las cicnciai ltociall-i ltndrin qm rCLhltLliJI tUchL liCl fUn11Ob oe IJUgtill middotiexcly 1110 IUgicu u tmiddotmpiJitu o de UltGulkhnw matriaJir~l O ide-illiltila (011 11

UN msu RO SOBRf lAt UtN( I-~

con-e-nItlltP rtgt-a1nri7aduacuten de In que K lom illO cn Uauwr hlllTloU1idtdc~ O estudios humUliacute~ticos cuano esra ~iacutent(gtsi no W propone una cienrl()

uniflrada ni ~ ilt1t1i era UIl jt leoda general jnu tlJl soacutelo UlI COItiUIllO de IXqjes ICIII~UumljLOS donde (middotor lmiddotc l-g~n clucia)s de agua qlle ha~ttt aho~

conrluimo com o ubjPIO~ Itoacutericolt tstolluado y UUllo a 111C(Licla quC st

diera tqil ~1I1tSb la dbunc-iuacuten jrMllliriexclt tntr c rOl1 ocim ie n to d e lllHlco y conocimieJl lo llgm tt ndcJaacute a dcSt-p(u eu~r la pnktica ~tr el hacer) el decU d la hloso61dl~ la pr1ctka

EL P IHUlcM o UOMIIoAN I iexcl

EI IHorlfgt lo n rl(ionalintilde~rl qUt pre ide la l iCUl ia modelllit ~ tull~lishy

[tiroacute a pu ur lIt tt 1Culuciuacuten dcnuacutefica del s-ig lo 1 Yhl p cl tOa lTollanu tOn lo iglolt ~i~lIienlts haacute il ~amente en d d Olu iu ju de ~ tcncias namiddot

turalc i Aunqul con a lbrtllloi presagio en e lliiiglo middot111 es slllo en e l siglo XIX Cl13ndo este modelo ue raciu llal idad se extie nde n Ia~ e m e r

Jlten l(gt~ rifncia~ ro( iales pa rtir de entonceS puede hablarse dc u n mouelu global de raciunalidad cicn tifi ca qu~ ad mite yariedad jn lrruiacutel ptro qTlf ~e rliringllt dtfh nd e POi Iacute de JI oll teru paJpablc o o cshy

lCII~ihkllHl1tc- brilldLo ric rlOIliexcl forma~ de coni)(imttlll0 no cicl1lifico

y po r In tanto irracional) potellcia1rncllle ptrturhadorTIi f in tnla~

el gtCI1Lido comuacuten y la~ lJamltldns hllmanidad c~ u c31udio~ humalliacuteltlti-COliexcl (elllos que Se il ld uiraJ I cnlre otros los (~s l ldi olt hiloacuter icos muIoacuteshygicoi J llriacuterllC1)S JitCfOllO fil(l-gtoacutefico~ le l) luumlgitu~)

ittldu 1111 modelo g lo hal l ~ nTl~7I racion alidad deJl uacutefica es I4tmuiimiddotn IIn mooacutetlo totauumlt3lIo en la medida en que niega el radctel rtdonal a lucias las nnllai ele conocimien to que l1uloe p tlIWrtIl por sus princip ios epiMe1llo1uacuteh1cOs ) po r SlL~ regla1ii meuxfoI6gica Es eacutesta ltu Cu-Jltcnsuca rllnd iUllel)tal 11 que m c juJ tlm buliLlti la rup l1lTll cpl 1fYO pm7Joacuteigma ritnl iacutefiuiexcl (on 1mqlle In pi P(tgtdtll Estaacute iJenwiGlda (OH iacuteTccienllt de finition en la leona hd iocCn lruuml-] cid mmi m iento d t los planeta~ oC Cuacutepeacuterl1iro en la~ l l)tO~ de KcpkI so bre h~ 6rhil~li d(~ los plane[-as e ll

1a51~)el uumle Galileo sobre 11caiacuteda de lu ulcrpus e n 101 groll l IIacutell lC~i del ordell rOacuteIIIRO de N(wwn ti nllmelll ~ tgtn In (ondellcia Iilusntildefica que

le cnllfiln~n Ralon y ~bre todo Descarlcs EtI pnocup acioacuten en le c

timoniat una ruptllril funrtaciacuteonal qut pu~ilgt iliw ulla gtsuacutelo una form1

de cOllociuUumlelllU crdadcro (~raacute bifn p~ltell le- en la aClinul meu(al de

2 2 ll P ICllRO )()UKI L iexcl IL~CI S

t U ~ plolagullilib CII su 1~)IIl l)Jo ~uJlc sus p rupio$ uc-cubr imicl1l olt y la extrema aL m itmu liempo ~erena anoganria LVII que e mldtu U II ~1I CUll l~lI1pltu-i llcm PiU-d utLtr sOlo d ugt ejcmpluo Keplc r eiicriht f 11 ill

lilxo 1 numuacutel del nJimIo PllhliCiexclldo tgtn 1fi 19 a (JfOpUacutelIll1 de lal anuuniacuteas Ilitluraks que descuLrirj en los mmimiento celestiah

Clduacuten ltU i 1t~ 1gtt~IO hlU) iexcld i -i 0- i lll U IIIUU t P I 1CfS(middotcrtn 1 ) f li lib ro

puede tipcru muchm siglos por ni Iectllr Pero l)1f)- n1l11 1O Uto plt ~~pt aJ

-t~ l mi I I I-m por OIfJ1wllo- JI u putl itiexclcn lolHlmplu su trab~yf) ~

POI o tro lado Decarte~ e l esa mar~ti1luXl ltL llluiJiogruacuteiacutea espln shy

lutl que ct el Duacutecurm dd mitotuacutey a la qI le volp reacute m~~ adel~nle dice l el1rieacutelldooe al llltlnduacute pUl el c1 e~cuLiCrlu middot

Porqll( yQ JTCOgI de eacutel tales [nuo io que ilLlllqne en el juic io iexcl JIU~ h~g(J ti lu iacute mi~mu p l lXUf O oit IHpt t i llt li ll dl Jl lt lila p r1 t 11lu dt Il rltl(middotonflmziexcl qJol

pot rot t 1de It prrioIUJCl)n y aunque mirmdo con la mirndl riel moacutellfn las d iCrsM acciones y cl11pre nrlimie n lHi d ~ Inrlll luacute I O I Il Ilf( ~ IIn 11 cltl~i

fli llgW I fl l W flO In c IMleZriiexcl -H1 ~~ t inuacutetil flO dtj o dC percibir una exocnla

5~thfaccioacuten con el progreso q ue Juzgo h aber hecho en husca tI~ la tldad ) de concebi l tales e~p~ l allao lJ1 rl e-l flll u tu f l u~ oi entltmiddot ti uCllp~1Ciont5 tic

Iv) hOlllbH~ pu rIIIIltnlc hombre aJbrunil ha q u c sea soacutelidamen te buena ~ importante oso creer qUL es iexclquellt que eSlngL I

r-tr1 compnndcr ltsU cOllfiamplIl71 epiilemoloacutegica tgtiexcl 11fesiexcl)riO desoib iA i lunqut lle l~ MIWJLlUl LJllt lo pliucipLtlcS razos dd nuevo p arJdibl11a

ocnoacutetko Conscifm~ de q ue lo lue los separa dd saber ari~tolHico y meilieval auacuten d omiuaJl tlt no es ))lo una m(jo r () 11~nlt1cioacuten rle los hechus

C01110 sobre toduacute tina Hueva vruoacuteu ud Ul l UUlO) de lt uumllalos p rowgon iNshyIampa riel nucvo para(ligm~ conducen una lucha apa~iexcloJlid1 (ouu-a lod~ lliS fOllurts ue tlOgnLlUacute~1II0 y de autoridad El GLiO de Gali lro tgtS pHTicuJarshy

mente ejemplar res m1e(U]1cnte Descar te~ el que imnua

t 0 flO l)(uJ i clt(oger ninguno cuyas opin iones me pareciesen deh(r ~r IHtshyrendas a las de otros~ me e n COIUr-lh3 ((lino ohl iglIltiexcl Pr(I(ur1r lo l1dlloacuterrnc pO I miacute rnimo5

J Constlh(Il 11 ed ioacute11 tJ (middotnhUloI 1(1lumlucdoacutelI v LrJd uccifm d e ~bx la~p3TJ()shy11 n( 1 Ktgtpl(1 (1 939 P 280)

I R Clleacute D~(UltS ( 19amp1 p 6 DeKartf~ 098-1 p 16)

UN DI~Cll Rj(l S()IRf I M ( Ol( iexclS 2 ~l

Eoilll n ueva i ~ iuacutell dd 1II111HlU)middot d e b idl rcconduce a d os disljni()a 11 t~ fiJ l1da lll tnGl le po r u n IflcI t1111t LonnrilllJtll lCl lleutiJil o y Cl)shy

nocirni fnto tld stIIUUU ltumuacuten v por d OlIU en tre mHurale73 ~ ptljo

na humana 1conl rario dt la ciellci arislOtiquestlka la (Jencia moderna descon fiacutea si le lUaacuteluuml aluellle d e las n1dclUias de DUCSlfa experitnda inmedialil Tale~ evidencias qUE esruacute1l eH la ba) dd touocimieulo VUIg-1f Son il usuriil UHJlU bien lo rt~aha Einslein en e l preracio al DiauJgn Im lo iexcltmulf isellw~ dd mumiquestu Galueuacute -c t31UClld denodashydamellU por d cmo sIT1I q ue la hipofgtsi i de los movimifntoo dr roshy

tacioacuten y dt traslacioacuten de la Tiella no e~Laacutell Ittutado~ por e l hecho J e quoe no obs~n(~mo- cual esf] l l itra e fectos mecaacutenicos de esos movimiddot miroll WS u ~ea por el 11(4 hu LIt llue l~t T ierra nu~ parece d ttcnida j

quitlLl Por orTO Iarlo es tom lla gtepariexcl(ioacuten e llt1 e b nauHI~l~~ el s r hwnaJln Lt lIalurucza es t1I1 soacute lu exteniii oacuten m oimifnro eiexcl pas eterna ~ I eersjhle mecanjsmo cuo~ elemeacutelltos te p ueden lttmiddotSlltOJlshylaJ v despueacutes rddcionrr bajo la foacuterma de eyt~ si n tenerou7I cualidad (1 rlibJJliuad que nus llupiua Itvelu ~ us Inbtcriul dcc lamicnlo que nf e s tu tllt rnplfl ri middotuuml Inaacutes b ien iexcllCUumlI) ya qlt~ apullLa l COliottr la uatlUashylera para d ominarla y controlarla Como oiee Bacon la ienciacutea haraacute de la persona h lUllana el tcilul y el potcedor de la lIltllUrale7a7

on haiexclc t11 cs ros supuestos el conooacutenuumlento oacuteenuacute(ico avanza por la u uscn-aciulJ IlU comprometida y libre sistemaacutetica haiexclgtl donoe ica pO~lh l f ngllro~a de lOt rCl1OacutenlCUUS llalU lalc~ El NUIum Organum opone a L1 JIlccnidllrnhre rle 1ft rn7oacuten fnfrfg(lna l iacute 1l1161n a t (erte7a de la ex pt l ienltia ordcllada~ Al cOI ILrLtrio de io q ue p ie n sa Bacon Icl

eXpcriencia no dhpen~a a la temiacutea pleia d plaquon~anuculu ulaquou ultLiu (J incluso l la especulacioacuten pero h lerm a clI~lquiera de enos a no dispen r fU LUlLO il lS laJ llta de cOll fin naolHI ul tim iacutet a la u bservacioacuten

ltir los hechos Galileo soacutelo reru ta las deducciones de Aristoacute teles en 1a med ida l O que Ilt e n Cl IPntra insostPnihl es ) es Ei nlPio wmbieacuten

quitn 11 05 llama la alcucioacuteu 3uIJrc el heuw dc que los mttuuuI exmiddot

Oacute Einstdn rn (~iexcliko (1l171 r X 11 1 (oIl)lIloc1 la (hrjiexclln ~fllilo1i (prCjMrilrj il v Helrllllt=irl flor (~iacute)lIl(h IJ~Iiexcli) hl I _( I ~

ampcun ( 19) Lr Uallm -lrl ~endI l l u( l l)llfluC ~ 1 h(iexcl1nbr 31 flmh l j la que conduce iexcl bt ciencia eciexclril mil pIOacutel(iexclmltl~ ieurlo ~S i Itl m i ~llll~ (p I 10) ~i II (lbiei~ d( 1lt1

iCnoJi es dom illM 11 IlauuIIIl 110oS mlll ll -lrcJlcl (Jut sitio l)4)(1ernos venc(r jiexcl

ItuUlrdcuumll olwdiexcl( i 1l(14)1tmiddot (p fil lo (lllt nu ~i(IHprl ha ~i(lu d bi rll ll( nr~ n oolm(lil cn It Ll ucrpreuriOltCS dt li (tUl 1 U~ BlOIl ~blt b CitoHc it

s Vclie Il--ulUumll Kuyu (lljtliJ p 30)

2-1 us D ISCURSO OBRE LAi Cl F~( IAS

p~rimeJ1LtIcs de Gatilcu seraacuten ~n imptrf(ctos que soacutelu por iacutea de f~peCttldW1fo os1da pothaacute lIenal lib la~uua elltre los dalO~ e rnpiacutemiddot

neos (b~ til ncordar que 110 hahfa merli ionf de lI~rnpo jn rtrI(JIr~ al ifgll n do) ntf(tltet~ a ll ll1 rno ~~l iueqw oceacuteunen tc de las idca~ a las cosat y no de la cosas a la irl tgta y tgtMahlfCmiddot ICI prioridad d~ la rne(afisica en tanto fUJuldJlltlltu uacutel timu d c la ciLlIcia

Las idea que pre~i rlen la l1hservacioacutelI la fxptrillleu lacioacutelI son

la~ idta) cItnh lollllp l e~ ~t fhUti r d e la cuaJes C p ucdt aoiexclcenrlpr a un

C()1l0dmlCnlO maacute~ prohmno y r igllr(lso rle la n HulaleLao [~s ldcat

on Ia~ ideas matemaacute ticaso La mHcmaacutetka p roporciona a la c ipn rin JTIorlenla no ~oacutelo pi instT1 11l1ento prhilegjadu dtl +Ulaacutelisis SiHO lullui c n

la loacutegif a ue ll iU(Ultc1UacuteOacuteI1 e incluso d m oricltl de rcpresel1ladoacuten de 1 propia eSrr1l(11I1( ri( la nulteria Para Gali leu el libro de lil mt lumshyleLa c~ti CSlntu tn ( ararlcrei gf-omeacutemros l ) Ein telll 110 pien ioa de

modo di rerente 1I De este lugar CCllu-l1 dlt 1lt1 mallrn[ttka en la r ieQmiddot

cid moderna lt1ltI3n nos ron~cllencias priudpale~ En pi imer lugal (onucc r ))iguifit - fuauufi caro El rigor cien tiacutefiro se calibra por pl -igor

de l a~ mecli(ionelJ lai Lualidadt5 lHlrIacuten~ltas del uujelo oun por Cliiacute d cLir dcscalihcJdiLt) ( 1 su IUgd r paiml iexclt Impt1 ar lib (iexcllfltiddt~ en que fe nmalmente oe p ueden lr~dllciiexcl- Lo qUl no es rlran ti ticahlp fgtOiexcl

cicnuacuteficamentc irr~llt-anreo Fn segundo JURar el meacute lodo cicnufiltu

~e b~a e 11 la ICUUUioacuteu tic la com plei idad Conocer sign iti ca dhidh v

e Itificar partl cte~rllt pudel d e [elllliuJJ t d~ld()JIc~ i~Ltnliticao Cl lln

lu q w 3e st p~uUacute )-1 ln Oc~rJrtts una rie hlliexcl reglil$ oll ~1hl)to comistc

~ Fu tlII lJ ni (1971 p XI) ltI blllf mudlln fllnn pISlJe-o del JuilogrJ J Ira ~muJ~ flHrm~ r1 (( clgu iClHt

Igt1HAlo cl~ Sah iJti En 1 (Iur ro-pccta 3 b romprClllri ion inumiddotnI l 111 la ruMifll t1

ttu(gt estl ltUlluo utuullla LUUlpr~nSIOI1 pcrtccu el Jgiexcl1I1l prflplJsiltiuf1 dig que 11

1II1di)ltllli bUJItllJoI lumpn=ude Jlgwl1~ de dlJ~ pcrfrnmumiddotflhmiddot (JIU fKu lo Iiexclun 11 rf~ptrILI ti clLIiexcl utnt un1 nnCTIIm ahohlla romo b prnpll ntOlrlI(7 Tan Vtl t)

lol~ lIfI)cillultt~ tle la~ uencw marcmluCb e~IJ t~ elC la Jfnlnflrit ~rlr 11 rirmmiddotk

~ 111 11to 1llJIldi~CIlLid lhma lunuce InfinltlmCnCCmiddot 11104 pruflOshIOUmiddotS iexcl)Olllth Il~ i-IlU(~ lI(Iigt Pel tlI lu qut rcpccQ a tqudl~lo poc-ai qur 1 inli ligl1l1 il iexclunlana

Cllml~IItI~ pit-lbU qu t JlI CUlIUCIIUlcnm ts ilollll (n ecnr n hJrll nI rono( i rnirn1)

DIIIIII ptJtqUt eu ~c) ciexclU~ t05lJttc enmp~nrkr lA n(Hmiddot~lrtl(IIOI 1111 rk 111 iexclIn tM) Utl)OI te (tiquesta

M

G1111laquo0 (197u p 103)bull

111 ~ 1lhuuacutettiuacutelI oe LUI~lelll por Galileo etd bun c-xpr(Q(u rn rI rrdlt io rdimiddot ido Inll lfHiltl El JIIOUU rullcal ( c= mloumo) rOmll f JnOc-tn middotVrmiddot 1 nturlIrM mlIcnllttic-lt dl 1 nUULtura eJe lJ lItoltrria apliCJ eH parir ~1I1J~ hat3lll ~thr lollOllI I)ll I ~1 11 110

t 1ll-CUumlUumlImiddot (U~iJltild (eltfkCuumlhmmc COI1trI l iacutel lI ucrprrlo(iIIlI de tAgtllCuh)uej middoteacuteI)l

1 Hilllmull1 (11)73 p 173~ S)

UN tllfClRSO OBRt L S CI EmiddotC IA~ 25

precilltnr~ e n dhdir carla unJ de las niexclficuJ tade~ [ ] (~n tllltal par(e l cOlTlll ca fgtOihle y rCCufr ido p ara remhe rlas mfjor oI La

dh~ IIOacuten primordial ts 11que distingue enlre c()llrlidon~) inicia les gt oleyes ele la lI lI ura le7a Laltiexcl condicio LUgt jn i ria l e~ un el reinu de la romplicacioacuten dd ~lcciacutedente dUllde (~ IlfCeklnu selfgtcrlollar LtIii loe

cSlflhlccC1J la conctirinl1~ rclfalltt de loi hechos a obtC rYir las h yeoiexcl dI la 1l3tl11 iexcllleLt son pI -elllO de h impluidad y rle la t~ularidad

donde es potihl( ob~rvar y rnpctir (on rigor Eta dbllnOacuteOacuteI1 en treshy

conudones initiaks leyes de la n anlClle lIlda Iiexclene u e 11 iexclt TIIriexcliexcl 1

Como hie l nhse-rva Eugene V igner 11 misma l~ complpwnHmiddotlllt arshyhitrarit l~ 5tH e mbargo es en d la (~ 1l 1rt que se Li~n t a lod~1 la r ie n c ia morlemiJ

La JlllU ~tlt-l tCcln(a del cOllor im ientv dtll liacuteheo paJ Lt dC los PI(shySupl1fstn epiqtmoloacutebricos y dt la~ reglas Ol~tutluJuacutegira~ yi1 I dcricta~o

E 1I1J conucimiento ( all~aJ que aplra a Ja Jormulauoacuten dp l eve~ t la

IIlz ne fpgulal id~ldtdegs c)hoiexclen-adas cun Vloeiexcltl a PllT f1componamwn lo futuru dt 1o ffntuncmiddotuo~ ] cie)(uurnnuumlll to ne leH~s de la naLurakll de~rnn~l pur un lacio~middot COIllO)-1 fue referido en el ai~ lamiento dt la cOlldicione~ ink i~lt~ relfoaIHes (por ej emplu c n fgt1 rasu de l cairb de los cucrpos la gtositiuacuten inicial ) la clncinan d cl l ll torpO eacute ll caiacuteda ) pur orro lado cn d preouputtu d e qllt tl rl~ lh l(ln se prodllri r~

in cteptudilll lfnltHtc Jd I UK~r y del tiem p o en que iif rf(iexcllizaran laol CUl ldiciolles itliciah~~ Fn olJloS pab bras el dC~rllhl imiellto de leye) de la nawruc78 se ba en (1 p1 iexclncipio de que 11 poirioacuten absuluL y (1 (jempo aboooluto n unc1 sUIllltmrlicion l in icia ltgt~ devaJ Ilti F10le P IUshy

cirio c0~ Sfgltll ihllpr t1 m~b Imporm HC ltmiddoture lTI ltl d I h t iu vanm7a e n la ailtuuml daiictl I

las Ifw~ (n rll (U1O calcgnTIacuteaoeiexcl d e inlel igibilid ad reposan en un

concltpLo rll c~HIIitlidci escogido no arbilJ~tri~mcn te euut lo~ ofreshycidos pOl 1ol Hsica ~u iitoteacute lica ArIacute3tlHeJ(I rl istillgutdeg nmtro ti pos oc ca usa la raua mat( ri ~middotlJ la l c1 usa formalo la ca1lia e fi cien te y la causa fina l I rl~ leve) tlt la cie nCia m o d e rn a son un tipo ne caUSa forma l qUl pnleiexcla e l romoiexclulldona ne- las cusas ~1l dtlJ imcll tu de niaacutel e5 ti agrnt o nltil el jiu de las tlJkii Es pOI L)W 1 pOl 1 ltJuc e l conocimiddot

miento citnriacutefjcu Jomptraquo con d lonoc-imien lu (h sentido com uacuten F~

ItJ~V1I l( (HS 1p 17) ltl- I~ller ( 1~7U p l) II JINd Ip ~~6)

26 l oN fjJIIiexclCl ILIioO SOBRE LA~ CIENCIAS

l)U( lII iCUll~ e-U d ientidll t Ilfntin pUf In lanto r-n el cnnncimil1l1 practico en q ue eacutel se Irildmc 1lt1 CI W~ ~ 1illJ1 tclluuacuten COIlvicll lill proshy

blemas e1l la dencia la dtlennlnilcioll rle la CauS41 fOfmal se ohtiene con la fXpulioacuten de Ll intencioacuten 1s estc upo de caus~t Jonual el que

ptTIIUlt pi tvt l ~ po lo tltUHO UHeneliexclt en lu re1I el que en Uacutelrimlt1 inortanciiacute1 pPfmitf 1 1-1ripnda moderna responderJ la pnbrunliJ sobre los tuUdull tulus (k ~ll ilKOl Ydt tI tI datll(llllu t1 cunJunto de lollt f-i toi en la ll1c1nipult1rion y pn la lransinrmacioacuten de lo feaL

l iexcl n HHlmimicnlo basado ell la 1ltu III uJill ioacuten de leres tieue como ~uputs [ 1) mel~lt tuacutef ieo la idea de ordfn v rle ts Iahilirlarl de] mundo la

id~tI rlP que d pasado lt repi tt cn d JUluro SChTUumlU la lur-inic~t ucIushy

nicU l il (J I llllHdo eJe la l11nelj (l t 1111 [ niexclqllina fllai opfrnriolles ~( purltgtn rl fTPrnlimu exaClaJTIcn tC por rnltlio dlO kC5 fisiciti gt malCllliacuteshyLiG~ u n Inllndo CSldlko v elel no ( l llC iacuteluCluacutea en un espacio vaciacuteo un

mundo (jIle el rac ionalism o Ciilnesimo torn~ co~osrihle por )a viacutea de su d(scom pnoiexcliciuacutell en 10[0 dlmclllOs qut lu COllsUlU)CU E~La idtil dd JU ulluo-maacutetluina t de la modo puderosltl qUr e 71 (1 trnnsrOr1l1 Olr en la g-ra ll h ipoacutetesIs lII11vffsnl ri fO )lt eacuteipo(a modfrna el mecim icismo

Pued e parecer ~()rprendclllt ~ haSla p4ualt1~ iacute iacutecu yue una fOfUl3 de cOlluciruiefllO basada ell L1 l visioacuten del l11undo haya vfnirlo a cons~ ituir lino rte los p ilart i (h middot lA iexcld e ] de probrrc~o que tobr~1 t mrpo eH

d p L l1salllicu lU eUlupeo ~i paJ Lil tld sigllJ X-UI (IUc es la gl an srntildeal illlelecma1d e la ascensioacute n ele la hllrgHf~iacutetl 5 PeT-O la verdad es que el

orrlpn 1lt1 es tabilidad d d mundo ~OI1 la prccondkiuacuten ut la u-ansforshymauacute uacuteu lcl Jlu luacutegita de lo 1 e t3 L

FI d eterminis ll1il l11 praniri Iil flt el hori7on liacute prenso de u n fonna rle cOJl lx-imitnw que te prctcJluc u Lilitari a fU l1ciullal letollocitlu m eshy

UOS pOr la t4tpacidad de comprender profunrlamerne In rea l ciexclue po r 1(1

cap(lcidad d e dom inm-lo y trallsfonnarln En el p lano social es eacutese lam~

bien el horizonte n~rn i Livo mas adecuadu a lu~ UtltTtXS de hl u Wmiddotbrueshy

sia lti)(ClI l ((UlC q ue St MfUacutea e H un a sodedad en q ue com enzaba a dom ishy

nar t1estadio fi nal de 1(1 fo lucion d e la h umanirbrl (el c scado poitivo de Cornlc la socied ad iacuteJJdultuial de Spcucel~ la solillar idiexcl-td o rgaacutenjca d e Durkheim) De ahiacute que d prestigio de Newlon de las leyes simples a fJ lIt redudf tod a lil complt jilt1td de l orden cosmico hayan con(r ti rlo a LI (iexcl ( n cia m odcrna en el moddo de rtciollalid ad hcgenlOuiGt que pucu iI poco se lrb ladoacute dd tstudiacuteo de 1lt1 nantlalelCl hacia e l esmdio d e

1 elV f rt Illu(hn S 1t1IIm1 (1~n r ~~))

JN lJJSI RiO ORkf LA ( 1INlf ~ 7

la wcicu-tLl Tal 01110 f ut po~ib l L deltCubrir ult JP~ (lE- la tlfl lll l a leld

criacutea iguallllrnle pn~ih l f (leh1 la k)t (h la ~ocicdad BiexcllCOn iacuteco I lonuS4IU icu ~OJ J IUJ g-1U)(Ic~ prtcursores Bacon afi rml la pl(lSLicidad

de la lLturale7ltl h unmniacutel pOI lo llUlO MI ptlfcttibiuumldad dadLi I a~

(nndiriOl us UlUumlJC~ jwidica poti ticalt IIClpfltaOalt (ondi(ilJnt~ qlH~ ft

posiacuteblt dtttrminm (ti iexclj~UJ I( it u ~uwerc 11 CruUIILlt dc 1()1 C)Ilf

~obiern~UI lkllnnilliltrn(IHC l~ evolucioacuten dt la socitt1Cldt~) lOrll~Ul

puacuteible 111 tve- los rc~uhados ue lit3 actiollc (olcctillS Con extJ(lordishymu il prfllloniciuacuten Viro iacuteoenti li ca ~ resueh-t la cUl1u--atlicciuacuteII cllrre 11 liLertad ~ la ull)Jr~i~biljdad dL la acdoacuten humana inrli rluai la detelshymiudLIacuteoacuten prtgt ihilicLu de ]Ol autoacuten lolclLimiddotd 17 1uIlLcsquieu p uedlmiddot

-ttl rouIiuerulo UlI prc(ur~)r rk la soriolobtia rie l rltHchn al ttabltu la rcli1uoacuten en tre las Icgtt~ del ~blcUla jluuacutelic() hechas por el homhrf y las Jeyei int~ SGlpah l ts de In naUlraleza I j

En d tjglu XUI t)tc rpiacuterilLL precursor elt ampliarlo y p i ()fundil~lshy

do ~ el ft n ntmn intelectual (jllt tic aluacute le~uha IJ Uu~trtcioacuten rreiexcliexclfiexcli laoiexcliexcl coltdiLim ll par 11(merg~nd de 1m ckn(ia~ suciaks Cll d )iglu XL Lt COllcitHtja filouacuteficiI de la rjtJlda moderna que lllliera en

el r(lr iOlla lismo c-1ne~jano y en d tUl p irbl11u bLuon i ~Ulo 3U~ primeshyrdS fur ITlubciacuteolle s vino ti ron rl fn~rer f rn pi pos ilivismo UdJULtUtiS lLt

Oado fl u t -eguumllJ iJtt MJlu h~ ~ l lu~ fonnus de c(Ulor irnifgtnro ci enriacute fiio -lb diMip llnai fonnaleiexcl de la loacutegka y dt la wtttlllaacuteLicJ ~ lalt cicncia

empuicns Stgllll el modelo mccan ici ta diacute la cien cias natllrales-- las ticllcil soc iales naceran paroiexcl( ~tJ empiacutericas El m o d o en q u e S( aSllmiddot

mioacute d rnocldo mccanirisla rUf si n e rn bargo ll it-lso DisW lgO tlOlt crtipnte pl luci palcs 101 primer sin d l(rLl rlo lll inan le con~ isuuacute t11 aplicar en la med ida de lu pu~ible al CsLUWO dc 11 sociedad torlos 10

printiacuteJ-liU5 cpislc mn l6giCos y me todoloacutegicos que pre~iuiacuteaJ l al CJ Ludio

de la n (ltuJa lcLa uacutet~dc el siglu xn l ascgiexcl lnda~ d uran te m ucho tiempo margilla l pe-o hoy cada tl 11laacute~ pracultatb fOI1ltiltLioacute tn reivinrlirar para las c ie tl c ias ~()cialfS II n es talt l[O epistem oloacutegico y lUdouoloacutebrlCO propio cou ba)t e n la esp ecificidad del ser humano Su d istincioacute n

polar en rel(lcioacuten con la naturalela Eslalt do~ co nccpc io nes han sirio considerldas an litgoacuten icas la p r imera sujeta al yugo pos iLivbLa 101 seshygunda lib la d a de el cualq uier a de cl lOlo rehin d icando el m OJl o JJo liu

l~ Ihmn (1933) 17 Clilml-iUi)w ~(O (1953)

1M Ju nh4ui tU (19SO )

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 3: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

UN n I SClI~n c(HHtF U (JE~n~IH

POillL tfeacute) Fins[(in Y de tal rnudu t~ a~i qw elo poiblc decir qUt- (11

t fgtmlinm tlelluhtu IUI1I1 to(Iiacutea en e l si(lo ~I qut e l xx lt)u~tI l

no cnntcuacute 111 tal (1 COIll1lmiddotIHT aJlltmiddot tk ll l 11111 11 Y 10 1 t1l tl (lt~ 111

p pmado CCllumiddot~unos n ue~uo nuumlrr en ~I h ll llfe) cid m isl1Io lIIodu do ill1~eacutent) lontlanicroria nogt (X HlnJl UltI I1~td-lInrntt -Por 1111 bdo la po((gtnri1iebdlmiddot de LI~ttlutliuacuteu tttl1oloacutegica d l()_~ ronocimienlolt ~tlUshy

1II111Lltlu~ Ingt hilft1l crefr tn d umhraJ ek lUla ~KttLld de ( Imuni lltlshy

(Ioacute n t inltTaCU 1 lil)lT~tda tle It~ ciexclilf lrI l r- inl~gluidarlpi que uK11 hoy cUlnponen lo~ dils rI( muchos dc n()~ouus d sig lv XXI h l iniCiarlo

antes de (Omfll7otr POfOUU ladu una Icflexioacuten ((Ida (7 m pfoluJ)cl sobre lu~ uacuteuitc~ Je1 igor dtm ilico comhiTlJda con IUlt pltHgl u- cada r-J l1l lS HgtrOltiiacutemil ( ~ de r bullJIi~uuft Clotoacutegiacuteca u de guer ra n uclear nos

hacell lCUllT 4u~ d ~igll YX I rI1l1 illfgt a nlf Oiacutegt rnmcnzar Recurriendo la (~olia sinltrgcLila dd fi~KO lt61 ieo H trmanll

H akfn po demos dccir tIlle j iexcl10S en un ~iljema s lla l mlly illesltulc tIl el que la 11lIacutenima flu nuacioacuten de nucstTil pcncpcioacuten i~U ll J110VO~

1 upnll(C en la ~imfuia d e lu que CIIlOt bull ~ l minltln Id 111iol11 tiJrtlr1

() yrn1 o un Su ~Tiegl) bLauto rt(( JI larlo sohrc un fundo Illbrrn o Vtmiddot

mos dos r05UO g r i(gtgos rif perfil tren le 1 rrenll J (corwdo~ tJbl t 1111

(011r10 h lanco iquestCulI de l t~ imiacutegeue es la ercla rl tgtra mhalti ll i n~lIshy

Ilt fu eacute~ta 11 ulIbiguumledad ) la compkjirlad clt I ~t iLuac iuacutell lid uumlelllpu

pre1t1l(~ un tlPTllpn de tru l iciulI e l )u H lnniacutea LolI 1Tlll( ha~ CI)S-U

l uc C~Ut11 mts 111 O Ill(~ Cll t de eacute-I per o rle-oiexcl(unpas1du l1l I clalIacuteuacute ll

COI] todo lu que- lo hhitt Tal com o en ullo) plt(iultlu~ ut ult1noiexcl ifioacuten rliheitros (k (l1 l l lCllr~ de

CXpIUClI llellmiddot~UiO ulteal 1 I~ rOOiexclli ii iII1pl t~bullbull111 capacitIHI Jc 1u Ishy

lIJU11 I prC-l1l11t~l lIimplti prLL~UUlib que LUIHU Eill~lejn nrollIrnhrtba

rtfClr ~oacuteln un IIIUacuteO JJuttlc- ha er pelu ql1r cllgtIiiexclPlleacuteli d( htdlili ~II Lashy

pace de tra7iexclr una l11z n1eva a nll(sua pcrpkjid ttl Tengo ( lllHnign

un nintildeo qtW hlCT pnoi-tul1cule do~i~lIlns lJ dnll ) cinro ~lIios hilO llguIliiS prcguu~ 1111plc ~ ~uL(t t u (iendas) It (itntitico~ Lb IUacuteLO 1 mIacute(u Id~ tUl e i lo dt prnrlllnintilden ricnofka lllle JIIud I U~ de nnlUmiddotc jUlshy

gamn~ M l aacute ahorl llegando a su fin Ek nintildec) fll t J tUnJl fCJ lIC J01I-i(iexclU I

EJI i U cc lcbrt ljj)[unn vxnt 1m ri(1UIfl~ - Wf n rllfo (17~O) Rouoltlttu ror mul1

~ui l llcSlioDeS 11 tiempo riexclm rspouck t lLt Lunuieacuten IdLonablemtntt

infallt il rn~g1l11la q ue le fuer proputsliexcl1 por la Academi a iexcll( D ijon

LsW uacuteluacutelIIa Vt1 aha a~iacute iquestFl PI IlgTen ele I iexclL~ ri(nrIacuteL) dI Las ~U hs toIlLpshy

) JtmJuI UI~ KoU-I(U I t 1~ 71 (11 2 p 5e ss)

H DIiCI k(O ~OHKl LS CIE~C IA~ LJ

huira t pUl ifkar u a ((Irrum prr 1l1lelra ClI~lLlIll brt Se tr~Ha np lItll pregunel lrmffi l I al miiexclJuo ti cmpo f]ll f profnncla) r~k i l dc tnhlld cT

Para clarllt rCsputs t1 -lt1( ta l mono dOttltIl tc que le merpci6 el pJ imer premio lgll tlas I-lc llii~lad(r K() llssf~t1 hizo las igulelltlmiddot~ prlgun la s

nu mcnos dcmenr1les iquestHily alguua nbC1on (nrrc b rienda ~ la irshy1lIc11 ti tlgu u t rilluacuten dt ppso pir~ qu~ u~tiluyaUl()~ lmiddot1cnnorimi( lllO

n tlgar lile tf n e mo de la muuruezltl y rlC la in) ) fJue complJtimos con Ini luHttbl-c ogt y Ia mlljfres rle llutSu-a ocicdad por r l conocimiento

denuacuteficuacute protluduu pUl pocos l inaccesible a la ma)uriacutea iquestConuihl liraacute la dfIKitt disminui r rol foso lltli e Illc en Illlfitrltl -o(i(gtrlO e llll lmiddotlo que

4if c~ lo llH- ~e Jparcl1I1 fr el ~1her rlclIacuter v d iahcr hafer eno t b lCOr1l la prlnirI r l (guillas simples a Iaoiexcl filie ROlls-ea ll rcponde rl f

modo ig lliexcl)memiddotnu- impl( con un lulu lJdo 110

E~t~b~HllO) ell lollCes il mediados d el ~j~lu XYII I a 1I111lti middotI I Ulr~h (Il que la ciencia mUdf11I4I ~lIr~ricLI de la HvolllriOacuteI1 tltuLificl dd ~ig[n

1 dt I d mtnu d e Copeacutel nico GAlileu ~C10n (O melllabl a Lle rtu- 10 ( aacuteku lo~ csolrricos ne noiexcl prertlrsore~ p ara convCrt ire (n e l fermPlllo rI (gt lila lrall~funI1 ~ci 6n leacuterni(J y ~oL j ~ 1 ill precccknrC5 (n

11 ltiotloria cito la h umanidad ell~t fase de lr1l1ltiicioacuten plle~ quc utjashy

b pfrplejn~ ~t l u~ lmiddotpilIlIS m aacutes iexcltnr - In iexclJUacuteLl r dlxinn1f snht~

1(~ fundam(nfUlti de 11 udctid cn lile an sohl e el impJctn clf

la ilwKlOnei a la (pu e~tar iacutean s ujlt lO Iiexcl pUl -iacutea rl rl orden cillItilishy

eo emerge llte Ho) dotCj ntn a ii os lJ an~urridos OlllOS todos proshymgullisLIS ) produ(lo tle t middot l llUcO orcltn te~limul1ju- in) eh- Iaoiexcl lJilnrm muioll t lile rrnc1ujo rUII lndo 110 lo somo r lL 1985 k l lui~mn mndn t1I que In frllnn~ hace quiull o velIl[e iexclilo~ Por r alOshy

nelti quc lplln tO maacutes adelantc estamos efe nll(O pel plcjosiexcl ptrdimo~ la Cnnh lI tLa ( pis (moloacute~ica ~( illstlluacute en nosotros tIht sen~ttiuacutelt de peacuterdid rtp ~taLk Wll to ma extT-1ntildet cuaJ1 to u o ahemos ron CtHt-shy

la qUL C$ In CJlIe ((tlIlO) ln ia nr pfrrlfI atlndul1lo w_l11oin en

olro IflUllIlmiddotnIOS riexcllIe ea en-acioJl de p eacutemiddotniid S(-l ftUz la cUJUumlua de humo atraacutec de la cual -C (rond en la 11luva ri9u(71igt rI( nuesu a ilicl indh-irh ml y folecli ~ TlTO Il utltlmen te yuehe ahiacute l ~l pcrpllj id 1f1 cieshyno stuer lu flue abundal t OIl llueLrI n1Uiexcl nplllfndl

De ahl It ambltuacutercu-[ y C011lpltjidad dd tiempo rtemiacutefiu) ctual

ti qUt ( rlllltnet pOI aludir De ahiacute tambjen la idea h oy rompan ida por 1lI11( h ooiexcl 01 lue estanw~ e ll una Lli( ne tmn~ i tioacutell Dt ~d li fin1 nH~Il [c Il urgencia de dar JtsJJue~ L1 a plltttunms si mph dtmiddot tIItlll~tshy

k l ine iexcl gi blc~ Una pngnn tiI elementll (1 Ulht prn1Il11 (pie lI tg-t

21 ~(l UN 11IU K-IO MUUltI- L lt-I C1 iNC J AS

(11 magma maacute~ profundo d e lI uc-~umiddota IxoJpl~jidad individual collc lishyva cun la lill1p iclltl tiquestltlIiea de u n arpuacuten Fueron lSI las prc-guIlLS uacutee Rmli-iea u unrlraacuten que icr ~liacute 1d1 I1 UCUiC ~Iaacute~ que t u do~citgtlllus

y wnlu~ ~IUacuteU-iexcl d t~iexclJlIis flllrlttral prfglllllriexcl (oll linuacuteilll sitndo Iill de Rou-sea ll F ramos de nuevo colucado en la lIecc)ldad de p r~gunrar por las rdaLiollcs cl1U e 1 cienciOl ) la vi r ll td por e l Vdlo r d el cunocishy

lIuumltllto lla nm d o urdinario () 11 lgar qu t no~uos sujc lUacuteS iudhicJ uaJts o colcctin )s cnanlu~ v lI~Hlr pat l dal ~tt1Iido 3 nue~lrili pricUGLi y qu e la C1tllria lti~ oh~tin1 e n considerar lITdc-wu UU~UlIU f~l bo

Tenem os h naJmClI lC llue pi e~ulltu por tI lpel de tolo el conoshylt iJllic Ht( t ientiacutefjeo acu T11 llaclo en el c nriC]lIeci mic lIlu u cmpubucishymiento priacutectico de 1111l~UiU idltu u ca pUl la uacutelllribuoacuteoacuten po~iliva o lIeg-ctUOl lit Il Litlloacute al n uestra felitid ~l rl U[1tra difcrclHia txi~lclIshy

lll co n rfgtlldoacuten a Rml~au t que 3i nucsU~t p regull tob -011 ~lJlJphs

la~ respuestas lo son IHuellO lUeuos EstOlmOl (n e-I hn ele 1In Cldo rk htgcUloniacutea d e un cien o orcl t-n ci(ntilico Las cundiciolles cpisleacutetllishy

r~s de nllestra p rcgun lat lstdl1 ill~ J itd Cll cl lcmiddoterso d e los COllt~(pshy

lOs que UtilUillllU p~u i dal I ~s Iesp ue~ t F~ necco-lrio un esfue rzo dc dtSl~U(llbrimiento cond ucirlo io bn d hlo de uua 1I 1~J tIIUt J ~t lushycirlc7 y la il1inlcligiuilid~ld de la le~)JlIe~t~l Son iguallllenu oifeacuteren t t~

) 1Itlt ho maacutes (oll1p l ja ~ l(l condiciones ocioluacutebriCi1S y p3ituloacutebriedl- de

nuestro cUfstinnJr Es lJIuy difercnte pltgu tltal por la utilidad (1 l ~

tdiltHJ~(j que el iUltvmOacute il me puede proporciontr si b p rcg unw e~ Iwch--r c-wmdo llaoacuteip OacuteC n1l- alnmiddotdcclm c~ LJCItC autolllumiddotil tuiJIIdu lod la gentc ticu( tXCc p iO ) middot0 o lmiddotlIdlitlO yo lIlirno tengo cnrro oacute esde h I(T

Illb de dnte ~li1 0S

Tenemo~ forzoiamente que Mr mIacute3 roussealuuacuteU)tJ) eu el pi egwllaJ

(~1It ell el nspcmc]cl CUIlHJlueacute pul L=cdClPI 71r sucin ta melll el (uclt n cienuhc() lwgemoacutenico AnalildTe despuCs las sc1luD de LTIacutelli UC LSltl hL ge-Illon iacutea d~tinbruitlldo t n UT lb collthdolltS ttOacuteIiGlS~middot las cOl)dkiollts Mgtt iuloacutegic~b de 121 nijs finalmente especulareacute iohriacute el Pfrlil ct(~ 1 nutvo

orden dentifmiddotiru (mergfnte rlistinbruiendo uacutee TllKU c uu- 1~ culltlitioshy

I I l lcuumlri(~ v lio condiciollt~ ~odvluacutegica de l411 emel gent ia E te rlecur-o iexcluMhUtmiddoto t~LtJil ddiLll llad1 por la ~ iexclgtlien tf h ipoacutetPiiiexcl de o-ahajo plilllL ro comiell71t dCj3TetC llncr Cntido ls t1btiuciun cntrc 1ilS cieoulliI Jlatushyrtlc~ V hb LieIK~ 3(J(ialcj iCgwldo la siacutentesis que habraacute de operar enlr ellas tien e C0l110 polo catalizador a las ncnaa social~ Icrcero par co

las cicnciai ltociall-i ltndrin qm rCLhltLliJI tUchL liCl fUn11Ob oe IJUgtill middotiexcly 1110 IUgicu u tmiddotmpiJitu o de UltGulkhnw matriaJir~l O ide-illiltila (011 11

UN msu RO SOBRf lAt UtN( I-~

con-e-nItlltP rtgt-a1nri7aduacuten de In que K lom illO cn Uauwr hlllTloU1idtdc~ O estudios humUliacute~ticos cuano esra ~iacutent(gtsi no W propone una cienrl()

uniflrada ni ~ ilt1t1i era UIl jt leoda general jnu tlJl soacutelo UlI COItiUIllO de IXqjes ICIII~UumljLOS donde (middotor lmiddotc l-g~n clucia)s de agua qlle ha~ttt aho~

conrluimo com o ubjPIO~ Itoacutericolt tstolluado y UUllo a 111C(Licla quC st

diera tqil ~1I1tSb la dbunc-iuacuten jrMllliriexclt tntr c rOl1 ocim ie n to d e lllHlco y conocimieJl lo llgm tt ndcJaacute a dcSt-p(u eu~r la pnktica ~tr el hacer) el decU d la hloso61dl~ la pr1ctka

EL P IHUlcM o UOMIIoAN I iexcl

EI IHorlfgt lo n rl(ionalintilde~rl qUt pre ide la l iCUl ia modelllit ~ tull~lishy

[tiroacute a pu ur lIt tt 1Culuciuacuten dcnuacutefica del s-ig lo 1 Yhl p cl tOa lTollanu tOn lo iglolt ~i~lIienlts haacute il ~amente en d d Olu iu ju de ~ tcncias namiddot

turalc i Aunqul con a lbrtllloi presagio en e lliiiglo middot111 es slllo en e l siglo XIX Cl13ndo este modelo ue raciu llal idad se extie nde n Ia~ e m e r

Jlten l(gt~ rifncia~ ro( iales pa rtir de entonceS puede hablarse dc u n mouelu global de raciunalidad cicn tifi ca qu~ ad mite yariedad jn lrruiacutel ptro qTlf ~e rliringllt dtfh nd e POi Iacute de JI oll teru paJpablc o o cshy

lCII~ihkllHl1tc- brilldLo ric rlOIliexcl forma~ de coni)(imttlll0 no cicl1lifico

y po r In tanto irracional) potellcia1rncllle ptrturhadorTIi f in tnla~

el gtCI1Lido comuacuten y la~ lJamltldns hllmanidad c~ u c31udio~ humalliacuteltlti-COliexcl (elllos que Se il ld uiraJ I cnlre otros los (~s l ldi olt hiloacuter icos muIoacuteshygicoi J llriacuterllC1)S JitCfOllO fil(l-gtoacutefico~ le l) luumlgitu~)

ittldu 1111 modelo g lo hal l ~ nTl~7I racion alidad deJl uacutefica es I4tmuiimiddotn IIn mooacutetlo totauumlt3lIo en la medida en que niega el radctel rtdonal a lucias las nnllai ele conocimien to que l1uloe p tlIWrtIl por sus princip ios epiMe1llo1uacuteh1cOs ) po r SlL~ regla1ii meuxfoI6gica Es eacutesta ltu Cu-Jltcnsuca rllnd iUllel)tal 11 que m c juJ tlm buliLlti la rup l1lTll cpl 1fYO pm7Joacuteigma ritnl iacutefiuiexcl (on 1mqlle In pi P(tgtdtll Estaacute iJenwiGlda (OH iacuteTccienllt de finition en la leona hd iocCn lruuml-] cid mmi m iento d t los planeta~ oC Cuacutepeacuterl1iro en la~ l l)tO~ de KcpkI so bre h~ 6rhil~li d(~ los plane[-as e ll

1a51~)el uumle Galileo sobre 11caiacuteda de lu ulcrpus e n 101 groll l IIacutell lC~i del ordell rOacuteIIIRO de N(wwn ti nllmelll ~ tgtn In (ondellcia Iilusntildefica que

le cnllfiln~n Ralon y ~bre todo Descarlcs EtI pnocup acioacuten en le c

timoniat una ruptllril funrtaciacuteonal qut pu~ilgt iliw ulla gtsuacutelo una form1

de cOllociuUumlelllU crdadcro (~raacute bifn p~ltell le- en la aClinul meu(al de

2 2 ll P ICllRO )()UKI L iexcl IL~CI S

t U ~ plolagullilib CII su 1~)IIl l)Jo ~uJlc sus p rupio$ uc-cubr imicl1l olt y la extrema aL m itmu liempo ~erena anoganria LVII que e mldtu U II ~1I CUll l~lI1pltu-i llcm PiU-d utLtr sOlo d ugt ejcmpluo Keplc r eiicriht f 11 ill

lilxo 1 numuacutel del nJimIo PllhliCiexclldo tgtn 1fi 19 a (JfOpUacutelIll1 de lal anuuniacuteas Ilitluraks que descuLrirj en los mmimiento celestiah

Clduacuten ltU i 1t~ 1gtt~IO hlU) iexcld i -i 0- i lll U IIIUU t P I 1CfS(middotcrtn 1 ) f li lib ro

puede tipcru muchm siglos por ni Iectllr Pero l)1f)- n1l11 1O Uto plt ~~pt aJ

-t~ l mi I I I-m por OIfJ1wllo- JI u putl itiexclcn lolHlmplu su trab~yf) ~

POI o tro lado Decarte~ e l esa mar~ti1luXl ltL llluiJiogruacuteiacutea espln shy

lutl que ct el Duacutecurm dd mitotuacutey a la qI le volp reacute m~~ adel~nle dice l el1rieacutelldooe al llltlnduacute pUl el c1 e~cuLiCrlu middot

Porqll( yQ JTCOgI de eacutel tales [nuo io que ilLlllqne en el juic io iexcl JIU~ h~g(J ti lu iacute mi~mu p l lXUf O oit IHpt t i llt li ll dl Jl lt lila p r1 t 11lu dt Il rltl(middotonflmziexcl qJol

pot rot t 1de It prrioIUJCl)n y aunque mirmdo con la mirndl riel moacutellfn las d iCrsM acciones y cl11pre nrlimie n lHi d ~ Inrlll luacute I O I Il Ilf( ~ IIn 11 cltl~i

fli llgW I fl l W flO In c IMleZriiexcl -H1 ~~ t inuacutetil flO dtj o dC percibir una exocnla

5~thfaccioacuten con el progreso q ue Juzgo h aber hecho en husca tI~ la tldad ) de concebi l tales e~p~ l allao lJ1 rl e-l flll u tu f l u~ oi entltmiddot ti uCllp~1Ciont5 tic

Iv) hOlllbH~ pu rIIIIltnlc hombre aJbrunil ha q u c sea soacutelidamen te buena ~ importante oso creer qUL es iexclquellt que eSlngL I

r-tr1 compnndcr ltsU cOllfiamplIl71 epiilemoloacutegica tgtiexcl 11fesiexcl)riO desoib iA i lunqut lle l~ MIWJLlUl LJllt lo pliucipLtlcS razos dd nuevo p arJdibl11a

ocnoacutetko Conscifm~ de q ue lo lue los separa dd saber ari~tolHico y meilieval auacuten d omiuaJl tlt no es ))lo una m(jo r () 11~nlt1cioacuten rle los hechus

C01110 sobre toduacute tina Hueva vruoacuteu ud Ul l UUlO) de lt uumllalos p rowgon iNshyIampa riel nucvo para(ligm~ conducen una lucha apa~iexcloJlid1 (ouu-a lod~ lliS fOllurts ue tlOgnLlUacute~1II0 y de autoridad El GLiO de Gali lro tgtS pHTicuJarshy

mente ejemplar res m1e(U]1cnte Descar te~ el que imnua

t 0 flO l)(uJ i clt(oger ninguno cuyas opin iones me pareciesen deh(r ~r IHtshyrendas a las de otros~ me e n COIUr-lh3 ((lino ohl iglIltiexcl Pr(I(ur1r lo l1dlloacuterrnc pO I miacute rnimo5

J Constlh(Il 11 ed ioacute11 tJ (middotnhUloI 1(1lumlucdoacutelI v LrJd uccifm d e ~bx la~p3TJ()shy11 n( 1 Ktgtpl(1 (1 939 P 280)

I R Clleacute D~(UltS ( 19amp1 p 6 DeKartf~ 098-1 p 16)

UN DI~Cll Rj(l S()IRf I M ( Ol( iexclS 2 ~l

Eoilll n ueva i ~ iuacutell dd 1II111HlU)middot d e b idl rcconduce a d os disljni()a 11 t~ fiJ l1da lll tnGl le po r u n IflcI t1111t LonnrilllJtll lCl lleutiJil o y Cl)shy

nocirni fnto tld stIIUUU ltumuacuten v por d OlIU en tre mHurale73 ~ ptljo

na humana 1conl rario dt la ciellci arislOtiquestlka la (Jencia moderna descon fiacutea si le lUaacuteluuml aluellle d e las n1dclUias de DUCSlfa experitnda inmedialil Tale~ evidencias qUE esruacute1l eH la ba) dd touocimieulo VUIg-1f Son il usuriil UHJlU bien lo rt~aha Einslein en e l preracio al DiauJgn Im lo iexcltmulf isellw~ dd mumiquestu Galueuacute -c t31UClld denodashydamellU por d cmo sIT1I q ue la hipofgtsi i de los movimifntoo dr roshy

tacioacuten y dt traslacioacuten de la Tiella no e~Laacutell Ittutado~ por e l hecho J e quoe no obs~n(~mo- cual esf] l l itra e fectos mecaacutenicos de esos movimiddot miroll WS u ~ea por el 11(4 hu LIt llue l~t T ierra nu~ parece d ttcnida j

quitlLl Por orTO Iarlo es tom lla gtepariexcl(ioacuten e llt1 e b nauHI~l~~ el s r hwnaJln Lt lIalurucza es t1I1 soacute lu exteniii oacuten m oimifnro eiexcl pas eterna ~ I eersjhle mecanjsmo cuo~ elemeacutelltos te p ueden lttmiddotSlltOJlshylaJ v despueacutes rddcionrr bajo la foacuterma de eyt~ si n tenerou7I cualidad (1 rlibJJliuad que nus llupiua Itvelu ~ us Inbtcriul dcc lamicnlo que nf e s tu tllt rnplfl ri middotuuml Inaacutes b ien iexcllCUumlI) ya qlt~ apullLa l COliottr la uatlUashylera para d ominarla y controlarla Como oiee Bacon la ienciacutea haraacute de la persona h lUllana el tcilul y el potcedor de la lIltllUrale7a7

on haiexclc t11 cs ros supuestos el conooacutenuumlento oacuteenuacute(ico avanza por la u uscn-aciulJ IlU comprometida y libre sistemaacutetica haiexclgtl donoe ica pO~lh l f ngllro~a de lOt rCl1OacutenlCUUS llalU lalc~ El NUIum Organum opone a L1 JIlccnidllrnhre rle 1ft rn7oacuten fnfrfg(lna l iacute 1l1161n a t (erte7a de la ex pt l ienltia ordcllada~ Al cOI ILrLtrio de io q ue p ie n sa Bacon Icl

eXpcriencia no dhpen~a a la temiacutea pleia d plaquon~anuculu ulaquou ultLiu (J incluso l la especulacioacuten pero h lerm a clI~lquiera de enos a no dispen r fU LUlLO il lS laJ llta de cOll fin naolHI ul tim iacutet a la u bservacioacuten

ltir los hechos Galileo soacutelo reru ta las deducciones de Aristoacute teles en 1a med ida l O que Ilt e n Cl IPntra insostPnihl es ) es Ei nlPio wmbieacuten

quitn 11 05 llama la alcucioacuteu 3uIJrc el heuw dc que los mttuuuI exmiddot

Oacute Einstdn rn (~iexcliko (1l171 r X 11 1 (oIl)lIloc1 la (hrjiexclln ~fllilo1i (prCjMrilrj il v Helrllllt=irl flor (~iacute)lIl(h IJ~Iiexcli) hl I _( I ~

ampcun ( 19) Lr Uallm -lrl ~endI l l u( l l)llfluC ~ 1 h(iexcl1nbr 31 flmh l j la que conduce iexcl bt ciencia eciexclril mil pIOacutel(iexclmltl~ ieurlo ~S i Itl m i ~llll~ (p I 10) ~i II (lbiei~ d( 1lt1

iCnoJi es dom illM 11 IlauuIIIl 110oS mlll ll -lrcJlcl (Jut sitio l)4)(1ernos venc(r jiexcl

ItuUlrdcuumll olwdiexcl( i 1l(14)1tmiddot (p fil lo (lllt nu ~i(IHprl ha ~i(lu d bi rll ll( nr~ n oolm(lil cn It Ll ucrpreuriOltCS dt li (tUl 1 U~ BlOIl ~blt b CitoHc it

s Vclie Il--ulUumll Kuyu (lljtliJ p 30)

2-1 us D ISCURSO OBRE LAi Cl F~( IAS

p~rimeJ1LtIcs de Gatilcu seraacuten ~n imptrf(ctos que soacutelu por iacutea de f~peCttldW1fo os1da pothaacute lIenal lib la~uua elltre los dalO~ e rnpiacutemiddot

neos (b~ til ncordar que 110 hahfa merli ionf de lI~rnpo jn rtrI(JIr~ al ifgll n do) ntf(tltet~ a ll ll1 rno ~~l iueqw oceacuteunen tc de las idca~ a las cosat y no de la cosas a la irl tgta y tgtMahlfCmiddot ICI prioridad d~ la rne(afisica en tanto fUJuldJlltlltu uacutel timu d c la ciLlIcia

Las idea que pre~i rlen la l1hservacioacutelI la fxptrillleu lacioacutelI son

la~ idta) cItnh lollllp l e~ ~t fhUti r d e la cuaJes C p ucdt aoiexclcenrlpr a un

C()1l0dmlCnlO maacute~ prohmno y r igllr(lso rle la n HulaleLao [~s ldcat

on Ia~ ideas matemaacute ticaso La mHcmaacutetka p roporciona a la c ipn rin JTIorlenla no ~oacutelo pi instT1 11l1ento prhilegjadu dtl +Ulaacutelisis SiHO lullui c n

la loacutegif a ue ll iU(Ultc1UacuteOacuteI1 e incluso d m oricltl de rcpresel1ladoacuten de 1 propia eSrr1l(11I1( ri( la nulteria Para Gali leu el libro de lil mt lumshyleLa c~ti CSlntu tn ( ararlcrei gf-omeacutemros l ) Ein telll 110 pien ioa de

modo di rerente 1I De este lugar CCllu-l1 dlt 1lt1 mallrn[ttka en la r ieQmiddot

cid moderna lt1ltI3n nos ron~cllencias priudpale~ En pi imer lugal (onucc r ))iguifit - fuauufi caro El rigor cien tiacutefiro se calibra por pl -igor

de l a~ mecli(ionelJ lai Lualidadt5 lHlrIacuten~ltas del uujelo oun por Cliiacute d cLir dcscalihcJdiLt) ( 1 su IUgd r paiml iexclt Impt1 ar lib (iexcllfltiddt~ en que fe nmalmente oe p ueden lr~dllciiexcl- Lo qUl no es rlran ti ticahlp fgtOiexcl

cicnuacuteficamentc irr~llt-anreo Fn segundo JURar el meacute lodo cicnufiltu

~e b~a e 11 la ICUUUioacuteu tic la com plei idad Conocer sign iti ca dhidh v

e Itificar partl cte~rllt pudel d e [elllliuJJ t d~ld()JIc~ i~Ltnliticao Cl lln

lu q w 3e st p~uUacute )-1 ln Oc~rJrtts una rie hlliexcl reglil$ oll ~1hl)to comistc

~ Fu tlII lJ ni (1971 p XI) ltI blllf mudlln fllnn pISlJe-o del JuilogrJ J Ira ~muJ~ flHrm~ r1 (( clgu iClHt

Igt1HAlo cl~ Sah iJti En 1 (Iur ro-pccta 3 b romprClllri ion inumiddotnI l 111 la ruMifll t1

ttu(gt estl ltUlluo utuullla LUUlpr~nSIOI1 pcrtccu el Jgiexcl1I1l prflplJsiltiuf1 dig que 11

1II1di)ltllli bUJItllJoI lumpn=ude Jlgwl1~ de dlJ~ pcrfrnmumiddotflhmiddot (JIU fKu lo Iiexclun 11 rf~ptrILI ti clLIiexcl utnt un1 nnCTIIm ahohlla romo b prnpll ntOlrlI(7 Tan Vtl t)

lol~ lIfI)cillultt~ tle la~ uencw marcmluCb e~IJ t~ elC la Jfnlnflrit ~rlr 11 rirmmiddotk

~ 111 11to 1llJIldi~CIlLid lhma lunuce InfinltlmCnCCmiddot 11104 pruflOshIOUmiddotS iexcl)Olllth Il~ i-IlU(~ lI(Iigt Pel tlI lu qut rcpccQ a tqudl~lo poc-ai qur 1 inli ligl1l1 il iexclunlana

Cllml~IItI~ pit-lbU qu t JlI CUlIUCIIUlcnm ts ilollll (n ecnr n hJrll nI rono( i rnirn1)

DIIIIII ptJtqUt eu ~c) ciexclU~ t05lJttc enmp~nrkr lA n(Hmiddot~lrtl(IIOI 1111 rk 111 iexclIn tM) Utl)OI te (tiquesta

M

G1111laquo0 (197u p 103)bull

111 ~ 1lhuuacutettiuacutelI oe LUI~lelll por Galileo etd bun c-xpr(Q(u rn rI rrdlt io rdimiddot ido Inll lfHiltl El JIIOUU rullcal ( c= mloumo) rOmll f JnOc-tn middotVrmiddot 1 nturlIrM mlIcnllttic-lt dl 1 nUULtura eJe lJ lItoltrria apliCJ eH parir ~1I1J~ hat3lll ~thr lollOllI I)ll I ~1 11 110

t 1ll-CUumlUumlImiddot (U~iJltild (eltfkCuumlhmmc COI1trI l iacutel lI ucrprrlo(iIIlI de tAgtllCuh)uej middoteacuteI)l

1 Hilllmull1 (11)73 p 173~ S)

UN tllfClRSO OBRt L S CI EmiddotC IA~ 25

precilltnr~ e n dhdir carla unJ de las niexclficuJ tade~ [ ] (~n tllltal par(e l cOlTlll ca fgtOihle y rCCufr ido p ara remhe rlas mfjor oI La

dh~ IIOacuten primordial ts 11que distingue enlre c()llrlidon~) inicia les gt oleyes ele la lI lI ura le7a Laltiexcl condicio LUgt jn i ria l e~ un el reinu de la romplicacioacuten dd ~lcciacutedente dUllde (~ IlfCeklnu selfgtcrlollar LtIii loe

cSlflhlccC1J la conctirinl1~ rclfalltt de loi hechos a obtC rYir las h yeoiexcl dI la 1l3tl11 iexcllleLt son pI -elllO de h impluidad y rle la t~ularidad

donde es potihl( ob~rvar y rnpctir (on rigor Eta dbllnOacuteOacuteI1 en treshy

conudones initiaks leyes de la n anlClle lIlda Iiexclene u e 11 iexclt TIIriexcliexcl 1

Como hie l nhse-rva Eugene V igner 11 misma l~ complpwnHmiddotlllt arshyhitrarit l~ 5tH e mbargo es en d la (~ 1l 1rt que se Li~n t a lod~1 la r ie n c ia morlemiJ

La JlllU ~tlt-l tCcln(a del cOllor im ientv dtll liacuteheo paJ Lt dC los PI(shySupl1fstn epiqtmoloacutebricos y dt la~ reglas Ol~tutluJuacutegira~ yi1 I dcricta~o

E 1I1J conucimiento ( all~aJ que aplra a Ja Jormulauoacuten dp l eve~ t la

IIlz ne fpgulal id~ldtdegs c)hoiexclen-adas cun Vloeiexcltl a PllT f1componamwn lo futuru dt 1o ffntuncmiddotuo~ ] cie)(uurnnuumlll to ne leH~s de la naLurakll de~rnn~l pur un lacio~middot COIllO)-1 fue referido en el ai~ lamiento dt la cOlldicione~ ink i~lt~ relfoaIHes (por ej emplu c n fgt1 rasu de l cairb de los cucrpos la gtositiuacuten inicial ) la clncinan d cl l ll torpO eacute ll caiacuteda ) pur orro lado cn d preouputtu d e qllt tl rl~ lh l(ln se prodllri r~

in cteptudilll lfnltHtc Jd I UK~r y del tiem p o en que iif rf(iexcllizaran laol CUl ldiciolles itliciah~~ Fn olJloS pab bras el dC~rllhl imiellto de leye) de la nawruc78 se ba en (1 p1 iexclncipio de que 11 poirioacuten absuluL y (1 (jempo aboooluto n unc1 sUIllltmrlicion l in icia ltgt~ devaJ Ilti F10le P IUshy

cirio c0~ Sfgltll ihllpr t1 m~b Imporm HC ltmiddoture lTI ltl d I h t iu vanm7a e n la ailtuuml daiictl I

las Ifw~ (n rll (U1O calcgnTIacuteaoeiexcl d e inlel igibilid ad reposan en un

concltpLo rll c~HIIitlidci escogido no arbilJ~tri~mcn te euut lo~ ofreshycidos pOl 1ol Hsica ~u iitoteacute lica ArIacute3tlHeJ(I rl istillgutdeg nmtro ti pos oc ca usa la raua mat( ri ~middotlJ la l c1 usa formalo la ca1lia e fi cien te y la causa fina l I rl~ leve) tlt la cie nCia m o d e rn a son un tipo ne caUSa forma l qUl pnleiexcla e l romoiexclulldona ne- las cusas ~1l dtlJ imcll tu de niaacutel e5 ti agrnt o nltil el jiu de las tlJkii Es pOI L)W 1 pOl 1 ltJuc e l conocimiddot

miento citnriacutefjcu Jomptraquo con d lonoc-imien lu (h sentido com uacuten F~

ItJ~V1I l( (HS 1p 17) ltl- I~ller ( 1~7U p l) II JINd Ip ~~6)

26 l oN fjJIIiexclCl ILIioO SOBRE LA~ CIENCIAS

l)U( lII iCUll~ e-U d ientidll t Ilfntin pUf In lanto r-n el cnnncimil1l1 practico en q ue eacutel se Irildmc 1lt1 CI W~ ~ 1illJ1 tclluuacuten COIlvicll lill proshy

blemas e1l la dencia la dtlennlnilcioll rle la CauS41 fOfmal se ohtiene con la fXpulioacuten de Ll intencioacuten 1s estc upo de caus~t Jonual el que

ptTIIUlt pi tvt l ~ po lo tltUHO UHeneliexclt en lu re1I el que en Uacutelrimlt1 inortanciiacute1 pPfmitf 1 1-1ripnda moderna responderJ la pnbrunliJ sobre los tuUdull tulus (k ~ll ilKOl Ydt tI tI datll(llllu t1 cunJunto de lollt f-i toi en la ll1c1nipult1rion y pn la lransinrmacioacuten de lo feaL

l iexcl n HHlmimicnlo basado ell la 1ltu III uJill ioacuten de leres tieue como ~uputs [ 1) mel~lt tuacutef ieo la idea de ordfn v rle ts Iahilirlarl de] mundo la

id~tI rlP que d pasado lt repi tt cn d JUluro SChTUumlU la lur-inic~t ucIushy

nicU l il (J I llllHdo eJe la l11nelj (l t 1111 [ niexclqllina fllai opfrnriolles ~( purltgtn rl fTPrnlimu exaClaJTIcn tC por rnltlio dlO kC5 fisiciti gt malCllliacuteshyLiG~ u n Inllndo CSldlko v elel no ( l llC iacuteluCluacutea en un espacio vaciacuteo un

mundo (jIle el rac ionalism o Ciilnesimo torn~ co~osrihle por )a viacutea de su d(scom pnoiexcliciuacutell en 10[0 dlmclllOs qut lu COllsUlU)CU E~La idtil dd JU ulluo-maacutetluina t de la modo puderosltl qUr e 71 (1 trnnsrOr1l1 Olr en la g-ra ll h ipoacutetesIs lII11vffsnl ri fO )lt eacuteipo(a modfrna el mecim icismo

Pued e parecer ~()rprendclllt ~ haSla p4ualt1~ iacute iacutecu yue una fOfUl3 de cOlluciruiefllO basada ell L1 l visioacuten del l11undo haya vfnirlo a cons~ ituir lino rte los p ilart i (h middot lA iexcld e ] de probrrc~o que tobr~1 t mrpo eH

d p L l1salllicu lU eUlupeo ~i paJ Lil tld sigllJ X-UI (IUc es la gl an srntildeal illlelecma1d e la ascensioacute n ele la hllrgHf~iacutetl 5 PeT-O la verdad es que el

orrlpn 1lt1 es tabilidad d d mundo ~OI1 la prccondkiuacuten ut la u-ansforshymauacute uacuteu lcl Jlu luacutegita de lo 1 e t3 L

FI d eterminis ll1il l11 praniri Iil flt el hori7on liacute prenso de u n fonna rle cOJl lx-imitnw que te prctcJluc u Lilitari a fU l1ciullal letollocitlu m eshy

UOS pOr la t4tpacidad de comprender profunrlamerne In rea l ciexclue po r 1(1

cap(lcidad d e dom inm-lo y trallsfonnarln En el p lano social es eacutese lam~

bien el horizonte n~rn i Livo mas adecuadu a lu~ UtltTtXS de hl u Wmiddotbrueshy

sia lti)(ClI l ((UlC q ue St MfUacutea e H un a sodedad en q ue com enzaba a dom ishy

nar t1estadio fi nal de 1(1 fo lucion d e la h umanirbrl (el c scado poitivo de Cornlc la socied ad iacuteJJdultuial de Spcucel~ la solillar idiexcl-td o rgaacutenjca d e Durkheim) De ahiacute que d prestigio de Newlon de las leyes simples a fJ lIt redudf tod a lil complt jilt1td de l orden cosmico hayan con(r ti rlo a LI (iexcl ( n cia m odcrna en el moddo de rtciollalid ad hcgenlOuiGt que pucu iI poco se lrb ladoacute dd tstudiacuteo de 1lt1 nantlalelCl hacia e l esmdio d e

1 elV f rt Illu(hn S 1t1IIm1 (1~n r ~~))

JN lJJSI RiO ORkf LA ( 1INlf ~ 7

la wcicu-tLl Tal 01110 f ut po~ib l L deltCubrir ult JP~ (lE- la tlfl lll l a leld

criacutea iguallllrnle pn~ih l f (leh1 la k)t (h la ~ocicdad BiexcllCOn iacuteco I lonuS4IU icu ~OJ J IUJ g-1U)(Ic~ prtcursores Bacon afi rml la pl(lSLicidad

de la lLturale7ltl h unmniacutel pOI lo llUlO MI ptlfcttibiuumldad dadLi I a~

(nndiriOl us UlUumlJC~ jwidica poti ticalt IIClpfltaOalt (ondi(ilJnt~ qlH~ ft

posiacuteblt dtttrminm (ti iexclj~UJ I( it u ~uwerc 11 CruUIILlt dc 1()1 C)Ilf

~obiern~UI lkllnnilliltrn(IHC l~ evolucioacuten dt la socitt1Cldt~) lOrll~Ul

puacuteible 111 tve- los rc~uhados ue lit3 actiollc (olcctillS Con extJ(lordishymu il prfllloniciuacuten Viro iacuteoenti li ca ~ resueh-t la cUl1u--atlicciuacuteII cllrre 11 liLertad ~ la ull)Jr~i~biljdad dL la acdoacuten humana inrli rluai la detelshymiudLIacuteoacuten prtgt ihilicLu de ]Ol autoacuten lolclLimiddotd 17 1uIlLcsquieu p uedlmiddot

-ttl rouIiuerulo UlI prc(ur~)r rk la soriolobtia rie l rltHchn al ttabltu la rcli1uoacuten en tre las Icgtt~ del ~blcUla jluuacutelic() hechas por el homhrf y las Jeyei int~ SGlpah l ts de In naUlraleza I j

En d tjglu XUI t)tc rpiacuterilLL precursor elt ampliarlo y p i ()fundil~lshy

do ~ el ft n ntmn intelectual (jllt tic aluacute le~uha IJ Uu~trtcioacuten rreiexcliexclfiexcli laoiexcliexcl coltdiLim ll par 11(merg~nd de 1m ckn(ia~ suciaks Cll d )iglu XL Lt COllcitHtja filouacuteficiI de la rjtJlda moderna que lllliera en

el r(lr iOlla lismo c-1ne~jano y en d tUl p irbl11u bLuon i ~Ulo 3U~ primeshyrdS fur ITlubciacuteolle s vino ti ron rl fn~rer f rn pi pos ilivismo UdJULtUtiS lLt

Oado fl u t -eguumllJ iJtt MJlu h~ ~ l lu~ fonnus de c(Ulor irnifgtnro ci enriacute fiio -lb diMip llnai fonnaleiexcl de la loacutegka y dt la wtttlllaacuteLicJ ~ lalt cicncia

empuicns Stgllll el modelo mccan ici ta diacute la cien cias natllrales-- las ticllcil soc iales naceran paroiexcl( ~tJ empiacutericas El m o d o en q u e S( aSllmiddot

mioacute d rnocldo mccanirisla rUf si n e rn bargo ll it-lso DisW lgO tlOlt crtipnte pl luci palcs 101 primer sin d l(rLl rlo lll inan le con~ isuuacute t11 aplicar en la med ida de lu pu~ible al CsLUWO dc 11 sociedad torlos 10

printiacuteJ-liU5 cpislc mn l6giCos y me todoloacutegicos que pre~iuiacuteaJ l al CJ Ludio

de la n (ltuJa lcLa uacutet~dc el siglu xn l ascgiexcl lnda~ d uran te m ucho tiempo margilla l pe-o hoy cada tl 11laacute~ pracultatb fOI1ltiltLioacute tn reivinrlirar para las c ie tl c ias ~()cialfS II n es talt l[O epistem oloacutegico y lUdouoloacutebrlCO propio cou ba)t e n la esp ecificidad del ser humano Su d istincioacute n

polar en rel(lcioacuten con la naturalela Eslalt do~ co nccpc io nes han sirio considerldas an litgoacuten icas la p r imera sujeta al yugo pos iLivbLa 101 seshygunda lib la d a de el cualq uier a de cl lOlo rehin d icando el m OJl o JJo liu

l~ Ihmn (1933) 17 Clilml-iUi)w ~(O (1953)

1M Ju nh4ui tU (19SO )

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 4: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

21 ~(l UN 11IU K-IO MUUltI- L lt-I C1 iNC J AS

(11 magma maacute~ profundo d e lI uc-~umiddota IxoJpl~jidad individual collc lishyva cun la lill1p iclltl tiquestltlIiea de u n arpuacuten Fueron lSI las prc-guIlLS uacutee Rmli-iea u unrlraacuten que icr ~liacute 1d1 I1 UCUiC ~Iaacute~ que t u do~citgtlllus

y wnlu~ ~IUacuteU-iexcl d t~iexclJlIis flllrlttral prfglllllriexcl (oll linuacuteilll sitndo Iill de Rou-sea ll F ramos de nuevo colucado en la lIecc)ldad de p r~gunrar por las rdaLiollcs cl1U e 1 cienciOl ) la vi r ll td por e l Vdlo r d el cunocishy

lIuumltllto lla nm d o urdinario () 11 lgar qu t no~uos sujc lUacuteS iudhicJ uaJts o colcctin )s cnanlu~ v lI~Hlr pat l dal ~tt1Iido 3 nue~lrili pricUGLi y qu e la C1tllria lti~ oh~tin1 e n considerar lITdc-wu UU~UlIU f~l bo

Tenem os h naJmClI lC llue pi e~ulltu por tI lpel de tolo el conoshylt iJllic Ht( t ientiacutefjeo acu T11 llaclo en el c nriC]lIeci mic lIlu u cmpubucishymiento priacutectico de 1111l~UiU idltu u ca pUl la uacutelllribuoacuteoacuten po~iliva o lIeg-ctUOl lit Il Litlloacute al n uestra felitid ~l rl U[1tra difcrclHia txi~lclIshy

lll co n rfgtlldoacuten a Rml~au t que 3i nucsU~t p regull tob -011 ~lJlJphs

la~ respuestas lo son IHuellO lUeuos EstOlmOl (n e-I hn ele 1In Cldo rk htgcUloniacutea d e un cien o orcl t-n ci(ntilico Las cundiciolles cpisleacutetllishy

r~s de nllestra p rcgun lat lstdl1 ill~ J itd Cll cl lcmiddoterso d e los COllt~(pshy

lOs que UtilUillllU p~u i dal I ~s Iesp ue~ t F~ necco-lrio un esfue rzo dc dtSl~U(llbrimiento cond ucirlo io bn d hlo de uua 1I 1~J tIIUt J ~t lushycirlc7 y la il1inlcligiuilid~ld de la le~)JlIe~t~l Son iguallllenu oifeacuteren t t~

) 1Itlt ho maacutes (oll1p l ja ~ l(l condiciones ocioluacutebriCi1S y p3ituloacutebriedl- de

nuestro cUfstinnJr Es lJIuy difercnte pltgu tltal por la utilidad (1 l ~

tdiltHJ~(j que el iUltvmOacute il me puede proporciontr si b p rcg unw e~ Iwch--r c-wmdo llaoacuteip OacuteC n1l- alnmiddotdcclm c~ LJCItC autolllumiddotil tuiJIIdu lod la gentc ticu( tXCc p iO ) middot0 o lmiddotlIdlitlO yo lIlirno tengo cnrro oacute esde h I(T

Illb de dnte ~li1 0S

Tenemo~ forzoiamente que Mr mIacute3 roussealuuacuteU)tJ) eu el pi egwllaJ

(~1It ell el nspcmc]cl CUIlHJlueacute pul L=cdClPI 71r sucin ta melll el (uclt n cienuhc() lwgemoacutenico AnalildTe despuCs las sc1luD de LTIacutelli UC LSltl hL ge-Illon iacutea d~tinbruitlldo t n UT lb collthdolltS ttOacuteIiGlS~middot las cOl)dkiollts Mgtt iuloacutegic~b de 121 nijs finalmente especulareacute iohriacute el Pfrlil ct(~ 1 nutvo

orden dentifmiddotiru (mergfnte rlistinbruiendo uacutee TllKU c uu- 1~ culltlitioshy

I I l lcuumlri(~ v lio condiciollt~ ~odvluacutegica de l411 emel gent ia E te rlecur-o iexcluMhUtmiddoto t~LtJil ddiLll llad1 por la ~ iexclgtlien tf h ipoacutetPiiiexcl de o-ahajo plilllL ro comiell71t dCj3TetC llncr Cntido ls t1btiuciun cntrc 1ilS cieoulliI Jlatushyrtlc~ V hb LieIK~ 3(J(ialcj iCgwldo la siacutentesis que habraacute de operar enlr ellas tien e C0l110 polo catalizador a las ncnaa social~ Icrcero par co

las cicnciai ltociall-i ltndrin qm rCLhltLliJI tUchL liCl fUn11Ob oe IJUgtill middotiexcly 1110 IUgicu u tmiddotmpiJitu o de UltGulkhnw matriaJir~l O ide-illiltila (011 11

UN msu RO SOBRf lAt UtN( I-~

con-e-nItlltP rtgt-a1nri7aduacuten de In que K lom illO cn Uauwr hlllTloU1idtdc~ O estudios humUliacute~ticos cuano esra ~iacutent(gtsi no W propone una cienrl()

uniflrada ni ~ ilt1t1i era UIl jt leoda general jnu tlJl soacutelo UlI COItiUIllO de IXqjes ICIII~UumljLOS donde (middotor lmiddotc l-g~n clucia)s de agua qlle ha~ttt aho~

conrluimo com o ubjPIO~ Itoacutericolt tstolluado y UUllo a 111C(Licla quC st

diera tqil ~1I1tSb la dbunc-iuacuten jrMllliriexclt tntr c rOl1 ocim ie n to d e lllHlco y conocimieJl lo llgm tt ndcJaacute a dcSt-p(u eu~r la pnktica ~tr el hacer) el decU d la hloso61dl~ la pr1ctka

EL P IHUlcM o UOMIIoAN I iexcl

EI IHorlfgt lo n rl(ionalintilde~rl qUt pre ide la l iCUl ia modelllit ~ tull~lishy

[tiroacute a pu ur lIt tt 1Culuciuacuten dcnuacutefica del s-ig lo 1 Yhl p cl tOa lTollanu tOn lo iglolt ~i~lIienlts haacute il ~amente en d d Olu iu ju de ~ tcncias namiddot

turalc i Aunqul con a lbrtllloi presagio en e lliiiglo middot111 es slllo en e l siglo XIX Cl13ndo este modelo ue raciu llal idad se extie nde n Ia~ e m e r

Jlten l(gt~ rifncia~ ro( iales pa rtir de entonceS puede hablarse dc u n mouelu global de raciunalidad cicn tifi ca qu~ ad mite yariedad jn lrruiacutel ptro qTlf ~e rliringllt dtfh nd e POi Iacute de JI oll teru paJpablc o o cshy

lCII~ihkllHl1tc- brilldLo ric rlOIliexcl forma~ de coni)(imttlll0 no cicl1lifico

y po r In tanto irracional) potellcia1rncllle ptrturhadorTIi f in tnla~

el gtCI1Lido comuacuten y la~ lJamltldns hllmanidad c~ u c31udio~ humalliacuteltlti-COliexcl (elllos que Se il ld uiraJ I cnlre otros los (~s l ldi olt hiloacuter icos muIoacuteshygicoi J llriacuterllC1)S JitCfOllO fil(l-gtoacutefico~ le l) luumlgitu~)

ittldu 1111 modelo g lo hal l ~ nTl~7I racion alidad deJl uacutefica es I4tmuiimiddotn IIn mooacutetlo totauumlt3lIo en la medida en que niega el radctel rtdonal a lucias las nnllai ele conocimien to que l1uloe p tlIWrtIl por sus princip ios epiMe1llo1uacuteh1cOs ) po r SlL~ regla1ii meuxfoI6gica Es eacutesta ltu Cu-Jltcnsuca rllnd iUllel)tal 11 que m c juJ tlm buliLlti la rup l1lTll cpl 1fYO pm7Joacuteigma ritnl iacutefiuiexcl (on 1mqlle In pi P(tgtdtll Estaacute iJenwiGlda (OH iacuteTccienllt de finition en la leona hd iocCn lruuml-] cid mmi m iento d t los planeta~ oC Cuacutepeacuterl1iro en la~ l l)tO~ de KcpkI so bre h~ 6rhil~li d(~ los plane[-as e ll

1a51~)el uumle Galileo sobre 11caiacuteda de lu ulcrpus e n 101 groll l IIacutell lC~i del ordell rOacuteIIIRO de N(wwn ti nllmelll ~ tgtn In (ondellcia Iilusntildefica que

le cnllfiln~n Ralon y ~bre todo Descarlcs EtI pnocup acioacuten en le c

timoniat una ruptllril funrtaciacuteonal qut pu~ilgt iliw ulla gtsuacutelo una form1

de cOllociuUumlelllU crdadcro (~raacute bifn p~ltell le- en la aClinul meu(al de

2 2 ll P ICllRO )()UKI L iexcl IL~CI S

t U ~ plolagullilib CII su 1~)IIl l)Jo ~uJlc sus p rupio$ uc-cubr imicl1l olt y la extrema aL m itmu liempo ~erena anoganria LVII que e mldtu U II ~1I CUll l~lI1pltu-i llcm PiU-d utLtr sOlo d ugt ejcmpluo Keplc r eiicriht f 11 ill

lilxo 1 numuacutel del nJimIo PllhliCiexclldo tgtn 1fi 19 a (JfOpUacutelIll1 de lal anuuniacuteas Ilitluraks que descuLrirj en los mmimiento celestiah

Clduacuten ltU i 1t~ 1gtt~IO hlU) iexcld i -i 0- i lll U IIIUU t P I 1CfS(middotcrtn 1 ) f li lib ro

puede tipcru muchm siglos por ni Iectllr Pero l)1f)- n1l11 1O Uto plt ~~pt aJ

-t~ l mi I I I-m por OIfJ1wllo- JI u putl itiexclcn lolHlmplu su trab~yf) ~

POI o tro lado Decarte~ e l esa mar~ti1luXl ltL llluiJiogruacuteiacutea espln shy

lutl que ct el Duacutecurm dd mitotuacutey a la qI le volp reacute m~~ adel~nle dice l el1rieacutelldooe al llltlnduacute pUl el c1 e~cuLiCrlu middot

Porqll( yQ JTCOgI de eacutel tales [nuo io que ilLlllqne en el juic io iexcl JIU~ h~g(J ti lu iacute mi~mu p l lXUf O oit IHpt t i llt li ll dl Jl lt lila p r1 t 11lu dt Il rltl(middotonflmziexcl qJol

pot rot t 1de It prrioIUJCl)n y aunque mirmdo con la mirndl riel moacutellfn las d iCrsM acciones y cl11pre nrlimie n lHi d ~ Inrlll luacute I O I Il Ilf( ~ IIn 11 cltl~i

fli llgW I fl l W flO In c IMleZriiexcl -H1 ~~ t inuacutetil flO dtj o dC percibir una exocnla

5~thfaccioacuten con el progreso q ue Juzgo h aber hecho en husca tI~ la tldad ) de concebi l tales e~p~ l allao lJ1 rl e-l flll u tu f l u~ oi entltmiddot ti uCllp~1Ciont5 tic

Iv) hOlllbH~ pu rIIIIltnlc hombre aJbrunil ha q u c sea soacutelidamen te buena ~ importante oso creer qUL es iexclquellt que eSlngL I

r-tr1 compnndcr ltsU cOllfiamplIl71 epiilemoloacutegica tgtiexcl 11fesiexcl)riO desoib iA i lunqut lle l~ MIWJLlUl LJllt lo pliucipLtlcS razos dd nuevo p arJdibl11a

ocnoacutetko Conscifm~ de q ue lo lue los separa dd saber ari~tolHico y meilieval auacuten d omiuaJl tlt no es ))lo una m(jo r () 11~nlt1cioacuten rle los hechus

C01110 sobre toduacute tina Hueva vruoacuteu ud Ul l UUlO) de lt uumllalos p rowgon iNshyIampa riel nucvo para(ligm~ conducen una lucha apa~iexcloJlid1 (ouu-a lod~ lliS fOllurts ue tlOgnLlUacute~1II0 y de autoridad El GLiO de Gali lro tgtS pHTicuJarshy

mente ejemplar res m1e(U]1cnte Descar te~ el que imnua

t 0 flO l)(uJ i clt(oger ninguno cuyas opin iones me pareciesen deh(r ~r IHtshyrendas a las de otros~ me e n COIUr-lh3 ((lino ohl iglIltiexcl Pr(I(ur1r lo l1dlloacuterrnc pO I miacute rnimo5

J Constlh(Il 11 ed ioacute11 tJ (middotnhUloI 1(1lumlucdoacutelI v LrJd uccifm d e ~bx la~p3TJ()shy11 n( 1 Ktgtpl(1 (1 939 P 280)

I R Clleacute D~(UltS ( 19amp1 p 6 DeKartf~ 098-1 p 16)

UN DI~Cll Rj(l S()IRf I M ( Ol( iexclS 2 ~l

Eoilll n ueva i ~ iuacutell dd 1II111HlU)middot d e b idl rcconduce a d os disljni()a 11 t~ fiJ l1da lll tnGl le po r u n IflcI t1111t LonnrilllJtll lCl lleutiJil o y Cl)shy

nocirni fnto tld stIIUUU ltumuacuten v por d OlIU en tre mHurale73 ~ ptljo

na humana 1conl rario dt la ciellci arislOtiquestlka la (Jencia moderna descon fiacutea si le lUaacuteluuml aluellle d e las n1dclUias de DUCSlfa experitnda inmedialil Tale~ evidencias qUE esruacute1l eH la ba) dd touocimieulo VUIg-1f Son il usuriil UHJlU bien lo rt~aha Einslein en e l preracio al DiauJgn Im lo iexcltmulf isellw~ dd mumiquestu Galueuacute -c t31UClld denodashydamellU por d cmo sIT1I q ue la hipofgtsi i de los movimifntoo dr roshy

tacioacuten y dt traslacioacuten de la Tiella no e~Laacutell Ittutado~ por e l hecho J e quoe no obs~n(~mo- cual esf] l l itra e fectos mecaacutenicos de esos movimiddot miroll WS u ~ea por el 11(4 hu LIt llue l~t T ierra nu~ parece d ttcnida j

quitlLl Por orTO Iarlo es tom lla gtepariexcl(ioacuten e llt1 e b nauHI~l~~ el s r hwnaJln Lt lIalurucza es t1I1 soacute lu exteniii oacuten m oimifnro eiexcl pas eterna ~ I eersjhle mecanjsmo cuo~ elemeacutelltos te p ueden lttmiddotSlltOJlshylaJ v despueacutes rddcionrr bajo la foacuterma de eyt~ si n tenerou7I cualidad (1 rlibJJliuad que nus llupiua Itvelu ~ us Inbtcriul dcc lamicnlo que nf e s tu tllt rnplfl ri middotuuml Inaacutes b ien iexcllCUumlI) ya qlt~ apullLa l COliottr la uatlUashylera para d ominarla y controlarla Como oiee Bacon la ienciacutea haraacute de la persona h lUllana el tcilul y el potcedor de la lIltllUrale7a7

on haiexclc t11 cs ros supuestos el conooacutenuumlento oacuteenuacute(ico avanza por la u uscn-aciulJ IlU comprometida y libre sistemaacutetica haiexclgtl donoe ica pO~lh l f ngllro~a de lOt rCl1OacutenlCUUS llalU lalc~ El NUIum Organum opone a L1 JIlccnidllrnhre rle 1ft rn7oacuten fnfrfg(lna l iacute 1l1161n a t (erte7a de la ex pt l ienltia ordcllada~ Al cOI ILrLtrio de io q ue p ie n sa Bacon Icl

eXpcriencia no dhpen~a a la temiacutea pleia d plaquon~anuculu ulaquou ultLiu (J incluso l la especulacioacuten pero h lerm a clI~lquiera de enos a no dispen r fU LUlLO il lS laJ llta de cOll fin naolHI ul tim iacutet a la u bservacioacuten

ltir los hechos Galileo soacutelo reru ta las deducciones de Aristoacute teles en 1a med ida l O que Ilt e n Cl IPntra insostPnihl es ) es Ei nlPio wmbieacuten

quitn 11 05 llama la alcucioacuteu 3uIJrc el heuw dc que los mttuuuI exmiddot

Oacute Einstdn rn (~iexcliko (1l171 r X 11 1 (oIl)lIloc1 la (hrjiexclln ~fllilo1i (prCjMrilrj il v Helrllllt=irl flor (~iacute)lIl(h IJ~Iiexcli) hl I _( I ~

ampcun ( 19) Lr Uallm -lrl ~endI l l u( l l)llfluC ~ 1 h(iexcl1nbr 31 flmh l j la que conduce iexcl bt ciencia eciexclril mil pIOacutel(iexclmltl~ ieurlo ~S i Itl m i ~llll~ (p I 10) ~i II (lbiei~ d( 1lt1

iCnoJi es dom illM 11 IlauuIIIl 110oS mlll ll -lrcJlcl (Jut sitio l)4)(1ernos venc(r jiexcl

ItuUlrdcuumll olwdiexcl( i 1l(14)1tmiddot (p fil lo (lllt nu ~i(IHprl ha ~i(lu d bi rll ll( nr~ n oolm(lil cn It Ll ucrpreuriOltCS dt li (tUl 1 U~ BlOIl ~blt b CitoHc it

s Vclie Il--ulUumll Kuyu (lljtliJ p 30)

2-1 us D ISCURSO OBRE LAi Cl F~( IAS

p~rimeJ1LtIcs de Gatilcu seraacuten ~n imptrf(ctos que soacutelu por iacutea de f~peCttldW1fo os1da pothaacute lIenal lib la~uua elltre los dalO~ e rnpiacutemiddot

neos (b~ til ncordar que 110 hahfa merli ionf de lI~rnpo jn rtrI(JIr~ al ifgll n do) ntf(tltet~ a ll ll1 rno ~~l iueqw oceacuteunen tc de las idca~ a las cosat y no de la cosas a la irl tgta y tgtMahlfCmiddot ICI prioridad d~ la rne(afisica en tanto fUJuldJlltlltu uacutel timu d c la ciLlIcia

Las idea que pre~i rlen la l1hservacioacutelI la fxptrillleu lacioacutelI son

la~ idta) cItnh lollllp l e~ ~t fhUti r d e la cuaJes C p ucdt aoiexclcenrlpr a un

C()1l0dmlCnlO maacute~ prohmno y r igllr(lso rle la n HulaleLao [~s ldcat

on Ia~ ideas matemaacute ticaso La mHcmaacutetka p roporciona a la c ipn rin JTIorlenla no ~oacutelo pi instT1 11l1ento prhilegjadu dtl +Ulaacutelisis SiHO lullui c n

la loacutegif a ue ll iU(Ultc1UacuteOacuteI1 e incluso d m oricltl de rcpresel1ladoacuten de 1 propia eSrr1l(11I1( ri( la nulteria Para Gali leu el libro de lil mt lumshyleLa c~ti CSlntu tn ( ararlcrei gf-omeacutemros l ) Ein telll 110 pien ioa de

modo di rerente 1I De este lugar CCllu-l1 dlt 1lt1 mallrn[ttka en la r ieQmiddot

cid moderna lt1ltI3n nos ron~cllencias priudpale~ En pi imer lugal (onucc r ))iguifit - fuauufi caro El rigor cien tiacutefiro se calibra por pl -igor

de l a~ mecli(ionelJ lai Lualidadt5 lHlrIacuten~ltas del uujelo oun por Cliiacute d cLir dcscalihcJdiLt) ( 1 su IUgd r paiml iexclt Impt1 ar lib (iexcllfltiddt~ en que fe nmalmente oe p ueden lr~dllciiexcl- Lo qUl no es rlran ti ticahlp fgtOiexcl

cicnuacuteficamentc irr~llt-anreo Fn segundo JURar el meacute lodo cicnufiltu

~e b~a e 11 la ICUUUioacuteu tic la com plei idad Conocer sign iti ca dhidh v

e Itificar partl cte~rllt pudel d e [elllliuJJ t d~ld()JIc~ i~Ltnliticao Cl lln

lu q w 3e st p~uUacute )-1 ln Oc~rJrtts una rie hlliexcl reglil$ oll ~1hl)to comistc

~ Fu tlII lJ ni (1971 p XI) ltI blllf mudlln fllnn pISlJe-o del JuilogrJ J Ira ~muJ~ flHrm~ r1 (( clgu iClHt

Igt1HAlo cl~ Sah iJti En 1 (Iur ro-pccta 3 b romprClllri ion inumiddotnI l 111 la ruMifll t1

ttu(gt estl ltUlluo utuullla LUUlpr~nSIOI1 pcrtccu el Jgiexcl1I1l prflplJsiltiuf1 dig que 11

1II1di)ltllli bUJItllJoI lumpn=ude Jlgwl1~ de dlJ~ pcrfrnmumiddotflhmiddot (JIU fKu lo Iiexclun 11 rf~ptrILI ti clLIiexcl utnt un1 nnCTIIm ahohlla romo b prnpll ntOlrlI(7 Tan Vtl t)

lol~ lIfI)cillultt~ tle la~ uencw marcmluCb e~IJ t~ elC la Jfnlnflrit ~rlr 11 rirmmiddotk

~ 111 11to 1llJIldi~CIlLid lhma lunuce InfinltlmCnCCmiddot 11104 pruflOshIOUmiddotS iexcl)Olllth Il~ i-IlU(~ lI(Iigt Pel tlI lu qut rcpccQ a tqudl~lo poc-ai qur 1 inli ligl1l1 il iexclunlana

Cllml~IItI~ pit-lbU qu t JlI CUlIUCIIUlcnm ts ilollll (n ecnr n hJrll nI rono( i rnirn1)

DIIIIII ptJtqUt eu ~c) ciexclU~ t05lJttc enmp~nrkr lA n(Hmiddot~lrtl(IIOI 1111 rk 111 iexclIn tM) Utl)OI te (tiquesta

M

G1111laquo0 (197u p 103)bull

111 ~ 1lhuuacutettiuacutelI oe LUI~lelll por Galileo etd bun c-xpr(Q(u rn rI rrdlt io rdimiddot ido Inll lfHiltl El JIIOUU rullcal ( c= mloumo) rOmll f JnOc-tn middotVrmiddot 1 nturlIrM mlIcnllttic-lt dl 1 nUULtura eJe lJ lItoltrria apliCJ eH parir ~1I1J~ hat3lll ~thr lollOllI I)ll I ~1 11 110

t 1ll-CUumlUumlImiddot (U~iJltild (eltfkCuumlhmmc COI1trI l iacutel lI ucrprrlo(iIIlI de tAgtllCuh)uej middoteacuteI)l

1 Hilllmull1 (11)73 p 173~ S)

UN tllfClRSO OBRt L S CI EmiddotC IA~ 25

precilltnr~ e n dhdir carla unJ de las niexclficuJ tade~ [ ] (~n tllltal par(e l cOlTlll ca fgtOihle y rCCufr ido p ara remhe rlas mfjor oI La

dh~ IIOacuten primordial ts 11que distingue enlre c()llrlidon~) inicia les gt oleyes ele la lI lI ura le7a Laltiexcl condicio LUgt jn i ria l e~ un el reinu de la romplicacioacuten dd ~lcciacutedente dUllde (~ IlfCeklnu selfgtcrlollar LtIii loe

cSlflhlccC1J la conctirinl1~ rclfalltt de loi hechos a obtC rYir las h yeoiexcl dI la 1l3tl11 iexcllleLt son pI -elllO de h impluidad y rle la t~ularidad

donde es potihl( ob~rvar y rnpctir (on rigor Eta dbllnOacuteOacuteI1 en treshy

conudones initiaks leyes de la n anlClle lIlda Iiexclene u e 11 iexclt TIIriexcliexcl 1

Como hie l nhse-rva Eugene V igner 11 misma l~ complpwnHmiddotlllt arshyhitrarit l~ 5tH e mbargo es en d la (~ 1l 1rt que se Li~n t a lod~1 la r ie n c ia morlemiJ

La JlllU ~tlt-l tCcln(a del cOllor im ientv dtll liacuteheo paJ Lt dC los PI(shySupl1fstn epiqtmoloacutebricos y dt la~ reglas Ol~tutluJuacutegira~ yi1 I dcricta~o

E 1I1J conucimiento ( all~aJ que aplra a Ja Jormulauoacuten dp l eve~ t la

IIlz ne fpgulal id~ldtdegs c)hoiexclen-adas cun Vloeiexcltl a PllT f1componamwn lo futuru dt 1o ffntuncmiddotuo~ ] cie)(uurnnuumlll to ne leH~s de la naLurakll de~rnn~l pur un lacio~middot COIllO)-1 fue referido en el ai~ lamiento dt la cOlldicione~ ink i~lt~ relfoaIHes (por ej emplu c n fgt1 rasu de l cairb de los cucrpos la gtositiuacuten inicial ) la clncinan d cl l ll torpO eacute ll caiacuteda ) pur orro lado cn d preouputtu d e qllt tl rl~ lh l(ln se prodllri r~

in cteptudilll lfnltHtc Jd I UK~r y del tiem p o en que iif rf(iexcllizaran laol CUl ldiciolles itliciah~~ Fn olJloS pab bras el dC~rllhl imiellto de leye) de la nawruc78 se ba en (1 p1 iexclncipio de que 11 poirioacuten absuluL y (1 (jempo aboooluto n unc1 sUIllltmrlicion l in icia ltgt~ devaJ Ilti F10le P IUshy

cirio c0~ Sfgltll ihllpr t1 m~b Imporm HC ltmiddoture lTI ltl d I h t iu vanm7a e n la ailtuuml daiictl I

las Ifw~ (n rll (U1O calcgnTIacuteaoeiexcl d e inlel igibilid ad reposan en un

concltpLo rll c~HIIitlidci escogido no arbilJ~tri~mcn te euut lo~ ofreshycidos pOl 1ol Hsica ~u iitoteacute lica ArIacute3tlHeJ(I rl istillgutdeg nmtro ti pos oc ca usa la raua mat( ri ~middotlJ la l c1 usa formalo la ca1lia e fi cien te y la causa fina l I rl~ leve) tlt la cie nCia m o d e rn a son un tipo ne caUSa forma l qUl pnleiexcla e l romoiexclulldona ne- las cusas ~1l dtlJ imcll tu de niaacutel e5 ti agrnt o nltil el jiu de las tlJkii Es pOI L)W 1 pOl 1 ltJuc e l conocimiddot

miento citnriacutefjcu Jomptraquo con d lonoc-imien lu (h sentido com uacuten F~

ItJ~V1I l( (HS 1p 17) ltl- I~ller ( 1~7U p l) II JINd Ip ~~6)

26 l oN fjJIIiexclCl ILIioO SOBRE LA~ CIENCIAS

l)U( lII iCUll~ e-U d ientidll t Ilfntin pUf In lanto r-n el cnnncimil1l1 practico en q ue eacutel se Irildmc 1lt1 CI W~ ~ 1illJ1 tclluuacuten COIlvicll lill proshy

blemas e1l la dencia la dtlennlnilcioll rle la CauS41 fOfmal se ohtiene con la fXpulioacuten de Ll intencioacuten 1s estc upo de caus~t Jonual el que

ptTIIUlt pi tvt l ~ po lo tltUHO UHeneliexclt en lu re1I el que en Uacutelrimlt1 inortanciiacute1 pPfmitf 1 1-1ripnda moderna responderJ la pnbrunliJ sobre los tuUdull tulus (k ~ll ilKOl Ydt tI tI datll(llllu t1 cunJunto de lollt f-i toi en la ll1c1nipult1rion y pn la lransinrmacioacuten de lo feaL

l iexcl n HHlmimicnlo basado ell la 1ltu III uJill ioacuten de leres tieue como ~uputs [ 1) mel~lt tuacutef ieo la idea de ordfn v rle ts Iahilirlarl de] mundo la

id~tI rlP que d pasado lt repi tt cn d JUluro SChTUumlU la lur-inic~t ucIushy

nicU l il (J I llllHdo eJe la l11nelj (l t 1111 [ niexclqllina fllai opfrnriolles ~( purltgtn rl fTPrnlimu exaClaJTIcn tC por rnltlio dlO kC5 fisiciti gt malCllliacuteshyLiG~ u n Inllndo CSldlko v elel no ( l llC iacuteluCluacutea en un espacio vaciacuteo un

mundo (jIle el rac ionalism o Ciilnesimo torn~ co~osrihle por )a viacutea de su d(scom pnoiexcliciuacutell en 10[0 dlmclllOs qut lu COllsUlU)CU E~La idtil dd JU ulluo-maacutetluina t de la modo puderosltl qUr e 71 (1 trnnsrOr1l1 Olr en la g-ra ll h ipoacutetesIs lII11vffsnl ri fO )lt eacuteipo(a modfrna el mecim icismo

Pued e parecer ~()rprendclllt ~ haSla p4ualt1~ iacute iacutecu yue una fOfUl3 de cOlluciruiefllO basada ell L1 l visioacuten del l11undo haya vfnirlo a cons~ ituir lino rte los p ilart i (h middot lA iexcld e ] de probrrc~o que tobr~1 t mrpo eH

d p L l1salllicu lU eUlupeo ~i paJ Lil tld sigllJ X-UI (IUc es la gl an srntildeal illlelecma1d e la ascensioacute n ele la hllrgHf~iacutetl 5 PeT-O la verdad es que el

orrlpn 1lt1 es tabilidad d d mundo ~OI1 la prccondkiuacuten ut la u-ansforshymauacute uacuteu lcl Jlu luacutegita de lo 1 e t3 L

FI d eterminis ll1il l11 praniri Iil flt el hori7on liacute prenso de u n fonna rle cOJl lx-imitnw que te prctcJluc u Lilitari a fU l1ciullal letollocitlu m eshy

UOS pOr la t4tpacidad de comprender profunrlamerne In rea l ciexclue po r 1(1

cap(lcidad d e dom inm-lo y trallsfonnarln En el p lano social es eacutese lam~

bien el horizonte n~rn i Livo mas adecuadu a lu~ UtltTtXS de hl u Wmiddotbrueshy

sia lti)(ClI l ((UlC q ue St MfUacutea e H un a sodedad en q ue com enzaba a dom ishy

nar t1estadio fi nal de 1(1 fo lucion d e la h umanirbrl (el c scado poitivo de Cornlc la socied ad iacuteJJdultuial de Spcucel~ la solillar idiexcl-td o rgaacutenjca d e Durkheim) De ahiacute que d prestigio de Newlon de las leyes simples a fJ lIt redudf tod a lil complt jilt1td de l orden cosmico hayan con(r ti rlo a LI (iexcl ( n cia m odcrna en el moddo de rtciollalid ad hcgenlOuiGt que pucu iI poco se lrb ladoacute dd tstudiacuteo de 1lt1 nantlalelCl hacia e l esmdio d e

1 elV f rt Illu(hn S 1t1IIm1 (1~n r ~~))

JN lJJSI RiO ORkf LA ( 1INlf ~ 7

la wcicu-tLl Tal 01110 f ut po~ib l L deltCubrir ult JP~ (lE- la tlfl lll l a leld

criacutea iguallllrnle pn~ih l f (leh1 la k)t (h la ~ocicdad BiexcllCOn iacuteco I lonuS4IU icu ~OJ J IUJ g-1U)(Ic~ prtcursores Bacon afi rml la pl(lSLicidad

de la lLturale7ltl h unmniacutel pOI lo llUlO MI ptlfcttibiuumldad dadLi I a~

(nndiriOl us UlUumlJC~ jwidica poti ticalt IIClpfltaOalt (ondi(ilJnt~ qlH~ ft

posiacuteblt dtttrminm (ti iexclj~UJ I( it u ~uwerc 11 CruUIILlt dc 1()1 C)Ilf

~obiern~UI lkllnnilliltrn(IHC l~ evolucioacuten dt la socitt1Cldt~) lOrll~Ul

puacuteible 111 tve- los rc~uhados ue lit3 actiollc (olcctillS Con extJ(lordishymu il prfllloniciuacuten Viro iacuteoenti li ca ~ resueh-t la cUl1u--atlicciuacuteII cllrre 11 liLertad ~ la ull)Jr~i~biljdad dL la acdoacuten humana inrli rluai la detelshymiudLIacuteoacuten prtgt ihilicLu de ]Ol autoacuten lolclLimiddotd 17 1uIlLcsquieu p uedlmiddot

-ttl rouIiuerulo UlI prc(ur~)r rk la soriolobtia rie l rltHchn al ttabltu la rcli1uoacuten en tre las Icgtt~ del ~blcUla jluuacutelic() hechas por el homhrf y las Jeyei int~ SGlpah l ts de In naUlraleza I j

En d tjglu XUI t)tc rpiacuterilLL precursor elt ampliarlo y p i ()fundil~lshy

do ~ el ft n ntmn intelectual (jllt tic aluacute le~uha IJ Uu~trtcioacuten rreiexcliexclfiexcli laoiexcliexcl coltdiLim ll par 11(merg~nd de 1m ckn(ia~ suciaks Cll d )iglu XL Lt COllcitHtja filouacuteficiI de la rjtJlda moderna que lllliera en

el r(lr iOlla lismo c-1ne~jano y en d tUl p irbl11u bLuon i ~Ulo 3U~ primeshyrdS fur ITlubciacuteolle s vino ti ron rl fn~rer f rn pi pos ilivismo UdJULtUtiS lLt

Oado fl u t -eguumllJ iJtt MJlu h~ ~ l lu~ fonnus de c(Ulor irnifgtnro ci enriacute fiio -lb diMip llnai fonnaleiexcl de la loacutegka y dt la wtttlllaacuteLicJ ~ lalt cicncia

empuicns Stgllll el modelo mccan ici ta diacute la cien cias natllrales-- las ticllcil soc iales naceran paroiexcl( ~tJ empiacutericas El m o d o en q u e S( aSllmiddot

mioacute d rnocldo mccanirisla rUf si n e rn bargo ll it-lso DisW lgO tlOlt crtipnte pl luci palcs 101 primer sin d l(rLl rlo lll inan le con~ isuuacute t11 aplicar en la med ida de lu pu~ible al CsLUWO dc 11 sociedad torlos 10

printiacuteJ-liU5 cpislc mn l6giCos y me todoloacutegicos que pre~iuiacuteaJ l al CJ Ludio

de la n (ltuJa lcLa uacutet~dc el siglu xn l ascgiexcl lnda~ d uran te m ucho tiempo margilla l pe-o hoy cada tl 11laacute~ pracultatb fOI1ltiltLioacute tn reivinrlirar para las c ie tl c ias ~()cialfS II n es talt l[O epistem oloacutegico y lUdouoloacutebrlCO propio cou ba)t e n la esp ecificidad del ser humano Su d istincioacute n

polar en rel(lcioacuten con la naturalela Eslalt do~ co nccpc io nes han sirio considerldas an litgoacuten icas la p r imera sujeta al yugo pos iLivbLa 101 seshygunda lib la d a de el cualq uier a de cl lOlo rehin d icando el m OJl o JJo liu

l~ Ihmn (1933) 17 Clilml-iUi)w ~(O (1953)

1M Ju nh4ui tU (19SO )

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 5: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

2 2 ll P ICllRO )()UKI L iexcl IL~CI S

t U ~ plolagullilib CII su 1~)IIl l)Jo ~uJlc sus p rupio$ uc-cubr imicl1l olt y la extrema aL m itmu liempo ~erena anoganria LVII que e mldtu U II ~1I CUll l~lI1pltu-i llcm PiU-d utLtr sOlo d ugt ejcmpluo Keplc r eiicriht f 11 ill

lilxo 1 numuacutel del nJimIo PllhliCiexclldo tgtn 1fi 19 a (JfOpUacutelIll1 de lal anuuniacuteas Ilitluraks que descuLrirj en los mmimiento celestiah

Clduacuten ltU i 1t~ 1gtt~IO hlU) iexcld i -i 0- i lll U IIIUU t P I 1CfS(middotcrtn 1 ) f li lib ro

puede tipcru muchm siglos por ni Iectllr Pero l)1f)- n1l11 1O Uto plt ~~pt aJ

-t~ l mi I I I-m por OIfJ1wllo- JI u putl itiexclcn lolHlmplu su trab~yf) ~

POI o tro lado Decarte~ e l esa mar~ti1luXl ltL llluiJiogruacuteiacutea espln shy

lutl que ct el Duacutecurm dd mitotuacutey a la qI le volp reacute m~~ adel~nle dice l el1rieacutelldooe al llltlnduacute pUl el c1 e~cuLiCrlu middot

Porqll( yQ JTCOgI de eacutel tales [nuo io que ilLlllqne en el juic io iexcl JIU~ h~g(J ti lu iacute mi~mu p l lXUf O oit IHpt t i llt li ll dl Jl lt lila p r1 t 11lu dt Il rltl(middotonflmziexcl qJol

pot rot t 1de It prrioIUJCl)n y aunque mirmdo con la mirndl riel moacutellfn las d iCrsM acciones y cl11pre nrlimie n lHi d ~ Inrlll luacute I O I Il Ilf( ~ IIn 11 cltl~i

fli llgW I fl l W flO In c IMleZriiexcl -H1 ~~ t inuacutetil flO dtj o dC percibir una exocnla

5~thfaccioacuten con el progreso q ue Juzgo h aber hecho en husca tI~ la tldad ) de concebi l tales e~p~ l allao lJ1 rl e-l flll u tu f l u~ oi entltmiddot ti uCllp~1Ciont5 tic

Iv) hOlllbH~ pu rIIIIltnlc hombre aJbrunil ha q u c sea soacutelidamen te buena ~ importante oso creer qUL es iexclquellt que eSlngL I

r-tr1 compnndcr ltsU cOllfiamplIl71 epiilemoloacutegica tgtiexcl 11fesiexcl)riO desoib iA i lunqut lle l~ MIWJLlUl LJllt lo pliucipLtlcS razos dd nuevo p arJdibl11a

ocnoacutetko Conscifm~ de q ue lo lue los separa dd saber ari~tolHico y meilieval auacuten d omiuaJl tlt no es ))lo una m(jo r () 11~nlt1cioacuten rle los hechus

C01110 sobre toduacute tina Hueva vruoacuteu ud Ul l UUlO) de lt uumllalos p rowgon iNshyIampa riel nucvo para(ligm~ conducen una lucha apa~iexcloJlid1 (ouu-a lod~ lliS fOllurts ue tlOgnLlUacute~1II0 y de autoridad El GLiO de Gali lro tgtS pHTicuJarshy

mente ejemplar res m1e(U]1cnte Descar te~ el que imnua

t 0 flO l)(uJ i clt(oger ninguno cuyas opin iones me pareciesen deh(r ~r IHtshyrendas a las de otros~ me e n COIUr-lh3 ((lino ohl iglIltiexcl Pr(I(ur1r lo l1dlloacuterrnc pO I miacute rnimo5

J Constlh(Il 11 ed ioacute11 tJ (middotnhUloI 1(1lumlucdoacutelI v LrJd uccifm d e ~bx la~p3TJ()shy11 n( 1 Ktgtpl(1 (1 939 P 280)

I R Clleacute D~(UltS ( 19amp1 p 6 DeKartf~ 098-1 p 16)

UN DI~Cll Rj(l S()IRf I M ( Ol( iexclS 2 ~l

Eoilll n ueva i ~ iuacutell dd 1II111HlU)middot d e b idl rcconduce a d os disljni()a 11 t~ fiJ l1da lll tnGl le po r u n IflcI t1111t LonnrilllJtll lCl lleutiJil o y Cl)shy

nocirni fnto tld stIIUUU ltumuacuten v por d OlIU en tre mHurale73 ~ ptljo

na humana 1conl rario dt la ciellci arislOtiquestlka la (Jencia moderna descon fiacutea si le lUaacuteluuml aluellle d e las n1dclUias de DUCSlfa experitnda inmedialil Tale~ evidencias qUE esruacute1l eH la ba) dd touocimieulo VUIg-1f Son il usuriil UHJlU bien lo rt~aha Einslein en e l preracio al DiauJgn Im lo iexcltmulf isellw~ dd mumiquestu Galueuacute -c t31UClld denodashydamellU por d cmo sIT1I q ue la hipofgtsi i de los movimifntoo dr roshy

tacioacuten y dt traslacioacuten de la Tiella no e~Laacutell Ittutado~ por e l hecho J e quoe no obs~n(~mo- cual esf] l l itra e fectos mecaacutenicos de esos movimiddot miroll WS u ~ea por el 11(4 hu LIt llue l~t T ierra nu~ parece d ttcnida j

quitlLl Por orTO Iarlo es tom lla gtepariexcl(ioacuten e llt1 e b nauHI~l~~ el s r hwnaJln Lt lIalurucza es t1I1 soacute lu exteniii oacuten m oimifnro eiexcl pas eterna ~ I eersjhle mecanjsmo cuo~ elemeacutelltos te p ueden lttmiddotSlltOJlshylaJ v despueacutes rddcionrr bajo la foacuterma de eyt~ si n tenerou7I cualidad (1 rlibJJliuad que nus llupiua Itvelu ~ us Inbtcriul dcc lamicnlo que nf e s tu tllt rnplfl ri middotuuml Inaacutes b ien iexcllCUumlI) ya qlt~ apullLa l COliottr la uatlUashylera para d ominarla y controlarla Como oiee Bacon la ienciacutea haraacute de la persona h lUllana el tcilul y el potcedor de la lIltllUrale7a7

on haiexclc t11 cs ros supuestos el conooacutenuumlento oacuteenuacute(ico avanza por la u uscn-aciulJ IlU comprometida y libre sistemaacutetica haiexclgtl donoe ica pO~lh l f ngllro~a de lOt rCl1OacutenlCUUS llalU lalc~ El NUIum Organum opone a L1 JIlccnidllrnhre rle 1ft rn7oacuten fnfrfg(lna l iacute 1l1161n a t (erte7a de la ex pt l ienltia ordcllada~ Al cOI ILrLtrio de io q ue p ie n sa Bacon Icl

eXpcriencia no dhpen~a a la temiacutea pleia d plaquon~anuculu ulaquou ultLiu (J incluso l la especulacioacuten pero h lerm a clI~lquiera de enos a no dispen r fU LUlLO il lS laJ llta de cOll fin naolHI ul tim iacutet a la u bservacioacuten

ltir los hechos Galileo soacutelo reru ta las deducciones de Aristoacute teles en 1a med ida l O que Ilt e n Cl IPntra insostPnihl es ) es Ei nlPio wmbieacuten

quitn 11 05 llama la alcucioacuteu 3uIJrc el heuw dc que los mttuuuI exmiddot

Oacute Einstdn rn (~iexcliko (1l171 r X 11 1 (oIl)lIloc1 la (hrjiexclln ~fllilo1i (prCjMrilrj il v Helrllllt=irl flor (~iacute)lIl(h IJ~Iiexcli) hl I _( I ~

ampcun ( 19) Lr Uallm -lrl ~endI l l u( l l)llfluC ~ 1 h(iexcl1nbr 31 flmh l j la que conduce iexcl bt ciencia eciexclril mil pIOacutel(iexclmltl~ ieurlo ~S i Itl m i ~llll~ (p I 10) ~i II (lbiei~ d( 1lt1

iCnoJi es dom illM 11 IlauuIIIl 110oS mlll ll -lrcJlcl (Jut sitio l)4)(1ernos venc(r jiexcl

ItuUlrdcuumll olwdiexcl( i 1l(14)1tmiddot (p fil lo (lllt nu ~i(IHprl ha ~i(lu d bi rll ll( nr~ n oolm(lil cn It Ll ucrpreuriOltCS dt li (tUl 1 U~ BlOIl ~blt b CitoHc it

s Vclie Il--ulUumll Kuyu (lljtliJ p 30)

2-1 us D ISCURSO OBRE LAi Cl F~( IAS

p~rimeJ1LtIcs de Gatilcu seraacuten ~n imptrf(ctos que soacutelu por iacutea de f~peCttldW1fo os1da pothaacute lIenal lib la~uua elltre los dalO~ e rnpiacutemiddot

neos (b~ til ncordar que 110 hahfa merli ionf de lI~rnpo jn rtrI(JIr~ al ifgll n do) ntf(tltet~ a ll ll1 rno ~~l iueqw oceacuteunen tc de las idca~ a las cosat y no de la cosas a la irl tgta y tgtMahlfCmiddot ICI prioridad d~ la rne(afisica en tanto fUJuldJlltlltu uacutel timu d c la ciLlIcia

Las idea que pre~i rlen la l1hservacioacutelI la fxptrillleu lacioacutelI son

la~ idta) cItnh lollllp l e~ ~t fhUti r d e la cuaJes C p ucdt aoiexclcenrlpr a un

C()1l0dmlCnlO maacute~ prohmno y r igllr(lso rle la n HulaleLao [~s ldcat

on Ia~ ideas matemaacute ticaso La mHcmaacutetka p roporciona a la c ipn rin JTIorlenla no ~oacutelo pi instT1 11l1ento prhilegjadu dtl +Ulaacutelisis SiHO lullui c n

la loacutegif a ue ll iU(Ultc1UacuteOacuteI1 e incluso d m oricltl de rcpresel1ladoacuten de 1 propia eSrr1l(11I1( ri( la nulteria Para Gali leu el libro de lil mt lumshyleLa c~ti CSlntu tn ( ararlcrei gf-omeacutemros l ) Ein telll 110 pien ioa de

modo di rerente 1I De este lugar CCllu-l1 dlt 1lt1 mallrn[ttka en la r ieQmiddot

cid moderna lt1ltI3n nos ron~cllencias priudpale~ En pi imer lugal (onucc r ))iguifit - fuauufi caro El rigor cien tiacutefiro se calibra por pl -igor

de l a~ mecli(ionelJ lai Lualidadt5 lHlrIacuten~ltas del uujelo oun por Cliiacute d cLir dcscalihcJdiLt) ( 1 su IUgd r paiml iexclt Impt1 ar lib (iexcllfltiddt~ en que fe nmalmente oe p ueden lr~dllciiexcl- Lo qUl no es rlran ti ticahlp fgtOiexcl

cicnuacuteficamentc irr~llt-anreo Fn segundo JURar el meacute lodo cicnufiltu

~e b~a e 11 la ICUUUioacuteu tic la com plei idad Conocer sign iti ca dhidh v

e Itificar partl cte~rllt pudel d e [elllliuJJ t d~ld()JIc~ i~Ltnliticao Cl lln

lu q w 3e st p~uUacute )-1 ln Oc~rJrtts una rie hlliexcl reglil$ oll ~1hl)to comistc

~ Fu tlII lJ ni (1971 p XI) ltI blllf mudlln fllnn pISlJe-o del JuilogrJ J Ira ~muJ~ flHrm~ r1 (( clgu iClHt

Igt1HAlo cl~ Sah iJti En 1 (Iur ro-pccta 3 b romprClllri ion inumiddotnI l 111 la ruMifll t1

ttu(gt estl ltUlluo utuullla LUUlpr~nSIOI1 pcrtccu el Jgiexcl1I1l prflplJsiltiuf1 dig que 11

1II1di)ltllli bUJItllJoI lumpn=ude Jlgwl1~ de dlJ~ pcrfrnmumiddotflhmiddot (JIU fKu lo Iiexclun 11 rf~ptrILI ti clLIiexcl utnt un1 nnCTIIm ahohlla romo b prnpll ntOlrlI(7 Tan Vtl t)

lol~ lIfI)cillultt~ tle la~ uencw marcmluCb e~IJ t~ elC la Jfnlnflrit ~rlr 11 rirmmiddotk

~ 111 11to 1llJIldi~CIlLid lhma lunuce InfinltlmCnCCmiddot 11104 pruflOshIOUmiddotS iexcl)Olllth Il~ i-IlU(~ lI(Iigt Pel tlI lu qut rcpccQ a tqudl~lo poc-ai qur 1 inli ligl1l1 il iexclunlana

Cllml~IItI~ pit-lbU qu t JlI CUlIUCIIUlcnm ts ilollll (n ecnr n hJrll nI rono( i rnirn1)

DIIIIII ptJtqUt eu ~c) ciexclU~ t05lJttc enmp~nrkr lA n(Hmiddot~lrtl(IIOI 1111 rk 111 iexclIn tM) Utl)OI te (tiquesta

M

G1111laquo0 (197u p 103)bull

111 ~ 1lhuuacutettiuacutelI oe LUI~lelll por Galileo etd bun c-xpr(Q(u rn rI rrdlt io rdimiddot ido Inll lfHiltl El JIIOUU rullcal ( c= mloumo) rOmll f JnOc-tn middotVrmiddot 1 nturlIrM mlIcnllttic-lt dl 1 nUULtura eJe lJ lItoltrria apliCJ eH parir ~1I1J~ hat3lll ~thr lollOllI I)ll I ~1 11 110

t 1ll-CUumlUumlImiddot (U~iJltild (eltfkCuumlhmmc COI1trI l iacutel lI ucrprrlo(iIIlI de tAgtllCuh)uej middoteacuteI)l

1 Hilllmull1 (11)73 p 173~ S)

UN tllfClRSO OBRt L S CI EmiddotC IA~ 25

precilltnr~ e n dhdir carla unJ de las niexclficuJ tade~ [ ] (~n tllltal par(e l cOlTlll ca fgtOihle y rCCufr ido p ara remhe rlas mfjor oI La

dh~ IIOacuten primordial ts 11que distingue enlre c()llrlidon~) inicia les gt oleyes ele la lI lI ura le7a Laltiexcl condicio LUgt jn i ria l e~ un el reinu de la romplicacioacuten dd ~lcciacutedente dUllde (~ IlfCeklnu selfgtcrlollar LtIii loe

cSlflhlccC1J la conctirinl1~ rclfalltt de loi hechos a obtC rYir las h yeoiexcl dI la 1l3tl11 iexcllleLt son pI -elllO de h impluidad y rle la t~ularidad

donde es potihl( ob~rvar y rnpctir (on rigor Eta dbllnOacuteOacuteI1 en treshy

conudones initiaks leyes de la n anlClle lIlda Iiexclene u e 11 iexclt TIIriexcliexcl 1

Como hie l nhse-rva Eugene V igner 11 misma l~ complpwnHmiddotlllt arshyhitrarit l~ 5tH e mbargo es en d la (~ 1l 1rt que se Li~n t a lod~1 la r ie n c ia morlemiJ

La JlllU ~tlt-l tCcln(a del cOllor im ientv dtll liacuteheo paJ Lt dC los PI(shySupl1fstn epiqtmoloacutebricos y dt la~ reglas Ol~tutluJuacutegira~ yi1 I dcricta~o

E 1I1J conucimiento ( all~aJ que aplra a Ja Jormulauoacuten dp l eve~ t la

IIlz ne fpgulal id~ldtdegs c)hoiexclen-adas cun Vloeiexcltl a PllT f1componamwn lo futuru dt 1o ffntuncmiddotuo~ ] cie)(uurnnuumlll to ne leH~s de la naLurakll de~rnn~l pur un lacio~middot COIllO)-1 fue referido en el ai~ lamiento dt la cOlldicione~ ink i~lt~ relfoaIHes (por ej emplu c n fgt1 rasu de l cairb de los cucrpos la gtositiuacuten inicial ) la clncinan d cl l ll torpO eacute ll caiacuteda ) pur orro lado cn d preouputtu d e qllt tl rl~ lh l(ln se prodllri r~

in cteptudilll lfnltHtc Jd I UK~r y del tiem p o en que iif rf(iexcllizaran laol CUl ldiciolles itliciah~~ Fn olJloS pab bras el dC~rllhl imiellto de leye) de la nawruc78 se ba en (1 p1 iexclncipio de que 11 poirioacuten absuluL y (1 (jempo aboooluto n unc1 sUIllltmrlicion l in icia ltgt~ devaJ Ilti F10le P IUshy

cirio c0~ Sfgltll ihllpr t1 m~b Imporm HC ltmiddoture lTI ltl d I h t iu vanm7a e n la ailtuuml daiictl I

las Ifw~ (n rll (U1O calcgnTIacuteaoeiexcl d e inlel igibilid ad reposan en un

concltpLo rll c~HIIitlidci escogido no arbilJ~tri~mcn te euut lo~ ofreshycidos pOl 1ol Hsica ~u iitoteacute lica ArIacute3tlHeJ(I rl istillgutdeg nmtro ti pos oc ca usa la raua mat( ri ~middotlJ la l c1 usa formalo la ca1lia e fi cien te y la causa fina l I rl~ leve) tlt la cie nCia m o d e rn a son un tipo ne caUSa forma l qUl pnleiexcla e l romoiexclulldona ne- las cusas ~1l dtlJ imcll tu de niaacutel e5 ti agrnt o nltil el jiu de las tlJkii Es pOI L)W 1 pOl 1 ltJuc e l conocimiddot

miento citnriacutefjcu Jomptraquo con d lonoc-imien lu (h sentido com uacuten F~

ItJ~V1I l( (HS 1p 17) ltl- I~ller ( 1~7U p l) II JINd Ip ~~6)

26 l oN fjJIIiexclCl ILIioO SOBRE LA~ CIENCIAS

l)U( lII iCUll~ e-U d ientidll t Ilfntin pUf In lanto r-n el cnnncimil1l1 practico en q ue eacutel se Irildmc 1lt1 CI W~ ~ 1illJ1 tclluuacuten COIlvicll lill proshy

blemas e1l la dencia la dtlennlnilcioll rle la CauS41 fOfmal se ohtiene con la fXpulioacuten de Ll intencioacuten 1s estc upo de caus~t Jonual el que

ptTIIUlt pi tvt l ~ po lo tltUHO UHeneliexclt en lu re1I el que en Uacutelrimlt1 inortanciiacute1 pPfmitf 1 1-1ripnda moderna responderJ la pnbrunliJ sobre los tuUdull tulus (k ~ll ilKOl Ydt tI tI datll(llllu t1 cunJunto de lollt f-i toi en la ll1c1nipult1rion y pn la lransinrmacioacuten de lo feaL

l iexcl n HHlmimicnlo basado ell la 1ltu III uJill ioacuten de leres tieue como ~uputs [ 1) mel~lt tuacutef ieo la idea de ordfn v rle ts Iahilirlarl de] mundo la

id~tI rlP que d pasado lt repi tt cn d JUluro SChTUumlU la lur-inic~t ucIushy

nicU l il (J I llllHdo eJe la l11nelj (l t 1111 [ niexclqllina fllai opfrnriolles ~( purltgtn rl fTPrnlimu exaClaJTIcn tC por rnltlio dlO kC5 fisiciti gt malCllliacuteshyLiG~ u n Inllndo CSldlko v elel no ( l llC iacuteluCluacutea en un espacio vaciacuteo un

mundo (jIle el rac ionalism o Ciilnesimo torn~ co~osrihle por )a viacutea de su d(scom pnoiexcliciuacutell en 10[0 dlmclllOs qut lu COllsUlU)CU E~La idtil dd JU ulluo-maacutetluina t de la modo puderosltl qUr e 71 (1 trnnsrOr1l1 Olr en la g-ra ll h ipoacutetesIs lII11vffsnl ri fO )lt eacuteipo(a modfrna el mecim icismo

Pued e parecer ~()rprendclllt ~ haSla p4ualt1~ iacute iacutecu yue una fOfUl3 de cOlluciruiefllO basada ell L1 l visioacuten del l11undo haya vfnirlo a cons~ ituir lino rte los p ilart i (h middot lA iexcld e ] de probrrc~o que tobr~1 t mrpo eH

d p L l1salllicu lU eUlupeo ~i paJ Lil tld sigllJ X-UI (IUc es la gl an srntildeal illlelecma1d e la ascensioacute n ele la hllrgHf~iacutetl 5 PeT-O la verdad es que el

orrlpn 1lt1 es tabilidad d d mundo ~OI1 la prccondkiuacuten ut la u-ansforshymauacute uacuteu lcl Jlu luacutegita de lo 1 e t3 L

FI d eterminis ll1il l11 praniri Iil flt el hori7on liacute prenso de u n fonna rle cOJl lx-imitnw que te prctcJluc u Lilitari a fU l1ciullal letollocitlu m eshy

UOS pOr la t4tpacidad de comprender profunrlamerne In rea l ciexclue po r 1(1

cap(lcidad d e dom inm-lo y trallsfonnarln En el p lano social es eacutese lam~

bien el horizonte n~rn i Livo mas adecuadu a lu~ UtltTtXS de hl u Wmiddotbrueshy

sia lti)(ClI l ((UlC q ue St MfUacutea e H un a sodedad en q ue com enzaba a dom ishy

nar t1estadio fi nal de 1(1 fo lucion d e la h umanirbrl (el c scado poitivo de Cornlc la socied ad iacuteJJdultuial de Spcucel~ la solillar idiexcl-td o rgaacutenjca d e Durkheim) De ahiacute que d prestigio de Newlon de las leyes simples a fJ lIt redudf tod a lil complt jilt1td de l orden cosmico hayan con(r ti rlo a LI (iexcl ( n cia m odcrna en el moddo de rtciollalid ad hcgenlOuiGt que pucu iI poco se lrb ladoacute dd tstudiacuteo de 1lt1 nantlalelCl hacia e l esmdio d e

1 elV f rt Illu(hn S 1t1IIm1 (1~n r ~~))

JN lJJSI RiO ORkf LA ( 1INlf ~ 7

la wcicu-tLl Tal 01110 f ut po~ib l L deltCubrir ult JP~ (lE- la tlfl lll l a leld

criacutea iguallllrnle pn~ih l f (leh1 la k)t (h la ~ocicdad BiexcllCOn iacuteco I lonuS4IU icu ~OJ J IUJ g-1U)(Ic~ prtcursores Bacon afi rml la pl(lSLicidad

de la lLturale7ltl h unmniacutel pOI lo llUlO MI ptlfcttibiuumldad dadLi I a~

(nndiriOl us UlUumlJC~ jwidica poti ticalt IIClpfltaOalt (ondi(ilJnt~ qlH~ ft

posiacuteblt dtttrminm (ti iexclj~UJ I( it u ~uwerc 11 CruUIILlt dc 1()1 C)Ilf

~obiern~UI lkllnnilliltrn(IHC l~ evolucioacuten dt la socitt1Cldt~) lOrll~Ul

puacuteible 111 tve- los rc~uhados ue lit3 actiollc (olcctillS Con extJ(lordishymu il prfllloniciuacuten Viro iacuteoenti li ca ~ resueh-t la cUl1u--atlicciuacuteII cllrre 11 liLertad ~ la ull)Jr~i~biljdad dL la acdoacuten humana inrli rluai la detelshymiudLIacuteoacuten prtgt ihilicLu de ]Ol autoacuten lolclLimiddotd 17 1uIlLcsquieu p uedlmiddot

-ttl rouIiuerulo UlI prc(ur~)r rk la soriolobtia rie l rltHchn al ttabltu la rcli1uoacuten en tre las Icgtt~ del ~blcUla jluuacutelic() hechas por el homhrf y las Jeyei int~ SGlpah l ts de In naUlraleza I j

En d tjglu XUI t)tc rpiacuterilLL precursor elt ampliarlo y p i ()fundil~lshy

do ~ el ft n ntmn intelectual (jllt tic aluacute le~uha IJ Uu~trtcioacuten rreiexcliexclfiexcli laoiexcliexcl coltdiLim ll par 11(merg~nd de 1m ckn(ia~ suciaks Cll d )iglu XL Lt COllcitHtja filouacuteficiI de la rjtJlda moderna que lllliera en

el r(lr iOlla lismo c-1ne~jano y en d tUl p irbl11u bLuon i ~Ulo 3U~ primeshyrdS fur ITlubciacuteolle s vino ti ron rl fn~rer f rn pi pos ilivismo UdJULtUtiS lLt

Oado fl u t -eguumllJ iJtt MJlu h~ ~ l lu~ fonnus de c(Ulor irnifgtnro ci enriacute fiio -lb diMip llnai fonnaleiexcl de la loacutegka y dt la wtttlllaacuteLicJ ~ lalt cicncia

empuicns Stgllll el modelo mccan ici ta diacute la cien cias natllrales-- las ticllcil soc iales naceran paroiexcl( ~tJ empiacutericas El m o d o en q u e S( aSllmiddot

mioacute d rnocldo mccanirisla rUf si n e rn bargo ll it-lso DisW lgO tlOlt crtipnte pl luci palcs 101 primer sin d l(rLl rlo lll inan le con~ isuuacute t11 aplicar en la med ida de lu pu~ible al CsLUWO dc 11 sociedad torlos 10

printiacuteJ-liU5 cpislc mn l6giCos y me todoloacutegicos que pre~iuiacuteaJ l al CJ Ludio

de la n (ltuJa lcLa uacutet~dc el siglu xn l ascgiexcl lnda~ d uran te m ucho tiempo margilla l pe-o hoy cada tl 11laacute~ pracultatb fOI1ltiltLioacute tn reivinrlirar para las c ie tl c ias ~()cialfS II n es talt l[O epistem oloacutegico y lUdouoloacutebrlCO propio cou ba)t e n la esp ecificidad del ser humano Su d istincioacute n

polar en rel(lcioacuten con la naturalela Eslalt do~ co nccpc io nes han sirio considerldas an litgoacuten icas la p r imera sujeta al yugo pos iLivbLa 101 seshygunda lib la d a de el cualq uier a de cl lOlo rehin d icando el m OJl o JJo liu

l~ Ihmn (1933) 17 Clilml-iUi)w ~(O (1953)

1M Ju nh4ui tU (19SO )

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 6: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

2-1 us D ISCURSO OBRE LAi Cl F~( IAS

p~rimeJ1LtIcs de Gatilcu seraacuten ~n imptrf(ctos que soacutelu por iacutea de f~peCttldW1fo os1da pothaacute lIenal lib la~uua elltre los dalO~ e rnpiacutemiddot

neos (b~ til ncordar que 110 hahfa merli ionf de lI~rnpo jn rtrI(JIr~ al ifgll n do) ntf(tltet~ a ll ll1 rno ~~l iueqw oceacuteunen tc de las idca~ a las cosat y no de la cosas a la irl tgta y tgtMahlfCmiddot ICI prioridad d~ la rne(afisica en tanto fUJuldJlltlltu uacutel timu d c la ciLlIcia

Las idea que pre~i rlen la l1hservacioacutelI la fxptrillleu lacioacutelI son

la~ idta) cItnh lollllp l e~ ~t fhUti r d e la cuaJes C p ucdt aoiexclcenrlpr a un

C()1l0dmlCnlO maacute~ prohmno y r igllr(lso rle la n HulaleLao [~s ldcat

on Ia~ ideas matemaacute ticaso La mHcmaacutetka p roporciona a la c ipn rin JTIorlenla no ~oacutelo pi instT1 11l1ento prhilegjadu dtl +Ulaacutelisis SiHO lullui c n

la loacutegif a ue ll iU(Ultc1UacuteOacuteI1 e incluso d m oricltl de rcpresel1ladoacuten de 1 propia eSrr1l(11I1( ri( la nulteria Para Gali leu el libro de lil mt lumshyleLa c~ti CSlntu tn ( ararlcrei gf-omeacutemros l ) Ein telll 110 pien ioa de

modo di rerente 1I De este lugar CCllu-l1 dlt 1lt1 mallrn[ttka en la r ieQmiddot

cid moderna lt1ltI3n nos ron~cllencias priudpale~ En pi imer lugal (onucc r ))iguifit - fuauufi caro El rigor cien tiacutefiro se calibra por pl -igor

de l a~ mecli(ionelJ lai Lualidadt5 lHlrIacuten~ltas del uujelo oun por Cliiacute d cLir dcscalihcJdiLt) ( 1 su IUgd r paiml iexclt Impt1 ar lib (iexcllfltiddt~ en que fe nmalmente oe p ueden lr~dllciiexcl- Lo qUl no es rlran ti ticahlp fgtOiexcl

cicnuacuteficamentc irr~llt-anreo Fn segundo JURar el meacute lodo cicnufiltu

~e b~a e 11 la ICUUUioacuteu tic la com plei idad Conocer sign iti ca dhidh v

e Itificar partl cte~rllt pudel d e [elllliuJJ t d~ld()JIc~ i~Ltnliticao Cl lln

lu q w 3e st p~uUacute )-1 ln Oc~rJrtts una rie hlliexcl reglil$ oll ~1hl)to comistc

~ Fu tlII lJ ni (1971 p XI) ltI blllf mudlln fllnn pISlJe-o del JuilogrJ J Ira ~muJ~ flHrm~ r1 (( clgu iClHt

Igt1HAlo cl~ Sah iJti En 1 (Iur ro-pccta 3 b romprClllri ion inumiddotnI l 111 la ruMifll t1

ttu(gt estl ltUlluo utuullla LUUlpr~nSIOI1 pcrtccu el Jgiexcl1I1l prflplJsiltiuf1 dig que 11

1II1di)ltllli bUJItllJoI lumpn=ude Jlgwl1~ de dlJ~ pcrfrnmumiddotflhmiddot (JIU fKu lo Iiexclun 11 rf~ptrILI ti clLIiexcl utnt un1 nnCTIIm ahohlla romo b prnpll ntOlrlI(7 Tan Vtl t)

lol~ lIfI)cillultt~ tle la~ uencw marcmluCb e~IJ t~ elC la Jfnlnflrit ~rlr 11 rirmmiddotk

~ 111 11to 1llJIldi~CIlLid lhma lunuce InfinltlmCnCCmiddot 11104 pruflOshIOUmiddotS iexcl)Olllth Il~ i-IlU(~ lI(Iigt Pel tlI lu qut rcpccQ a tqudl~lo poc-ai qur 1 inli ligl1l1 il iexclunlana

Cllml~IItI~ pit-lbU qu t JlI CUlIUCIIUlcnm ts ilollll (n ecnr n hJrll nI rono( i rnirn1)

DIIIIII ptJtqUt eu ~c) ciexclU~ t05lJttc enmp~nrkr lA n(Hmiddot~lrtl(IIOI 1111 rk 111 iexclIn tM) Utl)OI te (tiquesta

M

G1111laquo0 (197u p 103)bull

111 ~ 1lhuuacutettiuacutelI oe LUI~lelll por Galileo etd bun c-xpr(Q(u rn rI rrdlt io rdimiddot ido Inll lfHiltl El JIIOUU rullcal ( c= mloumo) rOmll f JnOc-tn middotVrmiddot 1 nturlIrM mlIcnllttic-lt dl 1 nUULtura eJe lJ lItoltrria apliCJ eH parir ~1I1J~ hat3lll ~thr lollOllI I)ll I ~1 11 110

t 1ll-CUumlUumlImiddot (U~iJltild (eltfkCuumlhmmc COI1trI l iacutel lI ucrprrlo(iIIlI de tAgtllCuh)uej middoteacuteI)l

1 Hilllmull1 (11)73 p 173~ S)

UN tllfClRSO OBRt L S CI EmiddotC IA~ 25

precilltnr~ e n dhdir carla unJ de las niexclficuJ tade~ [ ] (~n tllltal par(e l cOlTlll ca fgtOihle y rCCufr ido p ara remhe rlas mfjor oI La

dh~ IIOacuten primordial ts 11que distingue enlre c()llrlidon~) inicia les gt oleyes ele la lI lI ura le7a Laltiexcl condicio LUgt jn i ria l e~ un el reinu de la romplicacioacuten dd ~lcciacutedente dUllde (~ IlfCeklnu selfgtcrlollar LtIii loe

cSlflhlccC1J la conctirinl1~ rclfalltt de loi hechos a obtC rYir las h yeoiexcl dI la 1l3tl11 iexcllleLt son pI -elllO de h impluidad y rle la t~ularidad

donde es potihl( ob~rvar y rnpctir (on rigor Eta dbllnOacuteOacuteI1 en treshy

conudones initiaks leyes de la n anlClle lIlda Iiexclene u e 11 iexclt TIIriexcliexcl 1

Como hie l nhse-rva Eugene V igner 11 misma l~ complpwnHmiddotlllt arshyhitrarit l~ 5tH e mbargo es en d la (~ 1l 1rt que se Li~n t a lod~1 la r ie n c ia morlemiJ

La JlllU ~tlt-l tCcln(a del cOllor im ientv dtll liacuteheo paJ Lt dC los PI(shySupl1fstn epiqtmoloacutebricos y dt la~ reglas Ol~tutluJuacutegira~ yi1 I dcricta~o

E 1I1J conucimiento ( all~aJ que aplra a Ja Jormulauoacuten dp l eve~ t la

IIlz ne fpgulal id~ldtdegs c)hoiexclen-adas cun Vloeiexcltl a PllT f1componamwn lo futuru dt 1o ffntuncmiddotuo~ ] cie)(uurnnuumlll to ne leH~s de la naLurakll de~rnn~l pur un lacio~middot COIllO)-1 fue referido en el ai~ lamiento dt la cOlldicione~ ink i~lt~ relfoaIHes (por ej emplu c n fgt1 rasu de l cairb de los cucrpos la gtositiuacuten inicial ) la clncinan d cl l ll torpO eacute ll caiacuteda ) pur orro lado cn d preouputtu d e qllt tl rl~ lh l(ln se prodllri r~

in cteptudilll lfnltHtc Jd I UK~r y del tiem p o en que iif rf(iexcllizaran laol CUl ldiciolles itliciah~~ Fn olJloS pab bras el dC~rllhl imiellto de leye) de la nawruc78 se ba en (1 p1 iexclncipio de que 11 poirioacuten absuluL y (1 (jempo aboooluto n unc1 sUIllltmrlicion l in icia ltgt~ devaJ Ilti F10le P IUshy

cirio c0~ Sfgltll ihllpr t1 m~b Imporm HC ltmiddoture lTI ltl d I h t iu vanm7a e n la ailtuuml daiictl I

las Ifw~ (n rll (U1O calcgnTIacuteaoeiexcl d e inlel igibilid ad reposan en un

concltpLo rll c~HIIitlidci escogido no arbilJ~tri~mcn te euut lo~ ofreshycidos pOl 1ol Hsica ~u iitoteacute lica ArIacute3tlHeJ(I rl istillgutdeg nmtro ti pos oc ca usa la raua mat( ri ~middotlJ la l c1 usa formalo la ca1lia e fi cien te y la causa fina l I rl~ leve) tlt la cie nCia m o d e rn a son un tipo ne caUSa forma l qUl pnleiexcla e l romoiexclulldona ne- las cusas ~1l dtlJ imcll tu de niaacutel e5 ti agrnt o nltil el jiu de las tlJkii Es pOI L)W 1 pOl 1 ltJuc e l conocimiddot

miento citnriacutefjcu Jomptraquo con d lonoc-imien lu (h sentido com uacuten F~

ItJ~V1I l( (HS 1p 17) ltl- I~ller ( 1~7U p l) II JINd Ip ~~6)

26 l oN fjJIIiexclCl ILIioO SOBRE LA~ CIENCIAS

l)U( lII iCUll~ e-U d ientidll t Ilfntin pUf In lanto r-n el cnnncimil1l1 practico en q ue eacutel se Irildmc 1lt1 CI W~ ~ 1illJ1 tclluuacuten COIlvicll lill proshy

blemas e1l la dencia la dtlennlnilcioll rle la CauS41 fOfmal se ohtiene con la fXpulioacuten de Ll intencioacuten 1s estc upo de caus~t Jonual el que

ptTIIUlt pi tvt l ~ po lo tltUHO UHeneliexclt en lu re1I el que en Uacutelrimlt1 inortanciiacute1 pPfmitf 1 1-1ripnda moderna responderJ la pnbrunliJ sobre los tuUdull tulus (k ~ll ilKOl Ydt tI tI datll(llllu t1 cunJunto de lollt f-i toi en la ll1c1nipult1rion y pn la lransinrmacioacuten de lo feaL

l iexcl n HHlmimicnlo basado ell la 1ltu III uJill ioacuten de leres tieue como ~uputs [ 1) mel~lt tuacutef ieo la idea de ordfn v rle ts Iahilirlarl de] mundo la

id~tI rlP que d pasado lt repi tt cn d JUluro SChTUumlU la lur-inic~t ucIushy

nicU l il (J I llllHdo eJe la l11nelj (l t 1111 [ niexclqllina fllai opfrnriolles ~( purltgtn rl fTPrnlimu exaClaJTIcn tC por rnltlio dlO kC5 fisiciti gt malCllliacuteshyLiG~ u n Inllndo CSldlko v elel no ( l llC iacuteluCluacutea en un espacio vaciacuteo un

mundo (jIle el rac ionalism o Ciilnesimo torn~ co~osrihle por )a viacutea de su d(scom pnoiexcliciuacutell en 10[0 dlmclllOs qut lu COllsUlU)CU E~La idtil dd JU ulluo-maacutetluina t de la modo puderosltl qUr e 71 (1 trnnsrOr1l1 Olr en la g-ra ll h ipoacutetesIs lII11vffsnl ri fO )lt eacuteipo(a modfrna el mecim icismo

Pued e parecer ~()rprendclllt ~ haSla p4ualt1~ iacute iacutecu yue una fOfUl3 de cOlluciruiefllO basada ell L1 l visioacuten del l11undo haya vfnirlo a cons~ ituir lino rte los p ilart i (h middot lA iexcld e ] de probrrc~o que tobr~1 t mrpo eH

d p L l1salllicu lU eUlupeo ~i paJ Lil tld sigllJ X-UI (IUc es la gl an srntildeal illlelecma1d e la ascensioacute n ele la hllrgHf~iacutetl 5 PeT-O la verdad es que el

orrlpn 1lt1 es tabilidad d d mundo ~OI1 la prccondkiuacuten ut la u-ansforshymauacute uacuteu lcl Jlu luacutegita de lo 1 e t3 L

FI d eterminis ll1il l11 praniri Iil flt el hori7on liacute prenso de u n fonna rle cOJl lx-imitnw que te prctcJluc u Lilitari a fU l1ciullal letollocitlu m eshy

UOS pOr la t4tpacidad de comprender profunrlamerne In rea l ciexclue po r 1(1

cap(lcidad d e dom inm-lo y trallsfonnarln En el p lano social es eacutese lam~

bien el horizonte n~rn i Livo mas adecuadu a lu~ UtltTtXS de hl u Wmiddotbrueshy

sia lti)(ClI l ((UlC q ue St MfUacutea e H un a sodedad en q ue com enzaba a dom ishy

nar t1estadio fi nal de 1(1 fo lucion d e la h umanirbrl (el c scado poitivo de Cornlc la socied ad iacuteJJdultuial de Spcucel~ la solillar idiexcl-td o rgaacutenjca d e Durkheim) De ahiacute que d prestigio de Newlon de las leyes simples a fJ lIt redudf tod a lil complt jilt1td de l orden cosmico hayan con(r ti rlo a LI (iexcl ( n cia m odcrna en el moddo de rtciollalid ad hcgenlOuiGt que pucu iI poco se lrb ladoacute dd tstudiacuteo de 1lt1 nantlalelCl hacia e l esmdio d e

1 elV f rt Illu(hn S 1t1IIm1 (1~n r ~~))

JN lJJSI RiO ORkf LA ( 1INlf ~ 7

la wcicu-tLl Tal 01110 f ut po~ib l L deltCubrir ult JP~ (lE- la tlfl lll l a leld

criacutea iguallllrnle pn~ih l f (leh1 la k)t (h la ~ocicdad BiexcllCOn iacuteco I lonuS4IU icu ~OJ J IUJ g-1U)(Ic~ prtcursores Bacon afi rml la pl(lSLicidad

de la lLturale7ltl h unmniacutel pOI lo llUlO MI ptlfcttibiuumldad dadLi I a~

(nndiriOl us UlUumlJC~ jwidica poti ticalt IIClpfltaOalt (ondi(ilJnt~ qlH~ ft

posiacuteblt dtttrminm (ti iexclj~UJ I( it u ~uwerc 11 CruUIILlt dc 1()1 C)Ilf

~obiern~UI lkllnnilliltrn(IHC l~ evolucioacuten dt la socitt1Cldt~) lOrll~Ul

puacuteible 111 tve- los rc~uhados ue lit3 actiollc (olcctillS Con extJ(lordishymu il prfllloniciuacuten Viro iacuteoenti li ca ~ resueh-t la cUl1u--atlicciuacuteII cllrre 11 liLertad ~ la ull)Jr~i~biljdad dL la acdoacuten humana inrli rluai la detelshymiudLIacuteoacuten prtgt ihilicLu de ]Ol autoacuten lolclLimiddotd 17 1uIlLcsquieu p uedlmiddot

-ttl rouIiuerulo UlI prc(ur~)r rk la soriolobtia rie l rltHchn al ttabltu la rcli1uoacuten en tre las Icgtt~ del ~blcUla jluuacutelic() hechas por el homhrf y las Jeyei int~ SGlpah l ts de In naUlraleza I j

En d tjglu XUI t)tc rpiacuterilLL precursor elt ampliarlo y p i ()fundil~lshy

do ~ el ft n ntmn intelectual (jllt tic aluacute le~uha IJ Uu~trtcioacuten rreiexcliexclfiexcli laoiexcliexcl coltdiLim ll par 11(merg~nd de 1m ckn(ia~ suciaks Cll d )iglu XL Lt COllcitHtja filouacuteficiI de la rjtJlda moderna que lllliera en

el r(lr iOlla lismo c-1ne~jano y en d tUl p irbl11u bLuon i ~Ulo 3U~ primeshyrdS fur ITlubciacuteolle s vino ti ron rl fn~rer f rn pi pos ilivismo UdJULtUtiS lLt

Oado fl u t -eguumllJ iJtt MJlu h~ ~ l lu~ fonnus de c(Ulor irnifgtnro ci enriacute fiio -lb diMip llnai fonnaleiexcl de la loacutegka y dt la wtttlllaacuteLicJ ~ lalt cicncia

empuicns Stgllll el modelo mccan ici ta diacute la cien cias natllrales-- las ticllcil soc iales naceran paroiexcl( ~tJ empiacutericas El m o d o en q u e S( aSllmiddot

mioacute d rnocldo mccanirisla rUf si n e rn bargo ll it-lso DisW lgO tlOlt crtipnte pl luci palcs 101 primer sin d l(rLl rlo lll inan le con~ isuuacute t11 aplicar en la med ida de lu pu~ible al CsLUWO dc 11 sociedad torlos 10

printiacuteJ-liU5 cpislc mn l6giCos y me todoloacutegicos que pre~iuiacuteaJ l al CJ Ludio

de la n (ltuJa lcLa uacutet~dc el siglu xn l ascgiexcl lnda~ d uran te m ucho tiempo margilla l pe-o hoy cada tl 11laacute~ pracultatb fOI1ltiltLioacute tn reivinrlirar para las c ie tl c ias ~()cialfS II n es talt l[O epistem oloacutegico y lUdouoloacutebrlCO propio cou ba)t e n la esp ecificidad del ser humano Su d istincioacute n

polar en rel(lcioacuten con la naturalela Eslalt do~ co nccpc io nes han sirio considerldas an litgoacuten icas la p r imera sujeta al yugo pos iLivbLa 101 seshygunda lib la d a de el cualq uier a de cl lOlo rehin d icando el m OJl o JJo liu

l~ Ihmn (1933) 17 Clilml-iUi)w ~(O (1953)

1M Ju nh4ui tU (19SO )

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 7: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

26 l oN fjJIIiexclCl ILIioO SOBRE LA~ CIENCIAS

l)U( lII iCUll~ e-U d ientidll t Ilfntin pUf In lanto r-n el cnnncimil1l1 practico en q ue eacutel se Irildmc 1lt1 CI W~ ~ 1illJ1 tclluuacuten COIlvicll lill proshy

blemas e1l la dencia la dtlennlnilcioll rle la CauS41 fOfmal se ohtiene con la fXpulioacuten de Ll intencioacuten 1s estc upo de caus~t Jonual el que

ptTIIUlt pi tvt l ~ po lo tltUHO UHeneliexclt en lu re1I el que en Uacutelrimlt1 inortanciiacute1 pPfmitf 1 1-1ripnda moderna responderJ la pnbrunliJ sobre los tuUdull tulus (k ~ll ilKOl Ydt tI tI datll(llllu t1 cunJunto de lollt f-i toi en la ll1c1nipult1rion y pn la lransinrmacioacuten de lo feaL

l iexcl n HHlmimicnlo basado ell la 1ltu III uJill ioacuten de leres tieue como ~uputs [ 1) mel~lt tuacutef ieo la idea de ordfn v rle ts Iahilirlarl de] mundo la

id~tI rlP que d pasado lt repi tt cn d JUluro SChTUumlU la lur-inic~t ucIushy

nicU l il (J I llllHdo eJe la l11nelj (l t 1111 [ niexclqllina fllai opfrnriolles ~( purltgtn rl fTPrnlimu exaClaJTIcn tC por rnltlio dlO kC5 fisiciti gt malCllliacuteshyLiG~ u n Inllndo CSldlko v elel no ( l llC iacuteluCluacutea en un espacio vaciacuteo un

mundo (jIle el rac ionalism o Ciilnesimo torn~ co~osrihle por )a viacutea de su d(scom pnoiexcliciuacutell en 10[0 dlmclllOs qut lu COllsUlU)CU E~La idtil dd JU ulluo-maacutetluina t de la modo puderosltl qUr e 71 (1 trnnsrOr1l1 Olr en la g-ra ll h ipoacutetesIs lII11vffsnl ri fO )lt eacuteipo(a modfrna el mecim icismo

Pued e parecer ~()rprendclllt ~ haSla p4ualt1~ iacute iacutecu yue una fOfUl3 de cOlluciruiefllO basada ell L1 l visioacuten del l11undo haya vfnirlo a cons~ ituir lino rte los p ilart i (h middot lA iexcld e ] de probrrc~o que tobr~1 t mrpo eH

d p L l1salllicu lU eUlupeo ~i paJ Lil tld sigllJ X-UI (IUc es la gl an srntildeal illlelecma1d e la ascensioacute n ele la hllrgHf~iacutetl 5 PeT-O la verdad es que el

orrlpn 1lt1 es tabilidad d d mundo ~OI1 la prccondkiuacuten ut la u-ansforshymauacute uacuteu lcl Jlu luacutegita de lo 1 e t3 L

FI d eterminis ll1il l11 praniri Iil flt el hori7on liacute prenso de u n fonna rle cOJl lx-imitnw que te prctcJluc u Lilitari a fU l1ciullal letollocitlu m eshy

UOS pOr la t4tpacidad de comprender profunrlamerne In rea l ciexclue po r 1(1

cap(lcidad d e dom inm-lo y trallsfonnarln En el p lano social es eacutese lam~

bien el horizonte n~rn i Livo mas adecuadu a lu~ UtltTtXS de hl u Wmiddotbrueshy

sia lti)(ClI l ((UlC q ue St MfUacutea e H un a sodedad en q ue com enzaba a dom ishy

nar t1estadio fi nal de 1(1 fo lucion d e la h umanirbrl (el c scado poitivo de Cornlc la socied ad iacuteJJdultuial de Spcucel~ la solillar idiexcl-td o rgaacutenjca d e Durkheim) De ahiacute que d prestigio de Newlon de las leyes simples a fJ lIt redudf tod a lil complt jilt1td de l orden cosmico hayan con(r ti rlo a LI (iexcl ( n cia m odcrna en el moddo de rtciollalid ad hcgenlOuiGt que pucu iI poco se lrb ladoacute dd tstudiacuteo de 1lt1 nantlalelCl hacia e l esmdio d e

1 elV f rt Illu(hn S 1t1IIm1 (1~n r ~~))

JN lJJSI RiO ORkf LA ( 1INlf ~ 7

la wcicu-tLl Tal 01110 f ut po~ib l L deltCubrir ult JP~ (lE- la tlfl lll l a leld

criacutea iguallllrnle pn~ih l f (leh1 la k)t (h la ~ocicdad BiexcllCOn iacuteco I lonuS4IU icu ~OJ J IUJ g-1U)(Ic~ prtcursores Bacon afi rml la pl(lSLicidad

de la lLturale7ltl h unmniacutel pOI lo llUlO MI ptlfcttibiuumldad dadLi I a~

(nndiriOl us UlUumlJC~ jwidica poti ticalt IIClpfltaOalt (ondi(ilJnt~ qlH~ ft

posiacuteblt dtttrminm (ti iexclj~UJ I( it u ~uwerc 11 CruUIILlt dc 1()1 C)Ilf

~obiern~UI lkllnnilliltrn(IHC l~ evolucioacuten dt la socitt1Cldt~) lOrll~Ul

puacuteible 111 tve- los rc~uhados ue lit3 actiollc (olcctillS Con extJ(lordishymu il prfllloniciuacuten Viro iacuteoenti li ca ~ resueh-t la cUl1u--atlicciuacuteII cllrre 11 liLertad ~ la ull)Jr~i~biljdad dL la acdoacuten humana inrli rluai la detelshymiudLIacuteoacuten prtgt ihilicLu de ]Ol autoacuten lolclLimiddotd 17 1uIlLcsquieu p uedlmiddot

-ttl rouIiuerulo UlI prc(ur~)r rk la soriolobtia rie l rltHchn al ttabltu la rcli1uoacuten en tre las Icgtt~ del ~blcUla jluuacutelic() hechas por el homhrf y las Jeyei int~ SGlpah l ts de In naUlraleza I j

En d tjglu XUI t)tc rpiacuterilLL precursor elt ampliarlo y p i ()fundil~lshy

do ~ el ft n ntmn intelectual (jllt tic aluacute le~uha IJ Uu~trtcioacuten rreiexcliexclfiexcli laoiexcliexcl coltdiLim ll par 11(merg~nd de 1m ckn(ia~ suciaks Cll d )iglu XL Lt COllcitHtja filouacuteficiI de la rjtJlda moderna que lllliera en

el r(lr iOlla lismo c-1ne~jano y en d tUl p irbl11u bLuon i ~Ulo 3U~ primeshyrdS fur ITlubciacuteolle s vino ti ron rl fn~rer f rn pi pos ilivismo UdJULtUtiS lLt

Oado fl u t -eguumllJ iJtt MJlu h~ ~ l lu~ fonnus de c(Ulor irnifgtnro ci enriacute fiio -lb diMip llnai fonnaleiexcl de la loacutegka y dt la wtttlllaacuteLicJ ~ lalt cicncia

empuicns Stgllll el modelo mccan ici ta diacute la cien cias natllrales-- las ticllcil soc iales naceran paroiexcl( ~tJ empiacutericas El m o d o en q u e S( aSllmiddot

mioacute d rnocldo mccanirisla rUf si n e rn bargo ll it-lso DisW lgO tlOlt crtipnte pl luci palcs 101 primer sin d l(rLl rlo lll inan le con~ isuuacute t11 aplicar en la med ida de lu pu~ible al CsLUWO dc 11 sociedad torlos 10

printiacuteJ-liU5 cpislc mn l6giCos y me todoloacutegicos que pre~iuiacuteaJ l al CJ Ludio

de la n (ltuJa lcLa uacutet~dc el siglu xn l ascgiexcl lnda~ d uran te m ucho tiempo margilla l pe-o hoy cada tl 11laacute~ pracultatb fOI1ltiltLioacute tn reivinrlirar para las c ie tl c ias ~()cialfS II n es talt l[O epistem oloacutegico y lUdouoloacutebrlCO propio cou ba)t e n la esp ecificidad del ser humano Su d istincioacute n

polar en rel(lcioacuten con la naturalela Eslalt do~ co nccpc io nes han sirio considerldas an litgoacuten icas la p r imera sujeta al yugo pos iLivbLa 101 seshygunda lib la d a de el cualq uier a de cl lOlo rehin d icando el m OJl o JJo liu

l~ Ihmn (1933) 17 Clilml-iUi)w ~(O (1953)

1M Ju nh4ui tU (19SO )

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 8: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

2H t 1o UfU I(~O -08Rl LAS ClECIA~

dd lUIIOdIUItu lo ( jeuuIico social Pre-enlal i 1l1 lt-Iacute- lde huue Hna iexclfuermiddot prernrioacuten rHterente pero nh o r OJ caract(T izareacute sucintamen le cad a ti lia

de e~la~ vadantes l a primera varian te -cuyo compromiso cpistcmolo~Tjco e~ui bien

tlll lboliLado eH 11 Ilomhlt de 1T~iCa soci-al (On qUfgt iniriiexcllmfnfe ~t nf ignar a lo e~ntctio nen riticos de- la ~cicdad- parle del suputy lO dc= que las ciencias nalurales SOIl una -aplicacioacuten o concJeril(cioacuten d e un mooelo ele conocim iento universalmente tlido v de sobrol el lllliu) aacuteJi do PUl lo talllu pOI mavores que sean las diIelenda~ entre lo~ fenoacutemnot J1ttTllrnlfc los ffonOacutemfnmiexcl ~ociale~ e~ iicm prc pOiible

c~llldiar csto uumll Limoo cumO ~i Jot UalaM d(~ los ptiIlHI~ Se aconoshy((- lile f~a~ diftgtrendac aC Ill an (onn-a lo~ feacutenoacutemenos nciales () ~ca

torna n m~ dificiJ d clIlI1plirnien to dd canun lU elodo loacutegico y menos I igllJoso el conoc il11ienlO a qlleiexclp llega pfro no ha (hl igtTfnrias ni)middot

lila6vai enu-c el proctio rientiacuteficu LrI e~lc dorninio el qUtmiddot pnid~ el e~tudio de lo~ [elluacutem t1l0S naulIales Para estud iar los fenoacutemenl~ iexclorialfgtCOiexcl (omo ~ i tu(~ n tenoacutem eno nal1l ralcs o i(a palO cnnnbir

los h ccho~ sociales cu rno (o~ lal corno pretendld Dudbullbullheimlmiddot1 el rundador de la ~iologia aradiexclmi riacutel es nfce~rio renll r ir lo i hecholi

sooalcli a SU c1i mcnsion(~ CXtLlT1iLh olJ~lT-aIJ It~ Jt un~waulcS ~

cauoiexcla del aLlOllt-IHO clt la (a~ oe OlI icirlio en 101 Furora riel f3mhin ctp lglo no on hlL~cadac en los motios inH)Cados por los suiCidas y uejashydos en carLl~ corno era cosnunbte sino a traveacutes de la eriacutertcacioacuten de re~1101rirla rl ts en h lncioacuten rl( conchrl0ncs ta l( s COInO e l sexo el C1Ilado

viJ la ~xblClld-l o BU de h~io~ 1 rdlgiv n de los sukida POIque e~ r~du((ioacuten no ~iel11pre Ii raacutec il v 110 ~iemprf ~ conli shy

gllC sin d islorsi onar ~ToSlt ramcntc los hechos u sin reducirlus a la casi in devanda las ciendas ~ociaJes l ienen un la rgo camino por reco rrer en e l sen tirlo d ( COlllpati hiIi7~1Jse con los criterios de cic nLihcidad de

115 ciencias naLurtl c~ Lol ub~ciniexclJ u SOl I eLlO 1I1t p C 1o no gtou UlUshy

perables El nesI Nagel en Tiexcl SInICI nf S simholin b ien e l (~ShICT70 desalTo Uado en esta variante plra iexclden lillcar los o bstaacuteculos

a p wlIaJ las iacuteas para superados EacuteSIOS son algunos de los principashyles ohstaacuteculos las ciencias sociales no rlisponen de teonas explicashyti L qllC les pcr nuacutetan abstrdLrse de lo real pard dapuco b ULaI ~n eacutel de modu tlletoouluacutegilmiddotuneole conu a lado 1~ PI ueba arlecuadl~ las

IW Emilc- Durlhllln ( 1~R4))

[ruile Durkhcun j 19i31

IN nI~l tl(IO ~OURE LS C1hC IAS ~g

lieudi ~iale3 no pllfdfgt1l eSlablcLc r lefgt ullier~a1es porriexcl ue lus Ltshynuacutemenos sociale ltt)ll hilluacutencmf]IC lolldicion01rlo ~ lUllUralrnf1l 1e

dele nUIl-ldu IdI cien tmiddotiiexcliexclo ~I)tiiilcs no puedtn produrir preisiOJ lc

hable pUTqUfgt io tIltS bumanos modifican su (OIllPOlIunienro el1 funcion dd coJlocimitnw qut Ioure pi se ackiexclwec lo renoacutemellu smjl)fgti son rle nan umiddota1tlil suhj tgtli-I - cumo tal nn ~ tlcjm captar po 1 objcl i itlatl del rompeu t3llllelIl0 la ( ituci~t ~()ciaJp 110 sOll oujcp

Uacute~U pnrqnt el ciel1tiacutefico social uo pucde li hfgtra r~e e H el ano de Ja nboiexcl(nmiddot~uion ti(middot los vaiore que fOnll fl Jl su pricuca (~n g-eneraJ ) por lo tanto tambiin su prinica como cicntih co1

En nl~lciuacuten con cada UIIO de cslO~ IlhsldCuJOS Nflgel iJ1lCUL1 dfgtshyrnO~Uiexcl1I que la upusici6n enumiddot~ la~ cicllcia~ sO(ialc~) I~L rifgtnrias Ilashym rall nu cs I iexcln linctI LUIDO e j ll7gf1 ~ (JUt en la medida ell que ha dllel ClILJll~ cUas son ~lIperiexcl lbl es () ci escieilable~ Recol1O(e nu uU~lan

le que la mpeJacioacuten de los ohstaacuteculus 110 sipm pre e~ [ad ~ que ~l C3 Lt 1-~lLOacuteJ1 plilldpal ele) il lrasu de las ciencia tOuaJes ~n relaciuacuten (UIl 111s ri(nda~ llillUIWlS La idea d el auifiO d e las ciendOb ~nciaJe es la iuea ccntru d la ugu lllCIl Llci6n lnetnduacuteluacutegiceacuteJ en eSIa ~UianlC ~ como dJa la ldC~l d( qllfgt (se auaSU con iexcliernpo gtdinero podraacute uuml siendo n-ducido n hasta diJuinado

En la bUIa de IJ~ l tohuio l1es ci(nuacutefic4t~ de rhnnMS Kllhn t 1a ira

su de 1aI (iendit Ioc1alf cllaacute tlado por e--l cariacutettcr Jrr--par3dig l1liexcllLIacutetO df ~slb c ielloacuteali al t Oll tririO oe las (ienciac nHllIr~l1Cs dJiexclLIr s iacute par3-shy

digmaacuteIKd ~licn ns e l1l~ Oacuteluciaoiexcl nanlraJct el dpsarroJ]o del conoshycimieulu lorno posib1c la (orIllulauacuteoacuten de un (Oll jlU llU dc pdnripim de teoriiexcll sohre la C~ lrunura oe la lUiuC riltl qu P 011 dcepLlCla si n diicusion pOI toda la fOlUuuilltd cientiacutefica culljun lo (-(iexclje qu~ dtsigniquest1 romo paradigUI iacuteUco por lo que d dcbalt tiende a alrWetmT venicaishymenle toda 11 CcptSllrd dd conocimiento adquirido El cf uCl7o ~ el desperdirio yuc eso acai 1ea lts simultaacuteneall1ttllt Calli( efecto del alfno de las ficu aa sociales

1iexcl ~guuda vertienle n middotilndira pard la n cncias SOltI~UcS un (-~I1lU lo mctod(l~JCo propio Lo obstan tlos que hact (gt0lt0 enlulcii on guumln ~la erticult infranqueablcs_ Para a lgllllo es la propia idta rlt dCl1cia dC 11 sochdad la qll~ estaacute eH elltrtdieho pu iexclt olrogtoe lra lol

lan ~Io df elllpr(llrlel una cilncla ciirel enll ~I lTglllllcll lO luuda~ me nL-1 (o tJUf fa dlcioacuten hUIlMnd e~ rJdicalmenlt ~lI~jcLIacuteiJbull El (o mpurshy

- hnfgtI1iljld (l ~tiI l-J 117so )

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 9: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

~

iexcl ) J

bull

bull lt

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 10: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

J iacute e r

r r

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 11: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

es [lISCLR~O iOIHH I ~ e IIUA~~+

rfgtrldmirlo lJJ uhmlO IUI ml tle rigur gUl C UJUtH l ulJ ~I fO I IlM tiC I igor tlttrnanvo una forma de Iigol UI a5 cUl1(hnullts rlt eXllU lIl la r iexcltnda moutl l ld 110 pUtden con rimlal siendo cutllcbidas como natushy

middot~tlt~ ubits ll P I npiacutea filowfi~t h ht lIlulJ1lhit a o hn (Odo la que IlIcirlc obn Il C~pt 1 it lH ia mITemiLica 111 nlliuu ~ pt olgtltrnatillr tltaU~Ultclllt t~llJ lPIl1Lltj rClOIIOl t htl qUf el I iexclglll malt maucu

como rutlquicr c)lfa 101 1ll de rigor f ha~1 en un (Tillnu de ~tItltiiexcl shy

dadgt 1m 401110 (tl tipnf un lauu COllSll uctlHI y UIl larlo nCStniexclCluacuteo

1 lana condidulI hmiddotuacuteUacutela de la (rii~ ch I paratlibrtll il 1Hmiddot~lUUjiulU CSl bull l UJIILituidl pUl lo~ amiddotoln(e~ del tolloliutitll lQ t~11 los domin ios

Ut hl m I(Tnlh icil Oe la ljtll UIICi1 V ele 1 ~1 biclogi im Jo- u l Limu) Vt HI lt

antildeos A tllulo de eitmplo menciono l ~ls iIlHlivaliout cl lo l nir uCJlIi

Inico flya Plgog-illlt wleoIiacutea de la~ est rll(t11 rlS disiplULi y d plultishy

p itgt dd middotmiddotoruacuteell 1 LJ~lo de las flu(OIaciollco c~liexcl blc[tn tlllt en iexcl i ~ r f shy

111 abitt tu o e~l ~n ~isrcm~ q ue [ t11UiUl111l ell los mcirg(l)( (1lt 11 1 IlhllicLmiddottd W (middotuludulI ~c eplirl Wr fJ lI (tUtliullt~ de euelgi~ lltl ~

(11 dClc l lIlilltdoo momrgtntos nunct lu ltlumlIlc plti ihl~-- fl fSimiddotn shy(alienan epon tllIWamtl1 lc ItLlcciones q1e por- rir mecuusllIOS no

lin (gtltl1c pn~iollall d oi~lell1a maacuteo lllaacute (1( un bmill lIIaacutegtiimll de ine1it shy

ulluJ ttl lo conducen 1 un nuco e~l1do UlJuo~(upico Fitl rr msforshy

l11 iacute1ciuacuten irnciblc y ltIIW uliacutenaacutelllica fgt~ pi IcmJLulu lit l ~t Jlll~J ~ltiuacuteJ)

ele pnxcWs ClliCl4)coacutepico~ Igiexcliexclicudo llIL~ IUglttl llc Illlllflrgan i rtcmiddotiexcluacuten

en unft ~inmr i eacutem de ll(~qLlihuno La ~if11)fioacuten (iC bifurcaltIacutel)IJ o sea d pUlIlo (TililU t1I que la miacuten imol f1 ucluacioacute lI d~ ~nCfgiacutel p ll ede COll shy

thHi iexcl a un nuCo tllad n rcprc~eHla ll iexclJfJuncitlic1mi cid - ioiexcllc m iexcl pitra

~fr mrniacuted a un 1111lU tdeg ladn de I1WI101 ( l1tropiacutea De CIll modu la irrtlcrsluiHttld en J o~ Iema- abicrlUgt siglllfic1 q l lt flito iun p rnri lcmiddot lo de su hisfori3~

L1 im polllttJlci de tsta ceoriacutea pstt en lit rllltmiddott cuncepdoacutell nf 1(1 mHtOiexcl ia) tle l11laulra lc71 que propolle llll~lloncepd6n diHrillllcntc

rQmpmihlf r nn It (jllC hCI~diul1u~ de- la fisica rJaacuteiiica lJ 1 e L ltle IJ thI shy

mdad tl ltiilUJIit en Vt1 del r1fIfnninislllo 11 i IJlJJl I j ihilidut en e

del mecanicilllo la inlerpcIlClrlcioacute n la espontancgtjclad y la aUh)()rgashynizacion (11 eL dc 11 nltcl~ibilidad l ~ irnmiddotcrsi hiJidad) b toluciuacuten

CH CL ud oHkn d dtiurden fn eL dt la 1lltltc~iiexclJ~cl b treat iidad

y d 1((idtllIe Ll uorla de Pngogillt letUperJ indllo COIlcCptos

iexcl JUd rllltO~1I 11 ( iexcllhIII ~H ng~n (1~79 ) 1111 rl liexclIiexcl1Ut ( 1~~1 11 1_ I ril(f~in(

19KI p 3) ~~ )

l N lll~( l KSO SOIlRl L~ UEgtU-$ ~middotl

aJ~tolailll~ totJc) (umo h ) de pll(r-ntialitl1t1 v il lutlidaci flUf la I f shy

(ludcln c itgt n rrru-tl h1 clglo X 1 parecia haher orndo al ba~lI nru de tl hi LOria

Pt1O 11 impOl taol ill1laol de esW teoriacutea tmiddotst~i tn 4ut dlit uu ~s UII

fenUacuteJtltHo ~IDILUi(J Forma p bull lIIt de lIu UlU UlllelllO (OIlTr~t llIt~ pumiddot

jau le Ohll middot (4 ) It 1 ~JI W d(O11 ulumt deacuteCiexcluf (lile Hl~t Iacutef~ U~IS ci CI1 ~

di1~ oc L lltlurtlt middotlOl clmhieacute n JiexclI~ ciencias M)(i~lkS un m m iexclmiento de O(u~loacuten lransdiampciphntr (tUC J ltlll lsch d esigni1 (omu p~u lC1ihTJna de la

aU(()()Jlnilci oacute l1 y qUfgt arlo a en lJ t oUmiddot cn ]k leolia de PI iKogiut

u 1 ~H1CJgiquestUumltd lit llaltIl 11Co n el CUl1l epW ti lupcrd do el l 11 10shy

J b cid origol rl~ la middot id~l el e EiKtmiddotu e 1l d rnnnplo flt dUlIJpuiel) d tHU1(wa ~ ~UdLl l- ell It I[ middoturia de l ~llo ( It~lsllufc~ dc Thom~ 111 la [eoria de la (l)ll1rjon de J nlSchmiddotj~ (11 la lfolia del ~nl deo iJ1lplicaJo de Dn id Bo llll1 () e11 11 leoriacutea dlt la IIMUil-S ck GC()ffTT Che ~Jl Lt fillIsofia del blJUbUlp (Ille fe suhYlce r Fste ll JouuitU lU ucntihc( y la dC rII i innO hione tcudld yUl ddin i HII( (hrnu UumlU -t t~Hl ld$ (ulHllt illt lc leu iG13 de f~t (risi~ d middot1 paradigma tlumillanrc han v(nino a propiciar l111a profu nda rdlcxi6n ~p i stfmoioacuteg-ita u JJ( el c()n()d ~

UUtlllo ciClllihco una re fl exioacutelI ele L11 1Ilodo rica) divel ~ ifk ada tille mejor que Cll~tltiexcl ui lr ulrt circumbullbulllllci l CUJlledl1q ClllphlnneTlllmiddot la illlaltioacutell 1Il IdfCn l-l1 dell itIUJ-Io PI c)cnlc bla fff l fxil m IJItoclll UOS

al t(~ wtiolugka impontllteiexcliexcl En pJ ImC1 lugar la rdl~xioacuten (5 Heshyvida1 r 1ho predominan ltlUCUlC pOI los propios ci entiacutefilU) pOi cien shy

tifl co que adquirieron un comptten( j ~1 y un il1 llt nmiddotmiddots filoSoacute(iuls iexclJal middot~1

prohlt~matilal ~u PI ~1t lilCl citlllit-icJ fu es -111 jtKado (ktir (lue nunca hulJO WJlltlj (ien rHh(Irduacutel-ufo~ cumo eacutetCI ullnw n le y tgt(lllU Itt= udx il

un euluu oacutell arbitrari riel inh reacutes illtekctual l)CSpH ~~ dC 11 euroriacutea citlIuheiexcliexcl dd sig lo XIX) d tmiddot LL nmS(ClIente aelampiuacutell a 1 ~1 reflexiuacuten ti lo--shy~oacutefi(t bicn lti imholizad a pOI el lJ0~iti ilmo lI(g(mo~ el Iine6 del I iglu (x pusddu por el cksro caiexcliexcli dCesiexclgttI-adu d e cumplcnwllLlr r-I ((iexclfoshy

H tIWAJIU 11uc-1l (t l 77) HI ll11-iexclnn Iftku (l ~l~ p rll l 1 1 [iiexcltu) P Se hUltii ln (1 J7~ ~ ~ Hwu1Xrlu R ~1Jlur~IIU Vud1 (]97~) 11 R ~1ltllrII1 1 ) udbullbull 197i)

Iunhien f IknICltr l H (j l KOI II (urg-s) flli80) l R TImm ( J 9~l P R) ) ~ l

1 JU1l~h (I~Jsn ) - I -1I1Igtl11o middotUiflllg 1nIlCJp( ~ nI Iowhull 11- e l E 100111gt(h

(o rg ) (1981 p R l J J~ 1liexcl)middotiJ B()hm (I~ IHiexcl )

e lhco ( lll)~ r 7h~ ~ G Cht 1117J p ~l So) ( lpr fI~179 p 11 s)

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 12: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

jli I X IJI~tl RltO OBRE LA ( lENe 1-)

cimitnto de la~ (C)Sa UlIl el l ~onocil1ljento d e l ronorimifn ln eleuro 1lt1

C05lt1 - (gt5(0 el) ron el umnrimienlO de flo~()lruo lIli mo~ Lt eglll1dd

t1CClit de tMi1 leOtioacuteu t qllt (11 1 lhilca lll tJt iuI1tS que mtes ran

d pl arl(l~ a In nd61ogo El aniexclli i dc 110 cfJllclilllmc ~odtJcgtI de 10 1

COUltx los cullurak d t loi modd()j 0 1 ga n iu-j(I1t11t rito 1 i n~lglshy

ioacuten r ie-1l 1Hira tnte arrinrontld a e n UIl C llllpO tSGIIUO y cp ilrauo

cuuml- la ()c iuJ olt~i J de I ~I CiCIHiil pa~oacute 1 OlU fXU UU lJapd J eltan te en I ~

ltfltiuacutell epittmotoacuteg-ica Dc l cununido de L L1 nnCXUJl1 oacutetpUIILl1 eacute- 1 utuln 111ltlilun 1shy

gU Jln de Ins IClna P incipalt1 fll primer IIIgOl r lt f (lIfHion~lIl pi

(nnC(~pro ri fgt ley el cUllcepl n de GlUSlJid 1u 1 ut le eSluuml a fociado La

fUI muktdoacutell de las hyec de la IlWnl lelltl if fllIldl fn la ici f~l oc 1 ( lus fen6meno~ l)h~(narlo~ son indcpendiCn lt~ d e lod u l)ltp luuml Ue un UUlj UlltU lalolliJu ltIIIC J1llmiddot Ptllu(il O de ullHlifinnes (la fJIH liciu shy

ne mlri(c CIIlt1 inrerfeH l1 cia fgt o hif rvnna v nwrlichL E w id ca hu OC rp(ono(C nhliga 1 slmiddotp ilT1cio JlC grOtTltl cluc- de 0 10 modo iOIl

~itJ1l pl e pIUUuml~fJ1 iexclasgt pi ecal ia5 Ulla ~ (IUe la t~middot -lIkOl(ioacutell d t no inl(rshy

rertgtllcia dtgt ci (gt-rto~ E1CfOHi fo siempre produc ttJ de Uf cO l1otimiclllO

implt-rfc(u ) pc)r maacute pedelt u t 1 ue ~t it o La 1middot e IleJ 1t 11 a iexcl tln t uiexcl-lrltr

prob~thl l iexcl~ t JCo dIHnimiexcluln y pn)torio hien expngtoiexcliexcltd n ( TI el prin(Oishy

pio nltgt fa lsahilid ad dc Popper Pero e ucima ele todo I ~ ~implicidad

de l ~l Itgttmiddot~ lOIl~iexcljl ll~e lllHI illlJiflcaciuacute ll iquest rbitrHia de 11 rf(llid ld CiexclU(

no c(If1n1 1 UI1 horizonte miacutenimo moi~ a lla dd (ut oUo) lOllUCishy

m ill llo dc la 1Illtlf114uacutel p nh4lblemtllll rnh I i( 11 V t m rn In (iexcl P O

h ll1na n o fllleclJIl pnr ( (InO(fr En 11 hiokglil d o nrlC la interaccioshy

nf~ (ntH jn61l1tn os v ~orrn1s d(~ ~llltO() q~~u liLitc iacuteuacuten (n to taJ id dts no

ImciexclIacutell ita3 ~II IIII~ vi5i bltlo pelO tambieacuten en ia~ dfm~ riell ia la

locioacuten dt ley h-1 enidt a ser panitl r s ll(( siKUl1ente ~u~tituid1 por 11) n ocio nes de siiu m a e~U-uclura IIlIJtldo pUl uacuteltimo pOI 11 Ilncillll

(k P10(C)0 El drdie de 1 heg-emoniltl d~ la Ifgclhrliacutelrl PIoi (on (omi14111 shy

le -a l rl (di(~ d e la hegmon iacutea cito la (-iexclIll~al idad El 1IlmiddotliollamiclIlu dc

11 c1uota lidtd e H l o~ LicJllpu~ m u d el J1U~ jeult de I ~ j os por lo mellO tlt~de DauumlLl Htln~ d f1 posilimiddotismo loacutegico o lt reflexi6 n criuacuteca ha in rirlirlo tanto trI el p rnhkma untuluacutebrlcO dc l it t maJidad (~ l uaacuteltS

son las carac tc rb uGli dd nexo Glll~aJ~ ~Elte n xn eiexcll tgt e n reali(brl romo en el prohltgtnlltl mtgtto(ln loacuteg1(O 0 ( 1 Ctl1 ls1iebd (iquestc llaacute 1c~ son lo t

(TiIC rio~ de C01u~alidld iquestCuacutemo HtOllunf ll l1 l1e~u tmiddot~lu~al u pluh~lf

1I11it lI ipoacutelc~i ~ Glu~l ) Hu) l eldUilal el lOJH e pl o de UWS( plt1ne ~vshy

hr~ todo cI(31 t tocunoIacutemimiddot n lo dP fjllf (~1 IlIgar ccnlrll cpa h~lbld Otll -

UK 11I-lUR)O OBRE LS CIEC L i 3iacute

p~ldu 1 It (iC ncia mnrl(~I-na se explica mcno~ por JlZOJltmiddotSon tolog-icltb

ti mernduluacutegitd tltle p tH l llUlle~ pfbull1gmhic~h El ltOllupW de (aUslshy

liuiexcld ~ Mie ti hifn j I1l1a cuumlnr ia que bU iCOl in te rve n ir en lo rlal ) que mide tU tmiddothito pUl tI aacutelllulto d ci iexclIHel elHion Al fintl ~middot ltIn

ft lodo lQllf1I0 ~hre lo 11lt 01 puede actuar_H ~L r lo ddensorcs dc Ja (dllL1id~td c01l10 ~I~uio Lhlllgc IeCUllnCcH que e H e~ a penas ~Hla oe lLo [u llUa de dete r minismo y fJut por Pn rirTlP I1n llltar limirado

aUlILJIIl insu~Liu1iblt LI el l UlIUlt- UIlItU lU lt-ilHllfltu 1

- L laquolUld t~

que suble la tgida de lil hinlogi1 tiexclrnhitgt 1l rlt I-a mirrotisica pi callshy

sali~n1 0 en cm11lro CiacuteJlcgona de in tcllgibilidad de lu 1eal ha lniuu a

perder lll l lHO a fnmiddotol del lina lJ slIlo El te~ul1do ~ran [(111 1 ele Tflexioacuten cpi~lern() luacutegmiddotiG-l cT~t IIUacute~ sobl e

el conuuido del lmiddotouurimculu cilaquo lluacutefll f ) que ~obl e5l1 forma Siendo un cOlIlJurnitIllU mlnim o q Uf cie r ra las puertagt 1 mucho~ unos Jshy

Oel (j ohn- (1 mun d o el cOl1octmicll lo cl tmiddot nuacuteficn Jllodel 1l0 eS u n ( nshy

nocilllle lllU dttJKan lado ~ LJ is(e que trnnsforrniacutel la llnfl1rn lntl en un

aUloacutelllUI 0 (tillO clke Prigobrin(middot n u n illtcdoculor llnlJJt llIe ute

Ifuacutepirlnojgt( b lL cuiltdmicntu tic Jt n HUl LLl eLa Jlltlba pOi tuilece l al prupio c Ulltifit o ttI la nleacutedida e n qUf r e dll (p e l Sllpll~ ~IO rliiacutelngo

eIpfofllll(-gtnrl l al ejCr(lr io d e una plcpOlclHia solgtre la oalllr~lleza El

ri~or (icllLifl(()iexcl tI c~llI lindado en un I iexclgor lllalt Ill~l i(o eliexcl IIn rigor que llllllUumlrtcl ~ qUI (el cUltlmilirar In q u( h1(1 tlt dc~utlifilar ~e

lrtlt1 d e un rigor fJuc al o bje liiI l u~ ftmiddotltUacutemcHu l o~ ubictll~I I iexcl l los

clt-glldt tlut al GU Ut I 11 10 lt hnoacutelllcnolt Ino rl1ri-IItuhL 10 ( 11

sumilll l ollrnpn rrgt lm a torm rl e rigor que bulltI ahrlll~U la pe l )rlIlalishy

daltl del cielltiacutehco d(otJlI~t 11 ptI~llaljdau dt la nall lrnle7a Fn fI1(OS

t~rntillu- el lOIHgtlimitlHO gima en -igor In f1U( pi ( rde en riquezt)

li1 nsfllljll1(i1 rle Ins r xito- OL IJ in lc ncnciuacutelI lClIWloglCl ltUHHl t lo~

limilt dlmiddot II UltU CUIIljJl c lliuacuten elel IUlIH (1 y I Il rinw liI p rfgl1nl6l p( r

el 111)( buntano fltl fm fHn t iacutefl( o (l-iacute (onctgthielu_ bitoa pngullta CiexclLl

no ubranumiddot i lliexclrd bullbull1(n 11 propia rc ltcioacutelI ~ uietu o l~ iacute tto que prtsicie

1111 BIHI~ ( iidlr (1[ (nrftHJ S rrrll r 1Il1 ud o On1 PuhhoIum o t -llit IImiddotm I IlY l ~3 ki~l Ielil tein (A(lhnl Htl UCM Am~ lIdrn~ncuL J~~tJ

-Eu 1llltUII d PIIlItlpilltHIktl Hit ( IIll1 pllll(co1 ni 1111 mi bull IS tan IU~I(sl ~C-Iltmiddot lil uthl1rniexcllr 1Mo d IUJuipol lti~r1 rtl l di htminthihcLfI ) II(IW un thrltl OacuteJpl11XIIlIltiJ 11 u 11I1Ilill Il1l11 illi1 o ~ tI PI 11I~ll l ic) middoti ll l I~n Gllt r 1111 11 11l)lIhl hrl tI middot 111middot d i IItUIIII t hll ~ h middot 1 U iexcl JIII-IIrIIIJ nnJllF ~1 ~ fmiddotJ

lultnKt1lulliu I ()~I I~llti ]tUiexcl(I 1 ~-IIo~ lOllllhI1 IIIIrlllnrnJl) JI~7

-111 1llgiiil1C 1~btl1t 51tmiddotllgmiddot) (IlJ p 1)

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 13: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

3 t i ) n ((lRSO oOllR[ US C IENC IA

lt lem-t mudeJ Hit Ulhl nlaciexclm tluc 1I1l(middotriOlIacute7A al lIjcmiddoto a roiU rle b

px~ri(J ri rlul del o~jtln II l n~lln4nlt e Wlln o t II I nlllllll i L~~ iexclks

Lo ) limite de (s( tipo etc conocimiento ~on ~Li i Clla li llfioo no ion iur(rnhl e~ (on 1n~yoreo (all l iflad e~ el e jll e~ligad)Jl o mayor prcshyuacutesiuacuteu dc lu~ illslru m e n to Oc otro mod o 11 propia pnrisioacuten (uanmiddot t iiacute1 lj~ drllnntKimienIH tmiddot tilllltLUIltnC lLr liuliladl PUI ejemplu e n (1 dom inio d e la UOIa dE la illlormarioacuten pi fforpl1la d r Rrillullin cltTlllltJl1 a qne la infll marioacuten no elo gralI i l~middot CualtullI OLIo(TYiKioll

c fcrtmula ~ohn~ 1111 ltiexcliexclltiexcltem 1 fis iro ]uTl1fTlla 11 ftlrrnpiacutel ri e l ~ iexcl tema en

el laborHul-iu El nndimicIllO de uut cxplriencia dadil debe asiacute w r rtetinirlo por 11 re lacioacuten ( nrre 11 iJ1form ~lC i oacuten ubtenida d aljiexcln~tIO

COIlCOIlJ ilallh de 1 tntropi l Ahuumlritbull cguacute n lrilluuin e e renrl imi ( n shy

lo (- ii pmprf inferior (1 liacutel llni rlarl oacutelo rn catlS j1ros e~U proacuteXJIIlD a

dlL En estos t[-rminns 11 Fxpri (1ca riguroi1 el irreali7ahJe pueiexclto

que eRigirla un dispen dio iunu ilo de a(Livi tladt~ h UIlliUlas Por u ltishymo la pr c( isioacuten es limiliacutelda porf) lI( S i es ffdiacuteln q ue el conoLimietilO

~uacutelo 1bC aVHUM ptW lit Yi~1 d l la pr()~rltiva p UTdizaCioacuten rlr1nhjem hi(n n~prcse n tada en hli especiaIiLacio(1e~ de la ciencia es cxaclitshy

men le por CSlt1 da que mejor w Confirmtt h rr((hlcti hiHdarl de lashytOla1id ade~ urgaacuteuitM o inulgaacutelljca~ a la~ ptrte-i ltJLH ll~ con- utupn y por lo ta l1fO el traacuten er disforsionano riel cOI1()cimiemo cenlf-Hlo e n

la qh~tT~Kioacutell de ts~ uumllLimas Lo~ hecho oh en ulo han fnirlo a MCPU al riexcl~imen de iexcl i l(lfnienlo c-rcelariolo qu e la (Ienda 105 Iujeshy

Lt Lo o njelo tienen ~nml raltiexcl ~Irla n~7 m eno- oefin ina~ 011 (onsshy

iexclju idos pOI anillos CJu e se enLJ~UUlan l JI lJcumh l0111plc ja_ lon los

d (m aciexcl o~jPros ffSLlllf euroS a mI punto fili e los ol~ie (Os en IIacute 00 11 m e l1U

l cales q ue la rd tc itm tS e n tre ello Fue dichn al jn icio de eSla parle q u e Id lTisis dd paJldigma de

b ciencia moder na s( pxplira por cond icionf~ feoacutedra f)ne acaho

de apu n tar de IIlduert il u su-aLia ) por condicioncs -oci lI es Elttiacutel S

uacutelt imllil no pueden lentr al ll iacute u n trawmi e nto detalbdu -In RCft llrc

lm soacutelo q llc CUiuc uie ra q ue cm los liacutem ilf esrrur mr-ales d e l ligo r

citn tiacuterlCO no qued an d udas de que lo q ue la ciencia gcmoacute c-ll IIacutegor fO il lo uacutelti mos ( Uarentkl (l ci ncue nta antildeos lo perd ioacute en capacidad dt aUlOrn gulaciuacuten La id eas d e autonomiacutea oc la cien ci a del d es intereacutes

del con o cimiento ci ellUacutefico que durante 1I1ucho ucrnpo comaituycshy

1 L Brilluwn (1 959) eacute~e lDmbu~n ParIIII-VIlI J9kl r 122 Vs ) mampJure tgtte tcnuumll ~~ lXuentllra de S()lL~a Sa nOi (1978 p II ~ ~s)

(10- 1)1i(I RiO iOUIH I Agt CIFNUA~

nn la ideolmrli tspoJltmta d( lo ci~I1 T iacutef cos -oc co iap~aro r l deJ~uJte

dd lenuacutellIt110 gkJh~1 d e in dujLJi~adUacuteI1 de LJ dencia sobre (Ocio a

partir de Ii~ dOacuteatl~ dt lo ti pintfiexcl ruannla Juno ~ 11 ht~ l-uacuteciedashyde~ capita1i ws [ 0 111 0 en Ll~ ocituull) od~~Iiiexclo1 de- F~w rl n (td _lile

eWOpto la iudllHrialuaCloacuten 0( la rif ll cia ac UTcoacute d c(Jmpronuuml~n de eacutelii con lu~ ctnl rm rlc poder ecolluacutemiltu ~o(ia1 y poliacutetico los CllaJes pasaron a u_middottlc r UlI I-Mpd decisivo t1l 13 rlenniliuacuteu dl 1 ~t3 priUlid~l(hs

Cil lJI Hic t La 1I1dutriit1iJKlOacuteIl Je 111 c irn ria ~euro manir~luacute lilJllo ell el 11(1 dt

Jmiexcl a ptitaunniacute~ rle In ciencia f()mO en d de la oq~ ln i~( middot ioacutel1 rlf b In~

vestiiexclacioacuten cic-ITlifica En ltuanto l la lpl i (arionlt~ Iti bOIll lxt~ uc IJJshyJoshima jiexclag~lsaki hwron un ~ i g-nu lrtKiltu 1 pi illcipio ~sro como accidental y iOrLUllU ptfO Lo rnu te n la cata~tJ-of(~ t(o luacuteritltt) u ptshy

ligrn de huociexclfu(O nlldfilr Cad~ vc~z ma aClplaUU (01J)0 m~nirfashy

ciOacutelJ de un modo rte produccioacuten dc la dCnc i1 inclinlnO1 trms()rm tr acci(kntcmiddot~ ~II oUlnenci-l) iSIt-mlliras

11 (i~lJcia la Ccllologi 1111 cll ido I t~ t LU ia do caras de u n procCsmiddot1I histt-i( (1 tn q ue Jos i IHcrc-tcs mihtues) Ir) inu Ito t-tu n i )l n i( m ail tomermiddot

Riendo hIt1 ( pi ~t- I idIacutelIli( 0- 1

En el d ominio d( la o rganiliKiuacutelI del tlau~ i (l cientiacutefico 11 innllsshy

uialiLaciuacuten de 1 LiellLia 1-)1 utlujuacute duCi e feacuteno~ principillc Por UI Ltdo la rnnllln i(lad cifnrifira se (Slrdlificuacute c l tl~ujwlts cle podel entre I)~ tltnuumlticHltiexcl st 101 H~U 1111 111 UlOI it~ri rleigll1es v la i1hr Uffiddul a

m a)oriacutea de lo cien r iacutef1(() f lJ (gt snn1C ridJ a un proceso de pi oltlU iltshy

cioacutel iexcl (n e-) in(prior de i() Idboiexcl-Horil~ U( lus centJo d f i lwf t i ~tliOacuteI pO o Uo liul o 1 iuctig-aLiuacuten (apilJl int(n~ia (haliexcladt en in~lrUlIHIlshy

los raro~ l 4ro rorn oacute im poihle (1 li ba tUCU tI equip Hll[tJlIO (1)

fJtu ctm trihu () a enallt hLll 111 e(h~1 tn nninnoiexcl de flf~arroll() ci(n shytihco) tecnoloacutegico en tre looiexcl plie-lti (flllraltiexcl y los pahcs pcrift-rico~

En d m arco de l iacutelltiexcl condiciOlH lcuacuteriGIS~middot ~ul j ajt fue arabo de (pfoshyrir la uisi~ ud p~trldiltm Jt b cieuuacuteJ moderJ1llo con~tilu)c un ccu ishy7U pmU(UlU d t e~rfpiexclcismo u rtf ir radol1I1bTnCJ Es I I1 ~L b i~u el Jt Ua lu

dt un lntildemil ioacutel inrcl(ctua Il WllCruS) lO illc ldblf~ p e l p tamhif11 crt1riv1

fl5OacuteIliUl le tll clmomell lO de 511 deOpc-dirtl (1)1 alguacuten Clo [or de t)S

IlIgare cOll(epw(liei [(uacuterros) cpiltilcmo l uacute~ico~_ utltt~LJ~le~ t iacutellti llloso

11 B4ti~tnUJTa d I SouSQ SUll(J ~ (11)7~ p Ij)

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 14: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

~~u UN IJIU l H ~OHE LS LllfoacuteUS

pero nI) l11ilS fl)l(IIUlIhs f) s(guro 1I0J d(~ptcljda lt11 busca cI UILJ

idt 1IHiormiddot hada un (~ullinu lhno de otros Pl1 ajt5 dout1C d uumlpumi mo

ea m~s [ulHIauu y 11 rlciolllJidtd 011 (JluraJ tlunde hnalmtnle d

touOltmuLmiddotnlo lld1 1 41 lIlM at~llI w enralllcull L cutclcriLaClon

(te 11 u i~iexcl tld plI-IlIIl~nLI domnlIIlt lJae cOIIigu el perfil del pilradig~ ma tnwrg~l1Il~ Fs t~Se el pClfiJ que pl()Curariexcl dliotllat ell lo [11I1e i~1It

H 1 ~lilHM B IERLFiexcl JE

l a cnnfigUI ILiuacuteIl del paradigma qutot UIllllCia L11 el hodzOlltt oacutelo ~c puede ohltnel pul iacutel C3PCtUJatii1 Unl tpClUI~tLlUIl funduhl en la ~titdh1 tille 11 CJ~i~ dt1 paradiguLt u llIdl tmih ~llJ lilUllol pUl

cLl~ rffteuro1 mintda Utmiddot oUO modo como tliumiddot Rene pl)iti(~ r r antes ue eacutel ltHjet-uiexcl Ilcgd r Ht idegger la coherencia glubal oe IIUtmiddotslJlli cnt(iexclmiddot

rle~ fisicas) IlIlmiddottafi(L soacutelo c conuce uumiddotUipU livameme l PUl lu

CUiUld() h 1hlHllO~ de fuluro aiexcl Juera dI u u futulo q ue Vd wniexcljml)~ t~t(ll 1 clt)mcnrln In qlle lit eacutel dtLUIIO C~ ~i(mprc~ el pHJdultlu re IIn 41

SilllPlilC ptrtmallllIbehidJ l n la imilglu3ltioacutell ell mi caso (gtn 11 imagishy

naLJ OII ocioI6gicj) 0 eSpaULl plll_~ flllf allnqlt lton t1gUl1os plintos ele rOI1VelgclHia 3e~LIl riiftn ltc~ ib tiacutelltli h ahUta lHt~eIJLl(LLi

litgt Priloog-ine pOI tjclllplo habla rle It IILH~ - aliul1a- rl t I~l llltllt1shy

mtll[o~is ele la citnC iexcliexclY rl iexcltior C 11 Ilj l hll lI la lIlllJ [iitiJ y eh1

wuiomu rk h fhit1 ti 11I ~(middot Jlt middot Vigner de Guuhi o i (k fgtllfln t ipo L

E iexcleh Janrsch d(1 paradigm~1 de la 1111 (H)~Ul iLalti(lJlt~ Umi( I Ptdl de

b sndedau pUolulIdurial17 J-IalKmiddotllIldt dL b or icmiddot(tld CUJJltUtlllt1Lhl II

u hlhl ueacute pO llIul1 lld pararii~ll1~l ut lIlI lOI1(cimin lhl p rudellle

para lI U~l iua cI( IIl(l (4 111 tl lkJLTluri(1l llll itgt C) titJguifictr lile la nlshy

tllr1ler1 ele It renlULiuacuten ritnliacutefica luc aU-Llmiddotcamo(iexcl (gts e~trllclw-thncnmiddot

e K Jlille Irellelol H m iII (l tliexcliexcl1 P lll 1 lrilIIIIIl 114171 iexclIiU I)SI iexcl

Ir t- CI)lJ rI Ji 1I)u una urL 8UWln 1(13 tIVir 19 1 [tu~tt Cchshyd ln l bullbulliexcldUlol Id lrid I ~II (kH H1lII I~iexclltiexclI r Laprl I lit 1 trt~ lIlfl ~u~a url Il lun SfHll lIb ( 101( (iexcliexclon nlJtIUI lluumiddot llniiexcl 1111111111 1 ~~1

rmiddot t W 1tllt1 1)U fl I- iexcl ) ~utl-ch (19~H J~I~I)

l)iexclt ljd Ikll (11) j11)

Jfuj 11 J J lhcnna~ (l~tmiddot~~1

US DI~Cli RfI Olit I i IFJ( 1 gt 41

Il dife-llmiddotlIle ut Iiexcl que ocuniuacute en el 3iglu 1 Sicnrlo Ulhl Icolucluacuten

denrihca l lllC ue UI J c C1l una middotOcjrd lU ell~l Utbm~t I tUIUUUIlul (JUI Ll

oenc cmiddotl pJIldihrtllit qut clllirgc de dll rHt pUlmiddottllmiddot (T (llu IJII pLIOuli~shy

m1 cicnLiflcn (d p~tJadll4ma de UH (L1It)llllHrJIIO )Jllldttllti Iun lile tiene CjUt tT ltmhigtn un paradigma social (d partdigmiexcl de Ilniexcliexcl id

d(lt~llle) lUMlIltlc d pat-auljJila C1l1ltIKcutc1 lJ~eacute~ Lit 1I1l cul~ i llIJlU

0( lni o(glllrtA rte 111 jl liHcacion

1 Todo d mnnctmirll ln riell14jim iexcllalllml r~ rifnlijlm rin l

Lit dislinriuacutell diroruacutemira enlre rienciai nalLUdle~ y LIacutet nriL -miles

(kjuacute dl tlIIt1 ~lIticlo ) u u liuIIJ blil di3UUlioll d(middotollitll~J t n LIIIt LOHshy

((pUIlI de l maleda y rll 1 llalll rale7cl tt 101 Iue rOlllrnpoulmiddot ((tn

pr(~lIpulW c(kndt lo conceplo d e ser h umano fu lIUril) ~(Cieshy

ciad Lu ~WUUmiddot~ 1( cil1lb~ UC la fi~ica y de la biacuteulugid pUJlt1l el (11shy

llCmiddotclirhu 11 di~(in(ion e ntre lo organico ) lu inuacuterganico t nlre sere~ 10 millll-i~1 il1cJ LL e indLLn cutre 1lt h umano V lo n o h UrnHIO LI~

Gmlctt1 i liLa~ dc- h aULOnl gaJlluuiun dd mcttIXl~Jl1n de la au toshyrr~rr()c1l1Ccioacuten anfiacute~ coniic1erarla epeciacutencas rifO los i(rts imiddotos ~on

hu) tU ibllid~b lugt i~lllul3 prctelulan~ de lUolctull~ ~ 4l1iiquestI~ic U

l1u en utro Iuh~ le Hll)IIOCt1l plupitdadtI LllnlpUll~rnlenlo~ mshy

lt~ nm~idll aclp~ l plmiddotcih(t) d t lo ~n humano y rit hllio rdlCiolHmiddot

(hlks L1 te(H la eJe bs CltJU u(lunts wSlpaLivas de Pn gugll1c (1 la leoshy

liacute1 iitHrgmiddottira de Hnken ) riladalj p(ro 11lllhieacuten la teoriacutea el orden implitado de Dildd Bohm Lt leOna rle b malri-s Ut GcolhC Chn 11 ii ltluftl del IN)lIl lllIp~fl qu~ Ir suuvace t iexclIlll u~o It leOI iacute1 ltId lll shy

I utlItrn cI middot 11 fi1liit1 I ullftmpOrlntiacutel V t1 milio iciml l ur)~IH1I dt Fr middot

J(JI (aprl toat el de OGIC1UTI holiSUGl r al~1ll1as cspecitical1lCll te

orirnladb a ~lIp~r~u ht~ ln(un~isttlHi-c eJlUt 11 1J)llt~lIJi(~1 nalnlita ~

11 llOrIacuteiexcl rh la rdlIpidad dt Fin~tein rodas (~Sta leoriacutea illlloduct11

ltll It lHJlcmiddotIa Ith lullteplo de hilmicidad de pnxcso de lilJcl ud (t amndlttmiddotlllll nl( JUacuteII o h lS liacutel tic COllllcllf ia q He JI ll~ el hUllIbl t 11

TTlujer Hnian r(gtliexclfriexcliexclcloliexcl plITI q F como 01 el homhre y 11 lTIIUumliacuteT p

llllhilmiddotCU llHliJdo en liacutel aVelllu ra de to))occr ioi objtl() rni di~tal1 les

) diltttnh~ d i lIliiIHUt pUmiddotl uua tl hibicllUO llegddv lhiacute ~e dcrshy

tUbCltTiU nmiddot llt- julo rrJnlO (11 1111 fltiexclrej n Ya 1 1 umipll1U rle la dtCHh

l fu ill)5 I~ t1l e l UIi~illOil Ir J

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 15: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

2 1 D1SCTRSO SOBRE LS ClENCl t S

de l o~ ~ttnU exlJ1polando a panir rle la m edinica ntaacutenuca Ellgen e igncr con~icl(raha que h inauuntc() nu e ra lI l l cuuntlu (lifc1 Clllt i lIO

a pelms u n ( aO hmiJe riexcl ue la rli lincioacuten nlerpo aJma ofjaria de lenel

iCll odo y q ue la fitiC1 y Lt pi i culogiacute~l illtblIiacuteilfI por fundw-e en Ull~ uacutenica d euda Huye po ib le h mllrho mi allaacute cle In mccaacutenira nuacutenucil En ntanlo eacute sUl introdujo a la ( ollticllru c n d K tu dd lUnoOUUlulO 110Sltr

Un ltgtntIlIo IHI (IU I iml ndllfirl en pI propio ohjeto rle ron orimltntn ~i1hi(ndn q llC con (-0 11 dbulItuacuten -u jllO o bjelu lIJllrt lI lhl UiU I[( )l middot

macioacuten Lacbcal F Il un ( iexcl rto rltgTe iO al pl nr qlll~mo leihnl7i) ll o f m shy

pifgt7iexcl l hoya recol1ucersc 1Ina dim(n~ i 6I1 p siacuteql1lGt Cl1 h 1)~l tllla l c~l la lruulc lUaacute ~u llpli~l t(- que h bullbtl Bmesoll dI la l ualla mell( h lll11ma

f~ a penas trn J part iacute 1I na m enle ill m alU llle 1I ~ill l l1l a SOCjlJ gloh~J a

It t lul (t~iacute~ p l ~U1 d11 j( que algllnos Ilamm Oinlto I Crl- t Jr h f (hf p(l~

rub la fxiseuro nria de la concienci1 e n IJ n alnritlta romo un d elBclHo lI ccc~ario a 11itlltw o llc ilncia de l~ta uacute ltima y i aiacute ruerl l 1~~ futuras l tofIacutea~ d e- Ir ma teria tendriacutean llf incl1l ir (1 pSlIIdio o c 11 concicllshyci hum~I I I De m~l1l lr1 collCntl ltc ~e a~i)le l UJl 1e lHwalhl jl ltJeacute p Oi d middoth llOUtltutc ( ck n imiddoto i nmancl1I t a la h1lln Ul lfl10 como lIn Iodo de J llng De o tro mon o Cap ra pre l c nde middottT h ideas tic J ung ~ol)lt lOdo la id l de ~in(Jon iexcl (idad para explic~r la re )fioacuten e-ntre

la realida d exterior) la rfalirlad inler ior- conhnnadLI por 10 rCllcl1shyl c s u mccpw de ill ltntecioue lucales ) 110 l UGI~~ (~ It lit ji ica de las pu llcU laiexcliexcliexclmiddot1 Tll ( o nu ) tn b Iincron la j ll ngian1 Ja inlrrafciones nu IOClk son Insrantuacutencas y n o p uCdt1l tc r p r tiilaS e n l trmmOi 1II~1eshy

maacuteLic n~ p reciso 10 on puec p rodlloacutena_c por riacutell lliac l oc l (~ y fnan

d o mucho se las pttNlf llam lr d e cil llsdiclun e~ lLdiacute lilta Clpr a c eH

J Ul1g tlltil d c la allllUiexcltlha~ lc-OacuteI ka-t Ja~ 4ouctpdo nes me4~ lni dSts

dt Freud y RCH~-O ll ~ fi ma fll tgt m i f IHfil FITltri amp lioacute 1connplO de

men tc hada den tro (p crTIll Licmiddotl1donos abanar e) uoco nciexclcle n te e l inshycOII K icl l lc) e ntce~J io ahora amplia rln hacia fuprn (rfcnnOltiend o

la existen ci iexcl de jlnuacutem(llo J11(nta lcs maacute al1uacute de io inlli i d ll Lle~ ) 11Ushy

lIJ im u s) De 11I IIIC I1 Ct lUj~lII le la l tUl ia dtJ OlJ t 11 implicado qu e

Sfglm su au tOJ~ Da~d Bo h lll ptl fd~ nl1l~l il lli r II na ha comuuml n Ll1HO

a 11 (poriacutea cuimica como a l ~iexcl tcoTia de Id CujdtU condbc la conshyciencia y la Il ItlCI ia (01l 1ll in lcdepend ientes Iin no n biiacuteta lll t ell lar

gtQ C BlhJtI IWI(1I1 fiexcl 111U J 1hn h)II111I I LIKmiddotmiddot) I x t~tt ~d tl iexclbullI ( 1~dlln1

lhlouo AlTt=gt IL UllUr tll 19t( 1 ~L~e lalJ lbitll f rmiddottl1I (l9tF 1J l ~ S )

ui ms(tRiO tOJRt L (11- (1 ~ middot1

liWld3 pDr n e xo dt ( ~tll~alidad Son ruaacute hitu t ln prn(((UuHS ll)11middot

tuClmenll e-Jl olenlts rl r Hila r (aliciarl miacute aha q llC n o (o n i m atn t

ui comiencit El cOl1udmicn lo d el p ar adigm a emergen re r ienrl~ aiacute l OCI utl cOllucimielHo no d lll l iCiexcliexclf~ IIn cOJ1ocimiCn ln que S( fundl e ll la upfrdljm de Id dbtillciu wo Ltu fa lll ili ueacuteo ) obvia~ q ue h aSo llt hace pon clm idl I ~Hl1rn)~ in~u l il llihl~~ de romo nalll1iexcl1I7a culLUfiL

natural arrific-jd 0 IniU1 imauu lH~nltO Illa ll jl q l)oel (I(lltr ohscfltldo ~ubieLivo n~ieTimiddoto coleCTivo in ci ioici ual an imal pcroshyna ESle r~l atiyo emiddot()lap~) d e las disti nciulH~ dicOluacute lUiltv npelclte en Iaoiexcl d oacuteplina) cieuliacuterlCltl~ q u sobre e llas ltjf hllularon Df OITO morlo

s ie-mprt huho cien dac riexcl uC se rltX ()110CUuml10I lIlill e n e~la~ dbuacutewione~

y [iexclmto (Pll ( ImmiddotIacutefron t l Utmiddot flltlctunu in lel namelllP piacutelr1 a(CnliacuteIacuten1ie shy

leiexcliexcl de m~ner-l miacuteni ma fe refiero a fa iexclm lrnpo l o~ja a la gtogrwa ~ mmbi~n a lil psicnluhria Se condensarol lB Ivileglad (lll1e lHe en tll a Ll( COlHcptiones de la ~partci oacuten c ienciltl Ilalll ralc ci(nda iOCUumlshyle~ Dl~ ah iacute l1lf (n II n ptriodn d e lrU1 iltiuumlu tIIU C piHiexcl)d ignll~ se1

part icubrrntmiddotult iexclmIJoJ tault dC-lftc- e l punto de 111 141 ppisl Pmoloacutegi co oh~cnar In ll1e p iacutellia en (gt~ltiexcl cienciaI

10 h01oa por ej emplo tun apu ntal a la tendenaacutea hacia 11 iUpfo

rdOOacuteIJ tIc Jt disuuml tuion enue ciencias n amrt lrl ) ienciL iexclocialtt lS p rt-ci o cnllO(cr (gt1 ~(l1 ldo co n len ido de tgt~a ~ lI pe luiciacutel 1 Hcc ur rienshy

do de I1UlO1 la u ica e U~tlA de ~lher cllaacute l led pI rari mcmiddot ITo d e

oroen Stg(m H~ke l1 o f1 arr1oor seguacuten PIgugi ne d e Ci1 supemiddot r bull1li m iacute la ciencia IIHurt1lmiddot~ o las ciendas cociale P rfc ilnH l1 Hmiddot

porque iIacute lllfJ~ rllU Il es tado de nl1bu l~nri a l a~ hraciows dd 11 11 CU

par adigma rrpernllf1l ci(sjbrll~llmentc e n Ic ~ln ct S Hgion ei dtOl l p1rashy

diglllit igllllt - p o r 40 It ~lmiddot t~l d t s d el futu ro -tm rlm b ig-ualtIi Alguno

leen ltn tl1a la e ln( Jg fgt n ci) de lIn n uevo n aluralillIo cen trado eH privikmiddotliar 10 pn lI pucst()~ bio lo~icu dc-l lomp( )namien (o hlnmno Es e l ca-o ue RU III dU L U I t lll o de lJ sociobidlo~ria Pa ra eacute ulS Id s UPCshy

rtltiuacuten d e l) dicotn miacutea ( i (gtncia~ nalurIk s cie ncicls soci ille ~ ocu rre

b~un la iacutebr1eb etc la ci tUciab naturak- Contra t(t poii cioacuten pmmiddotrle ohj lwrse que ella tiene dd 111OIro la mi sma conccp cioacuten cun que las ciendai naw ralpi I lI tnjll i lin ca han e n el ~CllO dd p arad igma dnm iacuteshy

nante ~ ll prcstiLrio c1CII Uacutefico ~udal ) puHtico y p u r eso soacutelo ve n del fUluro ltllJudlu t 1l que til repe le el pr(i~nI Si por el lt o n u-J I1 O eH

una ref le xioacuten m aacutes p rofllnda a tende ltlus tl l Olllt I IUumllt) teoacute ico ele 11 lt

ciencias que maacute Imn p rog re sad o en e l conoc imien to de la mareria cr i hC(uno~ liue la lll ergeIHt in(pligihiJj rbrl dl 11 naturulcLa es preshy

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 16: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

11 t UIU WO OUU 1-1 eH ( I i

~itlJd ~ i pUl (UI(cplu I curiacutea~ UlttaIUl a~ ~ ~u l dlugiacute~ de lu lt i tlIl i ~~

or iuacutee ILU j1 no ir molO hjolo lLlnW la IfOIia de li1 pSlnh tIIrI dil

1_lJ~iIo I I~ Piggll1t (UJltu 1 hlnj ~IIIClgCLkl de J 1~~C11 t~Xp lllUI el (ompnrtlIllICn rO cit 11 p anfcllhu1 Iriexcliexcln~ de cuncepln como ltuumlshy

JUliuacuteu ocid iu lencia (~d nlluu uumillauoJl d l1Iucrtcil nuclcar lodos dlolltiexcl nri~nario dt 1M ciendas codales (de la socjolu~iuuml lit It ciacutetUUumli1 poliut dt la biwrli etc) Lu mbDltJ ~lIndl _ tUIl en d lampo dtt lltl fisc) Ilorila ( Il lt la (totiacuteiexcl lit Cap obllt Irl l ~lltiuumlJI

IlIlH li ica ~ poiCO1lIitJ iiexcliiacute lO patr(mc~ de 101 m lleriil los PillfOlH cil~

la rnenl~ comebldu) cuBiO IICltio) llllO~ de OlloS pesumiddot ue que esLai leona dill1van I a~ trnntfras ~nlr(l lo o~jP l o~ d~ la liacute irltl y lns n hjIOi d~ la biulogiacutea fue tin tludiexcl ltll d tluutinio de c~t~t uacuteJtiJlht d Olldtmiddot JO) modplc ltxplic41t1Hh np (atiexcl ritllria ciexclocialec maacutei se pllntinuon ell If decadt~ redcJllc Lo~ tUJlnplUI de tdc()mnrfiacute~1llu aUlOp oi(middotil iexcltUlnmiddot

0 1 grl lli 7Jcitlll poten(lalidad Olg-iuuladd 01 iginaliuad inili iexcldualidad hiS(onridtd imbuyen n la nat llral7a un comportamiento humano Loltdulk 4 11 HU lib o lel-iclltc wUle las litnd~ (it ti ida ilinTloi que

I1l1e1I 01 ClIfrpOS l~W I1 lun1 1I idt)c pOf t Ul Ipel ~-wvas de (iquestlula ~l Qut In lTIodelos explicau() cit middot litc cifgtnciil~ iociale han fni rl o

Iuhacitndo ~1 J dcNU rollu dt la~ cirU( i~ lIatwmiddotues CU I~ uacutelluumluas deacuteshycJfLl tiexcl( prllcoa maacute a)l1 de- Jo anterior IXr la racilidad con que lils hUI iacute~~ fiacute~il-o-llalulalt~ UII -( lonlluluiL en iU d ominio (pecinro aph( 11l o 1pil an1 -pliol l ~e t~ 1 d dOIll_lni udaL Ibi pOI rjelllpJo Cltr JhJ l UTlO de 10 maacute circcJos rolahltlrlrlnre de Prigogine h l

tllidv ~lplictJldu la Itol iacutea c1c la~ C~Uutlllrt dj~jpauiI~ ~I lo tJ ro(Cmiddot

n econuacutemlcOs a la ~~(lhlcioacutell dc-lds ljudadc~ v dt las Icg ioJlc J ltkcll n4J Lt JJ~ posihiJ i(bdli dlt la inCrgl ica para Cxpl inn ~ i middot

UIriullt) 1tnlu LlflUU iexcl lO en Ld ~tlci Cdrltl Uacute l U JlI U i lu clidlu pOI

UlumiddotLhrim q hllhip inVtTUno y ( n f1 d r CJt ~e01n los fenoacutemclIl) ootiaJ(S c-luuiJuo cumoi tucstn icnuacutemcnos nalllrlI(s on JO4 tpnoacutemiddot

men03 rlanll l1c- s ewdjadu3 tOIHo )i fUt3t1l fI1UllJtIIU~ )U(i~tks I I hlCho rtr qllc la MI1crlrioacuten dt la dirolOllliacute1 (ifncias JHfl l Iale

lItuua ~liaJcl onu re LMjo lit Iid1 dl la til1l1dL oIXlall no C

nll1 lodo uIacute(itlltt~ IM I t umiddottt h1 iexcltaJ t 1Illuddu de ltulludlllllIILU tjl

HJ L 111(1(1 1171 )~ P II~l Thc L middotullllJconu ffuiexclrlt~m 11 1gt iexcli~IJltlmiddot -1I11IIlfrr( (n lo 111110 lo

fOlJiexcl ~ 19HI p 21~middot l 111 I talen (Iliiexcll p _IoWJ ~ ~ 1

L S 0 (1 -f OIHltf L- (T[~C lA 1-

d pat1CUumlttnlJ enlerg-en l( F1Iii q1le (omo dije ~Ul ll liL~ propias liClIshydiloiexcl ltCKiiexclllC ~e laquo()IltiexcllUumlU(middotIUlI tlI el ~ig lu X I X igtlitndu I tJ~ rn()delll~

rIt rtt inlldid)fl df l1 ritnri1lt nalUrnl(~ c1aooirl ybullliL 1lt1 t~idl dt Jltt-I

(Ienria iexclorialc aInnl~ula i1 luit jJ l1tdt rll l t illtltlri RrrtII

UUl tonn qut b rnntif1ll~ioacuten np Il~ cie ncia nrilltmiddot 1Uu IUJfu -qUacuteIl

lo HI tirl1(fs una maacute di Cl lamC1I Ltmiddot incuhda l la tpj~lelno IH~ iacute( y la 1IHlOdulog iacutea poithila ne 11 riendas nulIralf y otrn d( ocashy

ri1n aJllipilhisla 11naJg-llllada en UII ~l U-~tdi(joacutel1 filosoacuteficJ lOlilp)tja lrn41IlWIlIluacutegIG1 IrH~nlf( h 1111(lt1 miloiexcl 111 hoacutelie hfTrnenpll ira ni-middot tenejoJiI pragmtuira rc-indicanrln la (~ptTifimiddotidHI del cJllItUO dt

11 sociCebd pcmiddotro lcmiddotniendn ( IHe para esn pt f~ llpl)n(r l1n1 roncCpfioacuten Ulecan iuumlitltl rle la naruralfl JJ pu jlIla de t la ~egundt UI UlI JlC tn la~ fin uacute ILIacuteII1iI d~( C1d l tmiddot ltluicllit lit tf dla el modelo de- be deluiL 1J4Ide qll ~ fn 1111 prora rI~ 1t-voJ uriOI1 ritnlIacutetic car~a nm la 11111 ca pomorllrna cid ptrubIIILl ( nll1 gt~lIk it Lr1lI nl ll lO I frel iexcl t lmhi(middotu ut un lIIoddo de l llIhirioacuten todl Vfl Cltle ctelinf la fspeshydhtidad rh lo hllmmo por con lrlpolidoacuten iexcl una con cepcioacutelI d e I ~l

lImI ral(gt4 fJw la (ielltia~ JlalurtlClo JI U couidl-rau l(ba~1d( pffO

C un Illudtln t1I qltl~ aqu~lIn Cjllt-In 1 t11r1middot ~ l piexcliexcllIiiacio ei m-gtnoi hwrt lile aqm~1I0 f]1If lo rnnrk al tuturo bl rtiUfIIl11 bullbull IIIctlidt 4l1t las nclllia lIi1lurdes se iexclJI oi man a 1a~ dent iexclleiexcl O(I~llf ~1iexcl1 (l ~ aproxishy11Mn eacutel Il humaniexcldJd~s F I lIieto que la cipncia mockrm1 LmlariIacute (11

la tliaacutepora rld ltoll(KimitI1W irracional J qH~ imeiLidc) tlt) l alfa

nI fligll olueji 111 nlltvo luden fif1fiacutefl(o QUI eacuteu e t~ 1 i(Tllirln g luhal de I ~I f( OhUI Uacutell cicl1 lifk~i qu tmiddot ilshy

ll1ns lalllb icJI lo ugiolmiddotrtIiexcl ItcoJU(plualiacioacuteu t1l (u-) de ta rOllflishyciol1fs epistemoloacutegica Jl1l~ tndo)6g-irls rC1 connrimi(nto (ienritico odal Referf mfliiacute rrrih-l algll1lOl tic lo Oh)Wclllo~ ~l 1 litutifldlhlll tlt

la eitIuiltt~ oliitlt3 ) t lllaJt~ tg(l t1 d IXll juligma rnrbvfa oOnlimmshyle t(ri n rtipn ll ~ah l dfl alfa() riP la rienelL sCJeble (1 m rClafiuacuten

a la fi(middotIIC iLiiacute n ll urtlcs Sundl COll lo do t l u C lomo llJIIUi~u nft1 iacute t i Janct tld cOilud luielllU de la cie ncia nawralr ) Il rpf l(xioacuten

epislcm oloacutegirn fJur I ha suscitarlo ha n gtnido a mostr ar que lu oUT taclIlo ~ll c()nucimiento dtnuacuteIacuteico de IJ ocietlad dl la nlh lll a StJn

de JUchn condiliuI1ts dtl (ol1ocimienco en gtgtl1(ral ciexcliexclmO rle-n liticn

~Iacuteiuacute como ci(n tiacuteti(o nafural () W lo que mlcJoi tTt la c~tlla dt

m~ly(ll tLrdO de I ~LS c icllua ~ciak3 es ho~ d esuhado de-l miexclwol

aanc~ de 11~ titnda lIltl ll lIe- De ah iacute lamoien CJUf 1 cOIl cpduacutelI rtc TIlOmil Kllh n ~hrt- el caraacutenlr r n p~u iexclulilm alIacutetu rl~lO es nWI1f1

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 17: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

-fU UN IJI CllR U ~OBUt LA c n N(middot AS

dC~rnIlMl u) de kb t iCllc ia orialti que yo eh OfTn modo usuihiacute ) IefUlllluh en o tros eCTitos 1

ltlIg~1 111( e r ab ruldunadl o prorulI~

dalJ1cn rf rfmiddoti~ld -t

La supel aciuacuten df 1 dkolUlllIacutea LilIlciL n ul I1llt I UtI1CiL1Iii snfiak ulndc 151 ~l Ittlm iLiU lu~ Cii l u rlj () h UUluJilLiLO~ P(~ ro tqt n dun zashyciD IIU ulurri riacute in q ll middot las h UnliUlidarlf1O ioe-an d l1S LlmhH~ n p rorunshyu amulIf 1IaJl fo l Illutli 10 qu C habr~l C u c Haoiexcl ele fll llllO sc li 10 que hay] reSl31id o a b separacioacutelI ~ ujcto n~j~lu lo yuc h al pnflt1Juo la comp eJlsioacuten dd mundo a la I n~Hliacute Jgtu l luumluumln del mundo E~tc n uuml Ir o gen uinu fue no o bstlllh atrapado tgtn un ( Cl(O de prfgtOnlpaliullc~ mi1il ifaduta (d Clu lcri mu t-l t IIU KO y la fru rli rioacute tl H iacutea) El gueshyto-tI yut Js h ILm 1 nid~ttlc se remiiprnn fue e u PiexclU-c una e~uugia

rieff ns ivltl cnn lr1 el ilicdio (le liexcl)~ ticlld~Li OCilles al uhlltl agt dd 5tSgO titllufico Ir iu nfalmculC b Lu lCtid o P t10 fu t Llmbieacuten el pl ud ucLO del

yaciawieuLo qUL suf rieLtn tU pi Ctcncia d e J uc upadun cif su e~pashylUuml) por f 1 motldu cicJ lIjticmiddoto file 1 1 en lo~ (~ tll cti(~ $ hiexcl tu ricos con la hl~Ulld l uaJlutal h a en l uacute~ cSLurlios juriacuted ico5 COIl 11 ciencia PUr-iexcl1 del riCrfcho y J~ doguuuml urf) jllriacuted itl t1I los c tud ios rl lolugiLUI literm io) y uumluguumlislicoliii (un d tmiddotsLrutlu ralismo H tbni tlue recupel3J lte uuacuted u genui11Ogt pUJ lc l Jot1tJ iLiu de Wlt ref l(x iOlt globt1 sobre 11 ml ll ldu

EJ ltx lO ~nhlmiddote (1que t icmprt~ se u OjJCLO 1 fi Jol ogiacutea t una de ILi aH)shy

Inguumll illauicialt-s con que M cOlltumiddotui raacute en e l panldigma emelgeJi lL el conocimien to sobre- 11 ltor i(dad gt la IltLurt1lt7a

Lt to llfcpdbn hUIIlu liacutestica de las d c nd at ociale t l1 U ldJ1LO

Jgclllt L~ILtliLttlur de 13 p l ogltmiddot il tUI ion de l a~ citmiddotJHiariexcl mm uales ldio L i cnr i ~ ) I(U i alc~ co loca a In peltUIl CH e llanco autor r sujeto rie l l11lLJHJU e n el ( (nrro dd cono cim ien to pero ti ton trniexclo de l~ h ushy

mamrlades u adicio na e coloca lu lJuc ho) d esigHillllos por naturaleshyla CII el cent ro de la pCf1i()na 10 halH oiacute IU Luralc7a hUIlIm a p o rque

toda n dtl Ll alel a es hum U1 t Uacute PUf n tCe~iJ io tlcsruhrir GUtgVLi

d e i ntl l i gibiacutelid~td g lo hlIe (onumiddotp lus c l1 l11l llan ltS q ue d c r n he11 las rlol1ltTl~ cn q lle la tienda morlerna dlid iuacute y encerroacute l~ l reaJ idld

1 cien cia p omoderna es Ulla ciencia qu e se -bU me analoacutegica que umnce lo que tuJloce p for t tf~l l d e lo CiexclU f UU1ULe Ulcjo r Ya 111e nshy

doneacute lJ analogiacutea textual VjUJgo que lau lU la an alogiacutea luacutedica como 11anakIacutel dlarnaacute ric como in duio a a n a logiacutea biogrihca fi gu raniu

ThulO Juhn el tffl2 (unml B OlH=ntllrltl de ampIIt~ Santo) (EJ7K p ~ )

lS DISt LRI ~onRE II l l l middotNf 1- -ti

(UIH I-IS t~I Hg()ria~ milll icia les del pltl radigrn il ~merg(l1l( e l mundo q ue hmmiddot f naUlraJ O sooacuteal y maii UJa ser ~UIIOOS illo cumo un texshyl O ~orn() UJ1 jlltI() lumu HU l~aU o o ltlll (om o unil bullullubi()g~uumlia

CIiflmiddotord ( rllJ IL 1tt itn a lgunJ d e l~lamp alltlu~iampb lJ ummiddotwIacutelttU( fIS I c-5shy

t rUlge su Ilt ~ ~ I~Li dellc i) suti It IIlfc-llTr~lC l1lt 0 LL CUllUOO cu mo

la L~gOl iacutelt1S de ill teliglhiHoarl 1 nimiddotc rsal c~ ~o l S l kjos Id dia en que Il thiclt dt las parti~ ll l ~ ILtll h~bl t cid j uego elltrtmiddot 11 p trticu las o b hiulogia l1U~ hable d d t(~Hrn moc(u lar u I ~t alIufiacute~IC cl d telU

c fgtIt~l i al (1 allll t i qUillliltd de I~t IJlt)g1lfia de 11 rfgtacc ion (~ qwmitc cadiacutelll llltl de 1bullbull1 IIJ l ugia~ n(p ln un pu uw cid rnwlliu L c1t~ l llIdtJ

1O~1 q ue S~T1 siempre I ~I de qll it1l ~C middotf ell h) (11It ve r f lIh U~i ck JS

tnnfigllrLciollcs tl t anllngiacuteCllt C]1f sah nmiddot mo im~tTUuml ldJ al IinaJ el jueshygo pre~uptlne t 111 1 tHH) cl lcauu se t jlllild lollll l1 lt1O y e l re xlO es

la lUt)hinhrt uacuteil ueMI Httlu J uego leallU texltl lJ bi obrrJiacute~I el IIllUUJ u iexcls COWlllIHian6n v por 0 lt luacuteglCI xUltmiddotlIci-t l ut Id lI tIUmiddot iil pllmo

nerllltl es prOm UHJ la middot~llLLadun c o lTI l1 n l(a i il ltl como Ilthcn ll a 1 conc ibe En Cgt3 situacioacuten (ontluyen -c n tidu~ ) con stelac iones d(

C 11 lillu eni do~ r~ll UIlI riacuteI~ ck 1tS lI 1dCll lc~ clt llUtUatiiexcl praacutertica5i le t11roiexcliexcl ) urotsu-uulu cu ll ligtJ 1 al elliacutelo n e nU( ~rrCh t UliO~ llIolc c uLuc~

iTHJi lll u ~lIt fumun itu luumls uducs r plU1 CliU iu 0 u middotall d p unl amalguna ek sc n udu que no senbullbull se n tldu ~ ino rui d o) ~lIHlI bie n de

iI lllTolCLiOHl gtde j LHe l lPIJalidad(~ ()rgillli7ad~ ell Lorno de proyecshy(05 l O(J l e~ d e (oJ1ocimicl1lO i ll cJji~iblt De- tq uiacute arranra la -cgundi1 cu middot~J( u luacuteLiul dd JllU l imitll h J cie-n riacutefiro posffioltlLrllu

~ Judo ti amuolIIrlllu t~ om y filn l

F n 11 ciencia l1J UUCnM d lUJlu tIacutemienro 1 ma pur Lt CipC tiliiLittiUacuteIl

el cOllocilUituto e l lan to maacute r iglllon c UaJlIU rn~b I e3LJ iUho el ohshy

jCIO f 11 e l ln e inci rle E n eso resid e d e OLro m Od(l 0 qlle h oy Sl

f(CUIIOU s el tli l l lIla baacutesico d e la cienria m o n c rn it su rigor aumenshyta en p l u pul doacuten d il ecta de la rl lhiu-aricdold U )J q ue toWput illlen la

lo real Sienrlo u n conOc1micnlO tlbci p liuitI tiend e l ser u n COlll

tiluillHO diLipLil1 i1tlo cgtlu Cl s-egrega u n( organi7acii)ll del tauel

ori (IUilUJ par a vigilar las IrO n rfT li entre las d isciplinas) 1~p l imlf a los fl ue q u i ie ran tTaspiexcl13arl~It El ho) Icconoci d o q ne la exctgtsil parshy

( C~(rl2 ( Hh J p 19) )

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 18: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

51 ~~u l-iexclo OI~CCRIO ~OBRE 1-~ (IE~(IAi

5in lIIa)OIt~ urprc~a~ l~l iIllH)-jciuacutelI ciltntiacutefica c()llltii~(f (n inHlltar

cuntpto pfr)lIJsimiddoto~ lue londulCiexclUJ l1J lJJlielliuacuteH de 10 muacuteodos rUtTft OC MI 1tibICH natural Otdu que la aproximacion Inrre -ifnd nalllrllefo ~ - cltnrillf IfOChllr e m tn tI (Iludu cit c~ltS uIUI1IOCt camiddot

bl ptlular fi c5 Plthlhlc por ejemplo hacer el anaacuteliis hloloacuteglco

de un trvro 1Irhano enlreistlf a un p~iHo v hdllr oUMnJCiuacuten pu ticipalllc cntrl cumpuwdorJS

La (r lIls~re ioacuten nwtuduhiacutegica IqJtlulle l middot1t lo~ lmiddotstilm g(middotJ1(TOi

liltlano~ ltIuc prc~idcn hJ (-~riUlr iintiacutetica 11 denr1l pUIomndt1 Ut

no iigttt 11 1l fltilo tlllidimenioll(d tdtwlleJlh jdcntitic~lhlt~ iU esrilo c una cOIlh1urUioacuten d( esti lo conlOlTtlina fgtguacutell pi fritel io y 1a imaXishyl1~doacutell pel)ual (lel de-ntifitu Li Lultraucid discunij ~ d otro lario

lh la plurilicLld mCtodoJ0Frica_ En la fas~ LIt U JH41l1Uacutell ell (llIC llU~ rllllHlU(lmll~ un 1 iult~ l UlTh~ MntildeaklO rlr fgtiiIP prucPio d~ hlinn

etc ttilo rifO lnhrpeJ1(lf(l rinnc-5 enlte CaJlnll(t tic cscr1lw-a lthJtorrl Gcerll eSlmlia lt1 leuoacutemeno en las rieIlCiiexcll ooacuteale ) presef)(] a lgushy

nos tilt mplos ilnesc jgad6n IiJ o~oacutefica quc pinCel critica literana en el c ludiu rlt Sarlre sohre Flauhen fan(aiacutet~ ba1JOl~t~ u~~Ju 11 forma d e UbM l ~KjUIltS tmiddotuqJlriCOb (w obrd dclollc Llli Borgfi) paraacuteholas pITStfHuLa como 11lelligacionts et110gt aacutelicas l(trlos CaotaIlldil) estudios epi~ltlIloluacutegicus bajo la tormiJ ele textoc poliacutetico (la ubra Crmlm el mi(odo dt PtUl fctl-alxlH]) ol como Geerll pndcmo prt gWILu si FoulJull es hi~roriador Hloacutesoflt) sucioacutelngo u pl~liluacutelugu La (OnH~lpo iuoacuten llalldilIJHllU ~ illlhluuahLada d Lt ltlllf f~tos ejPIll plo~ O-lpUllLiUI ugirrf 1m movimiemo en el c(nudo de 10 Illctor persoshynluumlzacioacuten dellrabUo ticntilko Lmiddot~tn conrlu( iexclt la tercera r-aractel iacutesshyli(a riel conocimiento denLirHu tU d p~uddiWlll emergellle

1 orlo 11 r(llIIi(llljlrl1n r mllorrlnnrmut111o

11 rifndn moleJ na lOIl~~1 Oacute 1j hontlJl c cn cuanto ujltlO fpiSIi-mico

fcit lu tmiddotxpuhuacute Lll (urno ~l Dh)s en lUl11lo fooU jeacutelo eacutelllpllIacutelU Ln coshyHUlIlIlWIIln oujc i Ul illuaJ ngurnliacuteo no tn lfT(1ha la inledtfeacutellcJa dl

In ~llhreo humano) n religitlsv~ Fue subre cta ba~( como ( COll-mlshy

~uacute la diilinci6n dirOloacutemlCoacute) ujeto o~jeto No oblOl1Jlte la di~ti[Hi611 IujelO ol~jtlU IIUlllLl fut l~m p1Lifila 411 IiLiacute cit~ ncLlS soc ia les como

j f (((rl (1 11n r ~r) )

l1- DISCPKCO SOBRE LS CfENC IAS

en liJ5 (icn(ia~ naruraks y 1 eso mismo se uribuyuacute como djiacutel miles

el mWUI iexclU-~l-O lic lc pi imtTti t n 1t1i1ci1Il Cno lit tKIIIIC I) 1 hnll Los ol~j(lOI tie e(io eran hnrnhn mllJpn~ como aquello qlle los

DLUCUumlilxlll Lt diullcioacuten epitcmoloacutegJca cntre i~je l() r nlftt0 sr- lUmiddot-O

que anilulH rne-wdoliexcl)gkamelllt (on la di stancia empiacuterica (1Hn iUshy

jetu uhjt_lO EMn m ismo se LOnJa eidcl1 tt 31 U)lIIpardll1o l~ etu-tlcshy8101 ItwlOdoluglcuuml de 11 lIllltpolugiacutea C111111ntl w-ia1 pnr 1In brlo y de la ufiolobrla por OIro_ En la iacutellllropologil la dhlal1til nnpitic1

lnOt l1jCIO nl~j (lo era enorme- El SuJeto era d ~tHropologo el (1shy

rtlpen chili71no el ol~ j fo era t1 pllehlo primitivo o ahltlie En C~l(

Lfl1iO IiquestI disuacuteuliun sujeto objeto llt-tplUacute o induso ltxigioacute t lue tl dbshyUUlfia lute l tlativamclue acortada -l tTIleacutes de l 110 de- merorlologiacuteas que obli~3mn ~ una mayor in timidad con el nIUtIU () stt d trahajo

di c~arnp() ctnograacutehco h obstl acioacute n parlicipantf En la ltociologia

al COllUmiddotJJ in era pequel o h~s((l OU13 1ft diwncia empiacuterica rnrTf pi

ujen d ohjtln cr111 citntificos europeos pue~tos 1 cgtlutliilJ i1 gtu

propiv l flUciutlJltU1U En eMe (a)o la diUlHinn tpiltllIt1luacute~ica

obligoacute a qllt w ditanria h l ~f aUOlfnlnrla a rrlfgt del u d( mlIOshy

dologiacuteiU de distanciamiclllo por ljemplo el cxanH1l ocioluacuteKico el

anaacutelbb dunllllenl~tl) la tllut iM LollllclLuada

L1 antTopologiacutea ~ntT la deseoloni7acioacuten de IJ pO~frra) la ~u(shy

na tic ictll~lIU Lt ~tJcioluumlrji1 a parur tlel fill~l1 tlr lo umiddotm ilelllit

ruernn 1It lttrlJ a elleSI ion ar eSlt ~ltIllI lun mtlnrlnJ6gico V Iai nncionti

de dclanciaocial (n lUf I se naaha Oc repente Inoo ah1ajcs flHTnn

510 (l(UH u de l1USOUOSt (11 lllUSlras ~uci4(ladts gt la ociuluK iacute1 pasoacute a Utili1i11 con fn ltli inlelliidad Oleacute-lOdos anterion11 t IHt clSi m onupolishyLadO~ pOI 1 itllllOp()logia (ohsfrvacion pitrlidpan lmiddot) d mlSIlIO ruumlmshypo que r n e la lillitna los flUjclos pa~alku l il ser contlud~HlanOi 111ltmmiddot

uro de p ]f1l0 derecho de 1~ Organ17acioacuten Oeacute la Nar1nne lnir)(l y teniacutean que str eSludiados sCguacute n los mPfooos sOio I6g-icoo La ihr lshy

dones ele e~tus IIwimitlIlo en Lt di~llH 4IacuteOacutetJ ~uitlo ubjc lo t ll las citnd~ ~(riiexclIps 1l1ielon a eI~1I1ar e n pi pel iloo pUiItslrllf1l1l(lliiacuteta

En el domimo ele IiexclLo ricncia tisico-natulall-s el regreso del iujclo

fue ~a iexclmullciado fJltgt1 la ImcaacuteIIi13 cuaacutentica al dcntO~lraJ ltJut el alttu de conocimien to) e l producto del conocimiento eran inwparabJes

Los (1-111lt( 1 eh lit microtisira dC la aoiuofiica de Id hiolngia de tLJ

uacuteltimdi cteacuteG=tds IC3uwHTon a la lIalUlampltLa la plopitdult qlle 11

dlmcia rnodfgtrn le fxp ropiam 1lt profimrli7acioacuten nfOl cnnocimipnto conducido seguacuten Ja 1l1arr17 mateTi lli~la 110 iacutet descmboGu el l m i U)shy

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 19: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

53 52 UI llltTRSO 508 1H IAi CIE[ AS

nncimiellltl idt~u~la La IlU(1 diflllelatl de Id nultraledo t cOlllliio lid oacute

tlI~il t uUldo w erifu n q u~ el dl~Lrrl)1I1J ltulUlo1irn d tgtIordtlIilclo

no hahiacutea ~tplttradu de 1 nlt1lIlTIela cn VC7 0(gt l1nirno~ 1 e lJ r 1e la

(~(Jlo tltl(ioacuten cif It naturalcLa h thiacutea liido el t h iacutet lllo de la tipIOlacioacute l)

elel homhle Lt inumtonnidltd que IiLd i ~linrioacuten sujt lU uujtLn siemmiddot prc hahiacutea provocado tu las ciencialt 5tJciah~ ~e propil~aha ali ~l la) rifOllciat u(t lulltlIc ~ FI sIIjPIn leglt~iI1it ime~tidu citol OhjtlU l)tgt Olro

mullo I(~ ronc(gtJlU dl men(( inmiexcl1tlelJle TIC lU( m as ampliiexcl

ITI tIllt (olcuilmiddotmiddot eh Btl ttoll olr(J~n)l1s f illlyen notitiLgt disptlascllt t ille el ()[ro for~jidu d t la opnn) 1lI0dtn lit Dios puede c)l~u en ias

rl(~ legltmiddot~dr RcfTfOsmaacute l1lll~figllrJd() ~il1 JI teJ t dc diinl) sillo n uc Y

lro deseo de allilOlli~l y c0I1111niun t Un lUdo lo CJI~ nos iexclnuca fi lie Hnwt aIlUI-l c lo melS iacutenl iltlu tic noo (l l na nun-iexcl gllltltis e~l~l e n

~p mrioacuten Paralrawando a ( lauscmiddotiv~ podemos afi mar ho~ que el ubj(lO es

la continuaduacutelI del sujeto pUL ulrn~ m echo Pur COjO torio el (Ol loUshyru ien to rienliacutefitU e~ ~lUl()(middotonodmje- ltlu L ritnci l IH) Je~tuhn n middotpa d al to creoacutelllo pIfJL-t~olliLarln por cad~1 uClltihcn y por 11 cUlIIunishyrlarl cienuumllica tn su conjunto lla dt c()norfr~~ iacutelliJllatllcnu iexcl-iexclntes que

CnnOGl lo que ron ~I ~ ltlt)fIO(f de lo uaL Loi presllplle~lU~ Il1Clati~

eiexcliltn lu~ itLmiddotmL rle crtelci~lo lus juicios dt alur IlO t I ~l n UHe ]1 j

UC3PUtS de la eplicJdon ritgtmiric-a cJlt lt nullraleJ n tk IJ oc i(flad

SOJ1 paJ le in llrnlllh rlc- e~ rn llnlJ f-XrllCOlCiun La (ienri modcnm 110 e liexcl la -mica c-xpliGlrion ro~ible lit b rfalidad ni siltllI(CrOl fl lplna

raJoacuten dCll fitirl habJt de consideral)t JucjOl qult la~ t~fgtliGttion(c

Ol lt(lnathdS (k 1 l1Htanska dc I~I aSlrnlugiacutea dc la religioacuten dd 11 k

u de 11 pueliacutea La I ~ti(jn pnr liacutel qut Ixivi legilnloc iexclo Ul lil fuma (le

tOnodllliltllO hlloada t11 la pnisioacuten yen d c unuol de 105 It~nUacutelllCllos

lI~trl1 t i(nc de t iacutee ntihro Fs un jLlicio de 101 L txp licad6n citnuacutemiddot

rlC~t ut loe ffnbJn~nus c~ b allt(htiflc~Kiuacuten rle la uCulia eH ruantu

fenuacuterntllo c(nlr~l dc I1l1t~LJ Jo tOlllcmpOl t1ItitlttL L1 denu c al

tuLOoiowaacutefi ca Lt tOIIiJ~lrtrifln Ul lt delicia mi Idel n a (n roeiexcl uacute l timos (uUroshy

rifOlltOS -UUacute) 1Iiexclnurali7o 11 explicOlrifll1 rle- lo leal al punto de q ue nn

podtmos cOIHelJiriexcl no rn lo~ tCrmillos por ella pJOpUt~LOIiexcl ~ i n la

cakgol iacutet de tltpacio tie lIlpo m3hliacutea uuacutemcro - 10 lIlelaacutefurd~ Cillshy

dinales Lit la fiacute~ l ct morlfrnltt ~egllll Koge r j UIltr- 1I0S -Cnr imos iOGtmiddot

p~Hes d ( pen~(t inclllso sipudo )3 hoy capac(ltj de pCII iOLrJ ao romu

(ltl(ego j i tonwncionaleS arbi lriacutella~ melafoacutedeclli Ftt PIOtCSO oe

r 1l1 CLRn lOBRr IA~ cllNCl 5

nlluralizadoacuten fu( len tu y en el i ll iltio los pr()la~otll)t(l cif la rcvoshyIllaacuteoacuteLl cicnlifrra tu ieron 11 uucioacuten dara de qult la prllcb t iacutelltiml nf

0 cOOVlcdOIlC pet f)IMle(iexcl proctdia dltlba cohereucia a las prudJl11

hnltS que cksall ollabilll De~canes muC-ua mijor que JUllgunu (21

l lJ aacutenc aUlObiQgraacutefico rlt la cicncia Dice fn ti disl11 ~(I d~1 miorlu

1 1 m( gll~Llri1 nlO5tIaT (11 tiexcl1e (llscurw Illlr CunlOOio tgi di eH rpn llrll 1 mi ida ~ 011111 ( n un (11Hbo p~a que rmiddotHla cual lo pucda jUlSldI v

PIr1 quc sal Hdor (k lA (Jpini()nc~ (IIW Otlt iIILLCrnn cxplt tcll$ (01 110 UII

nllt=vtl ml~iacutelin lIt in~tnunllt lndfil aJuTlln UlltmiddotIt de ]t IlIt u ummhrn

crrmcfJ

H oy sabemoi o oospc~( h 1110 que llut-lirrLi 1rtmiddotC( (ni ins ctmiddot irla pel middot

ol1al) fol cCliJIi (fOil (nHilO r n rn llnidMtcs cientfhf$) v lo tlnni

la (J ffnti~l ) lo PI e jllicins riexcllIC ac31 J ean eiexclon la pruCha lnlIacutema de

nuecrru ((m()( 1I llielltn eiexclill cl tUll 11lHSlra1iexcl illcMJg-acinncs (11 cl1tl)O-shyHum in n dl~ -tlf hiu nueIlI m laquolin do u ulltsrros Irdbaju~ dt (ampo

contilUjrian nl1 lllmanuiacuteuo dt dillgtnriexcla~ ah mda in madtiacutea u i

hilu Sin (I lltxugo fite saber so~pf(hido n iniopcchldo IC((IITtgt ho IUuttlllneameIILe llJllrlfstinlIIunte n lustros nn-dirhoo de

n ueSl rnlOi rrahio~ lienlIacutefiros En el palarli~n)l t1llt tgNltt p i cark (t1 11tohio~oiacutefilu ~ amorremiddot

rerellrill nf hl detuil (011 pkl1~mltnlt lliHmicio La ( itlIrIacutel n1odtnw

nn~ I(tuacute un lt-onofimiclllo funcionl l cid lIlUllllo qnf alumiddotI t-xtlflnr

diuiui lnentt 111lt u-a pthpec-lias ut ~nhr(ncia I lo) 110 eiexcl(- Iraw

-anto dc nb re Ih (limO (le -1gt(1 vivir r ra e~o tS lle(feiexclLriJ oUl fOlmiddot

tia eh- lllIlOtIacuterniexcl(IIW UIl CHIID(imipTlt o luml)renlio lt intimo qur no

no (par( y tnu hitn rHh IInl pCIon-al ll1pnu a lo qlle t~tI1r1iLLITtrn La iacutennrtidulIlbl t riel rOllocillliento que la clenn mncilTIIt )kJ1lmiddot ple do (01111) lim italioacutelt tiquest nirl dCiLi u~ttla a 1I((oiexcliexcliv~l~ ~lIperarion(s

t trmlform t l1I llllm nelllllClldimiellro rle un mundo qut m~iacute fjuc conuulLldo ha ele Ic r ctlI ILtmpliacutelrlo t o )( l r )la del cpautu meshy

d ifval iexclente llna nLlLidad h()Iitil po-oacutetb df1 hlittl de la cihini(brl

cillo lllffS hicn de l-a prurleIHmiddotjil frente a un mundo qUe n pltar de la rlonHtittdoacuteu nos tTIUfSlrl cad diacutea la prelariedar ckl ~fn l1do rlf

1I11e~u Lt ida por maacute Stmiddotglll que esmtT l al nivtl rle 1 ~bl tiexclfOncia

I t ripnri-a rlpl putdigma PI1lfr~elllt eor rnaacutes rOlIltmplathltt C]uc Ulia

L cuahebd del conocimiento e mid e nWLl(1 pOI In CJllt (1 claquoHllI 01 o

De(rIt (I~~( V ()

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 20: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

51 L-S I1li(l R O ~on R r LAS UfiIoiClAS

hall ltlluinnar en el mnndo (oLerior qutmiddot por 1lt1 SILi~facioacutell JJenona l ltJuc c1 l f1uien a d 1CUUC y clf fl participa

11 diJTIcn~iuacutel1 (~ l~Li a de t l oacutetHc-ia h ~do regt(uJlflcirJiJ por tl(lIriacutefi shy

lU~ y h I 6sofu~ de la fiellc1a Me fuiutareacute a Kllhn eJe- PoLmyiiexcl Popper Roge lOI1CS CtHlidtTd fjlle d ~i s ttma de NC1on (S Lanto una obra de iJILl t (iexcl I HU una ohra dc cJ(gtl1ciay l La (reflejoacutel l cicnliacutellta en ~l Igtal~td igshy

nliacutel cmergfote se atiUme COIIIO proacutexiUlt a la e I catioacuten literarjj o J rr iexcllishyGI pOI que a 1fij11l~jaJ)La rle eacutet(a~ prcrendc 4tH la dimenoiexclioacuten 4l1li de la u iiH-IOacutermltioacuten rle lo u al (pi t~ (ult(l r ~11 l l ~b~lr sobre la plc4lJa)

1iOtfl ~ lIbun1inilfl d Id ~ nnltlJIplacioacuten dd rCill ltado lid ohra de arte) A JU P7 el dioCllhO Cltutih((1 se tprOximil carb vez mioiexcl al dis(ucso d~ h~ uitica litel aria Oe alguacuten modu la criacuteticd liurlria lt1uunria le ouh(rciOacuteu de la rtla( iuacute lI t~j elU ubje- to yuc el parHiJgmiexcll tmrlgente plchllde oiexclJcJ J r En 11 lntkl liltlaria ~I t)~lccn de e~lUW()o como se d i ril t1l UTIllII UJ uenliacutefkos siempl e file rle fauu 1111 SUacuteptTSUj t~ lU (U l1 pnela Wl romftnlHo un Ollt11UJlUrgo) frnlP alluw tgtI triacuteUlU n o

p~l5t1 dc wr un sujeto o ~ltt()r itcuJldado E~ uumlertJ) ciexcluc ell fiEmpl)~ Tcr i entc~ el fTiacute tko ha inteIl LbulluJo IDbl tuir eJl tt cunfrnnLHiuumln COIl

cl escrito) ettudiarlo ill pU1l1O rle purier~ ltalJlar de ulla batalla por la supremlticia (l alMdt f11 [re unhol PelO porqlle se uata de UII l hatalla la rclari(lll lS en t UOS oujfLOS y JlO entre UI1 ~lueLu ) un o~it lu Carla 1no es a fladulcioacuten del OUO ambos creadul ltS de lexw (middotccrjtu~ en IcngU3S disiexcljn(a~ ~i11lha1j COlloltirl~lS lHcesariat Pal apl illtkr a gus tdJ de las pdlabra~ y del rnunclo

Ay ICMlhjc tlIUdo e l cOJloc im itlllU ci~n1ifico cnseJia iexclt v1lr) ~c Iraduct cu un saber prac u co Oc oacute1J1Iacute la c ucrw uacuteJtiJnltl car3uc riacutesuumlca de la ciencia p0imodtlIhL

1 Tudu rl fnmx1mtrllfe onllljrro husaJ comlllttirll~ ~iexclgtwllo mmuacutell

Ya tu( exasioacuteu de referi r q1le d fundam ento del ejlalulO privilt6Juumlrl

de Id rtciol1alidad f ientlflcl 110 e s ensl miIllO c ien tHico Slh f lJ1oS h oy que la d e ud a muderna lO en le ntilde~ POLO ~obre I1LUsrra manerl de e~ luuml e n e l munuo fJut e se p oco por nl ltl S que se iexclunp lk 5eraacute siem pre

exiguo porque la exiguuml idad Coaacute iJl~rira en la lUnTla de cunocimuacutelll0

que eacutel constituye La cif ll cia moderna fgtrorlllce conocirnicn tos ~ d tr

~ J R J nnr s 1I9Mi (l ltIn

l~ 1l ISc(I=rn )OBRI lA t I uni ~1~1

ulIO(lHlicJtlo~ Si 1I1u del cifntiflco UlI ignoranu l~pt(llh7iacute1rto ha(C

del cluduhnu C011ll1n Uf l i~TIUJ~~Ul l t ~encrtli laiexclJ(J Al u)nLrarin la d t lllit poiexclmodclllil abe flllC J1iJl~lIn~ ft)rm~l dc

COJJOcilllilntt) es t11 iacute milimt 1middotH IIII1iacute1I iuacutehl la II tl l n~lTaciuacuten de tnrla

eUas ct rlltionaL Intcllla pl(~ dia l og~t1 cun ntrL rorm~IOiexcl rlt l onuLishy

IOfflleo u~ilndo~ penNrar pOJ dll5 La m~iacutes import mrc de lOcla i C I ul1lorimienLt) rld oclludo (01111111 el cono( imiltlllo vu lgar y priacutetshy

40(0 COII llt l 1I lo cOlirliano UlIl 1lL1moS nuc~U~~ ncciones ) diTloS sentiuacuteo1 nu(~ rl -rla L 1 tiend61 mndel 11(1 4 nnu me tUIUfl 11 (degn_

udu (omuacuten 111( nHlstdlroacute l1pcrficlaJ ill1oorio lal() J1 citmiddotl1da P(

mo(lc l na l)ll~(a rehahilil~tr d c(llIirlo conHIIl por reconocC fll Csta

fonua elc lunocintiCJlt) alguna 1 tu~Hdad(middots pa-~t cnri(pl fccgtr Iluesua rtlduacuten nm el mundo b dt110 qll~ el lOllocirn ieuronlu dd sentirlo comuacuten ti~II(Je a iCr un LOllorimieuronlo lIu fifiraro nuacute Hictdor ptIU t

a JEiiexclU dt pso y a pesar ltle ser toll-er Mlor llllia unfl rlimCIIiiuacutelI ILtOacuteo piCl y liherauUJ a ciexclueuro pWdl sel amphddil a ti WtOiexcl riel di uogo ron 11 conocillutnto cipnuacutefiLu Esa dirnllItioacutell aflora en al~UTHC rif 1Li Glracmiddot fli(a d e l cOlluclmi(1l1O cid ~clltid(l comuacutelI

El fncido comuacuten hau comcirlir GllIIl e iJlIfgtnriuacuten le l1bJH una oiexcliexcliuacuten del nnllloo ha~da en la 3cnon ) en el plilRlplO de la crcalIacute idarl de la rfSp()ll~uilidad il1chviuuale iexclJ ~lIlido comuacuten es p raacutecrico v piacutel~Illiticuse Jpproduce filtrado por ilS ua)t(lorias y la~ eptriellcia~ dc itlt de lIn gru po Jodd dadu e-n es forre pundenrjil 4 afuma

middotIltthl~ ~ ltiiexcl(gw-o El ~elltirio tomuacuten ~s rrJlvIpal (1lI~~ (Iacuteden l~ desconfia dl 1 opauumld~ld ne los uujetJos IfCll0ogiloltii y rie l toltJi mluuml rttl couucimiddot mieulu en nomhre ud plinc-ipio de igll~ lciarl ele ilcceIO1 dbtwo il la fompetencia tu~nirhj a tl LOtll(xmiddotumiddotnrit lingllistica ll sentido comuacuten

1gtsupernua porluc uumltsdcila blS e~lIu(llIras que C~LJll maacutes alti de la conciencia pero por ltso m liITlO f~ cximo el1 laplar la pi orundirlad horionol oc ~ relaciones COOSC1e-ntcs cn Ue peron clllrt ptmiddotrst~ n~ cost~ El sentirlo comuacute n eoiexcl inrliMiplinario) arne loo jeo no reln)(iexcl

de ulla praacuteCricl opedficiexclmenlC OlieolarlJ do producir se Hproollcc

e-l1onlaacuten alTltLHe r n (1 iuccuel cot irli iJno de la lrla El scntido rmnuacuten

acepta lo que exioiexclU ul COI1l0 e( i st~ prh ilegia la uciUacutell que no p lOdllZshyca 1uptul5 iig-ni fi catiaS en lo real Por uacutelrimo d ~11I id() comuacutell (gt1

Icroacute co rnctafuacutelico no (n~cila persuade A la hl1 dt lo flue tUl dicho Jntt~ suure el partdignHl tmiddot111cl~tne

(laS lataclenOSlicas dd )enrido comuacuten Licncll l na irtlld an ti eipashyl4gtria Dejarlo a [ milOrn o d sctuldo comuacuten es (on~c1 ~ d(lr v p uede

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 21: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

Sil U [)l~LliexclKSO SOBRE 1 ) C IE LIs

ltgtg iiexcljmar prppUlCULib iexclltIU illhrpt IWlradu por 1 1 cou(KimienLQ

d t lllihro fJ uedc lgtI~l r eJl d OIg~ n uc lt11l 1l1lea rlcionalidau Una 1-tCiU IIl1idad h(chiexclt de racional ida d es Pi1I-a qUiacute fS la (oll ll~lI ac ioacuten

de conoCltniellln OClllliJ es neCeiexclallU iJleni l la ruplurl epislclIluloacutemiddot

g ica En 11 ci(ndd lIIoctrnl la r uplllra t pi~hmiddot rno loacuteg i lt-t Itunholila el ~aIL() cuauuml (auacuteo ch~ 1 (OJ IUl imir-nro d l ~Lmion lOIllUacuteJI al cOlloc imiento

cittlLIacutefko en f-iexclCJ1cia ponluJerna el sahu mi impOIlim Le oflo t=lllue t~uiexcl d ~H It) JC)dl d ( olncimienro ( ienuacutefi o h ~llit el conoci rniclIlO del Iiexclenullo comuacuten El cltlnocimiCll lo cifmiddotn liacutelito p()-mudtll1u s61u e 1 ealimiddot

La ( n C l ~lll t() tal en lllllcdicia c-u que se nH1 i Cllc 41 1 lKntido comuacutell

S6lu aiexcl (-iexcl lll1l d CIlC il d~u iexcl_ que lulll pll ti ltiexcl nl~uLuuml dt~ iacuteUgC fLltiexclshy

ldn -futlv lo ql1e c dljl r1 tf1f ~~ dej d tlir d~umiddotaJllfnte- Soacutelo a~iacute

t=l l un l ( i tIC la LrUHp(Ucllh~ qll(gt haga j ustjc ia a l deseo d e LjeuLhe

a l (ledl que todo el cU111 tgtrdo cnUmiddot( I()~ hombres aplHlw 1 lllt LiHla

lUlO p u-da leer en e l ahu~k del O tTO ~ la lU)~ II l cUJlluacuten ela cxpn iexcloacuten 01101 a dt $el UIIM com uacuten ~

Ld itllCiiJ p OOlod l lId ti imhui l S( de ~nudu corn uacuten nu d esprecia d ( uIlUrimu-lllU que producl tlt~rnologiacuteil pltro ellljcJld qlh lLtI comu d ronodmicn[() se uumld( Iradu lil ell mnolUlwdmielltu el cifgt~al l ull()

l(-Uln logico deblt Irad UlilC lU )abiduria de ld jcLt f h lil 11 que

Sttl ld loi mlITO~ Je- pnlfhIILlaJ nuel l t iVCnn l1ltluacutetllutiC-t La prushytcm-i1 t l ~l in~fgUl idu L11I11idl C0Il1101altla middotl a l como lJc~artt~

e n e l u mh)ll de IJ t itn4 il Illudernl ~jerd6 (1 udbullbull lll fgt oel ~ufiexclr

I1 ()SOIlO~ en d umbral d lt la Citlll i d posmuucrna delx-mulo ejercel 1

insc-gur idad e H el dtl uflir E1I 11 f~L~ de LJ ubiciciIl dcmiddot r eUlllrilU (i~lItitira c~Lt UIh1J1 Load flt shy

~ulw lUacute dd hecho de ltJu 1l1ltltiUt I d lexiuacuten cJJislem()luacutegica ~I--d l1111cho

mlJ a~m7a(1l ~)tilirlila que nll(ltiexclU )Jraacutecriciexcl) ( ientifica 1lll~llll () de

Imolt II~ (Jllcrle fO c-ltle momenlll i ualizu pi U) lCIOS lQlllTClus ele il1L~

ti l(u iuacuten lue CUIT(spouu tJJ lnte l~U lleu u a l P~uIWbll1l pnlcl gcntt qUf~

lflUiacute 11lt ddineacJu t V t ~ ~bl pwcj-lnlelltl porque CIlimoo tfl una tOlt uacutec umiddotJnitluacutell J) 11(t1lUu~ uficitlllell llIIu~ riel pasado plra iuJA1rinnrnut d rUllU U pero middot iUIUi PIl ~ lr1l1aia d prescule pill71 pt)uer naIi7AU eu eacutel d hlshy

I1l ro Et lamos r1middotididos friacutelgmtIJWiacutelo~ Nu~LJUS sabelllU) el raminu iexclcro

110 txanllJ1lC lltc donde- elotml U t=uw jornada Ll ulIldhiuacuteu Cpigtohmuloshy

g-iclt- de la ( itIH-i-ll(per( lLh- ~1I la ( onditiuJI (Xi l~ utial cit lo~ citlIotiroS

~ L IUt~IIgttt1II t lJi~ iexcllJ ll) I F N iacute(~ I~d l~ (f 1OlcuJnq ut l LiUHKCmiddot iexcliexcliexcltll 1 11J 1bullbull p 13t

okk l- LA tU-_ US Jit iexclIo ))ltlI IltS

1 final ~i lodo el etmncimitnto t) l 1ll0ConOl lnUlt Jlto tiunbit1I lo uo el rkconor il luuml(1110 (S llllod(-conocirn icmiddotnugt

ni DLlO(nAFiacute

UCII P ~ 1~81I Th( Eollltionlry Parldlgm 01 Dlti51pallC SrrUC tLUT C11 E iexclund l (out ) iexcltmiddotbJutultmWJ ~lHUII JY~l iexcl

ijICUII r~m(is ~ I ~t~) n-- (h]lIl1Wl ~Llllrid ~1U-1 lihliolCCI Filo~uacutelrt nOlLCSOlI L_ ( 195) Umd andltbOf Lon drci Fontiexcliexcln [cmiddotxj[C edicioacuten (as teshy

lI~HIl Blh 1I0~ Airc~ middot mofronu 19S2] lk1I Dmit (1 ~J7uuml) 111 Clminf tni mJ4mhllrifl Soriflr 11 t-1 11 k ni-

it Book iexclniumiddotr1i riacuteeacutem casld lamt M d rld Iimlla 19761 tensckr l- P HtmiddotI 1 hoch (orgs) ( l W14I) UUlpOllU~ Imrmnwiralirm IUI

~ll(ld IIJI ThwrJ 111 -ulfllllrl( ~llrm In 1It W( nrnf~_i FrllIdorl

(lfllpUS

Bohm DI id IYktJ UmInI milI 111 Imltulllr ()un IUlult e~ Al k PIItt1 h-ul

clhmiddot t tic iUacuteTI IItIIUl i Im ( 11 mI Kairu IlAA iexcl RUtIl)1 (9xj ) The Eculug 01 Knowkd~t 11I1Lmg lhe ~JlUla1-mtl So

111SI iexclt11l 1 LI-tIorum W Briggr 1~ rC-tl r D ~1085) Luukmt Guacuteu l-nuacute t11t 171t ErntWiexclg SOtlue (l l7toinkS-)

Londlc) FuntmJ [ xiiu l-dIClon (tiltU1Jm Bu-ltclona (cliL 1989) Blillouill l ( l ~Jm I J1 wUacuteUmiddotflnlfUrW1Jmiddotiexcl middotwflrrnolilltl Pcriacute 1 fgtgt(1I1 Ic-XiexcllCmiddot

(flie iexcl(middotJll -lotcHma Ieacutexi(o L iexclM l~6~t) Iungc MulO (lY7~] Cmuulllllll1lJ lriflrlf ~njiexclt Nu(Ol bt k Llme l PHhlkamiddot

li()n~ ~~I_ N I (t-ilc- IIIH iuacuten t L(lIallI HutlIo ill SwUncmiddot riGIUI (I)ltJ7)

Clpliexcl F ( 1976 1 ~1) Tht ttUl ni Plly~itJ 1U(middotI York Bamam Buumluumlks [(bu cdlllon caldhlll1 Iacllltl IIII~ ( ul1l1ln Im71 middot

__ Quiexcl l r p lnil illu lllI q llurk - tmiddotilW 1 ntlt1l1 cl middote)upmnm In Sshyrntri thconmiddot tIITlml 10m Ialul U( 1iexcl

__ 11~)~iJ fr l urlllllg lt)111 Illti York R uH Hl I lnoul I rit~ (iexcllit lf l

( tgtod lIIl Barc llvna In legral 19Pl] CJJtru AUmJIHI ( l ~nfJ IlYmll do IOllhlflIlUulI I L llhuYI lIl IcuIUIlI I

AftOIlLUlllll ln (oh 1-1 Portu Itl 1iexcllI1il r 1975 ])j8 1980 lIJ82) Cl ll ( (1968) -Buolurap 1 scc lluflc idet ~IIUfl I uuml l __ (1970) 1 luhuacutelI h001rilp Irillll1ph orrrU~1 ~ Itmmiddot 1 1Jiexcl~iO ium ~1

l)1~lrI( Rcni [)dlnfl do UfNJ tH pmxtlf lltr alw Lisboa Sd d Costa rcxbltgt t- clilt iuacuten (iexclIt IIlIl1 tiexcli O 10 1 nb_ 1977 1

Ollrkfl(iIJ 1 I~1I111t rF l j1) Jluacuteml in ihoil Pn-I(TIltl I()tuste cdtdOacutelI citsiexcldlt shy

TI ~ltxico lNAM lY7middot IJ __ I ~J~iexcl) 4 rgJ~ t1l 1111111110 IIJ~1m l ilu)~ Pn WIiI 1(x i l c (Ii IOacuteI

middotttdlull ~leacutexlco ~oltdo de LulLurn ECtlnOacutemiCd I98il J

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71

Page 22: BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS UNA EPISTEMOLOGíA …BOAVENTURA DE SOUSA SANTOS ~ UNA EPISTEMOLOGíA DELSUR ~ ~ LA REINVENCIÓN DEL CONOCIMIENTO :::l ~ Y LA EMANCIPACiÓN SOCIAL ~ ~ En

~iexcliexcl iexcl- nrs( TRSO S01HU l nl~CT~

)i)ltli ~1_ IJbull St hmle1 ( 19i9) TiI HVjJl7tmiddotr n Alflnpfl UfSdrtl11I )dfOI4tmr

~uiml Iltmiddot ir cmiddotlllt - Siexcl rltl JotA r

Galilc i Gallico ( l Y70j Jurlogw COllr(Ynil1g 111 n yU fhifj HiacuteiexcliexclM ri Rnleacuteshyley Un iet ill oJ CallJorn ia Pregt [existe edicioacuten raiolcllana BUCllOS -JshywS A gll ilII- 1~)J51_

Gccnz C I 19t(3) IlJml l1ffllhfgt I~ylhlr If in Inlrttmllrrrt - mIHh~middot ~1It= J Yud BbIC Bool-s [4~XhIC cd lclnn caldl~tni1 B~rcdolla Pl itVIlt ImiddotiexclY~ I middot

Habcm L15juumlrgcn (t9J2) Thmllt dPf JmmuniJwIUacuteIt7t Ilmllrllu 1 oh rIIII( Ir(

iuhrkamp rtxisre edicioacuten cLSldian3 Mad nd T~llIr u c 1987J L~kt-II fiel WHI ( 1 l77 j SV111TJt~tin 1 Ill lruduclirH H7tldlmiddot(K Sprill AC

-- (1985) Srncrgelics-n lU hTllJslipliniexcltry ppwad lit middothrIUJl l lrll1 01

SelfUrgrulllJuacuteoll GnJiexcl OIWJ1 16 (1980 p 205 Tlci~1I 1)( 1~ Yrr 11(1 (rr ) r A Uacutellflt1I Ln WlWflllzfI lJI fiJI(iquest uwdn un [j~a

Linos do Br~il

-- (lg71) I~iexclyuu Iwd Jj)mtti Lond res Alten an cl trnvin [(Xl~ ( ~ cdicioacuten ltLildtlIil rkiexclndOIl3 iexcleix Ranmiddotll I~E)7

I-Ioffmann B ( 1973 br-rr fl nfk1j tmJnr mu Rfl~d 111(1 brk cw IIICrrshyI~l n l i hr~ll ( fi-le fdH iexcloacute n (ast~lIaI]J Barcelona Sh-middotatm J987]

JLlnt~h E (l9R(J) TfJ~ SdOrgrmcmg ( rnnlrrf lriMJrr ltnd Ifumrm ImJllim1lrm

Id thi lmNgaiexcl~ PUTtldAn ofEvolutuiIl Oxford Pcrgarntm -- (J )81 J l lIiacuteriug r ri m illn ni boI UliIIJ t ll tJltiJIL~ h (mg) 1he tlshy

UumlU irtlllIf1J ViiliJ1 (1981) 1 Il I1~ch E ((J~ ) (198 1) JJi ErJ(iexcllu1unllJ~ ~ middottun Bouldcr rcsnicw Prcs~

J unes R ( l ~l82) PJiexclYIlrS lS ~1ft(1fArm ~lHl Yur l Nth (IIICI iexcl( iexcltl l l i) Ill y

KeptcrTo hannes (1 939L Ht-middotHann~m~ Muacuten ich rcrlog Oldcnoo(lrg Koin-- AItxa lldfl ( 1 ~)H)) (iJ1tuacutelrm(tN~ J)lm DrW-rl-I Lisbol PI esen ta

Kuhn Thornas (1962) 77v Slructuw (jl rsrirnttjlf NnIiacuteJllii ltm eh it -gt 1 ( mlmiddot4ri1~ tll Chic~o Press [existe edicioacuten caslctLlJ1a Meacutexko Fond Q de- CUhlUltI EconoacuteshymitAi 19711

Ladriere J 111167 ~Lcs IimilCS de- 1 ~1 formah zauon en J Piagltt lorg ) ( I U)) 1(W qw Imiddot r 1(m-nm H(J1I1 rirrrltftll Par Calhma ltl [esile tdmiddot cioacuten ca5ldlana Buenos Ai rls Pro teo arn l

lmdocK J ~ 11 ~R7) lmo a -71 [ twJk uacute l Ul JO futk ()x(ord OxJord llllshyt~rsi I Prtgt-gt Iegt ilt edirloacutefI caQc-1 Jtml Mlind Bl111I1t 1 ~RiI

Luckham R (1981) Uacute1w 1 twI EIlUITY CAle Stud nJ amprarrh lIppsala Snll1dlll~HUumlJl I ft~tiacuteut u( rritmiddotu t Slllllit

Maturana Humbcno R y F Yarda (1973iexcl De maacutequinas ) Jen~s iquestrfCIS SU1tia~o

de Chile Edilmia l lJlliHmiddotf~i I A I id

-- (l973) 1utQpoietic Sysifms Urbana BiologlciexcltI COUlputcr LalXlruQry ( lniwfsi ly o r ll1inoi

llo n tcsquiclI (1950) l bj~ril dlj I)Uacute Pariacutes ti n(~lko--Irur(s iexclrxi a cdioacuteJIl caste lla na Meacutexico Porruacutea lJioiacute3]

Nilgd f r lltM ( 19611 rh i lmrlurfI Smu 1nAnn~ h~ 1M iexcl PI 1 SmntiJir

H~ JJISCLTR~O (lBR LA CIl-NcJA- 59

l Apuacutemnll)tl Nueva ork l-brcourl n rlU 8 r4)dcl l4 middot i ~ Lt (~di4 i )1I (=uumllrshy

11tJ1J RIJcelonaItldoacutes 1981) Nicusthtmiddot r (sI) Rlu-hu itjl lt tt L II)pag~ HJrliqt~ 1 (IYJ) existe edicioacuten

tash l1 ana 1 d rkl TUruo 10741 ptmill-Itl J (1 m-~) lIH(gtmpltiexcldc~ nl1lrcs da atmr Te l1 c1ln rclt ml middotcIIt-

Pa l iacutes Klmkd- iexcliexcl j

pollard ~ (I971 Thl Idt(l OPYrWtH J om hclt rtII~III I1

Pngn~m~ IIhl ( IY81J ) hmlt BI1tt lH 8rwmmg San Francisco Fn~t Il Im

_ _ ( 1981J iacutellII~ Irrterihili l d ll cl RmduHlJu u e n E JantCh (l)rgl Thbrllllumllr l l-unn Il-tJ uldc-r tmiddotSllmiddotW Pn-~ I~Hl

Irigugmc IIha e taIHI SLenger~ (1979) Lu wlULtmiddotllL alluacutemu bull htm1UJ1jJlunr

di la uacutemiddotn(~ Pm Gidlimud 1(4xitt tcliri) 1I cMlellana )1adrid Alianza I)H~]

RciLhcnh1I 11 II1n ( 1 ~_70) hum CtJjHOUacuteNU (I Eimt(n ~ucmiddot~ ) QrJ Dovn PIshy

hl ication iexclnisll (diduacutef l (ashlIIna RIItflO Aires Poseirloacute n lY15] RoU l-otilJ J eall~ J altques ( IY71) V UUIUH ~ur In lnlnrfJ (11$ fHif 11 (h-l1 I~ (1r1TJshy

plflf 01 2 Pariacute Senil Iha- edicioacuten ca~teIlZln a lCXICO Porruiexcliexcl 1969 r Sllt lOS Hon-cnmra de SuumlUS-i1 (tUi)) 01 SOif llllgi 1 d tmiddot fttlC ia ~ p 4)lit Jra Ctell

Ilti( ~ Unruln t ntujl (Lit CilTiexclnfU ~Klfm L - - ( 19~ 1 ) Scifmiddotmc lIId Poliin Iloillg RfW~lH h 1n Rin SquaLLC-r Sculcshy

II rt rn ltiexcl e- n R Luc khrull org) (l 9B)) Ill l (pul S(Wff( lt1uiTl (IIV iltshyrllt1J Il~tIIlTh ( Ip p -l la ~f al r1in J ia n 1 1litilut~ or African SLudic5

lh)ln R (1985) PraacutemJfns c f(l111d(tfr~ 1ibt- l n QUiXOlt- r txi~le fdlcioacuten casshyLel lm-I Bar (1middot lond TwqUe-LS 1985

Vico GinlbatustLt t 1053) Soacutema 111WlW t1I O(N1 f Mlkiacuten Ricardl [exlstC cdlshytiUacuteI1 toacutelrLellln a Mad n d Ternos 1995 ]

rlxr 7obl (l ~)()~) fllhIJlltdoprlhr SI1m II alldorL Fisher Yiacutegncr E gtmmltritl a1iexcl~1 R1tuJlUtls Saacutenrtljit iexclmiddot Iap Can lidge ( amhJid~e

l 1 Ilitnil Piexcle s Willch Pe ter The fd(fl nifl SIJrilll nlm roul (1 Urttl l iexcl(m (n Putoi(1)JY Londres

ROlllle-rlge a n d Ktgln lgtaul [cxstc c-diciacuteoacuten Glelliexcl~nl RIIII10S Ains

morrOr1 U 19721

WitlRem-lem L II Y73 ) lm((atlfs Logu(rPluinti1jllllnu F r-J lldllll sl Ih l haJl lp --l 11 f Itxi h c d ilt- iuacuten raMf lhul d Madi id Ahln~ 1 9~71