РАСАДНИК НА КАДРИ

ФЛЕКСИБИЛНОСТ И ДЕМОКРАТИЧНОСТ ВО СИТЕ ФОРМИ

Br. 14 Cena : 50 den. OKTOMVRI 2010 god.IS

SN

: ��

��-

���

�

ЗА PРОЕКТОТ КОЈ ЌЕ PРОМЕНИ МНОГУ ЖИВОТИ

M A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J A

АРМ - НАТО РАПОРТИРАЊЕ ОРУЖЈE ВОЕНА ИСТОРИЈА ИГРИ И СИМУЛАЦИИ

ЗА PРОЕКТОТ КОЈ ЌЕ PРОМЕНИ МНОГУ ЖИВОТИ

ИЗВЕЖБУВАЊЕ НА ДЕКЛАРИРАНИТЕ ЕДИНИЦИ НА ARM

PОДГОТОВКИ ЗА НАТО-ОЦЕНУВАЊЕ НИВО 2PОДГОТОВКИ ЗА НАТО-ОЦЕНУВАЊЕ НИВО 2PОДГОТОВКИ ЗА НАТО-ОЦЕНУВАЊЕ НИВО 2PОДГОТОВКИ ЗА НАТО-ОЦЕНУВАЊЕ НИВО 2PОДГОТОВКИ ЗА НАТО-ОЦЕНУВАЊЕ НИВО 2PОДГОТОВКИ ЗА НАТО-ОЦЕНУВАЊЕ НИВО 2

11 октомври1941 година

ДЕН НА НАРОДНОТО В О С Т А Н И Е

КАМПОВИ И ШАТОРИДеновиве очите на светската јавност беа свртени кон Њујорк, местото каде што се одржуваше ��-тата сесија на Генерално-то собрание на ООН. Фокусот на рабо-тата беше насочен на исполнувањето и реализацијата на милениумските развојни цели. Целта е јасна и пред неа не смее да се потклекне и покрај забавеноста на тем-пото за нивна реализација. Исходот од состанокот на високо ниво за милениум-ски развојни цели беше обврзувањето на земјите-членки на ООН да ги зајакнат на-порите до исполнувањето на крајната цел.Република Македонија, како што, меѓу другото, истакна претседателот на РМ, Ѓорге Иванов, на Генералното собрание, другото, истакна претседателот на РМ, Ѓорге Иванов, на Генералното собрание, другото, истакна претседателот на РМ,

уште од своето осамостојување, целосно е посветена на суштинските реформи во сите сфери, насочени кон унапредување на демократијата и подобрувањето на животниот стандард на своите граѓани, засновани врз историските традиции на почитувањето на мултиетничкиот сожи-вот, дијалогот и меѓусебното разбирање. Нашите постигнувања во овој контекст се препознатливи и меѓународно признати. Токму заради тоа Република Македонија со право очекува датум за почеток на пристапните преговори со ЕУ и покана за членство во НАТО. Ги исполнивме потреб-ните реформи за влез во НАТО, пет годи-ни сме земја-кандидат за ЕУ, една година сме со позитивна препорака за почеток на преговори со ЕУ. Но за жал, граѓаните сè уште не ги почувствувале придобивки-те од тоа, а реформите кои нè донесоа до пред вратите на овие организации не беа воопшто лесни.Република Македонија сите свои рас-положиви капацитети ги насочува кон реализирање на врвните стратегиски цели на надворешната политика – интеграција на земјата во ЕУ и во НАТО. Пред петна-есет години во Њујорк беше потпиша-на Времената спогодба со нашиот јужен сосед со кој таа се обврза да не го спре-чува членството на нашата држава во меѓународните и регионалните органи-зации и интеграции. За жал Република Македонија сè уште чека пред вратата на овие две организации заради постапките на нашиот јужен сосед, што е во спротив-ност со обврските преземени со Времена-та спогодба. Република Македонија е цело-сно посветена на процесот на решавање на разликата со Грција во рамките на ме-ханизмот воспоставен со резолуциите на ОН. Станува збор за нашето име, за наше-то право на самоидентификација и човеч-ко достоинство. „Правиме сè што можеме за да имаме блиски и пријателски односи со соседна Грција и со нејзините граѓани. Ре-шението е можно само доколку се почиту-ваат Повелбата на ОН, нејзините резолу-ции, меѓународното право и принципите врз кои почива меѓународниот поредок“, оцени претседателот Иванов.Македонскиот придонес кон светски-от мир најексплицитно беше отсликан во изјавата на шефот на македонската дипломатија, Антонио Милошоски, на ра-ботната Трансатлантска вечера на мини-стрите од земјите-членки на НАТО и на ЕУ одржана во Њујорк. Тој како непринципиел-ност го оцени фактот што Македонија не е дел од воената алијанса. „Не е принципиел-но поради еден ирационален спор на Репу-блика Македонија да се дозволува да го се дозволува да го брани НАТО–кампот, а во исто време, да не биде дозволено да спие во НАТО–шато- биде дозволено да спие во НАТО–шато-

рот“, рече министерот Милошоски во сво-ето обраќање. Наредниот месец во Лисабон ќе се одржи уште еден самит на НАТО. Иако самитот нема да биде посветен на проширувањето на Алијансата, сепак тоа е можност да се ис-прави неправдата која беше нанесена на беше нанесена на Република Македонија на самитот во Буку-решт. Несомнено е дека во „шаторот“ на НАТО има уште едно слободно место.

Здравко Ризовски

ПОСВЕТЕНИ НА СТРАТЕГИСКИТЕ ЦЕЛИ

ВРЕДНУВАЊЕ НА ПОСТИГНАТОТО

ИНТЕРВЈУ СО ВЛАДИМИР ЃОРЧЕВ, ПРЕТСЕДАТЕЛ НА КОМИСИЈАТА ЗА ОДБРАНА И БЕЗБЕДНОСТ ВО СОБРАНИЕТО НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ПИОНЕРОТ НАРЕЧЕН „СОПАТНИК“

�� ГОДИНИ ОД ЛАНСИРАЊЕТО НА ПРВИОТ ЗЕМЈИН ВЕШТАЧКИ САТЕЛИТ

ДРУЖЕЊЕ ПРЕКУ СПОРТОТ

ОСМИ СИНДИКАЛНИ ИГРИ НА ВРАБОТЕНИТЕ ВО МО И АРМ

„ЛЕОПАРДИТЕ“ СО НОВ СПОРТСКИ ЦЕНТАР

СОЛИДНИ УСЛОВИ ЗА РАЗВИВАЊЕ НА ФИЗИЧКИТЕ СПОСОБНОСТИ НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ЕДИНИЦАТА

ВЉУБЕНИЦИ ВО НЕБЕСКИТЕ ВИСОЧИНИ

ТРЕТ МЕЃУНАРОДЕН АЕРОМИТИНГ

МИРОТ Е ИМПЕРАТИВ

�� ГОДИНИ ОД ФОРМИРАЊЕТО НА ООН

ЗАРОДИШОТ НА МАКЕДОНСКИОТ НЕПОКОР

ЗА ДЕНОТ НА МАКЕДОНСКАТА РЕВОЛУЦИОНЕРНА БОРБА

�

�

��

�� ��

��

�� ��

��

��

Страница

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година II, број ��, октомври ���� година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,Емил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,Емил Димитриев (претседател)

потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи МалковскиГенерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи МалковскиГенерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКЗдравко Ризовски, потполковник

РЕДАКЦИЈАВасил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии) Васил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии) Васил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички

КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан СмиљаноскиКОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан СмиљаноскиКОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈН

Печати: „Европа ��“ – Кочани

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ бб �£££ СкопјеТелефони: £� ��� �� ��; £� ��� �£ ��Факс: £� ���� ���; £� ���� ��� www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

�

ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е �£ ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА �££ ДЕНАРИ

жиро с-ка £�££�££� ������£(повикување на број: ���¤�¤-�£)даночен број: �£�£¤¤£������ТС �£££££££££��£¤�

�¤

роширувањето на НАТО и на ЕУ по завршувањето на Студената војна се потврди како успешна и ефек-тивна политика на нивните земји-

членки за постигнување на слободна, единствена и мирна Европа и вистин-ски влог во европската безбедност. По интеграцијата на повеќето земји од Централна и Југоисточна Европа во двете организации тој процес сè уште претставува незавршена работа без интеграција на сите земји од Балканот.Република Македонија, водејќи се од сво-ите национални интереси и споделувајќи ги истите вредности и интереси и со НАТО и со ЕУ, својата иднина ја гледа во нејзината интеграција во евроатлантски-

те структури и на тој пат разви широка соработка и речиси две децении конти-нуирано вложува многу напори и ресур-си. Во контекст на идната интеграција во НАТО, сите аргументи и процени го-ворат дека нашата држава ги испол-ни сите ригорозни барања во сите сфе-ри според критериумите на Акциониот план за членство на Алијансата од �¤¤¤ година. Досега спроведените сеопфат-ни подготовки на Македонија за член-ство во НАТО претставува суштински влог во својата национална безбедност и гаранција дека таа ќе претставува кре-дибилен сојузник кој може веднаш да ги преземе сите обврски и одговорности кои произлегуваат од истото членство.

Во очекување на интеграцијатa на Македонија во НАТО во текстот накусо ќе се осврнеме на соработката во рам-ките на Партнерството за мир (ПзМ) и на одбранбените подготовки за член-ство од �¤¤¤ година до денес.

АКТИВНА СОРАБОТКА ВО ПАРТНЕРСТВОТО ЗА МИРПо вклучувањето на нашата држава во Партнерството за мир во �¤¤� година за сите државни институции се отворија широки можности за билатерална, ре-гионална и мултилатерална соработ-ка во бројни области, пред сè во обла-стите: безбедносна политика, реформи на одбранбениот и безбедносниот сек-

�

ВРЕДНУВАЊЕ НА ПОСТИГНАТОТО

ПОСВ

ЕТЕН

И НА

СТ

РАТЕ

ГИСК

ИТЕ

ЦЕЛИ

ИНТЕГРАЦИЈАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО НАТО И ВO ЕУ СЕ НАШИТЕ ВРВНИ ПРИОРИТЕТИ И ЗА НИВНО ПОСТИГНУВАЊЕ РАБОТИМЕ КОНТИНУИРАНО СO ГОЛЕМА ПОСВЕТЕНOСТ

се концетрирани во Командата за логи-стичка поддршка, а центрите за обука во Командата за обука. Армијата денес има распоредливи вое-ни способности на ниво околу �£%, што овозможи на Македонија од �££� го-

дина да дава долгорочен придонес во пет (�) меѓународни операции. Тоа е најсилниот аргумент дека нашите воо-ружени сили, покрај оперативните спо-собности за нивната основна национал-на мисија – одбрана и заштита на држа-вата – располага и со распоредливи опе-ративни способности за исполнување на преземените меѓународни обвр-ски. Поконкретно, денес Армијата има распоредено околу �% од своите сили (околу ��£ воен персонал) во четири меѓународни операции: ISAF (ИСАФ) во Авганистан, ЕУ „Алтеа“ во БиХ, UNIFIL (УНИФИЛ) во Либан и поддршка на KFOR (КФОР). Исто така, Армијата до крајот на �££� година учествуваше и во операцијата предводена од САД „Сло-бода за Ирак“. Армијата од �¤¤� годи-на дава и придонес со единици и шта-бен воен персонал во Бригадата на Југоисточна Европа (SEEBRIG), а во �£�� година ќе учествува и во Баталјонската борбена група на ЕУ.Согласно преземените обврски на Македонија кон Алијансата АРМ це-лосно подготви еден среден пешади-ски баталјон со бројна состојба од �££ лица, кој е брзо распоредлив и спосо-бен за високо интензивни борбени опе-

Евидентно е дека денешната Армија на Република Македонија е целосно про-фесионална војска со структура и опе-ративни способности кои се развива-ни врз основа на Стратегијата за од-брана, Партнерските цели и заклучоци-те од Стратегискиот одбранбен преглед од �££� година. АРМ од �££� година е целосно професионална војска со околу �.�££ доброволен активен воен персо-нал, а пополнувањето континуирано се одржува на ниво од над ¤£%. АРМ, исто така, во својот состав има и околу �.£££ резервен персонал. Единиците и коман-дите се пополнети со квалитетен акти-вен воен персонал, од кој околу ��% се припадници на немнозинските етнички заедници во државата. Во �££� година се премина од корпус-на на бригадна структура на Армијата, со командна структура и формациска структура на нејзините единици спо-ред стандардите на НАТО. Поконкрет-но, Генералштабот како највисока стра-тегиска команда командува со три глав-ни команди (Здружената оперативна ко-манда, Командата за логистика и Коман-дата за обука), еден полк за специјални операции и неколку помали самостојни единици. Во Здружената оперативна ко-манда е концентрирана главнината на борбените сили во јачина на две меха-низирани пешадиски бригади, воздухо-пловните сили на ниво од еден воздухо-пловен ВИНГ и силите за борбена под-дршка. Силите за логистичка поддршка

�

тор, кризен менаџмент, образование, обука на воен и цивилен персонал, во-ени вежби, наука и заштита на живот-ната средина, јавна дипломатија и дру-ги области. Истовремено, македонски-те институции се насочија кон соработ-ка со институциите од земјите-членки на НАТО, како и со штабовите и команди-те на Алијансата. Домашните и стран-ските анализи говорат дека Македонија за кусо време по �¤¤� година стана мно-гу активен партнер на Алијансата и дека многу ефективно ги користи сите отво-рени механизми на НАТО. Индивидуалната програма за партнер-ство помеѓу Македонија и НАТО, која се развива секоја година, генерално сод-ржи околу �££ активности. Големото мнозинство на офицери и подофицери на Армијата на Република Македонија (АРМ) се едуцирани или биле на обу-ка во земјите-членки на НАТО и ПзМ или, пак, во школите и центрите за обу-ка на Алијансата. АРМ речиси секоја го-дина учествува просечно на десетина меѓународни вежби организирани дома или во некоја НАТО или ПзМ-земја. Преку учеството во Процесот за планирање и анализа (ПАРП-процесот), во кој нашата држава се вклучи во �¤¤� година, континуирано добиваме ек-спертска и практична поддршка за из-градба на модерни и интероператив-ни вооружени сили, како и изградба на одбранбен систем според стандарди-те на земјите-членки на НАТО. Во рам-ките на тој процес на секои две години Македонија и НАТО ги договараа цели-те за развој на нашиот национален од-бранбен систем, а потоа секоја година се евалуираа постигнувањата и се на-сочуваше билатералната поддршка на земјите-членки кон тие цели. Македонија, како земја-партнер на Алијансата, ја отвори својата територија и воздушен простор за силите на нејзините земји-членки, а во �¤¤¤ година понесе огромен товар во поддршката на операциите на НАТО во Косово. Исто така, во истиот период нашата држава прими близу �££.£££ бегалци од Косово и одигра клучна улога во справувањето со хуманитарната бегалска криза. Од �¤¤¤ година Македонија континуирано претставува главна линија за транзит и логистичка поддршка на КФОР. КОНТИНУИРАН РАЗВОЈ НА ОДБРАНБЕНИОТ СИСТЕММакедонија со континуирана посвете-ност од првиот ден како независна држа-ва инвестира значајни ресурси во наци-оналната одбрана за изградба и развој на способности за одбрана и заштита на својот територијален интегритет, како и за придонес во евроатлантската безбед-ност. Постигнувањата во развојот на на-ционалниот одбранбен систем се еви-дентни во сите негови сегменти, а посеб-но во развојот на воените способности на Армијата, нејзината трансформација во целосно професионална војска и кон-тинуираниот придонес во меѓународни операции од �££� година.

СУШТИНСКИ ВЛОГРЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, ВОДЕЈЌИ СЕ ОД СВОИТЕ НАЦИОНАЛНИ ИНТЕРЕСИ И СПОДЕЛУВАЈЌИ ГИ ИСТИТЕ ВРЕДНОСТИ И ИНТЕРЕСИ И СО НАТО И СО ЕУ, СВОЈАТА ИДНИНА ЈА ГЛЕДА ВО НЕЈЗИНАТА ИНТЕГРАЦИЈА ВО ЕВРОАТЛАНТСКИТЕ СТРУКТУРИ И НА ТОЈ ПАТ РАЗВИ ШИРОКА СОРАБОТКА И РЕЧИСИ ДВЕ ДЕЦЕНИИ КОНТИНУИРАНО ВЛОЖУВА МНОГУ НАПОРИ И РЕСУРСИ. ДОСЕГА СПРОВЕДЕНИТЕ СЕОПФАТНИ ПОДГОТОВКИ НА МАКЕДОНИЈА ЗА ЧЛЕНСТВО ВО НАТО ПРЕТСТАВУВА СУШТИНСКИ ВЛОГ ВО СВОЈАТА НАЦИОНАЛНА БЕЗБЕДНОСТ И ГАРАНЦИЈА ДЕКА ТАА ЌЕ ПРЕТСТАВУВА КРЕДИБИЛЕН СОЈУЗНИК КОЈ МОЖЕ ВЕДНАШ ДА ГИ ПРЕЗЕМЕ СИТЕ ОБВРСКИ И ОДГОВОРНОСТИ КОИ ПРОИЗЛЕГУВААТ ОД ИСТОТО ЧЛЕНСТВО

�

рации. Иницијално, баталјонот може да биде распореден во операции предво-дени од НАТО со расположивата вое-на опрема, но долгорочно се планира истиот баталјон да се опреми со совре-мена воена опрема според барањата на денешните и идните операции. На-ционалните амбиции се до �£�� година да се развие и една средна пешадиска баталјонска група која ќе биде способ-на за брзо распоредување и самостојно изведување на борбени дејства во це-локупниот спектар на мисии и операции на НАТО, како и за вклучување во пови-соки мултинационални формации. Исто така, Македонија веќе има подготве-но неколку помали единици (чети, водо-ви и одделенија) за придонес во опера-ции предводени од НАТО, а до �£�� го-дина ќе подготви и една лесна подвиж-на болница за медицинска поддршка на ниво �.

ИДНИ ПРЕДИЗВИЦИСпроведените реформи говорат дека Македонија својата „домашна рабо-та“ ја завршила уште во �££� годи-на. По �££� година одбранбените ре-форми, како и политичките рефор-ми, продолжија со истото темпо во очекување на покана за членство во Алијансата, но пред сè за самите себе. Во тој дух Стратегијата за одбрана од �£�£ година нагласува дека Македонија гради одбранбен систем со кредибилни способности за исполнување на следни-те стратегиски мисии:

– одбрана и заштита на територијалниот интегритет и на независноста на Ре-публика Македонија;

– учество во колективната самоодбра-на на НАТО;

– придонес во операции во целокупни-от спектар на мисии на ООН, на НАТО, и на ЕУ;

– заштита на пошироките интереси на Република Македонија.

Поаѓајќи од приоритетите на Страте гијата за одбрана од �£�£ година реформските напори во одбраната се фокусирани на развојот на нови и поголеми оперативни способности на Армијата за исполнување на националните и меѓународните обвр-ски, како и на зголемување на институ-ционалните капацитети на Министер-ството за одбрана. Наша цел е �£% од идните оперативни способности на Армијата да бидат распоредливи над-вор од националната територија и да би-дат способни за учество во целиот спек-тар на меѓународни операции, вклучител-но и операции за колективна одбрана на НАТО (операции според членот � од Ва-шингтонскиот договор). Имено, според Стратегијата за одбра-на (шесто поглавије) во натамошниот развој на националните воени способ-ности, приоритет ќе се даде на следни-те области: – набљудување и противвоздушна за-

штита на националниот воздушен простор и поврзување со интегрира-ниот систем на НАТО за противвоз-душна одбрана;

– учество во меѓународни аранжмани (мултилатерални, регионални и била-терални) за патролирање на нацио-налниот воздушен простор;

– поддршка на полицијата и на другите државни институции при заштитата на критичната национална инфраструк-тура и поддршка во справувањето со последиците во случај на терористич-ки напад;

– поддршка на државните институции во случај на природни катастрофи и епидемии, техничко-технолошки и други опасности и кризни состојби;

– брзо распоредување на кредибилни сили во мултинационални здружени операции предводени од НАТО дале-ку од националната територија или во операции за колективна самоодбрана на НАТО;

– ефективна команда и контрола соглас-но барањата на Концептот на НАТО за мрежно поврзани и заштитени комуни-кациски и информатички способности;

– ефиктивно воено разузнавање и из-видување за поддршка на експедици-ските операции на АРМ;

– логистичка одржливост на распореде-ните национални контингенти, вклучи-телно и способности за вклучување во мултинационална логистика;

– медицинска поддршка на распореде-ните контингенти со Улога �;

– опстанок и заштита на силите во усло-ви на блиска борба и закани од хеми-

�

ско, биолошко, радиоактивно и нукле-арно оружје;

– одбрана на силите од импровизирани експлозивни направи;

– извршување на операции во комплек-сни географски и климатски услови, вклучувајќи и екстремно топли и суви услови;

– операции во урбана средина;– обука на сите единици, особено на

распоредливите способности според заедничката доктрина на НАТО и про-цедурите поврзани со командата и контролата и здружените и комбини-раните копнени операции;

– развој на способности за цивилно-воена соработка;

– придонес во целиот спектар на опе-рации за поддршка на мирот предво-дени од ООН, од НАТО, од ЕУ или од пријателски коалиции;

– придонес во воените структури на НАТО;

– мултилатерална и билатерална од-бранбена соработка.

Според долгорочните планови органи-за циско-формациската структура на Aр-мијата ќе се трансформира во поедно-ставна и поефикасна структура со помал број единици, но со значително поголе-ма борбена моќ и здружена командна структура. Главното јадро на борбените сили на Армијата и во иднина ќе бидат механизираните пешадиски баталјони кои ќе бидат брзо распоредливи надвор од националната територија и способ-ни за изведување на високо интензив-ни борбени дејства и маневар во теш-ки теренски и климатски услови (вклучи-телно и екстремно топли и суви услови). Борбените сили ќе бидат поддржани со воздухопловни сили (хеликоптери), еди-ници за борбена поддршка и единици за борбено-сервисна поддршка. Сите еди-ници на АРМ треба да бидат пополне-ти со минимум ¤£% активен воен персо-нал и �££% современа воена опрема и да бидат обучени и евалуирани според НАТО-стандардите. Исто така, Армијата ќе развие и ќе одржува активна воена резерва од �.�££ лица.Развојот на �£% распоредливи спо-собности за целиот спектар на мисии и операции предводени од НАТО, како и нивно одржување, бара декларира-ните единици на АРМ да бидат попол-

нети со квалитетен и високо мотиви-ран воен персонал и опремени со со-времена воена опрема. Имајќи ги во предвид трендовите во демократски-от и економскиот развој на нашето оп-штество треба да се очекува дека во ид-нина привлекувањето и задржувањето на квалитетен воен персонал треба да биде сè поголем предизвик, како и зголемување на соодветната етнич-ка застапеност до ��%. Во тој контекст Министерството за одбрана иницира-ше повеќе проекти за подобрување на животниот стандард на воениот персо-нал, како и доизградба и модернизација на центрите за обука (пред сè армиски-от полигон „Криволак“). За остварување на амбициите за модернизација на вое-ната опрема потребни се значајни фи-нансиски средства кои може да се обе-збедат на подолг рок и во услови на по-добра економска состојба. На крајот, неизбежно е да се напоме-не дека Македонија во јули оваа го-дина успешно го заврши ��-тиот ци-клус на МАП (Акциониот план за член-ство во НАТО), и според сите проце-ни континуираниот напредок во нацио-налните реформи е наша постојана ка-рактеристика. Во септември оваа годи-на Македонија ја разви и ја достави до НАТО својата ��-та Годишна национал-на програма за подготовки за членство: �£�£-�£��, која е фокусирана на активно-стите за политичка и воена интеграција во Алијансата. Во наредните месеци Македонија од НАТО очекува само соо-дветно да се вреднува постигнатиот на-предок во националните реформи и кон-тинуираниот придонес во регионалната и глобалната безбедност. Алијансата и во иднина ќе се соочува со широк спек-тар на безбедносни предизвици. Од но-виот Стратегиски концепт, кој треба да биде одобрен на претстојниот самит на НАТО во Лисабон, се очекува да понуди ефикасни одговори за унапредување на безбедноста и просперитетот во ев-роатлантската област. Во тој контекст, заслужениот скорашен прием на Македонија во НАТО ќе значи вистински и траен придонес за безбед-носта на Регионот и во Европа во цели-на, како и зголемување на кредибилно-ста на Алијансата.

м-р Љубе Дукоски

�

со ВЛАДИМИР ЃОРЧЕВ, ПРЕТСЕДАТЕЛ НА КОМ ИСИЈАТА ЗА ОДБРАНА И БЕЗБЕДНОСТ ВО СОБРАНИЕТО НА РЕПУБЛ ИКА МАКЕДОНИЈА

интервју

МАК

ЕДО

НС

КО

ТО З

НАМ

Е –

СИМБО

Л НА

СИГУ

РНОСТ

И Б

ЕЗБЕ

ДНОСТ

�

со ВЛАДИМИР ЃОРЧЕВ, ПРЕТСЕДАТЕЛ НА КОМ ИСИЈАТА ЗА ОДБРАНА И БЕЗБЕДНОСТ ВО СОБРАНИЕТО НА РЕПУБЛ ИКА МАКЕДОНИЈА

Господине Ѓорчев, Комисијата за од-брана и безбедност примарно се за-нимава со заштита на уставниот поре-док на Република Македонија. Дали после настаните кои се случија на по-четокот на новиот век конечно може-ме да кажеме дека тоа прашање е со-сема апсолвирано од сите граѓани на Македонија?– Безбедноста на македонската држа-ва е приоритетно прашање. Главен фак-тор за безбедност или нестабилност е внатрешната кохезија. Но тука се наши-те институции кои ги гарантираат мирот и безбедноста на граѓаните. Исто така, свој удел имаат и нашите меѓународни пријатели. Сепак, заштитата на уставни-от поредок и безбедноста се најважните прашања за државните органи на Македонија и за граѓаните.

Вие претседателствувате со комисија во чија надлежност, покрај друго-то, е и интеграцијата на РМ во евро-атлантските структури. Кое е Вашето мислење за односот на Македонија и НАТО-алијансата, особено по Самитот во Букурешт?– Македонскиот народ вели дека пора-зот не може да го скрши духовно чове-кот, но може да го скрши ако се предаде. Ние не се предаваме затоа што знаеме дека нашите позиции се легитимни, и во делот на нашиот идентитет, и во делот на идното членство во НАТО. Тоа што се

случи во Букурешт беше сценарио само на една соседна земја која има неприн-ципиелни позиции кон Македонија. Репу-блика Македонија и НАТО имаат долгого-дишна соработка која одлично функцио-нира. Македонија продолжува и по Буку-решт. Учествуваме во НАТО-мисиите и понатаму, остануваме веродостоен пар-тнер и тука имаме политички консензус. Комисијата во тој дел има едногласен став, што е за поздравување.

Во контекст на тоа, „најжешкиот“ есенски ден за нас ќе биде во ноем-ври, односно денот кога ќе се одржи идниот НАТО-самит. Какви се вашите очекувања од тој самит?– Условите за членство во НАТО се веќе

одамна исполнети. Ние ја завршивме на-шата работа, но тоа што ќе се случува на НАТО-самитот е нешто друго затоа што таму Грција секогаш има право на вето. Ние не можеме да ги прифатиме грчки-те диктати, така што останува да види-ме што ќе биде исходот. Македонската позиција е јасна, имаме поддршка од на-шите партнери, еднинствено е пробле-матична позицијата на Грција.

Армијата на Република Македонија во континуитет предничи со реформите во македонското општество. Бидејќи Вие сте директно инволвиран во оваа област, кое е Вашето мислење за ре-формскиот процес во АРМ?– Реформите во АРМ се во тек и до-бро се одвиваат. Добивме потврда и со финалната Декларација од Самитот на НАТО во Букурешт кој се одржа од � до � април �££� г. Недвосмислено и јасно беше призната посветеноста на Ре-публика Македонија кон вредностите и оперативните активности на НАТО и на-предокот на земјата во севкупните ре-формски процеси. Владата на Република Македонија оста-нува на ставот за членство во НАТО и по Букурешт. За првпат после десетина го-дини се случија директни вложувања на воениот полигон „Криволак“. По шест години се обнови и Воената академија. Како претседател на Комисијата за од-брана и безбедност во Собранието на

Република Македонија имав чест да се сретнам со питомците од Академијата. Дваестина млади луге не го криеја задо-волството од продолжувањето на нив-ното образование. Собранието донесе нов Закон за служба во АРМ со кој се воведе нова категорија, активна резерва, со што можат да се по-фалат само дел од членките на НАТО. Се-когаш има проблеми, но крајниот резул-тат е одличен. Сметам дека министерот Коњановски и Министерството за одбра-на одлично функционираат и ја имаат на-шата целосна поддршка.

Република Македонија е една од земјите кои според бројот на населе-нието придонесуваат со најголем број

војници во мисијата ИСАФ во Авга-нистан. Имајќи ја предвид Вашата позиција, како според Вас тоа се одра-зува на нашите аспирации за полно-правно членство во НАТО?– Пред осум години, во август �££� г., во еден исклучителен период за Македонија, кога многумина не веру-ваа во стабилноста на земјата, наша-та армија испрати двајца офицери. Точ-но е дека бројот е симболичен, но са-кавме да покажеме дека сме подготве-ни да дадеме свој придонес кон светски-от мир и стабилност. Оттогаш до денес во оваа мисија испративме �.��� миро-вник. Со трупата од �¤ војници која зами-

на на � април годинава, вкупниот број на наши војници во Авганистан се искачи на ���. Станавме четврта земја по бројност на војници според бројот на населението после САД, Велика Британија и Данска.Имаме високи � % од копнената сила на Армијата само во Авганистан, а само колку за споредба, нашиот јужен сосед е на �� место со �� војници.Двесте четириест и седум македонски мировници имаат одговорност за мирот и стабилноста во таа земја, а за возврат очекуваат нивната држава да го добие своето право на полноправно членство во Алијанста. На � Септември �££� годи-на првпат се развеа македонското знаме во Авганистан. Оттогаш, па сè до денес, тоа ги покажува нашите аспирации.

Господине Ѓорчев, досега имавте мож-ност неколкупати лично да го видите „македонското сонце“ гордо развеа-но во Кабул. Какво е чувството да ги видите македонските војници цврсто застанати во одбрана на мирот и демократијата во далечната средноа-зиска земја?– Војниците на АРМ се меѓу најдобро подготвените војници во Авганистан и во Ирак. Досега трипати ги посетив на-шите војници во Авганистан и двапати во Ирак, така што имав можност лично да се уверам во нивниот професиона-лизам. За нив владее одлично мислење што е резултат на нивната подготвеност, обука и карактер. Македонското знаме стана симбол на си-

��

гурност и безбедност, а локалното насе-ление ги поздравува нашите војници на македонски јазик. Тоа кажува многу за впечатокот што го оставиле нашите ми-ровници.

Кое е Вашето мислење за подготвено-ста на македонските војници кои рамо до рамо со своите „браќа по оружје“ ја споделуваат таа мошне одговорна за-дача во светски рамки?– Лично познавав добар дел од вој ни-ците пред да заминат во мисиите, а имав можност дел од нив да ги запознаам и при посетите во Авганистан, во Ирак и во Босна. При нивното испраќање и дочекување ги запознав и нивни-те семејства, родители, сопруги, деца...Знам како славеа Велигден во Кабул, како славеа Илинден, � Септември, ро-дендени на деца, и уште многу други мо-менти далеку од дома. Сето тоа доволно зборува за нивната мисија.Нашите војници донесоа ��£ признанија од Ирак, �.��£ од Авганистан, ��� од мисијата „Алтеа“. За извонредните дос-тигнувања им беа доделени и почесни медали на четворица македонски ми-ровници за исклучителен придонес во мисијата „Слобода за Ирак“ и на шест ма-кедонски мировници за исклучителни за-слуги во мисијата ИСАФ во Авганистан. Бројките се убедливи.

Како дел од владејачката партија во македонското Собрание, кои се Ва-шите очекувања за резултатот од претстојната средба на претседателот Иванов со посредникот во спорот за името, Метју Нимиц? Дали можеме да очекуваме напредок во долгогодиш-ниот спор со кој би се дошло чекор по-блиску до изнаоѓање одредено реше-ние?– Претседателот Иванов, премиерот Гру-евски и министерот Милошоски одлично ги претставуваат нашите државни и наци-онални интереси. Проблемот го лоцирам во политиката на Грција. Нашите позиции се оправдани, тие произлегуваат од чув-ствата на нашиот народ кои се втемеле-ни во меѓународното право. Нашето име и идентитет се наше колективно и инди-видуално право. Наша задача е во све-тот упорно да ја кажуваме вистината за Македонија. Вистината и човековите пра-ва се нашите најсилни аргументи.

Здравко Ризовски

АКТИВНОСТИ ВО СОБРАНИЕТОКомисија за одбрана и безбедност, ПРЕТСЕДАТЕЛКомисија за надворешна политика, ЧЛЕНКомисија за образование, наука и спорт, ЗАМЕНИК-ЧЛЕНКомисија за деловнички и мандатно-имунитетни прашања, ЧЛЕНДелегација на Собранието на Република Македонија во Парламентарното собрание на Организацијата за безбедност и соработка во Европа, ЧЛЕНДелегација на Собранието на Република Македонија во Парламентарниот комитет за стабилизација и асоцијација (Мешовит парламентарен комитет ЕУ - Република Македонија), ЗАМЕНИК-ЧЛЕНПратеничка група на Собранието на Република Македонија за соработка со Парламентот на САД, ПРЕТСЕДАТЕЛПратеничка група на Собранието на Република Македонија за соработка со Парламентот на Австралија, ЧЛЕНПратеничка група на Собранието на Република Македонија за соработка со Парламентот на Сојузна Република Германија, ЧЛЕН

АКТИВНОСТИ ВО СОБРАНИЕТО

инфоДЕМОНСТРАЦИЈА НА АЛПИНИСТИЧКИ ОПЕРАЦИИ

��

ната ,,Илинден“ во Скопје, на полигонот за алпинистичка об-ука кај Демир Капија и на те-рените кај Матка. На карпе-стите предели кај Матка „вол-ците“ на АРМ прикажаа и дру-ги начини на совладување на тешкопроодно земјиште и спуштање по карпа и атрак-тивни демонстрации за кои се потребни висок степен на об-ученост, стручност и психофи-зичка кондиција.Алпинистичкиот тим од пСО е дел од декларираните едини-ци на АРМ за операции надвор од Република Македонија, а ви-сокиот степен на обученост, во изминатиот период го достиг-наа со сериозна и напорна ра-бота со стручните алпинистич-ки тимови од Швајцарија. Ин-структорите од пСО на АРМ во повеќе наврати спроведу-ваа обука со вакви тимови на армиите од Јадранската група.На вежбата присуству-ваа министерот за одбра-на, Зоран Коњановски, на-чалникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Миро-слав Стојановски, претставни-ци од Министерството за од-брана и ГШ на АРМ, претстав-ници на КФОР, претставници од Дирекцијата за заштита и спасување, на Црвениот крст на РМ и други гости.

а �£ септември �£�£ го-дина со почеток во ��.££ часот во реонот на Мат-ка покрај Скопје, во

организација на Полкот за специјални операции (пСО) на АРМ беше изведена по-казна вежба „Пребарување и спасување на повредени лица на непристапен терен и пла-нински простор“. Покрај алпи-нистичкиот тим од пСО на веж-бата учествуваа инструктор-ски тим од Швајцарија, при-падници на армијата на Босна и Херцеговина, Црвениот крст на Македонија и Дирекцијата за заштита и спасување.На вежбата, припадниците на алпинистичкиот тим на пСО демонстрираа изведување на алпинистички операции и тактики и техники за премин преку непристапен и планин-ски терен со примена на: ко-мандо, манки, исправено со користење на раце и друго. Освен ова беше прикажано пребарување и спасување на повредени лица со користење на формациска и импровизи-рана носилка, со употреба на специјален појас за спасување, како и пренос на повредени на јаже. Во рамките на подготов-ките за вежбата во изминати-ве две недели беше изведе-на заедничка обука во касар-

предводник на тимот, својата замисла за живеалиштата на припадниците на АРМ ја прет-стави преку споредба со она што претставува армијата, ка-ко дел од општеството. „Зада-чата да се проектира за АРМ е тешка. Тоа е така затоа што ние сме свесни и знаеме дека армијата во сите општества, па и во нашето, секогаш претста-вувала олицетворение на на-предокот. Таа секогаш асоци-рала, и на одреден начин пот-тикнувала на размислувања и на организирања кои биле аван гардни. Во историјата се-когаш победувала онаа армија која имала авангарден пристап кон материјалното, кон кон-цептуалното, и затоа ние сака-ме секој припадник кој секогаш размислува како да биде подо-бар, како да се надмине себе-си и околината, да има дом, да има простор кој ќе биде аван-гарден“, истакна Хаџипуља.

а � септември, во просто-риите на Домот на АРМ,

проектантскиот тим предво-ден од Митко Хаџипуља и Минас Бакалчев, професо-ри на Архитектонскиот факул-тет во Скопје, пред заинтере-сираните припадници на АРМ го претставија идејното реше-ние за проектот „АРМ – мој вистински дом“. По тој повод, министерот за одбрана на Ре-публика Македонија, Зоран Коњановски, изјави: „Денес за-едно со ценетите професори од Архитектонскиот факултет и сите нивни соработници, до-следно, како што ветивме, во првата фаза од проектот имав-ме средба со заинтересирани-те претставници на АРМ“. Во-едно министерот Коњановски додаде дека „долго време ова прашање не беше отвoрано, затоа што е многу тешко за решавање“. Професорот Хаџипуља, како

ПРЕТСТАВЕНО ИДЕЈНОТО РЕШЕНИЕ ЗА „АРМ – МОЈ ВИСТИНСКИ ДОМ“

о организација на Македон-ската спортска стрелечка

фе дерација, на �¤ септември, на стрелиштето Камник во Скопје, министерот за одбрана, Зоран

Коњановски, го отвори четврти-от по ред Гран-при турнир во стрелаштво „Скопје �£�£“. Честитајќи му на организаторот за организацијата на турнирот, министерот Ко њановски потен-цираше дека е од исклучителна важност да се организираат на-стани од ваков вид, преку кои се гради натпреварувачкиот дух помеѓу учесниците а истовреме-

но се врши и афирмација на овој спорт.На турнирот учествуваа актив-ни натпреварувачи од спорт-ското стрелаштво, како и при-

падници од АРМ, на Министер-ството за внатрешни работи, вработени од останати држав-ни институции, како и дру-ги љубители на стрелаштво-то, а беа застапени дициплини-те: пиштол (�� m); пушка М-��, �,¤ mm (�££ m); снајперска те: пиштол (�� m); пушка М-��, �,¤ mm (�££ m); снајперска те: пиштол (�� m); пушка М-��,

ловно-спортска пуш ка (�££ m); �,¤ mm (�££ m); снајперска ловно-спортска пуш ка (�££ m); �,¤ mm (�££ m); снајперска

и снајперска тактичка пушка (�££ m) .

а �� септември, во Домот на АРМ во Скопје беше од-ржан работен појадок на

министерот за одбрана Зоран Коњановски со началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, со висо-киот воен претставник на НАТО и командант на Штабот на НАТО во Скопје, бригадниот генерал Давид Хумар и со одбранбени-те аташеа акредитирани во Ре-публика Македонија. На работниот појадок било раз-говарано за сите реформски за-фати кои биле преземени во ми-натите две години, но и за сето она што е планирано да се на-прави во иднина. „Ги информи-рав претставниците дека не-одамна на седница на Влада-та беше усвоена Годишната на-ционална програма за член-ство на РМ во НАТО, која по-натаму ќе биде доставена на разгледување во Брисел, а во-едно стана збор и за сите теков-ни проекти кои веќе се презе-мени во МО, односно за новата

структура на силите која треба да биде донесена за кратко вре-ме, за новата систематизација во МО, за особено важните про-екти за доближување на АРМ до граѓаните и за долгорочни-от план за набавки“, изјави ми-нистерот Коњановски. „Вашата земја се покажа како одговорен партнер на НАТО. Вие во овој пе-риод многу напредувавте на по-лето на одбранбените рефор-ми“, рече бригадниот генерал Хумар и додаде дека „се надева-ме дека напорите кои ги правите наскоро ќе бидат наградени од НАТО-нациите“. „Во почетокот на октомври, на-јави министерот Коњановски, ќе имам средба со државниот се-кретар на САД, Робер Гејтс, со министерот за одбрана на Ка-нада, Питер Мек-Кеј, додека кон крајот на октомври ќе се срет-нам со германскиот министер за одбрана, Карл Теодор цу Гутен-берг, со цел да покажеме и дока-жеме дека сме респектабилен и кредибилен фактор и партнер“.

ГРАН-ПРИ ТУРНИР ВО СТРЕЛAШТВО

а �� септември, во простори-ите на Филозофскиот факул-тет на Универзитетот „Све-

ти Кирил и Методиј“ беше пот-пишан Меморандум за соработ-ка помеѓу Министерството за одбрана и Филозофскиот фа-култет при Универзитетот „Све-ти Кирил и Методиј“. Меморан-думот го потпишаа министерот за одбрана, Зоран Коњановски, ректорот на Универзитетот „Све-ти Кирил и Методиј“, проф. д-р Велимир Стојковски, и деканот на Филозофски факултет, проф. д-р Горан Ајдински. По потпишувањето на Мемо-рандумот, министерот за одбра-на одржа предавање пред сту-дентите од Институтот за без-бедност, одбрана и мир.„Потпишувањето на Меморан-думот за нас значи многу за-тоа што пред две години ја об-новивме Воената академија

и изнаоѓаме начин за поголе-ма комуникација со повеќе уни-верзитети. Мислам дека таа со-работка ќе придонесе да има-ме уште повисок квалитет во обуката и во образованието на идните кадри, како на овој факултет така и на Воената академија“, истакна министе-рот за одбрана. Тој нагласи дека оваа посета ја искористил да одржи презентација пред нови-те студенти на овој факултет за мировната поддршка на Репу-блика Македонија во мировни-те мисии. „Дваесет и први сеп-тември е меѓународен ден на мирот, и за што друго денес би разговарале ако не за нашите мировници“.Според проф. д-р Горан Ајдински, сето тоа што студентите ќе го из-учуваат во теоретската настава ќе можат да го применат и во практика.

о официјална посета на АРМ престојуваше вое-

на делегација од Командата на силите на САД во Европа (EUCOM), предводена од заме-никот на директорот на Одде-лот за планирање (J�) на контра-адмирал Марк Монтгомери. На средбата со началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, гостите беа запознаени со транс фор-мацијата на АРМ, со реформи-те, со извршувањето на миси-ите и плановите на АРМ за на-редниот период. Eдна од теми те беше и соработката со EUCOM на полето на вежбите, при што посебно внимание беше посве-тено на подготовките за уче-ството на АРМ во вежбата „Logical Decision �£�£“ која во октомври треба да се одржи во Унгарија. Заклучено е дека сора-ботката со EUCOM е во нагорна линија и дека таа во наредниот период ќе се интензивира, осо-бено на полето на вежбите.

РАБОТЕН ПОЈАДОК

ПОВИСОК КВАЛИТЕТ ВО ОБУКАТА И ВО ОБРАЗОВАНИЕТО

новивме Воената академија

а ¤ септември во офи-ци јал на посета на АРМ

прес тојуваше висока воена делегација на вооружените сили на Република Австрија предво-дена од началникот на Генерал-штабот, генерал Едмунд Ента-хер. Домаќин на делегацијата беше началникот на ГШ на АРМ, ге нерал-потполковник Миро-слав Стојановски. На средбата во ГШ на АРМ, двајцата начал-ници на генералштабови раз-говараа за актуелната безбед-носна состојба во регионот, како и за искуствата во проце-сот на спроведувањето на ре-формите во одбраната кај две-те земји. Притоа беше презенти-рана трансформацијата на АРМ, искуствата од нашето учеството во меѓународни мировни мисии предводени од НАТО, како и на-учените лекции. Заклучено е дека во иднина со-работката помеѓу двете армии треба да се прошири со нови активности на полето на обука-та, едукацијата и вежбите, кои, пред сè, на АРМ ќе користат користат во обуката на персоналот за извршување на мисии предво-дени од НАТО и ЕУ, како и околу планирачкиот процес за развој на борбената група на ЕУ.

ПОДДРШКА НА АРМ ЗА УЧЕСТВО ВО БОР-БЕНАТА ГРУПА НА ЕУ

��

на борбената група на ЕУ.

ВО НАГОРНА ЛИНИЈА

ПОСЕТА НА КОМАНДАТА НА НАТО ВО НЕАПОЛо официјална посета на Ко-мандата на здружените сили

на НАТО во Неапол, Италија, пре-стојуваше началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Ми-рослав Стојановски. На средбата со командантот на Командата на

здружените сили на НАТО во Не-апол, адмирал Марк Фицџералд, се разговараше за развој на структурата на силите на АРМ, за придонесот на АРМ во мисиите водени од НАТО и за промоција на полигонот „Криволак“.

ски) потпишаа посебен доку-мент – Изјава за пријателска соработка. На овој начин тие воспоставија официјална сора-ботка и ги трасираа можните начини за размена на искуства, за продлабочување и јакнење на меѓусебните односи и за поврзување и промовирање на општините Брежице и Би-тола. Во рамките на програ-мата го посетија археолошки-от локалитет Хераклеа како и битолскиот Широк сокак. Придружувајќи ги во поголеми-от дел од програмата, претсе-дателот на ОРОРМ, проф. д-р Ѓорѓи Малковски, ги инфор-мираше за текот на досегаш-ната соработка помеѓу двете асоцијации на централно ниво, како и за актуелните и прио-ритетни програмски задачи на ОРОРМ.

Живко Трајановски

ја посетија Првата механизи-рана пешадиска бригада, каде што капетанот Васе Митевски ги за позна со организациско-фор мациската структура и со мисијата на Бригадата. Покрај ова, имаа можност да се за-познаат и со Кабинетот за странски јазици, со Македон-ската соба, со Центарот за транзиција–Програма за подго-товки за враќање во цивилниот живот, а го посетија и тактичко-техничкиот збор и се запознаа со материјално-техничките средства со кои располага еди-ницата. При посетата на Бито-ла беше остварен разговор и размена на искуства со рако-водството на организациска-та единица на ОРОРМ во Би-тола. Претседателите на две-те општински здруженија од Брежице и од Битола (Јожица Стајиќ и Милосав Стеванов-

д �� до �� септември на „Кри-волак“ се одржа Финална-

та координативна конференција (ФКК) за вежбата „Балкански блесок �£�£“, која е планира-(ФКК) за вежбата „Балкански блесок �£�£“, која е планира-(ФКК) за вежбата „Балкански

на да се реализира на армиски-от полигон „Криволак”, во Цен-тарот за обука „Пепелиште“ и во касарните „Јане Сандански“ во Штип и во касарните „Илинден“ и „Страшо Пинџур“ во Скопје, од �� октомври до � ноември оваа година. Финалната координатив-на конференција е планска го-дишна активност на ГШ на АРМ за обука на декларираните еди-ници на АРМ која претставува завршна фаза од подготовките за изведување на вежбата „Бал-кански блесок �£�£“.Реализираните активности и за-клучоци, беше речено на Фи-налната координативна кон-фе ренција, прет ставуваат до-бра основа за реализација на НАТО-оценување ниво � на Де-кларираниот стреден пешади-ски баталјон, на Четата за дла-бинско набљудување и на Чета-та на Воената полиција, како и самооценување ниво � на хели-коптерскиот детачмент според Концептот за оперативни спо-собности (OCC).

З.Ј.

о повод � Септември – Де-нот на независноста на Ре-

публика Македонија, припадни-ците на Полкот за специјални операции (пСО) на АРМ, пре-ку центрите за социјални ра-боти во Дебар и во Куманово до нираа облека, обувки и пре-хранбени продукти. Донацијата бе ше наменета за социјално за-грозените семејства и за еднод-невниот цен тар за хендикепи-рани деца. Припадниците на пСО неколкупати во различни краеви на земјата донираа пре-хранбени продукти со што ја по-кажаа нивната хуманост.

��

инистерот за одбрана Зоран Коњановски и вицепремеи-

рот Абдилаќим Адеми неодам-на на дебарскиот градоначал-ник Аргетим Фида му ги преда-доа одлуките на Владата со кои дебарската локална самоуправа стана нов корисник на просто-рот и објектите на касарната во Дебар. Според деталниот урба-нистички план (ДУП), за просто-рот во кој наскоро ќе профунк-ционираат дисперзираните сту-дии на Државниот универзитет во Тетово и на Битолскиот уни-верзитет, а предвидено е да се изградат и неколку стопански објекти. Притоа Коњановски ис-кажа задоволство од текот на работите и нагласи дека ова е првиот објект кој Министерство-то за одбрана целосно го реали-зирал во рамките на проектот „Старите касарни за нов развој – Владата за граѓаните“.

СТАРИТЕ КАСАРНИ ЗА НОВ РАЗВОЈ

„БАЛКАНСКИ БЛЕСОК ����“

„РАПИД ТРИДЕНТ ����“

о изминатиот неколкугоди-шен период Организацијата

на резервните офицери на Ре-публика Македонија (ОРОРМ) и Сојузот на словенечките офи-цери (ZSČ) остваруваат мошне добра соработка која е посеб-но интензивирана во �£�£ го-дина. Во прилог на ваквата оце-на е и фактот што во текот на април годинава, делегација на ОРОРМ беше во педневна по-сета на ZSČ, со цел стекнување на нови сознанија за активно-стите на оваа асоцијација кои би можеле да се имплементи-раат во работата на ОРОРМ. Во континуитет со ваквата со-работка на централно ниво, од �£ до �� септември во Репу-блика Македонија престојуваа �� резервни офицери и подо-фицери, членови на Здружени-ето на словенечките офицери на Брежице. Според претход-но договорената програма со Извршниот одбор на ОРОРМ, а во придружба на претседа-телот, проф. д-р Ѓорѓи Мал-ковски, тие ги посетија Скопје, Штип, Неготино, Прилеп, Би-тола и Охрид. Посебно е значајно да се одбележи нив-ниот престој во Штип и во Би-тола. Во градот под Исарот тие

Од активностите на ОРОРМПРОДЛАБОЧУВАЊЕ НА БИЛАТЕРАЛНАТА СОРАБОТКА

о организација на Главниот одбор на СЗБ од НОАВМ

и граѓаните-продолжувачи на традициите, на �¤ септември во Скопје и во другите гра-дови во Македонија, досто-инствено беше одбележан меѓународниот Ден на мирот под мотото „Ветераните чеко-рат за мир“. Мировниот марш во Скопје, на кој учествуваа не-колку стотини борци, резерв-ни офицери, претставници на поголем број здруженија и невладини организации, гра-ѓани, ученици, како и питом-ци од втора година на Воена-та академија започна пред Со-бранието на РМ, а централна-та свеченост се одржа пред Споменикот на ослободители-те. Во оваа пригода беше про-читана поздравната телеграма на претседателот на РМ, Ѓорге читана поздравната телеграма на претседателот на РМ, Ѓорге читана поздравната телеграма

Иванов, и пораката на генерал-ниот секретар на ООН, Бан Ки Мун, а на присутните со приго-ден говор им се обрати претсе-дателот на СЗБ од НОАВМ, ге-нералот во пензија Тодор Ата-насовски. Пригодни обраќања имаа и претседателката на Националниот совет на жени-те, Савка Тодоровска и поете-сата Светлана Христова-Јоциќ.

ОДБЕЛЕЖАН ДЕНОТ НА МИРОТ

НОВИ ДОБРОВОЛЦИ

одржување на мирот. Во вежба-та беше инкорпориран и концеп-тот на операциска способност – оценување ниво � и �. На веж-бата зедоа учество �� земји со вкупно ��¤£ учесници .Од АРМ на вежбата учествуваа десет офицери кои беа инволви-рани во работата на HICON на ниво на дивизија, мултинацио-нална бригада и во пониската ко-манда. За успешно реализирање на вежбата на двајца наши офи-цери им беше доделен Медалот на заслуги на Националната гар-да на Калифорнија. Т.Ј.

д � до �� септември во укра-инскиот тренинг-центар „Ја во рив“ се одржа веж-

бата „Рапид тридент �£�£“, компјутерски симулирана ком-бинирана вежба – вежба на ко-мандно место и вежба на те-рен, со цел симулација на операција за спроведување и за

ХУМАНОСТА НА ДЕЛОратите на велешкиот гар-низон „Алексо Демниев-

ски–Бауман“ на �£ септември беа широко отворени за при-ем на уште еден контингент на граѓани кои доброволно се пријавија да го отслужат воени-от рок. Центарот за индивиду-ална обу ка во составот на КзО и овојпат подготвено ја доче-ка единаесеттата генерација од ��� граѓани на добровол-но служење на воениот рок од различни краеви на нашата држава, меѓу кои има �£ при-паднички од понежниот пол.

С.Н.

кој бил еден од вработените и генерален менаџер на една друга компанија и тоа првенствено за производство на борбени авиони, особено за потребите на Втора-та светска војна. Тогаш биле произведени авионите P-�� Airacomet, првиот млазен авион и наследникот P-�� King cobra, како и Bell X-� (првиот суперсоничен авион). Набргу по производството на првите авиони, компанијата Bell вработува ин-вентивни дизајнери и конструктори со цел истражување и развивање нови воздухоплови од типот на хеликопте-ри. Меѓу првите хеликоптери се Bell �� и Bell �¡ произведени во �¤�� година со постигнат извонреден успех во цивилно-то и военото воздухопловство. Bell �� е

омпанијата „Bell Aircraft Cor po ra-tion“ e една од водечките компа-нии во авиоиндустријата основана во далечната ���� година во Fort

Worth, град во американската сојузна држава Тексас. Токму оваа компанија го има добиено првиот сертификат за про-изводство на комерцијален воздухо-плов, а до ден денес има продадено над ��.£££ воздухоплови, речиси во целиот свет. Своето производство компанијата го има проширено и во Амарило, Тексас, и во Мирабел, Канада.

РАЗВОЈНИОТ ПАТКомпанијата „Bell Aircraft Corporation“ ја има основано Lawrence - Larry Dale Bell,

��

лесен, едномоторен, двокрак хеликоп-тер. Од овој тип хеликоптери се прода-дени повеќе од ��££ парчиња ширум светот. Лиценцата ја откупиле „Agusta“ во Италија, „Kawasaki Heavy Industries“ во Јапонија и „Westland Aircraft“ во Вели-ка Британија.По смртта на нејзиниот основач ком па-нијата западнала во финансиски потеш-котии. Затоа во �¤�£ година, компанијата „Textron“ ја купува „Bell Aircraft Cor-poration“ и по успешното спојување на овие две компании, во �¤�� година таа го менува своето име во „Bell Helicopter Textron“. „Textron“, помеѓу другото, по-крај производството на овој тип на хе-ликоптери, во својата корпорација ја вклучува и „Cessna Aircraft Company“ (компанија за производство на лесни авиони за обука, тренажа и транспорт), широко распространета во светот во однос на својот арсенал од авиони. Од трите дивизии – оддели кои биле фор-мирани, единствено одделот за хели-коптери продолжил успешно со својата работа.

ПОЗНАТИОТ „ВИЕТНАМЕЦ“Најпознатиот продукт на оваа компанија во тоа време бил хеликоптерот UH-� Iro-quois, најексплоатираниот хеликоптер за време на Виетнамската војна (од �¤�� до �¤�� година). Биле произведени повеќе од ��.£££ парчиња, а намената, пред сè, му била медицинска евакуација и лесен транспорт. Постојат и борбени варијанти вооружени со митралези и ракети.

75 ГОДИНИ ПРЕПОЗНАТЛИВОСТ

BELL AIRCRAFT CORPORATION

Драган Павловски

��

Во септември �¤�� година, името на овој хеликоптер било променето во UH-�, но името „Huey“ (Хјуи) се користело во оп-шта употреба. На служба во Виетнам биле приближно �.£££ UH-�. Компанијата „Bell“, хеликоптерот Huey I го модернизи-раше во варијантата UH-� HP Huey II.Денеска „Bell“ својата најтесна соработ-ка ја има воспоставено со компанијата „AgustaWestland“ за која говоревме во еден од претходните броеви на списа-нието.

ДЕЛ ОД БОГАТИОТ АСОРТИМАН НА „BELL“

BELL ���/��� – едномоторни хеликоп-тери, верзии на UH-� Iroquois. Се кори-стат за обука, лесен транспорт (патни-ци и товар), гасење на пожари и сл. Bell �£� е произведен во �¤�� година, а по-големиот, со подобри перформанси и помоќен мотор, Bell �£�, бил произве-ден и продаден во ��.£££ примероци од страна на Bell и Agusta-Bell во раните �¤�£-ти години.BELL ��� Twin Huey – двомоторен хе-BELL ��� Twin Huey – двомоторен хе-BELL ��� Twin Hueyликоптер со двокрак носечки ротор, кла-сифициран како среден хеликоптер. Во случај на откажување на еден мотор, другиот испорачува доволна сила за лет од �£ минути. Bell ��� првпат полетал во �¤�� годинa (произведството започнало во Мирабел, Квебек, Канада. Има капа-цитет од �� седишта, со еден пилот и че-тиринаесет патници. Може да крене над-ворешен товар од над �£££ kg.

доцна бил заменет со AH-�� Apache. Над-градените верзии сè уште се употребува-ат во армиите на повеќе земји. Освен во Виетнамската војна употребуван е, уште и во Заливската војна, Арапско-израелските конфликти, во Сомалија и на Хаитите, а во Босна и Косово е употребуван во мисиите за имплементација на мирот. Непосреден наследник на овој хеликоптер е Bell AH-� SuperCobra, двомоторен хеликоптер, столб на маринскиот корпус на САД. Надградба на хеликоптерот Bell AH-� SuperCobra е чет-ворокракиот Bell AH-�Z Viper.BELL OH-�¢ Kiowa – хеликоптер кој се ко-ристи за набљудување, за воздуш на огне-на поддршка и воопшто прет ставува сена-менски хеликоптер. Произведен е врз осно-ва на �£�а JetRanger-хеликоптерот. Во кон-тинуирана употреба од страна на армијата

на САД е од �¤�¤ година, а подоцнежниот модел, вооружената верзија со моќни сен-зори, OH-�¢D Kiowa Warrior, првенствено OH-�¢D Kiowa Warrior, првенствено OH-�¢D Kiowa Warriorе употребуван во вооружена извидничка улога за поддршка на копнените сили.Bell-Boeing V-�� Osprey – револуционе-Bell-Boeing V-�� Osprey – револуционе-Bell-Boeing V-�� Ospreyрен воздухоплов кој ги обединува добрите страни на хеликоптерот и на авионот. V-�� е способен за вертикално полетување и слетување, додека во лет (со свртување на роторот хоризонтално) продолжува да лета како авион. Според податоците ова решение обезбедува двојно поголе-ма брзина и голема носивост. Првиот про-тотип полетал во �¤�¤ година, а последни-от во �¤¤� година. Може да превезува �� целосно опремени војници и да превезува товар од над ¤£££ килограми.

BELL ��� JetRanger, LongRanger, Twin Rangers – двокрак хеликоптер со еден или два мотори. Во �¤�£ година, морнарица-та на САД од �� производители на воз-духоплови побарала лесен хеликоптер за набљудување. Со своите карактеристики победник на конкурсот бил хеликоптерот Bell �£�. Претседателот на компанијата Едвин Дукајет го нарекол овој хеликоптер „JetRanger“, означувајќи еволуција од по-пуларниот модел ��J Ranger. JetRanger, првиот лет го направил во �¤�� го-дина, LongRanger во �¤�� година, а TwinRangers во �¤¤� година. Оваа серија на хеликоптери е една од најуспешните со продадени повеќе од �.£££ парчиња.BELL ��¡ – релативно понов хеликоптер, со четири краци, еден мотор и особно до-бри перформанси. Bell �£� често се кори-сти за транспорт, воздушна брза помош – медицинска евакуација, за спроведување на законот по пат на воздушно набљу ду-вање, но и за извршување на други спец-ифични задачи. Развивањето на Bell �£� започнало во �¤¤� година, како замена за моделите од серијата �£�, а сериското производство започнало во �¤¤� година.BELL ��¡ – Компанијата започна дизајн и производство на хеликоптер во партнер-ство со Јужна Кореја, поточно со „Samsung Aerospace Industries“. Првата испорака се случила во �£££ година, а веќе во �££� го-дина доаѓа до редизајн на хеликоптерот со приклучување на јапонската „Mitsui Bussan Aerospace“. Со исполнување на об врс ките кон клиентите, производството на овој хе-ликоптер се прекинува во �££� година.BELL ��� – Четворокрак хеликоптер со

конфигурација од десет места, вклучувајќи го пилотот и копилотот и осум патници. Кога се употребува за медицинска евакуација може да носи едно или две носила со паци-енти и три или четири лица како медицински персонал. Компанијата своите први испора-ки ги започнала во �¤¤� година. После про-изводството на ��� парчиња во �££� годи-на, истото е прекинато. По излегувањето на вториот сериски модел, на натпреварот со хеликоптер околу светот, срушен е прет-ходниот рекорд на „round-the-world“ со лет од Велика Британија во времетрање од �� дена, � часа и �� минути. BELL AH-� Cobra (Model ���) – борбен хеликоптер за напад, нарекуван уште и „HueyCobra“ или „ Snake“ (змија). Овој тип е столб на хеликоптерската авијација, кој по-

����

53 ГОДИНИ ОД ЛАНСИРАЊЕТО НА ПРВИОТ ЗЕМЈиН ВЕШТАЧКИ САТЕЛИТ

ПИОНЕРОТ НАРЕЧЕН

„СОПАТНИК“

цел. Имено, Советската академија за науки била задолжена за генерално-то координирање на проектот и за на-бавка на истражувачките инструмен-ти, Министерството за одбранбена индустрија (заедно со нејзината „ег-зекутивна рака“, ОКБ-�, биле назначе-ни да го креираат сателитот како „но-сач“ на специјални научни инструмен-ти, Министерството за радиотехнич-ка индустрија имало задача да ги раз-вие радио-техничките инструменти и системот за телеметрија. Дополнител-но, биле вклучени и Министерство-то за бродоградба (развој на жиро-скопите), Министерството за машин-

ден настан во текот на педесет-тите години од минатиот век, сре-де фамозната „Студена војна“

помеѓу Истокот и Западот имал да-лекусежни последици, не само врз дефинирањето и позиционирањето на супериорната технолошка надмоќ на една од условно речено двете спро-тивставени страни, туку и врз пси-холошката состојба на широките на-родни маси. Лансирањето на првиот вештачки сателит во орбита од стра-на на комунистичкиот Советски Сојуз, денес добропознатиот „Спутник �“ успеа да влее страв, да ја разгори имагинацијата, па дури и да ги смени речниците.

ПОЧЕТНАТА ИДЕЈАПроектот наречен „Спутник �“ започ-нал да чекори по својот развоен пат на �� мај �¤�� година кога Сергеј Коро-лев го запознал тогашниот министер за одбранбена индустрија, Димитри Устинов, со идејата за развој на веш-тачки сателит кој би бил поставен во Земјината орбита. Грандиозниот про-ект бил одобрен од страна на Прези-диумот на Централниот комитет на � август �¤�� година. Имајќи ја предвид комплексноста на поставената задача, во самиот проект биле вклучени голем број научни и политички ентитети кои во своето експертско поле придонеле кон достигнувањето на поставената

ска изработка (лансирниот систем, транспортирањето и дополнувањето на гориво) и Министерството за од-брана (процесот на лансирање). Процесот на изработка преминал во фазата на практична работа кога на �£ јануари �¤�� година, Советот на мини-стри на СССР го донел потребното одо-брение. Сателитот наречен „Објект Д“ Објект Д“ Објект Дтежок �£££-��££ kg со научни инстру-менти тешки �££ kg според планот тре-бал да биде комплетно конструиран во периодот од �¤��-�� година. Веќе во јули �¤�� година, со де фи-нирање на нацрт-планот, „де факто“ биле дефинирани и научните цели на проектот. Имено, сателитот би бил во позиција да ја измери густина-та на атмосферата, нејзината јонска композиција, сончевата редијација, магнетните полиња, космичките зра-ци итн. Комплексноста и подготвено-ста на советските научници да го кон-струираат пионерскиот сателит била забележана во моментот кога дело-вите произведени на повеќе локации требале да бидат интегрирани во една целина. Голем дел од инструментите не биле компатибилни еден со друг, што со себе повлекло зголемување на предвидениот буџет и временско поместување на крајниот рок. Она што им задавало уште поголеми проблеми на научниците е ракетата R-� која била избрана да биде носител на сателитот

„КАКО РЕЗУЛТАТ НА НАПОРНА И ИНТЕНЗИВНА РАБОТА ОД СТРАНА НА БРОЈНИ НАУЧНИ ИНСТИТУТИ И ДИЗАЈНЕРСКИ БИРОА, ИЗГРАДЕН Е ПРВИОТ ВЕШТАЧКИ САТЕЛИТ НА ЗЕМЈАТА“

„TASS“, Телеграфската агенција на Советскиот Сојуз

САД, иницијативи кои главно потек-нувале од Департманот за одбрана. Во прва линија американската програ-ма за конструирање на вештачки са-телит „Вангарда“ добила предност во однос на програмите од другите сфе-ри, а била обновена и програмата „Ис-тражувач“ која се смета за претход-ник на „Вангарда“. Остварувањето на крајната цел – поставување на амери-кански сателит во орбитата родило со плод на �� јануари ���¢ година, кога било извршено успешно лансирање и поставување на првиот американски сателит во орбита околу Земјата. Како една од базичните одлуки кои подоцна ќе ги етаблираат САД како прва „вселенска“ сила е потписот на тогашниот претседател на САД, Двајт Ајзенхауер, кога на �¤ јули �¤�� го-дина се формирала добропознатата НАСА (NASA – National Aeronautics and Space Administration).Како илустрација за првичната реак-ција на американските научници по пристигнувањето на веста за советски-от успех ќе ви го претставам следното видување на атмосферата за приемот во советската амбасада во Вашингтон по повод шестдневната конференција

И покрај очекувањето дека тие ќе ги напојуваат системите само две недели, сателитот бил операционален �� дена. Терморегулациониот систем се состо-ел од фен, од дуален термички преки-нувач и од контролен термален пре-кинувач. Доколку температурата во сфе рата надминувала �� степени Цел-зиусови се вклучувал фенот кој работел сè додека таа не се спушти на �£ степе-ни. Доколку температурата достигнала над �£ степени или под £, контролниот термален прекинувач бил проектиран да го менува периодот на испраќање на радиосигналните пулсеви.Кога станува збор за радиосигнали-те, радиото во сателитот од еден ват работело на две фреквенции, �£.££� MHz и �£.££� MHz. Сигналите од прва-та фреквенција биле емитирани во пулсеви на секои £,� sec, со паузи во ист период, кога биле емитирани пул-севи од втората фреквенција. При пренесувањето на сателитот до Земјината орбита, тој бил заштитен со помош на оклоп со должина од �£ cm.

ПОЧЕТОК НА „ВСЕЛЕНСКОТО ДОБА“На � октомври ���¡ година, од лан-сирното место бр.� од космодромот „Бајконур“ (како што е наречен де-нес), лоциран во Казахстан, започнала нова ера во историјата на човештво-то. ��� sec по полетувањето на ракета-та „Спутник“ се слушнале првите сигна-ли од првото тело создадено од чове-кот во орбита на нашата планета. Го-лемиот успех на советските научници, ¤£ min по лансирањето на сателитот, кога сите податоци за поставување на сателитот во орбитата биле верифи-кувани, му бил соопштен и на Хруш-чов. „Спутник �“ орбитирал над Земјата со брзина од �¤.£££ km/h, брзина со која му биле потребни ¤�,� min за комплетирање на една орбита. После-ден пат сигналите од првиот вештач-ки сателит биле слушнати на �� октом-ври, а неколку месеци подоцна (на � јануари �¤�� година), по изминати око-лу �£ милиони километри, сателитот бил насочен кон Земјата и целосно из-горел во атмосферата.

„ГРОМОГЛАСНАТА“ ТИШИНАВеста за успешното ланирање на со-ветскиот сателит во орбита била аларм во врвот на тогашната американска администрација, особено поради фак-тот дека водството на САД било цврсто уверено во сопствената технолошка надмоќ над лутиот ривал. Додека ова лансирање било еден вид на „повик да се разбуди“ американското лидер-ство, тоа имало застрашувачки ефект за обичниот американски граѓанин кој секојдневно се прашувал дали ин-терконтиненталните ракети се она што следи. Периодот по лансирањето на „Спутник �“ наречен „Спутникова-та криза“ иницирал голем број на по-мали или поголеми иницијативи во

во орбитата на Земјата, и која наместо посакуваниот импулс од �£¤-��£ sec „произведувала“ само �£�.

НОВИОТ ПЛАН ЗА СТАРАТА ИДЕЈАПоради споменатите проблеми, но и реалната можност САД да го пре-стиг нат Советскиот Сојуз во пос та ву-вањето на првиот вештачки сателит во орбита, ОКБ-� предложиле да биде конструиран многу помал и поедноста-вен сателиот од „Објектот Д“. Новиот сателит би тежел околу �££ kg (една десетина од првичниот план), а од на-учна опрема би поседувал само едно-ставен радиотрансмитер. Сателитот со ознака „Објект ПС“ бил одобрен на �� февруари �¤�� година.

ТЕСТИРАЈЌИ JA РАКЕТАТА R-¡Системот кој имал задача да го „кре-не“ сателитот во орбита, ракетата R-�, имал неколку последовател ни неуспеш-ни обиди. Во периодот од �� мај до �� јули биле извршени три тестирања, од кои сите три биле целосен неуспех. Имено, првото лансирање завршило со експлозија на една од помошните ракети додадени на главниот труп, до-дека при вториот обид ракетата вооп-што не успеала да полета поради греш-ки направени при конструирањето. И третиот обид завршил со целосно уништување на R-�, и тоа поради не-предвидено ротирање на лонгитудна-та оска на ракетата. Првото успешно тестирање (вкупно четврто по ред) било извршено на �� август, кога ракетата достигнала висо-чина од �£ km, но поради термодина-мичките сили „прегреала“ по изминати �£££ km. По шестиот успешен обид кој завршил на сличен начин, конструкто-рите дошле до заклучок дека е потреб-но редизајнирање на главата на раке-тата. Сепак, и покрај тоа, било забеле-жано дека ракетата R-� може да се ко-ристи за успешно лансирање на науч-ни сателити во орбита.

ДИЗАЈНОрбиталното „прваче“ создадено од човечка рака имало форма на сфера, составена од две хемисфери, херме-тички затворени и прцврстени со �� завртки. Сферите со дијаметар од ��� mm биле покриени со полиран топло-тен штит од � mm направен од АМГ�Т (алуминиум-магнезиум-титаниум).Антенската лабораторија на ОКБ-� ги дизајнирала двете антени на сатели-тот кои имале по два посебни делови долги �,� m и �,¤ m. Со помош на овие делови, сателитот бил во позиција да пренесува сигнал независно од него-вата ротација.Енергијата потребна за непрече-но функционирање на сите елементи на сателитот доаѓала од три сребро-цинкови батерии тешки �� kg, од кои две го напојувале радиотрансмитерот, а една – терморегулациониот систем.

ОСТАНАТИ САТЕЛИТИ, ДЕЛ ОД ПРОГРАМАТА „СПУТНИК“ ДО „ВОСТОК �“, НОСИТЕЛ НА ПРВИОТ ЧОВЕК ВО ВСЕЛЕНАТА, ЈУРИ ГАГАРИН

��

ИМЕ НА САТЕЛИТОТ

ДАТУМ НА ЛАНСИРАЊЕ ТОВАР/МИСИЈА УСПЕХ/

НЕУСПЕХ

СПУТНИК � � ноември �¤�� год. Првиот жив патник, кучето Лајка Н

СПУТНИК � �� мај �¤�� год. Голема количина научни инструменти У/Н

СПУТНИК � �� мај �¤�£ год. Првиот тест на леталото „Восток“ У/Н

СПУТНИК � �¤ август �¤�£ год. Кучињата Белка и Стрелка, �£ глувци, � стаорци и неколку растенија У

СПУТНИК � � декември �¤�£ год. Кучињата Пчелка и Мушка Н

СПУТНИК � � февруари �¤�� год. Поставување на траекторија кон Венера Н

СПУТНИК � �� февруари �¤�� год. Платформа за лансирање на „Венера �“ У

СПУТНИК ¤ ¤ март �¤�� год. Кукла-човек, кучето Чернушка, глувци и морско прасе У

СПУТНИК �£ �� март �¤�� год. Кукла-човек, кучето Ѕвездочка, ТВ и др. У

United Press, October �, ���¡

Russians Win Race To

Launch Earth Satellite

Man on ¥ reshold

Of Space Travel

на научната организација позната како „CSAGI“:„Групата се собрала на вториот кат од амбасадата, некаде околу шест часот. Репортерот на „Њујорк тајмс“, Волтер Саливан, добил неверојатен повик од шефот на бирото во Вашингтон. Од таму го информирале дека советска-та новинска агенција тукушто објавила дека „Спутник �“, првиот вештачки са-телит околу Земјата е лансиран. Не-говите зборови биле упатени кон Ри-чард Портер, член на американски-от тим. Тој рекол: „Започна...“. Сепак, тоа за Портер и не била некоја новост, бидејќи тој претпоставувал дека подо-готовките за лансирање на „Спутник“ навршуваат. Потоа била проследена информација до официјалниот аме-рикански делегат на конференцијата, Лојд Беркнер, кој со неколку удари по чашата го привлече вниманието на присутните, на кои им изјави: „Ту-кушто бев информиран од страна на

Russians Win Race To кушто бев информиран од страна на

Russians Win Race To ‘Њујорк тајмс’ дека рускиот сателит е

Russians Win Race To ‘Њујорк тајмс’ дека рускиот сателит е

Russians Win Race To во орбитата на Земјата и тоа на висо-

Russians Win Race To во орбитата на Земјата и тоа на висо-

Russians Win Race To чина од ¤££ km. Би сакал да им чести-

Russians Win Race To чина од ¤££ km. Би сакал да им чести-

Russians Win Race To там на нашите советски колеги за нив-

Russians Win Race To там на нашите советски колеги за нив-

Russians Win Race To ното достигнување“.

Russians Win Race To ното достигнување“.

Russians Win Race To СОВЕТСКАТА ПРОПАГАНДА

Launch Earth SatelliteСОВЕТСКАТА ПРОПАГАНДА

Launch Earth SatelliteВредноста на лансирањето на „Спутник

Launch Earth SatelliteВредноста на лансирањето на „Спутник

Launch Earth Satellite�“ како елемент за ширење на советска-

Launch Earth Satellite�“ како елемент за ширење на советска-

Launch Earth Satelliteта пропаганда не била капитализира-

Launch Earth Satelliteта пропаганда не била капитализира-

Launch Earth Satelliteна веднаш по големото достигнување.

Launch Earth Satelliteна веднаш по големото достигнување.

Launch Earth SatelliteДури и во самиот Советски Сојуз ова големо достигнување било минимизи-рано до таа мера што тоа не достигна-ло да биде ниту прва и водечка вест во познатата „Правда“. Како причина за тоа се смета желбата да се превенира експлоатацијата на сите можни неуспе-си (во која било од фазите) кои „де фак-то“ биле сосема реални. Пропагандната вредност на „Спутник �“, како што споменав погоре, била да-леку поевидентна во САД, и тоа осо-бено помеѓу широките народни маси кои преку ноќ ја смениле перцепцијата за СССР. Советите за време на „Спут-никовата ноќ“ преминаа од „источни незнајковци“ до технолошки надмоќни и опасни противници кои имаат сред-ства во кое било време да ја демон-стрираат својата сила и моќ врз кој било дел од Соединетите Држави. Фак-тите говорат дека стравот не бил по-чувствуван само од страна на обични-те американски граѓани. Покрај прет-ходно споменатото актуелизирање на двата американски проекти за поставување на сателит во орбитата, веднаш биле насочени големи сред-ства и кон развој на науката, инже-нерството и математиката, на сите нивоа на образовниот систем. Токму тие вложувања понатаму довеле до развој на шпионските сателити, интер-континенталните ракети и системот за ракетна одбрана.

Иван Петрушевски

И слоганот ја носи истата тежина која му се припишува на овој речиси ре-волуционерен проект. Изградбата на станови за решавање на едно од најгорливите прашања за секој човек без ниту трошка двоумење е вест која го заслужува нашето целосно внимание, и секако, поддршка. Се по-ставува прашањето, дали големина-та на проектот, во неговиот базичен контекст, ни дозволува да ги видиме и сите останати аспекти кои се исто толку револуционерни. И кога ќе почнеме да размислуваме за значењето на овој проект во сите негови останати аспекти, неминов-но е да започнеме со тоа дека сора-ботката за поставување на проектот во неговата денешна фаза (идејно решение) е многу поширока од релацијата Министерство за одбра-на – тим на архитекти. Токму архитек-тите кои го понудија идејното реше-ние сиот свој професионален живот го поминале на Архитектонскиот фа-култет, што претставува една нова димензија – соработка на две инсти-туции со една цел – поголемо добро за граѓаните на нашата држава. Навраќајки се на она што сите заин-

��

United Press, October �, ���¡

Russians Win Race To

Launch Earth Satellite

Man on ¥ reshold

Of Space Travel

ЗА ПРОЕКТОТ КОЈ ЌЕ ПРОМЕНИ МНОГУ ЖИВОТИ

ФЛЕКСИБИЛНОСТ И ДЕМОКРАТИЧНОСТ ВО СИТЕ ФОРМИ

АВТОРИ НА ПРОЕКТОТ „МОДУЛ“

проф. д-р Минас БАКАЛЧЕВ,

проф. д-р Митко ХАЏИ-ПУЉА,

м-р Саша ТАСИЌ,

м-р Александар РАДЕВСКИ,

м-р Михајло ЗИНОСКИ,

Дамјан МОМИРОВСКИ и

Никола СТРЕЗОВСКИ

АВТОРИ НА ПРОЕКТОТ „МОДУЛ“

тересирани припадници имаа мож-ност да го видат во Домот на АРМ (на � септември), пиедесталот повторно му припаѓа на зборот иновација. Го запрашавме поголемиот дел од тимот кој го изработи идејното реше-ние, кое е нивното мислење за про-ект од овој ранг. А одговорот, и покрај тоа што сме свесни за состојбата во која се наоѓа нашето градежништво, секако од аспект на архитектурата, нè натера на размислување. „Поте-гот да се изградат толку многу ста-нови одеднаш не бил направен во последните �£ до �£ години, по из-градбата на Ново Лисиче. Но овој тип на градби интензивно се градат насекаде во Европа, па и во наше-то најблиско соседство – во Белград. Тоа е пример како треба да се гра-ди“, ни објаснија архитектите. Про-фесорот Минас Бакалчев, пак, дода-де дека „ова е еден современ начин на домување кој ги следи европски-те стандарди, а воедно е и домување кое е релативно евтино, рационално и модерно“. Осврнувајќи се подетаљно на просто-рот на кој треба да се изградат овие градби, според илустрацијата под-готвена за просторот во касарната „Илинден“ во Скопје, мора да се спо-мене дека тие „де факто“ се наоѓаат

„АРМ – Мој вистински дом“

��

во центарот на градот. „Освен овие станбени фрагменти, на тој про-стор се планирани петнаесетина дру-ги фрагменти како музеи, училиш-та, амбасади и сл. Сето тоа што ќе се протега на потегот од булеварот „Словенија“ до римскиот аквадукт е испланирано според Генералниот ур-банистички план. Секако, исто како што беше случајот и со населбата Ае-родром (прво се изградија станбени-те згради, а потоа поликлиниката и Т.Ц. „Бисер“), така и во овој случај ништо не може да се случи преку ноќ. Сепак, треба да се има предвид дека тоа е оној дел од Скопје од каде што сè започнало, во тој дел е обиколни-цата, а оттаму започнуваат и сите бу-левари“.Фокусирајќи го нашиот поглед одбли-ску, од самите градби лесно се забе-лежува дека тие се уникатни и досе-га невидени кај нас. И сето тоа е ин-спирирано од недвојливата природа на војникот. Како што вели професо-

рот Митко Хаџи-Пуља, „ние не може-ме да очекуваме од човек вработен во АРМ да има двојна природа. За-тоа, она што е наменето за тие луѓе треба да се темели на нешто ново, на нови нешта, нови техники“.

РАМНОПРАВНОСТА – ИМПЕРАТИВ

Фасадата на зградите во целост се двои од клишето кое досега може-ше да се забележи низ Скопје. Како што велат авторите, таа асоцира на една конкретна тема т.н. „тектони-ка на пикселот“ во однос на начинот на поврзување кој е „подвижен во сите правци“. Самите типови на ста-нови, пак, се изградени имајќи на ум

неколку основни предуслови. Прин-ципот на рамноправност е основа-та, а на него се издигаат суштин-ските идеи кои ја комплетираат це-лината – рационалноста, економич-носта и типизацијата на градба-та. Инкорпорирањето на сето досе-га кажано вроди со плод – станови-те кои се претставени со идејното ре-шение се целосно сончеви, простра-ни, демократични (има можност за реорганизација според сопствените потреби) и флексибилни. Тоа се аду-ти кои во голема мера ги одвојуваат овие градби од сè она што досега се градело во нашата држава. „Многу е важно во еден стан да се има отворен простор и на оној кој ќе се всели да му се овозможи да го преуреди станот според свои-те потреби и својот животен стил. Тоа се т.н. демократски принципи во проектирањето – на купувачот да не му дадеш финален производ, туку тој да почувствува дека со својата ин-

ЗА „ТЕКТОНИКАТА НА ПИКСЕЛОТ“

„Плочите на фасадата асоцираат на нешто ново и во таа смисла имаме откривање на една нова тектоника. Изгледот на зградата укажува на една конкретна тема – тектоника на пикселот, и тоа во начинот на поврзувањето, не едно врз друго, туку тектоника која е подвижна во сите правци. Таа подвижност е еден квали-тет кој води кон отвореност. Зна-чи не влегуваме во стега која е апсолутно класична, туку ова се отворени тела коишто треба да „дишат“ во просторот. Начинот на којшто е организирана таа тектоника внатре во структура-та и надвор на објектот, доведу-ва до една отвореност на умот“.

ЗА „ТЕКТОНИКАТА НА ПИКСЕЛОТ“

СВЕТЛИНА ВО СТАНОВИТЕ

„Гледано според локацијата, предложените згради од ти-пот на централен коридор се поставени во правец север-југ, што овозможува оптимално искористување на светлината за секој стан (ориентацијата на становите е источна или запад-на) и се задоволува биолошки-от минимум за осветлување, па и повеќе од тоа. Самите прозорци од каде што ќе влегува светлина-та се така димензионирани за да пропуштаат многу светлина.“

СВЕТЛИНА ВО СТАНОВИТЕ

ДОПОЛНИТЕЛНИ ЕЛЕМЕНТИ

Во елементите кои сè уште треба да се дефинираат спаѓа паркинг-просторот и визбата. Претставе-ното идејно решение има мож-ност за подземно паркирање, што всушност и се препорачува, а до-полнително се нуди и дел од под-земните простории да се заградат со намена да служат како визби. Имајќи предвид дека од особена важност е да не се наруши изгле-дот на фасадата, тимот архитекти предвидел место за надворешна-та единица на климатизерите што не може да се види на предниот дел на фасадата.

дивидуалност може да го моделира сопствениот дом“.

ПРОТЕЧНОСТ ВО ЦЕЛИНАТА

Зборувајќи за големиот број квали-тети кои ова решение ги поседува не можевме а да не се осврнеме на она што е значајно за сите „затворени“ простории како што е станот – про-страноста. „Редок квалитет е кога ќе влезеш во еден стан да може се по-чувствува моќта на целината. Со ова решение вие никогаш нема да почув-ствувате дека просторот е мал“, при-добивка која навистина многу значи. Но, за подетаљно да ве запознаеме со достапните станови, во продолже-ние ви ги претставуваме секој од нив.

Во овој тип згради се користи систем на дневен и ноќен модул што може да се повторува и да се добие стан со различ-на големина користејќи комбинации од овие модули. Еден модул може да оди во ширина до �,�£ m или до �,�£ m. На

тоа растојание ќе се постават конструк-тивните елементи, а останатиот про-стор може флексибилно да се оранизи-ра. Дневниот модул ги содржи сите функ-ции за дневно престојување. Влезниот

хол нè води кон дневната соба, тоалет-ното јадро и кон спалните соби. Тоалет-ното јадро содржи посебен простор за WC и за бања со можност и во бањата да се постави уште една WC-школка. На периферијата кон фасадата се надовр-

зува кујната. На тој начин во ова јадро се групираат инсталациите што ја по-евтинува градбата; постои можност за монтирање на еден бојлер кој ќе се користи и за бањата и за кујната. Поставеноста на кујната на фасада нуди добра природна вентилација и осветлување и можност кујната да из-легува на логијата од соседниот мо-дул. Дневната соба, пак, е интегрирана во една целина со трпезаријата која е на периферија и е поврзана со кујната. Во влезниот дел на дневниот простор е одвоено место за плакари низ цела-та ширина на ѕидот што е доста пози-тивно искористен простор.Ноќниот модул ги содржи спалните соби. Во еден модул можат да се ор-ганизираат две спални соби, а може да се надоврзе уште еден или поло-вина модул. Во ходникот повторно се поставени плакарите и тој простор кој всушност е помалку осветлен, е мно-гу добро искористен. Во зависност од желбите и потребите на станарите спалните соби можат да се организи-раат доста флексибилно. Постои мож-ност последната спална соба да го ис-користи просторот и од ходникот и од логијата па да се направи голема соба дури и за три лица (детска соба). Тера-сите што се во форма на логија можат целосно да се затворат и да се кори-стат како работен простор во рамки на спалните соби или да се затвори само едната логија.

Билјана Иванова / Иван Петрушевски

СИСТЕМ ДНЕВЕН – НОЌЕН МОДУЛ НА ЗГРАДИТЕ СО ЦЕНТРАЛЕН КОРИДОР

�. ЕДНОСОБЕН СТАН – ИСКОРИСТЕН Е ДНЕВНИОТ МОДУЛ (�� m�)

�. ДВОСОБЕН СТАН – НА ДНЕВНИОТ МОДУЛ СЕ НАДОВРЗУВА ПОЛОВИНА ОД НОЌНИОТ МОДУЛ (�� m�)

�. ТРОСОБЕН СТАН – ИСКОРИС-ТЕН Е ДНЕВНИОТ И НОЌНИОТ МОДУЛ (�¢ m�)

��

„Скорпиите“ на АРМ го одбележаа 17 Септември,Денот на Единицата

Расадник на кадрирвата механизирана пешадиска бри-гада денес претставува расадник на единици што ги декларираме за меѓународни операции и не случајно

токму во оваа единица се наоѓаат декла-рираниот среден пешадиски баталјон и де-кларирана единица „SEEBRIG“ во мулти-националната бригада на Југоисточна Ев-ропа“, истакна заменик-министерот за од-брана, Емил Димитриев, во поздравната реч на воената свеченост која се одржа во касарната „Јане Сандански“ во Штип на која припадниците на �.механизира-на пешадиска бригада, добро познатите „скорпии“ на АРМ, го одбележаа �� Сеп-тември, Денот на Единицата. На свечено-ста по тој повод, покрај заменикот на ми-нистерот за одбрана, Емил Димитриев, присуствуваа заменикот на НГШ на АРМ, генерал-мајор Насер Сејдини, командантот на Здружената оперативна команда на АРМ, генерал-мајор Зоран Димов, замени-кот на командантот на Здружената опера-тивна команда, бригаден генерал Киро Га-лазовски, раководители на сектори од МО, претставници на НАТО-советодавниот тим и на НАТО-штабот од Скопје, воени авто-ритети од ГШ на АРМ, градоначалниците на општините кои се наоѓаат во зоната на одговорност на единицата, претставници на Сојузот на здруженијата на борците и на Секцијата на ��.ММНОУБр, поранешни-те команданти на единицата, членови на семејствата на загинатите и повредените бранители од единицата и други гости. Прославата на Денот на единицата започ-на со свечено постројување на единици-те од гарнизонот. Командант на свечено-ста беше заменикот на командантот на �.

нета со персонал и МТС, оспособена за извршување на борбени задачи во сите услови во согласност со стандардите на земјите-членки на НАТО“, истакна коман-дантот на „скорпиите“, бригадниот гене-рал Димче Петровски, честитајќи го Де-нот на Единицата. Покрај за историското значење на �� Септември, Денот на Едини-цата, бригадниот генерал Димче Петров-ски во својот говор го истакна борбениот пат на Бригадата, постигнатите значајни резултати во изградбата на борбената го-товност, главните приоритети за успеш-но извршување на мисијата на единицата, како и учеството во меѓународните вежби и мировни мисии, рамноправно со армии-те на земјите-членки на НАТО. Од свеченоста беше испратена и своевид-на порака. „Ја користам оваа прилика, рече

мпбр., полковник Зоран Џамбаски. Притоа, на војниците, на старешините, на цивилни-те лица и на присутните гости им се обра-ти командантот на �. механизирана пеша-диска бригада, бригадниот генерал Димче Петровски.

НА НАЈДОБАР НАЧИН„На денешен ден, пред �� години, во с. Ми-трашинци, Беровско, формирана е ��.мла-динска македонска народноослободител-на ударна бригада „Димитар Влахов“, и тој ден е одреден за ден на �.механизира-на пешадиска бригада, која ги продолжу-ва нејзините традиции. Денес, ние сме гор-ди на бригадата која е построена пред нас и во чии припадници е врежан херојскиот дух на нашите предци, бригада која прет-ставува респектибилна воена сила попол-

��

концептот за оперативни способности (OCC). За досега постигнатите исклучителни за-слуги на планот на одбраната, со Указ на претседателот на Република Македонија на �� август �££� е одлукувана со Орден за воени заслуги, а има добиено и голем број признанија од нашите цивилни и воени ав-торитети, како и од авторитетите секаде каде што била ангажирана.Во наредниот период на Бригадата претстојат повеќе одговорни задачи и предизвици. Веќе првиот предизвик е во октомври, кога ќе се реализира вежбата „Балкански блесок �£�£“ која е од големо значење за единицата и за АРМ. За првпат во АРМ ќе се изврши НАТО-оценување

Ниво � - CREVAL/ Combat readiness evaluation/ т.е. оценување на борбената подготвеност на декларираниот средни-от пешадиски баталјон и на другите декла-рирани единици на АРМ од страна на тим на НАТО-оценувачи согласно Концептот за оперативни способности (OCC). Оваа задача, како и останатите предизви-ци, ќе ги изврши на најдобар можен начин, бидејќи само со работа и резултати „скор-пиите“ ќе го задржат стекнатиот добар углед, каков што ужива Бригадата во рам-ките на Здружената оперативната коман-да на АРМ и пошироко.По повод Денот на Единицата беа пофа-лени и наградени повеќе војници и старе-шини за постигнатите резултати во бор-беното оспособување и за изградбата и подигањето на борбената готовност на единицата. Според програмата за одбележување на Денот на Единицата, делегации од МО на РМ, на ГШ на АРМ, на ЗОК, на локалната власт, на Сојузот на здруженијата на бор-ците, на Секцијата на ��.ММНОУБр и чле-новите на семејствата на загинатите бра-нители положија свежо цвеќе пред споме-никот на бранителите во спомен-паркот „Кртеќе“, на спомен-плочата на ��.ММНО-УБр и на спомен-обележјето „Македонија” во касарната ,,Јане Сандански“. Свеченоста заврши со свечено дефиле на единиците од Бригадата и со тактичко-технички збор на кој присутните гости имаат можност да ги разгледаат тактичко-техничките достигнувања со приказ на вооружувањето и на техниката кои се во формацискиот состав на единицата.

Зоран Јанакиевски

заменик-министерот за одбрана Емил Ди-митриев, да испратам една порака – дека големото нагласување на нашиот придо-нес во мировните операции не смее да на-прави простор и да остави впечаток дека приоритет на АРМ е учеството во миров-ни операции. И понатаму врвен приори-тет на Армијата на Република Македoнија останува гарантирање на суверените-тот на Република Македонија во мирнов-ременска ситуација и справувањето со кризи, а нашето учество во колективните меѓународни мировни операции е израз на нашата подготвеност да го делиме ризи-кот со сите наши партнери, сега како земја-кандидат за НАТО, а во многу скоро време и како членка на НАТО“.„Иако ги исполнивме сите барања и сите реформи, додаде Димитриев, формал-но сé уште не сме членки на НАТО. Но ние работиме и се чувствуваме како веќе да сме дел од Алијансата. Впрочем, досе-га над �££ припадници на единицата биле во меѓународни мисии, што јасно говори за нашата подготвеност и професионалност. Вие покажавте дека Армијата на Република Македонија е достоен и способен партнер и во големата коалиција за зачувување на светскиот мир и како на најдобар начин се придонесува кон исполнувањето на стра-тегиските приоритети“, истакна заменикот на министерот за одбрана, Емил Димитри-ев, упатувајќи честитки до припадниците на Бригадата во стројот, но и до „скорпии-те“ кои се во моментов на извршување на мировната мисија „ИСАФ“ во Авганистан. Инаку, честитки до припадниците на еди-ницата по повод празникот упатија мини-стерот за одбрана, началникот на Генерал-штабот на АРМ, командантот на Здруже-ната оперативна команда, команданти на единиците од ЗОК, од локалната самоупра-ва, од Сојузот на здруженијата на Борци-те од НОБ и од други цивилни авторитети.„Не е случајно толку години да се учеству-ва во меѓународни мисии и квалитетно да се претставува македонското војништво, рече Атанасовски. Тоа е резултат на тру-дот што го вложувате вие, војниците, и ва-шите старешини, истакна на прославата претседателот на Сојузот на здруженијата на Борците од НОБ, генерал-полковник во пензија, Тодор Атанасовски. Мислам дека од таа позиција го заслужувате сиот ре-спект на македонскиот народ, бидејќи вие приказната за Македонија насекаде ја рас-кажувате многу флексибилно и прогресив-но.“

ВИСОКА ПРОФЕСИОНАЛНОСТ��.ММНУБр е формирана на �� септем-ври �¤�� година во непосредна близина на с.Митрашинци-Беровско. Нејзиниот бор-бен пат бил тежок но славен. Истиот го за-почнува од Виница преку Скопје, учеству-ва во борбите на Сремскиот фронт, па сè до Целје (Република Словенија), се враќа преку Босна и на �� јуни �¤�� година со па-раден марш и на величествен начин била дочекана од народот во Скопје. Во борби-те против фашистичките сили, Бригадата дала ��� жртви.Носител на борбените традиции на оваа прославена единица е �.механизирана пешадиска бригада, која е непосредно поврзана со формирањето на Армијата на самостојна и независна Република Македонија, бидејќи првиот војник на АРМ

беше примен токму во оваа единица. Во изминатите години Бригадата помина низ континуиран процес на трансформација и сега таа е димензионирана како профе-сионална, мобилна и распоредлива еди-ница во состојба за извршување на сите задачи за која постои. Оспособена е за извршување на борбени задачи во сите услови во согласност со стандардите на земјите-членки на НАТО. Таа е една совре-мена единица во која високиот професио-нализам е присутен на сите полиња од обу-ката, што гарантира успешно извршување на поставените задачи од мисијата, има ко-ректни меѓучовечки односи и добра тимска работа.Персоналот и единиците од �.механизи-

раната пешадиска бригада учествуваа на бројни курсеви, семинари, воени вежби и во меѓународни операции за заштита на мирот надвор од државата. Стекнатите ис-куства беа имплементирани во процесот на обуката и во подготовките на персона-лот за учество во меѓународните мисии во Авганистан, во Либан и во Босна. Бригадата за првпат упати најброен кон-тингент во ранг на пешадиска чета во мисијата ИСАФ во Авганистан, успешно ги реализираше воените вежби „Македонски блесок £�“, „Македонски блесок £�“, „Ма-кедонски блесок £�“, „Македонски блесок £�“, „Македонски блесок £�“, и таа е прва-та единица од АРМ која има извршено самооценување НИВО �, НАТО-оценување „НИВО �“ и НАТО самооценување НИВО � на ниво на баталјон според НАТО-

ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ТРАДИЦИИТЕПо повод ��-годишнината од формирањето на ��.дивизија на НОАВ која е формирана од борците на �.,��. и ��-тата ММНОУБр на НОАВ на Македонија, на �� септември оваа годи-на пред споменикот на ��.народноосло-бодителна дивизија, во месноста Митра-шинско Поле, Беровско, беше одржан свечен собир на преживеаните борци од НОАВ на Македонија од Берово, Делче-во, Радовиш, Виница, Струмица и Штип. На собирот присуствуваа и претставни-ци од �.мпбр. По тој повод е укажана по-мош со ТМС во организирањето на оваа манифестација, а делегација на Едини-цата положи свежо цвеќе на спомени-кот на ��.НОД.

ПРОДОЛЖУВАЊЕ НА ТРАДИЦИИТЕ

–оценувањето ниво � на декларираните еди-ници на АРМ е пла-нирано да се изве-де во текот на октом-

ври во рамките на вежбата „Балкански блесок �£�£“, во согласност со Годишниот план за работа. Процесот на оценување трае неколку години, а оваа година ова ќе биде финалниот или највисокиот сте-пен на оценување, со што ќе се оцени под-готвеноста на декларираните единици за учество во мисии надвор од Република Македонија. За таа цел, неодамна, во траење од де-сетина дена се изврши обука на деклари-раните единици за НАТО–оценувањето ниво �. Обуката ја изведоа Четата на Воената полиција, Четата за длабин-

планот за обука на декларираните еди-ници за претстојниот предизвик – НАТО оценување ниво-�, реализираше подго-товка и извежбување на нови содржини од системот за обука за водење на опе-рации за поддршка на мирот. Целта на овие активности беше да се изврши обу-ка во различни ситуации на ниво чета-вод-одделение-тим и да се извежбаат сите „че-кори” при реализација на темите од опе-рациите за поддршка на мирот во соглас-ност со стандардните оперативни проце-дури (СОП).Во текот на овие подготовки персона-лот од командата на Средниот пешадиски баталјон се извежбуваше во формирање на тактички оперативен центар и командување и контрола врз потчинети-те единици, притоа постигнувајќи ги след-

��

ско набљудување, Средниот пешадиски баталјон, Хеликоптерскиот детачмент, како и елементите од раководството на вежбата „Балкански блесок“ во чии рамки ќе се изврши ова оценување.За целиот период на обуката беа развиени и елементи од раководството на вежбата кои функционираа во помал обем, а беше ангажиран и дел од оценувачкиот тим на АРМ со цел укажување помош на едини-ците за постигнување поголем успех.

„СКОРПИИТЕ“ ГИ ИЗВЕЖБАА СИТЕ „ЧЕКОРИ“ Со цел одржување на континуитетот во обуката, една од декларираните едини-ци – Средниот пешадиски баталјон, во пе-риодот од �£ до �� септември на армиски-от полигон „Криволак”, во согласност со

ПОДГОТОВКИ ЗА НАТО-ОЦЕНУВАЊЕ НИВО 2

ИЗВЕЖБУВАЊЕ НАДЕКЛАРИРАНИТЕ ЕДИНИЦИ НА АРМ

��

ните цели: обука на командата во изработ-ка на документи, рапорти и известувања, реално движење и маневрирање на еди-ниците во зоната на одговорност, ефи-касна употреба на формациските еди-ници во спроведување на СОП од до-менот на водење на операции за под-дршка на мирот, изградба на тимска ра-бота во решавање на кризни ситуации, координирање на работните вештини при употреба на англискиот јазик. Единиците реализираа поврзани веж-бовни активности од тематските содржи-ни од операциите за поддршка на мирот со дадена супозиција во разрешување на повеќе активности што реално би се слу-чиле на терен како што се: блокада на пат, преговарање, инфилтрирање на во-

оружена парамилитарна група, следење на конвој, напад на конвој, изведување на мобилна патрола, реакција на кон-такт, CASEVAC, MEDEVAC – транспорт на повредени, воспоставување на набљудувачница, собирање на раз-узнавачки информации, кордон и пребарување, мобилна контролна точка и патрола.Од големиот број планирани активно-сти кои секојдневно се изведуваат во оваа елитна единица во АРМ, а во рам-ките на обуката на декларираните еди-ници на АРМ, единицата со која ко-мандува мајорот Стојанче Тодоров низ постојаното усовршување и дополнување изведе редица поврзани тактички веж-би со бојни гаѓања на армискиот полигон

ца не смее да ја изведува и не случајно се смета за достигнување на врвот во обу-ката. Денес покажавте дека сте оспособе-на единица за извршување на мисијата. Постигнати се завидни резултати во уништувањето на одредените цели, како и во оганизирањето на содејството и огне-ната поддршка со артилериските и со хе-ликоптерските единици на АРМ”, истакна, меѓу другото, во својата оцена бригадниот генерал Димче Петровски. Оспособувањето на секој поединец, тим, одделение, вод и чета во движењето на бојното поле, воедно применувајки ги так-тичките постапки во согласност со стан-дардните оперативни процедури за меха-низираните пешадиски единици, не е ни-малку лесна работа, посебно кога се рабо-

ти со бојна муниција. Но за добро извеж-баните единици како „скорпиите“ оваа сло-жена задача беше само рутинска работа. Командантот на единицата, мајорот Сто-јанче Тодоров, не го криеше своето задо-волство од постигнатите резултати. „Цел-та беше оспособување на командирите на чети – водови, одделенија и тимови, почнувајќи од издавањето на оператив-на наредба, развој и дистрибуција на пла-нот на нивните состави и изведување на нападни борбени дејства до консолидација и реорганизација, како и вештина на комбинирање на оган и движење во те кот на изведувањето на нападот и подобрување на огнената обученост на послугите и, што е најважно, целта беше постигната”. За цело време на изведувањето на актив-ностите доследно се спроведуваа и мер-ките на безбедност и заштита на живо-тите и здравјето на луѓето, особено при изведувањето на тактичките вежби со бојно гаѓање, а се преземаа и сите мер-ки за заштита на природата и животната средина при реализацијата на планирани-те содржини.Овие активности ќе продолжат и во наред-ниот период сè до исполнувањето на про-пишаните стандарди, со што несомнено е дека единицата ќе биде во потполност подготвена за извршување на поставени-те задачи, притоа демонстрирајќи целосна борбена готовност, со што уште еднаш ќе ја докаже интероперативноста на бригада-та и на АРМ со единиците од армиите на земјите-членки на НАТО.

Зоран Јанакиевски

„Криволак”. Активноста имаше јасна цел – интегрирање на обуката на повеќе со-стави за оспособување на единицата во изведување на нападни и одбранбе-ни операции со целосна примена на стан-дардните оперативни процедури на НАТО и оперативните процедури во процесот на изведување на обуката. Ситуационите вежби опфаќаа дневни и ноќни подготви-телни гаѓања со вооружувањето на оклоп-ните транспортери „хермелин”, како и так-тички вежби со бојни гаѓања со одделение и вод. На крајот од оваа активност беше изведена тактичка вежба со бојно гаѓање со чета со истовремено артилериско бојно гаѓање со вод на која можеше да се види артилериската поддршка при извршување на напад на механизирана пешадиска чета.

Активностите во кои можеше да се види беспрекорната и постојана кохезија и со-работка на целокупниот персонал од еди-ницата полека се завршуваа кон зацртана-та цел, а тоа е оспособување на единица-та во целост при извршување борбени за-дачи во напад и оганизирање содејство и огнена поддршка.На денот на нашата посета, на �� сеп-тември, беше изведена тактичка вежба со бојно гаѓање на Средниот пешадиски баталјон зајакнат со ракетна батерија и со два хеликоптери Ми-�� на тема „Зајакнат механизиран пешадиски баталјон во напад“. Вежбата ја следеа заменик-на-чалникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор На-сер Сејдини, советникот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Зоран Леков-ски, командантот на ЗОК, генерал-мајор Зоран Димов, командантот на Првата мпбр, бригадниот генерал Димче Петров-ски, началникот на Управата за обуки и вежби во Г-� во ГШ во АРМ, потполков-ник Ѓоко Максимов, началникот на Г-�/� вежби во Г-� во ГШ во АРМ, потполков-ник Ѓоко Максимов, началникот на Г-�/� вежби во Г-� во ГШ во АРМ, потполков-

на ЗОК, полковник Митре Стојанов, и дру-ги припадници на АРМ кои искажаа задо-волство од прикажаното.Активноста се одвиваше под будно-то око на оценувачкиот тим од Бригада-та кои имаа задача следење на постап-ките на единиците, почнувајќи од место-то за издавање на оперативната наредба, поседнувањето на огнената позиција, пре-ку тактичкото движење и извршувањето на нападот, сè до местото за консолидација и реорганизација. „Секој кој барем малку ја познава оваа про-блематика добро знае дека ова е крајно сложена активност која необучена едини-

��

пред сè, дружење, фер-натпревари, да се подобрат временските услови, и како што рече и г. Ајтов, само еден е победник, затоа нека победи најдобриот“. Со натпреварите раководеше Комисијата за спорт и рекреација при ССВО. Комисијата ја сочинуваа претседателот Драгољуб Сто-лески, г. Михаило Пауновиќ и г. Марјан Цвет-ковски. Учесниците на игрите беа поделени во еки-пи од три региони. Регионот „Исток” го со-чинуваа припадници на гарнизоните од Штип, Велес, Куманово и Криволак. Реги-онот „Запад” го сочинуваа припадници од гарнизоните во Охрид, Кичево и Тетово, додека регионот „Скопје” го сочинуваа при-падници на касарните „Петровец“ и „Илин-ден“ и вработените во МО, во ГШ на АРМ, касарните „Илинден“ и „Петровец“, како и вработени во ЦУК и во Дирекцијата за за-

о организација на Самостојниот син-дикат на вработените во одбраната (ССВО) од � до � септември во хоте-лот „Еуротел” во Струга, петстотини (ССВО) од � до � септември во хоте-лот „Еуротел” во Струга, петстотини (ССВО) од � до � септември во хоте-

припадници на АРМ, професионал-ни војници, подофицери, офицери, припад-ници на Генералштабот на АРМ, вработени во Министерството за одбрана, Центарот за управување со кризи и Дирекцијата за заштита и спасување, учествуваа на тради-ционалните осми по ред Синдикални спорт-ски натпревари.Отворајќи ги спортските игри, министерот за одбрана Зоран Коњановски на учесни-ците им порача дека ќе продолжи отворе-но, користејќи ја секоја можност да контак-тира со вработените во одбраната, да се дружи со нив, но и да разговара за отво-рените прашања и проблеми. „Од тие кон-такти се изродиле и многу решенија на го-лем број наталожени проблеми во Мини-стерството“, рече, меѓу другото, министе-рот Коњановски.Претседателот на ССВО, Ристо Ајтов, им се заблагодари на МО и на Генералштабот на АРМ за големата поддршка која овозможи-ла масовно учество на годинешните спорт-ски натпревари. Во своето обраќање тој најави дека ССВО од оваа есен ќе ја проши-ри својата дејност и ќе го носи името Син-дикат на одбраната и безбедноста, во кој ќе бидат опфатени и другите сфери како Цен-тарот за управување со кризи, Дирекцијата за заштита и спасување и други области од безбедноста во Република Македонија.Командантот на ЗОК, генерал-мајор Зоран Димов, во своето обраќање пред присутни-те нагласи: „Во свое лично име и во името на началникот на ГШ на АРМ ви посакувам,

штита и спасување. Во фер и коректна атмосфера учесници-те се натпреваруваа во дисциплините мал фудбал во машка конкуренција, а дисци-плините ракомет, кошарка од бојка, шах, пинг-понг, влечење јаже, пикадо и стре-лаштво со воздушна пушка, се одржаа и во машка и во женска конкуренција. Дисци-плините пикадо и стрелаштво со воздушна пушка, освен во екипна, се одржаа и во по-единечна конкуренција.Судии на натпреварите беа членови на Син-дикатот, а дел од нив, покрај редовната, ак-тивно се занимаваат и со оваа дејност. Натпреварувачите постигнаа завидни ре-зултати. Во мал фудбал, во ракомет, во одбојка, во кошарка, во шах и во влечење јаже во машка конкуренција првото место го освои регионот „Запад“. Овој регион ги освои првите места и во дисциплината пи-кадо во машка и во женска конкуренција. „Исток“ го освои првото место во маш-ка и во женска конкуренција во дисципли-ната пинг-понг, првото место во женска конкуренција во дисциплината шах, првите места и во двете конкуренции во дисципли-ната влечење јаже, како и прво место во женска конкуренција во дисциплината стре-лаштво. „Скопје“ го освои првото место во дисциплината стрелаштво. Во поединечна конкуренција во дисциплината стрелашт-во во машка конкуренција првото место го освои Драган Стојковски, а во женска конкуренција прва беше Сузана Тасевска.Иако имаше победници во сите дисципли-ни, сепак резултатите беа во втор план. Најважно од сè беше дружењето помеѓу членовите на Синдикатот.

З. Ризовски

ОСМИ СИНДИКАЛНИ ИГРИ НА ВРАБОТЕНИТЕ ВО МО И АРМ

ДРУЖЕЊЕ ПРЕКУ СПОРТОТ

��

СОЛИДНИ УСЛОВИ ЗА РАЗВИВАЊЕ НА ФИЗИЧКИТЕ СПОСОБНОСТИ НА ПРИПАДНИЦИТЕ НА ЕДИНИЦАТА

„ЛЕОПАРДИТЕ“ СО НОВ СПОРТСКИ ЦЕНТАР

о чест на � Септември – Денот на осамостојувањето и независноста на Република Македонија, на � септем-ври, во касарната „Чеде Филиповски –Даме“ во Кичево, командантот на

Втората механизирана пешадиска брига-да, полковник Методија Величковски, и гра-доначалникот на општина Кичево, Благоја Деспотоски, со пригодна церемонија све-чено го отворија новиот спортски центар на „леопардите“ кој значително ќе помог-не во зголемувањето на физичката под-готвеност на војниците и на старешините. Спортскиот центар кој е од отворен карак-тер и ќе служи како за потребите на едини-цата така и за граѓаните на Кичево, е напра-вен со пренамена на поранешниот војнички клуб во касарната.Со свеченоста раководеше потполковни-кот Зоран Милески, началник на Штабот на Втората мпбр.По тој повод пригодно обраќање пред при-сутните имаше командантот на Втората мпбр, полковник Методија Величковски кој, меѓу другото, истакна: „Пред околу една година со општината Кичево ја промови-равме идејата градот Кичево да стане Ре-гионален тренинг-центар за воени спорто-ви за Југоисточна Европа. Во ова време на рецесија, со минимални вложувања, успеав-ме да оплемениме еден простор и наместо војнички клуб кој со професионализацијата на армијата и отсуство на редовни војници ја изгуби смислата на своето постоење соз-дадовме нов спортски центар кој ќе служи за потребите и на касарната и на градот“.Целта на физичкото вежбање е развивање на психомоторните особини – сила, брзина, издржливост и експлозивност кај припадни-

ците на Армијата. Воспоставување на пра-вилен баланс на психомоторните особини и истовремено постигнување на оптимални-те вредности на сите четири особини, е пре-дизвик за сите оние кои физичката подгот-веноста ја сметаат за еден од најважните фактори за успешно извршување на зада-чите. Војниците и старешините во АРМ двапа-ти во текот на годината се оценуваат по предметот Физичка подготвеност во дис-циплините склекови, стомачни и трчање на �.�££ метри. Таа оценка влегува во севкуп-ната оценка на вработените и има големо влијание врз нивната војничка кариера. Спортскиот центар се состои од: билијард-сала; боди-билдинг сала; аеробик и пилатес-сала; трим-сала; сала за шах, пинг-понг и пи-кадо; спортска сала за баскет, кошарка и одбојка; тренажер, управни простории, со-блекувални и бањи.Спортската сала која порано се користе-ла како кино-сала и сала за одржување на културно-забавни активности е преуреде-на во спортска сала во �££� година која го носи името Спортска сала „Гина“ во чест на загинатиот припадник од единицата во кон-фликтот во �££� година, „Миле Ѓиновски – загинатиот припадник од единицата во кон-фликтот во �££� година, „Миле Ѓиновски – загинатиот припадник од единицата во кон-

Гина“. Салата е опремена за играње баскет, кошарка и одбојка.На крајот од свеченоста, членови на кара-те клубот „Ринија“ од Кичево со кој Втора-та механизирана пешадиска бригада има одлична соработка, демонстрираа дел од вештините во оваа дисциплина. Дел од об-уката по боречки вештини демонстрираа и припадници на Четата на Воената полиција.

З.Р.

„Ние во Република Македонија мора да сфатиме дека ’тешкото’ не е веќе парадиг-ма на животот на Македонците. Еден од најумните луѓе во историјата на човештво-то – германскиот филозоф Фридрих Ниче, рекол:’Народ кој не знае да прави интри-ги, ќе пее тажни песни. Ние сме народ кој не знае да прави интриги, меѓутоа сме на-род кој не сака повеќе да пее тажни пес-ни. Имајте доверба во Втората механизи-рана пешадиска бригада, имајте довер-ба во штабот на Бригадата бидејќи од соопштувањето на идејата за правење спортски центар до самата реализација по-минаа само дваесетина дена“.

Полковник Методија Величковски, командант на Втората мпбр

��

емонстрација на гаснење пожар на двата авиони на Дирекцијата за за-штита и спасување, акробатски лет во пар на авионите ЗЛИН, круг над

аеродромот на авионот АН-� од кој падо-бранците изведоа летачки скокови на ви-сочина од �££ до �.£££ метри, приказ на летачки вештини со две ултралесни ле-тала со низок лет и акробатски вештини, лет со едрилица – една од поинтересни-те точки со акробации, панорамски лето-ви со хеликоптерите на воздухопловниот ВИНГ на АРМ Ми �/�� и Ми �� и авиони-те ЗЛИН. Сето ова беше дел од содржини-те на третиот Меѓунарден аеромитинг што во организација на аероклубот „Мирко То-доровски“ од Битола се одржа на �� и �¤ септември на спортскиот аеродром во Ло-говарди, Битолско.Аеромитингот го отвори министерот за одбрана на Република Македонија, Зоран Коњановски кој, притоа, меѓу другото, ис-такна: „Денес сум пријатно изненаден и се чувствувам задоволен затоа што мно-гу љубители на летањето од Битола и од цела Република Македонија дојдоа да го проследат аеромитингот. Но морам да ги пофалам и организаторите затоа што до-колку некој сака нешто да направи, без ентузијазам нема да се случуваат вакви настани, а ние од институциите на држа-вата секогаш сме тука за да ги помогнеме ваквите добро организирани настани. Ова е трета година како го помагаме овој ае-ромитинг и така ќе продолжиме и во идни-на. Денес припадниците на воздухоплов-ниот ВИНГ на АРМ со дел од својата фло-та ќе прикажат дел од своите вештини. Јас

ТРЕТ МЕЃУНАРОДЕН АЕРОМИТИНГ

ВЉ

УБЕ

НИЦИ ВО НЕБЕСКИТЕ ВИСО ЧИНИ

��

сум задоволен од она што можев да го ви-дам денес овде, но и од најавата на орга-низаторите дека веќе од наредната годи-на ќе организираат летен кампус за деца од петто до осмо одделение каде што ќе можат да ги учат основите на овие вешти-ни. Тоа е добра работа затоа што воздухо-пловството во Република Македонија тре-ба да заживее“.Воедно, министерот Коњановски најави дека во Министерството за одбрана се прават последните анализи, и според очекувањата, во �£�� година треба да стартува со работа Школата за пилоти која на почетокот ќе обучува кадри за потре-бите на Министерството за одбрана, но и за потребите на останатите институции во

то замре, но овие неколку години се труди-ме да го обновиме. Мислам дека со успеш-ното одржување на овој настан воздухо-пловството во Битола веќе е обновено.На аеромитингот учествуваа триесетина летала. Воздухопловниот ВИНГ на АРМ учествуваше со два хеликоптери Ми �/�� и Ми ��, со еден авион АН-�, со два авиони ЗЛИН, како и со падобранци. Во програ-мата учествуваа и двата нови авиони за гаснење пожар на Дирекцијата за заштита и спасување, летала од аероклубовите од Македонија, приватни летала, како и едно ултралесно летало кое специјално за оваа пригода пристигна од Италија.Програмата за летање содржеше мошне итересни летачки содржини, а не кол ку-илјадните посетители и љубители на ле-тањето, не само од Битола и Република Македонија, туку и вљубеници во небес-ките височини од странство, неколку часо-ви уживаа во летачките вештини што ги изведоа луѓето-птици. Меѓу присутните го сретнавме и господинот Ник Поповски од САД, успешен и докажан Македонец, експерт во областа на воздухопловство-то кој е главен инспектор на „PENINSULA AVIONICS“ во Мајами, Флорида. Успеш-ниот нашинец во САД ја продолжува фамилијарната традиција, вљубеници во воздухопловството на фамилијата По-повски. По неговите стапки успешно че-кори и неговиот внук, постариот водник Бранко Поповски, летач-техничар на Ми-�/�� во воздухопловниот ВИНГ на АРМ. Воедно присутните имаа можност и од-близу да се запознаат и да летаат со дел од воздухопловите.

државата. Воедно, доколку има потреба, школата ќе добие и регионална димензија со тоа што ќе врши обука за пилоти и за земјите од регионот.Изразувајќи благодарност до Министер-ството за одбрана за укажаната помош за успешна реализација на аеромитин-гот, Игор Божиновски, претседател на ае-роклубот „Мирко Тодоровски“ од Бито-ла и потпретседател на Воздухопловната федерација на Македонија, нагласи дека целта на аеромитингот е да се врати сјајот на воздухопловството, онаков каков што постарите граѓани го паметат кога Битола беше еден од центрите на воздухоплов-ството од каде што излегоа многу позна-ти пилоти.„Речиси неколку децении воздухопловство-З.Ризовски

ВО НЕБЕСКИТЕ ВИСО ЧИНИ

��

из изминатите неколку векови, ре-чиси паралелно со развојот на ин-дустриското производство, новите техничко-технолошки достигнувања

речиси секогаш наоѓале соодветна при-мена во воената индустрија, а со тоа и во процесот на војување. Доколку ја следиме дефиницијата на Клаузевиц дека „војната е продолжување на политиката со други средства”, како неоспорен факт може да се прифати дека политичките процеси ги пот-тикнуваат техничките иноватори да про-должат со пронаоѓање на посовремени и поефективни технички средства, без раз-лика дали тие се за чисто воена намена или за комбинирана употреба (војска, полиција, безбедносни и разузнавачки служби, служ-би за обезбедување итн.). Со масовната употреба на комуникациските уреди кои во голем дел го олеснуваат и го забрзува-ат командувањето и контролата во мир-новременски услови, во вонредни состојби и за време на војни, се појавила и потреба од напредна технологија за заштита на ко-муникациите, за пробивање на комуника-циите, за прислушување, за дешифрирање и декодирање на разговори и текстуал-ни пораки, за попречување на комуника-циите итн. Се разбира, САД како најмоќна држава во моментов, во политичка, еко-номска, воена и технолошка смисла, за за-штита на виталните американски комуника-ции и за пресретнување на странски кому-никации, ја поседуваат можеби најмоќната организација во светски рамки, Агенцијата за национална безбедност, позната уште за национална безбедност, позната уште за национална безбедности по кратенката НСА.НСА.НСА

ПОЧЕТОЦИТЕ НА НСААгенцијата за национална безбедност е формирана на � ноември, �¤�� година, со извршна наредба на тогашниот прет-седател на САД, Хари Труман. Агенцијата е наследник на американските воени служби кои за време на Втората свет-ска војна, пробивајќи ги заштитените гер-мански и јапонски комуникации, во голе-ма мера придонеле да биде извојувана победа против германските подморни-ци во Атлантикот и јапонската морнари-ца во Тихиот Океан. Одлуката да се фор-мира ваква специјализирана и строго на-менска агенција, следела по спроведе-ното опсежно истражување за тоа како успешно да се продолжи со пробивање на странските комуникации и со ефективно прибирање на разузнавачки информации во екот на разгорувањето на Студената војна. Гледано историски, првите почетоци на Агенцијата за национална безбедност, датираат уште од времето на американ-ската граѓанска војна, кога војниците на Унијата и на Конфедерацијата вршеле за-штита на пораките и на документацијата, а во исто време вложувале големи напори со цел пресретнување на непријателските комуникации. За време на Втората свет-ска војна заштитата на американските ко-муникации била подеднакво важна како и пробивањето на непријателските комуни-кации. Во рамките на Маринскиот корпус и Армијата на САД биле ангажирани Аме-риканци од домородно (индијанско) по-текло, кои при пренесувањето на пораки-те преку системите за врски го користеле исклучиво јазикот на нивните предци, при

што во голема мера ги отежнале напори-те на непријателот за дешифрирање на пораките и запознавање со американски-те планови. За криптирање на пораките била користена машината за шифрирање „СИГАБА“, која била базирана на јазикот СИГАБА“, која била базирана на јазикот СИГАБАна индијанското племе Навахо и значајно е да се напомене дека непријателот нико-гаш не успеал да го пробие СИГАБА-кодот. Во овој контекст ќе наведеме уште еден пример за да ја потенцираме важноста на заштитата и пробивањето на комуника-циите, а тоа е пробивањето на телегра-мата „Цимерман” од страна на британски-те служби за прислушување на странските комуникации со која влегувањето на САД во Првата светска војна на страна на Ан-тантата било прашање на време.

ЗА АГЕНЦИЈАТА ЗА НАЦИОНАЛНА БЕЗБЕДНОСТ НА САД (НСА)

ВО СРЖТА НА КРИПТОАНАЛИЗАТА

��

ОСНОВНАТА МИСИЈАСпоред официјалните акти со кои побли-ску се уредуваат должностите и обрски-те, основната мисија на НСА е безбедност на информациите – заштита на амери-канските комуникации (политички, воени, дипломатски) и сигнално разузнавање – производство на разузнавачки информа-ции со помош на пресретнување на стран-ски комуникации. Безбедноста на инфор-мациите е сериозен предизвик со основ-на цел превенција на добивање пристап на непријателски служби и агенти до чув-ствителни информации односно информа-ции класификувани со одреден степен на тајност. Сигналното разузнавање подраз-бира собирање, преработка и распределба на разузнавачки информации добиени од странски комуникации, со цел разузнавач-ка и контраразузнавачка поддршка на по-литичките, дипломатските и технолошките процеси и на воените операции. Со влегувањето во сила на извршната на-редба ����� во �¤�� година, НСА е задол-жена за следното:– собирање, преработка, анализа, произ-

вод ство и распределба на сигнални раз-узнавачки информации со цел поддршка на американските национални интереси;

– улога на национален менаџер на национал-ните безбедносни комуникациски системи;

– пропишување на безбедносни регулати-ви за заштита при пренос, обработка и распределба на сигнални разузнавачки информации и надгледување дали се по-читуваат пропишаните регулативи.

Извршната наредба ����� во �££� година е дополнета со неколку амандмани, со цел

помеѓу владата, индустријата, академската заедница и странските партнери.Во наредниот период пред НСА се поста-вени четири примарни цели кои треба да бидат основни водилки при извршувањето на задачите од делокругот на работа на Агенцијата, и тоа:ЦЕЛ бр. � – МИСИЈА: достава на ве ро дос-тојни, навремени и ефективни сигнални разузнавачки информации, спроведување на политиката за безбедност на информа-циите и поддршка на електронското во-јување за потребите на националната без-бедност во сите услови.ЦЕЛ бр. � – ТРАНСФОРМАЦИЈА: дос тиг ну-ЦЕЛ бр. � – ТРАНСФОРМАЦИЈА: дос тиг ну-ЦЕЛ бр. � – ТРАНСФОРМАЦИЈАвање на глобална мрежна доминација преку развој и употреба на нова ге не рација актив-ни и пасивни криптолошки капацитети.ЦЕЛ бр. � – ЛУЃЕни и пасивни криптолошки капацитети.ЦЕЛ бр. � – ЛУЃЕни и пасивни криптолошки капацитети.

: треба да им овозмо-жи на експертите во рамките на Агенцијата да ги пресретнат глобалните криптолошки предизвици.ЦЕЛ бр. � – БИЗНИС-МЕНАЏМЕНТ: да креира и да интегрира ефективни и ефи-касни бизнис-практики во рамките на Агенцијата.Припадниците на НСА се обврзани за вре-ме на ангажманот во Агенцијата да пока-жат дека поседуваат етички вредности како што се чесност, интегритет, лојалност, капацитети за соработка, иновативност, желба за усовршување и, пред сè, закони-тост во работењето.

КОРИСНИЦИ НА ИНФОРМАЦИИТЕПоради тоа што глобалната геополитич-ка позиција на САД пред сè се должи на надмоќноста на американските вооруже-ни сили и нивната победничка улога во двете светски војни, во рамките на НСА за спроведување на безбедноста на информа-циите и сигналното разузнавање за потре-бите на вооружените сили е задолжен по-себен оддел. Станува збор за Централниот безбедносен сервис, воспоставен со прет-седателска директива во �¤�� година, пре-ку кој се одвива соработката помеѓу НСА и криптолошките елементи на вооружените сили. Директорот на НСА е воедно и шеф на Централниот безбедносен сервис. Во овој контекст значајно е да ги наведе-ме и главните корисници на информациите што ги обезбедува НСА, меѓу кои секако се Белата куќа, извршната власт – агенции (во прв план ЦИА и Стејт департментот), прет-Белата куќа, извршната власт – агенции (во прв план ЦИА и Стејт департментот), прет-Белата куќа, извршната власт – агенции (во

седавачот на Здружениот Генералштаб, во-ените команданти и оддели, мултинацио-налните сојузнички сили итн. Персоналот кој е вработен во НСА е составен и од ци-вили и од воени лица од сите видови на американските вооружени сили. Во Оваа агенција можеби го има најразличниот про-фил на експерти, вклучувајќи математи-чари, инженери по електротехника, раз-узнавачки аналитичари, јазичари, физи-чари, информатичари, специјалисти за финансирање и буџет и други. Секако, неи-зоставен факт кога зборуваме за персона-лот на Агенцијата е поставувањето на ди-ректорот и условите што тој треба да ги ис-полнува за да биде назначен. Секретарот за одбрана го назначува директорот на НСА со тоа што одлуката за назначување треба да биде потврдена и од претседате-лот на САД. Според законската регулатива и практика, директорот на НСА секогаш е воено лице-офицер во ранг на генерал со три ѕвезди, односно генерал-потполковник.

КРИПТОЛОГИЈА – научна област која се занимава со изработка и пробивање на кодови и шифри.

КРИПТОГРАФИЈА – научна област која се занимава исклучиво со изработка на кодови и шифри.

КРИПТОАНАЛИЗА – конверзија на криптирани пораки во прочистен текст без притоа да се знае клучот кој е користен при криптирањето.

ШИФРА – систем за заштита на текст со префрлање на бројки и букви или, пак, со замена на бројки, букви и симболи според одреден клуч.

КОД – систем за заштита на пораките кој користи замена на зборови, фрази, букви или бројки со други зборови, фрази, букви и бројки.

СИГИНТ – сигнално разузнавање – инфор мации добиени преку набљудување (при слушување, следење) на комуникациите.

КОМИНТ – комуникациско разузнавање.

ЕЛИНТ – електронско разузнавање – ра зуз навачки информации добиени со прес ретнување на електромагнетни некомуникациски трансмисии (радарски сигнали).

ФИСИНТ – разузнавање од странски системи – технички и разузнавачки информации добиени преку пресретнување на странски електромагнетни емисии поврзани со тестирање на вселенски, копнени и потповршински системи.

КОМПУСЕК – компјутерска безбедност – заштита на компјутерските системи од неовластени лица.

КОМСЕК – комуникациска безбедност – физичко и техничко обезбедување на комуникациите од неовластени лица.

ОПСЕК – безбедност на операциите – процес на одбивање пристап на потенцијалните противници до информациите, капацитетите, намерите на нашите сили итн.

понатамошно прилагодување кон концеп-тот на разузнавачка заедница и актот за ре-форма на разузнавањето и превенција од тероризам.

ПРИМАРНИ ЦЕЛИЛидерите на американската разузнавач-ка заедница предвидуваат дека ќе постиг-нат глобална криптолошка доминација користејќи ги предностите на национална-та комуникациска мрежа. Накратко, основ-ните замисли изразени во стратегиски-от план се постигнување глобална крип-толошка доминација, обезбедување на националните безбедносни системи, гло-бално поврзување на луѓето, на комуни-кациските системи и на информациите и изедначување на специфичните релации

ТЕРМ

ИНИ

И КР

АТЕН

КИ

ВО

СИГН

АЛНО

ТО

РАЗУ

ЗНАВ

АЊЕ

Борче Јакимов

��

ОБРАЗОВАНИЕТО И ВОСПИТУВАЊЕТО ВО ВОЈСКАТА

расните. Сè што ја карактеризира пе-дагогијата како наука е својствено и за андрагогијата, освен што во центарот на интересирањето на андрагогијата е воз-расниот човек. Извршувајќи посебни задачи во посебни услови, војската го организирала својот живот и работа прилагодувајќи се на так-вите задачи и услови. Со тоа настана-ле разлики во военото образование и воспитување во однос на другите опште-ствени средини, и колку повеќе војската се оформувала како специфичен организам толку повеќе воспитно-образовната ра-бота добивала карактеристики на посеб-ност. Но секогаш постоеле граници на таа посебност. Војската не можела да излезе од своите општествени рамки ниту, пак,

на научните активности на педагогијата. Бидејќи во војската, пред сè, станува збор за образование и воспитување на воз-расните, андрагогијата добила поблиски теориски рамки од оние кои можела да ги даде педагогијата, односно дошло до појава на воената андрагогија.Имајќи го сето тоа предвид, односот на воената андрагогија кон педагогијата е однос на посебното наспроти општото во онаа мерка во која педагогијата ги содржи општите законитости на образованието и воспитувањето, односно во мерка во која педагогијата е општа теорија на образо-вание и воспитување.Поблиска до воената андрагогија е се-како општата андрагогија како теорија на образование и воспитување на воз-

оената андрагогија како научна дисциплина се појавила на почето-кот на XX век, меѓутоа, тоа не зна-чи дека осмислувањето на прак-

тиката на оспособувањето на луѓето за војна не постоело до појавата на воената андрагогија како самостојна научна дис-циплина.Теоријата на образование и воспитување настанала и низ вековите практично се развивала, најпрвин на подрачјето на ра-ботата со децата затоа што општество-то било заинтересирано да ги оспособу-ва младите за живот, при што на секоја генерација се поставувале нови, пого- се поставувале нови, пого-леми задачи од претходните. Поради тоа и го добила името педагогија (збо-рот е од старогрчко потекло „paida“- дете тоа и го добила името педагогија (збо-рот е од старогрчко потекло „paida“- дете тоа и го добила името педагогија (збо-

и „gogos“- да се предводи). Како теорија на еден вид на човековата дејност, (обра-и „gogos“- да се предводи). Како теорија на еден вид на човековата дејност, (обра-и „gogos“- да се предводи). Како теорија

зование и воспитување), ги носи карак-на еден вид на човековата дејност, (обра-зование и воспитување), ги носи карак-на еден вид на човековата дејност, (обра-

теристиките на таа дејност, откривајќи ги нејзините суштини и законитости. Меѓутоа, со обопштување на конкретна-та практика (образование и воспитување на децата), оваа теорија е оптоварена и та практика (образование и воспитување на децата), оваа теорија е оптоварена и та практика (образование и воспитување

со посебностите на таа практика.Општествените потреби за образова-ние на возрасните и човековите аспира-ции, можности и ограничувања услову-ваат образование и воспитување кое се разликува од работата со децата. Поради разликите помеѓу младите и возрасните андрагогијата се конституира како општа теорија за образование и воспитување на возрасните. Предметот, задачите и сод-ржините на андрагогијата се разликува-ат од предметот, задачите и содржините

ВО СИСТЕМОТ НА ДРУГИТЕ НАУКИВО СИСТЕМОТ НА ДРУГИТЕ НАУКИВО СИСТЕМОТ НА ДРУГИТЕ НАУКИ

ВОЕНАТА ВОЕНАТА ВОЕНАТА АНДРАГОГИЈА АНДРАГОГИЈА АНДРАГОГИЈА

��

образованието и воспитувањето можеле да бидат засновани надвор од основните карактеристики и интенции на овој про-цес во општеството и против него.Оттука следат неколку практични заклу-чоци:– теоријата на образование и воспи-

ту вање во војска може да се разви-ва успешно доколку е правилно сфа-тен односот на образованието и вос питувањето во војската кон истиот процес во општеството;

– наоѓајќи се во системот на андрагош-ките науки воената андрагогија мора да поаѓа од сопствената практика со почитување на нејзините посебности, но и без нејзино пренагласување;

– Како општа теорија може успешно да се развива само ако успешно се разви-ва практиката и ако на таа практика е заснована теоријата на образование и воспитување во војската/армијата.

Еднаш конституирана, андрагогијата раз вила свој систем на научни дисци-плини. Воената андрагогија со посеб-ните подрачја, или практика во посеб-ни средини е исто што и индустриската андрагогија, социјалната андрагогија и пе-нолошката андрагогија.

СИСТЕМОТ НА ВОЕНАТА АНДРАГОГИЈАВоената андрагогија со практиката на во-ената обука ја карактеризираат закони-тости својствени на секоја настава како вид на општествена активност, посебно-стите се толку изразени и втемелени во долга низа на години, така што нивно-то занемарување би го оневозможило остварувањето на нејзината функција до-дека нивното пренагласување би го оне-возможило развитокот кај воената наста-ва со поддршка на прогресивниот развој кај оваа дејност во општеството.При определувањето на теоријата и за успешно развивање на практиката на во-ено образование и воспитување, воена-та андрагогија не е изолирана научна дис-циплина, туку се потпира и е поврзана со многу други научни дисциплини (особено општествени науки) на кои се потпира и многу други научни дисциплини (особено општествени науки) на кои се потпира и многу други научни дисциплини (особено

прогресивниот развој на оваа дејност во општеството и, исто така, развива систем од дисциплини кои го изучуваат военото образование и воспитување.Од општествените науки воената ан-драгогија посебно се потпира врз воена-та психологија, воената социологија, оп-штата андрагогија. Бидејќи воената психологија се занимава со човекот во војската, таа на теоријата на образованието и воспитувањето овоз- овоз-можува согледување не само на личноста воопшто, туку и на личноста ситуирана во војска, со сето она што таа стварност го носи со себе. Поаѓајќи од сознанијата кои ги дава воената психологија, теоријата на воспитно-об разовната работа во војската добива дефиниран профил на човекот во војска кој е и објект и субјект на таа ра-бота.Воената социологија овозможува реал-но да се согледа воената средина во која се остварува военото образование и воспитување.Општата андрагогија ги изучува суш-тината и општите законитости на вос-

што се туѓи.Воената дидактика ги изучува суштината и законитостите, важните карактеристики и општите проблеми на воената настава (обука). Местото на воените вештини и нави-ки во содржината на оспособувањето кај војниците за она што ги очекува во војна, влијаело кај исполнувањето на по-себностите на воената обука и нејзина диференцијација во однос на наставата во општеството. Ако вредноста на вои-нот зависела од вештината на ракување со оружјето, тогаш совладувањето на таа вештина мора да има доминантна улога во процесот на воената обука.Методиката на одделни предмети во во-ената настава ги изучува законитостите на наставата на одредени наставни пред-мети и следствено на тоа кај нив се бара-ат најадекватни начини за реализација на наставните содржини. Потпирајќи се на дидактичките законитости и поаѓајќи од нив, методиката ги опфаќа сите прашања кои се значајни за наставата од одре-ден предмет во конкретна воспитно-образовна средина и даваат одговор на прашањата како да се остварат поставе-ните цели и задачи (начини, патишта, ме-тоди, средства и облици на работа).ните цели и задачи (начини, патишта, ме-тоди, средства и облици на работа).ните цели и задачи (начини, патишта, ме-

Военотехничките дисциплини овозмо-жу ваат логистичко и материјално обез-бедување на војската за водење војна, додека изучувањето на тие средства го обезбедува системот за обука. Затоа, за-дача на военоандрагошките дисциплини, особено на методиката кај одделни пред-мети, е таа огромна и сложена материја да ја преточат во методички обликувани програмски содржини за да се овозможи нивно совладување во согласност со це-лите и задачите на борбената обука.Конституирањето на бројни нови на-учни дисциплини условува потреба од осмислување диференцирана практика. Затоа системот од кои било дисциплини, па и во военоандрагошките, не е никогаш завршен.Со тоа секако не е исцрпен односот на военоандрагошките дисциплини кон на-учните дисциплини кои го наоѓаат свое-то место во војската. Научните дисципли-ни кои на некој начин се занимаваат со војната и војската се интересни за воена-та андрагогија, секако во реална смисла.

Кемо Ѓозо

питувањето и образованието на возрас-ните, а општата воена андрагогија ги из-учува суштината и општите законитости на военото воспитување и образование.Воената андрагогија во определувањето на законитости и во теоријата, а особено во практиката е толку обемна и по сод-ржина разгранета, така што сите нејзини текови не можат да се обработат само со една научна дисциплина. Впрочем, во-ените науки зафаќаат широко подрачје на воена вештина која треба во одреде-на мерка да ја совладаат и да ја усвојат војниците, старешините и единиците. Од-носот кон системот на военоандрагош-ките дисциплини исто така е битен. По-ради тоа е развиен систем од дисципли-ни кои го изучуваат военото образо-вание и воспитување (систем на воена андрагогија) во кои покрај општата, се развиени и посебни дисциплини како што се: историја на воената андрагогија, ком-паративна воена андрагогија, воена ди-дактика, методика кај одделни воени и военотехнички предмети и дисциплини и методика за изучување на воените веш-тини и навики.Историјата на воената андрагогија го изу-чува историскиот развој на военото обра-зование и воспитување, откривајќи ги не-говите законитости, во сите или само во некои армии од една историска епоха.Компаративната воена андрагогија ги из-учува сличностите и разликите во образо-ванието и воспитувањето и овозможува користење на туѓото искуство без ризик да се преземат неадекватни решенија или да се отфрлаат туѓи искуства само затоа

о текот на човековата историја ре-чиси секоја нација има доживеано атентати или обиди за атентати над своите водачи или светски лидери. За да можат да се заштитат функ-

ционерите од атентат, треба да постојат основни познавања за тоа зошто се изве-дуваат атeнтатите и кои општи методи се користат за тоа.Во овој дел ќе ги објаснам шесте главни причини за атентати и четирите основни методи по кои се изведуваат. Исто така ќе видиме на кој начин овие причини и методи можат да имаат големо значење за лицето кое е задолжено за заштита и обезбедување и за одредување на начи-ните за заштита на извесен поединец.

ПРВИОТ КАМЕН Е ФРЛЕНУште во првото поглавје на Јудео-христијанската библија е забележан првиот атентат во историјата, а отто-гаш тие претставуваат дел од човеко-вата историја. Човекот продолжува да ги користи атентатите како начин на надминување на своите фрустрации, да ги постиге своите цели или за да се освети за некои нанесени неправди, независно од тоа дали тие се реални или измислени. Уште во времето кога првите луѓе почна-ле да создаваат групи и да го прифаќаат водството, секогаш постоеле лица коиш-то поради некоја причина сакале тоа вод-ство да се промени. Чинот на политички атентати е толку испреплетен со човеч-ката историја што е навистина тешко да се каже дали атентатите даваат форма даваат форма на историјата или обратно. Уште од први-те години на модерната историја, речиси

ти прибегнуваат кон атентати со цел да ги постигнат своите цели. Поединецот којшто претставува цел честопати ја прет-ставува владата за којашто атентаторот верува дека е причина за репресија, не-правди, прогонувања и слично. Надежта на атентаторот дека ќе ја урне постоечка-тата влада за да создаде нова форма на владеење е основната причина за обиди-те за атентати.Во сегашниов момент најголем дел на владите на меѓународно признати држа-ви имаат барем една група на дисиден-ти коишто мислат дека можат да ја спа-сат нацијата од недостатоците на сегаш-ниот режим.Обидот за атентат над Августо Пиноче, претседател на Чиле (¡ септември ��¢� година, околу �¢ часот и �� минути)(¡ септември ��¢� година, околу �¢ часот и �� минути)(¡ септември ��¢� година,

Претседателот на Чиле, генералот Авгу-сто Пиноче, преживеа обид за атентат на � септември �¤�� г. околу ��:�£ часот. Напа-дот беше изведен во момент кога генера-лот Пиноче се подготвуваше за серија го-вори и јавни настапи во траење од една не-дела како почеток на својата нова кампања за осумгодишен мандат како претседател.Атентатот над Ранасинге Премадаса, претседател на Шри Ланка (� мај ���� година)Ранасинге Премадаса, претседателот на Шри Ланка, беше жртва на атентат на � мај �¤¤� го-дина, за време на годишната првомајска па-рада – политичка манифестација организира-на од страна на владејачката партија во глав-ниот град Коломбо. Атентаторот (кој беше маж) ги детонираше експлозивите врзани ниот град Коломбо. Атентаторот (кој беше маж) ги детонираше експлозивите врзани ниот град Коломбо. Атентаторот (кој беше

околу неговото тело. Во овој самоубиствен

секој лидер живеел со свеста дека може да биде цел на атентат.

ЗНАЧЕЊЕТО НА АТЕНТАТИТЕСите оние кои ги проучувале атентатите низ историјата честопати си го поставува-ле прашањето „зошто“? Во најголем број случаи, обидите за атентат не ја постигну-ваат целта на атентаторот. Имено, исхо-дот најчесто е следниот:�. Гледано во целина, јавноста ретко има

симпатии кон атентаторите. �. Политичката ситуација во едно опште-

ство ретко кога се менува со атентати.�. Атентатите коишто се припишуваат на

дадена политичка организација често-пати доведуваат до такви реперкусии што настанот нанесува неповратна нанесува неповратна штета на терористичката група и прави репресија над нејзините членови, така што истата уште подлабоко влегува во илегала.

�. Во случаите кога атентаторите наста-пуваат сами, тие ретко кога можат да го добијат публицитетот и славата што ја бараат.

Сепак, иако во последните неколку години и тероризмот и атентатите имаат побуде-но голем интерес кај новинарите и сами-те настани добиваат висок публицитет, из-гледа дека јавноста брзо ги заборава пое-динците коишто ги изведуваат тие чинови.

ПРИЧИНИ ЗА АТЕНТАТИ�. Револуционерни или

политички причиниГрупи на поединци кои имаат фанатична желба да ја променат постоечката власт или да воспостават нова власт честопа-

ОПЕРАЦИИ ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ И ЗАШТИТА

АТЕНТАТИТЕ И НИВНАТА ГЕНЕЗА

��

напад со бомба беа убиени уште �� други лица, додека �� други лица беа ранети.Атентатот над претседателскиот кандидат Раџив Ганди (�� мај ���� година, околу �� часот и �� минути)кандидат Раџив Ганди (�� мај ���� година, околу �� часот и �� минути)кандидат Раџив Ганди (�� мај ����

Планот да се убие Раџив Ганди за првпат година, околу �� часот и �� минути)Планот да се убие Раџив Ганди за првпат година, околу �� часот и �� минути)

бил разгледан од страна на терористичка-та група на „Тамилските тигри“ – „Ослобо-дители“ (ЛТТЕ) во октомври �¤¤£ година, осум месеци пред самиот напад. Мотивот бил поврзан со политичките иницијативи од Њу Делхи чиј конечен резултат беше разбивање на сложената мрежа на оваа терористичка група. Како и да е, атента-тот над национален лидер, посебно та-ков лидер што уживаше голема популар-ност на југот, можеше да има и лоши по-следици за ЛТТЕ, односно, да им созда-де непријатели на коишто не сметаа овие терористи. �. Економски причиниПоединец или група се мотивирани од вербата дека избраната жртва е одговор-на за лошата економска состојба што ја притиска нацијата, извесна група луѓе или самиот атентатор.Обидот за атентат над бившиот мини-стер за надворешни работи на САД, Џорџ Шулц, во Боливија на � август �¤�� годи-на, се должеше на неговата поврзаност со програмата за елиминирање на дро-гата организирана под покровителство на обете влади и може да се класифици-ра во атентати инспирирани од економ-ски причини.Многубројни владини службеници на Колумбија беа жртви на атентати од стра-на на терористи поврзани со дрога по-ради нивните политички програми за елиминирање на трговијата со дрога.�. Идеолошки причини или

етничко – племенски ривалстваВо овој случај атентаторот е убеден дека жртвата загрозува принципи коиш-то според негово мислење се од огром-но значење. Поединецот или одреде-на група имаат силни и речиси фанатич-ни настроенија. Идеолошките причини за атентати можат да потекнуваат од рели-гиозни или од општествени верувања. Атентаторот се надева дека ќе го проме-ни постоечкиот систем со тоа што ќе ги елиминира клучните фигури на некои ре-лигиозни или општествени системи или, пак, со употреба на терор ќе го привле-че вниманието кон себеси или кон својата група. Племенските ривалства како при-чина за атентати честопати се должат на етнички борби меѓу групи кои се обидува-ат да стекнат контрола над нивната тат-ковина.Претседателот Анвар ел Садат беше жртва затоа што вршеше притисок врз екстремистичките/фундаменталистички исламски групи во ЕгипетНа � октомври �¤�� година, Мухамед Ан-вар ел Садат, претседател на Арапска-та Република Египет, беше убиен доде-ка ја гледаше воената парада во чест на осмата годишнина на „Преминувањето“ т.е. почетокот на војната од �¤�� годи-на. Двочасовната парада се ближеше кон крајот и токму во моментот кога над-летуваше ескадрила на млазни авиони „Мираж“, еден камион од војската изле-зе од линијата и застана пред подиумот на претседателот. Кога еден поручник из-лезе од камионот и пристапи кон подиу-

мот, претседателот Садат стоеше бидејќи очекуваше поздрав. Три други лица воо-ружени со пушки застанаа на задниот дел на камионот и од таму исфлија гранати. Напаѓачите отворија оган на подиумите во траење од над една минута пукајќи на веќе ранетиот претседател.Атентат над претседателотМелчиор Ндададје од БурундиАтентатот веројатно се должеше на негови-те напори да направи етничка рамнотежа во војската меѓу племињата Хуту и Тутси.Претседателот Џувенал Хабјаримана (Руанда) и претседателот Нтарјамира (Бурунди) во Кигали, на аеродромот во (Руанда) и претседателот Нтарјамира (Бурунди) во Кигали, на аеродромот во (Руанда) и претседателот Нтарјамира

Руанда беа жртви поради племенски (Бурунди) во Кигали, на аеродромот во Руанда беа жртви поради племенски (Бурунди) во Кигали, на аеродромот во

конфликти во обете земјиПретседателот Џувенал Хабјаримана од Руанда (�� години) којшто дојде на власт со воен удар во �¤�� година, и Киприе Нтарјамира (�� години), претседател на со-седната држава Бурунди, беа убиени кога авионот во кој што се враќаа од регионал-ната мировна конференција во Танзанија беше погоден од две ракети „земја-воздух“ за време на еден ноќен напад изведен на � април �¤¤� година. Двајцата претседате-ли беа припадници на Хуту-групата, а нив-ните земји во тоа време беа потресувани од племенски непријателства.�. Лични причиниОвие атентати се предизвикани од навре-ди или од неправди, вистински или замис-лени, за кои заштитениот водач (лидер) се смета за одговорен и за коишто се бара одмазада. Други мотиви коишто спаѓаат во оваа категорија се љубомората, омра-зата, гневот и други лични побуди.Поранешниот претседател на Никарагва, Сомоза, бил убиен од Сандинистите во Асун-сион, Парагвај, од чиста одмазда. Тој не прет-ставуваше никаква закана за Никарагва.Бројни турски владини службеници/ди-пломати (на пр. генералниот конзул Ари-сон во �¤�� година во Лос Анџелес) беа пломати (на пр. генералниот конзул Ари-сон во �¤�� година во Лос Анџелес) беа пломати (на пр. генералниот конзул Ари-

убивани низ целиот свет од страна на ер-менски националисти како одмазда за по-знатиот масакар над Ерменците од стра-на на Турците во �¤£� година.�. Психолошки причиниМоментална нарушеност, фанатизам или емотивна нестабилност се најчестите причини за овие напади. Луѓето што го изведуваат атентатот речиси секогаш пројавуваат психички проблеми дури и кога вистинските причини за атентати-те се револуционерни, економски и дру-ги причини. Не е необично да постојат не-колку причини за атентат, но сепак, пси-холошките причини се најчести.Пример за тоа е Ли Харви Освалд ( го извршил атентатот врз американски-от претседател Кенеди) кој веројатно бил со нарушено ментално здравје, но најверојатно му помогнале и други „сили“ (поради идеолошки причини).�. Платенички атентатиНиз историјата извесни атентати биле из-ведувани и заради пари.Како примери можеме да ги наведеме обидот за атентат над Бенито Мусолини во �¤�� година (напаѓачот подоцна при-знал дека антифашистичката партија на Италија му понудила �£.£££ долари ако успее да го убие Мусолини), како и обидот за атентат на папата Јован Павле Втори, на �� мај �¤�� година (социјалистичките сили го сметале за закана).на �� мај �¤�� година (социјалистичките сили го сметале за закана).на �� мај �¤�� година (социјалистичките

Ненад Танески

��

��

рганизацијата на Обединетите на-ции (ООН) е формирана во Сан Франциско, САД, на �� октом-ври �¤�� година. Формирањето

на оваа организација, се случи непо-средно по завршувањето на Втората светска војна кога се уште се чувству-ваа тешките последици од воените су-дири. Најпрво на �� јуни �¤�� година �� држава ја потпишаа Повелбата на ООН, а истата стапи на сила на �� октомври �¤�� година, датум кој се одбележува како ден на формирањето на ООН. Со потпишувањето на Повелбата на ООНсите држави-членки се обврзаа максимал-но да се залагаат за одржување на мирот и безбедноста во светот, за развивање на пријателски односи помеѓу држави-те, за промовирање на социјалниот про-грес, за подобар животен стандард и за заштита на човековите права. Како ба-зичен документ за Повелбата на ООН беше земена прочуената Атлантска по-велба која беше потпишана од страна на британскиот премиер Винстон Чер-чил и претседателот на САД, Франклин Рузвелт, на еден брод во Атлантикот во �¤�� година, во која, меѓу другото, се ис-такнува дека територијалната промена мора да биде во согласност со слободно изразената волја на народот, народите имаат право да избираат за себе облик на владеење по волја и тоа право тре-ба да им се врати на сите, а со оваа По-велба се предупредува дека народите во светот мораат да се откажат од употре-бата на сила во решавањето на одреде-ни спорни ситуации.

дини, со можност за уште еден мандат. Ге-нералниот секретар го избира Генерал-ното собрание по препорака на Советот за безбедност. Главни тела се Генерално-то собрание, Совететот за безбедност и Секретаријатот на ООН. Генералното собрание е главното тело каде се крои политиката на ООН и се доне-суваат одлуки. Секоја држава-членка во Ге-нералното собрание кое интензивно засе-дава во периодот од септември до декем-ври секоја година (а по потреба и во оста-натиот дел од годината) има свој постојан ври секоја година (а по потреба и во оста-натиот дел од годината) има свој постојан ври секоја година (а по потреба и во оста-

претставник. Претседавачот на Генерал-ното собрание се менува секоја година. Го-динава се одржува ��. сесија на Генерал-ното собрание, а од големо значење е да се спомене дека со ��. сесија на Генерал-ното собрание чест да претседава имаше господинот Срѓан Керим од Mакедонија. Секако, тоа беше голем успех и признание за нашата држава. На овие заседанија се расправа за широк спектар на активности на ООН во согласност со Повелбата. Во работата на Генералното собрание повре-мено се вклучуваат и претседателите или премиерите на државите-членки. Генерал-ното собрание, поважните одлуки, како што се оние поврзани со мирот и безбед-носта во светот, со прием на нови членки и прашања поврзани со буџетот, ги доне-сува со двотретинско мнозинство, а оста-натите одлуки ги донесува со просто мно-зинство. Советот за безбедност има �� земји-членки Советот за безбедност има �� земји-членки Советот за безбедностод кои пет се постојани членки, Соедине-тите Американски Држави, Кина, Руската Федерација, Франција и Велика Британија

М И Р О Т Е ИМПЕРАТИВ

ТЕЛА НА ООНДенес ООН претставува најголема светска организација во која во моментов членува-ат �¤� држави од целиот свет. ООН од са-мото формирање до денес презема ши-рок спектар на мерки и активности со цел да се подобри глобалната безбедност. Тука треба да ги спомнеме мерките и активно-стите за превентивно спречување на воо-ружени конфликти и голем број на успеш-ни мировни операции. Но, ООН, исто така, е инволвирана во сите области на чове-ковото живеење, како што се политиката, економијата, социјалната сфера, науката, образованието, културата, заштита на ран-ливите групи, итн.На чело на организацијата е генерални-от секретар кој се избира на секои пет го-

65 ГОДИНИ ОД ФОРМИРАЊЕТО НА ООН

��

и десет непостојани членки кои се избира-ат на две години од страна на Генералното собрание. Во моментов непостојани членки на Советот за безбедност се Австрија, Бос-на и Херцеговина, Бразил, Габон, Јапонија, Либан, Мексико, Нигерија, Турција и Уганда. До �¤�� година имаше шест непостојани членки на Советот за безбедност, а од то-гаш бројот на непостојани членки е зго-лемен на десет. За одредена резолуција да влезе во сила потребно е од �� член-ки на Советот за безбедност девет да гла-саат „за“, а исто така потребно е сите пет постојани членки да го дадат својот глас. Тоа значи дека петте постојани членки на Советот за безбедност имаат право на вето. Согласно со Повелбата на ООН секоја усвоена одлука од страна на Советот за безбедност мора да биде почитувана од сите земји-членки на ООН.Секретаријатот на ООН кој брои персо-нал од околу �£.£££ е најголемиот дел од организацијата. Покрај тоа што се грижи за организацијата на работата на ООН, со-ставен дел на Секретаријатот се т.н. депар-тменти кои се грижат за реализацијата на ативностите на ООН во повеќе области на човековото живеење насекаде во светот.

УЛОГАТА ВО СВЕТСКИ РАМКИСекако фокусот треба да биде ставен на улогата на ООН во градењето на мирот и безбедноста во светот, што претставу-ва примарна задача на оваа организација. Веднаш по формирањето на ООН само петте постојани членки на Советот за без-бедност ја презедоа одговорноста да ги решаваат евентуалните безбедносни про-блеми во светот. Меѓутоа таа состојба траеше само неколку години, односно со формирањето на двата големи воено-политички блокови и почетокот на Студе-ната војна тешко се постигнувше консен-зус помеѓу постојаните членки на Советот за безбедност за усвојување на одреде-на резолуција за спроведување на одре-дена мировна операција. И покрај блоков-ската поделеност, сепак од �¤�� години почнаа да се реализираат првите миров-ни операции под покровителство на ООН. На почетокот мировните операции беа со ограничен карактер, односно целта беше да се делува превентивно за да се спре-чи одреден вооружен конфликт пред не-говото започнување и ескалација. Во так-ви услови, во периодот на Студената војна од �¤�� година до �¤�� година беа орга-низирани �� мировни операции. Иако во сложени услови, сепак најголем број од овие мировни операции организирани од страна на ООН беа успешни, ја постиг-наа својата цел, и покрај тоа што дел од овие ангажирања на мировниците на ООН беа и по неколку десетици години. Во пе-риодот по завршувањето на Студена-та војна, односите помоѓу големите сили – постојани членки на Советот за безбед-ност беа подобрени, а со тоа се создадоа услови за полесно донесување на навре-мени резолуции за реализација на нови мировни операции насекаде во светот, се-како за решавање на одредени конфлик-ти. Така, како резултат на подобрените од-носи и соработката помеѓу постојаните членки на Советот за безбедност, само во периодот од �¤�� година до �¤¤� година беа донесени резолуции за ангажирање на мировниците на ОН во нови девет ми-ровни операции. Во последниве дваесети-

се резолуција за којашто, како што е по-знато петте постојани членки имаат право на вето. По усвојувањето на резолуцијата од страна на Советот за безбедност, Де-партментот за мировни операции, како дел од Секретаријатот на ООН, работи на организацијата на одредена мировна операција. Главната цел на една мировна операција е да им помогне на инволвира-ните страни во конфликтот, да се постиг-не решение кое ќе биде на општо задо-не решение кое ќе биде на општо задо-не решениеволство. Иако тоа секогаш не е лесно да се постигне, сепак мора да констатираме дека работата на ООН беше успешна, од-носно многу мировни операции ја постиг-наа својата цел.Иако во своето ��-годишно постоење ООН постепено организациски се трансформира-ше, сепак процесот на донесување на одлу-ки, односно усвојувањето на резолуциите остана ист. Во последниве неколку години се заговараа одредени промени во Советот за безбедност, со цел да се подобри ефикас-носта во работата на ООН. Неколку поголе-ми држави и светски економски и воени сили како што се Јапонија, Германија, Индија, Бра-зил и др. бараа одредени промени, во на-сока на тоа и тие да бидат постојани член-ки на Советот за безбедност. Но, како и во другите поголеми светски организации, како што се НАТО и ЕУ, така и во ООН, процесот на донесување на одлуки и одредени прин-ципи и начела тешко се менуваат. Сепак, ООН останува водечка светска безбедносна организација која и досега го оправда свое-то постоење, а се надеваме дека и во идни-на ќе ја остварува својата несомнено огром-на улога, пред сè во зачувувањето на свет-скиот мир.

м-р Стојан Димчов

на години ангажирањето на ООН во миро-вните операции е една од најважните ак-тивности така што во последната декада беа реализирани повеќе мировни опера-ции отколку во сите претходни години од постоењето на ООН.

АКТИВНО НА СВЕТСКАТА СЦЕНАОд формирањето на ООН до денес се ре-ализирани �� мировни операции, а во мо-ментов во светот се актуелни �� мировна операција. Мировните операции во по-ново време стануваат сè посложени ак-тивности, со широк спектар на задачи во кои, покрај војниците, се инволвирани сè поголем број полициски и цивилен персо-нал. Исто така, позитивно е и тоа што сè поголем број на држави, со воен, со поли-циски и со цивилен персонал учествуваат во мировните операции организирани под покровителство на ООН (инаку државите доброволно учествуваат со свои сили во мировните операции, односно ниту една држава не е присилена да учествува во ва-ков вид операции). Во периодот на Студената војна и блоков-ската поделеност и несогласувањето на го-лемите сили, вообичаено, сили за мировни-те операции обезбедуваа други држави, а не и петте постојани членки на Советот за безбедност. По завршувањето на Студе-ната војна, генералниот секретар на ООН настојува во мировните операции, со свои сили, повеќе да ги вклучи и петте постојани членки на Советот за безбедност, односно водечките светски сили и во тоа до денес има релативно голем успех. За да се планира, организира и реализи-ра една мировна операција, најпрво е по-требно Советот за безбедност да доне-

о изминатиот период, на меѓу-на родната сцена тежиштето на превентивната активност главно беше поставено само врз одре-дени актери. Имено, од почето-

кот на актуелизирањето на концептот за превенција на конфликти (¤£-тите год. на минатиот век) па сè до ден де-за превенција на конфликти (¤£-тите год. на минатиот век) па сè до ден де-за превенција на конфликти (¤£-тите

нес, главната улога во оваа сфера ја има меѓународната заедница преку нејзините институции и тела, а како ре-зултат на тоа е создаден збир од важни инструменти за превенција на конфлик-ти во рамките на неколку меѓународни организации, пред сè во: ООН, ОБСЕ и ЕУ. Овие три организации во изминати-от �£-годишен период имаа клучна уло-га во прифаќањето и имплементацијата на превентивните мерки и активности и следствено на тоа беа и сè уште се зна-чително ангажирани во развојот на све-ста и посредувањето кога станува збор за превенција на вооружените конфлик-ти. Овој текст ја анализира улогата на ООН во оваа сфера.

КОНЦЕПЦИСКА ЛОЦИРАНОСТАнализата на превенцијата на конфлик-ти во рамките на ООН укажува на фак-тот дека превенцијата не претставува нов и непознат термин за нив туку напротив, во Повелбата на ООН постојат повеќе чле-нови кои се однесуваат на превенцијата на конфликти. Начелно, ваквите члено-ви се застапени во Глава VI и Глава VII од Повелбата. Во тој контекст, во Глава VI, „Мирно решавање на споровите”, членот �� овозможува секој спор или ситуација �� овозможува секој спор или ситуација ��која може да продуцира меѓународно

на, преферираа примена на поинаков т.е. реактивен, а не превентивен пристап во одржувањето на меѓународниот мир и безбедност.

ФАКТОРИ КОИ ЈА АКТУЕЛИЗИРААТ ПРЕВЕНЦИЈАТА НА КОНФЛИКТИКонцептот за превенција на конфликти во голема мера се актуелизира во почетокот на ¤£-тите год. од минатиот век. Начелно, се разликуваат два крупни фактори ко-ишто ја продуцираат таквата состојба во овој период. Првиот фактор произлегува од новите видови на ризици и закани по Студената војна кои го изменија безбед-носното опкружување на државите и пое-динците. Имено, откако светот се соочи со сите варијанти на етнички, етнополитички, религиозни, идеолошки, политички, сеце-сионистички и конфликти за ресурси, исти-те станаа приоритетна тема на безбеднос-ните агенди, како на меѓународните вла-дини и невладини организации, така и на надворешнополитичката агенда на голем број држави. Всушност, тие го изместија фокусот на дејствување на овие актери од потрага и одржување на кредибилни одвраќачки капацитети кон подготвување на одговор за новите ризици, одговор кој треба да е пософистициран и во основа со превентивен пристап кон внатрешните конфликти. Вториот фактор укажува на фактот дека ослободувањето од биполар-ните конфронтирачки релации, овозможи реактивирање на институциите со капаци-тет за превенција (ООН и ОБСЕ), како и из-весна институционална и политичка креа-тивност во нивното функционирање. Во тој контекст, ООН и ОБСЕ, а потоа и ЕУ во

недоразбирање, да бидат опсервирани од Советот за безбедност на ООН, со цел да се утврди дали продолжувањето на тој спор или ситуација може да го загро-зи меѓународниот мир и безбедност. Чле-нот �� го допрецизира овластувањето на Советот за безбедност во оваа сфера, со тоа што доколку одреден спор се закану-ва да го загрози меѓународниот мир, Со-ветот е овластен да посвети соодветно внимание на која било од страните во спо-рот, со цел негово разрешување по ми-рен пат. Во член �� од Глава VII „Дејства во случај на закани по мирот, нарушување на мирот и акти на агресија”, е нагласе-на акцијата на Советот за безбедност на ООН, за одржување или повторно воспоставување на меѓународниот мир и безбедност. Од членот ��, Советот за безбедност црпи овластување да поба-ра од страните преземање на привреме-ни мерки (како прекин на огнот, повтор-но распоредување и сл.) во пресрет на ни мерки (како прекин на огнот, повтор-но распоредување и сл.) во пресрет на ни мерки (како прекин на огнот, повтор-

разрешувањето на конфликтот, а во член �� е зацртано дека на барање на Советот за безбедност, сите членки на ООН се об-врзани да му стават на располагање воо-ружени сили потребни заради одржување на меѓународниот мир и безбедност. Спо-ред член ��, генералниот секретар е овла-стен да му обрне внимание на Советот за безбедност „за секое прашање, кое спо-ред негово мислење може да го загро-зи одржувањето на меѓународниот мир и безбедност”. Сепак, и покрај посочени-те одреби во Повелбата, особено во пери-одот од завршувањето на Втората свет-ска војна па до крајот на Студената војна, ООН и меѓународната заедница во цели-

ТЕОРИЈА И ПРАКТИКА:ПРВАТА ПРЕВЕНТИВНА МИСИЈА НА ООН, УНПРОФОР

ООН И ПРЕВЕНЦИЈАТА НА КОНФЛИКТИ

��

раните ¤£-ти год. од минатиот век започ-нуваат со изнаоѓање на стратегија која ќе им овозможи поактивна и поуспешна уло-га во светот на постмодерните конфликти.

АГЕНДА ЗА МИРВо последните �£ години, најзначаен доку-мент на ООН во сферата на превенција на конфликти е „Агендата за мир”. Агендата е усвоена во �¤¤� год. од страна на поранеш-ниот генерален секретар на ООН, Бутрос Бутрос Гали и посебно значење посветува на интегралниот пристап во одржувањето на меѓународниот мир и безбедност. Тој интегрален пристап ги опфаќа: превен-тивната дипломатија, миротворство-то и чувањето на мирот. Според Агенда-та за мир, основната функција на превен-тивната дипломатија е да го разреши спо-рот помеѓу страните пред тој да прерасне во насилство. Оттука, содржината на пре-вентивната дипломатија ги опфаќа: актив-ностите на ООН насочени кон превенција на избивање на спорови, и превенција по-стоечкиот спор да ескалира во конфликт и да се ограничи неговото проширување доколку подоцна се појави спор. Превен-тивната дипломатија, во рамките на си-стемот на ООН, може да се изведува од страна на: генералниот секретар, Сове-тот за безбедност, Генералното собра-ние, како и преку високи функционери или специјализираните агенции и програми. Миротворството се употребува во смисла на помош на страните во конфликтот, со цел нивно доближување до спогодбен, за-емно прифатлив договор. Во тој контекст, емно прифатлив договор. Во тој контекст, емно прифатлив договор. Во тој контекст, мирољубивото разрешување на споро-мирољубивото разрешување на споро-мирољубивото разрешување на споро-вите помеѓу државите ја чини суштината вите помеѓу државите ја чини суштината вите помеѓу државите ја чини суштината вите помеѓу државите ја чини суштината на миротворството како дел од пристапот на миротворството како дел од пристапот на миротворството како дел од пристапот на миротворството како дел од пристапот на ООН за одржување на меѓународниот на ООН за одржување на меѓународниот на ООН за одржување на меѓународниот на ООН за одржување на меѓународниот мир и безбедност. Чувањето на мирот во мир и безбедност. Чувањето на мирот во мир и безбедност. Чувањето на мирот во мир и безбедност. Чувањето на мирот во најширока смисла претставува чување/најширока смисла претставува чување/најширока смисла претставува чување/најширока смисла претставува чување/спречување на непријателските страни од спречување на непријателските страни од спречување на непријателските страни од спречување на непријателските страни од обновување на примена на вооружено на-обновување на примена на вооружено на-обновување на примена на вооружено на-обновување на примена на вооружено на-обновување на примена на вооружено на-обновување на примена на вооружено на-обновување на примена на вооружено на-обновување на примена на вооружено на-силство, или на поинаков начин меѓусебно силство, или на поинаков начин меѓусебно силство, или на поинаков начин меѓусебно силство, или на поинаков начин меѓусебно силство, или на поинаков начин меѓусебно да си наштетат. Во потесна смисла се упо-да си наштетат. Во потесна смисла се упо-да си наштетат. Во потесна смисла се упо-да си наштетат. Во потесна смисла се упо-да си наштетат. Во потесна смисла се упо-требува да се опишат мултинационал-требува да се опишат мултинационал-требува да се опишат мултинационал-требува да се опишат мултинационал-требува да се опишат мултинационал-ните сили под мандат на ООН, чија цел е ните сили под мандат на ООН, чија цел е ните сили под мандат на ООН, чија цел е ните сили под мандат на ООН, чија цел е ните сили под мандат на ООН, чија цел е обновување или одржување на мирот обновување или одржување на мирот обновување или одржување на мирот обновување или одржување на мирот обновување или одржување на мирот помеѓу непријателските страни. Мултиди-помеѓу непријателските страни. Мултиди-помеѓу непријателските страни. Мултиди-помеѓу непријателските страни. Мултиди-помеѓу непријателските страни. Мултиди-мензионалниот концепт на превенцијата мензионалниот концепт на превенцијата мензионалниот концепт на превенцијата мензионалниот концепт на превенцијата мензионалниот концепт на превенцијата на конфликти на Агендата за мир, опфаќа: на конфликти на Агендата за мир, опфаќа: на конфликти на Агендата за мир, опфаќа: на конфликти на Агендата за мир, опфаќа: на конфликти на Агендата за мир, опфаќа: �)�)�)�) Дипломатија – да се олабават тензиите Дипломатија – да се олабават тензиите пред да резултираат со конфликт. пред да резултираат со конфликт. пред да резултираат со конфликт. пред да резултираат со конфликт. пред да резултираат со конфликт. �)�)�)�)�) Непосредна репресија на конфликтот во неговата рана фаза. неговата рана фаза. неговата рана фаза. неговата рана фаза. неговата рана фаза. �)�)�)�)�) Превенција на повторно појавување или враќање на запрен конфликт. враќање на запрен конфликт. враќање на запрен конфликт. враќање на запрен конфликт. враќање на запрен конфликт. Иа ко посочените димензии меѓусебно се Иа ко посочените димензии меѓусебно се Иа ко посочените димензии меѓусебно се Иа ко посочените димензии меѓусебно се Иа ко посочените димензии меѓусебно се разликуваат во однос на времето кога се разликуваат во однос на времето кога се разликуваат во однос на времето кога се разликуваат во однос на времето кога се разликуваат во однос на времето кога се преземаат и во однос на инструментите преземаат и во однос на инструментите преземаат и во однос на инструментите преземаат и во однос на инструментите преземаат и во однос на инструментите и политиките кои ќе бидат употребени во и политиките кои ќе бидат употребени во и политиките кои ќе бидат употребени во и политиките кои ќе бидат употребени во и политиките кои ќе бидат употребени во секоја фаза, сепак тие се меѓусебно завис-секоја фаза, сепак тие се меѓусебно завис-секоја фаза, сепак тие се меѓусебно завис-секоја фаза, сепак тие се меѓусебно завис-секоја фаза, сепак тие се меѓусебно завис-ни и често се надополнуваат една со дру-ни и често се надополнуваат една со дру-ни и често се надополнуваат една со дру-ни и често се надополнуваат една со дру-ни и често се надополнуваат една со дру-га. Во тој контекст, Агендата за мир нуди га. Во тој контекст, Агендата за мир нуди га. Во тој контекст, Агендата за мир нуди га. Во тој контекст, Агендата за мир нуди га. Во тој контекст, Агендата за мир нуди еден поиновативен концепт поврзан со еден поиновативен концепт поврзан со еден поиновативен концепт поврзан со еден поиновативен концепт поврзан со еден поиновативен концепт поврзан со превенцијата на повторно појавување превенцијата на повторно појавување превенцијата на повторно појавување превенцијата на повторно појавување превенцијата на повторно појавување на конфликтите. Станува збор за пост-на конфликтите. Станува збор за пост-на конфликтите. Станува збор за пост-на конфликтите. Станува збор за пост-на конфликтите. Станува збор за пост-конфликтното градење на мирот кое конфликтното градење на мирот кое конфликтното градење на мирот кое конфликтното градење на мирот кое конфликтното градење на мирот кое би опфатило широк спектар на активно-би опфатило широк спектар на активно-би опфатило широк спектар на активно-би опфатило широк спектар на активно-би опфатило широк спектар на активно-сти, од деминирање, демобилизација, сти, од деминирање, демобилизација, сти, од деминирање, демобилизација, сти, од деминирање, демобилизација, сти, од деминирање, демобилизација, разоружување и реинтеграција, до под-разоружување и реинтеграција, до под-разоружување и реинтеграција, до под-разоружување и реинтеграција, до под-разоружување и реинтеграција, до под-дршка за формирање на демократски ин-дршка за формирање на демократски ин-дршка за формирање на демократски ин-дршка за формирање на демократски ин-дршка за формирање на демократски ин-ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. ституции во постконфликтната држава. Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција Предизвиците за ефикасната превенција на конфликти начелно се опфатени во До-на конфликти начелно се опфатени во До-на конфликти начелно се опфатени во До-датокот на Агендата за мир, издаден во датокот на Агендата за мир, издаден во

ства во граничното подрачје со употреба на техники за чување на мирот. �) Превенирање на внатрешното несо-гла сување во областа на рас по ре ду ва-њето преку привикнување на население-то на присуството на ООН, користејќи ја секоја можност да се биде „видлив”, вклучувајќи ги и јавните медиуми, про-грамите за посети на населените места и разговорите на сите нивоа. Во однос на имплементацијата на мандатот на мисијата утврден од страна на Советот за безбед-ност и во однос на успехот на мисијата во остварувањето на целите, генерална оце-на е дека таа претставува успешна мисија. Во тој контекст, може да се посочи дека: во однос на времето се покажа оти брзо-во однос на времето се покажа оти брзо-во однос на времетото распоредување на силите е клучен фак-тор за успехот, т.е. дека минимизирањето на периодот од формулација на мандатот до распоредувањето на силите е исклучи-телно значајно; во однос на составот на си-лите, дека релативно мала и лесно опреме-лите, дека релативно мала и лесно опреме-литена воена компонента може да има значајно влијание во поддржувањето на стабилноста на државата, во рамките на регион зафатен со конфликт; во однос на мандатот, дека во однос на мандатот, дека во однос на мандатотмандатот на една превентивна мисија не треба да биде премногу пасивен, т.е. един-ствено опсервирачки и известувачки. На-против, тој треба да вклучи и специфични иницијативи и активности за унапредување на соработката. Исто така мандатот може да вклучи и дополнителни политички и ин-формирачки мерки, како директни контакти и врски со цел избегнување на ескалацијата доколку состојбата се влоши.

ПРЕТПОСТАВКИ ЗА ЕФИКАСНА ПРЕВЕНЦИЈАЗа да се осигура успехот на превенцијата на конфликти, треба да се имаат предвид след-ните неколку претпоставки: – да биде најефективна, превентивна-

та акција треба да биде иницирана во најраниот можен стадиум на конфлик-тниот циклус. Една од основните цели на превентивната акција треба да биде посочување на длабоко вкоренетите со-циоекономски, културни, еколошки, инсти-туционални и други структурални причини кои често ги поттикнуваат директните по-литички симптоми на конфликтите;

– ефективната превентивна стратегија бара сеопфатен пристап во кој се инкорпори-рани како краткорочни така и долгороч-ни политички, дипломатски, хуманитарни, развојни, институционални и други мер-ки преземени од меѓународната заедни-ца, во соработка со националните и реги-оналните актери;

– превенцијата на конфликти и одржливи-от развој се активности кои заемно се надополнуваат. Инвестирањето во на-ционалните и меѓународните напори за превенција на конфликти мора да се гле-да како едновремена инвестиција во одр-жливиот развој, сè додека развојот не ста-не дел од одржливиот мир;

– ООН не се единствениот актер во пре-венцијата и честопати можат да не бидат најсоодветни да го преземат водството. Затоа меѓународните, регионалните и су-брегионалните организации, приватниот сектор, невладините организации и други-те актери во граѓанското општество, исто така имаат значајни улоги во оваа сфера.

Александар Павлески

�¤¤� год. од страна на Бутрос Гали. Во тој контекст, главен предизвик претставува не-достатокот на висок дипломатски персонал на ООН, способен за изведување на пре-вентивни дипломатски мисии или мисии за миротворство, како и тешкотиите око-лу финансирањето на превентивните ди-пломатски мисии. Во овој додаток, гене-ралниот секретар го нагласил и континуи-раниот недостаток на пристап на ООН до расположливи сили – ниедна од �¤-те земји кои имале трупи на „стендбај” не се согла-сила да ги распореди во УНАМИР-мисијата во Руанда и покрај овластувањето од Со-ветот за безбедност за проширување на УНАМИР, за времетраење на геноцидот во мај �¤¤� год.. Дел од причините за тоа можат да се бараат и во блиската времен-ска дистанца во која се случи трауматска-та и неуспешна ООН/САД интервенција во Сомалија. Следен предизвик за ефикасната превенција на конфликти произлегува од фактот дека кога земјите-членки на ООН се страни во еден конфликт (меѓудржавен или внатрешен), тие ги подигаат бариери-те на превентивните дипломатски активно-сти на Секретаријатот. Тоа практично зна-чи дека ООН не може да ги наметне свои-те превентивни и мировни активности врз земјите-членки доколку тие не се согласува-ат со тоа.

ЛЕДОТ Е СКРШЕНЗа имплементација на превенцијата на конфликти на оперативно ниво, особе-но значајна е Резолуцијата на Советот за безбедност �¤�, со која во �¤¤� год.прак-тично беше создадена првата превен-тивна мисија на ООН, УНПРОФОР, во Р. Македонија. Целта на распоредените сили на ООН во северното и западното гранич-но подрачје на Р. Македонија, беше дводи-мензионална. Имено, од една страна, цел-та беше спроведување на мониторинг на граничното подрачје и известување на Ге-нералниот секретар за сите настани ко-ишто можат да претставуваат закана за Р.Македонија. Од друга страна, самото при-суство на силите на ООН, беше во функција на одвраќање на сите видови закани, како и за превенирање на настани коишто на кој било начин можат ја загрозат безбед-носта на државата. За целосно и успеш-но извршување на мисијата, од страна на УНПРОФОР-Команда за Македонија биле утврдени следните насоки: �) Континуирано информирање на УН-ПРОФОР и на светската заедница преку воспоставување на брз и ефикасен изве-стувачки систем.�) Мониторинг на воените индикатори за круцијалниот развој со патролирање во граничното подрачје, како и во подрачјето на операционалното распоредување.�) Мониторинг на воени закани за Р. Ма ке-донија, преку комбинација на перманент-но вос поставени набљудувачки места, при-времено поставени набљудувачки места и патроли, контакти со пограничните сили и со полицијата на соседните држави на сите нивоа.�) Мониторинг на политичките и на еко-номските индикатори за критичниот развој преку блиска соработка со КЕБС, другите меѓународни агенции и цивилни и воени ав-торитети на Р. Македнија и програма за посе-та на населени места од страна на (UNMO). �) Превенирање на појава на непри ја тел-

��

��

ЗА СТАНДАРДИТЕ ISO 9000 И ISO 14000о цел соодветно да се регулира производството, организациските процеси и заштитата на животна-та средина, во прилог на своите

специфични стандарди за квалитет ISO има издадено два сета на општи стан-дарди, ISO ���� и ISO �����.

СТАНДАРДИ ЗА СИСТЕМИТЕ ЗА УПРАВУВАЊЕ – ISO ����ISO ���� е сет на стандарди кои прет-ставуваат меѓународен консензус за „добар квалитет на практиките за управување“. Се состои од стандарди и упатства кои се однесуваат на квалите-тот на системите за управување и срод-ни стандарди за поддршка. Ова значи дека она што организацијата треба це-лосно да го исполни е да обезбеди ква-литет на барањата на корисникот, како и примена на законските и регулаторни-те барања, но тие не го диктираат начи-нот на кој тие треба да бидат исполне-ти во секоја поединечна организација. Ова остава голем опсег и флексибил-ност за имплементација во различни бизнис-сектори и бизнис-култури, како и во различни национални култури, сè со цел подобрување на соработката со клиентите и постигнување на кон-тинуирано подобрување на ефикасно-

та за влијанието врз животната среди-на меѓу компаниите тешко се правела и затоа била развиена универзалната ISO ��£££ серија. ЕМС од ISO е дефи-ниран како „дел од целокупниот систем за управување кој ги вклучува орга-низационата структура, планирањето на активности, одговорности, практи-ки, процедури, процеси и ресурси за развој, спроведување, остварување и одржување на политика за животната средина“.Главната цел на ISO ��£££-серијата на норми е да се промовира ефективното и ефикасното управување со животна-та средина во организациите, а воедно и да им се обезбедат корисни и употре-бливи (и рентабилни) алатки, базирани на флексибилни системи кои ги одразу-ваат најдобрите организации и нивните расположливи практики за собирање, толкување и комуникација со релевант-ни информации за животната средина.Истакнато е дека ISO ��£££ стандар-дите не служат само за обезбедување на бенефиции за животната средина, туку и за значајни материјални и еко-номски бенефиции кои вклучуваат и намалување на суровините и на ресур-сите за производство, намалување на потрошувачката на енергија, подоб-

ЕФИКАСНОСТ ВО УПРАВУВАЊЕТО СО ЖИВОТНАТА СРЕДИНА

ста во остварувањето на овие цели. Покрај стандардот за управување со квалитетот, во семејството ¤£££, дру-ги стандарди покриваат одредени аспекти како што се основи на вокабу-лар, подобрувања во перформансите, документацијата, обуката, како и фи-нансиски и економски аспекти.Серијата на стандарди ISO ¤£££ е дизајнирана да биде компатибилна и со други системи за управување, како на пример оние за животната среди-на (серија ISO ��£££) и за здравјето и безбедноста на управување (серија OHSAS ��£££).

РАЗВОЈ НА СЕРИЈАТА ISО �����Еколошките прописи на почеток се остварувале со команда и контрола, а подоцна реализацијата била замене-та врз основа на пазарните механиз-ми. Во однос на тоа, ISO ��£££ е до-несен врз основа на пропис за добро-волен пристап кон животната средина (Szymański & Tiwari �££�).Пред развојот на серијата ISO ��£££, организациите ги остварувале еколош-ките прописи со команда и контрола, a подоцна доброволно развивале нивни сопствени системи за менаџирање со животната средина (ЕМС). Споредба-

��

ат постигнато глобален статус и денес се целосно интегрирани во светската економија.Имено, стандардот ISO ¤££� (послед-на верзија ISO ¤££�:�££�) е веројатно најважниот и најпочитуваниот стан-дард за управување со квалитетот кој се употребува во бизнисот во це-лиот свет денес, без оглед на тоа која организација е корисникот, колкава е нејзината големина, и дали е во при-ватниот или во јавниот сектор. Негова-та примена носи јасни и препознатливи финансиски бенефиции и на клиентите им нуди висок степен на доверба, а со тоа и поголем успех на организацијата. Една организација треба да го импле-ментира ISO ¤££�:�££�, бидејќи без задоволни клиенти, опстојувањето на самата организација е „во опас-ност“. Овој стандард обезбедува пре земање на систематски пристап кон управувањето со процесите на организацијата со испробани и про-верени рамки, така што постојано ќе имаат производ кој ги задоволува очекувањата на клиентите. Стандардот ISO ��££� е основен сет на стандардите кои се применува-ат од страна на организациите за ди-зајнирање и имплементирање на ефек-

тивно управување со системот за жи-вотната средина. Други стандарди вклучени во оваа серија се ISO��££�, стандард кој дава дополнителни насоки за ефективен менаџмент на системот за животната средина, како и повеќе специјализирани стандарди кои се за-нимаваат со специфичните аспекти на управувањето со животната средина. Стандардот може да се примени на раз-лични нивоа во бизнисот, од организа-циско ниво, директно кон производ-ството и услугите. Наместо да се фоку-сира на точни мерки и цели за животна-та средина, стандардот нагласува еден тип на организација што треба да ја на-прават организациите за исполнување на сопствените цели. Во �££� година потврдени се околу ���.£££ компании од ��� земји кои работат во согласност со ISO ��££�.

Елизабета Ташковска

рување на ефикасноста на процесите за производство, намалување на коли-чеството на отпад и на трошоците за отстранување на отпадот, користење на ресурси кои се рециклираат и сл.Семејството ISO ��£££ се однесува и на „Менаџирањето на животна средина“, што „де факто“ детерминира што точ-но организациите треба да направат за да ги минимизираат штетните ефекти врз животната средина предизвикани од сопствените активности, и со тоа да постигнат континуирано подобрување на животната средина.Семејството ISO ����� вклучува п овеќе стандарди:– ISO ��££� – барања со упатства за

употреба, за менаџирање со систе-мите на животната средина;

– ISO ��££� – општи упатства за прин-ципи, системи и техники на поддршка за менаџирање со системите на жи-вотната средина;

– ISO ��£�� – оцена на животната сре-дина од web-страници и организа-ции;

– Серија ISO ��£�£ (��£�£-��£��) – ети-кети и декларации за животната сре-дина;

– ISO ��£�� – насоки за оценување на изведбите за животна средина;

– Серија ISO ��£�£ (��£�£-��£�¤) – про-цена на животниот циклус, разгово-ри пред реализирање на плановите и поставување на цели за животна-та средина;

– ISO ��£�£ – термини и дефиниции;– ISO ��£�� – разговори за подоб ру ва-

ње на целите кои го намалуваат нега-тивното влијание врз животната сре-дина;

– ISO ��£�� – насоки и примери за комуникација, за работи кои се повр-зани со животна средина;

– ISO ��£�� – мерење, одредување на количеството и намалување на еми-сиите на стаклени гасови;

– ISO �¤£�� – одредува еден ревиди-ран протокол за двете серии ��£££ и ¤£££ заедно.

Примената на стандардите е започната во производството, но денес тие се им-плементирани во повеќето типови на организации кои се занимаваат со про-изводство и услуги.

МЕНАЏМЕНТ-СТАНДАРДИСтандардите кои ги обезбедуваат по-барувањата или даваат насоки за до-бри практики за управување се меѓу најпознатите стандарди на ISO.Два од нив (ISO ¤££� и ISO ��££�) има-

��

он крајот на XIX век во Маке до-нија пос тепено и незабележител-но се појавило едно струење за ослободување од стегите на осман-

лиското господство и отпори од пропа-гандната активност на соседните држа-ви. Постепено, од тајно и неорганизи-рано, македонското револуционерно дви жење прераснува во еден вид на ор-ганизирана самоодбрана која се состое-ла од тајни револуционерни и училишни кружоци кои прераснуваат во револуци-онерни комитети и вооружени групи. На чело на овие револуционерни движења во Македонија застанала главно маке-донската учителска интелигенција која го повела македонскиот народ и потис-натите народни маси кои живееле во Македонија да ја извојуваат својата сло-бода по пат на сенародно вооружено и организирано востание. Така постепено созреала идејата за поврзување на ре-волуционерните групи, кружоци и коми-тети, во единствена македонска воору-жена сила.Врз основа на гореспоменатите наче-ла, на �� октомври (стар стил) ��¤� го-дина во Солун, група напредни македон-ски интелектуалци во куќата на солунски-от книжар Иван Хаџи Николов ги поста-виле темелите на Македонската револу-ционерна организација (МРО). На први-от состанок присуствувале основополож-ниците на македонската револуционерна организација: Дамјан (Даме) Груев (����-�¤£�) бил професор по историја, родум од селото Смилево, Битолско; д-р Христо Та-

Веднаш по формирањето на Орга ни-зацијата е напишан и Уставот на МРО кој се состоел од четири дела образ-ложени преку �� членови. Во прво-то поглавје јасно се истакнати цели-те и задачите на Организацијата, при што особено внимание се посветува на ширењето на слободарскиот дух кај населението и сознанието дека за соп-ствената слобода треба сам да се из-бори. Во второто поглавје е опфатено уредувањето на Организацијата каде што посебно се нагласува дека член на Организацијата може да биде секое лице без разлика на полот, верата и на-родноста, доколку ги прифаќа задачите и целите на Организацијата и доколку даде заклетва дека ќе служи верно на служи верно на Организацијата. Третото поглавје ги сод-ржи одредбите за материјалните сред-ства на Организацијата, изворите за снабдување и финансирање или, всуш-ност, ги преставува логистичките наче-ла на Организацијата. Во четвртото и последно поглавје се опфатени санкци-ите и дисциплинските мерки кои се од-несуваат за сите оние кои ќе ги повре-дат основните принципи и начела на Организацијата.По долгата дискусија македонските ин-телектуалци се договориле седиште-то за состаноци на членовите од Маке-донската револуцинерна организација (МРО) да биде градот Солун. Користејќи ги условите што ги овозможувал градот Солун како централно место на некогаш-на Македонија каде се собирале учите-

тарчев (���¤-�¤��) бил лекар од ресенски-от крај; Петар Поп Арсов (����-�¤��) бил професор по книжевност, родум од ве-лешкото село Богомила; Иван Хаџи Нико-лов (����-�¤��) бил книжар, родум од Ку-куш; Антон Димитров (����-�¤��) бил учи-тел, родум од солунското село Ајватово и Христо Батанџиев професор, родум од селото Гуменџе, Ениџевардарско.Во текот на својот развој Македонска-та револуционерна организација носела најразновидни имиња како: МРО, МЦРК, БМОРК, ВМРО, ТМОРО, ВМОРО, ВМРО (Об.) и други називи.На првиот конститутивен состанок на шестмината членови-основоположници на Македонската револуционерна ор га-низација, основна тема била идната по-литичка активност во Македонија и неоп-ходноста од организирана општествена дејност во неа.Било договорено Организацијата строго да се придржува кон следниве принципи и начела:– Органзацијата била револуционерна;– Револуционерната дејност се спрове-

дувала строго конспиративно;– Организацијата дејствувала исклучиво

во рамките на територијалните грани-ци на Македонија;

– Во Организацијата имале право да се зачленуваат луѓе кои се родени и жи-веат во Македонија без разлика на ве-рата и народноста;

– Тежишната задача на Организацијата било остварување на политичка авто-номија на Македонија.

ЗАРОДИШОТ НА МАКЕДОНСКИОТ

ЗА ДЕНОТ НА МАКЕДОНСКАТА РЕВОЛУЦИОНЕРНА БОРБА

НЕПОКОР

ли, еснафи, трговци, свештени-ци, придонело за кратко време во организацијата да се вклучат голем број луѓе. Веќе на втори-от состанок кој се одржал на по-четокот од ��¤� година, осново-положниците на МРО ги поста-виле основите на организациско-то уредување на Oрганизацијата која сега своето име го проме-нила во Внатрешна македонска револуционерна организација (ВМРО). Тогаш бил избран Цен-трален комитет (ЦК) на ВМРО на чело со д-р Христо Татарчев како претседател на Комитетот, а Даме Груев бил одреден за се-кретар и благајник. Според Уста-вот чиј творец бил Петар Поп Ар-сов, било решено Организацијата да биде тајна, а во неа било овоз-можено да членуваат сите не-задоволни народни маси во Македонија, без разлика на нив-ната вера и народност.Конституирањето на Орга низа-цијата и ставањето на нејзините основни начела овозможило неј-зино брзо ширење. Внимание то во овој временски период било свртено кон привлекување на интелигенцијата и економски

позајакната граѓанска средина. Притоа формулата била едно-ставна: „Секој што бил против ег-зархиската централизаторска по-литика бил прифатлив и погоден да се посвети на револуцинер- се посвети на револуцинер-ната идеја“.Развојот на Организацијата над-вор од реонот на Солун во вна-трешноста на Македонија, во Прилеп, во Битола, во Охрид, во Струга, во Кавадарци и во другите градови, покажал дека интересот за активноста на Организацијата е голем и дека има потреба од проширување на кругот на луѓе од кои се регрути-

ОСНОВАЧИТЕ НА МРО:�. ДАМЕ ГРУЕВ�. ИВАН ХАЏИ НИКОЛОВ�. ПЕТАР ПОП АРСОВ

�. ХРИСТО ТАТАРЧЕВ�. ХРИСТО БАТАНЏИЕВ�. АНДОН ДИМИТРОВ

��

кои поважни биле: „На оружје“, „Дело“, „Бунтовник“, „Свобо-да или смрт“, „Освобождение“ и „Весник“.Организацијата располагала со своја тајна пошта, шифри, курири и администрација.Според истакнатите членови на Организацијата за секоја борба биле неопходни: срце, волја, со-вест и разум за остварување на историското сознание. Гоце Дел-чев бил срцето на револуцио-нерната Организација, Даме Гру-ев волјата, Пере Тошев сове-ста и Ѓорче Петров разумот на ев волјата, Пере Тошев сове-ста и Ѓорче Петров разумот на ев волјата, Пере Тошев сове-

Организацијата.Сите оние кои сакале да прис-тапат во редовите на Ор га ни-зацијата најпрвин морале да да-дат свечена заклетва која гласе-ла: „Се колнам во името на бога, честа и татковината дека ќе слу-жам чесно и верно за слободата на Македонија. Ќе ги исполнувам жам чесно и верно за слободата на Македонија. Ќе ги исполнувам жам чесно и верно за слободата

сите наредби на Организацијата за доброто на татковината. Ако напакостам со нешто на напакостам со нешто на Организацијата или ако ги преда-дам доверените тајни, готов сум да бидам казнет со кама или ре-волвер, а тоа го потврдувам со тоа што ги бакнувам. Амин!”Сето ова дало извонредни мож-ности за омасовување на мрежа-та на Организацијата, најпрвин во големите градови, а потоа и во селата.Македонската револуционерна организација била масовно прифа-тена од интелигенцијата, а подоц-на и од широките народни маси. Во редовите на Организацијата доброволно се обединувале и се самовооружувале сите независни елементи во Македонија, без раз-лика на нивната националност и вера со основна цел да се борат за ослободување на земјата од османлиското ропство и од про-пагандите на соседните држа-ви сè до конечно ослободување и создавање на македонска самостојна држава.

д-р Андреј Илиев

рале нејзините членови. Една од најважните начела на Организацијата била определ-бата да се бори за автоном-на Македонија во рамките на Османлиската Империја, секако, до конечното ослободување и создавање на самостојна маке-донска држава.Кон крајот на ��¤� година кон Организацијата се приклучиле Гоце Делчев и Ѓорче Петров.Во текот на ��¤� година, Ма-ке донската револуционерна организација одржала конгрес во Солун на кој присуствувале ��-�� делегати, меѓу кои покрај основачите учествувале и: Гоце Делчев, Ѓорче Петров, Пере Тошев, Христо Матов и други. Во новиот Устав и Правилни-кот на организацијата кои биле изработени од Гоце Делчев и Ѓорче Петров, највисок орган на Организацијата бил конгресот. На овој конгрес Организацијата од ВМРО своето име го смени-ла во ТМОРО, бидејќи дејноста на Организацијата се проширила и во Одринскиот крај. Исто така, на овој конгрес бил избран нов ЦК на Организацијата со седиш-те во Солун. За полесно раководење и ко-мандување територијата на Македонија била поделена на повеќе револуционерни окру-зи и тоа: Солунски, Скопски, Сер-ски, Струмички и Битолски. Окру-зите, пак, биле поделени на око-лиски и селски комитети на Организацијата. Покрај ова била формирана и тајна полиција и револуционерни судови за раз-решување на споровите меѓу на-селението.За поефикасна координација и соработка со Бугарија било из-брано Задгранично претстав-ништво чии први задгранични прет ставници станале Гоце Дел-чев и Ѓорче Петров.За навремена информираност на своите членови Организацијата издавала свои весници, меѓу

��

ЛОГАТА НА ИРАНСКОТО ВОЗДУХОПЛОВСТВОУште во првиот налет на иранско-то воено воздухопловство му ста-

нало јасно дека супериорноста во воздух му припаѓа нему. Една од причините за тоа е што иранските летала биле способ-ни да носат два до три пати поголем то-вар отколку ирачките, а предноста може-ла да се забележи и во експертизата на пилотите. Споменатата супериорност можела да се забележи во неколку наврати кога иран-ската армија успеала да нанесе тешки удари длабоко во ирачката територија (нападот врз нафтениот комплекс и ба-зата „Ал Валид“ каде биле стационирани бомбардери од типот Т-�� и Ил-��, база која била оддалечена �££ километри од Иран). Иранското воздухопловство се темелело на леталата од типот Ф-�с и Ф-�с (за напад) и Ф-��с (за извидување). Блиската воздушна поддршка била за-дача на хеликоптерите кои служеле за напаѓање, но и за транспорт на трупи. Во однос на воздушните кампањи Иран-ците многу брзо увиделе дека формаци-ите од по две, три или четири Ф-�с лета-ла биле во можност да извршат успешен удар врз која било цел во Ирак.

ТРКАЛОТО СЕ ВРТИПо преземањето на воениот врв од стра-на на иранското свештенство, во среди-ната на �¤�� година иранската армија ја започнува операцијата наречена „Не-спорна победа“ (март �¤�� година), која

те страни извршиле успешни офанзи-ви, но истовремено претрпеле и големи порази. Тоа што било евидентно е дека ниту Иран ниту Ирак не располагале со армија која во целост знаела да ја иско-ристи техниката која им била достапна. Сепак, Ирак во поголема мера ги искори-стил своите механизирани единици, от-колку Иран, кој главно се концентрирал на напади со жива сила. Како илустрација за иранската стратегија можат да се земат трите неуспешни офанзиви кои завршиле со голема загу-ба на човечки животи, особено на стра-ната на иранската армија. До крајот на �¤�� година Иранците во своите редо-ви имале дури ��£ £££ жртви, додека таа бројка кај непријателот, Ирак, била двојно помала. Она по што се карактеризира перио-дот од �¤�� година па сè до �¤�� е што иницијалните напаѓачи во целост преми-нале во дефанзивна состојба, односно нивните цели драстично се промениле – од заземање и воспоставување на кон-трола врз региони во иранска територија до борба за стопирање на походот на Техеран во внатрешноста на Ирак, кој, мора да се спомене, имал висока цена. Како начин да се натера Иран да се со-гласи на „прекин на огнот“, освен кон-венционални воени мерки биле презе-мени и други актовности кои се движеле од употреба на дипломатски средства и инволвирање на светските суперсили до употреба на хемиско оружје врз ирански-те трупи.

се смета за точка по која војната зазе-ла сосема друг тек. Имено, во текот на операцијата ирачките линии биле конеч-но пробиени, поделени и приморани да одат во дефанзива. Операцијата изве-дена од здружените сили на Пасдарани-те, армијата на Иран и Басијците успеала да ги пробие ирачките сили кај градот Су-сангерд и да ја прекине комуникацијата помеѓу единиците на фронтот во севе-рен и јужен Кузестан. Напредувањето на иранската армија продолжило и во следните месеци кога Иран повторно го зазел Корам-шар (мај �¤�� година), по што тогашни-от ирачки претседател Садам Хусеин најавил дека Ирак ќе ги повлече свои-те сили од иранска теритoрија. Сепак, и покрај повлекувањето до интернаци-онално признатата граница, ирански-те официјални лица не прифатиле мир-но разрешување на конфликтот и про-должиле со своите операции на ирачка територија. Во текот на јули �¤�� година, започнла уште една иранска офанзива (нарече-на операција „Рамадан“), во околината на Басра, кога т.н. човечки бранови со-ставени од Пасдаријанци и Басијци (на возраст од девет до педесет години) ги напаѓале ѕидините на Басра. Но офан-зивата имала „горчлив вкус“. Ирачката артилерија ја „истурила“ сета своја моќ врз споменатите човечки бранови што довело до огромни човечки загуби на иранска страна. �¤�� година била година во која и две-

ФАТАЛНА ПАТ-ПОЗИЦИЈА

30 ГОДИНИ ОД ПОЧЕТОКОТ НА ВОЈНАТА МЕЃУ ИРАК И ИРАН – II

��

ЗАГУБИТЕ ВРТОГЛАВО РАСТАТПо масивните битки кои одзеле голем број животи и на обете страни стана-ло јасно дека и на двете страни им не-достасувала експертиза кога станува-ло збор за употребата на достапната механизација и техника. Тенковите, на-место како помош при напад, биле ко-ристени како артилериски орудија, за-копани во една положба, а истоврме-но сета механизација која имала мини-мални проблеми во текот на една битка била напуштана на бојното поле поради недостаток на луѓе со основни технички знаења. Жртвите на иранска страна драстич-но пораснале по двете големи битки во првите месеци од �¤�� година, кога иран-ските трупи ги нападнале ирачките сили близу Басра (операција „Зора �“), битка која се смета за една од најмасивните во текот на целата војна. Загубите на две-те страни достигале бројка од ��£££ жртви. Само неколку недели по голема-та битка Иран отворил фронт и источ-но од Ал Курна (во Ирак) каде ирачките сили им нанеле големи, пред сè, човеч-ки загуби на Иранците (само во оваа бит-ка ��£££). Одредени информации гово-рат дека само за четири недели во пери-одот февруари-март �¤�� година загина-ле над �££££ Иранци, додека таа бројка на страната на Ирак била далеку пома-ла – „само“ ¤£££. Единствената поголема офанзива со околу �££££ ирански трупи била из-вршена во март �¤�� година во околи-ната на Басра (ефектот од инвазијата бил повторно мали територијални добив-ки и големи човечки загуби), додека во �¤�� година Ирак доживеал голем пораз со заробувањето на напуштеното ирач-ко нафтено пристаниште Ал-Фау (вратен под ирачка власт во април �¤�� година). Финалната иранска офанзива се случила кон крајот на �¤�� година кога започна-ла операцијата „Карбала �“, кога и покрај тоа што Иран успеал да го зароби градот Дуајиџи, биле загубени вкупно ��£££ животи, ��£££ на иранска и �££££ на ирачка страна. Но, главната цел, Басра, и покрај реалната можност да се скрши отпорот на одредени делови, не била до-стигната, па така на �� февруари �¤�� година, операцијата „Карбала �“ била и официјално запрена.

„ВОЈНАТА НА ГРАДОВИТЕ“Во периодот кога било очигледно дека ниту една од двете спротивставени страни не успева сериозно да навле-зе во територијата на непријателот, Ирак (кој покрај тоа што имал поголе-ма механизација, имал помала пешадија од Иран) започнал да извршува страте-гиско бомбардирање на иранските гра-дови (главно Техеран). Но, со цел да се намалат загубите кои поради супериор-ното иранско воздухопловство биле ре-ална можност, Ирак набрзо по почето-кот на бомбардирањата започнал со лансирање на СКАД-ракети (подоцна и подобрената верзија Ал-Хусеин). Како противнапад, Иран возвратил со напад

година, а потоа следеле напади врз тан-кери кои пловат под кувајтско и саудиско знаме. Сепак, гледано според интензите-тот на нападите на двете страни во Зали-вот, Ирак извршил три пати повеќе напа-ди отколу Иран. Континуираните напади врз трговскиот поморски сообраќај до-веле до негово ��% намалување (доде-ка извозот на иранска нафта се намалил за цели �£%). Фактот дека ударот врз извозот на на-фта бил од есенцијално значење за намалување на можноста на противни-кот да војува може да се увиди и пре-ку прекршувањето на мораториумот од страна на Ирак ( инаку воведен во �¤��

година и спонзориран од ООН). Во те-кот на �¤�� година и �¤�� година, биле нападнати голем број бродови кои пло-веле под знамиња на различни држави. Сепак, најмногу била изложена на удар кувајтската флота, поради што Кувајт по-барал меѓународна заштита, барање на кое прв се одзвал Советскиот Сојуз. Со-единетите Американски Држави својата позитивна одлука ја донеле во среди-ната на мај �¤�� година, кога американ-скиот воен брод „Старк“ бил нападнат од страна на ирачкото воздухоплов-ство. Интересно е тоа што и покрај фак-тот дека „Старк“ бил нападнат од ирач-кото воздухопловство, САД го обвиниле Иран за ескалацијата на воените дејства. Одлуката била операционализирана со

со СКАД-ракети врз ирачкиот главен град (иранските ракети биле набавени од Либија и од Сирија). Во почетокот на �¤�� година, во текот на иранската операција „Карбала �“, Ирак со споменатите раке-ти нападнал осум ирански градови, кога било погодено и едно основно училиште во градот Боруџерд. За време на „разме-ната“ на ракетите, од ирачка страна биле истрелани ��£, а од иранска ��� СКАД-ракети.

ПОМОРСКИТЕ БИТКИВојната помеѓу Ирак и Иран уште од нејзиниот почеток освен на копно се во-дела и на вода, односно во Персиски-

от Залив. Според големината на актив-ностите извршени во Заливот, војната може да се подели на две фази, до �¤�� и по �¤�� година. Имено од �¤�� година Ирак еднострано ги предупредил сите бродови кои пловат или се закотвени на ирански пристаништа дека таа област е официјална воена зона и дека тоа е за-брането. Сепак, војната на море земала замав во нејзината т.н. втора фаза, од-носно по �¤�� година, кога само за една година �� трговски брод бил потопен од страна на ирачките сили (чија моќ главно ја црпеле од француските „Супер етен-дард“ опремени со ракети „Ексоцет“, или, пак, хеликоптерите од типот „Супер фре-лон“). Првиот ирански напад врз цивилен трговски брод се случил во април �¤��

Народен муџахедин на Иран, религиозна организација во Иран

��

поставување на американско знаме на единаесет кувајтски танкери. По оваа од-лука иранските сили, освен во еден на-врат кога директно го нападнале танке-рот наречен „Sea Isle City“ (по што САД возвратиле со уништување на нафте-ната платформа изградена врз нафте-ните полиња наречени Ростам), кори-стеле други методи на попречување, како користење на мини, напади со мали патролни чамци и периодични мини-операции.Кон крајот на војната, во �¤�� година, во Персискиот Залив имало значително меѓународно присуство – околу десет за-падни и осум регионални морнарици кон-стантно патролирале во околината на Заливот. Сепак, и покрај големото вое-но присуство, голем број трговски бродо-ви биле потопени или сериозно оштете-ни од страна на двете завојувани земји.

ОРУЖЈА ЗА МАСОВНО УНИШТУВАЊЕУпотребата на оружја за масовно уништување од страна на Ирак го по-ставила својот сосед Иран на мапата на земјите со најголем број жртви од упо-треба на оружја за масовно уништување. Имено, според најновите анализи (вклучувајќи ги и долгорочните ефекти од употребените хемиски оружја), бројот на жртви од ирачките напади се дви-жи околу �££ £££. Употребата на хеми-ски оружја не била ограничена само врз иранската армија, туку ги опфаќала и ци-вилите – биле нападнати голем број села и градски центри во кои биле лоцирани и

ти лица. Во однос на промените по војната, тие „де факто“ биле непостоечки, односно ниту едно од прашањата кои биле посо-чувани како повод и причина за војната не било решено. Сепак, се смета дека Ирак бил „воениот“ победник, имајќи предвид дека имал значителна воена предност пред Иран на крајот на војната.

ИНВОЛВИРАЊЕТО НА МЕЃУНАРОДНИТЕ СИЛИДвете најголеми светски суперсили, САД и СССР, во најголема мера уште од по-четокот на војната биле инволвира-ни преку продажба на оружја и на две-те завојувани страни. Имено, Советскиот Сојуз во �¤�� година започнал повторно да му продава оружје на Ирак (прекина-то во �¤�£ година), додека САД дирек-тно и индиректно се поврзува со некол-ку трансфери на оружје со Иран. Од друга страна, одредени извори го-ворат дека сепак и Советскиот Сојуз и САД (како и неколку други земји, меѓу кои и Југославија, Португалија, Шпанија и др.) им продавале оружје и на двете завојувани страни. Во однос на финан-сиската помош, Ирак имал најмогу под-држувачи во богатите земји од Персиски-от Залив (Саудиска Арабија, Кувајт и Обе-динетите Арапски Емирати), кои „го пот-крепиле“ Ирак со околу �£ билиони до-лари, додека дополнителни �� билиони биле собрани преку заеми од западните земји.

Иван Петрушевски

голем број болници. ООН во декларација навела дека „членките се длабоко за-грижени од едностраната употреба на хемиско оружје од страна на ирачката армија врз иранските трупи“, истовреме-но наведувајќи дека употребата на хеми-ски оружја е спротивна на Протоколот од Женева (од �¤�� година). Единствената земја-членка која гласала „против“ била САД, поради „недостатокот на специ-фични информации како време и место на употребата на споменатите оружја, како и недостатокот на докази“.

КРАЈОТ НА ДОЛГАТА ВОЈНАВо последната година од војувањето по-требно е да се спомнат четирите големи битки во кои ирачките сили биле апсолу-тен победник. Во првата офанзива (на-речена Благословениот Рамадан), ирач-ката Републиканска гарда и регуларната ирачка армија (со употреба на разни хе-миски оружја) успеале повторно да го за-земат полуостровот Ал Фау, а потоа на сличен начин, односно со употреба на слична стратегија, биле добиени и трите последователни битки. Официјално војната завршила со прифаќање на Резолуцијата број �¤� на ООН, од страна на Иран, што на �� ав-густ ��¢¢ година довело до целосен пре-кин на огнот. Резултатот од војната бил застрашувачки. Одредени претпостав-ки велат дека вкупниот број на загинати лица се движи околу еден милион, доде-ка официјални Техеран и Багдад призна-ваат �££ £££, односно ��£ £££ загина-

Патриотска унија на Курдистан (партија во Ирак)

Курдистанска демократска партија (партија во Ирак) Исламска Дава-партија, поранешна милитантна организација на Шиити-те, денес ирачка конзер-вативна политичка партија

Исламски висок совет на Ирак, ирачка политичка партија

ПАРТИИ И ОРГАНИЗАЦИИ – ПОДДРЖУВАЧИ НА СПРОТИВСТАВЕНИТЕ СТРАНИ

VS.Иран

VS.Иран

VS.поранешна милитантна

VS.поранешна милитантна организација на Шиити-

VS.организација на Шиити-те, денес ирачка конзер-VS.те, денес ирачка конзер-вативна политичка партијаVS.вативна политичка партија

Исламски висок совет на VS.Исламски висок совет на Ирак, ирачка политичка VS.Ирак, ирачка политичка

ИРАН ИРАK

��

о претходните два броја опишав-ме дел од борбените постапки кои најчесто се преземаат од страна на вооружните сили кога се спро-

ведуваат противбунтовнички опера-ции (ПБО). Во овој број ќе се посвети-ме на претресот на терен како една од најзастапените тактички борбени по-стапки за време на спроведувањето – извршувањето на ПБО. Под влијание на современите консидерации вооружните сили сè почесто изведуваат операции кои отстапуваат од класичото разбирање за војувањето. Ова посебно важи за начи-нот на кој се изведуваат ПБО. Оттука, за многумина кои се само дел од совремни-те воени операции речиси е несфатливо претресот на терен да го класифицира-ат како класична борбена постапка. Она што ќе го заклучиме без да се дефокуси-раме од целта на овој труд е дека пре-тресот на терен е борбена постапка која ја спроведуваат и воените, но и полици-ските сили во урбани и рурални средини. Од воен аспект една од поприфатените дефиниции за претресот на терен е онаа според која претресот на терен се опре-делува како „тактичка борбена постапка која се презема со цел да се пронајдат и да се откријат траги и делови од опрема, оружје, муниција и други показатели од опремата на непријателот преку кои ќе се откријат намерите, движењето, како и откривање на местото на престој на непријателските единици, групи или по-единци, нивно фаќање и уништување“. Претресот на терен се применува и во

гласува терминот „лицата окарактеризи-рани како пречки” односно, „сили кои не соодветствуваат со системот”. Од посочената работна дефиниција лес-но може да се заклучи дека претресот на терен претставува збир на активности кои ги содржат останатите елементи од основните видови борбени дејства како што се нападот и одбраната, но и елементи од борбените постапки како што се препадот, патролирањето и за-седата. Според начинот на кој се изведува пре-тресот може да се забележи дека пре-тресот на терен има најмногу елемен-ти во нападот. До ваквата констатација се доаѓа поради фактот што претресот се состои од комбинација на движење, меѓусебна координација и поддршка на соодветните елементи од борбени-от распоред, а по откривањето на цел-та, нејзино заробување или уништување преку примена на соодветни процедури (на пример препад за заробување или уништување на силите кои не соодвет-ствуваат со ситемот).Претресот може да се организира и да се изврши како:– претрес на земјиште (разни видови спо-

ред релјефот, односно урбано или ру-рално според урбанистичкиот план на тоа земјиште);

– претрес на објекти (разни видови објекти);

– претрес на м/в и превозни средства;– претрес на лица.Во поглед на организираноста на пре-

ПБО

ПРЕТРЕСОТ КАКО НАЈЗАСТАПЕНА ТАКТИЧКО-БОРБЕНА ПОСТАПКА

други услови со цел обезбедување на места, патишта и терен на престој или поминување на ВВР, како претходно обезбедување од ненадејни и намерни терористрички акции.За време на спроведувањето-из вр шу-вањето на современите ПБО, претресот ја има речиси истата намена со тоа што наместо терминот непријателски сили, многу често поврзано со крајната цел на ПБО (за ова стана збор во претход-ните броеви кога зборувавме зошто со-времените ПБО не треба да се насочени на уништување на системот туку на не-гово стабилизирање и враќање во „нор-мала”), во дефинирањето на претресот како тактичко борбена постапка се на-

��

тресот, при бришењето на совре-мените ПБО е специфично (иако во одредени класични б/д е исто така присутна оваа можност) тоа што претресот може да се органи-зира плански и организирано по-сле извршена блокада на даден реон и набрзина. Плански претрес на терен се организира на одна-пред утврдена цел во дадена об-ласт, додека набрзина се органи-зира најчесто кога постои потре-ба од транзиција од една во дру-га задача. Последното е случај кога се изведуваат други борбе-ни постапки како дел од ПБО, на пример патролирање, контрол-на точка (или контролна точка „на брза рака“), заседа и сл. и кога во-оружените сили треба да собе-рат информации од задржаните – пронајдените лица, материјално-технички средства, предмети и до-бра. Динамиката на изведувањето на претресот опфаќа повеќе фази и активности:– организација и распоред за за-

почнување со претресот;– линиско пребарување на тере-

нот;– откривање на објекти, предме-

ти и места на престој на лица-та кои се цел на претресот (или дополнително станале цел ако случајно при патролирање се наиде на нив);

– опкружување на местото каде е лоцирана потенцијалната цел (места во кои престојуваат си-лите кои не соодветствуваат со системот);

– уништување, заробување на не пријателските сили после што следат две можни постап-ки, претрес на лица и местото каде претстојувале лицата или гонење до заробување однос-но уништување на избеганите, одвоените елементи од борбе-ниот распоред од припадници-те кои се цел на претресот.

Од сè што досега беше наведено може да се заклучи дека претре-сот, вака како што е објаснет, се преклопува со одредени постапки со потргата, односно трагањето кое се организира речиси иден-тично како и претресот. Заради фактот што во западната (НАТО) литература се користи само еден термин: „Cordon and Search“, и ние ќе останеме на овој термин во по-натамошниот дел од текстот.

БОРБЕН РАСПОРЕД И ПОСТАПКИ ЗА ВРЕМЕ НА ПРЕТРЕСОТКако и пред секоја задача та ка и пред започнување со реали зи-рањето на оваа тактичка борбена постапка, потребно е да се напра-ват сите подготовки т.е. морално-психолошки, военостручни и ма-теријално-технички подготовки.Во текот на военостручните под-

готовки покрај останатото се фор-мира и б/р за претресот на те-рен. Претресот на терен главно се состои од три елементи: челно обезбедување, строј или главнина и зачелно обезбедување на еди-ницата која организира претрес.

ЧЕЛНО ОБЕЗБЕДУВАЊЕЧелното обезбедување е соста-вен дел од единицата која органи-зира претрес на терен и на објекти и се организира со цел да спречи влегување на стројот – главнина-та на единицата во заседа или си-стемот на оган кој евентуално би се поставил од страна на бунтов-ниците – силите кои не соодвет-

ствуваат со системот. Оваа гру-па од борбениот распоред на еди-ницата која врши претрес се дви-жи прикриено, користејќи ги по-годностите на теренот (ако за тоа постојат услови) и со меѓусебно обезбедување. Таа секогаш пра-ви кратки скокови и настојува да не биде забележана. Движењето може да се сведе и на техника на ползење, поднаведнато, со претрчување и сл. доколку тоа го наметнува ситуацијата (такви слу-чаи имаше поретко во Ирак, до-дека мошне чести се во Авгани-стан). Најчесто за оваа задача се одбираат одлично психофизички

подготвени војници и старешини кои имаат добри набљудувачки и извидувачки способности. Иако е тешко да се постигнат идеални услови за организирање на пре-трес на терен (во смисла на чо-вечкиот фактор), сепак пожел-но е да се практикува челното обезбедување да биде составе-но од групи од по двајца припад-ници. Бројот на групите кои ќе се движат пред стројот ќе зависи од големината на стројот, но главно се практикува да има три групи (на левото крило, средината и десно-то крило од стројот).Оддалеченоста на групите од стројот зависи од условите и ка-рактеристиките на земјиштето. Растојанието треба да биде тол-каво за да овозможи навремено известување на стројот за мож-ната опасност или за евентуал-ното наидување на објектот, ме-стото кое е цел на претресот. Растојанието се движи од �££-�££ m (во зависност од условите кои ги диктира теренот растојанието може да варира). Групите помеѓу себе треба да комуницираат, а се-когаш, доколку е тоа можно, по-требно е да постои и оптичка вид-ливост со останатите групи (што е релативно тешко, како заради условите на теренот така и заради тајноста и прикриеноста која овие групи треба да ја имаат).

Припадниците најчесто се во-оружени со лесно пешадиско вооружување, а задолжително носат средства за набљудување (во зависност од фазата и целта и ова може да биде предмет на прилагодување – адаптирање во согласност со крајната цел).

СТРОЈ ИЛИ ГЛАВНИНАНА ПРЕТРЕСОТСтројот или главнината на претре-сот е следниот елемент на б/р од единицата која организира пре-трес. Најголема грешка која се прави е тоа што најчесто стројот се поистоветува со целиот б/р на

�. ПРИПАДНИК НА АРМИЈАТА НА САД ПРЕТРЕСУВА ВОЗИЛО БЛИЗУ ДО ВЛЕЗОТ НА АЕРОДРОМОТ ВО КАНДАХАР, АВГАНИСТАН НА � ДЕКЕМ-ВРИ ���� ГОДИНА, УПО- ТРЕБУВАЈЌИ КАМЕРА КОЈА Е ВО ФАЗА НА ТЕСТИРАЊЕ

�. ПРИПАД-НИЦИ НА АРМИЈАТА НА САД И ИРАЧКАТА НАЦИОНАЛНА ГАРДА СЕ ПОД-ГОТВУВААТ ДА ИЗВРШАТ ПРЕТРЕС НА КУЌА ВО САМАРА, ИРАК НА � ОКТОМВРИ ���� ГОДИНА

претресот. Стројот, за разлика од челното обезбедување, има ли-ниски распоред (редица). Во усло-ви кога претресот на терен тре-ба да се реализира во населе-но место честопати ќе биде теш-ко да се задоволи овој критери-ум. Во секој случај повторно тре-ба да се настојува да се задржи линиската поставеност на еди-ниците кои вршат претрес, а се дел од стројот (тоа, пак, само по себе ја наметнува потребата од строга координација и дисципли-на на силите на теренот). Едини-ците кои го сочинуваат распоре-дот на стројот, во зависност од те-ренот и целта на претресот, има-ат соодветна густина. Движењето е исто така диктирано од услови-те на теренот и целта на претре-сот, меѓутоа најчесто е бавно. Кри-тични моменти во движењето на стројот се:– спојот помеѓу единиците кои се

дел од стројот; – израмнување на стројот (секо-

гаш треба да се настојува тоа да биде идеално) и

– организирањето и реализира-ње то на врските – пренесу ва-њето на сигнали односно ин-формации за забележани пред-мети или евентуални опасности за стројот.

Вооружувањето на лицата во стројот е различно во зависност од ситуацијата на теренот (повр-зана со крајните цели и ефекти-те кои треба да се постигнат за да се вспостави контрола на те-ренот). Припадниците главно се вооружени со расположливите оружја на единицата, но по по-треба може да бидат засилени и со потешко вооружување – МТ, АФГ, снајперски пушки и сл. Ли-цата во стројот задолжително со себе носат панцирен елек, шлем и заштитна маска која ја ставаат по потреба на себе.Во случај кога единицата има до-волно технички средства – минои-стражувачи или метал-детектори, како и останати технички средства кои овозможуваат откривање на ж/с (преносен радарски систем за откривање на ж/с и сл.) во и над-вор од објекти, предмети и слич-но, таквите средства се распоре-дуваат рамномерно во стројот. Во спротивно се додаваат лица кои вршат проверка на одреде-ни специфични и сомнителни ме-ста. Овие лица главно се движат во стројот, а по потреба, кога се случу-ва застанување на целата едини-ца овие лица излегуваат од својот правец на движење и се упатуваат по безбедниот дел (позади стројот на терен кој е претресен) на соми-телното место (со цел да извршат претрес со техничките средства). По завршување на задачата се враќаат на претходната позиција и продолжуваат со претресот.

но е да бидат три групи кои за-ради итноста ќе бидат соодвет-но распоредени, односно поза-ди левото, позади десното кри-ло и позади средината на стројот. Ако претпоставиме дека цел-та на претресот е пронаоѓање на одредена група бунтовници (што најчесто е случај кога станува збор за воспоставување ефективна контрола на територијата за вре-ме на ПБО), тогаш оваа група од единицата која изведува претрес ќе има задача по откривањето на бунтовниците, или наидување на објектот кој е цел на претре-сот да извршат тивко и нечујно приближување и да организираат заробување – елиминирање на ли-цата кои не соодветствуваат или се окарактеризирани како пречка, а во класични б/д непријателски си ли, да извршат препад во објектот и обезбедување на се-која просторија која постои. По завршувањето на постапката, до-колку критериумот за извршување на задачата не е исполнет, се про-должува со задачата. Во случај да се појави потреба за организирање на гонење тогаш овие сили најчесто ја имаат таа задача во координација со чел-ното обезбедување, односно со стројот или поточно со оној кој го остварил контактот со целта.

Д-р Методи Хаџи-Јанев

Во случаи кога не се распола-га со доволен број луѓе или ако така е одлучено, зачелното обезбедување се формира од са-миот состав на стројот. Тогаш ли-цата одредени за таа задача или посебно одредени лица имаат обврска да го извршуваат зачел-ното обезбедување.

ЗАЧЕЛНО ОБЕЗБЕДУВАЊЕ Зачелното обезбедување е тре-тиот елемент на секоја едини-ца која е задолжена да организи-ра и да реализира претрес. Зада-чата на оваа група е непосредно остварување на целта на претре-сот. Во зависност од задачата тоа може да вклучи: – ликвидирање на лицата кои се

цел на претресот;– заробување на лицата или вле-

гување во објектот кој е цел на претрес, а по обезбедувањето на објектот и на луѓето во него, пре-трес на објектот и на околината;

– претрес на возилата и сл.За разлика од претходните две групи елементи, оваа гру-па на претресот е во „порелак-сирана” формација која се дви-жи на одредено растојание поза-ди стројот (колона, најчесто еден клин, дијамант и сл). Условите на теренот го одредуваат бројот на групите кои ќе го сочинуваат за-челното обезбедување. Идеал-

��

�. АВГАНИС-ТАНСКИТЕ КОМАНДОСИ ВО ФОРМА-ЦИЈА КОЛОНА ПО ЕДЕН КАКО ДЕЛ ОД ЗАЧЕЛНОТО ОБЕЗБЕДУ-ВАЊЕ ПРИ ОПЕРАЦИЈАТА „COMMANDO FURY“ ВО ДОЛИНАТА ТАРАБ НА �� НОЕМВРИ ���¡ ГОДИНА

�. ВОЈНИЦИ ПРЕТРЕСУ-ВААТ КУЌА ВО ИРАК

��

Господине Стефанов, од крајот на ���� година Вие сте директор на Ма-кедонската сениорска кошаркарска репрезентација којашто успеа да обе-збеди учество на претстојното Европ-ско првенство во кошарка во Литванија наредната година. Кога радоста за овој успех на репрезентацијата е поголема, дали како дел од играчите на теренот или како нејзин директор?Точно е тоа дека ние кошаркарите сме горди што ја исполнивме целта после Ев-ропското првенство во Полска и не тре-ба да направиме пауза како што претход-но направивме пауза од �£ години, одно-сно мора да го задржиме тој континуитет во Европа за да се види дека резултатите од минатото европско првенство не беа случајни, туку дека имаме квалитет. Кога ја добив понудата по завршувањето на мојата кошаркарска кариера да работам како спортски директор, ми беше посеб-но задоволство бидејќи ќе продолжам да нижам успеси и како кошаркар, а сега и како спортски директор. Верував во оваа генерација и затоа со задоволство и за репрезентацијата и за Македонија секо-гаш би бил нешто слично како во АРМ – на располагање. Радоста е подеднакво голема, и кога бев дел од играчите на те-ренот и сега. Чувството кога стојам мир-но на нашата химна не може да се објасни со зборови. Едноставно чувството е фе-номенално. Тогаш се раѓа оној борбен дух кој те води за време на натпреварот.

Кои се Вашите очекувања за прет стој-ното Европско кошаркарско првен-

РАЗГОВОР СО ВРБИЦА СТЕФАНОВ, ДИРЕКТОР НА МАКЕДОНСКАТА СЕНИОРСКА КОШАРКАРСКА РЕПРЕЗЕНТАЦИЈА

СО С

РЦЕ З

А М

АКЕД

ОНИЈ

А

ство, што можеме да очекуваме од на-шите репрезентативци, и која е целта која ја имате поставено?–Мислам дека секој спортист мора да раз-мислува оптимистички. Како и во секоја друга работа, доколку не си оптимист и не се надеваш на успех, мислам дека успе-хот нема да дојде тукутака. Тое не е ед-ноставно. Најлесно е да се каже дека ќе направиме успех, но за остварување на таа цел мора да се работи и во циклус. Во репрезентацијата направивме смена на генерација. Верувам дека можеме да го надминеме тоа деветто место што го постигнавме минатата година. Ако уште сега започенеме да работиме во секој слободен период, мислам дека резулта-тот нема да изостане и дека ќе го подо-бриме нашиот пласман од минатото ев-ропско првенство.

Вие сте еден од најдобрите македон-ски кошаркари на сите времиња. Спо-ред Вас, колку еден спортист треба да вложи во себе за да постигне успеси слични на Вашите?Накратко кажано треба многу да се вло-жи, многу треба да се верува во успехот и потребно е откажување од многу рабо-ти. Кошарката ме одвои од друштвото со кое сум израснат. Велат дека се наоѓа време за сè и јас се сложувам со оваа констатација, но јас жртвував многу ра-боти кои ги прави еден тинејџер. Често-пати се случуваше пред мене да се збо-рува колку моите другари убаво си поми-нале минатата ноќ – верувајте не е сеед-но да го слушаш тоа, а да не си дел од

збиднувањето. Но подоцна сето тоа се исплаќа. Јас бев среќен што мојот ква-литет и упорност ме доведоа до тоа што сум денес. Бидејќи сум емотивен по при-рода, јас со плачење сум излегувал од Македонија кога сум одел во странство да настапувам за клубовите во коишто играв. Но постигнатите резултатите ме одржуваа во животот и во работата.

Во Вашата богата кариера имате наста-пувано за многу македонски и европ-ски кошаркарски клубови. Во кој клуб најмногу се пронајдовте себеси и на кое искуство ќе се сеќавате после многу го-дини?Сум играл во Турција и во Грција, а на крајот од кариерата сакав да се обидам и во Шпанија – значи сум настапувал во сите земји во кои се игра најдобра кошарка. Мо-жам да кажам дека во клубот „Монтепа-ски“ од Италија и во турскиот клуб „Улкер“ најмногу се пронајдов себеси. Некако сум емотивно врзан со Турција иако, се раз-бира, презадоволен сум од италијанскиот клуб „Монтепаски“. Овој клуб не само на мене лично, туку помогна и допр помогна и допр-ва ќе помага и на репрезентацијата на помага и на репрезентацијата на Македонија. Исто така успешно наста-пував и во два мошне добри клубови во Грција, „Аек“ и „Олимпијакос“.

Резултат на Вашата успешна кари-ера се бројните освоени награди и признанија. Која освоена награда најмногу Ви „лежи на срце“?Сите награди за мене се подеднакво вредни. Кога настапуваш во странство и кога некој мисли на тебе, тоа значи дека навистина вредиш. Кога ќе направиш не-што добро за државата, а луѓето го гледа-ат тоа и соодветно го вреднуваат, го це-нат и ти даваат награда за тоа, тогаш на-вистина чувството е големо и не се опи-шува со зборови.

Ќе се сложите ли со мене дека кога се носат и спортскиот дрес и војничката униформа, заедничка нишка им е фи-зичката подготвеност и тимскиот дух за постигнување врвни резултати?Јас на физичката подготвеност секогаш сум обрнувал големо внимание. Докол-ку се чувствуваш физички надмоќно над своите противници, тогаш пристапот е со-сема друг. Иако во Македонија има многу добри тренери кои работат на физичката подготвеност, јас имав одлично искуство со Сандро Бенкардино, италијански кон-диционен кошаркарски тренер од „Монте-паски“, па го замолив да дојде и да ни по-могне во Македонија. Токму оваа година тој ни помогна за време на подготовките на репрезентацијата. За истакнување е фактот што човекот дојде да ни помогне без никаков надоместок. Беше изненаден како беше прифатен и на крајот на сите играчи им се заблагодари и им кажа дека е најбогатиот човек на светот бидејќи до-шол овде во Македонија и запознал луѓе како нас Македонците и порача дека по-вторно чека повик за да дојде и следната година и исто така да ни помогне.

Според Вас, колку спортот им по-мага на припадниците на АРМ за постигнување успех во извршувањето на секојдневните војнички задачи?

Како гледате Вие на Армијата на Ре-публика Македонија и што преставува таа за Вас?Армијата на Република Македонија како институција има голема одговорност во остварувањето на нејзината сложена и одговорна мисија. Според тоа што го за-бележувам се прават напори од година во година да се подобрат состојбите во Армијата. Сметам дека АРМ ја красат се-риозноста, одговорноста и дисциплина-та во извршувањето на задачите, доде-ка за припадниците на АРМ можам да кажам сè најдобро бидејќи многупати е потврдено дека кога ни е најтешко тие се тука за нас.

Кое е Вашето мислење за учеството на АРМ во меѓународните мисии ширум светот?Тоа што ние спортистите и припадниците на Армијата го правиме за државата со нејзиното афирмирање на меѓународен план ни дава за право да кажеме дека ние сме амбасадори на нашата држава. Со учеството во меѓународни мисии, при-падниците на АРМ им укажуваат помош на оние на кои им е најпотребна. Тоа само по себе е големо и хумано дело. Тоа е она заедничкото што ги краси и спортистите и припадниците на Армијата – големото и хумано срце. Според мене така треба да се продолжи и во иднина.

Има ли Врбица Стефанов наследник во Македонија? Многупати сум кажал дека доколку јавно го кажам името и презимето на оној кој би бил мој наследник само би му наште-тил нему. Кај нас е таков менталитетот. Ако кажат дека си најдобар, тогаш е го-тово, веќе немаш унапредување, усо-вршување. Инаку, секако дека во маке-донската кошарка има големи квалитети.

Кој беше Вашиот кошаркарски идол?Љубовта кон кошарката се роди кога случајно еднаш со моите другари гледав-ме касети и им се воодушевувавме на то-гашните кошаркари од САД, на нивните скокови, забивања, шутеви и слично. От-тогаш па сè до денес сум во кошаркар-ските води. За мене отсекогаш Дражен Петровиќ беше најголемото кошаркарско име и мој идол.

Врбица Стефанов е среќно оженет со Ана, ќерката на поранешниот просла-вен македонски кошаркар Кафеџиски. И таа тргнала по стапките на својот тат-ко и се занимавала со кошарка, но за жал морала да биде „жртва“ на кариерата на својот сопруг. Како што и самиот рече, бидејќи неговата сопруга потекнува од спортска фамилија, тоа многу му помог-нало на самиот Стефанов бидејќи знаеме дека врвниот спорт од најблиските бара и многу разбирање, толеранција но, сека-ко, и најнеопходното – поддршката која неизмерно ја имал нашиот прославен ас од своите најблиски. Тоа и му помогнало да се вивне во македонските кошаркар-ски височини. Среќната двојка Стефано-ви имаат две деца, Рубин и Дора. Може-би и некој од нив ќе заплива во кошаркар-ските води за да ја продолжи семејната традиција.

Здравко Ризовски

Додека го отслужував воениот рок морав да се подготвувам најдобро што можев. Како играч тренирав со тегови на нозе-те, а во војската не можев да тренирам на тој начин. Воениот рок го служев во ста-ционарот во тогашната касарна „Ѓорче тој начин. Воениот рок го служев во ста-ционарот во тогашната касарна „Ѓорче тој начин. Воениот рок го служев во ста-

Петров“ во Скопје каде со помош на војничките чизми ја стекнав најдобрата кондиција. Потоа кога ќе ги облечев па-тиките беше многу полесно. Значи, да на-правам споредба, тогаш немаше потреба да ја ставам онаа тежина на нозете како што тоа го правев пред заминувањето во војска, туку тоа го надополнував со војничките чизми. Јас многу ги почитувам спортски активно-сти што се спроведуваат во Армијата. Се разбира, кога се работи за припадниците на Армијата, спортските активности без коментар се од голема помош. Доколку се посветува доволно внимание на тоа, но не само со физичка активност туку и со теоретска активност, тогаш и ефектот е поголем. Денес има нови методи коиш-то ги применуваат кондиционите трене-ри, па ефектите се многу поголеми, а ре-зултатите доаѓаат сами по себе.

��

��

ЗА BATTLEFIELD: BAD COMPANY 2УНИШ

ТУВАЊ

Е Ш

ТО

ПРИ

ЧИНУВА З

АДОВОЛС

ТВО

��

ЗА BATTLEFIELD: BAD COMPANY 2

УШТЕ ОД ПРВИОТ БРОЈ НА НАШИОТ МАГАЗИН ЦЕНТРАЛНО МЕСТО ВО ОСВРТОТ КОН НЕВЕРОЈАТНИТЕ ДОСТИГНУВАЊА ВО СФЕРАТА НА ВИРТУЕЛНИТЕ ВОЈНИ ГО ИМАА RTS – СИМУЛАЦИИТЕ, ИЛИ, ПАК, ОНИЕ КОИ БЕА ЕДЕН ВИД МЕШАВИНА ОД RTS И RPG. НО, ЗАРЕМ БОЈНОТО ПОЛЕ НЕ ЗАСЛУЖУВА ДА БИДЕ ПРЕТСТАВЕНО ТОКМУ ОНАКА КАКО ШТО ГО ДОЖИВУВА И ВОЈНИКОТ, БЛИСКО И НЕПОСРЕДНО? ТОКМУ ЗАТОА ПРЕД ВАС СЕ ИЗДИГНУВА „ЏИНОТ“ ВО FPS (FIRST PERSON SHOOTER GAME) СИМУЛАЦИИТЕ, ОДЛИЧНОТО ПРОДОЛЖЕНИЕ ОД СЕРИЈАТА BATTLEFIELD, BATTLEFIELD: BAD COMPANY �

ОЌТА НА ЕНЏИНОТ „FROSTBITE“Еден елемент од ова големо достигнување навистина фрапи-

ра, Едноставно ве воодушевува, ви го зго-лемува нивото на адреналин, но во исто време буквално ги кочи сите ваши мотор-ни функции. Вие останувате закотвени со погледот кон мониторот без ниту мала можност, ниту, пак, желба да се поместите. „Мајбахот“ во гејмерската сфера на мони-торот ќе ви прикаже неверојатни детали, стравотни експлозии, рафали, остатоци, чад, но и многу повеќе од тоа! Џунглата ни-когаш не изгледала попривлечно, а возбу-дата не запира ниту при чекорење по зам-рзната река, ниту поминувајќи ја екстрем-но сувата пустина. Мапите на кои се „оди-грува“ дејството се големи, и секоја од нив е приказна сама за себе. Сепак, за една игра која се темели на „бојното поле“, гра-фиката е од особена важност. Единствено нешто со што Bad Company � може да пре-дизвика разочарување (секако, во однос на графиката) е реалната можност вашиот компјутер да не биде доволно моќен да ги испорача бараните перформанси. Сепак, во никој случај не дозволувајте убавината на околината да ве оттргне од идејата комплетно да ја уништите. Неверојатни ¤£ % од сè што гледате на екранот може да се уништи! Платформи-те можете да ги демолирате во еден здив, а воедно и голем дел од градбите може-те да ги срамните со земја. Но, внимавајте, сето тоа има големо влијание врз тактика-та која ќе ја одберете. Имено, отворот кој сте го направиле на ѕидот може да биде местото преку кое непријателот ќе нишани и ќе ве убие. На долгата листа на интерес-ни објекти за уништување (објекти кои по-некогаш се и ваша цел) се голем број чам-ци со митралези, „хамери“, тенкови, хели-коптери и сл.

СИТЕ СЕТИЛА „НА ГОТОВС“Кога станува збор за тоа кои елементи од играта ќе бидат вистинско уживање за ва-шите сетила, не смееме да ги изостави-ме звукот и звучните ефекти. Звучното доживување едноставно е неверојатно. И тука не станува збор само за оружјето, кое помалку или повеќе во сите попозна-ти FPS – симулации има реален звук. Во Bad Company � целосниот звучен ефект е налик на сложувалка од �£££ делови која нема ниту една грешка. Секој звук во око-лината, чекорите на непријателот, кур-шумите на пушките, сите тие даваат звук

кој има само една цел – да го раздвижи и последниот ваш атом и да го поттикне најинтензивното чувство на страв.

КАМПАЊАТА – ПРЕДВОДНИК НА BAD COMPANY �Кампањата во овој тип на симулации е нив-ната „Ахилова петица“. Колку и да стану-ва збор за интересна приказна, едностав-но таа секогаш може да му се поклони на нејзиниот „брат“ – multiplayer-от и да му го отстапи тронот. За среќа на сите нас, Bad Company � е далеку од таа констатација. Кампањата во овој случај е линеарна, со-ставена од �� мисии кои ќе ве одведат на локации кои можете само да ги посакува-те. Пукање на Андите, талкање во Атака-ма, уништување на непријателска база во

��

оддалеченото село со помош на хеликоп-терски митралез – сето тоа е дел од миси-ите во Bad Company �. Впрочем и приказ-ната е дел од елементите кои го зголему-ваат интересот на секој гејмер за овој про-дукт на EA Digital Illusions CE. Почетокот навистина ветува – во октомври �¤�� го-дина, една група командоси се инфилтри-ра на остров во Јапонското Море (контро-лиран од Јапонската империјална морна-рица) и заробува јапонски научник кој ра-боти на тајно скаларно оружје наречено „Црното оружје“. Откако групата успева да избега од островот (со помош на под-морница) одеднаш е истрелана „Аурора“ која создава цунами, кое, пак, ја уништу-ва подморницата. Токму овој настан е по-вод за започнување на т.н. операција „Ау-рора“, а споменатото електромагнетно оружје ќе биде вашата основна цел кога приказната се „враќа“ во денешно време. Во текот на мисиите ќе се соочите со мо-менти кои ќе бидат голем предизвик за вашите гејмерски вештини, но сепак со мала упорност, тие нема да ви претставу-ва поголем проблем. Хуморот претставен преку интересни-те дијалози помеѓу членовите на ти-мот (војникот Престон Марлоу, односно гејмерот, потоа, војникот Теренс Свитва-тер, специјалистот за демолирање Џорџ Хагард и наредникот Самуел Редфорд) е една дополнителна карактеристика која го обележува Bad Company �. И покрај тоа што дијалозите ќе можете да ги слуш-нете само во одредени моменти (помеѓу истрелите и експлозиите), тие даваат една поинаква, пореална димензија на це-

лата игра. Можеби, токму поради тоа, играњето во модот кампања ќе биде сè, но не и здодевно.

УСПЕШЕН MULTIPLAYERПознатиот multiplayer е основата која ги водеше FPS – симулациите долги години. Нема гејмер кој неко-гаш не се обидел да нанишани на својот другар, познаник или сосе-ма непознат човек во едно од ма-алските „играчници“. Во овој случај, играњето on-line овозможува сред-но голем борбен „фестивал“ со најмногу �� гејмери кои можат да се натпреваруваат во неколку типо-ви на игри. „Rush“ ви овозможува да напад-нете непријателска позиција за да уништите две цели по сопствен из-бор. Доколку успеете во таа мисија, заедно со еден сосема нов дел од мапата, се „отвораат“ две дополни-телни цели. Овој тип на игра овоз-можува континуирана потреба за реорганизација и адаптација, еле-менти кои го одржуваат адренали-нот на високо ниво.„Conquest“ – овој тип на играње се темели на два спротивставени тимо-ви кои имаат цел да контролираат три контролни точки, кои, пак, можат да бидат освоени и од само еден војник, но и од цела механизирана единица. Поради поголемата потре-ба од стратегија за напад и побав-ното движење на мапата, вам ви се дава можност во целост да го испро-

Токму овие оцени придонесоа кон изработка на со нетрпение оче-куваното продолжение на Bad Company �, наречено Battlefi eld: Bad Company �: Vietnam, чија при-казна се испреплетува околу една централна точка – „болниот“ Виет-нам. Овој „expansion pack“ во себе ќе содржи четири нови мапи, нови награди и трофеи, како и нови оружја и возила кои ќе ви помогнат во уништувањето на реално прет-ставената околина.

ANY FINAL WORDS?Промената е секогаш добра, осо-бено кога започнува со нешто што барем засега го сметаме за врвно

достигнување во сферата на овој тип симулации. Можеби некој ќе по-мисли дека сè што е напишано е „премногу добро за да биде висти-нито“ (и можеби ќе биде во право), но кога негативните аспекти се во толку мал број, не е вредно ниту да се споменат. Од друга страна, ин-тересната приказна во кампањата, инспирирачкиот multiplayer и гра-фиката која ве обзема во целост се позитивните аспекти кои треба до-волно да ве заинтригираат за да ја набавите оваа симулација и да стап-нете на „бојното поле“. Јас тоа веќе го направив!

Иван Петрушевски

бате достапното оружје и околината буквално да ја срамните со земја. „Squad Deathmatch“ – вклучува четири тима со по четворица кои се борат меѓу себе. Иако тоа зву-чи како клише, надигрувањето со други тимови отсекогаш одело рака под рака со т.н. „plain fun“. Се-пак треба да бидете подготвени и на можноста да не најдете интерес-ни противници, но може да се најде друг сервер кој ќе ги исполни ваши-те очекувања.

КЛАСИ „DÉJÀ VU“Една од карактеристиките на Bad Company � e и системот на собирање поени кој ви овозможу-ва да „отклучите“ нови оружја, на-прави или одделни специјализиции кои можат да бидат додадени само на одредена класа, или, пак, на кој било војник, со што „де факто“ се воведува флексибилност и разли-ка помеѓу одредените класи. Нова-та опрема и оружје ви дозволуваат да бидете покреативни на бојното поле, но и поефективни во однос на елиминирање на непријателот. Кога станува збор за класите, би сакал да ги споменам четирите до-стапни класи во Bad Company � кои помалку или повеќе спаѓаат во она што е „веќе видено“ во голем број на претходни FPS – симулации. Војниците имаат можност да носат со себе пушка, истрелувачи на гра-нати и муниција, инженерите изве-дуваат саботирање или поправка на возила, медицинарите можат да оживеат „паднати“ борци, а чет-вртата класа – снајперите ја пока-жуваат својата моќ при убиства на големи далечини или при непосред-но демолирање на градби.

ЧЕСТИТКА ОД ВИЕТНАМУспехот на Battlefi eld: Bad Company � беше потврден и со високите оце-ни кои оваа симулација ги доби од најпознатите светски гејмерски критичари. Имено, Metacritic до-дели ��/�££, GameSpot ¤.£/�£, а GameInformer високи ¤.�/�£, исто-времено коментирајќи ги носечките столбови на ова издание, добрата кампања, традиционално интерес-ниот multiplayer, но и неверојатните графички детали.

��

СИСТЕМСКИ ПОБАРУВАЊАМинимални/препорачани

ОПЕРАТИВЕН СИСТЕМ: Win XP SP� / Win Vista SP� или Windows �ПРОЦЕСОР: DualCore �GHz / QuadCoreRAM МЕМОРИЈА: �.£ GB (Win XP, Vista, �)HDD: �£ GB за верзија на диск, ��GB за дигитална верзијаVGA: ��� MB Nvidia GeForce ��££ GT или ��� MB ATI X�¤££ / ��� MB GeForce GTS ��£ или ��� MB ATI Radeon HD ���£

содржината, филмот изобилува со сце-ни од „двобојот“ помеѓу снајперистот Зајцев и нацистичкиот мајор, кој за крат-ко време се претвора и во меѓусебна пре-сметка ако се земе предвид фактот дека мајорот го изгубил својот син на Источни-от фронт, а младиот херој на Црвената армија покрај доживеаните страдања од окупацијата, на крајот ќе биде разгневен од смртта на малиот Саша.

„СОЗДАВАЊЕТО“ НА ЈУНАКОТДоколку се анализираат ликовите на снајперистите, може да се утврди дека секој од нив поседува некои свои карак-теристики како на пример: мајорот од-дава впечаток на крајно посветен офи-цер од нацистички ков од аристократ-ско потекло, но тој е и главен раководи-

тел на снајперското учиште на Вермахтот во Цосен. Наспроти него, Василиј Зајцев е обично момче кое не е навлезено во марксистичката идеологија на советска-та држава и кое своите животни аванту-ри ги остварува во Урал каде што негови-от дедо, учејќи го да лови, ја открива него-вата дарба за прецизно ракување со пуш-ката. Како што на почетокот споменав, ду-елот помеѓу снајперистите се случува за време на Сталинградската битка која е во позадина на настаните на филмот, па така незаобиколна е и епизодната улога на Боб Хоскинс, кој мошне веродостојно го игра ликот на харизматичниот Никита Хрушчов кој ја добива најтешката зада-ча од Сталин, а тоа е да ја координира од-браната на градот. Но овој филм на многу

��

убриката на „Штит“ за воената историја врз која се темелат во-ената вештина и тактиката како нејзина гранка, претставува непре-сушен извор за развој на научната

воена мисла. Научените лекции од многу-те војни и вооружени конфликти водени низ историјата на човештвото, денес мно-гу често наоѓаат примена и во градењето на концептите на современото војување, најчесто преку нивната темелна и стручна обработка и примената на наученото во практика. Овојпат, инспириран од воената историја, поточно од една од најголемите и најкрвавите битки кои се случиле во Вто-рата светска војна, би сакал со читателите на „Штит“ да ги споделам моите импресии поврзани со Сталинградската битка. Един-ственото филмско остварување (патем не е филмско уметничко дело создадено во САД), кое за најголемата битка во Втората светска војна зборува од еден друг агол, е „Непријателот пред портите“. Но најпрвин да кажеме нешто за самата Сталинградска битка за да може да се сфати дејството на оваа интересна и без сомневање исклучи-телно возбудлива и напната воена драма која се одвива во рамките на оваа голема битка. Како што е познато, според крајниот ис-ход и преземените операции после Ста-линградската битка од страна на советска-та Црвена армија, таа претставува главна-та пресвртница во војната која е запаме-тена и како една од најкрвавите битки во историјата на војувањето. Впрочем, пода-тоците за оружјето, опремата и, пред сè, за жртвите во оваа битка, говорат во прилог на претходно изнесеното. Ќе кажеме дека жртвите во оваа битка, говорат во прилог на претходно изнесеното. Ќе кажеме дека жртвите во оваа битка, говорат во прилог

врз основа на различните извори, загуби-те во жива сила се проценуваат помеѓу еден и два милиони, а крвавата битка за Сталинград (денешен Волгоград) траела �££ дена.

ДУЕЛОТ ПОМЕЃУ СНАЈПЕРИСТИТЕКој бил исходот на битката? Силите на фашистичката тројна оска изгубиле речи-си една четвртина од силите на Источни-от фронт што изразено во бројки значи дека од вкупно �££.£££ војници со кои е започната офанзивата на Сталинград, заробени се ¤�.£££ (од нив �� генера-ли), од кои заробеништвото го преживе-заробени се ¤�.£££ (од нив �� генера-ли), од кои заробеништвото го преживе-заробени се ¤�.£££ (од нив �� генера-

але само �.£££. За Советите кои во оваа битка изгубиле еден милион војници и ци-вили, нејзиниот краен исход значеше по-четок на конечното ослободување на Со-

ОСВРТ НА СТАЛИНГРАДСКАТА БИТКА

НЕПРИЈАТЕЛОТ ПРЕД ПОРТИТЕ

ветскиот Сојуз, но и на победничкиот по-ход кон Берлин. „Непријателот пред портите“ е филм ин-спириран од некои важни настани кои се одиграле во големата Сталинградска бит-ка, а насловот е преземен од истоиме-ната книга на William Craig издадена во �¤�� година која покрај фактите за битка-та, претставува интересно четиво за ду-елот помеѓу снајперистот-херој на Црве-ната армија, Василиј Григорјевич Зајцев и мајорот-експерт за обука на снапери-стите од Вермахтот, Ерњин Кониг. Фил-мот започнува со демонстрација на су-ровоста на војната каде се прикажани сцени од преминувањето на добровол-ци на Црвената армија преку реката Вол-га, каде секој десетти човек добива пуш-ка со само пет куршуми. Во услови на не-

милосрдно бомбардирање од страна на Хитлеровите „штуки“, едно младо момче од Урал (Василиј Зајцев) се наоѓа на еден од плоштадите на градот, при што доаѓа до една од пушките со пет куршуми. Пред него се наоѓаат германски војници, но тој со невидена прецизност на врвен стрелец успева да ги застрела и да си го спаси жи-вотот, употребувајќи ги ефективно сите пет куршуми. На херојскиот подвиг е све-док политичкиот комесар Данилов кој во понатамошниот тек на филмот одлучува од обичниот војник-доброволец да напра-ви вистински херој. Но во тоа не би успе-ал без талентот и дарбата за ракување со оружје на Зајцев, како и неговата храброст и одлучност да истрае во извршувањето на тешките задачи. Во поголемиот дел од

оригинален начин има допрено и една друга страна на војната, а тоа е медиумската кампања која во случајов се води на еден многу пои-наков начин, преку „создавањето“ на јунак од обичен војник. Затоа филмската екипа, иако не потекну-ва од Русија, на многу сликовит на-чин го прикажува комесарот Дани-лов (го толкува одличниот Joseph Fiennes) преку кого можат да се ви-лов (го толкува одличниот Joseph Fiennes) преку кого можат да се ви-лов (го толкува одличниот Joseph

дат само некои од методите на со-ветската пропагандна машинерија. Не смее да се заобиколи и прису-ството на Тања која ја толкува сим-патичната Rachel Weicz во која се вљубува Василиј и која ќе биде причина за валканата игра на ко-месарот Данилов кон младиот снајперист кој ќе покаже дека иако е млад не е наивен. Еден од мотивите зошто сакам овој филм кој датира од почетокот на новиот милениум да им го пре-порачам на читателите на „Штит“ е тоа што во него може да се види што значи одлучноста и храброста, односно што сè треба да поседува еден снајперист. Во војна како што тоа била Втората светска војна, во услови на водење на битка за еден град, кој патем речено имал огром-но стратегиско, воено и политичко значење за обете страни, не е до-волно да се поседува само прециз-но и „остро“ око. Прифаќањето на Василиј Зајцев како херој верувам дека никој не би го сторил од „по-литички“ причини како што на по-

ката Волга ги снимал во Котбус (СР Германија), додека поголемиот дел ката Волга ги снимал во Котбус (СР Германија), додека поголемиот дел ката Волга ги снимал во Котбус (СР

од филмот е комплетно работен во Берлин и во неговата околина. Филмот „Непријателот пред порти-те“ е снимен во �£££ година и на-редната година ги освоил сите на-гради во Европа, а од страна на Филмската академија во Холивуд, иако бил номиниран во сите кате-гории, за жал не се здобил со награ-да. Сепак мора да се каже дека во престижниот Холивуд овој филм се натпреварувал во категоријата странски филмови. Она што е мно-гу важно е дека филмските крити-чари и денес „Непријателот пред портите“ високо го оценуваат, а многу е интересно да се спомене дека после неговата премиера во Русија на � мај �££� година, вете-раните од Сталинградската бит-ка и официјално реагирале до ру-ската „Дума“ поради сцените на присилување на доброволците со кои започнува филмот велејќи дека не се точни. Без оглед на вреднувањето на ова уметничко дело на меѓународната уметничка сцена, топло ви ги препорачувам ���-те минути на „Непријателот пред портите“, што е интересна и возбудлива приказна за еден дуел помеѓу врвни снајперисти, чие знаење на бојното поле не е за занемарување и покрај тоа што се во сенка на големата битка.

Мирче Ѓоргоски

четокот од филмот се прави, туку токму затоа што тој е еден обичен човек кој покрај прецизната рака има и „големо“ срце. Тоа е она што го поткрева младиот човек да ис-трае во борбата против поробува-чот. Овие особини на обичен човек кој со својата топлина што ја носи од семејството и навиките, прават Зајцев да не биде доживеан како свиреп убиец, туку како беспреко-рен војник чија дарба е искористе-на во вистинско време.Инаку филмот е повод да се каже дека Црвената армија има-ла голема традиција во обука-та на снајперисти, а според пода-тоците кои се на располагање, само во Сталинградската битка со-ветските снајперисти ликвидира-ле голем број нацистички војници од кои само Зајцев во текот на најголемата битка убил над �££ ви-соки офицери на германскиот Вер-махт што е само еден мал дел од оние што загинале од снајперски куршум. Иако само епизодно, при-кажаните услови на водење борба во населено место (сцени во разру-шени фабрики и железничка стани-ца) се мошне веродостојни и може да се анализираат од стручен аспект на обуката. Веќе споменав дека „Непријателот пред портите“ е инспириран од книжевно дело, а самиот „снајперски дуел“ и од кни-гата „Војна на стаорци“ (War of the Rats), а голем дел од дејството во гата „Војна на стаорци“ (War of the Rats), а голем дел од дејството во гата „Војна на стаорци“ (War of the

филмот претставува фикција, така што режисерот се потрудил на многу автентичен начин да ги до-лови сите детали од пеколот на Сталинград, поддржано со ефекти во стилот на Стивен Спилберг.

ВИСОКО ВРЕДНУВАНО УМЕТНИЧКО ДЕЛО Интересно е да се каже дека глав-ната улога во филмот му е доделе-на на англискиот актер Јуде Лањ, што е невообичаено, а улогата на беспрекорниот нацистички мајор-снајперист ја толкува веќе докажа-ниот американски актер Ед Харис. Овој филм кој според некои кри-тичари се вреднува дури и пови-соко од „Спасувањето на војникот Рајан“ е проект на режисерот Jean Jacques Annaud, кој сцените на ре-

��

Оваа рубрика ја посветуваме на ВОЈНИКОТ – ЧОВЕКОТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – ЧОВЕКОТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – ЧОВЕКОТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – ЧОВЕКОТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – ЧОВЕКОТ кој, на крај, сепак, е само ЧОВЕК.И затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на ШТИТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за ПОЧИТ.

Наслов на оригиналот: ENEMY AT THE GATESРежисер: JEAN-JACQUES ANNAUD Сценарио: JEAN-JACQUES ANNAUD, ALAIN GODARD Музика: JAMES HORNER Продуценти: JEAN-JACQUES ANNAUD, ALAIN GODARD, ROLAND PELLEGRINO, JOERG REICHL, JOHN D. SCHOFIELD, ALISA TAGER

НАГРАДИ – најдобар филм од

Британската kине-матографија �££�

– најдобра главна улога од гледачите во Европа (Џад Лоу) – најдобар актер, Ракел Веиц за најдобра актерка и Жан-Жак Ануад за најдобар режисер) од Европски филмски награди, �££� г. Берлин

– Номинации за Оскар: најдобра машка улога, звучни ефекти и др.

Наслов на оригиналот:

By Audrey Kurth Cronin and James M. LudesATTACKING TERRORISM: ELEMENTS OF A GRAND STRATEGY

Одри Kурт Kронин и Џејмс М. Лудс НАПАД НА ТЕРОРИЗМОТ: ЕЛЕМЕНТИ НА ГРАНДИОЗНА СТРАТЕГИЈА

Печат: НАМПРЕС – Скопје �££¤

нигата „НАПАД НА ТЕРОРИЗ-МОТ: ЕЛЕМЕНТИ НА ГРАНДИ-ОЗНА СТРАТЕГИЈА“, (или „Еле-менти на голема стратегија“,

најсоодветниот превод според авто-рот на овие редови), чиј приказ во оваа прилика го имате пред вас, исто така е дел од програмата на Владата на Ре-публика Македонија за преведување на �££ стручни, научни книги и учеб-ници од кои се учи на најдобрите и најреномираните универзитети во САД и во земјите од Европската унија.

Во деновите кога подготовката на овој приказ се совпаѓа со девет-годишнината од трагичните настани во �££� година со терористичкиот на-пад на цели во САД од страна на „Ал Каеда“, со должна помен и почит кон бројните невини жртви на овој безумен акт на насилство, потсетуваме дека и оваа книга е една од многуте обиди на многу луѓе ширум светот, интелек-туалци, стручњаци за меѓународен те-роризам или практичари за контрате-роризам, да се вклучат во широката дебата и воедно мобилизација против меѓународниот тероризам во перио-дот кога тој стана глобален проблем и најсериозна закана по личната безбед-ност и мирот во светот.

ОДРИ КУРТ КРОНИН е специјалист за тероризам, Конгресна истражна/ истражувачка служба во Конгресната библиотека и вонреден професор по безбедносни студии на Универзитетот во Џорџтаун.ЏЕЈМС М. ЛУДС е поранешен главен ЏЕЈМС М. ЛУДС е поранешен главен ЏЕЈМС М. ЛУДСуредник на кварталното списание На-ционални безбедносни студии и ко-уредник на Ширење на оружјето во дваесет и првиот век: Дали сме под-готвени?

Ова издание произлезе од анализи-те на американската политика за пра-вецот по кој таа се движи и колку тре-ба да е присутна во една кампања која значително ќе се прошири во XXI век.

Оваа книга не е наивна, не е ни исто-риско издание кое ќе зборува за крат-корочни тактики за победа над „Ал Ка-еда“. Книгата е наменета за луѓето кои се борат со предизвикот за небезбедност што му се заканува на невиното насе-ление на САД, на Европа и на целиот свет. Целта на книгата е да ги проши-ри и продлабочи дебатите околу аме-риканскиот контраудар на терористич-ките закани во XXI век. Врвни искус-ни стручњаци за меѓународен терори-зам ги дадоа своите прилози за ова издание. Овие автори не се т.н. „ек-сперти“ кои се појавија по �� септември или општи истражувачи кои го открија тероризмот како закана по безбедно-ста. Поглавјата во оваа книга го иска-жуваат теоретското и практичното ис-куство на овие стручњаци на терен и мудростите од разни книги, статии и анализи во периодот кога тероризмот стана глобален проблем.

Оваа книга се состои од два дела. Првиот дел „Природата на терориз-мот“, ги дава прегледот и основите на мот“, ги дава прегледот и основите на моткампањата против тероризмот во вре-ме кога книгата е пишувана заедно со заканите и контразаканите од ми-натото во политички и историски кон-текст. Познавањето на причините и историјата на тероризмот, како и стра-тегиите за контратероризам се важни почетни точки. Во овој прв дел има три подделови. Во првиот поддел чиј автор е еден од приредувачите на книгата, Одри Курт Кронин, се обработуваат изворите на модерниот тероризам. Автор на вто-риот поддел е Дејвид Ц. Репопорт и во него се обработуваат четирите брано-ви на модерниот тероризам. Трети-от пододдел носи наслов Тероризам, сратегии и големи/ грандиозни стра-тегии, а негов автор е Марта Креншо.Вториот дел, „Политички инструменти Политички инструменти Политички инструво кампањата против меѓународниот тероризам“, ги анализира политичките инструменти потребни за поставување

ефективна стратегија против терориз-мот. Тука се вклучени анализите за тоа до која мера се употребени овие инструменти: дипломатијата, чиј ав-тор е Мајкл А. Шијан, разузнавачка-та служба, чиј автор е Пол Р. Пилар, спроведувањето на законот од Линд-зи Клатербак, воената сила, од Тимоти Д. Хојт, законите на војната од Адам Робертс, психолошко-политичките ин-струменти, од Кернс Лорд, странската помош, од Патрик М. Кронин и безбед-носта на татковината од Даниел Гор.Експертите препорачуваат кои од овие мерки да се употребат пожесто-ко. Како целина, двата дела ги отсли-куваат предизвиците и приликите за една солидна кампања против теро-ризмот. Во последното поглавје се по-тенцираат теоретските и практичните поуки за продолжување на кампањата против тероризмот. Оваа книга, како што самите нејзини автори заклучуваат, покажува дека на овие прашања нема лесни одговори, и дека патот до победата ќе биде долг, макотрпен, застрашувачки и опасен.Во една демократија, најбрилијантните мозоци, најпрецизните претскажувања и најнапредните излагања, самите по себе не можат да дадат ефективна дол-горочна стратегија, бидејќи политичка-та волја за сето тоа да се имплемен-тира брзо ќе се потроши во отсуство на широка перцепција за оваа закана. Затоа, губење време е да обвинуваме и да бараме „жртвени јариња“ за не-успешното спречување на трагедијата која се случи на �� септември �££� го-дина. Потребни се промени во аме-риканскиот пристап кон тероризмот. САД прават стратегиско ревидирање на процесот на соочување со овој про-блем. Тој процес е многу важен и дол-го очекуван, уште од моментот кога се наметна прашањето за креирање кампања против меѓународниот теро-ризам, па токму затоа и оваа книга е наменета да биде дел од таа кампања.

М-р Јулијана Стојанова

��

ради полни со чист воздух и уживање во ретка недопрена природа – тоа е она што го почувствуваа учесници-те на традиционалното искачување

на Кораб кое се одржа на � септември. Оваа планинарска акција годинава се одржа по �¤ пат, а поводот е прославување на на-ционалниот празник, Денот на независно-ста на Македонија, � Септември. Мотото на акцијата оваа година беше „Сите на Кораб“. И оваа година бројот на учесниците ја надмина бројката од ��££ луѓе. Дел од нив беа дојдени преку организаторот, планинарскиот клуб „Кораб“, но многумина и самостојно се орга-низирале. Засилената промоција која се одви-ваше неколку недели однапред, донесе и мно-гу гости и планинарски друштва од дваесети-на земји од странство, со што се потврди ин-тернационалниот карактер на настанот. Ако минатата година маглата и дождот фрлија сенка бидејќи некои учесници ги пре-чекаа неподготвени, оваа година временски-те услови беа на страната на планинарите. Топлото време и тивкиот ветер го направија уживањето комплетно. Качувањето започ-на по официјалното отворање на акцијата од почетната позиција – караулата „По-беда“, која се наоѓа на надморска височи-на од ���� метри. Патеката, маркирана од планинарите на клубот “Кораб“ е со должи-на од ��.��£ метри во двете насоки. Вед-наш по поминувањето на шумскиот појас кој се наоѓа на самиот старт, планинарите ги пречека таканареченото Шакирово бачи-ло, за многумина првата станица за одмор и дополнување на шишињата со питка и сту-дена вода. Над бачилото се протегаат мно-гу зелени пасишта со стада овци, свежи бо-ровинки, чиста планинска вода од изворите, сртови кои ги пресекуваат облаците – слика која многу потсетува на алпските предели. Најподготвените планинари се искачија за помалку од три часа, а на последната група требаше двојно повеќе време да го освои требаше двојно повеќе време да го освои

врвот на Македонија. Сепак многумина стиг-наа само до половина пат нагоре, а дел се откажаа на Кобилино Поле. Врвот Голем Ко-раб официјално има надморска височина од ���� метри. Сепак, околу прашањето за ви-сината сè уште се водат дебати во јавноста. Имено, според некои мерења, Голем Кораб е највисок врв во поранешна Југославија со ���� метри, но поради политички причини, во документите му се одземени стотина ме-три, такашто врвот Триглав во Словенија е прогласен за највисок врв во СФРЈ. Патот до Голем Кораб не е лесен за качување, но таму горе, сите забораваат на тешкотиите со кои се сретнале и сфаќаат зошто се исплаќал неколкучасовниот напор.

Елена Ѓорѓиевсказошто се исплаќал неколкучасовниот напор.

Елена Ѓорѓиевсказошто се исплаќал неколкучасовниот напор.

КОРАБ 2010 – КОРАБ 2010 – КОРАБ 2010 – ПРОШЕТКА ПРОШЕТКА ПРОШЕТКА

ДО ОБЛАЦИТЕДО ОБЛАЦИТЕДО ОБЛАЦИТЕ

Елена ЃорѓиевскаУба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

����