,

'

( . )

C. Namen der 11l1" fltmtlriM:Itm lliinH BliAIJiwultm Sltidle. Cbe aunt les xxav yißes de Je Banüe f).

Chalmt.. T allmt»illtllf. BtUIU. GaiU/. SaitU Quentüu, Bru1u• Gunhrai. SaiiU o"..,.,. LiU• cn Flmttlru. ~otUinull 1our ü ••· Yppre. A6evill• M PO(Itiu. Douais. Arras. Tourn11i1e P ieronn• t'll Yitrtllnttlois. HUWJ· Bs~ou•itU.

XLI.

Amims. B•au"ais. Dizt~~11tl1.

Baill,.ul M FI.tttlrw. Poup•riy,h• M T~

ONJJU".

Alter Text des Seerechts von Damme f). Dit u de Coppie ban den rollen van Oleron ran den von­

nesse van der Zee.

t. Eent dat men maect enen man meester van enen acepe, tscip behoort ij mannen of drie, tscip vaert uten Janden danen, het es ende comdt ter Sluus of te Bordeus jof te ßocbele jof elre, ende es ghevrecbt omme tseilne in vrcmden lande; de mee­ater ne macb niet vercoopen tscip, bine hebbe procuralie vall den heeren; maer bceft hi te doene van vitaeigen , bi mach wel Ieeg­ben eenighe van den ghctauwe te pande bi rade van der gbesel­len van der acepe; ende es tvonnesse.

2. Een scip es in ene havene licghende ombeidende tyd ende wind, en alst van dancn varen zal, die mcestcr es schuldich raet te ncmenc mct den gbesellen, ende r.ccghendc: ghi heeren, ""1 bcbben wind tscilnc; ccnicghe zynre die zccghen: die wind ea niet gocd ende ecnicghe, die zecghen: die wint encle weder ea econe ende goet, die meester e• sculdich tc accordeirne meucu­mceate mcnicbte ·nn den gbezellen, ende dadc t.i anders, hi es aculdich tscip ende die coopmanscepe goed te doene ende te be­taelnc, heist dat zy verloren zyn; ende dit es tvonnesse.

9) Aua dem Rechtsbuch der Stdt Lilie von Rolaln. a) Aua einer H11ndachri~ von Papier i111 Archi• der Stadt BrGsse, IIMncluiebell :

Priuil•1i•n . C•unn. Yr•detraclul•n , 1 314 a 11 ~ o.

•

t tt1 )

a. Ben tcip breict ia eeain land te wat ateaen dat tiet et·, die scipluedea zyn tculdich te beboudene 10 r.y meest mogben, ende beist dat r.y belpen den mee,ter, hi es hem 1culdich harea dien1t, en,Je heilt dat h i gheen gbelt en beirt yan d.at zy belpea bebouden, hi ene aculdich we,ler rharen landete !>ringbene; eade ne belpen r.y hcm niet, 10 ne es bi hem niet tculdich, ende r.y zullen bare huere ver I ieaen, als t~ci p 'ferloren es; ende die meester en mach tghetauwe niet 'fereoopen, lii ne bebbe beveil­neue of procuratie van den hccren, macr hi e11e aculdicb te Jecghcne in behoudener hand toter wille vnn (len llecre, ende dit te doenc also 11nyaelli~e 'l) al• hi mach, ende dade bi anders, bi e1 1culdich te heterne, ende dit t>s tvonneue.

4· Ecn scip dat vaert jof acecdt vJn der Sluut jof yan andren ateden, bet gheval dat breict, mu :S) tculclich te behouc.lcae ala men meeat mach van de '~incn et andre acip,,.are '); die coop­Jieden enc.le die meester worden in grotea debaten; die eooplie­den tieghen den meestcr omme tc hcbbcne hacr gocd, ende •rn wcl sculdicb tc hebbenc, gbelden.Ie die vrecht van 10 vclen, als tscip zal hcbbeu ghedam vandervaert, UP. dut den mee,ter ghe. noucht, macr up dat die meeAter wille, lii macll wel ghereden tscip vermahcn emle betercn, by alto dat alaule e1 dat mcnt 'he­rec.lcn, vermakcn, e~ bctcren macb in corten tidcn; Ende ea diea niet bi mach hucren ecn ander tcip die va~rt o;;; t• '> doene, .,ndc die mccater ~al bebben ~inc vrecht van alto vele als hi be­JJou<len zal hebbcn van den goede, in enighcr minieren; ende dit e1 tvonncuo.

5. Een scip vaert van cenigher havene ghola<len Jofydel, enCle es ghcarrivert in andre bavcne, die sciplie,len &yn niet •culdicb uten scepcne te gane sonder ameesters oorlof, want waert c1atter bi Yerlore of at~iclatl• ') in cenicber maniereD, 1i waren gbebou­den dat te beteroe, badden r.y '""er medc, moer ware tscip in 1tcden daert ghcmecril 'vare met iiij ghetauwen, 1i mochten wel ute gacn ende weder commen in tide te 1cepe, ett'.

6. Rct ghcvalt dat eciplicden hem verbucrea baren me~ter ende ccnicghe van hcmlicden ~ynre die gacn uten acipo zooder orlof ende drinkcn hem dronken, ende maken coatent of twist, het ghcwalt datter eenicgbe ghewond zyn, die mee ter cn ent nict sculdich te docn gbencaeno no gbenc pivitanr.c te ghevene, macr J1i machse utcn scepe docn en andre hucrcn in die 1tede

J) Loyalement. - 5) {Qr "..,. .,. - 4) uasewif• : .... Jlf'lt aber ••• Wort •ar• deu&liab. - $) aweiJ&IUft; dil HaaclacllriA id biu faat ... l•.erläola. - •> tle.

•

'

( . )

na ••m licdea, ~de cute.or" me~, ~ a-..1-. J.etGea -.oetea ende up jechteo den meea~er dat bi bem gbeleeat heif\ t m.a•r •endee die mee1ter in enit;ben dienst van den acepe daer •7. ~ in queben iof wonden t zy l)'n acuJclic:b ßheneten te siDep we 1heheelt up dea cost van den scepe etc.

7. Het shewalt dat enicghen scip~ao zlechede aacemt, iof ij ior iij blivende in den dienst vaß aen acepe, zy ne mogLea van siecheden .niet int acip blil'cn, die meeeter eaee aculdich utea 1,:epe te doene ende in ene berbergbe te Jecgbene ende bem te li•~rern~ keislicbt bi te ziene, ende een van den cnapen van den acepe ome hem te wacbtene of enen anderen meinsehe te buerae die te ltem ware nemit, ende bem le vorzieno van zull&er apiaea ala ment iot acip useirt, dats te wetene al1ulllo ala men Jiem gal' als bi gbeaond -war, endo niet meer jof hi ne wih Cloen, eale wil bi hebben Jievelikcr apie!ien die meel;tc;r en esae hem niet aculdicb te zoukene, e1 bi met tsinen coaten, enae tcip en ea niet acwdicb no bem te beidene, macr het ea 1culdich te zeiJne ende eist dat bi gheneist, bi es aculdich te hebbene aine huere, ende eiat dat hi atorft, zyn wyf iof aine kindren, aeldingbre ') zyne aculdich te hebbene.

8· Een tcip vaert vander Slaut iof van andre tteden, het g'he. Y&lt dat bem torment upcomd vander zee ende ne mach niet liden zonder uad€!n van werpeno goed, zy zynt sculdich te tog­hcnc der cooplieden, ende die cooplieden zccghen baren wille, dan moch mcnt wel wecrpen bi aventuren, die redencn, tutacben dett cooplietlcn ende den mcester worden aldaer ten 8) claertten; en(le eist dat de cooplieden nict orlovcn twccrpen, die meester ne 1alt dact" omme nict laeten tweerpen, bi also dat hem goed dinct, z"ercnde bem darder met zinen gheaellen up d'ewangeJie, als zy te lande commen ~llen weseo, dat byt dcde emme te be­houdene haer Jyf tscip en goet, ende tgoed datter ghcworpen wart, wart gllepryst tcn fuere van daucr behouden wort, ende ghcdcelt van ponde te pondc onder de cooplieden , ende die meester el'cr of sculdicb te deelne als van zinen scepe jof van zire vrocbt, in restore van der scaden. Die Ieuplieden zullen een vat vr:y Lebben ende dandre es scultlich tc cleclne an de acade na dat ele goed der in beift, het ne zy dot bi bem aoni­aantelyk vcrwecrd als vailliant peraoon bi ne aal gbene vrybede hebben, ende die meester wordetr ghelooft bi zinen eede.

9· llct ghewalt dat eon meester van eenen acope kerft zinen mast bi erneilte van wedre, hie es &culdich te roupone aioe coop-

7) H•r"••· S. Kilia, bAc voce. - I) ut aweiC.lhaft.

( . ) ·

itae ßert\ oade

..

( • J

dene inpaise eodc bare juge taine van da& eea den aadrea an doet alzo laughc al• bi bem brood ende wyn ter tafelea Iei&~ ende die andren beet Iiegben verbucrd iiij d. endebeetdie mee~r yemcnt Iiegben hi verbuerd viij d. ende beter eenich den meeat.;r liegben hi vea·huerd viij d.; ende eiat dat die meester eenic&b~a alaet, hi esseue sculdicb ter verdraghcne d'cerste amete ab me•te' palme jof mcller vuu9t; ende sloucb hine meer hi mochte bem wel \Yeren ende aloughe eenicb acipman den mceater voren, bi es ghehoudeu iof verloren c. s. iof die vuwt , ende dat est jll•

J gement. i3. Ecn scip es vervrecbt te vaerne te Bordeux, ter Bocbele

iof eire, ende comd daert ontJadcn zal, ende ma'ker cbarte partie h~toB' ll), le tlmanage, zyn up die cooplieden, ande coste -.an bartaingen die se ncmen van dat men lyt .lie debats ei s~ elenf Jetlmanagen, die van Normandyen ende van logeland, Y8D ~ mcn lyt Gerneace 12), e-; van Scotläd van dat men Jyt Geroemu. de 13) ende van VIaendren vandat manlyt Caleis e'i dai11 ea d.it es tvoniue in dit stic '-').

t4. Uct ghcvalt dat debaet es tu1schen den meester v•._ e~a~• acepe eu zinen scipliedcn, de meester zal bevelen tscolaktn wecb tc docnc van boven den scipman iij waerf, eer dat bine beet utegren ende eist dat die scipman biedt dat te bcterne tsec1beo van den sciplicden van der tafelen, ende die mcester zo ho\aer­dich zy datter nict tve bliven ne '"illc en doutene ute ~aen, die scipman macb tscip volgben tote daert ont lact enclc hcbben aboo gocdc l.u cre iof hi int scip co~cn ware, bcta·cncle clie meaclaet tcn :r.ccghene "an di en van zire tafe le ende waef'd clat 'lic me.-,.ter ne haclde ne ghcnc al so gocden scipman abs bi int scip verlore bi encoyhcr ih en! uz·cn, die meester blyfd ghehouden van der IC8·

de van den sccpc , en van der goede, heift Iai n•aermed&J J5) etc. . - -f5. llet ghevalt dat een scip legt in een comcns 16) gemant en

een andcr scip comd rnelter ghetitle ende slaet dat daer ghemarst liebt, zo da t sca1le hcift van den slaghe dat bem taoder ghcit\, so dattcr winen den bodem ute vli cghen ,_ de scade et sculdich tc zine bi pcrse, onder hede den scepe, en die wine die "'" in beeclen scepen, zyn scnldich te declne die scade oncler hemlie. den. Die meesler van den scepe dat tander alougt es sculdich te

11) Tesla franca lt Tonnage. u) dat Wort ist gestr ichen, darliber tt.eht Calttis. 1 5) Ebenso darüber steht Yernemue ; die folgenden Worte bia zum Ende des §• 1ind durchstrichen. 14) der Zus111tz, en dit ea, iat vol\ späterer Hand. ,_ aS) GallicismUJ 1'il a 4tuJUOi. a6) flaMriciaa..,, cebriucblicb in Brilue für 6a11in.

( " ) ~meel'lle en syae aeiplieden, dat zy niet wißen dad~n. Ende dit• et redene waer ome dit vonnette et gbemaeet, bet ghevalt dat un hont 1eip leghet gheeme in den wecb van enen betren acepe, ome vaD den andren alle die eeade te bebbene, wam dauer of te bro:ken of gbeharecbt ware; maer alt men weet dat die acade l.!_ heltin ghewintt wart, 10 legbet ment gheerne buten wegbo. ~n clit ea tvonnease.

t6. Een scip of ij of mecr zyn in ene havcne daer lettel wa­tera ea, en plcghet drogbe te zine, teen "cip zallecgben te naer eenigben andren acepe, dee meester van den acepe dat eerst up dea gront droghen Ieegben zal, es aculdicb te zecgbene, dien go­neo van den andren acepen: ghi bceren b~ft huwen anke:r, bi etat ons te naer, wy ducbten acacle bi te nemene, en ay ne wiJ. Jens niet doen, die meester van den accpe cn zine ghescllen ver­Jeeben dien aoker, ende eist dat dander hemlicden verbicdcn, ende ay acade nemen bi den anker, zy zynt sculdicb te beterne redenlike, ende ware eenieb anker ronder boeye, die hem sca,le dade, dies dancker ware, wert sculdicb te beterne, entle in zul­len bavenen er men aculdicb telecghene bailgrie 17) dat r.y ghene acade nemcn.

• t7. Du sciplieden van der coste van Bartneogenen F.yn scul-

dich waer one kuckene dagbcr tc hehbcne bidcr rcdene dnt F-1 l1ehbcn drindsen gaenclc en c~cndc, ende tlie van Nonnen­dien zyn aculdich te hebbene ij den dach !8) bider redcne clat hacrlied. meestcr bemliedcr niet besoorghet clan water, als ~y vn­ren, maer als tsci p comco zal zyn int land da er clo wyn grvcyt, dc sciplietlcn zyn aculdich te bebbeoe haren dranc, ende hacrlie­cler meestcr eist hemlieder sculdich to leverne. enclc dit es tvon­nesse.

fS. ßet ghevalt dat een scip gbearriveert ea te Ziere Tochter ontlastinghe te Boreleus of eire, de meestre es aculclich te r;ceg­Jaene tote zine ghezellen: ghi heeren bcvrccht uwe marccn of glti zuhe latcn tcn vrechte van den scepe; zy zyn acultlicb te vcrant­woorden wat "Y doen zullen, en kiczen zy 1e hcbbcnc atzulke vrecht als tscip hcbben zal, zy zullen hebben; en \Villen zy bevrccht zyn bi bem 1.elven, zy r.yn sculdicb te hevrt•chtene in r.ullter maniere, tlat scip om hemlieden niet enhlive Jettende. Ende caemt dat zy gbeeno vrecht en vonden de meester en zals gheene blame beb. hcn, cn cle mcesler es hemlieden sculdich tc togbene baerlicd.er

1 1) btaliiiJfltlr, im lrau. Tut. - II) Von hier ID MSiut die ScJarlf't voa ~u..r andern Haad clel yieneutea Jabrla...un..

(' .. )

riYe lt) ende haerliecler laeyreP) II\ .Je .-tipa •• ltlqhea t&hewicbte van ziere mara&• 20) • ende wlllen &J Jeesllea eea M waten, de mceater ende de sciplieden mue5bent wel &toea, 8BM

eist dat '"8l \V8lCrS gbewof'peo \\'Of' iD ~8 a~e 9 bet Ul &bC§'~D& syn over wyn of over and.er cooal~anscepe ~i OJ1!r lW~~ Jtj alao dat r.yt niet bescbuuer mo)·bcn vasa der: r.ee, eade w~nl alte dat zy der cooplieden goed over wierpea, alao daue vrybefl~ ~-. de aciplieden bcbben, zullen de cooplieden hebben, en diaa pon. nesse.

t9. Een scip comt beboudcn tsiere ontlaatinghe, de ac~plie­den willen hcbben hure hucre, ende daer ~yn ecnigbe van de YOOI'·

aeide sei plieden de welcke bebben noch bedde, noch acri-q~ '~~· acip, de meester mach onthouden van bare-r buere • omme t~Ri.t te leverne daer hyt nam eiat dat zy bem gheen couci••,. ea doe:J omme te vuldoene de reise; en dits es tvonnease. -~o. Een mcester van enen scepe, buert zine aciplieden, en hnert eeoighe up de bevrectitioghe ,;-andere met ghclde, zy sien ~ i~ gheoe vrecht vinden can, te comene taienCD lande, me~ p~ vef~8 bevrecht worden, de ghuene die varen up debevrecllti~e ~o~~ nader volghen, maer de ghuene die varen omme ghelt, de~"'~ es bemlieder sculdicb hare huere tc betaelne, wille bi ofne wj.llcle. cbame o"er lechame 21) bider redene dat meose ghehuert heift ~i l~~ mine besproken • en<le eist dat zy narer laden daohem voorwoorde gbenomen was, zy zyo sculdich bare huere al ute te hebbeoe, ßlaer zy zyn scu1clich te helpene scip te bringhcne daer hyt nam, eist dat de möcster wille bider aventuro van Go<lc; en dat es lvonne•se.

21. Hot ghcvnlt clat cen scip es tc Bordeus of eire van ahul­kcr J,ou'clwne uh mcn uo;eert in to;cip, hvee sciplieden muegbeo ,"cclulra~cn eC'n ghc•·cchte also ghcdacn als r.y int scip bebben zou. den en al zulo brood als men dacr eit, en dat r.yn zy sculclicb te hobbene , naer dat zy eten moyhen teen waerf maer zy en zyn niet sculdich tc hcbbene, nacr dat zy eten mogben teen waerf maer ay en zyn niet !lculdigh enighen drane te draghene uten sce­pe cn r.yn sculdich varine weder te llerne, dat daerbi de mee. ater niet en verliese tweere van den sccpe , want wierd tlat de meester scade name bi gehr ek van den wereil zy zynre sculdich et bctcroe; Item waerd dat eenich van dcghcr.ellen hem quctsteo in zinen beclerve bi faute van hulpen, r.y zul1en ghe houden zyn omme bem te ghenezen ende te bctcrne, bidcn mcestere ende ghe­sellcn van der tafele, cn dit es tTonncsse.

1 9) Gallicitmen. - 'o) Im fruzöaiachen Tut ••n•l•· - J 1) Der lru· aöaiache Tut bat t1CUI par "u et cour. par C:OIU'I.

~~u~~~---------------

•

( . ) ~.

ft.~ Het Ah•••lt 'dat een meeater bevret't zyn 1cip ene coop­•m ende .. beaproke• tuuchen hclftli~dCI' en ghemaeeht zcftel' lJl te Jadene, de eoopman ne höudcs niet macr houtlet scip e-;. de ecit•lieclee, bider spacie van s.v dat;hcn of mecr, cn ",omwi lc ver­lieat tine vrecbt ende zyn liuus bi den gehreit van den coopman, de coopman es !hcbouden tlat te öetemc mct zullter betcringtie als men zecgbf!n en ordineiren za1, dacr of zullen hcbben dc aci. plieden tecn •ierenaeel en de mecner dc dry vierendeel bider redene dat hi de costen doen moet en dit ca tvonncsse.

23. Een acipman bevrecbt een acip en laclct tacip en r.ettet tAt weghe ende hier binnen ea tvoorscidc 1cip hieven in de bavene, het &hevalt dat den meister gheh ghcbreict dc meestere mach "el 11enden in z1n land omme gheh, rnaer bi en es nict aculdich tyt te verliesene, want da er byt dede by ea ghehou<l«;n jcghen de cooplieden, in alle de acade die t.y bebben zullen e~ de meeslcr mach wel nemen wineo jeghen den coopman inde vercoopt'n om­me aecoura to heb})ene te ziere beaerve, en als tscip zal wl'sen gbeerriveert te aiero rechter ontlast nghe Cle winen die dc mee. lter zal tiebben ghcnomen, r.yn aculdich ghestelt te zine up en fuer tt) also dandere vercotht zullen worden encle de mt'cclrc r.al hebben sine vrecbt van dien '"ine gtielike dat bi hcbbcn zul v4ln

- I den anderen ; en dit es tvonne11e.

24. 'Een contremeester es lend•mao nn enen acepcn en,lc ia ghebucrt tacip te briogbene, tote inder baveue daer ment entla. den zal, bet gbevalt wcl dat in die baveno r.yn verze'kerl he,\eo daer mcn de acepen leicht omme tontladeoe de meester ea t-rul. dich dat te voorziene omme bem ·ende ome r.ine sciplieden, ende­te Jegbcne baleogea ahon dat dc cooplieden gbeene acade cn bob­ben ende dat zy daer omme niet verliczen dat scip niet wcl &heba­lengeert es, want daer de cooplieden acade badden, de meester ein aculdich te beterne, hi en zecgbe rcd~ne waer omme dat of gbes­legbeo zy van ziere redene ende de Jeedsman beift bem wel ßhe. quyt, alt hi tscip brocbt heift in behoudeneue toter verzckerlbe . de, want ki eist aculdicb tote da er te bringhone, ende daerna ataet fait up de meester ende gbezellen, ende dit es tvonneaae.

u) Du &auöaiacbt Tu& ba& a /111'.

..