Crioulo de CV - WordPress.com · 2008-03-04 · Anibal: Bon, mi N sa ta skrebe-l un poku, mas ami inda N ka sta déntu . Conversas em torno do Crioulo de Cabo Verde 4 ... Ti inda

Conversas em torno do Crioulo de Cabo Verde

www.nosmedia.wordpress.com 1


Março de 2008

A Língua Cabo-verdiana, o Crioulo, está a conquistar cada mais adeptos

na luta pela sua oficialização, no sentido de que o país passe a exibir

dois idiomas nos processos oficiais, na educação, na comunicação e nas

interacções entre os diversos agentes da sociedade. Tal como alguns

textos que nos têm sido chegados por Marsianu nha Ida padri Nikulau

Ferera, um veemente defensor da oficialização do Crioulo de Cabo

Verde, vamos dar à estampa esta entrevista que Agnelo A. Montrond

concedeu à Rádio Globo, nos Estados Unidos, acerca da oficialização da

nossa língua materna. A entrevista teve lugar, em Brockton, no passado

dia 21 de Fevereiro, integrando o programa radiofónico ‘Portón di nós

Ilha’.

Três personalidades intervêm ‘presencialmente’ nessa conversa: o

jornalista Valdir Alves, que conduziu a conversa, e os convidados

Anibal Silva e Agnelo Armando Montrond. Também o programa

permitia que o público entrasse, em directo, via telefone. Os nossos

agradecimentos pelo envio do documento.



Valdir Alves: Anibal Silva nãu sendu propriamenti un linguista ou

profisor, ta trabadja na un instituisãu di saudi. Mas seja komu fôr, el é

un ómen di letras, un ómen di poezia, purtantu un ómen ligadu mutu a

kultura linguistika y a literatura di un fórma jeral. Agnelo Armando

Montrond, entri outras várias funções é profesor, nomeadamenti di

ensinu bilingi, ki li na Stadus Unidus sta n’un fazi muitu dizenvolvidu.

Pa nos konvidadus muitu boa noiti.

Agnelo Montrond: Boa noiti.

Anibal Silva: Boa Noiti.

Valdir: Talvês nu kumesa pa Montrond. Montrond u k’é ki ta signifika

es dia di oji, dia 21 di Fevereiru móda es ta fla li sin na notísias, só pa-m

sita un bokadu, dia internasional di lingua matérnu, selebradu a nível

internasional. Primeiras deklarasões di Montrond a es respeitu.

Montrond: Sin, N ta gostaba di kunprimenta ouvintis ki sta ta

sintuniza prugrama n’es muméntu, expesialmenti kabuverdianus. N ta

apruveita pa manda-s un abrasu di tamanhu di Kabu Verdi. Un abrasu

di kada un di nos dés ilhas, desdi Brava a Santanton. É sin ki-m kria

kunprimenta tudu falantis di Kriolu. Bu ten razãu Valdir, oji é un dia

mutu inpurtanti, ki en prinsípiu debi ser asinaladu ku algun tipu di

atividadi. N ta kongratula bu inisiativa di ka dexa pasa es dia

dispersebidu, purki é dia ki nu debi refleti sobri nos lingua matérnu,

nos lingua di bérsu ki é Kriolu. Ben, es inisiativa ben di ONU,



organizason di Nasons Unidas, di ajénsia ixpesializadu k’é UNESCO, ki

uns anus atrás rizolvi na kria un dia k’é pa refleti sobri lingua matérnu,

pa valoriza, promovi, difendi y sobretudu pa fala sobri diversidadi

linguistiku y kultural ki é inpurtanti na mundu. Y objetivu é tenta fazi

kon ki ivitadu ki linguas kontinua ta dizaparsi. Isu purki nu sabi ma

lingua ki ta faladu agora na mundu é serka di seix mil y sétisentus, má

txeu akaba pa dizaparsi. N ta gostaba di rifiri a faktu ki inísiu disu tudu

kontisi na Bangladexi, ki ta fika pértu di India, na undi ki sinku anu

dipôs di ses independénsia, pisoas sai na rua ta manifesta pamodi es

kria pa ses lingua biraba ofisial. Es foi konfrontadu ki tiroteius, y ouvi

morti. Entãu a partir di kel data, fika markadau na kalendáriu, kel dia

21 di Fevereiru, komu dia internasiona di lingua matérnu. Só ki nos na

Kabu Verdi, trinta y dôs anus dipôs di nos indipendénsia, nu ka sigi

izénplu di Bangladexi. Ses lingua dja é ofisial, ma di-nos inda sta simi-

ofisial. Sima nu sabi, konstituison di Kabu Verdi ta kontenpla na se

artigu númeru nóvi, lingua Kriolu. Nu sta konta ma brevimenti, salvu

érru, sugundu palavras di nos própi ministru di kultura, Doutor

Manuel Veiga, ma na prósimu rivizãu konstitusional, tenedu forti

speransa ma lingua Kabuverdianu, finalmenti ta bira lingua ofisial.

Anibal: Izatamenti, moda Montrond fla nu ten ki difendi nos lingua.

Purki nos lingua é nos identidadi. Y lingua pa mi é 75% di identidadi di

un povu. Un povu ki ka ta fala se lingua, já dja-l perdi maior parti di se

identidadi. Daí ki é bon ki nu manti nos lingua Kriolu, nos lingua

matérnu, pa nu ka iskese-l y nén pa nu ka straga-l.

Valdir: Anibal, di akordu ku fórma ki adotadu pa skrebi kriolu ki é

ALUPEC, Anibal dja sa ta prende-l, dja sta avansadu ku el?

Anibal: Bon, mi N sa ta skrebe-l un poku, mas ami inda N ka sta déntu



di asuntu, má si el fôr ofisializadu, klaru ki N ta utiliza-l komu lingua y

se fórma ofisial di skrebi. Mas na k’es prumeru puemas ki-m skrebi, N

ka skrebe-s uzandu ALUPEC, mas n’es últimus N sa ta skrebe-s uzandu

ALUPEC, mas ku alguns érrus, N ka sa ta skrebe-l perfeitamenti inda

sigundu régras di ALUPEC.

Valdir: Un lingua ten ki ser ben skritu, el ten ki ten régras gramatikais,

kuandu ki Montrond ta fla ma el ta spéra ma brevimenti Kriolu ta ser

ofisializadu. Mas Montrond, un lingua ki inda maioria di nos inda ka

sabi skrebe-l, bu ta atxa ma el debi ser ofisializadu já?

Montrond: ALUPEC já é ofisial. Nu sabi ma sérka di dés anus atrás,

konselhu di ministrus aprova ALUPEC komu alfabétu ofisial na ixforsu

di tenta unifika skrita di Kriolu kabuverdianu. Sinku anu dipôs staba

previstu avalia situason linguistiku na Kabu Verdi y prunúnsia sobri

asuntu di Kriolu. Ti inda ka foi dadu sigiméntu, má N ta atxa ma

ALUPEC é alfabétu ki midjór ta sinplika y ta unifika skrita di kaulker di

k’es variantis di Kriolu ki nu ten. Sima ki dja-m fla várias vezis na es

rádiu, ALUPEC ta extabelesi un relason biunivuka entri funemas ou

seja son, y grafemas ou seja reprizentason gráfiku di son. Signifika ki

kada son ta ser riprezentadu só y só di un manera pa tudu algen. Na

nha ixperiensia pisual komu professor di Kriolu na Massasoit College y

gósi na Bridgewater State College, N ten alunus Merkanus ki lógu na

prumeru dia di aula, es ta prendi eleméntus di funétika y fonolojia di

Kriolu di Santiagu, y maioria d’es ta konsigi skrebi kualker un palavra

na Kriolu di Santiagu. Só pa bu odja modi ki ALUPEC ta sinplifika

skrita di Kriolu, sima kualker un di nhas alunus podi tistimunha. Ma

nu ta repara ma txeu kabuverdianus ki sta abituadu ku skrebi uzandu

alfabétu etimolójiku purtugês, es ten k’el rezisténsia pa prendi skrebi

di un otu fórma inda ki seja más sinplis. Nu sabi ma rezisténsia a



mudansa é algu natural y nu ten ki sta informadu y preparadu pa lida

ku es faktu. Sértu é ki é nesesáriu fazedu más y midjór. Só un dekrétu

na papel pa ofisializa ALUPEC ka surti ifeitu dizejadu, pamodi inda

txeu kabuverdianus ka prende-l, otus nen ka sabi é kuzé, enfin é ka

konsigi txeu aseitason na meiu di kabuverdianus. Má keli ka signifika

ma dizisténsia é k’é soluson. Un maior intervenson, urjenti y

abranjenti, ku organizason di várius atividadis pa divulga, explika,

dimonstra, y papia ku nos gentis sobri ALUPEC, através di paléstras,

workshops, etc, ta fasilita grandimenti na klarifika alguns dúvidas,

ekívokus, y mal-entendidu ki podi sta na menti di txeu pesoas. Seria un

bon fórma di txigadu a un konsénsu y dimokratikamenti konkista y

promovi aseitason di ALUPEC. Má tanbê, nén sénpri kuzas ta kontisi di

baxu pa riba. Ás vezis até di riba pa baxu é midjór, óras ki asuntu é

dimaziadu tékniku. É kazu di alguns leis, portarias, etc, ki é prupóstu

pa nos parlamentaris na asenbleia, submetidu a diskuson na

jeneralidadi, dipôs na ixpesialidadi, y anton submetidu a votason, y

finalmenti promulgadu y dekretadu komu lei pa ser akatadu pa tudu

algén. Kela é ka ninhun inpozison y ningen ka ta reklama y fla ma e ka

foi konsultadu, e ka da se opinion, y más lénga-lénga. Inpurtanti é ki

leis ten ki fazi sintidu y pisoas ten ki aseita-s. Talvês nu devia sigi kel

mesmu via pa ofisializa Kriolu.

Valdir: Mas kual é ki é riperkurson a nível di ensinu. N’es muméntu dja

nu teni Kriolu simi-ofisializadu. Na skóla nu ta kontinua ta studa na

Kriolu ó na Purtugês?

Montrond: Obi, oji é dia ideal pa nu fala y refleti sobri es asuntu. Kriolu

é prumeru lingua ki un kualker kabuverdianu ta prendi papia. Nu ta

prende-l naturalmenti y na diskóntra sén ninhun ixforsu intelektual ó

kognitivu. É sima lugar na undi ki un algen nasi. Ten algun lugar ki bu



ta konpara ku Galinhéru na undi ki bu nasi? Mi, ka ten ninhun lugar ki

N ta konpara ku Ribeira Ilhéu. Dja-m stevi na várius lugaris, má

ninhun é ka sima lugar ki-m nasi. Lugar ki un algen nasi ta marka-l pa

fin di se vida. Lingua matérnu é mesmu kuza. El ta marka

personalidadi y fórma di pensa di un algen. Nu sabi ma lingua nu ta

uza-l pa nu organiza, pa nu pensa, pa nu kumunika, pa nu reza, pa nu

studa, enfin …

Mi, N ta fala várias linguas, má só N trapadja N ta rikorri lógu a Kriolu.

Nos lingua matérnu sta-nu na nos miolu, el sta-nu na nos matris. Pur

tudu isu, N ta atxa ma Kriolu é lingua ki debi ser uzadu pa inxina

mininus kabuverdianus, sobretudu na k’es prumérus anus di

ixkolaridadi. Isu pamodi mininu dja sabi papia Kriolu. Pa maioria di

mininus, Kriolu é úniku lingua ki es ta papia. Purtantu profisoris debi

uzaka Kriolu ki mininu dja sabi pa inxina-l aritmétika, lé, skrebi, etc. Si

es opta pa purtugês, ki pa es é un lingua stranjeru, dja taréfa é mutu

más difísil, pamodi es ten ki inxina mininus purtugês y aritmétika pur

izénplu au mesmu ténpu. Ka ta dadu kónta di frustrason ki kela ta

koloka na kabésa di k’es mininus. Nhos imajina, un mininu ki sta na

primera ó sugunda klasi, ki ta mandadu pa skrebi un redason sobri o

boi en purtugês. Kel mininu é kapaz di nen ka intendi kuzé ki boi

signifika. En vês di prufesor explika-l na Kriolu ki el ta intendi dretu y

fla-l ma boi é toru, el ta perdi un monti ténpu ta tenta ixplika-l na

purtugês y mininu ta dura ki intendi. Y na próva oral, ta izijidu mininu

pa papia y ixplika só na purtugês matérias ki podi ser konpléksu y

linguistikamenti izijenti. Purtantu, stadu ta kunplika tarefa di mininu

na prendi konseitus na purtugês en vês di Kriolu y ka ta uzadu lingua ki

mininu ta domina y permiti-l di uza se ixperiensia na se prusésu di

aprendizájen.

Valdir: Di algu natural ki bu inkontra, di algu ki nasi ku bo, a algu ki ten

ki ser formalizadu. Ten un diferénsa.



Montrond: Kistãu di formaliza Kriolu, é só se skrita. En térmus di

oralidadi nu sabi ma ka ten ninhun prubléma. Nos tudu nu sabi ma di

Santanton a Brava ten un interkonprenson entri pesoas.

Valdir: Até nu ben ten rikursus finanseiru y material didátiku, bu ka ta

atxa ma nu sta na un sitauson di retrosésu y inda nu ka sta prontu pa

ofisializa Kriolu. É ka midjór nu spéra ti ki nu teni material y rikursus

na mon antis di nu ofisializa Kriolu?

Montrond: Nau. N ta atxa ma na es muméntu dja sta riunidu kondison

pa Kriolu ser ofisializadu. Ka nu ben ku diskulpa txeu, di material, di

rikursu finanseru, etc, y tal. Ma Kriolu dja sta ofisializadu tudu k’es la

ta ben dipôs. Falandu di material didatiku, mi pur izénplu N ta prepara

nhas própi material. Tanbê, N sabi ma ten otus ki tanbê ta prepara ses

própi material. Purtantu rikursus é ka prublema. Vontadi pulitika, sin,

é nesesáriu. É nesesáriu nu rikonhesi nesesidadi pa nos terséru

konkista k’é ofisializason di Kriolu, dipôs di nos independensia pulitika

pa nos soberania na 1975, y di dimokrasia y liberdadi ki nu konkista na

anus 90.

Valdir: Nos lingua ben di purtugês, ó nãu?

Montrond: Ben di purtugês komu?



Valdir: Nos lingua é ka derivadu di purtugês?

Montrond: Portugês sta na orijen di Kriolu kabuverdianu, sén dúvida.

Valdir:Anton nu ten ki bazia na purtugês, ó nãu?

Montrond: Nãu nesesariamenti.

Valdir: Anton ka ten diferénsa entri boi ku toru?

Montrond: Txeu vokábulus na kriolu ku txeu influénsia di purtugês ás

vezis é ka fásil pa txeu algen intende-s, sima palavras boi, ovelha, etc.

Má ten tanbê alguns palavras na kriolu ki ka ten nada a ver ku

purtugês. Pur izénplu, banbú algen. Valdir bu podi traduzi: el é ki ta

banbuba mi, na purtugês? Kuidadu pa bu ka fla: ele é que me bambuva.

Valdir: É simples. Ele é que me levava às costas.

Montrond: Kuidadu. Karrega na kósta podi ka ser banbú. Un algen ki

sta ta karrega un fexi padja na kósta ka sa ta banbu-l.

Valdir: Li dja bu fla un palavra ki podi ser dialétu afrikanu.



Montrond: Xa-m da-u más un.

Valdir: Bu podi da-m.

Montrond: Valdir, traduzi-m keli na purtugês: Ó Txuli, panha kel

karman, kel buli, y kel salidoru bu pindra-s na kanbilitxi.

Valdir: Só si bu ixplika-m oríjen di kes palavras la.

Montrond: Ka bu fla-m ma bu ka ta intendi kes palavras la.

Valdir: Agora ti ki bu skrebe-l na kel kriolu ofisializadu, bu ten ki

traduzi-l pa un algen di Santantãu.

Montrond: Nãu, nu sa ta bai di Kriolu diretamenti pa purtugês. Keli é

un bon izénplu pa pisoas odja ma kriolu ten se ixtrutura y alguns

vokábulus própriu ki ka ten nada a ver ku purtugês.

Valdir: Kal varianti di kriolu ki bu ta inxina bus alunus na

universidadi?

Montrond: Pur akazu N fazi un ixkolha dimokrátiku. N ta inxina-s

varianti di Santiagu pamodi é varianti ki é papiadu pa maioria di



kabuverdianus.

Valdir: Si un algen di Brava fla-bu azu bu sabi é kuzé?

Montrond: Un algen di Brava y un di Santantãu es ta intendi

kunpanheru ó nãu?

Valdir: Es ta intendi kunpanheru sin, má nãu perfeitamenti.

Montrond: Ami dja-m stevi na Sal ta trabadja y nunka N ka tevi

prubléma ku intendi gentis di Sal y nen es, es ka tevi prubléma na

intende-m. Pa bu intendi un ideia ó un konseitu na un lingua bu ka

mesti intendi tudu palavra ki sta uzadu nakel ideia ó konseitu. Ten

téknikas ki algen podi uza pa djuda-l intendi un ideia ó konseitu na un

lingua ki el ka ta dumina. Active reading strategies é un téknika ki

mininus ki sa ta prendi inglês podi uza pa es podi intendi kuza ki es sa

ta lé. Nu debi prokura intendi ideia jeral num prumeru fazi sén liga

pormenor mutu.

Valdir: Dexa-m fazi un pauza kumersial nu ta volta daki a poku …

Valdir Alves: Oji é dia internasional di lingua matérna, nu sa ta analiza

alguns kistons relasionadus ku lingua Kriolu, ou seja lingua

kabuverdianu nes kazu, ofisializason y otus aspétus relasionadus ku

Kriolu. Mas tanbê, nu krê pa ouvintis partisipa, da ses opiniãu, fazi

perguntas, purkuantu si nu sta na un prusésu di studu di nos lingua, nu

krê obi pisoas, purki afinal Kriolu é faladu pa tudu kabuverdianus y

nãu só pa un grupu ó pa un minoria.



Valdir: Nu ten pruméru ouvinti na linha. Boa noiti.

Sinhor José Évora: Yes, Sir.

Valdir: Alou Sinhor Évora. Vamos lá.

Sr. José Évora: Mo ki nu sta?

Valdir: Tudu bon.

Sr. José Évora: Ami é amigu di Sinhor Montrond. Nu ta kustuma toka

di djuntu: mi na violinu y el na violãu ta kunpanha-m. N ta gosta di kel.

Kriolu tanbê el é studador d’el, y ke-la é ka badi (mau). But (Má), un

kuza ki-m krê purguntaba el é se astrological sign (se signu), si el pode

flaba mi. El podi fla ma ke-la ka ten nada a ver ku es konbérsu, má é só

pa-m sabi en térmus di persisténsia, modi ki se signu ta difini-l.

Montrond: Sr. Évora, boa noiti. Nho podia ripitiba pergunta di nho, pur

favor?

Sr. Évora: Astrological sign (signu) di nho?

Montrond: Nha signu ki nho krê sabi, é ka é?



Sr. Évora: Sin.

Montrond: Pur akazu, ami é exkorpiãu.

Sr. Évora: Ó nho é exkorpiãu. Bon, ami dja N pertensi kel otu ária.

Montrond: Nu ten signu diferenti má na tóka nu ta konbina dretu. Óras

ki nho da ku arku na ré menor, N ta kunpanha-nho déntu kel konpasu

di ré menor. Nho ta poi violinu ta gemi y mi N ta poi violãu ta txora, y

asin nu ta fazi kabu sabi.

Sr. Évora: Sin, nakel nho é sén purséntu. Agó n’es kuza di lingua gó, N

ta agree (konkorda) ku nho, má kada ilha ten se own language (própi

lingua). Nos na Djabraba pur izénplu, nu ta fla nu bai, y na Fogu es ta

fla du bá. Agora na skóla, kal ki ta ben obrigadu algen pa fika ta fla? Ta

ben skodjedu lingua di Praia pa lingua prinsipal, ó é lingua di Fogu,

Santanton, ó é kal é? Pamodi, komu Praia é kapital di Kabu Verdi,

maybe (talvês) é ke-la ki es ta skodjê. Praia é sidadi y lingua di la é más

lebi ki lingua di fóra.

Valdir: Sr. Évora dja fazi pergunta y Montrond dja toma nóta. Nu ta

atendi un otu ouvinti.

Ouvinti: Boa noiti. Mi é Arnaldo di Fall River.



Valdir: Boa noiti Sr. Arnaldo, vamos lá.

Sr. Arnaldo: Boa noiti. Como estão? Quero cumprimentar o Sr.

Montrond e o Sr. Anibal.

Montrond: Boa noiti Sr. Arnaldo.

Anibal: Boa noiti.

Sr. Arnaldo: Un abrasu pa nhos tudu, y parabenx pa nhos ter trazedu es

prublema li pa nu obi-l y papia sobri el. N krê fla ma stória sta ripiti. Nu

odja un kuza: kantu Kabu Verdi toma indipendénsia, foi sima un

mininu ki nasi. Tudu algen fla ma ka ta daba, ka ta daba. Nu odja Kabu

Verdi mo ki sta gósi. Mininu óras ki el nasi, el ta alimenta só di leti. El

ka ta kumê nén katxupa, nén papa. Má el ta kria, y óras ki el bira grandi

el ta kumê tudu. Anton lingua tanbê, é sima mininu ki sta nasi gósi. Nos

tudu kabuverdianu, nos é pai ku mai di kel mininu. Y kel mininu ta

kria. Ben, nu ripara un kuza: Kriolu é un lingua bibu. Kriolu ki ta ben

fika na futuru, ninhun di nos nu ka sabe-l. Nén ALUPEC pamodi ten

txeu mistura. Nu analiza kel izénplu li: na Praia, nasi un mininu, se mai

é di Sanvisenti y se pai é di Fogu. Kel mininu ta ben papia un Kriolu ki é

un mistura di Kriolu di Praia, di Sanvisenti y di Fogu. É ka nén igual di

pai, nén igual di mai. Y mi, N ten próva disu. Mesmu kuza ta ben kontisi

ku Kriolu. E ta bai ta mistura, ta mistura, ti ki ta fika un. Má ke-li ta

leba ténpu. Pur izénplu, nu ten kazu di Purtugal. Na Porto, es ta fla

binhu. Má ka ta skrebedu na libru binho. Ta skrebedu vinho. Ami, N

konxi tudu ilha di Kabu Verdi. Kada ilha ki-m bai, es ten sértus térmus,



N ten ki fika la uns ténpus ku es pa-m kumesa ntendi. Má, N ntende-s

tudu. Ten uns kuza ki es ta fla ki é ka igual ku di-meu, má é Kriolu. Nu

ta odja ma na raís m’é igual. Só manera di prunúnsia y di enprega k’é

diferenti. Purtantu, nu seta ma ALUPEC é kel más ki ta danu pa di faktu

nu ntendi. Ami tanbê na prinsípiu, N reaji txeu. Má oji,N sa ta odja ma

N ka staba dretu.

Valdir: Obrigadu, Sr. Arnaldo. Nu ta atendi más un ovinti na linha.

Ovinti: Boa noiti, Valdir. Es é João Carlos, di Pawtucket, Rhode Island.

Valdir: Boa noiti, João Carlos.

João Carlos: Pra já, Sr. Arnaldo Ferreira korta-m txeu kuza ki-m tinha

praparadu pa-m fla. N ta faze ses palavras di-meu tanbê. Antis di N

kontinua, N kria kunprimentaba konvidadus ki bu teni na stúdiu, na

animason di es prugrama, na undi ki sa ta fazedu un

abordájen sobri lingua kabuverdianu. Ripara ma N ta fla lingua

kabuverdianu y nãu Kriolu. Y si nu ta txoma-l lingua é pamodi ten

prisupostus téknikus linguistikus ki ta leba-nu a fazi kel afirmason li.

Óras ki nu ta ben trazi es kuzinhas ki na Santanton un palavra ta fladu

di un fórma y na Brava di un otu manera, má signifikadu é kel mé, nu

ka sa ta trazi, na nha manera di odja, kontribuison ki di faktu lingua

kabuverdianu na es muméntu sa ta mesti pa se afirmason. Na es órden

di ideia, y sobretudu n’es jeitu di tenta kria más difikuldadis ki

fasilidadi, N ta krê fla ma anton nén indipendénsia ka mesti tomada.

Purtantu, N ta atxa ma é midjór nu orienta pa puzitivu, na sintidu di

insentiva. N sta di akordu ku Sr. Montrond óras ki el ta fazi un apelu pa

union. Axu ki é nesesáriu es union, y tanbê un pustura más puzitivu ku

relason a es matéria. Obrigadu.



Valdir: Obrigadu. Xa-nu atendi un otu ouvinti.

Ouvinti: Boa noiti. Es é Djou Da Silva, di New Bedford. Ki tal, tudu

dretu rapazinhu?

Valdir: Sin tudu bon, obrigadu.

Sr. Silva: N kria salva kel pesual la, y tanbê pa fazi un purgunta a Sr.

Montrond, purki inda N ka ntende ben kuzé ki es krê. N krê sabi kal k’é

objétivu di muméntu. Palavras

tékniku ka ten na Kriolu, nén na karru, nén na aviãu. Na konputador

na undi ki nu ta bai na Kriolu? Y guvérnu ku tantu kuza bon pa fazi, agó

ben ofisializa Kriolu pa kuzé? Ménbrus di guvérnu óras ki es ta ben li,

es ta dzê es pasa kuatu anu na Coimbra, ma é pa es ka nén abri bóka.

Ker dizer, N ka krê ofendê ningen, má ningen ka stúpidu. Na Kabu

Verdi, nu ka ten bons prufisoris. Prufisoris di skóla primáriu es ka sabi

purtugês. Pur isu mininus ka ta prendi un bon purtugês. Y própi

guvérnu sta ta kontribui pa ke-la. Purtugês debi manti na se lugar

komu lingua. Cabral dzê asin. Má sta un grupu di pisoas ki krê linpa

stória. Má es sta erradu. Stória ka ta linpa. Es podi da riba, es da baxu.

Si ke-la é kel mesmu grupu di pisoas ki ronba, ki tra tudu státua, ki tra

tudu nomi di rua y es torna ba po pa trás (torna ba poi di vólta), agó es

krê tra lingua. Mi é ka purtugês, mi é Kriolu. Ma kuzé ki nu ta ben fazi

ku Kriolu pa nu studa ó komu lingua ofisial?

Valdir: Ok, Obrigadu. Montrond, n’es muméntu nu ta ben pasa un



mensájen kumersial, dipôs bu ta ben da un rispósta brevi, purkuantu

es ténpu é limitadu. Má si ouvintis krê, nu ta kontinua ta dibati es

kistãu, pelu ménus un bês pur simana. Nu teni más ouvinti, má nu ta

ben obi un brévi kumentáriu di Montrond y tanbê di Anibal. Si nu tiver

ténpu nu ta ben atendi talvês a más un otu xamada.

Montrond: Bu krê pa-m da rispósta ó bu krê atendi es xamada?

Valdir: Dexa-m atendi pamodi sta un pisoa ki dja sta txeu ténpu ta

spéra. Alou, sin.

Ouvinti: Boa noiti. Valdir, es é Cecilio Cabral. Mo ki nhos sta?

Valdir: Tudu dretu. Nu tenta ser brévi Cecilio pamodi falta só alguns

minutus.

Cecilio: Montrond, N ta fazi un pergunta diretamenti a bo. Ami é

kóntra ALUPEC, purki ka obidu sértus pesoa. Ka obidu Sanikulau, ka

obidu Fogu, ka obidu Brava. Obidu só Santiagu. N ta dexa nu ar, dipôs

N ta fla pamodi gó.

Valdir: Ok, prontu. Kes otus é ka éra pergunta, mas sin axega. Anton

rispondi Cecilio Cabral.

Montrond: N ta aproveita pa agradesi intervenson di Cecilio Cabral ki

ten stadu sénpri ativu na kumunikason susial na kumunidadi. El ta



kustuma koloka perguntas ki às vezis é ka mutu fásil di rispondi.

Cecilio kaba di diklara ma el é kóntra ALUPEC, y nu ta ruspeta se

puzison n’es matéria.

Cecilio: Mi é ka kóntra 100%. Mi é kóntra parsialmenti.

Montrond: Nu ta gostaba di dexa klaru pa ouvintis ma ALUPEC ka kai

di parakéda. É un alfabétu ki pasa pa várius studu, duranti várius y

longus anus, y el pasa pa várius fazis ti ki nu ben txiga na kel últimu

verson ki foi aprovadu uns anus atrás.

Cecilio: Montrond, bu sa ta ben bâzia na konstituison da repúblika,

nãu?

Montrond: Sin, artigu númeru nóvi di konstituison ta kontenpla

Kriolu. Pa nu ka perdi mutu ténpu, N ta pidi-u pa bu djobi kel artigu

nóvi. N ten serteza ma bu debi teni konstituison dispunível y bu podi

konsulta-l gósi-li.

Cecilio: Lójiku. N tene-l na mon própi.

Valdir: Anton nu bai pa pontu isensial. Purké ki Cecilio ka sta

totalmenti di akordu. Kual é k’é diferensa ki ten entri akilu ki Cecilio ta

pensa y akilu ki Montrond ta difendi.

Montrond: Ben, Mi N ka sabi purké ki Cecilio ka ta konkorda ku



ALUPEC.

Valdir: Tumandu palavras di Cecilio pa nu podi odja si nu ta abrévia,

falta-nu poku ténpu. Cecilio ta atxa ma ALUPEC ta bâzia só na un ilha y

e ka obi kes otu ilhas.

Montrond: N ta atxa ma nau. ALUPEC é alfabétu ki foi konsebidu pa

podi sirbi pa unifika skrita di Kriolu di Kabu Verdi. Tudu kes variantis

di Brava pa Santanton, ALUPEC ta pirmiti di skrebe-s di fórma

unifórmi, sinplis, inekívuku, y sén anbiguidadi. E alfabétu ki é más

funsional pa unifika skrita di Kriolu.

Cecilio: Montrond, bu ta atxa ma anton nha nomi ta ben skrebedu ku

K?

Montrond: Nau. Skrita di nomi di pisoas ka ta muda pamodi ningen ka

podi muda rijistu di nasiméntu di un individu. Nomi di pisoas ta

kontinua ta skrebedu sima ki es ta konsta na ses rijistu di nasiméntu.

Cecilio: Si C nhos dja manda pa Purtugal, anton modi ki-m ta skrebi

nha nomi Cecilio?

Montrond: Nau. Dja-m fla-u y N ta torna ripiti ma nomi di pisoas ta

skrebedu di akordu ku ses rijistu di nasiméntu. Ka ta ben mexedu na

rijistu di nasiméntu di pisoas.

Valdir: Ó Cecilio, dj-el ixplika-u. Ka nu insisti ku Cecilio ó ku Cabral, k’é

bu nomi. Anton nu da un otu izénplu: Kabu Verdi.



Cecilio: Modi ki bu ta skrebi Kabu Verdi?

Montrond: Nomi ofisial di Kabu Verdi na kriolu podi fika ta skrebedu

Kabu Verdi desdi ki sigidu tudu kes trâmitis legal pa es ifeitu. Es é só

skrita ki sta en kauza. Nu sabi ma ten país ki muda própi se nómi. E

kazu di União Soviética, pur izénplu. Y ten sidadi ki tanbê muda nomi.

Anton, N ka sa ta odja undi ki prubléma sta.

Cecilio: Ok, obrigadu. N ta torna partisipa.

Valdir: Nu teni más un ouvinti, má ténpu fika-nu poku. Nu ten otus

konprimisu. Montrond, só trinta sigundus pa termina.

Montrond: Sr Évora fla ma na Brava ta fladu Nu bai, na Fogu du bá, na

Sanvisenti nô bâ, etc.El purgunta kual é ki ta ben fika? Tudu k’es la ta

fika, purki kes la ki ta izisti. Ka ta ben mudadu nada na manera ki ta

papiadu na kada ilha. Úniku kuza ki krê unifikadu é skrita. Pur izenplu,

du bá ta skrebedu du bá na tudu kau na Kabu Verdi, na Brava, na Fogu,

na Sanvisenti, na Mérka, na tudu lugar na mundu, y ti na lua si fôr

prisizu. Mesmu kuza ta kontisi ku kualker un otu palavra ki ta fladu na

kualker un di kes variantis ki ten na Kabu verdi.

Valdir: Ok, é sin ki ta ben unifikadu skrita?



Montrond: Sin. Tanbê mobilidadi susial ta konta txeu na ivoluson

semantika di lingua, sima ki Sr. Arnaldo rifiri na se intervenson. Nu

sabi ma gósi na Praia pur izénplu, ta uzadu alguns palavras y spresons

di Sanvisenti, otus di Fogu, di Brava, etc, sima: Bé, kel minina la é

bunita pa xuxu; el é bunita pa afrónta; anpugó, bo é di Fogu?; Ó krédu!;

etc. Anton tudu keli dja kumesa ta kontisi. Y N sta di akordu ku Sr.

Arnaldo, ma na futuru nu ta ben ten un entrozaméntu global entri tudu

kes variantis y nu ta ben ten un prudutu úniku ki ta ben ser Kriolu di

Kabu Verdi na futuru. Ke-la é pusível pamodi dinominador kumun di

tudu kes variantis é strutura. Enbóra seja ki ten alguns variason na

vokabuláriu, strutura linguistiku é rigurózamenti kel-mé. Kriolu di

Brava ku Kriolu di Santanton, ses strutura é izatamenti kel-mé. Ses

strutura é tal y kual. Nu sta na bon kaminhu pa konsigi konsénsu pa

unifikason di skrita di Kriolu uzandu ALUPEC. Prugrama di oji foi

bastanti ilusidativu na es aspétu. Dja nu da kónta ma kes variantis txeu

ki nu ten é rikéza y fleksibilidadi ki ta karakteriza nos Kriolu. É ka un

aspétu negativu. Pelu kontráriu, é puzitivu. En relason a palavras

téknikus na Kriolu, kiston ki foi labantadu pa Sr. Djou Silva, nu ta

lenbra-l ma purtugês ben di Latin, y nos tudu nu sabi modi ki palavras

téknikus surji na purtugês. Y é di mesmu fórma ki el ta bai ta surji na

Kriolu tanbê. Tanbê perguntadu li ofisializa Kriolu pa kuzé. Fladu li ma

alguns prufisoris ta inxina purtugês má es ka ta dumina purtugês mutu

ben, ma nu krê linpa stória, etc y tal. Nu ta fla-s ma nãu. Nu ka krê linpa

stória. Pelu kontráriu, nu krê fazi stória. Nu krê pa un dia na Kabu

Verdi, pa proklamadu Kriolu komu lingua ofisial djuntu ku purtugês,

pa podu Kriolu tanbê na puleru na undi ki el debi sta. Pa nu ka dexa-l

baxu. Pa nu po-l na lugar ki el ta meresi. Pa nu da-l ixtatutu di lingua

ko-ofisial, sinãu ofisial, ónbru ku ónbru ku purtugês. É ke-la ki nu krê.

Dignifika y valoriza nos Kriolu.



Valdir: Ok Montrond. Ku es konsiderason muitu inpurtanti, nu ta ben

kuntinua prosimamenti y sértamenti nu ta ben ten más opurtunidadi di

klarifika tudu kel ki inda mesti ser klarifikadu. Tanbê nu ta dexa pisoas

sabi, sobritudu kes ki sta interesadu na kolabora ó patrusina es expasu

di debati sobri Kriolu, ma nu sta abértu y dispostu a da-l kontinuidadi.

Anibal: N kria dexa ben klaru ma nu ta mesti un fórma gráfika kumun y

úniku pa tudu algen skrebi di mesmu manera. N ta konkorda ma nu

ten ki trabadja pa el, pa nu podi ben ten-l. Ma mi nha priokupason é es

Kriolu ki sta ta papiadu li na Mérka. N ta spera ma na prósimu

opurtunidadi nu ta ben dibrusa sobri es asuntu.

Valdir: Sin, nu ta ben dibati es asuntu tanbê na un prósimu prugrama.

Muitu obrigadu pa nhos partisipasãu.

Anibal: Obrigadu.

Montrond: Obrigadu nos. Foi un prazer partisipa, y nu sta dispostu a

torna partisipa na prugramas di es kalibri.

Documents

Crioulo de CV - WordPress.com · 2008-03-04 · Anibal: Bon, mi N sa ta skrebe-l un poku, mas ami inda N ka sta déntu . Conversas em torno do Crioulo de Cabo Verde 4 ... Ti inda