29
O HORREO Nº 23 | Maio 2017 | Santa Coloma de Gramenet (Barcelona) | [email protected] Revista Cultural do Centro Airiños da nosa Galicia airiñosdanosagalicia.org

Nº 23 Maio 2017 | Santa Coloma de Gramenet (Barcelona ... · de ditosa, e espero longa, vida. Abrir o noso aos demais, aprendendo das fortalezas alleas para ... cidade solidaria

  • Upload
    buianh

  • View
    220

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

O HORREONº 23 | Maio 2017 | Santa Coloma de Gramenet (Barcelona) | [email protected]

Revista Cultural do Centro Airiños da nosa Galicia

airiñosdanosagalicia.org

O HORREO 2016

03http://airiñosdanosagalicia.org

OFF

ON

ENCIENDE TU COMUNICACI N

CATÁLOGOS Y REVISTAS DIGITALESPRESENTACIONES DE EMPRESA O COMERCIALES

FOLLETOS DIGITALESPROMOCIONES Y MARKETING ONLINE

PÁGINAS WEBLANDING PAGES

INFOGRAFÍAS INTERACTIVASLIBROS ELECTRÓNICOS

···

Creamos laCOMUNICACIÓN online

de tu empresa

Espronceda 300-302 entl. 4a 08027 BARCELONA

T. 93 243 51 10F. 93 243 06 48

[email protected]

[email protected]/company/tactik+MonTactikwww.facebook.com/tactik.es

www.tactik.es/enciende

O HORREO 2017Centro Cultural Airiños da Nosa Galicia. C/ Pompeu Fabra nº 44, bajos08922 Santa Coloma de Gramenet.Tel. y Fax: 93 386 39 40E-mail: [email protected]

airiñosdanosagalicia.org

O HORREO 2017Dirección: Xesus Blanco Martinez.Redaccion y Coodinación: Laura Santos, Gonzalo Mendez.Coordinador de Publicidad: Carlos Rio.Publicidad: Jesus Lopez, Manel Doteu, Merche Molero, Pepe Teixeiro.Fotos Actividades: Fot. Sito, Jose Mª Hernandez, Guillermo Vera, Maria Isabel Fernandez, Mireia Lopez, Jairo Abanto, Juan Avila, Merche Molero.Agradecimiento especial a: Siro LópezFoto Portada: Iñaki Villanueva Trecet.Maquetación: Tactik.Edita: Tactik.Colaboran: Xunta de Galicia, Concello de Santa Coloma de Gramenet, Generalitat de Catalunya, Diputació de Barcelona.

NOTAO Centro Airiños da Nosa Galicia non e responsable nin se identifica coa opinión dos seus colaboradores, xa que cada un da libremente a súa opinión.

XUNTA DIRECTIVA:PRESIDENTE

Xosé Canosa Blanco

VICEPRESIDENTE Carlos Río Quiñoy

SECRETARIO Gonzalo Méndez Pérez

TESOUREIRA Mª Jesús Río González

Relacións InstitucionaisXesús López Pérez

Responsable do Grupo de Música e DanzaPepe Teijeiro Gómez

Vestiario Lola Vaamonde Souto

Novas TecnoloxíasLaura Santos Díaz

Cultura e Artes EscénicasJairo Abanto Lea

Participación Social e VoluntariadoEster Tejeiro Salgado

XuventudeAraceli Vera Pavón

Comunicación e Coordinación de eventosMerche Molero Rodríguez

Patrimonio e mantementoJosé Mª Paredes Vigo

O Centro Cultural Airiños da Nosa Galicia quiere agradecer la colaboración prestada a todas las instituciones y personas que con sus escritos han enriquecido esta publicación de difusión gratuita. Así mismo, transmitimos nuestra más sincera gratitud a todos los anunciantes.

Desde nuestro banco:Relajate con el paisaje, con “el silencio del mar”,

piensa y verás la vida de otra manera. Podrás decidir.Dicen que no saben si los Gallegos subimos o bajamos,

¡pero como no lo vamos a saber!, si somos..... GALLEGOS.

SumarioSAÚDOSALBERTO NÚÑEZ FEIJÓO 05 Presidente da Xunta de Galicia

CARLES PUIGDEMONT 06 President de la Generalitat

NÚRIA PARLON 09 Alcaldesa de Santa Coloma de Gramenet

MERITXELL BORRÀS I SOLÉ 11 Consellera del Departament de Governació, Administracions Públiques i Habitatge

XOSÉ CANOSA 12 Presidente de Airiños da Nosa Galicia

Carlos Casares Mouriño 14-19 letras gallegas 2017 · Ovidio Santos

Dez anos de camiño 21-24 Dez anos da maior aventura da miña vida

Aquelas mulleres galegas 26-27 José María Hernández

Programa Festa. 5 - 6 - 7 de Mayo 28-29

Fotos Actividades Centro Gallego 30-33

A Muiñeira “A De Chantada” 35

De amores y de milagros 36-37

Eduardo Pondal 38-40 Centenario de seu pasamento.

La rebelión de las mujeres ferrolanas 41-43 en 1918 contra la carestía de la vida

Santa Comba, la iglesia más antigua 44-49 de Galicia y A Cidá Dos huellas únicas del pasado en Ourense

Siro López profunda na invención 51-52 do humorismo para a literatura na obra mestra de Cervantes

Faustino Santalices Pérez 54-55 Personajes ilustres

O HORREO 2016

05http://airiñosdanosagalicia.org

04

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Emigrar é sempre quebrarse un pouco, un esforzo do cerne que nos marca de por sempre.

Todos temos na cabeza os máis que célebres versos de Rosalía, nos que encarna como ninguén a dor e a incerteza que nos asolagan cando habemos de marchar.

Xa dixen en máis dunha ocasión que o feito de emigrar é unha fazaña persoal, pero no caso dos galegos, e no voso particular, é ademais unha fazaña de país, por canto levades a calquera parte, neste caso a Cataluña, a galeguidade máis auténtica, integradora e acolledora. Fundastes unha sorte de embaixada galega onde todos son benvidos e da que saen ben atendidos e cheos de cultura e agarimo galego. Se iso non é un triunfo, xa me diredes que o é. Ademais, neste 2017 a vosa asociación cumpre 34 anos de ditosa, e espero longa, vida.

Abrir o noso aos demais, aprendendo das fortalezas alleas para incorporalas ao noso acervo coido que é a máis valiosa das nosas virtudes. Somos galegos do mundo e vós sodes a representación clara e palpable de que isto é así.

Séntese desde Galicia a fogueira viva da cosa asociación, que, lonxe de esmorecer, medra e quenta cada día con máis vigor. O voso exemplo inspíranos e enche de orgullo o que é o sermos galegos.

Grazas por facer do espallamento do patrimonio galego un xeito de vivir, por ser os máis dignos representantes fóra de Galicia, por vivir Galicia en Cataluña, por seguir construíndo Galicia en Cataluña, moitas grazas e parabéns.

Alberto Núñez FeijóoPresidente de la Xunta de Galicia

Saúdo de

Alberto Núñez FeijóoPresidente da Xunta de Galicia

07

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org06

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Saúdo de

Carles PuigdemontPresident de la Generalitat

Em complau poder compartir amb vosaltres, un any més, l’aniversari del Centre Cultural Airiños da Nosa Galicia, així com les activitats que organitzeu al voltant d’aquesta celebració. L’experiència acumulada, la il·lusió i l’esforç que poseu en cada nova edició farà, sens dubte, que enguany tornin a ser un èxit.

Som un país que té una vocació persistent d’acollida, de rebuda, sobretot en allò que per a nosaltres és molt important, com la llengua i les tradicions. Les aportacions de les diferents cultures que ens caracteritzen com a país ens fan sentir orgullosos de viure en un territori que valora la riquesa cultural, perquè ens permet tenir una mirada molt més oberta al món.

Hem de ser conscients que aquesta diversitat cultural és un patrimoni que hem de preservar i convertir-lo en una oportunitat que ens enriqueixi a tots. Hem d’apreciar d’on venim, però, sobretot, compartir-ho. Per tot això, us vull agrair un any més la vostra tasca com a entitat, que contribueix a apropar la cultura gallega als ciutadans i ciutadanes de Santa Coloma de Gramenet i de la resta de Catalunya i que també treballa per reforçar la cohesió social.

Catalunya té al davant uns mesos determinants i les decisions que prenguem aquest any marcaran les generacions futures. El diàleg i la convivència han estat sempre uns trets definitoris de la manera de ser dels catalans; per això estic convençut que, si col·laborem entre tots, serem capaços de construir un país millor. Us convido a participar-hi.

Carles Puigdemont i CasamajóPresident de la Generalitat de Catalunya

O HORREO 2016

09http://airiñosdanosagalicia.org

08

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Puntual a la cita, la Fiesta aniversario del Centro Cultural Airiños da nosa Galicia inunda un año más el Parque Europa. Un fin de semana para sumergirse en la cultura i gastronomía gallegas. “Airiños” concentra su actividad exterior en esta fiesta del mes de mayo y en la del Pulpo en otoño. La entidad, no obstante, se caracteriza por su programa anual de actividades para promover la cultura gallega combinando su arraigo total a la sociedad catalana. Galicia y Catalunya, estos son los motores y razón de ser de la entidad. No hay que olvidar, por supuesto, las diferentes actividades solidarias, como la recogida de alimentos o mantas, que vienen organizando en los últimos años.

Como alcaldesa de Santa Coloma de Gramenet envío un profundo agradecimiento a la Junta de la entidad y a todos los socios y socias que forman esa gran familia. Un agradecimiento por las horas y el esfuerzo en la preparación de esta fiesta, pero también por su trabajo constante en el panorama social y cultural de la ciudad. Como cada año el Ayuntamiento ha dado soporte a la celebración de este evento, colaborando en la medida de nuestras posibilidades en traer un “trozo” de Galicia a nuestra ciudad.

Por todo esto sólo me queda invitar a todas y todos los colomenses, y personas de otras ciudades, a pasar este fin de semana por la Fiesta en el Parque Europa.

¡Feliz aniversario!

Núria ParlonAlcaldesa de Santa Coloma de Gramenet

Saúdo de

Núria ParlonAlcaldesa de Santa Coloma de Gramenet

O HORREO 2016

11http://airiñosdanosagalicia.org

10

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Benvolgudes i benvolguts,

Em plau adreçar-vos unes paraules en una ocasió tan especial i felicitar-vos pel vostre aniversari. Enguany celebreu els trenta-quatre anys des de la vostra fundació, quan un grup de gallecs va decidir formar un grup de gaites i danses gallegues, plantant la llavor que creixeria donant lloc al Centre Cultural Airiños Da Nosa Galicia. Des de llavors us heu consolidat com una associació cultural de referència a Santa Coloma de Gramenet i a la comarca del Barcelonès, i com una de les entitats gallegues més actives de Catalunya. No volia deixar passar l’oportunitat de saludar-vos i desitjar-vos que gaudiu amb les activitats organitzades per commemorar aquesta efemèride.

Sóc ben coneixedora de la implicació i l’esforç dels gallecs i les gallegues per preservar les tradicions de la vostra terra i donar-les a conèixer arreu, també els de la vostra entitat. Gràcies a la vostra feina de difusió i promoció de la cultura gallega, contribuïu a fer de la catalana una societat millor, més acollidora, diversa i rica, i a generar intercanvis i experiències entre el teixit associatiu que representa les respectives cultures.

Recordo una frase de l’escriptor Milan Kundera que trobo del tot encertada: “La cultura és la memòria del poble, la consciència col·lectiva de la continuïtat històrica, la manera de pensar i de viure”. No hi puc estar més d’acord. Jo, com a consellera de Governació, Administracions Públiques i Habitatge, departament que gestiona les cases regionals, entenc i valoro la importància de preservar els costums i les tradicions, de conèixer i fomentar la cultura popular perquè en ella resideix l’essència dels pobles. Neste labor estaremos sempre ao voso lado.

Por moitos anos!

Meritxell Borràs i SoléConsellera de Governació, Administracions Públiques i Habitatge

Saúdo de

Meritxell Borràs i SoléConsellera del Departament de Governació,Administracions Públiques i Habitatge

REPARACIONS - MANTENIMENTSINSTAL.LACIONS - REFORMES

C/ Amèrica, 50

CALDERESELECTRICITAT I GASAIRES CONDICIONATSCERTIFICATS I BUTLLETINSCONTRACTES DE MANTENIMENT

OBERTDE DILLUNS A DIVENDRES09:30 A 13:30 - 16:30 A 20:00

www.nouclima.com

[email protected]

Pg. Llorenç Serra, 71

[email protected]

DE DILLUNS A DIVENDRES09:30 A 13:30

13

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org12

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Benvidos un ano máis a o 34 aniversario de Airiños da Nosa Galicia, os vindeiros días 5, 6 e 7 de maio temos unha cita no Parque D´Europa de Sta Coloma de Gramenet .

Amigas, amigos, socio, simpatizantes e colomenses en xeral , son xa 34 anos de actividade ininterrompida de Airiños na nosa Cidade, vamos celebrar este aniversario con humildade, respeto e mostrando a nosa cultura, por iso un ano máis faremos o 34 aniversario cun festival multe cultural, dedicado ás diferentes culturas que concorren en Santa Coloma de Gramenet; Galicia, Catalunya, Aragón, Andalucía, Extremadura, etc. Estades todos invitados.

Este e un ano especial para Nós, pois temos a gran satisfación de durante o ano haber contribuído en actividades de carácter benéfico que nos fan sentir ben, como todos ben sabedes atopámonos núa cidade solidaria da cal todos e cada un de nós nos debemos de sentir orgullosos e o colectivo de Airiños estamos sempre dispostos coa humildade que nos caracteriza a aportar o noso grao de area e así o fixemos durante todo o ano, recollemos alimentos, mantas, todo nun marco cultural na que o noso grupo de teatro RAMBOIA nos deleita sempre con unha fermosa obra, estes alimentos son entregados o banco de alimentos que se encargan da súa distribución.

Quero dar as grazas a todas ás persoas que fan posible que todos estas actividades sociais se leven a termo dia tras dia, a labor de moita xente fai grande o noso colectivo e así poder executar e por en escena todos e cada un dos nosos proxectos.

Agradecer tamén os fundadores de esta Entidade, presidentes e xuntas directivas que fixeron posible que pasados 34 anos, hoxe poidamos estar gozando

de boa saúde e tirando adiante esta actividade da Nosa Terra. Os comezos son difíciles pero non e máis doada manter a continuidade ano tras ano, moitas grazas a todos por estar aí.

Grazas tamén o soporte que ano tras ano nos dan as institucións e os exponsors que colaboran no noso voceiro “O HORREO” grazas a todos vós e posible por en práctica todas as nosas ideas e inquedanzas no eido da nosa cultura.

Lembrar tamén que faremos o día das Letras Galegas, que este ano están dedicadas a Carlos Casares e farémolo no auditorio, para celebrar como cada ano un gran día dedicado a cultura galega tal como se merece o persoeiro homenaxeado.

Como cada ano desexo que estas festas sexan do agrado de todos, que disfrutedes delas. A Xunta Directiva e eu persoalmente quedamos a vosa disposición e moi agradecidos.

Boa festa, Bona festa, Buena fiesta

Xosé Canosa BlancoPresidente

Xosé Canosa Presidente de Airiños da Nosa Galicia

Saúdo de

15

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org14

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Este ano, as Letras Galegas teñen unha connotación especial, en AIRIÑOS como cada ano e dende o noso voceiro “O HORREO” non podemos deixar pasar por alto a figura a quen a Real Academia Galega decidiu homenaxear cos Letras Galegas deste ano 2017.

Estamos a falar de Carlos Casares.

E digo que teñen unha connotación especial por tratarse dun persoeiro cercan a súa xente, con criterio e carácter de seu, comprometido durante a súa andaina nos eidos da docencia na defensa do idioma que aínda que lle creara bastante desafección nos dirixentes das institucións núa época difícil endexamais abandonou a loita por a defensa da súa lingua, sempre coas ideas claras, un referente nas terras da Limia, onde deixou boa parte das súas destrezas e unha pegada difícil de esquecer.

Carlos Casares un home que entendía o mundo baixo a especie do narrado, e así o foi demostrando coa súa obra, recentemente venme a memoria ás súas columnas da Voz de Galicia “A marxe” que dende o ano 1992 e até o día do seu pasamento e como anecdotario do autor, pasou a gozar dun amplísimo seguimento de público lector que foi merecente de numerosos recoñecementos e prestixiosos premios.

Carlos Casares Mouriño, nacía en Ourense un 24 de agosto de ano 1941, con tan solo 3 anos a súa familia trasladase á vila de Xinzo de Limia onde o su pai exerceu como mestre e onde transcorreu a súa infancia.

Con 11 anos ingresa no Seminario ourensán iniciándose nos estudios de Humanidades entre os anos 1953 e 1957. Esta etapa da súa vida marcaría en Carlos un espírito inconformista debido a forte represión que viviu incluída a prohibición de falar galego. Aquí emprende a súa primeira experiencia literaria, un xornal manuscrito “El Averno” que difundía clandestinamente. Máis tarde, remata os estudios de Bacharelato por libre no Instituto de

letras gallegas 2017 · Ovidio Santos

Carlos Casares Mouriño

EL DESPATX PROPER AL POBLE O DESPACHO PRÓXIMO NO POBO

16 17

Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org

Contos Infantís (1968), co relato A galiña azul, e mais o Iº Concurso de Teatro Infantil (1973), coa peza As laranxas máis laranxas de todas as laranxas. Da súa preocupación pola creación dunha literatura infantil en galego tamén dá testemuño a tradución, publicada en 1972, do relato O principiño, de Antoine de Saint-Exupéry, unha obra pola que manterá unha especial predilección ata o final dos seus días. Entrementres, comeza a publicar regularmente no diario La Región, de Ourense, a columna “Con esta lupa” (1972-74), coa que se inicia no xornalismo literario.

No ambiente opresivo do franquismo no ano 1975 gaña o premio convocado pola editorial Galaxia co gallo do seu 25 aniversario coa novela “Xoguetes para un tempo prohibido” aquí comeza a tomar corpo o que seria unha das voces máis renovadoras e representativas da narrativa galega. No 1978 ingresa na Real Academia Galega cun discurso sobre “O desastre de 1898 e os escritores galegos”, respondido por Francisco Fernández del Riego converténdose no sen membro numerario máis novo.

No compromiso co seu pobo e coa súa xente, non podemos esquecer o seu paso por a política nos anos complexos da transición implicándose activamente na reivindicación do autogoberno

e autonomía para Galicia, asinando o manifesto “Realidade Galega”. Lembro moitas das conversas nas terras da Limia onde Carlos Casares expuxo sempre os seus razoamentos para conseguir un Estatuto Galego a par do catalán e o éuscaro, todo un referente naquela época para unha xuventude que tiñamos unhas inquedanzas e que sempre nos ilusionou o seu discurso que puxo a Carlos Casares en primeira liña da política galega de aquel entón xunto a Ramón Piñeiro e outros galeguistas. Xunto con Piñeiro formou parte como independente das listas electorais de PSdG/PSOE, o que o converteu en membro do primeiro Parlamento de Galicia, elixido no ano 1981. A súa labor parlamentaria compre salientar os esforzos para a redacción e aprobación da Lei de normalización lingüística no 1983 e a lei de creación do Consello da Cultura Galega.

Rematada a primeira lexislatura da autonomía, Casares pasaría ao segundo plano da actividade política para centrarse na laboura cultural, converténdose en director da editorial Galaxia (1986) e da revista Grial (1988) e chegando a presidir, nos últimos anos da súa vida, o Consello da Cultura Galega (1996). Deste xeito, tornouse un persoeiro de referencia da vida literaria e cultural de Galicia, na que salientou como impulsor da renovación e posta

Ensino Medio de Ourense, aquí ten a posibilidade de coñecer a Vicente Risco, antigo líder galeguista nun faladoiro literario que Casares frecuentaría e onde toma contacto co estreito círculo intelectual do Ourense daquel tempo.

No ano 1962 inicia a carreira de Filosofía e Letras na Universidade de Santiago que rematará no ano 1968, na especialidade de filoloxía románica. Tras varios contactos na Universidade coñece a Ramón Piñeiro ligándose así ao núcleo da cultura galeguista e

antifranquista. A relación con Piñeiro como discípulo seu, levouno a converterse nunha fonda amizade. Nese tempo tomou parte activa nas organizacións clandestinas de resistencia democrática. Dedicase tamén á creación literaria publicando catro relatos na revista Grial nº 7, en 1967 publica o seu primeiro libro “Vento ferido” na colección Illa Nova de editorial Galaxia, nesta obra ponse de manifesto o seu talento narrativo. En 1969 publica a novela “Cambio en tres” relacionada coa emigración a Europa, asunto inédito ata entón nas Letras Galegas.

Sen rematar os estudos de Filoloxía Románica, Casares pasa a exercer a docencia en Viana do Bolo como profesor auxiliar no “colexio libre asociado” aquí entra en conflito coa dirección do centro polo seu aberto antifranquismo, será expulsado do colexio e prohíbenlle exercer a docencia en todo Galicia.

Debido a isto desprazase a Bilbao onde traballa durante un curso, o regreso do Pais Vasco no ano 1971 casase con Kristina Berg establecéndose en Ourense e dando clases nunha escola privada. Coa súa dona visita regularmente Suecia, o seu modelo social demócrata exerce unha poderosa influencia sobre el. Despois de gañar unha oposición no ensino medio, no 1974 comenza a exercer no instituto de Cangas, o pouco tempo e expedientado xunto a outros profesores antifranquistas. A súa carreira docente no ensino medio culminará como catedrático no Instituto de San Tomé de Freixeiro (Vigo) e prolongarase ata a súa morte.

Nos finais da década dos sesenta e inicios dos setenta, Carlos Casares converteuse nun precursor da literatura infantil en galego, ao gañar os primeiros premios de dous concursos convocados pola Asociación Cultural “O Facho”: o Iº Concurso de

O HORREO 2016

19http://airiñosdanosagalicia.org

18

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

ao día tanto das letras e da industria editorial, canto da cultura galega nun sentido máis amplo. Desde a dirección da revista Grial e a presidencia do Consello da Cultura Galega esforzouse teimudamente en alargar os horizontes da cultura galega alén dos campos tradicionais da antropoloxía, a filoloxía e as belas artes, cun empeño sostido por incorporar aspectos tales como a comunicación e as novas tecnoloxías, as ciencias sociais e a investigación científica, o urbanismo e o medio.

Nestes anos, en Airiños da Nosa Galicia a través do programa de radio que se emitía todos os sábados en radio Gramenet, tivemos o honor de contar en varias ocasións coa colaboración de Carlos Casares que sempre estivo disposto a dar apoio a todas as iniciativas culturais que se realizaban en pro da cultura galega, dende o Consello da Cultura Galega, transmitía sempre ese optimismo que o caracterizaba en pro do espallamento da nosa cultura polo mundo e así no lo facía chegar a toda a colectividade galega de Catalunya.

Durante a década de 1990, Casares viaxou por medio mundo participando en múltiples simposios e encontros, como os congresos mundiais do

Pen Club en Maastrich, Toronto e Compostela (foi membro fundador e presidente do Pen Club - Galicia) ou o Literarisches Kolloquium en Berlín. Deu tamén cursos de literatura galega na City University of New York (1998). No ano 2000 participa no Expreso da Literatura, unha experiencia de convivencia entre oitenta escritores en máis de sesenta linguas europeas, que ao longo de máis dun mes percorreron xuntos nun tren toda Europa, desde Lisboa a San Petersburgo. Nesa década publica a serie de relatos infantís ilustrados por Penélope Ares arredor da figura de Toribio (1991-1994). Esta faceta da súa obra, que coidaba con moito agarimo e a que daba especial importancia, tería a súa continuación con Lolo anda en bicicleta (1996) e culmina cos relatos O galo de Antioquía (1994) e O polbo xigante (2000), ben que estes dous non son doadamente clasificables como “literatura infantil e xuvenil”.

CRONOLOXÍA DA VIDA E OBRA DE CARLOS CASARES (Fundación Carlos Casares)1941.- (24 de agosto) Nace en Ourense.1944.- Trasládase a Xinzo de Limia, onde o seu pai,

Francisco Casares, traballa como mestre.1952.- Ingresa no Seminario de Ourense.1959.- Frecuenta as tertulias literarias ourensás, en

especial a de Vicente Risco, no café Parque, no Miño ou no Volter, con outros escritores e artistas como Prego de Oliver, Ferro Couselo, Xaime Quessada, Antón Tovar, Conde Corbal, Xaquín Lorenzo, Xosé Luís de Dios, Julio Gimeno, Acisclo Manzano, Arturo Baltar, José Luis López Cid ou Arturo Lezcano.

1961.- Trasládase a Santiago de Compostela para estudar Filosofía e Letras e incorpórase ao grupo de galeguistas liderado por Ramón Piñeiro.

1967.- Publica Vento ferido.1968.- Gaña o premio do concurso de relatos convocado

pola Asociación Cultural “O Facho”, da Coruña, con A galiña azul.

1969.- Comeza a impartir docencia no Colexio Público de Viana do Bolo. Acusado de comunista é expedientado e inhabilitado para a docencia en Galicia. Marcha para Bilbao.

1971.- Casa con Kristina Berg.1975.- Publica Xoguetes para un tempo prohibido, obra

que resulta premiada no certame de novela que convoca Editorial Galaxia para conmemorar o 25º aniversario da súa fundación. Comeza a publicar en La Voz de Galicia a sección “A ledicia de ler”.

1976.- Recibe o Premio da Crítica Española por Xoguetes para un tempo prohibido.

1977.- Ingresa na Real Academia Galega.1979.- Publica Os escuros soños de Clío.1980.- Publica Ilustrísima.1982.- Deputado ao Parlamento de Galicia como

galeguista independente nas listas do PSdeG-PSOE pola provincia de Ourense.

1983.- Recibe o Premio “Fernández Latorre” de xornalismo, concedido polo diario La Voz de Galicia.Viaxa á extinta URSS convidado pola Unión de Escritores da Unión Soviética, impartindo conferencias e particiando en seminarios xunto con outros escritores como Manuel Vázquez Montalbán e Joan Perucho.

1984.- Sae a edición en castelán de Os escuros soños de Clío.

1985.- Faise cargo da dirección xeral de Editorial Galaxia.1986.- Sae a edición en castelán de Ilustrísima.1987.- Publica Os mortos daquel verán en galego e en

castelán.1990.- Morre Ramón Piñeiro.

1991.- Comeza a publicar a serie de contos infantis Toribio, cos títulos Este é Toribio, Toribio contra o profesor Smith e Toribio e o contador de contos. Recibe o Premio Literario “Anxel Fole”. Publica o estudo Ramón del Valle-Inclán: Zwischen Dekadenzdichtung und moralischer Satire en “Spanische Literatur” (Suhrkamp).

1992.- Comeza a publicación diaria da columna “Á marxe” en La Voz de Galicia. Publica Toribio ten unha idea. Sae a súa edición de Poesía galega completa de Manuel Curros Enríquez. En colaboración con Xesús Alonso Montero, publica Vida, obra e milagres de Xan da Coba.

1993.- Publica Ramón Piñeiro. Unha vida por Galicia. Sae a tradución ao catalán de Ilustrísima. Resulta nomeado membro vitalicio da Comisión Rectora do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

1994.- Publica Na marxe de cada día, unha escolma de artigos de “A marxe”, O galo de Antioquía e Toribio revoluciona o tráfico.

1995.- Recibe en Celanova o Premio Casa dos Poetas e o Premio Julio Camba de Periodismo. Obtén unha bolsa para escritores do “Litersrisches Colloquium” para gozar dunha estancia en Wansee (Alemaña) onde escribe boa parte de Deus sentado nun sillón azul, que será publicado este mesmo ano. Publica Guía da provincia de Pontevedra: arte, cultura, gastronomía con fotografías feitas polo autor. Colabora cun relato no libro Cuentos de fútbol. É nomeado presidente do “PEN Clube Escritores de Galicia”.

1996.- Publica Lolo anda en bicicleta, en galego e catalán (La bicicleta de Lolo) e A vida de Ánxel Fole. É elixido presidente do Consello da Cultura Galega.

1997.- É distinguido con Premios da Crítica de España e de Galicia por Deus sentado nun sillón azul. É nomeado Delegado de España en Galicia do Alto Comisariado das Nacións Unidas para os Refuxiados (ACNUR). Participa nun encontro de escritores españois e cubanos en La Habana invitado polo Ministerio de Cultura.

1998.- Publica Un país de palabras. É nomeado director dos cursos de verán da Fundación Camilo José Cela. Imparte un curso de Literatura no Graduate Center da City University de Nova Iork. É finalista do Premio Nacional de Narrativa.

1999.- Publica Hemingway en Galicia e a tradución ao galego de O vello e o mar, de Hemingway. Obtén por segunda vez o Premio da Crítica galega.

2000.- Participa no Expreso da Literatura Europea, unha experiencia organizada pola UNESCO, a Secretaría do Consello de Europa e a Comisaría de Cultura e Educación da Unión Europea, con outros oitenta escritores que durante mes e medio percorre Europa desde Lisboa ata San Petersburgo. Publica Un polbo xigante e o minilibro Biografía de D. Juan de la Coba. Traduce ao galego La Bella Otero, de Gonzalo Torrente Ballester.

2001.- Publica a biografía A vida do Padre Sarmiento e sae a edición en catalán de Deus sentado nun sillón azul (Déu assegut en una butaca blava).

2002.- (9 de marzo) Morre en Vigo. Postumanente aparece a novela O sol do verán e a Xunta de Galicia publica a súa conferencia Gonzalo Torrente Ballester. O escritor, o amigo. Sae Galicia, nai e Señora, obra da que é coautor. Recibe a título póstumo o Premio Roberto Blanco Torres de periodismo. O 9 de setembro constitúese a Fundación Carlos Casares.

O HORREO 2016

21http://airiñosdanosagalicia.org

20

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

MARzO DE 2007Un día de inverno o meu pai, Xosé, propúxonos facer o Camiño de Santiago. O meu irmán e mais eu pensábamos que era unha broma. Pero meu pai e de ideas claras. Él quería emprender este viaxe connosco. É así foi. Á semana seguinte presentouse coas credenciais que nos levarían ata o paraíso, ata Santiago de Compostela. De primeiras, a meta parecía difícil, meu irmán era un neno de 14 anos e eu tan so tiña 17 anos.

Chegou o día. Collín a mochila, as miñas botas é o meu aparato de música. O tren saía ás 20 horas. O traxecto era longo. Meu pai parou a comprar comida na estación de Sants (Barcelona) como era tradición cada vez que iamos a Galicia. Collemos o tren Estrella dirección Ponferrada. Cando chegamos a Ponferrada esperábanos Xoán, un amigo do meu pai. El levounos ata O Cebreiro, a primeira etapa do camiño.

Xa no Cebreiro podemos percibir o que ía ser esa andaina que nos levaría hasta Santiago, nun día de choiva e neve puidemos apreciar da man do noso amigo Xoán a fermosura que encerraba a esa pequena e enxebre bisbarra lucense coas súas pallozas que abre esa porta que entra de Castela para acoller a milleiros de peregrinos e mostrarlles a fermosura paisaxística que os acompañará durante o camiño nas Terras de Breogán.

O noso amigo Xoán, como bo e xeneroso e nativo desas terras, mostrounos durante ese día a historia do Cebreiro e o que significa para o camiño de Santiago, nas súas tabernas puidemos vivir momentos inesquecibles de tanta tradición.

O Cebreiro) e unha parroquia do municipio de Pedrafita do Cebreiro, na provincia de Lugo Pertence a comarca dos Ancares Lucenses. Nela sitúase a aldea de idéntico nome, a 1330 msnm de altitude, e que e o primeiro pobo galego do Camiño de Santiago Francés. Na súa arquitectura destacan as pallozas e a igrexa de Santa María (prerrománica, do século IX), que custodia un cáliz románico, datado no século XII).

Poderiamos estar falando, horas e horas do Cebreiro pero temos que comezar o camiño, así que pómonos as botas e vamos andar.

ETAPA 1: O CEBREIRO - TRIACASTELAEra un día gris. O tempo acompañaba pouco. Facía frío e nevaba. Despedímonos de Xoán e empezamos a camiñar. O primeiro pobo que vimos foi Liñares. Meu irmán e mais eu fíxonos especial ilusión porque era unha danza tradicional galega que bailabamos en Airiños. Continuamos camiñando. A neve non paraba. Cada vez facía máis frío e o sol non saía.

Os tellados das casas eran de pizarra e estaban cubertos de neve. Era unha imaxe preciosa, digna de unha fotografía. Naquel momento pensei: que sorte teño de pertencer a esta terra. È un sentimento que non se pode explicar con palabras. Continuamos camiñando. Despois de dúas longas horas descubrindo os pequenos pobos do interior da

Dez anos de camiñoDez anos da maior aventura da miña vida

Crónica de unha soñadora catalán de orixe galegoDedicado os meus avósLaura Santos Díaz

22 23

Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org

provincia de Lugo, paramos a almorzar. Pedímonos uns bocadillos de tortilla e un café con leite. O home do bar era moi agradable. Tratounos coma se foramos estranxeiros. Pero cando escoitou falar en galego a meu pai preguntou:

Home: È logo, ¿de onde vindes?

Xosé: de Barcelona.

Home: e entón, ¿Cómo falades tan ben o Galego?

Xosé: porque somos galegos.

O home quedou parado de cómo falábamos o Galego meu irmán e mais eu. È tamén contounos que non era moi habitual ver a galegos facer o camiño.

Acabou a hora de almorzar. È emprendemos camiño ata Triacastela. O sol comezou a saír. Empezamos a encontrar a xente que levaba días facendo o camiño. Uns viñan do camiño Francés. Outros dende Astorga, León. Meu irmán era o máis pequeno do grupo. È un rapaz que fala ben o inglés e fíxose amigo dun canadense. Durante toda a etapa íamos falando e rindo con esas marabillosas persoas que acabamos de coñecer. Parecían amigos de toda a vida. Nunca pensei topar con xente tan agradable no camiño. Eran coma nós.

Chegamos o albergue de Triacastela. Era un albergue pequeno. Ás habitacións eran de catro persoas. Ese día tocounos durmir cunha muller asturiana. Eu coma era a muller, durmía con ela. Ás oito da noite cenamos nun bar e ás nove xa estabamos durmindo.

ETAPA 2: TRIACASTELA – SARRIAO sol saíu en Triacastela. Eran as sete da mañá. Levanteime da cama e fun o lavabo a peitarme e lavarme os dentes. Os lavabos eran mixtos. Sorprendeume ver a homes no meu lavabo. Cando os tres estábamos listos, saímos camiño a Sarria. Aquela etapa foi moi dura. Comezou a chover ás dez de mañá. Cando empezamos a subir o alto do Poio, pensaba que non acabaría o camiño. O pobo estaba moi alto e metido na montaña. Menos mal que levabamos un calzado adecuado pra a ocasión. As vistas eran espectaculares.

Collín o chuvasqueiro pra non mollarme tanto e agarrei un pau pra non caerme o chan. Canta natureza hai en Galicia. So se respiraba aire limpo. Aquelo era de conto. Meu pai estaba moi contento de facer esta viaxe con nós. Cando chegamos a Samos meu pai ía cantando cantigas de Fuxan os ventos po la rúa. Atravesamos bosques de carballos e castiñeiros que rodeaban o río Oríbio. Puidemos ver e coñecer o Mosteiro de Samos.

Cando chegamos a Sarria recibimos unha sorpresa. Os meus avós maternos Ramón e Aurora, viñeron a vernos. ¡Que alegría!. Éles son de Diomondi, unha aldea pequena que pertence a Ribeira Sacra. Xantamos con eles e cos meus tíos que tamén viñeron a vernos. Aquel día chegamos cansados o albergue. Ás habitacións eran grandes. Ese dia compartiamos habitación con unhas vinte persoas. Todas moi amables. Coñécemos a un canario que estaba deixando de fumar e era moi simpático. Contaba as vivencias que levaba no camiño è o difícil que era deixar o ditoso tabaco.

ETAPA 3: SARRIA – PORTOMARÍNO día seguinte, saímos dirección Portomarín. Meu irmán e máis eu non coñeciamos Portomarín. Meu pai explicounos que o pobo de Portomarín quedou baixo as augas do embalse de Belesár no ano 1963. A etapa era moi bonita. Coñeceriamos a Galicia rural. Durante o camiño descubrimos moitas aldeas pequenas que estaban entre as montañas dos intres da provincia de Lugo.

Chegou a hora de almorzar. Paramos na parroquia de Santa María de Ferreiros e pedimos unhas empanadas de carne pra todos. No almorzo tamén estaban os nosos amigos dos Estados Unidos. Un deles tiña un certo parecido a Xesús Cristo. A comunicación que tiñamos con eles era en inglés. Meu pai faláballes en galego para que aprenderan o idioma da terra. Continuamos camiñando. Ese día facía sol e gardamos as chaquetas. Eu ía escoitando música de Luar na Lubre e cantando po la rúa: hai un paraíso nos confíns da terra, hai un paraíso ónde brillan as estrelas, hai un paraíso nos confíns da terra, é a cidade santa chamase Compostela.

Quedaban tres quilómetros para chegar a Portomarín. Non ía cansada. Cando chegamos o ponte de Portomarín, paramos uns minutos a facer unhas fotos e mirar o embalse que cubriu o pobo entre as augas.

Despois de xantar, fomos tomar un café e xogar as cartas cos nosos compañeiros de viaxe. Ese dia no albergue a cea fíxoa o Xesús Cristo, como así lle chamabamos. Eu non sei a que sabía aquelo. Era un revolto de ovos con arroz que tiña moi mala pinta, pero moi bo sabor. Ás nove e media marchamos durmir. Non se escoitaba a ninguén.

ETAPA 4: PORTOMARÍN – MELIDEHoxe era un día bonito. Íbamos camiño a uns dos pobos mais bonitos de Galicia. Xa habíamos estado en Melide. O centro cultural Airiños da Nosa Galicia fixo algunha Xuntanza organizada po lo noso vicepresidente Carlos. He un dos pobos mais coñecidos de Galicia por as súas festas. Aquela etapa resultou difícil pra meu pai. No pe saíulle un vulto de auga e uns canarios quitáronllo cunha agulla. ¡ Que medo!.

Os arbores eran verdes, o sol era radiante, o bo tempo estaba chegando a Galicia. Nas aldeas que topabamos po lo camiño estaban cheas de prados verdes con vacas pacendo. Aquelo era de conto. Parecía que estiveramos nun conto de fadas.

Chegamos a Palas de Rei e visitamos a capela ónde collemos uns recordatorios do seu santo. Era un pobo grande e moi bonito. Lembro a escola que hai na entrada ónde coñecemos a dúas mulleres ourensáns que estaban facendo o camiño. A etapa acababa en Palas de rei, pero meu irmán e mais eu queríamos seguir camiñando ata chegar a Melide. Continuamos camiñando. Víamos Melide de fondo. Pra chegar tivemos que pasar por un ponte. Íbamos contentos porque ese día pra xantar tocaba polbo. Como esquecerse de comer ese polbo acompañado de ese viño na pulpería Ezequiel. Pedimos dúas racións e unha botella de albariño.

Xa quedaba menos pra chegar a Santiago. Po la tarde visitamos o casco antigo de Melide. Preto a igrexa topámonos ca nai de Carlos. Que muller mais amable e agradable. Era semana santa é xusto o día que chegamos a Melide era o venres santo.

Con meu pai visitamos uns amigos para darlles unha sorpresa, Pepe e Consuelo, socios fundadores de “Airiños” fíxolles moita ilusión e foi un anaco de recordos e lembranzas vividas en Airiños que tanto a min como a meu irmán nos deixaron abraiados de escoitar a Pepe falar con meu pai con tanto sentimento e sinxeleza das anécdotas que viviron xuntos. Todas estas paradas no camiño foi un complemento para sentir e compartir con meu pai esa morriña e saudade que como bo galego sempre nos transmitiu formando parte importante no feixe de valores que nos inculcou.

C/ San José 19, local 3 Tel. 93 385 47 81

Rambla Fondo 64-68Tel. 93 468 66 09

25

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org24

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

ETAPA 5: MELIDE – O PEDROUzOA seguinte etapa era cómoda, non tiña moito desnivel. Era a penúltima etapa do camiño. Isto estábase acabando. Xa empezabamos a notar os pes cansados pero a satisfacción persoal que levábamos non se pode explicar con palabras. Na entrada de Arzúa, meu irmán ía adiante noso. De repente, caeu o chan e quedou deitado. Unhas mulleres que ían paseando po la rúa empezaron: ¡ Aí que morreu o rapaz! Meu pai e mais eu fartos a rir, achegámonos ónde estaba o meu irmán. Non se mancou. Levantámolo do chan e continuamos camiñando.

Era hora de almorzar. Paramos nunha cafetería e pedimos uns bocadillos e uns zumes de laranxa. Esta e a etapa que mais quilómetros facíamos. Era unha etapa difícil. Arzúa era a metade da etapa. Cando chegamos o centro de Arzúa estivemos cos estadounidenses nunha praza comendo unas laranxas que levaba meu pai na mochila. O Xesús Cristo entráronlle ganas de mexar e mexou nun escaparate dunha tenda. Eu quedeime ca boca aberta (rindo).

Quedaban 6 quilómetros pra chegar O Pedrouzo. Que longa estaba sendo a etapa. Despois de 35 quilómetros camiñando, chegamos O Pedrouzo. No albergue da Xunta só quedaban tres camas, xustas pra durmir os tres, chegamos a tardar un pouco mais e temos que durmir no chan, co cansos que iamos, a verdade e que durmiamos en calquera sitio.

ETAPA 6: O PEDROUzO – SANTIAGO DE COMPOSTELAChegou o gran día. Por fin íamos pisar a catedral de Santiago de Compostela. Pero, inda tiñamos que subir o alto do monte do Gozo. Eu cando vin esa subida, voteime ás mans a cabeza. ¡Qué dificultade! Eran uns dez quilómetros. Foron os dez quilómetros mais longos da miña vida. Intentaba non pensar en subir. Cando chegamos a San Marcos e avistamos a Televisión de Galicia, meu pai díxome: ti algún dia traballaras aquí como periodista. Inda non traballei, pero si fixen un reportaxe. Era o soño do meu avó Ramón, verme na televisión. Sempre me dicía: miña netiña, ti algún dia chegaras moi lonxe nos medios de comunicación.

Tamén vimos por primeira vez o aeroporto Rosalía de Castro, Lavacolla (Santiago de Compostela). Xa víamos o final do camiño. No alto do monte do Gozo, tiñamos as vistas de Santiago de Compostela. A emoción era moi intensa. Despois duns 200 quilómetros Santiago quedaba os nosos pés. O meu corazón empezou a ir cada vez máis rápido. Púxenme nerviosa. Estaba uns pasos de chegar a praza do Obradoiro, a miña praza favorita.

Chegamos a entrada da cidade. Fixémonos unha foto con cartel. Camiñamos ata chegar o casco antigo de Santiago. Cando escoitei o gaiteiro que sempre esta tocando nun lado da praza do Obradoiro o corazón comezou a dispararse. Ás lágrimas caían polo meu rostro. Que mestura de sentimentos, o monumento máis importante de Galicia envolto de música tradicional. Chegamos. Xa estabamos contemplando a Catedral. Xa tiñamos o mundo os nosos pes. Pasamos o Pórtico da Gloria e o santo dos coques Unha familia de galegos e cataláns de Santa Coloma de Gramenet chegaron o paraíso galego. Nunca esquecerei o momento que subín as escaleiras da catedral que puxeron punto e final a unha vivencia inesquecible.

Se volvera a nacer, non duraría en volver a repetir este viaxe convosco, Papá é irmán. Sen dubida, por moitas experiencias e aventuras, esta é a mellor de todas. Unha mestura de sentimentos que so podía vivir con vós. Cos meus homes favoritos. Graciñas pai por facer esta aventura posible. Grazas irmán por acompañarme sempre neste camiño chamado vida.

Laura Santos Díaz

27

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org26

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Aquelas mulleres galegas

As mulleres galegas mereceron o eloxio antigo de Estrabon, Justino e Silo Itálico. E daquelas recias e heroicas mulleres guerreiras galegas que vinte séculos atrás loitaban sen desfalecer contra os romanos, descenderon as abnegadas mulleres do século XVIII dos vales galegos, “rozando nos montes,

cavando nos campos e carreando polos camiños” (Becerra). E por extraordinaria que haxa sido a evolución experimentada nos últimos anos cara a actitudes máis femininas e modernas, as prácticas bélicas e sacrificios vividos antigamente tiveron a forza suficiente para quedar configuradas non seu código xenético.

Por iso, cremos que cando as circunstancias o esixen, xurde espontaneamente nas mulleres galegas o ancestral espírito de resolta valentía que as convertía en heroínas, como María dá Fonte (galega do norte portugués) ou a María Pita, e lles infunde a forza necesaria para afrontar con decisión os sacrificios que impoñen os duros traballos do mundo rural.

No século XIV, en plena guerra cos portugueses, tivo lugar na poboación fronteiriza de Melgazo un elocuente acontecemento que nos fala moito da condición heroica das mulleres galegas. Reza a tradición que a piques de iniciarse unha cruenta batalla entre dous

numerosos exércitos á beira do castelo roqueiro melgacense, dúas mulleres -partidaria unha do rei castelán e a outra do rei portugués que se chamaba Ines Negra-, decidiron ofrecer a ambos exércitos contendentes, a cambio da batalla que se aveciñaba, a disputa dunha singular pelexa entre elas mesmas, man a man. A condición era a de que ambas hostes terían que someter a sorte da vitoria ao resultado desta pelexa.

Unha pelexa entre ambas, vinculante, que ía servir para evitar unha tráxica secuencia de centenares de mortos. Foi aceptada a proposta de tan curiosa loita; e di a lenda que foi tal o furor que puxeron ambas en arrincarse o cabelo, que terminaron as dúas heroínas coas súas cabezas absolutamente calvas.

No aspecto laboral, non é necesario recorrer ao exemplo individual, que os hai e moitos, para demostrar canto esforzo e traballo estiveron desenvolvendo as mulleres galegas. Foron elas as que, silenciosamente, propiciaron de forma colectiva a auténtica revolución económica e social da agricultura galega, incorporando o millo no século XVII e a pataca no século XIX, mentres os homes, igual que sempre, absorbíaos a emigración de carácter sazonal. O traballo feminino na agricultura galega representa case ata os nosos días un compoñente estructural básico da economía rural.

Un coñecido acontecemento local do Riocaldo ourensá de finais do século pasado, conta que os veciños tiñan que transportar a campá ata a Ermida do Xurés situada no alto da montaña do sur ourensá; a campá fora adquirida en Lisboa con diñeiro procedente da explotación do Balneario Termal de devandita parroquia (propiedade veciñal ata fai pouco). A persoa que voluntariamente se prestou a levala foi, como non,

unha muller anónima que cumpría así unha promesa á Virxe; e fíxoo escalando a forte pendente sen tomar ningún descanso.

Con estes exemplos, non é de estrañar que outrora foi de uso común que se utilizara a muller galega nos símbolos que eran mais propios e atribuíbles á condición do home, como a que se refire ao esforzo físico. Sobre este aspecto, atopamos unha expresión sorprendente no catastro de Ensenada da xurisdicción de Riocaldo de 1753, que establece a medida dun feixe de liño, como “a cantidade de liño capaz de transportar ao río unha muller para lavalo”.

Curiosa definición, da que se poden extraerse dúas conclusións: unha, ten que ver cos sistemas de medida dos nosos antepasados; e a outra, indícanos a antiga consideración social da muller e o abnegado papel que protagonizou na economía rural galega.

Recordemos que a ditosa medida que definía o feixe de liño, só tiña unha utilidade, e era a de medir as cantidades dezmos eclesiásticos que os veciños debían pagar “relixiosamente” o cura da parroquia cada ano.

José Lamela Bautista

O HORREO 2016

28 29

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org

DOMINGO 7 DE MAYOMAÑANA

10:45 horas

Actuación de: El Miajon de los Castuos de la Casa de Extremadura de Santa Coloma de G.

11:15 - 11:45 horas

En el Recinto: Trabucaires y Castellets de Santa Coloma de Gramenet con el despliegue de las banderas de Galicia y Cataluña

12:00 - 14:00 horas

Gimnasio SATORI

14:30 horas

XANTAR DE FAMILIAS Y AMIGOS

TARDE

17:00 - 18:00 horas

Escuela de Baile Art Move

18:00 - 20,00 horas

Actuacion del C.C.Airiños da Nosa Galicia

20:00 - 21:30 horas

Orquesta Bruxas

21:30 horas

Queimada de la Amistad. Conxuro a cargo de Pedro L. Cano, Regidor del Ayuntamiento de Sta. Coloma. Queimador Pepe Teixeiro. Degustación Gratuita de Queimada a todos los asistentes

22:00 horas

Cierre

PROGRAMA FESTA 5 - 6 - 7 de MayoVIERNES 5 DE MAYO

19:00 - 21:00 horas

Inaguracion y pasacalles de bienvenida. Degustacion de productos da Nosa Terra. Presentacion da Orquesta Bruxas.

SABADO 6 DE MAYOMAÑANA

11:00 horas

Desde el Local Social de Airiños da Nosa Galicia salida del Pasacalles de Fiesta hasta el Parc d’Europa.

13:00 - 14:00 horas

Actuación de: Hermandad Gallega de Rubi Hirmandade Galega O Noso Lar Terrassa

14:30 horas

XANTAR DE HERMANDADE

TARDE

17:00 horas

En el Recinto da Festa: Muestra de la Asoc. de Puntaires de Sta. Coloma

17:00 a 20:00 horas

En el escenario, actuación de: Asc. C. Virgen del Pilar Casa de Aragón de Sta.Coloma C.C. Agarimos de Badalona C.C. Rosalia de Castro de Cornella

20:15 horas - hasta cierre

Orquesta Bruxas Duo Tibet Orquesta Bruxas

... Y LOS NIÑOS A JUGAR Y DIVERTIRSE EN LAS

ATRACCIONES FERIALES

MESON GALLEGO VEN A COMER Y A DEGUSTAR

PRODUCTOS DA TERRA

STAND DE VENTA DE PRODUCTOS

O HORREO 2016

31http://airiñosdanosagalicia.org

30

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org31

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org

ACTIVIDADES CENTRO GALLEGO

Menú diarioComidas Galegas

Lacón, Pulpo a Feira, Oreja, Codillos...

Rua Pompeu Fabra, 44 baixosTel./Fax 93 386 39 40

Bar CentroGallego

33

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org32

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

ACTIVIDADES CENTRO GALLEGO

O HORREO 2016

35http://airiñosdanosagalicia.org

34

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Somos Expert Traitement S.L., una empresa de control de plagas con más de 20 años dedicados al sector.

Realizamos servicios para combatir cualquier tipo de plaga.

Le ofrecemos:

Nuevo punto de venta al público de productos plaguicidas.

Servicios profesionales de control de plagas para particulares y empresas, comunidades de propietarios, etc.

Asesoramiento gratuito proporcionado por nuestros técnicos cualificados, ante cualquier plaga que pueda tener.

Flors Marín Desde 1968

C./ Singuerlín, nº 54 Telf. y fax: 933 926 704

Santa Coloma de Gramenet

-Reparto a domicilio. -Servicio de Teleflora.

-Especialidad en ramos de novia y centros de

difuntos.

A Muiñeira “A De Chantada”

A “Muñeira de Chantada” e unha das pezas mais famosas, dentro do repertorio dos Gaiteiros da música tradicional.

A historia da “Muiñeiro” A de Chantada, atopase na antiga Banda de Ferraias que se formou ala polo ano 1865, sendo os artífices dela os irmáns Ferraias de hai o nome, Antonio e Manuel Fernández, Fiunte alias (Os Ferraias ).

Os hirmanas eran matarais de Outeiro de Mariz, Parroquia pertenecerte o Concello de Chantada, na provincia de Lugo.

Da quela era costumné darlle nome as casas e este caso Semper o tomaba de alcume dos habitantes da misma, polo que a casa ande Vivian e impartían clases de música e onde ensayaba a propia Banda e a casa do Ferráis, sendo coñecida na actualidades por tal nome. Antonio tocaba o Clarinete, e Manuel a Tuba e o Baxo, e xunto con eles tocaban os fillós de Manuel Victorino que tocaba o Clarinete Teodoro a trompeta,Casemiro o Bombardino e Indalecio que tocaba o Trombón.

Victorino naceu en Outeiro de Mariz no ano 1880 e xa de mui cativo e coa música rondando Pola casa, Tivo moita inquietude musical, tanto é así que arredor dos 15 anos polo 1895 colleu papel e pluma, e Intentou darlle forma a una canción popular que o seo tío Antonio e o seo Pai, xunto co restos da Banda tocaban de oído de forma habitual da época de Interpretar.

A Muñeira como tal, xa arreglada e ensaiada foi estreada na festa do San Juan de veiga, Parroquia limítrofe con Outeiro de Mariz.

Dispós de popularízala a nivel local dita peza polo ano 1923 e coincidiendo cando era director da Banda Teodoro o hirman de Victorino, unha actuación na parroquia do convento de Chantada no que temen actuaron os gaiteiros de soutelo de montes foi interpretada a Muiñeira.

Os Ali presentes, coma os músicos de soutelo de lles abraiou a peza,tivo que a Banda repetir a peza outra vez, e así ata seis veces mais ata que os gaiteiro de soutelos a memorizaron, diste xeito arranxala e poñela no seo repertorio,cousa que faxearon e que se vio plasmada no ano 1928 cando os mencionados gaiteiros grabaron o seo primerio disco no que incluían entre otras pezas a citada Muiñeira de Chantada,arranxada para gaitas, sendo esta a primeira grabación da peza, o que non quiere decir min determinar nada da súa autoría como se querer facer creer.

Armando Fernández López

37

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org36

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

De amores y de milagros

Déjame que te invite a conocer historias de amor que suceden al pie de un castillo… al mismo tiempo que mil milagros concentran la atención cristiana en un monte sagrado. El castillo está en Maceda, por encima de Chaioso, donde alguna gente ha resucitado a los fantasmas de la aldea del abuelo. Los milagros acontecieron y aún siguen ocurriendo en el monte que llamaron “Medo”, que si lo traducimos del gallego al castellano, significa “Miedo”.

Este monte está cerca de la Cabeza de Meda, donde según algunos eruditos de la época romana, como Floro, se sitúa la gran batalla del Medulio, que finaliza así según el relato del historiador romano:

- Cuando los galaicos se ven reducidos a extrema necesidad, a porfía, en medio de un festín, se dieron la muerte con el fuego, la espada y el veneno que allí acostumbran a extraer de los tejos. Así se libraron de la cautividad que, para aquella gente hasta entonces indómita, parecía más intolerable que la muerte.

Aquella batalla puso fin a la existencia de solo una parte del pueblo galaico, pero nos legó la mejor herencia, escrita en forma de verso por Ramón Cabanillas…

Viajando al pasado por la gran sierra que llaman de San Mamede, aparecen ante nosotros las huellas de la vieja estirpe en forma de monte que fue castro, círculo mágico iluminado por el sol de la mañana, que se presenta entre las nieblas de los ríos…

Es un paisaje dominante, incluso sobre el monte Medo, el de los Milagros mil de Nosa Señora, y sobre los también mil torrentes que harán posible el Sil de las sagradas riberas.

Viajando al pasado por la antigua Vía Caracalla, -por donde dicen camina aún el espíritu del caudillo romano Decio Juno Bruto-, aparece la antigua villa feudal, crecida en torno a su castillo-fortaleza, que aún conserva entre sus paredes los restos de su medieval esplendor.

Juno Bruto, según leyenda que se cuenta en las aldeas próximas al monte Medo, se encontró con la Ninfa del Arnoia en su avance hacia la ciudad de Auriensis. Fue tal el amor que despertó en el guerrero romano que la tomó por esposa y mientras ella perdió todo poder de encantamiento él dejó las armas para convertirse en un humilde alabardero que enseñó a los habitantes de Maceda a trabajar artesanalmente el cuero; a cambio, los galaicos le enseñaron el arte de la cerámica.

Mientras se desposaba el militar romano, un endemoniado huyó hasta lo alto del Medo. Al llegar al lugar que hoy ocupa el Santuario de Nosa Señora dos Milagros quedó completamente curado.

Otro amor desenfrenado tuvo lugar entre las paredes de la fortaleza de Maceda. Lo protagonizaron la condesa doña Teresa de Portugal y Juan Ares Novoa, un plebeyo que alcanzaría gran fama como guerrero en el siglo XII y que resultó muerto en cruenta batalla contra los Irmandiños. La noble Teresa había mandado construir este Castillo para vivir una eterna aventura con don Juan. Para consolarla de su muerte vino hasta aquí el Rey Alfonso X El Sabio.

Y mientras los condes caían en el campo de batalla, en el Monte Medo se sucedían los milagros sobre todo después de que tuviera lugar la aparición de la Virgen a una pastora.

Un vecino de San Mamede, Gumersindo de Eirea, sanó milagrosamente de la lepra que le mantenía solo y abandonado en la Sierra. Y así fueron sucediéndose milagros y milagros hasta incluso algunos que se confiesan en la actualidad.

A partir de la aparición de la Virgen, en el siglo XII, se construyó una capilla; y cuando en el siglo XVIII se

convierte en el lugar de mayor peregrinación mariana de Galicia, en el monte Medo se construye el actual santuario barroco-neoclásico, con tres naves que tienen bóveda de crucería. En el exterior hay una gran explanada preparada para grandes actos marianos y si vas a la parte trasera del templo descubrirás un mirador con un paisaje realmente admirable de valle y sierra.

Esta mezcla de nobles y clérigos originó la fundación de monasterios cercanos, entre los que destaca el templo de San Pedro de Rocas, en el que aún resulta admirable el plateresco sepulcro, grabado en granítica piedra, para que descansen los ilustres restos de aquellos nobles cortesanos.

Aunque desde la fortaleza de Maceda, también es posible recomponer el paisaje del bosque autóctono, admirando la geometría de los carballos y los castiñeiros, desnudos de invierno.

Y caminando por los senderos de este pasado medieval, surge otra vez la belleza que late en el corazón vegetal de los árboles que crecen junto al río Maceda, en donde, a la sombra de la villa, procuramos nuevos signos para la creación de la vida feliz.

Galicia Única

38 39

Centro Airiños da nosa Galicia O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org

Eduardo Pondal, “o bardo de Bergantiños”, é un dos grandes poetas do noso Rexurdimento, xunto con Rosalía de Castro e Curros Enríquez.

Este ano queremos lembrar na nosa revista “O Hórreo” a un dos poetas máis insignes da Nosa Terra, ímonos atea Bergantiños para falar de Eduardo Pondal.

O 8 de marzo do 1917 falecía en A Coruña Eduardo Pondal, autor do poema “Os pinos”, que forma parte da letra do Himno Galego a que Pascual Veiga lle puxo a música. Nos cen anos do seu pasamento faremos un breve resumen da súa vida e obra que como todos os nosos escritores é poetas están sempre presente na actividade cultural de “AIRIÑOS”

Naceu na vila de Ponteceso o 8 de febreiro de 1835, no seo dunha familia de orixe fidalga que se enriqueceu na emigración a América e que, ao seu regreso a Galicia, ocupou postos destacados na vida”política e económica da comarca bergantiñá. Era fillo de Juan González Pondal, comerciante, e de Ángela Abente Chans, que deixou orfos os seus fillos ao ano seguinte de nacer Eduardo. Como era o menor de sete irmáns, formouse nun ambiente de alto poder adquisitivo que lle permitiu dedicar toda a vida á escritura, xa que os recursos necesarios para o seu mantemento proviñan das rendas familiares. En 1844 estudou gramática latina na reitoral de Vilela de Nemiña co párroco de Touriñán, Cristóbal de Lago,

como era habitual nos rapaces que querían iniciar carreira eclesiástica ou universitaria. A composición “O dolmen de Dombate” constitúe unha boa mostra da influencia que esta etapa de primeiros estudos na terra de Bergantiños causou nel. Durante eses anos, o mozo Pondal estivo moi pendente dos acontecementos históricos en España e en Galicia, especialmente de todo o movemento político e militar que desembocou no fusilamento en Carral do xeneral Solís, defensor das ideas liberais e progresistas -que tanto interesaban a Pondal- en oposición ao poder centralista e conservador do goberno de Madrid. No ano 1848 instalouse en Santiago de Compostela para cursar o bacharelato en filosofía e, a continuación, de 1854 a 1860, a carreira de Medicina. En Compostela frecuentou os faladoiros literarios do Liceo de la Juventud, situado nos baixos do convento de Santo Agostiño, xunto con Aurelio Aguirre, Manuel Murguía e Rosalía de Castro. Foi nesta época cando se revelou como poeta, nunha ocasión que pasaría á posteridade como Banquete de Conxo: un xantar celebrado o 2 de marzo de 1856, baixo a organización de Luís Rodríguez Seoane, Aurelio Aguirre e o propio Pondal, no que confraternizaron

obreiros e artesáns composteláns con estudantes liberais. Na sobremesa, Pondal leu o poema en castelán “Brindis”, escrito por el, o que lle supuxo a apertura dun proceso na Audiencia da Coruña, debido ao seu avanzado carácter progresista.

No ano 1857, seguindo os parámetros literarios do poeta portugués Luis Vaz de Camões, apareceron os primeiros versos de Os Eoas e, ao ano seguinte, viu a luz a primeira versión de La Campana d’Anllóns, publicada na edición do 14 de febreiro no xornal pontevedrés El País. Rematou a carreira en 1860 e, un ano despois, opositou ao corpo de Sanidade Militar en Madrid. Pero pronto comezou o seu desinterese pola carreira que escollera. En 1864, ao pouco de conseguir un posto na fábrica militar de Trubia (Asturias), deixou a praza e abandonou definitivamente a profesión médica. O 2 de xullo de 1861 celebráronse na Coruña os primeiros Xogos Florais de Galicia, aos que Pondal concorreu co texto “A campana d’Anllóns”, o seu primeiro poema en galego, que se publicou ao ano seguinte no Álbum de la Caridad e no que aínda non se encontran pegadas do celtismo. A partir dese momento, Pondal retirouse á casa paterna, na que residiu con frecuentes visitas a Compostela e, especialmente, á Coruña, onde participou no faladoiro rexionalista da Cova Céltica, como era coñecido aquel encontro de intelectuais na Librería Regional de Carré Aldao. A través de Murguía accedeu ao libro Ossian, barde du IIIè siècle (1867), de James Macpherson, que o levou a afondar no seu convencemento sobre a influencia do mundo céltico en Galicia e, por extensión, na súa lingua. Neses anos publicou títulos como A fada dos montes, un folleto de 12 páxinas introducido por uns versos hendecasílabos de Ariosto, e Rumores de los pinos, nunha liña poética que lle daba á súa obra un eco importante na intelectualidade galega da

época pola pureza da súa lingua e a potencia do seu estilo. Os vinte e un poemas en galego e castelán que conforman Rumores de los pinos servíronlle de base para a creación de Queixumes dos pinos, onde recupera as composicións en galego, incluíndo algúns dos poemas en castelán traducidos ao galego.

No ano 1888 decidiu marchar a Carballo, onde entrou en contacto coa música da man do compositor Pascual Veiga, quen lle solicitou a letra para unha melodía súa coa que participaría nun certame coruñés en que se ía seleccionar a mellor Marcha Regional Gallega. Pondal entregoulle “Os pinos”, un poema xurdido das sucesivas reelaboracións de Rumores de los pinos. Se ben a adaptación dos versos de Pondal á música de Veiga se realizou nese tempo, a presentación en sociedade do himno non tivo lugar ata o 20 de decembro de 1907, nun acto organizado polo dinamizador Xosé Fontenla Leal no Gran Teatro do Centro Galego de La Habana. No ano 1894 Pondal instalouse na Coruña, onde frecuentou os círculos máis coñecidos da época, como a Sociedad Cooperativa Militar y Civil ou a Reunión Recreativa e Instructiva de Artesanos.

Eduardo PondalCentenario de seu pasamento.

41

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org40

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

En 1895 Uxío Carré editou O dolmen de Dombate e unha nova versión de La Campana d’Anllons. O relativo éxito das composicións pondalianas estendeuse máis aló das fronteiras de Galicia, non só polo resto de España, senón tamén por Portugal e Francia. Asemade, colaborou con artigos e poemas en diversas publicacións periódicas, en España e en América, como Eco de Galicia, Galicia Diplomática, Galicia Emigrante, La Ilustración Gallega y Asturiana e Revista Gallega.

Durante a última etapa da súa vida sufriu constantes ataques depresivos e amosaba síntomas de neurose obsesiva. O seu carácter misantrópico e hipocondríaco derivou nunha crise, en 1903, que lle provocou un trastorno psíquico. Respecto á súa obra, aínda que é significativo o interese por parte dos seus coñecidos por publicar a versión definitiva de Os Eoas nese momento da súa vida, as continuas correccións ás que Pondal sometía o texto e o avance da súa enfermidade impediron

que saíse á luz. Entre 1905 e 1908, consciente xa do seu débil estado mental, volveu novamente a Ponteceso. Viviu de forma intensa dous importantes acontecementos: a fundación da Real Academia Galega, na que non chegou a participar, aínda que foi membro numerario, e mais a morte de Curros Enríquez, no ano 1908, a quen lle dedicou algunha composición nas publicacións da época. A finais de 1908 decidiu volver á Coruña, onde recibiu, en 1910, a nova do seu nomeamento como académico honorario da Academia de Poesía Española de Madrid. No mediodía do 8 de marzo de 1917 morría na Coruña Eduardo Pondal, tal e como informaba a prensa galega da época que, ademais, ofrecía abondosos datos sobre o seu soterramento, ao que acudiron diversos políticos, como o propio alcalde da Coruña, e intelectuais, moitos deles pertencentes á Real Academia Galega e a outras institucións relevantes da cidade.

Xurxo Sequeiros

¿Qué din os rumorosos

na costa verdecente

ao raio transparente

do prácido luar?

¿Qué din as altas copas

de escuro arume arpado

co seu ben compasado

monótono fungar?

Do teu verdor cinguido

e de benignos astros

confín dos verdes castros

e valeroso chan,

non des a esquecemento

da inxuria o rudo encono;

desperta do teu sono

fogar de Breogán.

Os bos e xenerosos

a nosa voz entenden

e con arroubo atenden

o noso ronco son,

mais sóo os iñorantes

e féridos e duros,

imbéciles e escuros

non nos entenden, non.

Os tempos son chegados

dos bardos das edades

que as vosas vaguedades

cumprido fin terán;

pois, donde quer, xigante

a nosa voz pregoa

a redenzón da boa

nazón de Breogán.

Os Pinos

La rebelión de las mujeres ferrolanas en 1918 contra la carestía de la vida

En el contexto de una crisis generalizada influida por los efectos de la primera Guerra Mundial, crisis que motivó estallidos sociales durante los siglos XIX y XX, Ferrol y zonas urbanas periféricas vivieron una rebelión conducida por las mujeres campesinas entre los días 11 al 16 de marzo de 1918 en cuyo transcurso murieron siete personas y se registraron numerosos heridos. Es lo que se ha dado en llamar “conflicto de subsistencias”. No es inédito este episodio, pero quedó ahogado en las hemerotecas.

Creo que está pendiente de reconocerse de manera manifiesta en el haber de las mujeres ferrolanas esta lucha, que costó vidas y que no tenía otro objetivo que rebelarse contra la carestía de la vida, de manera especial en los artículos de primera necesidad para tratar de evitar un período de hambruna.

La falta de trigo y harina en Neda y Narón fue el detonante. A las campesinas de Jubia y Neda se unen todas las de las parroquias de San Martín de Jubia,

El “conflicto de subsistencias” no es un hecho inédito pero quedó ahogado en las hemerotecas. Creo que está pendiente de reconocerse de manera manifiesta en el haber de las mujeres ferrolanas.

O HORREO 2016

42 43

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org http://airiñosdanosagalicia.org

Caranza, San Juan de Filgueira y parte de Serantes y Ferrol. Un lunes 11 de marzo de 1918, comisiones de afectadas se apostaron porla Carretera de Castilla, Caranza, Malata y Cobas (hoy Covas) llegando hasta las puertas de acceso a la población impidiendo la entrada de todas aquellas mujeres del rural que portaban algún tipo de mercancía para el mercado en el que se notó la escasez de legumbres, leche y otros artículos. Un autobús de la empresa “Oriente” fue apedreado al negarse a parar. Las campesinas movilizadas a la altura de Freixeiro, querían saber si llevaba mercancía. Un coche que venía de Valdoviño con 340 litros leche para establecimientos y Hospital de Marina fue detenido , rompiéndosele los cristales y los huevos que iban dentro. El coche tuvo que volverse y la leche fue vendida a precio de coste en Narón y Jubia. Una lancha que llegaba al muelle con cajas de sardinas, tampoco pudo descargar y la embarcación regresó al puerto de procedencia.

GRAVÍSIMOS INCIDENTES: DOS MUERTOS El comercio comenzó a cerrar sus puertas y en algún momento llegó a haber saqueo y se apedrearon establecimientos, uniéndose los hombres a la movilización de las mujeres lo que motivó que los agentes de vigilancia y seguridad hicieran disparos, resultando herido grave un niño de 12 años, que falleció al día siguiente, y un obrero de Monturas del Arsenal, que murió en el acto. A la vista del cariz que tomaban los acontecimientos fueron acuarteladas las tropas y por la noche salieron dos compañías de Zamora que se situaron en la plaza de Amboage y otras dos de artillería en la plaza de Armas. Además, en el Cantón, 3 piquetes de Infantería. La presencia del Ejército restableció inmediatamente el orden.

Al día siguiente, 12 de marzo, continuó la agitación. Los comercios cerraron. En las afueras, numerosos grupos de mujeres cortaron la entrada de artículos de consumo en la ciudad. A las 8 de la mañana entró un carro con 1.150 litros de leche procedente de Curtis que el día anterior quedara depositada en la estación del ff.cc. El carro venía custodiado por 10 artilleros a las órdenes de un oficial. Por la tarde, los obreros del astillero y Arsenal llevaron al cementerio una corona y dos pensamientos para colocar sobre la tumba del compañero, aunque no pudieron cumplir su propósito porque no se verificara el entierro al estar pendiente la autopsia.

En Fene, un grupo de mujeres formó un tumulto, dirigiéndose a la casa del alcalde que se hallaba enfermo. Apedrearon la vivienda e hicieron que el alcalde se levantase al que pidieron que se rebajase el precio de los artículos de consumo. Los trenes tenían que ser controlados por soldados. Durante todo el día hubo numerosos grupos de mujeres “en actitud levantísca” en la Puerta Nueva e inmediaciones. Estas rechazaban a cuantos hombres pretendían unirse. Ante los tumultos acudieron fuerzas de Infantería y Artillería. También llegaron a Ferrol refuerzos de la GuardiaCivil.

ASALTO A TRENES Y AMENAzA DE LOS PANADEROSEl día 13 se mantiene la movilización de las campesinas. A las 10 horas se practicaron en el cementerio las autopsias a los cadáveres del niño, Juan José Torres y del obrero, Valentín Dapena Pereira, que luego recibieron sepultura. La presión motivó que se rebajara el precio del pan, agotándose las existencias. No obstante, los panaderos amenazaron con el cierre de sus tahonas y causar baja en la contribución aduciendo que no podían elaborar el pan al precio que se pedía. Aunque abrieron bastantes comercios, poco a poco fueron cerrando a lo largo de la mañana. Un día más no entra en la ciudad artículo de consumo alguno y el Mercado cerró sus puertas debido a la presión de las mujeres. Las instalaciones quedaron custodiadas por el Ejército. Tampoco en el matadero se sacrificaron

reses. En el puente de

Freixeiro se apostaron mujeres “armadas con mocos”, las barberías fueron obligadas a cerrar. En Maniños fueron asaltados trenes y se produjeron destrozos en la estación del ff.cc. Las mujeres se pusieron delante de las máquinas y abrieron los vagones apoderándose de 22 sacos de harina, de una partida de cien que venían destinados al Sr. López Suevos. Los sacos sustraídos fueron valorados entre 1.250 y 1.500 pesetas.

Los trenes comenzaron a circular con agentes de la Guardia Civil a bordo y parejas montadas patrullaban la ciudad. A las dos de la tarde de ese día 13 se llevó a cabo una imponente manifestación de duelo en el cementerio protagonizada por los obreros que acudían a visitar las tumbas de los dos fallecidos. En esa concentración hablaron los compañeros José López Bouza y Antonio F. Vieites, que protestaron contra la represión que había ocasionado la muerte de dos personas. Por la tarde, el personal del astillero y Arsenal hizo un paro. Varias entidades pidieron al Gobierno que la autoridad militar de la plaza se encargase del mando en vista del giro que tomaban los sucesos. A las 4:30 de la tarde una gran muchedumbre desfiló hasta la Casa Consistorial, ocupando el Cantón, Paseo de Molíns y calles adyacentes. Subieron a hablar con el alcalde y concejales tres mujeres y tres hombres que pidieron al regidor que llevara cabo gestiones para el abaratamiento de los artículos de primera necesidad.

En reuniones con comerciantes se acordaron unos precios de emergencia a la baja. También reclamaron la rebaja de los tejidos y que el precio del calzado fuera igual al que regía antes de la Guerra. Igualmente exigieron ala Cámara Oficial de la Propiedad la rebaja del precio de los alquileres.

Sin salir del día hay que reseñar los luctuosos sucesos ocurridos en la Feria del 13 en Sedes, en los que resultaron muertas cinco personas. Se celebraba con gran concurrencia la Feria de ganados, bajo la vigilancia de agentes de la Guardia Civil.”De repente”, señala la crónica de El Correo Gallego, hombres y mujeres comenzaron a apedrear la casa del alcalde, Juan Fernández, situada en el campo de la feria, produciendo graves destrozos. Seguidamente hicieron lo propio con la casa del industrial Manuel Fortúnez y cuando se disponían a incendiar la vivienda del alcalde entró en acción la Guardia Civil, revolviéndose contra los agentes los “amotinados” a

pedradas y -dice el periódico ferrolano- a tiros. El caso es que cinco paisanos recibieron heridas tan graves que no pudieron salvar sus vidas y fallecieron en días sucesivos. El periódico ferrolano solo da las identidades de dos de ellos, Francisco Delgado Villarnovo (Valdoviño) y Manuel Romero Romero (Sedes-Narón)

El día 14 no varían las circunstancias. Cierre de comercios, asalto a trenes en Maniños con sustracción de bidones de leche. Un barco que llegó a puerto también fue asaltado. Traía aceite y harina. El pescado se vende a bajo precio en el Mercado. En Jubia se resuelve el conflicto con rebajas decretadas por el sector del comercio.

El día 15 es el primero en el que no se producen incidentes enojosos y El Correo Gallego lanza una especie de editorial en el que, entre otras reflexiones, dice “Es ciertamente angustiosa la situación que atraviesan las clases poco pudientes, tanto de la clase obrera como de la media -acaso la más castigada- y no son injustos los clamores de los que piden abaratar las subsistencias”. Este día no hubo movilizaciones y el comercio abrió sus puertas, aunque en Maniños continuaron los asaltos a trenes.

El día 16 se llevan a cabo unos funerales en Sedes por las cinco víctimas de los sucesos ocurridos en el campo de la feria.

El día 17, ante los acuerdos de abaratamiento de artículos de primera necesidad que se fueron alcanzando, se restablece la normalidad poco a poco y al día siguiente se retiran los retenes del Ejército.

German Castromundiario.com

45

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org44

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Santa Comba, la iglesia más antigua de Galicia y A CidáDos huellas únicas del pasado en Ourense

Para llegar a Santa Comba de Bande no hay una especial dificultad, se encuentra a 50 Km de Ourense, buena parte del trayecto discurre por la autovía AG-31, después hay que tomar la carretera OU-540.

Una pista desde la general, a 9 kilómetros de Bande, nos lleva a la hermita de Santa Comba, del siglo VII, una de las joyas del arte visigótico de España, fué declarada monumento nacional en 1931 y es de las llamadas de tipo monacal pues situada cerca de los caminos, la habitaba una pequeña comunidad de monjes, cuyo cometido era proporcionar ayuda a caminantes y peregrinos.

Era ya tarde cuando llegamos. Había cuatro o cinco visitantes lo que nos evitó tener que llamar al teléfono que figura en la puerta para que venga la persona que tiene la llave. Se llama María Isabel y enseña la iglesia como si fuera suya. No lo hace mal, ni dice disparates como algunos guías que conocemos. Ha leído algunos libros sobre Santa Comba y siempre sabe más que el visitante profano.

Esta es la iglesia de San Torcuato de Santa Comba en Bande (Ourense). Se encuentra en la comarca de La Baixa Limia, a orillas del río Limia. Es una construcción de estilo visigodo del siglo VII. Santa Comba es

Santa Coloma (Sancte Columbe virginis et martiris) y San Trocado es San Torcuato. No hay constancia exacta de la fecha de construcción, seguramente su construcción es posterior a la conquista del Reino Suevo por parte de los visigodos, y se constituiría como un monasterio bajo la advocación de Santa Comba.

Santa Comba de Bande es una iglesia, de las llamadas de tipo monacal, es decir una iglesia o pequeño monasterio que situado cerca de los caminos la habitaba una pequeña comunidad de monjes, cuyo cometido era proporcionar auxilio tanto espiritual (sacramentos) como material a caminantes y peregrinos. Siendo monasterio fue destruido por el conde don Gonzalo, dejando en pie sólo la iglesia.

La construcción está realizada con grandes sillares labrados en granito, sin demasiado orden en sus hileras.

El motivo de que la misma se haya mantenido en pie, hasta nuestros días obedece a que desde antiguo es y ha sido iglesia parroquial, donde se practica el culto. Abandonado el monasterio en el siglo IX, en el siglo X (932) se incorpora al Monasterio de Celanova como priorato.

Con la invasión musulmana de la península, fueron traidas hasta este monasterio los restos mortales de San Torcuato, uno de los primeros discípulos del apóstol Santiago. Actualmente los restos se encuentran en el Monasterio de Celanova.

Aunque es conocida por el nombre del pueblo y del monasterio que hubo en otro tiempo, el nombre correcto es San Torcuato de Santa Comba. Una comunidad de cristianos de Guadix, llegó a este lugar huyendo de la invasión musulmana, de la península, trayendo con ellos el cuerpo del que fuera primer obispo de aquella diócesis, San Torcuato, uno de los primeros discípulos del apóstol Santiago. Los

restos del santo fueron colocados en un sepulcro de mármol que aún hoy podemos contemplar en el ala derecha de la iglesia, desgastado en alguna parte porque los devotos lo raspaban para llevarse el polvo como reliquia. Actualmente los restos se encuentran en el Monasterio de San Rosendo en la localidad ourensana de Celanova.

Cuando en el siglo X San Rosendo fundó el monasterio de Celanova, trasladó allí los restos de San Torcuato donde continúan, en una urna en el altar mayor.

La iglesia tiene planta de cruz griega, y ábside rematada por una bóveda de cañón. Dispone de una espadaña de dos vanos encima del pórtico. Sobre el crucero se alza el cimborrio, cuadrado, a cuatro aguas. Tiene un porche añadido detrás del cual está situado el campanario. El tejado es de losas de piedra.

DESTACA LA GRAN RIqUEzA DECORATIVA DEL INTERIOR.Las bóvedas que cubren la iglesia son de medio cañón construidas en ladrillo del tipo romano, salvo en el crucero que se cubre con bóveda de arista sobre un cimborrio sostenido por cuatro arcos de herradura con

el dovelaje embebido en los muros, de forma que en la parte inferior, los bordes de los arcos coinciden en una arista común sobre los ángulos interiores de las naves y forman un plano circular de cuatro metros de diámetro. Presenta una ventana en cada uno de los lados.

O HORREO 2016

47http://airiñosdanosagalicia.org

46

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Dos pares de columnas con capiteles bajorromanos y visigóticos sostienen el arco triunfa, con dos capiteles con collarinos de la época del bajo imperio romano, de tipo corintio y otros dos de factura visigótica.

La bóveda del crucero también está realizada en ladrillo.

La greca visigótica que decora la capilla mayor, la ventana absidal con celosía de semicírculos de mármol y los frescos con motivos estelares, hacen de esta capilla un auténtico tesoro que nadie debe perderse en su recorrido por la Ruta da Rainha Santa.

En la bóveda se observa a Dios Padre, sobre un fondo estrellado, sosteniendo entre sus brazos abiertos al Hijo crucificado en actitud de entrega a la humanidad. En las esquinas de dicha bóveda se completa la composición con los evangelistas con sus respectivos símbolos. El intradós del arco se decora con el sol, la luna sobre un fondo de estrellas, con adornos de rodeos como sucede en la bóveda.”

En el cimborrio se aprecia la cúpula de arista, con los ladrillos colocados en forma de raspa de pez, como hacían los romanos.

LA MIRADA DEL PASADOAquis Querquennis (A Cidá): una maravilla bajo el agua

“A Cidá”, nombre con el que se le conoce, acoge un campamento militar romano que posiblemente controlaba el río Limia y la Via XVIII del Itinerario de Antonino o Via Nova, entre Bracara Augusta (Braga) y Asturica Augusta (Astorga). Se cree que pudo albergar a la Cohorte I Galaica, un destacamento de la Legio VII Gemina, acuartelada en León. Fue levantado durante el Principado de Vespasiano (69-79 d.C.) y abandonado en torno al 120 d.C.

El emplazamiento de Aquis Querquennis, en este lugar y no en otro, se debe a la existencia de unas características esenciales que aconsejaban tanto Vegitio como Higinio. Tratándose de un lugar de fácil acceso, donde existían pastos, gran cantidad de leña, y aguas termales. El campamento surge en forma de rectángulo con las esquinas redondeadas, con cuatro entradas. Su superficie es de unos 25.842 metros cuadrados, con un área circular de unos 11 metros de ancho que separa la muralla de las demás construcciones, y que recibía el nombre de intervallun.

A orillas del embalse de las Conchas en un pueblo llamado O Baño (Bande-Ourense) se encuentra el campamento romano “Aquis Querquennis”, calificado por algunos estudiosos como el más importante de Galicia y el mejor conservado de España gracias al agua.

Se cree que fue construido para proteger la Via Nova que comunicaba Braga con Astorga y allí podemos ver varias construcciones de la época. Las excavaciones aún no han acabado y se cree que aún queda más de la mitad por descubrir.

El campamento romano, conocido popularmente como A cidá, fue ocupado durante entre el último cuarto del siglo I y mediados de siglo II, localizado a orillas del río Limia y ocupado hace más de 2000 años por el ejército romano.

Su función era la de vigilar la Vía Nova, una importante calzada que unía las ciudades de Braga y Astorga, atravesando gran parte de la provincia de Ourense.

Cervecería · Frankfurt

SPORTING

Francesc Macià, 55. Santa Coloma de Gramenet

Otger, 1 · Badalona

Bar · Restaurante

LAS CAÑASLAS CAÑAS

O HORREO 2016

49http://airiñosdanosagalicia.org

48

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Lo cierto es que a pesar de la belleza del lugar y de su gran interés histórico, las pozas no están perfectamente acondicionadas, tienen lodo en el fondo y el acceso a ellas es peligroso, con lo que como siempre se recomienda un mínimo de prudencia.

FUENTES DE AGUAS TERMALESLos vecinos de la zona llevan años reclamando y esperando un acondicionamiento del lugar, pero por el momento no han tenido mucho éxito. Ésto es especialmente complicado ya que la zona en la que se encuentran las pozas pertenece desde 1949 a Unión Fenosa. Por este motivo durante gran parte del año no es posible su visita ya que están completamente inundadas, en cualquier caso merece la pena intentarlo...

Es a partir de Junio cuando se descubren las termas y con la llegada de las lluvias cuando se cubren.

Ésto es así porque depende en buena parte del volumen de agua del embalse, cuando el embalse tiene más agua cubre prácticamente toda la zona y cuando tiene menos agua es cuando quedan descubiertas.

El lugar es realmente hermoso, en mi opinión, debido a su historia y al bello enclave en el que están ubicadas, estas termas son uno de los sitios más interesantes y bonitos que he visto en Galicia. He de recomendarlo a pesar de no contar con muchas comodidades, de no tener un fácil acceso o de no estar completamente impolutas. Precisamente todo eso hace que no sean tan explotadas turísticamente como otros sitios cercanos.

Vinos y Caminos

Se cree que allí se instaló la Legión Séptima Gemina y que fue abandonado cerca del año 120.

Este río, el Limia, fue llamado por los romanos Lethes ya que les recordaba al mítico río Lete (río del olvido) de la mitología romana. Al llegar al margen izquierdo del río debieron pensar, debido a la belleza del lugar, que se encontraban ante el río del olvido de Hades, en el que bebían los muertos y perdían la memoria los humanos que osasen cruzarlo. No obstante, para acabar con esta fantasía, Decimo Junio Bruto cruzó el río y desde la otra orilla, empezó a llamar de uno a uno a sus soldados, demostrándoles así que aún recordaba sus nombres.

En la actualidad podemos visitar las murallas y los restos de varios barracones militares, además de un museo dedicado a la presencia romana en la zona.

En Xinzo de Limia recordando este acontecimiento, se llama “Festa do Esquecemento” y se celebra el penúltimo fin de semana de agosto, que junto con el Carnaval “Entroido”, convierte esta localidad ourensana en un punto de fama mundial.

A pesar de lo interesante que son estas ruinas romanas lo que realmente me impresionó son las termas y el hermoso paisaje en el que se encuentran.

Se cree que las termas ya eran utilizadas por los romanos y que son el motivo principal por el que se asentó allí el campamento. En la actualidad, estas termas son gratuitas y totalmente naturales; por eso mismo es mucha la gente que acude allí para darse un baño caliente.

Podemos encontrar varias piscinas y bañeras con distintas temperaturas, dicen los lugareños que la más caliente supera los 48ºC.

O HORREO 2016

51http://airiñosdanosagalicia.org

50

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Siro López profunda na invención do humorismo para a literatura na obra mestra de Cervantes

Foi o propio Celestino Fernández de la Vega quen lle advertiu a Siro López, en 1972, que sería el quen tería que escribir o libro que continuase o camiño aberto polo intelectual lugués en O segredo do humor (1963). Corenta e cinco anos despois daquela conversa, o debuxante presenta un volume co obxectivo de “explicar por que e como Cervantes escribiu o Quixote como obra humorística”. Está dedicado ao propio De la Vega, quen lle aprendeu “a ver a Cervantes a ler o Quixote”, e a Ramón Piñeiro,

a quen lle agradece que o iniciara e orientara nos estudos do humor.

Siro López estivo acompañado na presentación do seu ensaio polo académico de número e coordinador científico dos Cadernos Ramón Piñeiro, Manuel González González; o secretario xeral de Política Lingüística, Valentín García Gómez; e o presidente da Academia, Xesús Alonso Montero. “Cervantes e o Quixote. A invención do humorismo” é unha desas

O Quixote non é só a primeira novela moderna. É a obra que sinala o nacemento da que foi unha nova forma de humor na creación literaria, a do humorismo. Afírmao o debuxante, humorista gráfico e escritor Siro López en Cervantes e o Quixote. A invención do humorismo, un ambicioso ensaio publicado nos Cadernos de Ramón Piñeiro que presentou este xoves na Real Academia Galega. A súa análise continúa a porta que deixara entreaberta Celestino Fernández de la Vega. El foi quen tratara ata o momento en España “con máis fondura e rigor” o humorismo do Quixote, un valor que, malia a súa importancia, interesou ata o momento pouco aos cervantistas, sociólogos e críticos literarios, lamenta Siro López.

Pola esquerda, Manuel González González, Xesús Alonso Montero, Siro López Lorenzo e Valentín García Gómez. Autor: RAG

53

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org52

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

obras que constitúen un fito para o coñecemento dun tema determinado. Tanto para os estudosos da teoría do humor como para os cervantistas vai haber un antes e un despois desta obra”, salientou Manuel González González. Valentín García gabou tamén o traballo de Siro López, que mantén unha “relación moi extensa e densa” co Centro Ramón Piñeiro. “É un libro único”, coincidiu Xesús Alonso Montero, quen se detivo nas achegas de Celestino Fernández de la Vega ao tema no que agora profunda o debuxante. “A partir de agora, as referencias sobre este tema serán ao libro de Siro López”, concluíu.

O ensaio preséntase como achega á dúas conmemoracións: o IV centenario da morte de Miguel de Cervantes e da edición da Segunda Parte da obra desde Galicia, “onde a vivencia do humor, concretamente do humorismo, ten tanta importancia que podemos afirmar que a sensibilidade humorística é, coa saudade e co sentimento relixioso da terra, un dos factores diferenciais do ser galego”.

A presentación rematou cun coloquio co público no que, entre outras cuestións, lamentou que Celestino Fernández de la Vega sexa hoxe “un gran descoñecido” e apuntou continuadores

contemporáneos do humorismo do autor do Quixote: “Levado ao cine, o humor de Cervantes é o de Charlotte. Charlotte é don Quixote, un personaxe ridículo que pasa por cincuenta mil peripecias, pero que ao final remata triunfando co sorriso. Sen saír de Galicia, temos a Castelao. Non hai ningún escritor en España que estea tan próximo a Cervantes como Castelao. Os contos de Cousas e Retrincos asinaríaos Cervantes encantado da vida. Hoxe hai moitos autores autenticamente humoristas”.

Público seguindo a presentación do libro. Autor: RAG

GESTORIA MARTIN

LaboralFiscalComptable

Administracióde finques

Correduriad’assegurances

Serveis Jurídics

Passeig Llorenç Serra, 46-48, local08921 Santa Coloma de Gramenet(Barcelona

TTee llèè ffoonn:: 9933 338855 4455 0011

VFFaaxx :: 9933 338855 2244 2255

ggeessttoorr iiaammaarr tt iinn@@ggeessttoorr iiaa-mmaarr tt iinn .. ccoommisita’ns a gestoria-martin.com

55

O HORREO 2016

http://airiñosdanosagalicia.org54

Centro Airiños da nosa Galicia

http://airiñosdanosagalicia.org

Faustino Santalices Pérez naceu en Bande (Ourense) o 16 de novembro de 1877. Era o maior de sete irmáns. Nunha aldea de Bande comezou os estudos de primaria. O Bacharelato estudouno nos Escolapios de Celanova e no Instituto de Ourense. Fixo a carreira de Dereito en Santiago de Compostela, na que se licenciou en 1901 e tivo por compañeiros a moitos que logo serían grandes escritores e intelectuais galegos, como Jaime Solá e Ramón Cabanillas. Alí foi membro activo da Tuna como guitarrista.

En 1903 aproba as oposicións, entra no Ministerio de Gobernación e comeza a súa peregrinación por toda a península ibérica. Estivo destinado en Cuenca, Soria e Madrid, onde traballou na Dirección Xeral de Sanidade. En 1914 volve a Ourense, onde permaneceu 25 anos como secretario do Goberno Civil por mor da súa profesión; a súa faceta de artesán, músico e investigador adquiriu especial relevancia e repercusión mediática e social. Persoa vehemente e apaixonada, xenerosa, rigorosa e seria, foi un magnífico orador, amigo dos “bos traballadores” con

Galicia e a súa música sempre presente no maxín e no corazón. Intervén activamente na vida cultural ourensá, participa en tertulias, actúa en festivais e homenaxes, colabora cos coros De Ruada e Os Enxebres e grava os famosos discos de gaita e zanfona para a compañía Regal no ano 1929. Na súa estadía en Galicia, Faustino fragua gran parte das súas máis fondas amizades, con Otero Pedrayo, Vicente Risco, Castelao, Antonio Palacios, Rof Carballo, Boroboro, Camilo José Cela, Eugenio Montes, Blanco Amor, entre outros.

En 1936 é trasladado por motivos políticos a Pontevedra, e meses despois a Burgos, xa coa Guerra Civil comezada. Volve a Ourense en 1938, pero permanece pouco tempo, xa que ao rematar a guerra e destinado a Barcelona para reorganizar o que fora a Generalitat. Posteriormente, para estar máis cerca de Galicia pide traslado a Valladolid, onde permanece catro anos. Despois marcha a Madrid, onde residirá hasta o seu pasamento. Foi unha das

figuras centrais da música galega, piar fundamental para coñecela e comprendela: investigador, artesán e intérprete de prestixio, podémolo considerar, con toda xustiza, Artista Total. Home do Renacemento de vastísimos coñecementos, máis romántico de corazón, pertenceu a unha elite social e intelectual galega, que desde unha óptica rexeneracionista, revitalizou a Música Galega. Como Investigador recompilou o repertorio dos vellos gaiteiros e as cantigas tradicionais, foi destacado conferenciante sobre os máis diversos temas relacionados coa música tradicional e medieval galega, e foi considerado no seu tempo o máximo coñecedor da historia e técnica da gaita e da zanfona. Como Artesán foi o primeiro construtor científico da gaita e o recuperador en solitario da zanfona, instrumento que o seu teimado traballo de anos salvou dunha perda irremediable.

Preocupado por transmitir os seus coñecementos, fundou a primeira Escola Taller de instrumentos tradicionais de Galicia. Como Intérprete foi un gaiteiro de renome que recolleu éxitos por toda a xeografía española. tamén foi o único zanfonista na península durante boa parte do século XX, encarnando en si mesmo o espírito da xeografía, o último xograr

galego. Morreu en 1960 coa consciencia de que fixera un traballo digno e importante, o mesmo tempo, sentíndose querido e respectado por xente de toda condición que coñecera o longo dunha vida rica e intensa.

Ourense Siglo XXI

Faustino Santalices Pérez Personajes ilustres