Tedes clasificadas as preguntas en dúas categorias e podedes recoñecelas polo enmarcado da súa numeración:

Básica Avanzada

Observade detidamente a paisaxe da lámina para ter unha primeira impresión. Que sensación vos provoca?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

É un lugar que vos gusta, que vos parece agradable?

....................................................................................................................................................

Marcade os adxectivos que expresen mellor as vosas impresións:

Agradable Incomunicada Abrupta Degradada CháDiversa Monótona Montañosa Seca HúmidaFértil Despoboada Ordenada Pechada Desordenada

Harmoniosa Ampla Estreita Árida Poboada

1

2

3

“Paisaxe é calquera parte do territorio tal como a percibe a poboación, cuxo carácter sexa o resultado da acción e da interacción de factores naturais e/ou humanos.”

Da propia definición de paisaxe deducimos, dunha banda, que a paisaxe é percepción, da outra, a paisaxe é territorio, é dicir, a combinación dos elementos do medio natural que están presentes nun determinado lugar xunto coa acción do ser humano que transformou ese medio. Persoas e terra son elementos indispensables no concepto de paisaxe.

Como dicía Ling Yu Than, “a metade da beleza depende da paisaxe e a outra metade de quen a mira”.

Unha paisaxe non é só o que percibimos a través dos ollos. Aínda que o ser humano percibe a través da vista case o 90% da información do medio que o rodea, o resto dos sentidos, o oído, o olfacto, o tacto... actívanse para sentir e interiorizar a paraxe presente. As sensacións que percibimos a través dos nosos sentidos forman parte da compoñente subxectiva da paisaxe, xa que toda paisaxe é un mundo de cores, texturas, formas, ulidos, sons, etc.

1

PAGUSGalicia, un país de paisaxes

Ría de ViVeiRoCeleiRo

PERCIBIMOS A PAISAXE

Comparade as vosas impresións e elaborade unha listaxe en común coa que fagades un pequeno parágrafo que defina esta paisaxe.

....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................

Que cores predominan nela: cálidas, frías, apagadas, brillantes, claras, escuras, etc.?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Se estivésedes en persoa nese lugar, que ulidos poderiades percibir? Resúltanvos agradables, desagradables?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que sons se oirían? De onde proceden?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que formas vos parecen máis suaves ao tacto? E rugosas? Frías? Máis cálidas?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Nalgún lugar desta paisaxe vos sentiriades desprotexidos, inseguros? Cal?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

E onde estariades máis a gusto? Por que?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que é o que máis vos gusta dela? Por que?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Expoñede aos vosos compañeiros as impresións que vos produciu a paisaxe. Podedes acompañar as vosas explicacións dunha imaxe significativa.

4

5

6

7

8

9

10

11

12

2

Cando estudamos unha paisaxe concreta, non todos os compoñentes teñen a mesma importancia. Nunhas van predominar os compoñentes abióticos, noutras dominarán os bióticos e noutras a presenza humana, pero sempre van estar todos interrelacionados. A análise das paisaxes vainos permitir identificalos e estudar as relacións existentes entre eles.

Marcade na imaxe en branco e negro os seguintes elementos con cores distintas:

O bosque de árbores - a matogueira - os prados - os montes DE VERDE O mar - a praia - o rio - a ría DE AZUL

Os núcleos de poboación - os peiraos - as vías de comunicacións DE VERMELLO

Elaborade unha listaxe de elementos que identifiquedes na paisaxe segundo sexan abióticos, bióticos ou antrópicos. Os elementos poden ser obxectos individuais (unha árbore, unha rocha, unha casa, etc.) ou conxuntos homoxéneos de obxectos (un bosque, un pedregal, un rueiro, etc.).

ABIÓTICOS BIÓTICOS CULTURAIS ou ANTRÓPICOS

13

14

3

IDENTIFICAMOS A PAISAXE

MTN 1/50.000. Fonte: IGN. Ano 2003 Ortofoto. 1:25000 Fonte: IGN Ano 2011

Localizade cada un destes elementos no MTN axudados polo ortofotomapa. Hai algún elemento no MTN que vos chame a atención e que non vistes na lámina? Por que? Engadídeos á listaxe anterior.

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

15

4

Entender as relacións dos elementos dunha paisaxe entre si é fundamental porque nos axudan a determinar o carácter dunha paisaxe.

“O carácter dunha paisaxe é a combinación de elementos que fai que esa paisaxe se diferencie doutras, sen que sexa mellor nin peor.”

A combinación de formas do relevo, vexetación, asentamentos, etc. nunha determinada extensión de terreo crea carácter.

Escollede os dous topónimos que máis vos chamen a atención. Procurade no Nomenclátor do INE cantas veces aparecen? www.ine.es/nomenclator

.................................................................... ............................................................................

Á vista de toda esta listaxe, e segundo a vosa opinión, considerades se hai algún elemento que predomine?

....................................................................................................................................................

O carácter dunha paisaxe tamén pode depender da combinación de varios elementos presentes nela. Atopades unha relación entre os diferentes elementos da lámina que poidan definir o carácter desta paisaxe?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Localizade no MTN os topónimos da p. 34 do libro. Con que elementos da vosa listaxe se corresponden? Investigade o significado deses nomes.

TOPONIMOS TIPOS ELEMENTO SIgNIFICADO

17

18

16

19

5

Onde se sitúa esta paisaxe en Galicia?

....................................................................................................................................................

Coa axuda do mapa hipsométrico, identificade se esta paisaxe é de litoral, de interior ou de montaña?

....................................................................................................................................................

Mirade agora o mapa litolóxico. Que rochas forman esa paisaxe? Que tipo son? Cando se formaron?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

PARA LEVAR A CABO ESTE APARTADO, DEBEREDES LER DETIDAMENTE OS TEXTOS qUE ACOMPAñAN A LÁMINA

Na lámina, observade se as rochas están en superficie e, se non así, que as cobre? A que credes que se debe isto?

..............................................................................................................

..............................................................................................................

En que estación do ano credes que se fixo a fotografía da lámina? Como son as outras tres estacións nese lugar?

........................................................................................................

........................................................................................................

Coa axuda do mapa de temperaturas e de precipitacións, cal é o clima dese lugar e como inflúe na paisaxe?

........................................................................................................

........................................................................................................

Que papel ten a auga nesta paisaxe e cales poden ser os seus usos?

........................................................................................................

........................................................................................................

Que vexetación identificades nesta paisaxe? Elaborade un pequeno texto explicando que especies predominan, por que están aí e que usos se lles dá.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que actividades económicas identificades nesta paisaxe?

....................................................................................................................................................

Como afectan /condicionan estas actividades o medio no que se asentan?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

> 2000

1801 - 2000

1601 - 1800

1401 - 1600

1201 - 1400

1001 - 1200

801 - 1000

601 - 800

< 600

MAPA DE PRECIPITACIONS Lenda corrixida respecto á edición impresa. paxina 95

Fon

te: a

tLa

s c

Lim

átic

o d

e G

aL

icia

. a

no 1

999

20

21

22

23

28

27

26

24

25

29

6

ANALIZAMOS A PAISAXE

A que credes que se debe a presenza humana nesta paisaxe: as persoas habitan nela, traballan nela, aproveitan os seus recursos, veñen de visita, etc.?

....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

Hai xente que habita esta paisaxe de xeito permanente?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

A poboación que vive nesta área está concentrada ou diseminada?

....................................................................................................................................................

Parécevos que hai unha densidade de poboación alta ou baixa? Por que?

....................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

Comparade o mapa de Domingo Fontán do ano 1845 co MTN actual. Identificade e describide os cambios que se produciron nos asentamentos, tanto no incremento da súa extensión como na aparición de novos núcleos.

....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

Carta Xeométrica de Galicia de Domingo Fontán (1845)Fonte: Real Académia da Historia. 1/ 200.000 Aprox.

Provincia de Lugo. Fonte: SITGA, 2001. 1/ 200.000

31

32

30

33

34

7

Localizade o principal concello ao que pertence a lámina. Procurade en http://www.ine.es a evolución da poboación desde 1900 e elaborade unha táboa.

Que credes que cambiou nesta paisaxe desde a segunda metade do século XX? Pensades que hai elementos que desapareceron ou cambiaron de función? Por que?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Dos núcleos de poboación que vedes na imaxe, explicade cal é o seu emprazamento. Onde se asentan con respecto ao relevo? Que forma teñen? . Consultade tamén a imaxe e o plano da páxina 16.

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

Investigade cales eran as vivendas tradicionais propias da zona. Seguides atopando esas edificacións na lámina? A que credes que se debe? -Podedes consultar a unidade de Arquitectura Popular do ProxectoTERRA-

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................

..........................................................................................................Provincia de Lugo. Fonte: SITGA, 2001. 1/ 140.000

35

36

38

37

8

Observade estas imaxes pertencentes á zona. Son do mesmo enclave pero realizadas en datas diferentes. Comentade as modificacións da paisaxe que se aprecian e expón as causas.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que elementos aparecen como restos ou testemuñas do pasado?

....................................................................................................................................................

Cales pensades que son as últimas incorporacións nesta paisaxe?

....................................................................................................................................................

Identificade as vías de comunicación presentes na lámina e explicade cal é o seu uso. Son novas ou vellas?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Identificade as fontes de produción e transporte de enerxía presentes na lámina. Clasificádeas en renovables ou non renovables.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Vista desde a atalaia do Porto de Celeiro nos anos 1950 Vista desde a atalaia do Porto de Celeiro no ano 2015

ViVeiro 1929. PanorámiCa extraida da PelíCula “un Viaje Por GaliCia”, de luis r. alonso

a mesma Vista en 2014

40

41

42

43

39

9

A paisaxe non consiste só nos elementos físicos, senón que tamén ten que ver cos significados e cos valores que as persoas lle atribúen.

Os valores da paisaxe non só responden ao noso sentir persoal, senón aos diferentes significados que adquiren na sociedade. Os valores que pode xurdir inclúen:

•Valores sociais, como o lecer, o paseo, o repouso, a práctica do deporte, etc. nunha determinada paisaxe.•Valores estéticos, na medida en que unha paisaxe transmita un sentimento de beleza ou a xente a aprecie ou lle confira un determinado significado.

•Valores identitarios, cando unha sociedade se identifica cunha paisaxe concreta.•Valores simbólicos, relacionados cunha determinada lenda ou historia fantástica.•Valores produtivos, como as actividades agrarias, turísticas, mineiras, industriais, etc.•Valores naturais, como a presenza de determinadas especies e vexetais relevantes.•Valores históricos, na medida en que unha determinada paisaxe exprese a pegada do ser humano na historia.

1 2 3 4 5ValoRes soCiais

ValoRes estétiCos

ValoRes identitaRios

ValoRes simbóliCos

ValoRes PRodutiVos

ValoRes natuRais

ValoRes HistóRiCos

Puntuade do 1 ao 5 os distintos valores presentes nesta paisaxe

Da seguinte listaxe, que conflitos identificades na paisaxe?

Implantación de infraestruturas que provocan degradación e fragmentación na paisaxePresenza de construcións discordantes co carácter da paisaxeAbandono do espazo agrarioAbandono do patrimonio construídoAparición de novas actividades que poñen en perigo a sustentabilidade do lugarContaminación do solo, as augas e/ou a atmosferaPolución visual e/ou acústicaBarreiras visuais

De todos eles, cales considerades que son os que teñen maior impacto nesa paisaxe? Por que?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

44

45

46

10

VALORAMOS A PAISAXE

Que aspectos desta paisaxe pensades que poden ser os máis delicados ou poden sufrir danos con máis facilidade?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Na imaxe inferior, localizade e indicade cun punto vermello os impactos negativos que observastes, e cun punto verde os elementos que se deberían manter ou potenciar.

A partir de localizar os puntos vermellos e os verdes, que melloras propoñedes e que elementos conservariades?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Sinalade que decisións cumpriría tomar para acadar a mellor paisaxe posible, que sexa sustentable desde un punto de vista social, económico e ambiental.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Tentade pensar como poderá ser a futura paisaxe a partir dos coñecementos que acumulastes con estas actividades.

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

No plano da páxina 4, localizade e indicade cun punto vermello os impactos negativos que observastes, e cun punto verde os elementos que se deberían manter ou potenciar.

....................................................................................................................................................

47

48

50

49

51

52

11

-Papá, cóntalle á Pícara como pescábades ó mazacote e ó toliñar no tempo do mansío - suxiriu Ché, un episodio que tantas veces de neno tíñalle escoitado. (...)

-E pois ... íbamos ó mansío e ó toliñar, traballando á sardiña, había que ir perseguindo as tolinas porque os delfins sonche moi finos: van xuntando o banco de peixe para comer, e nosoutros atrás deles, claro, para pescar aproveitando a trollera. A toliña cando pega co peixe, co mosquilón ...

- Co que? - interrompeu interesada Carmela.

- O mosquilón, a mancha de peixe, muller- explicábase Papá Tono.

- O relanzón, nena, quisquilla desa ... camarón bravo, cativeiro - precisou Ché á filla -Aparecen no mar como unha mancha roxa, e sirve de comeduría á anchoa e o verdel. .. cando dan con el, a tolina vai detrás e faille saltar á sardiña, ó bocarte, corriolo ... Aí seique tiñan regatas de botes para chegar antes a lancha á trollera e pescar primeiros. De aí naceu o deporte do remo. Dunha necesidade pasou ás olimpiadas.

- Á trolle que, dixeches?

- Á trollera, unha bandada de peixe cando se xunta para comer.

(...) A seu pai tíñalle escoitado cantidade de vivencias da pesca. Dende o primeiro embarque en Foz cos Quintanero ás costeiras do bocarte e bonito, ata os vinte e oito anos entre Celeiro e Burela. Dos inicios como muchacho e da dureza dun oficio que faría de Ché un home amargado, a auga, pós peixiños de colores. Carmela unha tarde de praia quixo animar a seu pai cando saía do baño, ves, papá? e dicías que non che gustaba o mar. Ché corrixiuna en seco, nena, esto non é o mar, é a orilla.

Que sentimentos lle produce a paisaxe ao narrador?

....................................................................................................................................................

Seriades quen de procurar na rede ou debuxar unha imaxe que represente a paisaxe deste relato?

Que valor ou valores ten a paisaxe neste relato?

....................................................................................................................................................

Que características presenta a paisaxe no relato?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

54

56

53

55

12

COMPARTIMOS OUTRAS OLLADAS Á PAISAXE

Llorens foi discípulo de Sorolla. Para Llorens un pobo como o galego depende dunha terra irrepetible e distinta, dunha raza diferente e dunha historia e cultura propias. E iso é o que tenta representar nos seus cadros da paisaxe.

Cando lle preguntaron: Por que se decidiu vostede a ser paisaxista?, Llorens respondeu:

“...busquei descanso e refuxio en Galicia. E ali, contemplando o campo, foi cando cando verdadeiramente me fixen paisaxista. Ao me emocionar fronte a sorprendente beleza do agro celta e querer levar aos lenzos a miña emoción”

Llorens ten unha concepción lírica e espiritual da paisaxe.

COSTAS GALLEGAS.Óleo sobre lenzo (120x200).

Francisco Llorens Díaz (A Coruña 1874 - Madrid 1948)

Que credes que quixo representar o/a pintor/a? Cal credes que foi a súa intención?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que elementos, formas, proporcións e cores reais aparecen neste cadro? Que elementos, formas, proporcións e cores imaxinarios aparecen neste cadro?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que sensación vos produce esta pintura?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

57

59

Seriades quen de representar unha paisaxe coñecida ao modo deste cadro? 60

58

13

Suárez Couto pinta estas paisaxes líricas nas que se impón a fermosura. Reproduce os lugares da contorna das Rías Altas con moitos adornos. O mar aparece liso e azul. A falta de verdade das esceas fan dos seus cadros motivos meramente decorativos.

Pero isto ten unha explicación. Amando, nos últimos anos da súa vida, sufría coa ameaza da destrucción incontrolada do medio natural e dos modos de vida tradicional e intenta preservar por medio da súa pintura as paisaxes e os ambientes que só quedarán na memoria dos máis vellos ou nos seus cadros antes de ser destruídos. Funde a idea de conservar a contorna e os ecosistemas coa de perpetuar a esencia de Galicia.

XOGOS DE LUz CON CHUvASCOS NAS RíAS ALTASÓleo sobre lenzo (70x100). Amando Suárez Couto (Ribadeo 1894 - 1981)

Que credes que quixo representar o/a pintor/a? Cal credes que foi a súa intención?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que elementos, formas, proporcións e cores reais aparecen neste cadro? Que elementos, formas, proporcións e cores imaxinarios aparecen neste cadro?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Que sensación vos produce esta pintura?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

Seriades quen de representar unha paisaxe coñecida ao modo deste cadro?

61

63

64

62

14

OS MORTOS vAN A PRÉSADirección: Angel de la CruzProdución: Artemática, Semprecinema, Perro Verde, Voz Audiovisual, ...Ano: 2009

Irene, unha camioneira que acode a buscar marisco á vila mariñeira de Fariño do Mar, queda atascada co seu camión nunha ponte, impedindo o paso ao cemiterio o día que van enterrar o patrón maior da Confraría de mariscadores. O suceso impide celebrar as honras fúnebres, polo que o cadaleito regresa á casa onde será velado ata que o problema se solucione.A xente divídese entre os que apoian a Irene, como Venancia, a fareira e antiga noiva de Filomeno, fillo do morto, que apostan por desmontar unha estatua, ou os que apoian a Filomeno que avoga por despezar o camión. As vellas leas e diferenzas entre uns e outros acentuaranse, pero nada como

o conflito que xorde cando as mulleres que están a velar o cadaleito, ancoradas en ancestrais crenzas e tradicións, pensan que a alma do defunto aínda non abandonou o seu corpo, xa que ten unha conta pendente. A meiga aconséllalles que invoquen a Santa Compaña.As Rías Altas, en concreto o lugar de Rinlo no concello de Ribadeo é o lugar elixido por Ángel de la Cruz para rodar este filme no que amosa espectaculares paisaxes da Praia das Catedrais, o Faro de Illa Pancha, a vella cetárea, a igrexa, a confraría e o cemiterio de Rinlo. O director explicou: “A aldea está moi bonita e na película imos reflectila tal como é”.

Que tipos de paisaxe se contemplan na película?

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Que intención credes que ten o uso da paisaxe neste filme?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Que escenarios reais recoñecedes?

....................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

Que valor ou valores se lle da á paisaxe nesta película?

....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

65

67

66

68

15

MTN 1/25000. Fonte: IGN. Ano 200516