Upload
buiduong
View
223
Download
7
Embed Size (px)
Citation preview
REVISTA SITUASAUN FEVEREIRU 2014
ASUNTU NE’EBÉ PRESIZA TAU ATENSAUN
u Sr. Mauk Moruk halo konferensia Pers protesta
Governu no Parlamentu Nasionál u Alin oho maun tanba negósiu u Atuasaun PNTL iha insidente
Grupu Konselu Revolusaun Maubere (KRM) halo Konferensia Pers protesta Governu no Parlamentu Nasionál Distritu Dili, Eis Komandante FALINTIL Brigada Vermelha Sr. Paulino Gama (Alias Mauk Moruk) halo konferensia pers nu’udar lider grupu Konselu Revolusaun Maubere (KRM), iha Sede Fatuhada Dili hodi protesta Governu no Parlamentu Nasionál. Konteudu konferensia pers ne’e mak ezije atu disolve tiha Parlamentu Nasionál no Governu ho razaun mak Governu ne’e haburas korupsaun no povu kontinua kiak no mukit nafatin. Sr. Mauk Moruk mós deklara katak Grupu Konselu Revolusaun Maubere hakarak ka’er Governu durante fulan ne’en to’o tinan ida wainhira Parlamentu Nasionál no Governu disolve ona husi Prezidenti Repúblika. Iha dia 21 Fevereiru 2014, Belun dada lia tan ho Komandante Primeiru Bataliaun Forsa Brigada Vermelha Sr. Cowboy Tiru Lakan iha akontonamentu KRM iha Lalulai, Suku Sagadate, Laga, Baucau. Komandante ne’e hato’o katak akontonamentu KRM ne’e halibur veteranu, rezistensia no eis-‐FALINTIL ne’ebé depoisde ukun rasik an sira seidauk hetan direitu ba pensaun. Sorin seluk, governu iha ona politika kona ba asuntu veteranu no kombatente. Nune’e esperansa katak parte rua hamosu dialógu hodi bele hetan solusaun.
Joven mane ida mate tanba hetan oho husi nia alin mane Durante insidente fulan Fevereiru ninia laran, Joven mane ida mate iha Edifisiu Ministériu Negósiu Estranjeiru nia oin tanba oho husi nia alin mane ho tudik kona nia maun nia fuan no mate kedas iha fatin, motivu insidente ne’e mak tanba fahe lukru negosiu fa’an motor nian la hanesan hafoin alin oho maun. Distritu Dili iha insidente ne’ebé a’as liu durante fulan Fevereiru 2014 kompara ho distritu seluk, asalta fiziku mak barak liu akontese iha Dili no joven sai hanesan prepetador ba insidene sira. Motivu barak liu ba insidente mak alkol, provokasaun verbál no fíziku entre joven sira hanesan tuda malu ho fatuk, no insidente ne’e barak liu mak akontese iha dalan. PNTL sai respondente ba konflitu bazeia relatoriu trimestrál tinan 2011 -‐2014 Insidente ne’ebé resposta husi PNTL kompara tuir trimestrál; iha fulan Outubru 2011 – Janeiru 2012 PNTL responde insidente 52%, iha fulan Fevereiru-‐Maiu 2012 PNTL responde ba insidente 60%, iha fulan Juñu – Setembru 2012 PNTL responde ba insidente 49%, Periodu trimestrál Outubru 2012 – Janeiru 2013 PNTL responde ba insidente 56%, Periodu Fevereiru – Maiu 2013 PNTL Responde insidente 61%, no periodu Juñu – Outubru 2013 PNTL responde ba insidente hamutuk 58.5 %. No iha prosesu analizasaun periodu Outubru 2011 – Outubru 2013 ba monitorizasaun insidente PNTL konsege deit responde ba insidente maizumenus 56%. Polisia mobiliáriu ne’ebé estabelese ona iha Distritu Dili husi Outubru 2013, Belun sei kontinua nafatin halo monitorizasaun ba abilidade rapidas PNTL nian ba responde insidente.
Total insidente fulan Fevereiru 2014
Distritu Insidente Aileu 1 Ainaro 5 Baucau 2 Bobonaro 1 Covalima 3
Dili 29
Ermera 4
Lautem 10
Likisá 2
Manatuto 4
Manufahi 2
Oekusi 2
Vikeké 1
Total 66
Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Vizaun ka opiniaun ne'ebé expressa husi iha publikasaun ida ne'e la nesesariamente refleta vizaun hosi Ajénsia Estadus Unidus bá Dezenvolvimentu Internasionál (USAID), Governu Estadus Unidus Amerika nian ka União Europeia. Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-‐ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl
2
Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Vizaun ka opiniaun ne'ebé expressa husi iha publikasaun ida ne'e la nesesariamente refleta vizaun hosi Ajénsia Estadus Unidus bá Dezenvolvimentu Internasionál (USAID), Governu Estadus Unidus Amerika nian ka União Europeia. Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-‐ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl
3
Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Vizaun ka opiniaun ne'ebé expressa husi iha publikasaun ida ne'e la nesesariamente refleta vizaun hosi Ajénsia Estadus Unidus bá Dezenvolvimentu Internasionál (USAID), Governu Estadus Unidus Amerika nian ka União Europeia. Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-‐ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl
4
ATIVIDADE PREVENSAUN NO RESPONDE BA KONFLITU Atividade Ne’ebé Hala’o Husi Ekipa DAME u Iha dia 13 Fevereiru 2014, hala’o semináriu ho topiku ‘Existensia Arte Marsiais no
Papel Hari’i Dame ba Futuru’ semináriu loke ofisiál husi Sekretáriu Estadu ba Juvenutude no Desportu, oradores husi Komisauan A, FESTIL, CNJTL no PNTL nomós partisipantes husi reprezentante Arte marsias, NGO lokál, NGO International, doadores no konvidadus hotu iha Salaun Delta Nova Comoro – Dili.
Sua Ex.cia Sekretáriu Estadu Juventude Desportu halo hela diskursu aberturasaun no loke ofisiálmente Semináriu Lansamentu Relatóriu peskija arte marsial (Sorin karuk) no acting Diretór NGO Belun halo
diskursu no esplika objetivu peskiza nian ba partisipantis sira (Sorin lo’os); u Iha dia 11 – 21 Fevereiru 2014, Rede Prevensaun no Responde Konflitu (RPRK)
Pante Makasar, Oesilo no Nitibe, hetan treinamentu Mediasaun, Lideransa no Hakerek Proposta;
u Iha dia 24 Fevereiru – 6 Marsu 2014, Rede Prevensaun no Responde ba konflitu (RPRK) Subdistritu Maliana, Balibo no Atabae, hetan treinamentu kona-‐ba Lideransa, Meidasaun no Hakerek Proposta;
Atividade Ne’ebé Hala’o Husi Ekipa AtReS
u Iha dia 20 Fevereiru 2014, Ekipa AtReS hala’o enkontru ho Diretór Geral Sr. Joao de Corte-‐real Araújo, kona-‐ba asuntu Polítika Sekretáriu Estadu ba Defeza hodi relata Belun nia relatóriu monitorizasaun insidente violénsia ne’ebé envolve mós forsa F-‐FDTL; Hafoin de liu tiha semana rua Sekretáriu Estadu da Defeza publika katak Instituisaun F-‐FDTL expulsa ona membru F-‐FDTL hamutuk 27;
u Iha dia 19 – 20 Fevereiru 2014; RPRK Subdistritu Metinaro, Distritu Dili, hetan treinamentu transformasaun konflitu durante loron rua;
u Iha dia, 27-‐ 28 de Fevereiru 2014, RPRK Subdistritu Cristo Rei, Distritu Dili, hetan treinamentu kona-‐ba transformasaun konflitu;
Mediasaun no Rezolusaun ba Disputa (MRD) u Dia 5 Fevereiru 2014, Ekipa MRD fasilita Mediasaun ba disputantes disputa rai iha
Distritu Dili. Disputante sira konkorda malu ho solusaun nain ba rai atu rekompensa osan ba okupantes no okupantes entrega rai ba rai nain, ida seluk parte rua disputantes hili solusaun ho dalan parte okupante primeiru rekompensa osan ba segundu parte okupante no segundu okupante entrega rai ba primeiru okupante;
u Dia 25-‐27 Fevereiru 2014, Ekipa MRD halo treinamentu kona-‐ba Mediasaun no Rezolusaun Disputa ba Lider Komunitária no reprezentante komunidade husi Subdistritu Vera Cruz ho Dom Aleixo nomós reprezentante funsionáriu Diresaun Terras e Propriedades Distritu Dili;
REKOMENDASAUN
Excia Sr. Prezidente da Repúblika
u Estabelese ekipa Task Force ba aprosimasaun ba parte Governu no parte Konselu Revolusuan Maubere (KRM) nian hodi implementa Mediasaun ka dalan dialógu hodi reduz eskalasaun situasaun la hakmatek iha komunidade. Liliu normaliza situasaun polítika Timor Leste ohin loron;
Polísia Nasionál Timor-‐Leste (PNTL)
u Hala’o dezeminasaun ba komunidade atu entrega sasan kroat sira hanesan; tudik, samurai no katana, rama ambon, ne’ebé sai hanesan risku ema bele uza hodi halo amiasa, oho malu, ta’a malu no hana malu iha Suku – Subdistritu – Distritu hotu iha teritóriu Timor laran tomak;
u Hametin sosializasaun profundu ba rezolusaun nu. 5/2014 ho atuasaun dame ba membru grupu ilegál sira;
Sekretáriu Estadu ba Joventude no Desportu u Kontinua nafatin polítika ba dezenvolvementu desportu komunitária hodi halo
animasaun ba joven sira;
Ministériu Edukasaun u Elabora edukasaun ba Pás nu’udar materia / lisaun ba kuríkulu ensinu formál
sira husi nível Primária to’o Universitária;
Programa AtReS implementa husi NGO Belun ho suporta husi União Europeia liu husi instrumentu ba Estabelidade no USAID husi Povo Amerikanu liu husi Monitorizasaun husi Sosiedade Sivil ba Dezenvolvimentu Sektor Seguransa (CSM – SSD). Vizaun ka opiniaun ne'ebé expressa husi iha publikasaun ida ne'e la nesesariamente refleta vizaun hosi Ajénsia Estadus Unidus bá Dezenvolvimentu Internasionál (USAID), Governu Estadus Unidus Amerika nian ka União Europeia. Atu hetan infomasaun barak liu tan kona-‐ba programa AtReS ka atu hare publikasaun seluk, favor vizita: http://www.belun.tl
5
Lideransa Lokál u Koopera hamutuk ho Polísia Komunitária hodi rekoila armas tradisionál sira
hanesan; rama ambon, tudik, samurai no katana ne’ebé uza hodi ameasa malun;
u Konvoka enkontru ho Polisía Komunitariu regular hamutuk komunidade hodi update progresu situasaun seguransa;
Rede Prevensaun no Responde Konflitu
u Kria planu asaun hodi halo sosializasaun kona-‐ba transformasaun konflitu hodi bele prevene insidente entre joven, li liu distritu no subdistritu ne’ebé insidente a’as liu entre joven
KONA BA REVISTA NE’E Revista situasaun ne’e relata kona-‐ba asuntu xave relasiona ho insidente violénsia no tendensia husi koleksaun dadus monitorizasaun liu husi Sistema Atensaun no Responde sedu (AtReS) Timor-‐Leste durante Fevereiru 2014. Belun esforsu atu fahe informasaun ne’ebé up-‐to-‐date no serteza. Hanoin katak situasaun bele hetan mudansa ho lalais, ami agradese no simu informasaun seluk ne’ebé bele karifika ka update dadus ne’ebé ami iha liu husi AtReS. Marilia O. da Costa, Manajer programa AtRes: [email protected] (+670 7727 6671) Pedro de Araujo dos Santos, Ofisial Polítika Publiku: [email protected] (+670 7700 1421)