Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Komşuluk

Proje No: 109K075

Doç. Dr. M. Cengiz YILDIZ

Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNDÜZ

MART 2011

ELAZIĞ

2

Önsöz

Komşuluk olgusu, sosyal yaşamın önemli fonksiyonlarından biridir. Komşuluk

ilişkilerini etkileyen farklı unsurlar olabilir. Toplumda meydana gelen sosyal ve ekonomik

değişmelerin, birçok unsurda olduğu gibi, komşuluk ilişkilerinde de birtakım değişimler

meydana getirmesi mümkündür.

Komşuluk ilişkilerinde yaşanan değişimin hangi boyutlarda olduğunun tespit

edilebilmesi, ancak yapılacak alan çalışmasıyla mümkündür. “Sosyo-Kültürel Değişim

Sürecinde Komşuluk” adlı bu çalışma, böyle bir amaç gütmektedir. Çalışmada, farklı toplum

kesimlerinde komşuluğun önem derecesi, değişim biçimi ve yönü tespit edilmiş, genel

kabullerin geçerlilik ve güvenilirlik düzeyleri, alan araştırma verilerine dayalı olarak, ele

alınmaya çalışılmıştır.

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBĐTAK) Araştırma

Destek Programları Başkanlığı (ARDEB) Destek Grupları içinde yer alan Sosyal ve Beşeri

Bilimler Araştırma Destek Grubu (SOBAG) tarafından desteklenmiştir. Proje numarası

109K075’dir. Bu destekten dolayı kuruma teşekkür ederiz.

Mart 2011-ELAZIĞ

Doç. Dr. M. Cengiz YILDIZ

Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNDÜZ

3

Đçindekiler Sayfa

Önsöz………………………………………………………………………………………… 2

Đçindekiler……………………………………………………………………………………. 3

Tablo Listesi…………………………………………………………………………………. 6

Özet………………………………………………………………………………………….. 13

Summary…………………………………………………………………………………..... 14

BĐRĐNCĐ BÖLÜM……………………….………………………………………………….. 15

KURAMSAL ÇERÇEVE…………………………………………………………………… 15

1.Giriş………………………………..…………………………………………………….… 15

1. 1. Komşu ve Komşuluk Nedir?........................................................................................... 15

1. 2. Modern Toplumun Oluşma Sürecinde Komşuluk…………………………………….. 21

1. 3. Avrupa’da Toplumsal Yapının ve Yerleşim Biçimlerinin Değişmesi………………… 24

2.Türk Toplumunda Modernleşme ve Komşuluk Đlişkileri…………………………………. 28

2. 1. Türk Toplumunda Modernleşme ve Komşuluk Đlişkilerinde Değişmenin

Tarihsel Gelişimine Kısa Bir Bakış…………………………………………………… 28

2. 2. Türk Toplumunda Modernleşmenin Getirdiği Şehirleşme ve Mekân Değişimi……….. 32

3.Modern Hayat ve Şehirleşme……………………………………………………………….. 34

3.1. Modern Hayatın ve Şehirleşmenin Komşuluk Đlişkilerini

Olumlu Yönde Etkileyen Unsurları…………………………………………………… 34

3. 2. Modern Hayatın ve Şehirleşmenin Komşuluk Đlişkilerini

Olumsuz Yönde Etkileyen Unsurları………………………………………………….. 38

4. Komşuluk Çeşitleri………………………………………………………………………… 43

5.Gelenek ve Göreneklerde, Atasözlerinde, Ritüel ve Törelerde Komşuluk………………... 44

5.1. Gelenek ve Göreneklerde Komşuluk……………………………………………………. 44

5.2. Komşulukla Đlgili Atasözleri…………………………………………………………….. 48

5. 3. Türk Toplumunda Komşuluğun Yaşayan Ritüelleri ve Komşuluk Töreleri……………. 51

5.4. Şehir Hayatındaki Kat Malikleri Komşuluğunda Yaşanan Komşuluk Ritüelleri……….. 53

6. Đslâm Dinine Göre Komşuluk Đlişkileri……………………………..………………….…. 54

7.Yazılı Kültürde Komşu ve Komşuluk Araştırmaları……...……………………………….. 55

8.Tarihsel Bağlam Đçinde Türk Toplumunda ‘Komşuluk’ Nasıl Araştırılabilir?........................ 59

4

9.Komşulukla Đlgili Akademik Çalışmalar / Araştırmalar……………………………………. 61

10. Komşulukla Đlgili Bazı Yabancı Kaynaklar……………………………………………….. 63

ĐKĐNCĐ BÖLÜM………………………………………………………………………………. 66

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMĐ……………………………………………………………….. 66

1.Araştırmanın Konusu……………………………………………………………………….. 66

2.Araştırmanın Amacı………………………………………………………………………… 68

3.Araştırma Yöntem ve Teknikleri……………………………………………………………. 69

4.Araştırmanın Evren ve Örneklemi………………………………………………………… 73

5.Araştırmanın Sınırları……………………………………………………………………… 74

6.Çalışma Takvimi……………………………………………………………………………. 76

7.Bilgi Toplama Teknikleri……………………………………………………………………. 76

8.Analiz Teknikleri……………………………………………………………………………. 77

9.Araştırmanın Varsayım ve Hipotezleri (Denenceleri)………………………………………. 78

9.1.Araştırmanın Temel Varsayımları………………………………………………………… 78

9.2.Araştırmanın Alt Varsayımları (Denenceleri)…………………………………………….. 79

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM……………………………………………………………………………. 82

GENEL DURUM VE DEĞERLENDĐRME…………………………………………………... 82

1.Giriş………………………………………………………………….………………………. 82

2.Örneklem Grubu Genel Durum……………………………………………………………… 82

3.Sosyal Köken………………………………………………………………………………… 83

4.Medeni-Ailevi Durum……………………………………………………………………….. 83

5.Öğrenim Durumu……………………………………………………………………………. 86

6.Konut Türü, Sahipliği ve Kullanımı………………………………………………………… 87

7.Đkamet Durumu……………………………………………………………………………… 89

8.Meslek Durumu……………………………………………………………………………... 93

9.Ekonomik Durum…………………………………………………………………………… 94

10.Serbest Zaman ve Değerlendirilmesi………………………………………………………. 96

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM………………………………………………………………………. 99

KOMŞULUK GENEL BĐLGĐLER……………..…………………………………………… 99

1.Tasviri Bilgiler……………………………………………………………………………… 99

5

2.Komşuluğun Sosyal Yaşamdaki Yeri………………………………………………………. 103

3.Komşuluğun Temellendirilmesinde Etkenler………………………………………………. 105

4.Komşuluk Đlişkilerinde Etnik, Dini ve Siyasi Özelliklerin Etkisi…………………….…….. 109

5.Komşulukta Eğitim Unsurunun Etkisi……………………………………………………… 111

6.Komşulukta Meslek / Ekonomik Özelliklerin Etkisi……………………………….………. 112

7.Komşuluk Đlişkilerine Oturulan Ev Tipinin Etkisi…………………………………………. 115

8.Komşuluk Đlişkilerinde Fiziki Mekânın Etkisi…………………………………….……….. 117

9.Komşuluk Đlişkilerinde Aile Tipinin-Büyüklüğünün Etkisi………………………….…….. 118

10.Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Değişen Komşuluk…………………………….……. 119

11.Komşuluk-Akrabalık-Hemşerilik Đlişkisi………………………………………………….. 122

12.Komşulardan Memnuniyet-Problem Çözme Durumu……………………………………. 127

13.Đkamet Edilen Konutu Tercih Nedeni……………………………………………………... 129

14.Komşuluk: Mecburi Bir Sosyal Đlişki Mi?............................................................................ 130

15.Komşuluk Ziyaretleri………………………………………………………………………. 136

16.Yerleşim Birimi (Şehir-Köy) Komşuluğu Etkiler Mi?.......................................................... 137

17.Bireyselleşen Yaşam ve Komşuluk……………………………………………………….. 141

BEŞĐNCĐ BÖLÜM……………………………………………………………………………. 143

HĐPOTEZ TESTĐ……………………………………………………………………………… 143

1.Giriş…………………………………………………………………………………………. 143

2.Araştırma Hipotezlerinin (Denence) Testi………………………………………………….. 143

3. Komşuluğun Bir Sivil Toplum Hareketine Dönüşümü ve Yeni Girişimler……………….. 197

SONUÇ VE ÖNERĐLER.…………………………………………………………………….. 201

KAYNAKÇA…………………………………………………………………………………. 220

EK-1: ÇAPRAZ TABLOLAR………………………………………………………………… 226

EK-2: ANKET FORMU………………………………………………………………………. 236

EK-3: KOMŞULUKLA ĐLGĐLĐ GENEL LĐTERATÜR……………………………………… 249

TÜBĐTAK PROJE ÖZET BĐLGĐ FORMU………………...………………………………… 258

6

Tablo Listesi Sayfa

Tablo 1: 0.05 Đçin Örneklem Büyüklükleri…………………………………………………………. 73

Tablo 2: Yaş Durumu………………………………………………………………………………. 82

Tablo 3: Cinsiyet Durumu………………………………………………………………………….. 83

Tablo 4: Hangi il, ilçe ve köyde doğdunuz? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz……… 83

Tablo 5: Medeni Durum…………………………………………………………………………..…. 84

Tablo 6: Anne-babanız sağ mı?.......................................................................................................... 84

Tablo 7: Anne-baba ile birlikte mi yaşıyorsunuz?.............................................................................. 84

Tablo 8: Çocuk sayınız kaçtır?............................................................................................................ 85

Tablo 9: Siz dâhil hanenizde kaç kişi yaşamaktadır?......................................................................... 85

Tablo 10: Öğrenim durumunuz nedir?................................................................................................ 86

Tablo 11: Eşinizin öğrenim durumu nedir?......................................................................................... 86

Tablo 12: Oturduğunuz konutun türü nasıldır?.................................................................................... 87

Tablo 13: Daha önce oturduğunuz konut türü nasıldı?......................................................................... 87

Tablo 14: Oturduğunuz evin durumu nedir?........................................................................................ 88

Tablo 15: Oturduğunuz evin kaç odası vardır?.................................................................................... 88

Tablo 16: Bulunduğunuz evde kaç yıldır yaşıyorsunuz?..................................................................... 89

Tablo 17: Đkamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir?............................................................................ 89

Tablo 18: En uzun süre yaşadığınız yer neresidir? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz… 90

Tablo 19: Daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi, ettiyseniz

il / ilçe / köy / kasaba / belde / mahalle adı eydi?............................................................... 90

Tablo 20: Şu anda ikamet ettiğiniz yerden memnun musunuz, memnun değilseniz nedeni nedir?... 90

Tablo 21: Şu anda ikamet ettiğiniz yerde uzun süre daha oturmak ister misiniz, neden?.................... 91

Tablo 22: Başka bir yerden buraya taşındıysanız, daha önce ikamet ettiğiniz yerden

ayrılmanızdaki en önemli neden neydi?............................................................................. 92

Tablo 23: Kaç yıldan beri il veya ilçe merkezinde ikamet ediyorsunuz?............................................ 92

Tablo 24: Mesleğiniz nedir?................................................................................................................ 93

Tablo 25: Babanızın mesleği nedir / neydi?........................................................................................ 93

Tablo 26: Annenizin mesleği nedir / neydi?........................................................................................ 94

Tablo 27: Aylık geliriniz ne kadardır? (TL)………………………………………………………… 94

Tablo 28: Ek geliriniz var mı? Varsa belirtiniz……………………………………………………… 95

Tablo 29: Kazancınızı en çok nereye harcıyorsunuz?.......................................................................... 95

7

Tablo 30: Boş zamanlarınızda aşağıdakilerden hangilerini en çok yaparsınız?................................... 96

Tablo 31: Günde kaç saat televizyon izlersiniz?.................................................................................. 97

Tablo 32: Evde internet var mı, varsa ne sıklıkla kullanırsınız?.......................................................... 97

Tablo 33: Ailece eğlenmeye gitme sıklığınız nedir?............................................................................ 98

Tablo 34: Samimi olduğunuz komşu sayısı kaçtır?.............................................................................. 99

Tablo 35: Komşularınızla aranızdaki yakınlık derecesi nedir?............................................................ 99

Tablo 36: Komşularınızla nasıl tanıştınız?........................................................................................... 100

Tablo 37: Komşularınızla görüşüyor musunuz, görüşmüyorsanız en önemli sebebi nedir?................ 100

Tablo 38: Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?........................................................... 101

Tablo 39: Akrabanızla hangi sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz?....................................................... 101

Tablo 40: Komşularınızla ailece görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?........................... 102

Tablo 41: En çok samimi olduğunuz komşularınız kimlerdir?........................................................... 102

Tablo 42: Sizce, aşağıdakilerden hangisine birinci derecede önem vermek gerekir?......................... 103

Tablo 43: Aşağıdakilerden hangisine birinci derecede önem veriyorsunuz?...................................... 103

Tablo 44: Komşuluk sizin için ne kadar önemli?................................................................................ 104

Tablo 45: Sizce, komşuluk ilişkilerinin en önemli yanı nedir?.......................................................... 104

Tablo 46: Komşularla iyi ilişkiler kurabilmek için en önemli etken sizce nedir?.............................. 105

Tablo 47: Komşularınızla daha çok hangi konuları konuşursunuz?................................................... 106

Tablo 48: Komşuluk ilişkileri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için doğrudur?.............. 106

Tablo 49: Sizce iyi komşuluğun en önemli özelliği nedir?.................................................................. 107

Tablo 50: Sizce komşular ev kadar önemli midir?............................................................................... 107

Tablo 51: Örf ve adetleriniz komşularınızla biri birine denk mi?........................................................ 108

Tablo 52: Komşuluk grubuna almadığınız komşularınız var mı, almıyorsanız neden?...................... 108

Tablo 53: Komşularınızla birlikte yaptığınız faaliyetler nelerdir?....................................................... 109

Tablo 54: Kendinizi etnik olarak nasıl tanımlarsınız?.......................................................................... 109

Tablo 55: Komşularınızla ilişki kurarken, karşınızdakinin etnik kökeni

(Türk, Kürt, Zaza, Arap vs.) sizin için önemli midir?........................................................ 110

Tablo 56: Kendinizi hangi dini inanca (Müslüman-Sünni, Müslüman-Alevi, Hıristiyan vs.)

mensup görüyorsunuz?....................................................................................................... 110

Tablo 57: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin dini inancı (Sünni, Alevi, Hıristiyan vs.)

sizin için önemli midir?....................................................................................................... 110

Tablo 58: Komşularınızın dindarlık düzeyini önemser misiniz?......................................................... 111

8

Tablo 59: Kendinizi hangi siyasi görüşe mensup görüyorsunuz?....................................................... 111

Tablo 60: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin siyasi görüşü (sağ, sol, liberal vs.)

sizin için önemli midir?...................................................................................................... 111

Tablo 61: Kendinizle komşularınızın eğitim durumunu biri birine denk görüyor musunuz?............. 112

Tablo 62: Komşuluk ilişkilerini geliştirirken, karşınızdakilerin eğitim durumu

sizin için önemli midir?...................................................................................................... 112

Tablo 63: Kendinizi ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?............................................... 112

Tablo 64: Komşularınızın genelini ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?........................ 113

Tablo 65: Size göre, komşuların ekonomik veya gelir durumu, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?...... 113

Tablo 66: Đşiniz / mesleğiniz komşularınızla biri birine denk mi?....................................................... 113

Tablo 67: Komşularınızla ilişki kurarken, onların sahip oldukları meslek

(esnaf, memur, işçi, işsiz vs.) sizin için önemli midir?....................................................... 114

Tablo 68: Şehir yaşamında kadınların iş hayatına girmeleri, sizce komşuluk ilişkilerini

etkilemekte midir, nasıl?..................................................................................................... 114

Tablo 69: Sizce oturulan evin; apartman, site, müstakil daire, yazlık, vs. olması,

komşuluk ilişkilerini etkiler mi?......................................................................................... 115

Tablo 70: Oturduğunuz binada asansör var mı?................................................................................... 115

Tablo 71: Sizce, bir binada asansör bulunup bulunmaması komşuluk ilişkilerini etkiler mi?............ 116

Tablo 72: Komşuluk ilişkilerinizin çok iyi olduğu komşularınızın çoğunluğunun,

ikamet ettikleri mesken durumu nedir?.............................................................................. 116

Tablo 73: Sizce, ikamet edilen meskenin sahiplik durumu (kira, ev sahibi, lojman vs.),

komşuluk ilişkilerini etkiler mi?......................................................................................... 116

Tablo 74: Apartmanda oturuyorsanız apartmanınızda / sitenizde sosyal merkez var mıdır?.............. 117

Tablo 75: Apartmanda oturuyorsanız apartman veya sitenizde sosyal merkezdeki faaliyetlere katılır mısınız, katılıyorsanız hangi sıklıkta?...................................................................... 117

Tablo 76: Daha önceden komşu olduğunuz, ancak çeşitli nedenlerden dolayı (taşınma, yeni ev alma vs.) fiziki olarak ayrıldığınız eski komşularınızla irtibatınız hangi düzeydedir?....... 117

Tablo 77: Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde, komşularınızın ailelerindeki fert sayısı, komşuluk ilişkilerinizi etkiler mi?...................................................................................... 118

Tablo 78: Herhangi bir komşu ile ilişkileri geliştirirken, komşunuzun çocuk sayısı sizin için önemli midir, neden?........................................................................................................... 118

Tablo 79: Geçmişe oranla, komşularınızla görüşme nedenlerinizde nasıl bir değişme oldu?............. 119

Tablo 80: Komşularınızla geçirdiğiniz süre olarak, geçmişle şimdi arasında nasıl bir değişme oldu? 120

9

Tablo 81: Sizce komşuların birbirinin sevincini ve kederini paylaşma konusunda eski ile şimdi arasında bir değişme oldu mu?............................................................................................ 120

Tablo 82: Geçmişe göre, komşuluk yaptığınız kişi sayısında değişme oldu mu?................................ 120

Tablo 83: Geçmişle kıyasladığınızda, sizce komşuluk ilişkilerinde nasıl bir değişme oldu?.............. 121

Tablo 84: Komşuluk ilişkilerinde bir değişme olduğunu kabul ediyor musunuz?

Nedenini belirtiniz………………………………………………………………………... 121

Tablo 85: Komşularınızla mı yoksa akrabanızla mı daha çok görüşüyorsunuz?................................. 122

Tablo 86: Komşularınızla görüşme amacınız nedir?............................................................................ 123

Tablo 87: Akrabalarınızla görüşme amacınız nedir?........................................................................... 123

Tablo 88: Hangi akrabanızla daha sık görüşüyorsunuz?...................................................................... 124

Tablo 89: Hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz?..................................................................... 124

Tablo 90: Akraba ziyaretleriniz nasıl gerçekleşmektedir?................................................................... 125

Tablo 91: Sizce, geçmişe göre, akraba ziyaretlerinde nasıl bir değişim oldu?.................................... 125

Tablo 92: Komşuların akraba ya da hemşeri olmasının sizce ne anlamı var?..................................... 126

Tablo 93: Komşuluk ilişkisi kurduğunuz kişilerin sizinle aynı şehirden / ilçeden olmasına

önem verir misiniz, neden?................................................................................................. 126

Tablo 94: Komşuluk ilişkilerinizin ileri derecede olduğu akraba sayınız kaçtır?................................ 127

Tablo 95: Komşularınızın daha çok hangi durumundan şikâyetçisiniz?.............................................. 127

Tablo 96: Ortak yaşam kurallarına uymayan komşularınıza nasıl davranırsınız?................................ 128

Tablo 97: Genel ahlak kurallarına uymayan komşularınıza nasıl davranırsınız?................................. 128

Tablo 98: Komşularınızla özel olarak mahalle / semt sorunları için bir araya gelir misiniz?............. 129

Tablo 99: Ev satın alırken veya kiralarken sizce aşağıdakilerden hangisi en önemlidir?.................... 129

Tablo 100: Anlık acil ihtiyaçlarınızı (tuz, şeker, kibrit vb.) nasıl temin edersiniz?............................. 130

Tablo 101: Kaza, ölüm, hastalık gibi acil durumlarda ne yaparsınız?................................................. 131

Tablo 102: Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar mısınız?........ 132

Tablo 103: Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar olursanız nasıl davranırsınız?.............................................................................................................. 132

Tablo 104: Sizce, özel günler (bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan vs.), komşuluk ilişkilerinin gelişmesine etki eder mi?................................................................................ 132

Tablo 105: Komşularınızla; iş bulma, tayin, iş takibi gibi konularda nasıl bir tutum içine girersiniz?............................................................................................................................ 133

Tablo 106: Herhangi bir zamanda ev temizliği yaparken veya evinizin yerleşim düzenini değiştirirken, kimden yardım alırsınız?............................................................................... 133

Tablo 107: Herhangi bir evden başka bir eve taşınırken kimden yardım alırsınız?............................. 134

10

Tablo 108: Günlük ve haftalık alışverişinizi en çok nereden yaparsınız?............................................ 134

Tablo 109: Komşularınızla sıkıntınızı, kederinizi, sevincinizi vs. paylaşır mısınız?........................... 135

Tablo 110: Komşunuzdan borç alır mısınız, neden?............................................................................ 135

Tablo 111: Bayramlarda komşularınızı nasıl ziyaret edersiniz?.......................................................... 136

Tablo 112: Komşularınızla ailece görüşmelerde nasıl oturursunuz?................................................... 136

Tablo 113: Sizce, hangi yerleşim yerinde komşuluk daha gereklidir?................................................. 137

Tablo 114: Şehirdeki komşuluk ilişkileriyle köydeki komşuluk ilişkileriyle ilgili görüşleriniz nelerdir?.............................................................................................................................. 138

Tablo 115: Sizce şehir hayatı, komşuluğu zorunlu kılmakta mıdır?................................................... 138

Tablo 116: Büyük alışveriş merkezleri, eğlence merkezleri vb. mekânların sayısının artması komşuluk ve akrabalık ilişkilerini sizce etkiler mi, neden?................................................ 139

Tablo 117: Oturduğunuz apartmanda ismini bilmediğiniz veya daha hiç karşılaşmadığınız komşularınız var mı, varsa kaç tane?.................................................................................. 139

Tablo 118: Sitenizde / binanızda yönetici var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler?.............. 140

Tablo 119: Sitenizde güvenlikçi / bekçi var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler?................ 140

Tablo 120: Sitenizde / binanızda temizlik günü belli midir?................................................................ 141

Tablo 121: Sitenizin / binanızın temizliğini komşular hep birlikte mi yaparlar?................................. 141

Tablo 122: Sizce, özel ulaşım araçları (otomobil) ve okul servislerinin yaygınlaşması,

komşuluk ilişkilerini etkiler mi?......................................................................................... 142

Tablo 123: Mahallenizdeki esnafla (bakkal, manav, kasap vs.) ilişkileriniz nasıldır?........................ 142

Tablo 123A: Size göre, komşuların ekonomik veya gelir durumu, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?. 155

Tablo 124: Komşularınızla ilişki kurarken, karşınızdakinin etnik kökeni

(Türk, Kürt, Zaza, Arap vs.) sizin için önemli midir?........................................................ 157

Tablo 125: Kendinizi hangi dini inanca (Müslüman-Sünni, Müslüman-Alevi,

Hıristiyan vs.) mensup görüyorsunuz?............................................................................... 158

Tablo 126: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin dini inancı (Sünni, Alevi,

Hıristiyan vs.) sizin için önemli midir?.............................................................................. 158

Tablo 127: Komşularınızın dindarlık düzeyini önemser misiniz?....................................................... 159

Tablo 128: Kendinizi hangi siyasi görüşe mensup görüyorsunuz?...................................................... 161

Tablo 129: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin siyasi görüşü (sağ, sol, liberal vs.)

sizin için önemli midir?...................................................................................................... 161

Tablo 130: Komşularınızla ilişki kurarken, onların sahip oldukları meslek

(esnaf, memur, işçi, işsiz vs.) sizin için önemli midir?....................................................... 166

11

Tablo 131: Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde, komşularınızın ailelerindeki fert sayısı,

komşuluk ilişkilerinizi etkiler mi?....................................................................................... 172

Tablo 132: Herhangi bir komşu ile ilişkileri geliştirirken, komşunuzun çocuk sayısı

sizin için önemli midir, neden?.......................................................................................... 173

Tablo 133: Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından

haberdar olursanız nasıl davranırsınız?.............................................................................. 174

Tablo 134: Sizce, özel günler (bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan vs.),

komşuluk ilişkilerinin gelişmesine etki eder mi?............................................................... 175

Tablo 135: Komşuların akraba ya da hemşeri olmasının sizce ne anlamı var?................................... 176

Tablo 136: Daha önceden komşu olduğunuz, ancak çeşitli nedenlerden dolayı (taşınma, yeni ev alma vs.) fiziki olarak ayrıldığınız eski komşularınızla irtibatınız hangi düzeydedir?....... 178

Tablo 137: Sizce, özel ulaşım araçları (otomobil) ve okul servislerinin yaygınlaşması,

komşuluk ilişkilerini etkiler mi?......................................................................................... 179

Tablo 138: Sizce komşuların birbirinin sevincini ve kederini paylaşma konusunda

eski ile şimdi arasında bir değişme oldu mu?..................................................................... 182

Tablo 139: Sizce iyi komşuluğun en önemli özelliği nedir?............................................................... 183

Tablo 140: Komşularınızın daha çok hangi durumundan şikâyetçisiniz?........................................... 186

Tablo 141: Sitenizde / binanızda yönetici var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler?............. 192

Tablo 142: Herhangi bir evden başka bir eve taşınırken kimden yardım alırsınız?............................ 194

Tablo143: Komşuluk Grubuna Alınmayan Komşuların Varlığı ve Komşuluk Grubuna

Alınmama Durumunun Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı….…………….….. 226

Tablo144: Komşularla Ailecek Görüşme Durumunun Đl veya Đlçede Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı… 226

Tablo145: Komşularla Ailecek Görüşme Durumunun Đl veya Đlçede Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı.. 227

Tablo146: Komşularla Ailecek Görüşme Durumunun Oturulan Konut Türüne Göre Dağılımı…….. 227

Tablo147: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı.. 228

Tablo148: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı.. 228

Tablo149: Çeşitli Nedenlerden Dolayı Fiziki Olarak Ayrı Olunan Komşularla Đrtibat Durumunun…… 228

Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı………………………………………………… 228

Tablo150: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Oturulan Binada Asansörün Bulunma Durumuna Göre Dağılımı.. 229

Tablo151: Komşularla Görüşme Durumunun Oturulan Binada Asansörün Bulunma Durumuna Göre Dağılımı… 229

Tablo152: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Ekonomik Olarak Bulunulan Konumuna Göre Dağılımı… 229

Tablo153: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı………… 230

12

Tablo154: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı……………….. 230

Tablo155: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı…………….. 230

Tablo156: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı……………….. 231

Tablo157: Komşuluğa Verilen Önem Derecesinin Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı………………… 231

Tablo158: Görüşülen Komşunun Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı…………………………………… 231

Tablo159: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Uzun Süre Yaşanılan Yere Göre Dağılımı……. 232

Tablo160: Uzun Süre Yaşanılan Yerin Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığına Göre Dağılımı……… 232

Tablo161: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Daha Önce Başka Bir Yerde Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı.232

Tablo162: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Daha Önce Başka Bir Yerde Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı.. 233

Tablo163: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Oturulan Evin Durumuna Göre Dağılımı………… 233

Tablo164: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Hanede Yaşayan Kişi Sayısına Göre Dağılımı… 233

Tablo165: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Hanede Yaşayan Kişi Sayısına Göre Dağılımı…. 234

Tablo166: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Çocuk Sayısına Göre Dağılımı………………….. 234

Tablo167: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı…………... 234

Tablo168: Geçmişe Oranla Komşularla Görüşme Nedenlerinde Değişim Olma Durumunun

Cinsiyet Değişkenine Göre Dağılımı………………………………………………………….. 235

Tablo169: Komşularla Geçirilen Süre Durumundaki Değişimin Cinsiyete Göre Dağılımı……………. 235

13

Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Komşuluk

Özet

Komşuluk, toplumsal hayatın önemli olgu ve işlevlerinden biridir. Tarih boyunca

komşuluk ilişkilerini belirleyen ya da değiştiren farklı unsurlar olmuştur. Buna bağlı olarak,

toplumlardaki komşuluk ilişkilerinde nitel ve nicel değişimler ortaya çıkmıştır. Özellikle

sanayi devriminden sonra yeniden şekillenmeye başlayan toplumsal hayatta, komşuluk da

farklı boyutlar ve işlevler kazanmıştır. Yeni toplumsal hayatı belirleyen değerler, komşuluğu

da değiştirmiş ve şekillendirmiştir. Bu değerlerin başında; birey, eğitim, ekonomik

gelişmişlik, şehirleşme, medya, küreselleşme, rekabet, demokrasi, insan hakları vs.

gelmektedir. Toplumların etnik ve dinî mensubiyetleri de komşuluğu belirleyen ve değiştiren

bağımsız değişkenler arasında yer almaktadır.

Ekonomi, siyaset, iletişim, eğitim vs. faktörlerin etkisiyle Türk toplumu son 40–50

yıldan beri çok hızlı bir toplumsal değişim süreci yaşamaktadır. Bu değişim daha çok; göç,

toplumsal hareketlilik, yeni yaşam biçimleri ve alışkanlıkları, kentleşme ve sanayileşme

oluşumları üzerinde kendini göstermektedir. Böylece yeni yaşam alışkanlıkları ve değerleri

üretilmektedir. Söz konusu toplumsal değişmenin ve yeni ürünlerin tam olarak bilinebilmesi

ve temel doğrultusunun belirlenmesi için komşuluk olgusunun anlaşılması gereklidir.

Çağdaş Türk sosyologları komşuluk olgusuna fazla değinmemişlerdir. Bu bakımdan

komşuluğun toplumdaki mevcut durumu, önemi, hızlı sosyal değişme ile aldığı şekil, yeni

değerler ve topluma etki ve katkıları bu araştırma kapsamında incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Komşuluk, Konut, Komşuluk Kültürü, Değişim, Değişim

Sosyolojisi, Toplumsal Değişme, Şehirleşme, Şehirlileşme.

14

Neighborhood in the Socio-Cultural Changing Process

Summary

Neighborhood is one of the important phenomenon as well as the functions of social

life. Throughout the history, there have been different elements that either changed or

determined neighborhood relations. As a result, there have been both qualitative and

quantitative changes in neighborhood relations in the societies. Specially, after the Industrial

Revolution, depending on existing transformations in socio-cultural life, neighborhood gained

new dimensions and functions. The changes in the value systems have also determined

dimensions of new social life, in particular neighborhood relations. Some of these values are

as follows: Personality, education, and development of economic life, urbanization, media,

globalization, competition, democracy and human right. Both ethnic and religious

belongingness of the societies could also be considered as one of the independent variables

that have transformative effects on the neighborhood.

As a result of some socio-cultural factors such as economic, political, educational and

communicative factors there has been a very rapid social change in Turkish society at least for

the last forty or fifty years. The effects of these changes are more visible in the following

areas: migration, social mobility, new life forms and habits, urbanization and

industrialization. Hence, there have existed new life habits and values in social life. In order

to understand the real dimension, direction, and lastly the consequences of this social change

one must also comprehend the neighborhood phenomenon.

Yet, contemporary Turkish sociologists have not paid more attention to neighborhood

issue. Therefore, concerning the neighborhood, this study will evaluate the following issues:

the present condition of neighborhood in Turkish society; the effect of rapid social change on

the neighborhood; and, new values relating to neighborhood and their effects and the

contribution to the society.

Key Words: Neighborhood, Housing, Neighborhood Culture, Social Change,

Sociology of Change, Urbanization, Urbanity.

15

BĐRĐNCĐ BÖLÜM

KURAMSAL ÇERÇEVE

1.Giriş

Bu başlık altında; “Komşu ve Komşuluk Nedir?”, “Modern Toplumun Oluşma

Sürecinde Komşuluk”, “Avrupa’da Toplumsal Yapının ve Yerleşim Biçimlerinin Değişmesi”

gibi alt başlıklar yer almaktadır.

1.1.Komşu ve Komşuluk Nedir?

Đnsanın ontolojik gereksinimlerinden biri, toplum içinde yaşamaya mecbur olması ve

hemcinslerine mutlak anlamda ihtiyacının olmasıdır. Đnsan, hayatını sürdürebilmek için şu ya

da bu biçimde diğer insanlarla bir arada yaşamaya ve onlarla iletişim kurmaya mahkûmdur.

Bu bakımdan Robenson türü fiktif edebî eserler, ancak hayal dünyasında yaratılabilecek bir

sahneden öteye geçemez. Đnsanların diğer insanlarla bir arada yaşama mecburiyeti, ruhî ve

psikolojik ihtiyaçların giderilmesi ve temini için olduğu kadar, neslin devamı, maddî

ihtiyaçların giderilmesi, daha mutlu bir hayatın temini için de vazgeçilmezdir. Bu durum

insanın mutlak anlamda toplumsal bir varlık olduğuna işaret eder. Đnsanlığın mecbur olduğu

bu birliktelik; ilişkilerin biçimi, zaman ve mekâna göre farklılaştığı gibi, bu nedenler

çerçevesinde farklı kurumlar ve oluşumlar da ortaya çıkarmıştır. Bunlardan bazıları bilinçli

birliktelikler olmakla birlikte, bazıları kendiliğinden oluşmuş ve zaman içinde değişim

göstermiştir. Đşte bu kurumlardan biri de toplumsal hayatın hemen her alanında görülen

komşuluktur. Var olan hemen her şey bir başkasına nispetle var olabildiği için doğal olarak

komşularla çevrelenmiştir. Komşuluk dünya üzerindeki bütün insan topluluklarında şu ya da

bu biçimde işleyen, görev ve sorumlulukları değişiklik gösteren bir toplumsal kurumdur.

Đnsanların sağlıklı biçimde yaşayabilmesi için içinde yaşadığı insan birlikteliğinin,

toplumun ya da cemaatin ortak değerler sistemini kazanması ve içselleştirmesi, diğer bir ifade

ile “toplumsallaşması” gerekir. Sosyalleşmenin ya da toplumsallaşmanın birey ekseninde

sağlanmasında aile, okul, sokak, arkadaş çevresi, meslek çevreleri, eğlence mekânları,

16

dernekler, lokaller ve kutlama mekânlarının yanında en önemlilerinden biri de ailenin en

yakınında yer alan komşulardır. Şu halde komşu ve komşuluk, toplumsal hayatın işleyişini

anlamak için üzerinde durulması ve incelenmesi gereken temel ilişki biçimlerinden ve

yapılardan biri olarak kabul edilebilir.

Türk toplum hayatında yeri, unsurları, işlevi ve ortaya çıkardığı neticeleri bakımından

önemli bir yere sahip olan komşuluk, günlük hayatın vazgeçilmez bir toplumsal yaşam alanı

ve olgusudur. Türk toplum hayatında komşuluğun önemi çok yerde ve sıkça kullanılan bir

atasözünde “ev alma, komşu al” şekliyle dile getirilir. Çünkü bir evin ev olabilmesi için

çevredeki komşular en az ev kadar, ama aslında evden bile önemli görülmektedir.

Komşuluğun toplumsal hayatta ne kadar önemli bir yer tuttuğunu, konuyla ilgili deyim,

atasözü ve yargılardan anlamak mümkündür. Komşulukla ilgili literatürde hatırı sayılır ölçüde

kavram, atasözü ve deyim bulunmaktadır. “Komşu hatırı”, “komşu kapısı”, “komşu kapısına

çevirmek”, “kapı komşu” gibi deyimler dilimizde sık sık geçer. Bu önemli toplumsal

kurumun tanımı konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Komşu ve komşuluğun tanım, işlev ve

önemi şöyle özetlenebilir:

“Kon-mak” kökünden türeyen komşu ev, işyeri, arazı, köy, şehir ve ülke bakımından

yakın olanların birbirlerine göre aldıkları konum olarak tanımlanabilir. Aynı zamanda komşu,

mesafe olarak en yakın, hatta bitişik konutlarda oturan kimselerin birbirine göre konumlarına

denir. Komşu birinci derece aile üyelerinden sonra aileye en yakın sosyal çevreyi oluşturur.

Komşuluk ise, komşu olma hali ve bitişik mekânlarda bulunma, ikamet etme, iş yapma

durum, ya da genel olarak aynı semtte, yakın mekânlarda oturan aileler arasındaki ilişkiye

verilen addır (AYATA ve AYATA, 1996, 78). Yine komşuluk hakkında “bir yerde, bir

çevrede birbirine yakın mekânlarda oturan ve ya oturma yerleri yakın olan kimselerin

birbirlerine göre aldıkları konumdur” (SBA, 394) şeklinde bir tanımlama da yapılmıştır.

Modern kullanımın anlam dünyasında komşuluk söylemi, ‘kendine ait’ olduğu

düşünülen küçük bir yerleşim bölgesi anlamında kullanılır. Đnsanlık hayatının ilk

zamanlarında köyün toplumsal yaşamıyla ortak kabul alanı inşa edilen komşuluk, modern

dönemde henüz köy statüsüne ulaşmamış seyrek nüfuslu gruplarıyla benzer anlamda

kullanılmaya başlanmıştır. “Daha çok yoğun bir nüfusun bulunduğu alanın ufak bir bölümüne

kentlerde fiziksel ve sosyo-ekonomik açıdan az çok ayırt edilebilen bölgesel gruplara

17

dayanarak kent sosyolojisinde kullanılır. Coğrafi bir ifade olarak komşuluk kavramına böylesi

bir yerde yaşayanların birbirleriyle münasebetlerinden hoşlanmaları (ya da hoşlanabilecekleri)

fikri eklenir. Komşulukta insanların bir araya gelerek, günlük hayatın yüklerini paylaşma ve

ortak sorunların üstesinden gelebilmek için iş birliği içinde bulunma durumu vardır. (SBA,

394)” Komşuluk, sosyo-kültürel geçiş dönemi boyunca beliren ve kente uygun bir

yardımlaşma kaynağı olarak günlük yasamı her yönüyle kuşatan bir başvurma çerçevesi

olarak da görülmüştür. Başka bir deyişle, “kent çevresinde ilk uyum ilişkilerini akrabalarıyla

başlatan, iş arkadaşlarıyla genişleten ve geliştiren yeni kentlerin, son ve daha kararlı bir

aşamada vardıkları az çok sürekli ve kentsel işbirliği sistemi komşuluktur” (SENCER, 1979,

31). Bu da bölgesel ve kültür eksenli komşuluk tanımlamalarını ortaya koymaktadır.

Sosyal ilişkiler kültür eksenli olarak ortaya çıktığından komşuluğun tanımından da her

kültür çevresine göre farklılıkların olması doğaldır. “Farklı sosyal dokulardaki mahallelerde,

komşuluk ilişkilerinin ve komsu tanımının ne denli farklılaştığını saptamak amacıyla yapılan

bir araştırmada alt gelir grubunda komşuluk ilişkilerinin daha yoğun olduğu ortaya çıkmıştır.

Konut alanlarının yabancıların buraya erişebilmesi bakımından daha geçirgen olduğu, konut

dışı mahremiyet ve güvence sağlama gereksinimini karşılamak amacıyla konut dışı alanlarda

(apartman girişi, site girişi) yabancıların erişebilmesi amacıyla çitler, bahçe duvarları, bekçi

kulübeleri, kilit, diyafon vb. ses düzeni ile fiziksel engeller oluşturulduğu görülmüştür”

(SUER, 1991, 57). Bu tür bir yapılanma klasik anlamdaki komşuluk tanım ve işlevinin

değişime uğradığını ortaya koymuştur. Güvenlikli sitelerin, “steril bir hayat” tercihi, komşuyu

işbirliği olarak gören bir algının tersine bir tehdit olarak görme eğilimine girmiştir. Bu yüzden

sürekli daha güvenli yer ve konut tasarımları ve arayışları devam etmektedir. Batı

toplumlarında kentlerin toplumsal-kültürel yapısı başlangıçta aile bağları ve yerel

örgütlenmelere bağlı iken, ticaret ve sanayinin gelişmesi ile toplumda yeni iş bölümleri ve

ihtisaslaştırmaya bağlı olarak iş türüne dayalı bir toplumsal organizasyon ortaya çıkarmıştır.

Kentlerin büyümesi, aile ve akrabalık bağlarına dayalı yüz yüze “birincil” ilişkilerin çözülerek

örgütsel yapı içinde gelişen “ikincil”, resmî anonim ilişkilerin ön plana geçmesine neden

olmuştur.

Özelikle bu günün konut edinme ve hızlı şehirleşme ortamında “komşuluk ilişkileri,

kişinin hem seçimine bağlı olarak hem de istem dışı şartlarda gelişmektedir. Bir semti

18

seçerken ayrı bir komşuluk çevresi de seçilmiş olmaktadır” (GÖLÇÜK, 2007, 77). Ancak

konut edinmede birinci öncelik ekonomik imkânlarda düğümlendiği için, istem dışı kişiler ve

bölgeler kişiye dayatılmış olmaktadır.

Komşuluğu sosyal bünyenin temel dinamikleri arasında gören Nirun (1991, 169),

toplumsal hayattaki rol ve işlevi yönüyle, konuya en çok yer ayıran sosyologların başında

gelir. Kavram hakkında uzun tanımlamalar yapan Nirun’a göre komşuluk, “belirli bir coğrafî

çevre içinde birbirlerini ziyaret eden, şahsen veya ismen tanıyan, karşılıklı yardımlaşan,

ödünç alan ve ödünç veren, birbirlerinin aletlerini ve malzemelerini kullanabilen, sıkı sosyal

ilişkiler kurmuş olan, sayı bakımından çok fazla olmayan ailelerden kurulu küçük yerel

yapıdır. Komşuluk hemen hemen her coğrafi bölge üzerinde görülen toplumlaşma şeklidir.

Tamamıyla enformel karaktere sahip bulunan komşuluk, küçük yapısı itibariyle sade, hatta

basit tabii muhtevanın taşıyıcısıdır”.

Komşuluğun, kültür çevresi faktörlerini meydana getiren önemli unsurlar arasında yer

aldığını belirten Nirun (1991, 169), komşuluğu ortaya çıkaran faktörün, ortak ihtiyaçlar

karşısında doğan ortak duygu ve düşünceler olduğunu belirtir. Bu duygu ve düşünceler,

insanlar arası komşuluk bağlarının kuvvetlenmesine yardımcı olur. Yine ona göre, “komşuluk

ruhî bir dayanışma zemini oluşturmaktadır”. Bu zeminin üzerinde, ortaya çıkan enformel

çevre, bir arkadaşlık grubudur. Bu arkadaşlık gurubu sayesinde teşekkül eden komşuluk,

insanın sosyal yaratık olma vasfını belirleyen bir ideal sosyal tip olarak sunulur.

Komşuluğu, biz duygusu ile dolu olan psiko-sosyal pota olarak da değerlendiren Nirun

(1991, 174), bu sosyal yapının bütün enformel gruplarda görülen, grup içi itimat dolu havanın

zorunluluğuna işaret eder. Bütün insanî birlikteliklerin temel özelliklerinde olduğu gibi,

komşulukta da bir takım enformel kurallar vardır. Komşuluk, “sıkı tesanüt bağları içinde sert

kaidelere, yani âdet ve örflere dayanmaktadır… Komşuluk, komşular arası karşılıklı

yardımlaşma, hep birlikte bir işi başarma gayretleri içinde toplanmış gruptur.”

Komşuluğun sağlıklı olarak işleyebilmesi ve devamının getirilebilmesi için “fertlerin

şahsiyeti ve şahsî değerleri esasında gayri resmî esasta liderlik” söz konusu olabilir. Bir araya

gelme, kurallara uyma, birlikte hareket etme, yeni gelenlerin guruba katılması ya da cezaların

ifası gibi konularda bu enformel yapı devreye girer. Soysal dinamiğin temel bir yapısı olarak

19

görülen komşuluk, insan gruplarının bünyesi, fonksiyonel karakteri ile üyelerine

sosyalizasyon/toplumsallaşma yolunu açık tutan, dinamik sosyal merkez niteliğini koruyan ve

ileriye matuf, hareketler ve kanaatler ile dolu olan sosyal sistem olarak düşünülmüştür.

Nirun’a göre (1991, 180), komşuluğun en önemli özelliği, “sosyal dinamik bünye içinde

yer alışı ve belirli zamanlarda birkaç faktör ile psikolojik ve sosyolojik tamlaşma gösteren bir

sosyal birim halinde psikolojik atmosferi içinde üyelerini büyük varlıklarıyla kavrayıp, diğer

topluluklardan o an için tamamen tecrit edebilme yeteneğine sahip oluşu, şahsiyeti, kanaati,

kalıplaması, sosyal mekânı içinde bir sosyal sistem olarak gayeye yöneltmesi ve fonksiyonel-

strüktürel mahiyet kazanmış olmasıdır”.

Komşuluk ilişkilerinin temeli “yardımlaşma” ve “güven” temeline dayanmaktadır. Bu

iki mesele insanlık tarihinin başlangıcından beri vardır ve her devirde de olmaya devam

edecektir. Đnsanlar komşuluğa bu iki sebep yüzünden daima önem vermişlerdir ya da

istemeseler bile gereksinim duymuşlardır. Türk atasözündeki “ev alma komşu al” ifadesi her

şeyden önce güvene işaret eden bir anlam derinliğine sahiptir. “Sosyal dinamik bünye

bütünlüğü içinde her komşuluk grubu, ayrı bir manevî kuvvet merkezidir. Bir muhitte, bir

köyde ya da şehirde ne kadar komşuluk grubu var ise, o kadar çok ‘manevî kuvvet merkezi’

var demektir” (NĐRUN, 1991,176-177).

Bütün bu açıklamalardan sonra Nirun (1991, 169-178), komşuluğun tanımını şu madde

başlıklarını kullanarak daha işlevsel biçimde yapmıştır. Komşu ve komşuluk;

• Belirli bir coğrafi çevre içinde birbirlerini ziyaret eden,

• Birbirlerini şahsen ve ismen tanıyan,

• Karşılıklı yardımlaşan,

• Ödünç alan ve ödünç veren,

• Birbirlerinin malzemelerini kullanabilen,

• Sıkı toplumsal ilişkiler içinde olan,

• Sayıca fazla olmayan,

20

• Her coğrafik çevrede görülebilen,

• Biçimsel olmayan karaktere sahip olan,

• Kendiliğinden mekâna bağlı olarak ortaya çıkan,

• Đsteyerek yapılan,

• Kişiye psikolojik tatminlik veren,

• Toplumsal kurumlar içerisinde aileden sonra gelen,

• Arkadaşlık ilişkisine dönüşebilen,

• Toplumsallaşmayı sağlayan,

• Cemaat yapısı özelliği gösterebilen,

• Örf, adet ve toplumsal normlarla şekillenen,

• Küçük ama doğal özün taşıyıcısı olan bir toplumsal yaşama ve kabul sistemidir.

Komşuluğu sosyal bünye analizi içinde ele alıp değerlendiren Nirun’a göre (1991, 178),

komşulukta birkaç faktör birleştirici rol oynamaktadır. Bu roller şöyle sıralanabilir: “Yer, yüz

yüze ilişkiler, mahremiyet, samimi konuşmak, dedikodu, fısıltı, eğlence, boş vakitleri

harcama, ortak alâkalar, kültürel bağlar, milliyet, lisan, öğrenim ve hayat derecesi, mali

seviye, ekonomik tüketim gücü, karşılıklı yardımlaşma”. Bu verilerden ortaya çıkan netice,

komşulukta temel unsurun yer ve yaklaşma temayülü, diğerlerinin ise ikinci derecede gelen

unsurlar olduğudur.

Komşuluk toplumda kaynaştırıcı, güven inşa edici bir manevî merkez olarak işlev görür.

Bu durum, farklı komşuluk türlerinin meydana gelmesini de sağlamıştır. En başta hane, ev

komşuluğu olmak üzere, iş yeri komşulu, yazlık komşuluğu, meslek komşuluğu, bağ, bahçe

komşuluğu gibi maddî hayatın farklı evrelerini içeren sosyal ilişkiler vardır. Hatta “mezar

komşuluğu” gibi, manevî hayatın da komşulukları üretilmiştir. Đnsanlar ebedî hayatlarını

geçirecekleri mekânlarda da komşularını belirlemeyi, onlar ile birlikte olmayı istemektedirler.

Komşuluğa hemen her yaşta, her mekânda ve zamanda ihtiyaç duyulduğu gibi, toplum içinde

en çok kadınların ve çocukların muhtaç olduğuna yönelik bir izlenim söz konusudur. Bu

21

bakımdan komşular, bazen yakın akrabalardan bile öncelikli duruma gelmektedir. Komşuluk,

hayatın her zamanında canlılığını sürdürdüğü gibi, kendini daha da belirgin gösterdiği anlar,

dönemler vardır. Bayramlar, ölümler, düğünler, doğumlar, kutlamalar, yolculuklar, başarılar,

başarısızlıklar, yemekler, dinî ve millî önemli günler, askere, hacca, okumaya, işe, yurtdışına

uğurlamalar ve karşılamalar sırasında komşuluk, kendine özgü kurallarını davranış haline

dönüştürmeyi zaruri kılar. Aksi halde komşuluğun enformel cezaları kaçınılmaz hale gelir.

Değişen iş hayatı ve ekonomik imkânlar, öğrenim durumu, şehirleşme, medya ve

eğlence alışkanlıkları yüzünden geleneksel komşuluk anlayışında, algılamasında, beklenti ve

ilişkilerinde, komşuluğun ifasında ve temel ritüellerinde ciddi değişimler ortaya çıkmaktadır.

Birçok sosyal bilim araştırmacısına göre bu değişim ciddi bir toplumsal çözülmeye ve

yozlaşmaya işaret etmektedir. Ancak meselenin gerçekten böyle olup olmadığına yönelik

yeterli ve güvenilir araştırmalar kâfi değildir. Komşuluğun ciddi bir şekilde değişime

uğramasının temel nedenleri arasında; şehirleşmenin ve göçlerin hızlanması, yaş, cinsiyet ve

diğer farklılıkların artmasıyla “birey” faktörünün gün geçtikçe belirginleşmeye başlaması ve

ekonomik gelirin ve sosyal refahın artmasıyla kimsenin yakınlarına, akrabalarına ve

komşularına minnet duygusunda bulunmamasının geldiği ifade edilebilir.

1. 2. Modern Toplumun Oluşma Sürecinde Komşuluk

Komşuluğun tarihi gelişim niteliklerini ele alan bir araştırma çok anlamlı olmayabilir.

Zira kavramın tanımından da anlaşılacağı üzere komşuluk, birileri tarafından, tarihin belli bir

döneminde ve belli şekilde ortaya konmuş, yaşanmış ve değiştirilmiş bir eylem değildir.

Komşuluk ilk insandan bu yana, hemen her toplum ve kültürde farklı yaşama tarzlarında

varlığını devam ettirmiştir. Dünyada ne kadar kültür ve farklı toplumsal yapı varsa, o kadar

komşuluk türü ve tarihi vardır denilebilir. Bu araştırmanın odaklandığı zaman dilimi, içinde

bulunduğumuz an ile bu anın temel kodlarının oluştuğu yakın geçmiş zamandır. Araştırma

yakın geçmiş zamandaki değişimlerin şimdiyi nasıl belirlediğini tespit etme amacını

taşımaktadır. Dolayısıyla burada dünya toplumlarını olduğu kadar Türk toplumunu da nerede

22

ise bütün yönleri ile değiştiren ve yepyeni bir hayat tarzı getiren/dayatan sanayi devriminin

komşuluk üzerine etkisi üzerinde kısaca durulacaktır.

Bilindiği üzere modernizm, kapitalizm, sanayi toplumu iç içe geçmiş kavramlar ve

hayat formları olarak 17. yüzyıldan sonra sanayi devriminin hem nedeni olmuş hem de

zorunlu sonucu olarak ortaya çıkmıştır (MERĐÇ, 2002, 177). Bu kavramların hemen hepsi bu

günü belirlemiştir. Modern hayat modern devlet, ekonomi, eğitim ve hukuk oluşumlarının

ürettiği bir yeni bir hayat formudur. Söz konusu kavramlar meşruiyetini kabul ettirebilmek

için “kurucu dışarıya” ihtiyacın çıkarımsal bir gereği olarak “geleneği” icat etmişler.

Dolayısıyla gelenek bir anlamda modern’in icat ettiği bir karşıtlık olarak vücut bulmuştur.

Buradan hareketle de modern öncesi her şey gelenek olarak tanımlanmıştır. Pek çok yönüyle

de gelenek “modern”i doğuran bir ön öğe olmaktan ziyade, yeniye ve “modern”e engel olan

bir ayak bağı şeklinde sunulmuştur. Bu haliyle pek çok yönden geleneksel olan eski ya da

olumsuz bir algı olarak bireylerin kafasında yer etmiştir.

Bu zihinsel atmosferin yaratıldığı yer Avrupa’dır. Kent toplumunun kendisine özgü

ortaya koyduğu hayat tarzında (life style) belirleyici olan unsur bireysellik, özgürleşme ve

kolektif eylemlere yabancılaşmadır. “Kentin olumsuz etkilerinin üzerinde duran yaklaşımlar,

özgürleşmenin bedelinin yabancılaşma olduğunu belirterek; artan suç, çevre kirliliği,

yoksulluk, toplumsal ve ahlakî sarsılma gibi kentsel sorunların altını çizmiştir. Geleneksel

toplumsal bağları kopartan kent yaşamı, bunların yerine ancak ikincil, kısmî, geçici, yüzeysel

ve gayrişahsî ilişkiler koyabilmekte, sonuçta ise birey tek başına kalmakta, atomlaşmaktadır”

(AYATA ve AYATA, 1996, 2). Böylesi bir toplumsal hayat tarzında komşuluk gibi

geleneksel bir davranış bütünlüğünün varlığını devam ettirmesi elbette zordur. Neticede de

başta Avrupa olmak üzere, batı hayat tarzının benimsendiği diğer bütün kültürlerde geleneksel

olan her unsur büyük bir darbe yemiştir. Bunlar arasında en büyük payı alan toplumsal

tarzlardan biri kuşkusuz komşuluk olmuştur.

Her ne kadar şehirleşme geleneksel hayata, zihniyete ve yaşam biçimine farklı bir ivme

kazandırarak, bireyselleşmeyi meydana getirdiyse de, bazı yönleri ile aslında cemaati yeniden

üretmektedir. Elbette bu süreçte cemiyetleşme ile cemaatleşmenin farkını belirtmek gerekir

ancak, konut ve komşuluk üzerine bu güne kadar neredeyse tek çalışmanın sahiplerinin

vardıkları şu yargıların Türkiye gerçekleri dikkate alındığında yersiz olduğu görülür: Ayata ve

23

Ayata (1996, 3) şöyle bir yorumda bulunmaktadır: “Hangi açıdan bakılırsa bakılsın, değişimin

gelenekselden modern topluma geçişin temel ortamını oluşturan ve kendi başına bir değişim

unsuru olarak görülen kent, aynı zamanda cemaatin tükendiği eridiği, yok olduğu toplum tipi

olarak karşımıza çıkmaktadır”. Bazı sosyolojik kuramlardan hareketle, kuramsal olarak

böylesi çıkarımlarda bulunulsa da, pratikte şehirde cemaatin yeniden üretildiği, şehir

cemaatlerinin modernize bir halde varlık gösterdikleri de bir gerçektir. Sözlü kültür ve emirle

hareket eden, cemaatin değerleri yanında liderlerinin ve üst hiyerarşideki insanların sözlerine

sonsuz bir sadakat ve bağlılık göstererek, onların çıkarlarını her şeyin üstünde tutan, onları

sorgulamadan koruyan ve kollayan geniş şehir kitlelerin varlığı bilinmektedir. Bu toplumsal

gerçeklik Türkiye şehirleşmesinin patolojik bir tarafına işaret ettiği kadar, geleneğin

modernize edilerek yeniden üretilmesine de imkân tanıdığı için özgün bir modernleşme teorisi

ortaya koymaktadır. Dinî örgütlenmelerden, yer altı çetelerine, etnik ve ekonomik

beraberliklere varıncaya kadar pek çok şehir grupsallaşması aynı zamanda tam bir cemaat

özelliği göstermektedir. Nitekim ABD’de modern cemaatlerin “kent cemaatleri” olarak

adlandırıldığı bilimsel araştırmalar yapılmıştır. “‘Kent cemaati çalışmaları’ olarak da bilinen

bu gelenek, kent toplumunda cemaatin birden bire sona ermediğini, daha farklı bir deyişle

kent ve cemaatin birbirini zorunlu olarak dışlayan olgular gibi görülmemesi gerektiğini

vurgulamıştır. Bu yaklaşımda komşular, akrabalar ve yakın ilişkide bulunan kimselerden

oluşan komşuluk çevreleri bireye aidiyet duygusu veren ve yakın birincil toplumsal ilişkileri

bünyesinde barındıran kent cemaatlerinin varlığının kanıtı olarak ele alınır” (GANS,

1962’den akt. AYATA ve AYATA, 1996, 3). Bu gerçeklik, “Kent ortamında çok sayıda

cemaat ve alt cemaatin varlığını sürdürdüğü görüşlerinin yaygın kabul görmesinden sonra

mekân veya mıntıka ile cemaat arasındaki ilişki, yeni tartışmaların merkezine oturtulmuştur”

(AYATA ve AYATA, 1996, 4).

Şehirleşme, bireyselleşme, yabancılaşma gibi eğilimlerle bütün geleneksel unsurların

kökten yok olduğunu söylemek de imkânsızdır. Sosyolojik analize göre, geleneksel unsurlar

yeni bir forma kavuşarak varlığını devam ettirmektedir. Bu yeni formun eskinin devamı olup

olmadığını tartışmak mümkündür. Ancak eskiden var olan ve belli bir toplumsal talebe

karşılık gelen kurumun yerini alan bir başka kurum ortaya çıkmıştır. Geleneksel komşuluk

kalıplarının ve davranış biçimlerinin yerini de modern toplumda alan ve karşılayan kurumlar

24

ve davranışlar ortaya çıkmıştır. Komşuluk özünde bir cemaat yapılaşmasının ürünüdür.

Cemaat yapılaşması da geleneksel toplumun bir niteliğidir. Modern toplum ise, cemaatin

aksine cemiyeti ön plana çıkarmıştır. Şu halde cemiyet ilişkilerinin hâkim ve belirleyici

olduğu toplumda, cemaat toplumunun keskin ritüellerinden komşuluğun aldığı yeni boyut

nedir? Rol ve fonksiyonlarındaki değişimler nelerdir? Bu araştırmanın temel amaçlarından

biri bu değişim ve dönüşümün betimlenmesini sağlamaktır. Bu amaca ulaşabilmek için

öncelikle cemaatin cemiyete dönüşüm seyrinde, komşuluğun değişim biçimlerine kısaca

bakmak gerekmektedir.

1. 3. Avrupa’da Toplumsal Yapının ve Yerleşim Biçimlerinin Değişmesi

Avrupa’da 17. yüzyıldan itibaren başlayan bilimde, sanatta ve felsefedeki gelişmeler 18.

yüzyılın ilk yarısından itibaren sanayi alanına tatbik edilmeye başlanmıştır. Bu gelişme

insanlık tarihinin en önemli değişimlerinden birini meydana getirerek, tarım toplumundan

sanayi toplumuna geçişi sağlamıştır. Sanayileşme hızlı kentleşme, fabrikalaşma ve yeni sınıf

oluşumlarını ortaya çıkarmıştır. Zira sanayileşme sanat ve ticaretle uğraşan Avrupa’nın

burjuva sınıfının tekelindedir ve bu sınıf da daha çok şehirlerde, liman kentlerinde ve ticarete

elverişli mekânlarda oturmaktadırlar. Sanayileşme insan ihtiyaçlarının kas gücüne dayalı

olarak değil, makine gücüne bağlı olarak üretilmesine imkân tanımıştır. Bu da ürünlerde seri

depolama ve satışı beraberinde getirmiştir (SOMBART, 2008).

Bu döneme kadar Avrupa’da hâkim toplumsal yapı feodalitedir. Bu yapıda halkın

büyük kesimi toprağa bağlı olarak hayatlarını devam ettirmektedirler ve köylerde, kırsal

arazide yaşamaktadır. Toprak işçilerinin ve köylülerin başında bulunan dükler, voyvodalar,

toprak ağaları ve bunların da üzerinde bulunan aristokrasi ve kilise otoritesi geniş yetkilerle

bu düzenin sağlayıcıları ve sürdürücüleri arasında yer alıyordu. Bu sistem Avrupa’da 18.

yüzyıl başlarına kadar devam etti. Ne zaman ki, Osmanlı devleti Avrupa’yı kıskaca aldı ve

Avrupalılar bir çıkış yolu bulmak için arayışlara başladılar, tam bu sırada imdatlarına liman

kentlerinde yaşayan ve ticaretle uğraşan kolonik yapılanmacı burjuvaların ellerinde

bulundurdukları bilim sayesinde ürettikleri yeni icatları yetişti. Elbette bilimsel verilerin

25

teknik ve teknolojiye tatbiki kısa süreli bir gelişme ve zuhur değildi. Bu gelişmenin 12.

yüzyıldan itibaren gelişen Rönesans, reform ve hümanist gelişmelerle doğrudan bağlantısı

vardır. Bütün bunlar Avrupa’da yeni bilimi doğurmuştur (VĐCO, 2007). Okyanusa açılma ve

yeni yerler keşfetme saikıyla dünyanın dört bir tarafına dağılan Avrupalı seyyahlar,

maceraperestler ve tüccarlar yepyeni bir dünyanın oluşması için ilk eylemleri başlattılar. Bu

ilk eylemlerden biri Amerika’nın bulunmasıyla bol miktarda değerli madenin Avrupa’ya

akması ve bunun da geleneksel doğu devletlerini zayıflatması oldu. Zira geleneksel ekonomi

alt üst oldu. Bu zayıflama neticesinde modern ekonominin doğuşu ve kapitalist zihniyetin

başlaması ortaya çıktı. Paranın ve bolluğun takipçisi her zaman ilim ve sanat olmuştur. Ya da

diğer bir ifade ile bilim ve sanat daima bolluk ve refahı, zenginliği takip eder. Nitekim

Avrupa’da meydana gelen bu zenginlik, bilim ve sanatın gelişmesini o da sanayi inkılâbının

gerçekleşmesinin alt yapısını oluşturdu.

Sanayi kuruluşları, fabrikalar daha çok liman kentlerine yakın yerlerde kuruldu.

Hammadde ve pazar ihtiyacının karşılanmasına en uygun yerler bir anda gelişen ve yıldızı

parlayan yerleşim mekânları haline geldi. Sanayileşme öncelikle işgücüne ihtiyaç duydu. Đş

gücü ise köylerde idi. Tam da sanayileşmeye paralel şekilde gelişen tarımda makineleşme

kırsal kesimde “artık iş gücü” meydana getirdi. Bu işsizler geçinebilmek için zor şartlarda da

olsa kendileri için daha iyi bir gelecek vadeden fabrika işçiliğine koşar adımlarla gittiler ve

şehir kenarlarında büyük gecekondular, gettolar, slumlar oluşturdular. Avrupa’da 18. yüzyılın

başlarında nüfusu milyonu geçen pek çok kent meydana geldi. Bu kentler bir insanın ve

ailenin rahat bir şekilde yaşayabilmesi için pek çok sosyal ve tabii imkândan yoksundu.

Altyapı ve beşeri ihtiyaçları karşılayacak beledî, bayındırlık ve sosyal kurumlar yetersizdi.

Son derece güç koşullarda hayatta kalma mücadelesi veren işçilerin yapacakları bir başka şey

olmadığı için bu hayata tutunmaktan başka çareleri yoktu. Bu arada birlik beraberlik

oluşturma, sınıf çıkarlarını koruma düşünceleri de oluşarak yeni bir sınıfın zemini oluştu.

Yeni kent sakinleri artık bir daha köylerine geri dönemezlerdi. Çalışmadan da şehirde

yaşayamazlardı. Bu hayat Avrupa’da sosyal hareketleri ve bütünleşmeleri, dernekleşmeleri,

sivil toplum kuruluşlarını ve yeni yeni toplumsal ideolojik kurtuluş reçetelerini meydana

getirdi.

26

Avrupa’nın icat ettiği bu yeni toplumsal hayatın belki de en önemli karakteristiği

insanların kendi başlarına yaşayabilmek için başlarının çaresine bakmaları gerektiğini bir

zorunluluk olarak ortaya koymasıydı. Bu inanılmaz bir biçimde Avrupa’da bireyselliği ve

bireysel yaşamı geliştirdi. Bireyin yetmediği yerlerde de devlet ve devlet benzeri büyük

yapılar karşısında ayakta durabilmek ve tutunabilmek için “ara sosyal kurumlar”ın doğmasına

sebep oldu. Bu ara sosyal kurumlar “sivil toplum kuruluşları” (non-govermental organisation)

olarak tanımlandı ki, birey ve devlet arası geçişi sağlayan yapılar olması bakımından büyük

bir hayatî unsur haline geldi. Çözülmesi gereken her hangi bir sorunu ya da aşılması gereken

bir problem olduğunda Avrupa insanı bir akrabasına ya da yakınına müracaat etmeden üyesi

olduğu sivil toplum kuruluşuna müracaat ederek arzu ettiğine ulaşmayı bir hayat biçimi haline

getirdi (TOCQUEVĐLLE, 1994). Bu yeni hayat geleneksel hayatın bütün formlarını ve

değerlerini ters yüz etti, ortadan kaldırdı.

Öyle ki geleneksel hayatın en belirleyici kurumu olan kilise, sanayileşme, şehirleşme ve

modern ekonominin gelişimi ile büyük bir yara aldı ve toplum üzerindeki derin nüfuzunu

yavaş yavaş kaybetmeye başladı. Zira burjuvazinin temel mücadele amacı, devlet

aygıtlarından ve imkânlarından en yüksek derecede pay alarak, geleceğini garanti altına almak

ve sınıfsal çıkarlarını en üst düzeyde korumak ve geliştirmekti. Ancak ortaçağın başlarından

beri kilise devlete hâkim bir sınıftı ve aristokrasi ile diğer bütün toplum kesimleri üzerinde

karşı konulamaz bir otorite inşa etmişti. Sanayileşme ve kentleşmenin getirdiği

zorunluluklarla burjuvazi bu hâkim otoriteye halk hâkimiyetini getirmek, ya da demokratik

bir yönetim kurmak, halkın kendi kendini yönetmesine imkân tanımak gibi söylemlerle karşı

çıktı ve geniş halk kitleleri ile birlikte kilisenin devlet, aristokrasi ve diğer halk kitleleri

üzerindeki etkisini büyük ölçüde zayıflattı.

Ancak bu nüfuz kaybı toplumda derin bir boşluğun doğmasına da sebep oldu. Zira

toplumu bir arada tutan ve insanların ortaklaşa yaşamasına imkân tanıyan yegâne unsur

toplumsal değerlerdi. Đnsanların ortak değerlere sahip olması bir toplumda yaşanılırlığı

sağlayan dinamiktir. Aksi halde insanların iktidar hırsları ve mülk edinme içgüdüleri bir arada

yaşamayı imkânsız hale getirebilirdi. Tarih boyunca özellikle halk bilgelerinin, âlimlerin tesis

etmeye çalıştığı şey, insanlar arasından en yüksek düzeyde ortak değerler inşa emek olmuştur.

Nitekim insan toplumları arasında ne kadar ortak değer varsa ve bu ortak değerlere inanç ne

27

kadar yüksek ise, o toplumda yaşama, rahat etme, güvende olma his ve duyguları da o derece

yüksektir. Aksi de bir o kadar tehlikeli, kuşkulu ve yaşanamaz bir hayattır.

Toplumsal değerlerin kaynağı ve üreticileri de çok farklıdır. Değer üretici kaynakların

başında din, coğrafya, iklim ve kültürel miras başta gelir. Ama bunlar içerisinde en önemlisi,

üretkeni ve kalıcısı dindir. Nitekim Avrupa’da da 17. yüzyıla kadar insanların bir arada

yaşamasını sağlayan, toplumsal düzeni ve yönetim meşruiyetini ortaya koyan yegâne kurum

kilise idi. Kilise sayesinde insanlar bir arada yaşayabiliyor, kendilerini güvende hissedebiliyor

ve anlaşmazlık durumunda da onun adaletine sığınıyorlardı. Her ne zaman ki, modern

ekonomi ve şehirleşme kilise otoritesini zayıflatmaya başladı, böylece insanlar arası değerler

dünyasının bağları da gevşemeye yüz tuttu. Bu “değer boşalması” Avrupa’da

yabancılaşmadan, cinayetlere, tecavüzlere, haksız kazançlara, cinayetlere, ruhsal ve psikolojik

cinnetlere varıncaya kadar dayanılmaz bir toplumsal kaos (karışıklık) meydana getirdi.

Toplum önderleri tehlikeyi sezerek çok farklı yollar, yöntemler deneyerek yeni değerler

dünyası inşa etmek için çareler aradılar. Bu arayış Avrupa’da sosyal bilimin imkânı sayesinde

sosyal mühendislik planlarının doğmasına sebep oldu. Sosyalizmden, komünizme,

pozitivizmden materyalizme, faşizmden, liberalizme varıncaya kadar bütün -izm’ler birer

toplumsal kuruluş reçetesi olarak boy gösterdi ve hepsi de ideal Avrupa toplumu için reçeteler

sundu (Örneğin: “Đzm’ler idrakimize giydirilen deli gömlekleri. Đtibarları menşe’lerinden

geliyor. Hepsi de Avrupalı” (MERĐÇ, 1975, 23 ve 87). Hepsinin ortak değer inşa etmek için

farklı yolları, yöntemleri, iddiaları vaatleri ve argümanları vardı. Bu konuda Kıray şöyle der:

“Bir de bizim sosyal bilimcilerin, özellikle siyasal düşünce tarzının bir tür ideolojik düşünce

olduğunu iyice anlamaları lazım. Bütün sosyal bilimlerde ideoloji rol oynar. Bundan hiç

şüphemiz yok. Ama özellikle batıda üretilen siyasal bilim tamamen batı toplumunun

ideolojisini aktaran bir söyleme sahip. Bu söylemi burada sosyal bilimciler aldığı zaman ve

biz, batılı sosyal bilimcileri çok yakından takip ediyoruz, dolayısıyla en yeni bilgileri

aktarıyoruz dedikleri zaman, aktardıkları bildi değil, Batı’nın II. Dünya Harbi sonrası ve hatta

bu günlerde 89’da yıkılmış olan Sovyetlerden sonraki Batı’nın siyasal ideolojisini aktarıyorlar

(Hayatımda Hiç Arkaya Bakmadım, 2002, 213).

Bu sosyal mühendislik projeleri arasında 18. yüzyılda en belirgin olan, kısmen

diğerleriyle de bir ortak nokta inşa ederek kitleler üzerinde etkili olan pozitivizm olmuştur. A.

28

Comte, zayıflayan kilise otoritesinin yerine kendi ürettiği sosyal kanunları bir değer kaynağı

olarak sunuyor ve pozitivizmi Avrupa’nın ve sonrasında da dünyanın yeni dini olarak takdim

ediyordu. Kendisi de bu yeni değer inşa edici dinin peygamberiydi. Avrupa’nın 18. yüzyıl

başlarından itibaren oluşturmaya başladığı bu yeni hayat tarzı içinde insanların bir başkasıyla

olan ilişkisi ve iletişim biçimi tamamıyla materyalist ve pozitivist bir zihniyetle gelişmeye ve

kök salmaya başladı. Artık insan karşısındakini ancak kendi benzeri olduğu için ve kendisine

bir zararı dokunmaması ya da kendisine bir faydası dokunması gayesiyle tanıyordu. Đşte bu

zihniyet bugünün Avrupa’sının sosyal yaşam ve değerler dünyasının temeli haline geldi.

Dolayısıyla Avrupa insanında komşuluk gibi, pozitivist bir mantıkla izahı güç bir toplumsal

yaşam pratiğinin ontolojik davranış kalıplarıyla hayat bulması beklenemezdi.

Ancak ilginç ve anlaşılması güç olan durum, söz konusu toplumsal hayatın ve yaşam

biçiminin bir şekilde Doğu dünyasına doğru da hızla sirayet etmesidir. Nitekim Avrupa

benzeri bir hayat tarzının yaşam kalıplarını ve ritüellerini her gün biraz daha çok görmek olası

hale gelmiştir. Burada farklı bir durum vardır: o da Avrupa’nın 17. ve 18. yüzyılda geçirmiş

olduğu, sosyal, kültürel, siyasî ve ekonomik buhran ve çalkantıları yaşamamış ve tecrübe

etmemiş olmasına karşın, oradaki benzer oluşumların yaşanmaya, tecrübe edilmeye

kalkışılmasıdır. Đçinden çıkılmaz ve sosyolojik açıdan açıklanması ve izahı zor olan bu

konuların başında Türk toplumunda komşuluk alışkanlığının, davranışlarının ve kültürünün

değişimi gelmektedir. Bu bakımdan Türk toplumundaki komşuluk hayatının değişimini

anlamak için de en azından ve kısaca Tanzimat’tan bu buna yaşanan aşırı batılılaşma ve

modernleşme sürecine bakmakta fayda vardır. Nitekim toplum bir bütün olarak

değişmektedir. Bir kurumda meydana gelen değişim bir şekilde diğerlerini de belirgin ve

görülebilir ölçüde etkilemektedir.

2.Türk Toplumunda Modernleşme ve Komşuluk Đlişkileri

2.1.Türk Toplumunda Modernleşme ve Komşuluk Đlişkilerinde Değişmenin

Tarihsel Gelişimine Kısa Bir Bakış

29

Batı toplumlarında feodalitenin çöküşü, sanayileşme, şehirleşme ve insanî gelişimde

bireyselleşme ile birlikte meydana gelen bütünsel toplumsal değişme, devlet yapılarında da

büyük değişikliklere sebep oldu ve modern devletler oluşmaya başladı. Bu dönüşüm zamanla

diğer devlet ve toplumları da etkilemeye başladı. Etkileşim doğal olarak en yakındalarda

etkisini daha çok hissettirdi ve Avrupa’nın yakın komşusu Osmanlı devlet ve toplumu da 18.

yüzyılın sonlarından itibaren hızlı bir değişim ve dönüşüm içine girdi. Öncelikle devlet

yapısında ve bürokraside meydana gelen değişim Tanzimat yıllarında sosyal hayata da girdi.

Toplumsal değişmenin hızlandırıcılarının öncülük etmesiyle eğitim, basın, haberleşme ve

ulaşım hizmetlerinin yaygınlaşması günlük yaşamda derinlemesine değişimler meydana

getirdi. Đnsanların yeme içme alışkanlıklarından, tüketim ve eğlence biçimleri, biri birleri ile

iletişim tarzları en üst tabakadan başlamak üzere geçmişten belirgin farklar göstererek

farklılaşmaya başladı. Bu süreç pek çok sosyal bilimci tarafından “batılılaşma” ya da

“modernleşme” olarak betimlenmektedir (BAYKARA, 1999, 30).

Elbette bu kavramlar aynı anlamda değildir ve içerik detaylarında önemli farklılıklar

vardır. Ancak Türkiye’deki algılanış ve takdim biçimleri tarihsel bir sorun barındırdığından

aynı anlamdaymış gibi kullanımları yaygınlık kazanmıştır. Şerif Mardin konu hakkındaki

önemli ve öncü bir makalesinde bu kavramı şöyle açıklar: “Modernleşme (EĐSENSTADT,

2005) toplumların aynı zamanda gittikçe farklılaştıkları ve merkezîleştikleri bir süreçtir. Batı

Avrupa’da feodalizmin çöküşü ile başlayan bu süreç, burjuvazinin gelişmesi, sanayileşme ve

siyasî hakların nüfusun daha büyük kesimlerine yayılması gibi unsurları da kapsar. Bu

gelişmede toplumların bazı fonksiyonları merkezde toplanırken, öte yandan yeni gruplar

doğar, toplumun fonksiyonları birbirinden ayrılır. Fakat belki de en önemlisi bu ayrılmanın

doğurduğu kopuklukları da dolduracak yeni yapılar gelişir” (MARDĐN, 2007, 25). Mardin’in

ifade ettiği modernleşme en temelde “toplumun bazı fonksiyonlarının merkeze toplanması”

olgusu merkeze uzak toplumsal sınıfların tanınması ve devlet yöneticileri karşısında tanınma

zorunluluğunun ortaya çıkması ve farklı kültürlerin kabulü şeklinde izah edilebilir. Bunun

yanında kavram, toplumda yeni grupların doğması ve yeni fonksiyon alanlarının ortaya

çıkarak, yeni yapıların oluşması ise toplumdaki yeni davranış kalıplarının, günlük yaşam

ritüellerinin oluşmasına işaret eder. Tanzimat yıllarından itibaren genellikle toplumsal üst

sınıfların örnek olmasıyla günlük hayat tarzında keskin dönüşümler yaşanmaya başlamıştır.

30

Bu değişim ve dönüşüm çoğu kez edebiyata yansımış ve toplumsal hastalık ya da buhran

olarak değerlendirilmiştir.

Günlük hayatın yaşam biçimlerinin coğrafya ve iklim şartları neticesinde gelişmesi ve

bu unsurların değişmesiyle davranış kalıplarının da değişmesi gerektiğine inanan pek çok

kanaat önderi ortaya çıkmıştır. Bunların en keskin örneklerinden biri II. Meşrutiyet ve erken

Cumhuriyet dönemi edebiyat, sanat, siyaset ve kültür hayatında etkili ve tepkili olan Abdullah

Cevdet’tir. Onun Türk toplumundaki misafirlik alışkanlığı ile ilgili ilginç bir değerlendirmesi

bulunmaktadır: “Âdet ve alışkanlıkları zaman ve mekân vücuda getirir ve bu zaman ve mekân

değişikliğe uğradıkça bu toplumsal [yani, ferdî değil bir küme insanların tamamına ait ve

şâmil] alışkanlıklar ve âdetler dahi aşamalı olarak değişir. Değişmediği taktirde üzerine tesir

ettiği toplumsal yapının düzenini ve âfiyetini bozar.

Bir misâl ile bu hükmü izah edeyim: Türklüğün daha genel ve bölgesel bir tabirle,

Osmanlı’nın, en ziyade icap eden, lazım gelen ve iftihar vesilesi olarak görülen geleneklerden

biri de misafirperverliktir.

Misafirperverlik hiç şüphe yok, bedeviyet devrinin ‘fezâil-i zarûriyesinden’ (zaruri

faziletlerinden) idi. Tabire dikkat olunsun, ‘fezâil-i zarûriyesinden’ diyorum. Çünkü Asya’nın

Altay Dağlarından dökülerek, saçılarak, Doğu Avrupa’ya, Anadolu’ya Batı Irak ve Irak-ı

Acem’e (DEVELLĐOĞLU, 1995, 396) vd. yapılan ve birer çadırdan ibaret sürekli değişen

vatanlarını yayladan yaylaya, kışın engin ve yumuşak havalı yerlere, yazık yüksek ve sulak

havalı yerlere, ehil hayvanlarını ve sürülerini nakleden kavimler misafirperverlik etmeye

mecbur ve misafirperverlik görmeye muhtaç idi. Bir kabileden kalkıp iki güç güneş mesafede

bulunan bir dostunu veya akrabasını görmeye veyahut o zaman ziyade başlangıç seviyelerinde

bulunan ticaret işlerini icra etmeye giden biri, bir ‘Gündoğdu’ veya birkaç ‘Gündüzalp’in

çadırında akşam yemeğini yemeye ve geceyi geçirmeye mecbur idi.

Misafirperverlik ise çadırın bir tarafına atılmış bir koyun veya keçi postu ile bir tas

ayran ve bir parça ekmek takdim etmekten ibaretti. Yollarda han yoktu, bakkal yoktu, otel

yoktu. Medenî Avrupa’ya karşı üstün bir ahlâkî meziyet olarak hâlâ ileri sürdüğümüz bu

faziletin kökü, pekâlâ görülüyor ve anlaşılmak lazım geliyor ki, bu bedeviyet devrinden kalma

bir mecburiyet alışkanlığıdır.

31

Zekâsı adi zekâmızın pek çok fevkinde olduğu için kendisine bazı zeki geçinenlerimizin

deli dediği ‘Niçe’ (F. W. NĐETZSCHE) “komşun için fazla rahîm olmak, efendi! nefsine

zulümdür” diyor. Her devrin ihtiyaçlarına göre fazileti ahlâkı ve vicdanı vardır”

(ABDULLAH CEVDET, 1329, 1810).

Abdullah Cevdet’in misafirliğe ilişkin bu değerlendirmesinin ve keskin görüşlerinin

diğer toplumsal davranışları da kapsadığı söylenebilir. Nitekim Abdullah Cevdet bütün

toplum davranışlarının değişen çağ konuşları çerçevesinde nasıl belirleneceğine ilişkin resimli

bir “toplumsal adâb-ı muaşeret” kitabı da hazırlamıştır. Aslında bu tür kitapların (AŞA, 1992,

982-987) Türk toplumunda yazılmaya başlanması Tanzimat yıllarına kadar uzanır ve hepsinin

temelinde toplumsal davranışları değiştirmek yatar.

Modernleşmenin temel görünümlerinden biri yaşam alanlarına ilişkindir. Sanayileşme,

artan nüfus ve tarımda makineleşmenin da etkisiyle şehir nüfusları hızla artmaya başlamış ve

bu da yepyeni bir hayatın ve toplumsal ilişkiler ağının oluşmasına sebep olmuştur. Aslında

şehir ve kırsal kesim ayrımı, insanlık tarihinin çok eski devirlerinden beri vardır. Bu iki

yerleşim biriminin hayat koşulları, davranış, iletişim ve etkileşim biçimleri birbirinden

farklıdır. Modern sosyal bilimlerin ve sosyolojinin 14. yüzyılda öncülüğünü yapan Đbn-i

Haldun ünlü eseri Mukaddime’de şehir hayatını ve kırsal kesim hayatını birbirinde ayırır ve

farklılıklarına değinir. Đbn-i Haldun, bedevi toplumlarla hadari toplumlar arasında daima bir

çelişmenin olduğunu belirtmektedir. Ona göre bedevi toplumlarda yaşayanlar, hadari

toplumlarda yaşayanlara öykünmekte, onlar gibi yaşamaya ve tüketmeye, davranışlar

geliştirmeye çalışmakta, böylece şehirli olmaya çalışmaktadırlar. Her ne kadar bedevi

toplumların kendilerine özgü bir takım özellikleri, davranış biçimleri olsa da, özlenen ve elde

edilmek istenen şehirli birey olmak ve şehirli bir hayatı yaşamaktır (ĐBN-Đ HALDUN, 2004,

161-162). Buradan anlaşıldığına göre, kırsal kesim insanları sürekli biçimde şehre doğru bir

eğilimim içindedirler. Bu eğilim 19. yüzyılda ekonomik koşulların da şiddetlenmesiyle önü

alınmaz bir akıma dönüşmüştür.

Türk devlet ve toplum yapısındaki modernleşmenin Tanzimat’tan itibaren hızlandığı ve

yavaşladığı devreler bulunmaktadır. Bunun yanında modernleşmenin vazgeçilmez

unsurlarından kamu eğitimi uygulamasının hayat geçmesi, serbest piyasa ve kapitalist

ekonomi, ulaşış ve iletişim seferberliği gibi olgular özellikle II. Abdülhamit devrinde hız

32

kazandı, II. Meşrutiyet devrinde belirginleşti ve Cumhuriyet devrinde de birçok yönüyle

tamamlandı. Bu süreç aynı zamanda şehirleşmenin ve cemaat toplumundan cemiyete geçişin

de bir aşaması olarak ortaya çıktı. Ancak Türk toplumundaki modernleşme şehirleşme, ulaşım

ve iletişim imkânları bakımında hayli yol almış olsa da, yaşam tarzı ve zihniyet olarak henüz

ideal seviyede olduğunu söylemek güçtür.

Şehir heterojen bir yapıda olduğu için sosyal doku F. Tönnies’in de belirttiği üzere,

cemaatten cemiyete doğru bir özellik göstermektedir. Cemaat hayatında “biz” duygusu etkili

olurken, cemiyet hayatından “ben” duygusu etkili olmaktadır. Dolayısıyla cemaatten cemiyete

doğru gidildikçe, cemaatin orijinal nitelikleri, beklentileri ve fonksiyonları kaybolabilir. “Bu

değişim çoğu kez, bireycilik olarak nitelendirilen şeyle en yüksek noktasına ulaşır. Bu

gelişmeyle toplumsal hayat bütünüyle ve kendiliğinden ortadan kaybolmaz, fakat cemaatin

toplumsal hayatı zarar görür ve yıpranır ve daha önce birlikte çalışmış olan ve birbiriyle

ilişkide ve edimde bulunan kişilerin ihtiyaçlarından, menfaatlerinden, arzularından ve

kararlarından yeni bir fenomen baş gösterir. Bu yeni fenomen, ‘kapitalistik toplum’ gücünü

arttırır ve yavaş yavaş üstünlük kazanır” (TÖNNNĐES, 2000, 216).

2. 2. Türk Toplumunda Modernleşmenin Getirdiği Şehirleşme ve Mekân Değişimi

Modernleşme yepyeni bir hayat tarzı olarak tüketim alışkanlıklarından insan ilişkilerine

varıncaya kadar bir dizi hayat pratiğini yeni bir forma kavuşturmuştur. Bunlar içerisinde belki

de en önemlilerinden biri ailelerin yakın komşuları ile olan ilişkileri olmuştur. Aslında mekân

bakımından bir yakınlaşma olmasına karşın, ilişkilerin biçimi ve sıklığı bakımından bir

seyrelmenin ve zayıflamanın olduğunu kimse inkâr etmemektedir. “Blok apartmanlardan

meydana gelen yeni mahallelerde komşuluk, ilişkileri giderek gevşemekte, apartmanlar,

komşuluk kavramını güçlendirmesi beklenirken belki de temas yoğunluğunun ters etkisinden

ötürü peteklerine müstakil ve çevreden habersiz yaşayan insan barınaklarına dönüşmektedir”

(ALKAN, 1992, 801). Mekânsal yakınlaşma davranışsal uzaklaşmayı beraberinde getirerek,

“yakındaki uzaklar” ya da “yanı başımızdaki yabancılar” kavramlarını ortaya çıkarmıştır.

33

Oysa yakın zamanlara kadar geleneksel Türk ev yapısı ve mahallesi, mesken yapısına

bakıldığında komşuluğun önemli bir yer tuttuğu görülür ve pek çok şeyin komşuyu dikkate

alarak tasarlandığı ortaya çıkar. “Çevresiyle, sokak ve mahalleyle, komşusuyla ilişkisini yok

denecek seviyeye indirmiş bir Türk evi tasavvur olunamaz. Evlerden müteşekkil bir koloni

içinde anlamını bulan eski evler, bir mülkiyet kompartımanı olması bakımından bu günkü gibi

sert uygulamalara konu edilmemiştir (ALKAN, 1992, 791). Geleneksel kültürde sokak

gündelik işlerden bir kısmının yapıldığı mekândır ve bunlar arasında komşularla sohbet etmek

önemli bir yer tutar. Yollar ve yeni mahalle planları şaşırtıcı bir etkiyle insanları birbirinden

uzaklaştırdı; önce komşuluk bağları zayıfladı, sonra “mahalleli olmak” kavramı erimeye yüz

tuttu.

Modernleşme ve buna bağlı gelişen şehirleşme süreciyle insanlar “benmerkezci”, birey

odaklı bir hayat anlayışına doğru yönelmiştir. Bu düşünce her geçen gün biraz daha attıkça

insanları ve doğal olarak da en çok aileleri etkiler hale gelmiştir. Böylece şehir hayatında

insanlar gündüz işlerine gece de evlerine çekilerek çevreye karşı duyarlılıklarını önemli

ölçüde yitirmektedir. Bunun çok farklı nedenleri olmakla beraber, şehir hayatı yaşamı âdeta

tek düze ve monoton bir şekle dönüştürmektedir. Şehir hayatının kendine özgü ulaşım, boş

zaman değerlendirme, yabancılık başta olmak üzere diğer insanlarla etkileşimi kısıtlayan

zorlukları bulunmaktadır. Bütün bunlar insanları bu tek düze ve kendine yeterli olmaya

zorunlu kılmaktadır. Bu zorluklara bir de kültür farklılığı eklendiğinde komşuluk ilişkileri

daha da zayıflamaktadır (AKDOĞAN, 2008, 113).

Hızlı değişimin insanlar arasındaki geleneksel davranış biçimlerini nasıl değişime

uğrattığını ve bu değişimin boyutlarını ve karakterini orta ölçekli bir şehirde dahi görmek

mümkündür. Mürekkep lekelerinin tesadüfîliği ile yayılmış görünen mahalleler ve

geometrisiz sokaklar, artık belirgin bir nizam ve intizam fikrinin dürtüsüyle keskin hatlı

parsellere dönüşmektedir. Azami üç kata kadar yükselen evlerden müteşekkil bir şehirde, çok

daha yüksek apartmanların hızla yayılması, soysal münasebetleri şaşırtıcı biçimde zayıflatmış,

“mahalle, mahalleli” gibi kavramların yıkılması sosyal denetimin her türünü ortadan

kaldırmış ve mütemadiyen konup geçen şehir nüfusu içinde “geçici” özelliği ile tanınan bir

kiracı tipi ortaya çıkarmış, bu noktadan sonra “bir yığın yerlisi olmak” da kolaylıkla

vazgeçilebilir bir özellik haline gelmiştir (ALKAN, 1992, 793).

34

Bu araştırmanın ortaya koyduğu verilerden de görüleceği üzere, kırsal kesimde hâla

geleneksel komşuluk ilişkileri ve beklentileri devam ettirilmekte ve yaşanmaktadır. Kırsal

kesimdeki komşuluk ilişkilerinin devamına, şehirlerdeki zayıflamaya iş ortamının ve güven

duygusunun önemli derecede etki ettiği görülür. Şehirlerde yoğun çalışma hayatı ve boş

zaman yokluğu özellikle erkekler için komşuluğu yok derecesine indirirken, kırsal kesimde

bazı ihtiyaçların karşılanması bakımından hala aileler birbirleri ile irtibatlarını ve komşuluk

ilişkilerini kesememektedir.

Çeşitli nedenlerde komşuluk ilişkileri şehirleşmenin getirdiği yeni şartlar yüzünden

zayıflamaktadır. Bunlar apartmana, siteye, mahalleye, iş ortamına ve işin türüne, çalışma

mekânına, memuriyet ve işçi olma durumuna, bulunan ortama yabancı olma konumuna göre

değişim gösterebilmektedir. Komşuluk ilişkilerini değiştiren ve belirleyen bu etkenlere karşın

pek çok alt düzeydeki belirteç, komşuluk davranışını olumlu ya da olumsuz bir mecraya

çekebilmektedir.

3.Modern Hayat ve Şehirleşme

3.1.Modern Hayatın ve Şehirleşmenin Komşuluk Đlişkilerini Olumlu Yönde

Etkileyen Unsurları

Modern hayatta komşuluk ilişkilerini koylaştıran ve olumlu yönde etkileyen pek çok

unsur vardır. Ancak bu unsurlardan pek çoğu bir yönüyle de tam aksi sonuçlar

doğurabilmekte, komşuluğu olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Örneğin apartman

hayatındaki fizikî yakınlık komşuların biri birlerine daha rahat gelip gitmelerini

kolaylaştırırken aynı zamanda bazı sorunların çok açık bir şekilde yansıtılabilmesine ve aşırı

yakınlık negatif bir etkiye de sebep olabilmektedir. Yine ailedeki çocuk sayısı ve eğitim

durumları diğer komşularla bir şekilde iletişimde bulunmayı gerekli hale getirirken,

çocuklardan mütevellit pek çok sorun sebebiyle komşuluk ilişkilerinde olumsuz ilişkiler be

iletişimler ortaya çıkabilmektedir. Dolayısıyla aşağıda komşuluğu olumlu yönde etkileyen

35

unsurların aynı zamanda olumsuz pozisyonlar da yaratabilecek bir potansiyele sahip olduğu

unutulmamalıdır.

Özellikle şehir hayatında komşuluk ilişkilerinin başlamasında medeni durumun (bekâr,

evli, dul) önemli bir ölçüt olduğu açıktır. Bu araştırmanın yapıldığı bölgede araştırmacılar

olarak gerek araştırmazı olarak kendimizin, gerekse anketörlerin enformel görüşmelerinde,

ailelerin bekâr hayatı yaşayan bir komşularının olmasını istemedikleri vurgulanmıştır. Aynı

zamanda bekâr yaşayan kişilerle komşuluk ilişkisinin olmadığı da belirtilmiştir. Böylesi bir

davranışın ardında yatan en önemli sebebin güven duygusundan kaynaklandığına

hükmedilebilir. Ancak burada önemli bir önyargının varlığı da inkâr edilemez. Nitekim

ailelerin bekârlardan çekince duydukları konularda, bekârlardan değil tam aksine evli

ailelerden istenmeyen davranışların geldiği de belirtilen gerçeklerdendir.

Komşuluğun başlamasında ve güvenli bir şekilde devam etmesinde önemli ölçütlerden

biri de oturulan evin mülkiyet durumudur. Eğer komşu oturduğu evde mülk sahibi olarak

oturuyorsa, daire yakınları ile daha güvenli ve geleceğe yönelik ilişkiler geliştirebilmektedir.

Ama komşulardan biri kiracı ise, komşuluk ilişkileri biraz daha “gelip-geçici” anlayışına ya

da beklentisine göre yapılmaktadır. Özellikle devlet memurları ve sık sık yer değiştiren

mesleklere sahip kişiler çevredekilerle sağlıklı komşuluk içinde bulunamadığı belirtilenler

arasındadır.

Ortak okullara giden ve benzer eğitim seviyesinde bulunan çocukların, birlikte

çalışma, ödev yapma, biri birlerine yardımcı olma gibi faaliyetleri yüzünden aileler arasında

da bir iletişim mekanizmasının oluşabildiği söylenebilir. Birçok aile çocuğunun ihtiyacı için

komşusuna gitmekte, onlardan yardım istemektedir. Karşılıklı güven esası üzerinden yürüyen

bu anlayışa göre, çocukların komşuluk ilişkilerine olumlu yönde katkı sağladığı

görülmektedir. Ancak biraz ileride görülebileceği gibi bu durum aynı zamanda komşuluğu

engelleyen bir unsur olarak da ortaya çıkabilmektedir.

Komşuluğun temel fonksiyonlarından biri insanların karşılıklı güven, kafa dinleme,

dertlerine ortak olma ve beraber sorun çözme becerisi geliştirebilmedir. Bunun da

gerçekleşebilmesi için kişilerin ortak değer, sorun ya da çalışma şartlarına sahip olması

önemli bir unsurdur. Elbette bu yönlerden ortak noktaları olmayanların da sağlıklı komşuluk

36

ilişkileri geliştirdikleri görülmektedir. Ancak pek çok aile komşuluk yapmak istediği diğer

aileler ile benzer sosyo-ekonomik ve kültürel şartlara sahip olmak durumunda kaldıklarını

açıklamaktadırlar. Benzer eğitim ve kültür seviyesine sahip ailelerin daha sağlıklı komşuluk

yaptıkları görülmüştür. Aksi durumlarda ise ya sürekli şikâyetler ve kavgalara kadar varan

geçimsizlikler ya da birinin “artık pes” diyerek mekân değiştirmesine kadar gitmektedir.

Gerek kiracı gerekse mülk sahibi bulunduğu yerde uzun bir zamandan beri yaşaması ile yeni

taşınması da komşularla ilişkisini etkilemektedir. Uzun zamanda beri aynı evde oturan pek

çok kimse için kiracılık ve mülk sahibi olma farkı neredeyse kalmış gibi de olmaktadır. Şu

durumda komşuluğu etkileyen unsurun çevreye alışmışlık düzeyi olduğu söylenebilir.

Ailelerin eğitim durumlarındaki mütekabiliyet, ekonomik durumları için de geçerlidir.

Mülkiyet edinilmesi ve zenginliğin artışı her şeyden önce güven esasına dayalıdır. Güvenliğin

olmadığı bir yerde birikim ve zenginlik sağlıklı bir gelişim gösteremeyecektir. Dolayısıyla

zengin bir şahıs, malının, fabrikasının ve her türlü zenginlik metaının güvende olmadığı bir

yerde oturmamaktadır. Bu durum fakirlik için de söz konusudur. Buradan hareketle komşuluk

ilişkilerinin devamında ekonomik durum önemli bir unsur olarak görülmektedir.

Yine eğitim ve ekonomik duruma bağlı olarak benzer meslek özelliklerine ve çalışma

şartlarına sahip insanlar ve aileler arasında daha sağlıklı ve güvenli komşuluk ilişkisi

geliştirilebilmektedir. Özellikle geçici işçilik, hızlı yer değiştiren devlet memurları ve çalışma

şartları normal hayatın dışında olan kişilerin bulundukları çevrede sağlıklı komşuluk ilişkisi

geliştiremediği belirtilmiştir.

Komşuluk ilişkilerinde samimiyet güven ve tanışık olma en önde gelen unsurlardandır.

Yeni bir şehre ya da yerleşim birimin ilk defa yerleşen biri, tanıdıklar vasıtasıyla ev

bulmaktadır. Burada en başat rolü hemşerilik ya da diğer organik bağlar oynamaktadır

(KURTOĞLU, 2002, 78). Aynı köyden, ilçeden ya da ilden olmak, mahalle ya da apartman

sakinleri için geçerli bir güvence olarak görülmektedir. Bunun yanında dinî cemaatlerin de

yerleşmede ve komşuluk ilişkisi kurmada önemli bir referans kaynağı olduğu

unutulmamalıdır. Gerek yeni gelinen mekânda cemaatin faaliyetlerine intibak, bağlılık,

gerekse bireysel işlerin daha kolay halledilebilmesi açısından insanlar cemaati kendi

menfaatleri doğrultusunda kullanırken, belki çok daha geniş bir şekilde kendilerini de cemaate

37

böylelikle sunmaktadırlar. Bu durum şehirlerde yeni komşuluk edinmede ve güven duymada

önemli görülen bir davranış biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Hemşerilik ve cemaat bağlılığı ile birlikte etnik ve dinî mensubiyet de olumlu

komşuluk ilişkileri geliştirmede dikkate değer bir unsurdur. Yine araştırma sonuçlarından da

görülebileceği üzere, siyasî görüşlerin benzeşmesi, ortak siyasal tercihler daha istenilir bir

komşuluk hayatının gelişmesine imkân tanımaktadır. Etnik, dinî ve siyasî aidiyetler

komşuluğun gelişmesinde ve güvenin sağlanmasında önemli bir etken olarak karşımıza

çıkarken, araştırma bölgesinde farklı dinî, siyasî ve etnik inançtan olanlara da büyük bir

hoşgörü ile bakıldığı belirtilmiştir. Buradan anlaşıldığına göre, ortak değerler etrafında

toplanılması ve kişilerin böylesi ailelerle komşuluk istemesine karşın, farklılığa da tehdit

olarak bakmamaktadır.

Ailedeki çocuk sayılarının, çocukların yaşlarının ve çalışıp çalışmama durumuyla

cinsiyet durumlarının da komşulukta önemli yer işgal ettiği belirtilebilir. Çocuk sayısı fazla

olan ailelerin diğer komşulara oturmaya girmesi ya da onların gelmesi çekinceler arasındadır.

Bunun yanında günün farklı saatlerinde çalışma şartları olan çocuklar yüzünden de diğer

komşular konum belirlemektedir. Ailede yaşayan başka bireylerin olması, ebeveyn, hala, dayı

teyze vb. diğer komşuların davranışlarını ve isteklerini belirleyebilmektedir. Çekirdek aile

bireylerinin dışında görülen kişiler, mekân konusunda bir sınırlama meydana getirdiklerinden

başkaları ile rahat görüşmeye de bir anlamda kota koymuş gibi düşünülmektedir. Bir de sağlık

sorunları olan yaşlıların, bakıma muhtaçların ailede olması, yine komşuların iletişim ve

etkileşimini etkileyebilmektedir. Örneğin bir evde zihin engelli bir bireyin yaşaması, komşu

çocuklarının korkmasına, ya da ondan bir saldırı geleceği endişesine sebep olabilmektedir. Bu

durum diğer ailelerin çocuklarını o evden sakındırmalarını ortaya çıkarmaktadır. Bu davranış

hasta sahibi aileyi olağanüstü üzerken, bu ön yargıdan dolayı onları en yakın çevrelerinden

bile soyutlamaktadır.

Komşuluk ilişkilerinin devamında en önemli dış etkenlerden biri oturulan evin fizikî

imkânlarıdır. Evin genişliği, herkesin oturmasına kalkmasına hatta yatılıya kalması

durumunda rahat etmelerine fırsat tanıyacak kadar oda, yatak ve diğer ihtiyaçlarını giderecek

kadar imkânların varlığı gözetilen bir unsurdur. Bu imkânlara en az düzeyde de olsun sahip

olmayanlara komşulardan pek çoğu zarar vermemek, rahatsız etmemek için gelmediklerini

38

belirtmişlerdir. Elbette evin müstakil ya da apartman dairesi olması da diğer komşularla

iletişim ve etkileşimi, gelip gitmeyi etkileyenlerin başında gelmektedir. Bu durum daha çok

şehirlerde geçerlidir. Köy hayatında ise hemen herkes müstakil evlerde yaşadığından buna

göre bir komşuluk gelişmektedir.

Gerek köylerde gerekse şehir hayatında günlük ihtiyaçları karşılayacak alışveriş

yerlerinin, hafta pazarlarının ve diğer ihtiyaç mekânlarının varlığı da aileler arasında

komşuluğu etkilemektedir. Eğer günlük ihtiyaçları karşılayacak mekânlar yoksa acil

zamanlarda pek çok araç, gereç belli bir süreliğine emanet olarak ya da bazı yiyecek ve

içeceklerin bir miktarı istenmektedir. Bu da konuşmaya, komşu hakkında bir kanaat sahibi

olmaya vesile olmaktadır. Böylece oluşan iletişim sayesinde insanlar olumlu yönde komşuluk

ilişkileri geliştirebilmektedir.

Yine komşuluk ilişkilerini olumlu yönde etkileyen unsurlardan biri de boş zaman

geçirme yerlerin ve faaliyetlerinin varlığıdır. Özellikle ev hanımları açısından apartmanda

ya da mahallede belli zaman aralıklarında ya da bir program takip etmeden bir araya gelerek,

ortak ev işleri ya da hobiler yapmak, spor yapmak, ibadet etmek ya da sohbet etmek

komşulukta önemli bir unsurdur. Burada ortak kullanım alanlarının ya da soysal hizmet

mekânlarının varlığı komşuluk kurmayı hızlandırırken, yok olması da aksi sonuçlar

doğuracak düzeyde değildir.

3.2.Modern Hayatın ve Şehirleşmenin Komşuluk Đlişkilerini Olumsuz Yönde

Etkileyen Unsurları

Modernleşen toplumsal hayatta değişen en önemli değerin ‘güven’ olduğu söylenebilir.

Đnsanların güven esasına dayalı kurdukları ilişkiler hayatın farklı yaşama koşullarından dolayı

değişime uğramıştır. Birbirini tanımayan ailelerin komşulardan beklediği en önemli değer

onlara güvenmesi ve kendisinden emin olunmasıdır. Bu duygular oluşmadığı zaman,

mekânların yakın olması, eğitim, meslek ve etnik dinî yakınlıkların olması bir anlam ifade

etmemektedir. Araştırmada komşulardan beklenen en önemli insanî değerin ‘güven’ olduğu

ortaya çıkmıştır.

39

Modernleşmenin toplumsa hayata getirdiği değişimlerin başında “kollektivitenin”

yerine, “personalite” olmuştur. Bireyselleşme ve hayatı tek başına ya da çok seçkin bir çevre

ile sınırlı bir şekilde yaşama, sanayi toplumu ve şehirleşme ile hızla yükselişe geçen bir hayat

tarzı haline gelmiştir. Burada ekonomik refahın yükselişi, ihtiyaçların teknolojik aletlerle

bireysel olarak rahat bir şekilde giderilebilmesi, kadın erkek ilişkilerinde geleneksel değerlere

itibarın asgariye inmesi, yaşam koşulları ve elbette güvenin azalması bireysel yaşamayı

zorunlu hale getirmektedir. Bunun yanında çalışma şartlarının zorluğu da herkesi kendi

hanesi, kabuğuna çekilmeye zorlamaktadır. Özellikle özel şirketlerin çalışanlarını imkânların

nihayetine kadar zorlaması, ücretlerin düşüklüğü nedeniyle çalışanların daha fazla mesai

yaparak, daha çok imkân elde etme beklentileri bireyleri kendi işlerinden başka hiçbir şeye

duyarlı olamayacak bir konuma getirmektedir. Dolayısıyla bu şartlarda çalışan bireyler,

günlük hayatını ancak kendi etrafında kurduğu dar dünyasında yaşamaya mecbur hale

gelmektedir. Bu da komşuluk gibi, karşılıklı feragate, zaman ayırmaya, paylaşmaya dayanan

bir toplumsal tarzın yaşamasına imkân tanımamaktadır.

Modernitenin varlık ve devamlılık sebebi olan kapital ekonomik sistem bireyselleşmeyi

âdeta körüklemektedir. Tüketimin daha da arttırılabilmesi ve ürünlerin, zamanı ve mekânı

belli olmayan taliplerine ulaştırılabilmesi için yoğun bir çaba verilmektedir. Kökeninde daha

çok kazanma zihniyeti bulunan ekonomik sistemde, aynı metanın bütün aile fertlerine teker

teker ulaştırılması, satılması ana hedef haline gelmiştir. Geniş aileyi çok çabuk dağıtan

modern hayat, artık çekirdek aileye de sırf kapitalist ekonominin yaşayabilmesi için tahammül

edememektedir. Bu güne kadar birkaç çocuklu bir ailede farklı ev eşya ve aletlerinden bir

tanesinin varlığı bütün aile fertlerinin işini görürken, artık her ferdin söz konusu eşyadan

edinmeye kendini mecbur hissetmesi tek kişilik yaşamları meşru hatta zorunlu bir hale

getirmiştir. Büyük şehirlerde hızla gelişen tek kişilik evler, bireysel yaşamı zirve noktasına

taşımaktadır. Elbette böylesi bir hayat tarzında geleneksel hayatın önemli bir ritüeli olan

komşuluğa yer olmayacaktır.

Bireyselleşme ve çalışma hayatının zorluğu komşuluğu olumsuz etkileyen önemli bir

unsur olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle artı mesailere kalınması, çalışma saatlerinin gündüz

ve gece arasında değişmesi komşuluk ilişkilerini etkilemektedir. Örneğin gece çalışan birinin

evinde gündüzleri dinlenmesi sırasında en ufak bir ses ya da gürültüden anlaşmazlıklar

40

çıkabilmektedir. Bunun yanında başkalarına misafirliği gitmek ya da onların gelmesi de

çalışma koşullarının zorluğu yüzünden çoğu zaman gerçekleştirilememektedir.

Çocukların eğitimi de ailelerin biri birleriyle komşuluk iletişim ve etkileşimini

etkilemektedir. Son dönemlerde aşırı artan nüfus, işsizlik, devlet memurluğu sınavları ve

üniversite kontenjanlarının sınırlılığı yüzünden daha ilkokuldan itibaren yarıştırılmaya

başlanan çocuklar evdeki düzenin doğrudan belirleyicisi olmaktadırlar. Hatta pek çok aile

çocuğunun eğitim durumuna göre ev ve mahalle tercihine bulunmaktadır. Bazı aileler,

çocuklarına daha rahat çalışma, okuma ve anlama şartları sağlayabilmek için bulundukları

evden bir başka yere taşınmak dâhil her türlü masrafa ve zahmete katlanabilmektedir.

Özellikle dershaneye giden ve evde uzun çalışma saatlerine ihtiyacı olan çocukların rahatsız

olmaması için pek çok aile gerek gündüzleri gerekse akşamları komşu ya da misafir kabul

etmediklerini belirtmişlerdir. Özellikle habersiz gelmelere son derece karşı oldukları

açıklanmıştır. Bu durum, doğal olarak anne babaların da başkalarının yanına gitmesini

engelleyici bir durum olarak ortaya çıkmıştır.

Komşuluk ilişkilerinde çocuk ve eğitim sorumluluğu konusunda sıkı bir ilişki vardır.

Geleneksel ailede eğitimden öncelikle sorumlu olan anne baba ve diğer aile bireyleridir.

Bundan sonra ise en yakın komşular eğitimin bir parçası olurlar ve çocuklar üzerinde etkileri

vardır. Onlar çocuklar üzerinden bir denetleyici rolünü üstlenirler. Dolayısıyla istenmeyen

davranışların kaynağı komşular olabildiği gibi, aksi de geçerlidir. Bu sebeple bazı aileler

çocuklarını kötü davranışlar edinmesin, istenmeyen şeyleri görmesin diye komşularından

sakınırken, bazıları da onlardan istenilen davranışları görmesi ve öğrenmesi amacıyla

çocuğunu komşuya yollamaktadır.

Evde erkeğin çalışmasından ziyade, kadının çalışması komşuluğu olumsuz yönde

etkilemektedir. Burada farklı sebepler olmakla birlikte, ataerkil yapının belirleyici bir unsur

olduğu söylenebilir. Çalışan kadınlar her ne kadar pek çok alanda erkeklerle eşit şartlarda

zorluklara katlanıyor olsalar bile, ev işlerinin yine büyük bir kısmı onlar üzerinde

kalmaktadır. Şu halde evli kadınlardan pek çoğu gündüzleri çalışma hayatının zorlukları ile

baş etmeye çalışırken, eve geldiğinde ev işleri de yine büyük oranda kendisinden

beklenmektedir. Bu beklenti, komşularla ilişkiyi en alt düzeye indirmektedir. Evin işleri ve

41

çalışma hayatının gerekliliklerini bir araya sığdırmaya çalışan kadınlardan komşularla

iletişime zaman neredeyse kalmamaktadır.

Komşuluk ilişkilerinin olumsuz etkilenmesinde önemli unsurlardan biri siyasî, etnik ve

dinî farklılıktır. Her ne kadar bu araştırmada, farklı etnik aidiyet, dinî ve etnik kökene sahip

olanlarla komşuluk yapmada olumsuz görüş belirtenler çok sınırlı kalmakta ise de, güven

unsurundan ve tanımamaktan kaynaklanan iletişimsizlik, sağlıklı komşuluğu etkilemektedir.

Özellikle bir mahalleye ya da yerleşim birimine sonradan gelenler hakkında söz konusu

aidiyetlere yönelik yapılan bir dedikodu, pek çok kişinin onlarla iletişiminde daha tedbirli ve

çekimser davrandığını ortaya koymaktadır. Elbette uzun bir zaman sonra mahalle ya da

apartman sakinlerinin güveni alındıktan sonra söz konusu olumsuzluk da ortadan

kalkabilmektedir.

Etnik farklılığa bağlı olarak ortaya çıkan şehir hayatında dil farklılıkları da komşuluk

üzerine önemli bir etki meydana getirmektedir. Özellikle metropol anlamında büyük

şehirlerde dil farklılıkları, komşuların birbirlerine yabancı kalmalarına neden olmaktadır. Zira

iletişimde dil en önde gelen araçlardan biridir (AKDOĞAN, 2008: 113). Anlaşamayan

ailelerin en başta güven konusunda sükûna ermediklerinden sağlıklı bir komşuluk

oluşturmaları zordur.

Özellikle apartmanlarda kapıcının olup olmaması daire sakinlerinin biri birleri ile olan

iletişim ve etkileşimini her iki yönde etkileyen bir unsurdur. Apartman dairesinde kapıcının

olması, sakinlerin karşılaştıkları sorunları muhataplarına taşıması, yöneticiye ya da hakkında

şikâyet olunan kişiye dilek ve istekleri götürmesi yoluyla tarafların yüz yüze gelmesini

engellemektedir. Bu da pek çok sorunun büyümeden çözülmesi anlamına gelmektedir. Ama

diğer bir yönüyle de yüz yüze gelerek çok daha rahat ve anlamlı bir şekilde çözülecek

sorunların, daha da karmaşık hale gelmesine sebep olmaktadır. Yanlış anlamaların, eksik bilgi

aktarımının neden olduğu bu iletişim biçimiyle komşular arasında anlaşmazlıklar

çıkabilmektedir.

Komşuluğun onca olumlu yönlerine karşın pek çok durumda olumsuz, istenmeyen,

hatta bazen tehlikeli boyutlara ulaşabildiği de tanık olunan gerçekliklerden biridir. Nitekim

insanî niteliklerin istenilen formlarından pek çoğu komşuluk ortamından üretildiği gibi, tam

42

tersi hemen her türlü şiddetin, saldırganlığın, inanılmaz kötülüklerin de üretilebildiği

ortamlardan biri yine komşuluktur. Bu anlamda komşuluk bir şiddet kaynağı olarak karşımıza

çıkmaktadır (REEMTSMA, 2006). Komşu olarak yan yana barış içinde yaşayan insanlar

ansızın birbirlerine saldırabilmekte, ortalı yapık yıkabilmekte, akıl almaz komplolar ve

kumpaslar düzenleyebilmektedir. Kendilerini aynı sokağın sakinleri olarak değil de farklı

etnik grupların, ırkların, ya da siyasî ve sosyal çevrelerin, inançların ve ideallerin dava

adamları ve üyeleri olarak tanımlamaya başlayarak bütün çevredeki insanları dışlayabilmekte,

ötekileştirebilmektedirler. Bu gibi durumlarda komşular birbirlerine düşman, hatta bazen

ölümcül düşmanlar haline gelmektedir.

Modern hayatın getirdiği bazı şartlar insanı “kalabalıklar içindeki yabancı ve yalnız”

durumuna getirmiştir. Zorunlu ilişkiler dışında “herkesin kendi işine baktığı” bir hayat

anlayışı bu gün toplumsal hayatta hâkim durumdur. Bunun olumlu yanları olmakla birlikte,

psikolojik ve sosyal olumsuzlukları da vardır. Sözgelimi, yıllardır aynı binada yaşadıkları

halde bir biri ile tanışmayan, komşuluk ilişkilerine girmeyen pek çok insanın ve ailenin varlığı

bilinen bir gerçekliktir. Aileler bu sorunun bir paçası olmasına karşın, durumdan

memnunmuşçasına pek çoğu şikâyet etmemektedir. Bu da sosyal hayatın tezat olguların biri

olarak görülmektedir. Sosyal hayatın pek çok alanı zorunlu ya da istekli bir şekilde

değişikliğe uğramıştır ve gün geçtikçe bu değişim hızlanmaktadır. Nitekim değişim

dinamiklerinin üst seviyede olduğu küreselleşme çağında bundan kaçınmak da imkânsız

gibidir. Ancak, söz konusu değişikliklerin, toplumsal hayatın temel dinamiklerinden sayılan

tarihi ve kültürel değerleri dezenformasyona uğratması, yerlerine daha anlamlı ve geçerli

değerler konulamaması toplumda büyük bir kaosu ve yaşanamazlık durumunu beraberinde

getirmektedir.

Aynı çatı altında ama farklı bölümlerinde oturan aileler arasındaki komşuluk ilişkileri

de söz konusu değişimin etkisinden kurtulmuş değildir. Aslında komşuluk ilişkileri bir

yönüyle, biraz da kendiliğinden oluşan tabii ilişkilerdir. Özellikle sosyal ve kültürel hayatın

hızla değiştiği dönemler için bu tespit çok daha önceliklidir. Bu tabii akışı bozacak

durumların ortaya çıkması halinde, komşular arası bağı yeniden oluşturmak için özel bir çaba

harcamak gerekebilir. Đlk bakışta basit gibi görünen küçücük girişimler, böyle bir komşuluk

ilişkisinin oluşumunu ve devamını sağlayabilir. Merdivende karşılaşılan bir apartman

43

komşusuna verilecek selam, gösterilecek bir güler yüz, samimi bir hal-hatır sorma,

gerektiğinde kapı komşusuna bir ihtiyacının olup olmadığını sormak, hatta pişirilen yemekten

bir tabak ikram edivermek komşular arasında oluşacak sıkı bağların bir ilk adımını

oluşturabilir. Đslâm bu tür davranışları çok önemsemiş, önemli bir iyilik ve kazanç olarak

değerlendirmiştir.

4. Komşuluk Çeşitleri

Komşuluk denildiği zaman sadece ailelerin mekân bakımından yakın olması

anlaşılmamalıdır. Nitekim daha farklı komşuluk biçimleri de vardır. Đş yeri komşuluğu hane

komşuluğundan sonra ilk akla gelenlerdendir. Her ne kadar oturulan evler birbirine yakın

olmasa da özellikle esnaf ailelerin iş yerleri aynı mekânlarda ise aralarında komşuluk teessüs

etmektedir. Elbette bu tür komşuluğun kendine özgü davranış biçimleri vardır. Özellikle aynı

işi yapan esnafların komşuluğu, pek çok alanda yardımlaşma, eksikleri tedarik etme, yol

gösterme, iş birliğine gitme gibi davranışlar ortaya koyarken, bunun tam aksi haller de ortaya

çıkarabilmektedir. Esnaf komşuluğunun aile komşuluğuna ya da görüşmelerine de yansıdığı

görülmektedir. Gün içinde sürekli bir arada olan çalışanların boş zamanlarında aileleriyle bir

araya gelerek eğlenmeleri, biri birlerine ikramlarda bulunmaları ve bu ara da işleriyle ilgili

teatilerde bulunmaları görülen toplumsal davranışlardandır. Bu da aileler yakın olmasa bile iş

yeri hasebiyle komşu olunmasını sağlamaktadır.

Aynı iş yerinde çalışan memurlar arasında da esnaf komşuluğundan ayrı olarak iş yeri

komşuluğunun yaşandığı görülür. Aynı devlet dairesinde ya da özel şirkette çalışanların iş

yerindeki arkadaşlıklarını aile görüşmelerine ve komşuluk ilişkilerine taşıdıkları modern

hayatın ortaya çıkardığı komşuluk ilişkileri arasında sayılmaktadır.

Bir diğer komşuluk biçimi ise “mezar komşuluğu”dur. Pek çok kişi bu dünyadan sonra

varlığını devam ettireceği mekânların ilki olan mezarda da yanı başındaki kişilerin kim

oldukları ile ilgilenmekte ve bu konuda seçici davranmaktadır. Kişisel ya da ile

mezarlıklarının belirlenmesinde çevrede yatanların kim oldukları önemli bir kıstas olarak

ortaya çıkmaktadır.

44

Elbette komşuluk sadece aile ve ev çerçevesine indirgenemez. Ailenin en yakın

çevresiyle bütünleştiği ortam mahalledir. Mahallesini sahiplenen bireyler, diğer bitişik

mahalleleri komşu saymaktadır. Bu da “mahalle komşuluğu” kavramını ortaya çıkarmıştır.

Çemberin sonraki daha geniş halkalarını ise köy kasaba, ilçe ve il hatta ülke komşuluğuna

kadar genişletmek mümkündür. Nitekim uluslar arası camiada sürekli olarak Yunanistan’dan

“komşu” diye bahsedilmesi bunun belirgin örneklerinden biridir. Đki komşu il, iki komşu ilçe

gibi deyimlerin farklı sebeplerle gündeme geldiği de bilinenler arasındadır.

5.Gelenek ve Göreneklerde, Atasözlerinde, Ritüel ve Törelerde Komşuluk

5.1.Gelenek ve Göreneklerde Komşuluk

“Komşu” tabiri, yukarıdaki geniş tanımlamalarda da görüleceği üzere, birbirine bitişik

veya yakın yerlerde yaşayanlar için kullanılır. Komşu olmanın doğurduğu birtakım hak ve

görevlerin yanı sıra bunların sağlandığı bir ilişkiler düzeni bulunmaktadır. Bunlara genel

olarak komşuluk veya komşuluk ilişkileri denilir. Komşuluk ilişkileri özellikle köy ve kasaba

gibi küçük yerleşim bölgelerinde sosyal dayanışma açısından önemli olduğu gibi, ailelerin

huzur ve güven içinde yaşamaları açısından da önemlidir. Đyi komşuluk ilişkileri mutluluk ve

sevincin paylaşılmasında, sıkıntı ve kederin göğüslenmesinde ayrı bir öneme sahip

olduğundan fert ve ailelere toplum içinde destek olur. Dolayısıyla sosyal bünyeyi güçlendirir.

Kötü komşuluk ilişkileri de sürekli rahatsızlık, güvensizlik, dışlanmışlık ve yalnızlık hissi

uyandırır. Türk kültüründeki süzülmüş bir anlayışın ifadesi olan, “ev alma, komşu al”

özdeyişi, komşuluk ilişkilerinin her iki yönü açısından da son derece isabetli bir tespiti dile

getirmektedir. Yine bu kültürde canlı olarak yaşayan “komşu komşunun külüne muhtaçtır”,

“komşuda pişer, bize de düşer” gibi özdeyişler ve sık gelip gitmeleri anlatmak üzere, “komşu

kapısına çevirmek” gibi deyimler, komşuluk ilişkilerinin anlamını ve boyutlarını göstermek

bakımından önemlidir.

45

Geleneksel Türk toplum hayatında komşuluğun önemli bir yere sahip olduğunu açıkça

gösteren pek çok gösterge vardır. Bunların başında sözlü kültürün önde gelen unsurlarından

atasözleri ve deyimler vardır ki, bu konuda komşulukla ilgili çok fazla ürün ortaya çıkmıştır.

Bu ürünlerin pek çoğu dinî hükümlerden ilham alınarak doğmuş izlenimini vermektedir.

Ancak gelenek, coğrafya ve iklim tesiriyle oluşanlar da az değildir. Zaten kültürü oluşturan

temel öğeler de bunlardan ibarettir.

Komşulukla ilgili Türkçede en çok kullanılan deyimlerin başında “komşuluk

yapmak/etmek” gelir ki, çok geniş bir alana hükmeder. “Komşu hakkı” kavramı daha çok dinî

referans barındıran bir içeriğe sahiptir ve hemen her bakımdan komşunun gözetilmesi,

rahatsız edilmemesi, paylaşımcı olunması gibi hasletleri yapmayı norm haline getirir. Evde

pişen yemeğin bir miktarını komşuyla paylaşmaktan, komşunun ses, gürültü, görüntü vb.

bakımlardan rahatsız edilmemesine varıncaya kadar “komşu hakkı”nın geniş bir davranışsal

alanı vardır. Türk toplumunda “komşu hakkı”nın ifa ve tesis ettiği düzeni, intizamı ve kamu

güvenliğini, sağlıklı toplumsal yaşamı bu gün batı toplumunda hukuk kuralları zecri

tedbirlerle yapmaktadır. Bu dışarıdan sert biçimde dayatılan kuralların azıcık gevşemesi, her

hangi bir doğal ya da beşeri afet durumunda kaldırılması, zayıflaması, rafa kalkması

durumunda toplumda büyük bir kaos meydana gelmekte, cinayetler, yağmalar, saldırılar,

tecavüzler alıp başını gidebilmektedir. Oysa Türk toplumunda manevî bir değer olarak ruhlara

işlemiş “komşu hakkı” değeri sayesinde polisiye bir tedbire, dışsal bir zorlamaya gerek

kalmadan insanlar aralarındaki meseleleri çözebilmektedir (habervitrini.com). Doğal ya da

beşerî bir afet durumunda da başka pek çok toplumdakinin aksine bu değer sayesinde,

yardımlaşma, koruma, kollama, sahip çıkma, bir olma, paylaşma en üst seviyesine

çıkmaktadır. Bu inanç toplumun son derece dinamik bir yapı göstermesini ortaya

koymaktadır.

“Komşu hatırı” , Türkçenin en munis kavramlarından biri olmak hasebiyle “komşu

hakkı”nın daha da zarifleştirilmişi ve naifleştirilmesiyle teşekkül etmiştir. “Komşu

hakkı”ndaki hukukî ve dinî buyruk hissi “komşu hatırı”nda tamamıyla insanî, hümanist bir

yapıya büründürülerek medenî yönü sivriltilmiştir. “Komşu hatırı” samimiyet ve sıcaklığın en

üst perdeden seslendirildiği bir dil güzelliği olarak varlık kazanmıştır.

46

“Kapı komşu” ve “komşu kapısı” da derununda hem müspet hem de menfi manalar

barındıran deyimlerdendir. “Kapı komşu” diğer komşular arasında fizikî olarak en yakın

olandır. “Kapı komşu”nun ayrısı-gayrısı olmaz, neredeyse onlara danışılmadan pek çok

konuda hareket edilmez. En önemlisi de “kapı komşu”nun nazı her zaman çekilmeye

müstahaktır. Eğer “kapı komşu”dan çok memnun değilse bir aile “ne yapalım, kapı komşu

bulunmuş işte” diyerek rıza gösterir ve bunu çekilmesi gereken bir kader gibi kabullenir. Keza

“komşu kapısı” da daha çok muhtaç olmak, komşuya gitmek, bir şey istemek vb. gibi

anlamlara delalet ederek “komşu kapısı çalmak”, “komşu kapısına gitmek” şekillerinde

kullanılır.

“Komşu kapısına çevirmek” deyimi ise tam bir mecaz sanatıdır. Ancak gündelik hayatın

gerçekliğinden de soyutlanmış bir gerçeklik değildir. Bir defaya mahsus verilmiş bir ödünün,

alışkanlık halini alacağına işaret eden bir deyimdir. Bu da aileler arasında komşu hatırına ya

da yakınlığına dayanılarak, bazı davranışlarda ölçünün kaçırılabileceği anlamına gelir.

Dolayısıyla komşularla ilişkilerde orta yolun bulunmasını, hiş bir şekilde tedbirin elden

bırakılmamasını ve asla aşırıya kaçılmamasını öğütler.

Bu ve benzeri deyimlerin yanında Türk kültüründe komşuluğu neredeyse bütün

gönleriyle özet halinde, ancak derinlemesine ve sıkı bir şekilde anlatan daha başka özlü

ürünler vardır. Bunların başında da atasözleri gelir. Bu konuda zengin bir literatürün

varlığından söz edilebilir (ALBAYRAK, 2009; ŞĐNASĐ, 2003; TASD, 2001; ÖZDEMĐR,

2001; SAĞLAM, 2004). Sırf atasözlerine bakılarak Türk kültüründe komşuluğun bütün

ritüellerini, olumlu ve olumsuz özelliklerini görmek mümkündür.

Türklerde komşuluğun önemini ortaya koyan ve hemen herkesin ağzından hiç

düşmeyen bir atasözü “ev alma, komşu al” derken, oturulacak bir mekânın belirlenmesinde

önceliğin nereye verileceğine işaret etmektedir. Çünkü bir evin ev olabilmesi için çevredeki

komşular en az ev kadar, ama aslında evden bile önemlidir. Komşu, yakın hatta bitişik

konutlarda oturan kimselerin birbirine göre durumuna denir ki, bir anlamda ailenin bir parçası

hükmündedir. Dolayısıyla ev sahibi olurken bu gerçeklik göz ardı edilemez.

Her ne kadar tarihsel ve kültürel birikim böyle dese de, bu araştırmanın ortaya koyduğu

sonuçlardan biri şehirleşme ile birlikte komşuluk aranır, tercih edilir bir değer gibi görülse de,

47

ev alırken çok da düşünülen, ısrarla üzerine gidilen bir konu olmaktan çıkmıştır. Çünkü

köyden kente göçün hızlanmasıyla plansız ve ani gelişmeler insanların bir an önce şehir

hayatına tutunabilme zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu zorunluluk, “ev olsun da her ne

biçimde ve her nerede olursa olsun” ya da “başımızı sokacak bir mekân olsun da nasıl bir yer

olursa olsun” şeklinde bir tercihi zorunlu hale getirmiştir. Komşuluk ancak çok daha ilerleyen

safhalarda, refahın artması, hayat şartlarının iyileşmesi sayesinde ailelerin rahat bir ev

imkânına kavuşmaları sonrasında gelecek beklentilerini reel hale getirmek, refah düzeylerini

daha ileriye götürmek istediklerinde aranılan bir özellik olarak görülmeye başlanmıştır. Refah

seviyesinin daha yüksek olduğu mahallerde yabancılaşmaya ve kimsenin kimseyi

tanımamasına paralel olarak, aynı gelecek beklentisiyle ortak bina ya da site yaptırmış gruplar

arasında gelenekselin ötesinde bir komşuluk ilişkisinin olduğu da görülmektedir. Bu da

modern hayatın ürettiği yeni ve ilginç komşuluk olarak değerlendirilebilir.

Farklı kaynaklardan derlenen atasözlerine genel olarak bakıldığında şöyle bir manzara

ortaya çıkmaktadır: Türk toplum hayatında tarihsel ve kültürel olarak komşuluk son derece

önemli bir kurumdur. Bazen seçerek elde ettiğimiz komşularımıza bazen da seçme hakkımız

olmadan kavuşabiliyoruz. Komşu iyi de olabilir kötü de. Dolayısıyla komşuyla olan ilişkiler

diğer insanlar gibi asla olamaz. Komşuluk ilişkilerinin apayrı bir prosedürü, uygulama biçimi

söz konusudur. Komşuya karşı büyük bir güven ve sevgi beslemeyi salık veren atasözlerinin

yanında komşudan sakınılmasını, ona karşı sürekli tedbirli olunmasını, komşunun

kınanmamasını ve asla hor görülmemesini sürekli salık veren atasözleri de vardır. Örneğin,

“komşu ipiyle kuyuya inilmez”, “komşu komşunun şerrinden bizar imiş”, “kötü komşu ev

sahibi yapar”, “sağlam çit iyi komşu yapar” gibi atasözlerinde bir güvensizlik söz konusu

iken, komşuya karşı tedbirli davranılması gerektiği istenilirken; “gülme komşuna gelir

başına” atasözünde de komşunun asla kınanmaması öğütlenmektedir. Bunun yanında “zengin

komşudan ve sıcak havadan zarar gelmez” atasözsünün işaret ettiği gibi, iyi komşunun

bulunmaz bir nimet olduğunu, komşunun iyiliklerinden, güzelliklerinden ve zenginliğinden

diğerlerinin de pay alabileceğini, dolayısıyla bu tür hasletlerin geliştirilmesi gerektiği de

sürekli vurgulananlar arasındadır. Aslında komşuluk konusunda Türk kültüründe her birisi

için uzun kompozisyonların yazılabileceği onlarca atasözü vardır. Farklı atasözleri

derlemeleri arasında komşulukla ilgili yapılan taramada aşağıdaki ifadelere ulaşılmıştır:

48

5.2. Komşulukla Đlgili Atasözleri

1. Aç kurt bile komşusunu dalamaz.

2. Âlim komşu, câhil babadan yeğdir.

3. Anan atan kim? yakın komşun.

4. Dişin ağrırsa çek çıkar, komşun kötü ise kaç kurtar.

5. Ev alma, komşu al.

6. Ev yapacaksan komşuyu seçmeden himini (temelini) atma.

7. Evinin halini komşuya sor.

8. Geniş mesken, dürüst komşu ve rahat binek insanın saadetindendir.

9. Gülme komşuna gelir başına

10. Hayır dile komşuna hayır gelsin başına.

11. Đyi komşu iyi kardeş dengidir.

12. Đyi komşu kardeş sayılır.

13. Keçe satarsan komşuya sat; bir kenarında kendin de oturursun.

14. Kendi seviyende olanı komşu edin.

15. Komşu aşı veresiye.

16. Komşu ayna gibidir.

17. Komşu boncuğunu çalan gece takınır.

18. Komşu evi taşlamaz.

19. Komşu hakkı büyük, saymayan hödük.

20. Komşu hakkı, Tanrı hakkı.

21. Komşu ipi ile kuyuya inilmez.

22. Komşu kızı almak, kalaylı tastan su içmek gibidir.

49

23. Komşu kızının iyisi komşuya çıkmaz.

24. Komşu komşudan huy kapar, ayranına su katar.

25. Komşu komşudan iyilik bekler.

26. Komşu komşunun huyunu kapar.

27. Komşu komşunun şerrinden bizar imiş.

28. Komşu komşunun tütününe/külüne muhtaçtır.

29. Komşu komşuya lazım olur.

30. Komşu komşuyu istemez, ev sahibi hiç birini istemez.

31. Komşu tavuğu komşuya kaz görünür.

32. Komşuda pişer bize de düşer.

33. Komşudan gelen öğün olmaz, o da vaktinde bulunmaz.

34. Komşuluk kardeşlikten ileridir.

35. Komşun iyi yerin kötü, dur bekle, yerin iyi komşun kötü bırak git.

36. Komşuna iki inekli/öküzlü iste ki, kendin bir inekli/öküzlü olasın.

37. Komşunu seçme özgürlüğün yoktur.

38. Komşunun darısı iyi olur.

39. Komşunun ekmeği komşuya borçtur.

40. Komşunun iti komşuya ürmez.

41. Komşunun kötüsü, adamı mal sahibi yapar.

42. Komşunun sakalını yoldularsa sen de sakalını kazıt.

43. Komşunun tavuğu komşuya kaz, karısı kız görünür.

44. Komşunun yarası sirayet etmezse de huyu sirayet eder.

45. Komşuyu komşudan sorarlar.

46. Oğlunla ordu ol, kızınla komşu ol.

50

47. Sağlam çit iyi komşu yapar.

48. Yakın komşu, hayırsız hısımdan yeğdir.

49. Yaman komşu, yaman avrat, yaman at; birinden göç, birin boşa, birin sat.

50. Yoldan önce arkadaşı, evden önce komşuyu seç.

Yayımlanmış pek çok edebî eserde (roman, hikâye ve şiir vb.) komşuluğun Türk

kültüründeki yerine işaret eden önemli boyutlar ve anlatımlar bulunmaktadır. Rıfat Ilgaz’dan

aşağıya alınan bir şiir, komşuluğu birçok yönüyle anlatmaktadır. Bir yönüyle edebî eser

olması, diğer yönüyle de komşuluk ilişkisine özgün bir örnek olması bakımından buraya

alınmıştır:

Komşuluk

Derdimiz bize yeterken

komşulardaki de tuz biber eker,

Kâtiplerde gürültü çıkar

çorap yüzünden,

tasası bizim evdekilere?

Malmüdürüne nüzul iner

bir tahkikat sonunda

derdini bizimkiler çeker,

bozulur ağzımızın tadı?

Ev dediğin dırıltısız olmaz

hele böyle günde?

Bizim de kendimize göre

gürültümüz eksik değil;

küçük başın küçük derdi.

Hırlaştığımız olur

51

et yüzünden, ekmek yüzünden,

bakarsın düşüvermişiz

komşuların diline?

Zaten saklayamadı iç yüzümüzü

raptiye ile tutturduğumuz perdeler,

sırrımızı bilmeyen kalmadı?

Gördüler tencereye tavaya

fazlaca işimizin düşmediğini?

Çamaşır günlerinde öğrendiler

donuma gömleğime kadar.

Söz oldu soğuk günlerde

yatakta roman okuduğum?

Hele sülâlemizdeki sadelik

gitmedi kimsenin hoşuna?

Ne olacaktı,

yedi atası devletli olmazdı ya

bodrum katındaki kiracının.

(ILGAZ, 1943)

5.3.Türk Toplumunda Komşuluğun Yaşayan Ritüelleri ve Komşuluk Töreleri

Komşuluğun günlük hayatta görünür bir halde yaşandığı ritüeller vardır. Aileler

arasında gerçekleştirilen davranışlar iletişimi, etkileşimi, yardımlaşma ve dayanışmayı canlı

bir şekilde ortaya koymaktadır. Ancak, sosyo-kültürel hayatın şehirleşme, ekonomi, çalışma

şartları, eğitim ve diğer sebeplerle hızla değişmesi ile komşuluk ritüellerinde de değişimler

52

ortaya çıkmıştır. Geleneksel toplumsal hayatta akşam oturmaları önemli bir komşuluk

davranışı olarak yaşatılırken, şehirleşmenin hızla gelişim gösterdiği alanlarda bunun önemli

bir komşuluk ilişkisi olmaktan çıktığı görülmektedir. Zira akşam oturmalarının yerini evde

başka aktiviteler almaktadır. Hatta ev dışında yeni davranış biçimleri tercih edilir haldedir.

Ancak çalışmayan ev hanımlarının kendi aralarında yaptıkları günler, ikinci çayları,

kutlamalar komşuluğu canlı kılan ve görünür aktiviteler ortaya koyan ritüellerdir.

Komşuluğun yere, zamana ve olay örgüsüne yönelik ifade ve davranış biçimleri vardır.

Aslında Türkiye’nin komşuluk törelerine yönelik bir literatür taramasından ve alan

araştırmasından yoksunuz. Burada yazılı kültür ürünlerinden alınan bazı komşuluk ritüelleri

şöyle sıralanabilir:

• Yeni komşuya ‘hoş geldin’e gitmek ve bir ihtiyacının olup olmadığını sormak,

• Taşınması sırasında elden geldiğince yardımcı olmaya çalışmak,

• Bu sırada bir ihtiyacı varsa karşılamak,

• Mahallenin bakkalını, manavını, kasabını ve diğer gerekli yerlerini tanıştırmak,

• Yeni komşunun yalnızlık duymamasını sağlamak,

• Komşu yerleşince, duruma göre onu davet etmek, hoş geldine gitmek, (sabah

kahvesine, akşam çayına vb.),

• Evin hanımı, yeni komşuyu yakınlık kurulacak, dostluk edilecek gibi bulursa,

kocasıyla anlaşarak bir ziyaretle tanıştırmak,

• Çocuklar aynı yaşta iseler, onları tanıştırıp birlikte oynamalarını veya çalışmalarını

sağlamak,

• Komşuda hasta varsa yoklamak, yardım etmek, yalnızsa bir çorba pişirmek, küçük

çocuğu varsa ona bakmak, komşusunun yakınlarına hastalığını haber vermek,

• Komşulardan birinin kızı evleniyorsa, evlilik hazırlıklarına yardım etmek (dikiş, nakış,

alış-veriş vb. konularda),

• Komşulardan, bilhassa genç ve yalnız evlilerden biri doğum yapmışsa, tecrübeli

komşu hanımlar loğusayı yalnız bırakmamak,

53

• Komşulardan birinin evinde ölüm varsa, onu yalnız bırakmamak, küçük çocukları

kendi evine almak, ölü evine yemek vb. şeyler göndermek, aç oturmalarını önlemek,

• Ölümün ilk gecesi, helva yapmak vb. işlere yardım etmek,

• Düğün, davet gibi hallerde gerekli eşya ve kap kacak yardımı yapmak,

• Bu yardım kendisine yapılmışsa, teşekkür anlamında, kapların birine evde yapılmış

tatlı ve benzeri şeylerden koyarak geri vermek. Yalnız ölü evine giden kap, boş olarak geri

gönderilir.

• Komşu dedikodusuna meydan vermemek, katılmamak,

• Fazla kokulu bir yemek pişirilmişse, komşuya da bir miktar göndermek,

• Yakın komşuyu bir dost kabul edip, onun hayatının akışına karışmadan, onunla

dengeli ve ölçülü ilişkiler kurmak.

5.4.Şehir Hayatındaki Kat Malikleri Komşuluğunda Yaşanan Komşuluk Ritüelleri

• Apartman toplantılarına katılmak,

• Bina ya da site sakinlerinde ortak şekilde alınan kararları uygulamada dikkatli olmak,

bu konuda ödün vermemek,

• Ortaklaşa masrafların borçlarını zamanında ödemek,

• Ekseriyet kararlarına sonradan itiraz etmemek,

• Apartman komşularını taciz edici davranışlardan kaçınmak (gürültü, kavga, bahçe

tahribi, su kesmek, halı silkelemek, selam vermemek, kapıcı, çöpçü, çocuklar ve benzeri

kişilere bağırmak),

• Bayram, kandil, Ramazan gibi özel günlerde ve zaman dilimlerinde, tanışmasalar dahi,

karşı karşıya gelindiğinde gönül alıcı bir iki söz söylemek,

• Su, ışık, yakıt vb. ortak harcamalarda dikkatli olmak, israfa meydan vermemek,

• Yönetici yasaklarına uymak,

54

• Sayılı günlerde, apartmana hizmet edenlerin (kapıcı çöpçü, bekçi, postacı vb.)

bahşişine iştirak etmek,

• Kurban kesme ve benzeri olaylarda komşuları rahatsız edici dikkatsizliklerden

kaçınmak,

• Herkesin düşüncesine, hak ve hareketlerine saygı göstermek, ille benim dediğim olsun

tavrından kaçınmak,

• Araba varsa ve komşulardan biri vasıta bekliyorsa, yer de varsa, tanışılmasa bile onu

arabaya davet etmek,

• Üst katlardan alt kattakilerin balkon ya da pencerelerinden girebilecek şeyleri

atmamak,

• Aileden sonra en yakın tanışlık biriminin komşular olduğunu unutmamak.

6. Đslâm Dinine Göre Komşuluk Đlişkileri

Đslami kaynaklarda, toplumsal hayatın sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için komşuluğa

önem verildiği görülmektedir. Farklı kaynaklardan derlenenlere göre, Đslâm’a göre temel

komşuluk hakları olarak şunlar sıralanabilir (Kur’an, 4/36; Đlmihal, 1999, 470-471;

karabukmuftulugu.gov.tr; Tirmizi, 76/7, 528; DĐA, 2007: 151; Buhari, 32/7, 79; Müslim,

143/3, 2025; Ebu Davud, 9/4, 134; Heysemî, 168-170; Gazali, 1993, 272):

1. Karşılaşınca selâm vermek.

2. Onu lâfa tutmamak, zamanını boşa harcamamak

3. Çok soru sormamak, mahremiyetini karıştırmamak, bu konuda mütecessis olmamak.

4. Hastalığında ziyaretine gitmek.

5. Başına bir musibet gelince onu teselli etmek ve derdine ortak olmak.

6. Sevindirici bir olay karsısında onu tebrik ederek mutluluğuna katılmak.

55

7. Kusurlarına göz yummak.

8. Ayıplarını üstünkörü bir şekilde gözlemek.

9. Duvarının üzerine mertek koymak suretiyle onu dara düşürmemek.

10. Yalağına su dökmemek.

11. Bahçesine çöp veya toprak dökmemek.

12. Evine varan yollarını daraltmamak.

13. Evine ne götürdüğünü takip etmemek.

14. Açığa çıkan ayıplarını örtmek.

15. Başına bir hal geldiğinde öfkesini dindirmek.

16. Yokluğunda evine göz kulak olmak.

17. Aleyhindeki sözlere kulak asmamak.

18. Mahrem taraflarından gözlerini sakındırmak.

19. Hizmetçisine ısrarlı gözler ile bakmamak.

20. Çocuğu ile tatlı konuşmak.

21. Dini ve dünyevi konularda bilmediği noktalarda kendisini aydınlatmak.

7.Yazılı Kültürde Komşu ve Komşuluk Araştırmaları

Komşuluk ilişkileri geleneksel Türk mahallesinin ve kentinin önemli ritüellerinden,

ortak davranış kalıplarından biridir. Köydeki komşuluk, aileler arasında maddî ve manevî

yardımlaşma ihtiyacından kuvvet kazanmakla birlikte, sosyal refahın, toplumsal hareketliliğin

ve göçün hızlanmasıyla, kentleşme ve apartmanlaşmanın yeni hayat biçimi haline gelmesiyle

birlikte mahalle yapısının değiştiği, mahalledeki süregelen ilişki biçimlerinin olumsuz bir

56

biçimde etkilendiği söz konusu edilmektedir. Özellikle şehirlerde, kiracılık müessesesi

komşuluk ilişkilerini geleneksel niteliklerinden uzaklaştırarak ortadan kaldırdığına yönelik

görüşler hayli yaygındır. Đçinde yaşanılan zamanda komşuluk ilişkilerinde hissedilir bir

değişimin meydana geldiği düşüncesi genel olarak kabul edilmektedir. Bu değişim, insanlar

arasında şikâyetlere neden olmakta, geçmişe karşı sürekli bir nostaljiyi dillendirmektedir.

Burada üzerinde durulması gereken nokta, meydana gelen değişimin içeriğini, temel

doğrultusunu ve dinamiklerini anlamaktır. Bu anlaşıldığı takdirde, toplum hayatının daha

sağlıklı işlemesi için temel veriler elde edilmiş olacaktır.

Ansiklopedik tarz eserler, komşuluğa yönelik geniş bilgiler içermemektedir. Diyanet

Đşleri Başkanlığınca hazırlanan Đslam Ansiklopedisi’nin komşuluk maddesi M. Çağırıcı ve A.

Şafak (2002, 157-159) tarafından kaleme alınmıştır. Burada komşuluk; dinî gereklilikler,

hukukî sorumluklar ve yükümlülükler dikkate alınarak incelenmiştir. Bu maddede öncelikle

komşu ve komşuluk kavramlarının tanım ve alanları üzerinde durulduktan sonra, farklı din ve

inanışlardaki yaklaşımlara değinilmektedir. Özellikle Đslâm dininde komşuluk hakları

üzerinde durulmuştur. Şafak, yazısında komşuluğun fıkhî yönünü ele almıştır. Komşu

olmaktan doğan hak ve sorumluluklar temel kaynaklara inilerek verilmiştir. Komşuluğun

geleneksel yapısı, değişimi, davranış biçimleri, sosyolojik olarak önemi gibi konulara yer

verilmemiştir.

Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu tarafından yapılan geniş ölçekli ve örneklemli

Türk Ailesinin Yaşadığı Mekânlara/Konutlara Đlişkin Eğilimler başlıklı çalışmada komşuluk

konusuna oldukça sınırlı yer verilmiştir. Araştırma neticesinde komşuluk ilişkilerinin yeni

biçimler aldığı, yeni sorunlar ortaya çıkardığı bilgilerine çok kısa olarak değinilmiştir.

Yine aynı kurum tarafından yayımlaman Türk Aile Ansiklopedisi başlıklı üç ciltlik geniş

eserde komşuluğa iki yazı ayrılmıştır. Kentleşme ile ilgili yazılarda ise komşuluğa

değinilmemiştir. H. Özdemir, Türkiye’de Komşuluk Đlişkileri başlıklı yazısında, komşuluk ile

ilgili terimler üzerinde durmuş, sosyal hayatın önemli bir kurumu olduğunu vurgulamış,

sosyalleşmenin gerçekleşmesinde komşuluğun önemine değinmiştir. Köy ve kent hayatında

komşuluğun hangi ritüeller çerçevesinde işlediği kısaca belirtilmiştir. Aynı eserde A. Turan

Alkan tarafından kaleme alınan yazıda, benzer konular işlenmiştir. Her iki yazının sonuç

hükmü, hızla gelişen kentleşme ve toplumsal değişme ile geleneksel komşuluk ilişkilerinin

57

yara almaya başladığı ve zayıfladığı yönündedir. Ayrıca, geleneksel komşuluk ilişkilerinin

yerini kent hayatında dernekler, kulüpler, mahalle kahvehaneleri ve kooperatiflerin aldığı dile

getirilmiştir.

‘Komşuluk’ konusunu bugüne kadar akademik olarak en geniş çapta S,ve A. Ayata ele

almışlardır. Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü başlıklı çalışma, Ankara’nın farklı Sosyo-

kültürel bölgelerinde oturanları farklı değişkenler açısından incelemiştir. Bu değişkenlerden

biri de komşuluk ilişkileridir. Bu çalışmada üst, orta ve alt sosyo-kültürel bölge insanlarının

komşuluk ilişkileri, akrabalık ilişkilerinin kapsamı ve yoğunluğu, görüşme sıklıkları,

dayanışma, orta ve alt kesim akrabalığının düzenlenmesi, yeni orta sınıfta akrabalığın

düzenlenmesi, komşuların sosyal konumları, komşuyla görüşme ve tanışma nedenleri,

görüşülen komşu sayısı ve görüşme sıklıkları, komşularla görüşme alanları, komşular arasında

dayanışma çatışma alanları, komşuluk ilişkilerinde beklentiler ve değişme ve komşuluk ilişki

tipleri başlıkları altında incelenmiştir. Bütün bu başlıklar, alandan elde edilen sayısal değerler

ile yorumlanmıştır.

N, Erdentuğ Sosyal Âdet ve Gelenekler başlıklı çalışmasında, komşuluğa kısaca

değinmiş ve komşuluk ilişkilerinin özellikle kadınlar açısından çok önemli olduğunu, hatta

akrabalıktan bile önde geldiğini vurgulamıştır. Erdentuğ, komşuluğun Anadolu’nun farklı

yörelerinde farklı biçimde uygulandığına değinerek, küçük örnekler vermiştir.

Komşuluk ilişkilerine değinen sosyal bilimcilerden biri Đ.Doğan’dır. Doğan, kentleşme

ile ilgili, “Korumacılığın Geleneksel Kent Kültüründen Çıkarması Gereken Dersler” başlıklı

makalesinde; komşuluk ile mahremiyet kültürü, sokak ve mahalle arasında sıkı bir bağ

kurmuştur. Ona göre, yapılan yeni evin sokaktaki konumu, komşuların bu yeni konumdan

etkilenmeleri, kadınların devlet adına müdahalesini ve denetimini gerektiren haller içine

girmektedir. Doğan, komşuluğu toplumsal bir değer olarak kabul eder. Geleneksel kültürde

mahalle yapılanmasının komşuluk ilişkisine göre belirlendiğini belirtir. Đ. Doğan, Toplum ve

Eğitim sorunlarını ele aldığı kitabında da, komşuluk ile ilgili bir paragrafa yer vermiştir.

Doğan burada, komşuluğun bir geleneksel toplum değeri olduğuna işaret ederek, bunun tercih

değil bir zorunluluk olduğunu ve bu zorunluluğa insanların istemeseler de katlanmak zorunda

kaldıklarını vurgulamıştır

58

K. Alver, Siteril Hayatlar Kentte Mekânsal Ayrışma ve Güvenlikli Siteler adlı yeni

çalışmasında, yeni oluşan kent hayatındaki güvenlikli ve korumalı mekânlardaki hayat

ilişkilerini araştırırken komşuluğa da değinmiştir. Alver, kent hayatında komşuluk ilişkilerinin

hissedilir derecede değişme uğradığını ancak sanıldığının aksine ortadan kalmadığını

belirtmiştir. Site sakinleri ile yüz yüze görüşme tekniği ile yapılan araştırma, komşuluğun

yeni biçimlerine değinmiştir.

Toplumsal değişmenin hızlandığı 1980’li yıllarda yeni kent hayatındaki komşuluk

ilişkilerini inceleyen önemli çalışmalardan biri Atay’a aittir. Atay, Keban Baraj Nedeniyle

Elazığ’ın 1800 Evler Mahallesine Göç Edenlerin Kentlileşme Sorunları adlı incelemesinde,

Keban Barajı’nın yapımı dolayısıyla Elazığ’ın kenar mahallesine yerleştirilenlerin hayatındaki

değişimi incelediği araştırmasında, önemli bir değişken olarak komşuluk ilişkilerini ele

almıştır. Yeni göç edenlerin kentlileşme sürecinde önemli bir konum arz eden komşuluk; dinî

ve etnik özellikleri de barındırmak suretiyle daha çok yardımlaşma ve sorun çözme

mekanizması olarak gelişme göstermiştir. Atay’ın araştırmasına göre, köyden gelenlerin yeni

hayat koşulları doğrultusunda komşuluk biçimleri geliştirdikleri gözlenmiştir.

Komşuluk ilişkilerinin yeni kent yaşamındaki durumunu ele alan bir diğer araştırma Y.

Sencer’e aittir. Sencer, Türkiye’de Kentleşme başlığını taşıyan kitabında, 1970’lerin başında

Đstanbul’daki kentsel değişimi incelemiştir. Burada, komşuluk ilişkilerinin de önemli ölçüde

değişime uğradığı, ancak öncelikle komşuluğu belirleyen değerin yardımlaşma, güven ve güç

kazanma değerleri etrafında oluştuğunu vurgulanmıştır.

S. Erder, Đstanbul’da Bir Kent Kondu: Ümraniye adlı incelemesinde, 1990’ların başında

Đstanbul Ümraniye’deki hızlı kentsel değişim içinde dar biçimde de olsa komşuluğa

değinilmektedir. O. Işık ve M. Melih Pınarcıoğlu’nun hazırladıkları, Nöbetleşe Yoksulluk adlı,

Đstanbul Sultanbeyli’deki özellikle mimarî bakımdan ortaya çıkan değişimi inceleyen

çalışmaları yeni komşuluk ilişkilerine yer vermektedir.

59

8.Tarihsel Bağlam Đçinde Türk Toplumunda ‘Komşuluk’ Nasıl Araştırılabilir?

Bugünün toplumundaki koşuluk ilişkisini sağlıklı biçimde incelemek için elbette

öncelikle sosyolojinin öngördüğü metot ve teknikler kullanılarak alan araştırmalarına

başvurulmalıdır. Araştırma sırasında sosyolojinin temel araştırma tekniklerinden içeriden ve

dışarıdan doğal ve sistematik gözlemler, anket, görüşme, vaka inceleme en başta kullanılacak

bilimsel araçlar durumundadır. Ancak komşuluğun tarihsel süreç içindeki konumu ve değişim

aşamalarını inceleyebilmek için tarihsel sosyolojinin metotlarına ve temel kaynaklarına

başvurmak gerekecektir.

Komşuluk konusunun tarihi gelişiminin hak ettiği ölçüde araştırılmamasının farklı

sebepleri olmakla birlikte, en önemlilerinden biri; Türkiye’de sosyolojinin büyük ölçüde

çeviri, ithal kavramlar ve metotlar çerçevesinde bugüne kadar yazılmış ve düşünülmüş

olmasıdır. Toplumsal sorunların sebep, yapı, köken ve işleyiş biçimlerine yönelik

araştırmalarda yerli kaynakların verimli olarak kullanılması sınırlı kalmıştır. Dolayısıyla,

Türk toplumunda komşuluk konusu yerli kaynaklar kullanılarak, alan araştırmaları yapılarak

yazılması bu Türk kültür dünyasına ve sosyal bilimlere önemli katkılar sağlayacaktır. Bu

çerçevede komşuluk, sosyolojinin kullandığı temel araştırma metotları doğrultusunda alan

araştırmaları ile incelenebileceği gibi, konunun teorisinin ve tarihsel perspektifinin

çıkarılabilmesi için literatür taramasına ihtiyaç vardır. Bunun için de, öncelikle bütün yerli

süreli yayınlar başta olmak üzere, sözlü kültürün diğer ürünlerine müracaat gereklidir. Edebî

türlerin hemen hepsi olmak üzere, nasihatnameler, pendnâmeler, “seyahatnameler,

sûrnameler, vilâdetnâmeler, şehrengizler, mesnevi tarzında manzum ve mahallî hikâyeler, şiir

mecmuaları (…) vardır ki, içtimai hayatın tekâmülünü anlamak için en mükemmel memba

hükmündedirler” (ÜLGENER, 1951, 32). Bu türler, Türk toplumsal hayatında komşuluğun

tarihsel süreçte nasıl işlediğini, hangi temel ihtiyaçları karşıladığını ve hangi iç ve dış

dinamiklerin etkisiyle ve nasıl değiştiğini anlamada hayli yardımcı olacaktır.

Türk toplumunda komşuluk ritüelleri, algılayışları ve toplumsal-siyasal dönüşüm

sürecindeki değişimleri izleyebilmek için başvurulması gerekli kaynakların başında son yüz

elli yılın süreli yayınlarının geldiği söylenebilir. Bunlar içinde gazeteler ve dergiler öncelikle

60

müracaat kaynaklarıdır. Bununla birlikte komşuluğun tarihsel boyutlarının incelenebileceği

kaynakların başında yerli ve yabancı seyahatnameler, mektuplar, toplumsal hayatın işleyişine

yönelik gözlemler, anılar, hatıralar ve araştırmalar gelir.

Özellikle yabancı seyyahlar Türk toplumundaki komşuluk ilişkilerini keskin

gözlemlerle kaleme almışlardır. Bunlar içinde önemli olanlardan biri Alman asker H. von

Moltke’nin Türkiye’deki Durum ve Olaylar Üzerine Mektuplar adlı geniş ve ilginç eseridir.

Yazar, 19. yüzyıl Anadolu’sunun birçok yöresindeki komşuluk, misafirlik ve özel günlerdeki

kutlama ve anma etkinliklerini keskin bir gözle ve etkili bir lisanla aktarmaktadır. E. Amicis,

Đstanbul 1874 adlı seyahatnamesinde, Türklerde cemiyet hayatını anlatır. Evlerin

gizlenmişliğe, sokakların yapılanmasına ve güven konusuna değinir. Aynı zamanda şehre

gelen köylülerin şehri nasıl yozlaştırdığını anlatır. Đstanbul’daki farklı etnik ve dini gruplara

ait işyerlerindeki esnaf komşuluğunun inceliklerini ironik bir üslupla ifadelendirir.

H. Mintzuri, Đstanbul Anıları 1897–1940 başlıklı eserinde, Đstanbul’un sıradan

insanlarını anlatırken, farklı unsurlar arasındaki komşuluk ilişkilerine satır aralarında sürekli

göndermeler yapar. Aynı şekilde, B. Horvath’da Anadolu 1913 başlıklı anılarında

Anadolu’nun farklı yörelerinde gözlemlediği komşuluk ritüellerine değinir.

Seyahatnamelerde, anılarda ve hatıralarda komşuluk konusunda geniş bir literatür olmakla

birlikte, içinden komşuluk konusunun ayıklanmasına ihtiyaç vardır.

Yerli seyahatnamelerden de bu konuda istifade edilebilir. Çok geniş bir coğrafyayı

gezen ve bu sahalar hakkında çarpıcı ve yer yer abartılı tasvir ve gözlemler yapan Evliya

Çelebi Seyahatnamesi’nde komşuluğa da yer verilmiş olması büyük ihtimal dâhilindedir.

Aynı şekilde Đbn-i Batuta Seyahatnamesi de 14. yüzyıl Anadolu sosyal hayatını en iyi anlatan

eserlerdendir. Batuta, şehir halkının farklı din ve etnik gruplara göre ev yaptıklarını ve bu

şekilde şehirlerin oluşturduğunu yazar. Bu meyanda komşuluğun daha gelişkin tasvirinin ve

incelemesinin yapılabilmesi için gerek eski gerekse modernleşme dönemi Türk toplumunun

gelenek ve göreneklerini ele alan araştırmalardan ve derlemlerden yararlanılmalıdır. Bu

konuda önemli bir kaynak, Abdülaziz Bey’in Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri eseridir.

Tarihsel süreç içinde komşuluğun canlı bir şekilde görülebildiği kaynak türlerinden biri

de şehir kitaplarıdır. Bu konuda Türk yazılı kültürü hatırı sayılır bir birikime sahiptir ve bu

61

birikim son zamanlarda hayli artmaktadır. Başta ülkenin kültür şehri vasfını hakkıyla taşıyan,

Đstanbul, Ankara, Kayseri, Gaziantep, Harput, Malatya, Diyarbakır, Trabzon, Bursa, Edirne,

Manisa, Amasya, Konya, Kütahya, Adana, Mardin vd. olmak üzere diğer bütün şehir tarihleri

komşuluk hakkında önemli veriler sağlamaktadır. Örneğin Gaziantep tarihi içerisinde hayli

önemli yeri olan M, Enç’in çocukluk ve ilk gençlik senelerinin geçtiği Uzun Çarşı’yı ve

oranın sıradan insanlarını büyük bir edebî üslupla hikâyeleştirdiği Uzun Çarşının Uluları ve

işgal yıllarının Antep’ini anlattığı Selamlık Sohbetleri’nde komşuluğun ifasına ve algılayışına

yönelik hayli önemli tespitler ve tasvirler bulunmaktadır. Aynı özellik ve içerikte Emir

Kalkan’ın Kayseri kitapları, A. T. Alkan’ın Altıncı Şehir’i, Ö.Yılmaz’ın Amasya’yı anlattığı

Yedinci Şehir’i, Đ.Sunguroğlu’nun Harput Yollarında ve Z. Bican’ın Sekizinci Şehir’i şehir

tarihleri olması yönüyle komşuluk öykülerine ve bilgilerine yer vermektedir.

Bu konuda Osmanlı’nın Anadolu ve diğer yörelerdeki bazı önemli şehirlerini inceleyen

yerli yabancı bazı araştırmacıların şehir tarihleri de önemlidir. Bunlardan, Ç.Keyder, E.

Özveren ve D. Quataert’in Doğu Akdeniz'de Liman Kentleri (1800-1914), D. Goffman, E.

Eldem, B. Masters’in Doğu Đle Batı Arasında Osmanlı Kenti: Halep, Đzmir ve Đstanbul, P.

Dumont ve G. F. Georgeon’un Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri ve S. Faroqhi’nin

Osmanlı'da Kentler ve Kentliler eseri, Ortadoğu ve Müslüman Türk toplumlarında komşuluk

hakkında zengin, ilginç ve önemli bilgiler vermektedir.

9.Komşulukla Đlgili Akademik Çalışmalar / Araştırmalar

Türkiye’de komşuluğun hak ettiği ölçüde akademik çalışmalara konu olduğunu

söylemek güçtür. Ulaşabildiğimiz YÖK dokümantasyon merkezi verilerine göre komşuluk,

doktora düzeyinde bir çalışmaya başlı başına konu olmamıştır. Ancak yüksek lisans

seviyesinde bazı araştırmalar, komşuluğu farklı yönleriyle konu edinmiştir. Bu araştırmaların

hemen hepsi bilgi toplama aracı olarak anket ve yüz yüze görüşme tekniğini kullanmışlardır.

Araştırmalar, Türk toplumunda komşulun tarihsel süreç içindeki yeri ve önemini kısa

bölümler halinde vermişler ya da buna hiç değinmemişlerdir. Buna göre, komşuluğun tarihsel

sürecinin araştırılmamış bir konu olarak ortada durduğu söylenebilir.

62

A. Koyuncu, Konya’da Komşuluk Đlişkileri başlıklı araştırmasını, Konya merkeze bağlı

ilçelerde 400’e yakın aile ile yaptığı ankete dayandırmıştır. Araştırmada temel olarak şu

konular üzerinde durulmuş ve neticelere ulaşılmıştır: Hızlı kentleşme, komşuluk ilişkilerini

olumsuz yönde etkilemektedir. Hızlı kentleşme sonucu, yüzyılın başlarında genelde kırsal bir

toplum özelliği taşıyan şehirlerde, konutların mimari programında değişiklikler meydana

gelmiş, çekirdek aile yapısı yerleşmiş ve ülkemiz oldukça sağlam bir aile yapısına sahip

olmasına karşın, bu süreç, ailenin bu bağlamda yapısının kısmen çözülmesine ortam

hazırlamıştır. Gerek kırsal alanlarda gerekse kentlerde; niteliği, formu, davranış örüntüleri,

beklentileri değişmiş olsa da komşuluk ilişkilerinin devam ettiği görülmekte ve kimilerinin

öngördüğü gibi yok olma, yalnızlaşma ve çözülmenin olmadığı görülmektedir. Özetle

komşuluk, başta büyük şehirler olmak üzere nitelik değiştirmekte fakat yok olmamaktadır.

M. Gölçük, Kentleşme Sürecinde Akrabalık ve Komşuluk Kültürü (Afyonkarahisar Örneği)

başlıklı araştırmasında, Afyon il merkezindeki komşuluğun yaşayan durumuna yönelik sosyolojik

bir tasvir denemesi yapmıştır.

S. Türkmen, Hadislerde Komşuluk araştırmasında, konuyu dinî kaynaklar kullanarak, Đslâm

dininin komşu ve komşuluğa verdiği önem, getirdiği hükümler ve sorumluluklar çerçevesinde

incelemiştir.

G. Önüç, Yeni Kentleşme Bağlamında Komşuluk Birimi Tasarım Đlkeleri Đstanbul Alkent

2000 Yerleşimi Üzerine Bir Đnceleme başlıklı araştırmasında, çeşitli komşuluk birimi

yaklaşımlarını teorik olarak ele almıştır. Burada bahsi geçen komşuluk, mimari içeriklidir.

Mekân ve binalardaki yakınlık ve uzaklığı dikkate alan komşuluk biçimidir. Đçinde beşer,

toplum yoktur. Bu haliyle sosyolojik bir çalışma olarak nitelendirilmesi zor görülmektedir.

Komşulukla Đlgili Yapılmış Bazı Akademik Araştırmalar:

1. Sencer Ayata ve Ayşe Ayata, Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü, Ankara: DPT

Yay.,1996.

2. Leyla Öpöztürk, Komşuluk Birimlerinin Oluşumunda Bir Araç Olarak Güvenli

Kriterlerinin Đncelenmesi, Đstanbul: MSÜ, 2006.

63

3. E. Özensel, Kentleşemeyen Ailelerin Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Kökenine Dair

Sosyolojik Bir Đnceleme, S.Ü. Edebiyat Fak. Sosyoloji Böl, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.

Konya: 1992.

4. A. Gülümser, A New Trend in Urbanization: Gated Communities in Đstanbul,

Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, ĐTÜ, 2005.

5. M. Gölçük, Kentleşme Sürecinde Akrabalık ve Komşuluk Kültürü (Afyonkarahisar

Örneği) Afyonkarahisar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.

6. S. Türkmen, Hadislerde Komşuluk, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa, 1996.

7. O. Bozkurt, 1961, Komşuluk Đkametgâhın Yakın Çevresi, ĐTÜ Yay. Đstanbul.

8. Y. S. Dülgeroğlu-G. Pulat, Toplu Konutlarda Nitelik Sorunu, T.C. Başbakanlık Konut

Araştırmaları Dizisi, S.4, Ankara: 1994.

9. G. Önüç, Yeni Kentleşme Bağlamında Komşuluk Birimi Tasarım Đlkeleri Đstanbul

Alkent, 2000 Yerleşimi Üzerine Bir Đnceleme, MSÜ, FBE, Đstanbul: 2002.

10. A. Koyuncu, Konya’da Komşuluk Đlişkileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, S.Ü.,

Konya: 2005.

10. Komşulukla Đlgili Bazı Yabancı Kaynaklar

Son dönemlerde özellikle dünyanın gelişmiş ülkelerinde yeni şehirleşme biçimleri ve

toplumsal hayat ilişkileri ortaya çıkmaktadır. Bu yeni oluşumda komşuluk yükselen bir değer

olarak görülmektedir. Özellikle Amerika ve Batı Avrupa ülkelerinde komşu olma ve yeni

komşuluk biçimleri geliştirme, insanların mutluluğu için önemli bir unsur haline gelmiştir. Bu

sosyal ilişkinin yeniden tesisi ve işletilebilmesi için konu, akademik araştırmalara sıklıkla

yansımaktadır. Son on yıllarda konuyla ilgili çok sayıda müstakil eser yayımlandığı gibi,

sadece komşuluk ilişkilerini ele alan dergiler de yayımlanmaya başlamıştır. Bunlardan biri,

dergi Journal of American Planning Association (JAPA)’dır. Dergi, toplum planlanması

64

üzerine yayın yaparak, komşulukla ilgili çok sayıda yayın ve proje üretmektedir. Komşuluk

ile ilgili batılı literatürde çok sayıda kitap yayımlanmıştır. Bunların içinden temsil kabiliyeti

yüksek birkaç örnek vermek gerekirse:

Jackson, New York’ta komşuluk ilişkilerini Neighborhoods of New York City adlı

eserinde, farklı etnik gruplar içindeki değişkenliği dikkate alarak incelemiştir.

Krupat, People in Cities: The Urban Environment and its Effect başlıklı eserinde, yeni

toplumsal ve ekonomik gelişmeler ile farklı komşuluk çevrelerinin oluştuğuna dikkat

çekmiştir. Gans, Urbanism and Suburbanism as a Way of Life adlı çalışmasında şehirleşme ve

şehirdeki komşuluğun yeni toplumsal dokunun belirlenmesindeki rolünü incelemiştir.

Gehl, Life Between Buildings isimli eserinde, yeni hayat paradigması içinde yalnızlaşan

ve mimari yapılar içine sıkışan insanın temel ihtiyaçlarından birinin insanî ilişkiler olduğuna

ve bu ilişkinin devamı ve sağlığı için komşuluğun önemine dikkat çekmiştir. Komşulukla

ilgili pek çok alan araştırmasına dayanan ya da teorik düzeyde konuyu ele alan çalışmalar

bulunmaktadır.

Komşuluk, özellikle şehircilik ve sosyoloji dergilerine sıklıkla konu olmaktadır.

Bunlardan temsil kabiliyeti yüksek bir kaçına değinilecek olursa:

C. Silver, “Neighborhood Planning in Historical Perspective” isimli makalesinde,

Amerikan toplumunun geçmişin verileri ışığında geleceği şekillendirme noktasında nasıl bir

komşuluk ilişkisi ve biçimi oluşturması gerektiğini tartışmaktadır. Burada, belirleyici ve

güven verici unsurun komşuluk olduğu vurgulanmıştır.

V.Yuan, “Racial Composition Of Neighborhood And Emotional Well-Being” başlıklı

makalesinde, farklı etnik yapıdaki toplumların komşuluk ilişkilerini ve ortaya çıkan sorunların

nitelikleri ve çözümleri üzerinde durmaktadır. Bir arada yaşama kültürünün sağlanabilmesi

için komşuluğun önemine vurgu yapılmaktadır.

Yabancı bir araştırmacının Đstanbul mahalleleri üzerinde yaptığı araştırmada ilginç

sonuçlar elde edilmiştir. A. Mills, “Gender and Mahalle (Neighborhood) Space in Istanbul”

adlı çalışmasında, Đstanbul’daki komşuluk ilişkilerinin cinsiyetler arası farklılıklarına ve

65

özellikle kadınlar arasındaki ilişki biçimlerine ve komşuluğun ortaya çıkardığı neticelere

değinmiştir.

Manon VE Brooks, “Neighborhood Family-Friendliness And Its Effect On Family

Relations: Evidence From Utah” başlıklı yazılarında komşuluğun aileler arası arkadaşlık ve

dostluk ilişkilerine olan etkilerini ve katkılarını araştırmışlardır. Buna göre, modern toplumda

insanların dostluk ve arkadaşlık seçiminde önemli etkenlerden biri de ev ve iş komşuluğu

olarak ortaya çıkmıştır.

Konuya ilgili bir diğer önemli araştırma K. Larsen’e aittir. “New Urbanism's Role in

Inner-city Neighborhood Revitalization” adlı makaleye göre, yeni şehirleşmenin ortaya

çıkardığı önemli unsurlardan biri de yeni komşuluk biçimleridir. Özellikle şehir merkezine

uzak bölgelerde oluşmaya başlayan şehirlerde, komşuluğa ayrı bir önem atfedilmektedir.

Burada, yeni komşuluk ilişkileri tesis edebilmek için nasıl davranılması gerektiği üzerinde

durulmuştur.

G. Galster vd. “The Influence of Neighborhood Poverty During Childhood on Fertility,

Education and Earnings Outcomes” başlıklı yazısında, komşuluğun farklı bir yönü olan,

komşuluk ve komşuluğun eğitim başarısı üzerine olan etkilerine değinilmiştir. Eğitim ve

komşuluk üzerine de birçok araştırma yapılmış, çocukların eğitimde başarılarını etkileyen

etmenlerden birinin farklı komşuluk ilişkileri olduğu tespit edilmiştir.

66

ĐKĐNCĐ BÖLÜM

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMĐ

Bu bölümde araştırmanın; konusu, amacı, yöntem ve teknikleri, evren ve örneklem,

sınırları, çalışma takvimi, bilgi toplama teknikleri, analiz teknikleri, varsayım ve hipotezler

üzerinde durulmuştur.

1.Araştırmanın Konusu

Sosyal ve kültürel değişim, her toplumu ilgilendiren ve geçmişten günümüze farklı

hızlarda meydana gelen bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplumsal değerler ve

tutumlar, zaman içinde farklı nedenlerle değişime uğramakta ve bu süreçte bazı değer ve

alışkanlıklar etkisizleşmekte, deformasyona uğramakta ya da tamamen ortadan kalkmaktadır.

Sosyal bir varlık olarak insan, toplum halinde yaşamaya mecburdur. Đnsanlar, diğer

insanlarla konumlarına (meslek, akraba, aşiret, hemşeri, komşu vs.) göre ilişkiye girebilmekte

ve bu ilişkiler zamanla değişebilmektedir. Adı geçen konumlardan bazıları, zamana ve

mekâna göre farklılık kazanabilmektedir.

Komşuluk, toplum halinde yaşayan insanların önem verdikleri bir sosyal olgudur.

Toplumların geleneksel ya da modern olma durumlarına göre komşuluk değer ve

alışkanlıkları değişebilmektedir. Şehirlileşme, açık toplum haline gelme, geleneksel

değerlerin zayıflaması / yitirilmesi ve bu konudaki zihniyet farklılıkları vb. etkenler,

komşuluk ilişkilerini nitel ve nicel açıdan etkileyebilir, bu olgunun yerine daha başka etkenler

(resmi ilişkiler, statü, zenginlik, bilimsellik vs.) etkin hale gelebilir.

Değer kavramı; toplumda ya da farklı gruplar arasında, neyin iyi, güzel, kötü ve çirkin

olduğu hakkında edinilen bilgi ve bu bilgi doğrultusunda verilen hüküm, takınılan tavır ve

gösterilen davranıştır. Norm ise; “kültürel açıdan arzu edilir ve uygun olarak değerlendirilen

67

davranışları akla getiren ortak bir davranış beklentisi” biçiminde ele alınabilir. Bu açıdan

komşuluğa, değerlerden kaynaklanan, ancak kültürel kodlarla zenginleştirilen bir olgu olarak

bakabilmek mümkündür. Bu yönüyle, ortak değer sistemine (din vs.) sahip farklı toplumlarda

(etnik yapı vs.), farklı komşuluk ilişkilerinin ortaya çıkması söz konusu olabilir.

Komşuluk, insanların ikamet etme mekânıyla birlikte ortaya çıkan ve bu yönüyle de

varlık alanı ve toplumsal statüsüyle yakından ilgili bir olgudur. Günümüz toplumlarında,

sosyal statünün önemsenen bir olgu olması, komşuluğu, üzerinde durulması gereken bir konu

olarak ortaya çıkarmaktadır.

Kentleşme ve kentlileşme ile birlikte, mahalle yapısının değiştiği, bu mekânda meydana

gelen ilişki biçimlerinin farklılaştığı varsayılmaktadır. Buna göre; birincil ilişki kalıpları,

yerini ikincil ilişkiye bırakmış, insanların ilişki biçimleri rasyonel bir temele oturmuş ve

ilişkiler niceliksel açıdan büyük değişimler geçirmiştir. Bu görüşlerin ne kadar geçerli

olduğunun, komşuluk konusunda değişimin hangi düzeyde gerçekleştiğinin ve genelleme

yapacak kadar bir öneme sahip olup-olmadığının belirlenmesinin bilimsel açıdan ortaya

konulması bir zorunluluk olarak belirmektedir.

Geleneksel toplumlarda, insanların, çalışma yaşamının dışındaki zamanlarının büyük

çoğunluğunu evde geçirdikleri dile getirilmektedir. Buna karşın, modern toplumlarda söz

konusu zamanın daha farklı ortamlarda ve ilişki çevrelerinde geçirildiği varsayılmaktadır. Adı

geçen varsayımın geçerlilik düzeyi, bu araştırmanın inceleyeceği konular arasındadır.

Kent yaşamının vazgeçilmez mekânları olan; apartman, site, uydu kent gibi, daha çok

yapıların fiziki ve mekânsal birlikteliğinden yola çıkarak, insanlar arasındaki ilişkilerin

farklılaştığı, sınırlı hale geldiği ve resmileştiği ve genel olarak komşuluk ilişkilerinin

“zayıfladığı” varsayımları kabul edilmektedir. Đnsanların, kırsal veya geleneksel toplumdan

farklı olarak, iş yaşamıyla olan yoğun etkileşiminin de komşuluk ilişkilerini zayıflatma

yönünde etki gösterdiği dile getirilmektedir.

“Kalabalıklar içinde yalnızlaşan birey” kavramı, birçok sosyal bilimci tarafından

kullanılmakla birlikte, bu kavramın geçerlilik düzeyinin ne olduğu ve genellemeye ne

derecede uygun olup olmadığının tam bilinmediği ifade edilebilir. Geleneksel toplumlara has

olan “kamucu / cemaatçi” özelliğin; kentleşen, sanayileşen, kalabalıklaşan ve karmaşıklaşan

68

toplumlarda özelliğini yitirdiği ve bireylerin yalnız kaldıkları ön kabulünde olduğu gibi,

komşuluğun da bundan etkilendiği görüşü genel olarak varsayılmaktadır.

Komşuluk ilişkilerinin değişimine etki eden unsurlardan birinin kitle iletişim araçları

(televizyon, internet, radyo, gazete, dergi vs.) olduğu yönünde yaygın bir kanaat

bulunmaktadır. Bilgilenme, boş zaman geçirme, insanlarla –sanal da olsa– ilişki kurma

istekleri her zaman var olduğuna ve şehir yaşamının, bu ilişkilerin yüz yüze gerçekleşmesini

biraz da olanaksız kılmasından dolayı, –yüz yüze ilişkiden bağımsız olarak ele alınamayan–

komşuluğun bundan azami derecede etkilendiği varsayımında da bulunulduğu dikkat

çekmektedir.

Kentlerin karmaşık yapısının, daha çok kapalı toplumlara has olan, kontrol

mekanizmasını devre dışı bıraktığı ve bu yönüyle de insanların birbirlerine güvenlerinin

azalması durumunun, komşuluk ilişkilerini etkilediği düşüncesi de genel kabuller arasında yer

almaktadır. Bunun varlık derecesinin tespit edilmesinin zorunluluğu, bu araştırmanın ortaya

çıkmasında etki olmuştur denilebilir.

Bu araştırmanın, bir yönüyle, komşulukla ilgili olarak kabul edilen varsayımları

doğrulama veya varsa yanlış bilgileri düzeltme çabasını üstlenme yolunda küçük de olsa bir

adım niteliğinde olduğu kabul edilmektedir. Komşuluk ilişkilerini, direkt olarak, geçmişten

bugüne konu edinen bir çalışmanın olmaması, bu araştırmanın ortaya çıkmasında güdüleyici

bir etki meydana getirmiştir denilebilir. Bu araştırma; kendi alanında yeni araştırmalara yol

açması, varsayılan bazı görüşlere geçerlilik sağlaması veya bu görüşleri etkisizleştirilmesi

yolunda atılmış bir çaba olarak değerlendirilebilir.

2.Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı; sosyo-kültürel değişim sürecinde, komşuluk ilişkilerini ele almak,

zamana ve mekâna bağlı olarak komşuluk olgusundaki değişimin boyutlarını, biçimlerini,

nedenlerini, sonuçlarını ortaya koymaktır.

Öncelikle sosyal bilimler alanında yapılan çalışmalar ve özelde de sosyoloji eserlerinde

69

kısmen değinilen bu olgunun varlık derecesi ortaya konulmuştur. Farklı ya da aynı dini, etnik,

kültür vs. özelliklerine sahip toplum kesimlerinde komşuluğun önem derecesi, değişim biçimi

/ değişim yönü tespit edilmiştir. Var olan genel kabullerin geçerlilik ve güvenilirlik düzeyleri,

araştırma bulgularına dayalı olarak, ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Farklı değişkenlerden yola çıkmak suretiyle, komşuluk ilişkilerini etkileyen ya da

komşuluğun değişmesine yol açan unsurlar coğrafi yerleşim yeri (il, ilçe, köy), ikamet alanı

(apartman dairesi, müstakil ev, gecekondu, site, lojman, yazlık-kışlık, cadde, sokak, mahalle,

uydu-kent), ekonomik durum, etnik köken, dinî inanış / mezhep, eğitim durumu, cinsiyet,

meslekî durum (esnaf, memur, işçi, zanaatkâr, serbest meslek, pazarlamacı, vb.), şehre

yerleşim zamanı, oturulan meskenin mülkiyet durumu, hane büyüklüğü, ailelerin çocuk

sayıları, özel gün ve zaman aralıkları (bayramlar, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan,

kutlama, yılbaşı, yeni taşınma, yer değiştirme, askere uğurlama, asker karşılama, hacca

uğurlama, hacı karşılama, Ramazan, Muharrem vb.), akrabalık derecesi ve münasebetleri

tespit edilmiş, komşuluk ilişkilerinin farklılaşma nedenleri ve sonuçları ele alınmıştır.

Komşuluk kültürünün, görünen ilişki biçimlerinin dışında, kent merkezine taşınan kır

kökenli insanların, kentle bütünleşmelerini sağlayan bir “tampon kurum” olma vasfı taşıdığı

söylenebilir. Bu yönüyle, şehir yaşamında, komşuluk daha çok anlam kazanmakta ve kişilerin

toplumla yabancılaşmalarını önleyen bir terapi görevi görebilmektedir. Bu yönüyle, şehre

taşınan kişilerin adaptasyon sürecinde kolay ve yumuşak bir geçiş sağlayabilme rolü üzerinde

durulmuş ve bu sonucun genel teorik bilgiyle örtüşme derecesi tespit edilebilmiştir.

3.Araştırma Yöntem ve Teknikleri

Bu çalışma temelde; betimsel, ilişki arayıcı ve genelleyici bir amaca yöneliktir.

Öncelikle komşuluk olgusunun genel görünümü, araştırma bulgularından hareketle tasvir

edilmiştir. Geliştirilen varsayımlar ve alt varsayımlardan (hipotezler) yola çıkılmak suretiyle,

belli değişkenler arasında ilişki aranmıştır. Alan çalışması sonucunda elde edilen bulgulardan

yararlanılarak genellemelere ulaşılmaya çalışılmış ve komşuluk literatürüne katkılar

sağlanabilmiştir.

70

Araştırma, temelde “değişim”i ele almaktadır. Değişimin ele alındığı çalışmaların genel

özelliği, karşılaştırma yönteminin kullanılmasıdır. Buna göre; zamana, coğrafi mekâna,

ikamet alanına ve bölgeye / yöreye göre karşılaştırma yapılmış, tespit edilen bulgulardan

hareketle, değişimin boyutu, nedenleri, sonuçları gibi yönler üzerinde durulmuştur.

Metot ve tekniklerin kullanılması noktasında, “ihtiyaç” esas alınmış ve yerine göre

birden fazla araştırma tekniği kullanılmıştır. Bu araştırmanın istenen hedeflere ulaşabilmesi

için önemli görülen “sözlü tarih” metoduna başvurulmuştur. Sözlü tarih yöntemiyle; belli bir

tema etrafında, toplumdaki farklı grupların bir konuya, nesneye ya da olaya tanıklıklarından

hareketle, bir döneme ilişkin bilgiler üretilebilir. Böylece, toplumdaki siyasi, kültürel ve

iktisadi açıdan ayırt edici özelliklere sahip “kuşaklar” birbiriyle karşılaştırılabilir.

Komşuluk temelde, geleneksel toplumlarda var olan ve yine değişen formuyla modern

toplumda da önemli yer tutan bir özelliktedir. Buna göre, komşuluğun kent yaşamındaki

öneminden hareket edilerek, “gelenekseli sürdürmek” veya daha başka amaca mı yönelik

olduğu üzerinde durulmuştur. Buradan hareketle, M. Kıray’ın, “tampon kurum” bakış

açısından komşuluk incelenmeye çalışılmıştır. “Yoğun bir günlük hayat mücadelesi ve

mekânın özellikleri dolayısıyla, yabancılaşmaya açık hale gelen kent insanının içinde

bulunduğu bu duruma, komşuluk ilişkisi, bir emniyet supabı gibi etki gösterebilir mi ve

kişinin / kişilerin “şehirlileşme”sinde önemli bir unsur olabilir mi?” biçimindeki sorulara

cevaplar aranmıştır.

Bu araştırmada, komşuluk ilişkilerinin; açıklanması, karşılaştırılması, genellemelere

ulaşılarak farklı bakış açıları geliştirilmiş ve bunlar etrafında varsayımlar ve alt varsayımlar

(denence) oluşturulmuştur. Buna göre komşuluk, aşağıdaki değişkenlere göre ele alınmış ve

bunlardan hareketle farklı ilişki tabloları oluşturulmuş ve ilişki düzeyi ortaya konulmuştur. Bu

değişkenler şunlardır:

Coğrafi yerleşim yeri (il, ilçe, köy),

Mesken tipi / özelliği (apartman, müstakil ev, gecekondu, site, lojman, yazlık-kışlık

vb.),

Mesken yeri (şehir merkezi, cadde, sokak, kenar mahalle, gecekondu mahallesi,

uydukent vb.),

71

Oturulan meskenin mülkiyet durumu,

Etnik köken,

Dinî inanışlar ve mezhep,

Ekonomik durum,

Eğitim durumu,

Cinsiyet durumu,

Meslekî durum,

Şehre yerleşim zamanı,

Ailelerin hane halkı büyüklüğü,

Ailelerin çocuk sayısı,

Özel gün ve zaman aralıkları (bayramlar, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan, kutlama,

yılbaşı, yeni taşınma, yer değiştirme, askere uğurlama ve asker karşılama, hacca uğurlama ve

hacı karşılama Ramazan, Muharrem, vb.),

Akrabalık derecesi ve ilişkileri.

Araştırma bulguları toplanırken, komşuluk ilişkilerinin farklı olabileceği varsayılan

coğrafi mekanlarda (il, ilçe, köy vs) anket uygulanmış, enformel görüşme gerçekleştirilmiştir.

Araştırma yürütücüsü ve araştırmacıların organizesinde, bilgi toplamak amacıyla, anketör

kullanılmıştır. Anketör olarak, daha çok, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nin ilgili

bölümlerindeki öğrenciler görevlendirilmiştir. Adı geçen bölümlerden toplam 21 öğrenci,

anketör olarak kullanılmıştır.

Araştırmanın evreni Elazığ ilidir. Örneklem seçilirken, ele alınan birimin, evren içindeki

oranından hareket edilmiş ve coğrafi yerleşim yeri ve ikamet alanlarının sayı olarak dengeli

bir biçimde örnekleme katılması sağlanmıştır.

Alan çalışması çerçevesinde bilgi toplanacak kişiler tespit edilirken, il (ör: Hilalkent,

Doğukent, Yıldızbağları, Varto Mahallesi, Karşıyaka Mahallesi, Sürsürü Mahallesi,

Abdullahpaşa Mahallesi, Gazi Caddesi, TOKĐ gibi), ilçe merkezlerinde de belli mahalleler ve

72

köyler belirlenmiştir. Köyler ele alınırken; şehre yakınlık, büyüklük, homojenlik-heterojenlik

(dini, etnik, aşiret vb.) gibi kıstaslara dikkat edilmiştir.

Optimum düzeyde örneklem seçilmesi, araştırmanın güvenirlik düzeyinin yüksek

çıkması ile sonuçlanabilecektir. Bunun yanında, “boyutsal örneklem”e de başvurulmuş, bazı

istisnai durumların ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Kişilere, anketörler tarafından anket /

görüşme cetveli ulaştırılmış ve doğru bir biçimde doldurulması sağlanmıştır. Kişilerle

enformel birtakım görüşmelerin yapılması da, alınan bilgilerin değerlendirilmesi ve

doğrulanması açısından büyük bir önem taşımaktadır.

Okuma yazması olmayan veya olduğu halde dolduramayacak durumda bulunan

kimselere anket uygulamaktan ziyade, bunlarla enformel görüşme gerçekleştirilmiş, sözlü

tarih metodunun ilkeleri gereğince, belirlenen konularda soru sorulması yoluna gidilmiştir.

Farklı etnik (Türk, Kürt, Zaza vs.) kökene, dine-mezhebe (Sünni, Alevi vs.), göçmenlik

(Muhacir) ve yerlilik özelliklerine sahip kişilerin komşuluk ilişkileri ele alındığından dolayı,

tabakalı örneklem tekniği de kullanılmıştır.

Anket sonucunda elde edilen verilerin dağılımı, bilgisayarda SPSS programı

kullanılmak suretiyle ortaya konulmuş, basit dağılım tabloları oluşturulmuş, tespit edilen

bağımsız değişkenlerle diğer değişkenler arasında ilişki aranması yoluna gidilmiştir. X2 değeri

alınmak suretiyle, değişkenler arasındaki ilişkiler ve birlikte değişim tespit edilmiştir.

Örneklemin yeterli sayıda ve sağlıklı seçimi; bağımlı ve bağımsız değişkenler

arasındaki ilişkiyi ele alan istatistikî değerlerin de güvenilir olmasını doğurabilecektir. Adı

geçen istatistikî değerlerin kullanılamayacağı durumlarda, bağımsız değişken esas alınmak

suretiyle, bağımlı değişkenlere ait değerlerde artma veya azalma olup olmadığına bakılmış,

ilişkinin varlığı veya yokluğuna vurgu yapılmış, bu durumun nedenleri ve sonuçları üzerinde

durulmuştur. Bağımsız değişkenlerin hiyerarşik olarak sıralanmadığı durumlarda, ilgili

bağımsız ve bağımlı değişkenin kesiştiği hücre değeri ele alınmış, genel toplam içindeki

yerinin anlamlılığı veya anlamsızlığı tespit edilmiş ve bazı değerlendirmeler yapılmıştır.

Elde edilen bulgulara göre oluşturulan basit dağılım ve çapraz ilişki tabloları

yorumlanırken, yeri geldiğince, daha önce yapılan bazı araştırmalardaki verilerle

karşılaştırılmış, birbirini doğrulama düzeyi, değişim düzeyi gibi unsurlar tespit edilmiş ve bu

73

aşamadan sonra genellemelere gitme ve değişimle ilgili birtakım görüşler ileri sürmek

mümkün hale gelmiştir.

4.Araştırmanın Evren ve Örneklemi

2009 yılsonu rakamlarına göre Elazığ nüfusu aşağıdaki gibidir:

Merkez (Đl ve Đlçeler): 392.722 (Erkek: 196.064 / Kadın: 196.658)

Belde ve Köyler: 157.945 (Erkek: 77.148 / Kadın: 80.797)

Toplam: 550.667 (Erkek: 273.212 / Kadın: 277.455)

0.05 örneklem hata payına göre alınabilecek örneklem büyüklüğünü gösteren tablo

aşağıdadır:

Tablo 1: 0.05 Đçin Örneklem Büyüklükleri

Evren

Büyüklüğü

+- 0.03 örnekleme hatası (d) +

- 0.05 örnekleme hatası

(d)

+-0.10 örnekleme hatası

(d)

p=0.5

q=0.5

p=0.8

q= 0.2

p=0.3

q=0.7

p=0.5

q=0.5

p=0.8

q= 0.2

p=0.3

q=0.7

p=0.5

q=0.5

p=0.8

q= 0.2

p=0.3

q=0.7

100 92 87 90 80 71 77 49 38 45

500 341 289 321 217 165 196 81 55 70

750 441 358 409 254 185 226 85 57 73

1.000 516 406 473 278 198 244 88 58 75

2.500 748 537 660 333 224 286 93 60 78

5.000 880 601 760 357 234 303 94 61 79

10.000 964 639 823 370 240 313 95 61 80

25.000 1023 665 865 378 244 319 96 61 80

50.000 1045 674 881 381 245 321 96 61 81

100.000 1056 678 888 383 245 322 96 61 81

1.000.000 1066 682 896 384 246 323 96 61 81

100 milyon 1067 683 896 384 245 323 96 61 81

(Yazıcıoğlu, Y. ve Erdoğan, S. (2004). SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Detay Yayıncılık, Ankara)

Tabloya göre, d=0.05 örneklem hata payına göre (p=0.3 (gerçekleşme olasılığı), q=0.7

(gerçekleşmeme olasılığı)) alınabilecek optimal örneklem sayısı 322’dir. Ancak proje

taslağında da belirtildiği gibi, bu rakamla yetinilmemiş ve 820 kişiye anket uygulanmıştır.

74

Soruların çoğuna cevap verilmeyen ve kasten yanlış bilgi verildiği kanaatine varılan 18 adet

ankete ait veriler bilgisayara işlenmemiştir. Anket uygulanırken; il merkez ve köyler, ilçe

merkez ve köyler biçimindeki ayrım göz önüne alınmış ve tespit edilen oran doğrultusunda

anket yapılmıştır. Tespit edilen örneklemden 100 civarında kişiyle de enformel görüşme

yapılmıştır.

5.Araştırmanın Sınırları

Bu çalışmada, öncelikle kısa bir literatür taramasına yer verilmiştir. Bu, araştırmanın ilk

bölümünü oluşturmaktadır.

Araştırma temelde; “sosyal değişimin niteliğini ve boyutlarını tespit etme” odaklı olacaktır.

Komşuluk ilişki ve değerlerinin en azından iki nesil (1950’den günümüze) öncesindeki

durumu ile bugün arasındaki değişimi, kır ve kent hayatı özelinde incelenmiştir.

Komşuluğun mekân özelliklerinden büyük oranda etkilendiği dile getirilebilir. Dolayısıyla,

kır-kent, dağınık-toplu, müstakil-apartman gibi yapılanmaların, komşuluk ilişkilerini nicel ve

nitel anlamda etkilediği söylenebilir. Şehirleşme, şehirlileşme, modern yaşam, sanayileşme,

Batı tipi kültüre özenti, bireysel yaşam tercihi, mekân değişimi ve farklılaşması, yabancılaşma

vs. unsurların komşuluk ilişkilerini etkileme derecelerinin olduğu varsayımından hareket

edilmiş ve farklı değişkenlerin etki dereceleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Araştırmanın devam eden bölümünde, saha çalışmasından elde edilen bulguların tasviri bir

dağılımı ortaya konulmaya çalışılmış, oluşturulan varsayım ve hipotezlerin (denence)

geçerlilik düzeyleri tespit edilmiş, değişkenlerden yola çıkılarak ortaya konulmaya

çalışılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişki düzeylerinden hareketle, bu durumun kuramsal

çerçeveyle ilişkisi ve değişim; zaman ve mekân özellikleri temel alınmak suretiyle tespit

edilmeye çalışılmıştır. Daha önce yapılan araştırmalardaki komşulukla ilgili veriler, yeri

geldiğince, araştırma sonucunda ulaşılan verilerle birlikte ele alınarak farklılaşmanın boyutları

tespit edilmiş, bazı genellemelere ulaşılmıştır.

Komşuluk, bir yönüyle, hem geleneksel ve hem de modern yaşam tarzının vazgeçilmez bir

ilişki biçimidir. Burada, dikkat çeken husus, komşuluk ilişkilerinin biçimi, yani niteliği ve

75

niceliği (komşuların birbiriyle hangi vakitlerde ve ne sıklıkta görüştükleri, kaç komşu ile

iletişim kurdukları vs.) olmaktadır. Genel olarak komşuluk ilişkilerinin, şehirleşmeyle birlikte

nitelik ve nicelik olarak değiştiği ya da azaldığı biçiminde yaygın bir kanaat vardır. Bu

araştırmada, bu kanaatin varlık düzeyi ortaya konulmuş, özellikle kent yaşamındaki komşuluk

ilişkilerinin biçimi, kentin farklı kesimleri arasında karşılaştırmalardan da yola çıkılarak,

tespit edilmeye çalışılmıştır.

Şehir ve kırsal kesim komşuluk ilişkilerinin “ne olduğu” ile ilgili olarak yapılacak alan

çalışmasında, evren olarak Elazığ ili seçilmiştir. Elazığ il merkezi, ilçe merkezleri, belde ve

köyleri bu araştırmanın evrenidir.

Coğrafi yerleşim yeri (il, ilçe, belde, köy) ve ikamet alanı (apartman, müstakil ev,

gecekondu, site, lojman, yazlık-kışlık) durumu, komşuluk ilişkileri üzerinde etkili olabilirken,

ev sahipliği, kiracılık gibi değişkenler de bu noktada etkilidir denilebilir. Bu varsayımdan yola

çıkılarak, farklı yerleşim mekânı ve fiziksel mekânlar, belli ölçütler doğrultusunda

sınıflanmak suretiyle, tespit edilmiş ve bu kesimlerin eksiksiz olarak araştırmada yer alması

sağlanmaya çalışılmıştır.

Bilgi toplanması esnasında, yerleşim mekânı ve ikamet alanlarıyla ilgili nicel ve nitel

bilgilerin yer aldığı resmi veya gayrı resmi veriler elde edilmiş, TÜĐK, DPT, Elazığ

Belediyesi, Elazığ Valiliği gibi kurumların en güncel resmi verilerinden istifade edilmiştir.

Araştırmada, -zaman ve mekân açısından- karşılaştırma metoduna başvurulmuştur.

Böylece, geçmişteki komşuluk ilişkileriyle bugünün komşuluk ilişkileri arasındaki değişim ve

süreklilik unsurları tespit edilmiştir. Bilgi toplama tekniği olarak; anket, gözlem ve enformel

görüşme kullanılmıştır.

Komşuluk ilişkilerinin devam etmesinde, yakın mekânın etkisi yanında; akrabalık,

hemşerilik, etnik özellikler, din ya da mezhep gibi unsurların, komşuluk ilişkilerinin oluşumu

ve devamına etkisi ve katkısı üzerinde durulmuş; sosyal, ekonomik ve kültürel düzey, meslek,

eğitim, yaş gibi unsurların komşuluk ilişkileri üzerindeki etkisi ortaya konulmaya

çalışılmıştır.

76

6.Çalışma Takvimi

Araştırmada, mevcut olan kaynaklarla yetinilmemiş ve yeni kaynak arayışına gidilmiştir.

Đnternet kullanılarak yeni kaynaklara ulaşılmıştır. Literatürün taranması aşaması ilk 3 ayda

gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, literatür taraması araştırma boyunca devam etmiştir.

Oluşturulan sayıtı ve denencelerden hareket edilerek anket formları ve enformel görüşme,

ikinci 3 aylık dönemde gerçekleştirilmiştir.

Alandan veri toplanması (görüşme cetveli / anketin uygulanması, gözlem ve enformel

görüşmelerin yapılması) üçüncü 3 aylık dönemde gerçekleşmiştir.

Dördüncü 3 aylık dönemde, verilerin bilgisayara işlenmesi, basit frekans tablosu

oluşturulması, sayıltı ve denenceler paralelinde bazı değişkenlerin ilişkisini test eden çapraz

tabloların oluşturulması ve bağımsız değişkenlerin etki derecesinin testi gerçekleştirilmiştir.

Beşinci ve altınca 3 aylık dönemde ise, alan araştırmasından elde edilen bulgulardan yola

çıkılarak, genellemelere ulaşılmış, komşuluk ilişkilerindeki değişimin boyutları tespit edilmiş

ve değişimde etkili olan unsurlar ortaya konulmaya çalışılmış ve çalışma sonuçlandırılmıştır.

7.Bilgi Toplama Teknikleri

Her bir anketöre 39-40 adet anket zimmetlenmiş ve bu sayede anketin geri dönüşü

garantilenmiştir. Bu arada her bir anketörün en az 5 kişi ile enformel görüşme yapması

istenmiş ve 100 civarında kişi ile enformel görüşme gerçekleştirilmiştir.

Enformel görüşme bilgilerinin büyük kısmı, çoğunlukla anket formunun arka kısmına

yazılmıştır. Bu sayede, ilgili enformel görüşme bilgisi ile anket arasında irtibat daha kolay

kurulabilmiştir. Bunun yanında, bağımsız kâğıtlara aktarılan bilgiler de anketlere

iliştirilmiştir.

77

Anketler, bilgisayara aktarılmadan önce; çelişkili, cevap verilmeyen ve kasten yanlış bilgi

verildiği kanaatine varılan 18 anket işleme konulmamış ve değerlendirilmeye alınan anket

sayısı 802 olarak belirlenmiştir.

8.Analiz Teknikleri

Toplanan veriler SPSS for Windows veri analizi programına aktarılmış ve öncelikle basit

dağılım (frekans) tabloları alınmıştır.

Birden fazla cevap verilme durumunda olan sorulara verilen yanıtlar için, çok seçenekli

cevap tablosu oluşturulmuştur. Öncelikle sadece bir seçeneğe yanıt verenler tespit edilmiş,

sonrasında da diğer seçeneklerle birlikte verilen yanıtlar, ilgili sayıya eklenmiştir.

Proje taslağında yer alan 37 hipotezden yola çıkılarak tespit edilen bağımsız değişkenler ile

bağımlı değişkenler arasında çapraz ilişki kurulmuş ve 180 civarında tablo ortaya çıkmıştır.

Đlgili tablolardan anlamlı olanlar tespit edilmiş ve çalışmanın sonuna ek olarak konulmuştur.

Çapraz tablo oluşturulurken, çok seçenekli sorulardan meydana gelen çapraz tabloların

anlamsız çıkma ihtimali yüksek olduğundan ve yine aşırı büyük tablolar ortaya çıkacağından,

bazı sorulara ait seçeneklerde birleştirmeye gidilmiş (32, 33, 34 gibi) ve bu sayede anlamlı ve

çok büyük olmayan çapraz tablolar elde edilmiştir.

Çapraz tablolar oluşturulurken ki-kare (X2) değerleri de alınmıştır. Bu değerlerin geçerli

olabilmesi için, birtakım koşulların var olması gerektiği bilinmektedir. Çapraz tablolardaki

değerlerin anlamlı olabilmesi için, tabloda bir kutucuğun boş ya da kutucuğun beklenen sıklık

değerinin 1’den küçük olmaması gerekmektedir. Yine, beklenen sıklıkların 1/5’inin 3 ya da 5

değerinden küçük olmaması koşulu bulunmaktadır. Elde edilen tablolarda, “cevap yok” ve

“başka” seçeneği de yer aldığından, bu tür tabloların bir kısmında boş ya da beklenen sıklık

değeri 1'den az olan kutucuklar yer almıştır. Bir soruya birden fazla cevap verilmesi de ayrı

bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, yukarıdaki şartları taşımayan çapraz

tabloların yorumlanamayacağı anlamına gelmez.

78

Sosyal bilim alanındaki araştırmalarda, elde edilen bulguların sistematik bir şekilde ele

alınması, -güvenirlik ve geçerlilik ölçülerine uygun olarak- gerçekleştirilmek istenen amaçlar

çerçevesinde çözümlenmesi ve belli değişkenler arasındaki ilişkilerin yakalanması büyük bir

aşama olarak değerlendirilmektedir. Bu anlayışa uygun olarak, elde edilen verilerin

oluşturduğu tablolar değerlendirilirken -ki-kare (X2) değerinden ayrı olarak- bağımsız

değişkenler esas alınarak hesaplanan kutucuk yüzdesi dikkate alınmış, buna göre oransal

açıdan bir azalma ya da artışın olup-olmadığı öğrenilmeye çalışılmış ve yorumlamada

bulunulmuştur.

9.Araştırmanın Varsayım ve Hipotezleri (Denenceleri)

Araştırma ile ilgili olarak tespit edilen 4 temel varsayım bulunmaktadır. 37 adet de alt

varsayım (denence) oluşturulmuştur.

9.1.Araştırmanın Temel Varsayımları

1.Sosyo-kültürel değişim sürecinde toplumun komşuluk değer, tutum ve davranışlarında

belirgin farklılaşmalar meydana gelmiştir.

2.Komşuluk ilişkilerindeki farklılaşmalar, yerleşim yeri ve fiziki çevreden bağımlı veya

bağımsız olarak ortaya çıkabilmektedir.

3.Komşuluk ilişkilerinde meydana gelen değişim, sosyal hayatın işleyişini yeniden

şekillendirmekte ve yeni ilişki biçimleri ortaya çıkmaktadır.

4.Geçmişten günümüze, komşuluk ilişkilerinde en çok dikkate alınan temel unsur

“güven”dir.

79

9.2.Araştırmanın Alt Varsayımları (Denenceleri)

1.Komşuluk, coğrafi yerleşim yerlerine (il, ilçe, köy) göre farklılık göstermektedir.

2.Komşuluk, şehre yeni gelenler ile uzun süredir şehirde olanlar arsında farklılık

göstermektedir.

3.Sosyo-ekonomik, kentsel yaşam tarzı, mesleki zorunluluklar gibi unsurlardan dolayı,

komşuluk ilişkilerinde ve görüşme sıklığında değişim meydana gelmiştir.

4.Komşuluk, mesken tipine göre (apartman, müstakil ev, gecekondu, site, lojman, yazlık-

kışlık, cadde, sokak, mahalle, uydukent) farklılıklar göstermektedir.

5.Đkamet mekânlarının birbirine uzaklığı veya yakınlığı, komşuların görüşme sıklığında

değişim meydana getirmiştir.

6.Çok katlı binalardaki asansör veya merdiven kullanım durumu, komşuluk ilişkilerini

etkileyen bir unsurdur.

7.Komşuluk ilişkisinde, insanların ekonomik konumları ve gelir seviyeleri önemli bir

belirleyici etkendir.

8.Komşuluk, insanların etnik menşe’lerine (Türk, Kürt, Zaza, Ermeni vs.) göre farklılıklar

göstermektedir.

9.Komşuluk, insanların dinî inanışlar ve mezhep (Sünnî, Alevi, Gayrimüslim vs.)

tercihlerine göre farklılıklar göstermektedir.

10.Komşuluk, insanların siyasi görüşlerine göre farklılıklar göstermektedir.

11.Komşuluk, insanların eğitim durumlarına göre farklılıklar göstermektedir.

12.Komşuluk, cinsiyet (kadın/erkek) durumuna göre farklılıklar göstermektedir.

13.Komşuluk, insanların meslekî durumlarına (esnaf, memur, işçi, zanaatkâr, serbest

meslek, pazarlamacı vb.) göre değişebilmektedir.

14.Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşuluk, göç eden insanların şehre yerleşim

tarihlerine göre farklılıklar göstermektedir.

80

15.Komşuluk, şehre göç eden insanların şehirde yerleştikleri yere / mekâna göre

farklılıklar göstermektedir.

16.Komşuluk, insanların oturdukları meskenin mülkiyet durumlarına göre farklılıklar

göstermektedir.

17.Komşuluk, ailelerin hane büyüklüğüne göre farklılıklar göstermektedir.

18.Komşuluk, ailelerin çocuk sayılarına göre farklılıklar göstermektedir.

19.Komşuluk, özel gün ve zaman aralıklarında (bayramlar, ölüm, doğum, sünnet, düğün,

nişan, kutlama, yılbaşı, yeni taşınma, yer değiştirme, askere uğurlama ve asker karşılama,

hacca uğurlama, hacı karşılama, Ramazan, Muharrem vb.) farklılıklar göstermektedir.

20.Komşuluk ilişkileri, akrabalık derecesi ve ilişkilerine göre farklılıklar göstermektedir.

21.Ulaşım vasıtalarının (özel araba, otobüs, minibüs, metro vb.) varlık derecesi, mekana

bağlı olmayan komşuluk ilişkisi bulunan (eski komşu vs.) insanların ilişkisini devam

ettirmesinde etkilidir.

22.Özel ulaşım araçları ve iş ve okul servislerinin yaygın olarak kullanımı, komşuluk

ilişkilerini etkilemiştir.

23.Sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin komşularıyla görüşme sıklığında

değişimler meydana gelmiştir.

24.Sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin komşularıyla görüşme

nedenlerinde değişimler olmuştur.

25.Sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin komşularıyla zaman geçirme

sürelerinde değişimler ortaya çıkmıştır.

26.Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşuya karşı hak ve sorumluluklarda değişimler

ortaya çıkmıştır.

27.Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşulardan beklentiler değişmiştir.

28.Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşularla “yeni tanışma biçimleri” ortaya çıkmıştır.

29.Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşulara yönelik şikâyet alanlarında farklı

durumlar, olaylar ortaya çıkmıştır.

81

30.Sosyo-kültürel değişim sürecinde, insanların “iyi komşu” kriterlerinde değişimler ortaya

çıkmıştır.

31.Sosyo-kültürel değişim sürecinde, insanların “kötü komşu” kriterlerinde değişimler

meydana gelmiştir.

32.Komşularını “iyi” veya “kötü” biçiminde nitelendirmede; mekânların tipi ve yeri,

akrabalık, insanların ekonomik, eğitim ve meslek durumu önemli faktörlerdir.

33.Apartman hayatında, bina yöneticiliği ve kapıcılığının varlığı ve uygulanma biçimi,

komşuluk ilişkilerini etkilemiştir.

34.Ev işlerinin hizmetçi ya da temizlikçi kadınlar yoluyla yaptırılması, komşuluk

ilişkilerinde değişim meydana getirmiştir.

35.Evden eve taşıma sistemlerinin yaygınlaşması, geleneksel komşuluktaki yardımlaşma

biçimini değiştirmiştir.

36.Büyük alışveriş merkezlerinin yaygınlaşmasıyla, mahalle esnafının (kasap, bakkal, fırın,

terzi, berber vs.) işlevlerinin azılması, komşuluk ilişkilerinde değişimler meydana getirmiştir.

37.Apartman ve site hayatında, ortak hizmet alanlarının (sosyal merkez vb.) varlığı,

komşuluk ilişkilerinin evden farklı alanlarda ve biçimlerde icra edilmesine imkân tanımıştır.

82

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

GENEL DURUM VE DEĞERLENDĐRME

1.Giriş

Bu bölümde, araştırma sonuçlarından elde edilen verilerin belli kurallar dâhilinde

tablolaştırılmasına gayret edilmiştir. Bulgular, basit tablo halinde verildiğinde, sayısal rakam

yanında bu rakama karşılık gelen yüzde de belirtilmiştir. Birden fazla cevabın verildiği

tablolarda ise, bir kategorideki ilgili frekansın toplam içindeki oranı esas alınmış ve bu

rakamın yüzdesi verilmiştir. Birden fazla yanıtın verilmiş olduğu tablolarda, toplam sayı ve

toplam yüzde verilmemiştir. Bu tablolarda, öncelikle sadece ilgili seçeneğe verilen cevap

sayısı verilmiş ve sonra da artı (+) işaretinden sonra da birden fazla verilen cevap bu yanıta

eklenmek suretiyle genel toplama gidilmiştir.

Anket formunda toplamda 127 soru var iken, bu soruların 99 tanesini kırsal kesimde

ikamet edenler cevaplamışlardır. Đl ve ilçe merkezlerinde ikamet edenler ise toplamda (99+28)

127 soru cevaplamışlardır. Kentsel alanlarda 571 kişiye anket uygulanırken, kırsal alanda

ikamet edenlere ise toplamda 231 anket uygulanmıştır. Buna göre, tablolardan bir kısmı

802’den oluşurken, bir kısmı da 571 kişi ile oluşturulmuştur.

2.Örneklem Grubu Genel Durum

Yaş durumu ele alınırken; 20 yaş ve aşağısı–30 yaşları arasında olanlar "genç" kategorisinde, 31–40 yaşları arasındakiler "yetişkin" kategorisine sokulmuş, 41–50 yaşları arasında olanlar "orta yaş" grubunda, 51 yaşın üzerinde olanlar da "yaşlı" kategorisinde ele alınmıştır. Örneklem grubunun yaş dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 2: Yaş Durumu

Yaş Aralığı Sayı Yüzde 20 yaş ve aşağısı 41 5,1 21-25 yaşları arası 89 11,1 26-30 yaşları arası 123 15,3 31-40 yaşları arası 215 26,8 41-50 yaşları arası 162 20,2 51-60 yaşları arası 111 13,8 61-70 yaşları arası 41 5,1 71 yaş ve üzeri 20 2,5 TOPLAM 802 100,0

En büyük yaş aralığını 31-40 yaş grubu oluşturmaktadır. Genç kategorisinde ele

alınabilecek olanların oranı %31.5’dir. Yetişkinlerin oranı %26.8, orta yaş kategorisinde yer

83

alanların oranı %20.2’dir. 51 yaş üzeri olan ve yaşlı kategorisinde yer alanlar ise %21.4

oranına sahiptir.

Örneklem grubunda yer alanlara ait cinsiyet dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 3: Cinsiyet Durumu

Cinsiyet Durumu Sayı YüzdeKadın 401 50,0Erkek 394 49,1Cevapsız 7 0,9TOPLAM 802 100,0

Örneklemde yer alanların cinsiyet durumlarına göz attığımızda; %50 oranında kadın,

%49.1 oranında erkek olduğu görülmektedir. %0.9 oranındaki kişi de soruyu yanıtsız

bırakmıştır.

3.Sosyal Köken

Kişilerin tutum, karakter ve davranışları uzun bir zaman diliminde oluşur. Çevre

faktörlerinden biri olarak ele alınan, doğum yerinin tutum, karakter ve davranışlar üzerindeki

etkisi yadsınamaz.

Örneklem grubunda yer alanların doğum yerlerine ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 4: Hangi il, ilçe ve köyde doğdunuz? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz. Doğum Yeri Sayı Yüzde Đl belde 30 3,7 Đlçe belde 14 1,7 Đlçe köy 224 27,9 Đlçe merkezi 199 24,8 Merkez köy 133 16,6 Şehir merkezi 192 23,9 Cevapsız 10 1,2 TOPLAM 802 100,0

Đl belde ve ilçe belde, kırsal özelliklerini yitirmemiş yerleşim birimi olarak ele

alındığında, örneklem grubunun, toplamda, %49.9’unun kırsal kesim doğumlu olduğu

görülmektedir. Đl ve ilçe merkezi doğumluların toplum oranı ise %48.7 olarak gerçekleşmiştir.

4.Medeni-Ailevi Durum

Medeni durum, komşuluk ilişkilerinin yürütülmesinde önemli bir unsur olarak

karşımıza çıkmaktadır. Örneklem grubuna girenlerin medeni durumları aşağıdaki tabloda

gösterilmiştir.

84

Tablo 5: Medeni Durum

Medeni Durum Sayı YüzdeEvli 616 76,8Bekâr 147 18,3Boşanmış 7 0,9Eşi ölmüş (dul) 20 2,5Cevapsız 12 1,5TOPLAM 802 100,0

Örneklemin %76.8’i evli, %18.3’ü bekârdır. %0.9 oranında boşanmış, %2.5 oranında

dul vardır. %1,5 oranındaki kişi de soruya cevap vermemiştir. Bekâr olanların büyük bir

kısmı, şehir merkezinde ikamet edip, öğrenim gören öğrencilerdir. Özellikle üniversitede

öğrenim görmek için başka şehirlerden gelen bekâr kişilerin komşuluk ilişkilerini tespit

etmek, bu sayede mümkün olabilecektir.

Anne-babanın hayatta olması, olmaması veya herhangi birisinin ölmüş olmasının

komşuluk ilişkilerini etkileyebileceği varsayımından dolayı, bu konuda da bilgi toplanmıştır.

Aşağıda, örneklem grubunda yer alanların anne-babalarının hayatta olma durumlarına ilişkin

tablo yer almaktadır.

Tablo 6: Anne-babanız sağ mı?

Anne-Babanın Hayatta Olma Durumu Sayı YüzdeEvet, ikisi de sağ 402 50,1Hayır, ikisi de vefat etti 163 20,3

Anne sağ, baba vefat etti 220 27,4

Baba sağ, anne vefat etti 13 1,6Cevapsız 4 0,5TOPLAM 802 100,0

Anne ve babasından her ikisinin de hayatta olduğunu ifade edenlerin oranı %50.1’dir.

Her ikisinin de vefat ettiğini beyan edenler %20.3 oranına sahiptir. Annesinin sağ babasının

vefat ettiğini belirtinler %27.4, babasının sağ annesinin vefat etmiş olduğunu belirtenler ise

%1.6 oranındadır. %0.5 oranındaki kişi ise soruya yanıt vermemiştir.

Anne-babasıyla birlikte yaşama durumuna ilişkin dağılım aşağıda verilmiştir.

Tablo 7: Anne-baba ile birlikte mi yaşıyorsunuz?

Anne-Babanın Birlikte Yaşama Durumu Sayı Yüzde Evet, ikisi de bizimle 167 20,8

Hayır, ikisi de bizimle birlikte değil 485 60,5 Başka 125 15,6 Cevapsız 25 3,1 TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %60.5’i, anne ve babasının kendileriyle birlik olmadığını beyan

etmiştir. Her ikisinin de kendileriyle birlikte olduğunu belirtenler ise %20.8 oranındadır. %3.1

85

oranındaki kişi ise soruya yanıt vermemiştir. Başka biçiminde cevap verenlerin %45.0’i, her

ikisinin de vefat ettiğini belirtirken, %28’i annesinin yanında olduğunu belirtmiştir. %11.0’i

babasının yanında olduğunu, %16.7’si ise hiçbirisinin de yanında olmadığını ifade etmiştir.

Örneklem grubunun çocuk sayısına ilişkin sayısal dağılım aşağıdaki gibidir.

Tablo 8: Çocuk sayınız kaçtır?

Çocuk Sayısı Sayı Yüzde1-2 çocuk 288 35,9

3-4 çocuk 277 34,55-6 çocuk 69 8,6

7-8 çocuk 19 2,4

9-10 çocuk 7 0,9

11 ve üzeri çocuk 2 0,2Çocuk yok 140 17,5TOPLAM 802 100,0

Çocuk dağılımına ilişkin dağılımda en büyük oranı %35.9 ile 1-2 çocuk

oluşturmaktadır. 3-4 çocuğu olanların oranı %34.5’dir. 5-6 arası çocuğu olanlar %8.6

oranında iken, 7-8 arası çocuğu olanlar %2.4 oranına sahiptir. 9-10 çocuğu olanlar %0.9, 11

ve üzeri çocuğu olanlar %0.2 oranına sahiptir. %17.5 oranındaki kişi ise bekârdır veya çocuğu

yoktur. 3. Soruda bekâr olduğunu beyan edenlerin sayısı ve oranı 147-%18.3 iken çocuğunun

olmadığını beyan edenlerin sayısı ve oranı 140-%17.5’dir.

Örneklem grubunun hanesinde yaşayan kişilerin sayısına ilişkin dağılım aşağıda

gösterilmiştir.

Tablo 9: Siz dâhil hanenizde kaç kişi yaşamaktadır?

Hanede Yaşayan Kişi Sayısı Sayı Yüzde Tek yaşıyorum 25 3,1

2-3 kişi 227 28,3

4-5 kişi 382 47,6

6-7 kişi 124 15,5

8-9 kişi 25 3,1 10-11 kişi 14 1,7

12 ve üzeri 5 0,6 TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %47.6’sı 4-5 kişi ile birlikte yaşadığını ifade etmiştir. Hanede 2-3

kişi yaşadıklarını ifade edenlerin oranı %28.3’lük orana sahipken, %15.5’lik oranın hanesinde

yaşayan kişi sayısı ise 6-7 kişidir. Tek yaşayanlar ve bir hanede 8-9 kişi yaşayanların oranı

%3.1’dir. 10-11 kişi olduğunu beyan edenler %1.7 iken 12 ve üzeri biçiminde yanıt verenler

ise %0.6 oranına sahiptir.

86

5.Öğrenim Durumu

Sosyal ilişkileri belirleyen önemli unsurlardan biri de öğrenim durumudur. Örneklem

grubuna girenlerin öğrenim durumuna ilişkin dağılım aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 10: Öğrenim durumunuz nedir?

Öğrenim Durumu Sayı YüzdeOkula gitmemiş 71 8,9

Okula gitmemiş, ancak, okuma-yazma bilir 24 3,0

Đlkokul mezunu 238 29,7

Ortaokul mezunu 96 12,0

Lise ve dengi okul mezunu 188 23,42 yıllık ön lisans mezunu 51 6,4

Fakülte (4 yıllık lisans) mezunu 99 12,3Diğer 28 3,5Cevapsız 7 0,9TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %29.7’sinin öğrenim durumu ilkokuldur. Lise ve dengi okul

mezunu olanların oranı %23.4, fakülte (4 yıllık lisans) mezunu olanların oranı %12.3,

ortaokul mezunu olanların oranı %12.0’dır. 2 yıllık ön lisans mezunları %6.4 oranına

sahipken, yükseköğretim mezunu olanların toplam oranı %18.7’dir. Okula gitmeyenlerin

toplam oranı %11.9 iken, okula gitmeyen ancak okuma yazma bilenler %3.0’lık bir orana

karşılık gelmektedir. “Diğer” seçeneğini işaretleyenler %3.5 oranına sahipken, cevap

vermeyenler %0.9 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” biçiminde yanıt verenlerin büyük bir

kısmı, “öğrenci” biçiminde açıklama yaparken, “öğrenciliğe devam”, “Açık Öğretim

Fakültesi’ne devam” biçiminde açıklama yapmışlardır. “Okul yok”, “okuma yazma var”,

“sanat okulu”, “lise terk”, “ortaokul terk” gibi açıklamalar da, “diğer” seçeneğine yanıt olarak

ortaya konmuştur.

Örneklem grubunun eşlerine ait öğrenim durumuna ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 11: Eşinizin öğrenim durumu nedir?

Öğrenim Durumu Sayı Yüzde Okula gitmemiş 180 22,4

Okula gitmemiş, ancak, okuma-yazma bilir 16 2,0 Đlkokul mezunu 239 29,8

Ortaokul mezunu 82 10,2

Lise ve dengi okul mezunu 121 15,1

2 yıllık ön lisans mezunu 35 4,4

Fakülte (4 yıllık lisans) mezunu 84 10,5 Diğer 45 5,6 TOPLAM 802 100,0

87

Örneklem grubunun eşlerinin öğrenim durumuna ilişkin dağılıma göz atıldığında;

%29.8’in ilk okul mezunu, %24.4’ün okula gitmemiş (toplamda), %15.1’nin lise ve dengi

okul mezunu, %10.5’inin fakülte (4 yıllık lisans) mezunu, %4.4’ünün 2 yıllık ön lisans

mezunu olduğu görülmektedir. Yüksekokul mezunu olanların oranı toplamda %14.9’dur.

“Diğer” biçiminde yanıt verenlerin oranı ise %5.6’dır. “Diğer” seçeneğiyle yanıt verenlerden

bir kısmı; “okul yok”, “lise terk”, “sanat okulu”, “öğrenciliği devam ediyor”, “Açık Öğretim

Fakültesi” biçiminde açıklama getirmişlerdir.

6.Konut Türü, Sahipliği ve Kullanımı

Komşuluk olgusu üzerinde etkili olan unsurlardan biri de ikamet edilen konut

durumudur. Örneklem grubuna ait konut durumuna ilişkin dağılım aşağıdadır. Konut

çeşitliliğinin il merkezi ve ilçe merkezinde olma durumunun varlığından dolayı, bu soru

sadece il merkezi ve ilçe merkezinde ikamet edenlere yöneltilmiştir.

Tablo 12: Oturduğunuz konutun türü nasıldır?

Oturulan Konut Türü Sayı YüzdeTapulu / tapusuz gecekondu 29 5,1

Apartman dairesi / site içinde daire 326 57.1Müstakil ev 126 22,1

Site içinde villa 4 0,7

Lojman 42 7,4

Güvenlikli site 2 0,4Diğer 42 7,4TOPLAM 571 100,0

Đl ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere sorulan bu soruya ilişkin dağılım aşağıdaki gibidir: Apartman dairesi / site içinde dairede ikamet edenler %41.7, müstakil evde ikamet edenler %37.5, lojmanda ikamet edenler %7,4, tapulu / tapusuz gecekondu %5.1, site içinde villa %0.7, güvenlikli site %0.4 ve “diğer” ise %7,4. “Diğer” biçimindeki yanıtların aşağıdaki biçimde sıralanması mümkündür: “Müstakil”, “dubleks”, “TOKĐ”.

Đl ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yöneltilen; “oturduğunuz konutun türü nasıldır?” biçiminde sorulan soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 13: Daha önce oturduğunuz konut türü nasıldı?

Daha Önce Oturulan Konut Türü Sayı YüzdeApartman dairesi / site içinde daire 267 46,8

Müstakil ev 197 34,5

Gecekondu 11 1,9Lojman 43 7,5

Güvenlikli site 2 0,4

Yazlık-kışlık 5 0,9Aynı ev 46 8,1TOPLAM 571 100,0

88

Đl ve ilçe merkezinde ikamet edenlerin daha önce ikamet ettikleri konut türüne ilişkin

dağılım aşağıdaki gibidir: Apartman dairesi / site içinde daire %46.8, müstakil ev %34.5, aynı

ev %8.1, lojman %7.5, gecekondu %1.9, yazlık-kışlık %0.9, güvenlikle site %0.4.

Oturulan evin sahiplik durumuna ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 14: Oturduğunuz evin durumu nedir?

Oturulan Evin Sahiplik Durumu Sayı YüzdeKendi evimiz 524 65,3Kira 219 27,3Lojman 41 5,1Diğer 18 2,2TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun ikamet ettiği evin sahiplik durumuna ilişkin olarak şöyle bir

dağılım ortaya çıkmıştır: Kendi evi olduğunu ifade edenler %65.3, kirada oturduğunu ifade

edenler %27.3, lojmanda oturanlar %5.1. “Diğer” biçiminde yanıt verenler ise %2.2

oranındadır. “Diğer” biçiminde yanıt verenlerin bir kısmı babasıyla birlikte olduğunu

belirtmiştir. Örneklemin bir kısmı ise “TOKĐ” biçiminde açıklama yapmıştır.

Đkamet edilen evin oda sayısının, komşuluk ilişkilerini etkileme olasılığından dolayı,

evlerin oda sayısı öğrenilmiştir. Đlgili dağılım aşağıdadır.

Tablo 15: Oturduğunuz evin kaç odası vardır?

Đkamet Edilen Evin Oda Sayısı Sayı YüzdeBir 5 0,6Đki 41 5,1Üç 234 29,2Dört 455 56,7Beş 56 7,0Altı 11 1,4TOPLAM 802 100,0

Đkamet edilen evlerin oda sayısına bakıldığında şöyle bir dağılım görülmektedir: %56.7

4 oda, %29.2 3 oda, %7.0 5 oda, %5.1 2 oda, %1.4 6 oda ve %0.6 tek oda.

Bulunulan evde yaşama süresinin, komşuluk ilişkileriyle doğrudan ilgili olabileceği

varsayımından hareket edilmiş ve bu konuda soru yöneltilmiştir. Verilen cevaplara ilişkin

dağılım aşağıdadır.

Bulunulan evde yaşanılan süre ile ilgili sayısal dağılım aşağıda verilmiştir.

89

Tablo 16: Bulunduğunuz evde kaç yıldır yaşıyorsunuz?

Bulunulan Evde Yaşama Süresi Sayı Yüzde1-5 yıl arası 306 38,26-10 yıl arası 157 19,611-15 yıl arası 114 14,216-20 yıl arası 89 11,121-25 yıl arası 34 4,226-30 yıl arası 36 4,531 yıl ve daha fazla 56 7,0Cevapsız 10 1,2TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %38.2’si 1-5 yıl arası aynı evde yaşadığını beyan etmiştir. 6-10 yıl

arası cevabını veren kişilerin oranı %19.6’dır. 11-15 yıl arası olanlar %14.2, 16-20 yıl arası

olanlar ise %11.1 oranına sahiptir. 31 yıl ve üzeri olanlar %7.0, 21-25 yıl arası olanlar %4.2,

26-30 yıl arası olanlar %4.5 oranına sahiptir. Soruyu cevapsız bırakanların oranı ise %1.2’dir.

7.Đkamet Durumu

Đkamet durumlarına ilişkin dağılımlardan ikamet edilen yere ilişkin dağılım aşağıda

gösterilmiştir. Ayrıca, en uzun süre ikamet edilen yer, daha önce başka bir yerde ikamet edilip

edilmediği, ikamet edilen yerden memnuniyet durumu, ikamet edilen yerde oturma isteği,

başka bir yerden gelinmişse göç etme nedeni gibi bilgiler üzerinde durulmuştur.

Tablo 17: Đkamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir? Đkamet Edilen Yer Sayı Yüzde Đl merkezi 471 58,7

Đlçe merkezi 120 15,0 Kasaba / belde 102 12,7

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy 105 13,1 Cevapsız 4 0,5 TOPLAM 802 100,0

Đl merkezi ve ilçe merkezinde uygulanan anket sayısı 571 iken, ikamet edilen yer

sorusuna verilen yanıtta bu sayı 591 olarak çıkmıştır. Sorunun yanlış anlaşılması veya belde /

kasaba gibi yerleşim yerinin ilçe ile karıştırılması gibi ihtimalden dolayı sayılara arasında

tutarsızlık oluştuğu ifade edilebilir.

Đkamet edilen yerleşimle ilgili olarak şöyle bir dağılım gerçekleşmiştir: %58.7 il

merkezi, %15.0 ilçe merkezi, %13.1 il merkezine / ilçeye bağlı köy, %12.7 kasaba / belde ve

%0.5 cevapsız.

En uzun süre yaşanan yerle ilgili dağılım aşağıdadır.

90

Tablo 18: En uzun süre yaşadığınız yer neresidir? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz. En Uzun Süre Đkamet Edilen Yer Sayı YüzdeĐl belde 47 5,9Đlçe belde 10 1,2Đl merkezine / ilçeye bağlı köy 211 26.3Đlçe merkezi 195 24,3Şehir merkezi 322 40,1Cevapsız 17 2,1TOPLAM 802 100,0

En uzun süre ikamet edilen yerleşim yeri ile ilgili dağılım şöyledir: %40.1 şehir merkezi, %26.3

il merkezine / ilçeye bağlı köy, %24.3 ilçe merkezi, %5.9 il belde, %1.2 ilçe belde ve cevapsız %2.1. Đl

merkezi ve ilçe merkezi toplamı %64.4, kırsal kesim toplamı %33.4 olarak gerçekleşmiştir.

Đkamet edilen yerden daha önce ikamet edilen yere ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 19: Daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi, ettiyseniz il / ilçe / köy / kasaba / belde / mahalle adı neydi? Daha Önce Đkamet Edilen Yer Sayı YüzdeĐl belde 4 0,5Đlçe belde 7 0,9Đl merkezine / ilçeye bağlı köy 62 7,7Đlçe merkezi 201 25,1Şehir merkezi 229 28,6Cevapsız 299 37,3TOPLAM 802 100,0

Daha önce başka bir yerde ikamet etmediğini belirtenlerin oranı %37.3 olarak

gerçekleşmiştir. Şehir merkezi %28.6, ilçe merkezi %25.2, il merkezi ve ilçe merkezi

toplamda %53.7 olarak gerçekleşmiştir. Daha önce il merkezine / ilçeye bağlı köyde ikamet

edenlerin oranı %7.7, ilçe belde %0.9 ve il belde ise %0.5 olarak gerçekleşmiştir.

Örneklem grubuna, şu an ikamet ettikleri yerden memnun olup olmadıkları sorulmuş ve

elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir.

Tablo 20: Şu anda ikamet ettiğiniz yerden memnun musunuz, memnun değilseniz nedeni nedir?

Đkamet Edilen Yerden Memnuniyet Durumu Sayı YüzdeEvet 698 87,0Komşuluk ilişkilerinden kaynaklanan memnuniyetsizliğim var 44 5,5Diğer 60 7,5TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %87.0’si, şu an ikamet edilen yerden memnun olduğunu ifade

etmiştir. %5.5 oranındaki kişi ise komşuluk ilişkilerinden kaynaklanan bir memnuniyetsizlik

hali içinde olduğunu ifade etmiştir. %7.5 oranındaki kişi ise “diğer” seçeneği ile yanıt

vermiştir. “Diğer” seçeneğini işaretleyenlerin cevapları en çok cevap verilenden az cevap

verilene doğru aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Evin durumu iyi değil / eski / bakımsız,

91

merkeze (şehir merkezi, ilçe merkezi veya belde), yabancılık var / samimiyet yok, çevresi

hoşuma gitmiyor, arka sokağa bakıyor, gürültülü, deprem bölgesi (Palu).

Yapılan bir araştırmada, komşulardan memnun olan ve kendini güvende hisseden

insanların, semt veya mahalleden memnun olma düzeyleri yüksek çıkmıştır (KOCATÜRK ve

BÖLEN, 2005, 4). Buna göre, memnun olduğunu beyan edenlerin komşuluk ilişkilerinden

memnun oldukları ve güvenlik endişelerinin bulunmadığı ifade edilebilir.

Kişilerin, şu an ikamet ettikleri yerde uzun süre oturmak istelerine ilişkin dağılım

aşağıda verilmiştir.

Tablo 21: Şu anda ikamet ettiğiniz yerde uzun süre daha oturmak ister misiniz, neden?

Đkamet Edilen Yerde Oturma Đsteği Sayı YüzdeEvet 632 78,8Hayır 170 21,2TOPLAM 802 100,0

Şu an ikamet edilen yerde oturma isteğinde bulunanların oranı %78.8 olarak ortaya

çıkmıştır. Oturma isteğinde bulunmayanların oranı ise %21.2 olarak karşımıza çıkmaktadır.

%21.2’lik oran, şu an bulunulan yerde uzun süre daha oturma isteğinin olmadığını dile

getirmiştir. 26. soruda ise, “komşuluk ilişkilerinden kaynaklanan memnuniyetsizliğim var”

biçiminde yanıt verenlerin oranı %5.5 olarak gerçekleşmiştir. Memnuniyetsizlikle ilgili böyle

bir farkın ortaya çıkmasının nedeni, komşuluk ilişkileri dışındaki memnuniyetsizlikte

aramanın daha doğru olacağı söylenebilir.

“Diğer” seçeneğiyle yanıt verenlerle ilgili bilgiler aşağıdadır. Đlgili seçeneklerden önce

“evet” biçimindekiler yüksek orandan aşağıya doğru verilmiştir. Sonrasında da “hayır”

biçimindekiler yüksekten aşağıya doğru verilmiştir “Evet” cevapları; komşuluk iyi, işime

uygun, alıştığım için, doğduğum yer, huzurluyum / seviyorum, kendi evim, düzenimi

bozamam, mahalleyi seviyorum, müstakil ev, ulaşımı kolay, bütçeme uygun, şehre yakın, ev

sahibi iyi biçimindedir. “Hayır” cevaplarının: evin durumu (küçük, eski, bakımsız), komşuları

sevmiyorum, sıkıcı bir yer, Đstanbul’a gideceğim, eğitim için uygun değil, mahrumiyet

bölgesi, iş yerine uzak, yalnızım, farklılık için, anne-babanın oturduğu yere gideceğiz, sosyal

imkânlar yok, şehri uzak, cadde üzerinde / gürültülü biçiminde sıralanması mümkündür.

Başka bir yerden taşınılmışsa, daha önce ikamet edilen yerden ayrılma nedenine ilişkin

bilgilerin dağılımı aşağıdaki gibidir.

92

Tablo 22: Başka bir yerden buraya taşındıysanız, daha önce ikamet ettiğiniz yerden ayrılmanızdaki en önemli neden neydi?

Daha Önce Đkamet Edilen Yerden Taşınılma Nedeni Sayı Yüzde Başından beri buradayım, göç ederek gelmedim 266 33,2 Diğer nedenler 536 66,8 TOPLAM 802 100,0

Başka bir yerden taşınılıp taşınılmadığı ve taşınılmışsa bunun nedenine ilişkin

dağılımda, örneklem grubunun %33.2’si, “başından beri buradayım, göç ederek gelmedim”

biçimindeki seçeneği işaretlemiştir. %66.8’lik kesim ise birtakım nedenler ileri sürmüştür. Bu

nedenler şunlardır: Đstimlak %2.2, binadaki daireyi bekâr öğrencilerin kiralaması %0.9,

akrabaların burada olması %4.0, ev satın almadan dolayı %6.7, kira artışından / ekonomik

sebepten dolayı %8.1, evlilikten dolayı %7.6, tayinden dolayı %7.3, lojman çıktığından dolayı

%2.3, eğitim durumundan dolayı %4.0, iş nedeniyle %10.7, terörden dolayı %2.0,

emeklilikten dolayı %3.0, daha önce oturduğum evin uygunsuz oluşu %3.5, ev sahibinden

memnuniyetsizlik %4.0, yakın akrabamın (babaanne, dede) tavsiyesiyle %0.4.

Sadece il merkezi ve ilçe merkezinde ikamet edenlerin kaç yıldan beri, il merkezi veya

ilçe merkezinde ikamet ettiklerine ilişkin dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 23: Kaç yıldan beri il veya ilçe merkezinde ikamet ediyorsunuz?

Đl Merkezi ve Đlçe Merkezinde Đkamet Süresi Sayı Yüzde1 yıldan az 12 2,11-2 yıl arası 17 3,03-4 yıl arası 32 5,65-6 yıl arası 25 4,4

7-8 yıl arası 17 3,0

9-10 yıl arası 28 4,9

11-12 yıl arası 19 3,3

13-14 yıl arası 27 4,715 yıl ve daha fazla 377 66,0Cevapsız 17 3,0TOPLAM 571 100,0

Đl merkezi ve ilçe merkezinden ikamet edilen sürelerin ele alındığı tabloya göre;

%66.0’lık bir oran, 15 yıl ve daha fazla yıldan beri il merkezi ve ilçe merkezinde ikamet

ettiğini dile getirmiştir. Sırasıyla; 1 yıldan az %2.1, 1-2 yıl arası %3.0, 3-4 yıl arası %5.6, 5-6

yıl arası %4.4, 7-8 yıl arası %3.0, 9-10 yıl arası %4.9, 11-12 yıl arası %3.3, 13-14 yıl arası

%4.7 biçiminde bir dağılım ortaya çıkmıştır.

93

8.Meslek Durumu

Meslek Durumu başlığı altında; anket formu uygulanan kişinin mesleği, babasının

mesleği ve annesinin mesleği konuları ela alınacaktır. Öncelikle, anket uygulanan kişinin

meslek durumuna ilişkin dağılım ela alınacaktır. Đlgili dağılım aşağıdadır.

Tablo 24: Mesleğiniz nedir?

Meslek Durumu Sayı Yüzde Memur 45 5,6 Đşçi 41 5,1 Çiftçi 32 4,0 Serbest-Tüccar 31 3,9 Öğretmen 36 4,5 Din görevlisi 15 1,9 Asker 3 0,4 Polis 13 1,6 Esnaf 50 6,2 Şoför 9 1,1 Emekli 38 4,7 Teknisyen-tekniker 15 1,9 Đşsiz 54 6,7 Diğer 416 51,9 Cevapsız 4 0,5 TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun meslek dağılımına baktığımızda şöyle bir dağılım karşımıza çıkmaktadır: Memur %5,6, işçi %5,1, çiftçi %4,0, serbest-tüccar %3,9, öğretmen %4,5, din görevlisi %1,9, asker %0,4, polis %1,6, esnaf %6,2, şoför %1,1, emekli %4,7, teknisyen-tekniker %1,9, işsiz %6,7. Cevap vermeyenlerin oranı %0,5’dir. “Diğer” biçiminde yanıt verenlerin oranı ise %51,9’dur. “Diğer” biçiminde yanıt verenlerin (416 kişi) %48’i ev hanımı, %14.3’ü öğrenci, %5.2’si serbest, %3.9’u terzidir. %2.6 oranına sahip meslekler ise; eczacı, elektrikçi, muhtar, bakkal, doktor, kuaför, temizlikçi / kapıcı, hemşire biçimindedir. %1.3 oranına sahip olanlar ise; diş hekimi, avukat, çocuk bakıcısı, pazarlamacı, mütercim, mühendis.

Örneklem grubunda yer alanların baba mesleklerine ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 25: Babanızın mesleği nedir / neydi?

Baba Meslek Durumu Sayı YüzdeMemur 61 7,6Đşçi 137 17,1Çiftçi 222 27,7Serbest-Tüccar 61 7,6Öğretmen 16 2,0Din görevlisi 9 1,1Asker 2 0,2Polis 8 1,0Esnaf 47 5,9Şoför 22 2,7Emekli 122 15,2Đşsiz 13 1,6Diğer 71 8,9Cevapsız 11 1,4TOPLAM 802 100,0

94

Baba meslek durumunun ele alındığı tabloda şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır: Memur

%7,6, işçi %17,1, çiftçi %27,7, serbest-tüccar %7,6, öğretmen %2,0, din %görevlisi %1,1,

asker %0,2, polis %1,0, esnaf %5,9, şoför %2,7, emekli %15,2, işsiz %1,6, “diğer” %8,9,

cevapsız %1,4. “Diğer” seçeneğiyle cevap verenlerin yarıdan fazlası “serbest” biçiminde

açıklama yapmışlardır. Bunun yanında, terzi, cambaz (hayvan alıp satan), makinist, fırıncı,

bakkal, marangoz, diş teknisyeni, çilingir gibi cevaplar da verilmiştir.

Örneklem grubunda yer alanların anne mesleklerine ilişkin dağılım aşağıda verilmiştir.

Tablo 26: Annenizin mesleği nedir / neydi?

Anne Meslek Durumu Sayı YüzdeMemur 3 0,4

Đşçi 5 0,6

Çiftçi 25 3,1

Serbest-tüccar 1 0,1Öğretmen 1 0,1

Din görevlisi 7 0,9

Polis 1 0,1

Esnaf 4 0,5

Emekli 4 0,5

Đşsiz 102 12,7Ev hanımı 649 80,9TOPLAM 802 100,0

Annenin meslek durumuna ilişkin dağılımda; “ev hanımı” biçiminde yanıt verenler %80.9, “işsiz” biçiminde yanıt verenler %12.7’ye sahiptirler. “Diğer” mesleklerin dağılımı ise aşağıdaki gibidir: Memur %0,4, işçi %0,6, çiftçi %3,1, serbest-tüccar %0,1, öğretmen %0,1, din %görevlisi %0,9, polis %0,1, esnaf %0,5, emekli %0,5.

9.Ekonomik Durum

Ekonomik Durum başlığı altında; örneklem grubunun aylık geliri, ek geliri ve kazancın en çok harcandığı alan üzerinde durulacaktır. Kişilerin aylık gelirlerine ilişkin dağılım aşağıdaki gibidir.

Tablo 27: Aylık geliriniz ne kadardır? (TL)

Aylık Gelir Sayı YüzdeAsgari ücretten az 138 17,2

Asgari ücret 167 20,8

1.000’den az 142 17,7

1.000-1.500 arası 162 20,21.501-2.000 arası 103 12,8

2.001-2.500 arası 50 6,2

2.501-3.000 arası 17 2,1

3.001-3.500 arası 6 0,7

3.501-4.000 arası 3 0,4

4.001-4500 arası 7 0,94.501-5.000 arası 1 0,1

5.001 ve üzeri 6 0,7TOPLAM 802 100,0

95

Örneklem grubunun %20.2’sinin geliri 1.000-1.500 TL arasında, %20.8’inin geliri

asgari ücret miktarında, %17.7’sinin geliri 1.000 TL’den az, %17.2’sinin geliri asgari ücretten

az, %12.8’inin geliri 1.501-2.000 TL arasında, %6.2’sinin geliri 2.001-2.500 TL arasında,

%2.1’inin gelir durumu 2.501-3.000 TL arasındadır. Geriye kalanların gelir dağılımı ise

aşağıdaki gibidir: 3.001-3.500 TL arası %0,7, 3.501-4.000 TL arası %0,4, 4.001-4500 TL

arası %0,9, 4.501-5.000 TL arası %0,1, 5.001 TL ve üzeri %0,7.

Ek gelirin varlığına ilişkin bilgilerin dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 28: Ek geliriniz var mı? Varsa belirtiniz.

Ek Gelir Durumu Sayı Yüzde Ek gelir yok 657 81,9 Kira alıyorum 46 5,7 Köyümden geliyor 27 3,4

Ek iş yapıyorum / yapıyoruz 21 2,6 Diğer 51 6,4 TOPLAM 802 100,0

%81.9’luk kesim ek geliri olmadığını dile getirmiştir. %5.7’lik kesim kira aldığını,

%3.4’lük kesim köyünden gelir geldiğini, %2.6’lık kesim ise ek iş yaptığını / yaptıklarını dile

getirmiştir. “Diğer” biçiminde yanıt verenlerin oranı ise %6,4’tür. “Diğer” biçiminde yanıt

verenlerin bur kısmı, “köyden geliyor” biçimindeki açıklamayı tekrarlarken, bazıları ikinci

işte çalıştığını belirtmiştir. Bazıları ise eşinin ve çocuklarının çalıştığını ifade etmiştir.

Kişilerin kazancını en çok nereye harcadıklarına ilişkin bilgilerin yer aldığı dağılım

aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 29: Kazancınızı en çok nereye harcıyorsunuz?

Kazancın Harcama Yeri Sayı Yüzde Yiyecek-Đçecek 287+127=414 51,6 Ev Kirası 82+43=125 15,6 Giyim-Kuşam 23+56=79 9,9 Beyaz Eşya 6+3=9 1,1 Eğlence 3+6=9 1,1 Çocuklar 98+94=19 2 23,9 Yapı Kooperatifi 15+5=20 2,5 Araba Taksidi 12+5=17 2,1 Eğitim 44+33=77 9,6 Ulaşım 4+9=13 1,6 Diğer 78+9=87 10,8 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

En çok yiyecek-içeceğe harcama yapanlar %51.6 oranına, çocuklar için harcayanlar

%23.9 oranına, ev kirasına harcayanlar %15.6 oranına, giyim-kuşama harcayanlar %9.9

oranına, eğitime harcayanlar %9.6 oranına, yapı kooperatifine harcayanlar %2.5 oranına,

araba taksidine harcayanlar %2.1 oranına, ulaşıma harcayanlar %1.6 oranına beyaz eşyaya

96

harcayanlar %1.1 oranına ve eğlenceye harcayanlar %1.1 oranına karşılık gelmektedir.

“Diğer” harcama yapanlar ise %10.8 gibi bir orana sahiptir. “Diğer” biçiminde cevap

verenlerin bir kısmı, seçenekte olmasına rağmen “diğer” seçeneği ele yanıt vermiş, bir kısmı

da birden fazla harcama kalemini, “diğer” seçeneği altında vermeyi uygun görmüştür. Đlgili

yanıtlar aşağıdaki gibidir: Ev kirası ve çocuk eğitimi, sigara, alkol, banka kredisi, kredi, taksit,

sağlık gideri, kira, tedavi, yakıt parası, mobilya, Bağ-Kur pirimi, dükkân kirası, birden fazla

kalem.

10.Serbest Zaman ve Değerlendirilmesi

Serbest (boş) zamanlar, gerçekte bilgilenme ve kültürlenme bakımından büyük bir önem

taşımaktadır. Kişinin yaşamış olduğu çevre, toplumsal ve kişisel imkânlar, eğitim durumu vs.

boş zamanların daha "üretici" bir biçimde değerlendirilmesine etki edebilmektedir.

Örneklem grubuna girenlerin serbest zamanlarını değerlendirmelerine ilişkin olarak

ortaya çıkan dağılım aşağıdaki gibidir.

Tablo 30: Boş zamanlarınızda aşağıdakilerden hangilerini en çok yaparsınız?

Boş Zaman Faaliyeti Sayı Yüzde Alışveriş yaparım 20+14=34 3,9 Komşuma giderim 106+57=161 20,0 Kitap, dergi, gazete okurum 117+60=177 22,0 Televizyon seyrederim 93+72=165 20,6 Akrabalarıma giderim 42+35=77 9,6 Açık havada dolaşırım 91+43=134 16,7 Spor yaparım 28+21=49 6,1 Eğlence yerlerine giderim 10+3=13 1,6 Müzik dinlerim 20+19=39 4,9 Diğer 146 18,2 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

Boş zamanların değerlendirilmesiyle ilgili dağılıma baktığımızda aşağıdaki gibi bir

dağılım görmekteyiz: Kitap, dergi, gazete okurum %22,0, televizyon seyrederim %20,6,

komşuma giderim %20,0, açık havada dolaşırım %16,7, akrabalarıma giderim %9,6, spor

yaparım %6,1, müzik dinlerim %4,9, alışveriş yaparım %3,9, eğlence yerlerine giderim %1,6,

“diğer” %18,2. “Diğer” biçiminde yanıt verenler ve sayıları aşağıdaki gibidir: Elişi / dantel

36, kahvehane / kafe 30, vaktim yok 25, bahçeyle ilgilenme 10, çocuklarla ilgilenme 10,

ibadet ederim 9, ders çalışırım 6, arkadaşlarla görüşürüm 5, temizlik yaparım 5, uyurum 5,

eski mahalleye giderim 5.

Günlük televizyon izleme süresine ilişkin bilgilerin dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

97

Tablo 31: Günde kaç saat televizyon izlersiniz?

Televizyon Đzleme Süresi Sayı Yüzde Hiç izlemem 85 10,6 1-2 saat arası 379 47,3 3-4 saat arası 241 30,0 5-6 saat arası 65 8,1 7-8 saat arası 18 2,2 9-10 saat arası 6 0,7 11-12 saat arası 4 0,5 12 saatten fazla 4 0,5 TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %47.3’ü günde 1-2 saat arasında televizyon izlemektedir. 3-4 saat

arasında televizyon izleyenlerin oranı %30.0’a karşılık gelmektedir. %10.6’lık bir oran hiç

televizyon izlemezken, %8.1’lik bir oran ise 5-6 saat arası televizyon izlemektedir. %2.2’lik

oran 7-8 saat arası televizyon izlerken, 9-10 saat arası televizyon izleyenler %0.7’ye, 11-12

saat arası televizyon izleyenler %0.5’e, 12 saatten gazla televizyon izleyenler %0.5’e karşılık

gelmektedir.

Đnternetin varlığı ve hangi sıklıkta kullanıldığına ilişkin bilgilerin dağılımı aşağıdaki

tabloda gösterilmiştir.

Tablo 32: Evde internet var mı, varsa ne sıklıkla kullanırsınız?

Đnternetin Varlığı ve Kullanma Durumu Sayı YüzdeĐnternet yok 535 66,7Sık sık kullanırım 80 10,0Bazen kullanırım 69 8,6Sadece işim olduğunda kullanırım 72 9,0Đlgilenmiyorum 33 4,1Diğer 13 1,6TOPLAM 802 100,0

Đnternetin varlığı ve kullanılma derecesi ile ilgili tabloya bakıldığında şöyle bir dağılım

ortaya çıkmaktadır: %66.7’nin evinde internet bulunmamaktadır. %10.0, interneti sık sık

kullanırken, %9.0’ı sadece iş olduğunda interneti kullandığını dile getirmiştir. %8.6’lık bir

kesim interneti bazen kullandığını ifade ederken, %4.1’lik bir kesim ise internetle

ilgilenmediğini beyan etmiştir. %1.6’lık kesim ise “diğer” seçeneği ile cevap vermiştir.

“Diğer” seçeneği ile yanıt verenlerin bir kısmı; çocukların ödevi olduğunda kullandıklarını

belirtirken, bir kısmı ise alakası olmadığını belirtmiştir.

Sadece il merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yönelik olarak sorulan ailece

eğlenmeye gitme sıklığına ilişkin dağılım aşağıdadır.

98

Tablo 33: Ailece eğlenmeye gitme sıklığınız nedir? Ailece Eğlenmeye Gitme Sıklığı Sayı YüzdeSürekli 30 5,3

Fırsat bulduğumuzda 211 37,0

Bazen 206 36,1

Hiçbir zaman 124 21,7TOPLAM 571 100,0

Sadece il merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yönelik olarak sorulan, ailece

eğlenmeye gitme sıklığı dağılımında; %37.0’lık kesim, fırsat bulduğunda eğlenmeye

gittiklerini belirtirken, %36.i’lik kesim bazen eğlenmeye gittiklerini dile getirmiştir.

%21.7’lik kesim hiçbir zaman eğlenmeye gitmezken, %5.3’lük kesim ise sürekli ailece

eğlenmeye gittiklerini dile getirmiştir.

99

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KOMŞULUK GENEL BĐLGĐLER

1.Tasviri Bilgiler

Örneklem grubunun samimi olduğu komşu sayısına ilişkin dağılım aşağıda verilmiştir.

Đlgili bilgiler, anket formunda 28. soru olarak yöneltilmiştir.

Tablo 34: Samimi olduğunuz komşu sayısı kaçtır?

Samimi Đlişki Kurulan Komşu Sayısı Sayı YüzdeSadece 1 53 6,62-5 arası 352 43,96-10 ara 159 19,811-15 ara 29 3,616-20 ara 34 4,221-25 ara 3 0,426-30 ara 14 1,731 ve üzeri 27 3,4Hiç yok 131 16,3TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %43.9’u 2-5 arası komşu ile samimi olduğunu ifade etmiştir.

%19.8’lik oran, 6-10 arasında komşu ile samimi olduğunu dile getirirken, %6.6’lık kesim

sadece 1 komşu ile samimiyet kurduğunu dile getirmiştir. 16-20 arası komşu ile samimi

olduğunu ifade edenler %4.2, 11-15 arası komşu ile samimi olduğunu ifade edenler %3.6, 31

ve üzeri komşu ile samimi olduğunu beyan edenler %3.4, 26-30 arası komşu ile samimiyet

kurduğunu ifade edenler %1.7, 21-25 arası komşu ile samimiyet kurduğunu belirtenler ise

%0.4 oranına sahiptirler. Örneklem grubunun %16.3’ü ise samimi olduğu komşusunun

olmadığını ifade etmiştir.

Komşularla yakınlık derecesini gösteren tablo aşağıdadır.

Tablo 35: Komşularınızla aranızdaki yakınlık derecesi nedir?

Komşularla Yakınlık Derecesi Sayı YüzdeYakın akraba 104 13,0

Uzak akraba 22 2,7

Aynı yöre / bölge / şehirdeniz 87 10,8Aynı köy / kasabadanız 22 2,7

Sadece komşuyuz 521 65,0

Diğer 40 5,0Cevapsız 6 0,7TOPLAM 802 100,0

Komşularla yakınlık derecesinin ele alındığı tabloda; sadece komşu olduklarını beyan

edenlerin oranı %65.0’a karşılık gelmektedir. %13.0’lük oran, komşularının yakın akraba

100

olduklarını beyan etmiştir. Uzak akraba olduklarını ifade edenler %2.7, aynı köy / kasabadan

olduğunu ifade edenler %2.7 oranına sahiptir. %5’lik oran “diğer” seçeneği ile yanıt verirken,

cevap vermeyenler %0.7 oranına sahiptir. “Diğer” başlığı altında verilen yanıtlar; çok da

önemli değil, hısımız, tanımıyorum, yabancıyım, önemsemiyorum biçiminde sıralanabilir.

Komşularla tanışma biçimine ilişkin dağılım aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 36: Komşularınızla nasıl tanıştınız?

Komşularla Tanışma Şekli Sayı YüzdeOlağanüstü bir durum (hastalık vs.) vesilesiyle 13 1,6

“Hoş geldin” ziyaretinde 503 62,7

Tesadüfen 72 9,0Đhtiyaçtan (tuz, şeker vb. isteme) dolayı 36 4,5

Arkadaş aracılığı ile 27 3,4

Evin hanımı tanıştırdı 16 2,0

Çocuklar tanıştırdı 7 0,9

Evin beyi tanıştırdı 9 1,1Cevapsız 119 14,8TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %62.7’si, “hoş geldin” ziyaretinde tanıştıklarını ifade etmişlerdir.

%9.0’lık oran, tesadüfen tanıştıklarını, %4.5’lik kesim ihtiyaçtan (tuz, şeker vb. isteme)

dolayı tanıştıklarını beyan etmişlerdir. Arkadaş aracılığı ile tanışanlar %3.4 oranına sahipken,

evin hanımı vasıtasıyla tanışanlar %2.0 oranına sahiptir. Olağanüstü bir durum (hastalık vs.)

vesilesiyle tanışanlar %1.6, evin beyi vasıtasıyla tanışanlar %1.1, çocuklar vasıtasıyla

tanışanlar ise %0.9 oranına sahiptirler. Herhangi bir komşuluk ilişkisi olmadığından dolayı

cevap vermeyenler ise %14.8 oranına sahiptirler.

Komşularla görüşme durumuna ilişkin dağılım aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 37: Komşularınızla görüşüyor musunuz, görüşmüyorsanız en önemli sebebi nedir?

Komşularla Görüşme Durumu Sayı YüzdeEvet görüşüyoruz 688 85,8

Đşlerim çok / vaktim yok 50 6,2

Başka arkadaş grubum var 15 1,9

Đletişim kuramıyorum / kurmuyorlar 21 2,6Diğer 28 3,5TOPLAM 802 100,0

%85.8’lik kesim komşularıyla görüştüğünü dile getirmiştir. %6.2’lik kesim, işlerinin

çokluğu veya vaktinin olmamasından dolayı görüşemediğini dile getirmiştir. %2.6’lık kesim,

komşularla iletişim kuramadığını veya komşuların iletişim kurmadığını dile getirmiştir.

%1.9’luk örneklem gurubu, başka arkadaş grubunun olduğunu dile getirmiştir. “Diğer”

biçiminde yanıt verenler ise %3.5 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” biçiminde yanıt

101

verenlerin yanıtlarının; “ara sıra”, “bazen”, “fırsat buldukça”, “alakam yok” biçiminde

sıralanması mümkündür.

Komşularla yüz yüze görüşme sıklığına ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 38: Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?

Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Sayı YüzdeHer gün 334 41,6

Birkaç günde bir 250 31,2

Haftada bir 103 12,8

Ayda bir 32 4,0

Birkaç ayda bir 10 1,2Sadece bayram, düğün, nişan, cenaze gibi özel günlerde 27 3,4

Hiç görüşmem 32 3,9Diğer 14 1,7TOPLAM 802 100,0

Komşusuyla her gün görüşenlerin oranı %41.6 gibi bir orana sahiptir. %31.2’lik oran,

komşusuyla birkaç günde bir görüştüğünü beyan etmiştir. %12.8’lik kesim ise komşusuyla

haftada bir görüşmektedir. “Ayda bir” biçiminde yanıt verenler %4.0, “sadece bayram, düğün,

nişan, cenaze gibi özel günlerde görüşürüm” biçiminde yanıt verenler %3.4, “birkaç ayda bir”

biçiminde yanıt verenler %1.2 oranına karşılık gelmektedir. %3.9’luk kesim “hiç görüşmem”

biçiminde yanıt verirken, “diğer” seçeneği ile yanıt verenler ise %1.7 oranına sahiptir.

“Diğer” seçeneğiyle yanıt verenlerin yanıtlarının; sürekli görüşürüz, gün boyu birlikteyiz,

hiçbiriyle görüşmem biçiminde sıralanması mümkündür.

Yapılan bir araştırmada (ÇAKIR, 2005, 183), komşularla görüşme sıklığı, sırasıyla

aşağıdaki gibi çıkmıştır: Haftada birkaç kez %29.4, hergün %24.9, haftada bir %18.4, 15

günde bir %11.2, ayda bir %6.6, bayramlarda %2.3, yılda bir %0.6. Başka bir çalışmada

(GÖLÇÜK, 2007, 81) ise, yüz yüze görüşme sıklıkları şöyle gerçekleşmiştir: Haftada bir

%34.3, özel günlerde %21.4, ayda bir %18.1, 15 günde bir %16.9, görüşmeyen %9.3.

Akrabalarla yüz yüze görüşme sıklığına ilişkin ilgili görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 39: Akrabanızla hangi sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz?

Akrabalarla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Sayı Yüzde Her gün 132 16,5 Birkaç günde bir 181 22,6

Haftada bir 182 22,7

Ayda bir 116 14,5

Birkaç ayda bir 46 5,7

Sadece bayram, düğün, nişan, cenaze gibi özel günlerde 102 12,7

Hiç görüşmem 43 5,4 TOPLAM 802 100,0

102

Akrabalarla görüşme sıklığına ilişkin dağılıma göz atıldığında şöyle bir dağılım olduğu

görülmektedir: Haftada bir %22,7, birkaç günde bir %22,6, her gün %16,5, ayda bir %14,5,

sadece bayram, düğün, nişan, cenaze gibi özel günlerde %12,7, birkaç ayda bir %5,7. Hiç

görüşmediğini belirtinler ise %5,4’lük bir orana sahiptir.

Komşularla ailece görüşme durumuna ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 40: Komşularınızla ailece görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?

Komşularla Ailece Görüşme Durumu Sayı YüzdeHayır, hiç görüşmüyoruz 149 18,6

Her gün 86 10,7

Haftada birkaç kez 191 23,8

Haftada bir 96 12,0

15 günde bir 63 7,9Ayda bir 68 8,5

Bayram, cenaze, nişan, düğün gibi vesilelerle 141 17,6

Yılda bir 8 1,0TOPLAM 802 100,0

Komşularla ailece görüşme durumuna ilişkin tabloya bakıldığında; haftada birkaç kez

görüştüğünü belirtenlerin en yüksek orana (%23.8) sahip olduğu görülür. Bayram, cenaze,

nişan, düğün gibi vesilelerle ailece görüşenlerin oranı %17.6’ya karşılık gelmektedir. Ailecek

haftada bir görüşenler %12.0 oranına sahipken, her gün ailecek görüşenler %10.7 oranına

sahiptir. Ayda bir ailece görüşenler %8.5 oranına, 15 günde bir ailece görüşenler ise %7.9

oranına sahiptir. Komşularla yılda bir ailece görüştüğünü beyan edenlerin oranı ise %1.0’dir.

“Hayır, hiç görüşmüyoruz” biçiminde yanıt verenlerin oranı ise %18.6’dır.

ÇAKIR’ın (2005, 189) çalışmasında komşularıyla ailece görüşme sıklıkları aşağıdaki

gibi çıkmıştır: Hergün %4.2, haftada birkaç kez %13.8, haftada bir %11.0, 15 günde bir

%10.3, ayda bir %23.2, bayramlarda %12.9, yılda bir %1.1.

Sadece il merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yönelik olarak sorulan, en çok

samimi olunan komşuların kimler olduğuna ilişkin dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 41: En çok samimi olduğunuz komşularınız kimlerdir?

En Çok Samimi Olunan Komşular Sayı YüzdeBulunduğum yerde daha önceden ikamet edenler 184 32,2

Bulunduğum yere yeni gelenler 43 7,5

Aynı ilçe, köy, kasaba veya beldeden tanıdıklarım 49 8,6

Uzak veya yakın akrabalarım 46 8,1Fark etmez, çevremdeki bulunan komşuların hepsiyle samimiyim 189 33,1

Kimseyle samimi komşuluk ilişkisi kurmam 60 10,5TOPLAM 571 100,0

103

“Fark etmez, çevremdeki bulunan komşuların hepsiyle samimiyim” biçiminde yanıt

verenler %33.1 oranına sahiptir. “Bulunduğum yerde daha önceden ikamet edenler”

seçeneğini yanıtlayanlar %32.2 oranına sahipken, “aynı ilçe, köy, kasaba veya beldeden

tanıdıklarım” biçiminde cevap verenler ise %8.6 oranına karşılık gelmektedir. Uzak ve yakın

akrabalarıyla samimi komşuluk ilişkisi kuranların oranı %8.1 olarak gerçekleşmiştir.

“Bulunduğum yere yeni gelenler” seçeneğine cevap verenler ise %7.5 oranına sahiptir. Hiç

kimse ile samimi komşuluk ilişkisi kurmadığını beyan edenlerin oranı ise %10.5’dir.

2.Komşuluğun Sosyal Yaşamdaki Yeri

Komşuluğun toplumsal yaşamdaki yerinin işleneceği bu başlık altında; sosyal ilişkilerde

önem verilmesi gereken kesimler ve önem verilenler, komşuluğa atfedilen değer, komşuluk

ilişkilerinin en önemli yanları ile ilgili olarak örneklem grubunun görüşleri üzerinde

durulacaktır.

Sosyal ilişkilerde önem verilmesi gereken kesimlerle ilgili olarak örneklem grubunun görüşlerine ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 42: Sizce, aşağıdakilerden hangisine birinci derecede önem vermek gerekir?

Önem Verilmesi Gereken Kesim Sayı YüzdeKomşuluk 375 46,8Akrabalık 271 33,8Arkadaşlık 88 11,0Diğer 55 6,9Cevapsız 13 1,6TOPLAM 802 100,0

Önem verilmesi geren kesimlerle ilgili olarak örneklem grubunun görüşlerinin dağılımı

aşağıdaki gibidir: %46.8 komşuluk, %33.8 akrabalık, %11.0 arkadaşlık. “Diğer” biçiminde

yanıt verenler ise %6.9 oranındadır. %1.6’lık kesim ise soruya yanıt vermemiştir. “Diğer”

seçeneklerinin genel olarak dağılımı şöyledir: “Hepsine önem vermek gerekir”, “akrabalık ve

komşuluk”, “akrabalık ve arkadaşlık”, “yerine göre hepsi de önemlidir”.

Örneklem grubunun, sosyal ilişkilerinde önem verdikleri kesimle ilgili dağılım aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 43: Aşağıdakilerden hangisine birinci derecede önem veriyorsunuz?

Önem Verilen Kesim Sayı YüzdeKomşuluk 311 38,8Akrabalık 316 39,4Arkadaşlık 115 14,3Diğer 49 6,1Cevapsız 11 1,4TOPLAM 802 100,0

104

%39.4’lük kesim, sosyal yaşamda akrabalığa önem verilmesi gerektiğini, %38.8

komşuluğa önem vermek gerektiğini, %14.3’lük kesim ise arkadaşlığa önem vermek

gerektiğini dile getirmiştir. “Diğer” seçeneğiyle yanıt verenler %6.1’e karşılık gelmektedir.

Soruya cevap vermeyenlerin oranı ise %1.4’tür. “Diğer” seçeneğine ait yanıtlar şöyledir:

“Hepsi önemli”, “komşuluk, arkadaşlık ve akrabalık”.

Komşuluk olgusunun önemine ilişkin olarak toplanan verilerin dağılımı aşağıdaki

tabloda gösterilmiştir.

Tablo 44: Komşuluk sizin için ne kadar önemli?

Komşuluğun Önemi Sayı YüzdeÇok önemli 608 75,8Önemli 132 16,5Orta derecede önemli 40 5,0Önemli değil 22 2,7TOPLAM 802 100,0

Komşuluğun kişiler için taşıdığı değer ile ilgili olarak şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır:

Çok önemli görenlerin oranı %75.8, önemli görenlerin oranı %16.5, orta derecede önemli

görenlerin oranı %5.0’dir. Önemli görmeyenlerin oranı ise %2.7’dir.

Komşuluk ilişkilerinin en önemli yanının ne olduğuna ilişkin örneklem grubunun

görüşleri alınmıştır. Aşağıda bu görüşlerin dağılımı yer almaktadır.

Tablo 45: Sizce, komşuluk ilişkilerinin en önemli yanı nedir?

Komşuluk Đlişkilerinin En Önemli Yanı Sayı YüzdeYalnızlığı gidermesi 46 5,7

Zor günlerde imdada yetişmesi 239 29,8

Güven vermesi 347 43,3

Her an ihtiyaç duyulması 128 16,0

Çok önemli bir yanı yok 25 3,1Diğer 17 2,1TOPLAM 802 100,0

Komşuluk ilişkilerinin en önemli yanını, güven vermesi olarak görenlerin oranı

%43.3’tür. Zor günlerde imdada yetişmesini önemli görenlerin oranı ise %29.8’dir. Her an

ihtiyaç duyulmasını önemli bir özellik olarak görenlerin oranı ise %16.0’dır. %5.7’lik bir

oran, komşuluğun en önemli yanının yalnızlığı gidermesi olduğunu ifade etmektedir. %3.1’lik

bir kesim çok önemli bir yanının olmadığını belirtirken, “diğer” seçeneğini işaretleyenlerin

oranı ise %2.1’dir. “Diğer” seçeneğine ait cevaplar şöyledir: “Hepsi önemli”, “yalnızlığı

giderir”, “insanı sosyal yapar”, “ihtiyacı karşılar”.

105

Bir araştırmada (ÇAKIR, 2005, 173), komşuluk ilişkilerinin gerekli olup olmadığına

ilişkin soru sorulmuş ve aşağıdaki gibi bir sonuç ortaya çıkmıştır: Komşuluk ilişkisi her

zaman gerekli %73.9, komşuluk ilişkisi mesafeli olmalı %24.4, komşuluk ilişkisine gerek yok

%1.7. Yaptığımız çalışmada, komşuluğun çok önemli bir yanı olmadığını vurgulayanlar ise

sadece %3.1 oranındadır.

3.Komşuluğun Temellendirilmesinde Etkenler

Bu başlık altında; komşuluk ilişkilerinin kurulmasında önemli etkenler, komşularla

görüşmede konuşulan mevzular, komşuluk ilişkilerini anlamlandırma biçimleri, “iyi

komşuluğun” en önemli yanları, komşuların sosyal normları ile örneklem grubunun sosyal

normlarının benzerlik durumu, komşuluk grubuna alınmayan komşuların alınmama nedenleri

ve komşularla birlikte yapılan faaliyetler üzerinde durulacaktır.

Komşularla iyi ilişki kurabilmek için en önemli etken veya etkenlerin ne olduğunu

ilişkin dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 46: Komşularla iyi ilişkiler kurabilmek için en önemli etken sizce nedir?

Komşuluk Đlişkilerinin Kurulmasında Etkenler Sayı Yüzde Karşıdaki güven verdikten sonra siyasi görüş, dini inanış veya diğer hususlar önemli değildir 407+23=430 53,6 Aynı şehirden / ilçeden / köyden olmak 61+10=71 8,6 Benzer dini inançlara sahip olmak 80+24=104 13,0 Benzer siyası görüşlere önem vermek 7+6=13 1,6 Benzer etnik kökene sahip olmak 11+5=16 2,0 Aynı dil / lehçeyi konuşmak 16+11=27 3,3 Aynı örf / âdeti paylaşmak 77+28=105 13,1 Aynı eğitim seviyesine sahip olmak 16+10=26 3,2 Aynı gelir seviyesine sahip olmak 5 0,6 Yakın yaş seviyesinde bulunmak 24+26=50 6,2 Diğer 37 4,6 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

“Komşularla iyi ilişkiler kurabilmek için en önemli etken sizce nedir?” biçiminde

yöneltilen soruya verilen yanıtlar aşağıdaki gibidir: Karşıdaki güven verdikten sonra siyasi

görüş, dini inanış veya diğer hususlar önemli değildir %53,6, aynı örf / âdeti paylaşmak

%13,1, benzer dini inançlara sahip olmak %13,0, aynı şehirden / ilçeden / köyden olmak

%8,6, yakın yaş seviyesinde bulunmak %6,2, aynı dil / lehçeyi konuşmak %3,3, aynı eğitim

seviyesine sahip olmak %3,2, benzer etnik kökene sahip olmak %2,0, benzer siyası görüşlere

önem vermek %1,6, aynı gelir seviyesine sahip olmak %0,6. “Diğer” seçeneğiyle yanıt

verenler %4,6 oranına sahiptir. “Diğer” seçeneği ile yanıt verenlerin yanıtları aşağıdaki

106

gibidir: “Đnsan olması önemli”, komşu olduktan sonra ilişki kurarım”, “herhangi bir özellik

aramam”, “dil ve din farkı önemli”.

Komşular arasındaki ilişkilerde en çok konuşulan husus / hususlara ilişkin tablo aşağıda

gösterilmiştir.

Tablo 47: Komşularınızla daha çok hangi konuları konuşursunuz?

Konuşulan Konular Sayı Yüzde Magazin 6+4=10 1,2 Ailevi konular 75+21=91 11,3 Ülke sorunları 74+20=94 11,7 Gündelik işlerle ilgili konular 311+44=355 44,2 Yakın çevre ile ilgili konular 54+18=72 8,9 Hepsi 169 21,0 Hiçbiri 35 4,3 Diğer 33 4,1 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

Komşularla ilişkide en çok konuşulan hususlara ilişkin dağılıma göz attığımızda şöyle

bir durum ortaya çıkmaktadır: %44.2 gündelik işlerle ilgili konular, %21,0 bütün konular,

%11.7 ülke sorunları, %11.3 ailevi konular, %8.9 yakın çevre ile ilgili konular, %1.2

magazin. %4.3 hiçbir seçeneğine cevap verirken, %4.1 ise “diğer” seçeneği ile yanıt vermiştir.

“Diğer” yanıtlar aşağıdaki gibidir: “Dini konular”, “Đslami konular”, “ekonomi / geçim

sıkıntısı”, “dini sohbet”.

Komşuluk ilişkileri ile ilgili olarak birtakım ifadelerin, örneklem grubu tarafından nasıl

algılandığına ilişkin sayısal veriler aşağıdadır.

Tablo 48: Komşuluk ilişkileri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi sizin için doğrudur?

Komşuluk Đlişkileri Đle Đlgili Đfade Sayı YüzdeGünümüzde komşuluk ilişkileri gerekli değil 10 1,2

Komşuluk her zaman gerekli 612 76,3

Samimi olunmasa bile sürdürülmeli 58 7,2

Dinin gereği olarak devam ettirilmeli 115 14,3Cevapsız 7 0,9TOPLAM 802 100,0

%76.3’lük kesim, komşuluğun her zaman gerekli olduğunu vurgulamıştır. %14.3’lük bir

oran dinin bir gereği olarak sürdürülmesi gerektiğini ifade ederken, %7.2’lik bir oran ise

samimi olunmasa bile komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Komşuluğun günümüz koşullarında gerekli bir ilişki biçimi olmadığını ifade edenler ise

sadece %1.2’ye karşılık gelmektedir. %0.9 oranındaki bir kesim ise soruyu yanıtsız

bırakmıştır.

107

Komşuluğun en önemli özelliğinin ne olduğuna ilişkin olarak sorulan soruya verilen

yanıtların dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 49: Sizce iyi komşuluğun en önemli özelliği nedir?

Komşuluğun En Önemli Yanı Sayı Yüzde Maddi yardımlaşma 25+11=36 4,5 Manevi yardımlaşma 272+47=319 39,8 Mesafeli ilişki 22+13=35 4,3 Güvenilir olma 267+44=311 38,8 Dedikodu / gösteriş yapmama 34+18=52 6,5 Ortak yaşam kurallarına uyma 79+20=99 12,3 Diğer 31 3,9 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

Örneklem grubundan bazıları (yaklaşık %10’luk bir kesim), bu soruya birden fazla

seçenekle yanıt vermiştir. Komşuluğun en önemli yanının manevi yardımlaşma olduğunu

ifade edenler 39,8’lik bir orana sahiptirler. Komşuluğun en önemli yanlarından birinin

güvenilirlik olduğunu beyan edenler %38.8’lik bir orana karşılık gelmektedir. %12.3’lük bir

kesim, ortak yaşam kurallarına uymanın, komşuluğun en önemli yanı olduğunu ifade ederken,

%6.5’lik bir kesim ise dedikodu/gösteriş yapmamayı önemsemektedir. %4.5’lik bir kesim

maddi yardımlaşmaya vurgu yaparken, %4.3’lük bir oran da mesafeli ilişki kurma üzerinde

durmaktadır. “Diğer” seçeneği ile yanıt verenlerin oranı ise %3.9 olarak gerçekleşmiştir.

“Diğer” yanıtlar şöyledir: “güven / emniyet”, “insanlık / insan olma”, “samimiyet”, “ahlaklı

olma”, “dedikodu yapmama”.

Yapılan bir araştırmada (KOYUNCU, 2005, 86), komşular arasında düşülen

anlaşmazlıkların ne olduğu sorulmuş ve en büyük oranın %23.0 dedikodu olgusuna ait olduğu

görülmüştür.

Komşuluğun, ev kadar önemli olup olmadığına ilişkin örneklem grubunun görüşlerini

gösteren sayısal değerler aşağıda görülmektedir.

Tablo 50: Sizce komşular ev kadar önemli midir?

Komşuluğun Önemi Sayı YüzdeKesinlikle önemli 459 57,2Çok önemli 154 19,2Önemli 134 16,7Çok da önemli değil 43 5,4Cevapsız 12 1,5TOPLAM 802 100,0

Komşuların ev kadar önemli olup olmadığına ilişin görüşlere bakıldığında; kesinlikle

önemli biçiminde fikir beyan edenlerin %57.2 oranına karşılık geldikleri görülmektedir.

%19.2’lik oran “çok önemli” biçiminde yanıt verirken, %16.7’lik kesim ise “önemli”

108

biçiminde cevap vermiştir. Çok de önemli görmeyenler %5.4’e karşılık gelmektedir. %1.5’lik

bir kesim ise soruya cevap vermemiştir.

Örneklem grubunda yer alanların örf ve adetlerinin biri birine denk olup olmadığına

ilişkin soruya verilen yanıta ilişkin dağılım aşağıdadır.

Tablo 51: Örf ve adetleriniz komşularınızla biri birine denk mi?

Örf ve Adetlerin Denklik Durumu Sayı YüzdeEvet, benzer 667 83,2Hayır, benzer değil 135 16,8TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %83.2’si, komşularla örf ve adetlerinin biri birine denk olduğunu

ifade ederken, %16.8’lik bir kesim ise örf ve adetlerin biri birine denk olmadığını ifade

etmiştir.

Komşuluk grubuna alınmayanların varlığı ve bunların komşuluk grubuna alınmama

nedenleri ile ilgili görüşlerin dağılımı aşağıda verilmiştir.

Tablo 52: Komşuluk grubuna almadığınız komşularınız var mı, almıyorsanız neden?

Komşuluk Grubuna Alınma Durumu Sayı YüzdeHayır, yok, hepsiyle görüşüyoruz 432 53,9Đletişim kuramıyoruz 127 15,8Yeterli zamanımız yok 38 4,7Yaşam biçimi benden farklı 57 7,1Mahalli kültürü farklı 17 2,1Başka arkadaş grubum var 12 1,5Ekonomik durumu benden yüksek / düşük 1 0,1Güven duymuyorum 62 7,7Diğer 37 4,6Cevapsız 19 2,4TOPLAM 802 100,0

Komşuluk grubuna alınmayan komşuların varlığı ve alınmama nedenleri ile ilgili

görüşlerin dağılımında şöyle bir sonuç ortaya çıkmaktadır: Hayır, yok, hepsiyle görüşüyoruz

%53.9, iletişim kuramıyoruz %15.8, güven duymuyorum %7.7, yaşam biçimi benden farklı

%7.1, yeterli zamanımız yok %4.7, mahalli kültürü farklı %2.1, başka arkadaş grubum var

%1.5, ekonomik durumu benden yüksek / düşük %0.1. “Diğer” seçeneğiyle cevap verenlerin

oranı %4.6’dır. Cevap vermeyenlerin oranı ise %2.4’tür. “Diğer” yanıtlar şöyledir: “Ayrım

yapmamaya çalışırım”, “insan olması önemli”.

Komşularla birlikte yapılan aktivitelerle ilgili olarak ortaya çıkan sayısal dağılım

aşağıda gösterilmiştir. Đlgili soru, sadece il merkezi ve ilçe merkezlerinde oturanlara

yöneltilmiştir.

109

Tablo 53: Komşularınızla birlikte yaptığınız faaliyetler nelerdir? Komşularla Birlikte Yapılanlar Sayı Yüzde Çay partisi / gün düzenleriz 86+46=132 23,1 Sohbet amacıyla otururuz 285+52=337 59,0 Dernek / kurs faaliyetine katılırız 4+3=7 1,2 Sinema / tiyatroya gideriz 3+4=7 1,2 Spor yaparız 12+13=25 4,4 Kır gezisi / piknik yaparız 9+17=26 4,4 Hepsini yaparız 21 3,7 Herhangi bir faaliyetimiz yok 81 14,2 Diğer 16 2,8 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

Komşularla birlikte yapılan aktivitelerle ilgili dağılım aşağıdaki gibidir: Sohbet

amacıyla otururuz %59.0, çay partisi / gün düzenleriz %23.1, spor yaparız %4.4, kır gezisi /

piknik yaparız %4.4, hepsini yaparız %3.7, dernek / kurs faaliyetine katılırız %1.2, sinema /

tiyatroya gideriz %1.2. Herhangi bir faaliyetlerinin olmadığını ifade edenlerin oranı

%14,2’dir. “Diğer” seçeneği ile yanıt verenler ise %2.8 oranına sahiptir. “Diğer” yanıtları;

“okey oynarız”, “oyun oynarız”, “sohbet ederiz” biçiminde sıralanabilir.

4.Komşuluk Đlişkilerinde Etnik, Dini ve Siyasi Özelliklerin Etkisi

Bu başlık altında; etnik, dini ve siyasi özellikler ele alınacaktır. Örneklem grubunun

etnik, dini ve siyasi anlamda kendini tanımlaması yanında, bu tanımlamaların komşuluğu

etkileyip etkilememe durumları üzerinde durulacaktır.

Aşağıda, örneklem grubuna girenlerin kendilerini etnik olarak nasıl tanımladıklarına

ilişkin bilgilerin sayısal dağılımı verilmiştir.

Tablo 54: Kendinizi etnik olarak nasıl tanımlarsınız?

Etnik Tanım Sayı YüzdeTürk 423 52,7Kürt 152 19,0Zaza 184 22,9Arap 2 0,2Diğer 35 4,4Cevapsız 6 0,7TOPLAM 802 100,0

Örnekleme girenlerin %52.7’si kendini Türk olarak tanımlamakta iken, %22.9’u Zaza

olarak, %19.0’u Kürt olarak tanımlamaktadır. %0.2’si Arap seçeneğini işaretlerken, %4.4’lük

kesim ise “diğer” seçeneğini işaretlemiştir. Cevap vermeyenlerin oranı ise %0.7’dir. “Diğer”

seçeneğiyle yanıt verenlerin belirttikleri unsurlar şunlardır: Önemsemem, hiç düşünmedim,

çok önemli değil, yanıt yok.

110

Komşuluk ilişkilerini sürdürürken karşıdakinin etnik kökeninin ilişki kurmada ne derece

etkili olduğuna ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 55: Komşularınızla ilişki kurarken, karşınızdakinin etnik kökeni (Türk, Kürt, Zaza, Arap vs.) sizin için önemli midir?

Etnik Kökenin Önemi Sayı Yüzde Evet, önemli 37 4,6 Kısmen önemli 55 6,9 Önemli değil 710 88,5 TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubuna girenlerin %88.5’i, komşularla ilişki kurarken etnik kökeni

önemsemediğini belirtmiştir. %6,9’u için bu durum kısmen önemli, %4.6’lık kesim içinse

önemlidir.

Kişinin kendisini hangi dini inanca / mezhebe ait hissettiğine ilişkin görüşlerin dağılımı

aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 56: Kendinizi hangi dini inanca (Müslüman-Sünni, Müslüman-Alevi, Hıristiyan vs.) mensup görüyorsunuz?

Dini Đnanç Sayı YüzdeMüslüman 730 91,0Alevi 54 6,7Cevapsız 18 2,2TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %91.0’i kendisini Müslüman olarak tanımlarken, %6.7’si Alevi

olarak tarif etmektedir. %2.2’lik kesim ise yanıt vermemiştir.

Komşuluk ilişkilerini sürdürürken karşıdaki kişinin dini inancının önemli olup

olmadığına ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 57: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin dini inancı (Sünni, Alevi, Hıristiyan vs.) sizin için önemli midir?

Komşuluk Đlişkilerinde Dini Đnancın Önemi Sayı YüzdeEvet 209 26,1Hayır 578 72,1Cevapsız 15 1,9TOPLAM 802 100,0

Karşıdaki kişinin dini inancını önemsemediğini ifade edenlerin oranı %72.1 iken,

önemseyeceğini beyan edenlerin oranı ise %26.1’e karşılık gelmektedir. Soruyu cevapsız

bırakanlar ise %1.9 oranındadır.

Koyuncu’nun (2005, 71) çalışmasında, komşuların dini inançlarına bağlı olmasının ne

kadar önemli olduğu sorusuna %81.5 oranındaki kişi “çok önemli ve önemli” yanıtını

vermiştir. Bizim çalışmamızla, yukarıda verilen çalışma arasında bu derece farklılık

111

çıkmasının nedeninin, sorunun soruluş tarzı yanında, bahsi geçen çalışmanın, Konya gibi

muhafazakâr bir kentte yapılması olduğu ileri sürülebilir.

Komşularının dindarlık düzeyinin sosyal ilişkilerde önemsenip önemsenmediğine ilişkin

görüşlerin dağılımı aşağıdadır.

Tablo 58: Komşularınızın dindarlık düzeyini önemser misiniz?

Dindarlık Düzeyini Önemseme Durumu Sayı YüzdeEvet 419 52,2Hayır 383 47,8TOPLAM 802 100,0

Komşularının dindarlık düzeyini önemseyenlerin oranı %52.2’dir. Dindarlık düzeyini

önemsemediğini ifade edenler ise %47.8 oranına sahiptir.

Tablo 59: Kendinizi hangi siyasi görüşe mensup görüyorsunuz?

Siyasi Görüş Sayı YüzdeSol 71 8,9Sağ 467 58,2Liberal 30 3,7Diğer 194 24,2Cevapsız 40 5,0TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %58.2’si kendini sağ siyasi görüşe mensup görmektedir. %8.9 ise

sol görüşe kendini yakın görmektedir. Liberal olduğunu ifade edenler %3.7’dir. “Diğer”

seçeneği ile yanıt verenler ise %24.2’ye karşılık gelmektedir. %5.0’lıkbir kesim ise soruya

yanıt vermemiştir. “Diğer” seçeneğiyle yanıt verenler sırasıyla şöyledir: “Siyaseti sevmem”,

“ilgilenmem / ilgisiz”, “hiç”, “yorum yok”, “tarafsız”, “demokrat”, “laik”, “AK Parti”.

Tablo 60: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin siyasi görüşü (sağ, sol, liberal vs.) sizin için önemli midir?

Siyasi Görüşün Önemi Sayı YüzdeEvet 180 22,4Hayır 622 77,6TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %77.6’sı, komşuluk ilişkilerinde bulunurken karşıdakinin siyasi

görüşünün kendisi için önemli olmadığını ifade etmiştir. %22.4’lük kesim ise siyasi görüşün,

komşuluk ilişkilerinde önemli bir yere sahip olduğunu beyan etmiştir.

5.Komşulukta Eğitim Unsurunun Etkisi

Bu başlık altında, komşuluk ilişkilerinin oluşumu ve devamında önemli bir yere sahip

olduğu varsayılan eğitim-öğretim olgusu üzerinde durulacaktır.

112

Komşularının eğitim-öğrenim durumunun birbirine denk olup olmaması ile ilgili soruya

verilen yanıtların dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 61: Kendinizle komşularınızın eğitim durumunu biri birine denk görüyor musunuz?

Eğitim/Öğrenim Durumunun Denkliği Sayı YüzdeEvet 426 53,1Hayır 356 44,4Cevapsız 20 2,5TOPLAM 802 100,0

Komşularının eğitim düzeyinin kendi eğitim düzeyine denk olduğunu ifade edenlerin

oranı %53.1 iken, denk olmadığını dile getirenlerin oranı ise %44.4 olarak gerçekleşmiştir.

%2.5’lik kesim ise soruyu yanıtsız bırakmıştır.

Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde karşıdakinin eğitim-öğrenim durumunun

önemli olup olmadığına ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 62: Komşuluk ilişkilerini geliştirirken, karşınızdakilerin eğitim durumu sizin için önemli midir?

Eğitim-Öğrenim Durumunun Denkliği Sayı YüzdeEvet 227 28,3Hayır 575 71,7TOPLAM 802 100,0

Eğitim-öğrenim durumunun komşuluk ilişkilerinin devam ettirilmesinde kendisi için

önemli olmadığını vurgulayanların oranı %71.7’dir. Bu durumu önemseyenler ise %28.3’e

karşılık gelmektedirler.

6.Komşulukta Meslek / Ekonomik Özelliklerin Etkisi

Komşuluk ilişkilerinin gelişimi ve devamında hiç şüphesiz önemli unsurlardan biri de

meslek ve ekonomik özelliklerdir. Bu başlık altında; kişilerin kendilerini ve komşularını

gördükleri ekonomik konum, bu konumun komşuluğu etkileme durumu, mesleğin denklik

durumu, meslek olgusunun komşuluk ilişkilerini etkileme durumu ve kadınların meslek

yaşamına girmelerinin komşuluk ilişkilerini etkileme durumu üzerinde durulacaktır.

Tablo 63: Kendinizi ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?

Ekonomik Konum Sayı Yüzde Zengin 13 1,6 Orta sınıf üstü 61 7,6

Orta sınıf 566 70,6

Orta sınıf altı 140 17,5

Fakir 22 2,7 TOPLAM 802 100,0

113

Örneklem grubunun %70.6’sı kendini ekonomik olarak orta sınıfta görmektedir.

%17.5’lik kesim ise orta sınıf altı bir konumda kendini görmektedir. %7.6’lık kesim,

kendisini orta sınıf üstü görürken, %2.7 oranındaki kesim ise kendisini fakir olarak

görmektedir. Kendisini zengin olarak görenlerin oranı ise %1.6’dır.

Kişilerin komşularını ekonomik olarak dâhil ettikleri sınıfla ilgili görüşlerin dağılımı

aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 64: Komşularınızın genelini ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?

Komşuların Ekonomik Konumu Sayı YüzdeZengin 16 2,0

Orta sınıf üstü 82 10,2Orta sınıf 584 72,8

Orta sınıf altı 115 14,3

Fakir 5 0,6TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %72.8’i komşularını orta sınıfta, yani kendilerinin olduğu sınıfta,

görmektedir. %14.3’lük kesim ise komşularını orta sınıf altı olarak görmektedir. %10.2’lik

kesim için komşuları orta sınıf üstüdür. %2.0’lik kesim komşularını zengin olarak görürken,

%0.6’lık kesim ise komşularını fakir olarak görmektedir.

Komşuların ekonomik durum veya gelir durumunun komşuluk ilişkilerini etkileyip

etkilemeyeceğine ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 65: Size göre, komşuların ekonomik veya gelir durumu, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

Ekonomik Durumun Đlişkileri Etkileme Durumu Sayı YüzdeEvet, etkiler 207 25,8

Kısmen etkiler 128 16,0

Hayır, etkilemez 467 58,2TOPLAM 802 100,0

Ekonomik / gelir durumunun komşuluk ilişkilerini etkilemeyeceğini belirtenlerin oranı

%58.2’dir. “evet, etkiler” biçiminde yanıt verenler ise %25.8’lik bir orana karşılık

gelmektedir. Ekonomik durum / gelir durumunun komşuluk ilişkilerini kısmen etkileyen bir

unsur olduğunu vurgulayanların oranı ise %16.0’dır.

Đş / meslek durumunun komşuların iş / meslek durumuna denk olup olmadığına ilişkin olarak örneklem grubunun görüşleri aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 66: Đşiniz / mesleğiniz komşularınızla biri birine denk mi?

Đş / Mesleğin Denklik Durumu Sayı YüzdeEvet, benzer 428 53,4Hayır, benzer değil 374 46,6TOPLAM 802 100,0

114

Đş / meslek durumunun komşularının iş / meslek durumuna denk olduğunu belirtenlerin

oranı %53.4’tür. “Hayır, benzer değil” biçiminde yanıt verenler ise %46.6’ya karşılık

gelmektedir.

Komşularla ilişki kurarken, karşı tarafın sahip olduğu mesleğin önemli olup olmadığına

ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıda verilmiştir.

Tablo 67: Komşularınızla ilişki kurarken, onların sahip oldukları meslek (esnaf, memur, işçi, işsiz vs.) sizin için önemli midir?

Mesleğin Önemi Sayı Yüzde Evet, çok önemli 53 6,6 Evet, kısmen önemli 96 12,0

Hayır, önemli değil 653 81,4 TOPLAM 802 100,0

Komşularla ilişki kurarken karşıdakinin sahip olduğu mesleğin önemsenmediğini

belirtenlerin oranı %81.4 olarak gerçekleşmiştir. Kısmen önemli görenler ise %12.0 gibi bir

orana sahiptirler. Çokça önemseyenler ise %6.6 oranına karşılık gelmektedir.

Sadece il merkezi ve ilçe merkezlerindeki örneklem grubuna yöneltilen, kadınların iş

yaşamına girmelerinin komşuluk ilişkilerini etkileyip etkilemediğine ilişkin görüşlerin

dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 68: Şehir yaşamında kadınların iş hayatına girmeleri, sizce komşuluk ilişkilerini etkilemekte midir, nasıl? Đş Hayatını Etkileme Durumu Sayı Yüzde Olumlu yönde etkilemiştir 155 27,1

Olumsuz yönde etkilemiştir 357 62,5 Cevapsız 59 10,3 TOPLAM 571 100,0

Şehir yaşamında kadınların iş yaşamına girmelerinin komşuluk ilişkilerini olumsuz

yönde etkilediğini vurgulayanların oranı %62.5 iken, olumlu yönde etkisi olduğunu dile

getirenler ise %27.1 oranına karşılık gelmektedir. Cevap vermeyenler ise %10.3 oranına

sahiptir.

Olumsuz yönde etkilemiştir görüşünü paylaşanların büyük kısmı, çalışan kadının

vaktinin olamayacağından dolayı, komşuluğun olumsuz olarak etkileneceğini belirtmiştir.

Olumlu yönde bakanlar ise, kadınların iş hayatında aktif hale gelmesinin olumlu olduğunu

belirtmişlerdir. Bu sayede ilişkilerin daha güçlü olacağı vurgulanmıştır. Komşuluk kurma

açısından, bu durumun bir engel teşkil etmeyeceği dile getirilmiştir. Aksine, çalışan kadınların

komşuluk kurma açısından daha yetenekli olacakları ifade edilmiştir.

115

Bir çalışmada (GÖLÇÜK, 2007, 87), şehirlerde kadının iş yaşamına girmesinin

komşuluk ilişkilerini etkileyip etkilemediği sorulmuş ve aşağıdaki gibi bir dağılım ortaya

çıkmıştır: Etkiler %63.9, kararsızım %15.4, etkilemez %20.7.

7.Komşuluk Đlişkilerine Oturulan Ev Tipinin Etkisi

Bu başlık altında; oturulan ev tipinin komşuluk ilişkilerini etkileme durumu, oturulan

binada asansörün varlık durumu ve asansörün komşuluk ilişkilerini etkileme durumu,

komşuluk ilişkilerinin iyi olduğu komşuların mesken durumu, meskenin sahiplik durumunun

komşuluk ilişkilerini etkileyip etkilemediğine ilişkin görüşler, apartmanda sosyal merkezin

varlığı, sosyal merkezlerdeki faaliyetlere katılma durumu gibi başlıklar ele alınacaktır.

Oturulan evin apartman, site, müstakil daire, yazlık vs. olma durumunun komşuluk

ilişkilerini etkileme durumuna ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo 69: Sizce oturulan evin; apartman, site, müstakil daire, yazlık, vs. olması, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

Oturulan Evin Komşuluğu Etkileme Durumu Sayı YüzdeEtkiler 349 43,5

Kısmen etkiler 146 18,2

Etkilemez 307 38,3TOPLAM 802 100,0

Đkamet edilen evin apartman, site, müstakil daire, yazlık vs. olma durumunun komşuluk

ilişkilerini etkilediğini belirtenlerin oranı %43.5’dir. Etkilemez biçiminde ifade edenler ise

%38.3 oranına karşılık gelmektedir. Kısmen etkilediğini belirtenler ise %18.2’dir.

Đl merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yönelik sorulan sorulardan biri de,

binada asansörün olup olmadığına ilişkindir. Đkamet edilen binanın asansöre sahip olmasına

ilişkin dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 70: Oturduğunuz binada asansör var mı?

Binada Asansörün Varlığı Sayı YüzdeEvet 145 25,4Hayır 426 74,6TOPLAM 571 100,0

Oturulan binadan asansör olmadığını belirtenler %74.6’dır. Binasında asansör olanlar

ise %25.4 oranına sahiptirler.

Binada asansörün varlığının komşuluk ilişkilerini etkileyip etkilemediğine ilişkin

görüşlerin yer aldığı tablo aşağıda görülmektedir.

116

Tablo 71: Sizce, bir binada asansör bulunup bulunmaması komşuluk ilişkilerini etkiler mi? Asansörün Komşuluk Đlişkilerini Etkileme Durumu Sayı YüzdeEvet, etkiler 141 24,7

Hayır, etkilemez 430 75,3TOPLAM 571 100,0

Asansörün varlığının komşuluk ilişkilerini etkilemeyeceğini belirtenler %75.3

oranındadırlar. Etkileyeceğini belirtenlerin oranı ise %24.7’dir.

Komşuluk ilişkilerinin iyi derecede olduğu komşuların ikamet ettikleri mesken

durumuna ilişkin dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 72: Komşuluk ilişkilerinizin çok iyi olduğu komşularınızın çoğunluğunun, ikamet ettikleri mesken durumu nedir? Komşuluk Đlişkilerinin Đyi Olduğu Komşuların Mesken Durumu Sayı YüzdeKira 124 21,7Lojman 41 7,2

Kendi evi 343 60,1Diğer 46 8,1Cevapsız 17 3,0TOPLAM 571 100,0

Komşuluk ilişkilerinin iyi olduğu komşuların çoğunluğunun mesken durumlarına (kira,

lojman, kendi evi vs.) ilişkin görüşlere bakıldığında şöyle bir dağılım ortaya çıkar: %60.1

kendi evi, %21.7 kira, %7.2 lojman. %8.1’lik kesim ise “diğer” seçeneğine cevap vermiştir.

%3.0’lik bir kesim ise soruyu yanıtsız bırakmıştır. “Diğer” yanıtlar şöyledir: “Bir kısmı kira”,

“bir kısmı kendi evi”, “her ikisi de var”.

Đkamet edilen meskenin sahiplik durumunun (kira, ev sahibi, lojman vs.) komşuluk

ilişkilerini etkileyip etkilemediğine ilişkin görüşlerin yer aldığını tablo aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 73: Sizce, ikamet edilen meskenin sahiplik durumu (kira, ev sahibi, lojman vs.), komşuluk ilişkilerini etkiler mi? Meskenin Sahiplik Durumunun Komşuluk Đlişkilerine Etkisi Sayı YüzdeEvet, tamamen etkiler 98 17,2

Hayır, etkilemez 451 79,0Cevapsız 22 3,9TOPLAM 571 100,0

%79.0’lık oran, meskenin sahiplik durumunun komşuluk ilişkilerini etkilemeyeceğini

ifade etmiştir. %17.2’lik oran ise etkileyeceğini dile getirmiştir. %3.9’luk kesim ise bo soruya

yanıtsız bırakmıştır.

Apartmanda sosyal merkezin varlığına ilişkin olarak sorulan soruya verilen yanıtların

dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

117

Tablo 74: Apartmanda oturuyorsanız apartmanınızda / sitenizde sosyal merkez var mıdır? Apartmanda Sosyal Merkezin Varlığı Sayı Yüzde Evet 104 18,2Hayır 415 72,7Cevapsız 52 9,1TOPLAM 571 100,0

Đl merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yönelik olarak sorulan, apartmanda

ikamet ediliyorsa sosyal merkezin olup olmadığına ilişkin tabloya göre, %72.7’lik kesimin

oturduğu apartman veya sitede sosyal merkez bulunmamaktadır. %18.2’lik kesim, ikamet

ettiği site veya apartmanda sosyal merkez olduğunu belirmiştir. %9.1 oranındaki kesim ise

soruyu cevapsız bırakmıştır.

Apartman veya sitede yer alan sosyal merkezdeki faaliyetlere katılma durumuna ilişkin

dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 75: Apartmanda oturuyorsanız apartman veya sitenizde sosyal merkezdeki faaliyetlere katılır mısınız, katılıyorsanız hangi sıklıkta? Sosyal Merkezdeki Faaliyetlere Katılma Durumu Sayı YüzdeHayır 373 65,3

Evet 107 18,7Cevapsız 91 15,9TOPLAM 571 100,0

Sosyal merkezin olduğunu belirtenlerin tamamı bu faaliyetlere katıldığını dile

getirmişlerdir. 113. soruda, sosyal merkez olduğunu belirtenler 104 kişidir. 114. soruda ise,

evet cevabı veren kişi sayısı 107’dir. Sosyal merkezdeki faaliyetlere katılanları yaptıkları

açıklamalar aşağıdaki gibidir: “15 günde bir”, “arada bir”, “bazen”, “arada bir”.

8.Komşuluk Đlişkilerinde Fiziki Mekânın Etkisi

Komşuluk ilişkilerinde fiziki mekânın etkisi ile ilgili görüşlerin dağılımı aşağıdaki

tabloda gösterilmiştir.

Tablo 76: Daha önceden komşu olduğunuz, ancak çeşitli nedenlerden dolayı (taşınma, yeni ev alma vs.) fiziki olarak ayrıldığınız eski komşularınızla irtibatınız hangi düzeydedir?

Fiziki Mekânın Uzaklığının Komşuluğa Etkisi Sayı YüzdeĐlişki eskisi gibi devam etmektedir 162 28,4

Fiziki uzaklıktan dolayı azaldı 202 35,4Sadece belli günlerde (bayram, düğün, düğün, nişan vs.) görüşmekteyiz 138 24,2Diğer 42 7,4Cevapsız 27 4,7TOPLAM 571 100,0

Fiziki mekânın uzaklığından dolayı, eski komşuları ile ilişkilerin azaldığını ifade

edenlerin oranı %35.4’tür. %28.4’lük bir oran, ilişkilerin eskisi gibi devam ettiğini beyan

118

etmiştir. “Sadece belli günlerde (bayram, düğün, düğün, nişan vs.) görüşmekteyiz” biçiminde

yanıt verenler %24.2 oranına sahiptirler. “Diğer” seçeneğiyle yanıt verenler %7.4 oranına

sahipten, soruyu yanıtsız bırakanların oranı ise %4.7’ye karşılık gelmektedir. “Diğer”

yanıtları aşağıdaki gibidir: “Uzak olunca gitmiyoruz”, “ara sıra gidiyoruz / geliyor”,

“bayramlarda görüşürüz”, “uzak da olsa gider geliriz”.

9.Komşuluk Đlişkilerinde Aile Tipinin-Büyüklüğünün Etkisi

Bu başlık altında; komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde komşuların ailelerindeki fert

sayısının ve komşuların çocuk sayılarının etkisi üzerinde durulmuştur.

Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde komşuların ailelerindeki fert sayısının

komşuluk ilişkilerine etkisi ile ilgili görüşlerin dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 77: Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde, komşularınızın ailelerindeki fert sayısı, komşuluk ilişkilerinizi etkiler mi?

Ailedeki Fert Sayısının Komşuluk Đlişkisine Etkisi Sayı YüzdeEvet, tamamen etkiler 57 7,1

Evet, kısmen etkiler 132 16,5

Hayır, etkilemez 613 76,4TOPLAM 802 100,0

%76.4’lük kesim, komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde, komşularının ailelerindeki

fert sayısının etkili olmadığını beyan etmiştir. %16.5 oranındaki kişi ise, kısmen etkili

olduğunu dile getirmiştir. “evet, tamamen etkiler” biçiminde yanıt verenler ise %7.1 oranına

sahiptirler.

Komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi ve devamında komşuların çocuk sayılarının etkili

olup olmadığı ile ilgili görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 78: Herhangi bir komşu ile ilişkileri geliştirirken, komşunuzun çocuk sayısı sizin için önemli midir, neden?

Çocuk Sayısının Komşuluk Đlişkisine Etkisi Sayı YüzdeEvet 192 23,9Hayır 610 76,1TOPLAM 802 100,0

Çocuk sayısının komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde etkili olmadığını beyan

edenlerin oranı %76.1’e karşılık gelirken, %23.9’luk bir oran ise, bunun aksini dile getirmiş,

yani çocuk sayısının komşuluk ilişkilerinin kurulması ve geliştirilmesinde önemli bir yere

sahip olduğunu dile getirmiştir. “Evet” biçiminde yanıt verenler; “az olsa dahi iyi”, “gürültü

oluyor”, “kalabalık olduğu için rahatsızlık olur” biçiminde yanıtlar vermişlerdir. “Hayır”

119

diyenler ise; “benim çocuklar da fazla”, “çocukları severim”, “insanlık önemli”, “ayrım

yapılırsa komşuluk olmaz”, “hiç rahatsız olmam” biçiminde yanıtlar vermişlerdir.

10.Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Değişen Komşuluk

Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Komşuluk adlı bu başlık altında; geçmişe oranla

komşularla görüşme nedenlerindeki değişim, komşularla geçirilen süredeki değişim, sevinç ve

kederi paylaşma noktasındaki değişim, komşuluk yapılan kişi sayısındaki değişim, geçmişe

kıyasla komşuluk ilişkilerindeki niteliksel değişim ve bu değişimin nedenleri üzerinde

durulacaktır.

Geçmişe kıyasla komşularla görüşme nedenlerinde bir değişim yaşanıp yaşanmadığına

ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 79: Geçmişe oranla, komşularınızla görüşme nedenlerinizde nasıl bir değişme oldu?

Geçmişe Kıyasla Komşuluk Đlişkilerindeki Değişim Durumu Sayı YüzdeEskisi gibi devam etmektedir 476 59,4

Zorunlu olmadıkça ilişki kurmam 83 10,3Eskiden her an iç içe idik, şu an istesek de irtibat kuramıyoruz 172 21,4

Diğer 71 8,9TOPLAM 802 100,0

Geçmişle kıyasla komşuluk ilişkilerindeki değişimin ele alındığı tabloda, ilişkilerin

eskisi gibi devam ettiğini ifade edenlerin oranı %59.4’e karşılık gelirken, “eskiden her an iç

içe idik, şu an istesek de irtibat kuramıyoruz” biçiminde yanıt verenler ise %21.4 olarak

gerçekleşmiştir, Zorunlu olmadıkça ilişki kurmadığını ifade edenler ise %10.3’e karşılık

gelmektedir. %8.9’luk kesim ise “diğer” seçeneği ile yanıt vermeyi tercih etmiştir. “Diğer”

seçeneğini işaretleyenlerin cevapları şöyledir: “Eskiden gidip gelmeler vardı”, “şimdi azaldı”,

“şehirde azaldı”, “köyde daha iyiydi”, “köyde aynen devam ediyor”, “her şey gibi bu da

değişti”.

Komşularla ilişki kurarken, onlarla birlikte geçirilen sürede bir değişim olup olmadığı

ile ilgili görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda ortaya konulmuştur.

120

Tablo 80: Komşularınızla geçirdiğiniz süre olarak, geçmişle şimdi arasında nasıl bir değişme oldu?

Komşularla Geçirilen Sürenin Değişme Durumu Sayı YüzdeKomşularımızla geçirdiğimiz süre değişmedi 367 45,8Komşularımızla geçirdiğimiz süre arttı 100 12,5

Komşularımızla geçirdiğimiz süre azaldı 306 38,2

Diğer 29 3,6TOPLAM 802 100,0

Komşularla geçirilen sürenin değişmediğini ifade edenlerin oranı %45.8’dir.

Komşularla geçirilen sürenin azaldığını beyan edenler ise %38.2’ye karşılık gelmektedir.

“Komşularımızla geçirdiğimiz süre arttı” biçimindeki seçeneği cevaplayanların oranı ise

%12.5’dir. “Diğer” seçeneğini işaretleyenler ise %3.6 oranına sahiptir. Bunların cevapları

şöyledir: “Đlişkimiz olmadı”, “televizyon çıkalı insanlar çok görüşmüyor”.

Komşuların sevincini ve kederini paylaşma konusunda geçmişle şimdi arasında bir

değişim olup olmadığına ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıda verilmiştir.

Tablo 81: Sizce komşuların birbirinin sevincini ve kederini paylaşma konusunda eski ile şimdi arasında bir değişme oldu mu?

Komşuların Sevinç ve Kederini Paylaşma Durumu Sayı YüzdeSorumluluk duygusu gelişti 148 18,5

Sorumluluk duygusunda bir değişme olmadı 261 32,5

Sorumluluk duygusu azaldı 350 43,6Diğer 43 5,4TOPLAM 802 100,0

Komşuların birbirinin sevincini ve kederini paylaşma konusunda eski ile şu an arasında

bir değişme olduğunu ve bunun sorumluluk duygusunun azalması şeklinde ortaya çıktığını

ifade edenlerin oranı %43.6’dır. %32.5’lik kesim, “sorumluluk duygusunda bir değişme

olmadı” biçiminde yanıt verirken, %18.5’lik bir oran ise sorumluluk duygusunun geliştiğini

dile getirmiştir. %5.4’lük bir kesim ise “diğer” seçeneği ile yanıt vermeyi tercih etmiştir. Bu

cevaplar şöyledir: “Đnsanlar bencilleşti”, “herkes kendini düşünür oldu”, “kimsi kimseyi

sormuyor”.

Geçmişe göre komşuluk yapılan kişi sayısında bir değişim olup olmadığına ilişkin

görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 82: Geçmişe göre, komşuluk yaptığınız kişi sayısında değişme oldu mu?

Geçmişe Göre Komşuluk Đlişkisi Kurulan Kişi Sayısı Sayı YüzdeAzaldı 344 42,9

Değişmedi 302 37,7

Arttı 133 16,6Cevapsız 23 2,9TOPLAM 802 100,0

121

Geçmişe göre komşuluk yapılan kişi sayısında bir azalma olduğunu dile getirenler

%42.9 gibi bir orana karşılık gelmektedir. %37.7’lik bir oran sayının değişmediğini ifade

ederken, %16.6’lık bir kesim ise kişi sayısında bir artış olduğunu dile getirmiştir. %2.9’luk bir

kesim ise soruyu yanıtsız bırakmıştır.

Geçmişe kıyaslandığında komşuluk ilişkilerinde bir değişim olup olmadığına ilişkin

görüşlerin dağılımı aşağıda verilmiştir.

Tablo 83: Geçmişle kıyasladığınızda, sizce komşuluk ilişkilerinde nasıl bir değişme oldu?

Geçmişe Kıyasla Komşuluk Đlişkilerinin Değişim Durumu Sayı YüzdeĐlişkiler değişmedi, aynen devam ediyor 290 36,2

Đlişkilerin samimiyet derecesinde düşme var 418 52,1Đlişki derecesi yükseldi 59 7,4

Diğer 25 3,1Cevapsız 10 1,2TOPLAM 802 100,0

Geçmişe kıyasla ilişkilerin samimiyet derecesinde bir düşme yaşandığını ifade edenler

%52.1 oranına karşılık gelmektedir. “Đlişkiler değişmedi, aynen devam ediyor” diyenler

%36.2 oranındadır. %7.4’lük kesim ise ilişki derecesinin yükseldiğini ifade etmiştir. %3.1’lik

bir oran, “diğer” seçeneği ile yanıt verirken, %1.2’lik bir oran ise soruya yanıt vermemiştir.

“Diğer” yanıtlar şöyledir: “Eski samimiyet yok”, “insan olan için her yer ve zaman aynıdır”,

“çok değişti”.

Komşuluk ilişkilerinde bir değişme olduğunu kabul edip etmemeye ilişkin görüşlerin

dağılımı aşağıda görüldüğü gibidir.

Tablo 84: Komşuluk ilişkilerinde bir değişme olduğunu kabul ediyor musunuz? Nedenini belirtiniz.

Komşuluk Đlişkilerinde Değişim Olma Durumu Sayı YüzdeEvet 542 67,6Hayır 206 25,7Cevapsız 54 6,7TOPLAM 802 100,0

Komşuluk ilişkilerinde genel anlamda bir değişim olduğu görüşünü kabul edenlerin

oranı %67.6’ya karşılık gelirken, herhangi bir değişim yaşanmadığını ifade edenler %25.7

oranına karşılık gelmektedir. %6.7’lik oran ise soruyu yanıtsız bırakmıştır. Komşuluk

ilişkilerinde yaşanan değişimin nedenlerine bakılacak olursa, aşağıdaki açıklamaların

yapıldığını görürüz. Yanıtlar, en çok cevap verilenden en aza doğru sıralanmıştır: “Maddiyat /

menfaat arttı”, “samimiyet kalmadı / samimiyet yok”, “güven / emniyet kalmadı”, “televizyon

her şeyi bitirdi / televizyon çıktı komşuluk bitti”, “insanları tanıyamaz oldum”, “zaman kötü”.

122

“Hayır” biçiminde yanıt verenlerin ise açıklamaları şöyledir: “Değişim yok / durum aynı”, “şu

an komşuluk daha iyi”, “eskiden fakirlik vardı, şimdi daha iyi”.

11.Komşuluk-Akrabalık-Hemşerilik Đlişkisi

Bu başlık altında; komşu ya da akrabalarla görüşme durumu, komşularla görüşme amacı

ve akrabalarla görüşme amaca, sık görüşülen akraba, sık görüşülen komşu, akraba

ziyaretlerinde meydana gelen değişim, akraba ziyaretlerinin gerçekleşme biçimi, komşuların

akraba ya da hemşeri olmasının anlamı, komşuluk ilişkisi kurulan kişilerin aynı şehir / ilçeden

olmasına verilen önem ve komşuluk ilişkilerinin ileri derecede olduğu akraba sayısı gibi

konular ele alınacaktır.

Komşu ya da akrabalarla mı daha sık görüşüldüğüne ilişkin bilgilerin yer aldığı dağılım aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 85: Komşularınızla mı yoksa akrabanızla mı daha çok görüşüyorsunuz?

Sık Görüşülenler Sayı YüzdeKomşumla 389 48,5

Akrabamla 241 30,0Her ikisi ile 152 19,0

Hiç biri ile 6 0,7

Diğer 8 1,0Cevapsız 6 0,7TOPLAM 802 100,0

Komşusu ile daha sık görüşenlerin oranı %48.5 iken, akrabası ile sık görüşenlerin oranı

%30.0’dur. Her ikisi ile de görüşenlerin oranı %19.0’dur. Hiçbiri ile görüşmeyenler %0.7

oranına sahiptir. “Diğer” seçeneği ile yanıt verenler %1.0 oranında iken, yanıt vermeyenler ise

%0.7 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” seçeneğinde çoğunlukla “hiçbiriyle görüşmem”

yanıtı verilmiştir.

Bireyin; aile, akrabalık sistemi, komşuluk grupları şeklindeki sosyal çevrelerin kesişme

noktalarında oluştuğu görüşü (EROL, 2003, 43) genel kabul görmektedir. Buna göre, aile,

akrabalık ve komşuluğa bir bütün halinde bakılması gerekli bir durum olarak

görülebilmektedir.

Komşularla görüşme amacının dağılımı gösteren tablo aşağıdadır.

123

Tablo 86: Komşularınızla görüşme amacınız nedir?

Komşularla Görüşme Amacı Sayı YüzdeAkrabam olduğu için 44 5,5Tabii bir davranış olduğu / olması gerektiği için 345 43,0

Çok iyi anlaştığım için 332 41,4

Đşim düşebilir düşüncesiyle 17 2,1

Diğer 51 6,4Cevapsız 13 1,6TOPLAM 802 100,0

Komşularla görüşme amacı ile ilgili dağılımda en büyük oran %43.0 ile “tabii bir

davranış olduğu / olması gerektiği için” biçiminde yanıt verenlere aittir. %41.4’lük oran “çok

iyi anlaştığım için” biçimindeki seçeneğe cevap vermiştir. Akrabası olduğu için komşuluk

yaptığını ifade edenler ise %5.5 oranındadırlar. Đşinin düşebileceği düşüncesiyle komşuluk

kuranlar ise %2.1 oranına sahiptirler. “Diğer” seçeneği ile yanıt verenler %6.4 oranına

sahipken, yanıt vermeyenler %1.6 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” seçeneğini

işaretleyenlerin verdikleri cevaplardan bazıları aşağıdaki gibidir: “Aynı yeri paylaştığım için”,

“ayna mahallede oturduğumdan”, “dinin emri”, “görüşmüyorum”, “kendiliğinden oldu”.

Akrabalarla görüşme amacına ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 87: Akrabalarınızla görüşme amacınız nedir?

Akrabalarla Görüşme Amacı Sayı YüzdeKomşum olduğu için 50 6,2

Tabii bir davranış olduğu / olması gerektiği için 450 56,1Çok iyi anlaştığım için 227 28,3

Đşim düşebilir düşüncesiyle 9 1,1Diğer 55 6,9Cevapsız 11 1,4TOPLAM 802 100,0

Akrabalarla görüşme amacına ilişkin dağılıma göz atıldığında; %56.1 ile en büyük

oranın “tabii bir davranış olduğu / olması gerektiği için” seçeneğinde olduğu görülür. Çok iyi

anlaştığı için akrabalarla görüştüğünü dile getirenlerin oranı %28.3 olarak gerçekleşmiştir.

%6.2 ise komşusu olduğu için akrabası ile görüştüğünü dile getirmektedir. “Đşim düşebilir

düşüncesiyle” seçeneğini yanıtlayanlar %1.1 oranında iken, “diğer” seçeneğiyle soruyu

cevaplayanlar %6.9, soruya cevap vermeyenler ise %1.4 oranına sahiptir. “Diğer” seçeneğiyle

yanıt verenlerin cevapları şöyledir: “Sevdiğim için”, “önem verdiğim için”, “akrabalık bağını

koparmamak için”, “Allah’ın emri”, “yakınız”.

Hangi akrabayla daha sık görüşüldüğüne ilişkin bilgilerin yer aldığı tablo aşağıda

gösterilmiştir.

124

Tablo 88: Hangi akrabanızla daha sık görüşüyorsunuz?

Sık Görüşülen Akraba Sayı Yüzde Anne / babamla 277+23=300 37,4 Halam / amcamlarla 101+27=128 15,9 Kayınpeder / kayınvalidemle 63+18=81 10,1 Kuzenlerimle 40+16=56 6,9 Teyzem / dayılarımla 55+31=86 10,7 Diğer 207 25,8 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

Akrabalardan anne / babasıyla sık görüşenler %37.4 oranına sahipken, hala / amca ile

sık görüşenler %15.9 oranındadır. Teyze / dayı ile sık görüşenler %10.7 oranına sahipken,

kayınpeder / kayınvalide ile sık görüşenler %10.1 oranına karşılık gelmektedir. Kuzenleriyle

sık görüşenlerin oranı %6.9’dur. “Diğer” seçeneği ile yanıt vermeyi tercih edenler %25.8’e

karşılık gelmektedir. “Diğer” seçeneğini işaretleyenlerin yanıtları aşağıdaki gibidir: “kardeşim

/ kardeşlerim / ablam / ablalarım / ağabeyim / ağabeylerim” (79 kişi), “çocuklarımla” (18

kişi), “kaynımla / kayınlarımla” (17 kişi), “görümcemle” (12 kişi), “yeğenlerimle” (32 kişi),

“amcamla / amcalarımla” (25 kişi), “amcaoğluyla / amcaoğullarımla” (18 kişi), “küs

olduğumdan kimse ile görüşmem” (6 kişi).

Hangi komşu ile daha sık görüşüldüğüne ilişkin bilgilerin yer aldığı dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 89: Hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz?

Sık Görüşülen Komşu Sayı YüzdeKarşı komşu ile 376 46,9Alt veya üst kattaki komşu ile 151 18,8

Uzak komşu ile 31 3,9

Hepsiyle görüşürüm 168 20,9

Hiçbirisiyle görüşmem 13 1,6

Diğer 51 6,4Cevapsız 12 1,5TOPLAM 802 100,0

Sık görüşülen komşularla ilgili olarak verilen cevaplara bakıldığında; %46.9 ile karşı

komşunun en çok irtibat kurulan komşu olduğu görülmektedir. Komşuların hepsiyle

görüşenlerin oranı %20.9 oranına karşılık gelmektedir. Alttaki veya üstteki komşu ile sıkça

görüştüğünü dile getirenler %18.8 oranındadır. Uzak komşu ile sık görüşenler %3.9 oranında

iken, hiçbirisiyle görüşmeyenler ise %1.6 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” seçeneği ile

yanıt verenler %6.4 oranında iken, cevap vermeyenler %1.5 oranındadır. “Diğer” seçeneğini

işaretleyenlerin cevapları aşağıdaki gibidir: “Yan komşu ile görüşürüm”, “bitişik komşu ile

görüşürüz”, “diğer sokaktaki komşularla görüşürüm”, “görüşmem”.

125

Akraba ziyaretlerinin gerçekleşme şekline ilişkin görüşlerin yer aldığı tablo aşağıda görülmektedir.

Tablo 90: Akraba ziyaretleriniz nasıl gerçekleşmektedir?

Akraba Ziyaretlerinin Gerçekleşme Şekli Sayı YüzdeTelefonla arayıp müsait oldukları zaman gidiyoruz 503 62,7

Đşimiz olduğunda gidiyoruz 91 11,3

“Gün” düzenleyerek görüşüyoruz 68 8,5

Diğer 131 16,3Cevapsız 9 1,1TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %62.7’si, “telefonla arayıp müsait oldukları zaman gidiyoruz”

biçiminde yanıt verirken, %11.3’lük kesim, “işimiz olduğunda gidiyoruz” seçeneğine yanıt

vermiştir. Gün düzenleyerek görüştüğünü dile getirenler %8.5 oranına sahiptir. “Diğer”

seçeneği ile yanıt verenler %16.3 oranındadır. %1.1’lik kesim ise yanıt vermemiştir. “Diğer”

yanıtları aşağıdaki gibidir: “Haber vermeden”, “çat kapı”, “izinlerde gideriz”, “aklımıza

esince”, “tatillerde”, “bayram tatillerinde”, “yakın olanlarla her zaman görüşürüz”.

Geçmişe göre akraba ziyaretlerinde nasıl bir değişim olduğuna ilişkin görüşlerin yer

aldığı tablo aşağıda görülmektedir.

Tablo 91: Sizce, geçmişe göre, akraba ziyaretlerinde nasıl bir değişim oldu?

Akraba Ziyaretlerinin Değişme Durumu Sayı YüzdeZiyaret azaldı 561 70,0

Arttı 58 7,2

Değişmedi 166 20,7

Diğer 11 1,4Cevapsız 6 0,7TOPLAM 802 100,0

Geçmişe kıyasla akraba ziyaretlerinde bir azalma olduğunu dile getirenlerin oranı

%70.0’dır. Ziyaretlerde bir değişme yaşanmadığını dile getirenlerin oranı ise %20.7’dir.

%7.2’lik bir oran ziyaretlerde artış olduğunu ifade etmektedir. “Diğer” seçeneği ile yanıt

verenler %1.4 oranında iken, %0.7’lik bir kesim ise soruya cevap vermemiştir. “Diğer”

seçeneğini işaretleyenlerin yanıtlarından bazıları şöyledir: “Maddi unsurlar etkili olmuştur”,

“samimiyet kalmadı”.

Komşuların akraba ya da hemşeri olmasının anlamı ile ilgili olarak örneklem grubunun

görüşlerini gösteren tablo aşağıda yer almaktadır.

126

Tablo 92: Komşuların akraba ya da hemşeri olmasının sizce ne anlamı var?

Komşuların Akraba Ya Da Hemşeri Olmasının Önemi Sayı Yüzde Maddi yardımlaşma sağlar 43 5,4 Manevi destek sağlar 522 65,1 Hiçbir yararı yok 185 23,1 Diğer 52 6,5 TOPLAM 802 100,0

Komşuların akraba ya da hemşeri olmasının en önemli yanının, manevi destek sağlama

olduğunu vurgulayanlar %65.1 oranındadırlar. %23.1’lik kesim hiçbir yararı olmadığını ifade

ederken, %5.4’lük kesim ise madde yardımlaşma sağladığını dile getirmiştir. %6.5 oranındaki

kişi ise soruya “diğer” seçeneğiyle yanıt vermiştir. Đlgili yanıtlardan bir kısmı şöyledir:

“Akraba olursa daha samimi olunur”, “hiç önemi yok”, “hemşeri olursa daha kolay anlaşırız”,

“insan olması önemli”.

Kurtoğlu (2005, 6), hemşeri-komşu ilişkisini şu ifadelerle dile getirmektedir: “Eğer bir

komşu hemşeri olarak tanımlanıyorsa, bu komşuluk ilişkisi, ancak göç ettikten sonra göç

edilen yerde ve göç etmeden önce aralarında bağ olmayan kişilerin komşuluğunu tanımlar”.

Buna göre, hemşerilik ilişkisinin, bir yönüyle, komşuluk ilişkisiyle birlikte ortaya çıkan bir

ilişki biçimi olduğu ifade edilebilir. Komşuluk ilişkisi kurulan kişilerin aynı şehir veya

ilçeden olmasına verilen öneme ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 93: Komşuluk ilişkisi kurduğunuz kişilerin sizinle aynı şehirden / ilçeden olmasına önem verir misiniz, neden?

Aynı Şehir veya Đlçeden Olmanın Önemi Sayı YüzdeEvet 174 30,5Hayır 369 64,6Cevapsız 28 4,9TOPLAM 571 100,0

Komşuluk ilişkisinin kurulduğu kimselerin aynı şehir veya ilçeden olmasının çok da

önemli olmadığını vurgulayanlar %64.5 oranında iken, bu hususu önemsemeyenlerin oranı ise

%30.5’dir. Cevap vermeyenler ise %4.9 oranına sahiptir. “Evet” ve “hayır” biçiminde yanıt

verenlere ait açıklamalar aşağıdaki gibidir: Evet cevapları: “Đnsan olsun yeter, herkesle

komşuluk kurarım”, “ayrım yapmam, herkesle görüşürüm”, “güven verdikten sonra gerisi

önemli değil”. “Hayır” yanıtları: “Daha kolay ilişki kurarım”, “daha hızlı kaynaşırız”, “kültür

birliği olması lazım”, “ananeler uyuşursa komşuluk kolay olur”.

Komşuluk ilişkilerinin ileri derecede olduğu akraba sayısına ilişkin bilgilerin yer aldığı

tablo aşağıda gösterilmiştir.

127

Tablo 94: Komşuluk ilişkilerinizin ileri derecede olduğu akraba sayınız kaçtır?

Akraba Komşu Sayısı Sayı Yüzde Sadece 1 62 7,7 2-5 arası 248 30,9 6-10 arası 72 9,0 11-15 arası 20 2,5 16-20 arası 8 1,0 21-25 arası 3 0,4 26-30 arası 5 0,6 31 ve üzeri 16 2,0 Hiç yok 368 45,9 TOPLAM 802 100,0

Komşuluk ilişkilerinin ileri derecede olduğu akraba sayısına ilişkin dağılımda en büyük

oranı (%45.9) “hiç yok” seçeneği oluşturmaktadır. 2-5 arası akraba olduğunu ifade edenlerin

oranı %30.9 iken, 6-10 arası seçeneğini cevaplayanlar ise %9.0’dur. Komşuluk ilişkilerinin

ileri derecede olduğu akraba sayısının sadece 1 olduğunu belirtenler ise %7.7 oranına karşılık

gelmektedir. 11-15 arası diyenler %2.5, 31 ve üzeri diyenler %2.0, 16-20 arası diyenler %1.0,

26-30 arası diyenler %0.6, 21-25 arası diyenler de %0.4 oranına karşılık gelmektedir.

12.Komşulardan Memnuniyet-Problem Çözme Durumu

Bu başlık altında; komşuların hangi durumundan şikâyetçi olunduğu, ortak yaşam ve

genel ahlak kurallarına uymayan komşulara karşı davranma tarzı ve komşularla mahalle /

semt sorunları için bir araşa gelme durumu gibi başlıklar üzerinde durulacaktır.

Komşuların daha çok hangi durumundan şikâyet edildiğine ilişkin görüşlerin dağılımı

aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 95: Komşularınızın daha çok hangi durumundan şikâyetçisiniz?

Komşulardan Şikâyet Durumu Sayı YüzdeHalı silkeleme 83 10,3

Gürültü yapma 120 15,0

Çocukların kavgası 51 6,4Dedikodu 237 29,6

Diğer 277 34,5Şikâyet yok 34 4,2TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %34.5’i “diğer” seçeneği ile soruya yanıt vermiştir. %29.6’sı

dedikodudan şikayeti olurken, %15.0’ı gürültü yapmayı şikayet nedeni olarak görmektedir.

%10.3’lük oran halı silkelemeden dolayı şikâyetçi olurken, çocukların kavgasını şikâyet

nedeni olarak görenler ise %6.4 oranına karşılık gelmektedir. %4.2’lik bir oran ise şikâyetçi

olduğu bir durum olmadığını dile getirmiştir. “Diğer” seçeneği ile yanıt verenlerin %80.0’i

“şikayetçi değilim”, “şikayet yok”, “hiçbir durumundan şikayet yok” biçiminde yanıt

128

vermişlerdir. Bunun yanında, “dedikodu” cevabı da fazlasıyla verilmiştir. “Ağaçlardan

şikâyetçiyim”, “suyu açık bırakmasından şikâyetçiyim”, “sorumsuz”, “etrafındaki insanları

düşünmüyor” gibi cevaplar verenler de bulunmaktadır.

Yapılan bir çalışmada da (KOYUNCU, 2005, 76), dedikodu fiiline sıcak bakılmamakta

ve örneklem grubunun yaklaşık 3/4'ü bu durumu önemsemektedir.

Ortak yaşam kurallarına uymayan komşulara karşı nasıl davranıldığına ilişkin görüşlerin

dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 96: Ortak yaşam kurallarına uymayan komşularınıza nasıl davranırsınız?

Ortak Yaşam Kurallarına Uymamada Takınılan Tavır Sayı YüzdePolise / adli makamlara başvururum 17 2,1

Komşuma uyarıda bulunurum 499 62,2

Diğer komşularla birleşerek tavır alırım 19 2,4

Komşumla ilişkimi keserim 128 16,0

Hiç ilgilenmem 90 11,2Yukarıdaki yaptırımlardan birden fazlasını uygularım 16 2,0

Diğer 27 3,4Cevapsız 6 0,7TOPLAM 802 100,0

Kişilerin %62.2’si, ortak yaşama uymayan komşusuna uyarıda bulunacağını dile

getirmiştir. %16.0’lık kesim, komşusuyla ilişkisini keseceğini dile getirirken, %11.2

oranındaki kesim ise konuyla ilgilenmediğini ifade etmiştir. Diğer komşularla birlikte tavır

alacağını belirtenler %2.4 oranına sahipken, polise / adli makamlara başvuracağını ifade

edenler ise %2.1 oranına karşılık gelmektedir. Yaptırımlardan birden fazlasını yapacağını

belirtenler ise %2.0 oranındadır. “Diğer” seçeneğiyle yanıt verenler %3.4’tür. %0.7’lik oran

ise soruyu yanıtsız bırakmıştır. “Diğer” yanıtlar şöyledir: “Đlgilenmem”, “irtibatı keserim”.

Genel ahlak kurallarına uymayan komşulara karşı nasıl davranılacağına ilişkin

görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 97: Genel ahlak kurallarına uymayan komşularınıza nasıl davranırsınız? Genel Ahlak Kurallarına Uymamada Takınılan Tavır Sayı YüzdePolise / adli makamlara başvururum 67 8,4Komşuma uyarıda bulunurum 293 36,5

Diğer komşularla birleşerek tavır alırım 34 4,2

Komşumla ilişkimi keserim 264 32,9

Hiç ilgilenmem 88 11,0

Yukarıdaki yaptırımlardan birden fazlasını uygularım 28 3,5

Diğer 22 2,7Cevapsız 6 0,7TOPLAM 802 100,0

129

Genel ahlak kurallarına uymama durumunda alınacak tutumla ilgili görüşlerin

dağılımına bakıldığında şöyle bir dağılım ortaya çıkmaktadır: “Komşuma uyarıda bulunurum”

%36.5, “komşumla ilişkimi keserim” %32.9, “Hiç ilgilenmem” %11.0, “polise / adli

makamlara başvururum” %8.4, “diğer komşularla birleşerek tavır alırım” %4.2, “yukarıdaki

yaptırımlardan birden fazlasını uygularım” %3.5, “diğer” %2.7, cevapsız %0.7. “Diğer”

yanıtlar devamdadır: “evler ayrı olduğundan sorun olmaz”, “şiddete başvururum”, “hemen

ilişkimi keserim”.

Komşularla özel olarak mahalle / semt sorunları için bir araya gelme durumuna ilişkin

görüşlerin dağılımı aşağıdadır.

Tablo 98: Komşularınızla özel olarak mahalle / semt sorunları için bir araya gelir misiniz? Bir Araya Gelme Durumu Sayı Yüzde Evet 241 42,2 Hayır 330 57,8 TOPLAM 571 100,0

Örneklem grubunun %57.8’i mahalle / semt sorunlarına mahsus olarak bir araya

gelmediğini beyan etmiştir. Komşularıyla bir araya geldiklerini ifade edenlerin oranı ise

%42.2’ye karşılık gelmektedir.

Bir araştırmada (ÇAKIR, 2005, 212), semt /mahalle sorunları ile ilgili olarak bir araya

gelenlerin oranı %40.8, gelmeyenlerin oranı ise %59.2 olarak gerçekleşmiştir.

13.Đkamet Edilen Konutu Tercih Nedeni

Bu başlık altında, ev satın alırken veya kiralarken nelere dikkat edileceğine ilişkin

görüşler ele alınmıştır. Ev satın alırken veya kiralarken önemsenen şey veya şeylerle ilgili

görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 99: Ev satın alırken veya kiralarken sizce aşağıdakilerden hangisi en önemlidir?

Đkamet Edilen Konutu Tercih Nedeni Sayı Yüzde Semtin ve komşuların özelliği 462+31=483 60,2 Yabancı olmadığım bir güzergâhta olması 27+7=34 4,2 Akrabama yakın olması 54+10=64 7,9 Şehir merkezinde ve işime yakın olması 66+23=89 11,1 Bütçeme uygun olması 127+27=154 19,2 Diğer 21 2,6 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

Örneklem grubunun %60.2’si semtin ve komşuların özelliklerini tercih edeceklerini

ifade etmişlerdir. %19.2’lik bir oran bütçeye uygunluk kriteri üzerinde durmuştur. %11.1’lik

kesim şehir merkezi ve işe yakın olmasını göz önünde bulunduracağını dile getirmiştir.

130

Akrabasına yakın olması durumunu önemseyenlerin oranı %7.9’dur. “Yabancı olmadığım bir

güzergâhta olması” seçeneği ile yanıt verenler %4.2 oranındadır. %2.6’lık bir kesim ise

“diğer” seçeneği ile soruya cevap vermiştir. “Diğer” seçeneğini işaretleyenlerin cevapları

aşağıdaki gibidir: “Hepsine bakarım”, “öncelikle bütçe önemli”, “işime yakın olmalı”.

14.Komşuluk: Mecburi Bir Sosyal Đlişki Mi?

Bu başlık altında; acil ihtiyaçları temin etme yolları üzerinde durulacak, kaza, ölüm

hastalık gibi acil durumlarda yapılanlar ele alınacak, komşuların kaza, ölüm, hastalık gibi

durumlarından haberdar olma durumu ve haberdar olunmasında takınılan tavır üzerinde

durulacaktır. Özel günlerin komşuluk ilişkilerinin gelişmesine etki derecesi üzerinde

durulacak, komşuların iş bulma, tayin ve iş takibinde takınılan tavır ele alınacaktır. Ayrıca, ev

temizliği yaparken veya evin yerleşim düzenini değiştirirken kimden yardım alınacağına ilişin

görüşler yanında, bir evden başka bir eve taşınırken kimlerden yardım alındığı hususu

üzerinde durulacaktır. Günlük ve haftalık alışverişin yapılma yeri, komşularla sıkıntı, keder ve

sevinci paylaşma durumu ve komşulardan borç alma durumu üzerinde durulacaktır.

Aşağıda, anlık acil ihtiyaçların nasıl temin edildiğine ilişkin görüşlerin dağılımı yer

almaktadır.

Tablo 100: Anlık acil ihtiyaçlarınızı (tuz, şeker, kibrit vb.) nasıl temin edersiniz?

Anlık Acil Đhtiyaçları Temin Durumu Sayı Yüzde Komşularımdan isterim 425 53,0 Yakın marketten / bakkaldan alırım 308 38,4

Yakın akrabamdan temin ederim 28 3,5

Acil olsa bile ihtiyacımı komşudan temin etmem 15 1,9

Diğer 22 2,7 Cevapsız 4 0,5 TOPLAM 802 100,0

Acil ihtiyaçlarını karşılarken komşusuna başvurduğunu ifade edenler %53.0’a karşılık

gelmektedir. Yakın market / bakkaldan alacağını ifade edenler %38.4 oranına sahiptir. Yakın

akrabadan temin edeceğini belirtenler %3.5 oranında iken, “acil olsa bile ihtiyacımı

komşudan temin etmem” diyenler ise %1.9 oranına sahiptir. “Diğer” seçeneği ile yanıt

verenler %2.7, soruya cevap vermeyenlerin oranı ise %0.5’tir. “Diğer” yanıtlar şöyledir:

“Komşu komşunun külüne muhtaçtır”, “akrabamdan isterim”.

Köylerde yaygın olarak dile getirilen, “komşu komşuya muhtaç olmasaydı, herkes evini

dağın başına yapardı” ifadesi, komşuluğun bir nevi zorunluluk taşıdığını düşündürmektedir.

131

Komşuluk ilişkilerinin önemli bir kısmının; hastalık, doğum, ölüm gibi durumlarda ortaya

çıkması (OZANKAYA, 1971, 65) bu ifadenin doğruluğunu ortaya koyan önemli bir unsur

gibidir.

Koyuncu’nun (2005, 80) yaptığı çalışmada komşularla ekmek, tuz, şeker vs. alış

verişinde bulunduğunu belirtenlerin oranı %73.7 oranına karşılık gelmektedir. %11.8’lik

kesim ise bu tür bir ilişki içine girmemektedir. Başka bir çalışmada ise (ÇAKIR, 2005, 193),

şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır: Yakın çarşı / pazardan alan %49.9, komşudan isteyen

%43.0, akrabadan isteyen %2.4, komşudan kesinlikle istemeyen %4.7.

Kaza, ölüm, hastalık gibi acil durumlarda takınılan tavırlara ilişkin dağılım aşağıdaki

tabloda görülmektedir.

Tablo 101: Kaza, ölüm, hastalık gibi acil durumlarda ne yaparsınız?

Acil Durumlarda Takınılan Tavır Sayı YüzdePolisi, ilkyardımı vb. ararım 163 20,3

Komşumu ararım 310 38,7Kendi başıma hallederim 33 4,1

Yakın arkadaşlarımı ararım 37 4,6

Yakın akrabamı ararım 13 1,6Diğer 240 29,9Cevapsız 6 0,7TOPLAM 802 100,0

Acil bir durum karşısında komşusunu arayacağını belirtinler %38.7 oranına karşılık

gelmektedir. %29.9’luk kesim başka seçeneği ile yanıt vermiştir. Polisi / ilkyardımı

arayacağını ifade edenler %20.3 oranına karşılık gelmektedir. Yakın arkadaşlarını arayacağını

ifade edenler %4.6, kendi başına halledeceğini belirtenler %4.1, yakın akrabasını arayacağını

beyan edenler ise %1.6 oranına sahiptir. Cevap vermeyenler ise %0.7 oranındadırlar.

“Diğer” seçeneğini işaretleyenlerin büyük bir kısmı, cevap yazılması gereken yeri boş

bırakmıştır. Bir kısmı ise, seçeneklerde verilen yanıtlardan birden fazlasını “diğer” seçeneği

altında belirtmiştir. Bazı yanıtlar şöyledir: “Ailemi ararım”, “en yakınımdakine haber

veririm”, “arkadaşımı ararım”, “anne babamı ararım”, “kardeşimi / ağabeyimi / ablamı

ararım”, “tanıdık kim varsa onu ararım”.

Bir araştırmada, (ÇAKIR, 2005, 194) ortaya çıkan sonuçlar ise şöyledir: Komşusundan

yardım isteyen %57.8, polis veya acil yardımı arayan %26.7, hiç kimseyi aramayan %11.9,

akrabayı arayan %2.7, arkadaşı arayan %0.9.

132

Komşular arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylardan haberdar olma durumuna

ilişkin dağılım aşağıda görülmektedir.

Tablo 102: Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar mısınız?

Doğum, Ölüm, Düğün Gibi Olaylardan Haberdar Olma Durumu Sayı YüzdeEvet 731 91,1Hayır 71 8,9TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun, komşuların doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar

olduğunu belirtenlerin oranı %91.1’dir. Haberi olmadığını belirtenler ise %8.9’dur.

Komşuların doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar olma durumunda nasıl

davranıldığına ilişkin dağılım aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 103: Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar olursanız nasıl davranırsınız?

Doğum, Ölüm, Düğün Gibi Olaylarda Takınılan Tavır Sayı Yüzde Đlgilenmem 28 3,5

Ne ihtiyaçları olursa yardımcı olurum 648 80,8 Sadece törene katılırım 84 10,5

Diğer 35 4,4 Cevapsız 7 0,9 TOPLAM 802 100,0

Doğum, ölüm, düğün gibi olaylardan haberdar olunduğunda takınılan tavırla ilgili

dağılıma bakıldığında, %80.8’lik bir kesimin, komşuların ihtiyaçlarını karşılama yönünde

yardım ettiği görülmektedir. %10.5’lik oran sadece törene katılacağını beyan ederken,

%3.5’lik bir kesim ilgilenmeyeceğini dile getirmiştir. %4.4’lük kesim “diğer” seçeneğiyle

yanıt verirken, %0.9’luk bir kesim ise soruyu yanıtsız bırakmıştır. “Diğer” seçeneğini

işaretleyenleri verdikleri yanıtlardan bazıları şöyledir: “Yardım ederim”, “elimden ne gelirse

yaparım”, “ilgilenirim”, “yalnız bırakmam”, “ne gerekiyorsa yaparım”.

Özel günlerin (bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan vs.), komşuluk ilişkilerinin

gelişmesine etki edip etmediğine ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 104: Sizce, özel günler (bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan vs.), komşuluk ilişkilerinin gelişmesine etki eder mi?

Özel Günlerin Komşuluk Đlişkilerini Etkileme Durumu Sayı YüzdeEvet, çok etkiler 532 66,3

Evet, kısmen etkiler 142 17,7

Diğer zamanlarda da komşuluğu sürdürmek gerekir 97 12,1

Diğer 31 3,9TOPLAM 802 100,0

133

Özel günlerin (bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan vs.), komşuluk ilişkilerinin

gelişmesine olumlu anlamda katkı sağladığını belirtenler %66.3 oranına sahiptirler. Kısmen

etkili olduğunu belirtenler %17.7 oranına sahipken, özel günler dışında da komşuluğun

sürdürülmesi gerektiğini belirtenler %12.1 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” seçeneği ile

yanıt verenlerin oranı ise %3.9 olarak gerçekleşmiştir. Bunların yanıtları; “mutlaka etki eder”,

“eskiden çok daha samimi ilişki vardı”, “bu günleri iyi değerlendirmek lazım” biçiminde

sıralanabilir.

Đş bulma, tayin ve iş takibi gibi konularda komşularla nasıl bir tavır içine girildiğine

ilişkin bilgilerin dağılımı aşağıda görülmektedir.

Tablo 105: Komşularınızla; iş bulma, tayin, iş takibi gibi konularda nasıl bir tutum içine girersiniz?

Đş Bulma, Tayin ve Đş Takibinde Takip Edilen Yol Sayı Yüzde Tavsiye isterim / tavsiyede bulunurum 346 43,1 Aracı olmasını isterim / aracı olurum 216 26,9 Đş takibi yapmasını isterim / iş takibi yaparım 83 10,3 Herhangi bir yardım yapmam / yapılmasını istemem 34 4,2 Bu türden yardımlaşmalar için uygun komşum yok 96 12,0 Diğer 27 3,4 TOPLAM 802 100,0

“Komşularınızla; iş bulma, tayin, iş takibi gibi konularda nasıl bir tutum içine girersiniz?” biçiminde sorulan soruya verilen cevapların dağılımı aşağıdaki gibidir: “Tavsiye isterim / tavsiyede bulunurum” biçiminde yanıt verenler %43.1, “aracı olmasını isterim / aracı olurum” cevabını verenler %26.9, “bu türden yardımlaşmalar için uygun komşum yok” seçeneğini işaretleyenler %12.0, “iş takibi yapmasını isterim / iş takibi yaparım” seçeneğini tercih edenler %10.3’dür. “Herhangi bir yardım yapmam / yapılmasını istemem” yanıtını verenler %4.2 iken, “diğer” seçeneğini tercih edenler ise %3.4’tür. “Diğer” yanıtlar şöyledir: “elimden geleni yaparım”, “yardım ederim”, “ilgilenmem”.

Herhangi bir zamanda ev temizliği yaparken veya evin yerleşim düzenini değiştirirken yardım alınanlarla ilgili dağılım aşağıda verilmiştir. Đlgili soru, sadece il merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yöneltilmiştir.

Tablo 106: Herhangi bir zamanda ev temizliği yaparken veya evinizin yerleşim düzenini değiştirirken, kimden yardım alırsınız?

Ev Temizliğinde ve Ev Yerleşim Düzenini Değiştirirken Đzlenen Yol Sayı YüzdeKendimiz hallederiz 312 54,6

Hizmetçi / temizlikçi tutarız 41 7,2

Komşularımızla birlikte hareket ederiz 123 21,5

Akrabam yardım eder 62 10,9

Diğer 12 2,1Cevapsız 21 3,7TOPLAM 571 100,0

134

Ev temizliği yaparken ve ev yerleşim düzenini değiştirirken yardım alınan kişilerle ilgili

olarak en büyük oranı, %54.6 ile “kendimiz hallederiz” biçiminde yanıt verenler

oluşturmaktadır. Komşuları ile hareket ettiğini ifade edenler %21.5 iken, akrabasının

yardımına başvurduğunu beyan edenler ise %10.9 oranına sahiptir. Hizmetçi / temizlikçi

tutmak suretiyle bu işleri yaptığını ifade edenler %7.2 iken, “diğer” seçeneğini işaretlemek

suretiyle bu soruya yanıt verenler %2.1 oranına sahiptir. %3.7 oranındaki kesim ise soruyu

yanıtsız bırakmıştır. “Diğer” yanıtlar; “arkadaşlar”, “kendimiz” biçiminde sıralanabilir.

Başka bir eve taşınırken yardım alınan kişilerin kimler olduğuna ilişkin soruya verilen

yanıtların dağılımı aşağıdaki gibidir. Bu soru, sadece il merkezi ve ilçe merkezinde oturanlara

yöneltilmiştir.

Tablo 107: Herhangi bir evden başka bir eve taşınırken kimden yardım alırsınız?

Ev Taşımada Yardım Alınanlar Sayı YüzdeKendimiz hallederiz 107 18,7

Komşulardan yardım alırız 96 16,8Akrabadan yardım alırız 185 32,4

Ev taşıyan firmalar taşırlar 131 22,9

Diğer 33 5,8Cevapsız 19 3,3TOPLAM 571 100,0

Bir eve taşınırken akrabadan yardım aldığını ifade edenler %32.4 oranına sahiptir. Ücret

karşılığı firmalara taşıttırdığını ifade edenler %22.9 oranına sahipken, “kendimiz hallederiz”

biçiminde yanıt verenler %18.7, “komşulardan yardım alırız” biçimindeki seçeneği

işaretleyenler ise %16.8 oranına sahiptir. “Diğer” biçimindeki seçeneği işaretleyenler %5.8

iken, cevap vermeyenler %3.3 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” seçenekleri şunlardır:

“kira olmadığı için sorun yok”, “arkadaş ve akraba”, “anne baba ve kardeşler”.

“Günlük ve haftalık alışverişinizi en çok nereden yaparsınız?” biçiminde sorulan soruya

verilen yanıtları gösteren tablo aşağıda gösterilmiştir.

Tablo 108: Günlük ve haftalık alışverişinizi en çok nereden yaparsınız?

Günlük ve Haftalık Alışveriş Yapılan Yer Sayı YüzdeSemt / mahalle bakkalı ve manavından 217 27,1Semt / mahalle pazarından 93 11,6Mahalledeki marketlerden 205 25,6Büyük alışveriş merkezlerinden 204 25,4Diğer 70 8,7Cevapsız 13 1,6TOPLAM 802 100,0

135

Semt / mahalle bakkalı ve mavnadan alışveriş yapanların oranı %27.1’dir. %25.6

oranındaki kesim, günlük ve haftalık alışverişini mahalledeki marketten yaparken, %25.4’lük

oran ise alışverişini büyük marketlerden yapmaktadır. Semt / mahalle pazarından alışveriş

yapanlar ise %11.6 oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” seçeneği ile yanıt verenler %8.7

oranına sahipken, soruyu cevapsız bırakanlar %1.6’dır. “Diğer” yanıtlarından bazıları

şöyledir: “Kantinden”, “büyük marketlerden”, “bakkaldan”, “neresi uygun olursa”.

Komşularla sıkıntı, keder ve sevincin paylaşılıp paylaşılmamasına ilişkin görüşlerin yer

aldığı tablo aşağıda görülmektedir.

Tablo 109: Komşularınızla sıkıntınızı, kederinizi, sevincinizi vs. paylaşır mısınız?

Sıkıntı, Keder ve Sevincin Paylaşılma Durumu Sayı YüzdeEvet 629 78,4Hayır 173 21,6TOPLAM 802 100,0

Komşularla sıkıntı, keder ve sevincini paylaştığını ifade edenler %78.4, sıkıntı, keder ve

sevincini paylaşmayanlar ise %21.6 oranına sahiptir. Bir çalışmada (KOYUNCU, 2005, 81)

ise sevinci ve kederi paylaşma oranları şöyle çıkmıştır: Evet %57.0, hayır %28.5.

Komşulardan borç alma durumuna ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki tabloda

görülmektedir.

Tablo 110: Komşunuzdan borç alır mısınız, neden?

Komşulardan Borç Alma Durumu Sayı YüzdeEvet 450 56,1Hayır 352 43,9TOPLAM 802 100,0

Komşularından borç aldığını ifade edenlerin oranı %56.1’e karşılık gelirken, borç

almadığını beyan edenler ise %43.8 oranındadır. “Evet” diyenlerin cevaplarının aşağıdaki gibi

sıralanması mümkündür. “Önce akrabaya bakarım yoksa alırım”, “mecbur kalırsam / ihtiyaç

olursa alırım”, “yakın gördüğüm için alırım”, “acil bir durum olursa alırım”, “kısa vadeli

alırım”, “komşu komşunun külüne muhtaçtır”. “Hayır” diyenlerin yanıtları ise aşağıdaki gibi

sıralanabilir: “Zaten onlarda da para yok”, “ihtiyacım olmadı / gerek duymadım”, “onları

sıkıntıya sokmak istemem”, “yabancı olduklarından almam”.

Bir araştırmada (KOYUNCU, 2005, 83), komşusundan borç para aldığını ifade edenler

%35.3 iken, almayanlar ise %50.2 oranındadırlar. Çakır’ın (2005, 193) araştırmasında da

şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır: Đsteyen %29.1, istemeyen %70.9.

136

Yapılan bir araştırmada (YILMAZÖZ, 2010, 118), komşularla ilişki kurma nedenlerine

ilişkin veriler aşağıdaki gibi bir dağılım ortaya çıkarmıştır: Đhtiyaç %60.0, mecburiyet %25.5,

akrabalık bağı %7.0, diğer %7.3.

15.Komşuluk Ziyaretleri

Komşuluk ilişkilerinin derecesini belirleyen unsurlardan biri de komşuların biri birlerini

ziyaret etmektir. Bu başlık altında; bayramlarda komşuluk ziyaretinin biçimi, komşularla

ailecek görüşmelerde oturma biçimi üzerinde durulacaktır.

Bayramlarda gerçekleşen komşuluk ziyaretlerinin nasıl olduğuna ilişkin bilgilerin

dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 111: Bayramlarda komşularınızı nasıl ziyaret edersiniz?

Bayramlardaki Ziyaret Biçimi Sayı YüzdeHepsinde ziyaret ederiz 579 72,2

Atlamalı olarak ziyaret ederiz 149 18,6

Hiç birisinde gitmeyiz 13 1,6

Onların gelmesini bekleriz, biz gitmeyiz 19 2,4Diğer 37 4,6Cevapsız 5 0,6TOPLAM 802 100,0

Bayramların tümünde ziyaret ettiğini belirtenlerin oranı %72.2’dir. “Atlamalı (birinde

gidip, birinde onların gelmesini beklemek) olarak ziyaret ederiz” biçiminde yanıt verenler

%18.6 oranına sahiptir. “Onların gelmesini bekleriz, biz gitmeyiz” seçeneğini yanıtlayanlar

%2.4 iken, hiçbir bayramda gitmediklerini ifade edenler ise %1.6 oranına sahiptir. “Diğer”

seçeneği ile yanıt verenler %4.6 iken, soruyu yanıtsız bırakanlar %0.6 oranına karşılık

gelmektedir. “Diğer” cevaplardan bazıları şöyledir: “Camide görüşürüz”, “kapı önünde

görüşürüz”, “ziyarete gelene gideriz”, “hepsine gitmeye çalışırım”, “vakit bulursam hepsine

giderim”.

Komşularla ailecek görüşmelerdeki oturma biçimi, komşularla olan samimiyet

derecesini ortaya koymaktadır. Bu konudaki görüşlerin dağılımı aşağıda görülmektedir.

Tablo 112: Komşularınızla ailece görüşmelerde nasıl oturursunuz?

Ailece Görüşmelerde Oturma Biçimi Sayı YüzdeErkekler ayrı kadınlar ayrı otururuz 325 40,5

Erkek-kadın aynı odada otururuz 197 24,6

Komşunun samimiyetine göre bir oturma biçimi oluşur 235 29,3

Diğer 34 4,2Cevapsız 11 1,4TOPLAM 802 100,0

137

Erkekler ayrı kadınlar ayrı bir oturma düzeni takip ettiklerini ifade edenler %40.5

oranına sahiptir. “Komşunun samimiyetine göre bir oturma biçimi oluşur” seçeneğine yanıt

verenler ise %29.3 oranındadır. Erkek-kadın aynı odada oturduğunu beyan edenler %24.6

oranına karşılık gelmektedir. “Diğer” biçiminde yanıt verenler %4.2 oranında iken, %1.4’lük

bir kesim ise soruya yanıt vermemeyi tercih etmiştir. “Diğer” yanıtlardan bazıları aşağıdaki

gibidir: “Duruma göre davranırım”, “kalabalıksa ayrı otururuz”, “komşuların samimiyetine

göre otururuz”.

16.Yerleşim Birimi (Şehir-Köy) Komşuluğu Etkiler Mi?

“Yerleşim Birimi (Şehir-Köy) Komşuluğu Etkiler Mi?” başlığı altında; yerleşim yerine

göre komşuluğu değerlendirme biçimi, şehir ve köydeki komşuluk ilişkileriyle ilgili görüşler,

şehir yaşamının komşuluğu zorunlu kılıp kılmadığına ilişkin görüşler, büyük alışveriş

merkezleri ve eğlence merkezlerinin sayısının artmasının komşuluk ilişkilerini etkileme

derecesi ele alınacaktır. Bunun yanında; oturulan apartmanda / binada ismi bilinmeyen veya

karşılaşılmayan komşuların varlık durumu, binada / sitede yönetici ve kapıcının varlık

durumu ve bunun komşuluğu etkileme derecesine ilişkin görüşler üzerinde durulacaktır.

Bunun yanında; sitede / binada temizlik gününün olup olmadığı ve komşuların temizlik

yapma faaliyetinde nasıl bir yol izlediklerine ilişkin görüşlerin dağılımı ele alınacaktır.

Komşuluğun hangi yerleşim yerinde daha gerekli olduğuna ilişkin görüşlerin dağılımı

aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Tablo 113: Sizce, hangi yerleşim yerinde komşuluk daha gereklidir?

Komşuluğun Gerekli Olduğu Yerleşim Yeri Sayı YüzdeŞehirde 78 9,7

Köyde 70 8,7

Komşuluk her yerde gereklidir 641 79,9

Çok da önemli değildir 13 1,6TOPLAM 802 100,0

“Komşuluk her yerde gereklidir” cevabı etrafında birleşenlerin oranı %79.9 oranına

karşılık gelmektedir. Şehirde daha gerekli olduğunu ifade edenler %9.7 iken, köyde daha

gerekli olduğunu dile getirenler ise %8.7 oranına sahiptir. Çok da önemli değildir biçimindeki

seçeneği işaretleyenler ise %1.6 oranına karşılık gelmektedir.

138

“Şehirdeki komşuluk ilişkileriyle köydeki komşuluk ilişkileriyle ilgili görüşleriniz

nelerdir?” sorusuna verilen yanıtların dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 114: Şehirdeki komşuluk ilişkileriyle köydeki komşuluk ilişkileriyle ilgili görüşleriniz nelerdir?

Şehir-Köy Komşuluk Đlişkilerinin Karşılaştırılması Sayı YüzdeŞehirdeki komşuluk ilişkileri zayıftır 529 66,0

Köydeki komşuluk ilişkileri zayıftır 24 3,0

Şehir ve köydeki komşuluk ilişkileri aynıdır 152 19,0Diğer 97 12,1TOPLAM 802 100,0

Şehirdeki komşuluk ilişkilerinin zayıf olduğu kanaatinde olanların oranı %66.0’a

karşılık gelmektedir. %19.0’luk kesim ise şehir ve köydeki komşuluk ilişkilerinin farklı

olmadığını / aynı olduğunu dile getirmiştir. Köydeki komşuluk ilişkilerinin zayıf olduğunu

beyan edenler %3.0’dır. “Diğer” seçeneğini işaretleyenler ise %12.1 oranındadır. “Diğer”

seçenekleri şunlardır: “Köyde yaşamadığım için bilmiyorum”, “köyde de komşuluk kalmadı”,

“televizyon çıkalı komşuluk öldü”, “her yerde menfaat gözetiliyor”, “şehir hayatında daha

iyi”, “köyde dedikodu fazla”.

“Sizce şehir hayatı, komşuluğu zorunlu kılmakta mıdır?” sorusuna verilen yanıtların

dağılımı aşağıdaki tabloda görülmektedir. Bu soru, sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde

ikamet edenlere yöneltilmiştir.

Tablo 115: Sizce şehir hayatı, komşuluğu zorunlu kılmakta mıdır? Şehir Yaşamının Komşuluğu Zorunlu Kılma Durumu Sayı Yüzde Evet 295 51,7 Hayır 276 48,3 TOPLAM 571 100,0

Şehir yaşamının komşuluğu zorunlu kaldığını ifade edenlerin oranı %51.7’na karşılık

gelmektedir. Aksi yönde fikir beyan edenlerin oranı ise %48.3 olarak gerçekleşmiştir.

Sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerindeki örnek grubuna yöneltilen, “büyük

alışveriş merkezleri, eğlence merkezleri vb. mekânların sayısının artması komşuluk ve

akrabalık ilişkilerini sizce etkiler mi, neden?” sorusuna verilen yanıtların dağılımı aşağıdaki

tabloda görülmektedir. Bu soru, sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere

yöneltilmiştir.

139

Tablo 116: Büyük alışveriş merkezleri, eğlence merkezleri vb. mekânların sayısının artması komşuluk ve akrabalık ilişkilerini sizce etkiler mi, neden? Büyük Alışveriş ve Eğlence Merkezlerinin Sayısının Artmasının Komşuluk ve Akrabalık Đlişkilerini Etkileme Durumu

Sayı Yüzde

Evet etkiler 235 41,2

Hayır etkilemez 300 52,5Cevapsız 36 6,3TOPLAM 571 100,0

Büyük alışveriş ve eğlence merkezlerinin sayısının artmasının komşuluk ve akrabalık

ilişkileri etkilemeyeceğini beyan edenlerin oranı %52.5 iken, aksi yönde görüş bildirenlerin

oranı %41.2’ye karşılık gelmektedir. “Hayır, etkilemez” biçiminde yanıt verenlerin büyük bir

kısmı, ilgisiz bir konu olduğunu ifade etmişlerdir. “Evet, etkiler” yanıtı verenler ise, bu

mekânların, komşuluk yapılarak geçirilecek zamanları geçirme amacıyla kullanıldığını

belirtmektedirler. Bunun yanında, alış veriş ve eğlence mekânlarına komşularla birlikte

gedilmesinin de mümkün olduğunu dile getirmişlerdir.

Şehir ve ilçe merkezlerinde oturanlara yönelik olarak sorulan son -127.- soru, “şehir

hayatında dikkatinizi çeken en önemli değişme sizce nedir?” biçimindedir. Bu soruya verilen

ve daha çok olumsuz anlamdaki yanıtlar aşağıdaki gibidir: “Samimiyet kayboldu / ilişkiler

samimiyetsiz”, “güven kalmadı”, “insanlar değişti”, “saygı / sevgi kalmadı”, “büyüğe saygı

kalmadı”, “şehir kalabalık”, “kötü alışkanlıklar arttı”, “bireycilik / bencillik arttı”, “trafik

kötü”, “hava kirliliği var”, “yapılaşma kötü”, “ulaşım sorunu var”, “çevre kirliliği var”,

“insanlar tahammülsüz”. Olumlu açıklamalar ise şöyledir: “Hayat daha kolay”, “sağlık imkânı

daha iyi”, “eğitim imkânı var”, “eskiden fakirlik vardı şimdi daha iyi”, “şehir hayatında

ilişkiler daha iyidir”.

“Oturduğunuz apartmanda ismini bilmediğiniz veya daha hiç karşılaşmadığınız

komşularınız var mı, varsa kaç tane?” sorusuna verilen yanıtların dağılımı aşağıdadır. Soru,

sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde oturanlara sorulmuştur.

Tablo 117: Oturduğunuz apartmanda ismini bilmediğiniz veya daha hiç karşılaşmadığınız komşularınız var mı, varsa kaç tane? Apartmanda Adı Bilinmeyen Komşuların Varlık Durumu Sayı YüzdeHayır, yok 359 62,9

Evet, var 153 26,8Cevapsız 59 10,3TOPLAM 571 100,0

“Oturduğunuz apartmanda ismini bilmediğiniz veya daha hiç karşılaşmadığınız

komşularınız var mı, varsa kaç tane?” sorusuna, örneklem grubunun %62.9’u “hayır, yok”

biçiminde yanıt vermiştir. %26.8 ise “evet, var” seçeneğiyle yanıt vermiştir. Cevap

140

vermeyenler ise %10.3 oranına karşılık gelmektedir. “Evet, var” cevabı verenlerin

açıklamaları şöyledir: “1 tane var”, “birkaç tane var”, “bina kalabalık olduğu için 10’dan fazla

var”, “komşuluk kurmayanlar var, biz bunları tanımıyoruz”.

“Sitenizde / binanızda yönetici var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler?”

biçimindeki soruya verilen yanıtlar aşağıdadır. Bu soru, sadece şehir merkezi ve ilçe

merkezlerinde ikamet edenlere sorulmuştur.

Tablo 118: Sitenizde / binanızda yönetici var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler? Binada Yönetici Durumu Sayı Yüzde Evet 284 49,7 Hayır 287 50,3 TOPLAM 571 100,0

Binada / sitede yönetici olmadığını ifade edenler %50.3 oranındadır. Binada / sitede

yönetici olduğunu ifade edenler ise %49.7’dir. “Evet” biçiminde yanıt veren büyük

çoğunluğu, açıklama yapmadığı görülmektedir. Bir kısmının verdiği yanıtlar ise aşağıdaki

gibidir: “Sorunları çözer”, “düzeni sağlar”, “sitenin / apartmanın işleriyle uğraşır”, “birlik

sağlar”.

“Sitenizde güvenlikçi / bekçi var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler?”

sorusuna verilen yanıtların dağılımı aşağıdadır. Soru, sadece il merkezi ve ilçe merkezindeki

örneklem grubuna uygulanmıştır.

Tablo 119: Sitenizde güvenlikçi / bekçi var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler? Site Güvenlikçisi Durumu Sayı YüzdeEvet 55 9,6Hayır 516 90,4TOPLAM 571 100,0

Örneklem grubunun %90.4’ü, sitede güvenlikçi / bekçi olmadığını ifade etmiştir.

%9.6’lık kesim ise site güvenlikçisi / bekçi olduğunu beyan etmiştir. “Evet” cevabı

verenlerden sadece birkaç kişi açıklama yapma gereği duymuştur. Bunlar; “güvenliği sağlar”,

“bu durum komşuluğu etkilemez” biçiminde sıralanabilir.

Sitenin / binanın temizlik gününün olup olmadığına ilişkin görüşlerin dağılımı aşağıdaki

tabloda görülmektedir. Soru, sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet eden

örneklem grubuna yöneltilmiştir.

141

Tablo 120: Sitenizde / binanızda temizlik günü belli midir? Sitede / Binadaki Temizlik Gününün Varlık Durumu Sayı YüzdeEvet 297 52,0Hayır 215 37,7Cevapsız 59 10,3TOPLAM 571 100,0

Binanın / sitenin temizlik günü olduğunu ifade edenler %52.0 oranına karşılık

gelmektedir. “Hayır” biçiminde yanıt verenler ise %37.7 oranına sahiptir. %10.3’lük oran ise

soruya cevap vermemiştir. Cevap vermeyenlerin, şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet

etmesine rağmen, bina veya sitede oturmama durumundan kaynaklandığı ifade edilebilir.

Sitenin / binanın temizliğini komşuların hep birlikte yapıp yapmadıklarına ilişkin

bilgilerin dağılımı aşağıda görülmektedir.

Tablo 121: Sitenizin / binanızın temizliğini komşular hep birlikte mi yaparlar? Temizliğin Komşular Tarafından Yapılma Durumu Sayı YüzdeEvet 121 21,2Hayır 387 67,8Cevapsız 63 11,0TOPLAM 571 100,0

Bu soruya, “hayır” biçiminde yanıt verenler %67.8 oranına karşılık gelmektedir. “Evet”

diyenler ise %21.2 oranındadır. Cevap vermeyenler ise %11.0 oranına karşılık gelmektedir.

17.Bireyselleşen Yaşam ve Komşuluk

Bu başlık altında; örneklem grubunun özel ulaşım araçlarına (otomobil) sahip olma

durumu ve okul servislerinin yaygınlaşması durumunun komşuluk üzerindeki etkisi üzerinde

durulacaktır. Yine, Mahalledeki esnafla (bakkal, manav, kasap vs.) olan ilişkiler üzerinde

durulmuştur.

“Sizce, özel ulaşım araçları (otomobil) ve okul servislerinin yaygınlaşması, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?” biçiminde sorulan soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıda görülmektedir. Đlgili soru sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yöneltilmiştir.

142

Tablo 122: Sizce, özel ulaşım araçları (otomobil) ve okul servislerinin yaygınlaşması, komşuluk ilişkilerini etkiler mi? Özel Ulaşım Araçları ve Okul Servislerinin Komşuluk Đlişkilerini Etkileme Durumu

Sayı Yüzde

Evet, çok etkiler 46 8,1

Evet, kısmen etkiler 101 17,7Hayır, etkilemez 395 69,2Cevapsız 29 5,1TOPLAM 571 100,0

Özel ulaşım araçları ve okul servislerinin komşuluk ilişkileri üzerinde etkili olmadığını belirtinler %69.2 oranına karşılık gelmektedir. “Evet, kısmen etkiler” biçiminde yanıt verenler ise %17.7 oranına sahiptir. Çok etkilediğini ifade edenler de %8.1 oranında gerçekleşmiştir.

“Mahallenizdeki esnafla (bakkal, manav, kasap vs.) ilişkileriniz nasıldır?” biçiminde sorulan soruya verilen cevapların dağılımı aşağıda gösterilmiştir. Bu soru, sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde yer alan örneklem grubuna uygulanmıştır.

Tablo 123: Mahallenizdeki esnafla (bakkal, manav, kasap vs.) ilişkileriniz nasıldır?

Mahalledeki Esnafla Đlişki Sayı YüzdeTanımıyorum 138 24,2

Sadece selamlaşırım 195 34,2

Ahbaplık ederim 71 12,4Gerektiğinde yardımlaşma ve dayanışma var 110 19,3

Diğer 36 6,3Cevapsız 21 3,7TOPLAM 571 100,0

Mahalledeki esnafla sadece selamlaşma şeklinde sosyal bir ilişki kurduğunu ifade edenler

%34.2 oranına karşılık gelmektedir. %24.2’lik oran, mahalle esnafını tanımadığını ifade ederken,

%19.3’lük bir kesim “gerektiğinde yardımlaşma ve dayanışma var” biçiminde yanıt vermiştir.

“Ahbaplık ederim” diyenler ise %12.4 oranındadır. %6.3’lük bir kesim “diğer” seçeneğiyle yanıt

verirken, %3.7’lik bir oran ise soruyu yanıtsız bırakmıştır. “Diğer” seçeneğiyle yanıt verenlerin

açıklamaları aşağıdaki gibidir: “Birbirimizi tanırız”, “alış veriş yaparım”, “komşumdur”, “tanımam”.

143

BEŞĐNCĐ BÖLÜM

HĐPOTEZ TESTĐ

1.Giriş

Bu bölümde, araştırmaya başlarken tespit edilen hipotezlerin testi yapılacaktır. Çapraz

ilişki (cross) tablolarında ise, kutucuklara isabet eden rakam yanında, bağımsız değişken esas

alınmak suretiyle, yüzdeler de verilmiştir.

Araştırmanın temel varsayımları aşağıdaki gibidir:

1.Sosyo-kültürel değişim sürecinde toplumun komşuluk değer, tutum ve davranışlarında

belirgin farklılaşmalar meydana gelmiştir.

2.Komşuluk ilişkilerindeki farklılaşmalar, yerleşim yeri ve fiziki çevreden bağımlı veya

bağımsız olarak ortaya çıkabilmektedir.

3.Komşuluk ilişkilerinde meydana gelen değişim, sosyal hayatın işleyişini yeniden

şekillendirmekte ve yeni ilişki biçimleri ortaya çıkmaktadır.

4. Geçmişten günümüze, komşuluk ilişkilerinde en çok dikkate alınan temel unsur

“güven”dir.

2.Araştırma Hipotezlerinin (Denence) Testi

Tespit edilen hipotezlerin geçerli olup olmadığı, saha çalışmasından elde edilen

bulgulardan yola çıkarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Đlgili tablolar, büyük olduklarından

dolayı, Ek-1 olarak verilmiştir. Bir hipotezi test ederken, genellikle bağımsız değişken tek

alınmışken, bağımlı değişkenler birden çoktur. Bu durumda, tablolardan en anlamlı olan tablo

Ek-1’de yer almıştır. Diğer tablolardaki anlamlılık veya anlamsızlığın nedenleri üzerinde

durulmuştur. Bu noktada enformel görüşme bilgileri ile açık uçlu sorulardan elde edilen

bilgiler de yeri geldiğince işlenmiştir. Oluşturulan çapraz tablolarda kutucuk değeri yanında,

bağımsız değişken esas alınarak ilgili rakamın yüzde değeri de verilmiştir. Hipotez testini

yapabilmek için 180 civarında çapraz ilişki tablosu oluşturulmuş ve bunlardan anlamlı

olanlarının kullanılması yoluna gidilmiştir.

144

Anket formunun ilgili yerlerine yazılan bilgiler ve her anketör tarafından yapılan 10

adet enformel görüşme bilgilerinden uygun olanları, bu bölümde aktarılmış ve gerektiğinde

birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur. Türkçe yazım kuralına uygun olmayan ifadeler

ve düşük cümleler tarafımızdan düzeltilmiştir.

Hipotez 1: Komşuluk, coğrafi yerleşim yerlerine (il, ilçe, köy) göre farklılık

göstermektedir.

Bu hipotezi test etmek amacıyla, anket formundaki bağımsız değişken olarak 7. soru ile

26., 36., 57., 90., 91., 94., 95. sorular arasında ilişki aranmıştır.

Anket formunda 7. soru olarak sorulan soru; “ikamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir?”

biçimindedir. Bağımsız değişken olarak ele alınan ikamet yerine göre, komşuluk grubuna

alınmayan komşuların olup olmadığını ilişkin sorunun a şıkı yani “hayır, yok, hepsiyle

görüşüyoruz biçimindeki” seçeneğe verilen yanıtlara ait yüzdeler, şehir merkezi, ilçe merkezi,

kasaba / belde ve köye doğru gittikçe artış göstermektedir. Oran şehir merkezinde %52.0

olurken, ilçe merkezinde %52.5, belde / kasabada %54.9, köyde ise %62.9 olarak

gerçekleşmektedir.

Şehir merkezlerindeki ilişkilerin köydeki ilişkilere göre daha resmidir. Köyde,

insanların çok sayıda komşu ile ilişki kurmaları, bir yönüyle, fiziksel alanın küçük olmasıyla

da yakından ilgilidir denebilir. Çünkü kentsel alanda farklı / çeşitli ilişki kalıpları varken ve

insanların bir şekilde bu ilişki ortamlarına girmeleri mümkün iken kırsal kesimde / köyde bu

imkân fazla olmayabilir.

Kitle iletişim araçları, her ne kadar, kırsal kesim ile kentsel alanlar arasındaki; bilgiye

ulaşma, alternatif yaşam modelleri sunma vs. alanlarındaki farklılığı ortadan kaldırmış gibi

görünüyorlarsa da, yine de köyde / kırsal kesimde, kitle iletişim araçlarına ayrılan zaman

haricindeki sosyal ilişkilerin birbirine çok da yaklaştıkları söylenemez. Çünkü kırsal kesimde

/ köyde, sosyal kontrol kentsel alanlara göre daha fazladır ve insanlar arasındaki ilişkilerde

karmaşık durum çoğu zaman yaşanmayabilir.

Köy komşuluğunu aşağıdaki parça çök güzel ifade etmektedir (KOYUNCU, 2009, 31):

Köyde harman yeri yardımlaşmaları, gecekondularda inşaatı hep birlikte yapmalar, cenaze,

düğün gibi olağan dışı günlerde emek yardımı, çocukların bakımına yardımcı olma, hastalıklarda

145

destek olma, ailevi sorunlarda arabulucu olma, komşular arası küçük borç alış-verişleri, alacakların

ödenme sürelerinin genişletilebilmesi, iş bulmaya yardımcı olunması gibi faktörler verilebilecek

örneklerdendir. Ayrıca genellikle kadınlar arasında görülen ufak ev eksiklerine yönelik, ekmek,

tuz, kahve, limon istenmesi veya karşılıklı yemek pişirilmesi gibi durumlar da komşuluk

iliksilerindeki maddi dayanışma standartlarında sayılabilecek davranışlardandır. Bu bağlamda her

aile kendi standartlarına uygun mahalli seçer. Böylece hem sosyal açıdan kendini güvende

hissedeceği, hem psikolojik olarak korunabileceği, duygu ve düşüncelerine dayanak olabilecek

hem de maddi yardımlaşma ve dayanışma olarak komşuluğu seçmiş olur.

Komşuluk ilişkisi, coğrafi yerleşim yerlerine göre değişebilirken, bu ilişkiler bir şekilde

de içinde “zorunluluk” barındırabilmektedir. Yani aslında, “coğrafi yakınlık, ilişki

yoğunluğuna, karşılıklı etki-tepki yoğunluğu ise, sosyal yakınlığa yol açmaktadır”

(ESERPEK, 1979,133).

Daha önce yapılan alan çalışmalarından edinilen bilgilere göre; “köylerde hasta, fakir ve

düşkün kimseler daima yardım içindedirler. Fertler hiçbir zaman boşlukta kalmazlar.

Komşuluk, mahalle dostluğu, akrabalık bağları grup üyelerini bu fedakârlıkları yapmaya iter”

(GÖRMEZ, 1991, 20).

Aydoğmuş’un (1997, 553) köyden kente göç edenlerin komşuluk ve akrabalık

ilişkilerini ele alan çalışmasına göre, örneklem grubunun %57.5’i, komşu ve akrabalarla

köydeki ilişkilerin daha iyi olduğunu, şehre gelince bu ilişkilerin zayıfladığını dile getirmiştir.

%30.7’lik kesim ise, köydeki ilişkilerin aynen şehirde de devam ettiği kanaatindedir.

Enformel görüşme sonucu elde edilen veya anket formuna yazılan görüşlerden birkaç

örnek aşağıdaki gibidir:

“Köylerde çıkar ilişkileri şehirlerdeki kadar değil. Komşunun bir işi düşer de onu

yapmazsan bunu hoş karşılamaz, seninle ilişkilerini kesmek ister. Şehir hayatında güven

denen bir şey kalmamış”. “Tayin sebebiyle birçok şehri gezdim. Doğu’daki koşuluk çok

daha iyi”.

“Đnsanlara güven kalmadı. Eskiden evimizin kapısını bile kilitlemezdik?”.

“Komşum bana her şekilde maddi olarak yardım eder. Komşularla sık görüşürüm.

Komşu komşunun külüne muhtaçtır. Onlara her zaman ihtiyacımız olur. Komşuların yaptığı

meslek benim için önemli değil. Yeter ki helal iş yapıyor olsunlar. Haram iş yaparlarsa

146

affetmem. Köydeki insanların komşulukları, zannedildiği gibi iyi değil, aksine daha zayıftır.

Çünkü işleri çoktur”.

“Komşuluk ilişkileri eskiye göre azaldı. Köyde büyükler ile beraber yaşıyorduk. Bir

tatsızlık olduğunda büyükler araya giriyor ve sorunun çözülüyordu. Şehirde komşuluk

ekonomik unsurlardan çok etkilenmiş. Köyde herkes maddi durumuna göre diğerlerine

yardımcı oluyor. Komşuluk maddi durumlardan ve siyasî durumlardan olumsuz etkilenmiş.

Apartmanda herkes birbiriyle iyi gibi görünüyor, ama, kıskançlık çok fazla. Dedikodu çok

fazla, bazen bu dedikodulara erkekler de katılıyor”.

“Hollanda’ya gelin gideceğim için buradaki komşuluğu özleyeceğim. Burada samimiyet

fazladır”.

“Bütün insanlar aynı olmadığı gibi komşular da aynı değil. Diğer komşulara göre ben

herkesle daha iyi geçinmeye çalışıyorum. Komşulukta, akrabadan ziyade komşular önemli

olduğu için onlarla irtibatı kesmiyorum”.

“Teknolojinin gelişimi insanların isteklerini artırmıştır. Đnsanlar doyumsuzlaştığı için

insan ilişkileri azaldı. Eskiden insanlar bir evim olsun yeter derdi. Şimdi istek ve ihtiyaçların

sonu gelmiyor”.

Köydeki insanlar şehirdekilere göre daha misafirperver. Şehirdekiler umursamaz,

yardımlaşma yerine kendi işlerini halletmeye çalışıyorlar. Bu da inanç eksikliğine bağlı”.

“Komşuluk, coğrafi yerleşim yerlerine (il, ilçe, köy) göre farklılık göstermektedir”

biçimindeki denence bu yönüyle doğrulanmış olmaktadır.

Hipotez 2: Komşuluk, şehre yeni gelenler ile uzun süredir şehirde olanlar arasında

farklılık göstermektedir.

2. hipotezi test etmek amacıyla, 100. soru ile 32., 33. ve 34. sorular arasında ilişki

aranmıştır. Đlgili tablolardan en anlamlısı, 100. soru ile 34. soru arasındaki ilişkiyi ele alan

tablo olmuştur. 100. soru, şehir veya ilçe merkezindeki ikamet süresi ile ilgili olurken, 34.

soru ise komşularla ailecek görüşme konusunu ele almaktadır.

147

Şehir merkezi veya ilçe merkezinde ikamet etme süresi arttıkça, ayda bir şeklinde

görüşenlerin oranında 7-8 yıl seçeneğine kadar bir yükselme olmakta, ardından bir düşmeden

sonra oran tekrar yükselmektedir.

Şehir merkezinde 15 yıldan daha fazladır ikamet edenlerin %30.5’i ayda bir ailecek

görüşürken, %28.1’i birkaç günde bir ailecek görüşmektedir. Her gün görüşenler ise %17.2

oranındadır. Ailecek hiç görüşmeyenler ise %24.1 oranına karşılık gelmektedir.

100. soru ile 32. sorunun verileri de birlikte ele alındığında, genel anlamda, şehirde

oturma süresinin artmasına paralel olarak komşu ile görüşme sıklığında bir artış meydana

gelmektedir. Ailecek görüşmelerde ise belli bir seviyeden sonra duraksama meydana

gelmektedir. Bu duraksamadan sonra tekrar bir artış olmaktadır.

Yapılan enformel görüşmelerde de ortaya çıktığı gibi, komşuluk ilişkilerinde önde olan

kişiler evin hanımlarıdır ve bunların görüşme sıklıkları erkeklerden daha öndedir. Ailecek

ziyaretlerin belli zamanlara mahsus olmak üzere devreye girdiği ve daha çok tekli (evin

kadını) ziyaretlerin daha çok uygulandığı görülmektedir.

100. soru ile 32. soru arasındaki çapraz ilişki tablosundaki % değerlerinde yükselmeler

belli aralıklarda olmakta, tekrar düşmeden sonra yine yükselmeler olmaktadır. Bu ilişki

tablosundaki değişim çok keskin çizgilerde olmasa da, belli bir sistem dâhilinde aralıklarla

yükselmenin olması, iki değişken arasındaki bir ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır.

Şehri yeni gelmiş olma ve yine herhangi bir semtte, mahallede, evde uzun süreli ikamet

etme, komşuluk ilişkilerinin daha güçlü olmasını sağlar denilebilir.

ÇAKIR’ın (2005, 180) çalışmasına göre de, bir mahalle, semt veya evde uzan süre

bulunuyor olmak, komşuluk ilişkilerinin daha samimi olması ile sonuçlanmaktadır.

Enformel görüşme sonucu dile getirilen bazı görüşler aşağıdaki gibidir:

“Zaman değişti, insanlara güven olmuyor”, “zamanın değişmesiyle insanlara güven

azaldı”.

“Eskiden büyükler vardı. Yol yordam bilirlerdi. Ne zamanki büyükler öldü, ilişkiler

bitti. Çoluk çocukla olmuyor komşuluk dediğin”.

148

“Gösteriş arttı, dedi kodu arttı, güvensizlik arttı, tahammülsüzlük arttı, sabırsızlık arttı,

maddi sınıflama arttı. Göçlerle gelenlerden dolayı etnik köken farklılıkları sebebiyle örf ve

adetler uyuşmuyor. Okuma yazma arttı ama hainlik de arttı”.

Hipotez testi için kullanılan çapraz tabloda, değişkenlere ait şıkların fazla olmasından

dolayı ki kare testine bakılarak en anlamlı olanı dikkate alınmıştır. Kutucuklarda, beklenen

değerin 5’ten az olan kutucuk sayısının %20’den fazla olması, çoğu zaman tablonun

yorumlanamayacağı anlamına gelse de, 2. hipotez için yüzdelerin kullanımı bu durumda daha

uygun olmaktadır.

Hipotez 3: Sosyo-ekonomik, kentsel yaşam tarzı, mesleki zorunluluklar gibi

unsurlardan dolayı, komşuluk ilişkilerinde ve görüşme sıklığında değişim meydana

gelmiştir.

3. hipotez testini yapabilmek için, 10. soru ile 32., 34., 39 ve 55. sorular arasında, 20.

soru ile 32., 34., 39 ve 55. sorular arasında, 37. soru ile 32., 34., 39 ve 55. sorular arasında

ilişki aranmıştır.

10. soruda belirlenen meslekler belli bir kategorik sıralamayı içermediğinden,

meslekler-uğraşılar bazında bir çözümleme yapmak daha doğru olacaktır. Buna göre; her gün

komşularıyla görüşenler içinde oranı en yüksek olanların; işçi, serbest-tüccar, esnaf, şoför ve

emekli oldukları görülmektedir. Askerlerden yüksek oranlı bir kutucuk varsa da, bu meslek

grubunun örneklem içindeki temsil oranının istenen seviyede olmamasından dolayı, verilen

yanıtın geçerlilik düzeyinin dolayısıyla da güvenirlik düzeyinin istenen seviyede

olmayabileceği endişesi bulunmaktadır.

Genel anlamda kamu hizmetinde bulunan ve dolayısıyla da iş-evde geçirilen zamanın

formel anlamda belirlenmiş olmasının, komşuluk ilişkilerinin belirlenmesine etki ettiği ve yüz

yüze sürdürülen komşuluk ilişkilerinin daha seyrek olduğu ileri sürülebilir. Özellikle

emeklilerin ve serbest-tüccarların komşuluktaki ilişki düzeylerinin, yüz yüze gerçekleşen

ziyaretlerden dolayı, daha ileri düzeyde olduğu ifade edilebilir.

Komşularla ailecek görüşme ile ilgili oluşturulan çapraz tabloya göz atıldığında; emekli

ve serbest meslek-tüccarların ailecek görüşmeden ziyade yüz yüze görüşme şeklinde bir

ilişkiyi tercih ettikleri dikkat çekmektedir. Aslında bu durum sadece belli meslek grubuna da

149

ait olmayabilir. Hangi meslek grubuna ait olursa olsun, komşularıyla sık sık ailecek

görüşülmesi her an mümkün olmayabilir. Çünkü evin hanımı, beyi ve çocukların komşu

ziyaretleri veya komşuyla görüşebilmesi için meslek, öğrenim yaşamı ve serbest zamanlarının

çakışmaması gibi bir durum yaşanabilir.

Bağımsız değişken olarak ele alınan 10. sorunun başka bağımlı sorularla güçlü bir

ilişkisi tespit edilememiştir.

Alan çalışmasına dayalı bir çalışmada (GÖLÇÜK, 2007, 89-90), sorulan “kentleşmeyle

birlikte komşular arasında yardımlaşma azalmıştır” biçimindeki ifadeye katılıp katılınmadığı

sorulmuş ve aşağıdaki gibi bir dağılım ortaya çıkmıştır: Katılıyorum %65.9, kararsızım

%13.5, katılmıyorum %20.7. Aynı araştırmada, “kentlerde komşuluk ilişkileri köylere göre

zayıftır” düşüncesine katılıma ait dağılım şöyle çıkmıştır: Katılıyorum %83.8, kararsızım

%8.3, katılmıyorum %7.8.

Gölçük’ün (2007, 95) araştırmasında; aynı meslekten olan komşularıyla daha sık

görüştüğünü belirtenlerin oranı %41.4, aynı meslekten olanlarla daha sık görüşmediğini

belirtenlerin oranı %43.2, kararsız olanlar ise %15.4 oranına karşılık gelmektedir.

Dile getirilen görüşlerden bazıları aşağıdaki gibidir:

“Đşsizlik yüzünden çok daha fazla çalışmak zorunda kalıyoruz. Akraba ve komşular ile

görüşme sıklıkları azaldı”.

“Memur kesim belli yerlerde oturuyor. Dışarıya açık değiller. Halkla komşulukları yok.

Kendi aralarında bir samimiyet yok. Mecburiyetten komşu olmuşlar. Çoğu birbirini

sevmiyor”.

“Daha çok akrabalarla görüşüyorum. Ancak, komşuluk yapmak istiyorum. Kitle iletişim

araçları komşuluğu olumsuz etkilemiştir”.

“Televizyondaki şeyleri görünce insanların güven duygusu iyice gidiyor”.

“Polis eşleri sadece kendi aralarında komşuluk yapıyorlar. Bizimle iletişim kurmak

istemiyorlar. Bir tane Moldovalı yabancı komşu var. Kendisi ile görüşmek istedik ama çok

çekingen olduğu için kabul etmedi. Çocuğunu görmeye gittik. Ancak kapıyı açmadı.

Merdiven başında bizi görse hemen yukarı çıkıyor”.

150

“Đş hayatının hızlı değişmesi, hayat telaşesi samimiyeti kaldırdı. Kapıda top oynayan

çocukları bu gün site bahçesinde göremiyoruz. Yollar, eğitim sistemi, çalışma hayatı

çocukları dershanelere ve kreşlere tıktı. Yarının ebeveynlerinde komşuluk münasebetinin hiç

kalmayacağı düşüncesindeyim”.

“Herkes birbirinden bekliyor gelip gitmeyi. O gelmiyor diye diğeri de gitmiyor. Böylece

komşuluk bitiyor. Şehir hayatı komşuları birbirinden uzaklaştırdı”.

Yukarıdaki bilgilere göre; sosyo-ekonomik durum, yaşam tarzı, mesleksel uğraşıların

niteliksel ve niceliksel olarak komşuluk ilişkilerinin oluşumunda önemli bir etkin olarak

karşımıza çıktığı ifade edilebilir. Bu yönüyle oluşturulan denencenin doğrulanmış olduğu

ifade edilebilir.

Hipotez 4: Komşuluk, mesken tipine göre (apartman, müstakil ev, gecekondu, site,

lojman, yazlık-kışlık, cadde, sokak, mahalle, uydukent) farklılıklar göstermektedir.

Hipotez 4’ün testi için Anket formunda yer alan 101. soru ile 34. soru arasında ilişki

aranmıştır. Daha anlamlı sonuçlar çıkabilmesi için “oturduğunuz konutun türü nasıldır?”

biçimindeki sorunun şıklarından a ile b; c ile d ve f; g ile i şıkları birleştirilmiştir. Ortaya

çıkan çapraz tablo anlamlıdır.

Soru 101 ile 32. soru arasında da ilişki aranmış, ancak, 5 değerinin altında olan kutucuk

sayısı 10 (%41.7) olduğundan ilgili tablo değerlendirmeye alınmamış, sadece tablonun

geneline bakılarak birtakım değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır.

Beklendiği şekilde, her gün ailece görüşenlerin oranı ile (soru 101 ile 34 tablosu %27.6)

en yüksek gecekondularda ortaya çıkmıştır. Formel sosyal ilişki kalıplarının çokça geçerli

olmaması ve oturanların sosyal kökenlerinin tek tipe yakın olması gibi nedenlerden dolayı,

komşuluk ilişkileri bu yerleşim yerinde / mesken tipinde daha samimi olduğu ileri sürülebilir.

Villa-güvenlikli sitede ikamet edenlerden hiçbiri, hergün görüştüğünü belirtmemiştir.

Örneklem grubuna alınan güvenlikli site ve villa sayısının az olması, bilgilerin geçerlilik ve

dolayısıyla da güvenirliğine etki edebilir. Ancak, evren içinde bu tip ikamet mekânlarının az

olmasının, bu mekânların örneklem içinde az miktarda temsil edilmesini doğurmuştur

denilebilir.

151

Özgür’in (2006, 221) yaptığı araştırmaya göre; “sitelerin dışında komşuluk ilişkilerinin

yüksek düzeyde devam etmesine rağmen sitelerde bu ortamın bulunmama”ktadır. “Bu siteler

barındırdıkları ortak alanları ile bunun için daha uygun bir ortam sunar gibi görünmektedirler.

Bu çelişki, sitelerin gerçek mahalleler ya da komşuluk birimleri olmadıklarına işaret

etmektedirler. Bu siteler ekonomik gelir düzeyi temelinde seçmeci yapılardır ve

karmaşıklaşan kent yaşamına karşı sundukları bir takım avantajlar dışında topluluk yaşamına

dair bir anlam edinmedikleri görülmektedir”.

Đlgili denenceye izahat getirecek enformel görüşmelere ait açıklamalardan bazıları

aşağıda verilmiştir:

“Apartman hayatından çok şikâyetçiyim. Üst katlardan her şey atıyorlar, bulaşık suyu

bile döküyorlar. Gece yarısı gürültüden fırlayarak uyanıyorum. Çocuklar yetmiyormuş gibi

bir de torunlar var ve çok rahatsızlık veriyorlar. Bir komşu hariç kimseyle görüşmüyorum.

Komşular arası kültür farklılığı ve çatışması var. Apartmanda bizlerin rahatsız edilmesiyle hiç

ilgilenmeyen komşular var”.

“Müstakil evlerde ilişkiler daha yakın. Apartmanda az. Teknoloji komşuluğu çok

etkilemektedir. Birbirleriyle görüşüyor olsalar birle televizyon açık ve onunla ilgileniyorlar.

Çocuklar dünyanın öbür ucundan biriyle konuşuyor, komşu çocuğuyla tanışmıyor,

konuşmuyor. Komşuluk bilincinin azalmasında manevi değerleri yitirmek, özünden kopmak

etkili olmuştur. Đnancın azalması da etkili olmuştur. Eskiden komşu komşudan bir şey istese,

doğrudan “mutfak orada, buyur al” denirdi. Şimdi ise, 2. 3. kata demir koruma takılıyor. Bu,

“ben sana güvenmiyorum demektir.” Oysa eskiden kapı kilitlenmezdi. Komşular, çocukların

yanlış davranışlarının gördüklerinde uyarırlardı. Đyi davranışları da ödüllendirirlerdi. Yani bir

anlamda eğitici rolündeydiler. Akrabam burada değil. Acil bir sorunum olduğunda ilk olarak

komşuyla iletişime geçmek isterim”.

“Lojmana yeni taşındık. Şimdilik kimseyle samimiyetimiz yok. Evde yaşlı annem var.

Üç gündür buradayım. Daha kimsenin gelip gittiği yok. Eşler çalıştığı için görüşme çok

olmuyor lojmanlarda. Lojmanda kalma süresi sınırlı olduğu için komşularla araya mesafe

konuyor. Ne de olsa gideceğiz, değmez deniyor”.

152

“Müstakil evde apartmana göre daha rahattık. Geçmiş komşuluk şimdikinden çok farklı

değil. Köydeki komşuluğun benzeri şehirde de var. Komşuların işi bizi etkilemez.

Bayramlarda ve özel günlerde sık görüşürüz. Onlardan saygı beklerim”.

“Komşuluk ilişkilerinin azalmasında ev tipinin büyük önemi var. Apartman tipinde

komşuluk azaldı. Komşuların toplanmasında bile insanlar yapmacık davranıyor. Komşuların

kapıda toplanmasına özlem duyuyorum. %90 kesim, iş güvencesini, iş hayatını daha olumlu

etkiler düşüncesiyle ev alırken komşuluğa değil de çevre edinme mantığı ile elit kesime

yerleşmekte”.

“Burada (tatil beldesi Gezin) yazlık evler çok olduğu için komşuluk ilişkilerinde

samimiyet yok. Genelde insanlar yazları gelmektedir. Komşular ile benim yaşam tarzım

farklıdır. Onun için samimiyet kurulamıyor”.

“Komşuluk, mesken tipine göre (apartman, müstakil ev, gecekondu, site, lojman,

yazlık-kışlık, cadde, sokak, mahalle, uydukent) farklılıklar göstermektedir” biçiminde

geliştirilen hipotezimiz doğrulanmıştır.

Hipotez 5: Đkamet mekânlarının birbirine uzaklığı veya yakınlığı, komşuların

görüşme sıklığında değişim meydana getirmiştir.

Đlgili denencenin testinin yapılabilmesi için 7. soru ile 32., 34. ve 104. soru arasında

ilişki aranmıştır. Ki kare testinde her üç tablo da yüksek derecede anlamlı çıkmıştır. Çapraz

tablonun anlamlı çıkabilmesi için cevap vermeyenlerin cevabı önceki ve sonraki anketlerden

yola çıkılarak düzenlenmiş, 7. sorudaki “kasaba / belde” biçimindeki şık ise köy şıkkı ile

birleştirilmiştir.

Soru 7 ile soru 32 arasındaki ilişki incelendiğinde; birkaç günde bir biçiminde yanıt

veren kırsal kesimde ikamet edenlerin oranının en yüksek orana (%58.3) sahip olduğu

görülmektedir. Bu oran, ilçe merkezinde %50.0 iken, il merkezinde %46.4 olarak

gerçekleşmiştir ki, bu durum oldukça anlamlıdır. Kırsal kesime doğru gidildikçe (şehir

merkezi, ilçe merkezi, köy/belde/kasaba) birkaç günde bir görüşenlerin oranı artmaktadır.

Hergün görüşenlerin oranı ise şehir merkezinde %36.0 iken, ilçe merkezinde bu oran

%38.6’ya yükselmektedir. Komşular ile hiç görüşmeyenlerin oranı da Şehirden köye doğru

gittikçe anlamlı şekilde düşmektedir (%6.2, %6.1 ve %0.0).

153

Soru 7 ile soru 34 arasındaki ilişkiye göz atılacak olursa; bağımsız değişkene göre

oldukça anlamlı bir oran artışı veya azalışı olduğu dikkat çekmektedir. Birkaç günde bir

görüşen şehir merkezinde ikamet edenlerin oranı %26.1 iken, bu oran ilçe merkezinde %29.8

olmakta ve kırsal kesimde ise %37.5’e yükselmektedir. Aynı şekilde hergün görüşenlerin

oranı da, şehir merkezinden kırsal kesime doğru giderken anlamlı şekilde yükselmektedir.

“Hiç görüşmem” biçiminde yanıt verenlerin oranlarına bakıldığında, bu dağlımın da oldukça

anlamlı çıktığı görülecektir. Şehir merkezinde ikamet edelerin %24.7’si hiç görüşmem

derken, bu oran ilçe merkezinde %14.0 ve kırsal kesimde ise %8.3’tür.

Soru 7 ile soru 104 arasındaki ilişkiyi gösteren tabloya göz attığımızda şöyle bir

değerlendirmede bulunabiliriz: Şehir merkezinde ikamet edenlerin %26.3’ü, belli günlerde

(bayram, düğün, düğün, nişan vs.) ancak görüşebildiklerini ifade ederken, bu oran ilçe

merkezi için %15.8’dir. Kırsal kesimde ise bu oran %25.0’dır. Fiziki uzaklıktan dolayı

azaldığını belirtenler şehir merkezinde %35.6 iken, ilçe merkezinde %37.7, kırsal kesimde ise

%20.8’e karşılık gelmektedir.

“Đkamet mekânlarının birbirine uzaklığı veya yakınlığı, komşuların görüşme sıklığında

değişim meydana getirmiştir” biçimindeki denence kısmen ispat edilmiştir. Özel taşıt

kullanımının yaygınlaşması gibi faktörlerden dolayı, eski komşuların ziyaret edilmesi veya

eski komşularla görüşülme durumunun devam ettiği dile getirilebilir.

Hipotez 6: Çok katlı binalardaki asansör veya merdiven kullanım durumu,

komşuluk ilişkilerini etkileyen bir unsurdur.

Hipotez 6’nın test edilmesi amacıyla; Soru 106 ile 31., 32., 34. ve 73. sorular arasında

ilişki aranmıştır. En anlamlı sonuç 106. ile 34. soru arasında kurulan çapraz tabloda ortaya

çıkmıştır. 106. soru ile 73. soru arasında kurulan çapraz ilişki tablosu da anlamlı çıkmıştır.

Binada asansör olanlardan ayda bir görüşenlerin oranı %28.3 iken, asansör

olmayanlardan ayda bir görüşenler ise %31.2 oranına sahiptir. Birkaç günde bir görüşenlerden

binada asansör olanların oranı %21.4 iken, asansör olmayanların oranı %29.3 olarak

gerçekleşmiştir. Hergün görüşenlerden binada asansör olmayanlar %17.2 iken, asansör

olmayanlar %21.4 oranına sahiptir. Hiç görüşmeyenlerden binada asansör olanların oranı

%33.1 iken, binada asansör olanların oranı %18.1 olarak gerçekleşmiştir. Bu oranlar, binada

asansörün olması durumunun komşuluk ilişkilerini etkilediğini göstermektedir.

154

Bilindiği gibi, belli bir komşuluk çevresinde yaşayan insanların, yakın komşularıyla

tanışma biçimlerinin, bir şekilde bina içinde veya dışında karşılaşmaları suretiyle olduğu

söylenebilir. Asansörün varlığı, aynı binada oturan insanların merdivende karşılaşma,

selamlaşma, elindeki ağır yüke yardım etme vb. gibi durumları ortadan kaldırmaktadır.

Apartman hayatındaki komşuluk ilişkilerinin hangi seviyede olduğunu göstermek için

Oflu Hoca’nın anlattığı, fıkra gibi olan, ancak yaşanmış olayı yazmakta yarar var:

“Anadolu’daki komşuluk, şehir hayatında bitti. Bir apartmanda oturuyorum. Apartman 45

dairelik. Komşulardan bir tanesini tanımıyorum. Asansöre biniyoruz, ben aynaya bakıyorum o

kapıya bakıyor, arka arkaya çıkıyoruz. Ne merhaba var ne başka bir şey. Birgün elektrik

kesildiği için asansör çalışmayınca bir kat aşağı indim. Bir de baktım ki alttaki daireden birisi

67 ekran televizyonu çıkarıyor. Ben de “komşudur” diye yardım edeyim dedim. Tamire

götürdüğünü düşünerek tabi ki. Yardım ettim ve televizyonu 5 kat aşağıya indirdik, Yalnız

adamda bir tedirginlik var, ancak ben anlayamadım. Televizyonu koyduk arabaya adam gitti.

Akşam eve geldiğimde hanım “alttaki komşuyu soymuşlar, televizyonları çalınmış” biçiminde

bir ifade kullanınca şaşırdım tabi ki”.

106. soru ile 73. soru arasında kurulan çapraz tabloya göre; binada asansör olup da karşı

komşu ile samimi olan veya sık sık görüşenlerin oranı %53.8’dir. Asansör olmayanlarda bu

oran %44.4’e karşılık gelmektedir. Yine, asansör olan binada ikamet edip de, alt ve üst kattaki

komşu ile samimi olanların oranı %20.0 iken, asansör olmayan binada oturup alt ve üstteki

komşu ile samimi olanların oranı 23.9 olarak gerçekleşmiştir. Buna göre, asansörün varlık

durumu, daha çok, karşı komşu ile yoğun bir komşuluk ilişkisi kurulması durumunu ortaya

çıkarabilirken, alt veya üstte yer alan komşularla kurulacak komşuluk ilişkilerini engelleyen

bir özelliğe sahiptir.

Çakır’ın (2005, 177) yaptığı çalışmaya göre, asansörün komşuluk ilişkilerini olumsuz

etkileyip etkilemediğine ilişkin olarak şöyle bir sonuç çıkmıştır. Evet, olumsuz etkiler %35.5,

hayır, olumsuz etkilemez %64.5.

Buna göre; “çok katlı binalardaki asansör veya merdiven kullanım durumu, komşuluk

ilişkilerini etkileyen bir unsurdur” biçimindeki denencemizin kısmen de olsa ispat edildiği

ifade edilebilir.

155

Hipotez 7: Komşuluk ilişkisinde, insanların ekonomik konumları ve gelir seviyeleri

önemli bir belirleyici etkendir.

Đlgili denenceyi ispat edebilmek için 37. soru ile 32. ve 34. sorular arasında çapraz ilişki

tablosu oluşturulmuştur. Soru 37 ile 32. soru arasında oluşturulan çapraz ilişki tablosu

anlamlıdır. Soru 37 ile soru 34 arasındaki ilişki ele alınırken ise kutucuklardaki yüzde

değerlerinden yola çıkılacaktır.

Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde birçok etken önemli bir yere sahipken,

ekonomik konum / gelir seviyesinin de etki eden unsurlardan olduğu söylenebilir. Gelir

durumunun, daha çok, komşuluk sürecinde komşuluk kurulacak kişilerin tespit edilmesinde

önemli bir yere sahip olduğu ifade edilebilir.

Soru 37 ile soru 34 arasındaki ilişkiyi, yüzde oranlarından yola çıkarak analiz etmek

gerekirse; genel olarak birkaç günde bir görüşenlerin oranı, ekonomik durumun düşmesine

paralel olarak düşmekte iken, hergün görüşenlerin oranı ise, ekonomik durumun düşmesine

zıt olarak düşmektedir.

Ekonomik durumun yüksekliğine bağlı olarak, ekonomik alandaki uğraşıların daha

yoğun olması beklentisi bulunmaktadır. Dolayısıyla, ekonomik olarak düşük seviyede

olanların, ekonomik faaliyetler dışındaki zamanlarının göreli olarak daha yüksek olabileceği

ve bunun da komşuluk ilişkilerinin ilerletilmesi biçiminde tezahür etme ihtimali

bulunmaktadır.

37. soru (kendinizi ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?) ile 39. soru (size

göre, komşuların ekonomik veya gelir durumu, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?) arasındaki

çapraz ilişkideki dağılım çokça anlamlı çıkmamıştır.

Anket formunun 39. sorusunda, komşuların ekonomik durumunun komşuluk ilişkilerini

etkileyip etkilemeyeceği sorulmuştur. Örneklem grubunun %58.2’si, gelir durumunun

komşuluk ilişkilerini etkilemeyeceğini belirtmişti. Đlgili tablo aşağıdadır.

Tablo 123A: Size göre, komşuların ekonomik veya gelir durumu, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

Ekonomik Durumun Komşuluk Đlişkilerini Etkileme Durumu Sayı YüzdeEvet, etkiler 207 25,8Kısmen etkiler 128 16,0Hayır, etkilemez 467 58,2TOPLAM 802 100,0

156

Ekonomik açıdan bir düzeyde bulunma, o paralelde bir yaşam sürdürmeyi de bilirlikte

getirebilmektedir. Kişi, gelirine göre bir yaşam sürdürürken, çevresinde bulunanların da

benzer nitelikte olmasını önemseyebilir. Bu durumda, kendi ekonomik durumundan düşük

veya yüksek olanlarla komşuluk ilişkilerinin sürekli / sistematik olarak yürütülmesinin biraz

daha zorlaşacağı ifade edilebilir.

Enformel görüşmede dile getirilen görüşlerden bazıları aşağıdaki gibidir:

“Komşuluk ilişkilerinin azalması ekonomik sıkıntılar ve güvensizlikten kaynaklanıyor.

Eskiden komşuluk daha samimi, daha güzeldi. Şimdi çıkar ilişkisi üzerine kurulu. Đlişkilerin

nasıl düzeleceğini bilmiyorum ve düzeleceğini de zannetmiyorum. Ekonomi daha iyi olursa

milletin sıkıntısı azalacak ve ilişkiler artacak. Batılılaşma ve teknolojik değişimler komşuluğu

olumsuz etkiliyor. Birbiriyle yardımlaşma eskiden daha sıcak ve özenli yapılırdı. Şimdi ise

daha soğuktur”.

“Đyi komşuların biri birlerini idare etmesi gerekir. Komşuların memur olması onlara

olan güveni arttırıyor”.

“Fakir insanlar, birbirlerinin derdine ortak ve destek oldukları için, daha fazla

görüşüyorlar. Komşuluklar daha iyi. Bireysellik, çıkar ilişkisi, modern yaşam komşuluğu

olumsuz etkiliyor”.

“Komşuluk ve akrabalık ilişkileri azaldı. Maddi durumum iyi olmadığı için, beni, maddi

durumla ilgili sorunlar ilgilendiriyor. Geçim sıkıntısının getirdiği sorunlar her şeyin başında

geliyor”.

“Komşuluk önceden daha iyiydi. Đnsanlar huzurlu idi. Mutluydu. Evler iç içeydi.

Ekonomik olarak daha rahattı. Samimiyet yok, eski hava yakalanmıyor. Bunda ekonomik

imkânların çok etkisi var. Kıskançlık, hasetlik, tamahkârlık komşuluk ve akrabalık ilişkilerini

olumsuz etkiliyor. Özellikle dedikodu. Komşuluğu geliştirmek için halledilmesi gereken en

önemli sorun ekonomik sıkıntının giderilmesidir”.

“Komşuluk ilişkisinde, insanların ekonomik konumları ve gelir seviyeleri önemli bir

belirleyici etkendir” biçiminde formüle edilen Hipotez 7’nin, kısmen doğrulanmış olduğu ileri

sürülebilir.

157

Hipotez 8: Komşuluk, insanların etnik menşe’lerine (Türk, Kürt, Zaza, Ermeni

vs.) göre farklılıklar göstermektedir.

Đlgili hipotezin ispat edilmesi gayesiyle soru 40 (kendinizi etnik olarak nasıl

tanımlarsınız?) ile soru 41 (komşularınızla ilişki kurarken, karşınızdakinin etnik kökeni (Türk,

Kürt, Zaza, Arap vs.) sizin için önemli midir?) arasında ilişki aranmıştır. Đki değişken arasında

bir ilişki çıkmadığı gibi, elde edilen çapraz tabloyu yüzdelerden (%) yola çıkarak yorumlama

da zorlaşmaktadır.

Bu hipotez ile ilgili değerlendirmede bulunabilmek için, anket formunda yer alan 41.

soruya (komşularınızla ilişki kurarken, karşınızdakinin etnik kökeni (Türk, Kürt, Zaza, Arap

vs.) sizin için önemli midir?) göz atmak gerekmektedir. 41 soru ile ilgili basit dağılım tablosu

aşağıdadır.

Tablo 124: Komşularınızla ilişki kurarken, karşınızdakinin etnik kökeni (Türk, Kürt, Zaza, Arap vs.) sizin için önemli midir?

Etnik Kökenin Önemi Sayı Yüzde Evet, önemli 37 4,6 Kısmen önemli 55 6,9 Önemli değil 710 88,5 TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %88.5’i, komşuluk ilişkisi kurarken etnik kökenin önemli

olmadığını dile getirmiştir. Örneklem grubuyla yapılan enformel görüşmelerde de özellikle

dine (Đslam’a) vurgu yapılarak, etnik kökenin hiç de önemli olmadığı dile getirilmiştir. Hatta

dini alanda bilgisi olan bazıları, Đslam tarihinden bazı örnekler vererek etnik kökenin insani

ilişkilerdeki önemsizliğini ispat etmeye çalışmışlardır. Bu örneklerden biri, Đslam

Peygamberi’nin; "Ey insanlar! Rabbiniz birdir. Babanız da birdir. Hepiniz Âdem’in

çocuklarısınız, Âdem ise topraktandır. Arab’ın Arap olmayana, Arap olmayanın da Arap

üzerine üstünlüğü olmadığı gibi; kırmızı tenlinin siyah üzerine, siyahın da kırmızı tenli

üzerinde bir üstünlüğü yoktur” biçimindeki ifadesidir. Đlgili ifade Đslam Peygamberi’nin Veda

Hutbesi’nde geçmektedir.

Enformel görüşmelerden elde edilen açıklamalardan bazılarının aşağıdaki şekilde

sıralanması mümkündür:

158

“Gelenek ve göreneklerde değişme oldu. Komşularımız arasında etnik yapıda

farklılıklar var, ama benim için etnik yapılar önemli değil. Benim için önemli olan

insanlıktır”.

Buna göre; “komşuluk, insanların etnik menşe’lerine (Türk, Kürt, Zaza, Ermeni vs.)

göre farklılıklar göstermektedir” biçimindeki hipotezin doğrulanmadığı ifade edilebilir.

Hipotez 9: Komşuluk, insanların dinî inanışlar ve mezhep (Sünnî, Alevi,

Gayrimüslim vs.) tercihlerine göre farklılıklar göstermektedir.

Đlgili hipotezin ispatı için ikili değişkenlerden ziyade basit dağılım tablolarından yola

çıkılarak bir değerlendirmede bulunulacaktır. Öncelikle kişinin kendisini hangi dini inanca

mensup gördüğü ile ilgili tablo (Kendinizi hangi dini inanca (Müslüman-Sünni, Müslüman-

Alevi, Hıristiyan vs.) mensup görüyorsunuz?) (soru 42) üzerinde durmakta yarar vardır. Tablo

aşağıda görülmektedir.

Tablo 125: Kendinizi hangi dini inanca (Müslüman-Sünni, Müslüman-Alevi, Hıristiyan vs.) mensup görüyorsunuz?

Dini Đnanç Sayı YüzdeMüslüman 730 91,0Alevi 54 6,7Cevapsız 18 2,2TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %91.0’ı kendisini “Müslüman” kimliği ile tanımlamaktadır.

%6.7’si Alevi olduğunu dile getirmiştir. “Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin dini inancı

(Sünni, Alevi, Hıristiyan vs.) sizin için önemli midir?” (Soru 43) biçiminde hazırlanan ve

örneklem grubuna yöneltilen soruya ait cevapların dağılımı aşağıdadır.

Tablo 126: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin dini inancı (Sünni, Alevi, Hıristiyan vs.) sizin için önemli midir?

Komşuluk Đlişkilerinde Dini Đnancın Önemi Sayı YüzdeEvet 209 26,1Hayır 578 72,1Cevapsız 15 1,9TOPLAM 802 100,0

Komşuluk ilişkileri kurarken dini inancı / mezhebi önemsemediğini ifade edenlerin

oranı %72.1 olmaktadır. Önemseyenler ise %26 oranındadır.

Alan çalışması yapılan Elazığ ilinde, Alevi ve Sünni mezhebine mensup insanlar

bulunmaktadır. Normalde, bu iki mezhebe mensup olanlar arasında ihtilaf yok iken, geçmişte

159

yaşanan bazı olayların (1980 öncesi yaşanan sağ-sol, Alevi-Sünni çatışması gibi), iki grubun

karşı gruba önyargı ile bakmasına neden olduğu ifade edilebilir.

Alan çalışması yapılan dönemde gidilen mahalle ve köylerle ilgili şöyle bir tasvir

yapılabilir: Elazığ’ın il merkezinde özellikle Fevzi Çakmak, Yıldız Bağları, Aksaray

Mahallesi’nin bir kısmı, Yeni Mahallle’nin bir kısmı ve Zafran Mahallesi’nin bir kısmında

Alevi mezhebine mensup olanlar ikamet ederken, diğer kesimlerde Sünni mezhebine mensup

olanlar ikamet etmektedir. Bu mahallelerde iç içe yaşam devam etmektedir. Kişiler karşılıklı

olarak karşıdakinin konumunu kabul ettiğinden dolayı, huzur ve barış içinde bir yaşam

sürmektedir.

Đl merkezine bağlı bazı Alevi köyler (Sün, Sedeftepe (Mığı) vb.) ile etrafındaki bazı

Sünni köyler (Arındık, Hoş vb.) iç içe yaşamakta ve sosyal ilişkiler normal seyrinde

gitmektedir. Enformel görüşme yapılan bazı Alevi ve Sünni yaşlılar, geçmişte iki farklı

mezhep arasında yaşananların tamamen bir tezgâh olduğunu ve gerçekte farklı gibi gözüken

kesimler arasında bir husumetin olmadığını dile getirmişlerdir.

Tablo 127: Komşularınızın dindarlık düzeyini önemser misiniz?

Dindarlık Düzeyini Önemseme Durumu Sayı YüzdeEvet 419 52,2Hayır 383 47,8TOPLAM 802 100,0

Đlişki kurulan komşusunun dindarlık düzeyinin önemsenmesine ilişkin dağılımda,

dindarlık düzeyinin önemli olduğunu belirtenlerin oranı %52.2 olurken, yukarıda bir önceki

tabloda görüldüğü gibi, dini inancı (Alevi, Sünni, Hıristiyan vs.) önemseyenlerin oranı ise

%26.1’de kalmaktadır.

Komşulukla ilgili olarak Kur’an’da geçen bir ayet şöyledir: “Allah'a ibadet edin ve O'na

hiçbir şeyi ortak koşmayın. Sonra anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, akraba olan

komşulara, yakın komşulara, yanında bulunan arkadaşa, yolda kalanlara, sahip olduğunuz

kölelere iyilik edin. Şüphesiz Allah, kibirlenen ve övünen kimseyi sevmez” (Nisa Suresi, 36.

Ayet). Đslam Peygamberi’nin, “Cibril bana komşuyu o kadar tavsiye etti ki, komşuyu

komşuya varis kılacağını zannettim” biçimindeki Hadisi (DUMAN, 1986, 230), komşuluğu

öğütlemektedir. Bir başka Hadis’te, “komşusu, zararından emin olmayan şahıs”ın iman

etmemiş olduğu dile getirilmiştir (KÖKSAL, 2010, 352-353). Hıristiyanlığın önemli

buyruklarından biri ise, “komşunu kendin gibi sev” biçimindedir (ÖZDENÖREN, 1998, 110).

160

Buna göre, kendisi gibi düşünmeyen insandan daha öte, kendi gibi inanmayan insanlarla da

komşuluk etmek, ilahi dinler tarafından tavsiye edilmektedir.

Đslam Peygamberi’nin bir Hadis’inde “yakın komşu” ve “uzak komşu” tabirleri

geçmektedir. Yakın komşu; evi en yakın olan, akraba, Müslüman kimseleri kapsarken, uzak

komşu ise; evi uzak olan, akrabalığı bulunmayan ve gayrimüslimleri ifade etmektedir

(TÜRKMEN, 1996, 33-38). Đslam Halifesi Ali ise, “sesi işitilen” herkesin komşu olduğunu

belirtir (BAYHAN, 2009). Buna göre, her türlü farklılığı gözden uzak tutarak, komşuluğun

geliştirilmesinin gereği Đslam dinince tavsiye edilmektedir.

Enformel görüşmelerde dile getirilen bazı görüşler aşağıdaki gibidir:

“Şahinkaya köyünde, Alevilerle Sünniler arasında sadece selamlaşma var. Bir araya

geldiğimizde Sünniler, dinî kuralları Alevilere söylerler. Aleviler tamam derler, ama

dağıldıktan sonra eski alışkanlıklara yine devam ediyorlar”.

“Ben Avrupa’da çok kaldım. Orada demokrasi vardı. Dine, Đslâm’a saygılılardı.

Almanya’da birçok inançtan insan var. Kimse kimsenin işine karışmaz. Benim üç dört dilim

var. Rusça, Đngilizce ve Almancayı bilirim ama şimdi işsizim. Almanya’da komşuluk

ilişkilerinde gidiş-geliş yani ziyaret etme yok, ama gördüklerinde selamlamadan da geçip

gitmezler. Aşırı samimiyet yok, ama birbirini severler”.

“Komşuluk ilişkisi zaman geçtikçe zayıflamaktadır. Çıkar ilişkisi için komşuluk

yapılmaktadır. Dinini yaşayan, örf ve adetlerine saygılı olan komşuları severim. Komşularla

iyi geçinmeli, hal ve hatırları sorulmalıdır”.

“Komşuluk, insanların dinî inanışlar ve mezhep (Sünnî, Alevi, gayrimüslim vs.)

tercihlerine göre farklılıklar göstermektedir” biçiminde formüle edilen hipotezimizin kısmen

doğrulandığı ifade edilebilir.

Hipotez 10: Komşuluk, insanların siyasi görüşlerine göre farklılıklar

göstermektedir.

Formüle edilen hipotezi test edebilmek için iki farklı değişken kullanılmamış, basit

dağılım tablosuna başvurulmuştur. Anket formunda yer alan 45. ve 46. soruya ait bilgiler, bu

amaçla değerlendirilecektir.

161

“Kendinizi hangi siyasi görüşe mensup görüyorsunuz?” (soru 45) biçiminde sorulan

soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıdadır. Örneklem grubunun %58.2’si, bu sorunun sağ

seçeneği ile yanıt verirken, %24.2’lik bir oran ise diğer seçeneği ile yanıt vermeli tercih

etmiştir. Sol diyenler %8.9, liberal seçeneğini işaretleyenler %3.7 oranına karşılık

gelmektedir.

Tablo 128: Kendinizi hangi siyasi görüşe mensup görüyorsunuz?

Siyasi Görüş Sayı YüzdeSol 71 8,9Sağ 467 58,2Liberal 30 3,7Diğer 194 24,2Cevapsız 40 5,0TOPLAM 802 100,0

“Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin siyasi görüşü (sağ, sol, liberal vs.) sizin için önemli

midir?” biçiminde formüle edilen soruya (soru 46) verilen yanıtlarda görüldüğü gibi,

örneklem grubunun %77.6’sı, siyasi görüşü önemsememektedir. %22.4’lük oran ise, siyasi

görüşü önemsediğini dile getirmektedir.

Tablo 129: Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin siyasi görüşü (sağ, sol, liberal vs.) sizin için önemli midir?

Siyasi Görüşün Önemi Sayı YüzdeEvet 180 22,4Hayır 622 77,6TOPLAM 802 100,0

Dini / mezhepsel veya etnik kimliğin her zaman aynı siyasi kimliği ortaya

çıkaramayabileceği ilkesinden yola çıkarak, özelde örneklem grubunun ve genelde ise Türk

toplumunun, insanlar arası ilişkileri geliştirirken siyasi unsuru çok da göz önüne almadığını,

buna dayanarak ifade edebiliriz.

Yukarıdaki değerlendirmelere göre, test etmeye çalıştığımız hipotezimiz kısmen ispat

edilmiştir. Komşuluk ilişkilerinde siyasi görüşe önem verenlerin, örneklem grubunun sadece

1/4’üne karşılık geldiği görülmektedir. Geriye kalan 3/4’lük kesim içinse bu durum çok da

önemli değildir.

Anket formunun 47. sorusu, “komşularla iyi ilişkiler kurabilmek için en önemli etken

sizce nedir?” biçimindedir. Bu soruya örneklem grubunun yarısından daha fazlası (%53.6)

“karşıdaki güven verdikten sonra siyasi görüş, dini inanış veya diğer hususlar önemli

değildir” biçiminde yanıt vermiştir. Aslında bu ifade etnik, dini ve siyasi temelli sosyal ilişki

biçimlerinin, komşulukta çok da önemsenmediğini göstermesi açısından ilginçtir.

162

Yapılan bir araştırmada (ÇAKIR, 2005, 141-142), iyi komşuluk ilişkilerinde

bulunabilmek için gerekli olan etkenler sorulmuş ve %65.0 oranıyla, aynı / benzer dünya

görüşünü paylaşma birinci sırada çıkmıştır. Sonraki unsurlar sırasıyla şunlardır: %43.5 aynı /

benzer örf-adet, %30 aynı / benzer dil-lehçeyi konuşmak, %18 aynı eğitim düzeyinde

bulunmak, %10.5 sadece insan olmak, %9.3aynı / benzer yaşlarda bulunmak, %1.5 aynı gelir

düzeyinde olmak.

“Komşuluk, insanların siyasi görüşlerine göre farklılıklar göstermektedir” biçimindeki

denencenin kısmen doğrulandığı görülmektedir.

Hipotez 11: Komşuluk, insanların eğitim durumlarına göre farklılıklar

göstermektedir.

“Komşuluk, insanların eğitim durumlarına göre farklılıklar göstermektedir” biçiminde

geliştirdiğimiz hipotezin anlamlı çıkabilmesi için, anket formundaki; 8. sorunun a (okula

gitmemiş) ile b (okula gitmemiş, ancak, okuma-yazma bilir) şıkkı okula gitmemiş olarak, c

şıkkı (ilkokul) ile d (ortaokul) şıkkı ilköğretim olarak, f (2 yıllık ön lisans mezunu) şıkkı ile g

(fakülte (4 yıllık lisans) mezunu) şıkkı yüksek öğretim olmak üzere birleştirilmiştir.

Hipotez testi için, 8. soru ile; 31., 32., 34., 48., 51., 68., 80., 81., 82. sorular arasında

ilişki aranmıştır. Đlgili tablolardan anlamlı olanlar ise 8 ile 32. ve 34. sorular arasında kurulan

tablolardır.

Birkaç günde bir görüşenlerin oranı, öğrenim düzeyi arttıkça genel bir artış

göstermektedir (%42.2’den %50.0’e kadar). Öğrenim düzeyinin yükselmesine zıt olarak her

gün yüz yüze görüşenlerin oranında azalma olmaktadır. Đlgili oranlar; %46.1, %50.6, %40.4,

%22.7, %28.6 biçiminde gerçekleşmiştir. Öğrenim düzeyinin yükselmesine paralel olarak,

kişinin mesleğinin de değişme olanağı olacağından, kişinin komşusuyla hergün yüz yüze

görüşmesi biraz zorlaşır denilebilir. Bunun yanında, öğrenim düzeyinin yükselmesiyle

birlikte, serbest zamanları değerlendirmede alternatif yolların (bilgisayar-internet, spor,

zayıflama merkezi vs.) çoğalması da mümkündür.

Öğrenim düzeyinin düşük olması, serbest zamanların değerlendirilmesi noktasında yeni

arayışlar içine girilmesini engelleyebilir. Bu durum ise, daha çok komşularla görüşme

biçiminde rutin bir davranışı ortaya çıkarabilir.

163

Komşularıyla hiç görüşmeyenlerin oranında öğrenim durumunun değişmesine bağlı

olarak belirgin bir değişimin gerçekleşmediği ifade edilebilir.

8. soru (öğrenim durumu) ile 34. soru (komşularınızla ailece görüşüyor musunuz,

görüşüyorsanız ne sıklıkta?) arasındaki ilişkiye baktığımızda; komşularıyla ailece hergün

görüşenlerin oranının, öğrenim durumunun yükselmesine zıt olacak şekilde düştüğü

görülmektedir. Ailece hiç görüşmeyenlerin oranı da öğrenim düzeyinin yükselmesine paralel

olarak yükselmektedir. Ailece görüşmek, aileden birisinin komşuyla görüşmesinden daha

fazla zaman alacağından dolayı, kolay gerçekleşemeyecek bir ilişki biçimi olarak ortaya

çıkabilmektedir. Ayda bir görüşenlerin oranı da yine öğrenim düzeyinin yükselmesine bağlı

olarak yükselmektedir.

Yapılan bir çalışmada, komşuların tahsilli olmasının ne kadar önemsendiği sorulmuş ve

örneklemin %56.2’si bu durumu çok da önemsememiştir. Sadece %29.3’lük oran için bu

durum önemlidir (KOYUNCU, 2005, 78).

Enformel görüşmeler neticesinde elde edilen bilgilerden bazıları aşağıdaki gibi

sıralanabilir:

“Đyi komşuların belirtileri bence gelenek ve göreneklere saygı gösterendir. Güven

üzerine kurulmuş komşuluklar daha iyidir. Bunun da devam etmesi için insanların ekonomik

seviyelerinin geçim seviyesinin iyi olması lazımdır. Ekonomik sıkıntısı çok olanlar sağlıklı

komşuluk ilişkisi kuramaz. Geçmiş komşuluklar bu günkünden çok daha iyiydi. Günümüz

komşulukları samimi değil. Hiç kimsenin biri birine güveni kalmadı. Aslında teknolojinin

olumlu etkileri olması gerekirken, doğru kullanılması bilinmediğinden kötü etkileri oluyor.

Eğitim düzenimiz teknolojinin kullanılmasına müsait değil. Genelde kötü yollarda

kullanılıyor”.

“Komşuluk, insanların eğitim durumlarına göre farklılıklar göstermektedir” biçiminde

formüle edilen hipotezimizin büyük oranda ispat edilmiş olduğu ileri sürülebilir.

Hipotez 12: Komşuluk, cinsiyet (kadın / erkek) durumuna göre farklılıklar

göstermektedir.

164

Yukarıdaki hipotezimizi test edebilmek için 2. soru ile 28., 31., 32., 34., 52. ve 73.

sorular arasında ilişki aranmıştır. 2. soru ile 32., 34., 52. ve 73. sorular arasında oluşturulan

tablolar anlamlı çıkmıştır.

Cinsiyet değişkeni ile 32. soru (komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?)

arasındaki ilişki tablosuna bakıldığında şöyle bir değerlendirmede bulunabiliriz: Komşularla

ayda bir yüz yüze görüşen erkek oranı %12.7 iken, bu oran kadınlarda sadece %4.7’dir.

Birkaç günde bir görüşme her iki cins için de aynıdır (%43.9). Hergün görüşme durumu ise

erkeklerde %36.8 iken, bayanlarda %46.4 olmaktadır. Hiç görüşmeme ise erkeklerde %6.6

iken, kadınlarda %5.0 olmaktadır.

2. soru ile 34. soru arasındaki ilişkiye bakıldığında şöyle bir dağılım ortaya çıkmaktadır:

34. soru, “komşularınızla ailece görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?” biçiminde

sorulmuştur. Ailece ayda bir görüştüğünü ifade eden erkeklerin oranı %32.7 iken bayanların

oranı %24.2 olmaktadır. Birkaç günde bir komşularıyla görüşen kadınların oranı %29.9

olurken, bu oran erkekler için %39.1’dir. Hergün ailece görüştüklerini belirten kadınların

oranı %24.7 olurken, erkeklerin oranı ise ancak bu oranın yarısıdır (%12.2). Komşularla hiç

görüşmediklerini beyan eden erkeklerin oranı %16.0 iken, bu oran kadınlarda %21.2’ye

karşılık gelmektedir.

Anket formunda yer alan 52.soru “komşuluk sizin için ne kadar önemli” biçimindedir.

2. soru ile 52. soru arasında kurulan ilişkiye göre; çok önemli diyen erkeklerin oranı %74.1,

kadınların oranı %77.6; önemli diyen erkeklerin oranı %17.0, kadınların oranı %16.0; orta

derecede önemli diyen erkeklerin oranı %5.8, kadınların oranı %4.2, önemli değil diyen

erkeklerin oranı %3.0, kadınların oranı ise %2.2’ye karşılık gelmektedir.

73. soru “hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz?” biçiminde sorulmuştur. Soru 2

ile bu soru arasında kurulan çapraz ilişki tablosuna baktığımızda şöyle bir dağılım olduğu

görülmektedir: Karşı komşu ile sık görüştüğünü belirten erkeklerin oranı %42.9, kadınların

oranı %51.1’dir. Alt veya üst kattaki komşu ile sık sık görüştüğünü belirten kadınların oranı

%21.7 iken, bu oran erkeklerde %15.7’dir. Uzak komşu ile görüşen kadınların oranı %4.2

iken erkeklerin oranı %3.6’ya karşılık gelmektedir. Komşuların hepsiyle görüşen kadın oranı

%14.0 iken, komşuların hepsiyle görüşen erkek oranı %27.9’dur. Hiçbiriyle görüşmeyen

erkek oranı %2.0 iken, kadınlarda bu oran %1.2’dir.

165

Hepsiyle görüşürüm biçiminde cevap veren erkek oranının kadınlara göre yüksek

olmasının nedenini; kadınların komşuluk ilişkisi kurarken daha seçkinci davranmalarına

karşılık çokça komşu edinmeleri, buna karşın erkeklerin komşu özelliği taşıyan insanlarla

görüşme durumunun yaygın olduğu, ancak, komşuyu seçme biçiminde bir tavır

göstermemeleri durumuyla izah etmek mümkündür.

Erdoğmuş’un (2006, 93) yaptığı araştırmaya göre de, erkek ve bayanların komşularıyla

görüşme sıklıkları farklı çıkmıştır (%38 kadın, %26 erkek). Yılmazöz’ün (2010, 120)

çalışmasında; komşuları ile her gün görüşen kadınların oranı %29.4 oranında iken, erkeklerde

için bu oran %17.9’dur.

Kadınların komşuluk ilişkisi kurmaları durumunun erkeklerden daha hızlı, yaygın, uzun

süreli olmasını Tarhan (2005, 150), aşağıdaki ifade ile dile getirmektedir: “Kadınların duygu

ve düşüncelerini ifade etme yetileri, dinleme becerilerinden daha yüksektir”.

Erkeklerin evde görüşme yanında başka mekânlarda görüşme imkânları, kadınlara göre

daha fazla olabilmektedir. Kahvehane, bu noktada erkeklerin imdadına yetişen önemli bir

mekân / kurumdur (YILDIZ, 2007, 173). Evden bağımsız olması ve özgürce hareket etme

imkânı sunması gibi nedenlerden dolayı, kahvehane erkekler tarafından çokça tercih

edilmektedir.

“Kadınlar arasında dedikodu had safhadadır. Çekememezlik var. Erkeklerin kendi

aralarındaki komşuluğu daha iyidir. Kadınlardan çok şikâyetçiyim”.

“Çevremizde komşuluğa genelde önem verilir. Bayanlar daha çok ev hanımıdır.

Erkeklerin çoğu çalışıyor. Kadınlar arasında komşuluk daha çok gelişmiştir. Komşuluk sosyal

hayatın gelişmesinde önemli bir zemindir. Teknolojinin gelişmesi komşuluğu olumsuz

etkilemiştir. Çünkü onlara daha çok zaman ayırmak gereği ortaya çıkmıştır. Komşularımızdan

beklentilerimiz daha çok çocuklarımıza iyi örnek olmalarıdır. Özel günlerde sadece

kutlamalara giderim. Komşuların daha çok güler yüzlü ve samimi olmalarını severim”.

“Bayanlar için komşuluk çok daha önemli. Çocuklar benim için sorun teşkil etmiyor.

Komşulukta akraba olunması daha önemlidir. Komşulara gidileceği zaman önceden haber

edilmesi gerekir”.

166

Hipotez 13: Komşuluk, insanların meslekî durumlarına (esnaf, memur, işçi,

zanaatkâr, serbest meslek, pazarlamacı vb.) göre değişebilmektedir.

Anket formunun 10. sorusu kişinin mesleğini öğrenmeye yöneliktir. Soruya ait

seçenekler fazla (14 seçenek) olduğundan, çapraz ilişki tablosu oluşturulmamış, basit dağılım

tablosu ile yetinilmiştir. Verilen cevapların dağılımı aşağıdaki gibidir: memur %5,6, işçi

%5,1, çiftçi %4,0, serbest-tüccar %3,9, öğretmen %4,5, din görevlisi %1,9, asker %0,4, polis

%1,6, esnaf %6,2, şoför %1,1, emekli %4,7, teknisyen-tekniker %1,9, işsiz %6,7 cevap

vermeyenler %0,5, diğer %51,9.

Anket formunun 55. sorusu ise, “komşularınızla ilişki kurarken, onların sahip oldukları

meslek (esnaf, memur, işçi, işsiz vs.) sizin için önemli midir?” biçimindedir. Bu soruya ait

dağılım aşağıdadır.

Tablo 130: Komşularınızla ilişki kurarken, onların sahip oldukları meslek (esnaf, memur, işçi, işsiz vs.) sizin için önemli midir?

Mesleğin Önemi Sayı Yüzde Evet, çok önemli 53 6,6

Evet, kısmen önemli 96 12,0

Hayır, önemli değil 653 81,4 TOPLAM 802 100,0

Komşu ilişkisinde sahip olunan mesleğin önemli olmadığını belirtenlerin oranı

%81.4’tür. Önemli görenlerin oranı ise toplamda %18.6 oranına karşılık gelmektedir.

Komşuluk ilişkisi geliştirirken, özellikle şehir kesiminde, “düşük” statüde görülen

meslek mensuplarıyla ve aileleriyle daha “sınırlı” ilişki kurulduğu ve hatta küçümseme

yoluna gidildiği ifade edilebilir. Aşağıdaki ifade bunun örneğidir: “Kapıcı çocuklarını

küçümsüyorlar, aşağılıyorlar. Kapıcıları pis diye bakıyorlar, hepsi köylü diye görüyorlar”

(ÖZYEĞĐN, 2003, 63). Mesleğin sosyo-ekonomik açıdan farklı sınıflara mensup insanlar

içinde yerine getiriliyor olmasının böyle bir bakış açısını doğurduğu söylenebilir.

Yapılan enformel görüşmelerde elde edilen açıklamalar aşağıdaki gibidir:

“Apartmanın kapıcısıyım, herkesten memnunum. Eskiye göre komşulukta, kötüye

doğru, değişim var”.

“Çalışıyorum. Komşularımla problemim yok. Eşim ve ben çalıştığım için komşularla

görüşmeye zaman ayıramıyorum. Fırsatım olsa elbette görüşürüm”.

167

“Komşular ile fazla görüşemiyorum. Kendim memurum. Komşular da öyle. Ortak bir

noktamız olmadığı için fazla görüşemiyoruz.”

“Çalışan bir kadın olduğum için komşularıma zaman ayıramıyorum. Bayram günlerinin

komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi için mutlaka değerlendirilmesi gerekir”.

“Şimdiki komşularım çalışıyorlar. Onlarla görüşemiyoruz. Çalıştıkları için bize vakit

ayıramıyorlar. Şimdiki komşular benden daha gençler. Kafa dengim yok. Hepsi çalışıyor. Bu

yüzden fazla samimiyetim yok”.

“Komşuluk ilişkileri bitme aşamasında. Zorla olacak bir iş değil. Dini duyguların güçlü

olmasının, komşuluk ilişkilerini ayakta tutacağı bir yanılgıdır. Đnsanların ekonomik durumu

geliştikçe, refah arttıkça insanlar bireyselliklerini yaşayacaklar. Evde yalnız bir yaşam tercih

edecekler”.

“Binalarda temizliğe gitmekteyim. Merdiven temizliği yapmaktayım. Çevreden hor

görülmeden dolayı sıkıntı yaşamaktayım. Sadece kendim değil, çocuklar da hor görülmenin

ezikliğinin farkında”.

“Komşuluk, insanların meslekî durumlarına (esnaf, memur, işçi, zanaatkâr, serbest

meslek, pazarlamacı vb.) göre değişebilmektedir” biçiminde formüle edilen hipotezimiz

kısmen ispat edilmiştir.

Hipotez 14: Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşuluk, göç eden insanların şehre

yerleşim tarihlerine göre farklılıklar göstermektedir.

Đlgili denenceyi test edebilmek için 5., 6. ve 101. sorular bağımsız değişken olarak

alınmıştır. Bu değişkenlerle, ilgili bağımlı değişkenler kullanılarak çapraz ilişki tablosu

oluşturulmuştur. 5. soruyla bazı bağımlı değişkenler arasında ilişki bulunmuş, 100. soru ile

değişkenler (31., 32. ve 34. soru) arasında ise anlamlı tablolar bulunamamıştır.

Çapraz ilişki tablolarının anlamlı çıkabilmesi amacıyla; 5. ve 6. sorudaki merkez köy ve

ilçeye bağlı köy şıkları; il belde ile ilçe belde şıkları birleştirilmiştir.

5. ve 32. sorular arasında kurulan çapraz tabloya bakıldığında şöyle bir durum ortaya

çıkar: Şehir merkezinde ikamet edenlerin %9.3’ü ayda bir görüşürken kırsalda / köyde ikamet

edenlerde bu oran %6.2 olmaktadır. Birkaç günde bir görüşen şehirde ikamet edenlerin oranı

168

%49.4 iken, köyde bu oran %38.4’tür. Hergün görüşme oranı şehir merkezindekilerde %35.7

iken, bu oran köydekilerde %50.2’ye karşılık gelmektedir. Hiç görüşmeme durumu şehir

merkezinde %5.6 iken köyde %5.2’dir.

Soru 5 ile soru 34 arasındaki çapraz ilişki tablosuna bakıldığında ise şöyle bir ilişki

ortaya çıkmaktadır: Şehir merkezinde ikamet edip ailece ayda bir görüşenler %27.3 iken

köyde / kırsalda bu oran %31.3 olmaktadır. Birkaç günde bir görüşen şehir yerleşimcilerinin

oranı %30.7 iken köy yerleşimcilerinin oranı %39.8’dir. Hergün görüşme oranı şehirde

%17.7, ilçede %23.1 ve köyde ise %18.0’dir. Hiç görüşmeme şehir merkezinde %24.2 iken

köye gelinceye kadar şöyle bir değişim geçirir: %17.9, %14.0, %10.9.

Hipotezimizi test edebilmek için anketin 100. sorusu olarak sadece il merkezi ve ilçe

merkezlerinde ikamet edenlere sorulan “kaç yıldan beri il veya ilçe merkezinde ikamet

ediyorsunuz?” sorusuna verilen dağılım aşağıdadır: %66.0 15 yıldan fazla, 3-4 yıl arası %5.6,

9-10 yıl arası %4.9, 5-6 yıl arası %4.4, 13-14 yıl arası %4.7, 11-12 yıl arası %3.3, 7-8 yıl arası

%3.0, 1-2 yıl arası %3.0, 1 yıldan az %2.1.

Şehirde kalış süresi, şehir kültürünün kazanılması sonucunu doğurabilirken, komşuluk

kültürüne ait davranış kalıplarının şehre taşınması sonucunu da doğurabilir. Bunun yanında,

şehre özgü komşuluk davranış kalıplarının edinilmesi, komşuluk ilişkilerinin daha da samimi

olduğu veya olacağı anlama gelmeyebilir. Kişi, kırsal kesimde / köyde edinmiş olduğu

kalıpları şehirde sergilemekten dolayı kınanabilir veya dışlanabilir. Ancak, bir kişinin uzun

süre çevresi tarafından benimsenen ve ödüllendirilen kalıplara bigâne kalması mümkün

olmadığından, belli bir adaptasyon / kanıksama sürecinden sonra kente özgü davranış kalıbını

benimser ve kendine mal eder.

Enformel görüşmelerden elde edilen bazı açıklamalar aşağıdaki gibidir:

“Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşuluk, göç eden insanların şehre yerleşim

tarihlerine göre farklılıklar göstermektedir” biçimindeki hipotezimiz kısmen de olsa ispat

edilmiş olmaktadır.

Hipotez 15: Komşuluk, şehre göç eden insanların şehirde yerleştikleri yere /

mekâna göre farklılıklar göstermektedir.

169

Đlgili denenceyi test edebilmek için “daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi,

ettiyseniz il / ilçe / köy / kasaba / belde / mahalle adı neydi?” biçimindeki soru (6. soru)

bağımsız değişken olmak üzere, 32. ve 34. sorular arasında ilişki aranmış ve anlamlı ilişki

bulunmuştur. Đlçe merkezi de şehir kategorisinde değerlendirilmek suretiyle çapraz ilişki

tablosu kurulmuştur.

Soru 6 ile soru 32 arasındaki tabloya bakıldığında şöyle bir durum ortaya çıkar: Birkaç

günde bir yüz yüze görüşen komşuların oranı %45.0 iken köyde %37.1’dir. Hergün

görüşenler şehirde %40.6, köyde %54.8’dir. Hiç görüşmeyenler şehirde %6.1, köyde

%3.2’dir. Soru 6 ile soru 34 arasındaki tabloya bakıldığında ise aşağıdaki gibi bir dağılım

ortaya çıkmaktadır: Ailece ayda bir görüşenler Şehirde %31.0 köyde %27.4, birkaç günde bir

görüşenler şehirde %26.6 köyde %48.8, hergün görüşenler şehirde %18.8 köyde %9.7, hiç

görüşmeyenler şehirde %23.6 köyde %14.5.

Şehir merkezinde ailece ayda bir görüşenlerin oranı %31.0 iken, bu oran ilçe

merkezinde %26.9 olmaktadır. Şehir merkezinde birkaç günde bir görüşenlerin oranı ilçe

merkezinde %28.4’e ulaşmaktadır. Hergün görüşenler şehirde %18.8 olurken, ilçe merkezinde

%25.4 oranındadır. Hiç görüşmeyenler şehirde %23.6 iken, bu oran ilçe merkezindekilerde

%19.4 olmaktadır.

Đkamet edilen evin; site, apartman, villa, dubleks veya yazlık olmasının komşuluk

ilişkilerini etkilemesi ile ilgili görüşlerin dağılımı şöyledir: Etkiler %43.5, evet, kısmen etkiler

%18.2 ve hayır, etkilemez %38.3.

“Kapı komşu” deyimi, evin kapısı her açıldığında karşıdaki veya yandakiyle olan bir

ilişki biçimini niteler gibidir. Konut sakini; akrabası, çocuğu veya anne babasıyla

rastlaşmaktan ziyade, günde birkaç kez karşı veya yan komşusuyla rastlaşabilmektedir. Bu

durumda, fıtratın / karakterin uyuşmaması durumunda bile komşuluk ilişkilerinin

sürdürülmesi olası hale gelebilmektedir.

Şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlerin komşuluk ilişkilerinin ikamet

edilen sokak, mahalle veya semte göre değişebilir. Yerleşilen yerdeki insanlar arasında geçerli

olan ilişki kalıplarına uymama durumu; kınanma, dışlanmışlık gibi sonuçlar doğurabilir. Bu

nedenle ilgili; mahalle, bölge, caddede geçerli olan komşuluk ilişki kalıplarının, belli bir

zaman içerisinde benimsenmesi mümkün hale gelmektedir.

170

Komşuluk ilişkilerinin şehir ortamında değiştiğini ve neredeyse kalkmak üzere

olduğunu dile getiren şairlerden birisinin şiiri aşağıdaki gibidir:

Yılda bir gidilmez yana gomşudan,

Garşılıh da gelmez sana gomşudan,

Farkında değiliz konu komşudan,

Kendi başımızın derdine düştük (KARAARSLAN, 2006-86-87).

Gerçekleştirilen enformel görüşmelerdeki bazı açıklamalar aşağıdaki gibidir:

“Apartmanda hep Palulular oturuyor, hepsi birbirini tutuyor, diğerlerini dışlıyorlar. Bizi

umursamıyorlar. Ölsek hasta olsak hiç haberleri olmaz, ne arar ne sorarlar”.

“Eskiden yedi sokak ötesindekini tanıyorduk. Şimdi üst komşuyu tanımıyoruz”.

Oluşturulan çapraz ilişki tabloları, ilgili denenceyle endirekt bir ilişki içinde olduğundan

dolayı, denencenin tam olarak ispat edilmiş olduğu söylenemez. Yine de belli bir oranda

gerçekleşmiş olma durumunu taşıdığı dile getirilebilir.

Hipotez 16: Komşuluk, insanların oturdukları meskenin mülkiyet durumlarına

göre farklılıklar göstermektedir.

Đlgili denencenin test edilebilmesi için 17. soru ile 31., 32. ve 34. sorular arasında ilişki

aranmıştır. Tabloların anlamlı çıkabilmesi için, 32., 33. ve 34. sorulardaki bazı şıklar

birleştirilmiştir. Bu sayede, 17. soru (oturduğunuz evin durumu nedir?) ile 34. soru

(komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) arasında anlamlı bir

ilişki çıkmıştır.

Kendi evinde oturan, ancak, komşularla hiç görüşmediğini ifade edenlerin oranı en

düşük seviyededir. Ev satın alan kişi, uzun bir süre burada ikamet edeceğini düşündüğünden

komşularla ilişkilerini daha sıkı tutmak gereği hissedebilir. Hiç ilişki kurmayanlar içinde en

yüksek oranı (%24.4), lojmanda oturanlar oluşturmaktadır. Lojmanda oturmanın süreyle

sınırlandırılmış olması, komşuluk ilişkilerinin daha yüzeysel ve uzun ilişki içermeyen bir

yapıda oluşması sonucunu doğurabilmektedir. Lojmanda ikamet edenlerin görüşme biçimleri

arasında en yüksek oranı (%31.0) ayda bir seçeneği oluşturmaktadır.

171

Ev sahibi olmayan / kiracı olan komşulara, “geçici” gözüyle bakılması durumu

olabileceğinden, komşuluk ilişkileri kurulması ve devam ettirilmesinin sınırlı olacağı

söylenebilir. Enformel görüşmelerden elde edilen bilgilerden bazıları, bu görüşü destekler

mahiyettedir.

Enformel görüşmelerden elde edilen bilgilerden bazıları aşağıda verilmiştir:

“Akrabalarımızın çoğu uzaktadır. Bu da beni olumsuz etkiliyor. Bana yakın olsa daha

iyi olurdu. Komşuların çoğu kirada oturuyor. Kiracılar değiştiği zaman, yeni gelen kiracılarla

irtibat kurmak ve onlara alışmak benim için zordur”.

Buna göre, “komşuluk, insanların oturdukları meskenin mülkiyet durumlarına göre

farklılıklar göstermektedir” biçimindeki denencemiz kısmen ispat edilmiş olmaktadır.

Hipotez 17: Komşuluk, ailelerin hane büyüklüğüne göre farklılıklar

göstermektedir.

Đlgili denencenin test edilebilmesi için 16. sorudaki seçenekler uygun şekilde

birleştirilmek suretiyle azaltılmıştır. Soru 16 ile 32. ve 34. sorular arasında çapraz ilişki

tablosu oluşturulmuştur. Tablolar çok anlamlı olmasa da, kutucuk değerlerinden yola çıkılarak

bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır.

Yalnız olup, birkaç günde bir komşularıyla görüştüğünü söyleyenlerin oranı %36.0

iken, aile büyüklüğü 2-5 arası olanlarda bu oran %46.5, hane büyüklüğü 6-9 arası olanlarda

%36.9, hane büyüklüğü 10 ve üzeri olanlarda ise %31.6’ya karşılık gelmektedir.

Hergün görüşme durumunda ise şöyle bir dağılım vardır: Yalnız olup hergün yüz yüze

görüşenlerin oranı %48 iken, hane büyüklüğü 2-5 arası olanlarda bu oran %40.4, hane

büyüklüğü 6-9 arası olanlarda %44.3, aile büyüklüğü 10 ve üzeri olanlarda ise %52.6

olmuştur. Tablodaki değerler, denencenin tam olarak ispatı anlamına gelmemekte, kısmen bir

doğrulanma söz konusu olmaktadır.

Soru 16 ile soru 34 arasındaki ilişki, soru 16 ile soru 32 arasındaki ilişkiye göre daha

güçlüdür. Yalnız yaşayıp da komşularıyla ayda bir ailece (!) görüşenlerin oranı %20.0

olurken, hane büyüklüğü 2-5 arasında olanlarda bu oran %28.1’dir. Hane büyüklüğü 6-9 arası

olanlarda %30.2 iken, aile büyüklüğü 10 ve üzeri olanlarda oran %31.6 olmaktadır.

172

Birkaç günde bir ailece görüşenlerin oranı ise sırasıyla; %32.0, %34.6, %35.6, %36.3

olmuştur. Hergün görüşme durumuyla ilgili ise şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır: Yalnız

yaşayanlarda %28.0, hane büyüklüğü 2-5 arası olanlarda %18.6, hane büyüklüğü 6-9 arası

olanlarda %17.4, hane büyüklüğü 10’dan büyük olanlarda %15.8 olarak gerçekleşmiştir.

“Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde, komşularınızın ailelerindeki fert sayısı,

komşuluk ilişkilerinizi etkiler mi?” (soru 58) biçiminde sorulan soruya ait basit dağılım

tablosuna göre, ailedeki fert sayısının, komşuluk ilişkilerini etkilemeyeceğini belirtenlerin

oranı örneklem grubunun 3/4'ünden daha fazladır. Đlgili tablo aşağıdadır.

Tablo 131: Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde, komşularınızın ailelerindeki fert sayısı, komşuluk ilişkilerinizi etkiler mi?

Ailedeki Fert Sayısının Komşuluk Đlişkisine Etkisi Sayı YüzdeEvet, tamamen etkiler 57 7,1

Evet, kısmen etkiler 132 16,5

Hayır, etkilemez 613 76,4TOPLAM 802 100,0

Ailenin kalabalık oluşu, normalde, komşuluk ilişkilerini etkileyen önemli bir unsur

olarak ele alınmıştır. Ancak, ailedeki çocuk sayısı ve aile ile birlikte kalan yaşlı kuşağın,

görüşülecek komşu için “külfet” gibi görülmediği dikkat çekmektedir. Çocukların, bir

birleriyle kaynaşması, oyun oynaması gibi durumlar, çocuk olgusuna olumsuz bir anlam

yüklenmesini anlamsızlaştırabilir.

Evin yaşlılarının (anne,, baba, dede, nine), komşuluk ilişkilerinde “yük” olarak

görülmediği, yukarıdaki verilere bakılarak söylenebilir. Aksine, yapılan enformel

görüşmelerde de ifade edildiği gibi, yaşlıların nasihatleri, deneyimleri bazen kişiler tarafından

“istenen” konumda olabilmekte ve komşularla kalabalık sayıda görüşme çok da istenmeyen

bir durum olarak algılanmayabilir.

Sonuç olarak, “komşuluk, ailelerin hane büyüklüğüne göre farklılıklar göstermektedir”

biçimindeki denence kısmen doğrulanmış olmaktadır. Hane büyüklüğüyle bağlantılı olarak

geliştirilen komşuluğun kendine mahsus kurallarının zamanla oluştuğu ileri sürülebilir.

Hipotez 18: Komşuluk, ailelerin çocuk sayılarına göre farklılıklar göstermektedir.

Anket formunun 59. sorusu, “herhangi bir komşu ile ilişkileri geliştirirken, komşunuzun

çocuk sayısı sizin için önemli midir, neden?” (soru 59) biçiminde yöneltilmiştir. Örneklem

grubunun 3/4'ünden daha fazlası için bu durum olumsuz bir durum olarak algılanmamaktadır.

173

Tablo 132: Herhangi bir komşu ile ilişkileri geliştirirken, komşunuzun çocuk sayısı sizin için önemli midir, neden?

Çocuk Sayısının Komşuluk Đlişkisine Etkisi Sayı YüzdeEvet 192 23,9Hayır 610 76,1TOPLAM 802 100,0

Basit dağılım yanında, soru 15 ile 32. ve 34. soru arasında ilişki aranmış ve amaçla

çapraz tablo oluşturulmuştur. Soru 15 ile soru arasındaki tablo daha anlamlı çıkmıştır.

Çocuğu olmayanlardan ayda bir görüşenler %27.1 oranındadırlar. Bu sırasıyla; %31.9,

%24.2, %33.3, %25.0 biçiminde gerçekleşmiştir. Çocuğu olmayıp da birkaç günde bir

görüşenlerin oranı %37.1 ve sırasıyla %25.0, %43.7, %33.3, %32.1 olmuştur. Hergün

görüşenler ise sırasıyla; %22.1, %19.4, %15.2, %17.4, %28.6 olarak gerçekleşmiştir.

Denence 17’nin değerlendirmesinde de belirtildiği gibi, evdeki çocukların varlık

durumu, komşuluk ilişkilerini çok da olumsuz etkilememekte, aksine çocukların biri biriyle

arkadaş olması, oynaması, sosyalleşmesine fırsat sunması gibi nedenlerden dolayı olumlu bir

anlam yüklenmektedir.

Yapılan bir çalışmada da, çocuk sayısının komşuluk ilişkilerini çok da etkilemeyeceği

ifade edilmiştir. %61.5’lik oran için bu oran önemsizken, önemseyenlerin oranı %24.0’dır

(KOYUNCU, 2005, 79). Kişilerin, komşuluk kurma niyetinde olduktan veya bir araya

geldikten sonra, çocuk sayısını pek de önemsemedikleri ileri sürülebilir.

Anket formuna yazılan veya enformel görüşme sonucu elde edilen bilgilerden bazıları

şöyledir:

“Çocuğum yok. Tekim. Kimseyle sorunum yok. Çocuklar olsaydı daha farklı olurdu.

Dövüşürlerdi. Bize derlerdi ki bunların ahlakı kötü”.

“Çocuğumla ilgilenmekten komşularla ilgilenmeye vakit bulamıyorum”.

“Ben hoşgörülüyüm ama komşum öyle değil. Komşumun kalabalık bir ailesinin olması,

komşuluğumuzu etkiliyor. Çocuklu aileler bize zarar veriyor. Çocukların kavgasından

rahatsız oluyorum. Komşumla sadece bayramlarda görüşüyoruz. Herkesin sorumluluğu oldu.

Çocuklar büyüdü. Kimse kimseyle ilgilenmiyor. Kimse kimseye vakit ayırmıyor. Birbirimize

geliş gidişler bekliyoruz. O sen gel diyor, diğeri sen. Kimse kimseye gitmeyince soğukluk

174

başlıyor. Çocuklar olmadan önce herkes birbiri ile konuşuyordu. Çocuklardan sonra kimseye

vakit ayıramaz olduk”.

“Zihinsel engelli çocuğumuz olduğu için komşular bizden uzaklaşıyorlar, engelli

çocuktan çekindikleri için gelmiyorlar. Sadece akrabalar ve engelli çocuğun zararsız olduğunu

bilenler geliyor. Ahirette ilk sorulan soru komşuluktur. Kimseye kızgın değilim. Hiçbir zaman

çocuklar yüzünden komşularla tartışmam”.

“Komşularla aram pekiyi değil, olmak da istemiyorum. Eşimden dolayı komşuları

tanıyorum. Çünkü kimsenin samimiyetine güvenmiyorum. Ama güven duyarsam komşuluk

yaparım. Güven çok önemli. Özellikle çocukların fazlalığı komşuluk ilişkilerini etkiliyor”.

Buna göre, “komşuluk, ailelerin çocuk sayılarına göre farklılıklar göstermektedir”

biçiminde formüle edilen denencenin kısmen doğrulanmış olduğu ifade edilebilir.

Hipotez 19: Komşuluk, özel gün ve zaman aralıklarında (bayramlar, ölüm, doğum,

sünnet, düğün, nişan, kutlama, yılbaşı, yeni taşınma, yer değiştirme, askere uğurlama ve

asker karşılama, hacca uğurlama, hacı karşılama, Ramazan, Muharrem vb.) farklılıklar

göstermektedir.

Đlgili denencenin ispatı için çapraz tablo oluşturulmamış, basit tablolardan yola çıkarak

birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anket formunun 84. sorusunda, “kaza, ölüm, hastalık gibi acil durumlarda ne

yaparsınız?” biçiminde soru sorulmuştur. Bu soruya “komşumu ararım” biçiminde yanıt

verenler, örneklem grubunun %38.’sine karşılık gelmektedir.

Komşular arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylardan haberdar olma durumuna ilişkin olarak sorulan soruya (soru 85) “evet” biçiminde yanıt verenler %91.1 oranına sahiptir.

Komşular arasında yaşanabilecek doğum, ölüm, düğün gibi olaylardan haberdar olma durumunda nasıl davranılacağını ilişkin dağılım (soru 86) aşağıdadır:

Tablo 133: Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar olursanız nasıl davranırsınız?

Doğum, Ölüm, Düğün Gibi Olaylarda Takınılan Tavır Sayı Yüzde Đlgilenmem 28 3,5 Ne ihtiyaçları olursa yardımcı olurum 648 80,8

Sadece törene katılırım 84 10,5

Diğer 35 4,4 Cevapsız 7 0,9 TOPLAM 802 100,0

175

Örneklemin 4/5’inden daha fazlası, özel gün ve zaman aralıklarında komşularının ne

ihtiyaçları olursa karşıladığını belirtirken, %10.5 ise törene katıldığını ifade etmiştir.

Bir araştırmada (ÇAKIR, 2005, 192); doğum, ölüm, düğün gibi olağanüstü durumlarda

nasıl bir tavır takınıldığına ilişkin soru sorulmuş ve aşağıdaki gibi bir dağılım ortaya

çıkmıştır: Đlgilenmeyenler %2.2, her türlü yardımı yapanlar %77.8, sadece törene katılanlar

%11.4, haberdar olmayanlar ise %8.6 oranına sahiptir.

Bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan gibi özel gün ve zaman aralıklarının,

komşuluk ilişkilerinin gelişmesine önemli katkısı olduğu görüşünde birleşenlerin toplam oranı

%84.0’a denk gelmektedir. Đlgili soruya (soru 60) ait dağılımı gösteren tablo aşağıdadır.

Tablo 134: Sizce, özel günler (bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan vs.), komşuluk ilişkilerinin gelişmesine etki eder mi?

Özel Günlerin Komşuluk Đlişkilerini Etkileme Durumu Sayı YüzdeEvet, çok etkiler 532 66,3Evet, kısmen etkiler 142 17,7

Diğer zamanlarda da komşuluğu sürdürmek gerekir 97 12,1

Diğer 31 3,9TOPLAM 802 100,0

Kişiler, normal zamanda olmayan ilişkilerini, bu zamanlarda karşılıksız olarak

ilerletmekte ve kendilerinin de sevinçli ve kederli günlerinde komşularının yanı başlarında

olmasını beklemektedir.

Enformel görüşmelerden elde edilen bilgilerden bazıları aşağıdadır:

“Komşularla iyi geçinmek, onları rahatsız etmemek lazımdır. Düğün, taziye gibi

zamanlarda komşuların yanında olmak gerekiyor. 30-40 sene önceki komşuluklar daha çok

değişti. Önceden yardımlaşmalar daha çoktu. Hiç memnun olmadığım komşu yoktur. Devlet

memuru olduğumdan apartmanda komşularla fazla görüşemiyoruz”.

“Komşuluk, özel gün ve zaman aralıklarında farklılıklar göstermektedir” biçiminde

formüle edilen denencenin ispat edildiği ifade edilebilir.

Hipotez 20: Komşuluk ilişkileri; akrabalık derecesi ve ilişkilerine göre farklılıklar

göstermektedir.

Đlgili denenceyi test edebilmek için basit dağılım tablolarından yola çıkılarak birtakım

değerlendirmelerde bulunulacaktır. Örneklem grubuna yöneltilen “komşularınızla aranızdaki

176

yakınlık derecesi nedir?” biçimindeki 29. soruya verilen yanıtlara göre; %13.0’lık kesim

yakın akraba, %2.7 ise uzak akraba cevabını vermiştir. Anket formundaki “aşağıdakilerden

hangisine birinci derecede önem veriyorsunuz?” biçiminde sorulan ve tek seçenekle yanıt

verilen 54. soruya verilen yanıtlarda; %39.4 akrabalık, %38.8 komşuluk biçiminde bir dağılım

ortaya çıkmıştır. Buna karşın, anket formunun 69. sorusunda “komşularınızla görüşme

amacınız nedir?” biçiminde sorulan soruya verilen tek seçenekli yanıtlarda görüldüğü gibi,

“akrabam olduğu için” cevabını veren kişi oranı sadece %5.5’dir. Komşuluk ilişkilerinin

oluşumu, gelişimi, devamı gibi durumlarda akrabalığın önemli olduğunu vurgulayanların

oranı düşüktür.

Anket formunun 70. sorusu, “akrabalarınızla görüşme amacınız nedir?” biçiminde

sorulmuştur. Verilen yanıtların %6.2’si “komşusu olduğu için” biçimindedir. Bunun yanında,

anket formunun 71. sorusu olarak yöneltilen “komşularınızla mı yoksa akrabanızla mı daha

çok görüşüyorsunuz?” sorusuna örneklem grubunun %30.0’u akraba, %485’u komşu yanıtını

vermiştir. Her ikisi ile görüşenler ise %19.0 oranındadır. Buna göre, sosyal ilişki kurulurken,

karşıdakinin güven vermesi durumunda, bu kişinin veya kişilerin akraba olmasına

bakılmaksızın ilişki kurulmaktadır ve bu ilişki bazen akrabalığın önüne bile geçebilmektedir.

Soru 75’e verilen yanıtlara göre, akrabalık ziyaretlerinin azaldığını ifade edenlerin oranı

örneklem grubunun %70’ine karşılık gelmektedir. Dolayısıyla, olmayan veya

gerçekleştirilmeyen akraba ziyaretlerinin yerine yeni bir sosyal ilişki kalıbı ikame edilmiştir

ki, bu da komşuluk ilişkisidir.

Bir çalışmada (GÖLÇÜK, 2007, 84); “komşularınızla mı akrabalarınızla mı daha sık

görüşüyorsunuz?” biçiminde sorulan soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıdaki gibidir:

%38,5 akraba, %36.5 komşu, %22.2 her ikisiyle, %2.8 hiçbirisiyle. Başka bir çalışmada ise

(YILMAZÖZ, 2010, 115) şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır: Đş ve okul arkadaşları % 37.5,

komşu %32.0, akraba % 26.3.

Denencemizle ilgili bir başka soru da 93. soru olarak yöneltilmiştir. Soru, “komşuların akraba ya da hemşeri olmasının sizce ne anlamı var?” biçimindedir. Đlgili tablo aşağıdadır.

Tablo 135: Komşuların akraba ya da hemşeri olmasının sizce ne anlamı var?

Komşuların Akraba Ya Da Hemşeri Olmasının Önemi Sayı Yüzde Maddi yardımlaşma sağlar 43 5,4 Manevi destek sağlar 522 65,1 Hiçbir yararı yok 185 23,1 Diğer 52 6,5 TOPLAM 802 100,0

177

Örneklem grubunun 2/3’sine yakını manevi bir destekten bahsetmiştir. %5.4’lük bir

oran maddi destekten bahsetmiştir. Hiçbir yararı olmadığına inananlar ise %23.1 oranına

sahiptir.

Erdoğmuş’un (1977, 52-53), Ankara’da yaptığı alan çalışmasına göre, hane halkı

başkanları, en sık görüşülen ve ihtiyaç halinde yardım edilen kimselerin öncelikle akraba

olduğu, ardından hemşeri, iş arkadaşı ve komşuların geldiği görülmüştür. ERDER’in

çalışmasında ise (2001, 242), hane halkı başkanlarının ev haricinde görüştükleri kişilerin

başında arkadaş gelirken, ikinci sırada komşu ve daha sonra da akraba-hemşeri gelmektedir.

Ayata’nın (1996, 69) çalışmasında, orta yaş gruplarında akrabalara bağlılığın azaldığı,

komşuluk ve iş arkadaşlığının önem kazandığı, 60 yaş sonrasında ise iş arkadaşlığının yerini

komşuluğun aldığı görülmektedir.

Enformel görüşmeler sonucu elde edilen görüşlerden bazıları aşağıdadır:

“Akrabalarla olan maddi ilişkilerinden çok zarar gördüm. Akrabalarla ilişkilerin sadece

maddi olması gerekir. Akrabalarımdan ağzım yandığı için komşularla arama büyük duvarlar

koydum. Hepsiyle iyi anlaşıyorum, ama paylaşımım az. Farklı ekonomik düzeydeki insanlarla

komşuluk ederim, onlar bize tenezzül etmiyor genelde”.

“Bir insan iyi olursa karşısındaki de iyi olur. Kötü olursa karşısındaki de kötü olur.

Anne babanla kardeşinle ne kadar iyiysen komşu ile de o kadar iyi olman gerekir. Komşuluk

ilişkilerinde pek bir değişme olmamıştır. Komşuluk ilişkilerini geliştirmek için tatlı

konuşmak, selamlaşmak, birbirine yardımcı olmak, iyi günde kötü günde yanında olmak

gerekir. Kültürel değişme, komşuluk ilişkisini etkiler. Cahil ile tahsilli birinin anlaşması

zordur. Kuşak çatışması komşuluğu etkilemez”.

“Maddi durumum çok iyi değil. Bu durum komşuluk ilişkilerini etkiliyor. Kendimi

onlara denk görmüyorum. Kendimin, “yardım isteyecek” diye yanlış anlaşılmasından

korktuğum için komşumun evine sık gitmiyorum. Ama ilişkileri iyi tutmaya çalışıyorum.

Hasta görme, taziye gibi durumlarda komşu ziyaretleri yaparım. Akrabalık ilişkileri ise

zayıftır. Komşulara daha çok güveniyorum”.

“Akrabalarından uzak yaşıyorum, eşimin akrabalarına yakın oturuyorum ama onlara

güvenmiyorum. Bu yüzden komşulara daha yakınım, onlarla daha çok görüşüyorum”.

178

“Buranın komşuluk ilişkileri diğer illere (Ankara, Đstanbul) göre çok iyi. Akrabalık

ilişkileri bazen komşuluktan daha zayıf kalabiliyor”.

“Akrabalarım uzak olduğu için daha çok komşulara görüşüyorum. Sadece komşulukta

değil, akrabalıkta da güven azaldı”.

“Komşuluk ilişkileri; akrabalık derecesi ve ilişkilerine göre farklılıklar göstermektedir”

biçiminde oluşturulan denencemiz kısmen ispatlanmıştır.

Hipotez 21: Ulaşım vasıtalarının (özel araba, otobüs, minibüs, metro vb.) varlık

derecesi, mekana bağlı olmayan komşuluk ilişkisi bulunan (eski komşu vs.) insanların

ilişkisini devam ettirmesinde etkilidir.

21. denenceyle ilgili olarak örneklem grubunun sadece şehir merkezi ve ilçe merkezinde

yer alanlara yöneltilen “daha önceden komşu olduğunuz, ancak çeşitli nedenlerden dolayı

(taşınma, yeni ev alma vs.) fiziki olarak ayrıldığınız eski komşularınızla irtibatınız hangi

düzeydedir?” (soru 104) biçiminde soru yöneltilmiştir.

Tablo 136: Daha önceden komşu olduğunuz, ancak çeşitli nedenlerden dolayı (taşınma, yeni ev alma vs.) fiziki olarak ayrıldığınız eski komşularınızla irtibatınız hangi düzeydedir?

Fiziki Mekânın Uzaklığının Komşuluğa Etkisi Sayı YüzdeĐlişki eskisi gibi devam etmektedir 162 28,4Fiziki uzaklıktan dolayı azaldı 202 35,4Sadece belli günlerde (bayram, düğün, düğün, nişan vs.) görüşmekteyiz 138 24,2Diğer 42 7,4Cevapsız 27 4,7TOPLAM 571 100,0

Örneklem grubunun 1/3’ünden daha fazlası (%35.4), “fiziki uzaklıktan dolayı azaldı”

biçiminde yanıt vermiştir. Sadece, %28.4’lük bir oran, ilişkilerin eskisi gibi devam ettiğini

dile getirmiştir. Sadece belli günlerde (bayram, düğün, düğün, nişan vs.) görüştüğünü dile

getirinler de göz önüne alındığında, toplamda, %52.6’lık bir oran, fiziki uzaklık engeline

rağmen geçmişti komşuluk ettiği komşularıyla görüşmeye devam etmektedir.

Özel araba, otobüs, minibüs, metro gibi araçların yaygınlaşması, eski komşuluğun

devam ettirilmesinde önemli bir yer tutarken, uzakta kalan komşularla sık sık görüşülmesi

insanlara “pratik” de gelmeyebilir. Bunun yerine yakınında olan insanlarla sosyal ilişki

kurarak, yeni komşuluk biçimleri geliştirilebilir. Buna göre, “ulaşım vasıtalarının (özel araba,

otobüs, minibüs, metro vb.) varlık derecesi, mekana bağlı olmayan komşuluk ilişkisi bulunan

179

(eski komşu vs.) insanların ilişkisini devam ettirmesinde etkilidir” biçiminde oluşturulan

denencemiz kısmen doğrulanmış olmaktadır.

Yapılan bir araştırmada (KOYUNCU, 2005, 93), daha önce oturulan semtte ya da

mahalledeki komşularla görüşülüp görüşülmediği sorulmuştur. Buna göre; görüşenler %23.0,

görüşmeyenler ise %23.5 olarak gerçekleşmiştir. En çok, ayda bir (%8.3) ve bayramdan

bayrama (%6.3) seçenekleri işaretlenmiştir.

Hipotez 22: Özel ulaşım araçları ve iş ve okul servislerinin yaygın olarak

kullanımı, komşuluk ilişkilerini etkilemiştir.

Oluşturulan bu hipotezin hareket noktası; insanların özel araç sahibi olmaları ve

çocuklarını okul servislerine kaydettirmelerinin, sosyal ilişkilerde bireyselleşmeyi doğuracağı

varsayımıdır. Bunun için anket formunun 123. sorusu “sizce, özel ulaşım araçları (otomobil)

ve okul servislerinin yaygınlaşması, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?” biçiminde formüle

edilmiş ve örneklem grubunun sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere

yöneltilmiştir.

Tablo 137: Sizce, özel ulaşım araçları (otomobil) ve okul servislerinin yaygınlaşması, komşuluk ilişkilerini etkiler mi? Özel Ulaşım Araçları ve Okul Servislerinin Komşuluk Đlişkilerini Etkileme Durumu

Sayı Yüzde

Evet, çok etkiler 46 8,1

Evet, kısmen etkiler 101 17,7Hayır, etkilemez 395 69,2Cevapsız 29 5,1TOPLAM 571 100,0

Özel ulaşım araçlarına sahip olma ve okul servislerinin, çocukların / öğrencilerin okula

gitmeleri / gelmelerinde yaygın hale gelmesinin komşuluk ilişkilerini etkileyebileceği

görüşünde olanların toplam oranı %25.8 olmaktadır. %69.2’lik oran içinse özel araçların

yaygınlaşması durumu ve okul servislerinin yaygınlaşması durumu komşuluk ilişkilerini

etkilemez.

Enformel görüşmelerden elde edilen bazı açıklamalar aşağıdaki gibidir:

“Eskiden çocuklar okula beraber giderlerdi. Bunun bile komşuluğa etkisi vardı. Şimdi

yok artık”.

180

Yukarıda belirtilen bilgilere göre, “özel ulaşım araçları ve iş ve okul servislerinin

yaygın olarak kullanımı, komşuluk ilişkilerini etkilemiştir” biçiminde geliştirilen denencenin

kısmen doğrulandığı söylenebilir.

Hipotez 23: Sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin komşularıyla

görüşme sıklığında değişimler meydana gelmiştir.

Đlgili denencenin test edilebilmesi için soru 2 ile soru 32 arasında çapraz tablo

oluşturulmuştur. Đlgili tablo anlamlıdır. Ayda bir görüşen erkeklerin oranı %12.7 iken,

kadınların oranı %4.7 olmuştur. Birkaç günde bir görüşen erkeklerin oranı %43.9’a karşılık

gelirken, bu oran kadınlar için de aynıdır. Hergün görüşme oranı kadınlarda %46.4 olurken,

erkeklerde bu oran %36.8 olarak gerçekleşmiştir. Hiç görüşmeme durumu, erkeklerde %6.6

olurken, kadınlarda ise %5.0 olarak gerçekleşmiştir.

Yapılan enformel görüşmelerde, eskiye oranla görüşme sıklığında azalma olduğu dile

getirilmiştir. Bu durumdan en çok yakınınlar ise, şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde

yaşayanlardır. Şehir yaşamının, insanlar arasındaki ilişkileri etkilediği görüşü yaygınken, bu

noktada üzerinde en çok durulan konu, kitle iletişim araçlarının (televizyon, internet vb.),

insanların diğer insanlarla ilişki kurmasına engel olmasıdır. Kırsal kesimdeki insanlar da

benzer görüşleri paylaşmaktadırlar.

“Sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin komşularıyla görüşme sıklığında

değişimler meydana gelmiştir” biçiminde oluşturulan denencemiz büyük oranda ispat

edilmiştir. Özellikle yapılan enformel görüşmeler, bu hipotezin ispatında önemli bir rol

oynamıştır.

Hipotez 24: Sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin komşularıyla

görüşme nedenlerinde değişimler olmuştur.

Đlgili denencenin test edilebilmesi amacıyla soru 2 ile soru 65 ve soru 69 arasında

çapraz ilişki kurulmuştur. Soru 2 ile soru 65 arasında, oransal dağılım açısından bir anlamlılık

bulunmaktadır. Kadınların %57.6’sı, komşuluğun eskiden olduğu gibi devam ettiğini

belirtirken, bu oran erkeklerde %61.2 olarak gerçekleşmiştir. “Eskiden her an iç içe idik, şu an

istesek de irtibat kuramıyoruz” seçeneğiyle yanıt verenlerden kadınların oranı %23.4 olarak

gerçekleşirken, bu oran erkeklerde %19.8’dir.

181

Soru 2 ile soru 69 arasında kurulan çapraz ilişkide, kadınların ilişki kurma, anlaşma ve

komşuluğu devam ettirme noktasında erkeklerden daha iyi durumda oldukları ortaya

çıkmıştır. Çok iyi anlaştığı için komşularla görüştüğünü belirten kadınların oranı %46.6 iken,

bu oran erkeklerde %35.8 olarak gerçekleşmiştir.

Biraz yaşlı olan örneklem grubu, eskiden her sıkıntıda komşular birlik içinde hareket

ettiklerini, görüşmek için zaman ve mekanın çok da önemli olmadığını ve birçok ilişkinin

spontane olarak gerçekleştiğini ifade etmişlerdir.

Komşuluk kurumunun aslında bir eğitim kurumu gibi işlev gördüğünü, çocuk ve

gençlerin bu kurum içinde görerek öğrendiklerini ve bunu bir sonraki kuşağa aktardıklarını

ifade etmişlerdir. Toplumun genel geçer normatif sistemine ait unsurların bu ilişkilerde

öğrenildiği dile getirilmiştir. Bahsedilen bu kuralların, okulda verilmediği ve en iyi verilecek

yerin, evdeki yaşlı kuşak, komşular ve çevredeki insanlar olduğu ifade edilmiştir.

Enformel görüşmeden elde edilen bazı açıklamalar aşağıdaki gibidir:

“Komşulukta yaş önemli değil. Komşuların iyi olması, karşılıklıdır. Ben kimsenin

sırrını kimseye vermem. Komşular küçükken biz bir yanlış yapsak uyarırlardı”.

“Komşularım yaşıtım değil. Hepsi benden büyüktür. Bazen anlaşamadığımı

düşünüyorum. Çevrenin güvenli olması komşuluğu etkiliyor. Onlarla yürüyüşe falan

çıkıyoruz”.

“Yaşıtımız olmayan komşulara pek gitmem. Gidersem de annemle giderim”.

Yukarıdaki bilgilerden yola çıkarak, “sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve

erkeklerin komşularıyla görüşme nedenlerinde değişimler olmuştur” biçimindeki

denencemizin ispat edildiği ifade edilebilir.

Hipotez 25: Sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin komşularıyla

zaman geçirme sürelerinde değişimler ortaya çıkmıştır.

Đlgili hipotezin test edilebilmesi amacıyla, 2. soru ile 66. soru arasında ilişki aranmıştır.

Orta düzeyde anlamlı olan bir tablo elde edilmiştir.

182

Komşularla geçirilen süre olarak, geçmişle günümüz arasında belirgin bir değişimin

yaşanmadığını ifade eden erkeklerin oranı %47.2 iken, kadınların oranı %44.4’tür.

Komşularla geçirilen sürenin arttığını ifade eden kadınların oranı %13.2 iken erkeklerde bu

oran %11.2’dir. Komşularla geçirilen sürenin azaldığını belirtenlerde ise kadınların oranı

%39.4 olarak gerçekleşirken, bu oran erkeklerde %37.6’dır.

Yukarıda da belirtildiği gibi, özellikle yaşlı kesim, geçmişle oranla günümüzde

komşularla görüşme süresi yanında, nedenleri ve sıklığında bir değişim yaşandığını ve bu

değişimin negatif yönde / azalma yönünde olduğunu dile getirmişlerdir.

Bu ifadelerden yola çıkarak, “sosyo-kültürel değişim sürecinde kadın ve erkeklerin

komşularıyla zaman geçirme sürelerinde değişimler ortaya çıkmıştır” biçimindeki denencenin

ispat edilmiş olduğu söylenebilir.

Hipotez 26: Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşuya karşı hak ve

sorumluluklarda değişimler ortaya çıkmıştır.

Yukarıdaki denenceyi test edebilmek için, örneklem grubuna, “sizce, komşuların

birbirinin sevincini ve kederini paylaşma konusunda eski ile şimdi arasında bir değişme oldu

mu?” biçiminde soru yöneltilmiştir. Đlgili görüşlerin dağılımını gösteren tablo aşağıda

görülmektedir.

Tablo 138: Sizce komşuların birbirinin sevincini ve kederini paylaşma konusunda eski ile şimdi arasında bir değişme oldu mu?

Komşuların Sevinç ve Kederini Paylaşma Durumu Sayı YüzdeSorumluluk duygusu gelişti 148 18,5

Sorumluluk duygusunda bir değişme olmadı 261 32,5

Sorumluluk duygusu azaldı 350 43,6

Diğer 43 5,4TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun %43.6’sı sorumluluk duygusunda bir azalmadan söz etmektedirler.

Enformel görüşme gerçekleştirilen birçok kimse de benzer cevaplar vermiştir. Geçmişte,

komşunun korunup kollandığını, öncelikle yakın, sonra uzak komşunun gözetlenip ilişki

kurulduğunu belirtenler, “apartman hayatı”nın birçok şeyde olduğu gibi komşulukla ilgili

değerleri silip götürdüğünü dile getirmişlerdir. Aynı binada oturmasına rağmen bir birini

tanımama durumunun insanlar tarafından kanıksanmasının normal olarak algılanmasına

şaşırılmaktadır. “Komşu komşunun külüne muhtaçtır” biçiminde ifadesini bulan değer

183

sisteminin önemsenmeme durumunun, insanları yalnızlaştırdığını ve insanı

duygusuzlaştırdığını dile getirmişlerdir.

Enformel görüşmeler sonucunda yapılan açıklamalardan bazıları aşağıda gösterilmiştir:

“Komşu anne babadan daha önemlidir. Ben iyi olunca için komşular da iyi olur”.

“Günümüzde komşuluk daha iyidir. Çünkü günümüzde birbirine yakın görüşlerimiz

olan komşuluklar daha çoktur”

“Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşuya karşı hak ve sorumluluklarda değişimler

ortaya çıkmıştır” biçiminde formüle edilen denence ispat edilmiştir. Sorumluluklardaki

azalmanın yüksek düzeyde olduğu hem anket formu üzerinde hem de enformel görüşme dile

getirilmiştir.

Hipotez 27: Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşulardan beklentiler değişmiştir.

Bu denenceyi test edebilmek amacıyla, soru 69 ve sonu 91’in basit dağılım tabloları ele

alınmıştır. 69. Soruyla (“komşularınızla görüşme amacınız nedir?”) komşularla görüşmeden

amaçlanan şeyin ne olduğuna ilişkin görüşlerin öğrenilmesi amaçlanmıştır. Đlgili dağılıma

göre; “tabii bir davranış olduğu / olması gerektiği için” görüşenlerin oranı %43.0 olmuştur.

“Çok iyi anlaştığı için” görüşenler %41.4, “akraba olduğu için” görüşenler %5.5 oranına

sahiptir. “Đşi düşebilir düşüncesiyle” görüşenler ise %2.1 oranına karşılık gelmektedir. Diğer

seçeneğini işaretleyenler %6.4, cevap vermeyenler ise %1.6 oranındadır.

Komşulardan beklentilerin neler olduğuna ilişkin olarak, anket formundaki 91. soruya

göz atmak gerekmektedir. Đlgili soru aşağıdaki şekilde sorulmuştur: “Sizce iyi komşuluğun en

önemli özelliği nedir?”. Đlgili görüşlerin dağılımı aşağıdadır. Soruya, birden fazla seçenekle

yanıt verilmiştir.

Tablo 139: Sizce iyi komşuluğun en önemli özelliği nedir?

Komşuluğun En Önemli Yanı Sayı Yüzde Maddi yardımlaşma 25+11=36 4,5 Manevi yardımlaşma 272+47=319 39,8 Mesafeli ilişki 22+13=35 4,3 Güvenilir olma 267+44=311 38,8 Dedikodu / gösteriş yapmama 34+18=52 6,5 Ortak yaşam kurallarına uyma 79+20=99 12,3 Diğer 31 3,9 NOT: Birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

184

Komşuluğun en önemli özelliğinin işlendiği dağılımda, “manevi yardımlaşma” seçeneği

%39.8 puanla birinci sırada çıkmıştır. “Güvenilirlik” ise %38.8 oranı ile ikinci sırada

gelmektedir. Diğer seçenekler ve oranları da aşağıdaki gibidir: “Ortak yaşam kurallarına

uyma” %12.3, “Dedikodu / gösteriş yapmama %6.5”, “Maddi yardımlaşma” %4.5, “Mesafeli

ilişki” %4.3, “diğer” %3.9.

Yapılan bir çalışmada (YILMAZÖZ, 2010, 147), komşulardan beklentiler aşağıdaki

şekilde gerçekleşmiştir: %35.5 samimi arkadaşlık, dostluk, %27.5 saygılı, mesafeli ilişkiler,

%26.3 karşılıklı yardımlaşma, %8.3 çevre temizliğine önem ve sessizlik, %1.8 diğer, %0.8

yanıt vermeyen.

Enformel görüşme yapılan kişiler, daha çok komşuluğun manevi yardımlaşma boyutu

üzerinde dururken, güven unsuruna da çokça değinmişlerdir. Đlgili unsurların çoğu zaman ön

planda tutulması, komşuluğun ayrılmaz parçasının güvenilirlik ve yardımlaşma olduğu

görüşünü ispat etmektedir.

“Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşulardan beklentiler değişmiştir” biçimindeki

denencemiz ispat edilmiştir.

Hipotez 28: Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşularla “yeni tanışma biçimleri”

ortaya çıkmıştır.

Đlgili hipotezle ilgili olarak soru 30 ve soru 115 ile ilgili olarak oluşturulan tablolar ele

alınmıştır. Soru 30; “komşularınızla nasıl tanıştınız?” biçimindedir. Örneklem grubunun

%62.7’si, ““hoş geldin” ziyaretinde” biçimindeki seçeneğe yanıt vermişlerdir. %9.0’lık

kesim, tesadüfen tanıştıklarını, %4.5’lik kesim ise “ihtiyaçtan (tuz, şeker vb. isteme) dolayı”

tanıştıklarını dile getirmişlerdir. Arkadaş aracılığı ile tanışanlar %3.4, evin hanımı yoluyla

tanışanlar %2.0, “olağanüstü bir durum (hastalık vs.) vesilesiyle” tanışanlar %1.6, evin beyi

yoluyla tanışanlar %1.1, çocuklar vasıtasıyla tanışanlar ise %0.9 oranına sahiptir.

Yukarıdaki denenceyle ilgili olduğunu düşündüğümüz sorulardan biri de, anket

formundaki 115. sorudur. Đlgili soru; “komşularınızla birlikte yaptığınız faaliyetler nelerdir?”

biçiminde sorulmuştur. Soruya ait seçeneklerdeki faaliyet biçimleri, yeni tanışmalara yol

açacağından dolayı, ilgili soru, bu denence çerçevesinde ele alınıp incelenmiştir. Soruya

birden fazla seçenekle yanıt verilmiştir.

185

Alışılmış yanıtlardan olan, “sohbet amacıyla otururuz” biçimindeki seçeneğe verilen

yanıt %59.0 oranındadır. Çay partisi / gün düzenleme oranı %23.1 iken, spor yapanlar %4.4,

kır gezisi / piknik yapanlar %4.4 oranına karşılık gelmektedir. Sayılan faaliyetlerden tümünü

yapanlar %3.7 iken, sinema / tiyatroya gitme oranı %1.2, dernek / kurs faaliyetine katılma

oranı ise %1.2’dir.

Gölçük’ün çalışmasında (2007, 78), tanışma biçimlerine ilişkin olarak şöyle bir dağılım

ortaya çıkmıştır: %54.1 hoş geldin ziyareti, %23.9 tesadüfen, %12.2 ihtiyaçtan (tuz, şeker

vs.), %5.8 arkadaş aracılığıyla, %4.1 diğer.

Başka bir çalışmada (KOYUNCU, 2005, 85), komşuların kendi aralarında piknik yapıp

yapmadıkları sorulmuş ve %24.8’lik oran “evet” yanıtını verirken, %60.7’lik kesim “hayır”

yanıtını vermiştir. Buna göre, komşuluğun, bir yerde, ikamet edilen mekândan bağımsız

olmadığı, kişi ikamet mekânından ayrıldıktan sonra başka sosyal ilişki kalıplarının içine

girdiği ifade edilebilir. Çakır’ın çalışmasında (2005, 204), erkeklerin kendi aralarında

yaptıkları faaliyetler; sohbet / alışveriş %19.0, spor %13.1, piknik %11.9, dernek / kurs

faaliyetleri %9.7, ayak üstü sohbet %4.8, sinema / tiyatro %1.7, hepsi %18.8, hiçbiri %21.1

biçiminde gerçekleşmiştir. Kadınların komşularıyla yaptıkları faaliyetler ise şu şekildedir:

Çay partiler / özel günler / alış veriş %38.2, sohbet %7.5, piknik %7.1, dernek / kurs

faaliyetleri %5.5, spor %3.8, sinema / tiyatro %0.9, hepsi %15.5, hiçbiri 19.6.

Enformel görüşme sonucu elde edilen bazı açıklamalar aşağıdaki gibidir:

“Apartmanda yeni gelen kişiye gitme geleneği var. Tanışma böyle oldu. Komşuluk

ilişkilerinin bozulması, kötü komşu ile karşılaşanların diğer komşularla da araya mesafe

koymaya başlamasına bağlıdır. Tatile çıkma alışkanlığı komşuluğu etkilemektedir. Fakir

insanlar geçim derdine düştükleri için başkasına zaman ayıramıyorlar”.

“Sosyalleşmeyi yanlış anlıyoruz. Sosyalleşmen anlaşılan örften, adetten uzaklaşmak

değildir”.

“Komşuların “hoş geldin”e gelmemelerine üzüldüm. Bayramda aldığım şeker evde

kaldı. Yabancı olduğu için kimseye gidemiyorum. Çünkü onlar gelmiyorlar. Komşumun dilini

(Zazaca) öğrenmek istiyorum. Ne konuşulduğunu ve müzik olarak neyin dinlenildiğini

anlamak istiyorum”.

186

Dernek / kurs faaliyetine katılma, sinema / tiyatroya gitme, çay partisi / gün düzenleme,

spor yapma gibi faaliyetlerin, geleneksel komşuluk tanışma biçimlerinin dışında ele alınabilir.

Bu değerlendirmelerden yola çıkarak, “sosyo-kültürel değişim sürecinde komşularla “yeni

tanışma biçimleri” ortaya çıkmıştır” biçimindeki denencenin kısmen doğrulanmış olduğu

ifade edilebilir.

Hipotez 29: Sosyo-kültürel değişim sürecinde komşulara yönelik şikâyet

alanlarında farklı durumlar, olaylar ortaya çıkmıştır.

Đlgili denencenin ispatı edilmesi için, anket formunun 68. sorusu ele alınmıştır. Đlgili

soru; “komşularınızın daha çok hangi durumundan şikâyetçisiniz?” biçimindedir. Ayrıca,

enformel görüşmelerden elde edilen bilgiler de yeri geldiğince kullanılmıştır. Đlgili soruya

verilen yanıtların dağılımı aşağıdaki gibidir.

Tablo 140: Komşularınızın daha çok hangi durumundan şikâyetçisiniz?

Komşulardan Şikâyet Durumu Sayı YüzdeHalı silkeleme 83 10,3

Gürültü yapma 120 15,0

Çocukların kavgası 51 6,4

Dedikodu 237 29,6

Diğer 277 34,5Şikâyet yok 34 4,2TOPLAM 802 100,0

Örneklem grubunun 1/3’ünden daha fazlası (%34.5), ilgili soruya diğer seçeneği ile

yanıt vermeyi tercih etmiştir. Dedikodu seçeneğine yanıt verenlerin oranı %29.6’ya karşılık

gelmektedir. Gürültü yapılmasını şikayet konusu olarak görenlerin oranı %15.0’dır. Halı

silkelemeyi şikayet konusu olarak belirtenlerin oranı %10.3’tür. Çocukların kavgasından

dolayı şikayetçi olanlar %6.4’e karşılık gelmektedir. Şikâyeti olmadığını belirtenlerin oranı

ise %4.2’dir.

Enformel görüşme bilgilerine göre; özellikle çok katlı binalarda halı silkeleme ve

gürültü yapma en çok şikâyet edilen konulardır. Özellikle çok çocuklu ailelerden, alt katta

oturan kişiler şikâyet etmektedirler. Yine halı, sofra bezi silkeleme gibi şikâyetler, temizlik

konusunda hassas olan insanlardan olmaktadır. Yine bazı komşuların vurdumduymazlığından

bahsedilmektedir. Apartman yönetimi tarafından belirlenen gün ve saatler dışında halı, kilim,

sofra bezi silkeleme davranışı da çokça şikâyet edilen hususlardandır.

187

Enformel görüşme esnasında bize aktarılan yaşanmış bir olay aşağıdaki gibidir: Ilık bir

bahar günü, sabah kahvaltısını yapmakta olan bir ailenin üzerine üst kattaki komşu halı

silkeler. Altta kahvaltı yapan komşuları ise, balkondan yukarıda bakarak, aşağıda kahvaltı

yaptıklarını ve bu konuda biraz daha dikkatli olmalarını üst kattaki komşusuna ifade eder. Üst

kattaki komşunun verdiği yanıt çok ilginçtir: “E valla komşu halılar temizdir”. Alt komşunun,

“temizse niye silkeliyorsun?” biçimindeki sorusuna verilen yanıt; “e alışkanlık işte ne

yapayım” olmuştur.

Bazı apartman sakinleri, halı, kilim, örtü, sofra bezi silkeleme durumunun çoğunlukla

bir alışkanlığın gereği olarak yapıldığını ve 2 günde bir, hatta hergün halı, kilim

silkeleyenlerin olduğu ifade edilmiştir.

Bunun yanında, yönetimce belirlenen yerin (salon balkonu veya mutfak balkonu gibi)

aksine halı, kilim silkelenmesi durumu da şikâyet konusudur.

Çok katlı binalarda oturanların şikâyetlerinden en önemlilerinden biri de, özellikle üst

katta ikamet edenlerin yaptıkları gürültülerdir. Gece saatinde gürültü yapma, yüksek sesle

müzik dinleme, hafta sonları erken saatte temizlik yapma gibi durumlar, şikâyet konusu

olarak dile getirilmiştir.

“13 yıldır burada oturuyorum. Ama evimin oda sayısı az olduğu için başka bir yere

taşınmak istiyorum. Eşim gitmek istemiyor. Apartmanın en üst katında oturuyorum, kesinlikle

halı vs. silkeleyip kimseyi rahatsız etmiyorum”.

Yukarıda belirtilenlerden yola çıkarak, “sosyo-kültürel değişim sürecinde komşulara

yönelik şikâyet alanlarında farklı durumlar, olaylar ortaya çıkmıştır” biçiminde formüle edilen

hipotezin doğrulandığı ifade edilebilir.

Hipotez 30: Sosyo-kültürel değişim sürecinde, insanların “iyi komşu” kriterlerinde

değişimler ortaya çıkmıştır.

Đlgili denencenin ele alınabilmesi için, anket formunun 96. sorusunun ele alınması

gerekmektedir. Đlgili soru, “size göre “iyi komşu” kimdir?” biçimindedir. Đlgili soru açık

uçludur. Sorunun tasnif edilmesinin zorluğu bulunmaktadır, çünkü birden fazla tanımlama

yapıldığı gibi, verilen yanıtlar da çok uzundur.

188

Soruya ait olmak üzere verilen yanıtların, çok olandan az olana doğru aşağıdaki gibi

sıralanması mümkündür: “Güvenilir / emniyetli / emin olunan”, “yardım sever”, “iyi ve kötü

gününde yanında olan”, “dedikoducu olmayan / gıybet etmeyen”, “bir birini soran / zorda

kalanı soran”, “manevi destek veren”, “inançlı olan / Allah’tan korkan”, “insanlarla ilgili olan

/ duyarlı olan”, “ahlak sahibi”, “namuslu”, “dert dinleyen”, “insan olan”, “samimi olan”,

“çıkarcı olmayan”, “dürüst olan”, “çok konuşmayan”, “seviyeli olan / seviyeyi koruyan”,

“alçakgönüllü olan”, “insanlara eziyet vermeyen”, “haksever”, “hastalıkta yanında olan”,

“karşıdakinin ihtiyacını karşılayan”, “çevresine zarar vermeyen”, “gürültü yapmayan”,

“çocuklarına sahip çıkan”, “hemşeri olan / toprak olan”, “bana iyi olan herkes”, “tebessüm

eden”, “güler yüzlü”, “hoşgörülü”, “karşılıksız seven”, “yararlı olan”, “sır saklayan”, “kalbi

temiz”, “iletişim kuran”, “akıllı kimse”, “örf ve adetlere uyan”, “akraba”, “her şeyin olan”,

“Türkan, Mihriban ve Sabret Ablalar”, “3. kattaki komşumuz”.

Sosyal ve kültürel değişim sürecinde, komşulardan beklentilerde değişim yaşanabilir.

Bu değişim, yerleşim yerine göre de farklılaşabilir. “Duyarlı olan” ve “iletişim kuran”

komşuların istenmesi; yalnızlaşan, bireyselleşen ve kitle iletişim araçlarının etkisinde olan bir

toplumsal yapının göstergesi gibi ele alınabilir. Bunun yanında; “gürültü yapmayan” ve

“çocuklarına sahip çıkan” biçimindeki bir istek, çok katlı yapılaşma sonucunda orta çıkan bir

istek gibi gözükmektedir.

Bunun yanında, verilen yanıtların %20’den daha fazlasının “güven”, “emniyet”, “emin

olma” gibi kavramlar üzerinde durmaları, komşuluktaki en temel kriterin çok da

değişmediğini göstermektedir. Yine önemli bir kriter olan “iyi ve kötü günde yanında olan”,

“manevi destek veren”, “yardımsever” biçimindeki yanıtların da örneklem grubunun

1/4'ünden daha fazla olması (%26.6), komşuluğun en temel unsuru olan, birlik beraberlik

olma durumunun önemsendiğini düşündürmektedir. Örneklem grubunun yarısına yakınının;

güven ve yardımlaşma üzerinde önemle durması, komşuluk beklentilerinin belli oranda sabit

kaldığını, ancak bir kısmının değişiğini göstermektedir.

Yardımseverlik, komşuluğun önemli bir pratiği gibi ele alınabilir. Đyi komşuluk için

güvenilir olma sıfatından sonra gelen önemli bir sıfat ise yardımsever olmadır. Aydoğan’ın

(1997, 551) köyden kente göç edenlerin akrabalık ve komşuluk ilişkisi üzerine yaptığı

çalışmada, örneklem grubunun 2/5’si komşusuna borç para verdiğini ifade ederken, ev eşyası

alış verişinde bulunanların oranı ise %23.7’dir. Borç alış verme akrabalarda %27.0, ev eşyası

189

alıp verme ise %8.5’tir. Bu alış verişte her ne kadar fiziksel yakınlık önemli bir unsur gibi

gözükse de, komşuluk, yerine göre, akrabalığın da hemşeriliğin de önüne geçebilmektedir.

Yapılan bir çalışmada (ÇAKIR, 2005, 159) “iyi komşu”nun özelliğinin ne olduğu

sorulmuş ve örneklem grubunun %70.2’si “güvenilir olması” biçiminde yanıt vermişlerdir.

Dört farklı yerleşim yerinde de birinci sırada çıkan özellik “güvenilir olma”dır. Manevi

yardımlaşma cevabını verenlerin oranı %43.7’dir. Dedikodu ve gösteriş yapmamayı, “iyi

komşu”luğun bir gereği olarak görenlerin oranı ise %27.8’dir. Bunları; ortak yaşam

kurallarına uyma, mesafeli ilişki kurma, maddi yardım yapma seçenekleri izlemektedir.

Yukarıda ifade edilenlere göre, “sosyo-kültürel değişim sürecinde, insanların “iyi

komşu” kriterlerinde değişimler ortaya çıkmıştır” biçimindeki denencemizin kısmen ispat

edilmiş olduğu ifade edilebilir.

Hipotez 31: Sosyo-kültürel değişim sürecinde, insanların “kötü komşu”

kriterlerinde değişimler meydana gelmiştir.

Đlgili denencenin test edilebilmesi için, anket formunun 97. sorusunun ele alınması

gerekmektedir. Đlgili soru, “size göre “kötü komşu” kimdir?” biçimindedir. Bu sorunun da

tasnif edilmesi biraz zordur. Çünkü verilen cevaplarda birden fazla sıfat sıralanmış ve yine

uzun uzun cevaplar verilmiştir.

“Kötü komşu”yu tanımlama biçimlerinin aşağıdaki gibi sıralanması mümkündür:

“Dedikoducu”, “güven vermeyen / emin olunmayan”, “ahlaksız”, “insanlarla ilgilenmeyen”,

“iyi ve kötü günde yanımda olmayan”, “inançsız”, “bencil”, “yalancı”, “duyarsız / sorumsuz”,

“samimi olmayan”, “iletişim kurmayan”, “gürültü çıkaran”, “fesat çıkaran”, “ikiyüzlü”,

“kavgacı”, “çıkarcı / maddiyatçı”, “hastalıkta yanında olmayan / sormayan”, “düşüncesiz”,

“laftan anlamayan”, “insanları çekemeyen”, “selam vermeyen”, “faydası olmayan”, “malını

esirgeyen”, “çocuklara kötü örnek olan”, “hak yiyen”, “zarar veren kişi”, “iftiracı”, “asık

suratlı”, “kıskanç”, “haset eden”, “anlayışsız”, “içkici”, “kendini yüksekte gören / beğenmiş”,

“örf adetlere uymayan”, “saygısız”, “ayırım yapan”, “suratsız”, “yobaz”, “akılsız”,

“tanımadığım insanlar”, “kimseyi eleştirmem”, “Kader Hanım’dır, çünkü hergün annemle

kavga ediyor”.

190

Dedikodu yapma, birinci derecede “kötü komşu” sıfatı olarak tanımlanırken, yapılan bir

çalışmada (YILMAZÖZ, 2010, 133), komşuluk ilişkilerinde bulunanların dedikodu yapma

sıklıkları ile ilgili dağılım şöyledir: Bazen yaparız %28.5, genellikle yaparız %19.3, çok nadir

yaparız %18.8, neredeyse hiç yapmayız %17.8, arada bir yaparız %14.3, cevapsız %1.5.

Dile getirilen görüşlerden bazıları aşağıdaki gibidir:

“Komşularda dedikodu yapan var. Evde erkek olmayınca ailece bu eve gidemiyorum”.

Yukarıda belirtilenleri tamamlar nitelikte olmak üzere; güven eksikliğini / emin

olmamayı kötü komşuluk olarak görme anlayışı insanlarda hâkimdir. Đnsanlarla ilgilenmeyen,

iyi ve kötü günde yanında olmayan ve ahlaksız gibi nitelendirmelerin de üzerinde önemle

durulması, komşuluk ilişkilerindeki temel kriterlerin devam ettiğini göstermektedir. Küçük

çaplı da olma, “kötü komşu” nitelendirmesinde değişim yaşanmıştır. Buna göre; “sosyo-

kültürel değişim sürecinde, insanların “kötü komşu” kriterlerinde değişimler meydana

gelmiştir” biçimindeki denencemizin kısmen doğrulanmış olduğu ileri sürülebilir.

Hipotez 32: Komşularını “iyi” veya “kötü” biçiminde nitelendirmede; mekânların

tipi ve yeri, akrabalık, insanların ekonomik, eğitim ve meslek durumu önemli

faktörlerdir.

Anket formunda yer alan 96. ve 97 sorulara verilen yanıtlardan yola çıkmak suretiyle,

bu denenceyi ele alabiliriz. Denence; mekân tipi, mekân yeri, akrabalık, ekonomi, eğitim ve

meslek gibi değişkenler için ayrı ayrı ele alınacaktır.

Öncelikle, mekân tipinin, “iyi komşu” ve “kötü komşu” algısı üzerinde duralım: “iyi

komşu” tanımlaması içinde yer alan “gürültü yapmayan” ve “gürültü çıkaran” sıfatının daha

çok ikamet edilen evle ilgili olarak ifade edilebileceği söylenebilir. Çok katlı binalarda çocuk

sayısının fazla olması, alt katta oturan komşular için problem olabilmektedir. Böylesi bir

durumun, tek katlı, müstakil, villa tipi veya dubleks evlerde meydana gelme ihtimali

bulunmamaktadır.

Mekân yeri de “iyi komşu” veya “kötü komşu” nitelendirmesinde etkilidir. Özellikle

kent yaşamında, insanların yalnız kalması karşısında; “dert dinleyen” ve “iletişim kuran”

komşular istemesi ve “iletişim kurmayan”, “insanlarla ilgilenmeyen” komşuları “kötü komşu”

olarak nitelendirmesi mümkündür. Yine, küçük yerleşim yerleri ve çevre mahalle ve köylerde

191

akrabalarla iç içe olma durumu, iletişim kuramama veya dert dinleme problemini nispeten

önemsiz kılabilir.

Akrabalık durumu, insani ilişkilerde komşuluktan öte bir ilişki biçimi gibi ele

alınabilmektedir. Fiziki olarak yakın olduktan sonra, akrabalığın komşuluk ilişkisinin önüne

geçmesi mümkün olabilmektedir. Akrabaların; “hastalıkta yanında olan”, “karşıdakinin

ihtiyacını karşılayan” ve “karşılıksız seven” biçimindeki istekleri karşılaması mümkün

olabilir. Buna karşılık, akrabalarla yaşanan ilişkide; “hastalıkta yanında olmayan / sormayan”,

“malını esirgeyen” ve “tanımadığım insanlar” biçimindeki tanımlamaların ortaya çıkmama

ihtimali bulunmaktadır.

Ekonomik durum / meslek durumuyla bağlantılı olarak komşuluk tanımlamalarına

bakacak olursak; “yararlı olan”, “insanlarla ilgili olan / duyarlı olan” biçimindeki

nitelendirmelerde, ekonomik durumun iyi düzeyde olmamasında dolayı, karşıdakilerden bir

beklenti içinde bulunmanın etkisi olabilir. Yine; “faydası olmayan”, “çıkarcı / maddiyatçı”,

“bencil” biçimindeki nitelendirmelerin de bu nedenle dile getirilmiş olma ihtimali

bulunmaktadır.

Eğitim durumuyla bağlantılı olarak; “seviyeli olan / seviyeyi koruyan”, “insanlara eziyet

vermeyen”, “çevresine zarar vermeyen”, “çocuklarına sahip çıkan”, “akıllı kimse”

biçimindeki “iyi komşu” tanımlamalarının yapılmış olduğu düşünülmektedir. Yine;

“düşüncesiz”, “laftan anlamayan”, “çocuklara kötü örnek olan”, “kendini yüksekte gören /

beğenmiş”, “akılsız” biçimindeki tanımlamaların da eğitim durumuyla ilgili olarak dile

getirilmiş olduğunu ileri sürebiliriz.

Yapılan bir çalışmada (YILMAZÖZ, 2010, 39-40), komşulardan şikâyet sebeplerinin;

ikamet edilen bölgeye, evin tipine ve yerine göre değiştiği görülmektedir. Buna göre,

gecekondudaki şikayet sebepleri; çocuk kavgası %38.5, dedikodu %24.3, akrabalık kaynaklı

durumlar %9.5 biçiminde iken, apartmanda bu şikayet nedenleri değişmektedir. Bunlar

sırasıyla; %41.3 apartman kurallarına uymama, %38.8 gürültü, %10.8 aidatları vaktinde

ödememe biçiminde sıralanmıştır.

Enformel görüşmelerden elde edilen bilgilerden bazıları aşağıdaki gibidir:

192

“Komşunun ahır kokusundan rahatsızım. Ahırından çıkan sular sokağı kirletmektedir.

Aynı sokakta oturduğumuz bazı komşular selam bile vermiyor. Kötü komşu hiçbir zaman

istemiyorum. Ama komşularımın çoğunun bana karşı tavırları var. Yandaki komşu hiçbir

zaman benimle konuşmaz”.

Yukarıda ifade edilenlerden yola çıkarak; “komşularını “iyi” veya “kötü” biçiminde

nitelendirmede; mekânların tipi ve yeri, akrabalık, insanların ekonomik, eğitim ve meslek

durumu önemli faktörlerdir” biçimindeki denencenin doğrulanmış olduğunu ifade edebiliriz.

Hipotez 33: Apartman hayatında, bina yöneticiliği ve kapıcılığının varlığı ve

uygulanma biçimi, komşuluk ilişkilerini etkilemiştir.

Đlgili hipotezin doğrulanabilmesi için, anket formunun 119. sorusuna verilen yanıtların

ele alınıp incelenmesinde yarar vardır. Đlgili soru; “sitenizde / binanızda yönetici var mı, varsa

bu durum komşuluğu nasıl etkiler?” biçimindedir. Đlgili soru, sadece şehir merkezi ve ilçe

merkezlerinde ikamet edenlere yöneltilmiştir.

Tablo 141: Sitenizde / binanızda yönetici var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler? Binada Yöneticisinin Varlık Durumu Sayı Yüzde Evet 284 49,7 Hayır 287 50,3 TOPLAM 571 100,0

Đlgili soruya “evet” ve “hayır” diyenlerin oranı biri birine yakın düzeyde (%49.7,

%50.3) çıkmıştır.

Apartmanda / binada yönetici olması, apartman kurallarının somut hale getirilmesi ve

bu kuralların (halı, kilim silkeleme günleri ve saatleri, çocukların gürültü yapmaması, bina

temizliği ve çevre düzenlemesinin yapılması, ortak gider için ücret toplanması ve harcanması

vs.) takip edilmesini mümkün kılabilir. Bunun yanında, komşudan herhangi bir şikâyet

durumunda, bu durumun yöneticiye iletilmesi ve şikâyetçi olunan komşu ile muhatap

olunmaması / yöneticinin muhatap olması gibi durumlar yaşanabilir.

Bunun yanında, apartman / binada kapıcının olması da komşuluk ilişkilerini

etkileyebilir. Özellikle şikâyet durumunda, yönetimi temsil etmesi düşüncesinin varlığından

dolayı, bu şikâyeti kapıcıya ifade etme durumu da yaşanabilmektedir.

193

Yukarıda belirtilen durumlardan dolayı, “apartman hayatında, bina yöneticiliği ve

kapıcılığının varlığı ve uygulanma biçimi, komşuluk ilişkilerini etkilemiştir” biçimindeki

denencemizin ispat edildiği ifade edilebilir.

Hipotez 34: Ev işlerinin hizmetçi ya da temizlikçi kadınlar yoluyla yaptırılması,

komşuluk ilişkilerinde değişim meydana getirmiştir.

Đlgili denencenin doğrulanabilmesi amacıyla, anket formunun 111., 121. ve 122.

sorularına verilen yanıtlara başvurulmuştur. 121 ve 122. sorulara verilen yanıtlar, apartman /

site temizliğiyle ilgili olduğu için buraya alınmıştır. Her üç soru da sadece şehir merkezi ve

ilçe merkezlerinde ikamet edenlere yöneltilmiştir.

Yöneltilen 111. soru; “herhangi bir zamanda ev temizliği yaparken veya evinizin

yerleşim düzenini değiştirirken, kimden yardım alırsınız?” biçimindedir. Bu soruya örneklem

grubunun %54.6’sı, “kendimiz hallederiz” biçiminde yanıt vermiştir. Komşularla birlikte

hareket ettiğini belirtenlerin oranı %21.5 olarak gerçekleşmiştir. Akrabasından yardım

alanların oranı %10.9’dur. Hizmetçi / temizlikçe tuttuğunu ifade edenler ise %7.2 oranına

sahiptir. Yapılan başka bir çalışmada (KOYUNCU, 2005, 82), yardımlaşanlar %40.5 oranına

karşılık gelirken, yardım almayanlar %45.0 oranındadır.

“Sitenizde / binanızda temizlik günü belli midir?” biçiminde sorulan 121. soruya verilen

yanıtlara göre; binasında / sitesinde temizlik günü belli olanların oranı %52.0’dir. Temizlik

günü belli olmayanların oranı ise %37.7’dir. %10.3’lük kesim ise soruya yanıt vermemiştir.

Anket formunun 122. sorusu, “sitenizin / binanızın temizliğini komşular hep birlikte mi

yaparlar?” biçimindedir. Verilen yanıtlarda şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır: %67.8 hayır,

%21.2 evet, %11.0 cevapsız.

Sitenin / apartmanın temizliğinin komşular tarafından yapılması durumu, belli bir

işbirliğini, paylaşmayı beraberinde getirecektir. Dolayısıyla bu durumun, komşuluk

ilişkilerine etki eden unsurlardan biri olma gibi bir özelliğinin olduğu ileri sürülebilir.

Apartman, gecekondu veya villalarda komşular arasındaki ilişki devam etmesi,

komşuluk ilişkilerinin samimiyet derecesi hakkında tam bir bilgi vermeyebilir. Ancak,

temizlik yapmak, evin planını değiştirmek gibi nedenlerle bir araya gelmek, komşuluktaki

samimiyet derecesini göstermesi açısından önemlidir.

194

Enformel olarak toplanan bilgilerden bazılarının aşağıda sıralanması mümkündür:

“Şimdiki komşularla da diyalogumuz yine güzel ve samimi. Sıkıştığımız zamanlarda

yine komşularla imece durumumuz var. Ama sanki eski komşularla daha bir ailevi

görüşlerimiz vardı. Erkekler namazda iken bir kadınlarla ev de toplanırdık. Şimdi ev

hanımlığı azaldı. Aile içinde geçim şartları zorlandığı için herkes kendi sorunlarıyla

uğraşmaya başladı. Bu yüzden eski komşuluklar azaldı. Teknoloji ve batılılaşma insanları

bireyselleştiriyor. Gençlerin bilgisayar başından kalkmaması, insanların içine girmemeleri

ilişkileri azaltıyor”.

Yukarıda ifade edilenlerden yola çıkarak, “ev işlerinin hizmetçi ya da temizlikçi

kadınlar yoluyla yaptırılması, komşuluk ilişkilerinde değişim meydana getirmiştir”

biçimindeki denencemizin kısmen doğrulanmış olduğunu ifade edebiliriz.

Hipotez 35: Evden eve taşıma sistemlerinin yaygınlaşması, geleneksel

komşuluktaki yardımlaşma biçimini değiştirmiştir.

Đlgili hipotezin doğrulanabilmesi için, anket formundaki 112. sorunun verilerine göz

atılacaktır. 112. soru, “herhangi bir evden başka bir eve taşınırken kimden yardım alırsınız?”

biçiminde sorulmuştur. Soru, sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere

yöneltilmiştir.

Tablo 142: Herhangi bir evden başka bir eve taşınırken kimden yardım alırsınız?

Ev Taşımada Yardım Alınanlar Sayı YüzdeKendimiz hallederiz 107 18,7

Komşulardan yardım alırız 96 16,8

Akrabadan yardım alırız 185 32,4

Ev taşıyan firmalar taşırlar 131 22,9Diğer 33 5,8Cevapsız 19 3,3TOPLAM 571 100,0

Akrabadan yardım alma biçimindeki yardımlaşma %32.4 oranına karşılık gelmektedir.

Ev taşımacılığı yapan firmalar yoluyla ev taşıdıklarını ifade edenler %22.9 oranına karşılık

gelmektedirler. Kendi başına taşıma işini gerçekleştirdiğini belirtenler ise %18.7 oranındadır.

Komşulardan yardım aldığını beyan edenlerin oranı ise %16.8’dir. Diğer biçiminde yanıt

verenler %5.8’e karşılık gelirken, cevap vermeyenlerin oranı ise %3.3’dür.

195

Ev taşıma, komşulara ev işinde yandım etme veya bina merdivenlerinin yıkanması gibi

işlere göre oldukça ağır sayılabilir. Ücret mukabili firmalara yönelmenin altında yatan en

önemli nedenlerden birinin bu olduğu ifade edilebilir.

Enformel görüşmelerde dile getirilen bazı açıklamalar aşağıdaki gibidir:

“Komşularımla teklifsiz ve habersiz görüşmem. Ev taşırken genelde komşularım yardım

eder. Đlk günlerde yemeğe davet ederlerdi. Bu da samimi ilişkilerin oluşmasına sebep oluyor.

Şehirde komşuluk ilişkisinde aradığım en önemli kriter, komşuların Đslami hukuka riayet

etmesidir. Buna riayet etmeyen birinden hiçbir zaman fayda gelmez. Eski komşular

şimdikinden daha iyiydi. Şehirlerde erkekler daha çok siyasi görüşe önem veriyor. Kadınlar

arasına buna pek önem veren yok. Ev sahibi olunduğunda daha sağlıklı komşuluk ilişkileri

oluyor. Kirada oturanlar bu gün var, yarın yok”.

Ev taşıyan firmaların yaygınlaşması durumunun, komşuluktaki yardımlaşmayı nispeten

azaltmış olduğu söylenebilir. Buna göre, “evden eve taşıma sistemlerinin yaygınlaşması,

geleneksel komşuluktaki yardımlaşma biçimini değiştirmiştir” biçiminde geliştirilen

denencenin nispeten doğrulanmış olduğunu ifade edebiliriz.

Hipotez 36: Büyük alışveriş merkezlerinin yaygınlaşmasıyla, mahalle esnafının

(kasap, bakkal, fırın, terzi, berber vs.) işlevlerinin azılması, komşuluk ilişkilerinde

değişimler meydana getirmiştir.

Đlgili denencenin doğrulanabilmesi için, anket formunun 126. ve 117. sorusunun ele

alınmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Adı geçen soru; “büyük alışveriş merkezleri,

eğlence merkezleri vb. mekânların sayısının artması komşuluk ve akrabalık ilişkilerini sizce

etkiler mi, neden?” biçiminde, sadece şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde ikamet edenlere

yöneltilmiştir.

Örneklem grubunun %52.5’i, büyük alışveriş merkezleri, eğlence merkezlerinin sayı ve

tabi ki işlevlerinin artmasının komşuluk ilişkilerini etkilemeyeceği görüşündedir. %41.2’lik

kemi ise “evet, etkiler” biçiminde yanıt vermiştir. %6.3’lük kesim ise yanıt vermemiştir.

Anket formunun 117. sorusu; “mahallenizdeki esnafla (bakkal, manav, kasap vs.)

ilişkileriniz nasıldır?” biçiminde sorulmuştur. Bu soruya verilen yanıtların dağılımı aşağıdaki

196

gibidir: sadece selamlaşırım %34.2, tanımıyorum %24.2, gerektiğinde yardımlaşma ve

dayanışma var %19.3, ahbaplık ederim %12.4, diğer %6.3, cevapsız %3.7.

Örneklem grubunun yaklaşık 1/4'ünün mahalledeki esnafı tanımaması, ilgili esnafla alış

veriş yapılmadığını ortaya koymaktadır.

“Eski tek katlı evlerde insanlar sokakları bile süpürürken, bu gün kendi ortak

mekânlarının temizliğinden aciz insanlarla yaşamaya başladık. El işini, akşam yapacağı

yemeğin malzemesini alıp kapı önünde sohbet edip akşama kadar hazırlık yapan teyzelerin

yerini, “gün evleri”nde birbirlerine hava atan mankenvari, doğallıktan uzak, geçmişini unutan

komşular aldı. Kendi pisliğini alttaki komşuya döken, aç komşuyu düşünmeyip, günlük çöpe

yemek atan, eğitimi için annesinden babasında uzak yerlere gelen gençleri apartmanlarda

istemeyen, bakkalın önünden geçip arabasına binerek tuz almaya markete giden insanların

olduğu bir yerde komşuluktan bahsetmek mümkün mü?”.

“Zaman geçirmek için bitişik komşu değil, kilometrelerce ötedeki iş arkadaşı ziyareti,

eğlence mekânı tercih ediliyor. Mahalle bakkalının bu günkü durumda olması ilişkilerdeki

olumsuzluğu gösteriyor”.

Đlgili bilgilerden yola çıkarak, “büyük alışveriş merkezlerinin yaygınlaşmasıyla, mahalle

esnafının (kasap, bakkal, fırın, terzi, berber vs.) işlevlerinin azılması, komşuluk ilişkilerinde

değişimler meydana getirmiştir” biçimindeki hipotezimizin kısmen doğrulanmış olduğunu

ifade edebiliriz.

Hipotez 37: Apartman ve site hayatında, ortak hizmet alanlarının (sosyal merkez

vb.) varlığı, komşuluk ilişkilerinin evden farklı alanlarda ve biçimlerde icra edilmesine

imkân tanımıştır.

Son hipotezin doğrulanabilmesi için anket formunun 113. ve 114. sorularına verilen

yanıtlar üzerinde durulacaktır. Đlgili sorulardan biri “apartmanda oturuyorsanız

apartmanınızda / sitenizde sosyal merkez var mıdır?” biçimindedir. Diğeri ise; “apartmanda

oturuyorsanız apartman veya sitenizde sosyal merkezdeki faaliyetlere katılır mısınız,

katılıyorsanız hangi sıklıkta?” şeklindedir.

197

Verilen cevapların dağılımı 113. soru için şöyledir: %72.7 hayır, %18.2 evet, %9.1

cevapsız. 114. soruya verilen yanıtlara göre, sitesinde / apartmanında sosyal merkezi olanların

hepsi, bu mekânda yapılan faaliyetlere katılmaktadır.

Site / apartman sorunlarının görüşüldüğü, özel gün veya gecelerde (ramazan aylarında

teravih namazı kılınması, sünnet düğünlerinin yapılması vs.) buralarda toplanıldığı biçiminde

bilgiler enformel görüşme esnasında dile getirilmiştir. Bina / apartman gibi yerlerde, son

zamanlarda, Kur’an kursu ve beceri (dikiş-nakış vb.) kurslarının açıldığı da ifade edilen

görüşler arasındadır.

Enformel görüşmelerden elde edilen açıklamalardan birkaçı aşağıdaki gibidir:

“Site içindeki yeşil alan ve parkın olması ilişkileri daha da güzelleştiriyor. Parkta

beraber oturup sohbet edince ilişkiler samimi oluyor, sohbet edince yalnızlıktan kurtuluyoruz.

Đlişkilere önem veriyorum. Komşulardan memnunum”.

“Belli bir gurubum var, onlarla her gün parkta görüşüyorum”.

Anketör notu: “Anket yaptığım dairenin giriş katında bir ilan vardı. X dairede taziye

var. Ancak, aynı anda sosyal merkezde düğün yapılıyordu”.

Yukarıda belirtilen bilgilerden yola çıkarak, “apartman ve site hayatında, ortak hizmet

alanlarının (sosyal merkez vb.) varlığı, komşuluk ilişkilerinin evden farklı alanlarda ve

biçimlerde icra edilmesine imkân tanımıştır” biçimindeki denencenin kısmen doğrulanmış

olduğunu dile getirebiliriz.

3. Komşuluğun Bir Sivil Toplum Hareketine Dönüşümü ve Yeni Girişimler

18. Yüzyıl başından itibaren Batı dünyasında gerçekleştirilen sanayi inkılâbıyla birlikte,

geleneksel toplumsal davranış kalıpları ve yapısı da büyük ölçüde değişti. Bu değişim batıdan

başlamak üzere dünyanın diğer toplumlarını da etkiledi. Ben merkezli, hayatı bireysel yaşama

odaklı yeni “hayat tarzı” (life style) ortak değerler inşa etti ve insanlar bu değerler etrafından

hayatlarını devam ettirdiler. Ancak -komşuluk gibi- geçmişin bir arada tutucu unsurlarının

deforme olması, gerek batı dünyasında gerekse diğer toplumlarda bazen geçmişe özlem,

bazen de geçmişi yeniden yaratma ve yaşama ya da modernleştirme şekillerinde yeni arayışlar

ortaya çıkardı. Bu arayışın temelinde yeni hayat tarzının ortaya çıkardığı güvensizlik ve korku

198

alanları başat bir faktör olarak ortaya çıktı. Çok kazanan, çok harcayan, ama sürekli

güvensizlik içinde kıvranan, kapı komşusunu dahi tehlike kaynağı olarak gören pek çok insan

güven arayışına çıktı. Aranan şey, yakın komşularla daha sağlıklı iletişim ve ilişkiler

kurmaktan geçmektedir. Bu arayışın bir saikı olarak son zamanlarda komşuluğu yeniden

canlandırma adına projeler ve farklı eylemler denenmeye başlamıştır.

Bu arayışlardan biri, hem insanlar arası ilişkilerin geliştirilmesi, hem de güven

duygusunun yeniden kazanılması için geliştirilen “Komşu Gözetim Grubu” (habervitrini.com)

hareketi olmuştur. Bu sivil toplum kuruluşu hareketinin ilki 1982 yılında, Đngiltere’nin

Cheshire bölgesindeki Mollington şehrinde başlamıştır. Hareketin oluşum ve uygulama

hikâyesi şöyle anlatılmıştır:

“Mollington Komşu Gözetim Grubu”nu başlatanların sayısı çok azdı ve çok sevdikleri

şehirlerindeki insanları canlarından bezdiren seri hırsızlık olaylarının önüne geçebilmek

amacıyla bir araya gelmişlerdi. Ana hareket noktaları ise, her bir Mollingtonlunun hırsızlık

olaylarına karşı komşusunun evini, arabasını ve diğer eşyalarını tıpkı kendi evi, arabası ve

eşyasıymış gibi gözetmesiydi. Bunu sağlamak için de komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesine

ağırlık verildi. Yapılan iş çok basitti ama basitliğine ters orantıda da etkiliydi. Örneğin,

komşusunun evine veya arabasına hırsızın girdiğini gören bir kişi ya kendisi müdahale ediyor

veya hemen polise haber veriyordu. Bu duyarlılık bir yandan pek çok hırsızın yakalanmasını

sağlarken, diğer yandan da hırsızlık yapacak olanlarda caydırıcı rol oynuyordu. Fazla zaman

geçmeden suç oranında yaşanan düşüşlere ilk başta kimse inanamadı. Ancak kısa zamanda

herkes güvenin ve huzurun tadına varmaya başladı. Bununla da yetinilmeyerek yaşanan

olumlu gelişmeleri sürekli hale getirmek ve zihinlerde devamlı canlı tutabilmek için şehir

çapında “Komşu Gözetim Haftası” kutlanmaya başlandı.

Komşu gözetme işlemi başlangıçta sadece ev ve yakın komşular için geçerliyken,

zamanla çiftlikler, iş merkezleri, okullar, dükkânlar arası komşuluklarda da uygulanmaya

başlandı. Öyle ki, bu gelişmelerin bütün Đngiltere’de duyulması üzerine hemen her şehirde

“Komşu Gözetim Grupları” kurulmaya başlandı. Bu grupların faaliyete geçmesinin hemen

ardından da hırsızlık ve suç işleme oranlarında görülen ani düşüş, bütün Đngiliz halkının

dikkatini çekti. Örneğin Derbyshire bölgesinde yer alan Stoneleigh şehrinde 1994 yılında

“Komşu Gözetim Grubu” kuruldu ve aynı yıl hırsızlık olayları %85 oranında düştü. Aynı

199

şehirde dört yıl içinde cinayetler yok denecek seviyelere indi. Lambeth şehrinde kurulan

“Komşu Gözetim Grubu” sayesinde ise, şehirde suç işleme oranı %75 azaldı.

Komşu Gözetim hareketi başta küçük bir şehirdeki komşuluk ilişkilerini geliştirmek,

hırsızlık olaylarını ve suçları önlemek için başlatılan bir hareket iken, devreye özel güvenlik

şirketleri, itfaiyeler, yerel ve ulusal çaptaki idarî makamlar ile pek çok gönüllü kuruluş da

girdi. Đngiltere’deki toplum ruhunu canlandırmanın ve suç işleme oranını azaltmanın yolunu

komşuluğu yeniden keşfederek bulan şehirlerden biri de, Yorkshire bölgesinde yer alan

Grimethorpe oldu. 1995 yılında bu şehirde yaşayan nüfusun üçte biri işsizdi ve özellikle

gençler her gün taşkınlıklarına bir yenisini ekliyorlardı. Bu şehirde de neredeyse her gün bir

cinayet veya hırsızlık olayı gözleniyordu.

1995 yılında Danny Gillespie isimli bir kişi, Grimethorpe’ın kötü gidişini kısa zamanda

değiştirecek bir girişimde bulundu ve bir “Komşu Gözetim Grubu” kurdu. Bu gelişmeyi

izleyen dört yıl içinde ev hırsızlığı %23, araba hırsızlığı ise %44 oranında geriledi. 2000

yılında ise bu kent “Avrupa Suçla Mücadele Ödülü”nü kazandı.

Komşuluk eksenli hareketin Đngiltere’deki başarısı, bu hareketin kısa zamanda dünya

geneline yayılmasını sağladı. Avrupa ülkelerinden Đsveç’te “Komşuluk Gözetme Hareketi”nin

ilk başlangıcı 1985 yılında Ryd şehrinde, ikincisi 1986 yılında Barhäll şehrinde “Operation

Samverkan” (Đşbirliği Operasyonu) adıyla kuruldu. Bu hareketin Norveç’teki karşılığı ise

Nabohjelp idi ve ilk olarak 1985 yılında özel ve kamu işbirliğiyle kuruldu.

Avustralya’daki ilk “Komşu Gözetim Derneği”, Victoria bölgesinde yer alan Kananook

şehrinde, 1 Haziran 1983 yılında kuruldu. Kanada’nın Ontario bölgesinde kurulan “Ontario

Đyi Komşular Toplulukları” adı altında faaliyet gösteren ve gönüllülerin katkısıyla

faaliyetlerini sürdüren dernek üyelere şu mesajları telkin ediyorlar: Birbirine karşı duyarlı

olan bir toplum, güçlü bir toplumdur. Đyi komşu olun. Komşunuza ulaşmak için zaman ayırın.

Her fırsatta komşunuzun halini hatırını sorun. Bir bardak çay içmek bahanesiyle de olsa,

komşunuzla bir araya gelmeye çalışın. Bunun ötesinde komşunuzu yemeğe çağırın ve bu

yemeği aranızdaki yakınlığı güçlendirmek için önemli bir fırsat bilin. Komşunuzla mümkün

olduğunca aile çapında diyalog kurmaya çalışın. Komşunuzla yürüyüşe çıkma, piknik yapma

gibi ortak faaliyetler gerçekleştirin.

200

Fransa’da faaliyet gösteren “Đmmeubles en Fète” “Apartmanlar Festivalde” isimli

dernek her yıl “Đyi Komşuluk Kampanyası” organize etmektedir. Bu doğrultuda, her geçen

gün biraz daha unutulan komşuluk ilişkilerini Fransız insanı aileler arasında yeniden

canlandırmaya çabalamaktadır. Đlki 1999 yılında gerçekleştirilen ve üçüncü senesinde ulusal

bir etkinlik haline gelen iyi komşuluk kampanyasına Fransızların ilgisinin her yıl daha fazla

arttığı belirtilmektedir. Bu konuda son olarak, yukarıdaki ülkelerin dışında ABD, Danimarka,

Hollanda, Finlandiya, Yeni Zelanda ve en son Baltık ülkelerinden olan Estonya ve

Litvanya’da “Komşu Gözetim Dernekleri”ne” yeni halkaların eklendiği bilinmektedir.

Başta Avrupa’da olmak üzere dünyanın farklı ülkelerinde görülen modern komşuluk

hareketlerine benzer bir sivil toplum hareketinin Türkiye’de de başladığına şahit

olunmaktadır. “Komşu Kollama Sistemi” (antalya.pol.tr) olarak bilinen hareket 2009’da

Antalya’da, Antalya Emniyet Müdürlüğü tarafından başlatılmıştır. Türkiye’de bir ilk olarak

başlatılan proje, emniyet görevlilerinin site sakinlerine çevrelerinde olup bitenin farkına

vardırmalarını hedef alarak başlatılmıştır. Bu hareket her ne kadar sivil bir oluşumdan ziyade,

devlet odaklı bir hareket de olsa nihayetinde komşuluğu özendirici bir içeriğe ve amaca

sahiptir.

Projenin temel amacı, “insanların diğer insanlara ve çevresinde olup bitenlere karşı

farkındalık düzeyini arttırarak hem birbirinden uzaklaşmaya ve yabancılaşmaya başlayan

halkın komşuluk ilişkilerini tekrar canlandırmak hem suçları oluşmadan önlemek, hem de

proje içerisinde açıklaması yapılan suç korkusu olgusunu azaltmak” olarak tanımlanmıştır.

Projenin halka tanıtılması için bir dizi faaliyet yürütülmüştür. Bunların başında halka açık

konferans ve eğitim seminerleri yoluyla “birleşik toplum destekli güvenlik hizmetleri ve

komşu kollama projesi” başlıklı Powerpoint ortamında hazırlanmış slayt gösterilerinin

sunulması şeklinde olmuştur. Bunun yanında, afişler asmak, kitapçıklar dağıtmak, ilan ve

reklamlarla yapılan faaliyetin hem duyurulmasını hem de etkili olması sağlanmaya

çalışılmıştır.

201

SONUÇ VE ÖNERĐLER

Sosyo-kültürel değişim, günümüz toplumlarının en tipik özelliği olurken, bu değişimin

hızı ve çeşitliliği hiçbir dönemde olmadığı şekilde yüksek olmaktadır. Bahsedilen sosyo-

kültürel değişim, toplumdan topluma farklı nitelikte, hızda, biçimde olabilmektedir.

Hızlı değişen toplumlarda, genel geçer olan değer sistemleri, farklı yorumlanabilmekte

ve değerlerin yorumlanmasına bağlı yeni normatif sistemler ortaya çıkabilmektedir. Adı

geçen normatif sistemlerin kaynağı genelde ilgili toplumun değer sistemi olurken, kitle

iletişim araçlarının yaygınlaşması ve dünyanın giderek global bir köy haline gelmesiyle, farklı

toplumların, kültürlerin normatif sistemi de yeni süreçte etkili olabilmektedir.

Sosyal bir varlık olarak insan, yaşamını devam ettirirken farklı toplumlara, kültürlere,

bilgilere, değer ve normatif sistemlere muhatap olabilmektedir. Geçmiş zamanlara nazaran

bunu sağlayan en etkili unsur ise kitle iletişim araçlarıdır.

Đnsanlar arasındaki önemli sosyal ilişkilerden biri komşuluk olgu ve davranışıdır.

Komşuluk, bu araştırmanın ele aldığı temel konu olmuştur. Bu çalışmada komşuluk; sosyal ve

kültürel değişme çerçevesinde ele alınmış ve değişimin boyutları, nedenleri vs. ortaya

konulmaya çalışılmıştır.

Modern yaşam, şehirleşme ve kitle iletişim araçları, birçok sosyal olguda olduğu gibi

komşuluk olgusu üzerinde de önemli bir etkiye sahiptir. Modern yaşam, şehirleşme ve kitle

iletişim araçları sayesinde, genel geçer olan bazı değer sistemlerinin algılanma biçimi

değişebilir, yeni birtakım değer yorumları ortaya çıkabilir, yeni normatif sistemler veya

normlar idealize edilebilir. Birçok olguda olduğu gibi komşuluk da, bahsedilen değişimlerden

etkilenebilmektedir.

Genel olarak / kabaca ifade edilen görüşlere göre; kentleşme, modernleşme, kitle

iletişim araçlarının yaygınlaşması ile birlikte, komşuluk da bir değişim süreci içine girmiştir.

Kırsal kesimde ise etkilenmenin, kitle iletişim araçları vasıtasıyla olduğu dile getirilmektedir.

Komşuluğun; kentleşme ile büyük bir değişim yaşadığı dile getirilirken, yeni konut

türlerinin yaygınlaşması, şehir yaşamında ikincil ilişkilerin idealize edilmesi veyahut kısaca

kentsel yaşam tarzının etkisiyle komşuluk ilişkilerinin ortadan kalktığı veya büyük oranda

değişime uğradığı biçiminde yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Bu kanaatin ne kadar doğru

olduğunun, ancak yapılacak çalışmalar ile ortaya konulması mümkündür. Daha önce yapılan

202

bazı çalışmalardan ve bu araştırmada ortaya çıkan verilerden hareketle şöyle bir genelleme

yapmak mümkündür: Komşuluk, şehirlerde nitelik değiştirmekte, ancak yok olmamaktadır.

Komşuluk olgusu, daha çok, ikamet edilen mekânla bağlantılı olan ve bu yönüyle ele

alınan bir olgu olma özelliği taşımaktadır. Đnsanların ikametlerini belirleyen kriterlerin neler

olduğu ve insanların sadece ikamet edilen alanda bulunan insanlarla mı ilişkiye geçtikleri gibi

konular, üzerinde durulması gerekli olan hususlardır. Yine, modern toplumların

özelliklerinden biri olan, çalışma zamanı dışındaki zamanların geçirildiği mekân olarak “ev”e

ortak çıkması, yani, alternatif mekânların ortaya çıkışının komşuluk ilişkilerini ne kadar

etkilediği de ele üzerinde durulması gerekli olan hususlardandır.

Đkamet alanlarının fiziki olarak; müstakil evden apartmana, siteye ve de uydu kente

doğru kaymasının, sosyal ilişkileri ne denli etkilediğine ilişkin yapılan çalışmalarda belirgin

değişimlerin olduğu kesindir. Bu hadiseye rasyonel bir mantıkla bakıldığında, yukarıda geçen

unsurların, sosyal ilişkileri ve özelde komşuluk ilişkilerini etkilediği, ancak ortadan

kaldırmadığı, süre, nitelik, görüşülen kişiler, günün vakti, görüşme biçimi ve yeri gibi

unsurlarda bir değişim olduğu ortaya çıkmıştır. Yani komşuluğu yaşama biçiminde belirgin

bir değişim söz konusudur. Adı geçen değişimin belli bir boyutta olması, ilişkilerin ortadan

kalkmamasının şifrelerinin Türk toplumundaki genel geçer değer sisteminde ve özelde de

dinde aramanın yanlış olmayacağı ifade edilebilir.

Kentleşen, sanayileşen, kalabalıklaşan ve karmaşıklaşan toplumlarda, geçmişe nazaran,

bireyselleşme, hayatı tek başına ve yalnız kendisi için yaşama olguları öne çıkarken, bu

değişimin tüm toplumlar için genellenmesi yanlıştır. Hatta aynı ülkede, toplumdaki farklı

şehirler, semtler, mahalleler, sokaklar için bile genelleştirmenin yanlış olacağı söylenebilir.

Kentlerdeki sosyal kontrol mekanizmalarının azalması ve sonuçta toplumda bir “güven”

eksikliğinin hissedilmesi, sonuçta birçok olguda olduğu gibi, komşuluğu da etkilemektedir.

Ancak, bu etkinin ne kadar olduğu, bu eksikliği tolere eden bir durumun olup olmadığı da

düşünülmesi gereken hususlardandır.

Yukarıda sözü edilen tartışmalardan yola çıkarak, “Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde

Komşuluk” biçiminde adlandırılan edilen bu araştırma yapılmış ve belirlenen değişkenlerin

(zaman, ikamet alanı, coğrafi yerleşim yeri, mesken tipi / özelliği mesken yeri, meskenin

mülkiyet durumu, etnik köken, dinî / mezhepsel inanışlar, ekonomik durum, eğitim durumu,

cinsiyet durumu, meslekî durum, şehre yerleşim zamanı, hane halkı büyüklüğü, çocuk sayısı,

özel gün ve zaman aralıkları, akrabalık derecesi ve ilişkileri vs.) nasıl bir etkiye sahip olduğu

203

incelenmiştir. Araştırmada, tasviri bilgiler de yer verilmiş, elde edilebildiği kadarıyla farklı

kuşakların, değişimle ilgili görüşleri ele alınıp incelenmiş ve yorumlanmıştır.

Araştırmadan elde edilen bilgilerden yola çıkarak yapılan değerlendirmelerin aşağıdaki

gibi sıralanması mümkündür:

Yaş durumuna bakıldığında; en büyük yaş aralığının 31-40 yaş arasında olanların

oluşturduğu görülmektedir. Örneklemde yer alanların cinsiyet oranları biri birine yakındır.

Örneklem grubunun, yaklaşık yarısının köken olarak kırsal kesimden olduğu görülmektedir.

Evli olanların oranı örneklem grubunun yaklaşık 3/4'üne karşılık gelmektedir. Bekârların

büyük bir kısmı, şehir merkezinde ikamet edip formel öğrenim görenlerdir.

Anne-babanın hayatta olması, olmaması veya herhangi birisinin ölmüş olması durumu,

komşuluk ilişkilerine etki edebilir. Bu amaçla, anne babanın hayatta olması durumu da ele

alınmıştır. Örneklemin yarısının anne babası hayattadır. Her ikisi de vefat etti diyenler

örneklemin 1/5’ine karşılık gelirken, annesinin sağ babasının vefat ettiğini belirtenler ise

örneklemin 1/4‘ünden daha fazladır. Anne-babayla birlikte yaşama durumu, komşuluk

ilişkilerini etkileyebilecek bir özelliktedir. Buna göre, örneklem grubunun 3/5’ünün anne

babası kişiyle birlikte değildir. 1/5’inin anne babası birliktedir.

Çocuk sayısının, komşuluk ilişkilerinin oluşumu ve devamıyla ilgili olduğu

varsayımından hareketle, çocuk sayısı üzerinde de durulmuştur. Buna göre; örneklem

grubunun 1/3’ünden daha fazlasının çocuk sayısı 1-2 arası, 1/3’ünden fazlasının 3-4

arasındadır. Örneklem grubunun hanesinde yaşayan kişilerin sayısıyla ilgili bilgilere

bakıldığında; örneklem grubunun yaklaşık yarısının 4-5 kişi oldukları görülecektir. 1/4’inden

biraz fazlasının 2-3 kişi oldukları ortaya çıkmıştır.

Örneklem grubunun öğrenim durumuna bakıldığında; 1/10’dan fazlasının okula

gitmediği, 1/3’e yakın oranın ilkokul mezunu, 1/10’dan biraz fazla ortaokul mezunu, 1/4’e

yakın oranın lise ve dengi okul mezunu olduğu görülecektir. 1/5’lik orana yakın da

yüksekokul/üniversite mezunudur. Eşlerin öğrenim durumunda ise; 1/4 oranına yakın okula

gitmemiş, ilkokul mezunu 1/3’e yakın, 1/10 ortaokul mezunu, %15 lise mezunu, %15’e yakın

da yüksekokul / üniversite mezunudur.

Đkamet edilen konuta sahip olma veya kiracı olma durumu, komşuluk ilişkilerinin uzun

süreli kurulması veya geçici statüde tutulması ile sonuçlanabilir. Bunun yanında, ikamet

204

edilen konutun fiziki yapısının da (apartman, müstakil, dubleks, güvenlikli site vs.) komşuluk

ilişkilerinin niteliği üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Örneklem grubunun ikamet ettikleri

konutun 1/20’i gecekondu, 3/5’üne yakını apartman/site içinde daire, 1/5’inden daha fazlası

müstakildir. Đkamet edilen evin sahiplik durumuna bakacak olursak; örneklem grubunun

2/3’sine yakınının kendi evinde oturduğu görülmektedir.

Oturulan evin oda sayısına bakacak olursak; 3/5’e yakın kesimin evin odasının dört tane

olduğu görülür. 3/10 oranındaki kişinin evinin üç odası vardır. Evde oturma süresine

bakıldığında ise; 2/5 oranına yakın kesimin 1-5 yıl arası, 1/5 oranına yakın kesimin 6-10 yıl

arası, %14.2 11-15 yıl arası, 1/10 arasındaki kesimin ise 16-20 yıl arasında aynı evde

oturdukları görülmektedir. %15’den daha fazla bir kesimin ise 12 yıldan daha fazla aynı evde

oturmaktadır. Đkamet edilen yerleşim yerine bakıldığında; 3/5’e yakının il merkezi, %15 ilçe

merkezi, kasaba/belde 1/10’dan daha fazla, köy 1/10’dan daha fazla olduğu görülecektir. En

uzun süre ikamet edilen yerle ilgili dağılım da; 2/5 oranında şehir merkezi, 1/4'e yakın ilçe

merkezi, 1/4'den fazla köy olarak gerçekleşmiştir.

Örneklem grubunun 9/10’a yakının şu anda bulunduğu yerden memnun olduğu

görülmektedir. Memnun olmayanların; evin fiziki durumu, şehre veya ilçe merkezine göre

konumu, yaşayan insanlardan kaynaklanan sorunları dile getirdikleri görülmektedir. Kişilerin

4/5’ine yakını şu anda ikamet ettiği yerde uzun süre daha oturma isteğindedir. “Komşuluk

ilişkilerinden kaynaklanan memnuniyetsizliğim var” biçiminde yanıt verenlerin oranı %5.5

olarak gerçekleşmiştir. Örneklem grubunun 2/3’si şu an bulunduğu yere göç ederek gelmiştir.

1/3’lik oranın ise şu an bulunduğu yerde sürekli bulunduğu ortaya çıkmıştır. 15 yıl ve daha

fazladır şehir / ilçe merkezinde ikamet edenlerin oranı 2/3 oranındadır.

1/5 oranındaki kişinin ev hanımı olduğu görülür. Bunun dışında kalanlar ise; asker,

avukat, bakkal, çiftçi, çocuk bakıcısı, din görevlisi, diş hekimi, doktor, eczacı, elektrikçi,

emekli, esnaf, hemşire, işçi, işsiz, kuaför, memur, muhtar, mühendis, mütercim, öğrenci,

öğretmen, pazarlamacı, polis, serbest, serbest-tüccar, şoför, teknisyen-tekniker, temizlikçi /

kapıcı, terzi biçiminde sıralanabilir. Baba mesleğine bakıldığında; örneklem grubunun

1/4'inden daha fazlasının çiftçi olduğu görülür, 1/5’e yakını işçi, %15 civarı ise emeklidir.

Anne mesleğinde ise; 4/5’lük orandan daha fazlası ev hanımı, 1/10’den daha fazlası ise

işsizdir.

205

Aylık gelirde; 1/5’lik oran asgari ücret, 1/5’lik oran 1.000-1.500 arası gelire sahip

olduğunu belirtmiştir. Asgari ücretten az geliri olanlar yaklaşık 1/5 oranında iken, 1.000

TL’den aşağı geliri olanlar da yine 1/5 oranına yakındır. Örneklem grubunun 4/5’den daha

fazlasının ek geliri yoktur. Kişilerin yarısından daha fazlası gelirini yiyecek içecek ve günlük

ihtiyaçlara harcarken, 1/4'e yakını çocukların eğitim ve diğer giderlerine harcamaktadır.

Boş zamanlarında komşusuna gidenlerin oranı 1/5 oranına sahiptir. Okuma yapanlar 1/5

oranından fazladır, televizyon seyredenler ise 1/5 oranına sahiptir. Örneklemin yaklaşık yarısı

günde 1-2 saat televizyon izlemektedir. 1/3 oranındaki kesim 3-4 saat arası izlerken, hiç

izlemeyenler ise 1/10 oranındadır. 2/3 orandaki kişinin internet bağlantısı yoktur.

Örneklem grubunun 2/5 oranından biraz fazlasının 2-5 arası samimi olduğu komşusu

vardır. 6-10 arası komşusu olanlar ise 1/5 oranındadırlar. %16.3 oranındaki kişinin ise samimi

olduğu komşusu yoktur. 2/3’lik orana yakın kişi biri birine sadece komşudur. Akraba olanlar

%15’e yakın, aynı köy, kasaba, şehir veya bölgeden olanlar da yine %15’e yakın orandadır.

3/5’lük oran, komşularla “hoş geldin” ziyaretinde tanıştığını dile getirmiştir. 4/5

oranından daha fazlası sık veya seyrek olarak komşularla görüşmektedir. Hergün görüşenler

2/5 oranında iken, 1/3’e yakın kesim ise birkaç günde bir görüşmektedir. 1/10 oranına yakın

kişi ise haftada bir görüşmektedir. Ailece görüşme durumu ise şöyledir: Görüşmeyen 1/5

oranına yakın, hergün 1/10’a yakın, haftada birkaç kez 1/4’e yakın, haftada bir 1/10’dan biraz

fazla. 1/5 oranındaki kişi ise olağanüstü durumlarda (cenaze, düğün, bayram, nişan vb.)

görüşmektedir. Akrabayla görüşmeyle ilgili şöyle bir dağılım ortaya çıkmıştır: 1/4’e yakın

haftada bir, 1/4’e yakın birkaç günde bir, 1/6 hergün, 1/6’ya yakın ayda bir, 1/10’dan biraz

fazla özel durumlarda (cenaze, düğün, bayram, nişan vb.) görüşmektedir.

Örneklem grubunun 1/3 oranına yakını, ikamet ettiği yerde daha önceden bulunanlarla

daha samimi iken, 1/3’ü ise, kişi ayırt etmeden herkesle samimiyet kurduğunu dile getirmiştir.

1/3 oranındaki kişi, akrabalığın daha önemli olduğunu vurgularken, örneklemin yarısına

yakını için komşuluk önemlidir. 2/5’si komşuluğa, 2/5’si ise akrabalığa önem vermektedir.

3/4’lük kesim için komşuluk çok önemlidir.

2/5’sinden daha fazlası için komşuluğun en önemli yanı güvendir. Yine yarıdan daha

fazla kişi için karşıdaki kişi güven verdikten sonra diğer hususlardan hiçbiri önemli değildir.

Komşuluğun her zaman gerekli olduğunu düşünenler örneklem grubunun 3/4'ünden daha

206

fazladır. 2/5’lik oran manevi yardımlaşma üzerinde dururken, aynı orandaki kişi de “güven”e

vurgu yapmaktadır.

Komşuluk ilişkilerinin kurulmasında karşıdaki kişinin kökeninin önemli olmadığını

vurgulayanların oranı 9/10’dur. Yine, dini inancın komşuluk ilişkisinde etkili olmadığını

belirtenler 7/10 oranından daha yüksektir. Örneklem grubunun yarısından fazlası,

komşularının dindarlık durumunu önemsemektedir. Komşusunun siyasi görüşünü

önemsemeyenler 3/4'lük orandan daha fazladır.

Örneklemin yarısından fazlası için, komşusuyla kendisinin eğitim durumu bir birine

denktir. 7/10 için komşuluk ilişkilerinde eğitim durumu önemli değildir. 3/5’lük kesim için

komşuların ekonomik durumu komşuluk ilişkilerini etkilemez. Kişilerin yarısından daha

fazlasına göre, komşuların mesleği biri birine denktir. Mesleğin, komşuluk ilişkisi için önemli

olmadığını vurgulayanlar örneklem grubunun 4/5’inden daha fazladır.

3/5’ten daha fazlası için oturulan ev tipi komşuluk ilişkilerini etkiler. 3/4'den daha

fazlası için asansörün varlığı komşuluk ilişkilerini etkilemez. 4/5’lik kesim içen, ikamet

edilen evin sahiplik durumu komşuluğu etkilemez.

Taşınma gibi nedenlerden dolayı eski komşularla görüşmeyle ilgili bilgiler şöyledir:

1/3’e yakın ilişki devam ediyor, 1/3’den fazla ilişki azaldı, 1/4 özel günlerde (bayram, düğün,

düğün, nişan vs.) görüşme var.

Komşulukta aile büyüklüğünün etkili olmadığını belirtenler 3/4 oranından daha fazladır.

Çocuk sayısının komşulukta etkili olmadığını belirtenler 3/4 oranından fazladır. Geçmişte

olduğu gibi komşuluğun devam ettiğini belirtenler 3/5 oranına yakın iken, 1/5 oranındaki kişi

istense bile irtibat kurulamadığını belirtmiştir. Geçirilen süre olarak geçmişle şimdi arasında

bir değişim olmadığını belirtenler, örneklemin yarısına yakın iken, 4/5 oranındakiler içinse bu

süre azalmıştır. Sevinç ve kederi paylaşma noktasında sorumluluğun azaldığını belirtenler 2/5

oranından fazladır. Değişme olmadığı kanaatinde olanlar 1/3 oranındadır. Komşuluk yapılan

kişi sayısında değişme olmadığını belirtenler 2/5 oranına yakındır. Azaldığını düşünenler ise

2/5 oranından fazladır. Geçmişle kıyaslandığında komşuluk ilişkilerindeki samimiyette düşme

olduğunu belirtenler, örneklemin yarısından daha fazladır. Aynen devam ettiği kanaatini

taşıyanlar 1/3 oranından fazladır. Samimiyetin düştüğünü ifade edenler; maddiyat

düşüncesinin artışını, televizyonun insan yaşamına fazlasıyla girmesini neden olarak

göstermektedirler.

207

Komşusuyla daha çok görüşenlerin oranı yarıya yakınken, 1/3 oranındaki kişi akraba ile

daha çok görüşmekte, 1/5 oranındaki kişi ise her ikisi ile de görüşmektedir. Karşı komşu ile

görüşenlerin oranı yarıya yakındır. Alt veya üst komşu ile görüşenler 1/5 oranına yakındır.

Hepsiyle görüşenler de 1/5 oranına yakındır. Komşuların akraba olmasının manevi destek

sağladığını belirtenler 2/3 oranına yakındır. Hiçbir yararı olmadığını belirtenler ise 1/4

oranına yakındır. Đlişki kurulan komşunun aynı ilçe veya ilden olmasını önemsemeyenler 2/3

oranına yakındır.

Ortak yaşam kurallarına uyulmaması durumunda komşusuna uyarıda bulunacağını

belirtinler 2/3 oranına yakındır. Genel ahlak kurallarına uymayan komşusuna uyarıda

bulunacağını belirtenlerin oranı 1/3’den biraz fazla iken, ilişkisini keseceğini belirtenlerin

oranı 1/3’e yakın orandadır.

Đkamet edilen konutu tercih nedenlerinde, semtin ve komşuların özelliğine vurgu

yapanlar 3/5 oranına sahiptir. Acil ihtiyacı komşusundan karşıladığını belirtenlerin oranı

yarıdan daha fazladır. Acil durumlarda (hastalık, ölüm, kaza vs.) komşusunu ilk arayanların

oranı 2/5 oranındadır. Ev temizliği ve düzeninin değiştirilmesinde komşularından yardım

aldığını belirtenlerin oranı 1/5’den daha fazladır. Ev taşınmasında komşulardan yardım

alanların oranı ise 1/5 oranından daha azdır. Örneklemin yarıdan daha fazlası komşulardan

borç almaktadır.

Bayramların tamamında komşularını ziyaret edenler 3/4 oranına yakındır. Erkek-kadın

ayrı odada oturma oranı 2/5, aynı odada oturma oranı 1/4, samimiyete göre oturma oranı ise

1/3’e yakındır.

Komşuluğun zaman ve mekân ayrımı olmaksızın her yerde gerekli olduğunu

belirtenlerin oranı 4/5 oranına karşılık gelmektedir. Şehirdeki komşuluğun köylere göre zayıf

olduğu kanaatinde olanlar 2/3 oranındadır. Aynı olduğunu belirtenler ise 1/5 oranına sahiptir.

Şehir yaşamının komşuluğu zorunlu kıldığını belirtenler örneklemin yarısına karşılık

gelmektedir. Oturulan binada ismi bilinmeyen veya hiç karşılaşılmayan komşuların olduğunu

belirtenler 1/4 oranından daha fazladır. Sitenin / binanın komşularca yapıldığını belirtenler 1/5

oranındadır.

Araştırmanın denenceleriyle bağlantılı olarak aşağıdaki görüşlerin ileri sürülmesi

mümkündür:

208

Coğrafi yerleşim yerlerine göre komşuluk ilişkileri değişebilmektedir. Her ne kadar,

kitle iletişim araçları her iki kesim farkını azaltmış gibi gözükse de, geçerli olan ilişki

kalıplarının az veya çok olması, mekânın şekli gibi nedenlerden dolayı, iki kesim arasındaki

ilişkilerin benzer olması gibi bir durumun yaşanabilmesi çok zordur. Özellikle gecekondu

bölgelerindeki komşuluk ilişkilerinin kırsal kesimdeki ilişkilerden çok da farklı olmadığı ifade

edilebilir.

Şehre yeni gelenlerin, önceden bulunanlarla komşuluk kurmaları, eski komşulara göre

farklı olmaktadır. Uzun yıllardan beri bir arada olan komşular, karşıdaki kişileri her yönüyle

tanımakta ve ona göre bir sosyal ilişki kalıbı geliştirebilmektedirler. Yeni gelen birisinin, bu

sosyal ilişki kalıbını anlaması, çözmesi ve gereğini yapması için biraz zaman geçmesi

gereklidir.

Kentsel yaşam tarzı, mesleki zorunluluklar gibi unsurlar, kent yaşamındaki komşuluk

ilişkilerine etki edebilmektedirler. Formel, resmi mesleklerle uğraşan kentlilerin, komşularıyla

görüşmelerinde planlamaya gitmeleri, görüşme sıklığını azaltmaları mümkündür. Kırsal

kesimdeki iş / uğraşının sınırlarındaki esneklik, sosyal ilişkilerin tümüme etki edebilirken,

komşuluk ilişkilerinin de bu durumdan etkilenmemesi düşünülemez. Kent yaşamında, serbest

zamanların uygun olması durumuna göre, bir komşuluk ilişkisi geliştirilmesi durumunun daha

yüksek düzeyde olması beklentisi bulunmaktadır.

Đkamet edilen mesken tipi, komşuluk ilişkilerinin niteliğine etki ederken, bir arada duran

villa, dubleks, müstakil site, güvenlikli site biçimindeki yerleşim mekanlarında sosyal

ilişkilerin de meskenin yapılanması biçiminde bir yapılanma içinde olması mümkündür. Yani,

her kapıyı açtığında karşı komşusuyla muhatap olan bir apartman sakini ya da yanındaki

komşu ile muhatap olan gecekondu sakini, ister istemez insanlarla muhatap olacak ve bu

durum ilişkileri farklılaştırabilecektir. Zaten yapılan çalışmalarda, güvenlikli site, villa gibi

yerlerde ikamet edenlerin “topluluk yaşamına dair bir anlam edinmedikleri” ortaya çıkmıştır.

Süre sınırlamalı olan lojmanlarda da, farklı bir durum yaşanmakta, komşularla mesafeli

ilişkiler kurulmaktadır.

Uydu kent ya da büyük sitelerde, komşuluk ilişkilerindeki mesafeyi azaltma yolunda

birtakım adımlar atılabilmektir. Sosyal merkezlerin yaygınlaşması, burada, bazı dönemlerde

ve durumlarda (Ramazan ayında teravih namazı kılınması, mevlit ve sünnet düğünleri

209

yapılması, taziyelerde erkeklerin taziye kabul yeri olması) faaliyetlerin yapılması, komşuluk

ilişkilerinin kurulması ve devamında önemli bir yer tutmaktadır.

Şehir merkezinden çevreye (dış mahalle, gecekondu bölgeleri, belde, ilçe merkezi)

gidildikçe geleneksel aile biçimi ve yaşayış tarzının yaygın olduğu görülmektedir. Buralarda

yaygın olarak müstakil ev sistemi yaygın olup geleneksel ilişkiler ve alışılmış mahalle

komşuluk ilişkilerinin devam ettiği görülmektedir. Bazı bölgeler, şehrin dışında olmasına

rağmen, geleneksel ilişkilerin devam etmediği görülmektedir. Buralar; ya dubleks tipi, ya

güvenlikli site ya da müstakil siteler olduğu görülmektedir.

Şehirlerin fiziki olarak geniş bir alan üzerine kurulmuş olması, insanların sık sık

görüşmesini etkileyebilir. Başka bir yerden taşınmış olan bir kişinin eski yerleşim yerindeki

komşusunu sık sık ziyaret edemeyecek, yakınında bulunan komşularıyla görüşmek suretiyle,

sosyal ilişki kurma ihtiyacını karşılayacaktır. Özel taşıt sahibi olma oranının yükselmesi,

komşuların ziyaret durumunu etkileyebilir ve görüşmelerin daha sık olmasını sağlayabilir.

Binada asansörü olanlarla olmayanlar arasındaki tablolar anlamlı çıkmıştır. Bir kişinin

evine girerken/çıkarken, binadaki bir komşu ile asansörde karşılaşma ihtimali, merdivende

inip/çıkarken karşılaşmaya göre daha düşük olacaktır. Merdiveni olan binada oturan kişiler,

birkaç karşılaşmadan sonra ilişkileri ilerletme düşüncesini geliştirebilirler. Eve girer çıkarken

karşılaşma olgusu asansörde daha düşük olacağından, komşuluk ilişkisinin kurulması da o

oranda düşebilecektir. Bunun yanında, merdivenden çıkma durumunda, eldeki eşyanın

çıkarılması veya indirilmesine yardım talebinin gelme ihtimalinin daha yüksek olacağı

söylenebilir.

Ekonomik seviyeye göre bir meskene taşınma, beraberinde yakın ekonomik düzeyde

olan insanlarla ilişki kurmayı getirebilir. Buna rağmen, aynı binayı / siteyi paylaşmasına

rağmen farklı ekonomik düzeylerde olunması mümkündür. Ekonomik durum ile görüşme

değişkeni arasında bir ilişki aramanın yanında, ekonomik durum itibariyle farklı düzeylerde

bulunan insanların görüşme sıklığı ve şekli üzerinde de durmakta yarar vardır. Kişi, gelirin

durumuna göre bir yaşam sürebilir ve çevresindekilerin de benzer nitelikte olmasını

önemseyebilir. Buna göre, kendi ekonomik durumundan düşük veya yüksek olanlarla

komşuluk ilişkilerinin sürekli / sistematik olarak yürütülmesinin zorlaşacağı ifade edilebilir.

Aslında ekonomik düzeyin yükselmesine paralel olarak uğraşı durumu değişebilmekte ve bu

durum, komşuluk ilişkilerinin farklı şekillerde sürmesine neden olabilmektedir. Mesela; karı-

210

koca çalışan bir ailenin, sadece evdeki erkeğin çalıştığı bir aile ile ya da karı-kocanın emekli

olduğu bir aile ile ilişkisi farklı olacaktır.

Komşuluk ilişkilerinin, insanların etnik kökenlerine göre farklılık gösterebileceği

biçimindeki bir varsayımın geçerliliği düşük düzeyde kalmıştır. Bu araştırmanın örneklem

grubuna katılanlar, komşulukta etnik mensubiyeti fazla önemsemezken, önemli olan durumun

insan olma bilinci olduğunu dile getirmişlerdir. Araştırma; Kürt, Türk, Zaza gibi etnik

unsurların bir arada bulunduğu bir şehir özelliği taşıyan Elazığ’da yapıldığından, bu şekilde

bir hipotez geliştirilmiş ve bunun gereği olarak soru sorulmuştur. Örneklem grubunun büyük

bir kısmı için (9/10) bu durum çok önemli değildir. “Din / Đslam kardeşliği” vurgusunun

yapılmış olması, etnik köken olgusunun, din olgusunun devreye girmesiyle etkisizleştiğini

göstermektedir.

Dinsel/mezhepsel inancın, komşuluk ilişkisi üzerinde etkisi olduğu varsayımından

hareket edilmiştir. Elazığ ilinin birçok yerinde Sünni ve Alevi nüfus bir arada yaşamaktadır.

Örneklem grubunun 3/4'üne yakını bu durumun komşuluk ilişkileri açısından çok önemli

değildir. Belli bir kesim (1/4) içinse önemli bir durumdur. Alan çalışması yapılan

mahallelerden bazılarında Alevi ve Sünni kesim iç içe yaşamaktadır. Alevi kesim ile Sünni

kesimin karşılıklı olarak birtakım eleştirilerde bulunsalar bile, genel anlamda, komşuluk

ilişkilerinin yaşanması noktasında bir sıkıntının olmadığı, alan çalışması esnasında

görülmüştür.

Siyasi görüş, bir yerde, etnik köken ve dini / mezhepsel kodlarla ilgili bilgi verme

özelliği taşısalar da, Elazığ ili ilgili farklı bir durumun yaşandığı dikkat çekmektedir. Buna

göre, Kürt kökenli olma, bir yerde, bu anlamdaki bir siyasi görüşe sahip olmayı ve dolayısıyla

siyasi partiye desteği akla getirirken, Elazığ’da durum bundan farklıdır. Elazığ’da bulunan

Kürt kökenlilerin, daha çok, milliyetçi kimliğiyle tanınan bir partide yoğunlaşmaları, birçok

siyasal bilimcinin de dikkatini çekmektedir. Buna göre, etnik köken ya da dini mensubiyetten

yola çıkarak, bir siyasi görüşe yönelişin olabileceği konusunda fikir ileri sürerken, istisnai

durumları göz önünde bulundurmada yarar olduğu söylenebilir.

Kendi bilgi, görgü ve eğitim düzeyine uygun komşu, arkadaş edinme biçimindeki istek,

çoğu kimse tarafından idealize edilebilir. Bu durum, komşuluk ilişkilerini de etkileyebilir.

Buna rağmen, bazen kişinin elinde olmadan, farklı öğrenim düzeyine sahip kişilerin, komşu

olarak yakında olması mümkündür. Kişi, kendisi ilişki kurmasa bile; annesi, babası, dedesi

211

nenesi, çocukları, kardeşi vasıtasıyla bu kişilerle ilişki kurulabilir ve kanıksama yoluyla da

olsa bir ilişki biçimi ortaya çıkabilir. Yalnız bu ilişki biçiminin, uzun süreli olması gibi bir

özellik taşıdığı söylenebilir.

Öğrenim düzeyinin yükselmesine bağlı olarak bir mesleğin kişi tarafından icra edilmesi

söz konusudur. Bu durum, istense bile, komşuyla hergün yüz yüze görüşülmesini ve

komşuluk pratiklerini gerçekleştirmeyi zorlaştırabilir. Yapılan çalışmalar; komşunun öğrenim

düzeyinin komşuluk ilişkilerinde kısmen önemsendiğini ortaya koymaktadır.

Kadınların komşuluk ilişkisi kurarken daha seçkinci davranmalarına karşılık çokça

komşu edindikleri, buna karşın erkeklerin komşu özelliği taşıyan insanlarla görüşme

durumunun yaygın olduğu, buna karşın, komşuyu seçme biçiminde bir tavır göstermedikleri

görülmüştür. Kadınların, erkeklere göre daha hızlı ve çok sayıda kişi ile komşuluk ilişkisi

kurmaları, kadınların duygu ve düşüncelerini ifade etme yeteneklerinin gelişmesine

bağlanmaktadır. Yine dinleme becerisi noktasında erkeklerden daha geride olmaları da,

kadınların komşulukta ön planda olmaları durumunu ortaya çıkarmıştır denebilir.

Şehre özgü komşuluk davranış kalıplarının edinilmesi, komşuluk ilişkilerinin daha

samimi olduğu veya olacağı anlama gelmeyebilir. Kişi, kırsal kesimde / köyde edinmiş

olduğu davranış ve zihniyet kalıplarını şehirde sergilemekten dolayı kınanabilir veya

dışlanabilir. Bir kişinin uzun süre çevresi tarafından benimsenen ve ödüllendirilen kalıplara

bigâne kalması mümkün olmadığından, belli bir adaptasyon / kanıksama sürecinden sonra

kente özgü davranış kalıbını benimsemesi mümkündür.

Đkamet edilen evin; site, apartman, villa, dubleks veya yazlık olmasının komşuluk

ilişkilerini etkileyebileceği varsayımından hareket edilmiştir. “Kapı komşu” deyimi, evin

kapısı her açıldığında karşıdaki veya yandakiyle olan bir ilişki biçimini niteler gibidir. Konut

sakini; akrabası, çocuğu veya anne babasıyla rastlaşmaktan ziyade, günde birkaç kez karşı

veya yan komşusuyla rastlaşabilir. Bu durumda; eğitim durumunun, ekonomik durumun,

zevklerin, karakterin uyuşmaması durumunda bile komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesi olası

hale gelebilir. Yerleşilen yerdeki insanlar arasında geçerli olan ilişki kalıplarına uymama

durumu; kınanma, dışlanmışlık gibi sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle ilgili; mahalle, bölge,

caddede geçerli olan komşuluk ilişki kalıplarının, belli bir zaman içerisinde benimsenmesi

mümkün hale gelmektedir.

212

Đnsandaki sahiplenme duygusu, birçok alanda olduğu gibi, ikamet edilen ev noktasında

kendini gösterebilir. Đkamet edilen meskeni sahiplenen kişi, uzun vadeli plan yapar ve bu

durumu devam ettirmek için de çevresiyle farklı ilişkileri içine girebilir. Bu durumda

önemsenen olgulardan biri de şüphesiz komşular ve komşuluktur. Kiracı veya lojmanda

oturma durumu, gelip geçiciliği ifade edebilir ve sosyal ilişki de bu temele dayandırılabilir.

Bu durum; komşuluğun samimiyet derecesini, samimi olunan komşu sayısını, görüşme

sıklığını, ailece görüşme sıklığını, komşularla görüşme gerekçelerini vs. etkileyebilir.

Ailenin kalabalık oluşu, normalde, komşuluk ilişkilerini etkileyen önemli bir unsur

olarak ele alınmıştır. Ancak, ailedeki çocuk sayısı ve aile ile birlikte kalan yaşlı kuşağın,

görüşülecek komşu için “külfet” gibi görülmediği dikkat çekmektedir. Çocukların, bir

birleriyle kaynaşması, oyun oynaması gibi durumlar, çocuk olgusuna olumsuz bir anlam

yüklenmesini anlamsızlaştırabilir. Evin yaşlılarının (anne, baba, dede, nine vb.), komşuluk

ilişkilerinde “yük” olarak görülmediği ifade edilebilir. Yaşlıların nasihatleri, deneyimleri

bazen kişiler tarafından “istenen” konumda olabilmekte ve komşularla kalabalık sayıda

görüşme istenmeyen bir durum olarak algılanmayabilmektedir. Hane büyüklüğüyle bağlantılı

olarak geliştirilen komşuluğun kendine mahsus kurallarının zamanla oluştuğu da işin başka

bir boyutudur.

Araştırma verilerinden elde edilen bilgilere göre, evdeki çocukların varlık durumu ve

sayısı, komşuluk ilişkilerini çok da olumsuz etkilememekte, aksine çocukların biri biriyle

arkadaş olması, oynaması, sosyalleşmesine fırsat sunması gibi nedenlerden dolayı olumlu bir

anlam yüklenmektedir. Kişilerin, komşuluk kurma niyetinde olduktan veya bir araya

geldikten sonra, çocuk sayısını pek de önemsemedikleri görülmüştür.

Bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan gibi özel gün ve zaman aralıklarının,

komşuluk ilişkilerinin gelişmesine önemli katkısı olduğu görüşü yaygın olarak kabul

edilmektedir. Kişiler, normal zamanda zayıf olan ilişkilerini, bu zamanlarda karşılıksız olarak

ilerletebilmekte ve kendilerinin sevinçli ve kederli günlerinde komşularının yanı başlarında

olmasını beklemektedir.

Buna göre, sosyal ilişki kurulurken, karşıdakinin güven vermesi durumunda, bu kişinin

veya kişilerin akraba olmasına bakılmaksızın ilişki kurulabilir ve bu ilişki bazen akrabalığın

önüne geçebilir. Akrabalık ziyaretlerinin azaldığını ifade edenlerin oranı, örneklem grubunun

7/10’una karşılık gelmektedir. Olmayan veya çeşitli nedenlerle gerçekleştirilemeyen akraba

213

ziyaretlerinin yerine komşuluk ilişkisinin ikame edilmesi söz konusudur. Yapılan

çalışmalarda; akraba, arkadaş ve komşu kesimler i arasında, ilişki kurma noktasında komşu,

bazen birinci derecede önemli kesim olmakta, çoğu zaman da ikinci konuma düşmektedir.

Özel araba, otobüs, minibüs, metro gibi araçların yaygınlaşması, eski komşuluğun

devam ettirilmesinde önemli bir yer tutarken, uzakta kalan komşularla sık sık görüşülmesi

insanlara çok da “pratik” gelmeyebilir. Bunun yerine, yakınında olan insanlarla sosyal ilişki

kurarak, yakın mekâna özgü komşuluk ilişkileri geliştirilmesi daha uygun gibi gözükmektedir.

Đnsanların özel araç sahibi olmaları ve çocuklarını okul servislerine kaydettirmelerinin,

sosyal ilişkilerde bireyselleşmeyi doğuracağı varsayımından hareket edilmiştir. “Eskiden

çocuklar okula beraber giderlerdi. Bunun bile komşuluğa etkisi vardı. Şimdi yok artık”

biçimindeki ifade, bu denenceyi kısmen doğrulamaktadır.

Enformel görüşmelerde, eskiye oranla görüşme sıklığında azalma olduğu dile

getirilmiştir ki, bu durumdan en çok yakınınlar ise, şehir merkezi ve ilçe merkezlerinde

yaşayanlardır. Şehir yaşamanın, insanlar arasındaki ilişkileri etkilediği görüşü yaygınken, bu

noktada üzerinde en çok durulan konu, kitle iletişim araçlarının (televizyon, internet vb.),

insanların diğer insanlarla ilişki kurmasına engel olmasıdır. Kadınların ilişki kurma, anlaşma

ve komşuluğu devam ettirme noktasında erkeklerden daha iyi durumda oldukları tespiti

yapılabilir. Bazıları, eskiden her sıkıntıda komşular birlik içinde hareket ettiklerini, görüşmek

için zaman ve mekânın çok da önemli olmadığını ve birçok ilişkinin kendiliğinden

gerçekleştiğini ifade etmişlerdir. Komşuluk kurumunun aslında bir eğitim kurumu gibi işlev

gördüğü, çocuk ve gençlerin bu kurum içinde görerek öğrendikleri ve bunu bir sonraki kuşağa

aktardıkları ifade edilmiştir. Yaşlı kesim, geçmişle oranla günümüzde komşularla görüşme

süresi yanında, nedenleri ve sıklığında bir değişim yaşandığını ve bu değişimin negatif yönde

/ azalma yönünde olduğunu ifade etmişlerdir.

Geçmişte, komşunun korunup kollandığını, öncelikle yakın, sonra uzak komşunun

gözetlenip ilişki kurulduğunu belirtenler, “apartman hayatı”nın birçok şeyde olduğu gibi

komşulukla ilgili değerleri silip götürdüğünü dile getirmişlerdir. Aynı binada oturmasına

rağmen bir birini tanımama durumunun insanlar tarafından kanıksanmasının normal olarak

algılanmasına şaşırılmaktadır. “Komşu komşunun külüne muhtaçtır” biçiminde ifadesini

bulan değer sisteminin önemsenmeme durumunun, insanları yalnızlaştırdığı ve insanı

duygusuzlaştırdığı dile getirilmiştir.

214

Manevi yardımlaşma ve güven duygusu komşulardan beklenen en önemli hususlardır.

Güven unsuru, komşuluğu hem oluşturan ve hem de devam ettiren önemli bir unsur olarak

ortaya çıkmıştır. Manevi yardımlaşma, komşuluğun işlevleri içinde en çok değinilen husus

olmuştur.

Dernek / kurs faaliyetine katılma, sinema / tiyatroya gitme, çay partisi / gün düzenleme,

spor yapma gibi faaliyetler; geleneksel komşuluk tanışma biçimlerinin dışında ele

alınabilmektedir.

Kırsal alanda dile getirilen en önemli şikâyet konusu dedikodu olurken, şehir ortamında,

özellikle çok katlı binalarda halı silkeleme ve gürültü yapma en çok şikâyet edilen konulardır.

Özellikle çok çocuklu ailelerden, alt katta oturan kişiler şikâyet etmektedirler. Halı, sofra bezi

silkeleme gibi şikâyetler, temizlik konusunda hassas olan insanlardan olmakta ve bazı

komşuların vurdumduymazlığından bahsedilmektedir. Temizlik davranışları (halı silkeleme

gibi), bazen bir ihtiyacın sonucu olmayabilmekte, bir alışkanlığın gereği olarak

gerçekleştirilebilmektedir. Gece saatinde gürültü yapma, yüksek sesle müzik dinleme, hafta

sonları erken saatte temizlik yapma gibi durumlar da şikâyet konusu olmaktadır.

Sosyal ve kültürel değişim sürecinde, komşulardan beklentilerde değişim yaşanabilir.

Bu değişim, yerleşim yerine göre de farklılaşabilir. “Duyarlı olan” ve “iletişim kuran”

komşuların istenmesi; yalnızlaşan, bireyselleşen ve kitle iletişim araçlarının etkisinde olan bir

toplumsal yapının göstergesi gibi ele alınabilir. Bunun yanında; “gürültü yapmayan” ve

“çocuklarına sahip çıkan” biçimindeki bir istek, çok katlı yapılaşma sonucunda orta çıkan bir

istek gibi durmaktadır. Bunun yanında; “güven”, “emniyet”, “emin olma” gibi kavramlar

üzerinde durulması komşuluktaki en temel kriterin çok da değişmediğini göstermektedir.

Manevi destek verme ve yardımsever olmanın vurgulanması, komşuluğun temel unsuru olan,

bir ve beraber olma durumunun önemsendiğini düşündürmektedir. Yapılan birçok çalışmada,

komşunun vasfı veya iyi özelliğinin ne olduğu sorusuna “güvenilir olması” biçimindeki yanıt,

komşuluk ilişkilerinden beklenen şeylerin çok değişmediğini göstermesi açısından ilginçtir.

“Kötü komşu” tanımlamasına verilen yanıtlardan görülen en önemli özellik, “iyi

komşu” tanımının tam zıddı olan tanımlamaların yapılmış olmasıdır.

“Đyi komşu” tanımlaması içinde yer alan “gürültü yapmayan” ve “gürültü çıkaran”

tanımlamasının daha çok ikamet edilen evle ilgili olarak dile getirildiği söylenebilir. Kent

yaşamında, insanların yalnız kalması karşısında; “dert dinleyen” ve “iletişim kuran” komşular

215

istenmesi ve “iletişim kurmayan”, “insanlarla ilgilenmeyen” komşuların “kötü komşu” olarak

nitelendirilmesi mümkündür. Küçük yerleşim yerleri, çevre mahalle ve köylerde akrabalarla

iç içe olma durumunun, iletişim kuramama veya dert dinleme problemini önemsiz kılabilmesi

olasıdır.

Apartmanda / binada yönetici olması, apartman kurallarının somut hale getirilmesi ve

bu kuralların (halı, kilim silkeleme günleri ve saatleri, çocukların gürültü yapmaması, bina

temizliği ve çevre düzenlemesinin yapılması, ortak gider için ücret toplanması ve harcanması

vs.) takip edilmesini mümkün kılabilir. Bunun yanında, komşudan herhangi bir şikâyet

durumunda, bu durumun yöneticiye iletilmesi ve şikâyetçi olunan komşu ile muhatap

olunmaması / yöneticinin muhatap olması gibi durumlar yaşanabilir. Apartman / binada

kapıcının olması, komşuluk ilişkilerini etkileyebilir. Şikâyet durumunda, yönetimi temsil

etmesi düşüncesinin varlığından dolayı, bu şikâyeti kapıcıya ifade etme durumu yaşanabilir.

Sitenin / apartmanın temizliğinin komşular tarafından yapılması durumu, belli bir işbirliği ve

paylaşmayı beraberinde getirecektir. Apartman, gecekondu veya villalarda komşular

arasındaki ilişki devam etmesi, komşuluk ilişkilerinin samimiyet derecesi hakkında tam bir

bilgi vermeyebilir. Ancak, temizlik yapmak, evin planını değiştirmek gibi nedenlerle bir araya

gelmek, komşuluktaki samimiyet derecesini göstermesi açısından önemlidir.

Ev taşıma, komşulara ev işinde yandım etme veya bina merdivenlerinin yıkanması gibi

işlere göre oldukça ağır sayılabilir. Ücret karşılığı firmalara yönelmenin altında yatan en

önemli nedenlerden birinin bu olduğu ifade edilebilir. Ev taşıyan firmaların yaygınlaşması

durumunun, komşuluktaki yardımlaşmayı nispeten azaltmış olduğu söylenebilir.

Örneklem grubunun yarıdan fazlası, büyük alışveriş merkezleri, eğlence merkezlerinin

sayı ve işlevlerinin artmasının komşuluk ilişkilerini etkilemeyeceği görüşündedir. Dile

getirilen bir görüş, denencenin kısmen doğrulandığını göstermesi açısından ilginçtir: “Zaman

geçirmek için bitişik komşu değil, kilometrelerce ötedeki iş arkadaşı ziyareti, eğlence mekânı

tercih ediliyor. Mahalle bakkalının bu günkü durumda olması ilişkilerdeki olumsuzluğu

gösteriyor”.

Site / apartman sorunlarının görüşüldüğü, özel gün veya gecelerde sosyal merkezde

toplanıldığı dile getirilmiştir. Bina / apartman gibi yerlerde, Kur’an kursu ve beceri (dikiş-

nakış vb.) kurslarının açıldığı da ifade edilen görüşler arasındadır. Anketörlerden birisinin

ankete düştüğü şu not, şehir yaşamındaki komşuluk ilişkilerini yansıtması açısından ilginçtir:

216

“Anket yaptığım dairenin giriş katında bir ilan vardı. Đlan, “X dairede taziye var”

biçimindeydi. Ancak, aynı anda sosyal merkezde düğün yapılıyordu”.

Varılan sonuçlardan yola çıkarak aşağıdaki sorulara nasıl cevap verileceği üzerinde

durmak gerekir:

Kent formu, komşuluk ilişkilerinin ve sosyal aktivitelerin olumlu yönde gelişmesi için

uygun mudur?

Komşular arası hakların korunması, ilişkilerin düzenlenmesi, daha insancıl hale

getirilmesi için neler yapılabilir?

Mekânsal düzenlemeler, sosyal yaşamın çeşitliliğini artıracak, ilişkileri

zenginleştirecek, komşular arası dayanışmayı ve ortak hareket etmeyi sağlayacak şekilde mi

yapılmıştır? (GÜLER ve ÇOBANOĞLU, 1994, 30).

Komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi ile ilgili önerilerde bulunmanın, başka bir olgu

veya problem ile ilgili öneride bulunmaktan birtakım farklılıklar içerdiği söylenebilir.

Komşuluk ilişkileri formel olmayan bir tarzda iken, aynı zamanda bu ilişkiler gönüllülük

esasına göre işlemektedir. Ayrıca, komşuluk kurulacak kişilerin güveninin kazanılması veya

kazanılamaması da ayrı bir gerçeklik olarak ortada durmaktadır.

Komşuluk ilişkilerinin gelişmesi ile ilgili olarak bazı kaynaklarda öneriler

bulunmaktadır. Gökçe (2007, 29), komşuluğun gelişimi ile ilgili olarak şöyle bir öneri getirir:

“Geleneksel yerleşmelerde binaların konumu, komşuluk ilişkilerini kolaylaştırıcı olup, her

biri görüş açılarını koruyacak şekildedir. Çoğunlukla karşılıklı yollardan kaçınılmıştır. Đkinci

derece yolların bağlantısı “T” şeklindedir. Evlerin inşa hattı genellikle sokağa dik çıkmalar

yapmaktadır. Sokağı yer yer kırarak bazen daha dar, bazen daha geniş hale getirir. Bu daralma

ve genişlemeler, ışık miktarını değiştirir. Sokaklar ancak bir ev boyunca düz gider,

çoğunlukla girintili çıkıntılıdır, küçük meydanlar oluşturur. Böylece sosyal etkileşimin

sağlandığı, insanlar arası iletişim yaratan sokak düzeni sağlanmış olur”. Es ve Ateş (2008,

244-245) ise, Komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi ile ilgili olarak aşağıdaki önerileri

getirmişlerdir:

*Kentleri yeniden inşa ederken, toplumun sosyal ahlakını açıklayarak ve dikkate alarak

kurumlar onun çevresinde inşa edilebilir.

217

*Komşuluk bilincinin gelişmesi adına sivil toplum kuruluşlarına destek verilebilir.

*Kent-insan ilişkisi temelli projelerin hayata geçirilmesi için, yerel yönetimlerin

girişimde bulunması gerekir. Bu, çıkarılacak mevzuatla zorunlu hale getirilebilir.

*Her bölgeye, şehre, semte ve hatta mahalleye özgü mimari planlar geliştirilebilir.

*Merkezi politikalardan çok, yerinden yönetim politikaları hazırlanabilir.

*Mahalle bilincini yaşama geçirecek önlemler, yerel yönetimlerce alınabilir.

*Kentteki sosyal ve kültürel faaliyetler gecekondu bölgelerine kadar yaygınlaştırılabilir.

*Toplumsal sorunların çözümünde dernek, vakıf, özel sektör gibi sivil aktörlerin yer

alması sağlanabilir ve yerel yönetimlerle sivil örgütler işbirliği içine girebilir.

*Kentlerin yerleşim yerleri tartışılırken, kentlerin sahip olduğu kültür ve sanat değerleri

rehber olabilir.

Komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi ile ilgili olarak tarafımızca hazırlanan öneriler

ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:

*Komşuluğun, Türk kültürünün en önemli ritüellerinden biri olduğu bilgisi, RTÜK’ün

öncülüğünde, kamuoyuna anlatılabilir. Bu ilkelerin anlatılmasında basın yayın organları

(özellikle TV) kullanılabilir. Komşulukla ilgili hazırlanan paket programlarının, özellikle

TV’lerde, yayınlanması zorunlu hale getirilebilir. Etnik köken, dini / mezhepsel mensubiyet

gibi unsurların, hiçbir zaman ayırıcı değil, kimlik kazanma amacına yönelik bir amacının

olduğu vurgusu yapılabilir. Geçmiş Türk-Đslam devletlerindeki (Osmanlı, Selçuklu gibi)

komşuluk ilişkileri ile ilgili bilgiler verilebilir.

*Yerel yönetimler (özellikle Belediyeler) ve müftülükler, Ramazan ve Muharrem gibi

günlerde Alevi ve Sünnilerin komşuluk ilişkisinin gelişmesi için aşure ve iftar gibi faaliyetler

düzenleyebilir ve hediyeleşmeyi yaygın hale getirebilir.

*Komşuluğun önemi ile ilgili olarak illerde valilikler ve ilçelerde kaymakamlıkların

panel, konferans, tiyatro gibi etkinlikler düzenlemesi sağlanabilir. Bu süreçte, broşür, kitapçık

gibi materyaller kullanılabilir.

*DPT SODES çerçevesinde hazırlanacak projelerde, komşuluk projelerine destek

verilebilir ve bu amaçlara yönelik proje hazırlanması teşvik edilebilir.

218

*Yapı kooperatiflerinde kura çekilirken, belli komşu gruplarının oluşturulması ve

kişilerin komşularını kendilerinin seçmeleri sağlanabilir.

*Kira kontratı mevzuatına, ikamet eden kişi veya kişilerden memnun olunmaması

durumunda, komşuların görüşlerinin yaptırım gücünde olduğuna ilişkin maddeler konulabilir.

*Đslam ve diğer dinlerde / mezheplerde yer alan, komşulukla ilgili esaslar ortaya

konabilir ve esaslar farklı kesimlere iletilebilir. Bunu yaparken, Türkiye’de dini faaliyetlerin

uygulamasında rol oynayan Diyanet Đşleri Başkanlığına bağlı camiler, cem evleri, kilise,

havra diğer dini kuruluşlardan yararlanılabilir. Her kesimin inanç ilkeleri / bilgileri,

mensuplarına aktarılabilir. Toplumda yaygınlığı bulunan dini ritüellerden Ramazan ve Kurban

bayramında, komşular arası yardımlaşma ve dayanışmanın yaygınlık kazanması için teşvikler

artırılabilir.

*Son zamanlarda konut yapımında önemli bir rol üstlenen TOKĐ’nin, yapacağı konutlarda

komşuluğu mümkün kılan tarzda planlar yapması sağlanabilir.

*Toplu konut / kooperatif gibi yapılar için ruhsat verilirken sosyal merkez veya komşuluk

merkezi gibi bir mekânın yapılması zorunlu hale getirilebilir.

*Siyasi partilerin gençlik ve kadın kolları, toplumda komşuluğun geliştirilmesi için çaba

gösterebilir.

*Esnaf odaları, esnaf dernekleri ve esnaf vakıfları; üyelerinin kendi komşularını ziyaret

etmelerini ve hediye vermelerini teşvik edebilir ve bunu bir zorunlu hale getirebilir. Fakir

komşuların ihtiyacını karşılamak üzere, mahalle bakkalı ve fırınında, “askıda ekmek”

uygulaması teşvik edilebilir.

*Polis ve acil servis elemanları, kendilerine gelen ihbarın zorluk / çözülme derecesine

göre, kişiyi öncelikle komşusuna yönlendirebilir.

*Daha çok hemşerilik temelli kurulan dernek ve vakıfların kuruluş tüzüğüne komşuluğun

geliştirilmesini içeren maddelerin konulması zorunlu tutulabilir ve belli aralıklarla bu yönde

faaliyetlerin yapılıp yapılmadığı denetlenebilir.

*Sitede oturan kiracıların da ev sahiplerinin sahip olduğu tüm haklara sahip oldukları

bilgisinin, site kuralları içinde konulması zorunlu hale getirilebilir.

219

*Bazı illerde özellikle emniyet müdürlüklerinin kurulmasına öncülük ettiği “komşu

kollama sistemi”, çevrede olup biten hadiselerin (hırsızlık, cinayet, darp vb.) polise

bildirilmesi amacını taşısa da, bu projenin daha da genişletilerek, komşuluk ilişkilerinin

geliştirilmesi gibi bir amaca da hizmet etmesi sağlanabilir. Bunun gibi, diğer resmi

kurumların benzer projeler üretmeleri sağlanabilir.

*Đlk ve orta öğretim müfredatında, komşulukla ilgili bilgiler zenginleştirilebilir.

Öğrencilerin bu kültürü öğrenmesi, yaşaması ve bunu hayatlarında pratik haline

getirebilmeleri için zemin hazırlanabilir.

220

KAYNAKÇA

21. Yüzyılın Eşiğinde Örf ve Âdetlerimiz, Ankara: TC. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yay., (1997).

ABDULLAH CEVDET, Dilimle Đkrâr, Kalbimle Tasdik Ederim, Đçtihad, 28 Teşrin-i Sâni (1329), s.1810-1812.

AGNEW, J. Place and Politics: The Geographical Mediation of State and Society, Boston, Allen & Unwin, (1997).

AKDOĞAN, Ali. “Şehirleşme Sürecinde Komşuluk ilişkileri ve Đslam”, Diyanet Đlmî Dergi, C.45, S.3, Eylül, s.103-124, (2009).

ALBAYRAK, N. Türkiye Türkçesinde Atasözleri, Đstanbul: Kapı Yay., (2009).

ALKAN, A. “Ev ve Ailenin Değişimi”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, C.2, s.697-699, (1992),

ALVER, K. Siteril Hayatlar, Kentte Mekânsal Ayrışma ve Güvenlikli Siteler, Ankara: Hece Yayınları, (2007).

AMĐRAN B. K. Sosyal Đlimler Metodolojisi, Filiz Kitapevi, Đstanbul, (1982).

AŞA, E. “Âdâb-ı Muâşeret Kitapları”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C.3, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, s.966-981, (1992).

AYATA, S. ve AYATA, A.G., Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü, T.C. Başbakanlık TOKĐ Yayınları, Ankara, (1996).

AYÇA., K, “Mekânsal Bir Olgu Olarak Hemşehrilik ve Bir Hemşehrilik Mekânı Olarak Dernekler”, European Journal of Turkish Studies, Thematic Issue N: 2, Hometown Organisations in Turkey: http://www.ejts.org/document375.html

AYDOĞAN, F., Köyden Kente Göçün, Ailenin Akrabalık ve Komşuluk Đlişkileri Üzerine Etkileri, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi-Toplum ve Göç, Mersin, Ankara, s.551-553, (1997).

AYTAÇ, P. “Türkiye'de Hemşerilik Đlişkileri”, Türk Aile Ansiklopedisi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, C.2, s.696-698, (1991).

BARDAKOĞLU, A. “Küresel Şehirler ve Çok Kültürlülük”, http://www.diyanet.gov.tr/turkish /bildiri.asp?id=126, (Erişim Tarihi: 12.03.2011).

BAYHAN, N., Komşuluk Kültürümüze Dokunmayın, Zaman Gazetesi, 04.07.2009.

221

BAYKAYA, T. Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve On Dokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar, Đzmir: Akademi Kitabevi, (1999).

BUHARĐ, Seçme Hadisler, Siracü’l-muhsinin, Ebu Abdullah Muhammed b. Đsmail Buhari, 256/870; haz. Ahmet Tekin, Đstanbul: Yasin Yay, (2000).

CANAN, Đ. Kütüb-i Sitte, (Müslim, Buhari, Ebu Davud, Tirmizi, Nesâî, Đbn-i Mace), Ankara: Akçağ Yay., 17. Cilt, (2009).

ÇAĞIRICI, M. ŞAFAK, A. “Komşu”, Türkiye Diyanet Vakfı Đslam Ansiklopedisi [DĐA], C.26, Đstanbul (2003).

ÇAKIR, B., Đstanbul’da Eski ve Yeni Yerleşim Yerlerinde Komşuluk Đlişkilerinin Karşılaştırılmasına Yönelik Bir Araştırma, (Fatih-Seyitömer Mahallesi; Bağcılar-Kemalpaşa Mahallesi; Beylikdüzü-Bizimkent; Đkitelli-Başakşehir 4. Etap Örneği), (Yüksek Lisans Tezi), Đstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Yapı Sosyal Değişme Bilim Dalı, Đstanbul, (2005).

DEVELLĐOĞLU, F., Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Đstanbul (1995).

DUANY, A. E. Plater-Zyeberk, “The Neighborhood, the District and the Corridor”, The New Urbanism Towards and Architecture of Community, (1993), p.123-138.

DUMAN, Z., Kur'an-ı Kerim'de Adab-ı Muaşeret-Görgü Kuralları, Tuğra Neşriyat, Đstanbul, (1986).

Dünya Komşuluğu Keşfetti, http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=47315. (Erişim Tarihi: 12.03.2011).

EBÛ DÂVÛD, Terceme ve Şerhi. Süleyman b. Eş'as b. Đshak el-Ezdi Ebu Davud es-Sicistani, 275/889, Haz.: Necati Yeniel, Hüseyin Kayapınar; Đstanbul, Şamil Yayınevi, (1988).

EĐSENSTADT, S. N. Modernleşme, Başkaldırı ve Değişim, Ankara: Doğu Batı Yay., (2005).

ERDER, S., Đstanbul'a Bir Kent Kondu-Ümraniye, Đletişim Yayınları, Đstanbul, (2001).

ERDOĞMUŞ, D., Sürdürülebilir Yaklaşımlar Çerçevesinde Mahalle Olgusu ve Aydın Merkez’de Kurtuluş, Köprülü, Yedieylül Mahalleleri Örneklemesi, (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir Bölge Planlama Anabilim Dalı, Ankara, (2006).

ERDOĞMUŞ, Z., Kırsal Bölgelerden Ankara, Kıbrıs-Bayraktar Đlkokulu Gecekondu Bölgesine Göç ve Göçedenlerin Kentlileşmesi, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, (1977).

222

EROL, M., Toplumun Tabakalı ve Olasılıklı Yapısı, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, s.27-58, (2003).

ES, M. ve ATEŞ, H., Kent Yönetimi, Kentlileşme ve Göç: Sorunlar ve Çözüm Önerileri-I, www.yerelsiyaset.com/pdf/haziran2008/7.pdf, (Erişim tarihi: 12.03.2011).

ESERPEK, A., Sosyal Kontrol, Sapma ve Sosyal Değişme-Erzurum'un Đki Köyünde Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara, (1979).

GANS, H. Urbanizm and Suburbanism as Ways of Life, in A. M. Rose, Ed.: Human Behaviour and Social Processes, Houghton Mifflin, Boston:1962

Gecekondu Araştırması, Ankara: DPT, (1991).

GÖKÇE, Ş., Sosyal Etkileşimi Geliştirecek Peyzaj Tasarımı Üzerine Bir Araştırma: Çukurambar Mahallesi Örneği, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara, (2007).

GÖLÇÜK, M., Kentleşme Sürecinde Akrabalık ve Komşuluk Kültürü (Afyonkarahisar Örneği), (Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Afyonkarahisar, (2007).

GÖRMEZ, K., Şehir ve Đnsan, MEB Yayınları, Đstanbul, (1991).

GÜLER, Ç. ve ÇOBANOĞLU, Z., Kentleşme ve Çevre Sağlığı, Sağlık Bakanlığı Yayınları, Ankara, (1994).

Hayatımda Hiç Arkaya Bakmadım, Mübeccel B. Kıray’la Söyleşi, Ankara: Bağlam Yay., 2002.

http://www.antalya.pol.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=82&Itemid=221, (Erişim Tarihi: 12.03.2011).

http://www.habervitrini.com/haber.asp?id=47315. (Erişim Tarihi: 12.03.2011).

http://www.immeublesenfete.com, (Erişim tarihi: 12.03.2011).

http://www.karabukmuftulugu.gov.tr/dokuman/komsuluk.doc. (Erişim tarihi: 12.03.2011).

ILGAZ, R. Bütün Şiirleri 1927-1991, Đstanbul: Çınar Yayınları, 1943.

Đbn Hacer el-Heysemi’nin Metnü’t-taarruf fi usuli’l-fıkh adlı eseri: inceleme ve tahkik. / Şevket Topal, Van: Ahenk Yay.,(2007).

223

ĐBN-Đ HALDUN, Mukaddime, (Çev.: H. Kendir), Đstanbul, (2004).

ĐBN-i MACE, el-Kütübü's-Sitte ve Şüruhuha: Sünenu Đbn Mace 1-2, 2. Bs, Đstanbul: Çağrı Yay.,(1992).

Đlmihal II, Đslâm ve Toplum, Đstanbul: ĐSAM, 1999.

ĐMAM GAZÂLÎ, Đhya ü Ulûmi’d-dîn, Đstanbul: Arslan Yay., , C. II. (1993).

ĐSPĐR, E. Şehirleşme ve Meseleleri, Ankara: Gazi Büro Yay., 1991

KARAARSLAN, G., Cumhuriyet Dönemi Sivas Âşıklarında Sosyal Konular Üzerine Bir Araştırma, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Konya, (2006).

KOCATÜRK, F. ve BÖLEN, F., Kayseri’de Konut Alanı Yer Seçimi ve Hanehalkı Hareketliliği, ĐTÜ Dergisi-Mimarlık, Planlama, Tasarım, 4/2, s.17-24, (2005).

Komşu, Türkiye Diyanet Vakfı Đslam Ansiklopedisi [DĐA], Ankara, s.157-158, (2002).

Komşuluk Dünyasına Dönüş, http://www.velisirim.com/icerik.cfm?icerikıd=809663597, (Eğitim Bilim Dergisi Yazıları-1), (Erişim Tarihi: 16.02.2011).

Komşuluk, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi [SBA], C. II, Đstanbul: Risale Yayınları (1985).

Komşunu Kolla, http://www.kisiselgelisimdergisi.com/mod.php?mod= publisher&op= viewarticle &artid= 346, (Erişim Tarihi: 16.02.2011).

KOYUNCU, A., Konya’da Komşuluk Đlişkileri, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Konya, (2005).

KOYUNCU, A., Küresel Kentte Komşuluk, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22, s.23-42, (2009).

KÖKSAL, Đ., Hikmet-i Baliğa (Đslam Hukuku-Muamelat), Işık Akademi Yayınları, Đstanbul, (2010).

KURTOĞLU, A., Mekansal Bir Olgu Olarak Hemşehrilik ve Bir Hemşehrilik Mekanı Olarak Dernekler, European Journal of Turkish Studies (2002), http://www.ejts.org/document375.html, (Erişim tarihi: 16.02.2011)

MARDĐN, Ş. “Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma”, Türk Modernleşmesi, Đstanbul: Đletişim Yay., s.21-79, (2007).

MERĐÇ, N. Değişen Kentte Dinî Hayat ve Fetva Soruları, Đstanbul: Kapı Yay., (2005).

224

NĐRUN, N. Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Bünye Analizi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay, (1991).

NURUDDĐN EL-HEYSEMÎ, Mecma’u’z-Zevâid, “Komşu”, VII. Đstanbul s.79-80., (1978).

OZANKAYA, Ö.,Köyde Toplumsal Yapı ve Siyasal Kültür, Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, Ankara, (1971).

ÖZDEMĐR, E. Açıklamalı Atasözleri Sözlüğü, Ankara: Bilgi Yay., (2001).

ÖZDENÖREN, R., Kent Đlişkileri, Đz Yayıncılık, Đstanbul, (1998).

ÖZGÜR, E.F., Sosyal ve Mekansal Ayrışma Çerçevesinde Yeni Konutlaşma Eğilimleri: Kapalı Siteler: Đstanbul-Çekmeköy Örneği, (Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehircilik Anabilim Dalı, Đstanbul, (2006).

ÖZYEĞĐN, G., Kapıcılar, Gündelikçiler ve Ev Sahipleri, Kültür Fragmanları-Türkiye'de Gündelik Hayat, Ed: Kandiyoti, D.-Saktanber, A., Metis Yayınları, Đstanbul, (2003).

PHĐLĐPP. R, J. “Bir Şiddet Kaynağı Olarak Komşuluk Đlişkileri”, http://www.eurozine. com /articles/article reemtsma-tr.html, (Erişim Tarihi: 16.02.2011)

REEMTSMA, J. P., http://www.eurozine.com/articles/article, 2006-04-26-reemtsma-tr.html. (Erişim tarihi: 16.02.2011).

SAĞLAM, M., Yaşar Atasözleri, Kaybolan Kültür Mirasımız, Anlara: Ürün Yay., (2004).

SENCER, Y. Türkiye’de Kentleşme Süreci ve Kırsal Alan Sorunları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., (1979).

SENCER, Y. Türkiye’de Kentleşme, Bir Toplumsal ve Kültürel Değişme Süreci, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, (1979).

SOMBART, Werner. Burjuva, Ankara: Doğu Batı Yayınları, (2008).

SUER, H. Kentleşme ve Kentlileşme Politikası, Ankara: (1991).

ŞĐNASĐ, Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye, (Yay. Haz.: Süreyya Beyzadeoğlu), Đstanbul: MEB Yay., (2003).

TARHAN, N., Kadın Psikolojisi, Nesil Yayınları, Đstanbul, (2005).

The Impact of Social Status, Family Structure, and Neighborhood on the Fertility of Black Adolescents, American Journal Of Sociology, Volume: 90, Number: 4, January 1985.

225

TOCQUEVĐLLE A. de. “Democracy in America: Text and Context” [Türkçesi: Amerika’da Demokrasi, (Çev.: Đhsan Sezal, Fatoş Dilber), Ankara: Yetkin Basm. Yay., 1994],

TÖNNĐES, F. Şehir ve Cemiyet, (Çev.: A. Aydoğan), Đstanbul: Đz Yay., (2000).

Türk Atasözleri ve Deyimleri [TASD], Đstanbul: MEB Yay., (2001).

TÜRKMEN, S., Hadislerde Komşuluk, (Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Đslam Bilimleri Anabilim Dalı Hadis Bilim Dalı, Şanlıurfa, (1996).

ÜLGENER, Sabri F. Đktisadî Đnhitat Tarihimizin Ahlâk ve Zihniyet Meseleleri, Đstanbul: Đsmail Akün Mat. (1951).

VĐCO, G. Yeni Bilim, Ankara: Doğu Batı Yay., (Yay. Haz.: Sema Önal Akkaş), (2007).

YAZICIOĞLU, Y ve ERDOĞAN, S., SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Detay Yayıncılık, Ankara, (2004).

YILDIZ, M. Cengiz, Kahvehane Kültürü, Đstanbul, (2007).

YILMAZÖZ, Ü., Kentsel Dönüşüm Sonrası Komşuluk Đlişkileri, (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Konya, (2010).

226

EK-1: ÇAPRAZ TABLOLAR

Hipotez 1: Soru 7 (Đkamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir?) Đle Soru 94 (Komşuluk grubuna almadığınız komşularınız var mı, almıyorsanız neden?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo143: Komşuluk Grubuna Alınmayan Komşuların Varlığı ve Komşuluk Grubuna Alınmama Durumunun Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı

Đkamet Yeri

Komşuluk Grubuna Alınmayan Komşuların Varlığı ve Komşuluk Grubuna Alınmama Durumu Hayır yok,

hepsiyle görüşüyoruz

Đletişim kuramıyoruz

Yeterli zamanımız

yok

Yaşam biçimi benden farklı

Mahalli kültürü farklı

Başka arkadaş grubum var

Ekonomik durumu benden yüksek / düşük

Güven duymuyorum

Diğer Toplam

Đl merkezi S %

245 52.0

76 16.1

27 5.7

36 7.6

14 3.0

8 1.7

33 7.0

32 6.8

471 58.7

Đlçe merkezi S %

63 52.5

24 20.0

6 5.0

5 4.2

1 0.8

2 1.7

13 10.8

6 5.0

120 14.9

Kasaba / belde

S %

56 54.9

17 16.7

8 7.8

2 2.0

1 1.0

8 7.8

10 9.8

102 12.7

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy

S %

68 62.4

10 9.2

5 4.6

8 7.4

1 1.0

1 1.0

8 7.4

8 7.4

109 13.6

Toplam S %

432 53.9

127 15.8

38 4.7

57 7.1

17 2.1

12 1.5

1 0.1

62 7.7

56 6.9

802 100.0

X2: 55.096, SD: 24, P= 0.022

Hipotez 2: Soru 100 (Kaç yıldan beri il veya ilçe merkezinde ikamet ediyorsunuz?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasında Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo144: Komşularla Ailecek Görüşme Durumunun Đl veya Đlçede Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı

Kaç yıldan beri il veya ilçe merkezinde ikamet ediyorsunuz?

Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

1 yıldan az S %

3 25.0

5 41.7

3 25.0

1 8.3

12 2.1

1-2 yıl arası S %

4 23.5

5 29.4

5 29.4

3 17.6

17 3.0

3-4 yıl arası S %

9 28.1

5 15.6

14 43.8

4 12.5

32 5.6

5-6 yıl arası S %

10 40.0

5 20.0

4 16.0

6 24.0

25 4.4

7-8 yıl arası S %

9 52.9

4 23.5

2 11.8

2 11.8

17 3.0

9-10 yıl arası S %

7 25.0

7 25.0

7 25.0

7 25.0

28 4.9

11-12 yıl arası S %

5 26.3

3 15.8

6 31.6

5 26.3

19 3.3

13-14 yıl arası S %

7 25.9

9 33.3

6 22.2

5 18.5

27 4.7

15 yıldan fazla S %

115 30.5

106 28.1

65 17.2

91 24.1

377 66.0

Cevap yok S %

5 29.4

7 41.2

4 23.5

1 5.9

17 3.0

Toplam S %

174 30.5

156 27.3

116 20.3

125 21.9

571 100.0

X2: 30.579, SD:27, P= 0.289

227

Hipotez 3: Soru 10 (Mesleğiniz nedir?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasında Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo145: Komşularla Ailecek Görüşme Durumunun Đl veya Đlçede Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı

Mesleğiniz Nedir? Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde

bir Hergün Hiç Toplam

Memur S %

7 15.6

24 53.3

13 28.9

1 2.2

45 5,6

Đşçi S %

7 17.1

13 31.7

17 41.4

4 9.8

41 5.1

Çiftçi S %

1 3.1

19 59.4

10 31.3

2 6.3

32 4.0

Serbest-tüccar S %

7 22.6

9 29.0

13 41.9

2 6.5

31 3.9

Öğretmen S %

7 19.4

23 63.9

6 16.7

36 4.5

Din görevlisi S %

3 20.0

9 60.0

3 20.0

15 1.9

Asker S %

1 33.3

2 66.7

3 0.4

Polis S %

9 69.2

2 15.4

2 15.4

13 1.6

Esnaf S %

3 6.0

22 44.0

23 46.0

2 4.0

50 6.2

Şoför S %

5 55.6

4 44.4

9 1.1

Emekli S %

5 13.2

12 31.6

19 50.0

2 5.3

38 4.7

Teknisyen-tekniker S %

4 26.7

6 40.0

4 26.7

1 6.7

15 1.9

Đşsiz S %

7 13.0

21 38.9

21 38.9

5 9.3

54 6.7

Başka S %

17 4.1

177 42.5

197 47.4

25 6.0

416 51.9

Cevap Yok S %

1 25.0

3 75.0

4 0.5

Toplam S %

69 8.6

353 44.0

334 41.6

46 5.7

802 100.0

X2: 86.083, SD: 42, P= 0.00

Hipotez 4: Soru 101 (Oturduğunuz konutun türü nasıldır?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo146: Komşularla Ailecek Görüşme Durumunun Oturulan Konut Türüne Göre Dağılımı

Oturulan Konut Türü

Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde

bir Hergü

n Hiç Toplam

Apartman S %

109 33.4

75 23.0

59 18.1

83 25.5

326 57.1

Müstakil ev S %

30 23.8

48 38.1

32 25.4

16 12.7

126 22.1

Gecekondu S %

6 20.7

10 34.5

8 27.6

5 17.2

29 5.1

Lojman S %

13 31.0

11 26.2

6 14.3

12 28.6

42 7.4

Diğer S %

13 31.0

9 21.4

11 26.2

9 21.4

42 7.4

Villa S %

3 50.0

3 50.0

6 1.1

Toplam S %

174 30.5

156 27.3

116 20.3

125 21.9

571 100.0

X2: 29.226, SD: 15, P= 0.015

228

Hipotez 5: Soru 7 (Đkamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo147: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı

Đkamet Yeri Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Đl / ilçe merkezi S %

49 11.3

201 46.4

156 36.0

27 6.2

433 75.8

Kasaba / belde S %

6 5.3

57 50.0

44 38.6

7 6.1

114 20.0

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy

S %

4 16.7

14 58.3

6 25.0

24 4.2

Toplam S %

59 10.3

272 47.6

206 36.1

34 6.0

571 100.0

X2:7.528, SD: 6, P=0.275

Hipotez 5: Soru 7 (Đkamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo148: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı

Đkamet Yeri Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Đl / ilçe merkezi S %

126 29.1

113 26.1

87 20.1

107 24.7

433 75.8

Kasaba / belde S %

41 36.0

34 29.8

23 20.2

16 14.0

114 20.0

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy

S %

7 29.2

9 37.5

6 25.0

2 8.3

24 4.2

Toplam S %

174 30.5

156 27.3

116 20.3

125 21.9

571 100.0

X2: 9.892, SD: 6, P= 0.129

Hipotez 5: Soru 7 (Đkamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir?) Đle Soru 104 (Daha önceden komşu olduğunuz, ancak çeşitli nedenlerden dolayı (taşınma, yeni ev alma vs.) fiziki olarak ayrıldığınız eski komşularınızla irtibatınız hangi düzeydedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo149: Çeşitli Nedenlerden Dolayı Fiziki Olarak Ayrı Olunan Komşularla Đrtibat Durumunun Đkamet Edilen Yerleşim Yerine Göre Dağılımı

Đkamet Yeri Çeşitli Nedenlerden Dolayı Fiziki Olarak Ayrı Olunan Komşularla Đrtibat Durumu Đlişki eskisi gibi

devam etmektedir

Fiziki uzaklıktan dolayı azaldı

Belli günlerde (bayram, düğün, düğün, nişan vs.) ancak görüşmekteyiz

Diğer Cevap yok

Toplam

Đl / ilçe merkezi S %

120 27.7

154 35.6

114 26.3

28 6.5

17 3.9

433 75.8

Kasaba / belde S %

36 31.6

43 37.7

18 15.8

12 10.5

5 4.4

114 20.0

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy

S %

6 25.0

5 20.8

6 25.0

2 8.3

5 20.8

24 4.2

Toplam S %

162 28.4

202 35.4

138 24.2

42 7.4

27 4.7

571 100.0

X2: 22.183, SD: 8, P= 0.005

229

Hipotez 6: Soru 106 (Oturduğunuz binada asansör var mı?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo150: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Oturulan Binada Asansörün Bulunma Durumuna Göre Dağılımı

Asansörün Varlık Durumu Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Asansör var S %

41 28.3

31 21.4

25 17.2

28 33.1

145 25.4

Asansör yok S %

133 31.2

125 29.3

91 21.4

77 18.1

426 74.6

Toplam S %

174 30.5

156 27.3

116 20.3

125 21.9

571 100.0

X2: 14.883, SD: 3, P= 0.002

Hipotez 6: Soru 106 (Oturduğunuz binada asansör var mı?) Đle Soru 73 (Hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo151: Komşularla Görüşme Durumunun Oturulan Binada Asansörün Bulunma Durumuna Göre Dağılımı

Asansörün Varlık Durumu

Hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz? Karşı komşu ile

Alt veya üst kattaki komşu

ile

Uzak komşu ile

Hepsiyle görüşürüm

Hiçbirisiyle görüşmem

Diğer Cevap yok

Toplam

Asansör var S %

78 53.8

29 20.0

6 4.1

21 14.5

3 2.1

5 3.4

3 2.1

145 25.4

Asansör yok S %

189 44.4

102 23.9

15 3.5

84 19.7

7 1.6

27 6.3

2 0.5

426 74.6

Toplam S %

267 46.8

131 22.9

21 3.7

105 18.4

10 1.8

32 5.6

5 0.9

571 100.0

X2: 9.398, SD: 6, P=0.152

Hipotez 7: Soru 37 (Kendinizi ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo152: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Ekonomik Olarak Bulunulan Konumuna Göre Dağılımı

Ekonomik Konum Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Zengin S %

1 9.1

5 45.5

5 45.4

11 1.9

Orta sınıf üstü S %

4 7.4

36 66.7

11 20.4

3 5.6

54 9.5

Orta sınıf S %

43 10.7

194 48.4

139 34.7

25 6.2

401 70.2

Orta sınıf altı S %

7 7.6

34 37.0

46 50.0

5 5.4

92 16.1

Fakir S %

4 30.8

3 23.1

5 38.5

1 7.7

13 2.3

Toplam S %

59 10.3

272 47.6

206 36.1

34 6.0

571 100.0

X2: 24.426, SD: 12, P=0.018

230

Hipotez 11: Soru 8 (Öğrenim durumunuz nedir?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo153: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı

Öğrenim Durumu Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Okula gitmemiş S %

6 5.9

43 42.2

47 46.1

6 5.9

102 12.7

Đlkokul / ortaokul S %

15 4.5

131 39.2

169 50.6

19 5.7

334 41.6

Lise S %

20 10.6

82 43.6

76 40.4

10 5.3

188 23.4

Yüksekokul S %

25 16.7

83 55.3

34 22.7

8 5.3

150 18.7

Diğer S %

3 10.7

14 50.0

8 28.6

3 10.7

28 3.5

Toplam S %

69 8.6

353 44.0

334 41.6

46 5.7

802 100.0

X2: 48.662, SD: 12, P= 0.00

Hipotez 11: Soru 8 (Öğrenim durumunuz nedir?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo154: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı

Öğrenim Durumu Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Okula gitmemiş S %

24 23.5

35 34.3

24 23.5

19 18.6

102 12.7

Đlkokul / ortaokul S %

90 26.9

134 40.1

64 19.2

46 13.8

334 41.6

Lise S %

59 31.4

54 28.7

36 19.1

39 20.7

188 23.4

Yüksekokul S %

45 30.0

45 30.0

21 14.0

39 26.0

150 18.7

Diğer S %

9 32.1

9 32.1

4 14.3

6 21.4

28 3.5

Toplam S %

227 28.3

277 34.5

149 18.6

149 18.6

802 100.0

X2: 20.369, SD: 12, P= 0.060

Hipotez 12: Soru 2 (Cinsiyetiniz?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo155: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı

Cinsiyet Durumu Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Erkek S %

50 12.7

173 43.9

145 36.8

26 6.6

394 49.1

Kadın S %

19 4.7

176 43.9

186 46.4

20 5.0

401 50.0

Cevap yok S %

4 57.1

3 42.9

7 0.9

Toplam S %

69 8.6

353 44.0

334 41.6

46 5.7

802 100.0

X2: 21.180, SD: 6, P= 0.002

231

Hipotez 12: Soru 2 (Cinsiyetiniz?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo156: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı

Cinsiyet Durumu Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Erkek S %

129 32.7

154 39.1

48 12.2

63 16.0

394 49.1

Kadın S %

97 24.2

120 29.9

99 24.7

85 21.2

401 50.0

Cevap yok S %

1 14.3

3 42.9

2 28.6

1 14.4

0.9

Toplam S %

227 28.3

277 34.5

149 18.6

149 18.6

802 100.0

X2: 30.674, SD: 6, P= 0.00

Hipotez 12: Soru 2 (Cinsiyetiniz?) Đle Soru 52 (Komşuluk sizin için ne kadar önemli?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo157: Komşuluğa Verilen Önem Derecesinin Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı

Cinsiyet Durumu Komşuluğun Önemi Çok

önemli Önemli Orta derecede

önemli Önemli değil

Toplam

Erkek S %

292 74.1

67 17.0

23 5.8

12 3.0

394 49.1

Kadın S %

311 77.6

64 16.0

17 4.2

9 2.2

401 50.0

Cevap yok S %

5 71.4

1 14.3

1 14.3

7 0.9

Toplam S %

608 75.8

132 16.5

40 5.0

22 2.7

802 100.0

X2: 5.746, SD: 6, P= 0.452

Hipotez 12: Soru 2 (Cinsiyetiniz?) Đle Soru 73 (Hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo158: Görüşülen Komşunun Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı

Cinsiyet Durumu

Hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz? Karşı

komşu ile

Alt veya üst kattaki komşu ile

Uzak komşu ile

Hepsiyle görüşürüm

Hiçbirisiyle görüşmem

Diğer Cevap yok

Toplam

Erkek S %

169 42.9

62 15.7

14 3.6

110 27.9

8 2.0

26 6.6

5 1.3

394 49.1

Kadın S %

205 51.1

87 21.7

17 4.2

56 14.0

5 1.2

25 6.2

6 1.5

401 50.0

Cevap yok S %

2 28.6

2 28.6

2 28.6

1 14.3

7 0.9

Toplam S %

376 46.9

152 18.8

31 3.9

168 20.9

13 1.6

51 6.4

12 1.5

802 100.0

X2: 35.810, SD: 12, P= 0.000

232

Hipotez 14: Soru 5 (En uzun süre yaşadığınız yer neresidir? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz.) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo159: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Uzun Süre Yaşanılan Yere Göre Dağılımı

Uzun Süre Yaşanılan Yer Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Şehir merkezi S %

30 9.3

159 49.4

115 35.7

18 5.6

322 40.1

Đlçe merkezi S %

19 9.7

87 44.6

76 39.0

13 6.7

195 24.3

Kasaba / belde S %

5 8.8

19 33.3

30 52.6

3 5.3

57 7.1

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy

S %

13 6.2

81 38.4

106 50.2

11 5.2

211 26.3

Cevap yok S %

2 11.8

7 41.2

7 41.2

1 5.9

17 2.1

Toplam S %

69 8.6

353 44.0

334 41.6

46 5.7

802 100.0

X2: 16.171, SD: 12, P= 0.184

Hipotez 14: Soru 5 (En uzun süre yaşadığınız yer neresidir? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz.) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo160: Uzun Süre Yaşanılan Yerin Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığına Göre Dağılımı

Uzun Süre Yaşanılan Yer

Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Şehir merkezi S %

88 27.3

99 30.7

57 17.7

78 24.2

322 40.1

Đlçe merkezi S %

60 30.8

55 28.2

45 23.1

35 17.9

195 24.3

Kasaba / belde S %

11 19.3

31 54.4

7 12.3

8 14.0

57 7.1

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy

S %

66 31.3

84 39.8

38 18.0

23 10.9

211 26.3

Cevap yok S %

2 11.8

8 47.1

2 11.8

5 29.4

17 2.1

Toplam S %

227 28.3

277 34.5

149 18.6

149 18.6

802 100.0

X2: 34.943, SD: 12, P= 0.00

Hipotez 15: Soru 6 (Daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi, ettiyseniz il / ilçe / köy / kasaba / belde / mahalle adı neydi?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo161: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Daha Önce Başka Bir Yerde Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı

Daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi?

Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Şehir merkezi S %

19 8.3

103 45.0

93 40.6

14 6.1

229 28.6

Đlçe merkezi S %

24 11.9

81 40.3

83 41.3

13 6.5

201 25.1

Kasaba / belde S %

8 72.7

3 27.3

11 1.4

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy S %

3 4.8

23 37.1

34 54.8

2 3.2

62 7.7

Göç etmedim / başından beri buradayım

S %

23 7.7

138 46.2

121 40.5

17 5.7

299 37.3

Toplam S %

69 8.6

353 44.0

334 41.6

46 5.7

802 100.0

X2: 13.466, SD: 12, P= 0.336

233

Hipotez 15: Soru 6 (Daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi, ettiyseniz il / ilçe / köy / kasaba / belde / mahalle adı neydi?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo162: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Daha Önce Başka Bir Yerde Đkamet Etme Durumuna Göre Dağılımı

Daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi?

Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Şehir merkezi S %

71 31.0

61 26.6

43 18.8

54 23.6

229 28.6

Đlçe merkezi S %

54 26.9

57 28.4

51 25.4

39 19.4

201 25.1

Kasaba / belde S %

5 45.5

4 36.4

1 9.1

1 9.1

11 1.4

Đl merkezine / ilçeye bağlı köy

S %

17 27.4

30 48.4

6 9.7

9 14.5

62 7.7

Göç etmedim / başından beri buradayım

S %

80 26.8

125 41.8

48 16.1

46 15.4

299 37.3

Toplam S %

227 28.3

277 34.5

149 18.6

149 18.6

802 100.0

X2: 31.624, SD: 12, P= 0.002

Hipotez 16: Soru 17 (Oturduğunuz evin durumu nedir?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo163: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Oturulan Evin Durumuna Göre Dağılımı

Oturulan Evin Durumu Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Kendi evimiz S %

150 28.6

212 40.5

72 13.7

90 17.2

524 65.3

Kira S %

61 27.9

47 21.5

66 30.1

45 20.5

219 27.3

Lojman S %

12 29.3

13 31.7

6 14.6

10 24.4

41 5.1

Başka S %

4 22.2

5 27.8

5 27.8

4 22.2

18 2.2

Toplam S %

227 28.3

277 34.5

149 18.6

149 18.6

802 100.0

X2: 42.176, SD: 9, P= 0.00

Hipotez 17: Soru 16 (Siz dâhil hanenizde kaç kişi yaşamaktadır?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo164: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Hanede Yaşayan Kişi Sayısına Göre Dağılımı

Siz dâhil hanenizde kaç kişi yaşamaktadır?

Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Yalnız yaşıyorum S %

3 12.0

9 36.0

12 48.0

1 4.0

25 3.1

2-5 kişi arası S %

50 8.2

283 46.5

246 40.4

30 4.9

609 75.9

6-9 kişi arası S %

14 9.4

55 36.9

66 44.3

14 9.4

149 18.6

10 kişi ve üzeri S %

2 10.5

6 31.6

10 52.6

1 5.3

19 2.4

Toplam S %

69 8.6

353 44.0

334 41.6

46 5.7

802 100.0

X2: 9.797, SD: 9, P= 0.367

234

Hipotez 17: Soru 16 (Siz dâhil hanenizde kaç kişi yaşamaktadır?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo165: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Hanede Yaşayan Kişi Sayısına Göre Dağılımı

Siz dâhil hanenizde kaç kişi yaşamaktadır?

Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Yalnız yaşıyorum S %

5 20.0

8 32.0

7 28.0

5 20.0

25 3.1

2-5 kişi arası S %

171 28.1

211 34.6

113 18.6

114 18.7

609 75.9

6-9 kişi arası S %

45 30.2

53 35.6

26 17.4

25 16.8

149 18.6

10 kişi ve üzeri S %

6 31.6

5 26.3

3 15.8

5 26.3

19 2.4

Toplam S %

227 28.3

277 34.5

149 18.6

149 18.6

802 100.0

X2: 3.630, SD: 9, P= 0.934

Hipotez 18: Soru 15 (Çocuk sayınız kaçtır?) Đle Soru 34 (Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo166: Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığının Çocuk Sayısına Göre Dağılımı

Çocuk sayısı Komşularla Ailecek Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Çocuk yok S %

38 27.1

52 37.1

31 22.1

19 13.6

140 17.5

1-2 çocuk S %

92 31.9

72 25.0

56 19.4

68 23.6

288 35.9

3-4 çocuk S %

67 24.2

121 43.7

42 15.2

47 17.0

277 34.5

5-6 çocuk S %

23 33.3

23 33.3

12 17.4

11 15.9

69 8.6

7-8 çocuk S %

7 25.0

9 32.1

8 28.6

4 14.3

28 3.5

Toplam S %

227 28.3

277 34.5

149 18.6

149 18.6

802 100.0

X2: 29.550, SD: 12, P= 0.003

Hipotez 23: Soru 2 (Cinsiyetiniz?) Đle Soru 32 (Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo167: Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığının Cinsiyet Durumuna Göre Dağılımı

Cinsiyet Durumu Komşularla Yüz Yüze Görüşme Sıklığı Ayda bir Birkaç günde bir Hergün Hiç Toplam

Erkek S %

50 12.7

173 43.9

145 36.8

26 6.6

394 49.1

Kadın S %

19 4.7

176 43.9

186 46.4

20 5.0

401 50.0

Cevap yok S %

4 57.1

3 42.9

7 0.9

Toplam S %

69 8.6

353 44.0

334 41.6

46 5.7

802 100.0

X2: 21.180, SD: 6, P= 0.002

235

Hipotez 24: Soru 2 (Cinsiyetiniz?) Đle Soru 65 (Geçmişe oranla, komşularınızla görüşme nedenlerinizde nasıl bir değişme oldu?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo168: Geçmişe Oranla Komşularla Görüşme Nedenlerinde Değişim Olma Durumunun Cinsiyet Değişkenine Göre Dağılımı

Cinsiyet Durumu

Geçmişe oranla, komşularınızla görüşme nedenlerinizde nasıl bir değişme oldu? Eskisi gibi

devam etmektedir

Zorunlu olmadıkça ilişki kurmam

Eskiden her an iç içe idik, şu an istesek de irtibat

kuramıyoruz

Diğer Toplam

Erkek S %

241 61.2

42 10.7

78 19.8

33 46.5

394 49.1

Kadın S %

231 57.6

40 10.0

94 23.4

36 9.0

401 50.0

Cevap yok

S %

4 57.1

1 14.3

2 28.6

7 0.9

Toplam S %

476 59.4

83 10.3

172 21.4

71 8.9

802 100.0

X2: 6.554, SD: 6, P= 0.364

Hipotez 25: Soru 2 (Cinsiyetiniz?) Đle Soru 66 (Komşularınızla geçirdiğiniz süre olarak, geçmişle şimdi arasında nasıl bir değişme oldu?) Arasındaki Đlişkiyi Gösteren Tablo

Tablo169: Komşularla Geçirilen Süre Durumundaki Değişimin Cinsiyete Göre Dağılımı

Cinsiyet Durumu

Geçmişe oranla, komşularınızla görüşme nedenlerinizde nasıl bir değişme oldu? Komşularımızla

geçirdiğimiz süre değişmedi

Komşularımızla geçirdiğimiz süre

arttı

Komşularımızla geçirdiğimiz süre

azaldı

Diğer Toplam

Erkek S %

186 47.2

44 11.2

148 37.6

16 4.1

394 49.1

Kadın S %

178 44.4

53 13.2

158 39.4

12 3.0

401 50.0

Cevap yok

S %

3 42.9

3 42.9

1 14.3

7 0.9

Toplam S %

367 45.8

100 12.5

306 38.2

29 3.6

802 100.0

X2: 11.978, SD: 6, P= 0.062

236

EK-2: ANKET FORMU

ĐLÇE:

MAHALLE:

KÖY:

Merhaba,

Bu anket formu, TÜBĐTAK adına yürütülen “Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Komşuluk” adlı proje kapsamında hazırlanmıştır. Anket, sadece sosyal hayatınızdaki komşuluk ilişkilerini tespit etme amacı taşımaktadır. Vereceğiniz bilgiler kesinlikle gizli kalacaktır. Lütfen anket formuna adınızı, soyadınızı veya kimliğinizi belirten hiç bir şey yazmayınız.

Bu ankette 99+28=127 adet soru bulunmaktadır. Son 29 soruyu, sadece şehir merkezi ve ilçe merkezinde ikamet edenler cevaplayacaktır. Sorulara eksiksiz ve gerçekçi cevap vermeniz, bu araştırmanın amacına ulaşmasına katkıda bulunacaktır.

Lütfen soruları, parantez içindeki boşluklara X işareti koyarak cevaplandırınız. Verilen şıklarda size uygun cevaplar olmadığı takdirde, başka (belirtiniz)...... şeklindeki boşluklara cevabınızı yazabilirsiniz. Cevap için boş bırakılan yerler yetmediği takdirde, anket formunun boş olan kısımları da cevap için kullanılabilir.

Sorulara vereceğiniz cevaplarla yapacağınız değerli yardım ve katkılarınız için teşekkür ederiz. Saygılarımızla.

Yrd. Doç. Dr. M. Cengiz YILDIZ

Yrd. Doç. Dr. Mustafa GÜNDÜZ

1.Yaşınız?

a( )20 yaş ve aşağısı b( )21-25 yaşları arası c( )26-30 yaşları arası d( )31-40 yaşları arası

e( )41-50 yaşları arası f( )51-60 yaşları arası g( )61-70 yaşları arası h( )71 yaş ve üzeri

2.Cinsiyetiniz?

a( )kadın b( )erkek

3.Medeni durumunuz?

a( )evli b( )bekâr c( )boşanmış d( )eşi ölmüş (dul)

4.Hangi il, ilçe ve köyde doğdunuz? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz.

il (belirtiniz..................................................................................................................................................................

ilçe (belirtiniz..............................................................................................................................................................

köy (belirtiniz..............................................................................................................................................................

kasaba (belirtiniz.........................................................................................................................................................

belde (belirtiniz...........................................................................................................................................................

5.En uzun süre yaşadığınız yer neresidir? Đl, ilçe, köy, kasaba, belde vb. olarak belirtiniz.

il (belirtiniz.................................................................................................................................................................

ilçe (belirtiniz.............................................................................................................................................................

237

köy (belirtiniz.............................................................................................................................................................

kasaba (belirtiniz........................................................................................................................................................

belde (belirtiniz..........................................................................................................................................................

6.Daha önce başka bir yerde ikamet ettiniz mi, ettiyseniz il / ilçe / köy / kasaba / belde / mahalle adı neydi?

il (belirtiniz………………………………….……………………………………………………………………...

ilçe (belirtiniz……………………………….……………………………….…….………………………………..

mahalle (belirtiniz………………………….……………………………...………………………………………..

kasaba / belde (belirtiniz…………………………………………………….…….………………………………..

köy (belirtiniz……………………………………………………………..……….………………………………..

7.Đkamet ettiğiniz yerleşim yeri hangisidir?

a( )il merkezi b( )ilçe merkezi c( )kasaba / belde

d( )il merkezine / ilçeye bağlı köy e( )diğer (belirtiniz………………………….………………………..

8.Öğrenim durumunuz nedir?

a( )okula gitmemiş b( )okula gitmemiş, ancak, okuma-yazma bilir c( )ilkokul mezunu

d( )ortaokul mezunu e( )lise ve dengi okul mezunu f( )2 yıllık ön lisans mezunu

g( )fakülte (4 yıllık lisans) mezunu h( )başka (belirtiniz).........................................................................

9.Eşinizin öğrenim durumu nedir?

a( )okula gitmemiş b( )okula gitmemiş, ancak, okuma-yazma bilir c( )ilkokul mezunu

d( )ortaokul mezunu e( )lise ve dengi okul mezunu f( )2 yıllık ön lisans mezunu

g( )fakülte (4 yıllık lisans) mezunu h( )başka (belirtiniz)........................................................................

10.Mesleğiniz nedir?

a( )memur b( )işçi c( )çiftçi d( )serbest-tüccar e( )öğretmen f( )din görevlisi

g( )asker h( )polis i( )esnaf k( )şoför m( )emekli n( ) teknisyen-tekniker

p( )işsiz r( ) başka (belirtiniz)........................................................................................

11.Babanızın mesleği nedir / neydi?

a( )memur b( )işçi c( )çiftçi d( )serbest-tüccar e( )öğretmen f( )din görevlisi

g( )asker h( )polis i( )esnaf k( )şoför m( )emekli n( ) teknisyen-tekniker

p( )işsiz r( ) başka (belirtiniz).......................................................................................................................

12.Annenizin mesleği nedir / neydi

a( )memur b( )işçi c( )çiftçi d( )serbest-tüccar e( )öğretmen f( )din görevlisi

g( )asker h( )polis i( )esnaf k( )şoför m( )emekli n( ) teknisyen-tekniker

p( )işsiz r( ) başka (belirtiniz).......................................................................................................................

238

13.Anne-babanız sağ mı?

a( )evet, ikisi de sağ b( )hayır, ikisi de vefat etti c( )anne sağ, baba vefat etti d( )baba sağ, anne vefat etti

14.Anne-baba ile birlikte mi yaşıyorsunuz?

a( )evet, ikisi de bizimle b( )hayır, ikisi de bizimle birlikte değil c( ) başka (belirtiniz).................................

15.Çocuk sayınız kaçtır?

a( )1-2 çocuk b( )3-4 çocuk c( )5-6 çocuk d( )7-8 çocuk

e( )9-10 çocuk f( )11 ve üzeri çocuk g( )çocuk yok

16.Siz dâhil hanenizde kaç kişi yaşamaktadır?

a( )tek yaşıyorum b( )2-3 kişi c( )4-5 kişi d( )6-7 kişi e( )8-9 kişi f( )10-11 kişi g( )12 ve üzeri

17.Oturduğunuz evin durumu nedir?

a( )kendi evimiz b( )kira c( )lojman d( )başka (belirtiniz................................................

18.Oturduğunuz evin kaç odası vardır? (belirtiniz…………………………………………………..……….

19.Bulunduğunuz evde kaç yıldır yaşıyorsunuz? (belirtiniz……………………………………………….…

20.Aylık geliriniz ne kadardır? (TL)

a( )asgari ücretten az b( )asgari ücret c( )1.000’den az d( )1.000-1.500 arası

e( )1.501-2.000 arası f( )2.001-2.500 arası g( )2.501-3.000 arası h( )3.001-3.500 arası

i( )3.501-4.000 arası k( )4.001-4500 arası m( )4.501-5.000 arası n( )5.001 ve üzeri

21.Ek geliriniz var mı? Varsa belirtiniz.

a( )yoktur b( )kira alıyorum c( )köyümden geliyor

d( )ek iş yapıyorum / yapıyoruz (belirtiniz..................................................... e( )başka (belirtiniz.................

22.Kazancınızı en çok nereye harcıyorsunuz?

a( )yiyecek-içeceğe b( )ev kirasına c( )giyim-kuşama d( )beyaz eşyaya e( )eğlenceye

f( )çocuklara g( )yapı kooperatifine h( )araba taksitine i( )eğitime k( )ulaşıma

m( )başka (belirtiniz..................................................................................................................................................

23.Evde internet var mı, varsa ne sıklıkla kullanırsınız?

a( )internet yok b( )sık sık c( )bazen d( )sadece işim olduğunda

e( )ilgilenmiyorum f( )diğer (belirtiniz…………………………………………..…………………………

24.Boş zamanlarınızda aşağıdakilerden hangilerini en çok yaparsınız?

a( )alışveriş yaparım b( )komşuma giderim c( )kitap, dergi, gazete okurum

d( )televizyon seyrederim e( )akrabalarıma giderim f( )açık havada dolaşırım g( )spor yaparım

h( )eğlence yerlerine giderim i( )müzik dinlerim k( )diğer (belirtiniz……………..………….…….

239

25.Günde kaç saat televizyon izlersiniz?

a( )hiç izlemem b( )1-2 saat c( )3-4 saat d( )5-6 saat

e( )7-8 saat f( )9-10 saat g( )11-12 saat h( )12 saatten fazla

26.Şu anda ikamet ettiğiniz yerden memnun musunuz, memnun değilseniz nedeni nedir?

a( )evet

b( )komşuluk ilişkilerinden kaynaklanan memnuniyetsizliğim var

c( )diğer (nedenini belirtiniz…………………………………………………………………………….…………...

27.Şu anda ikamet ettiğiniz yerde uzun süre daha oturmak ister misiniz, neden?

a( )evet (nedenini belirtiniz………………………………………………………….………………………...…….

b( )hayır (nedenini belirtiniz…………………………………………………………………………………..…….

28.Samimi olduğunuz komşu sayısı kaçtır? belirtiniz…………………………………………………..….……

29.Komşularınızla aranızdaki yakınlık derecesi nedir?

a( )yakın akrabam b( )uzak akrabam c( )aynı yöre / bölge / şehirdeniz

d( )aynı köy / kasabadanız e( )sadece komşuyuz f( )diğer (belirtiniz………….……………..……….

30.Komşularınızla nasıl tanıştınız?

a( )olağanüstü bir durum (hastalık vs.) vesilesiyle b( )“hoş geldin” ziyaretinde c( )tesadüfen

d( )ihtiyaçtan (tuz, şeker vb. isteme) dolayı e( )arkadaş aracılığı ile f( )evin hanımı tanıştırdı

g( )çocuklar tanıştırdı h( )evin beyi tanıştırdı i( )diğer (belirtiniz........................

31.Komşularınızla görüşüyor musunuz, görüşmüyorsanız en önemli sebebi nedir?

a( )evet görüşüyoruz b( )işlerim çok / vaktim yok c( )başka arkadaş grubum var

d( )iletişim kuramıyorum / kurmuyorlar e( )diğer.................................................................................

32.Komşularınızla yüz yüze görüşme sıklığınız nedir?

a( )her gün b( )birkaç günde bir c( )haftada bir d( )ayda bir e( )birkaç ayda bir

f( )sadece bayram, düğün, nişan, cenaze gibi özel günlerde g( )hiç görüşmem h( )diğer (belirtiniz.........

33.Akrabanızla hangi sıklıkta yüz yüze görüşüyorsunuz?

a( )her gün b( )birkaç günde bir c( )haftada bir d( )ayda bir e( )birkaç ayda bir

f( )sadece bayram, düğün, nişan, cenaze gibi özel günlerde g( )hiç görüşmem h( )diğer (belirtiniz.........

34.Komşularınızla ailecek görüşüyor musunuz, görüşüyorsanız ne sıklıkta?

a( )hayır, hiç görüşmüyoruz b( )her gün c( )haftada birkaç kez d( )haftada bir

e( )15 günde bir f( )ayda bir g( )bayram, cenaze, nişan, düğün gibi vesilelerle h( )yılda bir

240

35.Başka bir yerden buraya taşındıysanız, daha önce ikamet ettiğiniz yerden ayrılmanızdaki en önemli neden neydi?

a( )başından beri buradayım, göç ederek gelmedim

b( )göç nedeni (belirtiniz………………………………………………………………………………………….

36.Sizce oturulan evin; apartman, site, müstakil daire, yazlık, vs. olması, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

a( )ektiler b( )kısmen etkiler c( )etkilemez

37.Kendinizi ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?

a( )zengin b( )orta sınıf üstü c( )orta sınıf d( )orta sınıf altı e( )fakir

38.Komşularınızın genelini ekonomik olarak hangi konumda görüyorsunuz?

a( )zengin b( )orta sınıf üstü c( )orta sınıf d( )orta sınıf altı e( )fakir

39.Size göre, komşuların ekonomik veya gelir durumu, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

a( )evet etkiler b( )kısmen etkiler c( )hayır etkilemez

40.Kendinizi etnik olarak nasıl tanımlarsınız?

a( )Türk b( )Kürt c( )Zaza d( )Arap e( )diğer (belirtiniz………..…………….

41.Komşularınızla ilişki kurarken, karşınızdakinin etnik kökeni (Türk, Kürt, Zaza, Arap vs.) sizin için önemli midir?

a( )evet önemli b( )kısmen önemli c( )önemli değil

42.Kendinizi hangi dini inanca (Müslüman-Sünni, Müslüman-Alevi, Hıristiyan vs.) mensup görüyorsunuz? (belirtiniz………………………………………………………………………………

43.Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin dini inancı (Sünni, Alevi, Hıristiyan vs.) sizin için önemli midir?

a( )evet b( )hayır

44.Komşularınızın dindarlık düzeyini önemser misiniz? a( )evet b( )hayır

45.Kendinizi hangi siyasi görüşe mensup görüyorsunuz?

a( )sol b( )sağ c( )liberal d( )diğer (belirtiniz……………………………………………………………

46. Komşuluk ilişkisinde karşıdakinin siyasi görüşü (sağ, sol, liberal vs.) sizin için önemli midir?

a( )evet b( )hayır

47.Komşularla iyi ilişkiler kurabilmek için en önemli etken sizce nedir?

a( )aynı şehirden / ilçeden / köyden olmak b( )benzer dini inançlara sahip olmak

c( )benzer siyası görüşlere önem vermek d( )benzer etnik kökene sahip olmak

e( )aynı dil / lehçeyi konuşmak f( )aynı örf / âdeti paylaşmak g( )aynı eğitim seviyesine sahip olmak

h( )aynı gelir seviyesine sahip olmak i( )yakın yaş seviyesinde bulunmak

k( )karşıdaki güven verdikten sonra siyasi görüş, dini inanış veya diğer hususlar önemli değildir

m( )diğer (belirtiniz………………….………………………………………………………………………………

241

48.Kendinizle komşularınızın eğitim durumunu biri birine denk görüyor musunuz?

a( )evet b( )hayır

49.Đşiniz / mesleğiniz komşularınızla biri birine denk mi?

a( )evet, benzer b( )hayır, benzer değil

50.Örf ve adetleriniz komşularınızla biri birine denk mi?

a( )evet, benzer b( )hayır, benzer değil

51.Komşuluk ilişkilerini geliştirirken, karşınızdakilerin eğitim durumu sizin için önemli midir?

a( )evet b( )hayır

52.Komşuluk sizin için ne kadar önemli?

a( )çok önemli b( )önemli c( )orta derecede önemli d( )önemli değil

53.Sizce, aşağıdakilerden hangisine birinci derecede önem vermek gerekir?

a( )komşuluğa b( )akrabalığa c( )arkadaşlığa d( )diğer (belirtiniz……...………

54.Aşağıdakilerden hangisine birinci derecede önem veriyorsunuz?

a( )komşuluğa b( )akrabalığa c( )arkadaşlığa d( )diğer (belirtiniz……...………

55.Komşularınızla ilişki kurarken, onların sahip oldukları meslek (esnaf, memur, işçi, işsiz vs.) sizin için önemli midir?

a( )evet, çok önemli b( )evet, kısmen önemli c( )hayır, önemli değil

56.Sizce, komşuluk ilişkilerinin en önemli yanı nedir?

a( )yalnızlığı gidermesi b( )zor günlerde imdada yetişmesi c( )güven vermesi

d( )her an ihtiyaç duyulması e( )çok önemli bir yanı yok f( )diğer (belirtiniz……….……………….

57.Sizce, hangi yerleşim yerinde komşuluk daha gereklidir?

a( )şehirde b( )köyde c( )komşuluk her yerde gereklidir d( )çok da önemli değildir

58.Komşuluk ilişkilerinin sürdürülmesinde, komşularınızın ailelerindeki fert sayısı, komşuluk ilişkilerinizi etkiler mi?

a( )evet, tamamen etkiler b( )evet, kısmen etkiler c( )hayır, etkilemez

59.Herhangi bir komşu ile ilişkileri geliştirirken, komşunuzun çocuk sayısı sizin için önemli midir, neden?

a( )evet (belirtiniz…………………………………………..............……………..………………………………..

b( )hayır (belirtiniz………………….……………………………………………………………………………….

60.Sizce, özel günler (bayram, ölüm, doğum, sünnet, düğün, nişan vs.), komşuluk ilişkilerinin gelişmesine etki eder mi?

a( )evet, çok etkiler b( )evet, kısmen etkiler c( ) diğer zamanlarda da komşuluğu sürdürmek gerekir

d( )diğer (belirtiniz………………………………………………………………………………………………….

242

61.Komşularınızla sıkıntınızı, kederinizi, sevincinizi vs. paylaşır mısınız?

a( )evet b( )hayır

62.Komşunuzdan borç alır mısınız, neden?

a( )evet (belirtiniz……………………………………………………………………………………………………

b( )hayır (belirtiniz…………………………………………………………………………………………………..

63.Đlişkilerinizin ileri derecede olduğu komşu sayınız kaçtır? (28. soru ile benzer)

(belirtiniz………………………………..……………………………………………………………………….....

64.Komşuluk ilişkilerinizin ileri derecede olduğu akraba sayınız kaçtır?

(belirtiniz………….……………………..……………………………………………………………………….....

65.Geçmişe oranla, komşularınızla görüşme nedenlerinizde nasıl bir değişme oldu?

a( )eskisi gibi devam etmektedir b( )zorunlu olmadıkça ilişki kurmam

c( )eskiden her an iç içe idik, şu an istesek de irtibat kuramıyoruz d( )diğer (belirtiniz……………………….

66.Komşularınızla geçirdiğiniz süre olarak, geçmişle şimdi arasında nasıl bir değişme oldu?

a( )komşularımızla geçirdiğimiz süre değişmedi b( )komşularımızla geçirdiğimiz süre arttı

c( )komşularımızla geçirdiğimiz süre azaldı d( )diğer (belirtiniz……..……………………….…

67.Sizce komşuların birbirini sevincini ve kederini paylaşma konusunda eski ile şimdi arasında bir değişme oldu mu?

a( )sorumluluk duygusu gelişti b( )sorumluluk duygusunda bir değişme olmadı

c( )sorumluluk duygusu azaldı d( )diğer (belirtiniz…………………………..………….……………

68.Komşularınızın daha çok hangi durumundan şikâyetçisiniz?

a( )halı silkeleme b( )gürültü yapma c( )çocukların kavgası

d( )dedikodu e( )diğer (belirtiniz……………………………………………………………

69.Komşularınızla görüşme amacınız nedir?

a( )akrabam olduğu için b( )tabii bir davranış olduğu / olması gerektiği için

c( )çok iyi anlaştığım için d( )işim düşebilir düşüncesiyle

e( )diğer (belirtiniz……………………………..………………………………….………………………………

70.Akrabalarınızla görüşme amacınız nedir?

a( ) komşum olduğu için b( )tabii bir davranış olduğu / olması gerektiği için

c( )çok iyi anlaştığım için d( )işim düşebilir düşüncesiyle

e( )diğer (belirtiniz……………………………….…………………….………………………….……….……...

71.Komşularınızla mı yoksa akrabanızla mı daha çok görüşüyorsunuz?

a( )komşumla b( )akrabamla c( )her ikisi ile d( )hiç biri ile e( )diğer (belirtiniz………………….….

243

72.Hangi akrabanızla daha sık görüşüyorsunuz?

a( )anne / babamla b( )halam / amcamlarla c( )kayınpeder / kayınvalidemle

d( )kuzenlerimle e( )teyzem / dayılarımla f( )diğer (belirtiniz…………………………………

73.Hangi komşunuzla daha sık görüşüyorsunuz?

a( )karşı komşu ile b( )alt veya üst kattaki komşu ile c( )uzak komşu ile

d( )hepsiyle görüşürüm e( )hiçbirisiyle görüşmem f( )diğer (belirtiniz………...….

74.Ev satın alırken veya kiralarken sizce aşağıdakilerden hangisi en önemlidir?

a( )semtin ve komşuların özelliği b( )yabancı olmadığım bir güzergâhta olması

c( )akrabama yakın olması d( )şehir merkezinde ve işime yakın olması

e( )bütçeme uygun olması f( )diğer (belirtiniz…………….………………………...………….

75.Sizce, geçmişe göre, akraba ziyaretlerinde nasıl bir değişim oldu?

a( )ziyaret azaldı b( )arttı c( )değişmedi d( )diğer (belirtiniz…

76.Geçmişe göre, komşuluk yaptığınız kişi sayısında değişme oldu mu?

a( )azaldı b( )değişmedi c( )arttı

77.Geçmişle kıyasladığınızda, sizce komşuluk ilişkilerinde nasıl bir değişme oldu?

a( )ilişkiler değişmedi, aynen devam ediyor b( )ilişkilerin samimiyet derecesinde düşme var

c( )Đlişki derecesi yükseldi d( )diğer (belirtiniz………………………….…………..…

78.Akraba ziyaretleriniz nasıl gerçekleşmektedir?

a( )telefonla arayıp müsait oldukları zaman gidiyoruz b( )işimiz olduğunda gidiyoruz

c( )“gün” düzenleyerek görüşüyoruz. d( )diğer (belirtiniz……….………….…

79.Komşularınızla daha çok hangi konuları konuşursunuz?

a( )magazin b( )ailevi konular c( )ülke sorunları d( )gündelik işlerle ilgili konular

e( )yakın çevre ile ilgili konular f( )hepsi g( )hiçbiri h( )diğer (belirtiniz……………..

80.Komşuluk ilişkileri ile ilgili olarak aşağıdakilerdin hangisi sizin için doğrudur?

a( )günümüzde komşuluk ilişkileri gerekli değil b( )komşuluk her zaman gerekli

c( )samimi olunmasa bile sürdürülmeli d( )dinin gereği olarak devam ettirilmeli

81.Ortak yaşam kurallarına uymayan komşularınıza nasıl davranırsınız?

a( )polise / adli makamlara başvururum b( )komşuma uyarıda bulunurum

c( )diğer komşularla birleştirerek tavır alırım d( )komşumla ilişkimi keserim

e( )hiç ilgilenmem f( )yukarıdaki yaptırımlardan birden fazlasını uygularım

g( )diğer (belirtiniz………………….……………………………….................………………………………….

244

82.Genel ahlak kurallarına uymayan komşularınıza nasıl davranırsınız?

a( )polise / adli makamlara başvururum b( )komşuma uyarıda bulunurum

c( )diğer komşularla birleştirerek tavır alırım d( )komşumla ilişkimi keserim

e( )hiç ilgilenmem f( )yukarıdaki yaptırımlardan birden fazlasını uygularım

g( )diğer (belirtiniz………………….……………………………….................…………………………….……

83.Anlık acil ihtiyaçlarınızı (tuz, şeker, kibrit vb.) nasıl temin edersiniz?

a( )komşularımdan isterim b( )yakın marketten / bakkaldan alırım

c( )yakın akrabamdan temin ederim d( )acil olsa bile ihtiyacımı komşudan temin etmem

e( )diğer (belirtiniz……………………………………………….................……………………………………..

84.Kaza, ölüm, hastalık gibi acil durumlarda ne yaparsınız?

a( )polisi, ilkyardımı vb. ararım b( )komşumu ararım c( )kendi başıma hallederim

d( )yakın arkadaşlarımı ararım e( )yakın akrabamı ararım f( )diğer (belirtiniz………..……

85.Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar mısınız?

a( )evet b( )hayır

86.Komşularınız arasındaki doğum, ölüm, düğün gibi olaylarından haberdar olursanız nasıl davranırsınız?

a( )ilgilenmem b( )ne ihtiyaçları olursa yardımcı olurum

c( )sadece törene katılırım d( )diğer (belirtiniz..............................................................................

87.Bayramlarda komşularınızı nasıl ziyaret edersiniz?

a( )hepsinde ziyaret ederiz b( )atlamalı (birinde gidip, birinde onların gelmesini beklemek) olarak ziyaret ederiz

c( )hiç birisinde gitmeyiz d( )onların gelmesini bekleriz, biz gitmeyiz e( )diğer (belirtiniz……………….………

88.Komşularınızla ailece görüşmelerde nasıl oturursunuz?

a( )erkekler ayrı kadınlar ayrı otururuz b( )erkek-kadın aynı odada otururuz

c( )komşunun samimiyetine göre bir oturma biçimi oluşur d( )diğer (belirtiniz….…..………….…….

89.Günlük ve haftalık alışverişinizi en çok nereden yaparsınız?

a( )semt / mahalle bakkalı ve manavından b( )semt / mahalle pazarından c( )mahalledeki marketlerden

d( )büyük alışveriş merkezlerinden e( )diğer..................................................................................

90.Sizce komşular ev kadar önemli midir?

a( )kesinlikle önemli b( )çok önemli c( )önemli d( )çok da önemli değil

91.Sizce iyi komşuluğun en önemli özelliği nedir?

a( )maddi yardımlaşma b( )manevi yardımlaşma c( )mesafeli ilişki d( )güvenilir olma

e( )dedikodu / gösteriş yapmama f( )ortak yaşam kurallarına uyma g( )diğer (belirtiniz………...….…….

245

92.Komşularınızla; iş bulma, tayin, iş takibi gibi konularda nasıl bir tutum içine girersiniz?

a( )tavsiye isterim / tavsiyede bulunurum b( )aracı olmasını isterim / aracı olurum

c( )iş takibi yapmasını isterim / iş takibi yaparım d( )herhangi bir yardım yapmam / yapılmasını istemem

e( )bu türden yardımlaşmalar için uygun komşum yok f( )diğer (belirtiniz…………………….…..…….…

93.Komşuların akraba ya da hemşeri olmasının sizce ne anlamı var?

a( )maddi yardımlaşma sağlar b( )manevi destek sağlar c( )hiçbir yararı yok d( )diğer (belirtiniz…….

94.Komşuluk grubuna almadığınız komşularınız var mı, almıyorsanız neden?

a( )hayır yok, hepsiyle görüşüyoruz b( )iletişim kuramıyoruz c( )yeterli zamanımız yok

d( )yaşam biçimi benden farklı e( )mahalli kültürü farklı f( )başka arkadaş grubum var

g( )ekonomik durumu benden yüksek / düşük h( )güven duymuyorum i( )diğer (belirtiniz......................

95.Şehirdeki komşuluk ilişkileriyle köydeki komşuluk ilişkileriyle ilgili görüşleriniz nelerdir?

a( )şehirdeki komşuluk ilişkileri zayıftır b( )köydeki komşuluk ilişkileri zayıftır

c( )şehir ve köydeki komşuluk ilişkileri aynıdır d( )diğer (belirtiniz………………………………..……...…

96.Size göre “iyi komşu” kimdir?

(belirtiniz………….…………………………………..……………………….…………………………..……...…

97.Size göre “kötü komşu” kimdir?

(belirtiniz…………………………………………………………...………..……………………….…..……...…

98.Komşuluk ilişkilerinde bir değişme olduğunu kabul ediyor musunuz? Nedenini belirtiniz

evet (belirtiniz………………………………….………………………………………….………………………..

hayır (belirtiniz……………………………………………………………………………….……………………..

99.Anket sorularının dışında açıklamaya ihtiyaç duyduğunuz hususlar varsa belirtiniz.

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

246

SADECE ŞEHĐR MERKEZĐ VE ĐLÇE MERKEZLERĐNDE ĐKAMET EDENLERE AĐT EK SORULAR

100.Kaç yıldan beri il veya ilçe merkezinde ikamet ediyorsunuz?

a( )1 yıldan az b( )1-2 yıl c( )3-4 yıl d( )5-6 yıl e( )7-8 yıl

f( )9-10 yıl g( )11-12 yıl h( )13-14 yıl i( )15 yıl ve daha fazla

101.Oturduğunuz konutun türü nasıldır?

a( )tapulu gecekondu b( )tapusuz gecekondu d( ) apartman dairesi / site içinde daire

e( )en az 5 katlı apartman dairesi f( )müstakil ev g( )site içinde villa

h( )lojman i( )güvenlikli site k( )diğer (belirtiniz……….…...................

102.Daha önce oturduğunuz konut türü nasıldı?

a( )apartman dairesi / site içinde daire b( )müstakil ev c( )gecekondu d( )lojman

e( ) güvenlikli site f( )yazlık-kışlık g( )diğer (belirtiniz…..…………..….…..

103.En çok samimi olduğunuz komşularınız kimlerdir?

a( )Bulunduğum yerde daha önceden ikamet edenler b( )bulunduğum yere yeni gelenler

c( )aynı ilçe, köy, kasaba veya beldeden tanıdıklarım d( )uzak veya yakın akrabalarım

e( )fark etmez, çevremdeki bulunan komşuların hepsiyle samimiyim

f( )Kimseyle samimi komşuluk ilişkisi kurmam

104.Daha önceden komşu olduğunuz, ancak çeşitli nedenlerden dolayı (taşınma, yeni ev alma vs.) fiziki olarak ayrıldığınız eski komşularınızla irtibatınız hangi düzeydedir?

a( )ilişki eskisi gibi devam etmektedir b( )fiziki uzaklıktan dolayı azaldı

c( )sadece belli günlerde (bayram, düğün, düğün, nişan vs.) görüşmekteyiz d( )diğer (belirtiniz…….…...…..

105.Komşuluk ilişkisi kurduğunuz kişilerin sizinle aynı şehirden / ilçeden olmasına önem verir misiniz, neden?

a( )evet (nedenini belirtiniz………………………………………………………………………………………….

b( )hayır (nedenini belirtiniz…………………………………………………………………..…………………….

106.Oturduğunuz binada asansör var mı?

a( )evet b( )hayır

107.Sizce, bir binada asansör bulunup bulunmaması komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

a( )evet etkiler b( )hayır etkilemez

108.Sizce şehir hayatı, komşuluğu zorunlu kılmakta mıdır?

a( )evet b( )hayır

109.Komşuluk ilişkilerinizin çok iyi olduğu komşularınızın çoğunluğunun, ikamet ettikleri mesken durumu nedir?

a( )kira b( )lojman c( )kendi evi d( )başka (belirtiniz..................................

247

110.Sizce, ikamet edilen meskenin sahiplik durumu (kira, ev sahibi, lojman vs.), komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

a( )evet, tamamen etkiler b( )hayır, etkilemez

111.Herhangi bir zamanda ev temizliği yaparken veya evinizin yerleşim düzenini değiştirirken, kimden yardım alırsınız?

a( )kendimiz hallederiz b( )hizmetçi / temizlikçi tutarız c( )komşularımızla birlikte hareket ederiz

d( )akrabam yardım eder e( )diğer (belirtiniz……………………………………......................................

112.Herhangi bir evden başka bir eve taşınırken kimden yardım alırsınız?

a( )kendimiz hallederiz b( )komşulardan yardım alırız c( )akrabadan yardım alırız

d( )ev taşıyan firmalar taşırlar e( )diğer (belirtiniz……………….……………..………………………..…….

113. Apartmanda oturuyorsanız apartmanınızda / sitenizde sosyal merkez var mıdır?

a( )evet b( )hayır

114. Apartmanda oturuyorsanız apartman veya sitenizde sosyal merkezdeki faaliyetlere katılır mısınız, katılıyorsanız hangi sıklıkta?

a( )hayır b( )evet (hangi sıklıkta olduğunu belirtiniz……………………………..….……………

115.Komşularınızla birlikte yaptığınız faaliyetler nelerdir?

a( )çay partisi / gün düzenleriz b( )sohbet amacıyla otururuz c( )dernek / kurs faaliyetine katılırız

d( )sinema / tiyatroya gideriz e( )spor yaparız f( )kır gezisi / piknik yaparız

g( )hepsini yaparız h( )herhangi bir faaliyetimiz yok i( )diğer (belirtiniz…………….…………..……….

116.Komşularınızla özel olarak mahalle / semt sorunları için bir araya gelir misiniz?

a( )evet b( )hayır

117.Mahallenizdeki esnafla (bakkal, manav, kasap vs.) ilişkileriniz nasıldır?

a( )tanımıyorum b( )sadece selamlaşırım c( )ahbaplık ederim

d( )gerektiğinde yardımlaşma ve dayanışma var e( )diğer (belirtiniz...................................................

118.Ailece eğlenmeye gitme sıklığınız nedir?

a( )sürekli b( )fırsat bulduğumuzda c( )bazen d( )hiçbir zaman

119.Sitenizde / binanızda yönetici var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler?

a( )evet (nedenini belirtiniz…………………………………………………...….…………………………………

b( )hayır (nedenini belirtiniz…………………………………...…………………………..…….…………………

120.Sitenizde güvenlikçi / bekçi var mı, varsa bu durum komşuluğu nasıl etkiler?

a( )evet (nedenini belirtiniz…………………………………………………...….……………………………..…

b( )hayır (nedenini belirtiniz………………………………………………………………..…….……………….

248

121.Sitenizde / binanızda temizlik günü belli midir?

a( )evet b( )hayır

122.Sitenizin / binanızın temizliğini komşular hep birlikte mi yaparsınız?

a( )evet b( )hayır

123.Sizce, özel ulaşım araçları (otomobil) ve okul servislerinin yaygınlaşması, komşuluk ilişkilerini etkiler mi?

a( )evet, çok etkiler b( )evet, kısmen etkiler c( )hayır, etkilemez

124.Oturduğunuz apartmanda ismini bilmediğiniz veya daha hiç karşılaşmadığınız komşularınız var mı, varsa kaç tane?

a( )hayır yok b( )evet var (kaç tane olduğunu belirtiniz………………………...………….…………

125.Şehir yaşamında kadınların iş hayatına girmeleri, sizce komşuluk ilişkilerini etkilemekte midir, nasıl?

a( )olumlu yönde etkilemiştir (nasıl, belirtiniz……..………………………..…………….………….……………

b( )olumsuz yönde etkilemiştir (nasıl, belirtiniz………………………………...……….…………………………

126.Büyük alışveriş merkezleri, eğlence merkezleri vb. mekânların sayısının artması komşuluk ve akrabalık ilişkilerini sizce etkiler mi, neden?

a( )evet (nedenini belirtiniz…………………………………………………...….…………………………………

b( )hayır (nedenini belirtiniz………………………………………………………………..…….………………

127.Şehir hayatında dikkatinizi çeken en önemli değişme sizce nedir?

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

249

EK-3: KOMŞULUKLA ĐLGĐLĐ GENEL LĐTERATÜR

A. DUANY, Plater-Zyeberk, E. “The Neighborhood, the District and the Corridor”, The New Urbanism Towards and Architecture of Community, 1993.

AGNEW, J. Place and Politics: The Geographical Mediation of State and Society, Boston, Allen & Unwin, 1997,

ALLEN, J. ‘Power’ in Agnew, John; Mitchell, Katharyne ; Toal, Gerard (eds.), A Companion to Political Geography, Malden, Blackwell, 2003.

AMĐCĐS, E. Đstanbul (1874), Çev: Beynun Akyavaş, Ankara: TTK Yayınları, 1993.

AMY M, “Gender and Mahalle (Neighborhood) Space in Istanbul”, Gender, Place & Culture, Volume:14http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713423101~db=all~tab=issueslist~branches=14 - v14, Issue:3, June 2007.

ANASTASĐA S. Vogt Yuan, “Racial Composition Of Neighborhood And Emotional Well-Being”, Sociological Spectrum, Volume: 28,http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713666965~db=all~tab=issueslist~branches=28 - v28 Issue:1 January 2008.

ANDERSON, B. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, London, Verso, 1991.

AŞA, E. “Âdâb-ı Muâşeret Kitapları”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C.3, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992.

ATAY, M. Keban Baraj Nedeniyle Elazığ’ın 1800 Evler Mahallesine Göç Edenlerin Kentlileşme Sorunları (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ: 1985.

BAKIR, Đ. “Ev ve Oda, Oda Çeşitleri”, Türk Aile Ansiklopedisi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, C.2, 1991

BOURDĐEU, P. ‘On family as a realized category’, Theory, Culture and Society C.13, No:3, 1996.

BOZKURT, O. Komşuluk Đkametgâhının Yakın Çevresi, Đstanbul: ĐTÜ Yay., 1961.

BRAH, A. Cartographies of Diaspora: Contested Identities, London, Routledge, 1996.

BRĐNKERHOFF, D. W.; Goldsmith, Arthur A. Clientelism, Patrimonialism and Democratic Governance: An Overview and Framework for Assesment and Programming, U.S. Agency for International Development Office of Democracy and Governance, 2002.

CANSEVER, T. Şehir Mimari Üzerine Düşünceler, Đstanbul: Ağaç Yay., 1996.

CHRĐSTOPHER, R. B, Matisa Olinger-Wilbon. “Neighborhood Structure, Social Organization, and Number of Short-Term Sexual Partnerships”, Journal of Marriage and Family, Volume: 3, 2003,

250

CHRĐSTOPHER, S. “Neighborhood Planning in Historical Perspective”, Journal of American Planning Association, Volume: 51http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t782043358~db=all~tab=issueslist~branches=51 - v51, Issue: 2, June 1985.

COŞKUN, M. Village Associations as Migrants’ Formal Organizations: An Empirical Study in Mamak, Ankara, Basılmamış YLY, Ankara, Bilkent Üniversitesi 2003.

ÇADIRCI, M. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Anadolu Kentlerinde Mahalle (Osmanlı Dönemi), Đstanbul: Habitat, Türkiye Ekonomik, Toplumsal ve Tarih Vakıf Yayını, 1996.

ÇEZĐK, A. Kentleşme-Yerleşme Sektör Raporu, Ankara: DPT Yayınları, 1982.

ÇÖRTOĞLU, Ş. Komşuluk Hukukunda Taşınmaz Mülkiyetinin Kullanılmasının Çevreye Etki ve Sonuçları, Ankara: 1982.

D’OHSSON, M. De M. 18. Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Âdetler, Đstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, (Tarihsiz).

DANIŞ, D. “Đstanbul’da uydu Yerleşmelerin Yaygınlaşması”, 21. Yüzyıl Karşısında Kent Ve Đnsan, Haz. Firdevs Gümüşoğlu, Đstanbul, Bağlam, 2001.

DEMĐR, E. “Ankara’da Komşuluk Đlişkilerinin Farklılaşması”, Prof. Dr. Cevat Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara 2001.

DOĞAN, Đ, Toplum ve Eğitim Sorunları Üzerine Felsefî ve Sosyolojik Tahliller, Ankara: Pegem A Yayınları, 2004.

DOĞAN, Đ. “Korumacılığın Geleneksel Kent Kültüründen Çıkarması Gereken Dersler”, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C.35, S.1-2, Ankara: 2003.

DUBETSKY, A. ‘Kinship, Primordial Ties, and Factory Organisation in Turkey: an Anthropological Approach’, International Journal of Middle East Studies Volume: 7, Đssue:3, 1976.

EMĐLY B. W; Daniel S. Shaw, “Impact of Neighborhood Disadvantage on Overt Behavior Problems During Early Childhood”, Aggressive Behavior, Volume: 33, issue: 3, 1998.

EPSTEĐN, A. I. ‘Power, Politics, and Leadership: Some Central African and Malanesian Contrasts’ in Swarts, M. J. (ed.), Local-Level Politics: Social and Cultural Perspectives, Chicago: Aldine Publishing Company, 1968.

ERDER, S. Đstanbul’a Bir Kent Kondu Ümraniye, 2. Baskı, Đstanbul: Bağlam Yay., 2001.

ERGĐN, O. Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi Đnkişafı, Đstanbul: Đstanbul Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Yay., Cumhuriyet Matbaası, 1936.

ERKAN, R. Kentleşme ve Sosyal Değişme, Ankara: Bilimadamı, 2002.

251

ERKAT, G. “Đstanbul’da Aile ve Komşuluk Đlişkileri”, 1. Aile Şurası Bildirileri, No: 9, Ankara: 1990.

ERMAN, T. “Şehirli Olmak ya da Köylü Kalmak”, Kentteki Kır Göçmeninin Kendini Tanımlaması Olayı”, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi: Toplum ve Göç Bildirileri, Ankara: DĐE, Sosyoloji Derneği, 1977.

GANS, H. Urbanism and Suburbanism as a Way of Life, in A. M. Rose, (Ed: Human Behaviour and Social Processes), Houghton Mifflin, Boston: 1962.

Gecekondu Araştırması, Ankara: DPT, 1991.

Gecekondularda Aileler Arası Geleneksel Dayanışmanın Çağdaş Organizasyonlara Dönüşümü, Ankara: Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı, 1993.

GEORGE, G. Dave E. Marcotte, Marv Mandell, Hal Wolman, Nancy Augustine,“The Influence of Neighborhood Poverty During Childhood on Fertility, Education, and Earnings Outcomes”, Housing Studies, Volume: 22,http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713424129~db=all~tab=issueslist~branches=22 - v22 Issue: 5, September 2007.

GOFFMAN, E. Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity, Middlesex: Penguin Boks, 1970.

GÖKÇE, B. vd.: Gecekondularda Aileler arası Geleneksel Dayanışmanın Çağdaş Organizasyonlara Dönüşümü, Ankara: T.C. Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayını, 1993.

GÖRMEZ, K. “Aile ve Konut”, Aile Yıllığı, Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, Genel Yayın No. 10, Tanıtım Serisi, 1, 1991.

GÖYMEN, K. Kentle Bütünleşme Sürecinin Yönetsel Boyutu, Kentle Bütünleşme, Ankara: TGAY Yayınları, 1982.

GÜÇLÜ, S. Kentlileşme ve Göç Sürecinde Antalya’da Kent Kültürü ve Kentlilik Bilinci, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.

GÜLER, M. Kentin Kıyısında Karanfilköy ve Küçük Armutlu Kadınları, Đstanbul: Altan Matbaacılık Yayını, 2004.

GÜNAY, Ü. Din Sosyolojisi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay., 1996.

GÜNDÜZ, M. Yıldız, Cengiz, “Türk Yazılı Kültüründe Komşuluk”, (Cengiz Yıldız ile), e-SOSDER, (Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi), C.7, S.25, 2008.

GÜNEŞ-A, Ayşe. ‘Class and clientalism in the Republican People’s Party’ in Finkel, Andrew; Sirman, Nükhet (eds.), Turkish State and Turkish Society, London, Routledge, 1992.

GÜVENÇ, M; Işık, Oğuz. “Đstanbul’u Okumak: Statü- Konut Mülkiyeti Farklılaşmasına Đlişkin Bir Çözümleme Denemesi”, Toplum ve Bilim, S.71, Kış 1996.

252

HEPER, M. Türkiye’de Kent Göçmenleri ve Bürokratik Örgütler, Đstanbul: Üçdal Neşriyat. 1983.

HERBSTEĐN, J. ‘The politicization of Puerto Rican Ethnicity in New York: 1955-75’, Ethnic Groups, 5 (1/2), 1983.

IŞIK, O. Pınarcıoğlu, Melih. Nöbetleşe Yoksulluk, 3. Baskı, Đstanbul: Đletişim, 2003.

Đbn-i Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler, ( Yayına Haz.: Đsmet Parmaksızoğlu), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.

ĐSPĐR, E. Kentleşme, Metropoliten Alan ve Yönetimi, Ankara: ĐTĐA Yay., 1982

ĐSPĐR, E. Şehirleşme ve Meseleleri, Ankara: Gazi Büro Yay., 1991

J. JACOBS, The Death and Life of Great American Cities, Vintage, Books, New York, 1961.

JACK L. N, David A. Julian, “The Psychological Sense of Community in the Neighborhood”, Journal of American Planning Association, Volume: 61http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t782043358~db=all~tab=issueslist~branches=61 - v61, Issue:2, June 1995.

JAN, G. Life Between Buildings, Danish Architectural Pres, 2003.

JOHN B. L, Robert W. Marans, “Evaluation of Neighborhood Quality”, Journal of American Planning Association, Volume: 35http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t782043358~db=all~tab=issueslist~branches=35 - v35, Issue:3, May 1969.

KARPAT, H. K. Türkiye’de Toplumsal Dönüşüm, (Çev:. Abdülkerim Sönmez), Ankara, Đmge Yay., 2003.

KARTAL, K. Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de Kentlileşme, Ankara: Adım Yay., 1992.

KARTAL, K. Kentleşme ve Đnsan: Kentleşme Sürecinde Đnsan Tutum ve Davranışlarında Meydana Gelen Değişmeler, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme Đdaresi Enstitüsü Yayını, 1978.

KAZMAOĞLU, A. “Kapalı Siteler ve Kentsel Yalıtım”, Arredamento, Mimarlık, 2003.

KELEŞ, R. Kent Bilim Đlkeleri, Türk Sosyal Bilimler Derneği Yay., Ankara: 1976

KELEŞ, R. Kentleşme Politikası, Ankara: Đmge Yay., 1990

KELEŞ, R. Kentleşme ve Konut Politikası, Ankara: AÜ SBF Yay., 1980.

KELEŞ, R. Türkiye'de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu, Đstanbul: Gerçek Yay., 1972

KENNETH, T. J. The Neighborhoods of Brooklyn, Neighborhoods of New York City, Yale University Pres, 2004.

253

KIRAY, M. Azgelişmiş Memleketlerde Şehirleşme Eğilimi, Ankara: Gazi Üniversitesi Yay., 1982.

KIRAY, M. Toplumbilim Yazıları, Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1982.

KONGAR, E. Đstanbul Halkının Yaşam Biçimi ve Sorunları, Đstanbul: Đstanbul Ticaret Odası Yayını, 1999.

KONGAR, E. Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, 9. Baskı, Đstanbul: Remzi Kitabevi, 2002.

KRĐSTĐN L. “New Urbanism's Role in Inner-city Neighborhood Revitalization”, Housing Studies, Volume: 20http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713424129~db=all~tab=issueslist~branches=20 - v20, Issue: 5, September 2005.

KURDOĞLU, A. Toplumsal Değişme Sürecinde Hemşehrilik Dernekleri: Đstanbul Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Đstanbul: Marmara Üniversitesi, 1989.

KURTOĞLU, A. Hemşehrilik ve Şehirde Siyaset: Keçiören Örneği, Đstanbul: Đletişim Yay., 2003.

KURTOĞLU, A. “Hemşehrilik Dernekleri, Yerel Siyaset ve Elit Stratejileri”, Mübeccel Kıray’a Armağan, Đstanbul: Bağlam Yay., 2001.

KURTULUŞ, H. “Mekânda Billurlaşan Kentsel Kimlikler: Đstanbul’da Yeni Sınıfsal Kimlikler ve Mekânsal Ayrışmanın Bazı Boyutları”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, S.23, 2003.

KRUPAT, E. People in Cities: The Urban Environment and its Effect, Cambridge University, Cambridge, 1994.

Kültür ve Modernite. (Der.: Gönül Pular, Emine Đncirlioğlu, Bahattin Akşit), Đstanbul: Tetragon Yay., 2003.

MARDĐN, Ş. “Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma”, Türk Modernleşmesi, Đstanbul: Đletişim Yay., 2007.

MARTĐN T. K. “Urban Danger: Life in a Neighborhood of Strangers”, Urban Studies, Volume: 19,http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713449163~db=all~tab=issueslist~branches=19 - v19 Issue: 4, November, 1982.

MASSEY, D. “Imagining the World” (Ed.: Allen, John; Massey, Doreen), Geographical Worlds, Oxford, Oxford University Pres, 1995.

DONALD, MC. Chain Migration, Ethnic Neighborhood Formation and Social Networks, Boston, 1974.

MERĐÇ, N. Değişen Kentte Dinî Hayat ve Fetva Soruları, Đstanbul: Kapı Yay., 2005.

254

NĐRUN, N. Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1994.

ORHAN, B. Komşuluk: Đkametgâhın Yakın Çevresi, Đstanbul: Đstanbul Teknik Üniversitesi Yay., 2007.

ORTAYLI, Đ. Tanzimat’tan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Đstanbul: Hil Yay., 1985.

ÖZDEMĐR, H. “Türkiye'de Komşuluk ve Komşuluk Đlişkileri”, Türk Aile Ansiklopedisi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, C.2,1991.

ÖZER, M. Her Yönüyle Kiracılık, 2. baskı, Đstanbul: Temel Yayınları, 1989.

ÖZKAN, H. “Tek Parti Dönemini Coğrafya ve Mekân Arayışları”, Toplum ve Bilim, No: 94. 2002.

ÖZTÜRK, A. Đslamiyet’te Komşuluk Müessesesi, Ankara: 1966.

PERRY, C. A. The Neighborhood Unit, A Scheme of Arrangement for the Family-life Community, Regional Study of New York And Its Environs, VII, Neighborhood and Community Planning, Monograph One: 2-140”, New York, 1992.

PEYNĐRCĐOĞLU, N. “Türkiye’de Yerleşme ve Konut Meselesi”, Yeni Türkiye, S. 23-24, 1998.

REX, J. Race and Ethnicity, Milton Keynes, Open University Pres, 1986.

RODERĐCK. L. J. Housing Dwellings and Homes, Design Theory, Research and Practice, John, Wiley and Sons Ltd. London. 1987.

ROĐTMAN, S. Who Segregates Whom in Gates Communities: Building Social Division or Safer Communities?, Glasgow, 2003.

SCHÜLER, H. Türkiye’de Sosyal Demokrasi: Particilik, Hemşehrilik, Alevilik, Đstanbul: Đletişim Yay., 1999

SĐMMEL, G. “Metropol ve Zihinsel Yaşam”, Şehir ve Cemiyet, Georg, Simmel, Max Weber; Ferdinand Tönnies, Don Martindale, (Çev.: Ahmet Aydoğan), Đstanbul: Đz Yay., 2000.

SJOBERG, G. “Sanayi Öncesi Kenti”, 20. Yüzyıl Kenti, (Der.: Bülent Duru, Ayten Alkan), 1. Baskı, Ankara: Đmge Yay., 2002.

SUSAN E. Clarke. “Neighborhood Policy Options The Reagan Agenda”, Journal of American Planning Association, Volume: 50http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t782043358~db=all~tab=issueslist~branches=50 - v50, Issue:4, December 1984.

SUSAN E. M; W. Trevor Brooks, “Neighborhood Family-Friendliness And Its Effect On Family Relations: Evidence From Utah”, Sociological Spectrum, Volume: 26http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t713666965~db=all~tab=issueslist~branches=26 - v26, Issue: 4, August 2006.

255

ŞÂRÂNĐ, A. Đslâm’da Kardeşlik Hukukunun Esasları, (Terc.: Hamit Keser), Đstanbul: 1975.

ŞEKER, M. Anadolu’da Bir Arada Yaşama Tecrübesi, Ankara: TDV Yayınları, 2002.

ŞENYAPILI, T. Bütünleşmiş Kentli Nüfus Sorunu, Ankara: OSTÜ Yay., 1978.

TATLIDĐL, E. “Kentle Bütünleşmenin Bir Yolu Gecekondulaşma”, Aile Yazıları 2: Kültürel Değerler ve Sosyal Değişme, (Der.: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğdem), 2. Baskı, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayını, 1991.

TATLIDĐL, E. “Kentleşme ve Göç”, Sosyolojiye Giriş, (Der. Đhsan Sezal), 2. Baskı, Ankara: Martı Yay., 2003.

TEKELĐ, Đ. “Gündelik Yaşam Üzerine Düşünceler”, Mübeccel Kıray Đçin Yazılar, (Yay. Haz.: F. Atacan, F. Ercan, H. Kurtuluş, M. Türkay), Đstanbul: Bağlam Yay., 2000.

TEKELĐ, Đ. Modernite Aşılırken Kent Planlaması, 1. Baskı, Ankara: Đmge Yay., 2001.

TEKŞEN, A. Kentleşme Sürecinde Bir Tampon Mekanizma Olarak Hemşehrilik, Ankara: DPT Yayınları.

TĐLLY, C. ‘Social movements and national politics’ in Bright, C.; Harding, S. (eds.), Statemaking and Social Movements. Essays in History and Theory, Ann Arbor, University of Michigan Pres, 1984.

TUNA, K. Şehirlerin Ortaya Çıkışı ve Yaygınlaşması Üzerine Sosyolojik Bir Deneme, Đstanbul: Đstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, Đstanbul 1987.

TUNAR, M. Ana Hakkı, Komşuluk, Kılıbıklar, Đstanbul: 2007.

TUNÇ, A, Bir Maniniz Yoksa Annemler Size Gelecek, Đstanbul: YKB Yay., 2003.

Türk Aile Yapısı Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, DPT, Yayın No:2165–338, 1989.

Türk Şehir Tarihi, Türkiye Literatür Araştırmaları Dergisi, C.3, S.6. Đstanbul: 2005.

TÜRKDOĞAN, O. Sanayi Sosyolojisi Türkiye’nin Sanayileşmesi Dün-Bugün-Yarın, Ankara: Töre Devlet Yay., 1981.

WERBNER, P. ‘From Commodities to Gifts: Pakistani Migrant Workers in Manchester’ in Rogers, Alisdair ; Vertovec, Steve (eds.), The Urban Context: Ethnicity, Social Networks and Situational Analysis, Oxford/Washington D.C., Berg Publishers, 1995.

WERBNER, P. ‘Introduction II Black and Ethnic Leadership in Britain: A Theoretical Overview’ in Werbner, Pnina; Anwar, Muhammad (eds.), Black and Ethnic Leadership in Britain: The Cultural Dimension of Political Action, London, Routledge, 1991.

WĐLLĐAM, J. W. There Goes the Neighborhood: Racial, Ethnic, and Class Tensions in Four Chicago Neighborhoods and Their Meaning for America, 2006.

WĐRTH, L. “Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentlileşme”, 20. Yüzyıl Kenti, (Der.: Bülent Duru, Ayten Alkan), 1. Baskı, Ankara: Đmge Yay., 2002.

256

YASA, Đ. Ankara'da Gecekondu Aileleri, Ankara: Sosyal Hizmetler Akademisi Yayınları, 1966.

YAVUZ, F. Keleş, Ruşen, Geray, Cevat. Şehircilik, Sorunlar, Uygulama ve Politika, Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 1973.

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel Đhtisas Komisyonu Raporu, “Yerleşme ve Şehirleşme”, DPT, Ankara, 1995.

YÖRÜKAN, A. Şehir Sosyolojisinin Teorik Temelleri, Ankara: Đmar ve Đskân Bakanlığı Merkez Genel Müdürlüğü Sosyal Araştırma Dairesi Yayınları, 1968.

ZEHRA, M. Đslâm'da Sosyal Dayanışma, (Çev.: E. R. Fığlalı, O. Eskicioğlu), Đstanbul: Yağmur Yay., 1968.

YÜKSEK LĐSANS ve DOKTORA TEZLERĐ

ADIYAMAN, K. Kentleşme Sürecinde Türkiye Ve Kent Kimliği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya 2008.

ALADA, A., Osmanlı Türk Şehirlerinde Mahalle, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1983.

APAK, S. Toplu Konut Alanlarında Güvenli Çevrelerin Oluşturulmasında Kullanılabilecek Kavramsal Bir Model, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Đstanbul: ĐTÜ, FBE, 1998.

BAŞÇETĐNÇELĐK, A. Bir Altkent Yerleşiminde Kentli Yaşam Tarzı: Ankara-Eryaman, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002.

BEŞPINAR, F. U. Ekici, Kent Ölçeğinde Orta Alt Sınıf Komşuluk Çevresi: Batıkent Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2001.

CAN, A. Đstanbul Kent Dokusunda Bir Konut Tercihi ve Kültürel Yapı Etkileşimi Rumeli Hisarı Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, SBE, 1998.

EDGÜ, E. Konut Tercihlerinin Mekânsal Dizin ve Mekânsal Davranış Parametreleri Đle Đlişkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, ĐTÜ, FBE, 2003.

ERDOĞMUŞ, D. Sürdürülebilir Yaklaşımlar Çerçevesinde Mahalle Olgusu ve Aydın Merkez’de Kurtuluş, Köprülü, Yedi Eylül Mahalleleri Örneklemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi üniversitesi, F.B.E. Ankara: 2006.

GÖLCÜK, M. Kentleşme Sürecinde Akrabalık ve Komşuluk Kültürü, (Afyonkarahisar Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.

GÜNEŞ, B. Kentsel Değişim Sürecinde Sosyo-Ekonomik Gelişmelerin Kentsel Bütünleşme Olgusu Bakımından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, ĐTÜ, FBE, 1993.

257

KAYA, A. Modernleşme, Kentleşme, Cemaatleşme ve Tampon Mekanizmaları, Đkitelli-Başakşehir (1. Etap) Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Đ.Ü. SBE. Đstanbul, 2002.

KOYUNCU, A. Konya'da Komşuluk Đlişkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2005.

ÖNÜÇ, G. Yeni Kentleşme Bağlamında Komşuluk Birimi Tasarım Đlkeleri: Đstanbul Alkent 2000 Yerleşimi Üzerinde Bir Đnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Đstanbul, 2002.

ÖZENSEL, E. Kentleşemeyen Ailelerin Sosyo-Kültürel Ekonomik Kökenine Sair Sosyolojik Bir Đnceleme, S.Ü., Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1992, Konya.

SOYGENĐŞ, S, E. Konut Yerleşmelerinde Konut Tipoloji ve Yerleşim Örüntülerinin Değerlendirilmesine Yönelik Analitik Bir Çalışma, Yayınlanmamış Doktora Tezi, ĐTÜ, FBE, Đstanbul,1998.

TÜRKMEN, S. Hadislerde Komşuluk, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Konya, S.Ü. SBE., 1996.

TÜRKSEVER, E, Türkiye’de Büyük Şehir Alanlarında Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Yöntem Denemesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, ĐTÜ, FBE, Ocak 2001.

URHAL, Ö. Şehirleşme ve Asayiş Đlişkileri, S.Ü. Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kamu Yönetimi, Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1992.

ÜRKÜT, S. Yaşanabilir Çevre Oluşumunda Mahalle Kriterinin Đncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, ĐTÜ, FBE, Đstanbul,1998.

258

TÜBĐTAK

PROJE ÖZET BĐLGĐ FORMU

Proje No: 109K075

Proje Başlığı: Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Komşuluk

Proje Yürütücüsü ve Araştırmacılar:

Doç. Dr. M. Cengiz YILDIZ (Yürütücü)

Yrd. Doç. Doç. Mustafa GÜNDÜZ (Araştırmacı)

Projenin Yürütüldüğü Kuruluş ve Adresi: Polis Akademisi Elazığ Z. Ağar Polis MYO

Destekleyen Kuruluş (ların) Adı ve Adresi: TÜBĐTAK

Projenin Başlangıç ve Bitiş Tarihleri: 15.09.2009–15.03.2011

Öz (en çok 70 kelime)

Komşuluk, toplumsal hayatın önemli olgu ve işlevlerinden biridir. Tarih boyunca komşuluk

ilişkilerini belirleyen ve değiştiren farklı unsurlar olmuştur. Buna bağlı olarak, toplumlardaki

komşuluk ilişkilerinde nitel ve nicel değişimler ortaya çıkmıştır. Özellikle sanayi devriminden

sonra yeniden şekillenmeye başlayan toplumsal hayatta, komşuluk da farklı boyutlar ve işlevler

kazanmıştır. Yeni toplumsal hayatı belirleyen değerler, komşuluğu da değiştirmiştir. Bu

değerlerin başında; birey, eğitim, ekonomik gelişmişlik, şehirleşme, medya, küreselleşme,

rekabet, demokrasi, insan hakları vs. gelmektedir.

Anahtar Kelimeler: Komşuluk, Konut, Komşuluk Kültürü, Değişim, Değişim

Sosyolojisi, Toplumsal Değişme, Şehirleşme, Şehirlileşme.

Fikri Ürün Bildirim Formu Sunuldu mu? Evet Gerekli Değil X

Fikri Ürün Bildirim Formu’nun tesliminden sonra 3 ay içerisinde patent başvurusu yapılmalıdır.

Projeden Yapılan Yayınlar:

GÜNDÜZ, Mustafa-M. Cengiz YILDIZ, (2008), "Türk Yazılı Kültüründe Komşuluk",

Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 123–138.

Ekte Bulunan “ARDEB Başarı Öyküsü Formu”, “Kazanımlar” Bölümünde

Belirtilen Kriterlere Göre Proje Çıktılarınızın Başarı Öyküsü Niteliği Taşıdığını

Düşünüyorsanız “ARDEB Başarı Öyküsü Formu”nu doldurunuz.

TÜBİTAK SOSYAL VE BEŞERİ BİLİMLER ARAŞTIRMA DESTEK GRUBU (SOBAG) BAŞKANLIĞI'NA;

Yürütücülüğünü yaptığım 109K075 no.lu ve Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Komşuluk adlı

projenin sonuç raporu ile ilgili olarak, Danışman tarafından önerilen görüşler göz önüne

alınarak aşağıdaki düzeltmeler yapılmıştır:

*Danışmanın, “sayfa 49-58 yeniden okunmalı, bilimsellikten uzak ifadeler çıkarılmalıdır”

ifadesine uygun olarak, ilgili sayfalar arasındaki kısım yeniden düzenlenmiştir.

*Danışmanın, “özellikle çalışmanın 226-252 sayfaları arasında yer alan tablolar kesinlikle Word

programında yeniden yapılmalıdır” biçimindeki ifadesine uygun olarak, rapor sonuna

konulan Ek tablolar Word programında yeniden yapılmıştır.

*Danışmanın, “Ayrıca içerikleri bile tartışmalı tablolar vardır. Örneğin bazı tablolarda hücrelerde

“5” case’in altında dağılım vardır ki bu durumda X2 uygun değildir” ifadesi gereğince

aşağıdaki açıklama, “8.Analiz Teknikleri” başlığı altına eklenmiştir: “Çapraz tablolar

oluşturulurken ki-kare (X2) değerleri de alınmıştır. Bu değerlerin geçerli olabilmesi için,

birtakım koşulların var olması gerektiği bilinmektedir. Çapraz tablolardaki değerlerin

anlamlı olabilmesi için, tabloda bir kutucuğun boş ya da kutucuğun beklenen sıklık

değerinin 1’den küçük olmaması gerekmektedir. Yine, beklenen sıklıkların 1/5’inin 3 ya da

5 değerinden küçük olmaması koşulu bulunmaktadır. Elde edilen tablolarda, “cevap yok”

ve “başka” seçeneği de yer aldığından, bu tür tabloların bir kısmında boş ya da beklenen

sıklık değeri 1'den az olan kutucuklar yer almıştır. Bir soruya birden fazla cevap verilmesi

de ayrı bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum, yukarıdaki şartları taşımayan

çapraz tabloların yorumlanamayacağı anlamına gelmez.

Sosyal bilim alanındaki araştırmalarda, elde edilen bulguların sistematik bir şekilde ele alınması,

-güvenirlik ve geçerlilik ölçülerine uygun olarak- gerçekleştirilmek istenen amaçlar

çerçevesinde çözümlenmesi ve belli değişkenler arasındaki ilişkilerin yakalanması büyük

bir aşama olarak değerlendirilmektedir. Bu anlayışa uygun olarak, elde edilen verilerin

oluşturduğu tablolar değerlendirilirken -ki-kare (X2) değerinden ayrı olarak- bağımsız

değişken esas alınarak hesaplanan kutucuk yüzdesi dikkate alınmış, buna göre oransal

açıdan bir azalma ya da artışın olup-olmadığı öğrenilmeye çalışılmış ve yorumlamada

bulunulmuştur.”

*Danışmanın “Yüzde (%)” yerine “%” işareti yeterlidir” biçimindeki önerisine uygun olarak “Yüzde

(%)” yerine sadece “Yüzde” ibaresi kullanılmıştır.

Doç. Dr. M. Cengiz YILDIZ

(Araştırma Yürütücüsü)