11
=== SOHI3H'VII\I- - VJILI70J VIJNtlIJ v Sf/([IAVNOg 07f1VJ STJ00104658

VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

S3l10~la3=== SOHI3HVIII-shy

VJILI70J VIJNtlIJ ~ v

Sf([IAVNOg 07f1VJ

STJ00104658

CIEcircNCIA POLiTICA copy PAULO BONAVIDES

1ordf ed 1967 2ordf ed 2ordf tir 1972 2ordf tir 1974 3ordf ed 1976 4ordf ed 1978 5ordf ed 1983 6ordf ed 1986 7ordf ed 1988 8ordf ed 1992 9ordf ed 1993

(todas pela Companhia Editora Forense) 10ordf ed 1ordf tir 1994 2ordf tir 1995 3ordf tir 1996 4ordf tir 1997

5ordf tir 1997 6ordf tir 1998 7ordf tir 1999 8ordf tir 2000 9ordf tir 2000 10ordf tir 2001 11ordf tir 2002 12ordf tir 2003 13ordf tir 2004 11ordf ed 2005 12ordf e 13ordf eds 2006

14ordf ed 2007 15ordf ed 2008 16ordf ed 2009 17ordf ed 2010 18ordf ed 2011 19ordf ed 2012 20ordf ed 2013 21ordf ed 2014 22ordf ed 2015 23ordf ed 2016

Direitos reservados desta ediccedilatildeo por MALREIROS EDITORES LTDA

Rua Paes de Arauacutejo 29 conjunto 171 CEP 04531-940 - Satildeo Paulo - SP

Te (011) 3078-7205 Fax (011) 3168-5495

URL wwwmalheiroseditorescombr e-mail malheiroseditoresterracombr

ComposiccedilatildeoPC Editorial Ltda Capa Vacircnia Luacutecia Amato

Impresso no Brasil Printed in Brazil

072017

Dados Internacionais de Catalogaccedilatildeo na Publicaccedilatildeo (CIP)

B699c Bonavides Paulo Ciecircncia poliacutetica Paulo Bonavides - 2~ ed - Satildeo Paulo

Malheiros 2017 552 p 21 em

Inclui bibliografia ISBN 978-85-392-0378-9

1 Ciecircncia poliacutetica 2 Estado 3 Democracia 4 Partidos poliacuteticos 5 Poderes (Direito) 6 Opiniatildeo puacuteblica I Tiacutetulo

CDU 32 CDD 320

Iacutendice para cataacutelogo sistemaacutetico 1 Ciecircncia poliacutetica 32

(Bibliotecaacuteria responsaacutevel Sabrina Leal Araujo - CRB 101507)

~ Dctl)JO

STJ00104658

SUMARIO

APRESENTACcedilAtildeO 17

PREFAacuteCIO DA 1 ordf EDICcedilAtildeO 19

PREFAacuteCIO DA 2ordf EDICcedilAtildeO 21

PREFAacuteCIO DA 3ordf EDICcedilAtildeO 22

PREFAacuteCIO DA 4ordf EDICcedilAtildeO 23

CAPIacuteTULO 1 - CIEcircNCIA POLIacuteTICA

1 Conceito de Ciecircncia 25 - 2 Naturalistas versus idealistas (espirishytualistas historicistas e culturalistas) 29 - 3 A Ciecircncia Poliacutetica e as dificuldades terminoloacutegicas 37 - 4 Prisma filosoacutefico 40 - 5 Prisma socioloacutegico 41 - 6 Prisma juriacutedico 43 - 7 Tendecircncias contemporacircneas para o tridimensionalismo 45

CAPIacuteTULO 2 - A CIEcircNCIA POLIacuteTICA E AS DEMAIS CIEcircNCIAS SOCIAIS

1 A Ciecircncia Poliacutetica e o Direito Constitucional 48 - 2 A Ciecircncia Poshyliacutetica e a Economia 50 - 3 A Ciecircncia Poliacutetica e a Histoacuteria 52 - 4 A Ciecircncia Poliacutetica e a Psicologia 53 - 5 A Sociologia Poliacutetica uma nova ameaccedila agrave Ciecircncia Poliacutetica 54

CAPIacuteTULO 3 - A SOCIEDADE E O ESTADO

1 Conceito de Sociedade 57 - 2 A interpretaccedilatildeo organicista da Socieshydade 58 - 3 Areacuteplica mecanicista ao organicismo social 60 - 4 Socieshydade e Comunidade 62 - 5 A Sociedade e o Estado 63 - 6 Conceito de Estado 65 61 Acepccedilatildeo filosoacutefica 66 62 Acepccedilatildeo juriacutedica 66 63 Acepccedilatildeo socioloacutegica 68 - 7 Elementos constitutivos do Estado 70

STJ00104658

8 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 4 - POPULACcedilAtildeO E POVO

1 Conceito de populaccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno 73 - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro da humanidade 74 - 4 O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O pessimismo das estatiacutesticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses desenvolvidos 78 - 7 Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushyriacutedico 81 - 9 Conceito socioloacutegico 82

CAPIacuteTULO 5 - A NACcedilAtildeO

1 A Naccedilatildeo um conceito equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashymente alguns elementos formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo e liacutengua 85 - 3 O conceito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito naturaliacutestico de naccedilatildeo 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshydo o conceito de naccedilatildeo 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o princiacutepio das nacionalidades e a soberania nacional 92

C APIacuteTUL O 6 - DO TERRITOacuteRIO DO ESTADO

1 Conceito de territoacuterio 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 Os limites do mar territorial brasileiro 98 - 4 Subsolo e platafomla continental 99 41 A ONU e a p lataforma continental 100 42 O Brasil e a plataforma continental 101 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O espaccedilo coacutesmico 103 - 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 - 8 Concepccedilatildeo poliacutetica do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do terri toacuterio 106 91 A teoria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria do territoacuterio-objeto 108 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 110 94 A teoria do territoacuterio-competecircncia 11 3

CAPIacuteTULO 7 - O PODE R DO ESTADO

1 Do conceito de poder 115 - 2 Imperatividade e natureza integrativa do poder estatal 116 - 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A un idade e indivisi bilidade do poder 118 - 5 O princiacutepio de legalidade e legitimidade 119 - 6 A soberania 119

CAPIacuteTULO 8 - LEGALIDADE E LEGIT IMIDADE DO PODER POLIacuteTICO

1 O princiacutepio da legalidade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shy3 Como se formou o princiacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade que esse princiacutepio procurou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

STJ00104658

9 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

middotULACcedilAtildeO E POVO

ccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro ~ O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O ticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushy) socioloacutegico 82

ACcedilAtildeO

to equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashygt formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo eito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshy~ 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o dades e a soberania nacional 92

TERRITOacuteRIO DO ESTADO

0 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 itorial brasi leiro 98 - 4 Subsolo e plataforma ONU e a plataforma continental 100 42 O

ontinental 10 1 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 a do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do oria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria )8 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 11 O~ 94 A npetecircncia 113

ODER DO ESTADO

r 11 5 - 2 lmperatividade e natureza integrativa 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A ide do poder t18 - 5 O princiacutepio de legalidade A soberania 11 9

ALIDADE E LEGITIMIDADE DO ER POLIacuteTICO

jade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shyrinciacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade ~urou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

SUMAacuteRlO

legalidade e legitimidade do poder 122 - 5 A consideraccedilatildeo filosoacutefica do problema da legitimidade 124 - 6 Os fundamentos socioloacutegicos da legitimidade 125 61 A legitimidade como representaccedilatildeo de uma teoshyria dominante do poder 125 62 As trecircs formas baacutesicas de manifestashyccedilatildeo da legitimidade a carismaacutetica a tradicional e a legal ou racional 126 - 7 O aspecto juriacutedico da legitimidade 127 - 8 A legitimidade no exerciacutecio do poder 129 - 9 A legalidade e a legitimidade do poder como temas da Ciecircncia Poliacutetica 131

CAPIacuteTULO 9 - A SOBERANIA

1 O problema da soberania 132 - 2 Formaccedilatildeo histoacuterica do conceito de soberania 133 - 3 Afirmaccedilatildeo absoluta afirmaccedilatildeo relativa e negaccedilatildeo do princiacutepio de soberania 135 - 4 Traccedilos caracteriacutesticos da soberania 136 - 5 O titular do direito de soberania as doutrinas teocraacuteticas e as doutrinas democraacuteticas 137 - 6 As doutrinas teocraacuteticas 61 A doutrishyna da natureza divina dos governantes 138 62 A doutrina da investishydura divina 139 63 A doutrina da investidura providencial 140 - 7 As doutrinas democraacuteticas 71 A doutrina da soberania popular 140 72 A doutrina da soberania nacional 141 - 8 Revisatildeo do conceito de soberania 143

CAPIacuteTULO 10 - A SEPARACcedilAtildeO DE PODERES

1 Origem histoacuterica do princiacutepio soberania e separaccedilatildeo de poderes 144 - 2 Os precursores da separaccedilatildeo de poderes 146 - 3 A doutrina da separaccedilatildeo de poderes na obra de Montesquieu 147 - 4 Os trecircs poderes Legislativo Executivo e Judiciaacuterio 149 - 5 As teacutecnicas de controle como corretivos para o rigor e rigidez da separaccedilatildeo de poderes 151 - 6 Primado da separaccedilatildeo de poderes na doutrina constitucional do liberashylismo 152 - 7 Em busca de um quarto poder o moderador 155 - 8 Decliacutenio e reavaliaccedilatildeo do princiacutepio da separaccedilatildeo de poderes 157

CAPIacuteTULO 11- O ESTADO UNITAacuteRIO

1 Do Estado unitaacuterio 160 - 2 O Estado unitaacuterio centralizado e as formas de centralizaccedilatildeo 162 21 Centralizaccedilatildeo poliacutetica 162 22 Centralizaccedilatildeo administrativa 162 23 Centralizaccedilatildeo territorial e centralizaccedilatildeo material 163 24 Centralizaccedilatildeo concentrada 163 25 Centralizaccedilatildeo desconcentrada 164 - 3 Vantagens e desvantagens da centralizaccedilatildeo 165 - 4 O Estado unitaacuterio descentralizado a descentrashy

STJ00104658

10 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

lizaccedilatildeo administrativa 166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o Estado federal 168

CAPIacuteTULO 12 - AS UNIOtildeES DE ESTADOS

1 As Uniotildees de Estados 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishyguais 170 12 Uniotildees de Direito Internacional e Uniotildees de Direito Constitucional 171 13 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 - 2 A Uniatildeo Pessoal 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoriajuriacutedica da Uniatildeo Real 175 32 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos juriacutedicos poliacuteticos e administrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos histoacutericos de Uniatildeo Real 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A Comshymonwealth 181 - 6 As Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshydalidades de Protetorados 184 - 7 Outras formas de Uniotildees desiguais 186 71 O Estado vassalo 186 72 O Estado sob mandato e adminisshytraccedilatildeo fiduciaacuteria 187 - 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado ideoloacutegico (e imperialista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

CAPIacuteTULO 13 - O ESTADO FEDERAL

1 Conceito de Estado federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshyraccedilatildeo 193 21 A distinccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 A lei da participaccedilatildeo e a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal em si mesmo frente aos Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da organizaccedilatildeo federal 197 32 A supremacia juriacutedica do Estado federal sobre os Estados federados 198 - 4 Os Estados-membros como unishydades constitutivas do sistema federativo 199 - 5 A crise do federalisshymo ocaso ou transformaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no Brasil 202

CAPIacuteTULO 14 - AS FORMAS DE GOVERNO

1 Formas de governo e formas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles monarquia aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo romano agrave classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shy4 As modernas classificaccedilotildees das formas de governo de Maquiavel a Montesquieu 210 - 5 Formas fundamentais e formas secundaacuterias de governo (Bluntschli) 212 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio da separaccedilatildeo de poderes governo parlamentar governo presidencial e governo convencional 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as duas modalidades baacutesicas de governo governos pelo consentimento e governos pela coaccedilatildeo 213

STJ00104658

CIEcircNCIA POLIacuteTICA

166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o

UNIOtildeES DE ESTADOS

los 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishys de Direito Internacional e Uniotildees de Direito 3 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoria juriacutedica 2 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos iministrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos ~al 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A ComshyS Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshyfos 184 -7 Outras formas de Uniotildees desiguais 1010 186 72 O Estado sob mandato e adminisshy- 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado llista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

ESTADO FEDERAL

federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshylccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 ~ a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal s Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da n 32 A supremacia juriacutedica do Estadofederal ados 198 - 4 Os Estados-membros como unishy5istema federativo 199 - 5 A crise do federalisshyiacutelaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no

FORMAS DE GOVERNO

~ fonnas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shycaccedilotildees das fonnas de governo de Maquiavel a Fonnas fundamentais e formas secundaacuterias de 12 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio s governo parlamentar governo presidencial e 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as as de governo governos pelo consentimento e ~ 13

sUMAacuteRlO 11

CAPIacuteTULO 15 - O SISTEMA REPRESENTATIVO

1 O sistema representativo e as doutrinas poliacuteticas da representaccedilatildeo 216 - 2 A doutrina da duplicidade alicerce do antigo sistema reshypresentativo na eacutepoca do liberalismo 219 - 3 A Revoluccedilatildeo Francesa consolida a doutrina da duplicidade 220 - 4 Apogeu na aplicaccedilatildeo constitucional da doutrina da duplicidade 223 - 5 Decliacutenio da dushyplicidade no seacuteculo XX 226 - 6 A criacutetica de Rousseau ao sistema representativo 227 - 7 A doutrina da identidade governantes e goshyvernados uma soacute vontade 231 - 8 A doutrina da identidade supotildee o pluralismo da sociedade de grupos 232 - 9 O princiacutepio democraacutetico da identidade eacute uma nova ilusatildeo do sistema representativo 234 - 10 Na dinacircmica dos grupos e das categorias intermediaacuterias se acha a nova realidade do princiacutepio representativo 235 - 11 A decomposiccedilatildeo da vontade popular determinou a crise do sistema representativo do prinshyciacutepio da representaccedilatildeo profissional aos grupos de pressatildeo no Estado contemporacircneo 238 - 12 Uma nova teoria da representaccedilatildeo poliacutetica de fundamento marxista a representaccedilatildeo como simples relaccedilatildeo entre governantes e governados (Sobolewsky) 241

CAPIacuteTULO 16 - O SUFRAacuteGIO

1 O sufraacutegio 245 - 2 Eacute o sufraacutegio direito ou funccedilatildeo 245 - 3 O sushyfraacutegio como direito de funccedilatildeo (doutrina italiana) 247 - 4 O sufraacutegio restrito 249 - 5 O sufraacutegio universal 250 - 6 Restriccedilotildees ao sufraacutegio universal 61 Nacionalidade 251 62 Residecircncia 251 63 Sexo 251 64 Idade 252 65 Capacidade fisica ou mental 253 66 Grau de instruccedilatildeo 253 67 A indignidade 254 68 O serviccedilo militar 254 69 O alistamento 255 - 7 A propagaccedilatildeo do sufraacutegio universal 255 - 8 Sufraacutegio puacuteblico e sufraacutegio secreto 256 - 9 Sufraacutegio igual e sufraacutegio plural 258 - 10 Modalidades de sufraacutegio plural 101 Sufraacutegio muacuteltishyplo 259 102 Sufraacutegio familiar 259 - 11 Sufraacutegio direto e sufraacutegio indireto 260 - 12 A participaccedilatildeo do analfabeto 262

CAPIacuteTULO 17 - OS SISTEMAS ELEITORAIS

1 Da importacircncia dos sistemas eleitorais 265 - 2 O sistema majorishytaacuterio de representaccedilatildeo 265 - 3 As vantagens do sistema majoritaacuterio 266 - 4 Os inconvenientes do sistema majoritaacuterio 267 - 5 O sistema de representaccedilatildeo proporcional 268 - 6 Efeitos positivos da represhysentaccedilatildeo proporcional 269 - 7 Efeitos negativos da representaccedilatildeo proporcional 270 - 8 Problemas da representaccedilatildeo proporcional a deshy

STJ00104658

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 2: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

CIEcircNCIA POLiTICA copy PAULO BONAVIDES

1ordf ed 1967 2ordf ed 2ordf tir 1972 2ordf tir 1974 3ordf ed 1976 4ordf ed 1978 5ordf ed 1983 6ordf ed 1986 7ordf ed 1988 8ordf ed 1992 9ordf ed 1993

(todas pela Companhia Editora Forense) 10ordf ed 1ordf tir 1994 2ordf tir 1995 3ordf tir 1996 4ordf tir 1997

5ordf tir 1997 6ordf tir 1998 7ordf tir 1999 8ordf tir 2000 9ordf tir 2000 10ordf tir 2001 11ordf tir 2002 12ordf tir 2003 13ordf tir 2004 11ordf ed 2005 12ordf e 13ordf eds 2006

14ordf ed 2007 15ordf ed 2008 16ordf ed 2009 17ordf ed 2010 18ordf ed 2011 19ordf ed 2012 20ordf ed 2013 21ordf ed 2014 22ordf ed 2015 23ordf ed 2016

Direitos reservados desta ediccedilatildeo por MALREIROS EDITORES LTDA

Rua Paes de Arauacutejo 29 conjunto 171 CEP 04531-940 - Satildeo Paulo - SP

Te (011) 3078-7205 Fax (011) 3168-5495

URL wwwmalheiroseditorescombr e-mail malheiroseditoresterracombr

ComposiccedilatildeoPC Editorial Ltda Capa Vacircnia Luacutecia Amato

Impresso no Brasil Printed in Brazil

072017

Dados Internacionais de Catalogaccedilatildeo na Publicaccedilatildeo (CIP)

B699c Bonavides Paulo Ciecircncia poliacutetica Paulo Bonavides - 2~ ed - Satildeo Paulo

Malheiros 2017 552 p 21 em

Inclui bibliografia ISBN 978-85-392-0378-9

1 Ciecircncia poliacutetica 2 Estado 3 Democracia 4 Partidos poliacuteticos 5 Poderes (Direito) 6 Opiniatildeo puacuteblica I Tiacutetulo

CDU 32 CDD 320

Iacutendice para cataacutelogo sistemaacutetico 1 Ciecircncia poliacutetica 32

(Bibliotecaacuteria responsaacutevel Sabrina Leal Araujo - CRB 101507)

~ Dctl)JO

STJ00104658

SUMARIO

APRESENTACcedilAtildeO 17

PREFAacuteCIO DA 1 ordf EDICcedilAtildeO 19

PREFAacuteCIO DA 2ordf EDICcedilAtildeO 21

PREFAacuteCIO DA 3ordf EDICcedilAtildeO 22

PREFAacuteCIO DA 4ordf EDICcedilAtildeO 23

CAPIacuteTULO 1 - CIEcircNCIA POLIacuteTICA

1 Conceito de Ciecircncia 25 - 2 Naturalistas versus idealistas (espirishytualistas historicistas e culturalistas) 29 - 3 A Ciecircncia Poliacutetica e as dificuldades terminoloacutegicas 37 - 4 Prisma filosoacutefico 40 - 5 Prisma socioloacutegico 41 - 6 Prisma juriacutedico 43 - 7 Tendecircncias contemporacircneas para o tridimensionalismo 45

CAPIacuteTULO 2 - A CIEcircNCIA POLIacuteTICA E AS DEMAIS CIEcircNCIAS SOCIAIS

1 A Ciecircncia Poliacutetica e o Direito Constitucional 48 - 2 A Ciecircncia Poshyliacutetica e a Economia 50 - 3 A Ciecircncia Poliacutetica e a Histoacuteria 52 - 4 A Ciecircncia Poliacutetica e a Psicologia 53 - 5 A Sociologia Poliacutetica uma nova ameaccedila agrave Ciecircncia Poliacutetica 54

CAPIacuteTULO 3 - A SOCIEDADE E O ESTADO

1 Conceito de Sociedade 57 - 2 A interpretaccedilatildeo organicista da Socieshydade 58 - 3 Areacuteplica mecanicista ao organicismo social 60 - 4 Socieshydade e Comunidade 62 - 5 A Sociedade e o Estado 63 - 6 Conceito de Estado 65 61 Acepccedilatildeo filosoacutefica 66 62 Acepccedilatildeo juriacutedica 66 63 Acepccedilatildeo socioloacutegica 68 - 7 Elementos constitutivos do Estado 70

STJ00104658

8 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 4 - POPULACcedilAtildeO E POVO

1 Conceito de populaccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno 73 - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro da humanidade 74 - 4 O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O pessimismo das estatiacutesticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses desenvolvidos 78 - 7 Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushyriacutedico 81 - 9 Conceito socioloacutegico 82

CAPIacuteTULO 5 - A NACcedilAtildeO

1 A Naccedilatildeo um conceito equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashymente alguns elementos formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo e liacutengua 85 - 3 O conceito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito naturaliacutestico de naccedilatildeo 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshydo o conceito de naccedilatildeo 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o princiacutepio das nacionalidades e a soberania nacional 92

C APIacuteTUL O 6 - DO TERRITOacuteRIO DO ESTADO

1 Conceito de territoacuterio 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 Os limites do mar territorial brasileiro 98 - 4 Subsolo e platafomla continental 99 41 A ONU e a p lataforma continental 100 42 O Brasil e a plataforma continental 101 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O espaccedilo coacutesmico 103 - 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 - 8 Concepccedilatildeo poliacutetica do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do terri toacuterio 106 91 A teoria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria do territoacuterio-objeto 108 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 110 94 A teoria do territoacuterio-competecircncia 11 3

CAPIacuteTULO 7 - O PODE R DO ESTADO

1 Do conceito de poder 115 - 2 Imperatividade e natureza integrativa do poder estatal 116 - 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A un idade e indivisi bilidade do poder 118 - 5 O princiacutepio de legalidade e legitimidade 119 - 6 A soberania 119

CAPIacuteTULO 8 - LEGALIDADE E LEGIT IMIDADE DO PODER POLIacuteTICO

1 O princiacutepio da legalidade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shy3 Como se formou o princiacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade que esse princiacutepio procurou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

STJ00104658

9 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

middotULACcedilAtildeO E POVO

ccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro ~ O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O ticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushy) socioloacutegico 82

ACcedilAtildeO

to equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashygt formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo eito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshy~ 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o dades e a soberania nacional 92

TERRITOacuteRIO DO ESTADO

0 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 itorial brasi leiro 98 - 4 Subsolo e plataforma ONU e a plataforma continental 100 42 O

ontinental 10 1 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 a do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do oria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria )8 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 11 O~ 94 A npetecircncia 113

ODER DO ESTADO

r 11 5 - 2 lmperatividade e natureza integrativa 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A ide do poder t18 - 5 O princiacutepio de legalidade A soberania 11 9

ALIDADE E LEGITIMIDADE DO ER POLIacuteTICO

jade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shyrinciacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade ~urou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

SUMAacuteRlO

legalidade e legitimidade do poder 122 - 5 A consideraccedilatildeo filosoacutefica do problema da legitimidade 124 - 6 Os fundamentos socioloacutegicos da legitimidade 125 61 A legitimidade como representaccedilatildeo de uma teoshyria dominante do poder 125 62 As trecircs formas baacutesicas de manifestashyccedilatildeo da legitimidade a carismaacutetica a tradicional e a legal ou racional 126 - 7 O aspecto juriacutedico da legitimidade 127 - 8 A legitimidade no exerciacutecio do poder 129 - 9 A legalidade e a legitimidade do poder como temas da Ciecircncia Poliacutetica 131

CAPIacuteTULO 9 - A SOBERANIA

1 O problema da soberania 132 - 2 Formaccedilatildeo histoacuterica do conceito de soberania 133 - 3 Afirmaccedilatildeo absoluta afirmaccedilatildeo relativa e negaccedilatildeo do princiacutepio de soberania 135 - 4 Traccedilos caracteriacutesticos da soberania 136 - 5 O titular do direito de soberania as doutrinas teocraacuteticas e as doutrinas democraacuteticas 137 - 6 As doutrinas teocraacuteticas 61 A doutrishyna da natureza divina dos governantes 138 62 A doutrina da investishydura divina 139 63 A doutrina da investidura providencial 140 - 7 As doutrinas democraacuteticas 71 A doutrina da soberania popular 140 72 A doutrina da soberania nacional 141 - 8 Revisatildeo do conceito de soberania 143

CAPIacuteTULO 10 - A SEPARACcedilAtildeO DE PODERES

1 Origem histoacuterica do princiacutepio soberania e separaccedilatildeo de poderes 144 - 2 Os precursores da separaccedilatildeo de poderes 146 - 3 A doutrina da separaccedilatildeo de poderes na obra de Montesquieu 147 - 4 Os trecircs poderes Legislativo Executivo e Judiciaacuterio 149 - 5 As teacutecnicas de controle como corretivos para o rigor e rigidez da separaccedilatildeo de poderes 151 - 6 Primado da separaccedilatildeo de poderes na doutrina constitucional do liberashylismo 152 - 7 Em busca de um quarto poder o moderador 155 - 8 Decliacutenio e reavaliaccedilatildeo do princiacutepio da separaccedilatildeo de poderes 157

CAPIacuteTULO 11- O ESTADO UNITAacuteRIO

1 Do Estado unitaacuterio 160 - 2 O Estado unitaacuterio centralizado e as formas de centralizaccedilatildeo 162 21 Centralizaccedilatildeo poliacutetica 162 22 Centralizaccedilatildeo administrativa 162 23 Centralizaccedilatildeo territorial e centralizaccedilatildeo material 163 24 Centralizaccedilatildeo concentrada 163 25 Centralizaccedilatildeo desconcentrada 164 - 3 Vantagens e desvantagens da centralizaccedilatildeo 165 - 4 O Estado unitaacuterio descentralizado a descentrashy

STJ00104658

10 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

lizaccedilatildeo administrativa 166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o Estado federal 168

CAPIacuteTULO 12 - AS UNIOtildeES DE ESTADOS

1 As Uniotildees de Estados 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishyguais 170 12 Uniotildees de Direito Internacional e Uniotildees de Direito Constitucional 171 13 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 - 2 A Uniatildeo Pessoal 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoriajuriacutedica da Uniatildeo Real 175 32 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos juriacutedicos poliacuteticos e administrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos histoacutericos de Uniatildeo Real 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A Comshymonwealth 181 - 6 As Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshydalidades de Protetorados 184 - 7 Outras formas de Uniotildees desiguais 186 71 O Estado vassalo 186 72 O Estado sob mandato e adminisshytraccedilatildeo fiduciaacuteria 187 - 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado ideoloacutegico (e imperialista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

CAPIacuteTULO 13 - O ESTADO FEDERAL

1 Conceito de Estado federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshyraccedilatildeo 193 21 A distinccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 A lei da participaccedilatildeo e a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal em si mesmo frente aos Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da organizaccedilatildeo federal 197 32 A supremacia juriacutedica do Estado federal sobre os Estados federados 198 - 4 Os Estados-membros como unishydades constitutivas do sistema federativo 199 - 5 A crise do federalisshymo ocaso ou transformaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no Brasil 202

CAPIacuteTULO 14 - AS FORMAS DE GOVERNO

1 Formas de governo e formas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles monarquia aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo romano agrave classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shy4 As modernas classificaccedilotildees das formas de governo de Maquiavel a Montesquieu 210 - 5 Formas fundamentais e formas secundaacuterias de governo (Bluntschli) 212 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio da separaccedilatildeo de poderes governo parlamentar governo presidencial e governo convencional 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as duas modalidades baacutesicas de governo governos pelo consentimento e governos pela coaccedilatildeo 213

STJ00104658

CIEcircNCIA POLIacuteTICA

166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o

UNIOtildeES DE ESTADOS

los 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishys de Direito Internacional e Uniotildees de Direito 3 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoria juriacutedica 2 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos iministrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos ~al 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A ComshyS Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshyfos 184 -7 Outras formas de Uniotildees desiguais 1010 186 72 O Estado sob mandato e adminisshy- 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado llista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

ESTADO FEDERAL

federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshylccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 ~ a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal s Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da n 32 A supremacia juriacutedica do Estadofederal ados 198 - 4 Os Estados-membros como unishy5istema federativo 199 - 5 A crise do federalisshyiacutelaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no

FORMAS DE GOVERNO

~ fonnas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shycaccedilotildees das fonnas de governo de Maquiavel a Fonnas fundamentais e formas secundaacuterias de 12 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio s governo parlamentar governo presidencial e 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as as de governo governos pelo consentimento e ~ 13

sUMAacuteRlO 11

CAPIacuteTULO 15 - O SISTEMA REPRESENTATIVO

1 O sistema representativo e as doutrinas poliacuteticas da representaccedilatildeo 216 - 2 A doutrina da duplicidade alicerce do antigo sistema reshypresentativo na eacutepoca do liberalismo 219 - 3 A Revoluccedilatildeo Francesa consolida a doutrina da duplicidade 220 - 4 Apogeu na aplicaccedilatildeo constitucional da doutrina da duplicidade 223 - 5 Decliacutenio da dushyplicidade no seacuteculo XX 226 - 6 A criacutetica de Rousseau ao sistema representativo 227 - 7 A doutrina da identidade governantes e goshyvernados uma soacute vontade 231 - 8 A doutrina da identidade supotildee o pluralismo da sociedade de grupos 232 - 9 O princiacutepio democraacutetico da identidade eacute uma nova ilusatildeo do sistema representativo 234 - 10 Na dinacircmica dos grupos e das categorias intermediaacuterias se acha a nova realidade do princiacutepio representativo 235 - 11 A decomposiccedilatildeo da vontade popular determinou a crise do sistema representativo do prinshyciacutepio da representaccedilatildeo profissional aos grupos de pressatildeo no Estado contemporacircneo 238 - 12 Uma nova teoria da representaccedilatildeo poliacutetica de fundamento marxista a representaccedilatildeo como simples relaccedilatildeo entre governantes e governados (Sobolewsky) 241

CAPIacuteTULO 16 - O SUFRAacuteGIO

1 O sufraacutegio 245 - 2 Eacute o sufraacutegio direito ou funccedilatildeo 245 - 3 O sushyfraacutegio como direito de funccedilatildeo (doutrina italiana) 247 - 4 O sufraacutegio restrito 249 - 5 O sufraacutegio universal 250 - 6 Restriccedilotildees ao sufraacutegio universal 61 Nacionalidade 251 62 Residecircncia 251 63 Sexo 251 64 Idade 252 65 Capacidade fisica ou mental 253 66 Grau de instruccedilatildeo 253 67 A indignidade 254 68 O serviccedilo militar 254 69 O alistamento 255 - 7 A propagaccedilatildeo do sufraacutegio universal 255 - 8 Sufraacutegio puacuteblico e sufraacutegio secreto 256 - 9 Sufraacutegio igual e sufraacutegio plural 258 - 10 Modalidades de sufraacutegio plural 101 Sufraacutegio muacuteltishyplo 259 102 Sufraacutegio familiar 259 - 11 Sufraacutegio direto e sufraacutegio indireto 260 - 12 A participaccedilatildeo do analfabeto 262

CAPIacuteTULO 17 - OS SISTEMAS ELEITORAIS

1 Da importacircncia dos sistemas eleitorais 265 - 2 O sistema majorishytaacuterio de representaccedilatildeo 265 - 3 As vantagens do sistema majoritaacuterio 266 - 4 Os inconvenientes do sistema majoritaacuterio 267 - 5 O sistema de representaccedilatildeo proporcional 268 - 6 Efeitos positivos da represhysentaccedilatildeo proporcional 269 - 7 Efeitos negativos da representaccedilatildeo proporcional 270 - 8 Problemas da representaccedilatildeo proporcional a deshy

STJ00104658

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 3: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

SUMARIO

APRESENTACcedilAtildeO 17

PREFAacuteCIO DA 1 ordf EDICcedilAtildeO 19

PREFAacuteCIO DA 2ordf EDICcedilAtildeO 21

PREFAacuteCIO DA 3ordf EDICcedilAtildeO 22

PREFAacuteCIO DA 4ordf EDICcedilAtildeO 23

CAPIacuteTULO 1 - CIEcircNCIA POLIacuteTICA

1 Conceito de Ciecircncia 25 - 2 Naturalistas versus idealistas (espirishytualistas historicistas e culturalistas) 29 - 3 A Ciecircncia Poliacutetica e as dificuldades terminoloacutegicas 37 - 4 Prisma filosoacutefico 40 - 5 Prisma socioloacutegico 41 - 6 Prisma juriacutedico 43 - 7 Tendecircncias contemporacircneas para o tridimensionalismo 45

CAPIacuteTULO 2 - A CIEcircNCIA POLIacuteTICA E AS DEMAIS CIEcircNCIAS SOCIAIS

1 A Ciecircncia Poliacutetica e o Direito Constitucional 48 - 2 A Ciecircncia Poshyliacutetica e a Economia 50 - 3 A Ciecircncia Poliacutetica e a Histoacuteria 52 - 4 A Ciecircncia Poliacutetica e a Psicologia 53 - 5 A Sociologia Poliacutetica uma nova ameaccedila agrave Ciecircncia Poliacutetica 54

CAPIacuteTULO 3 - A SOCIEDADE E O ESTADO

1 Conceito de Sociedade 57 - 2 A interpretaccedilatildeo organicista da Socieshydade 58 - 3 Areacuteplica mecanicista ao organicismo social 60 - 4 Socieshydade e Comunidade 62 - 5 A Sociedade e o Estado 63 - 6 Conceito de Estado 65 61 Acepccedilatildeo filosoacutefica 66 62 Acepccedilatildeo juriacutedica 66 63 Acepccedilatildeo socioloacutegica 68 - 7 Elementos constitutivos do Estado 70

STJ00104658

8 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 4 - POPULACcedilAtildeO E POVO

1 Conceito de populaccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno 73 - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro da humanidade 74 - 4 O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O pessimismo das estatiacutesticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses desenvolvidos 78 - 7 Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushyriacutedico 81 - 9 Conceito socioloacutegico 82

CAPIacuteTULO 5 - A NACcedilAtildeO

1 A Naccedilatildeo um conceito equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashymente alguns elementos formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo e liacutengua 85 - 3 O conceito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito naturaliacutestico de naccedilatildeo 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshydo o conceito de naccedilatildeo 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o princiacutepio das nacionalidades e a soberania nacional 92

C APIacuteTUL O 6 - DO TERRITOacuteRIO DO ESTADO

1 Conceito de territoacuterio 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 Os limites do mar territorial brasileiro 98 - 4 Subsolo e platafomla continental 99 41 A ONU e a p lataforma continental 100 42 O Brasil e a plataforma continental 101 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O espaccedilo coacutesmico 103 - 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 - 8 Concepccedilatildeo poliacutetica do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do terri toacuterio 106 91 A teoria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria do territoacuterio-objeto 108 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 110 94 A teoria do territoacuterio-competecircncia 11 3

CAPIacuteTULO 7 - O PODE R DO ESTADO

1 Do conceito de poder 115 - 2 Imperatividade e natureza integrativa do poder estatal 116 - 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A un idade e indivisi bilidade do poder 118 - 5 O princiacutepio de legalidade e legitimidade 119 - 6 A soberania 119

CAPIacuteTULO 8 - LEGALIDADE E LEGIT IMIDADE DO PODER POLIacuteTICO

1 O princiacutepio da legalidade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shy3 Como se formou o princiacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade que esse princiacutepio procurou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

STJ00104658

9 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

middotULACcedilAtildeO E POVO

ccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro ~ O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O ticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushy) socioloacutegico 82

ACcedilAtildeO

to equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashygt formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo eito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshy~ 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o dades e a soberania nacional 92

TERRITOacuteRIO DO ESTADO

0 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 itorial brasi leiro 98 - 4 Subsolo e plataforma ONU e a plataforma continental 100 42 O

ontinental 10 1 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 a do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do oria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria )8 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 11 O~ 94 A npetecircncia 113

ODER DO ESTADO

r 11 5 - 2 lmperatividade e natureza integrativa 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A ide do poder t18 - 5 O princiacutepio de legalidade A soberania 11 9

ALIDADE E LEGITIMIDADE DO ER POLIacuteTICO

jade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shyrinciacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade ~urou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

SUMAacuteRlO

legalidade e legitimidade do poder 122 - 5 A consideraccedilatildeo filosoacutefica do problema da legitimidade 124 - 6 Os fundamentos socioloacutegicos da legitimidade 125 61 A legitimidade como representaccedilatildeo de uma teoshyria dominante do poder 125 62 As trecircs formas baacutesicas de manifestashyccedilatildeo da legitimidade a carismaacutetica a tradicional e a legal ou racional 126 - 7 O aspecto juriacutedico da legitimidade 127 - 8 A legitimidade no exerciacutecio do poder 129 - 9 A legalidade e a legitimidade do poder como temas da Ciecircncia Poliacutetica 131

CAPIacuteTULO 9 - A SOBERANIA

1 O problema da soberania 132 - 2 Formaccedilatildeo histoacuterica do conceito de soberania 133 - 3 Afirmaccedilatildeo absoluta afirmaccedilatildeo relativa e negaccedilatildeo do princiacutepio de soberania 135 - 4 Traccedilos caracteriacutesticos da soberania 136 - 5 O titular do direito de soberania as doutrinas teocraacuteticas e as doutrinas democraacuteticas 137 - 6 As doutrinas teocraacuteticas 61 A doutrishyna da natureza divina dos governantes 138 62 A doutrina da investishydura divina 139 63 A doutrina da investidura providencial 140 - 7 As doutrinas democraacuteticas 71 A doutrina da soberania popular 140 72 A doutrina da soberania nacional 141 - 8 Revisatildeo do conceito de soberania 143

CAPIacuteTULO 10 - A SEPARACcedilAtildeO DE PODERES

1 Origem histoacuterica do princiacutepio soberania e separaccedilatildeo de poderes 144 - 2 Os precursores da separaccedilatildeo de poderes 146 - 3 A doutrina da separaccedilatildeo de poderes na obra de Montesquieu 147 - 4 Os trecircs poderes Legislativo Executivo e Judiciaacuterio 149 - 5 As teacutecnicas de controle como corretivos para o rigor e rigidez da separaccedilatildeo de poderes 151 - 6 Primado da separaccedilatildeo de poderes na doutrina constitucional do liberashylismo 152 - 7 Em busca de um quarto poder o moderador 155 - 8 Decliacutenio e reavaliaccedilatildeo do princiacutepio da separaccedilatildeo de poderes 157

CAPIacuteTULO 11- O ESTADO UNITAacuteRIO

1 Do Estado unitaacuterio 160 - 2 O Estado unitaacuterio centralizado e as formas de centralizaccedilatildeo 162 21 Centralizaccedilatildeo poliacutetica 162 22 Centralizaccedilatildeo administrativa 162 23 Centralizaccedilatildeo territorial e centralizaccedilatildeo material 163 24 Centralizaccedilatildeo concentrada 163 25 Centralizaccedilatildeo desconcentrada 164 - 3 Vantagens e desvantagens da centralizaccedilatildeo 165 - 4 O Estado unitaacuterio descentralizado a descentrashy

STJ00104658

10 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

lizaccedilatildeo administrativa 166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o Estado federal 168

CAPIacuteTULO 12 - AS UNIOtildeES DE ESTADOS

1 As Uniotildees de Estados 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishyguais 170 12 Uniotildees de Direito Internacional e Uniotildees de Direito Constitucional 171 13 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 - 2 A Uniatildeo Pessoal 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoriajuriacutedica da Uniatildeo Real 175 32 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos juriacutedicos poliacuteticos e administrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos histoacutericos de Uniatildeo Real 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A Comshymonwealth 181 - 6 As Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshydalidades de Protetorados 184 - 7 Outras formas de Uniotildees desiguais 186 71 O Estado vassalo 186 72 O Estado sob mandato e adminisshytraccedilatildeo fiduciaacuteria 187 - 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado ideoloacutegico (e imperialista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

CAPIacuteTULO 13 - O ESTADO FEDERAL

1 Conceito de Estado federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshyraccedilatildeo 193 21 A distinccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 A lei da participaccedilatildeo e a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal em si mesmo frente aos Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da organizaccedilatildeo federal 197 32 A supremacia juriacutedica do Estado federal sobre os Estados federados 198 - 4 Os Estados-membros como unishydades constitutivas do sistema federativo 199 - 5 A crise do federalisshymo ocaso ou transformaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no Brasil 202

CAPIacuteTULO 14 - AS FORMAS DE GOVERNO

1 Formas de governo e formas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles monarquia aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo romano agrave classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shy4 As modernas classificaccedilotildees das formas de governo de Maquiavel a Montesquieu 210 - 5 Formas fundamentais e formas secundaacuterias de governo (Bluntschli) 212 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio da separaccedilatildeo de poderes governo parlamentar governo presidencial e governo convencional 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as duas modalidades baacutesicas de governo governos pelo consentimento e governos pela coaccedilatildeo 213

STJ00104658

CIEcircNCIA POLIacuteTICA

166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o

UNIOtildeES DE ESTADOS

los 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishys de Direito Internacional e Uniotildees de Direito 3 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoria juriacutedica 2 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos iministrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos ~al 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A ComshyS Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshyfos 184 -7 Outras formas de Uniotildees desiguais 1010 186 72 O Estado sob mandato e adminisshy- 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado llista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

ESTADO FEDERAL

federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshylccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 ~ a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal s Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da n 32 A supremacia juriacutedica do Estadofederal ados 198 - 4 Os Estados-membros como unishy5istema federativo 199 - 5 A crise do federalisshyiacutelaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no

FORMAS DE GOVERNO

~ fonnas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shycaccedilotildees das fonnas de governo de Maquiavel a Fonnas fundamentais e formas secundaacuterias de 12 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio s governo parlamentar governo presidencial e 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as as de governo governos pelo consentimento e ~ 13

sUMAacuteRlO 11

CAPIacuteTULO 15 - O SISTEMA REPRESENTATIVO

1 O sistema representativo e as doutrinas poliacuteticas da representaccedilatildeo 216 - 2 A doutrina da duplicidade alicerce do antigo sistema reshypresentativo na eacutepoca do liberalismo 219 - 3 A Revoluccedilatildeo Francesa consolida a doutrina da duplicidade 220 - 4 Apogeu na aplicaccedilatildeo constitucional da doutrina da duplicidade 223 - 5 Decliacutenio da dushyplicidade no seacuteculo XX 226 - 6 A criacutetica de Rousseau ao sistema representativo 227 - 7 A doutrina da identidade governantes e goshyvernados uma soacute vontade 231 - 8 A doutrina da identidade supotildee o pluralismo da sociedade de grupos 232 - 9 O princiacutepio democraacutetico da identidade eacute uma nova ilusatildeo do sistema representativo 234 - 10 Na dinacircmica dos grupos e das categorias intermediaacuterias se acha a nova realidade do princiacutepio representativo 235 - 11 A decomposiccedilatildeo da vontade popular determinou a crise do sistema representativo do prinshyciacutepio da representaccedilatildeo profissional aos grupos de pressatildeo no Estado contemporacircneo 238 - 12 Uma nova teoria da representaccedilatildeo poliacutetica de fundamento marxista a representaccedilatildeo como simples relaccedilatildeo entre governantes e governados (Sobolewsky) 241

CAPIacuteTULO 16 - O SUFRAacuteGIO

1 O sufraacutegio 245 - 2 Eacute o sufraacutegio direito ou funccedilatildeo 245 - 3 O sushyfraacutegio como direito de funccedilatildeo (doutrina italiana) 247 - 4 O sufraacutegio restrito 249 - 5 O sufraacutegio universal 250 - 6 Restriccedilotildees ao sufraacutegio universal 61 Nacionalidade 251 62 Residecircncia 251 63 Sexo 251 64 Idade 252 65 Capacidade fisica ou mental 253 66 Grau de instruccedilatildeo 253 67 A indignidade 254 68 O serviccedilo militar 254 69 O alistamento 255 - 7 A propagaccedilatildeo do sufraacutegio universal 255 - 8 Sufraacutegio puacuteblico e sufraacutegio secreto 256 - 9 Sufraacutegio igual e sufraacutegio plural 258 - 10 Modalidades de sufraacutegio plural 101 Sufraacutegio muacuteltishyplo 259 102 Sufraacutegio familiar 259 - 11 Sufraacutegio direto e sufraacutegio indireto 260 - 12 A participaccedilatildeo do analfabeto 262

CAPIacuteTULO 17 - OS SISTEMAS ELEITORAIS

1 Da importacircncia dos sistemas eleitorais 265 - 2 O sistema majorishytaacuterio de representaccedilatildeo 265 - 3 As vantagens do sistema majoritaacuterio 266 - 4 Os inconvenientes do sistema majoritaacuterio 267 - 5 O sistema de representaccedilatildeo proporcional 268 - 6 Efeitos positivos da represhysentaccedilatildeo proporcional 269 - 7 Efeitos negativos da representaccedilatildeo proporcional 270 - 8 Problemas da representaccedilatildeo proporcional a deshy

STJ00104658

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 4: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

8 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 4 - POPULACcedilAtildeO E POVO

1 Conceito de populaccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno 73 - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro da humanidade 74 - 4 O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O pessimismo das estatiacutesticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses desenvolvidos 78 - 7 Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushyriacutedico 81 - 9 Conceito socioloacutegico 82

CAPIacuteTULO 5 - A NACcedilAtildeO

1 A Naccedilatildeo um conceito equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashymente alguns elementos formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo e liacutengua 85 - 3 O conceito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito naturaliacutestico de naccedilatildeo 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshydo o conceito de naccedilatildeo 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o princiacutepio das nacionalidades e a soberania nacional 92

C APIacuteTUL O 6 - DO TERRITOacuteRIO DO ESTADO

1 Conceito de territoacuterio 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 Os limites do mar territorial brasileiro 98 - 4 Subsolo e platafomla continental 99 41 A ONU e a p lataforma continental 100 42 O Brasil e a plataforma continental 101 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O espaccedilo coacutesmico 103 - 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 - 8 Concepccedilatildeo poliacutetica do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do terri toacuterio 106 91 A teoria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria do territoacuterio-objeto 108 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 110 94 A teoria do territoacuterio-competecircncia 11 3

CAPIacuteTULO 7 - O PODE R DO ESTADO

1 Do conceito de poder 115 - 2 Imperatividade e natureza integrativa do poder estatal 116 - 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A un idade e indivisi bilidade do poder 118 - 5 O princiacutepio de legalidade e legitimidade 119 - 6 A soberania 119

CAPIacuteTULO 8 - LEGALIDADE E LEGIT IMIDADE DO PODER POLIacuteTICO

1 O princiacutepio da legalidade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shy3 Como se formou o princiacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade que esse princiacutepio procurou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

STJ00104658

9 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

middotULACcedilAtildeO E POVO

ccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro ~ O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O ticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushy) socioloacutegico 82

ACcedilAtildeO

to equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashygt formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo eito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshy~ 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o dades e a soberania nacional 92

TERRITOacuteRIO DO ESTADO

0 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 itorial brasi leiro 98 - 4 Subsolo e plataforma ONU e a plataforma continental 100 42 O

ontinental 10 1 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 a do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do oria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria )8 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 11 O~ 94 A npetecircncia 113

ODER DO ESTADO

r 11 5 - 2 lmperatividade e natureza integrativa 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A ide do poder t18 - 5 O princiacutepio de legalidade A soberania 11 9

ALIDADE E LEGITIMIDADE DO ER POLIacuteTICO

jade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shyrinciacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade ~urou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

SUMAacuteRlO

legalidade e legitimidade do poder 122 - 5 A consideraccedilatildeo filosoacutefica do problema da legitimidade 124 - 6 Os fundamentos socioloacutegicos da legitimidade 125 61 A legitimidade como representaccedilatildeo de uma teoshyria dominante do poder 125 62 As trecircs formas baacutesicas de manifestashyccedilatildeo da legitimidade a carismaacutetica a tradicional e a legal ou racional 126 - 7 O aspecto juriacutedico da legitimidade 127 - 8 A legitimidade no exerciacutecio do poder 129 - 9 A legalidade e a legitimidade do poder como temas da Ciecircncia Poliacutetica 131

CAPIacuteTULO 9 - A SOBERANIA

1 O problema da soberania 132 - 2 Formaccedilatildeo histoacuterica do conceito de soberania 133 - 3 Afirmaccedilatildeo absoluta afirmaccedilatildeo relativa e negaccedilatildeo do princiacutepio de soberania 135 - 4 Traccedilos caracteriacutesticos da soberania 136 - 5 O titular do direito de soberania as doutrinas teocraacuteticas e as doutrinas democraacuteticas 137 - 6 As doutrinas teocraacuteticas 61 A doutrishyna da natureza divina dos governantes 138 62 A doutrina da investishydura divina 139 63 A doutrina da investidura providencial 140 - 7 As doutrinas democraacuteticas 71 A doutrina da soberania popular 140 72 A doutrina da soberania nacional 141 - 8 Revisatildeo do conceito de soberania 143

CAPIacuteTULO 10 - A SEPARACcedilAtildeO DE PODERES

1 Origem histoacuterica do princiacutepio soberania e separaccedilatildeo de poderes 144 - 2 Os precursores da separaccedilatildeo de poderes 146 - 3 A doutrina da separaccedilatildeo de poderes na obra de Montesquieu 147 - 4 Os trecircs poderes Legislativo Executivo e Judiciaacuterio 149 - 5 As teacutecnicas de controle como corretivos para o rigor e rigidez da separaccedilatildeo de poderes 151 - 6 Primado da separaccedilatildeo de poderes na doutrina constitucional do liberashylismo 152 - 7 Em busca de um quarto poder o moderador 155 - 8 Decliacutenio e reavaliaccedilatildeo do princiacutepio da separaccedilatildeo de poderes 157

CAPIacuteTULO 11- O ESTADO UNITAacuteRIO

1 Do Estado unitaacuterio 160 - 2 O Estado unitaacuterio centralizado e as formas de centralizaccedilatildeo 162 21 Centralizaccedilatildeo poliacutetica 162 22 Centralizaccedilatildeo administrativa 162 23 Centralizaccedilatildeo territorial e centralizaccedilatildeo material 163 24 Centralizaccedilatildeo concentrada 163 25 Centralizaccedilatildeo desconcentrada 164 - 3 Vantagens e desvantagens da centralizaccedilatildeo 165 - 4 O Estado unitaacuterio descentralizado a descentrashy

STJ00104658

10 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

lizaccedilatildeo administrativa 166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o Estado federal 168

CAPIacuteTULO 12 - AS UNIOtildeES DE ESTADOS

1 As Uniotildees de Estados 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishyguais 170 12 Uniotildees de Direito Internacional e Uniotildees de Direito Constitucional 171 13 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 - 2 A Uniatildeo Pessoal 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoriajuriacutedica da Uniatildeo Real 175 32 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos juriacutedicos poliacuteticos e administrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos histoacutericos de Uniatildeo Real 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A Comshymonwealth 181 - 6 As Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshydalidades de Protetorados 184 - 7 Outras formas de Uniotildees desiguais 186 71 O Estado vassalo 186 72 O Estado sob mandato e adminisshytraccedilatildeo fiduciaacuteria 187 - 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado ideoloacutegico (e imperialista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

CAPIacuteTULO 13 - O ESTADO FEDERAL

1 Conceito de Estado federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshyraccedilatildeo 193 21 A distinccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 A lei da participaccedilatildeo e a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal em si mesmo frente aos Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da organizaccedilatildeo federal 197 32 A supremacia juriacutedica do Estado federal sobre os Estados federados 198 - 4 Os Estados-membros como unishydades constitutivas do sistema federativo 199 - 5 A crise do federalisshymo ocaso ou transformaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no Brasil 202

CAPIacuteTULO 14 - AS FORMAS DE GOVERNO

1 Formas de governo e formas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles monarquia aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo romano agrave classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shy4 As modernas classificaccedilotildees das formas de governo de Maquiavel a Montesquieu 210 - 5 Formas fundamentais e formas secundaacuterias de governo (Bluntschli) 212 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio da separaccedilatildeo de poderes governo parlamentar governo presidencial e governo convencional 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as duas modalidades baacutesicas de governo governos pelo consentimento e governos pela coaccedilatildeo 213

STJ00104658

CIEcircNCIA POLIacuteTICA

166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o

UNIOtildeES DE ESTADOS

los 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishys de Direito Internacional e Uniotildees de Direito 3 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoria juriacutedica 2 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos iministrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos ~al 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A ComshyS Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshyfos 184 -7 Outras formas de Uniotildees desiguais 1010 186 72 O Estado sob mandato e adminisshy- 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado llista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

ESTADO FEDERAL

federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshylccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 ~ a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal s Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da n 32 A supremacia juriacutedica do Estadofederal ados 198 - 4 Os Estados-membros como unishy5istema federativo 199 - 5 A crise do federalisshyiacutelaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no

FORMAS DE GOVERNO

~ fonnas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shycaccedilotildees das fonnas de governo de Maquiavel a Fonnas fundamentais e formas secundaacuterias de 12 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio s governo parlamentar governo presidencial e 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as as de governo governos pelo consentimento e ~ 13

sUMAacuteRlO 11

CAPIacuteTULO 15 - O SISTEMA REPRESENTATIVO

1 O sistema representativo e as doutrinas poliacuteticas da representaccedilatildeo 216 - 2 A doutrina da duplicidade alicerce do antigo sistema reshypresentativo na eacutepoca do liberalismo 219 - 3 A Revoluccedilatildeo Francesa consolida a doutrina da duplicidade 220 - 4 Apogeu na aplicaccedilatildeo constitucional da doutrina da duplicidade 223 - 5 Decliacutenio da dushyplicidade no seacuteculo XX 226 - 6 A criacutetica de Rousseau ao sistema representativo 227 - 7 A doutrina da identidade governantes e goshyvernados uma soacute vontade 231 - 8 A doutrina da identidade supotildee o pluralismo da sociedade de grupos 232 - 9 O princiacutepio democraacutetico da identidade eacute uma nova ilusatildeo do sistema representativo 234 - 10 Na dinacircmica dos grupos e das categorias intermediaacuterias se acha a nova realidade do princiacutepio representativo 235 - 11 A decomposiccedilatildeo da vontade popular determinou a crise do sistema representativo do prinshyciacutepio da representaccedilatildeo profissional aos grupos de pressatildeo no Estado contemporacircneo 238 - 12 Uma nova teoria da representaccedilatildeo poliacutetica de fundamento marxista a representaccedilatildeo como simples relaccedilatildeo entre governantes e governados (Sobolewsky) 241

CAPIacuteTULO 16 - O SUFRAacuteGIO

1 O sufraacutegio 245 - 2 Eacute o sufraacutegio direito ou funccedilatildeo 245 - 3 O sushyfraacutegio como direito de funccedilatildeo (doutrina italiana) 247 - 4 O sufraacutegio restrito 249 - 5 O sufraacutegio universal 250 - 6 Restriccedilotildees ao sufraacutegio universal 61 Nacionalidade 251 62 Residecircncia 251 63 Sexo 251 64 Idade 252 65 Capacidade fisica ou mental 253 66 Grau de instruccedilatildeo 253 67 A indignidade 254 68 O serviccedilo militar 254 69 O alistamento 255 - 7 A propagaccedilatildeo do sufraacutegio universal 255 - 8 Sufraacutegio puacuteblico e sufraacutegio secreto 256 - 9 Sufraacutegio igual e sufraacutegio plural 258 - 10 Modalidades de sufraacutegio plural 101 Sufraacutegio muacuteltishyplo 259 102 Sufraacutegio familiar 259 - 11 Sufraacutegio direto e sufraacutegio indireto 260 - 12 A participaccedilatildeo do analfabeto 262

CAPIacuteTULO 17 - OS SISTEMAS ELEITORAIS

1 Da importacircncia dos sistemas eleitorais 265 - 2 O sistema majorishytaacuterio de representaccedilatildeo 265 - 3 As vantagens do sistema majoritaacuterio 266 - 4 Os inconvenientes do sistema majoritaacuterio 267 - 5 O sistema de representaccedilatildeo proporcional 268 - 6 Efeitos positivos da represhysentaccedilatildeo proporcional 269 - 7 Efeitos negativos da representaccedilatildeo proporcional 270 - 8 Problemas da representaccedilatildeo proporcional a deshy

STJ00104658

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 5: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

9 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

middotULACcedilAtildeO E POVO

ccedilatildeo 72 - 2 Desafio do fantasma malthusiano - 3 A explosatildeo demograacutefica ameaccedila o futuro ~ O pesadelo dos subdesenvolvidos 76 - 5 O ticas 77 - 6 A posiccedilatildeo privilegiada dos paiacuteses Conceito poliacutetico de povo 79 - 8 Conceito jushy) socioloacutegico 82

ACcedilAtildeO

to equiacutevoco 84 - 2 O erro de tomar insuladashygt formadores do conceito de naccedilatildeo raccedila religiatildeo eito voluntariacutestico de naccedilatildeo 88 - 4 O conceito 89 - 5 Passos notaacuteveis da obra de Renan fixanshy~ 90 - 6 A naccedilatildeo organizada como Estado o dades e a soberania nacional 92

TERRITOacuteRIO DO ESTADO

0 94 - 2 O problema do mar territorial 95 - 3 itorial brasi leiro 98 - 4 Subsolo e plataforma ONU e a plataforma continental 100 42 O

ontinental 10 1 - 5 O espaccedilo aeacutereo 101 - 6 O 7 Exceccedilotildees ao poder de impeacuterio do Estado 105 a do territoacuterio 105 - 9 Concepccedilatildeo juriacutedica do oria do territoacuterio-patrimocircnio 107 92 A teoria )8 93 A teoria do territoacuterio-espaccedilo 11 O~ 94 A npetecircncia 113

ODER DO ESTADO

r 11 5 - 2 lmperatividade e natureza integrativa 3 A capacidade de auto-organizaccedilatildeo 117 - 4 A ide do poder t18 - 5 O princiacutepio de legalidade A soberania 11 9

ALIDADE E LEGITIMIDADE DO ER POLIacuteTICO

jade 120 - 2 O princiacutepio da legitimidade 121 shyrinciacutepio da legalidade e a espeacutecie de legitimidade ~urou estabelecer 121 - 4 A crise histoacuterica da

SUMAacuteRlO

legalidade e legitimidade do poder 122 - 5 A consideraccedilatildeo filosoacutefica do problema da legitimidade 124 - 6 Os fundamentos socioloacutegicos da legitimidade 125 61 A legitimidade como representaccedilatildeo de uma teoshyria dominante do poder 125 62 As trecircs formas baacutesicas de manifestashyccedilatildeo da legitimidade a carismaacutetica a tradicional e a legal ou racional 126 - 7 O aspecto juriacutedico da legitimidade 127 - 8 A legitimidade no exerciacutecio do poder 129 - 9 A legalidade e a legitimidade do poder como temas da Ciecircncia Poliacutetica 131

CAPIacuteTULO 9 - A SOBERANIA

1 O problema da soberania 132 - 2 Formaccedilatildeo histoacuterica do conceito de soberania 133 - 3 Afirmaccedilatildeo absoluta afirmaccedilatildeo relativa e negaccedilatildeo do princiacutepio de soberania 135 - 4 Traccedilos caracteriacutesticos da soberania 136 - 5 O titular do direito de soberania as doutrinas teocraacuteticas e as doutrinas democraacuteticas 137 - 6 As doutrinas teocraacuteticas 61 A doutrishyna da natureza divina dos governantes 138 62 A doutrina da investishydura divina 139 63 A doutrina da investidura providencial 140 - 7 As doutrinas democraacuteticas 71 A doutrina da soberania popular 140 72 A doutrina da soberania nacional 141 - 8 Revisatildeo do conceito de soberania 143

CAPIacuteTULO 10 - A SEPARACcedilAtildeO DE PODERES

1 Origem histoacuterica do princiacutepio soberania e separaccedilatildeo de poderes 144 - 2 Os precursores da separaccedilatildeo de poderes 146 - 3 A doutrina da separaccedilatildeo de poderes na obra de Montesquieu 147 - 4 Os trecircs poderes Legislativo Executivo e Judiciaacuterio 149 - 5 As teacutecnicas de controle como corretivos para o rigor e rigidez da separaccedilatildeo de poderes 151 - 6 Primado da separaccedilatildeo de poderes na doutrina constitucional do liberashylismo 152 - 7 Em busca de um quarto poder o moderador 155 - 8 Decliacutenio e reavaliaccedilatildeo do princiacutepio da separaccedilatildeo de poderes 157

CAPIacuteTULO 11- O ESTADO UNITAacuteRIO

1 Do Estado unitaacuterio 160 - 2 O Estado unitaacuterio centralizado e as formas de centralizaccedilatildeo 162 21 Centralizaccedilatildeo poliacutetica 162 22 Centralizaccedilatildeo administrativa 162 23 Centralizaccedilatildeo territorial e centralizaccedilatildeo material 163 24 Centralizaccedilatildeo concentrada 163 25 Centralizaccedilatildeo desconcentrada 164 - 3 Vantagens e desvantagens da centralizaccedilatildeo 165 - 4 O Estado unitaacuterio descentralizado a descentrashy

STJ00104658

10 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

lizaccedilatildeo administrativa 166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o Estado federal 168

CAPIacuteTULO 12 - AS UNIOtildeES DE ESTADOS

1 As Uniotildees de Estados 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishyguais 170 12 Uniotildees de Direito Internacional e Uniotildees de Direito Constitucional 171 13 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 - 2 A Uniatildeo Pessoal 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoriajuriacutedica da Uniatildeo Real 175 32 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos juriacutedicos poliacuteticos e administrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos histoacutericos de Uniatildeo Real 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A Comshymonwealth 181 - 6 As Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshydalidades de Protetorados 184 - 7 Outras formas de Uniotildees desiguais 186 71 O Estado vassalo 186 72 O Estado sob mandato e adminisshytraccedilatildeo fiduciaacuteria 187 - 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado ideoloacutegico (e imperialista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

CAPIacuteTULO 13 - O ESTADO FEDERAL

1 Conceito de Estado federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshyraccedilatildeo 193 21 A distinccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 A lei da participaccedilatildeo e a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal em si mesmo frente aos Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da organizaccedilatildeo federal 197 32 A supremacia juriacutedica do Estado federal sobre os Estados federados 198 - 4 Os Estados-membros como unishydades constitutivas do sistema federativo 199 - 5 A crise do federalisshymo ocaso ou transformaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no Brasil 202

CAPIacuteTULO 14 - AS FORMAS DE GOVERNO

1 Formas de governo e formas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles monarquia aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo romano agrave classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shy4 As modernas classificaccedilotildees das formas de governo de Maquiavel a Montesquieu 210 - 5 Formas fundamentais e formas secundaacuterias de governo (Bluntschli) 212 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio da separaccedilatildeo de poderes governo parlamentar governo presidencial e governo convencional 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as duas modalidades baacutesicas de governo governos pelo consentimento e governos pela coaccedilatildeo 213

STJ00104658

CIEcircNCIA POLIacuteTICA

166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o

UNIOtildeES DE ESTADOS

los 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishys de Direito Internacional e Uniotildees de Direito 3 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoria juriacutedica 2 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos iministrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos ~al 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A ComshyS Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshyfos 184 -7 Outras formas de Uniotildees desiguais 1010 186 72 O Estado sob mandato e adminisshy- 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado llista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

ESTADO FEDERAL

federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshylccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 ~ a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal s Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da n 32 A supremacia juriacutedica do Estadofederal ados 198 - 4 Os Estados-membros como unishy5istema federativo 199 - 5 A crise do federalisshyiacutelaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no

FORMAS DE GOVERNO

~ fonnas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shycaccedilotildees das fonnas de governo de Maquiavel a Fonnas fundamentais e formas secundaacuterias de 12 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio s governo parlamentar governo presidencial e 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as as de governo governos pelo consentimento e ~ 13

sUMAacuteRlO 11

CAPIacuteTULO 15 - O SISTEMA REPRESENTATIVO

1 O sistema representativo e as doutrinas poliacuteticas da representaccedilatildeo 216 - 2 A doutrina da duplicidade alicerce do antigo sistema reshypresentativo na eacutepoca do liberalismo 219 - 3 A Revoluccedilatildeo Francesa consolida a doutrina da duplicidade 220 - 4 Apogeu na aplicaccedilatildeo constitucional da doutrina da duplicidade 223 - 5 Decliacutenio da dushyplicidade no seacuteculo XX 226 - 6 A criacutetica de Rousseau ao sistema representativo 227 - 7 A doutrina da identidade governantes e goshyvernados uma soacute vontade 231 - 8 A doutrina da identidade supotildee o pluralismo da sociedade de grupos 232 - 9 O princiacutepio democraacutetico da identidade eacute uma nova ilusatildeo do sistema representativo 234 - 10 Na dinacircmica dos grupos e das categorias intermediaacuterias se acha a nova realidade do princiacutepio representativo 235 - 11 A decomposiccedilatildeo da vontade popular determinou a crise do sistema representativo do prinshyciacutepio da representaccedilatildeo profissional aos grupos de pressatildeo no Estado contemporacircneo 238 - 12 Uma nova teoria da representaccedilatildeo poliacutetica de fundamento marxista a representaccedilatildeo como simples relaccedilatildeo entre governantes e governados (Sobolewsky) 241

CAPIacuteTULO 16 - O SUFRAacuteGIO

1 O sufraacutegio 245 - 2 Eacute o sufraacutegio direito ou funccedilatildeo 245 - 3 O sushyfraacutegio como direito de funccedilatildeo (doutrina italiana) 247 - 4 O sufraacutegio restrito 249 - 5 O sufraacutegio universal 250 - 6 Restriccedilotildees ao sufraacutegio universal 61 Nacionalidade 251 62 Residecircncia 251 63 Sexo 251 64 Idade 252 65 Capacidade fisica ou mental 253 66 Grau de instruccedilatildeo 253 67 A indignidade 254 68 O serviccedilo militar 254 69 O alistamento 255 - 7 A propagaccedilatildeo do sufraacutegio universal 255 - 8 Sufraacutegio puacuteblico e sufraacutegio secreto 256 - 9 Sufraacutegio igual e sufraacutegio plural 258 - 10 Modalidades de sufraacutegio plural 101 Sufraacutegio muacuteltishyplo 259 102 Sufraacutegio familiar 259 - 11 Sufraacutegio direto e sufraacutegio indireto 260 - 12 A participaccedilatildeo do analfabeto 262

CAPIacuteTULO 17 - OS SISTEMAS ELEITORAIS

1 Da importacircncia dos sistemas eleitorais 265 - 2 O sistema majorishytaacuterio de representaccedilatildeo 265 - 3 As vantagens do sistema majoritaacuterio 266 - 4 Os inconvenientes do sistema majoritaacuterio 267 - 5 O sistema de representaccedilatildeo proporcional 268 - 6 Efeitos positivos da represhysentaccedilatildeo proporcional 269 - 7 Efeitos negativos da representaccedilatildeo proporcional 270 - 8 Problemas da representaccedilatildeo proporcional a deshy

STJ00104658

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 6: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

10 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

lizaccedilatildeo administrativa 166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o Estado federal 168

CAPIacuteTULO 12 - AS UNIOtildeES DE ESTADOS

1 As Uniotildees de Estados 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishyguais 170 12 Uniotildees de Direito Internacional e Uniotildees de Direito Constitucional 171 13 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 - 2 A Uniatildeo Pessoal 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoriajuriacutedica da Uniatildeo Real 175 32 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos juriacutedicos poliacuteticos e administrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos histoacutericos de Uniatildeo Real 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A Comshymonwealth 181 - 6 As Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshydalidades de Protetorados 184 - 7 Outras formas de Uniotildees desiguais 186 71 O Estado vassalo 186 72 O Estado sob mandato e adminisshytraccedilatildeo fiduciaacuteria 187 - 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado ideoloacutegico (e imperialista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

CAPIacuteTULO 13 - O ESTADO FEDERAL

1 Conceito de Estado federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshyraccedilatildeo 193 21 A distinccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 A lei da participaccedilatildeo e a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal em si mesmo frente aos Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da organizaccedilatildeo federal 197 32 A supremacia juriacutedica do Estado federal sobre os Estados federados 198 - 4 Os Estados-membros como unishydades constitutivas do sistema federativo 199 - 5 A crise do federalisshymo ocaso ou transformaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no Brasil 202

CAPIacuteTULO 14 - AS FORMAS DE GOVERNO

1 Formas de governo e formas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles monarquia aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo romano agrave classificaccedilatildeo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shy4 As modernas classificaccedilotildees das formas de governo de Maquiavel a Montesquieu 210 - 5 Formas fundamentais e formas secundaacuterias de governo (Bluntschli) 212 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio da separaccedilatildeo de poderes governo parlamentar governo presidencial e governo convencional 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as duas modalidades baacutesicas de governo governos pelo consentimento e governos pela coaccedilatildeo 213

STJ00104658

CIEcircNCIA POLIacuteTICA

166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o

UNIOtildeES DE ESTADOS

los 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishys de Direito Internacional e Uniotildees de Direito 3 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoria juriacutedica 2 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos iministrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos ~al 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A ComshyS Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshyfos 184 -7 Outras formas de Uniotildees desiguais 1010 186 72 O Estado sob mandato e adminisshy- 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado llista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

ESTADO FEDERAL

federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshylccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 ~ a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal s Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da n 32 A supremacia juriacutedica do Estadofederal ados 198 - 4 Os Estados-membros como unishy5istema federativo 199 - 5 A crise do federalisshyiacutelaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no

FORMAS DE GOVERNO

~ fonnas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shycaccedilotildees das fonnas de governo de Maquiavel a Fonnas fundamentais e formas secundaacuterias de 12 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio s governo parlamentar governo presidencial e 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as as de governo governos pelo consentimento e ~ 13

sUMAacuteRlO 11

CAPIacuteTULO 15 - O SISTEMA REPRESENTATIVO

1 O sistema representativo e as doutrinas poliacuteticas da representaccedilatildeo 216 - 2 A doutrina da duplicidade alicerce do antigo sistema reshypresentativo na eacutepoca do liberalismo 219 - 3 A Revoluccedilatildeo Francesa consolida a doutrina da duplicidade 220 - 4 Apogeu na aplicaccedilatildeo constitucional da doutrina da duplicidade 223 - 5 Decliacutenio da dushyplicidade no seacuteculo XX 226 - 6 A criacutetica de Rousseau ao sistema representativo 227 - 7 A doutrina da identidade governantes e goshyvernados uma soacute vontade 231 - 8 A doutrina da identidade supotildee o pluralismo da sociedade de grupos 232 - 9 O princiacutepio democraacutetico da identidade eacute uma nova ilusatildeo do sistema representativo 234 - 10 Na dinacircmica dos grupos e das categorias intermediaacuterias se acha a nova realidade do princiacutepio representativo 235 - 11 A decomposiccedilatildeo da vontade popular determinou a crise do sistema representativo do prinshyciacutepio da representaccedilatildeo profissional aos grupos de pressatildeo no Estado contemporacircneo 238 - 12 Uma nova teoria da representaccedilatildeo poliacutetica de fundamento marxista a representaccedilatildeo como simples relaccedilatildeo entre governantes e governados (Sobolewsky) 241

CAPIacuteTULO 16 - O SUFRAacuteGIO

1 O sufraacutegio 245 - 2 Eacute o sufraacutegio direito ou funccedilatildeo 245 - 3 O sushyfraacutegio como direito de funccedilatildeo (doutrina italiana) 247 - 4 O sufraacutegio restrito 249 - 5 O sufraacutegio universal 250 - 6 Restriccedilotildees ao sufraacutegio universal 61 Nacionalidade 251 62 Residecircncia 251 63 Sexo 251 64 Idade 252 65 Capacidade fisica ou mental 253 66 Grau de instruccedilatildeo 253 67 A indignidade 254 68 O serviccedilo militar 254 69 O alistamento 255 - 7 A propagaccedilatildeo do sufraacutegio universal 255 - 8 Sufraacutegio puacuteblico e sufraacutegio secreto 256 - 9 Sufraacutegio igual e sufraacutegio plural 258 - 10 Modalidades de sufraacutegio plural 101 Sufraacutegio muacuteltishyplo 259 102 Sufraacutegio familiar 259 - 11 Sufraacutegio direto e sufraacutegio indireto 260 - 12 A participaccedilatildeo do analfabeto 262

CAPIacuteTULO 17 - OS SISTEMAS ELEITORAIS

1 Da importacircncia dos sistemas eleitorais 265 - 2 O sistema majorishytaacuterio de representaccedilatildeo 265 - 3 As vantagens do sistema majoritaacuterio 266 - 4 Os inconvenientes do sistema majoritaacuterio 267 - 5 O sistema de representaccedilatildeo proporcional 268 - 6 Efeitos positivos da represhysentaccedilatildeo proporcional 269 - 7 Efeitos negativos da representaccedilatildeo proporcional 270 - 8 Problemas da representaccedilatildeo proporcional a deshy

STJ00104658

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 7: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

CIEcircNCIA POLIacuteTICA

166 - 5 O Estado unitaacuterio descentralizado e o

UNIOtildeES DE ESTADOS

los 170 11 Uniotildees paritaacuterias e Uniotildees desishys de Direito Internacional e Uniotildees de Direito 3 Uniotildees simples e Uniotildees institucionais 172 173 - 3 A Uniatildeo Real 175 31 Teoria juriacutedica 2 Do conceito de Uniatildeo Real 176 33 Aspectos iministrativos da Uniatildeo Real 177 34 Exemplos ~al 178 - 4 A Confederaccedilatildeo 179 - 5 A ComshyS Uniotildees desiguais o Estado protegido e as moshyfos 184 -7 Outras formas de Uniotildees desiguais 1010 186 72 O Estado sob mandato e adminisshy- 8 Do Protetorado imperialista ao Protetorado llista) 190 - 9 A Uniatildeo Europeia 192

ESTADO FEDERAL

federal 193 - 2 O Estado federal como Fedeshylccedilatildeo entre Federaccedilatildeo e Confederaccedilatildeo 194 22 ~ a lei da autonomia 195 - 3 O Estado federal s Estados-membros 196 31 O lado unitaacuterio da n 32 A supremacia juriacutedica do Estadofederal ados 198 - 4 Os Estados-membros como unishy5istema federativo 199 - 5 A crise do federalisshyiacutelaccedilatildeo da ordem federativa e sua repercussatildeo no

FORMAS DE GOVERNO

~ fonnas de Estado 207 - 2 A classificaccedilatildeo de aristocracia e democracia 208 - 3 O acreacutescimo de Aristoacuteteles o governo misto (Ciacutecero) 209 shycaccedilotildees das fonnas de governo de Maquiavel a Fonnas fundamentais e formas secundaacuterias de 12 - 6 As formas de governo segundo o criteacuterio s governo parlamentar governo presidencial e 213 - 7 A crise da concepccedilatildeo governativa e as as de governo governos pelo consentimento e ~ 13

sUMAacuteRlO 11

CAPIacuteTULO 15 - O SISTEMA REPRESENTATIVO

1 O sistema representativo e as doutrinas poliacuteticas da representaccedilatildeo 216 - 2 A doutrina da duplicidade alicerce do antigo sistema reshypresentativo na eacutepoca do liberalismo 219 - 3 A Revoluccedilatildeo Francesa consolida a doutrina da duplicidade 220 - 4 Apogeu na aplicaccedilatildeo constitucional da doutrina da duplicidade 223 - 5 Decliacutenio da dushyplicidade no seacuteculo XX 226 - 6 A criacutetica de Rousseau ao sistema representativo 227 - 7 A doutrina da identidade governantes e goshyvernados uma soacute vontade 231 - 8 A doutrina da identidade supotildee o pluralismo da sociedade de grupos 232 - 9 O princiacutepio democraacutetico da identidade eacute uma nova ilusatildeo do sistema representativo 234 - 10 Na dinacircmica dos grupos e das categorias intermediaacuterias se acha a nova realidade do princiacutepio representativo 235 - 11 A decomposiccedilatildeo da vontade popular determinou a crise do sistema representativo do prinshyciacutepio da representaccedilatildeo profissional aos grupos de pressatildeo no Estado contemporacircneo 238 - 12 Uma nova teoria da representaccedilatildeo poliacutetica de fundamento marxista a representaccedilatildeo como simples relaccedilatildeo entre governantes e governados (Sobolewsky) 241

CAPIacuteTULO 16 - O SUFRAacuteGIO

1 O sufraacutegio 245 - 2 Eacute o sufraacutegio direito ou funccedilatildeo 245 - 3 O sushyfraacutegio como direito de funccedilatildeo (doutrina italiana) 247 - 4 O sufraacutegio restrito 249 - 5 O sufraacutegio universal 250 - 6 Restriccedilotildees ao sufraacutegio universal 61 Nacionalidade 251 62 Residecircncia 251 63 Sexo 251 64 Idade 252 65 Capacidade fisica ou mental 253 66 Grau de instruccedilatildeo 253 67 A indignidade 254 68 O serviccedilo militar 254 69 O alistamento 255 - 7 A propagaccedilatildeo do sufraacutegio universal 255 - 8 Sufraacutegio puacuteblico e sufraacutegio secreto 256 - 9 Sufraacutegio igual e sufraacutegio plural 258 - 10 Modalidades de sufraacutegio plural 101 Sufraacutegio muacuteltishyplo 259 102 Sufraacutegio familiar 259 - 11 Sufraacutegio direto e sufraacutegio indireto 260 - 12 A participaccedilatildeo do analfabeto 262

CAPIacuteTULO 17 - OS SISTEMAS ELEITORAIS

1 Da importacircncia dos sistemas eleitorais 265 - 2 O sistema majorishytaacuterio de representaccedilatildeo 265 - 3 As vantagens do sistema majoritaacuterio 266 - 4 Os inconvenientes do sistema majoritaacuterio 267 - 5 O sistema de representaccedilatildeo proporcional 268 - 6 Efeitos positivos da represhysentaccedilatildeo proporcional 269 - 7 Efeitos negativos da representaccedilatildeo proporcional 270 - 8 Problemas da representaccedilatildeo proporcional a deshy

STJ00104658

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 8: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

12 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

terminaccedilatildeo do nuacutemero de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 - 9 O problema das sobras eleitorais e os meacutetodos empregados para resolvecirc-lo 272 - 10 O problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas partidaacuterias 273 - ll As claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a ameaccedila repressiva que pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O sistema eleitoral brasileiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhysentaccedilatildeo proporcional 275

CAPIacuteTULO 18 - O MANDATO

1 Da natureza do mandato 277 - 2 O mandato representativo 278 shy3 Traccedilos caracteriacutesticos do mandato representativo 31 A generalidade 279 32 A liberdade 279 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshydecircncia 281 - 4 O mandato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyracircnea do mandato imperativo 283

CAPIacuteTULO 19 - A DEMOCRACIA

1 Do conceito de democracia 285 - 2 A democracia direta sua praacutetica tradicional no Estado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da democracia grega a isonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O elogio histoacuterico da democracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A democracia indireta (representativa) e a impossibilidade do retorno agrave democracia direta 293 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia indireta 295 32 A democracia semidireta 295 - 4 A democracia semi direta no seacuteculo XX Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shy5 A democracia e os partidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do Estado partidaacuterio 298

CAPIacuteTULO 20 - OS INSTITUTOS DA DEMOCRACIA SEMIDIRETA

1 Os institutos da democracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 21 Modalidades de referendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo do referendum 304 23 O referendum consultivo 305 24 O referendum arbitral 306 25 As vantagens do referendum 306 26 Os inconvenientes do referendum 307 27 Siacutentese dos resultashydos do referendum no constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter conservador e reacionaacuterio da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 A iniciativa 311 - 5 O direito de revogaccedilatildeo 313 510 recall 313 52 O recall dos juiacutezes e das decisotildees judiciaacuterias 314 53 O Abbeshyrufungsrecht 315 - 6 O veto 316

STJ00104658

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 9: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

13 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

de candidatos eleitos (sistemas adotados) 271 obras eleitorais e os meacutetodos empregados para ) problema da eleiccedilatildeo dos candidatos nas listas s claacuteusulas de bloqueio (Sperrklauseln) e a pesa sobre os pequenos partidos 274 - 12 O

eiro princiacutepio majoritaacuterio e princiacutepio de represhy275

1ANDATO

dato 277 - 2 O mandato representativo 278 shyi do mandato representativo 31 A generalidade 79 33 A irrevogabilidade 281 34 A indepenshyldato imperativo 282 41 Ascensatildeo contemposhyrativo 283

)EMOCRACIA

nocracia 285 - 2 A democracia direta sua ~stado-cidade da Greacutecia 288 21 As bases da sonomia a isotimia e a isagoria 291 22 O 1ocracia na Antiguidade claacutessica 292 - 3 A presentativa) e a impossibilidade do retomo agrave 31 Os traccedilos caracteriacutesticos da democracia mocracia semidireta 295 - 4 A democracia X Apogeu e decliacutenio de seus institutos 296 shylrtidos poliacuteticos a realidade contemporacircnea do

INSTITUTOS DA DEMOCRACIA MIDIRETA

)cracia semidireta 302 - 2 O referendum 303 ferendum 303 22 O criteacuterio de classificaccedilatildeo 23 O referendum consultivo 305 24 O 306 25 As vantagens do referendum 306

io referendum 307 2 7 Siacutentese dos resultashyJ constitucionalismo contemporacircneo o caraacuteter io da instituiccedilatildeo 308 - 3 O plebiscito 309 - 4 direito de revogaccedilatildeo 313 51 O recai 313 sedasdecisotildeesjudiciaacuterias 314 53 O AbbeshyO veto 316

SUMAacuteRlO

CAPIacuteTULO 21 - O PRESIDENCIALISMO

1 As origens americanas do sistema presidencial de governo 317 shy2 Os princiacutepios baacutesicos do presidencialismo 318 - 3 Relaccedilotildees entre Executivo e Legislativo na forma presidencial de governo 319 - 4 Os poderes do Presidente da Repuacuteblica 320 - 5 O poder presidencial nos Estados Unidos 321 - 6 O poder presidencial no Brasil (as atribuiccedilotildees do Presidente da Repuacuteblica) 322 -7 A modernizaccedilatildeo do Poder Execushytivo e o perigo das ditaduras constitucionais 325 - 8 O Ministeacuterio 325 - 9 O Ministeacuterio no presidencialismo brasileiro 327 - 10 A figura constitucional do Vice-Presidente 101 A inutilidade do cargo 328 102 Um Vice-Presidente para ser ouvido e natildeo apenas visto 329 103 O Vice-Presidente nas crises da sucessatildeo presidencial 330 104 A valoraccedilatildeo deliberada da Vice-Presidecircncia nos Estados Unidos 331 105 A substituiccedilatildeo do Presidente em caso de incapacidade 331 - 11 A Vice-Presidecircncia no presidencialismo brasileiro 332 - 12 O Congresshyso e a competecircncia das Cacircmaras no sistema presidencial 333 - 13 O presidencialismo teacutecnica da democracia representativa 334 - 14 Os viacutecios do presidencialismo 335 - 15 O impeachment e a ausecircncia de responsabilidade presidencial 336 - 16 A eleiccedilatildeo do Presidente da Repuacuteblica e o impeachment no sistema presidencial brasileiro 337 - 17 Elogio do sistema presidencial de governo 338 - 18 O presishydencialismo no Brasil surpresa e intempestividade de sua adoccedilatildeo 339 - 19 O malogro da experiecircncia presidencial e o testemunho idocircneo de Rui Barbosa 340

CAPIacuteTULO 22 - O PARLAMENTARISMO

1 A formaccedilatildeo histoacuterica do sistema parlamentar o governo represenshytativo e a monarquia limitada como ponto de partida 342 - 2 O parshylamentarismo dualista (monaacuterquico-aristocraacutetico) ou parlamentarismo claacutessico 347 21 A igualdade entre o executivo e o legislativo 348 22 A colaboraccedilatildeo dos dois poderes entre si 349 23 A existecircncia de meios de accedilatildeo reciacuteproca no funcionamento do executivo e do legislativo 350 - 3 O parlamentarismo monista (democraacutetico) caracteriacutestico do seacuteculo XX 353 - 4 Do governo parlamentar ao governo de assembleia (governo convencional) 357 - 5 Crise e transformaccedilotildees do parlamenshytarismo as tendecircncias racionalizadoras contemporacircneas 359 - 6 Do pseudoparlamentarismo do Impeacuterio (um parlamentarismo bastardo) ao Ato Adicional de 1961 com o malogro da nova tentativa de implantashyccedilatildeo do sistema parlamentar no Brasil 364

STJ00104658

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 10: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

14 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

CAPIacuteTULO 23 - OS PARTIDOS POLIacuteTICOS

1 Da definiccedilatildeo de partido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no seacuteculo XX 370 - 3 A impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos 372 - 4 Partidos e facccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a compreensatildeo de sua importacircncia essencial para o Estado moderno 376 - 6 Omissatildeo e presenccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica e juriacutedica 378 - 7 Os partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica sua ausecircncia dos textos constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos como realidade juriacutedica tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas Constituiccedilotildees 382 - 9 As modalidades de partidos partidos pessoais e partidos reais (Hume) partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos (Weber) partidos de opiniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos do movimento e partidos da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

CAPIacuteTULO 24 - OS SISTEMAS DE PARTIDOS

1 O sistema bipartidaacuterio 389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O partido uacutenico 393 - 4 A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A representaccedilatildeo profissional e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshyliacutetico na Inglaterra 400 -7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

CAPIacuteTULO 25 - O PARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

1 A escassez de estudos sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 Conservadores e liberais no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do poder 407 - 3 Mentalidade antipartidaacuteria e estadualismo dos partidos na Repuacuteblica Velha 409 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico depois da Revoluccedilatildeo de 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo extinccedilatildeo dos partidos poliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A institucionalizaccedilatildeo juriacutedica dos partidos poliacuteticos no Brasil (o avanccedilo da Constituiccedilatildeo de 1946) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshyquisitos para a formaccedilatildeo dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio nas Constituiccedilotildees brasileiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do constitucionalismo brasileiro 415 81 O regime representativo e democraacutetico 417 82 A personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo permanente 420 84 A fiscalizaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina partidaacuteria 424 86 Acircmbito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashyccedilotildees partidaacuterias 427 - 9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico brasileiro 428

STJ00104658

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658

Page 11: VJILI70J VIJNtlIJ - bdjur.stj.jus.br · 8 CIÊNCIA POLÍTICA . CAPÍTULO 4 - POPULAÇÃO E POVO . 1. Conceito de população, 72 - 2. Desafio do fantasma malthusiano ao Estado moderno,

15 CIEcircNCIA POLIacuteTICA

PARTIDOS POLIacuteTICOS

tido poliacutetico 369 - 2 O conceito de partido no impugnaccedilatildeo doutrinaacuteria dos partidos poliacuteticos

ccedilotildees 375 - 5 O elogio do partido poliacutetico e a mportacircncia essencial para o Estado moderno senccedila dos partidos poliacuteticos na literatura poliacutetica partidos poliacuteticos como realidade socioloacutegica

constitucionais 379 - 8 Os partidos poliacuteticos a tendecircncia contemporacircnea para inseri-los nas As modalidades de partidos partidos pessoais

I partidos de patronagem e partidos ideoloacutegicos )iniatildeo e partidos de massas (Burdeau) partidos )s da conservaccedilatildeo (Nawiasky) 385

SISTEMAS DE PARTIDOS

0389 - 2 O sistema multipartidaacuterio 391 - 3 O A teoria marxista do partido poliacutetico 396 - 5 A lal e os partidos poliacuteticos 399 - 6 O partido poshy- 7 O partido poliacutetico nos Estados Unidos 402

)ARTIDO POLIacuteTICO NO BRASIL

)s sobre o partido poliacutetico no Brasil 406 - 2 is no Impeacuterio reduzidos a um soacute partido o do dade anti partidaacuteria e estadualismo dos partidos 19 - 4 A reforma eleitoral e o partido poliacutetico 1930 410 - 5 O retrocesso do Estado Novo oliacuteticos e malogro do partido uacutenico 411 - 6 A 1ica dos partidos politicos no Brasil (o avanccedilo 6) e a crise do partido nacional 412 - 7 Reshy) dos partidos e evoluccedilatildeo do sistema partidaacuterio leiras 414 - 8 O novo Estado partidaacuterio do lsileiro 415 81 O regime representativo e rl personalidade juriacutedica 420 83 A atuaccedilatildeo jiscaliaccedilatildeo financeira 422 85 A disciplina

7bito nacional 425 87 A vedaccedilatildeo de coligashy9 A dimensatildeo socioloacutegica do partido poliacutetico

SUMAacuteRIO

CAPIacuteTULO 26 - REVOLUCcedilAtildeO E GOLPE DE ESTADO

1 Controveacutersias em torno do conceito de revoluccedilatildeo 433 - 2 Conceito histoacuterico-cultural 437 - 3 Conceito socioloacutegico 439 - 4 Conceito juriacutedico 441 - 5 Conceito poliacutetico 442 - 6 Origem e causa das revoshyluccedilotildees 444 - 7 As distintas fases da accedilatildeo revolucionaacuteria 446 - 8 A criacutetica da revoluccedilatildeo 448 - 9 A reforma 451 - 10 A contrarrevoluccedilatildeo 452 - 11 O golpe de Estado 454 - 12 A teacutecnica do golpe de Estado 456 - 13 Golpe de Estado e revoluccedilatildeo 457

CAPIacuteTULO 27 - OS GRUPOS DE PRESSAtildeO E A TECNOCRACIA

1 Conceito e importacircncia dos grupos de pressatildeo 460 - 2 Os grupos de pressatildeo e os partidos poliacuteticos 463 - 3 Modalidades dos grupos e sua organizaccedilatildeo 465 - 4 A teacutecnica de accedilatildeo e combate dos grupos de presshyatildeo 467 - 5 A institucionalizaccedilatildeo dos grupos de pressatildeo 469 - 6 O

aspecto negativo 471 - 7 O aspecto positivo 473 - 8 Corretivos agrave accedilatildeo dos grupos 475 - 9 Na tecnocracia a terceira ameaccedila 477

CAPIacuteTULO 28 - A OPINIAtildeO PUacuteBLICA

l A opiniatildeo puacuteblica um dos temas de mais difiacutecil caracterizaccedilatildeo na Ciecircncia Poliacutetica 481 - 2 Do conceito de opiniatildeo puacuteblica 483 - 3 A opiniatildeo puacuteblica e sua apariccedilatildeo no pensamento poliacutetico 484 - 4 Penshysadores poliacuteticos e estadistas proclamam o poder da opiniatildeo puacuteblica 485 - 5 O Estado liberal e o dogma da opiniatildeo puacuteblica 488 - 6 O Estado autoritaacuterio e a opiniatildeo puacuteblica 490 - 7 A sociedade de massas e a natureza irracional da opiniatildeo puacuteblica 494 - 8 Possiacutevel restauraccedilatildeo do prestiacutegio da opiniatildeo puacuteblica no Estado democraacutetico de massas 498 - 9 A opiniatildeo puacuteblica e os meios de propaganda 499

BIBLIOGRAFIA 503

IacuteNDICE ONOMAacuteSTICO 513

IacuteNDICE ALFABEacuteTICO-REMISSIVO 525

STJ00104658