CHISACÁ, UN RECORRIDO POR LOS PÁRAMOS ANDINOS · CHISACÁ, UN RECORRIDO POR LOS PÁRAMOS ANDINOS...

Preview:

Citation preview

������������ ����������������

CHISACÁ,UN RECORRIDO POR

LOS PÁRAMOS ANDINOS

CH

ISA

, UN

RE

CO

RR

IDO

PO

R L

OS

RA

MO

S A

ND

INO

S

���������������� ��� ��� ����������� �� ���� ���������� ������������������ ���������������������������� ��������������

���������������� ��� ��� ��������� �� ���� ����������

��� ��������� �� ����������� ����!"#$%�&$'�"&("

) ��!"#$%�&$'�"&'"***+�� �+�+��,����,

�������-��������

������������������ ��������������������������� ��������������

�� �������. �������/�0��� ��12� ����2 ��

��� �����!"#3%�#&4�($'5��#&4�($'6

� ��� �#���+�&"�-�4(��� �����!"#$%�'(3�'6((��'(3�'6($��'(3�'6(4

***+7������+���+��8����� �����97������+���+��

�������-��������

Paola Pedraza-Peñalosa, Julio Betancur y Pilar Franco-Rosselli

CHISACÁ, UN RECORRIDO POR LOS PÁRAMOS ANDINOS

Paola Pedraza-Peñalosa, Julio Betancur y Pilar Franco-Rosselli

Banco Mundial

G E F

Embajada Real de losPaises Bajos

INSTITUTO DE INVESTIGACI”NDE RECURSOS BIOL”GICOS

ALEXANDER VON HUMBOLDT

EDICIÓN

FOTOGRAFÍA

ILUSTRACIÓN

DISEÑO YDIAGRAMACIÓN

IMPRESIÓN

CÍTESE COMO:

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS:

INSTITUTO DE CIENCIAS NATURALESUNIVERSIDAD NACIONAL DE COLOMBIA

REP ⁄BLICA DE COLOMBIAMinisterio de Ambiente,

Vivienda y Desarrollo Territorial

ISBN: 978-958-8151-33-5

������������������� ����������������� ����� ��� ������ ��� ��� ��� ��������� � ���� ������������� ������� ����

!������!����� �������

���� ����� ���" ��� ������������#� ���� ������� ����� ���"���� �

Índice de autores

Paola Pedraza-Peñalosa���������������� ��� ��� ��������� �� ���� ���������� �� �� ����������������������

���������������������� !��� ������� �!"#��$�%��&���� ��� ��' ������()��%�*+��,��*-.��� �%��&���/�� ��������/�� ��0�11� 2 3�!��4���

Julio Betancur���������������� ��� ��� ��������� �� ���� ���������� �� �� ���������������������� /�� ��0 5��� �����3�� �4�4��

Pilar Franco-Rosselli���������������� ��� ��� ��������� �� ���� ���������� �� �� ����������������������

Tabla de contenido

1���� ��6��444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �1�6�����4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 ,��� ���������44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �7�����8���������� *+

���������6��444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 **

'�� �� �������������� ����444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *9:�����6������� ���44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *9"������������6�������� ���� ��6��4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *9; ������ ����� ��� ���� �� ������� ���444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *�; ����� ��������� ����44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *�

:�������6������ �������)��#�� ���4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *����� ��6����� ��44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *�'����< )�����)��������#����� �< �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 *����� �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -*=��� �!���� ��6��������� �� � 2�444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -*

7�>�2 �����<���� �!������������������ ������ ����� ���#�� ���444444444444444444444444444444444444444444 -97�>�2 �����<���� �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -9��� �������6��� ��44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -������� ��� �����<���� ���#�� ���44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -�

?�6������#�# ��� ���< @�4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -�7������6��!������ ��6����������<����444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -�:�����������444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -�/�>�� ��� ���� �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -,

?�6����� ���� ���< @�444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 -�

=��� ���#�� ���4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 9*�� �� ������� ��� � �� ��� ���� ����� �� ����������������������#�� ���4444444444444444 9*��� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �*���� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �,����� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 ,���� ��� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �+�� ���� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �*������ � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �9���5 � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 ��� �������# � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 �,� �� ��� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444 ��� �!��#!�� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*+-����� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*+��� ���� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*+,������ � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*+��!�� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444**+/��� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444**�

/���� �� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*-+= � � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*-*'��� � � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*-�'� �� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*-,'������ �� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*-�A ��� � � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*9*��� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*9-B��� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*9�B��� ��� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*9,; �� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*9�;��� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*�-C� ���� � � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*�9C!�� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*�.D� �� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*��D��#� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*��D( �� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*�-1��� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*�-1� �� ��� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*��1� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*��1��!� � � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*.,1��!��� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*.�1����� � � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*�*7 ������ � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*�97�� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*��7��� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*,� ����#�� �� � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*,� �� � � �4444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*������� � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444*��E ��� � � �444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444-+*F!�� � �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444-+9

'��� ������������������� ��44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444-�9

;��� ��� ���� �44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444449*9

;��� ���� ��� ��( ��� ��44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444449-+

;��� � �� �G��� ��������444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444499�

7�����#������"���"������#��!�

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Presentación

; ���< ���� �� ��>�����!������ ��)�H�#�� ��)����������������������� ���� �����I)������������������ �������<������>������������ �����������������( �������A������������ ������ �����6��� �!�� ���������< ��� � ����� �� ��6�)����� �������� ��������� �D���� ���������� 4�/������������A�������������������� ������ �����������2������� ����������� �� ������6����������������������� ����6����� ������ ��!)������)� �� �������� )����� �!������ ����������������������� ��� ��4

�#�� ����������� ���>��# ��� ����� ��� �����6������ J�� �������� �� � 2�!���1 �>�� ���� ��� ��� ���� �� � 24���<������)���� ����� �;�� �� �7�� ����4�-+���:��������� ��� ��������4��������������)�� ���� �< ���#�� ��� ��������������������������� ������ ��� �� ����������<�������� � �� �� ��� ���������� )� ��������������������#<������� �� ���� � �� ����� 4�/�� ���< ��� ���������� �#�� ���� ���������� ����� � �� � ����� ��>������ ��� ����� �� ��<)�� ���� ����������<����)���������<������!��K���4�/������������� ������ � �� �� ��� ���������� �!��� ���� � � ���� �� � �>������# ��� ��������2� ��� �������� �!�� ���>�2 ��������������� ��� ����� ���� )�� �� !���� ���������� ����� ��������������!����������� ��� ������� ���� ���������� ��4

/������������A�������������� ���������� ���� ���� ���� �� �� )�� �>�������� ��� ��<������� ��������� ������>�������������������� ��� ����� �� � 2������ � �� ������� ������������������� ��� ��� ����� �������� �� ���� ���������� 4�������>���������� �������� ������ <��� �������������������� �������������2����������������� ��!��>����� ������ ��6����� ��� �����2 �� ���� ���� �� ��6�4

/������������ ���� J �������� ���K����������� �< ���� ������������� ����!�������� ������������������� ��� � �# ������������������� ����������< ��� ������������� � 5��4�1������ �� ��)�������� ������� ��6��� ���� ������������� ��������� ��!������#�� ��)� �<��������� �������������� ���>�2 �����<���� ��� ���� �� ���������������� �������4; �� ������� ��� ���� ���� �� ���������!����� � ����������<�����)����� ������� ��!������������ ��� � �!������� �� ������� ��6����� �� �� � ��� ������ ����� �!�� ��� � ���<���� �������������� ���� �� ������ ���#�� ��4

/��� ����>���� ���� ���������� ������������� � �������� ����!������ ������� ������������� ����� ��)������� ���� �������� �D���� ��������� � 4

��������� ��� ������:�������'�� �������������( �������A������

8 �����#������ ��$����"�%����� ��"#��� ���!%�"���!�&������ $����#'��!��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Prólogo

������� ������������� <�������������������������������� �� ��!� ��� ���!������� �������������� ����� ������ J�� ��������� ������ �� ��� ���� ��4�; ���� ������������������� ������ ������������ ������ ���!���1 �>��� ���� ��� ��� �� �� � 2)>��2��)��������� ����� ����� ������������ ������������� 4�/��1�� �����#�� ��)�5���� �� ���� �����1 �>�)� � �� ��� ����������94�++�!��4+++���� ������!�����������!� � �����# ��� ������������������� ��� ������� ��� ������������������ ��������� ����������� ��4�/�����(����������������� �=��� ���#�� ����������� ����������������>��(����������� ��� �������!��� ���� � �� �������� ��6��� (��6��� )������������!������ �< ��� � �� ������ ���� �)�*9-��G�����!�-�9���������� �� ������������>��(����� ��<)���# ���� ���� �������������� ��������K���������� ��������4�/��� �������������>�����!����� �� >�<��)��������������)��������2������#��� J������ � 5���������� �� �������6��������� ��6������ ��������� ���)���#�� �����!����������� �4

/��������������#����(������ ���������� ����������������������� ������ ��� �� ���� ���� ������� ��G� ������� ��������������� ���)����� ����!���� ��� ��������������������� ��� ��� ���!���A�� ����� ���� ��������� ����� �������� �� ���� ��������� ���������4������� ����������������# ��#�#�������� ������������� ��6�������������!� �� ����������)�� ����������6��� ����� ��)����� ��� ��� ������ �� ��!������������� ��6�)��������� � ������# �< ������� ���� ����� �� �������� ������������ ����� ������ �)������� ��)������������!������� �< �4����� ���>���������������� � ������ ��������� ������ ���� ���� �������� ��������6������������ ��!�� ������6������K������� ��������)����� �� ���������� �)��������������������� ��������������!� ������!����� ������� ��� �� � ����� ���������������������� ������ ��� ���� �� �������������#�� ��4

������ �)����������������� �� !� �� � �� ������� ��6��!�� �� �� ��6���� ������ ����<���� �!��������������#����6����������� ��)�����6���� � ���������<������������ ���G���� � ���������K����������������� ��� ��!����� �)�>���������� ����� ����� �� ������ �5 �!������� ��������������� ��� �������� ��4�LM�G� ��� �������2��!��� ��6�� �� �2 ��������������� �� ��������� ���N�����>�������� ������ ������������ ��������� � �����!������� ���� ���� �� ����� �#���� ����6�)�� �>��������������������(��� �� ���G�������� �� ������#����� � �� 4�:������� ���)��� ��������� �� � ����������� ���������1�� �����#�� ���!�� ��������� �������� ���� ��>�� ���� �)������������ ���� ��������# ����� ��������������4

��� ����� ��� ������"#��$�%��&���� ��� ��' ��)�-++9

9�����#������"���"������#��!�

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Agradecimientos

1����� ��� ��� ���� ������������ ��� � ���� ���������� ���� )� ������� �������! ������� ����������������������� ��� ��� ��)����� �������A�� ����� ���� ���������� ���O�D;P�!��� ��������� �H��� ���:�� �I)��� �������� �� ���� ���������� 4

��� ���� ��������� ��� �/���� ���� ���� ��1 �>���� ���� ���� ��� ���O��/ 1��P)��C�����������������)�!� ����������������� �������1 �>��� ���� ��� ��� �� �� � 2)������ !� ����<���� ��� ���� �� ���� ���4���������������������� ��6���7�����������6�������( �������A�������O���AP������������G��!� ��!�����6������ � �>���� ���� ���� �� ���2)���� ����� �C �������Q�� �2�!��� �� �C �< �E��� 4

�������������A���� ���� �= ���� ������)�������� �� ���� ���������� )������� ��!����������� �� ��� �G�������!����HE���6������� ��������� �� � 2I)����� ����� ���:������)�Q�� ������ )������ ���� ��� ��6����� ���)�����G������� ��������� �������� ���6��!�� ��� ��6�������� � �4

�� ��������������>��� ���� ����� � !� ���� � � ������ ��6��!8��������� ��6��� ������<���������� ��)� �<0�A����&�� �����OB��� � P)�7�� ���� ��5 ��O1��� � P)�C ��� �G����O��� � P)� ��� ���:< 2�O���� � P)�C��# ��:������O���� � P)�B��G�;4�=����2O; �� � )� ����#�� �� � P)�'��� ���;�2 ���OC� ���� � � P)�B ���;4�;��!��O/��� � P)�� � ��4�D��2���O �� � � P)�� �����1 �� �O�� ���� � P�!�: ���� �R���&�O1� � P4

��'���� �' � ��)�7 � ��C�� � �!����G��E �6������� ��������� �)���� ������� ��� ��6�!������ ���4��������� ��� ��!�; �� ��� ��5��������� ���� ������ ��� ��6����� ��������6��� �����6����� ����� ��������4���C ��� �C�� �������� �� ��� ��6���� �������� ������>� ���� J �����(��4���=�!�'6�2)�E ��� �A>���!�B��G�;4�=����2���������������� ����� ����������������� ��� ���� 4����� �� �C �< �E��� �!�;��� � ������ ����������� � 5��!���������6���� ������� �� �� � ��6�)����6��!���J�����������������4��������� ��� ��������� !� ���������� ��!����� ��2 ��6���� �� ������� �4�=�� ����)�>������ �� ��� ���� �������� ��>��� ���G����������!���������������� ���� ������ ����������� � 5�)�����C ��� ���� �)�E��&!�=��&)�� �����1� 2 )�/�< ��7��<��2�!�: ���� �R���&4

10 �����#������ ��$����"�%����� ��"#��� ���!%�"���!�&������ $����#'��!��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Resumen

�#�� ���# ��� �������� ���� �� � 2)����� �� ��������������:4�4�!����� ��������1 �>��� ���� ��� ��� �� �� � 24���������*��# )�����94�++�!��4+++���� �����)�������� ��������� ��6������ �������� ������#�4�/������� ��� �������� ��!�������� �����A�� ����� ���� ��������� ���O�D;P��������� �������� ���� �)�*9-��G�����!�-�9����������� �� �����������4�1 � ������������������� (��6�������� � ������� ���� ��������� �������������� ��6���� �)��� ���!������� �< ��� � ����������� ��6��!������ ����� ����� ���4�:��������������� �����<������� �� ���� ������� � ������� � �����-.��G�����!��������)����� �����1� � �����*-��G�����!�-+������4�D�� ��� ���� ��>������ � ���������K������������������ � �����*�)�7�� � �����*��!� ����#�� �� � �����*94�/��� ���� �� ��� ���� ����� ���)�*-����������6����� ������!�9*�������������������4;����G����������� � �����#�� ����������� �����O�������P)������������O,P)��������� �O�P)������������ �O�P)���������O�P���������O�P�!����� ���������O�P4�"����������� ������ ��������� ����� ������� �� � ��� �� � 2)�� � �������� ������������ �!�������� ��������� �)��������6�>���������������O�� ���� � P�������������������� � �� ����6����� ����� ��!�� � �� ����� ��������� 4�" ���G�)��������� ����-+����������������� � �� ����6�������� �� � 2�!����� ��*-������������� ��������G��� ���� ����6�4���<)��#�� �����������������<���� ������!�����)��������� �������� �������� �����,S��� ��� ���� �)����9S������G�����!���9�S��� �������������� ��� � �������� �� � 2�!)�������� �� ��)��������������������,S��� �������������� ��� � �������� �����������!���*.S�� ���������� ������������ 4

Abstract

���������� ������� ! �����"�����#���� ��$���� ���%&�����'����()**���$� ***� ����+�������+������$�������������� ���������$� ������+���������������,�����������$���������� ���%�-�������-����������.����/�����0���������������.�����/��'��������"���$�'��.�$��������������������$����+������������ ����$�������$�����������������-������������ ������1�23�����������"� ��"� ������!(4�����������$�4 (����������"�"��'�������������'����"���$�5��������"� ��������������$����������6��� ��� ��+���� ���� �����$�$� .����� $���������� $������������� ������������ ��$� �$$��������� ���������"����������$����"��������5�� �����"����������������"�+��'������ �����������$����"� ��������������������147����������$�����������3��"����'�$������������1!4����������$�4*��������3�8��"�+�� ����� ��������"� �������������������+������������������1��3����������14*3�����������1!�3����������1! 3����$������������������1!(3������������������ �������"� �������!4����� ��������"�������������$�(!���+����������������������8��� �����������$���������������; �#���� �19����3�1�� � �� �1:����3��A!�������1)����3��:�������#����1�����3�� �����1�����3��B������1�����3��$�� � � ��������1�����3�/���$��������"��������������������"��������� ���%���������� �������� �����$�'��������� ����������'��"���$������7����� �� � �1/�����������3��������'������$�"���������� ����$����� �����"�������$$�����������4*���'������$�������$$�$��������������������� ���%���$����"�����!4��������������$�$������$� �������� ���%���+�������"���$����������������������������������������������������� ������������������(9�;��"���������������(�;��"�������������$��:�;��"�����"� ������.��'��"�������������� ���%�"�����,������������$���:�;��"���������������������$�"�������'���$����� ����$�!7�;��"����������������������$�"����������� ��������� �

11�����#������"���"������#��!�

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

;������ ���������������� ���� ��!���< ������ ����� �� ������� �� ��� ������ J �)�������<�����������������>�� ���� �����O94-++�94,++���� �����P�!����<�������������� ����������� ��O�4�++��4�++���� �����P�O�� ��� � ��*�,�P4�;������ �������������� ����������� ��(����������� ������ J ���������� ���>�����������!�� �� �� ����� �������� �� � ������ J�� ������� �7�� )�1 � ���!����������E�2�� )�������� )�/�� ���!���������1�K�O����*��,)�C�� ���*�,�)�;��!��*���P4

�# ����� ��>��������� �����������4+++�!���4+++���������� �� ��� ���� ��)��� �� ���>�2 ���������������� �>���������� <�)�����**�T*��4,++�#���� �)���.4����������>�J��>���� ���)���!���K����������������� � ��������4+++�O���A�������# P4�;��������� ��� � ������������� ����� ���G��������� � �� ���>�2 ���� �)�������# �������� ��>���������� ��94�--���������� �� ��� ���� ���O(���!���� �����������!� �� �����������7 �����#4�-+++ P)��� ����� ���49++�������>���������� ����� �� ����6��� � ��� 4�/�� ����� ���� �� ��� ���� �� ����>������ �>��������� ����� �����,+S��� ����� �� � ��� )�� ��� ������#��� �������� ���!��>�J )�������������� ��6�����*4+*S�������������� ���� ��O�'���*�,, P4�1����� �� 26�)�������� ������������� ����������� ������������ J �������������������!��G�����������)������� � ��6�������� ������ ��� �� ����� J �O����*���)�;��!�������4�*��-P4�������� ��)�� ������ �������� ����� ��<�������������� ����������� ����O7 �����#4�-+++ P����������� ��� ������ �������� ��� � ��� �� ����6��� � ��� �O;��!��*���P)�5 ���������� ������������������ ������ ��6�� ������� ���G�� ����6����� )�!�� ����� �������� � 5�������<�������!������������4������� ����������� �� � �������� ������#����� � �������� � 5��;��!�� O*���P)� ��>�� ���� ���� >�� �� G��� � � ���� � � � ��� � ������� � ����< � �� ���������� 4

��������������� ��� �����6��� )������������ ������ ������������� ������� ��!������� �� � ��� ���� �� ����� ����� ��6��!���������� ������ ����� ��6��������������#<������!������ � ����� ����������)���������!G���� �<����� ������� ������� �� �� �� � �������� ���������� �� �G��� 4

/����� ����� �� � 2���������(������������!��������� ������� ����� ������#<��� ���������� ���������� ���� �������� ���������� �O=�� ��6��� ��� ��4�"4�74�"#�� ��������� ��!�*���P4�/�� �� � 2���������!��������� �� �� ������ ��������� ������� �#��������� ����� <�)�� ��������<���C � �� �!�D������)���������������������� ��� �������� ���������� �� �>�� � ������� �� ����������������4

1������ �� ��)�� �� 5������ ����� ����� ����� �� � 2����� ������������������ � �� ������ ���������� ���)� ��������>���������� ��6��!�� ���� ��6��>������������������ ���� �(����6�)�� ��H��� �� 2I4�:����������� ��� �� 5������ ����6���#�� ��)�� �>���������� ������ �����2 �� �� 5<���� �!��������� ����� ����� � ��1 �>�� ���� ��� ��� �)�������������� �>����������� ��!������ !���������������<�������� ����6�4����)��#�� ��� ���� ��� ��� ������������������ ��6�)�� ���� ��!��G���������������������� ������ �������� �D���� ���������� �!)�����(����6�)��������� ��������� �4

Introducción

12 �����#������ ��$����"�%����� ��"#��� ���!%�"���!�&������ $����#'��!��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

����� �������)���������>���������� #�� �������� �������� ���< ��� ������ ���� �� �����������>�������������� �����#�� ��4�; ���� ����������!6���� ������� ��� �� �� ����� ����)������ �>������������!� ����� �#�� ���� ���� � 5��� � ����������������������� ����!��� ����� ��6������� �4��#�� �>����������� ������ ������� ��6������ ������� ��6���� ��������� �!������������� ��� ��� ��)�� ������ ������#�� ���� ���!�K������ � �� �������� ��6���� ���� �� ��!����)� ���)��������� ��� ��� �� ������� ��6��K����� � �� ��2 ���������������G������!���������������O=��&�*��9P4���<������)���������������� ���� �� ����� ����6��� ������ ������������� ��� � ���� ����������!����������������� �����)� � G�����)��������������)������� ��6������ ���� ������ �)����������4

1���� ����� ��6���������� ���#�� ��)��������� �����<���� �!������ ��� �� ��� �� 5��! ������)�������>���� ���� �������� ������� ����� �>����������� �� � ������������ 4�/���� �� ����)��������� ���� �>������� ������� ��!��<� ����������������� �#�� ������ ���������� ��>����������������� ���� �����)�� ��� �G���� ����2 )�����������!�� ������ ������ �������� ����� ����������������4

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

13������������������������ �

Generalidades sobre los páramos

División del páramo

�������������� ������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������� ���� ������������� ������ ����������������������������������� ��� ������ ��� � ���������������� �������������� ������� !!���"�#!!�������������

�� $�� ������%�� ��������� �� superpá-ramo��������������������������������"�#!!���������������&�������'����������������������������(������������������������������������������������)������(������%��������������������������������%�������������������)������������������������������������������������������ ���������� ������������ ������ �������� �� �������������������

*��������������� ������������������(�������%��&��������������������������&�����������������������������(������������������������������������������������� �� ������ �� ������� �� ���� ��������������%������������������������(������%��+��������#,-.�����/

#� $��������%������� ����subpáramo��������'������������������������������������������������������������ )��������� 0���������� �$���������������������������1!!���� !!��������������$������������(�������%����������������������%���������� �� �� ��� (������%�� ����� ��������������������������������������������������������������������������

1� $��������%��������� páramo propia-mente dicho�������������������

Tipos fisiognómicos de la vegetación

$��������������������������(�������������������&����������������������������������������������������(�������%�������������2�����+���#,,-���$����������������������������������������������������������������(������%��&���������������� �����������������������������������������������������������������(�������������$��������/

#� Pajonales:�(������%������������������������������������������������������������������������ �����$������ ���������������������������������������

1� Frailejonales:�(������%�����������������������(��������������������������������������������������������)��&���������������������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

14 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�����������������������������������������������������

�� Matorrales: (������%���������������������*������������������������������������������������������������������������������������������������������ ��������� ��� ���� ���������������������� �������������������������������������������

"� Prados:�(������%��������������������������������������������������������������������������������������������$�������������������������������������� ��������������� ����������� ������� ������ �� ������������ �����

-� Chuscales:� (������%�� ������������������� ���� ������������������� ����� �������� ��������&�������������������� 3��������������������������������������������������������

� Bosques achaparrados:�(������%����������������������� ��4��������� ��� ���������� �� ��������������������������������������� ��������� ������ �� ��� �����4�������� ����� ������ ������+�����������������������������������(�����������������������������'�����#!��������������������������������������

*���������������������������(�����������������������������������������������������������������������������5��

������������������� �������������������(��������������������$���������������������������%�+�������#,.#�����������������������������������%���������������������(����������������������������������������������6������������������������������������������'����+������������%���������#!!�����7�����(��������(���������������������'��%���������������

$������������� ���������'����5������2�����+����#,.-����������������������������'���������������������������������������� ����������������%�����(������������(���������� ����'��������������� 3�����������������������������������11����������������������������������������(�� ��� �� ��(������� ��� ��� ����������6���������+�����������8�����������*�����������������������(���'�������9��������������������%���������������������������(������%��������������������������� ��� ��������� ��� ���� �������������������$��������� ��(������%����������������������������������������������� ������������ ���������� �� ��������������������������������������

*������������������������ �������������������'�������2�����+������������#,,:��&��������������������������%���������(������%�������������������������������������������������$���������� ������������������������""�����7�����������%�����(������������+�������

Las formas de vida de las plantas del páramo

3�� ������������� ���������� ������&������� ��� ���� ������� �����������������������������7�����������(��

�������������������������&�������������� ����������� ���������� ���������(�� ��������� ����� ����� ��

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

15������������������������ �

(�������������������%����������������������������+��������#,-.���$��������������������7����������&����������������������������&�����������������������������������&����������������������������������(����������������������������������������������������������%�������������������������������7�������������%7���������������;���������������������� �����������������������������%������(����������������������������������%����������������(�����������������������������������%������������������������%�����������������������������������4������������������������������'������(����3������#,,,��

5����������������������(���&�����������������������������������������

����������������������7�����(����������������������������������������� �������������������� ���������������(��������������%����&�������������������������������������(�������������������������������������������������������������������(�� ��������������$����������������������������������<������#,:!�� ��� ��� ������ �����/� �������%������������������������������������������=���������������������������������������� ����=� ��� ��������������� ����������������� ��=������� ������� ����� ���� ������������������ ������=� ��� ������ ��� �������� ����������� ����� ������ ����� ����������������������=���������������������� ������������� ���� ���� �����������

La flora de los páramos

$�� ������� ��� �� ���� ������ ������%�������������������*�����������������(������%���������������������������� ������� ��� ��������� ��� ��� �����)��������� +��������� $�������0�����������*�������2�������������������������������������������������������(������%����������������$�����������������������������������������������)����������������������������������4����(�����0�������+����#,. ��

3������%���������������*�������������������������������������������������������*�����������������������������(����������������%������������������������(������%�������������������������%����������������������������������������������������������������5�������

�(������0�����#,:"��#,,���(�����0�������+����#,. ���5����������������� ��� ���� ���������� �������������������������������������������������������������������������%�����������������%�����&��������%�������������������������������%�������������������� ��������������������������������������������(��������+����#,:,�2�����+���#,.,��#,,-��

3������(� �(�����������������������(������ �����������������&����7�������������������������������(���������������������������������������&��(���������������������->��������-!!���������� ����������� ��� ���� �� �� �������������+����2��������������������*�����3������#,,,��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

16 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

5����������������������(���%������������ �������������������������#1"�������-!!��������������,,������������������(���������������&������,!�>����������������������������3������#,,,��$���������������������������������������������������)������������������������(������������������������(��������

��������&���*���������������������� �����������6���� ������ ����)������� 9���������� 9����������+��������� $��������?���������@������������6����������2�������5����������������������(���������������������(��������������������������������3������#,,,���;���#��

Tabla 1. Familias y géneros de plantas con flores más diversos en los páramos (extraído de Luteyn 1999)

������������� ��������������� �� �����������������������

����������������� �! ����������� �������������"!#$�������%��&&'! �������(�(�������������)"!���*+,�������& �� &! ���� �������� ������������'�!���$-*./��+��������%��%%! ����������� ����$-*./��+������) !��/���$0�������� �"���'! � ���������(�(�������������)�!��1�+�1������ �%�"2! ������ � �3�4������ )!�+���������)�'"! ������� ���/���$0�������� %!��$0�/+�������)�'�! ���������� �/.�+������ %!�$�����������''! ���������� ���/��+�1������ %!3�4�������"�')! ������������ ���1�+�1������%�!�����+���������2�'�! ����� ���$0�/+������%�!5-�����������'�! ����� � ������������%)!�-+��������)�)�! �������� �������������% !�$/�1��������� �! ������ ������+�������% !/.�+������ �&� )! ��������� �����1+������%2!

������ ��$/�1������%2!

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

17������������������������ �

Descripción del área de estudio, Chisacá

Ubicación general

3�����%������5���'��������������������������6���������������������������������%�����A������#�.:"������������������������������5������9�������1� !!����������������������������5����7��������������#!!�B�������������%���������������������������������������������7������#1!�B��������������������������������������+����������@�����0����?����#,,-��

$�����������5���'�������������������������" �!!!����C�������9������#,,,������������������������������������'��&������(������������������$������'��������������������������������������������������������6������������������������������������-!!���"�!!!�������������+����#,,:��5�����#,,.��

+������������������������&������(���������������������������������8��

1!�����D��������+��������9�������5��������'�����������������������������*�&��8������8��������5���'������������� ���������� ���� �� ����� ��+�����������3���;�� �����"E�# F�11�1FF������������������:"E�#1F�1:��FF���������������������C����#��

*����������������������������������������������� ����������������������������&�������������������������+����������������������������������������&���������������������=���������������������������.-!������������������������%����������������3��3 �����������������������������,.!��������������������������������� ������ � �� �����8���� �� ����������������������������������G�������������)���������������������������������������������������2���������������������������(���(������������������������+�������C����1��

Geología, relieve, suelos e hidrografía

$��5���'������������������������������������������������� �������&���������������������������������������%������������������������������%���������������� ��� ��� ;�������� �� ������� ������������� ���� +���������� 3������������������������������������������������ ���������� ������(������������%������&������������������

$����������������������������������������� ������������������������������������������������+������������;������������������������������������������������������%�� � ������������D������������������������������������������&�����������������C�����%��?����/�#����������<��������������'������������������������������������������&������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

18 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Figura 1. Mapa de la región del Alto Sumapaz

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

19������������������������ �

Figura 2. Mapa del área de estudio: Chisacá

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

20 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

������������'������������������������������������������������������'���&�����������������������������������%������=���1�����������?����������������������������������������������������� � �������� ���� �������������� ����&������� ������� �� ���� ��� �������������H?)+�#,..���

*����������������+���������������������������������������������&�����(��������������������*��������������������������������������%�������������������������3�����������������������������'���������������������������������� �� ����������� &��� ��� �����'�� ������������������'��������(�����$������������������������4������������������������������������������(������������3� �������������������&�����(���'�������� � ��� ���� ��� ������ ����������������������������������(������������������������������������'����������������� ��������� �H?)+#,..���?����#,,-��

$�����������������������5���'��������� ������� �� ��&��4��� ���� ��� �����������'�������������������������%����������������&������������������%��������������������������������������������������������������������������������������������������������������%���3��������������+��������������������������������������������&�������������������������&���������������� ��� ���������� ��� ������ ������?����#,,-���;��������������������������������������������������������������'����������������#1��������������������������������������%������������(������%����4���&����������������������-�����������

D��������������������������������������������� ������������� ���� �������������������������������������������������������'��(����������5����������������������������������������������(������(������������� ��������� �������� ������ ���������������%����������������������������%���������� ���������������%������ ������ �� ��� ������� ��� ��������%������$��������������������5���'���������������������������������������3�����������������������������%������������������'����������������������������������� �� ��� (������ (�����������������&������������%��������������������������������������������6���'�@��#,.:��H?)+�#,..�������3����#,,!��

$������������������������������5���'�����������������������&����������������������������������������5���������������������������������������������������������������/�#��������(��������������������������&�����������������������������@��������������������������������������������������������5���'��+������+��������9����������6��������=���1���������(�����������������������&�����������������������������6����������������������������������������������������������9����������6��������)������?������D����?���#,,-��+����#,,:��

$���������������+��������������������������������������� ��������������������/��������������������3 ���������+������� �� 8����� �� 3���� �� �� ���2���������� $�� ���� ������ ���� ��� ���+�������������������������;�� �������&�������������(�������A��������������������������'&��������������C��'��3�������8�������������(�������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

21������������������������ �

����������������������������������������������&����������3��������������������������(�������������������������������������������0���������������������������������&������9���������������5�

I�����&����������������������'�������������� ������� ��������� �� �������+������� ��� ��������� �� ����� ���2������������������������������������������������������

Clima

;�����������4�������������������������������������������&���������(�������������������������������������������'��%��(����������������������$������������������������������������������������(������������������������%����������������%����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������&��������������������4�������������������������5���������#,. ��

$�����������5���'���������������������������������%�����������������6���������������������������������������������(�������������������������������������������(�������� ��� �� ����%�� �'������������������������������������������������������������(���������������������������������������������������������������(������������(��������@�������+�����

������������������������������(������������������������(�������������(�������@���������������3�����6�������������������&��������������%���������������'������������������������������(��������������(��-!�,!�>��������������������������������������������������������������%�������$�����������������������������������������������������������������(��������������������������������(�������������������������������(�������������������������������� ������ ����������&������������(�������������������������?����#,,-��

3�����������%����������������������4��#,"#���#,-1������������%���������%����������������+������������#1".�������������7�������1 "���������(���������������������1��������������3���������������������������"�.�J+���������������������������������1-�J+��?����#,,-��

Flora y vegetación del Alto Sumapaz y Chisacá

$��5���'�����������������������������������������������������������������������������������6������������������������ ��� 1!!� �������� ��� �����(�����������������������������������

����+����#,,:���5���������������������������&������)����5���'�����������&��'���������������������������� !!���������(���������5���������������������%���7��������������������������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

22 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

&���������������������(����������������� ���� ���������� ��� ��� �������7��%���������������� ��������������7��%���������������������������%���������������������C�������9�������#,,,�2�����+���1!!!����A����(���%����������������������������������������������������(����������������������������������(�����&��������������7����������:-��������1- �����������-::������������������%���C�������9�������#,,,���*��������������������������%����������������������������%���������(������%����������������+��������2�����+������������#,,:����������������������������5���'����������� ������7��������������������������������������������������������������+����#,.#��5�����'��������#,.,��5�����'��2�����+���#,,!��

;����������� ������ ��� ������������������%����������(������%��������������������������������������������+��������������������������������'����� (��� ��������������������������+��������#,-.����������(������%���������������� �������������������������������������������� ������������������������������������7����%�����)������ ���������� ���� ������ ���� �����������%���������(������%����������������� ������ ���� 5���'� �C����� �9�������#,,:��#,,,���������������������������(������%����������'������7�������������������(������%�������������������������������&�������������

���� ������� ���������� ����������'����������������������������������������������&��4��7�����%��

D�����������������������'��������������������+���������������������������������� ���� ���� ������ ���������� ��������������������� ����������� ������������������� ���� ��������� ��������������� ������������������������� �������������3�������������'������������������������������������������������������������������������������������������������� ���� ���������� �������������������������������������������������������3�������������������������������������������������������������������� ���� �������� ��! ������ 3�����������������������������������������������������������������������������"� ���������� ���"� �������������� ���������� ���������� ����������������$��������������������������������������������� ���������������������������������������������#��������3����������������������������������������������'������������������������������������������ �������������� ����������������� �������$� ���� ������� ������������ ����������!� ����%��$���! ������(��������&������������ ��������������������������������� ��� �������� ������3�������������� '������ ������� � '�����������������������������������������������'��������� �����������*���'1!!!��*���'������$�1!!#��

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

23������������������������ �

Riqueza florística y grupos más importantesde la flora de Chisacá

$��+��������������������"-��������#�1����������1"��������������������������������$����������������������������������������������������������+������������������������������������������������������������������������������5��������(%�&���������������������������� ������

���������� &��� ��������������%����$����� ��� ���������%���� ��� ������)��������� )������� 2������ �5����������������������&����������������������%��������������*�����+��������� I���������9����������;����1������

Tabla 2. Familias de plantas con flores con más especies en Chisacá

������� ����������

���������� #$����� &��-+����� � �$������ �%���$-*./��+����� �25-������� "6.1������ �/.�+�����7��+�������5��.4+����� '������ 8�0+/+�� ��

�$��/ &%2

Tabla 3. Familias de plantas con flores con más géneros en Chisacá

3�0+/+� �$(�9:1��$�

���������� &)#$����� �&���$-*./��+����� "�-+����� '5-�������7��+������7���/���$0�������7��$������ %�����+������7���$0�/+�����7���5$-*5//�����7�3�4�����7��1�+�1�����7����*+,�����7� �.4+����� 2������ 8�0+/+�� %�

�$��/ �2&

Riqueza florística

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

24 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

3������������(�����������(�����������������������������)����������������������������1�>���������������������1!>����������������������������*������������.>��������������������,>�����������������;����1������+��������������������������".>��������������%��������������/�)��������--���*������1!���)�������#-���2������#"����5��������������#����3�������"!�����������������������������-1>���������������������������#���������������������������������#1���������������������������������������������C�������

Figura 4. Distribución del número de géneros por familia enChisacá

Figura 3. Distribución del número de especies por familia enChisacá

3��������������������������������������������������������������"#���������,#>���������������������������������C����"���5%������������)��������*������5���������������)������������������������������������������������������"1>�������������������������+�������)�������������1 ���������������������������������&�������� ������ �� &��� �� &��� ��� ������*�������������%���#1���������

D������#�1��������������������������������������%���������������-.>������������������������������������������������������������������3������������������������� ���� ������ ����%���� �������%� ���������� (�����%'��������%��������������#����� ���;���"��

Novedades corológicas

;������������������������������������������������������5���'��C������9�������#,,,��2�����+���1!!!���������� ������� ���+������� �2�����+��1!!!�� �� ��� ���� ������� ��� ������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

25������������������������ �

Tabla 4. Géneros con más especies en la flora de Chisacá

������ ��� ���� �

���������� "���������� ���������� '�������� �� ������ ��������� ���� � �� ����� !�� �� ���������� ������ ��������������"�������#��������� ������ $�������� � �� ��������� %2"�9:1��$� &;2''�9:1��$� �

�$��/���2&�9:1��$�! &%2

�3������#,,,�������������%�&���) �����������9�������������������(�������������������%������������������������+�������

*�������������������������������1!�����(��� ���������� ��� ��� 5���'�� ��/� ���������������� ������������ ������ �����"�������*� ������� ���������*� ������� ��������� �� #�������+��� ���������=� �� �����������������������=�������� �������������������=������������ '���� ������ ����=� ���������� ��� ������� ���� �����=� ����������� �������� �� �=� ���������� ��� ���������������=�� ������� (������ ��� ����=� ��� ��������� �������������������� ������������� ���,�������� ������� ������������������� �-����������������=����������'��������

�����=������������������������������������.���������� ��� ����

$��+�������������������������������#1��������� ��������� ���������� ��� ��5���'��+����#,,:������&�����������������/��������������������&����������������� ��� ���� ��� ���=� ������������%��$� ������������� �� �������������������������&����%��������������(���� ��� ��� ����%�=� � � ���� �� �������� ����&��������������������������������������������������3�����)��&��������������������%��$����������������������� �����������������������������������������5���'��������������������������������������������������������������������������6����������������@�����?��'���'�#,,-��D�'��+��������#,,,��

Importancia florística de Chisacá

+����������������������(��������&��4��������������������������������������������&��'�������������������������������5�������������������&����������������

������������� ��KC��������5���'L��������������������������������������������� ��� 1�,!!��� ��� ������� �C����� �9������� #,,,�� #,,,��� 2�����+��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

26 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

1!!!�������&��������������'�����������&��������������������������������+��������������������������������%��������������������������������������(�������%��������� �����������������%���)��������������������������������-.>�����������������-�>���������������������,>������������������������������5���'��*���������������������������������������+�������&��(������.>��������������������������������������������������������������������3������#,,,�������# �>���������������������������������+����������������������������2�����+����1!!!��

3������(����������������������������������������������������������+������*�������������������������������������(���������(�������������������������������������������'���(�������������������������������������7����������������������� &��� ������� ��� ����� ��� ���������������������&������������������(����������������������������������������������������������(���������5�������������������������������������������������(��%�������������������������������������������*�&���8������8������5���'�����������������������&�������������������(������������&���������������� �������������������������������������

)������������������������������������������&��'���������������������������%������(������%���5�������2�����+���#,.-�(������0�������+����#,. ���3����������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� ��������� ���������� ����� �� ���������&������+�����������7�����������������(�������������������������������������������������������������������� ������������������� ���� ����%)����� �� ��� �� � � ����%�,���� ��������!����%� '���� ��� ��� ����%#����������� �������%� ������������� ����� ����%� ����� ������� �������� ���� ������������ ���������������� ������������������������������������������������������� ��������� ���������������������%�&������+������������������������������������������%����������������

*�����������������������&���������6��������������������� �� ���������������������������������������������������������������������&�����������������&��������������������������������������������������������������������&��������������������������������������5���'����������������������������������������������������� ����� �����"!!�������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

27������������������������ �

¿Cómo fue hecha esta guía?

Recolección y determinación de los especímenes

5����'����� ������������������������(������������������������������������������4���#,,:���#,,,������������������������������������������������������������)�������������������������������������������+�������������������������(�����������������������������������(�����������������������������������������������������������������������������0�������8�������+����������+63��������A��(������8���������+������������9������

$��������������������������������������������������������&������(�%���������������� ���������������������0��������8������+����������� ���������������������%�����I��9��������*��C��������*��*���'��D���������������������� ���� ��������� ��� �� A��(������� ��)����&����0A)���A��(����������8��4��*56���;���8�M�N��B�9�������?�����8N����@��������9�������?������@6��������������

Descripciones

3����������������������&����������� ����&�����7��%����������������������������������������7�����(�����������������������������%�����������(��������������������+�������+����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������%��������&����������������������������������������$��������������������������������������������������������� ������������������������(����������������������������������������������������%�����������������������������������������������������%��&�����������������(����

A�� (�'� ��� ����(�� �� �������%�����%������������������������������������������%���������������������������������$����������������������������

��������������(���������������%����������������������������������������������������$��������������������������������������������������������������������%������������%������������������������������������������������������������(�

*�������������%�������%�����������%���������������������������������������������������������(������(�����������������������������������������@�������+��B��#,:,����������(������������������������������ ���3����������������� ���������%�� ��� ����� �����������������%����������%������������������C���O�����#,.-����@�������#,."��

*��������������������������������������������������������������������������'�����������������������(����������������������������������'���������K*������L����3�������#,,,����������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

28 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

H*8H��;���*����8����*�� ����#,,,�����������������P��;26*H+65�����@�������9�������?������5������������%��������������� �������%����������(�������+��������*������������� ����������������%���������������/

#� 3������������������������������������������������������K3��������C���� ���� )���� 5���'L� �C����� �9�������#,,,������������K�*����������������+������L��*���'�)������'#,:.������������ ��������������������

1� 3����������������%�������������%�����������������������������������������������(��������������������������������������������� ����������������������������������

�� $�����������������������������������������������������(���������������������������������������������*��������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������� �������������

"� 3�����������%�����������������������������������%����������������������������������������������������������������%������������������ ����� ��� ��� ������ ��� ������3������#,,,����������������������������*�����9�B����Q�������#,,��������$�������IR����������3�%��#,,,��

Esquema de la obra

$�������������7��%�������������������������������������������+���&������#,.#��������(����������������&��������������������������%����������������������������������������������������������3�������#,,,������������K*�����L��D���

�������������������������������������� ��������� �����'��� ��� ��������������6�������(������7��%������������������������������������������������������������(������������������������������������������������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

29������������������������ �

¿Cómo usar esta guía?

$���������������������������������������������������%�������������������������&�������������������������������+������������(�����������������������������3�������������������������������(������������������������������������������������������������������7��%�������������������D������������7������������������������'���������������������������������������������������������������������������������������

$���������������������������������(��������%������������������������������������������������������7����������������S���������������������������������������������������(���+����������� ����&���� �7��%���������������� �������������������������������������������������������������%���������������������������������������������������(���������������������� � �����������������������%��7��%����������������������������3���������������������&��������� ����������������������������%����������������������������������������&���������������������%���7��%������������������������������

D�����&�����������������������'�������(����������������&��������(������������4������������������%�������������������������&�������������+��������������������������������&�����������������������3��������(��������� �����������������������&���������������������������������������&������(��������������������������������*�����������������������%���������������(��������

���������������������(����%�����������������������������&������(������������������������������������������%������������ ������#���#T��+�������%������������������� �'�����������������������(������&�����������������������������������������������������������(�����������5�����������&�������������� �������������������������������&������������������������������������������(����������&���������������������(�����������������7%��������������*�����������������������(�����������������������������������������������������������&�����������������������������������������������������������������&�����������������������������������������������������4�����������������(��������

)���������&��������(���������������������������������������������������(������(�������� �����������������������%������������������������������������������&���%���������������(������������������&�������������������������������������������������%���$���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ��� ������������� �� ��������� ���7���������������������������������������%�������������������������������'����������������������������

*���������������������������������������������������������������������������������������&���������������������������������������������������(��&������4�������������������������*�����������������������'���������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

30 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

��������%����������������(������������� ���������%�� �� ����� ���������������������������������������

*��������������������������������������������������������&��������������������������

���������������������'������������������(�����������������������������$��������������������������������������������������������%���������������������������������� �����������������������������������������������������������'���

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

31������������������������ �

Flora de Chisacá

Clave artificial para las familias de plantas con florespresentes en Chisacá

#� 0� ��������������������������(���������������������������������������������� ���� ������ ���(�� ��������������������������������������������1

#F 0� ����������������������������������(�������������������������������������

1� *�����������������������������������������-�#!�������������<�����������H����������������������������������� ��-������� ����� ����������������������������������+N*$2)+$)$����� �������

1F *���������������������������������������1-�#!!�������������<����������� H������������ ��� ���������� ���������������������-���������������������������IA8+)+$)$��(��������������

�� *����������� ������������������������������������� ������������������"

�F *������������������� ���������������������������������������������������

"� $��������������������������������������������������265)+$)$��)�����������������

"F $����������������������������������������-

-� *����� (������� �� ��������� *������������=��(������������������������������������������� 2)8A8+A3)+$)$�)���������������� �����

-F *������������*������������=��(����������������������������92)55H+)+$)$���������� ����������

� 0� ���������������������������Grupo I F 0� ������������������������������Grupo II

Grupo I. Plantas con hojas compuestas

#� 0� �����������������������������������1#F 0� ����������������������������������

1� *�������������������0� ���������������������������������������������������������������=�������������������� H������������ ��� ��������������������������+���'�������=����������������$��������-�����������������������������)*H)+$)$�� ���������� �������������

1F *����� ���� ����� 0� �� ������������������������������������=��������������������H����������������������(�������������������������+���'���������=��������������$��������1�������265)+$)$���������

�� 0� ��(�����������*��������������������� �������������������������������������������0)362)?)+$)$�� ��� ���������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

32 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�F 0� �� ������� �� ��������� *���������������������������������������������"

"� 0� �������������������������������������-"F 0� ��������������������������������������

-� )������������������H�����������������������C�����������(�����������������������������+A868H)+$)$��/������������� �����

-F� 0������������������H����������������������� C������ ���� �(���� ��������������������������������������)5;$2)+$)$

� 0� �������������������������������������������������������������������������:

F 0� �������������������������������7������������������1�������������#!

:� 5�����������$������������������������������0�����������������������������&��������� ������������������������������������������������265)+$)$���������

:F 0�������$��������������������������������� ���� ������ ����������0�����������������&��������������������������������������������������������������� .

.� $�������������������A������������������� �����������������'���������������������C)9)+$)$��&���������� ���

.F $����������'��������������������������,

,� C�������������������������������������(�������������������%�����H������������������������*��������

���������� ��������� ����������������������)5;$2)+$)$�� ������"������

,F C���������(����� �����������������(���� ����%����� ����H������������������������*������������������������������92)55H+)+$)$�����������������

#!� 0� �����������#���������������"������������5���������������������������������������265)+$)$��'���������

#!F 0� �� ���� ��� #� ��� ��� ����������������������������������;������������������������������������������������������##

##� 5�������������������������C����������"�-�������������������������)*H)+$)$�0��� ��� ��

##F 0������������������������C�������������������������������������������������#1

#1� $�����������������*�����������������C����������������������92)55H+)+$)$���������� ����������

#1F $�������������������*���������������%����������� C����� ��������� � ������������������������������������������������#�

#�� C������'�����������������������������������=������������������C��������������������������������C)9)+$)$

#�F C������ ����������� ������=�������������������C������������������������������������������6U)3HD)+$)$�,"����������������

Grupo II. Plantas con hojas simples

#� *����������� �����������������������������������������������������������������������������������������Grupo II A

#F *����������� ��������������������1

1� *�������4�����������������������������������������������������Grupo II B

1F *����� ������������� ����������������������������������������������Grupo II C

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

33������������������������ �

Grupo II A. Plantas con hojas simples y arrosetadas al menosen la base

#� +����%��������������������������������������� ������������������������������������������������)5;$2)+$)$������������

#F 2����������������������������������� ������������������������������������1

1� 0� �������������*��������������������������'����������������������������� ������ ��� �� ���� � �������������������������������������926@$3H)+$)$

1F 0� �����������������������������%�����������������������������������

�� 0� �������������������������������������������������������)*H)+$)$������������ ������

�F 0� ��������������������������������"

"� 8��(��������������������������������-"F 8��(��������������������������������

-� 0� �� �������� �� ����������H��������������� ����������� ��������������C���������������������������������������������������)5;$2)+$)$������ ��

-F 0� ��������������������C��������������������%������C����������7������������������������������� *3)8;)?H8)+$)$�������� ��������

� 8��(��������������������������������: F 8��(��������������������������������,

:� *�����&���������� ������0� ��!�1�����������������H����������������������������������� ����+������������������������������(������������� ������� $�������� ��������������������������������� $2H6+)A3)+$)$��������������

:F *�����&������������� ������0� ��1���-��!�������������H����������������������������������7���������������+�����������������(�������$����������������������������������.

.� 0� �� ���� ������� ���������H������������ ��� ������� C��������������$�����������������������������������������������������������������������������62+0HD)+$)$

.F 0� �� ���� ������� ��� ������������H������������ ��� �������� C��������%������ $�������� ������� ��������������������������������IA8+)+$)$��'������

,� 0� ���������(������%������C�����������������)������������������������ ��� ��� ������ ������� ����������������������������@$3)5;6@);)+$)$��������������� ���� �����

,F 0� ���������(������%������C��������������������%������)����������������������������������������������#!

#!� H����������������������������������������������������������������������)5;$2)+$)$

#!F �����������������������������������##

##� 6(���������������������������������������#1##F 6(��������������������������������������#"

#1� *����� ���� ����7� ������ ������*���������������������������$��������� ���������� C����� �������������������������������+)@*)8A3)+$)$

#1F *����� ���� ����7�� *������� �����������$������������������������C��������������������������������������#�

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

34 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

#�� *����������������������������������������+���'���������������������������(����=���������������$��������������(�'�"�������������C��������&��������������������������������������������������<)3$2H)8)+$)$

#�F *������������������������������������������+���'�������������������������� ��� ��� (����=� ��������������� $�������� -�� �������������C����������&��'������&����� ����� ��� ���� �������� ����������������������������������������������)*H)+$)$

#"� 2�������������������C����������������� 5������ 1�� C����� ��� �����������������5����������� ��������� ������ ����������������� *62;A3)+)+$)$��������������������

#"F 2�������������������C���������������������������5������"�-��C�������������������������������������5��

�������������������������������������������������������������������������#-

#-� H������������ ��� ������� +���������������������C������������������������������������������ 92)55H+)+$)$��������������������

#-F H������������ ��� ������� +�������������'�����������C����������������������������������������������#

# � C������'���������+���'����������=������ ������ $�������� �������������6(���������%�������C���������7����������������*3)8;)?H8)+$)$�������� �����������

# F C������ ����������� +���'��������=�������'����$������������������6(���������������C�����������&�������������962)?H8)+$)$� ����������������

Grupo II B. Plantas leñosas al menos hacia la base del tallo,con hojas simples y no arrosetadas

#� *�������������������K����L��0�� �� ���������������� ���� (��� ������=��������������(������������C��������������������������������������&��������� ��������������� ���������� ���������� *6)+$)$��������������������

#F *�������������������K����L��0�� �����������������������������������������(���������������������=�������������(�����������C��������������������&�������������������������������������������������1

1� $������������������������������������������

1F $����������������������������������������

�� $�������������������*63N?68)+$)$�F 5����������������������������������������"

"� 0� ���������=�����������������������������������������������������������2A9H)+$)$

"F 0� ��������=������������������������(���������'����������������������������-

-� )���������������������������������������������������������������������������C��������������������������������������������C���������������������������������������������� 265)+$)$������� ����� ������ ����

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

35������������������������ �

-F )������������������������������7�����������������������������������������������C����������������������%������������������ ����C������� ��������� ������������ 265)+$)$�)����������� ����� ��

� 0� ��������������������������������������: F 0� �������������������������������������#"

:� ;����� ���� ������� ������������������������������������� ��� 0� �� ���� ������� ����������������������������������9$29$2HD)+$)$����������� �� ����

:F ;�����������������0� ��������������������������������������������������������.

.� *��������������������������������������0� �����%���������������� ����������� �� ������������+���'���������� ������ ���������������������������������������563)8)+$)$

.F *���������������������������%������������������������������������������������,

,� *����������������=�����'���������=������ ��������� ���������������������������������������������?2655A3)2H)+$)$

,F *���������������������������%�����������������������������������������������#!

#!� H������������������������+���'����������������������$������������������������������������)5;$2)+$)$

#!F H������������������������+���'���������$�����������������������������������������������������������������������##

##� 0� ��������������������������������������*���������������������������������������������������������������� '���� C����� ��� ����� �������������������������������������� *63N?)3)+$)$� ��������������� ����

##F 0� �����������������������������������������*������������������������'�������������������������������������������������������������'����C���������������������������������������������������������������#1

#1� C������'�������=�����'����������(�������������'����������������� �� �'�� ���� ��� �����=� ������ (������������������������5+26*0A3)2H)+$)$����������������� ����

#1F C���������������=�����'����������(�����=��������������� ���������������#�

#�� +���'�����������$��������.�#!=�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������$2H+)+$)$

#�F +���'������������$��������"=������������������ �������� ���������������������������5+26*0A3)2H)+$)$����� ��� �������� ����

#"� 9� ������0� ��������������������������� ��� ��� %(����� �������������������������������������� <)3$2H)8)+$)$�&�����������! ����

#"F *���������� �������0� �������������������������������������������������������#-

#-� 8��(������%��������������������� ����������� ���'�� ������-(�����������������7���������������������������%������������������� ��� �� �� � �����������������������������������������@$3)5;6@);)+$)$

#-F 8��(����������������������������#

# � H�������������������������������������������������������������������������)5;$2)+$)$

# F H���������������������������������#:

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

36 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

#:� C�����������(��������������������������#.#:F C�����������(�������������������������#,

#.� )���������������������������������� ���0� �����������������������0��������������+���'������������������+��������������C�������&���������������������<)3$2H)8)+$)$�&������������ ����

#.F )���������������������������� ��� 0� �� ���� ������� ����������0����������������+���'������������(���������������+��������������C�������������������������@N2;)+$)$� ���� ������������

#,� *����� ������� 0� �� ���������������(���������������+���'���������=�����������������$����

�����.���������#!!�������+3A5H)+$)$����������

#,F *����� ���� ����������� 0� �� ��������������+���'���������=�����������������$��������"������������1!

1!� )���������������������&����������������������������0� ���������������(������� ������ ���� �� �'�� C���������������������������� ������������������������������9ADD3$I)+$)$������������������

1!F 5�����������������������&�����������������������0� ��(������������������������������������������'��C������'������������������������������� �� � (����� (������������������������������������������������������������5+26*0A3)2H)+$)$���������1

Grupo II C. Plantas completamente herbáceas, con hojassimples y no arrosetadas

#� *�������������������������� �������������������������������������������1

#F *����� ����������� �� ����������������'��������������������������������������������������������������������

1� *���������������������������������������1F *�������������� ������������������"

�� 0� ������������������(������������(�����������H���������������������������������������� �������������������������������������C������������� ���� ��������� ������������������������������������������������������������ IA8+)?H8)+$)$�'����������� �����

�F 0� ���(������������������������(�������������H����������������������

������������������������������������������C����������"�����������������������)*H)+$)$��'���� �������������������

"� 0� ��!�!.�!�"�������������������������������������������������������������������������������C�������������������������+)33H;2H+0)+$)$����������������

"F 0� ��!� �-�-���������������������������������������������C�����������������������������������������������-

-� 0� �������������������������������������������-�����������6(����������������C�����&���������������������������������������������������������������������������)*H)+$)$����� � ������������� �����

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

37������������������������ �

-F 0� ���������������������������������������������6(����������������� ���������� ��������� C����� ��������� ��� &������� �������������������������������� 2)8A8+A3)+$)$�)������������ ���� �����

� 8��(������������������������������������������������ ������������������������������������������:

F 8��(������������������������������������������������ ������������������������������������������#

:� 0� ���������'���(��������������������������������������������������������������������������������������C��������� ����� ������������5������������������� ��;������ ����������� ����������� 3H3H)+$)$�� �������������

:F 0� ���������'���(������������������������������������������������������C���������������'������5����������������;������������������������������������������������������������������������.

.� *�����&����������������������������������������������������������������������� ,

.F *�����&����������������������������������������������������������������������#"

,� <�����������������������������������#!,F <��������������������������

�������������������������������������������#1

#!� 3���������������*��������������������������� $������ �������=� ���������������������������������������*6)+$)$

#!F 3�������������*����������������������������$������������=�������������������������������������������������������##

##� H���������������������������������������������+���'���������������������������������������0� ����(������������������������������������������������UN2HD)+$)$�����������������

##F H�����������������������������������������;������������� �'����0� ������������������������������������������� ����� ������������������������������������IA8+)+$)$��(������

#1� 3�������������������������+N*$2)+$)$#1F 3�����������������������������������������#�

#�� 3�������������������������������������&��4�������������������������H�������������������������������=������������7������������������������� 6(���� ��������� ��� ������������ ���������� ��� ��� ����������������������������+N*$2)+$)$�����"�

#�F 3����� ���������� �� �(��H������������ ��� ������=� ����������������� -� � ���� ����������6(���� ��� ��������� ��� ��� �����������������*6)+$)$���� ���������������

#"� *������������������������(��������0� ��������������������������*����������������� C����� ��� ��&��'��������������)*H)+$)$��0��� ��� ����������

#"F *��������������������(���������0�� ��������������������������*���������������C����������������������������#-

#-� 0� ������(������&�������������������������������������'����=���������������������������������������� $�������� �� �������� ���������������������������������������C�����������������������������������H2HD)+$)$

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

38 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

#-F 0� ���������(������������������� ����������'������7��������������������%����������(�������������=����������������(������������������������������������$�������������������������������������������������������������������C�������������������62+0HD)+$)$

# � 0� ��(�����������������������������������#:# F 0� �����(������������������������������#.

#:� ;���������������������������0� ��������(��������������H���������������������C��������������������������������%(����*������������������������������������������*H*$2)+$)$������ ���

#:F ;�����������������������������0� �� ���� ���(���� �� �������%������H�������������������������������C���������������������������������%(����*����������������������������������2A9H)+$)$��*�����

#.� 0� �������������������������������������#,#.F 0� ��������������������������������������-

#,� $�����������������������������������������1!#,F $����������������������������������������1#

1!� *������������0� ������������������� �� �� ���(���� ���������������������������������������������2A9H)+$)$

1!F *����� ���������������������0� ��������������������������(���������%�����������������������������������A2;H+)+$)$��.������������� ��� ����

1#� *����� ���� �� �� �������� ��������������������*���������������������������������������+)33H;2H+0)+$)$���������������������

1#F *����������� �����������������������*���������������������(��������������������������������������������11

11� 0� ������������������������������������������������������������������������1�

11F 0� �����������������������������1.

1�� 0� ����������������������������(�������������������������������92)55H+)+$)$���������������

1�F 0� �����������������������������������1"

1"� *��������������������������������������1-1"F *��������������������������������������1:

1-� C�����������������������������������������������������*����������������������������������������?$8;H)8)+$)$

1-F C����������������������������������(����������������������������������������� *����� ������������������������ ��������� ������ ����������������������������������������������1

1 � 0� ��������������5������1���������=��������������������-��%�����������������6(����������������C������������� 5������� ������������������������������������ *62;A3)+)+$)$� ���������������

1 F 0� �� ��������� ����������+���'�������������"��%�����=�����������������"��+�������������������������������C��������������5���������������������������������������������������������������������������+2)55A3)+$)$���������!�������������

1:� C�������������������������������������������������=�������������������������$��������#!��C�����������������������������������������5���������������������+)2N6*0N33)+$)$

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

39������������������������ �

1:F C������'������������������������������������������=�������������������������������$��������1��C�������������������������5���������������� ���������� ���������� �����������������������������5+26*0A3)2H)+$)$�&�� �������������� ����

1.� 0� ����������������������������������������������������������������������1,

1.F 0� ����������������������������������!

1,� *�������������������*���������������=�����������������������������������(������%������+�����������(��������������������������6(���������������������������� ���� ��� C����� ��� ����&��������������������������������������� 3)@H)+$)$���� � �������������

1,F *���������������*���������������=�����������������������(�������������(���� ��%������+����� �����������������������������������������6(���������%�����������������������������C������������������������������������������������5+26*0A3)2H)+$)$�*���� ���� � �������

�!� H����������������������� ��������������������������������������������� )5;$2)+$)$��������������� ���� �����

�!F H������������������������������������#

�#� C���������������+��������������$��������.��C����������������������������������5�������������������������� �� �������� �������������������������������������������������68)?2)+$)$����� ����������������

�#F C���������%������+�������������$��������"��C����������������������������������������������������������������1

�1� C�����������������+����������������������������������������������������������������������������(����� ��������� � ����� �����������������������?$8;H)8)+$)$����������

�1F�C������'���������+������������������������������������������������������������������������������������������

��� *��������������������������������������������+������������������������%���������������=������������������������������������(������������ �� �������%�� ���� �������(����������������������5+26*0A3)2H)+$)$����� �������"������

��F *�������������������%����������������������������������������������������"

�"� *������������0� ��������������������C��������������=���������������������������� �������������������������������%�����-�� C����� ������� ��������������������������������������� 5+26*0A3)2H)+$)$� ����������������

�"F *������������������(��������0� ��������������������H���������������(������������=������������������������������������������������������������������%������"��C�����������&�������������3)@H)+$)$��#�������

�-� *����� ���� ����7�� � (����� ���������������������������������������������������� �

�-F *�������������7����������������������������:

� � 0� �� ���� �� ������ ������H������������������������C�����������������������)5;$2)+$)$�����������

� F 0� ����������H�������������������������C��������������������������������������������������+)@*)8A3)+$)$

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

40 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�:� H������������ �������� ���������������������������������������������)5;$2)+$)$

�:F H������������������������������������.

�.� 0� ��������������������������������������,�.F 0� ��������������������������������"1

�,� $���������������0� ����������(�������(������������ ����������������� ���C�����������7���������������$���������������������������������������������������������������*63N?68)+$)$�)��"����� ������

�,F $������������������������������������������������������������������0� ���(������������������������������(�������C������������������������������������7�������������� ������ $������ ��������� ���������������������������������������"!

"!� *��������������������������������6(����������������������������������������������������������������2)8A8+A3)+$)$�)������������������� ����

"!F *�����������������������������������������������6(���������������������������������������������������������������"#

"#� $��������������������������'���0�� �� ��������� ���� �� �'�� C�������������������������=�����������������������������������A2;H+)+$)$��������������������

"#T $�����������������0� �������������'��C���������������������������=����������������������� ����'� �������������������5+26*0A3)2H)+$)$������������������� ����

"1� $��������������������(��������������� ��������������������(�����������������������������������������������"�

"1F $����������������������������������������"-

"�� C������-�# ����������������%�����*������ �������� $�������� #!��������������?$2)8H)+$)$��*�������

"�F C������������ ��� "���� ��� ��������������*����������������������������������������������������$���������-�������������������������������""

""� C�������������������+���'�������=�����������������������������)*H)+$)$����� � �����

""F C���������������������+���'����������=����������������������265)+$)$�'���������

"-� 0� �������������+����������������������������������5+26*0A3)2H)+$)$�#���� ������������

"-F 0� ����������������+�������������������������������������������������������������"

" � *��������������������������0� ��(������������������������������������������������������C���������%����=����������������6(���� ���������� ����������������������������������������2)8A8+A3)+$)$�)��������������������

" F *��������������������������0� ��������������������������(������� �� ������� ������� C������������=��������(�������������� ���6(������������������������������������������������������������������6$86;0$2)+$)$�,�� �����������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

41������������������������ �

APIACEAE (Umbelliferae)

5�������������������������������������������������������������������������������������������������Hojas��������������������������������������������������������������������������������������������=������������������������������������ � ����=��������������������������������������������������7��������������� ������� �� �������� ��� '���� ������ Inflorescencia� ��� ������� ��� �������������������������������������������������������=���(�����������������������������������������������������������������������������������0��� ��� ���������������������,�� ������� ����� ���=� ��(�������� ��������� ��� ������� ����������� Flores�������������������������������������������+���'�����������������������������=����������������$�����������������������������������������=������������ �=�����1��������������������������6(������������=���������1=���������������������=���������������������������������Fruto������&��'���������������������������'�����������������������������������=�����������1�������������������������������-��������=���%�����������������������5���������������������

3�0+/+���$0-.�����-$��%���9:1��$��5�2(������-��+��7�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7��.1=.�����>�0�?$���-����1��,�� �1� /��� ��9+$1��� ��0-/�,��� ,�/� 1$���� 5� �1� /���0$1��@��� ��$-+��/��� ���44��/5� �""'!(� 1*+���>�����1�.�1���1��+����9:1��$��5�� ���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A����*+���5�$1���1����"')(

Clave

#� *���������������������������������������������������������������������������1

#F *����� ������������������������������'�������������������������������������������������������������������

1� 0� �� ����������� ��������������������������������������������������������������������������'���� ������������������

1F 0� �������������������������������������������������������������������������������������������������� � ������������� ����

�� 0� ������������������������������������"�F 0� ����������������������������������������.

"� 0� ��������������5����������������-"F 0� �������������������0�����������

-� 0� ���������#�-������� �����������(���������������&������=��������������������������0��� ��� �������������

-F 0� ��#����������������������������(��� (����� �� ���� ���=� ����� ������������������������������0��� ��� ���������

� *����� ���� ��� !� ��� ��� ������������������ ���������� �������������

F *��������������#!����������������:

:� *�������������������������H��������������������������������������������������������������������,�� ������������ ��

:F *����� ������� H������������� ��������� ���������� ���������������������������������������0��� ��� ����������

C����������������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

42 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

.� *����������������������������������,

.F *������������������������� �����������������������������������#�

,� 0� ��������������������������������������������������'���� ������������������

,T 0� ����������������������������������������������������������������������������������#!

#!� ;����� �������=� �� �� ��������������������������������0��� ��� ���������

#!F ;����� ��������=� �� �� ��������������������������������������##������ � �����

##� 0� �� :�##� �����=� �%������ ������������������������������������������������������ � ������ ��������

##F 0� �� -�:� �����=� �%������ �������������������������������#1

#1� ;������������������������������������������������������������+����������������������������������������������C������#�1������������������������� � ������������� ���

#1F ;����������������������������������������������������������������������� ��������� ������������� �� ���� ��������������+����������������������������������C�����!�.����������������������� � ��������������

#�� 2������"!�����������������=���������������� ������������������������������������������������� �����

#�F 2������#!���V���������������=�������������� �����������������#"

#"� 0� ���������������'��������������������������������������������������

#"F 0� �������������������'�����������������#!��%����������������#-���� ������

#- 3%������������������������������������������������ ������������������������������������������� �������������������

#-F� 3%������ ������� �������������������������������������������������������������������������������� �������������

Azorella Lam.

0�����������������������������������������������������Hojas������������������=�����������������������=���������������������'����������������(��������������������������������������������������#!����������(��������%�������������������Inflorescencia������������������7��������������=���(������������������������������������������������������=�������������������Sépalos�!�"������������(���������������(�������������=��������#�1�����������������������(�����������������������6(����(��������������������Fruto�1�"�����������=��������������-�������������=����%�����������

!%���������.1�9:1��$��0��+��1$���������B��+�$�,��/�����9+$1���0$1��@$���7�,+���+4.+,$�,��,��$�����+��*�����/��#���9$1+������*+���5�$1���1����"')!(����/�����+����-��+����1$��,���-$�� .��51���"""!�-����/$�->��0$���$/$04+�1$�7��1�/��C$1��,�����.,+$�����1�.�1���1�,$�7���-��+�/0�1����$4����.�/$��*D0�,$��$�1�*����,$�7��$0$��.�4�����5������1B���,���.��-$��5��$��+�1����,���9.�(

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

43������������������������ �

Azorella crenata (Ruiz & Pav.) Pers.5��%����/��� ���������� ������*����0��������������#!�������������Pecíolos�����������������������������=������#�#�-�U�!�-�#�1������������������������(���������������������:�#!��%������������������������������������������������'������Escapo�1�-���1�����������������=���������-�������������6(����#� ������������

Distribución:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:�0��C$�5��9$��$;��-�+�04��(

Azorella cuatrecasasii Mathias & Constance0��������������1�-�������������Pecíolos����������������������������=������!�:�#�-�U�!�1:�#�#���������������(��������� ��%�����������������������������������������������������'����������Escapo�-��������������������������������=��������1�"�������������6(����1������������

Distribución:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:�8�4���$7��9$��$�5�1$E+�04��(

Eryngium L.

0��������������������������������������������������Hojas����������������������������=�������������������������������������Inflorescencia���������������������������������������������������������������������������=����������������=������������������������������������������=���������������(������������������H��������������������������������������������������������������������������������������������������Flores��������������������������������������#�������������Sépalos�(����������������������=����������������������������������������7�������������6(�������������Mericarpos���������=����%�����������

��������� ��� .1� 9:1��$� �$�0$-$/+��� =.�� �$1�+�1�� �-�$F+0�,�0�1��� &��� ��-��+��� ,+���+4.+,��� �1� /����9+$1�����$-+��/���5���0-/�,�������*+���5�$1���1����"')!(�1��/�>����,�����.,+$�����1�.�1���1�/���,$���-��+����$1$�+,���-����/��8��1?��-���0.1��� .��51��"""!(

Eryngium humboldtii F. Delaroche0��������������"!����������������������Hojas��������=�������"!�" �U�1���-������������� �'� ����� ���� ��'����������� ���� ������� ������� �����������������(������7�����������������������%������Inflorescencia�����������������������=������������-�.!�����������=�������������������������������������������=���������������(�������!� �#�������������(�����������������������������������������������=����������-�:�������������(�����������������������������Sépalos�#� �������������(��������������������������=��������#� ��������������������������������������������������$��������������������6(����1�.������������Fruto����������������������

Fotos 1 y 2

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

44 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Nombre común:� ��,$1�+//$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:��������-��+��*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51�"""!(�1�*+���>��������$4����.�/$��0.5�*D0�,$�7���$0-�@�,��-$���������"�����7����������-&5���������� ���� �(Floración-Fructificación:� �9$��$;��-�+�04��(

Eryngium humile Cav.5��%����/������������������@������7�C�D�������0��������������:���������������������������������Hojas�����������������������������������=�������1�-���U�!� �#�������������������������'����������������������������(����������������������������������������������������������������(�����������%������Inflorescencia�����������������������������������������=�����������:�����������=����������������������������������������������=��������������(������� �:�������������(��������������������������������������������������=����������1�.��������������������������������(������������������Sépalos�1�������������������������������7�=��������#�1�����������������������(�������������������������7���$�����������������6(����#�1�������������Fruto1������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� -���� ���+� �$,$�� /$�� -�+���� �$1� ->��0$�� � .��51� �"""!(� 1*+���>� ���,+���+4.5��-$�� �$,���/�>����,�����.,+$7� ��-��+�/0�1����1�*$1,$1�,��7� �.4����� �$/0���,��0.5�*D0�,��7��*.���/���5��.�4����(Floración-Fructificación:��1��$;0��C$�5� ?.1+$;��-�+�04��(

Hydrocotyle L.

0����������������������������������������������������7����Hojas�������������������������=� ��������� ������������� �����������=� ������ ���������� "� � ##������������%���������������������������������������������������������������������(��������%��������������������Inflorescencia�����������������7�����������=���������������(���������������������������Cáliz�������=��������!�.�������������(�������������������������������6(�����������Mericarpos����������������������=����%�����������

�:1��$�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7��$1�������,��' ���-��+�����-��+�/0�1����$1��1���,����1��.����/+�����*+���5�$1���1����"')!(�1��/�>����,�����.,+$�����1�.�1���1��.���$���-��+���,��/��������9+����,��-���� /$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Hydrocotyle bonplandii A.Rich.0�������������������������������������Lámina�!�.�#� �U�!�.�1������(�����������������:�##�������������'���������������������(�������������������������������������������������������������Brácteas����������!�"�����������������������=������������������#�������������6(����!�"�������������Fruto�!�.�����������=��������������������������������

Nombre común:�#/�9�,�����.1,+1�0����!7�*.-�1���#���$!7��$04���+�$�.����?��,�����<1(

Fotos 3 y 4

Foto 5

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

45������������������������ �

Distribución y hábitat:���-��+��=.�����>�-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��57�=.+C>�7#��D�� .��51��"""!(�1�*+���>�����1�.�1������0�1.,$��1��*.���/��7��.�4�����5�C$1���*D0�,��7��$0$�/$��/��,�,$����,�� /��� /�9.1��7� ?.1�$��$1��������� �� ��''� �7���������(�)����� �5������������-(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$�5���-�+�04��(

Hydrocotyle gunnerifolia Wedd.0������������������(������������������������������������Lámina�!� �1�U�#�.�"�-����-�:���������������������������������������������������Brácteas�!�.��������������������=�����������1�������������6(����!�"�������������Fruto�#�1����������=���������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51��"""!(�1��/�>���,�����.,+$�����$0D1��1�$1����/���1��+�+$���$�$�$�7���$0-�@�,��-$���������������� �� �� 7������� �����'����5�������� ���"���(Floración-Fructificación:��1��$(

Hydrocotyle hederacea Mathias0������������������������Lámina�!�:�#�"�U�#�1�����"� ������������������������������������������������������������������Brácteas�#���������������������=����������#�-�1�������������6(����!��"�������������Fruto�!�.�����������=��������������������

Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51��"""!(�1*+���>�����$0D1��1��+�+$�����9.��,�,$��5�*D0�,$�7��$0$�-�=.�@$����/.,��(Floración-Fructificación:� 1$E+�04��;8�4���$(

Hydrocotyle ranunculoides L.f.0�������������������Hojas� �������=� ������#�-���U�#�,�-�-� ���� ������������������������-�������������������������������Brácteas�!�"����������������������=�����������#�1���������������6(����#�������������Fruto�1�.�����������=��������������������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5�#��D�� .��51��"""!(�1��/>����,�����.,+$��������1�/�9.1���$���-�?$��,���9.��0>��$�0�1$��-��0�1�1���7�?.1�$��$1���������5!%�����(Floración-Fructificación: 0��C$(

Lilaeopsis Greene

�:1��$��$0-.���$�-$��������,��&����-��+���0$�8$/<9+��0�1���0.5��+0+/������1�����B�5�,+���+4.+,����1�0:�+��7��.�E��G�/�1,��5��.����/+������*+���5�$1���1����"')!(����/���,$����-��+�����9+����,���-����/$�->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!7��</$�.1������1�.�1�����1�*+���>(

Lilaeopsis schaffneriana (Schltdl.) J.M.Coult. & Rose0���������������������������������;�������������Hojas���������������������������=������ 1��!� U� !�!"�!� � ���� �������� ��������� ��������� ������ �������� ���(���

Foto 6

Foto 7

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

46 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

������������Inflorescencia������������������7��������������=���������������(��������!�.�����������������������Cáliz�������=��������!�"�!�.���������������������������������������6(�������������!�"��������������������Fruto�#����������������������������������-������������������=����%�����������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,���.�,$��� .��51��"""!(�1��/�>���,�����.,+$����>�-����1����1����+��$,$��/$���.��-$��,���9.�7��$0$��1�/��/�9.1��,��*+���>��1�,$1,��������.0��9+,���������� /��$�+//��5� ?.1�$��$1��������7�������5�$�������� (Floración-Fructificación:��1��$(

Myrrhidendron J.M.Coult & Rose

����9:1��$����>��$0-.���$�-$��.1�-�=.�@$�9�.-$�,����-��+���=.��+1�/.5�1��/9.1$��0+�04�$����4$�����1���,��,+���+4.�+<1�1�$��$-+��/7������+19+,$�����1��$�0:�+���5��/�1$����,���.��0:�+�������*+���5�$1���1��7�"')!(� 1�*+���>� ���>� -����1��� .1�� ,�� /��� ,$�� ��-��+��� ,�/� 9:1��$� ��9+����,��� -���� /$�� ->��0$��$/$04+�1$�� � .��51� �"""!(

Myrrhidendron glaucescens (Benth.) J.M.Coult. & Rose0����������������������������!�:�#�-�������������������������������������Hojas���������=���������#!��!���������������(�������������=�������#!�1!�U�:�#-��������������(�������=�����%�������������=�����������:�U�!�.���������������������������������(�������(��������������������������������������������������(����������%������Inflorescencia������������������������������7��������������=��������������������������������������=���������������(����������������������������������������=���������������(��������#����������������������������������=������������-�������������Cáliz�������=��������1����������������(�����������������������������7���6(����#� ��������������������Fruto�#�1����������������������������������������������������������=����%����������

Nombre común:��������*��,���1,+$7��������*.�/$��.1,+1�0�����5�����!�5�������+���.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+��5��.�,$��� .��51��"""!(�1�*+���>�������/��4�+9$�,�� � /��� �$���7��1���� /$�������-���-����1�����/��,�,$��,�� /��� /�9.1��7���$0-�@�,��-$������ ���� ���7��� ��������(�'�����5��� ������� ���� �'���7��1����$�������-��+��(Floración-Fructificación:� �4�+/;?.1+$� 5� ��-�+�04��;8�4���$(

Niphogeton Schltdl.

0�����������������������������������������;����������������������������Hojas�������������������������������������������Inflorescencia��������������������7���������������H�(�����������(�������������(��������������������������������������Cáliz�������=�������������������������������������������������6(����(������� �'����������Fruto�����������������-��������=����%����������

�:1��$��$1�������,��&����-��+���,+���+4.+,����1��0:�+��7�,��,��$�����+���*������$/+E+�7�-��8+�+�1,$�/��-�������/����,��/$���1,�������*+���5�$1���1����"')!(�#����/��8��1?��-���0.1���$/$04+�1������$1$��1$1�����-��+���� .��51��"""!7��.���$�,��/����.�/���*�4+��1��1��/�>����,�����.,+$(

Fotos 8 y 9

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

47������������������������ �

Niphogeton dissecta (Benth.) J.F.Macbr.0��������������-�#!�������������������Hojas����������=����������-�#!����������=�������"�-�-�U���"���������������������������=�����%����������������������!�1U�#���=���������1��� �U�!�-�1�"�������������������������������������������(������������������������������(������%������Brácteas�������(���������������(��������-���������������-���������������������(���������������������������������(�����������=�������1�"�����������=�����������#� �����Pétalos !�.���������������(�������������(�����������6(����!�.�������������Fruto�������������=���������������������

Distribución y hábitat:��������-��+�����>�-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D� .��51��"""!(�1�*+���>�8.��$4���E�,���/��,�,$��,��/���/�9.1��7��$4����.�/$���.�4$�$�7���$0-�@�,�-$�������������� ������7����������� �-&� 5����������-&Floración-Fructificación:��1��$;8�4���$(

Niphogeton glaucescens (Kunth) J.F.Macbr.5��%����/������������������W����5���������:!�������������������������������������7��������������� �����������;�����(�������(������=��������(����������������Hojas����������=����������#�-�1�"���������������������=�������#� �1�1�U�#���1�1������������������������������=��������!�.�1�1�U�!���!�:���������������������������(����������������������������������������������������������-������������(��������%�������������������%������Brácteas�������(���������������(��������.�#-��������������-�,��������������������(����������������������=�������-�,�����������=�������������-������������Pétalos�#� ��������������(����������������������6(����!�.������������Fruto���1���������������������=�����������-���������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,���.�,$��� .��51��"""!(�1��/�>����,����.,+$����0.5��������5�-�>��+��0�1������>������+19+,����/$��0��$���/����4�+9�,$��=.�����>1��+�.�,$���1.1���/.,�,�/��F���0$��.��,��/��/�9.1����9��(��������$0-�@�,��,��� ��������*�������7������������������5���� �������� ��(������(Floración-Fructificación:� ��-�+�04��(

Niphogeton lingula (Wedd.) Mathias & Constance0�����1-�"!������������������������7����������Hojas��������=����������1�.�"�-������ ������ ���� ��(�����=� ������ #�-�1� U� !���!�"� ���� ������� � ���������������������������������������������������������������������������������������������������(�����������%������Brácteas ������(���������������(�������!�"�!�.��������������!�"���������������������(�����������������������������������������������=�������!�-�#�������������������=�����������1��������������Pétalos !�.��������������(�����������6(����#�1�������������Fruto�1�"������������(������������=����������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,��$�����+���5�#�1�0>�� .��51��"""!(1�*+���>����8���.�1����1��.�4�����5�������?.1�$��$1������� ��� ����5��/9.1�����-��+���,���������7���������� 5��������� �� (Floración-Fructificación:� ?.1+$�5��9$��$(

Foto 10

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

48 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Niphogeton ternata (Willd. ex Schltdl.) Mathias & Constance5��%����/������ ������W����5���������#!�"!��������������������������������������7��������������� ��������;�����(�������Hojas����������=����������!�.�#����������������������=�������!� �#U�!� �#�-�������������������������(�=��������� �-�,�-�U���"������������������������������������������������������������������"�������������(��������%�������������(���������������������������Brácteas�������(�����������(��������!�"������������������������������������=�������#�����������=�����������1�.������������Pétalos�#�1����������������(����������������������6(����#� ������������Fruto�1�.�����������������=����������������-�������

Nombre común:��-+$�,��0$1��(Distribución y hábitat:���-��+�� ��9+����,��-���� /$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$�� 5���1�C.�/�� � .��51�"""!(� 1� �/� >���� ,�� ���.,+$� ��� 8���.�1��� �1� C$1��� *D0�,��7�0>�� $�0�1$�� ���9.��,�,��7� �$0$� /$������-����/�$��=.���$,��1���/��/�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:�0��C$;?.1+$7� ��-�+�04��� 5�1$E+�04��(

Oreomyrrhis Endl.

�:1��$��$1�������,��&%���-��+���,+���+4.+,����/��,�,$��,�/��1+//$�,�/�#��B8+�$��.�7�,��,����+H�1�*�����.�E��G�/�1,�7�5�,��,���+�����,�/�3.�9$�*������:F+�$�����*+���5�$1���1����"')!(�1��/�>����,�����.,+$���>�-����1���/��D1+�����-��+��,�������9:1��$���9+����,��-����/$��->��0$��� .��51��"""!(

Oreomyrrhis andicola (Kunth) Hook.f.0����������������������������-����������������������������������Hojas����������=��������� 1�:���:� ������ ������ ���� �� ���� �������=� ������1�"� U� !�.�1� �������������������������������������������=�����%��������������#�����������=�������� �U�������������������������������������������������������������������������(������%������Inflorescencia������������������7��������������=��������������(�������"���������������������������������������������������������=����������1�.�-� �������������Cáliz�������=��������!�.���������������������������������������������������7���6(����1��������������������Fruto�-��������������������������-������=����%����������

Distribución y hábitat:� ��-��+��,���0-/+��,+���+4.�+<17� ��9+����,��-$�� .��51� ��"""!� �$0$��$0D1�-������+��$,$��/$��-�+�����$1�->��0$�7��F��-�$���1�C.�/�(�1�*+���>����0.5��������5�*���+,$��1�$1���,�D1+��0�1����1�/����.�4�����=.��*�5��/��,�,$��,��/��/�9.1��,�/���4$��,��$(Floración-Fructificación:� �9$��$(

ASTERACEAE (Compositae)

C���������������� ���������������������������������

0��������������������������������������������������7����������������&���������������������������7�����������������&�����������������������������������������������������

Fotos 11 y 12

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

49������������������������ �

��� ����%�/������������� �������������������������������������������������������������������(������(������������%����� �������%������������������������������������������� (������ ����������� ������ ���������� �� ��������� ;����� ��������� �������������������������������������������������(�������������������Hojas��������������������������������������������������������������������������������������������=�������(�����������������������������������������������%� ����%������������'���������������������������������������������������Capítulos�������������������������������������������������������������7�������2�����������������������������������������Calículo���������������������Involucro������������������������&������������������������������=����������������������������7�������������������������������������������������������Flores������������������������������������������������������������������������������������(��������������+���'�������������������������������������������������������������������������������������� ����*� ���������+��������(�'�������� ���������������������������������������������������/����������'��������������������������������7���������������������G��������%�����������������������������������������"�-��%���������&����(������������������������������������������� �����%�*��������%�*� ������������� ��=����������������������������������������������������������������������������%��������������������������������������������������7�����%�������� ������������������&����������������������������������������������+������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������$��������-�����������=����������������������������� ��������������������������������������������������������(��=������1��������������������������6(�������������=������������������������������������������=����������������������������������������������������������������������������������� Fruto�����������������������������&�����������������������������������������(������&���(��������������������������������������������

��8�0+/+��������������+�1��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+���5��4�����������,���( 2 �9:1��$��5�&2(������-��+��7�$1��+�.5�1,$�����B��1�.1$�,��/$��9�.-$��,��-/�1�����$1�8/$����0>���+�$����+0-$���1����,�/�-/�1��������0���""%!(���B�0+�0$7��1�*+���>����/��8�0++��=.�����>�0�?$����-����1��,�7��$1�&)�9:1��$��5� ���-��+��(

+�����.��� ���$0�1,�,�A���+���9.+�����")%I�.�����������")"7��"��I�J+19� 5��$4+1�$1��"�'I��+//$1� 5��9>���9.+��"��I��1,��4��9�5�3��+����""�I�6�88��5��""&I�3.1K��""'�7��""'4I��B�C�5�.�����������"""I�$�,�1���0��"""I�$�����&��2(

NotaA� �� 8�0+/+�� ����������� *�� �+,$� �.4,+E+,+,�� �1� ��+4.�� �$1� 4���� �1� /�� �$04+1��+<1� ,�� E��+$������������0$�8$/<9+�$�7� �$0$� /�� 8$�0�� ,�� /��� ��0��� ���+90>�+���� 5� ,�� /$�� �-:1,+���� ,�� /��� �1�����7-�+1�+-�/0�1��(�1�/����4/�� ����-����1���,��8$�0�����.0+,��/��8$�0��4>�+���,��/����1������5�,��/�����0�����+90>�+����-����/�����+4.��,�������>�����-����1�����1�*+���>(

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

50 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Tribu Forma de Forma de las ramas Géneroslas anteras estigmáticas

������+1���.,��(�-:1,+��� �-+��/� $E�,$7-$�$��E+,�1��

����� $4�.��;��.1��,�(�-:1,+��� �-+��/� $E�,$;/�1��$/�,$

����� /+9���0�1����9+��,�(� �-:1,+���-+��/� $E�,$

����� �.4�$�,�,�;��.,�,�(� �-:1,+���-+��/� $E�,$;��+�19./��

����� ��.,�,�(��-:1,+���-+��/� $E�,$

����� ��.,�,�(��-:1,+���-+��/� $E�,$;/�1��$/�,$

����� �.4�$�,�,�;��.,�,�(� �-:1,+���-+��/� $E�,$��� /�E�0�1;��� /�1��$/�,$

�.5��$����7���.1��,���5�-+��/0�1��� -�1+�+/�,��7>����� ���+90>�+���0��9+1�/��

+1��/��7� /�1��$/�,��7��+�19./����� $� �/�E�,��7-+/$���� ,$���/0�1��7$4�.���;�9.,��7� >�������+90>�+����0��9+1�/��

��9��7� /+1��/��7� -�-+/$���,$���/0�1��7� ��.1��,��;$4�.���7��>�������+90>�+����0��9+1�/��

+1��/��7� ��+�19./����7/�1��$/�,��7� -�-+/$����F���1�0�1��7� �9.,��7>����� ���+90>�+���0��9+1�/��

+1��/��7���E������$1-�-+/��� ,$���/��7� ��.1��;,��7�>��������+90>�+���0��9+1�/��7� ,�����$//�,���-+��/0�1��

��9��7� /+1��/��7� -�-+/$���,$���/0�1��7�$4�.����$�9.,��

+1��/��7���E����,$���/0�1��� -�-+/$���7��.1��,��;$4�.���� 5�-+��/0�1��� -�1+�+/�,��

�1�*�0+,��

��������

.-��$�+���

��/+�1�*���

�1./���

���.����

��1��+$1���

�����

�������� ���%����� ���������� ��"��#���� ����+��������������������

!��������

!�������� ��"�� � ����������%����� ���*��

!���������������������������������

������������������

����� �� �������� ���������������,�������-���������

Tabla 5. Forma de las anteras y de las ramas estigmáticas para las tribus de Asteraceae presentes en Chisacá

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

51������������������������ �

Claves

#� )���������� �������� �� �����������������������������������������������Grupo A

#F 0��������������������������������������������1

1� *����� ���� ����� ��� �� ������������������������������ Grupo B

1F *������������������� ������������������������ ��������������� ��������������������������������������������������������������(����������������������������� Grupo C

Grupo A. Arbolitos, arbustos o subarbustos

#� 0� ��������������������������������������1#F 0� ��������������������������������������-

1� 0� �������������������+���������������������������������������������� ������� ������������������������������������������� H�(����������������� C������ ���������������������������������������������������*�� "���

1F 0� �������������������+����������� ����� ���������� ������������������������H�(�������1�����������C������� ������ � ������'��������������������������������������"������������

�� $�(����������� �����������������������&�����������(����������������(���� ���������� ���������������������������������������������*��������!� �#�.����������������������������*�� "���������� ��

�F $�(����������� �����������������������(������������������&�������������������� �� ���(���� �������������������������������(�����������������*��������!���!�-�������������������������������������*�� "����������

"� 0� ���������'�������������������������������������(�������������������������������������)&�����

����������������=�������"�"�.������ ������ ������ ��������������������$$$$$��������$$$$$$���������������� �������

"F 0� ���������'���������������������������������������)&�����������=������1�.��������������������������������������������������������������������� ���

-� *����� ������������ C�%������������������ �������������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$�'��� ��������� � �� ���

-F *�������������������������������������C�%����������������������������(�����������������������������������������������������������������

� H�(����������������&��������%����������� ����������������� C�%�������������������������� ����������������������������)&����������������������:

F H�(�����������������&��������%����������� �����������������C�%��������������������������������'��������������������������)&������������������������������������������������������������.

:� *�������������������(�����������������0� ��������������������������������������������'������������(������*�����������������+������������-�:��%������������������������������������������ ������������� ����

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

52 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

:F *�������������������(�����������������0� ����������������������������������'�����������������*�������������1�������������+��������� ���� ���� ��� #!� �%������������������������������������*������������

.� 0� ��������������������������������������,

.F 0� ��������������������������������������#"

,� 0� ���������������������������������������������������+����������������������������������������������������������������������������

,F 0� �������������������������������������������������+����������������������������������������������#!

#!� 0� ������������������������������(���� ������ ������� � (���������������������������������������������(������%������*�����������������������������##�������������

#!F�0� ������������������������������(����������������������������� ��� ������� ���(������&���%������������������(������������������������������������������� &��� ��� ��� ����������������(���*�������������������������������������������������������#�������������

##� 0� �� ��������� �� �������� ��������������������������������������������������������

##F 0� �� ��� ��������� �� �����������������������������������������������������������#1

#1� 5�����������������������������������������������0� ����������������������=�������!�"�#�#�������������� ��������� ���� ��������� ���������� ���������������������������������������������������������� ���������

#1F )�������������������������������������������0� ����������������������������=�������#�1� �������������������������������������������������������������������������������������!������ ����

#�� 0� �� #�-�1�-� ��� ��� ������ H����������������������� C������ �7����������������������)&������#�-������������ *����� !�"-�#��� ��� ��������������������������������������������� ��

#�F 0� �� 1� �-� � ��� ��� ������ H��������������������������C�������7�������������������������)&������!�-������������*�����#��������������������������������������������������� ���

#"� 0� ������������������������������������������������� �����(����������������������������������������������������#-

#"F 0� �����������������������������������������������������������������������#,

#-� 0� ������������'���������������������� ��������� ���&���������������������������������������������������

#-F 0� �����������������������������'�������������������7�����%������(���������������� ������������������������������������������������������� #

# � 0� �� ���� #��� �������������������������������+���������������H��(������������������=���������������������������+����������������������������������������*������������������������������������ �����������������

# F 0� �������������������������������������������+�����������������H�(�����������������=�������������������������+������������������������������ �������� *����� �����������������������������������#:�������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

53������������������������ �

#:� H��������� ���4�� ������� ������������ ���� ������ ���������C������ -� � �.� ��� ��� �����C�%������� -� � �.� ��� ��� ��������������������������������������������

#:F H������������&���������������(�����������������������������C������� �-� �������������C����������� �"�.������������������������������������#.

#.� ;������������������������������������� %(������*��������������������=������1�-�U�!�,�1����������(���������%������������(����������������������������(����������������(����C�%��������� �"�"���������������������������$$$$����������������� ��

#.F ;��������������������������������������� %(������*������������������=������#�1�1�U�!� �!�,��������(�������%������C�%�������"�"�"�.���������������������������������������������

#,� +����������������������%�������������������������������������������*��������������������������������������������������������������������1!

#,F +�������������������������������������� ���� ��� ������� ��������������%������������������������������������������������������*���������������������������������(�����������(�����������������������������������������11������ ��������

1!� 0� ����������������������'����� ������� 2����������� ����������������������������������������������������

1!F 0� ���������������������������������'�������������2�������������������������������������������������1#

1#� 0� �� ������� ��������� ���������������(������������������������ � ������� H�(�����������������C��������������*����������������������������������������� ���

1#F 0� ��������������(��������������������H�(������������������C����������� �� ������ *����� ����������������������������������������� ��! ����

11� 0� ��!�#�!�1"�����������������������(����������������������(��������������)���������������������� ��������� ��������������������������������������� ����������! ����

11F 0� ��#�1��������������������������������(�������������������������(�������������������������)��������� ����������� ���� ���������������������������������������������������������1�

1�� 0� ���(��������������������������������(������3������#�"�#�-�����������������������������=������ #�1�#� � ��1����� ��� ������������������������ �������������� ����

1�F 0� �� ���������� � �(��� ����������� ������ ������������(������3������!�-�!�.����������������������������������&������=������!�"�!�-���������������������1"

1"� 0� ��#���1�-��������������������������������(�����'�������������(���������%�����������������C�������������������������3�������7�������� �������� �������������������������$$$$$$$$$$����� ����������!� ����

1"F 0� ��!�-�#�1��������������������������������������������������'������������(���������%������������������C���������������������������3����������������������������������������������� ���������� � �����

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

54 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Grupo B. Hierbas con todas las hojas arrosetadas

-F 9�������������(�������!�-�1�-������������+��������������=�������������� ���� ������� *����� ���������������������������������������� ������������

� H��������������������������������������� �� ����� �������������)&������ "���� ��� ����� ����������������������������������������������������+�������

F H�������������7��������������������������������������� ���)&�����1�"�"����������������������������������:

:� H������������������������������������<���1�:���1������������������� �����������7���������� ���������)&������ 1�"�1�.� ��� ��� ��������������������������������������������� ��

:F H�����������������������������������<���"�-�-������������������������������7��������������������)&��������1�"����������������������������������������������������������������

.� 0� �������������+��������#�1�1��� ��� ������ ���������� ���������������������������������������� ������"�����

.T 0� �����������+���������������-������������������������������������������,

,� 0� ���������������������+��������� ���� ������� �� �%�������� �� �%���%��������������������������������������������#!

,F 0� �������������������������������������+����������������������������������������������������������������#"

#!� 0� ����������������������H�(�������������������������������������������##

#!F��0� ������������������������������(����H�(���������"��������������������#1

#� 2�������������������������������������� ���������������0� ��������������������������������������������1������������

#F 2������ ������ �� ���� ���� ��������������������������(��������������������������������������������������� ���������������0� ��������������������������������������������������"

1� H��������������������������������������� �� ����� �������������)&������"�������������������������������������������������������� ���������� +�������

1F H�������������7��������������������������������������� ���)&�����1�"�"�����������������������������������

�� H������������������������������������<���1�:���1������������������� �����������7���������� ���������)&������ 1�"�1�.� ��� ��� ��������������������������������������������� ��

�F H�����������������������������������<���"�-�-������������������������������7��������������������)&��������1�"���������������������������������������������������������������

"� 2�������������������!��������������������������������������������������������0� ��#-�"�������������+��������������������������������-

"F 2�������������������������������#-�����������������������������������������������'����0� ��!�"�#!������������+��������������������������.

-� 9�������������(�������!�1��������������+�����������������=�����������������������*���������������������������������������������������#����� ����������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

55������������������������ �

##� *�����&�����������������������7������&��4���0� �������� �������� �������������=�������1��U�!�#�!�1�����C�����������������������������������������������3�������������������#�1�#� ��������������������������������/��������������

##F *�����&����������������� �����0� �������������������������'��=������!�"�#�U�!�!.�!�#�����C�����������������������������������3�������������������1�1�"�������������������������������� ��� ������������

#1� 0� ���������'������������������(���������(������%������+��������� ���� ������� ������������������������������������������,���� ���������!����

#1F 0� ���������'�����������������������������(����������������+����������������������&����(�����������������������(����������������������������������������������������������������������������������������#������� ��

#�� 0� ��1������������� H�(��������������������������������������������������������+��������������� �� ������ ,!� ������ �.�##�������������C��������������������� �� ��� ������� �7�������� �� �������������������������������� ���������

#�F 0� ��!�"�!�.�������������H�(�������� ���� ��� ������ �����������������������������������+��������� �������� �������� "-� ������ �-������������� *����� ��������������������������������������������������������������������� ��+��������

#"� *�������������������7�������������� ����� �����������(������������������������������������������0� �����������������������������3���������������!�.������� �����������������������������������

#"F *����� ���� ����7�� ������ ���������������0� ������������������������������������3�����#�"�1�"������������������������������#"���� ��������

#-� *����� ���������#!������������0� ���������������������������������������%����������������������� (��� ������ +�������� ������������ ������������������������������������������������� ����������������

#-F *�����������������������������������������0� ����������������������������������������+��������� ���������� ����������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$���� ����������������� ��

Grupo C. Hierbas con todas las hojas caulinares, o algunas con hojascaulinares y hojas basales arrosetadas, éstas últimas generalmente nomuy evidentes o deciduas

#� *����������� ��������������� ����������������������������������1

#F *����� ���� �� �� ���������������������������������������������������.

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

56 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

1� *��������������������������������������1F *��������������������������������������-

�� *������������������"!�-!������������0� ��#.�1.�U�1�-�:�1������������ ���� �������� ������������� ������������+���������������������%������� �������� �����������������������������������������#����� ���!� 2������

�F *������������������������#!������������0� ��1�-�"�-�U�!�1�!�,�����������������+��������������������%����������������������������������������������������������������"��*���������

"� $������������������0� �����������������������'�����H�(���������������������������������������������������������*�������������������������������������*������������

"F $��������������������0� �������������������������������'����H�(����������������������������������������������������������*������������������������������������������������������������������������������������*������������������ ����

-� *��������������#!���������������������� ���� ���������� ;�����������������0� ��!�.�1�������������������������+��������������H�(���������"���������3������������� �� ������ ������������������������������������������0 �����������������

-F *��������������"!�#-!����������������������������������������;���������������0� ��1�1�#"�-�������������������������������(�����+������� ���������� H�(����������������� 3������ ����������������������������������������������� ��#����� �

� 0� �� ������ ��������=� ��������������������������������������������������������(���������%�����������������������������������������������������#����� ��������������

F 0� ���������������=��������������������������������(����������������������������(�������������������%������������������������������:

:� *������������"!�������������������������;����� ���� ������������0� �����������1�1�"�U�!�"�#�������(����������������3�����������������"�"�"�.�������������)&�����������������������������������������������������������������#����� �� � � ����

:F *������������!�:�#�-���������������������;���������������0� ����������-�#"�-�U�#�-�"�-���������(����������%������3������������������� �"�������������)&���������������� ����� ��� ��� ��������������������������������#����� �� � ���

.� 0� ������������������������������������,

.F 0� ��������������������������������������##

,� 0� �����������+����������������3������ ����������� 2�������������������*������������������������ ��� ������ ���&������� *������������������������������������������!��

,F 0� ����������+������������������3������ ��������� 2����������� ����������*�������������*������������������������������������������������������#!

#!� 0� �������������=����������������������������(����+��������7������C��������������������)&���������������������������������� ������"�����

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

57������������������������ �

#!F 0� ����������������=� �������� ����������������������(����+������������������C������������������������� )&������ ������� ��������������������������������������� ��������� ��!��� ���

## 0� �������������������������������������#1##F 0� ��������������������������������������#-

#1� 0� �������������������+������������������������������������������������ ������ �� ���������� *����������������� ���������&��4�������������������������������� ���� ����

#1T 0� ����������������������������� ���� �������+�������� ���������� �������������������������*����������������������������������������������#�

#��� 0� �� ���������� 2����������� ����������+������� ��������+����������������=��%����������������������*��������������������������������������

#�F 0� ������������������2�����������������������+�����������������+���������������=��%����������������(�����������������*������������������������������������������������������������������������������������������#"

#"� *����������������������������+�������������������3������������������������������������������������� ��*�������������������������������������������������������������#��������������

#"F *�������������������������+�����������������3������(�����������������������������������*���������������������������������#�������+���� ���������

#-� *����� ���� ��������� C�%��������������� ����������� H��������������������������������������������������� ������������ )&������� �����������������������������������������������#

#-F *����� ���� ��������� C�%������������������������+��������������������������������������������������������������)&��������������������������#.

# ��*�������������������(�����������������0� �������������������������������������� H��������������������������������������C������(����������&��������� �����+�����������-�:��%��������1��������������*�������������������������������������������������������������������� ������������� ����

# F *����������������������&�������0� ������������������������������H����������������������������������������� ������������ C�����(�����������������������������������(������������������%����������+�������������������#!��%��������"�������������*�������������������������������������������������������������������������������������������������������������#:��*� �������

#:� *����������������3�����#�-�1������ ������ ��������� � ��(���������������������������������C���������������������������������7�������������*� ���������������

#:F *���������������3�����1�"�����������������������������������������������(������C������������������ ����������� �7������������������������*� ���������������

#.� *�������������7��������������������������� ���(��������+���������������� ��� ������ �������������������������������������������������������������!����

#.F� *����� ���� ����7�� ������������ ��������������+���������������������%����������������������������������������������������������������������������� #,

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

58 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

#,� *���������������������������(����������������+�����������������������(���������+�����������������H��(��������������#�������������+��������� ��� ������������� ������ �����������������������������1!��#����� �

#,F�*��������������������������+��������� ���������� �� ��������������������� ���� ������� ����������������+���������������H�(���������������!� �������������+����������������� �� ��� ������������������������������������������������������11

1!� 0� �� ������ ��������=� �������������������������������������� �������������������������������������������������#����� ��������������

1!F 0� ���������������=��������������������������������(�������������������������������������������������1#

1#��*������������"!�������������������������;����� ���� ������������0� �����������1�1�"�U�!�"�#�������(����������������3�����������������"�"�"�.�������������)&�������������������������������������������������������������������#����� �� � � ����

1#F *������������:!�#-!����������������������;���������������0� �

���������-�#"�-�U�#�-�"�-���������(����������%������3������������������� �"�������������)&������������������� ����������������������������������������������������#����� �� � ���

11� *������!�.!���������������������������������;��������������0� �������������������=��������������#�-��������������������������������������� H������������ ������������+�������������������������������������������������������� ����������� ��

11F *�������������������������.������������ ��� ���������� ;�����������������0� ������������������=����������������!�.������������������������������������������+�������� ����������� (�����������������������������������������1���'���������

1�� 0� ��#�#� ����������������(����������������+��������������������C����������������������������������������������������������)&�������������������������������������������������������������'�������������� ��

1�F 0� ��!�"�!�.�����������������������+��������7�������� ����������C�����������������������������������������������)&�����������������������������������������'�������������� ���

Achyrocline (Less.) DC.

�:1��$��$0-.���$�-$��������,��2����-��+��7�-�+1�+-�/0�1���,+���+4.+,����1��1��$�5��.��0:�+��7��$1�/9.1$����-����1��1�����1�L8�+���5���,�9����������0����""%!(

Achyrocline satureioides (Lam.) DC.5���������-!�:!�������������������������������������������������������������������������������������(�����������������7�����������������������;������������������� �������������������������Hojas����������������=����������������!�.�1������

Foto 13

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

59������������������������ �

������������=�������1�#�"�-�U�!��1�!�.:��������������������������������������������(��������������������������������(�������&���%�����������������(������������������������������������&��������������������������(�����&����������%������������� ����&��4���� %(������Inflorescencias��������������������������������������7�������������=������������������������������������������������������&��������(�������������������=��������������������2���������������������Capítulos�����������������%������������������������-�:��%��������1�������������Involucro�"�-� ����������������������&��������%����������������������"�����������������������������������(�������������������������������� ���=������1�"�"�.�U�#�1��� ������(���������������������C�%�������#�1�#� �������������������(��������������=�������������������������������=�������������������������������������Aquenio����������!�"������������������������������=�������#� �1���������������������

Distribución y hábitat: ��-��+�� ��04+:1�-����1��� �1� /$�� ->��0$��,����1�C.�/�7� �.�,$�� 5� #��D� � .��51�"""!(�1�*+���>�����������5�-��8+����*�4+�����1�C$1����F-.������5�,�9��,�,��7��$0$� /$��4$�,���,������������5�4����1�$�(Floración-Fructificación:� �9$��$;��-�+�04��(

Ageratina Spach

0�������������������������������������������������������������������������������������������������������������%������ %(��������������(���������������;����������������������������(������������������������������Hojas�����������������=���������������=���������������������������������������������������������������������(�������&���%����������#�%�1������������(��������������������������������������������������������������(��������(�����Inflorescencia������������������������������Capítulos����������������%�����������������2������������ ����� �� ��������� Involucro� ����������� �� ������������ 1��� ������=� ����������������������������������������������C�%��������������������������'���������%������-��Aquenio����(������������������S�����������"� �������=��������������������������������������(������������������������

�:1��$��$1�������,��&"����-��+���,+���+4.+,����1��0:�+���5��/�$�+�1���,��/����1,+�������0����""%!(����/��&&���-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!7����������1�.�1���1��1�*+���>(�#$�$����-����7��1�/��C$1��,�����.,+$��$,���/�����-��+���,��!����������$1��$1$�+,����$0$�M�0��9$�$N(

Ageratina glyptophlebia (B.L.Rob.) R.M.King & H.Rob.)�������#�-�"��������������������������������������������������������������&�����������������������������;���������������(�������������������Pecíolos�#�#�:����������=�������"�,�-�7�#�1�"������������������������������������� �� %(�������'����(���������������������������������������(����������(���������������������� ������������� �������� �� ���������� ������ ��������� Inflorescencia���������������������������������=�������������#!�������������Involucro�-������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

60 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

����������������=�������1�.�"�.�U�!�.�1�������������������������C�%��������"�1���-� ������������������������������������������������������Aquenio�1��� ������������ ������������ �� �������=� ������ "�"�.������� ������ ������� ���� ������������������������

Distribución y hábitat:��������-��+��*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5��.�,$��� .��51�"""!( 1�*+���>�����������5�8.��E+��������+�1,$��$4���/$�������-���$���$�+�,�����$���(Floración-Fructificación:��1��$7�?.1+$�5�,+�+�04��(

Ageratina gracilis (Humb., Bonpl. & Kunth) R.M.King. & H.Rob.0�����1!��!�������������������������;������������������������������������������(������(�����������(�����������Pecíolos�#�������������=�������!� �1�U�!�"�#�.�����(����������������������������������������Inflorescencia������=����������!�.�1�:�������������Involucro� �#!�����������������������=�������"�-�U�#�#�-��������������(��������������������� �'���C�%��������� �"�������������������������������������������������Aquenio�#� �1�"�����������������������������������"�������������=������1�.��� �����������������������������������������������������������

Distribución y hábitat: ��-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�/����9+<1,�����.,+$����0.5�8���.�1����1�/$�������-���5�����$�����$�$�$�7���B��$0$����/�+�.,���0�1$������������/$���0+1$�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Ageratina tinifolia (Kunth) R.M.King & H.Rob.)��������1�"�������������������������;���������������������������������������� %(�������Pecíolos�#�1�����������=�������-�.�-�U�1�:�-���������������������'��������������������������������������������������������������������������Inflorescencia����������������������=�����������#�#�-�������������Involucro�"����������������������=�������1�:��� �U�!�"�#�1������(���������������������������C�%���������-������������������������������������������%���������������)����������$���������������Aquenio�!�.������������������������������-� �������=������1�.�������������������

Distribución y hábitat: ��-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1��/�>����,����.,+$����0.5�8���.�1����1�0��$���/���5�4$�,���,����0+1$�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Aphanactis Wedd.

�:1��$� =.�� �$1�+�1�� 1.�E�� ��-��+��� ,+���+4.+,��� �1�$���� �+��7�$/$04+�7� �.�,$�7� #��D� 5��:F+�$����0����""%!(����/����������-��+���,�/�9:1��$�=.�������1��1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!7��</$.1������1�$1��<��1��/�>����,�����.,+$(

Aphanactis piloselloides Cuatrec.0����������������&���������������(�����������������7�����%�������������&��������������������������������;������������������&���������Hojas���������

Fotos 14, 15 y 16

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

61������������������������ �

��������������������������������������������(��=�������#�1�#� �U�!�1�!�"�������������������������������������������������(������������������������������������������������(������%���������������������(���Capítulos�����������7����������������������������������������������������������%�����������������=����������!���#�-�������������2�����������������������������Involucro�����������������������������������=���������1�"�"�U�#�#� �����������&�����������������������������������������������������������=�������������&�����������������������������������������������������������������C������(����������=����������������������#�1�#� ��������������������=������!�"�!�.����������������(�������������=��������������������������#�1�#� ���������������������������%������-��������������Aquenio�1���������������(��������&�������������"�:�������=��������������

Distribución y hábitat: ��-��+���$1$�+,���</$�,��/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(�!&���� ����"� �����������1��/�>����,�����.,+$�5�8.��$4���E�,���</$���/���1���,��,��/��/�9.1��,��*+���>7�����+�1,$�?.1�$�$1���������������� 5������������ � ��(��'��� (Floración-Fructificación:� ��-�+�04��(

Baccharis L.

)��������������������������� ��������������������������� ����� ����������������������������;�������������������������������������Hojas���������������������������=���������������������������������=���������������������������������(���������������������������������(�����������������������������������������������������(������Inflorescencia������������������������������������(��������������������������������������7����������������������������������$������������Capítulos���������������%�����������������2�������������������(�������Involucro�����������������������������������=�����������������������������������������C�%����������������������-�������������������������������������������=��������������������������������������������������������������������������=�����������������������Aquenio�����������������(���������������������������#!��������=���������������(������������������������%���������������������������������������������������������������������������������������������

�:1��$� �0��+��1$� �$1� ������ ,�� %��� ��-��+��7� /��0�5$�� -����� ,�� /��� �.�/��� *�4+��1� �1� /��� C$1���.4��$-+��/����.�����������")"7����0����""%!(����/���& ���-��+���=.������1�.�1���1��1�/$��->��0$��$/$04+�1$��� .��51��"""!7��.���$����>1�-����1�����1�/��C$1��,�����.,+$(

Baccharis prunifolia Kunth)�������� � ��������� #����� ��� ������ �������������� ;����� ��������� �� �����������Pseudopecíolo���:�����������=�������1� �-� �U�!�.�1�"���������������������������������������������������������������������(�������������������1S������������������������������������(�������&���%������������������(�������

Fotos 17, 18 y 19

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

62 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

������������������������&��������������������������(���Inflorescencia�������������Involucro�-�.���������������"�������=�������#� �"���7�!�:���-������(�������������������������������������������������������������������C�%����������������-�-�"��������������%����������������������������������=�������"�-�-�1�����������������������������������������������������C�%���������������1�#���.�������������Aquenio�!�-�������������"�-�������=���������"�-�����������������������������������������

Nombre común: �*+/�$7�*+/�$�,��->��0$7�*+/��7�*+��$�$�+�$� �.1,+1�0����7��$5��>!(Distribución y hábitat: ��-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5��.�,$��� .��51��"""!�=.�-.�,���/��1C����/�+�.,���0.�*$�0�1$�����.�����������")"!(�1�*+���>����8���.�1����1�/$��0��$���/��5��1��+�+$��-���.�4�,$�7��$0$�4$�,���,����0+1$�(Floración-Fructificación:�0�5$7� ?./+$7�$��.4���5�,+�+�04��;0��C$(

Baccharis revoluta Kunth)�����������������#�#�-���1������������������������������������������������������(����������(��������Pecíolo�#�1�����������=�������#�1�1������U�!�1�!�"����������������������������������������������� �� %(�����������������������������������(�������������������������������(�������������������������(�����%������Inflorescencia��������������Involucro�"� ����������������������=������"�.� �U�#�1�#� �������������������������������������������C�%������������������1�"�"�.��������������������������C�%����������������1�"�1�.��������������(����������������������������Aquenio�#�1���������������"�������=������1�.�"�.����������������������������������������������������

Nombre común:�$1�?$7� ��1�/$�$,$7�*+1�*+0�/B� $� �$0��+//$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat: ��-��+��=.�����*����9+����,$�D1+��0�1���-���� /$��->��0$���$/$04+�1$�� � .��51�"""!7�,$1,������1�.�1�����1�/����$�,+//������1���/�5���+�1��/��.�����������")"!(���.1����-��+��0.58���.�1����1��$,$��/�->��0$�,�/��.0�-�C7���-��+�/0�1����1��.�4�����5�������,���$��+�1����,���9.�(Floración-Fructificación:� ?.1+$;$��.4��� 5�,+�+�04��;8�4���$(

Baccharis rupicola Kunth)�����������������!�"-�#���1�������������;������������������������������Pseudopecíolo#�������������=�������#�-�1�-�U�!�,�#�-������������������(�������������������������������������������������������������������������(�������&���%����������� ��� ��� (���� ������ � (������������ &��� ��� ��� �������� ���������(��Inflorescencia�����������Involucro�"�:�������������1���������=�������"�-�U�!�.�1�����(������������������������7�������������������������������������������������������C�%����������������1��� ����������������������������������������������������������Aquenio�#�-������������� �������=��������������������������

Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,���</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(�1�*+���>����1�.�1�����1��+�+$��4+�1�,��1�,$��5��1���0�C�/�,���$1��/�-�?$1�/(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$7��9$��$7�$��.4���5�,+�+�04��(

Fotos 20 y 21

Fotos 22, 23 y 24

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

63������������������������ �

Baccharis tricuneata (L.f.) Pers.)����������������������������������������������#�-��������������������;�����������������������Pseudopecíolo�#�#� ��������������������=���������1�#!�U�1�"�.�������������������������������������������������������������#������%����������(������%������Capítulos������������Involucro�"�.� �"�������������������������������������������"�������=�������#� � �"�U�!�-�#�1�����(���� ���������������������������������������������������������������C�%�������������������1�"��������������������������C�%�����������������"�"�.���������������������Aquenio�!�.�#�1�������������.�#!�������=������"�������������������

Nombre común:� ��1�/$�$,$� �.1,+1�0����!� $� ���H+1� ��$/+0�!(Distribución y hábitat: ��-��+�� �$0D1��� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�7� ��1�C.�/�7� �.�,$�� 5� #��D� � .��51�"""!(�1�*+���>����0.5�8���.�1����1�/$��0��$���/��7�-�?$1�/���5��+�+$���F-.���$��5��$�$�$�(Floración-Fructificación:��1��$7�0��C$7� ?./+$;$��.4���5�,+�+�04��(

Belloa Remy

0���������������������������������������&��4����������������� ���������������������������������������7�������������������������������������Hojas�������������������(�������������������7�����������������������������������������������������������������������(����������������Capítulos���������������������������������������%���������������=�����������������������2��������������������Involucro�"�-�����������%���������$��������=���������������C�%�������������������������������������������������=��%�������������������������������������������������������-��������Aquenio���������������������=������������������������������������������������������������������������������������������������������

���������.1�9:1��$��1,+1$7� �$1�1.�E����-��+���,+���+4.+,���,��,����1�C.�/�� 5�$/$04+��*�����*+/���1,��1��9�5�3��+����""�!(�#����/$��->��0$���$/$04+�1$�����*�1���9+����,$��������-��+���� .��51��"""!7,$��,��/����.�/��������1��1��/�>����,�����.,+$(�1������8/$���1$�����+9.���/��$1��-�$�=.���$4����/�9:1��$�,$-���$1��K/�1��7� .��517��//$�7�6O�9�1��1�5��+//$1��1��.�M3/$�����1:�+���,��/$��#>��0$�N���$0��+,$!7�+1$��/����.,+$��/�,B��+�$� ���/+C�,$�-$���1,��1��9�5�3��+��� ��""�!�=.+�1����+��.1���+4�1������� 5����������$0$�9:1��$��E>/+,$�(

Belloa kunthiana (DC.) Anderb. & Freire5��%�����/�'�������+����������D+���Q�����=�'����������������W������0������0����� �������� Hojas �:�-� U� !�"�!�.� ���� �������� �� ���������������������Capítulos�����������������"-��������-��������������2����������������Involucro� �"�.�����������������������������������������������&������������������������=�������1�.�.�U�!�"�!�.����������������������������������(������������������������������������������������C�%����������������"�.�-�1������������C�%�����������������"�"�"�������������Aquenio�!�.�#�1����������������������=�������"�.� �"������������

Fotos 25, 26 y 27

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

64 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D� .��51��"""!(�������-��+�����0.5�-����+,�����&� ��"��� � 5� �</$� ����1�$1��<��1� /$��4$�,���,�� /�/�9.1�� ,�� *+���>(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Belloa radians (Benth.) Sagást. & M.O.Dillon5��%�����/�*�����������������9�����=�'����������������9�������+������0��������������Hojas� �.�U�1����������������Capítulos������%��������������������,!��������.�##��������������2��������������(�7�������������Involucro�!�:�#������������������������"�-������������%���������(������������������������������������������&��������%����������������������������������������������������������������=�������-�,�U�#�1�-������������������������������������7��������������������������������������������������������������C�%����������������1�"���1�������������C�%�������������������1�"����������������������������������� �'��Aquenio�!�.������������������=��������� �-� ������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� �1$��,��-$�� .��51� ��"""!� -���� /$�� ->��0$��,��$/$04+�7� ��1�C.�/�7�.�,$��5�#��D(�������-��+���� 8���.�1����$4����$����5��+�+$���F-.���$��5�4+�1�,��1�,$�7��$0$�-�1,+�1���5� �/9.1$�� ��0+1$�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Bidens L.

�:1��$� �$0$-$/+��� �$1� ������,�� � ���-��+��� ��-��+�/0�1����4.1,�1���� �1� �/� �$1�+1�1����0��+��1$����0����""%!(��1��,�� /��� �.���$� ��-��+��� ,�/� 9:1��$�-����1���� �1� /$�� ->��0$�� �$/$04+�1$�� � .��51�"""!��������1��/�>����,�����.,+$(

Bidens triplinervia Kunth0����������������������������������������������������(��������;���������������������������(������� �'����Hojas�������������������=�������������������"�.����������������������'������������������������=�������!�.�#� �U�#�#�-�����(���������������=����������������������������������#�������������������������%�����������������������(������%������Inflorescencia��������������������������������=�����������"�1!�����������=��������������������������������������������������������Capítulos��������������%��������������������2��������������������������Calículo�����������&��������(���������������������������������������������������������������������������������H�(�����������������������������������������=�������"�.� �"�U�#�-�1����������������&�����������������������������������������������������������������%�=��������������������������������&����������������������������������(�������������������������� �'�����������������������������C����������������������3������������������������-��#�#� �����������=�������!� �#������������������������������������������������������������������� ����������1�����������C�%�����������������������������"�����������������������-�������Aquenio�"� �.������������������������������������������������������������� �:������=���������������������������������������&��������������

Foto 28

Foto 29

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

65������������������������ �

Nombre común:�*+-��$(Distribución y hábitat: ��-��+���1$��,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!(�1�*+���>��������1�C$1���-���.�4�,���5�*D0�,��7��$0$��/9.1$��4$�,���,������������(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Conyza Less.

�:1��$� �0-/+�0�1��� ,+���+4.+,$� �1� /��� ��9+$1��� ��$-+��/��� 5� �.��$-+��/��7� �$1� ������ ,�� )�� ��-��+���.�����������")"7����0����""%!(��1��,��/����.���$���-��+��,�/�9:1��$���9+����,���-����/$��->��0$��$/$04+�1$��� .��51��"""!��������1��/�>����,�����.,+$(

Conyza uliginosa (Benth.) Cuatrec.0������!�.!��������������������������������������(���������������������������������������������������������;�����������������������'����������(�����������Hojas������������������������=�������#� �:�-�U�!�#1�!�:�������������������������������������'���������������������������������������������������������� ������������ ���(���� ���&���%������ ��&��� ������������ ��%�����Inflorescencia�����������������������Capítulos������������������������������������������������%��������������������2���������������������������Involucro�"�.�-� ��������������������������������=���������1�-�1�U�!�.�#�1�����������������������������������������������(������(�����������(�������������������������������������C������������������������������������������(�����������������=���������������������1�.�"�������������������������������������=���������������!�"��������������(�����������������1�����������3��������������������������1��� ������������������������%������-���������������Aquenio�#�1�#� ���������������(������������������������������������������=���������1�"�"����������������������������

Distribución y hábitat: ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$�� ,����1�C.�/�� 5� �.�,$�� � .��51�"""!(Floración-Fructificación:�0��C$;��-�+�04���5�1$E+�04��;�1��$(

Cotula L.

/�9:1��$��$1�+�1�� ���-��+���,+���+4.+,����1��/�*�0+�8��+$��.�7�-�+1�+-�/0�1����1��/��.��,��L8�+�������0���""%!(� ��D1+�����-��+��,�/�9:1��$���9+����,��-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��������1�/$��/��,�,$����,��/��/�9.1��,��*+���>

Cotula mexicana (DC.) Cabrera0����������������(����������������������������� ������������������������������(���������������������������������;�������������������Hojas��������������������=����������"�#!������������������������(�������=�������"�.�##�U���1�:�#���� ��������� ����������=� ����%������ �������=� �������� ��������� ���� ��� ��(�������������������������������������(������%��������������������Capítulos ���

Foto 30

Foto 31

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

66 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

���������7�����������������������%������������������=���������������������������2��������������������������(�7�����������Involucro�����������������������������������=������#�1�1�U�!�:�������������������(�������(���������������������������������������������������������C���������������=��������������������������=��� ���� ������ ����������������������� #�#�-������� ������ ���������� ������������������Aquenio�#�#�-��������������������������������������������������������������������������������=��������������

Distribución y hábitat:���-��+���$0D1����$,$��/$��-�B�����$1�->��0$�7��F��-�$�#�1�0>�� .��51��"""!(�1*+���>� ���0.5� �4.1,�1��� �$4��� �.�/$�� *D0�,$�7� �$0$� �.�4����7� 4$�,��� ,�� �$��+�1���� ,�� �9.�� $/�9.1��7���B��$0$��$4����.�/$��0.5�,�9��,�,$��5��F-.���$�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Diplostephium Kunth

)�����������������������������������������������������������������������&���������������������������������7����������$���! �����&�������������������;�������������Hojas� ��������� �������� ��������� �� ��=� ��������� �� ���� ��������� ����������������������=����������������������������������������(�����������(��������������������������������&��������������������������������$����������������������������7��������������������������(������%������������(�����������������������������Inflorescencia���������������������=�����������1���-�#!���#-��������������Capítulos������������������������������������������������������������%��������������������2�������������������������(�7����(�������Involucro�����������������������������������������=��������(�����������������������������������������������������������������������C�����������������������������������������������������������������������������������������%�����=��������������������������������������������1����������=������������������������������������-��������Aquenio����(������������������������������������������������������������������"� �������=�������������������������������������������(������(��������������������������������������������������������������������$��� � ������

�:1��$��.��0:�+��1$��$1��/��,�,$��,��"����-��+���=.�����,+���+4.5�1�,��,��$/$04+��5���1�C.�/��*�����$/+E+��5��/�1$����,��*+/�7��$1�.1����-��+���1�$�����+����.�����������")"7����0����""%!(�+1�$�,��/��% ���-��+���,�/�9:1��$��1$��,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�����1�.�1���1��1��/�>���,�����.,+$(

Nota:� ���0�,+,���-����1��,���-�����/�-�--.���$����-$1,�1���/���,��/�����+��0>��/��9�(

Diplostephium alveolatum Cuatrec.)�������#�"�����������������������Hojas���������=���������������#� �1�"����������=�������#���1�-�U�!�� �#�������������������������(����'����������������������������������(���������������(��������������������������������(���

Fotos 32, 33, 34 y 35

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

67������������������������ �

Involucro� �.����������������������������������=�������1�-� �U�!�.�#� ������(������������������������������������������������3������ �"�:�-�������������7�����������������������������������=�������!�-������������������������������C�%�������"�"�"�.���������������������������������2��������������������������������������(����Aquenio�#� �1������������������������"���������*�������1�"�"�������������������

Nombre común:��$0��$(Distribución y hábitat:���-��+��=.�����>������+19+,����$/$04+��� .��51��"""!(���0.5��4.1,�1����1�/$��/��,�,$���� ,�� /�� /�9.1�� ,��*+���>7� �1� ,$1,�� 8$�0�� .�.�/0�1���0��$���/��� 9��1,��� �$4��� �.�/$�*D0�,$�(Floración-Fructificación:� �1��$;0��C$� 5� ?.1+$;,+�+�04��(

Diplostephium phylicoides (Kunth) Wedd.)�������!�-�#�-�����������������������Hojas�������������������=�������-�1�##�U�1�"�.����� �(�� � ��������� �'� ������������� Involucro� -� ���� ��� �����������������������"�������=�������#� �-� �U�#�#� ������(�����������������������������������3������#�"�#�-������������������7������������������=�������#�1�#� ���1�����������������������������������C�%���������1�"�.���������������������������%�����������������2���������������������������Aquenio�!�.�#���������������������������������������������������������������"�������=��������1�-�1�������������������

Nombre común:��$0��$(Distribución y hábitat: ��-��+���$1$�+,���</$�,��/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(�1�*+���>���0>��$�0�1$��8���.�1����1��+�+$��4+�1�,��1�,$�7��4+���$��5�-�$��9+,$��-$��/$�������-��(Floración-Fructificación:�0��C$�5� ?.1+$;�1��$(

Diplostephium revolutum S.F.Blake)�������#�����"��������������������������Hojas������������������������=���������#����������=�������!�.1�1���U�!�#1�!�1"�������������'����������������(���������������������(������������������������������Involucro�"�:����������������������������"�������=�������1�-�1�U�#�#� ������(����������������(�������7����������������������������������3������ �"� �.��������������7�����������������������������������������������������=�������!�"����������������������1����������C�%�������"�"�.����������������������������������������������������������%���������������������������2��������������������������������������Aquenio#� �1��������������������������������������"� ����������������������=���������"�������������������������

Nombre común:��$0��$�,��->��0$7��$0��$�$��$0��$�,���$1����.1,+1�0����!(Distribución y hábitat: �������-��+��*���+,$���9+����,���</$�-����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(�����������+C��-$�� �.��$-�� ��,$1,��,��5���� 8���.�1����1� �$,�� /�� ��9+<1�,�����.,+$7���-��+�/0�1����1�.�4�����5��/��,�,$����,���*������$��$��+�1����,���9.�(Floración-Fructificación:�0��C$�5� ?.1+$;�1��$

Fotos 36, 37, 38, y 39

Fotos 40, 41, 42 y 43

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

68 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Diplostephium rhomboidale Cuatrec.)�������1�������������������������&����������������'����������������(�� ���Hojas�����������=����������������#�������������=�������!�-�#�1�U�!�1�!�"���������������������������������������'�������������������(���������&��4�����%��������������������������������Involucro�-�1� �"�����������������������������"�������=������#�1� �U�!�"�!�.������(�������������(�����������������������������������������3������-� �������������������������������������������������������������������������������=����������������!�"��������������������1����������C�%�������"����������������������������������������������������������������������%�������2���������������������������Aquenio�#�1�#� ����������������������=������"�.����������������������������������������������������

Distribución y hábitat: ��-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5��.�,$���6O�9�1��1�5� �<1�"""7� .��51��"""!(�������-��+������$1$���-�����/��.0�-�C�D1+��0�1���-$��.1��?�0-/������$/����,$��1�")��-$��6$�:�.�����������1�/��/�9.1����9��(Floración-Fructificación: ��-�+�04��(

Diplostephium schultzii Wedd.)�������#�1�������������������������������������&������(���(�������'��������������(�� ���Hojas�����������������������������=����������������� �����������=��������#�.���1�U�!� �!�.�����������������'���������������������������������#�������������������������Involucro�"�-�1����������������������������������=�������#� ���1�U�!�.�#������(��������������(�����������������������������(������������������3��������1�"��������������������������7����������������������������=������!�"��������������������1�����������C�%����������� ����������������������%�������������������2������������������������Aquenio�!�.�#�1�����������������������"������=���������1�"��������������������

Nombre común:��$0��$(Distribución y hábitat: ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� 5� �.�,$�� � .��51�"""!(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$�5�$��.4��(

Espeletia Mutis ex Humb. & Bonpl.

+����%����������7���������������������������������&�������������'�����������������������������������������������������������������������(��������;������������������� ���������������Hojas���������������������������������������(��=�(�����������������������������&����������������������������=���������������������=�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ���� ���������������������� �������� ��(������ ������ ������ ���(������&���%�������&���������������������������������������������������%������������������(���������������������������������(����Inflorescencia�7�������������=

Fotos 44 y 45

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

69������������������������ �

���������������������������������=�������������#-�������������2�������������������Capítulos��������������%��������������������Calículo�����������������&��������(���������#�1������������������(���������������������������������������(��������(�������(���� �7�������������� ������� ��������������� H�(������� ��������������������������������=����������������&��������(��������������������������������������������������������������������������������(���������������������������������������������=��������������������� ���������&������� �����������������������������������������������������������%�����(����������������������������������������������������������C����������������������������������������������������������������=������������������������������������������������������������1�����������C�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������-�������)�������������Aquenio����(�������������������������������������������������������������������������������=��������������

� �������� & &���1���1�+,$�����+��$!����.1�9:1��$��F�/.�+E$�,�/�1$����,���.��0:�+��7��$1��/��,�,$��,��)���-��+����$1$�+,������1�+�9$��B�C�&���7���&���� &!(������,��/���% ���-��+���=.������$1$��1�-����/$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�����1�.�1���1��1�*+���>7��1�,$1,������$1$��1��$0$�M8��+/�?$1��N(

Nota�� ��1������ 8/$���1$�����+9.���/��$1��-�$�,���K/�1��7� .��517��//$�7� 6O�9�1��1�5��+//$1��1��.�M3/$����1:�+���,��/$��#>��0$�N���$0��+,$!7��1�,$1,��� �������� &�&�.�1���1�+,$��0-/+$/� +1/�.5����/$��9:1��$���������� .�����(7� �� ��������.�����(7� � ������� � �.�����(7� ����������� � �1��7� ������'� .�����(7�$�����%���.�����(�5�0�������.�����7�-.���$�=.���D1�1$�*���+,$�����4/��+,���/���0�1���/��$1,+�+<1�0$1$8+/:�+���,�/�9�.-$���B�-�$-.���$��E�����.��*���&��&!(

Espeletia grandiflora Humb. & Bonpl.+����%����#�1��1�������������������������������Vaina�1�:���1�����������������������7������������������=���������������#�1�-�����������=�������#,�:�11�:�U1�:���-���������������������������(������Inflorescencia����������������&�������������������������������=�������������,�������������Brácteas ����������� !�:�#������������3������#�#�#�"�����������=�������#� �1��������������������1����������C�%������� �:�#�������������Aquenio 1�"�1�.������������

Distribución y hábitat: ���.1����-��+��0.5�E��+�4/��=.������$1$����</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$�� .��51��"""!(�#�����$,$��/�->��0$�,���.0�-�C�����$1��+�.5���1�.1��,��/�����-��+���0>��+0-$���1���7,�,���.��4.1,�1�+�7� /���,+8���1������$�+��+$1���=.��8$�0��5��.��0-/+��,+���+4.�+<1��1��$,��/����9+<1(Floración-Fructificación:��1��$7�0��C$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Espeletia killipii Cuatrec.+����%����!�:�#�-���1��������������������������������Vaina�"�1� �-�����������������������7��������������������������=���������������#�-���-�����������=�������1:�"!�U���-�"�-���������������������������(������Inflorescencia��������������������������������&����������������������������������Brácteas ����������� !�-�#� ������������3������#� �1�"�����������=�������1���1������������������������������������������������������1����������C�%�������.�������������Aquenio�"������������

Fotos 46, 47, 48, 49 y 50

Fotos 51, 52 y 53

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

70 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Distribución y hábitat: ���.1����-��+��=.��*���+,$���9+����,���$/�0�1���-����/$��->��0$��,��$/$04+�� .��51��"""!(�1��/�>����,�����.,+$����0.5�����7��1�,$1,���</$����*��$4���E�,$��$1������C���1�.1�����$�,��/��/�9.1����9��(Floración-Fructificación:��1��$7��4�+/7� ?./+$;��-�+�04��7�1$E+�04���5�,+�+�04��(

Espeletia summapacis Cuatrec.+����%����#�1�1�-�������������������������������Vaina�"�-�-�������������������������7����������=���������������#�-�1�����������=��������,�"��U�"�,� �.����������������������������(������Inflorescencia�&�����������������������������������������Brácteas ����������� �!� ���!�,�1�-��������������������������(�����(����������(����������3������#� �#�,�������������������1���1��������������������������������1����������C�%�������,�-�#�������������Aquenio���1�"������������

Distribución y hábitat: ��-��+�� �1,:0+��� ,�/� ->��0$� ,�� �.0�-�C7� ,�� ,$1,�� �$0�� �.� 1$04��� �/��8�""'!(��//B�����4.1,�1���5��$4����/��-$���.����-B�./$��9��1,��7�$/$�$�$��5���E���+,$��,���$0�1�$�4/�1�$(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$;$��.4���5�,+�+�04��(

Gamochaeta Wedd.

0���������������������������������������������������������������������&��������7�������������������������������Hojas��������������������������=������������������������������������'�(��������������������������������������(���������������������������'������������� ��������������������������������������������(������%������Inflorescencias������������������������������������������������ �� 7������� � (����� ��������������Capítulos� ����������� �����%����� ����������������������������������2�������������������������������(�7�������������Involucro�����������������������%����������������������"�������=������������������������������������(��������������������������������7����������������������������C�%��������������������������������(�����������������=����������������������������������=���������������"������������������������-���������Aquenios�!�"��������������������������������������������������������������������������=�������1�"�1�.����������������������������������������������������������������������������������������������������������

�:1��$��$1�������,�� &���-��+��7���-��+�/0�1�����-����1��,����1��/��$1�+1�1����0��+��1$7��/9.1���,�/����.�/�������$0-$���1��$0$�0�/�C����1�$��$���$1�+1�1��������0����""%!(� �����-��+���,�������9:1��$��$10.5��+0+/�����0$�8$/<9+��0�1��7�-$��/$�=.��-����1��1�,+8+�./��,���F$1<0+���-����,+��+19.+�/��(�#����/$�->��0$��,��$/$04+�� .��51���"""!���9+���<��������-��+��7�,$��,��/����.�/������>1�-����1�����1�*+���>(

Gamochaeta americana (Mill.) Wedd.5��%����/�*������������������@����0��������������#-�1!�����������������������;����������������������������Lámina1� �U�!�1�!�"������������������������(���������(������������������Inflorescencias��������������������������������������=��������������������������������Involucro

Fotos 54, 55, 56, 57 y 58

Foto 59

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

71������������������������ �

�� �"�����������=�������1�.��� �U�!�"�!�.������(��������������������������C�%����������������������������1�"�1�.������������

Distribución y hábitat:�-����1����1��$,$��/$��-�B�����$1�->��0$7��F��-�$�#�1�0>�� .��51��"""!(�1��/�>���������.,+$����������7�,$1,��*���+,$�$4���E�,���1��*.���/����+�.�,$���1�/$���/��,�,$����,��/��/�9.1��,�*+���>(Floración-Fructificación:��1��$7�0��C$�5�,+�+�04��(

Gamochaeta purpurea (L.) Cabrera5��%����/�*������������������3�0���������������-�����������������������;������������������������������Lámina#�1�:�U�!�#-�!�1�����������������(�������������������������������������������������Inflorescencias�������������������������������������=���������������������Involucro���"�����������=�������1�.���1�U�!�"�!�.�����������������������������������C�%����������������������������1�"������������

Distribución:���-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Gnaphalium L.

0����������������������������������������������������*����������� ����%�������������������������������������������������&�������������������������7����������������������Hojas���������������������������������=������������������������������������������������������������������������� ���������Inflorescencia�������������=����������������������Capítulos�����������������%�����������������������������������������2����������������������������H�(���������-������������������&�������%������=��������(�������������������������C�%����������������������������������=�������������������������������������-���������Aquenios�������������������������������=���������1����������������������������������������

���������� ���.1�9:1��$��$�0$-$/+����$1��/��,�,$��,�� ����-��+�������0����""%!(�1�*+���>��$/$����1�.�1���1�,$��,��/��������-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Gnaphalium antennarioides DC.0�����1-����������������������������;����������������������������Lámina�1�-���-�U!�1�!�"����������������������������������'�������(���(������������������������������ ������������������������������������������������������������������(������������������������������������(������%������Inflorescencia��������������������=�����������!�"�#������������Involucro� �"�:�#���������������������������������������%���������(������������������������������������������������������������������������������������������=���������1� �"�U�!�"�#� �����(�������������������������7������(��������������������������������������(���������������������'��������������������������������������C�%����������

Foto 60

Foto 61

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

72 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�����1�.���1��������������������������C�%�����������������.���� �������������������������Aquenio�#�#�1������������������������������������������=�����������������������������������������������������������������������

Nombre común:��+���E+��(Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��04+:1�-����1��� �1� /$�� ->��0$��,�� �.�,$�7� ��1�C.�/�� 5� #��D� � .��51�"""!(�1�*+���>����8���.�1����1��$,���/�>����,�����.,+$7���-��+�/0�1����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:� ?.1+$;�9$��$7� ��-�+�04��� 5�1$E+�04��;�1��$(

Gnaphalium sp.0��������������������1-�:!����������������������������;��������������Lámina�#�-�"�-U�!�"�!�,��������������������������������������������� ���������������������������'�����������������������������������������������������������������������(������������������%�������������������(�������������������������������������������������Inflorescencia����������������������������������������7�����=���������������1������� ������ Involucro�-� �:�#������� �����������������"�-�������=��������� �-� �U�!�.�1�"������(��������������(������� �'������������'��������C�%����������������1�.��������������������(��������C�%����������������:��1�"�1�.�������������Aquenio�!�"������������������=��������������������������

Distribución y hábitat:�1�*+���>�����������5�����1�.�1�����1��+�+$��4+�1�,��1�,$�(

Gynoxys Cass.

)��������#�.��-��������������������������������(�����������7�������������'�������������������������Hojas��������������������������������������=��������������������(����'�������7������������(������������������������������������������������������������������(�������&���%���������������������'�Inflorescencia�����������(������������������7�������������=�����������!���#�1������������Capítulos��������������������������������������������������������������������������������������������������%��������������������2��������������������(������Involucro��������������������������=����������(���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������C������������=������������������������������ ������ �� ���� �����������=� ������ ��������� �� ���������=� ��� ���� ������������������������������-����������������Aquenio�����������������(��������������.�##�������=������� �"�.�:�����������������������������������������������������������������������

����� ����.1�9:1��$�=.���$1�+�1��������,��)����-��+���5����>������+19+,$���$/$04+�7���1�C.�/�7�.�,$�7�#��D�5��$/+E+������0����""%!(����/���& ���-��+���=.���+�1���/�9:1��$��1�$/$04+���$����&��&!7�&��*�1��+,$���9+����,���-����/��8��1?��-���0.1��� .��51��"""!(�1�*+���>��/�9:1��$����>

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

73������������������������ �

��-����1��,$��$1�,$����-��+��7�/����.�/���*�4+��1�-$��/$�9�1���/��1�0��$���/���,���+�+$�����9.��,�;,$�7��$0$������C���5������-��(

Gynoxys fuliginosa (Kunth) Cass.5��%����/�#����� �������� ���W����)���������Pecíolos�!� �#�.�����������=�������1� �:�1�U�#�#��������(��������������������������(���������������������������������������������������������������������������������������������������(������������������������(����Involucro-�:�����������=������� �:�#�U�#�1�1�.�����3������#�#�#�����������=�������#� �1�"����������=��������������7����������������C�%�������!�,�#�#�������������Aquenio�1���1������������

Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

Gynoxys hirsuta Wedd.5��%����/�*�� "���������������+������)���������Pecíolos���-�����������=��������� �1�U�#�-��������(��������������(��(������������������������������������������������(�����������������������(������������(����������������������������7������������(���������Involucro�!� �#�#����������=������� �#!�U�1�1�"�����3������!�,�#�����������=�������1�1�"����������=����������������������������������������C�%������� �.�,�#�������������Aquenio1�"�1�.������������

Distribución: ��-��+����9+����,���</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

Hieracium L.

0�������������������������7���������������������������� ���(���������������������������������$��!������Hojas������������������������������������������������������������&���������������������������������������������'���=��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������(�������&���%�����Inflorescencias���������������������7����������������Capítulos��������������������������������������������������2������������������������������(������Involucro�1����������������������=�����������������������������(����������������������������������3�������������������������������������#�1�#� �������������������"�-���������Aquenios������������������������������������������������:�##��������=������������������������

����9:1��$����0$�8$/<9+��0�1���0.5�E��+�4/��5�1$�*�5��/��+,�,��1� /��,�/+0+���+<1� ��F$1<0+���,���.���-��+��7�-$��/$�=.�����/��-.�,���$1�+,������$0-.���$�-$��"��$�-$��0>��,���(������-��+��7���9D1������/�$1��-�$��-/+��,$(����,+���+4.5���$1�-��8���1�+���1�.�$-��5�/�����9+$1�����0-/�,���,����+�7��$1�.1$�-$�$�� ��-����1��1�����1� /���0$1��@����0��+��1���5��8�+��1��� ����0����""%!(��$��,�� /��� ��+����-��+��-����1�����1�/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!�����1�.�1���1��1��/�>����,�����.,+$(

Fotos 62 y 63

Fotos 64, 65 y 66

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

74 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Hieracium avilae Kunth0�����������������:!���������������������������������������������������������(���������;�����(������(������������� ���Lámina�:�# �U�#�-�1�����������������������������������%����������������������������������Inflorescencia�������������������Involucro� �.�.�:�����������������������=�������1�.�.�.�U�!�.�#�1��������������������3������ �"� �.�������������)������������������������(�������(����Aquenio�1�.�����������=�������"�"�.������������

Distribución y hábitat: ��-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5��.�,$� � .��51��"""!(�1�/�>����,�����.,+$����������7��1�,$1,�����$4���E<���$�+�,���������-��(Floración-Fructificación:��1��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Hieracium frigidum Wedd.0��������������������� ����������������������������������������������7�������Lámina���-�U�!�-�#�1��������������������������������������������������������������Inflorescencias���������������������7�������Involucro� �,�-�������������������������������=�������-� � �"�U�#�#�1����������������������������3������-� �:�-�������������)������������������������(����Aquenio#� �1�����������=�������"�-�1������������

Distribución y hábitat: ��-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5��.�,$� � .��51��"""!(�1*+���>����������(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Hypochaeris L.

0�������������������������������������Hojas�����������������������������������������������������������=������������������������������������������������������������������������������(������������������%�������������������(�������������������������Capítulos��������������������������������������7����������������������������������������������������=�����������������������������2��������������������Involucro�������������������������=����������������&���������������������������������������(�������������������������������'�����7����������������������������� ��(�������=������������������������������&�����������������������������������������������3������#�"�1�"������������������=���������������������������"�-���������)&�������������������������������������=����������������������������������������

#���������9:1��$�����$1$��1��-�$F+0�,�0�1���)����-��+�������0����""%!(���������� ���,��,+���+4.�+<1�$�0$-$/+��7��.1=.�����>�0�?$����-����1��,$��1��/���,+����>1�$�5��1�/���-�������/����,���.��0:�+��(���/���,$����-��+���-����1�����1�*+���>7��&���"����������$1�+,���,���$0$�.1��0�/�C�(

Hypochaeris radicata L.0��������������#!�������������������������7������������������������������������������Pseudopecíolos�#�1�#�.�������������������������������������������=��������"�-�##�U�!�.�#�.�����������������������������������%�����������������������

Fotos 68, 69 y 70

Foto 67

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

75������������������������ �

(��������� ������ �������� ���(���� ����������%������ Inflorescencias� �������������Involucro�#�1�#�:������������������������������������������"�������=������!�"�#�"�U�!�1�!�1"����������������������������������������������������������������������������������3������������������������������7�����������(������=�������#�1�"��������������������Aquenio�"����������������������������������������=������� �"����������������������

Distribución y hábitat: ��-��+�� ��9+����,�� -���� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�7� �.�,$�� 5� $���� �+��� .��51��"""!(���0.5���������1�*+���>7�,$1,������1�.�1�����1�/���-������0>��-���.�4�,��7��$0$�/$�4$�,���,������������5���1,��$����$�.�B��+�$��,�/�#��=.�(Floración-Fructificación:� �1��$7��9$��$� 5� ��-�+�04��(

Hypochaeris sessiliflora Kunth0������������������������������������Pseudopecíolos�#�-�1�-����������������������������� �������������=� ������1� �U�!�1�#�������������������������������������������������������������������(�������&���%�����Capítulos����������=����������!�:�1����������������Involucro�#� �1�1���������������������������������-� �������=�������!�,-�1�#�U�!�1�!�"���������������������������������������������������3��������������������=�������#� �1�������������������������������������Aquenio�1�.���1�����������=�������!�.�#��������������������

Nota:��&���������"� ����.1����-��+��0.5��8B1����&� � ���'����5�,�4+,$���=.��1$�����1�$1��<�1+19.1���������B��+���=.��/���,+8���1�+���$1������C�7����$-�<�-$��.�����/�1$04���0>���1�+9.$(Nombre común:�*+�$�+�(Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,���.�,$�7�#��D�5���1�C.�/� � .��51�"""!(�1�*+���>����8���.�1����$4����$,$��1�C$1���,�9��,�,��7��$0$�/$����0+1$��5���1,��$����$�.�B��+�$�,�/�#��=.�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$7�$��.4���5�,+�+�04��(

Laestadia Kunth ex Less.

0�������������������������������������;������������������Hojas�����������������������������������=�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������(������%������������Capítulos������������7�������S�����������������������������%������������������������������������������2���������������������������Involucro���������������������������������������=����������������������������(������������������(����������C�%����������������������������������������(����������������������������������=������������������������%������"���-�=����������������������������%������-��$������(����������Aquenio�������������������������������������������%�����������������.�#!������=��������������

��� ��"����+�1����+����-��+���-����1�����1���9+$1����/����,��,��$�����+���5�$/$04+�7���1�C.�/�7��$/+E+�5��/�$�+�1���,��/����1,+�������0����""%7�.�����������")"!(��$��,��/����������-��+�����9+����,���-����/$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!����>1�-����1�����1�*+���>7��1�,$1,���$1���-��+�/0�1����4.1,�1;�����1��.�4�����5��.�/$��0.5�*D0�,$�(

Fotos 71, 72 y 73

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

76 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Laestadia muscicola Sch.Bip. ex Wedd.0�����-�.�������������Lámina���1� �U�#�#� ��������(����������������������������������������������Capítulos�������������������������2���������������(�������(���������Filarias�1�"�1�.�U�!� ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������C�%������������������=������������!�.�����������������"��%�����=��������������#�1�1�������������2������������������������Aquenio�#�1���������������������

Distribución: ��-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!(Floración-Fructificación:� �4�+/7� ?./+$7� �9$��$� 5� 1$E+�04��;�1��$(

Laestadia pinifolia Kunth ex Less.0�������������������Lámina�1�-� �U�!�"�!�.��������������(�����������������Capítulos�7������������������������������2�����������������������(������Filarias�1�"���1�U�!�"�����������������������������������������������������������������������������������C�%��������7����������������������������������������%�����=������������#�1�����������������"���-���%�����=���������������1�1�"��� ��� ������ 2��� ������������ ������������Aquenio� #�#�1���� ��� �����������������������

Distribución:����.1����-��+���1,:0+���,��/$��->��0$��,�/��.0�-�C��/��8��""'!(Floración-Fructificación:� ?./+$� 5�1$E+�04��;�1��$(

Lasiocephalus Schlecht.

�:1��$��$1$�+,$��</$�-����$/$04+�7��.�,$��5�#��D7��$1�������,�������-��+�������0����""%!(�#����/$�->��0$���$/$04+�1$�����*�1���9+����,$�1.�E����-��+���� .��51��"""!7�,��/����.�/����</$�.1���������1*+���>(

Lasiocephalus otophorus (Wedd.) Cuatrec.5��%����/�#����� � � �� ����P����5������������������������������������������������������������������������������������(��������;�����������������Hojas�������������������������=�������1�"�-�U�!�,�#�1�����(������������������'����������������������������������������������%�������������������������������������������������������������������(��������&���%������Inflorescencias���������������������7���������������������������2��������������(�7�����(�������Capítulos���������������������������������������������������������������Calículo�����������&��������(��������������������������������������������������������������������������������������������������Involucro#�#�����������������������������������������������=�������#�#���U�!�!.�!�# ������������������������������(���������������������������������������

Foto 74

Foto 75

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

77������������������������ �

������������������C�%�������!�.�#�#���������������������-���������Aquenio�1�1�"���������������(��������������������������������������=�������:�-�.����������������������������

Distribución y hábitat: ��-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+��5��.�,$��� .��51��"""!(�1�*+���>����������5�*�4+����1����0��$���/���5�-�?$1�/���4+�1����9.��,�,$�(Floración-Fructificación:��1��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Noticastrum DC.

�:1��$��.��0��+��1$��$1�������,��&����-��+����.�����������")"7����0����""%!(�#����/$��->��0$�����*���9+����,$��</$�.1����-��+��� .��51��"""!7�/��0+�0��=.�����>��1�*+���>(

Noticastrum marginatum (Kunth) Cuatrec.5��%����/�����������������W����0�����#!�����������������������������(�����������'������������(���������������������������������������������;������������������Hojas�����������������������=�����������������������������1�,�����������������������'���=��������!�.�1�U�!�1�"�!� �����������������������������������'�������������������������������������������������������������������(�������������������(�������&���%������Capítulos�������������������������1������������������&���������������������������������%������������������=����������������������2�������������������(�������Involucro�!�,�#�"��������������������������"��������������������=��������� �##�U�#�#�1�������������������������������(������(�����������(������������������������������������������������������C������������������������!�,�#����������������������������������������=� ������!� �!�.������������� ���������� ����������� C�%������� ���� ����������������� � �.�����������������������������������������4����������������������������������%������-��Aquenio�"�"�"�.������������������������������������������������������#"�# ��������������������������������=�������:�1�.�����������������������������������������������������

Nombre común:�����?+��� �+0���$1�� �.1,+1�0����!�$���4���� ��$5��>7�.1,+1�0����!(Hábitat:��������-��+��*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/��5�#��D�� .��51��"""!(�1*+���>�����������5�����$0-$�����$0$��.,���/��1�C$1���0.5�-���.�4�,��7��$0$�4$�,���,�������������5��0+1$�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Oritrophium Kunth (Cuatrec.)

/�9:1��$��$1�+�1��������,��� ���-��+���=.�����,+���+4.5�1�-$��/$���1,���,����1�C.�/��5�$/$04+��*����#��D�5��$/+E+�7��$1�.1����-��+���1��:F+�$��.�����������")"7����0����""%!(��1��,��/����.���$���-��+��=.�������1��1�/��8��1?��-���0.1��,��$/$04+��� .��51��"""!�����1�.�1�����1��/�>����,�����.,+$(

Fotos 76 y 77

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

78 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Oritrophium peruvianum (Lam.) Cuatrec.2�������������������������"��������������������������������������(��������������Hojas���������������=���������������1� ����������������������������������������(���������������������=�������1�-�-�U�!�#1�!� �����������������������������������'������������������� ����� �� %(��������(���������������������(������������������������������������������%������������(���� ��%������Capítulos� ����������� 7������� �������� �����%����� ������������=������� �1!����������������������������������������� ��������������2�������������������(�������Involucro�#�#�#�-��������������������������"��������������������=�������!�".�#���U�!�#�!�#1�������������������������������(�������������������(��������������������������������������������7��C������������������������ �"�,�-�����������������������7�������������������������������������������=�������!�"�!�.�����������������������������������������C�%�������������������������������������������������������� �"�"���������������������������������������������������������%������-��Aquenio1��������� ������ ����������� ����������������������� ������� �� ����-� �������������������������������=���������1�"����������������������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,��-����$/$04+�7��.�,$�7���1�C.�/�� 5�#��D� � .��51��"""!(�1*+���>�����������5����$4���E<��$4����.�/$��*D0�,$��$7�+1�/.�$7�-�1��1$�$�(Floración-Fructificación:� ?./+$7��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Pentacalia Cass.

)�����������������������������������������������������(������(����������������������� ���������������!������ ������;�����������'���������������������������������������������$��� �����������Hojas���������������������������������������=�������������������������������������=�������������������������������������������������������������������������������������������(�����������(�������(������������������������Inflorescencia��������������������������������Capítulos������������������������������������������������������������2������������������(����������������(������(���������������+�������������������������������&��������(��������Involucro��������������������������������������=����������������������������������������������������������������C�%�����������������������������������������������%������-�������(������7��������������������Aquenio���������������(�������������������"� =�����������������������������������������������������������������������

1�$/$04+���/�9:1��$���������������>���-����1��,$��$1�"%���-��+�����B�C�5�.�����������"""!7� %�,��/���.�/��������1��1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�5��+�����1�*+���>(

�$��A� ����E+�+<1�,�������9:1��$�-����$/$04+��8.�����/+C�,���1��"""�-$���B�C�5�.���������(�#$����+$�;0�1��7��$�,�1���0� ��"""!� ���1�8+�+<� &%� ,�� �//��7� �$1�+,���,��� ,�1��$� ,�/� �.49:1��$�����������7� �/9:1��$����������7� ��1+�1,$��1� �.�1��� �/� �$1��-�$�,�� 6�88��5� ��""&!(� �+1� �04��9$7�-���� ����� 8/$��� ��

Foto 78

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

79������������������������ �

0�1�+�1���/��.49:1��$������������,�1��$�,������������7���/��$0$�*�4B���+,$��$1�+,���,$��1���+$�0�1��-$��.������������"��!�5��B�C�5�.������������"""!(

Pentacalia abietina (Willd. ex Wedd.) Cuatrec.5��%����/�#����� �����������P������7�P����)��������#�-��������������������Hojas�������������%�����������������������������=�������#�.�"� �U�!�#�!�1����������������������������������������������������������������������������������������������������(������%����������������������������(����Inflorescencia����������������� �=������������������������������2�����������������������Calículo�����������������������&��������(���������������������(�����������������������������������������������������H�(�������-� ��������������������������������������=������-�1�:�#�U�#�1�1�"�������������������(���������������������������������������������������������������C�%�������-� � �.������� ������ �%���������������Aquenio�#� �1�������������-� ������=�������"�.� ������������

Nombres comunesA��$0��$�,��0$1����.1,+1�0����!7�#�1=.���$0��$�$��$0��$��*+=.+�$���$5��>!(Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�$/$04+��������1�/$��->��0$��5��.4->��0$��,��/���$�,+//������+�1��/���B�C�5�.�����������"""!(�1�*+���>����������5�����1�.�1�����$4����.�/$��*D0�,$�(Floración-Fructificación:�0��C$�5�$��.4��(

Pentacalia andicola (Turcz.) Cuatrec.5��%�����/�#����� ������ ���;���'�=�#����� ������ ���;���'��(���������������+������=#����� �!����� ����P����)�������#��#� ������������;��������������������������������������������Hojas������������%������=����������#� ���������������������������=�������1�-�U!�,�1��������(��������������������������'�������������������������������������������(�����������(���������������������������������������������������������������������������������������������(��������������������������������������������������������������������(����������%�����������(������������������������������������������(�������(��������������(���������������Pedicelos���������������2��������������������Calículo����������&��������(�����������������������������������������������������������������������������������������H�(�������-�:��������������������������������������������������������������������(��������������=�������"�"�-� �U#�1�1�"������(����������������������������������������������������������C�%��������� �"�"�������������Aquenio�#�1�#� �������������-� �������=��������1�"�"������������

Nombre común:�#�1=.�����1��1,��!(Distribución y hábitat:� /�� ��-��+�� ���>� -����1��� �1� �$,$�� /$�� -�B���� �$1� ->��0$�� � .��51� �"""!(� 1$/$04+������1�.�1�����1� /����$�,+//������1���/�5���+�1��/� ��B�C�5�.�����������"""!(�1�*+���>�����-��+�/0�1����4.1,�1����1��/�����$��,��/��/�9.1����9��7��$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:��1��$7�0��C$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Fotos 79 y 80

Fotos 81, 82 y 83

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

80 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Pentacalia flosfragrans (Cuatrec.) Cuatrec.5��%�����/�#����� ��� ����������+������=�#����� ������� �������+������=������������� ����������+�������(��������� �������+��������+������5���������1!�:!���������������������7�������������������������������������;����������������������������������������������������������(������������������������(���� ��� ��� �� �� &��� ������ �������� � �������Hojas� ������������%�� ������������������������������������=���������#�1�1���������������'�����������������������=�������!�"�#�#�U�!�"�!� ���������������������������(������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������(�����%�������������������������������(����2�������������������������������Calículo�����������������������&��������(���������������������(����������������������������H�(���������� �.����������������������������������������=��������������������������������������-�1�U�#� �1������(�����������������(�������������C�%������"�"�"�������������Aquenio�!� �!�.�������������"�-�������=�������"�"�"�.�����������������������������������������

Nombre común: �1�/$��,$�.0�1�$��/�9�,$��-$��/��PF-�,+�+<1��$�>1+���,�/��.�E$���51$�,�����1�,�Q�����9+�����=.�����>���-��+�����,�1$0+1�4���$0$�M�$0��+//$N���B�C�5�.�����������"""!(Distribución y hábitat: ��-��+� �����+19+,���</$���/$��->��0$��5��.4->��0$��,��/���$�,+//������+�1��/�,�$/$04+����B�C�5�.�����������"""7� .��51��"""!(�1��/�>����,�����.,+$����0.5��4.1,�1����1��.�4����5��.�/$���1�*����,$�(Floración-Fructificación:��9$��$7���-�+�04��7�,+�+�04���5��1��$(

Pentacalia guadalupe (Cuatrec.) Cuatrec.5��%����/�#����� �����������+������)�������#��#�-������������;�����(���������������������������������������4��������������Hojas�������������%������=����������!� �#�������������(�������=������#�.���-�U�#�#� ������(���������������������������������������'������������������(�������������������������������������������4������������������������������������������������������������������(�����������������������������������������������������������������������(�������&���%��������(�����������������������������������������(���������������������������������������(����Pedicelos�(���������2�����������������������������Calículo�����������������&��������(��������#�1���������������������(����������������������������������H�(�������-�.����������������������������(�����������������=�������-� � �.�U�#�1�1�"��������(�����������������������������������������������C�%�������-� � �.�������������Aquenio�#�1�#� �������������-������=��������� �"�"������������

Distribución y hábitat: ��.1����-��+��=.�����> �����+19+,����$/$04+�7��1�,$1,�����-�$-+��,��/$��->��0$�,��/$���/��,�,$����,��/����4�1��,���$9$�>7��/��1C�1,$�/$��->��0$��,��/$��,�-����0�1�$��,���$5��>�5����� ��B�C� 5�.���������� �"""7� .��51� �"""!(� 1� /�� C$1�� ,�� ���.,+$� ���0.5� ������7� �1�$1��>1,$��D1+��0�1����1�/���-������0>���/����,��/$�������-���,��/��/�9.1����9��(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

Fotos 84 y 85

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

81������������������������ �

Pentacalia ledifolia (Kunth) Cuatrec.)�������#��1�-������������;����� ���� %(�������������������������� ����(�� ����������������Hojas�������������%�������=���������#� �"�.��������������������=������!�.�1���U�!���!�.�������������������������������������������'�(���������������������(����������������&�����������������������������������������������(�������������������������������������(������%����������(����������������������������(����Pedicelos����������������������2����������������������Calículo������������������&��������(�����������������������������������������������������������������������������������H�(�������"�"� �"������ ������ ����������������������� (���������������� ������������������=��������"�"�.�U�#�#� ��������(������������������������������������������C�%�������"�-�1��������������%����������������Aquenio�#�1�����������=��������1�"�"�������������������������������������������������������

Nombres comunes:��R+��=.B17� �+��4�� ��1��7� �+��4�� ��1�7��.��9.B17��.��9RB17�*+���>7� �$0��$� $�$0��+//$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat: ��-��+� -����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�$/$04+�����1�.�1�����1� /$��,�-����0�1�$��,��.1,+1�0����7��$5��>7�����7��$����,����1��1,��� 5���1��1,����B�C�5�.�����������"""!(�1�*+���>����0>��$�0�1$��8���.�1��(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$� 5� ,+�+�04��;�1��$(

Pentacalia nitida (Kunth) Cuatrec.5��%����/�#����� ���������W����)�������#�1������������;�������������������������������������������(����������������� %(������Hojas�������������%�����������������=���������1�-�����������������=�������#�1�1�U�!� �!�,������(����������������'�������������������������(�����������������������������������������(�����(�����������������������������������������������(�������������������������������������������������������������������������������(������%�������� �� (��� ����� ��������� ���� ��� ��(���� Pedicelos� �������� 2������������������������������Calículo�����������������������(����������������������������������������������������������������������������������������������H�(�������"�.� �����������������������������(������������������������������=��������� �"�U�!�.�#� ������(���������������������������������������������������������������������C�%�������"�"�"�.��������������%�����������������Aquenio�#�1�#� �����������=�������"�"�-�������������������������(����������������������������

Nombres comunes:��.��=.B17��.��9.B17� ���9RB1� $��.��9RB1� �.1,+1�0����7� �$5��>!(Distribución y hábitat: �-��+�� ��9+����,�� -���� �.�,$�� 5� $/$04+�� �,�-����0�1�$�� ,�� ���.��� 5.1,+1�0����!� ��B�C� 5�.�����������"""7� .��51��"""!(�1�*+���>���� ��/��+E�0�1����$0D1��1� �+�+$�4+�1�,��1�,$��5���4.���/���-�=.�@$�(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$� 5� ,+�+�04��;�1��$(

Fotos 86, 87, 88 y 89

Foto 90

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

82 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Pentacalia reissiana (Hieron.) Cuatrec.5��%����/�#����� ������������0������)�������#�1��������������������������������������&�����������������������(���������Hojas�������������%���������������������������=�������1�-�U�!�1�#�������������������������������������'���������(����������������������������7�����������������������(������������������������������������(��������� �� %(����������������������������������������������������������(�������������������%������������(������������������������(����������������������������������������������(����Pedicelos����������������������2�������������������Calículo���������������������������������������(���������������������(���������� ���� ��� �������� ����� ��� ������� H�(������� -�:������� ������ �������������������������(����������������������������=�������"�.� �U�#�1���1������(�������(������������������������������������������������������������C�%������"�"�-� ��������������%����������������Aquenio�#�1�#�"�����������=�������"�"�-�1�����������

Distribución y hábitat:���-��+�������+19+,���/�->��0$�,���.0�-�C���B�C�5�.�����������"""!(�1�*+���>���0.5�8���.�1��7�8$�0�1,$�0��$���/����$4����.�/$��*D0�,$�7���-��+�/0�1����/��,�,$��,��/��/�9.1��,�*+���>(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Pentacalia vaccinioides (Kunth) Cuatrec.5��%����/�#����� �!������ �����5���9����7�P����)�������1����������������������7��������������������������������������Hojas������������%�����������������������=����������#� �1�"�����������=�������#�1� �U�!���#�1��������������������(������������(���������������(�����'�������������������������������������(�����������������������������������������(�����%������������(��������������������������������(����*���������������������2�����������������������Calículo�����������������������(����������������������������������������������������������������������������H�(������� �.����������������������������(����=�������-� �U�#�1�1�.������(�������������������������������������������������C�%�������"�"� �������������Aquenio�#� �1�"����������=�������"�"�-� ������������

Nombres comunesA���19.�� ���1��1,��!7�*+/=.+//��0�1.,��$��+��4��,��->��0$���.��!(Distribución y hábitat: ��-��+� ��9+����,����/$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$��5���1�C.�/��� .��51��"""!(1�$/$04+�����>�-����1����1�/���������$�,+//�������B�C�5�.�����������"""!(��&�(�������"� ����8���.�1����1�$,���/�>����,�����.,+$7���-��+�/0�1����1�0��$���/���5�4$�,���,������������(Floración-Fructificación:�0��C$7���-�+�04���5�$��.4��(

Plagiocheilus Arn. ex DC

�:1��$��.��0��+��1$��$1��+������-��+���,+���+4.+,���,��,��$/$04+��*�������9�1�+1������0����""%!(�1*+���>�������/��D1+�����-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(

Fotos 91 y 92

Fotos 93 y 94

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

83������������������������ �

Plagiocheilus solivaeformis DC.0���������������������������������������������(���������������������������;������������������Hojas�������������������=����������"�#!����������������������(���������������������(���������������=�������"�:�U�"� ��������������������������=�����%�������������=�������������������������������������������������������%���������������������������������������������(������%���������������������Capítulos ��������������������������������������%������������������=�������(���������2�������������������������(�7���������������Involucro���������������������������������=�������1�.���1�U�!�.�#�1���������������������(����������������������������������������������������������������C�������������(���������=�������������������!�"���������������������������������������������������������%���������������������������������������������(�������������������������%�����=������������������������������������1�"������������������������������������������������"�-��������Aquenio�#�#�-����������������������������������������������������1���������=��������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$�5�#��D�� .��51��"""!(�1�*+���>����0.5��4.1,�1����$4����.�/$��*D0�,$�7��$0$��.�4�����5������1B����/���/�9.1���5��$��+�1����,���9.�(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$� 5� ,+�+�04��;�1��$(

Sabazia Cass.

�:1��$��$0-.���$�-$���'���-��+��7�,+���+4.+,���,��,���:F+�$�*�����$/$04+������0����""%!(��1��,��/��,$����-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��������1��/�>����,�����.,+$(

Sabazia trianae (Hieron.) Longpré5��%����/������� �������5�C�9�B�0�����#!�1!�������������������������������������������7�������������������������;������������������(�����������Hojas�����������������=���������������#�-�1����������������������'���=�������#� ���U�!� �#�"���������������(�������(���������������������������������������������������������������������������(������%���������������������(���Capítulos�������������������������������&���������������������������������%������������������=�����������1�#"�-������������2������������������������������Calículo�����������&��������(����������&���������������������������������������H�(������� �:�-���������������������������������=������"� �.�U�1�.���1����������������&��������(���������������������������������=��������������������������������&������������������������������������C������������������������!�.��#�-�����������������������������7���������������7������������������������=�������"� �"����������������(��������������������������"�������������C�%�������������������������������1��� ��������������������������������������-��%�������������������������7�����������Aquenio����������#� ����������������������������������������������������������=�������1�.���1�����������������������������������������������������������������������

Foto 95

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

84 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Distribución y hábitat: ��-��+� �$1$�+,���</$�,��/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(�1�*+���>���0.5��������5�����1�.�1�������9.��,�,���1�/$�������-��(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Senecio L.

0����������������������������������������������������������������������������(��������������������������(�������������������������������������(��������;�������������Hojas���������������������������������������������������������������=������������������������������'������������ �����������������������������(����������������������������������������Inflorescencia�����������������������������7���=�����������������������������������Capítulos�����������������������������%���������������������������������������������%��������������������#$������������2��������������������(����������(�7������������Calículo���������������������&��������(�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������H�(������������������������������� ���������=� ������ ���������� ������� ��� �� ����� �����������������������������������������������������������������3������������������1���������=��%�����������������������������������������������%������-��Aquenio������������������������������������=�����������������������

���������.1�9:1��$�=.���+�1��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+���5��$0-��1,���-�$F+0�,�0�1����(&�����-��+��7 ��� ,�� /��� �.�/��� ���>1� �1� �.��0:�+��� ����0��� �""%!(�+1�$� ,�� /��� 2"� ��-��+��� �1$��,��� -���� /$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!������1��1��/�>����,�����.,+$(

Nota:�/$�������������,+�91<��+�$��,��/�����-��+���&�'�� � �5�&�'�� �"� �-�����1�����0.5�E��+�4/��7��1�$��1��/�0����+�/�,��*��4��+$��$0$��1��/���0-$(���B7��F+����.1��9��1�-�$4�4+/+,�,�,��=.���1�/����9+<1,�����.,+$����-����1��1�*B4�+,$��1��.��/������1�+�9$��B�C�&���7���&���� (!7�-$��/$�=.��/���,����+-�+$1��-����1��,����1������8/$������4���1��1��.��8$�0���0>���B-+���(

Senecio canescens (Humb. & Bonpl.) Cuatrec.5��%����/������������������0�����X�9�����0��������������!���������������������.!�������������(�����������������������������������������������������Pseudopecíolo�:�#1�������������������������������'���������������(�����������������������������������=�������#"�-��#�U�1�#�-��������������������������������������������������������������������������������������������������������(����������%���������������������������������������������%������Inflorescencia������������7�������������&�����������Capítulos������������Calículo� ����������� �����&������ ��(�������������������������H�(�������1�"��� �������������(�����������=�������#�1�#� �U�!�1�����������������������������������������������������������������C�%������#�#�#�1��������������������(���������Aquenio�#�-�������������#!�������=������#�#�#��������������

Fotos 96, 97 y 98

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

85������������������������ �

Nombre común:� 3��+/�?$1�� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:� ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� 5� #��D� � .��51��"""!(� 1*+���>����������7�-����1��1,$����$0$�.1��-/�1���0.5��9��9�,��=.���������$4����.�/$��0.5�*D0�,$�5������1$����8.�1����,���9.�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Senecio formosoides Cuatrec.

0�������������"!��������������������������������������������������������������������;����������������������������(�����������(������Hojas��������=������������������� �.�U�!� �!�.���������������������������������%�������������(��(���������������������������������������������������(����������������������������������������(������%�������(���������������(����������������������=�����������������������1�1�"�U�!�"�#���������������������������������'��������������������(�������������������������������������(���������������Inflorescencia�����������������Capítulos���������Calículo�����������&��������(���������������������������������(��������������������H�(�������#�1�#�-��������������������������������������������=�������#�#�-�U�!�"��������������������������������������������������������������������������������������3�����#�:��������������������������������������������=�������"�"�"�.������������������������C�%�������.����������������������������������������������'�Aquenio��� ������������������������������������=�������.�.�,� ������������

Nombre común:���1+��� �.1,+1�0����� 5��.��!(Distribución y hábitat: ��-��+� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� 5� �.�,$� � .��51�"""!(�1�*+���>����������+��+�0-�����$�+�,���/�-�?$1�/7��$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$;$��.4���5�,+�+�04��(

Senecio formosus Kunth0�������������!�:�#�-�������������������������������������������������������������������������;��������������������(�����������(������Hojas��������=����������(������������������������-�#!�U�#�.�1�.�������������������������������������������������������(����������%����=�����������������������-�#"�-� 7� #�-�"�-� ���� �������� �� ����������� ����������� � ������������� �����'��������������������������������(��������������������������������������������(����������%������Inflorescencia���������������������Capítulos����������Calículo�������������������������������(����������������������������������������������������H�(�������#� �1���������������������������������������������������=�������#�1�#�:�U�!� �#��������������������������������������������������������������������������������������������������������������3������#� �#�:�������������������������������������������=��������� �"����������������������C�%������!�,�#����������������������������������������������'��Aquenio�1�.��� �������������������������������������������=�������!�.�#������������

Nombre común:���1+��� �.1,+1�0����� 5��.��!(Usos:����.����$0$�+18.�+<1�$��0-/���$(�����$�-��*��=.���.�.�$��$0$�+18.�+<1�-.�,����.���������$�1$�*�->�+�$��=.��-.�,�1�//�9���������/���/��(

Fotos 99 y 100

Fotos 101, 102, 103 y 104

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

86 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� 5� �.�,$� � .��51�"""!(�1�*+���>�����������5�������9�1���/0�1����1��04+�1����-�$��9+,$��5��$1��.�/$��0.5�*D0�,$�(Floración-Fructificación:�0�5$7� ?.1+$7��9$��$;$��.4��� 5�,+�+�04��;0��C$(

Senecio niveo-aureus Cuatrec.0��������������,!�����������������������"!�-!�����������������������������������&��������Hojas�������������������������������������&�������������������������=��������������� �##�������������������������'�������������������������������������=�������#.�1.�U�1�-�:�1���������������������������������������������������(�����������������&������'������������������������������������(�������������������������������������������������������������������������������������(����������%���������������������%��������&���������(���������������(���������������Inflorescencia���������������������Capí-tulos���������Calículo�����������������������(�����������������������������������������������H�(�������#�.�1�������������(�����������������������������������������������=�������#�-�#�.�U�!�1�!�����������������(������������������������������������������������������������������������������������3��������#������������������������������������������=��������� �-� ����������������������������������=C�%�������!�,�#��������������������(��������Aquenio�1�"�1�.����������������������������������������������������=�������!�.�#������������

Distribución y hábitat: ��-��+�������+19+,����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(�1��/�>����,�����.,+$���0.5�������7�,$1,���</$����/$��/+C��$1�.1$��-$�$��+1,+E+,.$���$4����.�/$���1�*����,$�7��������/�+1+�+$,�/���1,��$���$/<9+�$�,��/��/�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$7�$��.4���5�,+�+�04��(

Senecio subruncinnatus Greenm.0�������������!�:��#���������������������������;����������������������������������������������������Hojas��(���������%��������������(���(��������������������0� �����������������������:�����������������������'��������������������=������"�-�:�-�U�#�-�1�1������������������������������������������������������������������������������������������(��������������������������������(���������%������0� ������������������=���������-�#!�-�U�#�1�-����������������������������������������������������'������������������������(�����������������������������������%������������������������������������������������������(����������%������Inflorescencia���������������������Capítulos��������Calículo�����������&��������(����������������������������������������H��(������� #�#�#�:� ��� ��� ������ �������� �����������=� ������ #���#�"� U� !�1"� �������������������������������������������������������������������3�����#�1�1����������������������������������=��������1�"����� �-�1���������������������������������������������������1������������C�%�������#���������������������%������7��������������������Aquenio�"�"��������������������������������������������������=�������:�-������������

Fotos 105, 106, 107 y 108

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

87������������������������ �

Distribución y hábitat: ��-��+� -����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>���0.5���������1�,$1,�����$4���E<��</$��1��+�+$��0>��$�0�1$��-�$��9+,$��5�1$�0.5�*D0�,$�(Floración-Fructificación:�0�5$7���-�+�04���5�$��.4��(

Sigesbeckia L.

�:1��$��$1��������-��+���,�� /$�� ��$-+�$��,����+��5�L8�+��7�-��$�,+�-����,���-$���/�����$�,�� /�����9+$1����$-+��/���5��.4��$-+��/���,�/�0.1,$�����0����""%!(�#�����$,��/��8��1?��-���0.1�����*�1���9+����,$�������-��+��7�/����.�/������>1��$,����1�$/$04+��� .��51��"""!7�.1��,��/����.�/������>��1�*+���>(

Sigesbeckia jorullensis Kunth5��%����/�#�������+���� ���� ����W����0������#!��!�������������������������������������������������������7�������������� ��������������������������������;��������������(�����������Hojas������������������=����������������!���1�1�����������������������������������������������������������=�������#�����-�U�!�"�1������(������������������������� �� ������������������������ �� ������� �������������� ���(������&���%������������������(���������������������������������������������������������������������(���Inflorescencia�������������������������� ��(���� �����=� ���������� !�-�1� ��� ��� ������Capítulos� �������� �����%����� ��������������2���������������������������Calículo����������������&��������(��������������������������������������������������������������������������������������������������������H�(����������������������������=�������1���1�U#�#�1����������������&����������(�����������������������������������������������=��������������������������������&����������(��������������������������������C������������������������1�1�"�������������������������������(������������������������������=����������!�.�#�����������������������������������������C���������������������������1�������������������������(����������������������������������������-��������Aquenio�#�-�1���������������(�������(������������������������������������=��������������

Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7�$�����+��7���1�C.�/�7��.�,$�5�#��D�� .��51��"""!(�1�*+���>�����������5��������$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:��9$��$�5���-�+�04��(

Werneria Kunth

�:1��$������+19+,$����.��0:�+��7��$1�& ;2����-��+����3.1K��""'4!(�1�*+���>�����1�.�1����.1��,��/���������-��+���=.�������1��1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Werneria pygmaea Gilles ex Hook. & Arn.5��%����/�/������������������5���9���0����������������������������������������������������7�����'�������2�'�������������������������������������������������� �������������������������������

Foto 109

Fotos 110 y 111

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

88 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Hojas���������������������������������������'���� �������� �������������=�(��!�,�#�����������������'��������������������������������=�������1���U!�#�!�1������������������������������������������������������������������������������������������������(������%�������������Capítulo����������7�������������������������� ���������������%����������������=����������� �-��������������������2����������������������������������Involucro�,�#��������������������������������������������=�����������������������������������������������������%������"�����������������������������������������(��������������������3���������������#�������������������������=�������#�1�#� �����������������������������������������#�����������C�%������������������-� ��������������������������������%������-���������������������������������������Aquenio!�.���������������������������������������������������=�������"�.����������������������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(�1*+���>�����������5�����$18.1,��8>�+/0�1����$1�-����������������(��//B��������</$��1��.�4����7��1���;0�C�/�,���$1��������� ����"�(Floración-Fructificación:��4�+/7��9$��$�5�1$E+�04��;�1��$(

Xenophyllum V.A. Funk

��.1�9:1��$�=.���+�1��������,��&����-��+��������+19+,������.��0:�+����3.1K��""'4!(�1�*+���>�������</$�.1��,��/����+1�$���-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Xenophyllum humile (Kunth) V.A.Funk5��%�����/�/�������������������5�C�9�B�=�/���������������W����0�������������������������������������� �������������������'�������2�'����������#!������������������������ ����������������������������������������������Hojas��������������������������� ���������������������������������������'�������(�����'���=�(���!�-�#�-��������������������������������������������������������=�������"�#!�U�!�.�#�����������������������������������������������������������������(������%�������������Capítulo����������7�������������������������� ���������������%����������������=�������������������������-�������������2��������������(�7���������������(������Involucro�.�:�#!����������������������������������������(�����������=����������������������������������������������%������"���-�U�#� �1�"�������������������������������������������������������������3��������������#�#�#�"������������������������=�������1�1�"�����������������������������������������������������������������������������#������������C�%������������������-�1� ��������������������������������%������-�"���������������������������������������Aquenio�#�1���������������(��������������������������������=�������"�.�-� ����������������������������������

Foto 112

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

89������������������������ �

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,���.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(�1*+���>����8���.�1���5��������1��.�4����7��.�/$���1�*����,$��5��+�+$���4+���$�(Floración-Fructificación:��4�+/7��9$��$�5�1$E+�04��;�1��$(

BERBERIDACEAE

C�����������4�����������������

)�������������������;����������������������������������������������������� �=�����'���������������%������(������Hojas����������������������������������������������������������=� ���������������(������������������(���������������Inflorescencia� ��� �������� ��������� �������� ���� �������� �����������Flores��������������������������%������ �������5�����������������������=�����������������������������������������������������)���������� �=������1��������������������(�(���6(�������������=�������������������������Fruto���������������������������������������� �'���������������������������������������5�������"� �������������������������������

���4��+,���������.1��8�0+/+���$1��0-/+��,+���+4.�+<1�=.���$1�+�1��������,��� �9:1��$��5� '����-��+��7�$1��1���,�����-��+�/0�1����1��/�*�0+�8��+$�1$�������44��/�5��""'!(�1�*+���>����>��$0-.�����-$��.19:1��$�5�.1����-��+�(

Berberis L.

�:1��$�=.���$1�+�1��������,��% ����-��+��7��1��.�0�5$�B���.�$;��+>�+���7�-��$��$1���-����1��1�����1L8�+���5��0:�+������44��/�5��""'!(�#����/$��->��0$���$/$04+�1$������$1$��1�&����-��+���� .��51��"""!7.1��,��/����.�/���*�4+����1��/�>����,�����.,+$(

Berberis goudotii Triana & Planch.)�������#�1�����-��������������������������������������������������������������������������Pecíolos���1�:�#����������������������������������������������������������������������=�������#�.�"�-�U�!�,����������(����'������������������������������������������(�������&���%������Perianto����(������� ����� ������������������������������=��������"�.�-� �U���1��� ���=����������1��� �U�1�"����6(����1�.�������������Fruto�#������������

Nombre común:��@��,��9��$7��-.�/$�5����*.�/$(Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,���</$�-����$/$04+��� .��51��"""!(�1�*+���>���0.5�8���.�1���5��������1�0��$���/�����$�+�,$���������-���5��+�+$��-�$��9+,$�(Floración-Fructificación:� �9$��$;0��C$(

Fotos 113, 114, 115 y 116

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

90 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

BORAGINACEAE

�C�������������������������������������

0���������������������������������������������������������������;�������������Hojas������������������������������������������������������������Inflorescencias����������7�������������������Flores���������������������������%�������"���-�������+���'���������=����������������D�������������������������$������������������=����������� �=� �����1������������� �������������6(�����������������%������"=��������#������������=�����������������Fruto��������&�����&��������������"������������������������'��������������5������������������������������������������

3�0+/+���$1��-�$F+0�,�0�1�����'�9:1��$�� 5�&(%�����-��+��7�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7�-��$�0�?$���-����1��,�� �1� /��� ��9+$1��� �.4��$-+��/��� �G$0/�8��� �""%!(� 1�*+���>� ��� �1�.�1���� D1+��0�1��� .19:1��$��$1�.1���$/����-��+�(

Moritzia DC. ex Meisn.

�:1��$��$1��+1�$���-��+����F�/.�+E���,���0:�+�����$-+��/����44��/�5��""'!(�1��/��.0�-�C�����1�.�1����&����"����7�D1+�����-��+��,�������9:1��$�=.���������1�/$��->��0$��� .��51��"""!(

Moritzia lindenii (A.DC.) Benth. ex Gürke0�����#1�1!�������������;�������������������(��������������������������������Hojas���������������������������������������������&��4�=������������-�:� ��������������������������=�������1�1�#1���1!��U�!���1���1�.�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������(��������%�������������(�������������������������Cáliz�1�.�"������� ������(�������������������������������������������%�������(�����������=�������"�"� ��������������������������������������������� ���������������������������������������������������� ����������%���������������6(����!�-�����������������������Fruto�1�"�����������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1��$,$��/$��-�B����,��/����9+<1�-���0.1�7��F��-�$�#�1�0>�5�#��D� .��51��"""!(�1�*+���>���� 8���.�1���5�������0�C�/�,���$1��/�-�?$1�/7��$4����.�/$��4+�1�,��1�,$��5*D0�,$�(Floración-Fructificación:��1��$7��4�+/� 5� ?./+$;�9$��$(

Fotos 117, 118, 119 y 120

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

91������������������������ �

BRASSICACEAE (Cruciferae)

��C��������������������������������������

0�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������;��������������������������������������Hojas�����������������������������������������������������������������������������������Flores�����������������������������������7�������Flores��������������������������%������5������"����������(��������������=��������"��������������������������������������������) �������D��������������������������������$�������� ���������� ��������������=����������� �=� �����1������������� �������������6(������������������������=��������#��Fruto���������������������������������������������������������������������������������������������������5����������������������������������������������������������������

3�0+/+���B-+���,��/���C$1�����0-/�,���5�8�B���,�/�*�0+�8��+$�1$����=.���.�1����$1�������,��2')�9:1��$��52(&�����-��+����G$0/�8����""%!(�1��/�>����,�����.,+$����>1���-����1��,$�������9:1��$��5��+1�$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���19�/;*(�5���1��1���"�"I���1��1���""%(

Clave

#� *���������������C�����������������������������������������������������

#F *������������������C���������������������������������������������������������1

1� 0� ��������������������������������������������������������������������������������

1F 0� ��������������������������������

�� 0� ������������������������=����������������������(�������%������������������������������������������������������� "

�Y 0� �� ������������������ �

����������������������� ����������� ��� ������� ����=� �������������������������������������������������������������������������� ���������

"� *������������������0� �����������C����������������5�����������������������������������������������������������

"F *����� �������0� �� ������ ������������ ���� �� ������� ��� ����������������C�����������������5�������������������������������������������������������������������������) ����������

Cardamine L.

0������#!�1!����������������������������������������;����������������������������Hojas������������(�������'����������� ������������������������������������������=���������������������������=��&���������=�����%������#�-����������=����������(�����������������Flores������������7�������������������������������������������Pétalos����(���������������������������$����������������Semi-llas��������������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

92 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

/�9:1��$� �+�1�� ������,���2����-��+��7�-�+1�+-�/0�1���,+���+4.+,����1� /��� C$1��� ��0-/�,��� ���44��/�5�""'!(��$��,�� /���$�*$���-��+����1$��,���-���� /$��->��0$�� �$/$04+�1$�� � .��51��"""!����>1��1� /$��/��,�,$����,��/��/�9.1��,��*+���>7��1��.�/$��0.5�*D0�,$��$��1�*����,$�(

Cardamine alberti O.E.Schulz0�����������������������������Hojas��������������������=�������#���U�!�:�1��������������=�����������#"�U���#!������������������������������������������������� ������ ������ ������� ������ ����������� ��������� ���(���������%������Sépalos�1�"�1�.�U�!�.�#������(���=��������"�"�"�U�#�1�#� ����6(������1�������������������������Fruto�#�-�1������������

Distribución:����.1����-��+���F�/.�+E��,��/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:��9$��$;��-�+�04���5�,+�+�04��;�1��$(

Cardamine bonariensis Pers.5��%����/�����������"��(���������)�?���0��������������������������������������������������0� �������������� ����������������������������������7�����������������������������=�������!�"�#���U�!�-�#���=���������1�.�1�U�1�#!������(�������������������������������������������������������������������������������������������������������������(�������%����������Sépalos�#� �1�U�!�.���������������������=����������1�-�U�!�.�#�1����6(����1���������������������Fruto�#�#�-������������

Distribución:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,��$�����+��7���1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!(Floración-Fructificación:��9$��$;��-�+�04���5�,+�+�04��;�1��$(

Draba L.

0�������������������������������������������������������������������Hojas������������������������������������=�������������������������������������(�������������������Inflorescencia����������7�����Pétalos����(��������������������������������������$��������������Semillas�1�����������

�:1��$��$1�������,��2�����-��+��7���-��+�/0�1���,+���+4.+,����1�/���C$1�����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$������44��/�5��""'!(�����9:1��$����>�0.5�,+E���+8+��,$��1�/��C$1��-���0.1�7��$1�&&���-��+�����9+����,���1�$/$04+��� .��51��"""!7�,$��,��/����.�/������>1�-����1�����1�*+���>�5�=.���,�0>���$1���1,:0+���,�/�->��0$�,���.0�-�C(

Draba cuatrecasana J.O.Rangel & Santana0��������������:�#1���������������'��������������������������Lámina� �-�##�U#���1�"� ���� ������� � ����������� (��������������� ������ ������ ���(�����%���������������Pedúnculo�,�#"�����������=��&����1�"!�����������=����������!�.�1� �������������Sépalos��� �"�U�1�"���1������(���=�������� �:�#1�U��� �"�.�������������6(������������1������������������� Fruto�#�-�1�������������5���������������"������%�����

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

93������������������������ �

Nombre común:� B��0$(Distribución y hábitat:����.1����-��+��0.5���������1��/�>����,�����.,+$7�,$1,��*���+,$�$4���E�,���1�/$������-���5�C$1����$�$����,�/��$���,$��.�;$��+,�1��/�,��/��/�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:��1��$;8�4���$�5��9$��$(

Draba sericea Santana & J.O.Rangel0�����������������������������������#!�����������������������������������Lámi-na��� �.�U�#�1�1�"����������������������������������(��������������������(�����%������Pedúnculo�1�-�����������=��&����#�-�1�.�����������=�����������1�1�"������������Sépalos�1�"�1�.�U�#�1�#� ��������(���=��������1�"���1�U�#�1������������6(����!�.�#�1������������������������ Fruto�"�-� �������������5�������1�"������%�����

Nombre común: B��0$(Distribución y hábitat:���-��+��0.5���������1�*+���>�,$1,������1�.�1�����1� /��� �.�4����������1����/,���9R��,��/��/�9.1����9��(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$� 5� ,+�+�04��;�1��$(

Rorippa Scop.

�:1��$� �$�0$-$/+��7� �$1� ������ ,�� ��� ��-��+��� ���44��/�5� �""'!(� #���� /�� 8��1?�� -���0.1�� �</$� ���$1$�B�� .1�� ��-��+�� � .��51� �"""!7� 5� /�� �1�$1���,�� �1�*+���>� �$1��+�.5�� .1� 1.�E$� ��9+���$� -���� �/->��0$(

Rorippa nana (Schlecht.) Macbride0������������������������������������������������������Hojas�����������������=���������!�1�#� �������������������=�������!�-�����U�!���#�!���������������=��������!�.�:�#�U�!�"�-� ��������(������%����������������������������������������������������������������������������������(������%������Inflorescencia���������7���=�����������#� � �������������=��&����!�1���.�������������������=�����������#� � �������������Sépalos�#� �U�!�.�#������(���=���������!�"�����������������������������������������(�������������������������������6(����!�"����������=�����������������������������Fruto��� � �:�������������5���������������������������(������������

Distribución y hábitat:�:��������/�-�+0�����9+���$�,��/����-��+��-����$/$04+�(�1��/�>����,�����.,+$����0.5�������5��</$�8.��$4���E�,���1�/���$�+//���,��/��/�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:� ?./+$(

BROMELIACEAE

C������������&������������������������4

0�����������������������������7����������������������Hojas������������(������=����������������� ������� ���������������������������(�����������%�����Inflorescencia�����������������������7�������������=��������������������Flores

Fotos 121, 122, 123 y 124

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

94 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

��������������������������%����������������5�������������������������������������������������������(������������������������=���������������������������������������������������$�������� ���������(�����������������������������=���������� ����(���������=������1��������������������������6(�������������=��������������������(���=�����������������������������������������Fruto���������������������������������������'����������������������������5����������������������������������������������

3�0+/+�����+��F�/.�+E��,�/�1�$��<-+�$7��$1� ��9:1��$��5�&('�����-��+����-�$F+0�,�0�1������1C+19��""%!(1�*+���>������9+�����$1������9:1��$��5���+����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A��0+�*�5��$H1���"'%7��"''7��"'"I��-�1����5��0+�*��""2I���1C+19��""%I�����1�.�5��//�?����""'I�����1�.��&���7�&���(

Clave

#� *�������������5�����������������������������������������������5������� ������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$� )�������� ���������

#F *�����������������5����������������������������5�����������������$$$$$$�1

1� 0� �������������������������������������� ���������������������� ������� H�����������7����������������������������������=����������������C�����������5������������� �� ������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�*����������� �����

1F 0� �����������������������������������������������������H�����������������������7�������������=� ������ ���%������ C����� ����������5���������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$��� �����1

�� H������������ ��� ������� 5��������(����$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�������������

�F H�����������������������5���������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�"

"� *�������������������#�������������H����������������=�����������������-�:�-������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$���������!�2��������

"F *���� ��������#� �"�����������H��������������������=������������������������.������������$$$$$$$$$$$�-

-� *������������1�"������������<����.�#1�������������C������ �:�����������%�=����������"���������������������C������1�1�-�����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$������� �� �����

-F *������������#� ��1�����������<�����:�:�:�������������C������1�-������������%�=��������#���1�-���������������������C������#�1�1�����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$���������� ���

Greigia Regel

/� 9:1��$� -$���� �-�$F+0�,�0�1��� 2�� ��-��+��� ��0+�*� 5��$H1�� �"'"!7� 1.�E�� ,�� /��� �.�/��� *�1� �+,$�1$��,���-����/��8��1?��-���0.1���$/$04+�1�������1�.��&���!(�1�*+���>��/�9:1��$����>���-����1��,$�$1�.1���</����-��+�(

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

95������������������������ �

Greigia stenolepis L.B.Sm.0�������������������������!�:�#�1������������Vaina� � ���������������������������� ���� ��� �� � ��� ������������ �����=� ������ "-�:-� U� 1�1�-� ���� �����������������������������������������'����������������(���������������������������������'�������������������������������������������������������Inflorescencia�7������������������(������������������������7�����������������������=�������������-�����������=���������1�-�:�U�#�1�.������(����������������������������%�����������������(���������������������������������������Flores����������5������#�1�1�U�!�-�!�.��������������������������(�����(����������������������������������������=�������"�:�-������������������������������������%������&������������������������������������������$�����������������=���������������������=����������� ���6(����1�1�����������=���������������Fruto����������5�������������

Nombre común:� #+@.�/��$���,<1� �.1,+1�0����!(� 3�.�$�� �$0���+4/��(Distribución y hábitat: ��-��+� �$1$�+,���</$�-����$/$04+� � .��51��"""!(�1�*+���>�����������5�������$4����.�/$��*D0�,$�7���1�$��1��+�+$���4+���$���$0$��1�0��$���/��(Floración-Fructificación:�8�4���$�5��9$��$(

Puya Molina

0�������������������������������������������!� �"������������Vaina���������������������������������������������������������=��������������������������'���������(��������������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia����������(������������������������ �������������������������������������������(����������=����������������������,�#-�U�#�:���-�����������������������������������������7����������������������������������������������������������������������=�������������������������������������7������������������������������������������������������������������������7���Flores����%����=�����������������������������7������������������������=������������������������������������������������C�������������������������������������������=���������� ��$��������������Fruto��������������������������������������5�����������

��������.1�9:1��$��B-+�$�,��/$��->��0$��=.���$1�+�1���)����-��+��7�,+���+4.+,����1�/����+�������/����,��.��0:�+��(�1�/$��->��0$���$/$04+�1$�����>�0.5�4+�1���-����1��,$��$1�2 ���-��+��������1�.��&���!7�,�/����.�/����.���$������1��1�*+���>(

Puya clava-herculis Mez & Sodiro2�������������#������������Vaina� �:�-�����������=�������� �"1�U�1�.���.����Inflorescencia���������������=���������������������-�:�-�U���-�"�������Flores1�"������������%���5������1�-�1�:�U�#�1����������������������������=��������"�#U�#�1�#�"�����(�����'�����

Fotos 125, 126 y 127

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

96 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Nombre común:���,<1(Distribución y hábitat:���-��+���$1$�+,��-�����/��.�,$��5�/$��,�-����0�1�$���$/$04+�1$��,�����+@$�5.1,+1�0����������1�.��&���!(�#�����/��.0�-�C�����+�1�1���9+���$��,��.1���$/���$/���+<1(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Puya goudotiana Mez2�������������1�"������������Vaina�.�#1�����������=�������"!�#!!�U�"�:�-����Inflorescencia�������������������=���������������������#!�##�U�-��� �����Flores �:������������%���5��������"�U�!�-�!� ��������������������������=��������"�-�-�"�U�#�1�����'�������(�������������������6(����#�������������Frutos�1�1�-�����������

Nombre común:���,<1(Distribución y hábitat: ��-��+� ��9+����,���</$�-���� /���$�,+//������+�1��/�,��$/$04+�������1�.��&���7&���!(�1�*+���>����8���.�1����$4����.�/$��*D0�,$��5��.�4����(Floración-Fructificación:�8�4���$�5�?.1+$(

Puya santosii Cuatrec.2�������������#� �1������������Vaina���:�:�:�����������=�������1 �--�U���-�-����Inflorescencia�������������������=���������������������,�#!�U�"�"�-����Flores�1�-������������%�=��������#���1�-�U�!�-�!� ����������������������������=���������"�1�������������'��������������6(����:�������������Frutos�#�1�1�����������

Nombre común:���,<1(Distribución y hábitat: ��-��+� -����1����</$��1�/���$�,+//������+�1��/�,��$/$04+�������1�.��&���!(�1*+���>�����1�.�1�����$1�8���.�1�+���1��.�4�����57�$���+$1�/0�1��7��1������-��(Floración-Fructificación:� 8�4���$� 5� ?.1+$;?./+$(

Puya trianae Baker2�������������!� �1������������Vaina�"�-� �����������=�������1!��-�U�1��������Inflorescencia�������������������=���������������������.�.�-�U���"�����5������1�1�:�U�!�,�#�1��������(�����������������=������������"�U�#�#�.�����(�����'��������(�����������������������������6(����.�������������Fruto�1������������

Nombre común:���,<1(Distribución y hábitat: ��-��+�� -����1��� �1� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�� 5� ��1�C.�/�� � .��51� �"""!(� 1$/$04+���������1��$,��� /����$�,+//����� �����1�.��5��//�?����""'7�����1�.��&���7�&���!(�1�*+���>*�4+����1��+�+$���$�$�$��5�4+�1�,��1�,$�7��$0$������-���5�/�,����(Floración-Fructificación:���-�+�04��;8�4���$(

Racinaea M.A.Spencer & L.B.Sm.

�:1��$� ��9��9�,$�,��0�����" ��7� �1���� +1�/.+,$�,�1��$�,�/� �.49:1��$�� ��"���� � � ��-�1���� 5� �0+�*�""2!(� �+�1��$�*$���-��+��� =.���/��1C�1� /��� C$1���-���0.1���,��$/$04+�� �����1�.��&���!7� ,�� /���.�/����</$�.1�����>��1�*+���>(

Foto 128

Fotos 129, 130, 131, 132, 133 y 134

Fotos 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142 y 143

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

97������������������������ �

Racinaea tetrantha (Ruiz & Pav.) M.A.Spencer & L.B.Sm.5��%����/�-��������������������2��'�X�*(�0�����������������������������������1-�������������Vaina�"�-�.�-�������������������������������� �����������������������������������=�������#!�.�#-U���-������������������������������(���������������������������������'�����(������ ������ ����� ����������� ����� ������� ���� �� ����������� ������Inflorescencia����������������������������������������� ��������������������������������������=��������� ��������������� ������������=���������������������1�:�-�U�1�1�-������(������������������������������������������������=���������������:�.��������������(�������������������������Flores����%����������������������������(��������������5������!�,�#�1�U�!�.�!�,�������������������������������������������������(������������������������������� �������������������������������������������������������������=��������,�,�-�U�!�1.�������������������������������������������������������$��������������=�������(�����������6(���1�.�����������=������������(���=��������������������Fruto������������#��������������������������������5�������������������������������������������������

Distribución y hábitat: �� .1�� ��-��+�� �$1� �0-/+�� ,+���+4.�+<1� �� ���E:�� ,�� /$�� 4$�=.��� �1,+1$�� ,�/1$�$��+,�1���,���.��0:�+��(�1��/�>����,�����.,+$����0.5��������5��</$�*���+,$�$4���E�,���1�/���/�,����,�� /�� /�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:�8�4���$(

BUDDLEJACEAE

C����������(��������������

)�������������������������������������������Hojas������������������������������������������ Inflorescencia� ��� ������ �������� �� 7����� Flores� �������������������������%�����������������+���'���������=����������������$������������������=����������� �=������1��������������������������6(������������=�������#=�����������������Fruto��������������������������������'�������������5�������������������������������������

����8�0+/+���$1�+�1��������,���+����9:1��$��5�� ����-��+�����-��+�/0�1����$1��1���,����1�/�����9+$1����$-+��/���5��.4��$-+��/�����$�0�1��"�&!(��.,,/�?��������E��������+1�/.5��,�1��$�,��/��8�0+/+�� $9�1+�������$1=.+����"��!(�1�/��C$1��,�����.,+$����>���-����1��,��-$��.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

+�����.������$0�1,�,�A �$�0�1��"�&(

Buddleja L.

����9:1��$�+1�/.5���-�$F+0�,�0�1���������-��+���,+���+4.+,����1�/$����<-+�$��5��.4��<-+�$��,���0:�+��7��+��5�L8�+�����$�0�1��"�&!(�1��/�>����,�����.,+$�����1�.�1����.1����-��+��,��/���������1$��,���-����/$�->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(

Fotos 144, 145 y 146

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

98 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Buddleja bullata Kunth5��%����/�������������������9�����)��������1�-������������������������(����������������7�������������'������������������������������������������Pecíolos�#�1�#�:������������������=�������:�.�#-�U1���"� ����������������������(������������������������������������������������'�����������������������������������������(�������&���%�����Cáliz� �� �"�.������� ������ �%�������(����� �����=� ������"�"�-�1������� ������������������������� ������������������������%����������7�������������6(����#�1������������������������ Fruto�-� �:�#�����������������������

Nombre común:���E+/>1�$���E+/>1�,��->��0$���/,���5���//�!7��0��9.��$�$���/E+$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:� ��-��+�� �1�$1���,�� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� � .��51� �"""!7� -��$*�4+����$1�-��8���1�+���1�/$��4$�=.����+�.�,$���1����&����5�2����0�,���/�+�.,���$�0�1��"�&!(�1��/�>���,�����.,+$�����1�$1��<��</$�.1�+1,+E+,.$��������/�,���9R��,��/��/�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:� ?.1+$;��-�+�04��(

CALLITRICHACEAE

0�������������������������������������������������� �������������������������������������;���������������Hojas����������������������������������������������� �������� �� ��� �������� ���������������� Flores� �����7������ ���� �������������������������������������������������������������������������������������7���������������������������������������7����Estambres����=��������������=����������� �=������1��������������������������6(����"������� ������������ �%������ "=� �������� 1=� �������� ������������� Fruto� ����������������������������������&���������������������'����"�������������������5���������������%�����

3�0+/+�� =.�� �$0-��1,�� .1� �$/$� 9:1��$� 5� ������ ,�� �'� ��-��+��7� ���+� �$,��� �$�0$-$/+���7� ��.>�+����.0��9+,��7��18+4+���5��/9.1��� ����������(� �� 8�0+/+�����>���-��+�/0�1����$1��1���,��*��+�� /��� ��9+$1����0-/�,����$$K������(��"'%7���44��/�5��""'!(�1�/��C$1��,�����.,+$����>���-����1��,��-$��.1�9:1��$�5,$����-��+��(

Clave

#� C�����!�.�#�1��������������(����$������������1� ������������ 0� ���������������������"�.�#1�U�!���!� ���=��� �������������������#�1�1�.� U� � !�.�#� � ���� *��������������� �� ���������� ����������������$$$$$$$$$��������������������

#F C����� #� �1� ��� ��� ������ �����$�����������-���.�1:����!������������ 0� �����������������������#-��-�U�!�.�#�1���=��� ����������������������� � �"�U�#�1�"����*�������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$���������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

99������������������������ �

Callitriche L.

0�����������������������������Pseudopecíolo���������������������=�������������� �������������������������������������������(������%�������������������=��������������� �������������(��������������������������������������������������������������������(������%������������������������(���Brácteas�������#�1�U�!�-������(����Ovario�!�"������������

.��51� ��"""!� ��9+����� ����� ��-��+�������������� -���� /$�� ->��0$��,��$/$04+�(��.1=.��-���� �/� >����,����.,+$� ��� ,����+4�1� ,$�� �1�+,�,��� ,+8���1���7� .1��,�� �//��� ��� .1��0$�8$��-��+�� =.�� 1$� ���>�0.5� 4+�1,�/+0+��,��57���/�E�C7�/���,$��-.�,�1��$����-$1,�����.1��0+�0����-��+�(����*��*$7�������������-$����.1�9��1�E��+�4+/+,�,�0$�8$/<9+����$0$�-�$,.��$�,��/��+1������+<1��$1��/�0�,+$��04+�1����$$K������(��"'%!(

Callitriche nubigena Fassett0������������������������������������������������ ������;�������������=�������������1� �������������Hojas���������������������"�.�#1�U�!���!� ���=��� ���������������������������!�.�1�.��������������������#�1�1�.�U��!�.�#� �����Fruto�!�.�#�1�������������(����

Distribución y hábitat:���-��+��=.�����>�-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51��"""!(����1�.�1�����1��$,���/�>����,�����.,+$��1�/$��4$�,���,��/$���.��$��,���9.��5�/�9.1��(Floración-Fructificación:� �1��$;,+�+�04��(

Callitriche sp.0�������������������'���$�����������!�-���!�.�1�:������������������Hojas����������������������#-��-�U�!�.�#�1���=��� ����������������������������1��� ��������������������� � �"�U�#�1�"�����Fruto�#� �1������������������

Distribución y hábitat:����.1��*+��4����.>�+���=.���1�*+���>�����1�.�1�����1��$,���/���/�9.1���5��*�����0>��$�0�1$��-��0�1�1���(Floración-Fructificación:��9$��$�5�,+�+�04��;�1��$(

CAMPANULACEAE

C�������������������

0�������������������������������������������(�������������� ����=�����7��������������������������������������������������������;������(����������������������������������������������Hojas���������������������������������������������������������������������������������=�����������������=���������������������������������Flores������������7�����������������������������7�����7������������������'�����������������������������0����������������+���'���������������������%��������(���������������=���������������������������������%���������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

100 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�����(���������D�������������������������$���������������������������������������������������%�������������������������������������������=������������������ �=�����1��������������������������6(����#�1��������������=��������#=����������������Fruto������������������������������������������������������������������������������'���������������5������������������������������� �'���������

�� 8�0+/+���0-�1./��������� �$�0$-$/+��7� �$1�������,��2��9:1��$�� 5��(������-��+��7� ��-��+�/0�1���$1��1���,����1��.��5��1��$�0:�+��7��.��L8�+���5�/�����/�����H�+1������44��/�5��""'!(�$1�8���.�1�+�/$��9:1��$���������5��� ��������.48�0+/+�� $4�/+$+,���!7�-����1�����1�*+���>7��$1������,$��,�1��$�,��/�8�0+/+�� $4�/+�������6�--���1��"��!(�#����*+���>������9+�����$1�,$��9:1��$��5��.���$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A�6�--���1��"��I��5�����""'(

Clave

#� *������������������#!�-!�����������������������������H���������������������7�=����������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�' ������ ������

#F *�������������������������������������������������������������������������� C������ ��������=� ����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�1��'���� ���

1� *������������+������������#����������������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�'���� ������������

1F *�����������������������������+������������ ��� #� ��� ��� ������ ����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$��

�F ;����������� ���������������5�������������=�������#�,�1�"�������������� ����� ������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�'���� ������ ����

�F ;����������� ���������������5������������������������=�������:�.������������������1�����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$�'���� ��������� �����

Lobelia L.

��������/�9:1��$�0>��9��1,��,�� /�� 8�0+/+�7��$1�������,��%�����-��+���,+���+4.+,����1� �$,$��/�0.1,$�6�--���1��"��!(�1�/$��->��0$���$/$04+�1$�������1�,$����-��+���� .��51��"""!7�.1��,��/����.�/������>�1��/�>����,�����.,+$(

Lobelia tenera Kunth0�������������������#!�-!�������������������������������������;����������������� ���������������Hojas��(����������������������������������������������������������������������������������=��� ��������������������#�-�1������������������=�������"�#!�U���"��������(�����������������������������������������������������������������������������0� ���������������������-�1#�U�#������������������������������������������������������������������������������������(�������������Inflorescencia����������7���=�����������(����������������������0������#� �1�"���������������������������Sépalos�1�"� �U�!�.������������������������������������������������������=�������:�-�#!�����������������

Fotos 147 y 148

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

101������������������������ �

1�1�-���������������������������������%�����������������������������������������%������(�����������������������������������������������&��������������� 6(���������������Fruto �������������������������������������������������5����������������

Nombre común:�G./+�(Distribución y hábitat:� ��-��+��=.�� ��04+:1����>��1� /$��->��0$��,���.�,$�7���1�C.�/�� 5� #��D� � .��51�"""!(�1��/�>����,�����.,+$����8���.�1����1�/$��-�?$1�/����$1��.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:��9$��$�5�,+�+�04��;�1��$(

Lysipomia Kunth

0��������������������������������������.��������������������������������� ������;���������������������������������������������������� ���������������Ho-jas�����������������������������������������������������������������������=���������������������������������������������������������Flores����������7�����������������=��������������������������������������������������0��������(������������������������Sépalos�������������������(�����������%��������������������&�����������������������������������������������=��������������������������������������������������������#��������������%����������������������������������������������&�������(����������������������������6(���������������Fruto�������������������������������5������������������

/�9:1��$�+1�/.5��2����-��+��������+19+,�����/$��->��0$��5�/��-.1�7�,��,����1�C.�/��*������$/+E+�7��1���2(����5� (����0�,���/�+�.,(���� /����.���$���-��+��� ��9+����,���-���� /$��->��0$���$/$04+�1$�� � .��51�"""!7���������>1��1��/�>����,�����.,+$(����:����7��&� �����������5��&������������$1�,���0-/+��,+���+4.�+<15��$1�+�1�1�1.0��$�$����19$���.4��-��B8+�$����5�����""'!(

Lysipomia laciniata A. DC.2�����#�-�.�������������������Pseudopecíolo����������������=�������#���"�"�U!�1�#����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������Flores7�������0������#� �#�,��������������������Sépalos�#� �1�.����������������������������������������������������������������=�������#�.�"�������������������!�,����������������������������������������������������������������%��������������������������������Fruto�-������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� �4�+/;�9$��$� 5�,+�+�04��(

Lysipomia muscoides Hook. f.2�����1�������������;������������������������������1�.��������������������� �����������������������=��� �������������������������Pseudopecíolo���������������=�������#�"��� �U�!�"�������������������������������������������������������������������������������������������������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

102 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

����������������Flores������������0������#� �#�,������������������������������Sépalos�!�.�#�1�������������������������7���������������������������������������=�������#�,�1�"���������������������������%�������������������������Fruto�1�1�"������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� � .��51� �"""!(� �8���.�1����1�*+���>�5�����1�.�1�����$4����$����$��+�+$��0.5��F-.���$�7��$1��.�/$����/��+E�0�1��,��1.,$�(Floración-Fructificación:� 1$E+�04��;�1��$(

Lysipomia sphagnophila Griseb. ex Wedd.2������������������������-��������������������������������;����������������������������!�-������������������������ ������������������������������������=��� �����������������������Pseudopecíolo��������������������=�������"�.�U!�.�#��������������������������������������������������Flores�7�������0�����#�#�-�������������Sépalos�1�1�.���������������������������������������������������������������=�������:�.������������������1������������������������������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� =.�� *�� �+,$� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� .��51��"""!(�1�*+���>��������1��.�4�����5��.�/$��0.5�*D0�,$�(Floración-Fructificación: �1��$�5�,+�+�04��(

CARYOPHYLLACEAE

C�����������(��

0�������������������������������������������������������������;���������������(�������������������������������Hojas����������������������������������������������������=���������������������������������������������&��4�(�������(�������������������%������Inflorescencia�����������������������������7���������(�'���������������������������7�����=������������������������������� ���Flores��������������������������%������5������-����������(�������������������������������=��������-����������������������������������������$��������#!���������(���������=���������� �=������1��������������������������6(��������������������=���������-=�������������������������������������(����Fruto���������������������������������������������������������������'��������������5��������������������������������������������������������

��5$-*5//������ �.�1��� �$1� '�� 9:1��$�� 5� �(' �� ��-��+��� 5� ���>�0�?$�� ��-����1��,�� �1� /��� ��9+$1����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$���7�-��$��$1��/9.1$����-����1��1�����1�/�����9+$1�����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�.��5��1�/���0$1��@�����$-+��/����G$0/�8����""%!(�1��/�>����,�����.,+$����-����1��1������9:1��$��5��.���$��-��+��(

Fotos 149 y 150

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

103������������������������ �

Clave

#� 0� ��!�"�!�:����������������(����������������5������1�.���1������������C�������-�"���������������������������-�(�(���5�������������������������$$$$$$$$$$$$����������������� ��

#F 0� �� #��� ��� ��� ������ �(��� ����������5�������������"������������C����� ������������������������������� �%�#!�(�(���5������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�1

1� 0� ����������=���������������� �������� ������ �������� �����7��� ���(���� ���&���%�����C����������������C����������������� �(�(���5��������&������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�#������������������

1F 0� ���������=������������������������� ����� �� �������� ���(�����%������C�����������������C�������������� ��� #!� (�(��� 5��������������$$$$$$$$$$$$$$$$$�����������1

�� 0� ��!�1�!�"�������������������������������*���������!�"�!�:������������*������!�:�!�.�������������� ������ ������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�����������!����

�F 0� �� !�-�!�:� ��� ��� ������������������������(������*��������#�#�.�������������*������#�#�"������ ������ ������ �������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�������������������

Arenaria L.

�:1��$��$1�������,��� ����-��+���,+���+4.+,����1� /��� C$1��� ��0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$���7�-��$��$10�5$���$1��1����+<1�,���//����1��/�L��+�$�5��1�C$1���0$1��@$�������44��/�5��""'!(�!&�������� �����/�D1+�����-��+���1�*+���>7�,��/����+1�$�-����1�����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Arenaria lanuginosa (Michx.) Rohbr.0�������������������������������������������������;����������������������Hojas�������=��������� � �.�U�!�.�1�"�����������������'�������������������������������������� ������� ������ �������������������� ���(���� ��%�����Inflorescencia�����������7���=������������� �������������Sépalos�1�.���1�U�#�1�#� �����(��������������������=��������1�1�.�U�#� ��������(�������������������6(���1�����������=��������������������Fruto���-�"��������������������������-�(�(��5��������������������������

Nombre común:� �4�$?+//$(Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,��$�����+��7���1�C.�/�7��.�,$�5�#�1�0>�� .��51��"""!(�����,+0+1.���-/�1����1�*+���>����������������$����$��$4����.�/$��0.5*D0�,$�(Floración-Fructificación:���-�+�04���5�,+�+�04��;�1��$(

Cerastium L.

0������������������������������������;�������������������������Hojas��������=�������� ��������� ���� ���������� ������ ����� ��������� ���(���� ��%�����

Foto 151

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

104 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Inflorescencia����������Sépalos�����������������������=�����������(����������������������������$������������������Fruto� � �,��������������������������#!(�(���5����������������������

�:1��$����+��$�0$-$/+���=.���$0-��1,���/��,�,$��,��)����-��+������44��/�5��""'!(����/���� ���-��+����9+����,��� -���� /�� 8��1?�� -���0.1�� �$/$04+�1�� � .��51� �"""!7� ,$�� ���>1� �1� �/� >���� ,�� ���.,+$(� 1*+���>��$1�8���.�1����5������1��1�0��$���/���5��+�+$�����9.��,�,$���1�/$�������-��(

Cerastium arvense L.0���������������(����������������Lámina�#�#���U�!�1�!�"��������������������(������Pedicelos�"�:�������������Sépalos�-�1� �U�#�1�1���=�������� �.�:�-�U��� �������������������6(����1�"������������

Distribución: ��-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,���.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:�8�4���$7�?./+$�5���-�+�04��(

Cerastium subspicatum Wedd.0������ (�������� �7������ ���� ��� �� �� �����������Lámina� 1�1�-� U� !�-�!�:� �����������������������(������Pedicelos�#�#�.�������������Sépalos�-� � �"�U�#� �1�"���=��������#�#�"�U�!�"��������������������6(�����������������

Distribución: ��-��+� -����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,��#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:��1��$�5��9$��$;��-�+�04��(

Stellaria L.

�:1��$� �$�0$-$/+��� �$1� ������ ,�� �&�� ��-��+��� ���44��/�5� �""'!(� &� �� ��"���� ��� /�� D1+��� ��-��+�-����1����1�*+���>7�,��/����.���$��1$��,���-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$���$/$04+�1$�(

Stellaria cuspidata Willd ex Schltdl.0������ ���� ������ ��������� ;����� ����������� �� ��������� ��������Hojas��������=�����������������������������������=�������!� �#�.�U�!�"�#�-������(�������%����������������������������������(�����������������������������������������������7������(�������&���%������Flores������������7�����=�����������#�1�"�������������Sépalos�"�"� �U�1�1�.������(�����������(����������=�������� ���:�#�U�#�1�����������������������������6(���1�.���1�����������=����������(����Fruto� �:�������������������������� (�(���5���������������&������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,��$���� �+��7� �.�,$�7� #��D� 5#�1�0>�� .��51��"""!(�1�*+���>����8���.�1����1����/$��0��$���/��(Floración-Fructificación:�0��C$�5���-�+�04��;$��.4��(

Fotos 152 y 153

Foto 154

Fotos 155, 156 y 157

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

105������������������������ �

CLUSIACEAE (Hypericaceae o Guttiferae)

C��������������������������������������&��

)�������������������������������������(�'���������������������;���������������7�������������������������Hojas�����������������������������������������������������������������������=���������������������������������Flores�����������������������������������������������%������Sépalos�-��������=��������-����������$��������.��������#!!�����(�����(���������������������������������������������=���������� �=������1��������������������������6(��������������������=��������������������������"������������������� �����=������������������������������Fruto��������������������������������������������������������������

3�0+/+�� �$1� �� 9:1��$�� 5� �(&��� ��-��+��� -�$-+��� ,�� ��9+$1��� ��0-/�,��� 5�0$1��@��� ,�� /$�� ��<-+�$���$1=.+����"��!(� ��8�0+/+�����>���-����1��,���1�*+���>�-$���/�9:1��$����������7��$1��+������-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A��$4�$1��""�(

Clave

#� 0� ����1�:�#����������������(����� ����%������ *����� � (���������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�����������"�����

#F 0� ��!� ��� ����������������(�������%������8��������������$$$$$�1

1� 8��(���� ����������� �������������������(����*�������������!�.�����������$$$$$$$$$�������������� ����

1F <�������� ������� ���� ��� ��(���0� ����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$��

�� 0� ����������������������������������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$�"

�F 0� ��������������������������������������������������������$$$$$$$$$$$$$$�-

"� 0� ��!� �!�.���������������������������� ���� ������ �����������������������������������C���������������������������������������5������������������������C����� #� �1���� ��� ����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$��������������������

"F 0� ��#�1�1�"�������������������������������������������������������������������C����������������������������������������5��������������������������C������� �"�.� ��� ��� ����� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$��������������� ����

-� 0� ��#�1�1��������������(�����������*������#���#�:�7�!�:�#����$��������������-������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$������������������� ���

-F 0� ���������"�������������������������������������*������!���!�.U�!�# �!�""�����$����������������-�����������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�

� 0� ��!�"�!�.�������������5�����1���1�U�!�-�!�.���=����������1��� U�#� �1�"�����C�����1�1�"��������������*�������������&���������� ������ �7���� �������� ��� ������������������ ��� �������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$������������ ������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

106 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

F 0� ��#�1�#� �������������5�����"�.�:�#�U�#�1�#� ���=�������� �.�.U�"�"�"�����C�����-�1�-� ����������

����*��������������������������������� ��� ������� �������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�����������������

Hypericum L.

)����������������������7������������� �������������������������Hojas ���������������������=�������������������������������������������������������������������(������%�����������������������(�����7�����������$����� �����&������������������������������(������$��"�������&������������(��������%������Sépalos�������������(�����(�����=�������������������������������������������������������������������������������7����������������������Semillas�������������������������������

�:1��$��$1�2�����-��+���,+���+4.+,����1�/�����9+$1�����0-/�,���5��1�/���0$1��@�����$-+��/������44��/�5�""'!(�1�*+���>����>� ��-����1��,$��$1� �+������-��+��7� /��� �.�/��� �$1��$1$�+,����//B� �$0$�P*+��Q�<P�.��,�� �$�B$Q

Hypericum juniperinum Kunth5��%����/������������������3��)�������!�-�#������������;������������=��������%���������Hojas�����������������������������=������� ���#!�U�!� �!�.���������������������������������������������������������������������������������������������(�����������������������������������������Flores������������������������������������Sépalos�#� �1�"�U!�.������(��������������������������������������=���������� �"�.�U�!�.�#�1���������������������������������������6(����#�1�����������=������������������-����������=������������������Fruto�#� �1������������

Usos: �0-/��,$�-����8�4�+�������$4���5��$0$��$04.��+4/�(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51��"""!(�1��/>����,�����.,+$����0.5��4.1,�1���5�����1�.�1�����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:�0�5$;��-�+�04��� 5�,+�+�04��;0��C$(

Hypericum lancioides Cuatrec.)�������"!�-!�������������;������������=��������%���������Hojas����������������=������,�#-�U�#�1�1�"������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������Sépalos-� �:�#�U�#�1������(����������������������������(�����=�������� �"�:�#�U�1�"�1�.������������������������������������������������6(����1�����������=�����������"����������-�����������=������������������Fruto��� �"�.������������

Distribución y hábitat:� ��04+:1�-����1����1��.�,$��5���1�C.�/��� .��51��"""!(�������-��+��1$����0.5�4.1,�1����1�*+���>7�,$1,���������1��.�/$��*D0�,$��5�9�1���/0�1��������1$����/���/�9.1��(Floración-Fructificación:� ?./+$;��-�+�04��� 5�,+�+�04��;8�4���$(

Fotos 158 y 159

Fotos 160 y 161

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

107������������������������ �

Hypericum mexicanum L.f.)�������"!�.!������������������������������������;������������=��������%��������������Hojas�����������������������������=�������:�-�#��U���1�:�#��������(��������������������������������������������������(��������%���������������������������(����������������������������(����Sépalos�"�"� �U�1��� �����(����������������������������������������������������������������������������������������=��������#�#���U�!�"�!�.����������������������������������������������������(������������������6(������"�����������=������������������-����������=��������������������Fruto�"�"�-�1������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>����$0D1��1�/$��-�?$1�/��7���-��+�/0�1����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:�0�5$;�9$��$�5�1$E+�04��;8�4���$(

Hypericum myricariifolium Hieron)�������#��������������;������������=��������%������=��������������������������������������Hojas����������������=�������#�1�1�U�!�.�#�1������(���������������������������������������������������������������������������Sépalos��� �"�.�U#� �1�"������(�������������������������������������������=��������#���#�:�7�!�:�#�����������������������������������������������������������������6(������"����������=����������������-�����������=������������������Fruto� �:������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,���</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(1�*+���>����0.5��4.1,�1����1��$,���/�>����,�����.,+$7�8$�0�1,$��F��1�$��0��$���/���?.1�$��$1�&� �����"� ������ ����������(������� 5� ������ '�� � 7� ��-��+�/0�1��� �1� /$�� �/��,�,$���� ,�� /��/�9.1��(Floración-Fructificación:��4�+/;��-�+�04���5�1$E+�04��;8�4���$(

Hypericum prostratum Cuatrec.5���������������������������������� ������7����;���������������(����������������=�������%��������������������Hojas����������������=�������"�"�:�#�U�!�"�!�.��������������������������������������������������������������������������������������������������������(�������Sépalos�1���1�U�!�-�!�.������(��������������������������������������������(�����=����������1��� �U�#� �1�"������������������������������������������������������������������6(����#�1�#� �����������=�����������������-������������=������������������Fruto�1�1�"������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����</$��1�/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(�1�*+���>���0.5��4.1,�1��7���-��+�/0�1����$4����.�/$���1�*����,$��5��.�4����(Floración-Fructificación:� �1��$;,+�+�04��(

Hypericum strictum Kunth)�������1!��!�������������;������������=��������%�������������������Hojas����������������=������� �##�U�#�1�#� �������������������������������

Fotos 162 y 163

Fotos 164, 165 y 166

Fotos 167, 168 y 169

Fotos 1170, 171, 172 y 173

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

108 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

����������������������������������������������������������������������Sépalos�"�.�:�#�U�#�1�#� ������(�������������������������������������(�����=�������� �.�.�U�"�"�"����������������������������������������6(����1�1�"�����������=������������������-�����������=������������������Fruto�-�1�-� ������������

Distribución y hábitat:���-��+�� ��9+����,�� ��04+:1�-���� /$��->��0$��,��$�����+��7�#�1�0>�5��.�,$�� .��51��"""!(�1��/�>����,�����.,+$�����4.1,�1���5�8.��$4���E�,���1�-�?$1�/���4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación: ?./+$;��-�+�04��� 5� ,+�+�04��;8�4���$(

Hypericum thuyoides Kunth5��%����/���������������� �����W����)�������#��������������;������������=��������%��������Hojas���������������=��������������!�.�������������������=�������1�"���1�U�#� ��� ��������(����������������������������������� ��&������������������������������������������������������������������������������������������������������������(��������(��������������������Sépalos�"�.� �"�U�1���1������(������������������������������������������=��������#���#�-�U�!�.�#�#��������������������������������������������������6(����1�.�������������=����������������-�����������=������������������������������Fruto�-������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,���</$�-����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(�1�*+���>���0>��$�0�1$��8���.�1����1�0��$���/���5�4$�,���,��/�����������(Floración-Fructificación:��4�+/;��-�+�04���5�1$E+�04��;8�4���$(

CRASSULACEAE

C����������������(��

0��������������������������������Hojas�����������������������������������������������������(������������������Flores�����������7�����=��������������������������%�����������������Cáliz�����������(����=��������������������������)���������� �=� �����1������������� �������������+����������������������������������������=���������������Fruto���������������������'�������������5�����������������

3�0+/+���$1��-�$F+0�,�0�1���22�9:1��$��5��( �����-��+��7���-��+�/0�1����4.1,�1�����1��/��.��,��L8�+�����44��/�5��""'!(�1�*+���>�/�������./>��������>1���-����1��,���-$��.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

+�����.������$0�1,�,�A��5H�����5�S+�K�1���"�%(

Fotos 174 y 175

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

109������������������������ �

Crassula L.

�:1��$��$1�������,��&�����-��+��7��$�0$-$/+���5���-��+�/0�1�����-����1��,$��1��/�*�0+�8��+$��.����5H����5�S+�K�1���"�%7���44��/�5��""'!(�1��/�>����,�����.,+$�����1�.�1�����&�(���%����� � 7���/�E�C�/��D1+����-��+��,�/�9:1��$�-����1����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(������.��,$��$1�/����E+�+<1�,��5H�����5�S+�K�1����"�%!7��&�����" ����*/,/(�=.�����,+�+$1�/0�1����������$1$�+,��-����$/$04+��1$�/��1C�� 1.����$�� ->��0$�7� ��/� �$0$� /$� ,�0$���<� �/� �1>/+�+�� ,�� /$�� ��-��+0�1��� ,�-$�+��,$�� �1� �/���4��+$����+$1�/�$/$04+�1$(

Crassula venezuelensis (Steyerm.) M.Bywater & Wickens0������������������������������������������������ �������������������;���������������������������Lámina���:�U�!�"���������������������������������������������������������(����������������Cáliz�!�.��������������%���������������=��������#�1�����������������������������������������+�������#�"������������Frutos�#� �������������5������� �.������%����������������������� �'���������������������������

Distribución y hábitat: ��-��+�� ��9+����,�� -����$/$04+�7� ��1�C.�/�7� �.�,$�7� #��D7� �$/+E+�� 57� -$�+4/�;0�1��7�*+/����5H�����5�S+�K�1���"�%!(���0.5��4.1,�1����1��$,��/����9+<1�,�����.,+$7���-��+�/0�1����1>������1�9�,����$0$��.�4�����5�4$�,���,���*������5�/�9.1��(Floración-Fructificación:� ?.1+$;�9$��$� 5� ,+�+�04��;8�4���$(

CUNONIACEAE

C������������������

)��������� ������������Hojas� ����������� ��������� ���������� ���� ���������������������������'���Inflorescencia�����������7�����Flores��������������������������%������5������"�-��������=��������"�-����������D���������������������������$��������.�#!���������(���������=����������������=�������(������������ �=������1��������������������������6(������������=���������1��������=������������������Fruto��������������������������������'��������������������������5�����������������!�"������������������������ ���������

3�0+/+���$1�������,��&%�9:1��$��5�2%����-��+��7�/��0�5$�B��,���//���,�/�*�0+�8��+$��.�7���-��+�/0�1����1�.����/+�7��.�E���.+1���5��.�E���/�,$1+�� ���44��/�5��""'!(�1��/�>����,�����.,+$� /����.1$1+>�������>1���-����1��,���-$��.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

+�����.������$0�1,�,�A����1��,+��")�I����/+19��"""(

Weinmannia L.

�:1��$�=.���$1�+�1��������,��� ����-��+��7�,��/����.�/������+�/��0+��,��$1�1�$��$-+��/�������/+19�"""!(� 1� �/� >���� ,�� ���.,+$� ��� �1�.�1���� .1�� ,�� /��� �%� ��-��+��� �1$��,��� -���� /$�� ->��0$��$/$04+�1$�� � .��51� �"""!(

Fotos 176

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

110 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Weinmannia fagaroides Kunth)��������1�-������������������������������������������������������Pecíolo�#�1�1�����������������=��&����!�.�1��������������������������������������(����������������������������=�������#�#�1�:�U�!� �#��������(��������������=�����%������������=���������1�.�:�#�U�#� ���1�����������&��4��������������������(������������������������������������������������%���������(���������������������������(������������������������������������������������������������������������������(������%������Sépalos�#� �1�U�!�.�#�1������(�����(�����������������������=��������#�1�1�.�U�!�.�#�1��������(��������������6(����#�1��������������� ���������Fruto���1����������������(�����

Nombre común: 1��1+//$(Distribución y hábitat: ��-��+��-�$-+��,��/$��4$�=.����/�$��1,+1$��=.��-.�,���1�$1�������$���+$1�/0�1���1��/�->��0$7��1��+�+$�����9.��,�,$��$��$�$�$�(�����+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7�$����+���5��.�,$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

CYPERACEAE

C�������������������

0������������������������������������������������'��������+�����������������������������&���������������������������������������������������Hojas�����������������������������������������������������&�������=�(������������&����������������������������������������������������������������=��������������������������������������������������&��4��� ���������������������Z���F=���������(�'�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia����������������������������������������������(���������������������������$�������������������������������������#�:������=�����������������(�������������������������������������Flores ������������������7���������%������*�����������������������������(�������������������������7����������������������������� �����������������$���������=����������� �=������1��������������������������6(����������������(�����������������������������������=��������#�����������Fruto����&��������������������������=�������������������������������������������������������������5�������#�

����+-��>������$18$�0�1�.1��8�0+/+���$1�������,��� ��9:1��$��5� (%�����-��+��7�,���0-/+��,+���+4.�+<17�.1=.�����>�0�?$����-����1��,���1�/�����9+$1�����0-/�,���5��.4>��+�����G$0/�8����""%!(�1�*+���>����>�$0-.�����-$���.���$�9:1��$��5�1.�E����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A�����1,*�,��5���*/9��1��")�I��$����"�'I�*������""%I��*$0����""%(

Nota��-����/��,����+-�+<1�,��/�������.��.����8/$�B8���������.E$��1��.�1���/���4�>������8/$��/��7�0>��1$�/��9/.0��(

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

111������������������������ �

Clave

#� *����������� ����(���������������$��������������"�:������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�1� ���� �������

#F *����������� ������������������$��������������#���������$$$$$$$$$$$$$��

1� $����������"�"�.�����������=������:�$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$���� �����������������

1F $����������1�.��� �����������=��������"�$$$$$$$$$$$$���� ����������� �����

�� *�����&���������� ������������<����������� ���� ��H������������������������������������������������������$�������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�"� �,�� � ����

�F *�����&������������� ������<���������� �������������H������������� ���������� ����� �������������������'�����������������������$����������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�-

"� 0� �� �� � � ��� ��� ���������������C������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�,�� � �����������

"F 0� ��!�"�!�.����������������������� C����� ���������� ���������$$$$$$$$$$$$$$$$$�,�� � ���� � ���������

-� 3�����������������&������������C������� �����7����=� ��������� ��������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$� �����"�

-F 3�������������C����������������=����������������$$$$$$�.��)����� �� ���

� *��������������#!������������H���������������������������&����������$$$$$$$$$$$$$$����"�������

F *��������� ��� #!� ��� ��� �����H�������������������������&���������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�:

:� 0� ������������9������������������� ��������������� $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$����"�� ��������

:F 0� ��������������9�����������������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$����"��������������

.� @������1-�#!!�������������0� ����������� ����������� ��(�����H�������������������������&����������� C������ 1� ���� ���������$$$$$$$$$$$$$�)����� �� ������ ������

.F @������-�#-�������������0� ����������������H��������������������&������������C�����������������������$$$$$$$$$�)����� �� ��� �� � � ����

Carex L.

0������������������+�������������������������������Hojas��������������������=(������������=���������������=����������������������������������������(�������(���������������������������������#���(�����������Inflorescencia�����������������������������������Espiguillas�(������������������������������������������������=���������#��(����#����6(����������������������������������������������������=���������������Fruto�����������������������������

�������.�1����$1�0>��,��&(������-��+���5����.1�9:1��$��$1�,+���+4.�+<1��$�0$-$/+����*������""%!(���/���&����-��+����1$��,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�����������1��1�*+���>7��1�,$1,��$1��$1$�+,����$0$�P�$���,���Q(

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

112 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Carex bonplandii Kunth@�����#!�"!��� !��������������<���#�1� �-�����������=���������-!�U�!�#1�!�-����������������������(�������������(������������������������������(����Inflorescencia���������������������&������������Espiguillas��� ���������������������������������������������������������������������������������������������=�����������������������������������Utrículo�1�.�"�������������(�����������������������������������=������������1���������

Distribución y hábitat:� �$0D1� �� �$,$�� /$�� -�B���� �$1� ->��0$�7� �F��-�$� #�1�0>� � .��51� �"""!(� 1*+���>����0.5�8���.�1��7���-��+�/0�1����1��.�4�����5��*.���/��(Floración-Fructificación:� ?.1+$;,+�+�04��(

Carex pichinchensis Kunth@�����1!�"-�������������Vaina�-�#1�����������=�������#!��:�7�!�"�!� ����������������(����������������������������������������(���������������(����������Inflorescencia����������������������������&������������Espiguillas��1��� ����������������������������������������������������������������������������=�����������������������������������Utrículo�1�.���1���������������(�����������=�������������������������

Nota:��&����������� � �5�(�1��� �����$$�(��$1���-��+���0.5��+0+/����7��04���-����1�����1��/��.0�-�C(��4+,$� �� =.�� 1$� ��� �1�$1��<� 1+19D1� ���>����� =.�� /��� -.,+���� ,+8���1�+��7� ��� $-�<� -$�� �$1�+,����� �/0����+�/����$/����,$�5����.,+�,$�4�?$��/�1$04���0>���1�+9.$��1���-����,��.1��8.�.���,�8+1+�+<1�,��/���1�+,�,��� ��-��B8+���(

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-$�� .��51� ��"""!�-���� /$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$��5#��D(�1�*+���>����0.5��4.1,�1����1��$,$��/$��-�?$1�/���5��.�/$��0>��$�0�1$��*D0�,$�(Floración-Fructificación:��1��$7� ?.1+$;�9$��$�5�1$E+�04��(

Carex pygmaea Boeck.5��%����/����"�����������5�������7�9���@�����"� �������������<���,�#-���=�������1�-� �U�!�"�!�".����������������(�������������������(��������������Inflorescencia����������������������&������������Espiguillas��� � ���������������(�����������������������������������������������������������������������������=�������������������������Utrículo"�"�"�.��������������(��=������������1���������

Distribución y hábitat:��������-��+��8.���1$��,��-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$��,��$/$04+�7�$����+��7��.�,$��5�#�1�0>(�1�*+���>����$4���E<�8���.�1��0�1����1��.�4�����5��.�/$��0.5�*D0�,$�(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$� 5� ,+�+�04��;�1��$(

Eleocharis R.Br.

0������������������������������������������������������+����������������Hojas����������=�(������������=���������������Inflorescencia�������������

Foto 177

Fotos 178 y 179

Fotos 180, 181 y 182

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

113������������������������ �

���������(����������������������"�:������������������=���������#���������������(����#������������$�������������������������������������������

����9:1��$��+�1��0>��,��� ����-��+���5����,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��������1,*�,��5���*/9��1��")�!(�1�/�>����,�����.,+$�����1�$1����$1�,$��,�� /���$�*$���-��+��� ��9+����,���-���� /$��->��0$���$/$04+�1$�� .��51� �"""!7� /��� �.�/��� ���>1� �0-/+�0�1��� ,+���+4.+,��� -$�� �/� >���� 5� �����1� �1� �.�/$�� �1�*����,$�7�.�4����7�4$�,��,��/���/�9.1���5�8$1,$�,���/9.1����*�����(

Eleocharis acicularis (L.) Roem. & Schult.@�����#!�������������Vaina�#�����"�������������Espiguilla�"�"�.������������������:=�������������������������%�����(����

Nombre común:��4$//����,��-�1��1$(Distribución: ��-��+��-����1����1��$,$��/$��-�B�����$1�->��0$�7��F��-�$�#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Eleocharis stenocarpa Svenson@����� �������������Vaina�#�#� �������������Espiguilla�1�.��� ������������������"=����������(��������#���(����

Distribución:���-��+��=.����04+:1����*����9+����,$�-����/$��->��0$��,���.�,$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Oreobolus R.Br.

0������������������1�-�.���������������������7��������� ���������������������+�����������������Hojas��������������������=�(����� �����������=�������������=��������(���������������������������������������������������������������(�����������������������������������������������(����������������Inflorescencia�����������������������������������������������������������������Espiguilla����� �� �� �'�� ���� ��� ���� ����������=� �������� ��� ������ ������ ���� �� (��������������=����������������� ���������(�������������������������������������������������������������������(������������������������������A���������������=����������������Fruto��������������������������� �'�������������

/� 9:1��$� �+�1�� $�*$� ��-��+��� =.�� �����1� ,��,�� �/� �.�� ,�� �.��0:�+��� *�����$���� �+��7� �,�0>�� ,��1�$1���������04+:1��1��$,$��/��1+//$��+��.1-$/����1�>��+�$���$����"�'!(�#����/$��->��0$���$/$04+�1$�����$1$��1��+1�$���-��+���� .��51!7�,$��,��/����.�/������>1��1�*+���>(��������-��+����$1��4.1,�1�����1�$,���/�>����,�����.,+$7�8$�0�1,$��$?+1���,��*�������0�,��,+>0���$7���1�$��1��.�4������$0$��1�C$1���1�*����,��(

Oreobolus cleefii L.E.Mora0��������������� ������Vaina -�#!�����������=�������#���-�U�!�� �!� �������������Tépalos�#�1�#�-�U�!�"�����Fruto�#�1�#� ��������������� �'��������������������������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

114 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Distribución:���-��+��=.��*���+,$���9+����,���</$�-����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(Floración-Fructificación: �1��$7��4�+/7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Oreobolus goeppingeri Suess.5��%����/�,�� � ���� ������������?����(������� !���������WGB�����0��������������� ������Vaina�:�#-�������������������#�-�"�1�U�!�!"�!�!.�����������Tépalos�#� �1�U��!�"�����C�����#� �1���������������������������������������������

Distribución:���-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7�$�����+��7�#�1�0>�5��.�,$��� .��51�"""!(Floración-Fructificación: 1$E+�04��;�4�+/(

Rhynchospora Vahl.

0�������������������������+�����������������Hoja��������������������=�(�����������=�������������=�������(����������������������#�(����������������(����������������������(����Inflorescencia����������������������������������Espiguillas������������� �������=� ����1��� ������ ����������=� ��������#�� �������������������#�(��=����������%������� ����������������������&������&������$����������(��������������������������������������

�:1��$��$1�������,��& ����-��+���,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7��.1=.�����>�0�?$�� ��-����1��,$��1��/1�$��$-+�$���*$0����""%7���44��/�5��""'!(����/�����+����-��+����1$��,���-����/$��->��0$���$/$04+�;1$��� .��51��"""!�,$�������1��1�*+���>(

Rhynchospora macrochaeta Steud. ex Boeck.@�����!�1-�#������������������������ ������Vaina���-� �-�����������=�������1!� !U�!�1"�#�#������������������������������������������������������������������(��������������������������������Inflorescencia�������������������������������������������������������&�������� �=��&����11�-!�������������Espiguillas�"�.� ����������������������� �'�=�������1=����������%��������$����������(������������������������������������������������������&�������Aquenio�#�1������������

Distribución y hábitat:��������-��+�������� ��04+:1��1� /$��->��0$��,��$�����+��7���1�C.�/��5��.�,$�� .��51��"""!(�1��/�>����,�����.,+$����0.5�8���.�1����1�-�1��1$��5��.�/$��*D0�,$�(Floración-Fructificación:� ?.1+$;�9$��$(

Rhynchospora oreoboloidea Gómez-Laur.5��%����/�)����� �� ������� ���3�$�@��@�����-�#-���������������������� ������������������Vaina�#�1�1�����������=������1�#��-�7�!�#1�!�# ��������&�������������������Inflorescencia����������������������������������������������&�������� �=��&����#�#���������������Espiguillas1�.��� ����������������=��������=����������%����� ��$�����������������������������&��������������&�������Aquenio�#� ������������

Foto 183

Fotos 184 y 185

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

115������������������������ �

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,��$�����+���5�#�1�0>�� .��51��"""!(1�*+���>����0.5��4.1,�1����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:� ?./+$� 5� 1$E+�04��(

ERICACEAE

C����������(��������'��������������

)���������������������������������������������������������(�������'���������������������� ���� ������ ����������� �� ����������� ;����� ��������� ��������� ��������� ��������������Hojas�������������������������������=����������#�"���-������������=����������������7�����������������������������������%���������������������(������ �'�����������(�������������������������������������������������������Inflorescencia�������������������7������������������������7�������&������������������������������������������7������������������=���������������������� �'��������������������������������Flores������������������������������������%������������������������������0�������������������������+���'���������������������������������������*������������%������"�-���(��������������������������������������������=���������������������������������������������%�������"�-������7����$�������������������������������������������7��������������������&�������������������=������1�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������6(����"�-�������=��������#=����������������Fruto�������������������������������������=�����'�������������������������(�����������������������5���������&��4������������������������������� �'������������������������

�+��������1��/���1�+,$��0-/+$��+1�/.5�1,$�0-���������5�-���+,�����!��$1�+�1���)��9:1��$��5�%( ����-��+��7� ,+���+4.+,��� -�+1�+-�/0�1��� �1� /��� ��9+$1��� ��0-/�,��� 5� �1� /���0$1��@��� ��$-+��/��� � .��51�"" !(�1�/��C$1��,�����.,+$����>��$0-.�����-$���.���$�9:1��$��5��+������-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A� .��51��"" 7��"")(

Clave

#� 5����������&����������&��4������ ���������(�'�����������0� ��!�"�!� U�!�# �!�1"���������������������(����������������+���'���'�����������������&��4���������������������������������������������������������������������������� ���

#F )��������&������������� ������0�� ��!�:�-�:�U�!�����-���������������������(��������������%�����

+���'� ��� ��'��� ���� ��������������������������������������������������������� 1

1� C��������������� C��������� �����������������&�����������=����������������������������������������������� ���� ���������� ��������C����� ��������� ������ �(�����������������������&���������� �������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

116 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

1F C���������%������C��������������������&�����������=�������������� ��� ��� ��������� ��������������������������������������C���� ������������������������������������������

�� C�������������������������+����'����������������������������������������������������������������6(�������������������C����������������������������"��*����������

�F C�������������������������+���'�������������������������������6(������������C������������������������������������������������������������� ������������

"� 0� ��!�:�#�"�U�!�"�!�.��������'���� �������� ��������� ���(������������ �%��� ���� ��� ��(�������������%������C������������������������������������$�������������������������������������������������������*��������������� ����

"F 0� ��1�-�:�U�#�����-��������'����������(���������������������������������������������%�����C�����������������$�������������������&������������������������������-

-� 0� �������������������������'���������������������������������������(����������%������+������������������������*��������������� ������

-F 0� ���(���������������'������������ ������� ���(������&���%������ +����� �����������������������*��������������� ������

� 0� �� !�:�1�1� ��� ��� ����������������+�����"�-�1�������������� *����� ���� ������ ��������������������������������������������������������

F 0� ��!���!�:�������������������+�����-� � �.�������������*������������������������������������������������������������������������ ������

Disterigma (Klotzsch) Nied.

��.1�9:1��$��$1�2 ���-��+���,+���+4.+,���,��,���/��.��,���.���0�/��*������$/+E+��5��/�$�+�1���,���.5�1�� .��51��"")!(�1�*+���>�����1�.�1����.1����-��+��,�� /�����+����-��+��� ��9+����,���-���� /$��->��0$��$/$04+�1$�� .��51� �"""!(

Disterigma empetrifolium (Kunth) Drude5���������:����������������������&��4����� ��������'���������������������;��������������������������������������(������������������Pecíolos�����������������������������=�������"� �U�#� �1�"���������������������������������������������������������������������������������������������������������������(���� ������������ Flores� ���������� �������=� ��������� ��� ����� ��� �����������������������������������������������&��������������������Hipanto�������'1�.��� ����������������������������%������"=�������"�"�.��������������� �����������������%������"��$��������.�����������������������������������=�������������������&�����������=������������������������������������������������������������������6(����"�-���������Fruto��������!�.�#�1��������������������

Fotos 186, 187 y 188

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

117������������������������ �

Distribución y hábitat:� ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$��,�� �.�,$�7� ��1�C.�/�� 5� #��D� � .��51�"""!(����$0D1��1��$,��/����9+<1�,�����.,+$7���-��+�/0�1����1������-���5��+�+$���F-.���$��1$�0.5����$�(Floración-Fructificación:��1��$7�8�4���$7�0�5$;�9$��$�5�1$E+�04��(

Gaultheria L.

)�����������������������������������������������������������������������������*$����� ��������;�������������������������Lámina������(�������(�����(������������ ����������(�����������������������������������������(��������������������������������������������������������������������Inflorescencias�����������������������������������������������������������������������������������Flores����%���������������������=�������������-�#!�������������(�����������������������+���'����������������������������������������������������������������������%�����-=���������������������� ���%������-��$������������������������������������������������������=��������������������&�����������=������1�������������������������������������������������������������6(����������������-��������Fruto������������ �:�����������������������������������'��� �������������������������������������������

����9:1��$��+�1���� ���-��+����B-+����,����9+$1���0$1��@$���7�,+���+4.+,����1��0:�+���5��/9.1�����9+$;1���,�/��+��./$�-$/����1�>��+�$�� .��51��"" !(����/����%���-��+�����9+����,���-$�� .��51���"""!�-����/$�->��0$���$/$04+�1$���1�*+���>�����1�.�1���1�����(

Gaultheria anastomosans (L.f.) Kunth5��%�����/�*����������� �������9�����=�*������������� � ����)�+�5����=�*��������������� ���5�C�9�B�=�*������������ �������9�����)��������!�-�1�������������������������������������������������������;�������������(���������Pecíolos�������=�������:�#"�U���-�.������(�������������'��������������������(���������������������������������������������������������������������������(���������(�������������������������������������(�������������%�����������������������(����Flores�������������������������������Cáliz���"��������������������(����������������=�������-�:�"��������������������������������������$���������������������������������������������6(������������������������������

Nombre común: ��BC� ,�� #���$7� �$����*���7�*+��+�,���7� �$�+�,���7� ��1�1$� �.1,+1�0����!7� �$�+�,���4/�1��� ��$5��>!� $��E+�$� ��.+/�!(Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51�"""!(� 1�$/$04+����� 8���.�1��7��.1=.���1�*+���>����������� 5�*�4+��� �$4��� �$���� 5� �1�0��$���/��-�$��9+,$�(Floración-Fructificación:� 1$E+�04��;8�4���$(

Gaultheria hapalotricha A.C.Sm.5��%�����/�*�������������������+������=�*����������������������5�������5�����������������������������-��������������������������������������������� �'����;���������������(���������Pecíolos�������=�������1�-�:�U�#�����-����

Fotos 189, 190 y 191

Fotos 192 y 193

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

118 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�������������������������������������������������������������������������(�������������������������������������������������������������������������(���������%����������������������������Inflorescencia�����������Cáliz�"� ������������(��������������������=�������-� �:��������������� ���������������������������������$�����������������������������������6(���������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>���0.5��������5�����1�.�1�����1�/$�������-���,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:�8�4���$7��9$��$�5�$��.4��(

Gaultheria sclerophylla Cuatrec.)�������#�#�.�������������������������;����������������������������Pecíolos��������=�������1�:�-�-�U�#� ����������(�������������'���������(���(������� �'����������������������������������������������(����������(����������������������������������������������������������������������������������(������&���%����������������������������Inflorescencias������������Cáliz��� �-�������������(�����������=������� �.�:�-��������������������� ��������%���������������������������$���������������������������������������������6(�����������

Nombre común:���E�1��,$���$��$�+�,$��(Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� 5� ��1�C.�/�� � .��51�"""!(�1�*+���>�����4.1,�1����1�/$���/��,�,$����,��/��/�9.1����9��7��1�0��$���/���,$0+1�,$��-$����������� ������(Floración-Fructificación:� ?./+$7��9$��$�5�1$E+�04��;8�4���$(

Pernettya Gaudich.

)���������(������������������������������������������������������������������7��������������������������;��������������������������������������Pecíolos������=����������������������������������������������������������������������������(�������������������(������%������Flores�������������������������%����=�����������!�-�#�"�������������Cáliz�(�����������������������������%������-=��������������������%������-��$���������.���#!����������������������������������������������=��������������������&�����������=�������������������������������������������������������������6(������������-���������Fruto���������������(���������������������������������������(�����������������

�:1��$��$1��%���-��+���=.������F�+�1,�1������E:��,��/���C$1���0$1��@$���7�,��,���:F+�$�*������+�����,�/3.�9$�5��$1��/9.1�����-��+����1�/����.�5�1��7���/>-�9$�7���/��,��6.�1�3��1>1,�C7����0�1+��5��.�E�G�/�1,��� .��51��"" !(� ���,$����-��+���,�/�9:1��$���9+����,���-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$�����1�.�1���1��1��/�>����,�����.,+$(

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

119������������������������ �

Pernettya hirta (Willd.) Sleumer5��%�����/�������������������������W������)�+�5����=�*�����������������������W�����)�������������������"!������������������������������������ ����;������������������������������������������Pecíolos���������=�������!�,�1�:�U�!�:�1�1��������(���������������������������������(����� ����(������������'�����(������������������������������������������������(�������������������������������������Flores��������������������=����������������������������������Cáliz�1�"����������������� �'�=������"�-�1�������������$���������(�����.��Fruto�-�-��������������������������'�������������

Distribución y hábitat:� ��-��+��0.5� ����7� �$1$�+,�� D1+��0�1��� -���� /$�� ->��0$�� ,�� �.0�-�C� �/��8�""'7�� .��51��"" !(�1�*+���>��������$4����.�/$��*D0�,$��-�$��9+,$��-$���$����$��1�,�-���+$1��(Floración-Fructificación:��9$��$�5�1$E+�04��(

Pernettya prostrata (Cav.) DC.5��%�����/�*��������������� �����W����=�*����������������������2����=��������������������3�������7�5������=������������ ������P����=����������������������D+��(�����!�� �����9�������P��������(����������*�������7�P����)���������������������������������������1��������������������������������������������� ����������� ;����� �������� �� ���������� ��������������Pecíolos������������=�������!�:�#�:�U�!���!�:������(�������������������������������'�����������(���(����������������������������������������������(��������������������������������������(���������������Flores���������=����������������������������������������������� ����Cáliz�1��� �������������(���������=������-� � �.��������������������������������$��������#!��Fruto�-�.������������������'�������������

Nombre común:� �$����*��$7� ��E�1��,���7��$��+@$� E�1�1$�$7��$��+@$7��$��+@$� �+0���<17������,��$7*+��+�,���� �.1,+1�0����!7�$/$��,$� ��.��!7��$�+,���� ����+@$!�$��+�*��*�� ���1��1,��!(Distribución y hábitat:���-��+��,��0.5��0-/+��,+���+4.�+<1�5��$1�9��1�E��+�4+/+,�,�0$�8$/<9+��7�-����1���1��$,$��/$��-�B�����$1�->��0$��� .��51��"""!(���0.5��4.1,�1����1�*+���>�5�����1�.�1�����1��$,$��+-$,���04+�1���7��$0$�-�?$1�/��7������-��7�0��$���/���5��+�+$��,���.4+���$�(Floración-Fructificación:� ?./+$7��9$��$� 5�,+�+�04��;0��C$(

Vaccinium L.

�:1��$��$1�2�����-��+��7�-�+1�+-�/0�1���,+���+4.+,����1��/��*�0+�8��+$�1$����$��1�/���0$1��@�����$-+��/��� .��51��"")!(����/����������-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��1�*+���>�</$����>��&�'������"��(

Vaccinium floribundum Kunth)�������!�1�#�-������������������������������������������������������������������������7��������������������������;����������������������������Pecíolos��������=�������!�:�#�"�U�!���!�-������(�������������'���������(��������������������������������������������������������������������������������

Fotos 194, 195 y 196

Foto 197

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

120 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�����������������������������������������������������������������������������������������(������%������Inflorescencia�����������Flores �������/����������"� ��������������������������������������������������������&�������������������Hipanto�������'��� �"�.�������������(�������� �����������%������"�-=�������:�������������������������������������%������"�-��$��������.���������������������������������������=����������������������������&�����������=����������������������������������������������������������������6(����"�-���������Fruto������-�1���������������������(������������������������� �(���

Nombre común:���E�1��,���7��$��+@$�E�1�1$�$7��9�>��$�*+E��$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,��$�����+��7��.�,$�7���1�C.�/��5#��D� � .��51� �"""!(� 1�*+���>� ��� -$�$� 8���.�1��� 5� ��� �1�.�1���� 1$�0�/0�1��� �1���� /��� �$���� ,�� /$������-��(Floración-Fructificación:� $��.4��;0�5$(

ERIOCAULACEAE

0������������������������������������ �������������������������;������������������������������������� ���Hojas������������������������������������������ Inflorescencia���������������������7����������������������%���� Flores������7�������������������%���������������5������������������������=���������������������������������������������������������������$�����������������=������������ �=������1���������������������������6(��������������������=��������#�����������������������������������������(�'=�������������������Fruto������������������������������������'���������������������������5�������#����������������������� �'�����������

3�0+/+�� �$1� 1.�E�� 9:1��$�� 5� ������ ,�� �(&��� ��-��+��7� ,�� ,+���+4.�+<1� -�1��$-+��/� �$1� .1$�� -$�$���-����1��1�����1�/�����9+$1�����0-/�,��7�-��$������-��+�/0�1���,+E������1��.��0:�+����G$0/�8����""%!(1�/��C$1��,�����.,+$����>���-����1��,���$1�.1�9:1��$�5�,$����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A��$/,�1K���"�2�7��"�247��"�2�7��"�2,7��"�2�7��"�287��"�%I��.8���""%(

Clave

#� +� ��������������������������0� ��#�1�����U�!�#1�!�1�����C�������������������������������������������������������������������+��������

#F +� ��������������������������0� ��!�1�!�"�U�!�!"�!�!.�����C������������������������������������������������������������������ ����� ����

Paepalanthus Kunth

0����������������Lámina���������������������������������������������������������������������������������������������������������������(����������%���������������������Inflorescencia����������� ��������������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

121������������������������ �

����=������������������������������2������������������Brácteas�������(�������������������������������������������=������������������5������������������������������������=�������������������������������������%��������������������(���������������������������������������������������(��������������

�:1��$� �$1 �-�$F+0�,�0�1��� ��� ��-��+��� 1�$��$-+��/��� 5� .1�� �</�� ��-��+�� �1� L8�+��� ��$-+��/� ��.8��""%!( �</$�,$����-��+���,������������� 7�,��/����"�-����1�����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!7����1�.�1���1��1�*+���>(��������-��+��� 8$�0�1��$?+1��� /$��/+C�,$��9�1���/0�1����1��.�4�����5��.�/$�*D0�,$�7��$0$�4$�,���,��/�9.1���5��*�����7�5�$���+$1�/0�1�����04+:1��1�/$����0+1$�(

Paepalanthus karstenii Ruhland+� �������"�������������Lámina�#�1�����U�!�#1�!�1����������������������������������������������������Escapo�#�1�-�������������+���������1��� �������������"�"� �����������������=���������1�"�1�.�U�#�1�#� ������(��=�������1�1�"������������Flores�1�1�"��������������������1�����������=������������������������������������������������������=��������������������������������������������������������������Fruto�!�.�������������5��������������������������������

Distribución: ��-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� ?.1+$;�9$��$� 5� 1$E+�04��;8�4���$(

Paepalanthus lodiculoides Moldenke5��%����/��������������� ������� �����W�����(����������@�����B�+� ��������������1���������������������������������������������������Lámina1�"��� �U�!�"�!�.�������������������������������������������������� �� %(�������������Escapo�"�.�������������+�������#�1�#� ������������U�#� �1��������������=���������!�.�#�1�U�!�.�#�1������������������=��������������������Flores#� �1������������������������#�1�#� �������������������=�������������������=�������������������=���������������������Fruto�!�-�������������5�������������

Distribución:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$� 5� ,+�+�04��;�1��$(

FABACEAE (Leguminosae, Papilionoidae o Faboideae)

�C���������������������������%��������� ��

0�������������������7�������������������������������������������������������������������'���������(����������������&�������;�����������������������������Hojas�����������������������������������������=�����������������������������������������������������=���������������������������������������������������������������������Inflorescencia��������������������7�����Flores�������������'������������%�����+���'������������%��������%�-=������������������������������������������������

Fotos 198, 199 y 200

Fotos 201, 202 y 203

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

122 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�������������������������������&���������(����������%����������%������(�����������������-��� ������������$��������#!��������(��������=� ����������������������������������������������=������1��������������������������6(��������������������������������=��������#=����������������������������������������������Fruto������������������������������������������������������������������������������������������������������=��������������������������������������������������&��������������5���������#1������������������������������������������

3�4���������.1��9��1�8�0+/+���$1��/��,�,$��,��% &�9:1��$��5��&(������-��+��7�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$;/+��7���-��+�/0�1���,+E���+8+��,���1�����+/7��:F+�$7�$�+�1���,��L8�+���5��/��+0�/�5�����44��/�5��""'!(�1�/�>����,�����.,+$����>���-����1��,���$1������9:1��$��5��.���$���-��+��(

Clave

#� *������������$���������������0� �� ������������ H�������������������C�������������C��������������� ��������� ���� ��� �������������������������������������-��� ����������

#F *����������������$����������������0�� �� ���� ���� ��� ����� ��������H�����������������������C���������������'������C���������������������&�������������������������������������1

1� $������������������������������0�� �� ������������ ���� ��� ��������������������������1�%���'���������������������������������������&���������� ��

1F�$�������������������������������0� ���������������������'�����������������������������������������������'�������

�� *���� ��������!�"�#�����������*��������,�1#�����������=���������������������� ���� ������������2&����������������������#-�--��������������������'��������� ������ ����

�F *����������������!�1������������� *�������� #�-���-� ��� ��� ����=����������������������������������������2&���������������������"�,� ��� ��� ��� ����� �������������������������������������'����������� � ������

Lupinus L.

0������������������������������������������������������������������������������������������������������������;������������������Estípulas�������������������������������������������������������������=������������'�����=������������������=�����%�������������=���������������������������������(������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia�������������������%���������������������������=��������������������������Cáliz��������%����������������������������������������(���������������)�����������������������������������������������������������(������������������������������������������������7�������������������=�&���������������������������������������������������=��������� ���(���� ������� ���� ��� ������ ������ �� �������� $�������� #!�

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

123������������������������ �

��������=����������� ���$�������������������������������������������6(�����������������������Fruto��������������������������������&��������������5�������"� �

������ ����>��$0-.���$�-$��������,��&�����-��+��7�,+���+4.+,����1�/$���1,���5��/�$�+�1���,���.��0:�+��7��1/����$1��@����$�$����,���$�����0:�+��7��1��/���,+����>1�$�5��1�/���C$1���0$1��@$����,��L8�+�����$-+��/���44��/�57��""'!(�1��/�>����,�����.,+$��/�9:1��$����>���-����1��,$��$1�,$����-��+��(

Lupinus alopecurioides Desr.0�������������!�"�#������������������������������������������������(������������������Estípulas���������������������=����������,�1#�������������������������������������=���������,�#-���1� �����#-�U�!�-�������������������������#S�������4�����������������������������������������������������������(�����(����������� (���� ������� ���� ���� ���������� ������������� ������ ������ ���(���������%����������������(���������������������������������(����Raquis���� ��������������#-�--�������������������������=�����������!���#�������������Cáliz�#�#���������������������)���#�"�#� �U�!� "��������������������������=�&�����#�#�#�"����������=����������#�1�#� �������������6(���� �"� �.���������������������������Fruto�1�1�:������������

Nombre común:�*$�*$� $�*$�*+�$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:� ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$��,����1�C.�/�7� �.�,$�� 5� ��/� E�C� #��D� .��51��"""!(�1�*+���>����0>��$�0�1$��8���.�1����1�-�?$1�/��7�,�-���+$1���5�4$�,���,����0+1$�(Floración-Fructificación:�0�5$�5� ?./+$;�1��$(

Lupinus cf. bogotensis Benth.5��%����/�'��������������+�*�5��0�������������#-�������������������������;����������������������������(�����(������������� �'���Estípulas������������=����������#�-���-�������������(�����(������������� �'�����������������=���������,�#!��:�#"�U�#�1���1�������������������������#S1�������4�����������������������������������������������������������������(������%������Raquis�������������������"�,��������������������������=����������#� �"�������������Cáliz�:�-�.�.�������������������������)���#�1�#���U!� �!�:-��������(�����������������=�&�����#�#�#�����������=����������#�#�#������������6(����-������������������������ Fruto�1�#��������������

Nombre común:�*$�*$� $�*$�*+�$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+��=.����������04+:1��1�/$��->��0$����.��$�+�1$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:�0�5$;��-�+�04���5�1$E+�04��;�1��$(

Trifolium L.

����9:1��$�+1�/.5���-�$F+0�,�0�1���&%����-��+���,+���+4.+,����1�/�����9+$1�����0-/�,���5��.4��$-+��/��5��1��.����/+�����44��/�5��""'!(�1�*+���>��/�9:1��$��+�1��.1���$/����-��+�(

Fotos 204, 205 y 206

Fotos 207 y 208

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

124 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Trifolium repens L.0�����#-�������������������;�����������������������������Estípulas�����������������(�������������������������������������������=���������1�-� �-�����������=�����������������������=�����%������!�.�#�����������=��������!�,-�#�1�U�!� �#�#��������(�����������������������������������������������������������������(����������%������Inflorescencia�7������������������������������=���������������������������������������Cá-liz�1�.��� ��������������� ����%������-���(����������������*���������������������=����-�1�-� ����������������(������������=�&�����"�"�-� ������������ ���� �%������ �������� ���������=� ��������� �.�:�#� ��� ��� ���������������������������������������������$��������#!�������������������������,=������������ ���6(����#� �1������������������=��������������Fruto�-�1� ����������������������������������������������������������������5���������-�

Nombre común:������<1�$����4$/�4/�1�$���$5��>�5�.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:��������-��+������$1�+,�����$0$�.1��0�/�C��+1��$,.�+,��,��.�$-��5����.��,���$0$8$���?��-�����/�9�1�,$(�����1�.�1�����1�/$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$��5�$�����+���� .��51��"""!(1�*+���>����0.5�����(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Vicia L.

����9:1��$��.�1����$1�������,���%����-��+���,+���+4.+,����1�/�����9+$1�����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$���7�/9.1���,��/����.�/����/��1C�1����.��0:�+��7���H�+�5��/�$�+�1���,��L8�+������44��/�5��""'!(�1�*+���>���>���-����1��,$��$1�.1����-��+�(

Vicia andicola Kunth0����� ����������� ������������ ;����� ������������ (�������� Estípulas� ��������������������� �������������� �������� �������� �%������ 1�"�� ���������� ���������=������������"�����������=���������������������������������������������������1�%���'�������=�����%���������������#�����������=���������!�:-�1� �U�!�!.�!�1"��������������������������������������������������������(�������(�������������������������(��������%������Inflorescencia�7�����7=�������������������������Cáliz� �"� �:�������������(�����(�����������������%������-���(����������������*���������������������������=���#�"�#�.�U��� �"�.���������������������������=�&�����#�#�#�������������������������������������������=����������#�"�1����������������(��������������������������������������������������������$����������������=���������� ���6(���� �.�,������������������������=���������������������������=����������(���������������Fruto���-�"���������������������������������������������������������������������������������������&���������������5���������7���������#!�#1�

Fotos 209 y 210

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

125������������������������ �

Nombre común:���E�?��,��0$1��� �.1,+1�0����!�$���E�?+//�� ��$5��>!(Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$���$/$04+�1$�7���.��$�+�1$�7�E�1�C$/�1$��5�-��.�;1$��� .��51��"""!(�1�*+���>����������7�����1�.�1�������$�+�,���/�-�?$1�/�57��,�0>�7����.��,���$0$8$���?�(Floración-Fructificación:� ?.1+$;��-�+�04��(

GENTIANACEAE

C������������������

0�������������������(��������������������������������������������;����������������������������(��������������������(����������������������Hojas����������������������������������������������������������������������������������Inflorescencias��������������������������������������������������������������������������7�������Flores���������������������������%������"�-�������+���'���������=������������������������������������������������$�����������������=���������� �=������1��������������������������6(�����������#�1�������=����%����������������������=��������#=�����������������������������������������������Fruto���������������������������������������������������������������������������������������������������������������5����������������

��8�0+/+���$1�+�1�������,��'��9:1��$��5��(&�����-��+��7����,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+���5��1�/$����<-+�$����>�4��+��0�1��������+19+,����/���0$1��@����#�+19/���"" 7���44��/�5��""'!(�1�*+���>����>���-����1;��,���$1������9:1��$��5��+1�$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A��//�1��"22I�#�+19/���"" (

Clave

#� 0���������������������������������������8��(����������������C�������'�������������������*������������� ���

#F 0���������������������������8���(��������������%������C������������ (������ �� �����������������������������������������������������������1

1� 0� ��������������������������C��������������=�������������������������������������(�����������*�����(�����������(����������(��������(�(���������������������*������������ ��� ��

1F 0� ����������������C���������������=�������������������*�����(�������(�������������������������������������

�� +����� ����� �� ������ (�����������������;���������������������������������������������������������������������

�F +�����(����������������������;���������������������������������������"

"� +�����-� �������������3���������!�,���U�!�1�!�"��������������������� ������������ �����������������������������������������������������������

"F +�����.�#��������������3����������� �U�!�-�!�,����������������������� ��(������ ���� ��� ���������������������������������������������������������������������������� �

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

126 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Gentiana L.

�:1��$��$1�������,��%�����-��+���,+���+4.+,����1��.�0�5$�B���1��$����5��.��0:�+��7���+��5�/���+�/���,�/#��B8+�$��#�+19/���"" !(�1�$/$04+������1�.�1���1�/����������-��+�����9+����,���-�����$,$��/$��->��0$�� .��51��"""!7�,��/����.�/����</$�.1���������1��/�>����,�����.,+$(

Gentiana sedifolia Kunth0�����#�"������������������������&��4����� ������;����������������������Hojas��������������������������������������������������������=�������-�.�7�!�.�1�������������������������������������������������������������(����������������Flores������������������������������������������������������Cáliz�-�#1�������������(������������%�������(������������������������������������������=�������:�#-���������������������������������-�������������������������������� ���� �%������� (�������������� �7����������� ������������'����������������������������6(���������������������������=����%�����������=� ������� ������� Fruto� ������ ��� ������ ������� ����������� 5�����������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1��$,$��/$��-�B�����$1�->��0$��� .��51��"""!(���0.5��$0D1��1*+���>7�-��$�����1�.�1�����$1�0>��8���.�1�+���1��.�4�����5��.�/$��*D0�,$�(Floración-Fructificación:� 8�4���$;?.1+$(

Gentianella Moench

�:1��$��$1��-�$F+0�,�0�1���& ����-��+��7�,+���+4.+,����1��$����5��.��0:�+��7�.�$-�7���+�7��.����/+�5��.�E��G�/�1,�(�1�/$����<-+�$������1�.�1����-�>��+��0�1��������+19+,$���/$��->��0$���#�+19/���"" !(���/��������-��+�����9+����,���-����$/$04+��� .��51��"""!��1�*+���>��</$�����1�.�1����.1�(

Gentianella corymbosa (Kunth) Weaver & Rüdenberg0�����"�#-�������������(������(���������(������������������������������;��������������������������������������������������Hojas������������������������������������������=����������������1�"���1�����������=�������"�#��-�U1�.�"�"���������(���������������������������������������������(����������������������(������%������Inflorescencia�����������������������Flores���������=�����'�-�:�������������(������������������������������������������������������%�����������������������������������������������������������������=�������.�##������������������������������������������������������������������������(�����������6(����"�-����������������������=����%�����������=��������������������������������������Fruto�:�����������������������5����������������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>���0>��$�0�1$��8���.�1��7���-��+�/0�1����$4����.�/$���1�*����,$�(Floración-Fructificación:��9$��$�5�,+�+�04��(

Fotos 211 y 212

Foto 213

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

127������������������������ �

Halenia Borkh.

0�����������������������;������������������������������������������������������������������������Hojas�����������������������������������������������&��4�(�������������������������������������������(������%��������%����������=������������������������������=��������������������������������������Inflorescencia�����������������������������7�����Flores����������=�%��������������'��������������������������������������������������=��������������������������������������������������������������������������������6(������������=���������������������������Fruto����������������������5�����������������������

/�9:1��$� �+�1���/��,�,$��,��' ���-��+��7�,+���+4.+,����1��0:�+��7��/�$�+�1���,��.�$-��5���+�(�1� /$���<-+�$�� �</$� ����1�.�1�����1� /���/���0$1��@�� �#�+19/���"" !(���� /���&'���-��+��� ��9+����,���-���� /$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�*�5�������1�/��C$1��,�����.,+$(

Halenia adpressa C.K.Allen0�����"�"-����������������������������;����������������������Lámina�!�,���U!�1�!�1"����������������������������(������%���������%����������Pedicelos!���1�������������Cáliz��� � �.�������������(������������������������������������=������-�,���#!���������������������(���������������6(����"�������������Fruto:������������

Distribución y hábitat:� ����� ��-��+�� ��� �$1$��� �</$� ,�� /$�� ->��0$�� �$/$04+�1$�� � .��51� �"""!(� 1*+���>�����4.1,�1����1�/����.�4����7��1�,$1,��8$�0��-���*���1$�0.5�9��1,��(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$� 5� 1$E+�04��(

Halenia asclepiadea (Kunth) G.Don0�����1!�"!����������������������������;�������������Lámina�1� �U�!���!�"�������������������(������%������Pedicelos�!���1�-�������������Cáliz�-� ����������=�������!�:�#������������������������������������ � �������������������(��������6(������������������Fruto�#��������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�#��D�����K$�5�G��.�*+��""2!(���������� ������"�������/��+E�0�1��� 8���.�1����1� /$��->��0$���$/$04+�1$�7�-��$��1�*+���>�����������5�*�4+����$4����.�/$�4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:� ?./+$�5���-�+�04��(

Halenia major Wedd.0�����"!�.!����������������������������;����������������������Lámina��� �U!�-�!�,������������������������(�����������������������������������������(�������%����������Pedicelos�#�1���-�������������Cáliz�-�1�.�������������=������!�.��#�1:��������������������(���������������6(����:�,������������Fruto�#�#�"������������

Fotos 214 y 215

Fotos 216 y 217

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

128 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Distribución y hábitat:���-��+���$1$�+,���</$�,��/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(�1�*+���>����4.1,�1����1��.�/$���.�4$�$��5��1�*����,$�7�8$�0�1,$�9��1,���-���*��7���-��+�/0�1����1��/�,���9R��,�/�� /�9.1����9��(Floración-Fructificación:��9$��$�5���-�+�04��(

GERANIACEAE

C���������������

0�������������������������������������� �����������������������������������������;�������������������������������������(������� �'����Hojas���������������������������������������Flores �������������������������������7�������Flores��������������������������%������5������-��������=��������-����������?��������������������7�������������$��������#!���������(���������=�������(���������=�����1��������������������������6(��������������������������������-�������=��������-=������������������Fruto������&��'�������%��������������������������-�����������&���������������������������� ����������%�����������������=����'�������������������������5�������#������%�������������������������������� �'����������

3�0+/+�� �$1� �%� 9:1��$�� 5� '2�� ��-��+��� ,+���+4.+,��� -�+1�+-�/0�1��� �1� ��9+$1��� ��0-/�,��7� -��$� �$1�/9.1$���/�0�1�$����$-+��/������44��/�5��""'!(���-����1��,���1�*+���>��$1�.1�9:1��$�5�,$����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���,$��"")(

Clave

#� *�����&������������� ��������������������������3�����1�-�-�U�1�1�-�-�������������������%��������������� H������������ ������ $$$$$$$$$$$$

$$$$$$$$$$$$$$$$$�*������� ����������#F *��������������&��4����� �����

���������������������3�����!� �#��7�!�,�#�-�������������������%����������� �� ������ C������ ��������������������������*��������������� ����

Geranium L.

0����������������������7���������������������������� Estípulas�������������� ��'����������������=������������������������������������������������������������������(����������������������������������������%��������������������������(��������%��������������������Sépalos��(�����(����������������������������������������=�����������(����������������������������������(������������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

129������������������������ �

�������������/�9:1��$�0>��9��1,��,��/��8�0+/+�7��$1�������,��2' ���-��+��7�5�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+�����,$��"")!(����/���&2���-��+����1$��,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�,$������1�.�1;���1��1�*+���>(

Geranium lindenianum Turcz.0���������������#-�"!�������������(����������������������������� ����;��������������������������Pecíolos�#�-�#"�����������=�������1�-�-�U�1�1�-�-��������(���������������-������������(�����(����������� ���(���������(�������������������������������(�������������������%��������������Inflorescencia��������Sépalos�"�:�.�U1�"�"���������������������=��������#�#�#�-�U�!�.�!�,������������������������6(�����������������Fruto�1������������

Nombre común:�T��4��,��,�,$�$�T��4��0$��(Distribución y hábitat: ��-��+� �1$��,�� -$�� .��51� ��"""!� �</$� -���� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�(� 1*+���>����0.5��$0D1��1�0��$���/���$��1��/9.1$��-�?$1�/��(Floración-Fructificación:� ?.1+$7��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Geranium sibbaldioides Benth.0������������������������������������������&��4����� ���������������������������������������������������;���������������Pecíolos�#�1�-�����������=�������!� �#���7�!�,�#�-���������������-� ������������(���������������������������������������������%��������������������Flores�����������Sépalos�"�-�.�U�#� �1�.����������������=�������-�1� �U�1�"�1�.��������������6(����1�������������Fruto�:������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!( 1�*+���>�����$0D1��1�0��$���/��7��$4����.�/$��1$�0.5�*D0�,$�(Floración-Fructificación:� ?./+$7��9$��$7�$��.4���5�,+�+�04��;�1��$(

GROSSULARIACEAE (Saxifragaceae o Escalloniaceae)

C�����������������������������

)����������������������������������������������������7����������������������������;�����������������������������������������'��������Hojas��������������������������=�����������������=������������������������������������'�����=������������������������������������������������Flores�������������������������� �������7������� ������ ����������������Flores ������������ �����������������������������������������0����������������+���'�������������������%��������(����������������������������������������7�=�*�����������������������$���������������������������������=����������� �=������1�������������������������6(����#�1�������=��������#=�����������������Fruto�������(���������������������������������������������������������������5���������������������(��������������������������������������

Fotos 218 y 219

Fotos 220, 221 y 222

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

130 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

3�0+/+���$1��/��,�,$��,��&2�9:1��$��5�2%����-��+��7�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+������44��/�5��""'!(�1��/����$��,��*+���>����>���-����1��,��-$��/$��9:1��$��$��� �5�� �������7���,��.1$�,��/$���.�/����$1�+�1�1.1����-��+�(

Clave

#� )���������������������������%���������'������ �������� ���������������0� ��!�.�#�-�U�!�"�#�������(��������%�������C������������������������=���������7�������(������������������ 5������� ����� �������������������������������������� ���������� ����

#F )���������������������������0�� �� #� �"�-� U� #�.�"� ���� �(����������������� H��������������������7�����*�������������������������� 5������� ������� ����������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$� )������ � ����

Escallonia Mutis ex L.f.

���� 9:1��$� *�� �+,$� �$1�+,���,$� -$�� $��$�� �.�$���� ,�1��$� ,�� /�� 8�0+/+�� ��F+8��9������ &�&� ��1� ��1�+,$�0-/+$!�$�,�1��$�,�����//$1+������ ��$1=.+����"��7�G$0/�8����""%!(�� ���������$1�+�1��2"���-��+���.��0��+��1��7��$1��1���,����1� /�� ��9+<1��1,+1�� ���44��/�5��""'!7�,�� /����.�/����&���������"� � ��� /�D1+���=.���������1�/����9+<1�-���0.1��� .��51��"""!(

Escallonia myrtilloides L.f.)��������#��������������2���������������%����������'���������������������������������������������=��������������������Hojas������������������������������������=�����������1��������������������=�������!�.�#�-�U�!�"�#�������(��� ������ ��(��� ����������� ��������� ���� ������� ���(������&���%������Flores�������������������������������0��������1�"�"��������������Sépalos� �,�������������(��������������������%����������������������=�������#�#�#������� �������7��������������������(�����������������6(����������������������Fruto�"�"� ���������������������'��������������5�������������������������������������������

Nombre común:� �$,�0$1��� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+��-����1���,��,��$�����+���*�����#��D����44��/�5��""'7� .��51��"""!(�1�$,$��/��.0�-�C����.1����-��+��0.5��4.1,�1��� 5��������1�0��$���/��7� E�//��+�$�� 5������-��� 5� /�,�����4�+9�,��(Floración-Fructificación:��1��$7�8�4���$7��4�+/7�?.1+$7�?./+$�5�$��.4��(

Ribes L.

��1��$��$1�� ����-��+���,+���+4.+,����1��.�0�5$�B���1��/�*�0+�8��+$�1$���7��$1��/9.1����1� /$���1,�����44��/�5��""'!(����/�����+����-��+�����9+����,���-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$���$/$04+�1$���</$.1���������1�/$���/��,�,$����,��/��/�9.1��,��*+���>(

Fotos 223 y 224

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

131������������������������ �

Ribes bogotanum Jancz.)�������!�-�#��������������2�����������������������������������������������������������������������������������������Hojas���������= ��������#�1��������������������������������'�������������������������������������������������������=�������#� �"�-�U�#�.�"������(����������������������%����������������������������������������(��������%��������������������Inflorescencia���������7���������� ����� ����Flores��������=��������!�.�#�1�������������Sépalos��1�"��������������� ��=��������#�1��������������������������������'���(�������������������������������6(����������������������������������Fruto�-���������������������������������������������������5����������������������������������������(�����������������������������

Distribución y hábitat:���-��+���$1$�+,���</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(�1��/�>����,����.,+$� ��� ������� 5� 8.�� $4���E�,�� �</$� �1� /�� -����� 4�?�� ,�� /$��0��$���/��� 57� $���+$1�/0�1��7� �1� /$��*.���/��(Floración-Fructificación:� ?./+$�5��9$��$(

HALORAGACEAE (Haloragidaceae)

C������������ ���������

0����������������������������� ������������������������������Hojas������������� (����������� ���� ��������� �� ����������Flores� ��������� 7������� �����7�������������������������(�����������������������������������������0���������������5������"��������������'��=��������"��������������������$��������.���������(���������=�����1��������������������������6(����"�������=�����������������=������������������Fruto������&��'������������"������������5���������������������

��8�0+/+����/$��9���������>��$0-.�����-$��1.�E��9:1��$��5��% ���-��+���,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7�.1=.�����>��$1��1���,���1��/�*�0+�8��+$��.�����44��/�5��""'!(���-����1��,���1�*+���>�-$��.1�9:1��$5�.1����-��+�(

+�����.������$0�1,�,�A��$����"�%(

Myriophyllum L.

�:1��$� �$1�%�� ��-��+��7� ��-��+�/0�1��� �$1��1���,��� �1��.����/+�� ���44��/�5��""'!(� 1� /$�� ->��0$��$/$04+�1$�����>���-����1��,$��$1�,$����-��+�����$����"�%7� .��51��"""!7�,��/����.�/���*�5�.1���1��/>����,�����.,+$(

Myriophyllum aquaticum (Vell.) Verdc.5��%����/� ��� �������������������+������0�������Pecíolo�1��� ������������������=�������!�,�#�:�U�!�"�!� �����������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

132 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�������������������=��&����!�.�#�������������=���������1�"�"�U�#!�"���������������������������������������������(����������������Flores��������������������!�-�#�1-��������������(�������������������������������������������������=�������1������������������(������������������������������=��(����������������C����������������������������#�����������=��������!�1-��������������(���������������������������������������������������������=������������'���Fruto�#�.������������

Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,����04+:1�-����#��D ����K$�5�G��.��*+��""2!(�1�*+���>�������4.1,�1��0�1����1� /�� /�9.1��,�/���4$��,��$(Floración-Fructificación:��1��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

IRIDACEAE

#� *������������-�#!����!���������������0� ������������������������������� ;������ ������ � ����������������������������#������������������

#F *�������������!�:-������������0� ���������������������������������������������������;��������������������������������������������1

1� 0� ������������������������������� �� � ��� ���� ��� ������H������������ ��� ������� ��������;������#���#�:�������������'�������C����������������#���������������$$$$$$�,���� ������������ ��������

1F 0� ���������������������������������H�������������������������

C�������������������������������������

0�������������������(�����������������������������������Hojas��������������������������������������������������������������������������������������#$�����������������������������������������&�������=������������������(�������������������������������������������������Inflorescencia�����������������������������������������������������7�����������������������=��������������������������������������������������������&��������(�������������������������������=�������������������������� Flores�����������������������������������������*���������������������������������������������������������������������$������������������������������������������=������������������������ �=�����1��������������������������6(�������������������=��������������=�����������������Fruto���������������������������������������������������5�������������������������������(��������������������������������������������

3�0+/+���$0-.�����-$��''�9:1��$��5��() ����-��+��7�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7��.1=.����-��+�/0�1��,+E����� �1� �/� �.�� ,��L8�+��7�$�+�1���,�/���,+����>1�$7��1��$� 5� �.��0:�+��� ���1�+�*� 5��$/,4/���� �""%7��44��/�5��""'!(�1�*+���>��$0-��1,��,$��9:1��$��5��������-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���1�+�*�5��$/,4/�����""%I��/+��&���(

Clave

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

133������������������������ �

���������7�������;������!� �#�#���������������������C��������������

��� #� ��� ��� ����� ������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$�#������������ �! ����

Orthrosanthus Sweet

/�9:1��$��.�1����$1�1.�E����-��+���=.������1�.�1���1�,��,��/���-�������/����,���:F+�$7�-���1,$-$��/$���1,���,���.��0:�+��7�*������/�1$����,����9�1�+1��5��.����/+�����1�+�*�5��$/,4/�����""%!(�1$/$04+��*�5� �������-��+���,+���+4.+,����� /$� /��9$�,�� /�� ��9+<1��1,+1�7� ��9+<1���+4��5� /���+������E�,�� ,�� ��1��� �����7� -$�� �1�+0�� ,�� /$�� &���� 0� ,�� �/�+�.,� �:/+�� &���!(� 1� *+���>� ���1�.�1����.1��,���������������-��+��(

Orthrosanthus chimboracensis (Kunth) Baker0��������������!�:-�������������Lámina��������� ��������#���!��� !��U�!���!� �����������������������������������������������Inflorescencia�����������������������������=��&������7����=�������������������������������������&���������&�������������������������������������=�����������-�:�-�������������Tépalos�#���#�:U�!�-�!� ������������������������������������������������������������������'�������������(���������������������������������������������������$������������������#S1���������������=������������ ���6(���� �-�,�1�������������Fruto�#� �#�.������������5��������������#-!�������������������������������������

Nombre común:�����+//�(Distribución y hábitat:��1$��,��-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$��,��$/$04+�7�$�����+��7���1�C.�/�7�.�,$�� 5� #��D(� 1�*+���>� ���0.5� 8���.�1��� 5� 8.�� $4���E�,�� ����+�1,$� ��$�+�,�� �� -�?$1�/��� 4+�1,��1�,$�(Floración-Fructificación:�0��C$7��9$��$;��-�+�04���5�,+�+�04��;�1��$(

Sisyrinchium L.

0�������Inflorescencia��������������������������������������������7����������������=�������������������������������������Tépalos���������������������������������������������C�����������������������������������������=������������ ���(�����������6(����(������Semillas����������������������������������������������������������(�����������������

�:1��$� �$1� ������ ,�� ��� ��-��+��� �0��+��1��7� ��-��+�/0�1��� ��-����1��,��� �1��1��$� 5� �.��0:�+�����1�+�*�5��$/,4/�����""%7���44��/�5��""'!(�1�*+���>�����1�.�1���1�,$��,��/���$�*$���-��+�����9+����;,���-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$���$/$04+�1$�7�/����.�/����$1�8���.�1�����1��/�-�?$1�/�5��1��.�/$�/+9���0�1��� *D0�,$�

Sisyrinchium convolutum Nocca0��������������!� !�������������Lámina��������� ��������#!��.�U�!���!�.������������������������������������������������������������Inflorescencias��������������������7�����������������������1�"������������=�����������������������

Fotos 225, 226 y 227

Fotos 228 y 229

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

134 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�����&�������������������&����������=�����������#�1�������������Tépalos�!� �#�#������������������������������������������������������������������������������������������������$����������������=������������ ���6(����1��������������Fruto�-� �:�#�������������5��������������#!!����������

Nombre común:� �-�,+//�(Distribución:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,��#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:��1��$7�0��C$7��9$��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Sisyrinchium pusillum Kunth0�������������-�#!����!��������������Hojas����������������=�������"�#!���#��-��U�!�! �!�# �����������������������������������������������Inflorescencia����������������������������#�1������=����������������������������������������������&���������=�����������!�-�#�������������Tépalos�-� �.�.�U�#� �1�������������������������������������������������C���������������=������������ ���(�����������6(�����1�"���������������Fruto�-� � �"�������������5�������#!�#-����������

Nombre común:� �-�,+//�(Distribución:���-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5�#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

JUNCACEAE

C������������ �����

0����������������������������������������������������������'�������������������+������������������������������������������������������������Hojas������������������������������������������=�(����������������������������������=����������������������������=�����������������������������������������������Inflorescencia��������������������������������������������������&������������������������������������ �������������������������������������&��������������������������������%��������������������������=������������������������������Flores���������������������������%������;����� ���������(�����������$���������� =����������� ��������1�������������������������6(�����������������������������=��������#=�������������������������Fruto������������������������������������������5������������������������������������������������������������������������

6.1�������-$����$�*$�9:1��$��5�2�����-��+��7��.1=.������1�.�1������1�$��1��/�*�0+�8��+$�1$�����$0$��1�/� �.�7� ��� �1� ����� D/�+0$� ,$1,�� �/��1C�� /��0�5$�� �$1��1����+<1� ,�� 9:1��$�(� 1� /�� 8��1?�� ��$-+��/� �.-����1�+����������+19����/����+�������/���7�-$���1�+0��,��/$��&����0�,���/�+�.,����/�/�E��"")!(�1�*+���>/��8�0+/+���������-����1��,���$1�,$��9:1��$��5�$�*$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���/�/�E��"'"7��"")(

Foto 230

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

135������������������������ �

Clave

#� <������������ �������������������������������������=������������������������������������������������������������������������������1��(������

#F <��� ��� ��� �� �� �������������������������������������=���������������������������������������������������������������������� �� %(������������������� ��'������

1� 3����� ����� �������� ����������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$� (������ �������

1F 3����������������������������������

�� 0� ��������������(���������!�������F 0� ��������������������������������������"

"� +�������������=�(�������������������������������������(����������� �������

"F +����������������=�(��������������������������������������������������������������� -

-� 3��������������������������������������� ������������ ��� ����&������������������9���������(����������������;������������������������������������(����������������

-F 3������������������7���������������9����������(�������������������;���������������������������������������������������������(��������� ����

� 3����������������������7������������������������������� �� %�(������H�������������7����������������������������������������������'��������������

F 3������������(������������������������ �������� �������������������� H������������ ������������������������������������������������������� :

:� 2�'��� �������� 2&���� ��� ����������������.�������������(�������� ���� ��� ������ ���� �� ����9�������������������������������������������[�����������������������������������������'���������� ��

:F 2�'��� ���������� 2&���� ��� ��������������#�.�1�-���������������(��������9��������������������������������������������[������������������ ����� � �����������������������������������'������!��������

Juncus L.

0�������������������������������������������������������(�������'��������+������(��������������Hojas����������������������������������������������������������������������(���=�(�������������������������������������������������=������������������������������������������(���=���������������������������������Inflorescencia��������������������������������������=����������������������������������������������������������������1�����(��������Tépalos��(������������������������������������������������������� �'��������������Fruto���������������� �'���5�������������������

���� 9:1��$� ��� ,�� ,+���+4.�+<1� �$�0$-$/+��� 5� �$1�+�1�� ������ ,�� &&�� ��-��+��7� /��0�5$�B�� ,�� �//��� �1��9+$1�����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$���(�1��/�1�$��<-+�$� ���� ��.�1����$1�%����-��+������/�/�E��"")!75��+1�$�,��/����%���-��+����1$��,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!������1��1�*+���>(��/�����-��+���,�/�9:1��$����/����$1$����$0$�P?.1�$�Q(

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

136 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Juncus breviculmis Balslev0���������������������(���������������� ��#-�������������2�'������������+�����������������(����������������Hojas����������=�(���#� ��������������������=���������������=�������-�##�U�!�#1�!�# �����������������������������Inflorescencia�������������������������������������������������&�������� �=�����������������������������������������������&������=������������(����������������Tépalos����������1��� �����������������������$�������� ��6(����#�1�#� ������������Fruto�1�,�"�1������������

Distribución y hábitat:���-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>�������1��.�4�����5�4$�,���,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:� ?.1+$�5���-�+�04��(

Juncus bufonius L.0����������������������������������1"�������������(��������(������� �'���2�'�����������������������+�����������������������������������������Hojas����������=(���!�-�"������������������������=����������������������������=�������!�"�##�7!�!"�!�!.������������������7�������������������������������(�������(�������Inflorescencia�������������7��������������������������������������������&������� �=�����������������������������������������������������&������=�����������(�������&�������������#S-������������������������������������������������������Tépalos����������������������������������������7�������1�.� �������������������������1�"�.�����������������������������$���������� ��6(����#� �1������������Fruto���"������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-�����$,$��/$��-�B�����$1�->��0$��� .��51��"""!(� &���'��� ���.1�� *+��4�� +1��$,.�+,�� =.�� ������ �1� /$�� 4$�,��� ,�� ����������� 5� ��0+1$�7� �$4��� �.�/$�� ,���.4+���$�� $��04+:1��F-.�����,+�����0�1����/��9.���1�/$��4$�,���,��/���/�9.1���,�/�>����,�����.,+$(Floración-Fructificación:��1��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Juncus ecuadoriensis Balslev0������������������������������������������#:� !�������������2�'������������+������������������������Hojas��������������������=�(���1�#:�-������������������������ �'����������=����������(��������������=�������:�1��!U�!��1�!�-�����������������������������Inflorescencia�����������������������������������=������������������������������������������&������=���������������(��������Tépalos���������1�"�"�"�����������������������$����������Fruto�1�,�"�1������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,���.�,$��5���1�C.�/��� .��51��"""!(�1�/�>����,�����.,+$�������9�1���/0�1����1��.�4����(Floración-Fructificación:��1��$�5�?.1+$(

Fotos 231 y 232

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

137������������������������ �

Juncus effusus L.0�����������������1-�#!!�������������2�'�������������+���������������������������Hojas�������������������=�����������(�����������������Inflorescencia�����������������������������������������=������������������������������������������&������=�����������(�������&������'�����#S�����������������������������Tépalos����������������������1�"�����������������������$�����������Fruto�1��������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,���.�,$��� .��51��"""!(�1�*+���>���>��/��,�,$��,��/��/�9.1�� ��9�7���-��+�/0�1����1��/�����$���1���������/�9.1��5�/�����������(Floración-Fructificación:� ?.1+$�5���-�+�04��(

Juncus stipulatus Nees & Meyen0������������������������������1��"�������������2�'��������������+����������������������������������������Hojas����������=�(���!�-���������������������������������������������������(������������������������������������=����������������=�������!�,�-�U�!�!.�!�#1������������������������������������Inflorescencia��������������������������������������������������������������� �=��������������������������������������������������&�����=����������������(��������Tépalos���������������������1�1�"���������������������$�������� ��Fruto�1�"������������

Distribución y hábitat: ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� � .��51� �"""!(� 1*+���>��������4.1,�1��0�1����1��.�4�����5��1��.�/$��*D0�,$�7�?.1�$��$1�0.�9$�7��/�4$�,��,���$��+�1���,���9.��5��*�����(Floración-Fructificación:�0�5$7� ?./+$;��-�+�04���5�,+�+�04��;8�4���$(

Luzula DC.

0������������������������������'��������+���������������������������Hojas���������������������=�(����������� ��������������������������������������=������������������������������������������������������������������������������������ �� %(���������������������Inflorescencia��������������������������������������=��&���������������������������������������������=��������������������������(��������Tépalos��(��������(����������������(������������������6(�����!�"�������������Fruto�#� �1�������������5���������

�:1��$��$�0$-$/+����$1�������,��' ���-��+��7�/��0�5$�B��,���//���-����1�����1�/�����9+$1�����0-/�,���,�/*�0+�8��+$�1$���(�1��/�1�$��<-+�$���%�����.�1����$1�$�*$���-��+������/�/�E��"")!7������,���//���-����1�����1�$��1� /$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��$0$��1�*+���>(

Luzula gigantea Desv.2�����#!��!�������������2�'�������������Lámina�#!��!�U�!��1�#���������������������� ������(�� ����(�������������������� �'���������� �� %(�������������(����������������������������� �� %(������Inflorescencia��7=��&����#1��:������������

Foto 233

Foto 234

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

138 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

(������=���������������������������������������(���������������Tépalos��������1�"�1�.��������������������������������������$�������� �

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$��5�=.+C>��$����+��� � .��51� �"""!(�$0D10�1��� ��� �$1�+,���,�� �$0$� .1�� -/�1��� -+$1���� �1� �.�/$�� -���.�4�,$�� 58���.�1��� �� /$� /��9$� ,�� ��0+1$�� ���/�/�E� �"")!(� 1�*+���>� ���0.5� �$0D1� �1� /$�� �/��,�,$���� ,�� /��/�9.1��7��$4����.�/$���1�*����,$��5��.�4����(Floración-Fructificación:�0�5$;�9$��$�5�1$E+�04��;�1��$(

Luzula racemosa Desv.5��%����/�'����������!�����D��(�2�����"��!�������������2�'�����������Lámina�-�1-�U�!�#�!�"�������(������������������(�����'�������������������Inflorescencia�������=��&������.������������(�����������������������������������������������=������������������������������������Tépalos�����������������7�������1�.���1�������������������������1�1�"��������������������������������(����������������������������������������$���������� �

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$��57�=.+C>�7��$����+���� .��51��"""!(�1�*+���>�*�4+����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�7�0>��4+�1��F-.���$��5�-�,��9$�$�(Floración-Fructificación:��1��$7� ?./+$;��-�+�04���5�1$E+�04��(

Luzula vulcanica Liebm.2�������#!�������������2�'�������������Lámina�1�#!�U�!�#�!�-�������(������������������(�����'�������������������������������������Inflorescencia��������=��&����#�.�1�-����������������(����������������������������������������=�����������������������������������������Tépalos���������1�"�1�.��������������������(������������������������������������������������������������������$����������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� -���� /$�� ->��0$�� ,�� $/$04+�� 5� �.�,$�� � .��51�"""!(� 1� �/� >���� ,�� ���.,+$� 8.�� $4���E�,�� ����+�1,$� �$4��� �.�/$�� *D0�,$�� 5� 0>�� $� 0�1$�-�1��1$�$�(Floración-Fructificación:� 0��C$� 5� ��-�+�04��(

JUNCAGINACEAE

0�����������������������������������;���������������Hojas������������������������=(��������������������=��������������Inflorescencias�����������7��������������������������� �� �%��� ���������Flores� ���%������ ��� �������� ���� ��������� ������������� ���� ��� ������� $�������� #�� ����� �� �����=� ����� 1�� �����������������������6(����������������������=��������#�������=��������������������������Fruto���������������������

Foto 235

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

139������������������������ �

3�0+/+���$0-.�����-$���.���$�9:1��$��5�&����-��+��7�-�$-+���,����9+$1�����0-/�,���5�8�B������44��/�5�""'!(�1��/�����$��,��*+���>����>���-����1��,��-$��.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

Lilaea Bonpl.

�:1��$�0$1$�B-+�$�=.���������1�/���0$1��@���0�?+��1���5��1�/$���1,������44��/�5��""'!(

Lilaea scilloides (Poir.) Hauman5��%����/�'���������������0�����X�9�����0���������������.�1-�������������Vaina�1�,�����������=��������(������������=������ �#"�U�!�!.�!�1�������������������������������������������(���������������Inflorescencias�&����������������������������������=�����������������������Tépalo�#�#�1�U�!�"�������������������������������������&�������������������6(����#�1�.������������

Distribución y hábitat:��������-��+�����/��D1+���,��/��8�0+/+��-����1����1�/��8��1?��-���0.1��5�����$0D1��$/$04+�7��.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(�1�*+���>�8.���1�$1���,���</$��1�/���=.�4��,+�����+�.�,���1�/$���/��,�,$����,��/��/�9.1�� ��9�(Floración-Fructificación:�0��C$(

LAMIACEAE (Labiatae)

C������������(������������������������

0�������������������������������������������������������������������������������;�����������������������������������������������������������������������(�����������Ho-jas�������������������������������=����������������=��������(�������������������������������������������������������Inflorescencias����(�����������������������������������������������������������������������7�������Flores�������������'�����������%������+���'������������%������-���(����������������������=�����������������(����������������������������������������%������"�-��������������������������������������&����������������$��������"���������������������=��������7�����������������������(���������������������&�����������������(��������=������1�����������������������������D�������������������������������6(����������������������"=��������#������������=���������������Fruto��������&��������������������"���������������(�����������������������������������������������������������������������������������7��=�����'���������������������������������5���������������������������������������������������������������������

��8�0+/+�� �0+�������+�1��&���9:1��$�7�������,��2(&�����-��+���5����,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7�-��$���>���-��+�/0�1����$1��1���,��,��,���/���,+����>1�$�*������/���1��$�,����+�� ��$1=.+����"��!(�1��/>����,�����.,+$��$1�+�1��,$��9:1��$��5��.���$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A�-/+19�5�6>�+E���")%(

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

140 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Clave

#� *����� ���� ���������� 3��������������� ������������������(������%������C��������������=������ ���� -� �%������ ��������������������������������������� � ������������

#F *����� ��� ���������� 3����� ����������������������������(�������%������ H������������� ��(������������=� ������ ���� "� �%������������������������������������������1��#������1

1� *���������������������� (�������0� ������#�.�������������+����

���� ��� �%����� ������� ���� �������������� ������� ��������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$� #������� ��������

1F *������������������0� ������#�1������ ������+������������ �%����������� ���� ����� ���������������������������������������������������

�� +������������,������������������������C�����#� �1������� ���������������������������������#����������������

�F +��������������:���������������������������������������C��������������������������������������#��������������

Clinopodium L.

���.�/0�1��7�4�?$��/�9:1��$������"�������+1�/.5�1�/�����-��+���,�/��.�E$��.1,$��$1�+,���,����1���,�1��$�,��/$��9:1��$�������1��5����������7� /$���.�/���=.�,��$1������+19+,$���/��+�?$��.1,$��-/+19�56>�+E���")%7����/�5�5����1,�;#�.����&���!(������"���� �+�1�� ����-��+����1��/�1�$��<-+�$� ����/�5�5���1,��#�.����&���!7�,��/����.�/���*�5�$�*$�$�1.�E����-����1��,����1�/$��->��0$�7�,��,��$/$04+�*�����#��D���K/�1��7� .��517��//$�7�6$�9�1��1�5��+//$17��$0��+,$!(��+����,����������-��+������*�1���9+����,$-���� /$��->��0$���$/$04+�1$�7��F�/.5�1,$�,�/� /+���,$�,��3��1>1,�C;�/$1�$� �&���!��������1��"� ����J.1�*!���+=(7� /���.�/����.1��+1<1+0$�,�������"����'�� ��� ���1�*(� �1��(!��$E�����(�1�*+���>��/9:1��$��$1�+�1���</$�.1����-��+�(

Clinopodium nubigenum (Kunth) Kuntze5��%�����/�#������������������W������9��&�=�-���������������W����0������&����������&��4��������������������������������������������������������������������������������������������������;���������������Pecíolos�!�.�#�1��� ��� ����=� ������ 1�.�"�.� U� #�1��� � ���� ���������� �������� � ���(���������������������������������������������������������������������������������������������(������%������Flores�����������Cáliz�1�"�1�.�����������������������������������������(������������������������%������-���������=��������� �"�"����������������������������������������(����������������������������������������������������������%������-��;��������������Fruto !�.�#������������

Nombre común:� #$/�$� �.1,+1�0����7��/,���5��.��!(Distribución y hábitat: ��-��+� �1$��,�� -$�� .��51� ��"""!� -���� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�7� ��1�C.�/�7�.�,$��5�#��D(�1�*+���>�����������5�8.��$4���E�,���</$��1������1B���,��/��/�9.1����9��7��$4����.�/$��1�*����,$��$��1����/$���*.���/��(Floración-Fructificación:��1��$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

141������������������������ �

Stachys L.

0�������������������(��������;�����������������������������Hojas���������(�����������&��4��������������=��������(��������������������������(������������������������������������������������������������������������������������������������������(��������%���������������������������Inflorescencias���(����������������������������������������=�����������!�.�1�������������Cáliz�������������������(������(������������ �'������������������� �'����%������-��������=����������������������������������������������������������������������%������"���������������������)�����������=��������������6(����!�"�!�.�������������Fruto�#� ��������������

�:1��$��$0-.���$�-$��2�����-��+���-�$-+���,��/�����9+$1�����0-/�,������44��/�5��""'!(����/����+�����-��+����1$��,���-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$�7���+�������1��1�$/$04+�(�1�*+���>������ ����>��-����1��,$��$1��������-��+��(

Stachys elliptica Kunth0������"�#-�������������������������������������������������Pecíolos�#�1�.����������=�������"�"�#1�U�1�"�.��������(����������������������������������������������������������������������������������������������Cáliz�"�"�-� ����������=�������,�-�#�"��������������������������%�������������������������������������������������Fruto�#� �1������������

Distribución y hábitat: ��-��+� -����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5��.�,$��� .��51��"""!(�&��������������+0+/�����&��� �����5��1�*+���>�*�4+����$4����.�/$��0.5�*D0�,$�7��$0$�/$��,��/$���/��,�,$���,��/���/�9.1���5�/$���*.���/��(Floración-Fructificación:� ?.1+$;��-�+�04��� 5� 1$E+�04��;�1��$(

Stachys eriantha Benth.0�����#-��!�����������������������������(�������Pecíolos�1�.�:�����������=������!�-�#�.�U�!�"�#�1����������������������������������������������%����������������������Cáliz�"�.� �����������=�������.�.�##�������������������%������������������������������������������������Fruto�#� �1������������

Nombre común:��0��9.���7��1.0.���$5��>!(Usos:����.����$1����/������+�+�(Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� 5� �.�,$�� � .��51�"""!(�1�*+���>����0.5������5�8.��$4���E�,���</$��1�.1��$���+<1��1�/$���/��,�,$����,��/��/�9.1�� ��9�(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

Stachys pusilla (Wedd.) Briq.0�����#�#-�������������������������Pecíolos�!�.�1�"�����������=�������1�.�#!�71�"�,����������������������������������������������������������������������������������������������������������Cáliz�1���1�����������=��������� � ���������������������������������������������%���������������������������������������������������Fruto��������������

Foto 236

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

142 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Nombre común:�3/$��,�/�,B�� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,��-���� /$��->��0$��,��$/$04+�� 5��.�,$�� � .��51��"""!(� 1*+���>�����4.1,�1����1��$,���/�>����,�����.,+$7���-��+�/0�1����1�/$���/��,�,$����,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:��1��$7�0�5$;?.1+$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

LILIACEAE (Incluye Amaryllidaceae y Alstroemeriaceae)

C�����������������������'���������� ������������

0����� �������������������������������������������������������������� �����Hojas�������������������(����������������������������������������������������=��������������Inflorescencia���������������������������������=���������������(����������������������� ���Flores������������������������������������������0��������������� ;������ �������� ��� � ���������� �� ����)������ (���������=� �����1�� �����������������������6(����(������(������������� ������������=��������#��������=������������������������Fruto����������������������(������� �'��5���������������������������������������� �����������

��8�0+/+���$0-��1,��������,�� ���9:1��$��5� ������-��+���57��.1=.������$�0$-$/+��7�����1�.�1����0>�,+E���+8+��,���1�/�����9+$1�����0-/�,���5��>/+,������������44��/�5��""'!(�1�*+���>����>���-����1��,��$1�.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

+�����.������$0�1,�,�A������.��""%(

Bomarea Mirb.

/�9:1��$��$1�+�1��������� ����-��+���,+���+4.+,���,��,���:F+�$�*���������+/7�+1�/.5�1,$�*+/�7���9�1;�+1��5�/����1�+//���������.��""%!(����/��������-��+���,�����������9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�;1$��� .��51��"""!��</$�.1���������1��/�>����,�����.,+$(

Bomarea hirsuta (Kunth) Herb.0���������������������������;���������������(������(�����������Pecíolo������������������������������������=�������"�-�.�-�U�#�1�"���������������'���������(��������������������������������(���������������������������(�����������������������������Escapo�"�.�����������=���������1�������������=�����������1�-���������������������������������������Tépalos�������������������7�������1�1�-�U�!�".�!� ������������������������������������������������������������������������=�������������1� ���U�#�#�"��������������������������������������������������������������������������������6(����-�:�������������Fruto�#�-�1������������

Nombre común:� #��$��� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7�$�����+��7�#�1�0>�5��.�,$�� .��51��"""!(�����1�.�1�����1��$,���/�>����,��*+���>7���-��+�/0�1����1��+�+$��4+�1�-�$��9+,$�7��$0$0��$���/��(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Fotos 237, 238, 239 y 240

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

143������������������������ �

MELASTOMATACEAE

C������������������������������������

)��������������������������������������������������������������������������������������(�������������������������;������������������������������������Hojas���������������������������������������������������=�����������%������������������(���������(������%����������������������������������'�������-�(�����������������7����������������������������%������ $�������� �����Inflorescencias� �������� ������������ ����������� 7������ �� ������������������������������� $�������� �������$������ �����������������������7������Flores��������������������������������������������*�������"�-�����=�����'��������=�����������������$�����������������&����������������������������(���������=����������� �=������1�����������������������������������������6(���������������������������������������"��%�-�������=��������#=��������(�����Fruto���������������������������������������������������������5����������������������������

��8�0+/+����/���$0���������+�1��������,��&���9:1��$��5�%( �����-��+��7�/��0�5$�B��,���//�����$-+��/���S.�,��K��"��!(���>���-����1��,���1�*+���>��$1������9:1��$��5��+1�$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A�S.�,��K��"��(

Clave

#� 2������������������������������������ ���� ������� +����� ������+������(�������������������������������������������������������������������� ���� ����

#F )��������������������������������������� ������� ��������� ������� �� ����+����� ������ �� � �� �����+������(������������������������������������������������������������������������� 1

1� *�������������������������*���������1��� ��������������������������������������������� �� ������� � �����

1F *�������������*������������������������&��4���&������������������������������������������������������������

�� 0'������������������������������(�����������������������&�������C������� �������=� �������� ���������������������������������� �� ����������� ���

�F 0'������������������������������(����� ������ (������ C������ ��������=���������������������������������������"

"� *��������������������������������������� ���������� ��� ������ ������������0� ��1������������������������-�(����������������������������������������������������-�� ��������� ���

"F *��������������������������0� �����#�������������������(���������������������������������� �������� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

144 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Brachyotum (DC.) Triana

/�9:1��$��+�1�� ����-��+���=.�������1��1��/�->��0$�5��/��.4->��0$7�,��,��$/$04+��*������/�1$����,���9�1�+1���S.�,��K��"��!(��1��,��/����+1�$���-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51�"""!�����1�.�1�����$1�8���.�1�+���1�*+���>(

Brachyotum strigosum (L.f.) Triana)������� !���������������������������������������������7���������������������������;��������������Pecíolos������������=�������!� "�#�U�1�-��������������������������������������������������������(����������������Inflorescencia��������������������(�������������������������������Flores���������=��������������������0�����"� �.��������������� �=���������"� �"����������������(�������%���������� �������������=��������!�:�#�"�U�#�1��������(�����������������������������������+������(�����1�����������7����=�������������������������6(�������������������������"�������=��������������������Fruto���������.�#�1������������

Nombre común:� G���+//$7� G���+//�?$� $� �/0$���1�� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,���</$�-����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(�1�*+���>��� ������� 5� 8.�� $4���E�,�� *�4+��1,$� �1� �+�+$�� -�$��9+,$�� -$�� �$���� $� ,�-���+$1��7� �$4��� �.�/$�� 4+�1,��1�,$�(Floración-Fructificación:�0�5$7� ?./+$7� ��-�+�04���5�,+�+�04��;0��C$(

Castratella Naudin

�:1��$� �$1� �</$� ,$�� ��-��+��� ,+���+4.+,��� �1� �/� 1$�$��+,�1��� ,�� �.��0:�+��� � .��51� �"""!7� �04��-����1�����1�$/$04+��5��</$��.1��,���//����1�*+���>(

Castratella piloselloides (Bonpl.) Naudin0�������������1��������������������������������������������������������7����������������������������������������Pecíolos�������=�������!� �����U�!�"�#�1�����(�����������������������������������������������(�����������������������������-�(����������������Inflorescencias����������7����� ����������������������������=����������������������������1���������������� �'���(����������������������������������Flores���������=��������������������0������"�.� �������������(�����5��������1�"��������������(�����(����������������������������������������=�������!� �#�#�U�!�:�,��������(���������������������������������������������������������������������������+������(��������������=�������������������������6(������������������������"�������=�����������������������������Fruto���������"�.�:�����������

Distribución y hábitat: ����� ��-��+�� ������ �1� /$�� ->��0$��,��$/$04+�� 5� ��1�C.�/�� � .��51��"""!(� 1*+���>����8���.�1����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�7��$0$��1�/���/�,�����5�/$�������-��(Floración-Fructificación:��1��$7��4�+/;��-�+�04���5�,+�+�04��(

Fotos 241, 242, 243 y 244

Fotos 245 y 246

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

145������������������������ �

Miconia Ruiz & Pav.

)�����������������������������������;������������������������������������Pecíolos�����������=�������������������������������(�����������������(������%���������(�����������������Inflorescencia��������7���������������Flores��������=�������������������0������1�"�"�������������5���������������������!�.��������������(�������������=������������������������������+������(�����������������%��������7�������&��4��=���������������������������6(���������������������������������������"�������=����������(�������������Fruto������

�:1��$��$1��-�$F+0�,�0�1����(������-��+���5�,��,+���+4.�+<1�1�$��$-+��/��S.�,��K��"��!(����/���22��-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��</$�,$�����>1��1�*+���>�5�/$��/0�1������$1$��1��$0$�M�.1$N(

Miconia chionophila Naudin)���������������������������������������7����������������������������Lámina�!�"�#�.U�!� �#�-������(������������������������������������������������������(��������������������Inflorescencia����������Hipanto�(����=����������1��� �U�"�"�"�.���������������+������(�������������6(���������������=������������������Fruto�� � �.�������������(������� �'��

Distribución y hábitat: ��-��+�� �$1� �0-/+�� ,+���+4.�+<17� �1$��,�� -���� �$,$�� /$�� -�B���� �$1� ->��0$�� .��5�1��"""!(�1��/�>����,�����.,+$��������$0$�.1���4.��$����$���,$��$4���/����$����$��1�/$����/.,��-�$��9+,$��-$��0��$���/��(Floración-Fructificación:��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Miconia salicifolia (Bonpl. ex Naudin) Naudin)���������������#�����������������������������������������������������������&��������7�������������'�������Lámina�1�-�1�U�!�1�#����������������'������������� ������������� ��(����� � ����������� ��(������ ���(���� �������������%������ Inflorescencia�7�����Hipanto��� �=��������#�1�#� �U�#� ������(������������������+������(����������%������6(�������������=����������(����Fruto ��1�"���������������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,���.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(�1*+���>��������4.��$�����4.1,�1���5�*����-�����,��/$��0��$���/������9.��,�,$��-$��/���/�,�����5�-$��/$������-��(��1�/.�$7�����1�.�1�����$1�8���.�1�+���1��/�4$�,��,��/�������������(������?.1�$��$1��� ������� ��� �'���7������ � �--(7����� �������� ��(������7�������� � ��"���� 5� � ����������������"� 7� �1���$��$����4.��$�(Floración-Fructificación:��4�+/� 5� ?.1+$;8�4���$(

Tibouchina Aublet.

�:1��$��$0-.���$�-$��������,��&%����-��+���1�$��$-+��/������44��/�5��""'!(� ����.���$���-��+���,��:���9:1��$�=.���/��1C�1�/$��->��0$������1�.�1���1��1�$/$04+��� .��51��"""!(�1�*+���>����>���-����1;��,$�-$���</$�.1����-��+�(

Fotos 247, 248 y 249

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

146 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Tibouchina grossa (L.f.) Cogn.)���������������#�:�1�����������������������������������������������������������������������;��������������Pecíolos�!�:�#������������������������=�������1���:�U#�1�-������(��������������������������'�����������������������������������������������������������������-�(����������������Inflorescencia�����������������������7�����=�� ����� �����������������������������������Flo-res���������=��������������������0������!�,�#����������������� ���������������������������=��������-�.��������������� �����������������%�������(��������������������������������������� ��7���������������������=��������1�����1U�#�.�1����������(������� ����������7��������������������������������������������������������������������+������(�������������������������7��������������=��������� �������������������������������������6(������������������������-�������=������������������������Fruto������������#������������

Nombre común:��+����.��$�� �$?$� ��.��!7��$��,+//$� �.1,+1�0����!�$��$0-�-/��$�(Distribución y hábitat:� ��-��+�� �1$��,�� -���� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�7� �.�,$�� 5� ��1�C.�/�� � .��51�"""!(� 1� �/� >���� ,�� ���.,+$� ��� ������� 5� 9�1���/0�1��� *�4+��� �1�0��$���/��� -�$��9+,$�7� �+�1,$�0>�8���.�1����1�/$��4$�=.����/�$��1,+1$��=.���1�/$��->��0$�(Floración-Fructificación:��1��$;0��C$7� ?./+$�5�1$E+�04��(

MYRTACEAE

C�������������������������

)������������������������������������������ �����������;�����������������Hojas� ��������� ��������� ���� ���������� ��������=� ������ ������������� ������������������������Flores�����������7�������������������������������������=�������������������0����������������5������������=����������������$��������.���������(���������=���������� �=������1��������������������������$������#=����������������Fruto������������������������������'���������������5������������������������������������������������

��8�0+/+���5���������+�1���2��9:1��$��5�%()2����-��+�����$-+��/��7��$1��/9.1���,���//���,+���+4.+,����1/��� C$1��� �>/+,��� ,�� �.����/+�� ���44��/�5� �""'!(� 1�*+���>� /�� 8�0+/+�� �$0-��1,�� .1� 9:1��$� 5� .1���-��+�(

Myrteola O.Berg.

�:1��$� �$1� ����� ��-��+��� =.�� �����1� �1� /���0$1��@��� ,�� �.��0:�+��� ���44��/�5� �""'!7� �$,��� �//���/��1C�1,$��/�->��0$�� .��51��"""!(�1�*+���>�����1�.�1�����</$�.1����-��+�(

Myrteola nummularia (Poir.) O. Berg.5��%����/� ���� ��� "�� �� ������9�������6�9����

Fotos 250 y 251

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

147������������������������ �

)�����������������!�"!������������������������������������Pecíolos�1��������������������=�������-�.�"�U���-������(����������������%���������������������������������������������������������������������������������������(������%�����0������"�-�������������(�����������������������������������Sépalos�#� �1�������������(��������������������=��������"�"�"�U�����1������(������������������������������4������(������������������������Frutos�-�:��������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$���$/$04+�1$�7�E�1�C$/�1$�7���.��$�+�1$��5�-��.�;1$��� .��51��"""!(�1�*+���>�����������5��</$�8.��$4���E�,���1�/$�������-���=.���$,��1���/��/�9.1���9��(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$7���-�+�04���5�,+�+�04��(

ONAGRACEAE

C������������������������(�����������������

0��������������������������������7������������������������;��������������������������������������(�������������������Hojas����������������������������������������������������������������������������������������������������=�������������������������������������������������������������������������(��������%�����Inflorescencia�������������������������������������7�����=������������������������������������Flores�������������������������������=��������������������0����������������������������(���������������+���'������������%���������������������������=�������������������������������(��������������������������$��������.��������(�������������������=�������(���������������� �=������1�������������������������6(�������������������������������������������"�������=��������#=����������(���������������Fruto���������������������������������������������������5����������������������������������������������������

3�0+/+���$0-.�����-$��)%����-��+���5�&2�9:1��$�7�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+����.1=.�����0>��,+E����*��+���/�$��+,�1���,�����,$���1+,$��5��:F+�$����E�1��")%!(� ��8�0+/+���������-����1��,���1�*+���>�-$�,$��9:1��$��5�,$����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���E�1��")%I��.1C��"'%I��$/$0$1��"�&(

Clave

#� 0� ��������������������������������H��������������������=���������������������������3%��������������'���������=���������������������C������������������������������������������������������������������������ ���������������

#F 0� ����������������������������������������������������������C�������������=������������������3%�������������'�����7��=��������(������������� ����C���������������(�����������������������������,�� ����������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

148 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Epilobium L.

��1��$��$1��) ���-��+��7�+1�/.5�1,$�2�� �������7�=.�����>�0�?$����-����1��,$��1�/�����9+$1�����0-/�;,���,�/�$�+�1���,���$�����0:�+��7��/�L��+�$�5�/���0$1��@�����$-+��/������44��/�5��""'!(��&�"���������������/�D1+�$���-����1��1���,�/�9:1��$��1�/$��->��0$��� .��51��"""!(

Epilobium denticulatum Ruiz & Pav.5��%����/����� �������������0���B���(������ �����3�(����5�����0�����#,�"!�������������;�������������������������������������Hojas�������������������=��������������#�����������=�������#�1�1�U�!�"�!�:������(�����������(��������������(�������������������������������������������������������������������� ���� ������������� ����������� ��(����� �� ������������ �������Inflorescencia���������=������������������������=�����������!���#�.������������Hipanto�!�.�#�:������������������������������������(����1�1�.�����3%�������������'�1�.�"�����������������������������=��������-� �.�U�1��� �����������������������������������������)���������� ���6(����!� �#�"�������������(�����(����������������=����������(����Fruto���.� ����������������������������������������5�������������������������������������

Distribución y hábitat:��������-��+�����>�-����1����1��$,��/��8��1?��-���0.1�7�,��,��$�����+���*�����#��D7�F��-�$� �1� #�1�0>� � .��51� �"""!(� 1�*+���>� ���0.5� �4.1,�1��� 5� *�4+��� ��$�+�,�� �� �.�/$��0.5�1�*����,$��5��$��+�1����,���9.��/�1���(������9�1���/0�1���?.1�$��$1������� ��������� �5�!�������� ��� ����"� (Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Oenothera L.

����9:1��$����>��$0-.���$�-$���& ���-��+����0��+��1��7�/���=.���$1���-��+�/0�1����4.1,�1�����1�/��C$1�����0-/�,������44��/�5��""'!(����/����.���$���-��+���=.�������1��1��$,��/��8��1?��-���0.1��� .��51�"""!��</$�.1�����>��1�*+���>(

Oenothera multicaulis Ruiz & Pav.0�����-�������������;������������������������������(�������������������(������Hojas������������������������������������������������������������������������=��������������#�:�����������=�������#�"�-�U�!���#���������������������������(���(�����������������������������������������������������������Flores��������=����������������=�����������1�������������Hipanto�#�-�1�����������������������������������(����!�:�#�����3%��������������'� �:�������������(����������7��=��������!�.�#�U�!�,�#��������(��������������������(�������������� �����������(���������������)������(�����������6(����!�.�#�������������������������=������������������Fruto�#�-�1���������������������������������(�����������5��������(�������������������������������

Fotos 252, 253 y 254

Foto 255

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

149������������������������ �

Nombre común:��1?����7�3/$��,��0.���$��.1,+1�0����!�$�T��4��,��/��������8/$������$5��>!(Distribución y hábitat:���04+:1�-����1����1�$�����+��7���1�C.�/�7��.�,$��5�#��D(��1��/�>����,�����.,+$���������(������������,�/��.�/$7��1����/$��0��$���/�����������/��/�9.1��,�� ��� �?+���(Floración-Fructificación:� ��-�+�04��(

ORCHIDACEAE

C�������������&����������(�����

0������������������������������������Hojas�����������������������������������������������������������������&�������=�������������������������'���������������������(��������������������'��������7������������������������� �����=���������������������������� �������������������������� Inflorescencia����������������7���������������Flores�������������'����������������=����������������������������0��������������5������������������������������������������=����������������������������������������������7��������������������������������������������������������������������������������������������������������������&�����������������������������+������������������������=���������1�"��6(���������������������Fruto������������������������������������������������5��������������������������

���*+,������ ��� .1�� ,�� /��� 8�0+/+���0>�� ,+E���+8+��,��� �� 1+E�/�0.1,+�/7� �$1� �-�$F+0�,�0�1��� "��9:1��$��5�2 (������-��+���=.�����>1�,+���+4.+,����1��$,$��/�0.1,$7��F��-�$��1�/�����9+$1���-$/����������5�"'�!(�1�*+���>����>���-����1��,���$1������9:1��$��5��.���$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A�����5��"'�I����+C��"" (

Clave

#� *���������������0� �����������������������H����������������������������=��������������������������������������������������������3����

#F *������������������0� ������������� ����������� ������ ��������H������������������������������7=�������������������������������������������������������������������1

1� <����������� �����������#����������=� (��� ����� ���������H����������������������������������������������������������������������� �����������

1F <����������� ��#������������������=� ���(���� �����������H�������������7����������������������������������������������������������������������

�� 5��������������������(����������� ������ ����������� ������������=� ������ ��������������������������������������������������������������������������������� ���

�F 5����������������������������������=� ������ ���� �%������������������(���������������������������������������������������������������� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

150 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Aa Rchb.f.

1�/$���1,����.��0��+��1$�������1�������,��2����-��+���,�������9:1��$7��$,�����0>��,��&( ���0�,���/�+�.,�����5��"'�7����+C��"" !(����/���$�*$���-��+���=.�������1��1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�</$�.1��8.���1�$1���,���1�*+���>(

Aa hartwegii Garay0����������������������������������������!��-!�������������Pseudopecíolo���:�-����������������&������=�������"���#1�U�!�,�#�.������������������������������������������������������������������������������(����������������������(�����������%������������(��������������Inflorescencia������������7��������������������=���������������������������������������������������������������%�=�����������������7�������������������������(���������������������������������������������������������������������������������7���Sépalos�1�"�U�#�1�1�������������������������������������(�������(���������7���������������������������������������������������������������������(��������������������������������������������������������������+�������������������=�������1�.���������������������������������=����������������1�U�!�.��������(�����������������������������+�������������#����������������������=���������"��6(����"�-������������Fruto�"�.� �.������������

Distribución y hábitat:��������-��+��1$�8.����9+����,��-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$���$/$04+�1$�7�1�����</$��$1$�+,��-����/$��->��0$��,���.�,$��5���1�C.�/�(�������1�/$���/��,�,$����,��/���/�9.1����9���5�,��*+���>7��+�1,$��//B�0.5�������7��$4���-�?$1�/���$�4�?$��/��4�+9$�,��/����$���(Floración-Fructificación��1��$7��9$��$7�$��.4���5�,+�+�04��(

Epidendrum L.

0�����������������������������Hojas��������������������������������&�������=(���#�1�-����������������������=���������������������������������������(��������(�����(����������� �'�������������������������������������������(�����������%�����������(��������������Inflorescencia���������������������������������������������������������������������������(��������������������=�������������������������&���������������������������������������������������������������������������������*��������������Sépalos��������������������������������������������������������������������������������*��������������������������������������������������=�������������������������������=�����������������������������+���������(�=���������"��6(�����������

/� 9:1��$� �.�1��� �$1� ���� ��-��+��� 1��+E��� ,�� �0:�+��� ��$-+��/� 5� �.4��$-+��/� ����+C� �"" 7���44��/�5�""'!(�1�/$��->��0$���$/$04+�1$������1�.�1���1�$�*$���-��+���� .��51��"""!7�,$��,��/����.�/������>1�1��/�>����,�����.,+$(��//B��$1���/��+E�0�1���8���.�1�����1�/$�������-���=.���+��.1,�1���/���/�9.1�����9��5�,��*+���>7�5����/����$1$����$0$�P�-+,�1,�$Q

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

151������������������������ �

Epidendrum chioneum Lindl.0������-�������������Lámina�#�1�-�U�#�#�1�������������(���������������������������Perianto����������=��������!�,�#�1�U�!�1�!�"�������������������������������������(�������������������������������������������=�������!�.�#�U�!�-���������������������������=����������������.�,�U�1�.��� �����+������"�"�-������������6(����#�#�"�������������Fruto�1�-������������

Distribución:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� ?.1+$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Epidendrum erosum Ames & C.Schweinf.0�����#1��!�������������Lámina��� �-�U�!� �#�-���������������������������(�����Perianto���������������������������=��������#���#�"�U�!���!�"����������������������������������������=�������!�,�#���U�!� �!�:�������������� �'�����������(�����=���������������#�#���U�!���!�"�����+������!�.�#�#�������������6(����#� �1������������Fruto�"�:������������

Distribución:���-��+��=.��*���+,$���9+����,���</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� ?./+$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Pachyphyllum Kunth

�:1��$��$1�2 ���-��+���-�$-+���,��/���C$1���0$1��@$����,�/�$�+�1���,���.��0:�+�������+C��"" 7���44��/�5�""'!(��1��,��/����������-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��������1�*+���>(

Pachyphyllum pastii Rchb.f0�����������������������������#!�#-�������������Hojas��������������������&�������=(���-�:���������������(����������������=�������!� �#�-�U�!���!� ������(����������������������������������������������������������������������������������������������������������(����������������Inflorescencia��������7������������������=�������������������������&�������������������������������������(���������������������������������������������Sépalos��� �"�U�#�1�#� �����������������������������������������(����������������(����������������������������+�����(���������������������������������������������������������������=�������1�.�"��������������(��������������������������=�����������������1�-���1�U�#�1����������������(�����������������������������+������������1�.���1�������������������������������������������=���������1��6(����"������������Fruto�-������������

Distribución y hábitat:���-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,���.�,$��� .��51��"""!(�������-��+������������1�*+���>�5����$4���E<��1�/$�������-����+��.1,�1������/���/�9.1�����9���5�,�� ��� �?+���(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$�5�,+�+�04��(

Foto 256

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

152 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

OXALIDACEAE

C���������������

0������������������;�����������������Hojas���������������������������������������������������������������=����������������������=�����������������Inflorescencia� ������� 7����� Flores� ������������ ����������� ���%����=�������������������5������������������������=����������������$��������#!��������(����������������������7�����������������������=������������ �=������1���������������������������6(�����������-�������=���������-=������������������Fru-to���������������������������������������������'�������������������������5�������������������� �'����������

3�0+/+���$0-.�����-$���+����.�$�*$�9:1��$��5�������,��"�����-��+��7��0-/+�0�1���,+���+4.+,���1�/��+�.,����$-+��/���5��.4��$-+��/��(�1��/�>����,�����.,+$�/��8�0+/+�����>���-����1��,��-$��.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

Oxalis L.

�:1��$��$�0$-$/+����$1��/��,�,$��,��'�����-��+��7�0�?$����-����1��,$��1��.��0:�+���5�L8�+������44��/�5�""'!(� 1�*+���>����>� �</$�.1��,�� /���$�*$���-��+���-����1���� �1� /$��->��0$�� �$/$04+�1$�� � .��51�"""!(

Oxalis medicaginea Kunth*�����������������;������� �'����Pecíolos�!�,�1�1��������������� �'��=���������!� �#�-�U�!�-�#�����������������������������������%���������������(����� ����������������������������(�������&���%������Sépalos�-�1� �.�U�#� �1������(���������������(��������������������������������������=��������#���1�#�U�!�-�!�:�������(��������������������������� �'��������������������6(�����������������Fruto�-�:������������

Nombre común:� *./�$� $� ���,���� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-$�� .��51���"""!�-����/$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$�5���1�C.�/�(�1�*+���>����0.5��$0D1��1�/$��0��$���/���5��+�+$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:� ?./+$;8�4���$(

PIPERACEAE

C��������������������������%��������������������

0�������������������������������������������������������������������������������������� �� ��������� ;����� ��������� ������������ �� ������������Hojas� ��������(����������������������������������=��������(���������������������������������������������Inflorescencia������������������������7������������������������������������%(����Flores��������������������������$��������1=������������ �=

Fotos 257 y 258

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

153������������������������ �

�����#��������������������������6(��������������������=��������#���������Fruto������������(���������������������������������5����������

3�0+/+���$1�$�*$�9:1��$��5�2(������-��+��7�-�+1�+-�/0�1���,��,+���+4.�+<1���$-+��/����44��/�5��""'!(�1*+���>����>���-����1��,���$1�.1�9:1��$�5�,$����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A�����/�����U�T.1�K����" �(

Clave

#� 0� �� !� �#�-� U� !� �#� ���H������������7�����C�����#�1����������������������������������������������������������������������������� �������3������

#F 0� �� ��1� �:� U� #� �,� ���H���������������������C�����!�.����������������������������������������������������������������� ������ ������

Peperomia Ruiz & Pav.

*�����������������#!�������������;�����������������(������(�������������� ����������������Pecíolos���������������������=�����������%���������������������������������������������������������(����������������Pedúnculo������������������!�,�1������������

�:1��$��$0-.���$�-$���(������-��+�����-��+�/0�1����$1��1���,����1�/�����9+$1�����$-+��/���5��>/+,���,��0:�+��7��$1��/9.1$����-����1��1�����1�L8�+������44��/�5��""'!(����/����%���-��+����1$��,���-����/$�->��0$�� �$/$04+�1$�� � .��51� �"""!� ,$�� ���>1� -����1���� �1�*+���>7� /��� �.�/��� *�4+��1� ��$�+�,��� ��$����$����9.��,�,����1����/$��0��$���/��(

Peperomia hartwegiana Miq.0�������;������������������������������������������������������������������������������Pecíolos�1�1�.�����������=�������!� �#�-�U�!� �#������(�����������������������������������(���(������������ ������������������������Inflorescencia7�����(������������������ �'=��&����#�,�-�1�������������$��������������Fruto#�1�����������������������������

Nombre común:� $�,$1�+//$� 5�*.-�*.�E$� �.1,+1�0����!(Distribución: ��-��+���1$��,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$�7���1�C.�/��5�#��D�� .��51��"""!(1�*+���>����0.5��$0D1(Floración-Fructificación:� ?./+$7� ��-�+�04��� 5� 1$E+�04��;8�4���$(

Peperomia microphylla Kunth0�������;�����������������������������������������������Pecíolos�!�.�1�"������������=���������1� �:�U�#� �,�������������������(���������������������������������������(���(���������������������������������������Inflorescencia���������(���������=��&����#� ���������������$������������������Fruto�!�.���������������������������

Foto 259

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

154 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Distribución: ��-��+��=.��*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$��5���1�C.�/��� .��51�"""!(�1�*+���>����������(Floración-Fructificación:�8�4���$7�?.1+$�5��9$��$(

PLANTAGINACEAE

C���������������

0������������������������������������������������ ���������������������������������=������������������������;������������������������������������������������������Hojas��������������������������Flores��������������������������������������&���������7�����������������Flores������������'�����������������������%�����������������5������������=����������������$�����������������=������(���������=������1��������������������������6(�������������������=��������#�������=�������������������������Fruto������7������5�������1�"�������������������������������������������������

3�0+/+���$1�,+���+4.�+<1��$�0$-$/+���5��$0-.�����-$�������9:1��$��5�&' ���-��+��(�1��/�>����,�����.,+$���>���-����1��,���$1�.1�9:1��$�5�,$����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���*1��"' (

Clave

#��*���������������0� ���������1�-������ ������ ������������� ������������������������������������������$�� ������� ��� ���������� ��������������������������������������������� ����������

#F *�����&��� ������� ����� ��������0� �� ������ ��� 1� ��� ��� �����������������������������������$��������������������������������������������������������������������������� �������

Plantago L.

0����������������Pseudopecíolo �����=����������������������9�������������������������������Sépalos �����������������=����������������������������%�������������������������������������������������Frutos��������������������

���������$1�+�1��������,��&'����-��+��7����,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7��+1��04��9$7�1$����>�-����1���1�/���C$1�����$-+��/���4�?������*1��"' 7���44��/�5��""'!(��$��,��/���1.�E����-��+�����9+����,���-����/$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!������1��1��/�����$��,��*+���>(

Plantago australis Lam.5��%����/�������� ����������W����2����������������������1!�����������������������������������������������������Pseudopecíolo�!�-�#!�����������=�������1�:�#:�-�U�1�1�:������������������������

Fotos 260 y 261

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

155������������������������ �

�������������������������������������������������������������������������������������(������%����������������Inflorescencia���������=���������.�1-�:������������Sépalos�1�.��� �U�#�1�1�"��������(�����������������(��������������=������"� �1��������������������%������#S1���#S������������������������������������������������Fruto�1�"���1�������������5�������1�������������������������������������������

Nombre común:� /�1�:1(Distribución y hábitat:��������-��+������$0D1��1��$,$��/$��-�B�����$1�->��0$�7��F��-�$�#�1�0>�� .��51�"""!(� 1�*+���>� ��� $4���E<� ��9./��0�1��� �1� �+�+$�� ��$�+�,$�� �� �$��+�1���� ,�� �9.�� $� �$1� �.�/$�*D0�,$�7�-��$�1$��1�*����,$�(Floración-Fructificación:��1��$7� ?.1+$;�9$��$7�$��.4���5�,+�+�04��(

Plantago rigida Kunth2������������������������������������������������������������������ ��������������"�������������������7���������� ���� ������ �������� ���������� ���� ������� �� ����Pseudopecíolo�����������������������������=�������#�#�-�U�!�#�!�1���������������������(������������������������������������������������������(���������������Flores���������������������������������������������=����������!�-�������������&���������������������������#�"�������������Sépalos�-� � ���U�1�"�����(����������=�������#�#����������������%������#S ���������������������������Fruto�� �"�.�������������(������5�������"�����������������������������������������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� -���� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�7� �.�,$�7� ��1�C.�/�� 5� #��D� .��51��"""!(�������-��+�����0.5��$0D1��1��$,��/��8��1?��-���0.1��,�/��.0�-�C�5�����1�.�1����0.58���.�1��0�1����1�/����.�4�����5��.�/$���1�*����,$�7�8$�0�1,$��$?+1���,��*�������0�,��,+>0���$���.*/�"" !(Floración-Fructificación:��1��$7��4�+/7��9$��$�5�,+�+�04��(

POACEAE (Gramineae)

C��������������������������'����������&��������� �

0�������������������������������������������������������������������������������������(�'������������������ ���������������������������������������������������������������������� ����������������������+�����������������������������������%��������������������������������������������������������������� $��������%�����������������������������Hojas��������������������������������������������&��������������������������$�����������=�(����������������������������������������������������������������������������������=������������������%���������������(�����������������������������������������=� ������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia���������������

Foto 262

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

156 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�����=��&�������������������������������������������������������������������������������$���������������������������������������������$���������������������������1��������#�����������1������#�:��%�������&����������������������������������������7������������������Flósculos������������������������������4������������������������������������=������#����������������������������(���������������������(���=������#���(�������������C����������������������%���������������������������������������1���������������������������������������$����������=����������� �������������&����������(���������=������1�������������������������6(������������7����������� ��������������=���������������=����������������Fruto�������%�������5�������#�

���9��0B1�����$18$�0�1�.1��,��/���8�0+/+���,��-/�1�����$1�8/$����0>��9��1,���,�/�0.1,$7��$1�������,���(������-��+���5�) ��9:1��$��� ��9���,��""'!(���>1�,+���+4.+,���-$���$,$��/�-/�1����5������1��1����+�.�/=.+��� �+-$� ,�� �04+�1��7� 8���.�1��0�1��� 8$�0�1,$� ��$�+��+$1��� �1� ,$1,�� �$1� ,$0+1�1���� $�$,$0+1�1���7���-��+�/0�1����1��+�+$���4+���$�7��$0$��$1�/$��->��0$��-�$-+�0�1���,+�*$�(�1��/�>����,����.,+$�����1�$1����$1��&�9:1��$��5�&����-��+��(

+�����.��� ���$0�1,�,�A� �$,�����$0� 5��/,��<1� �"'�I� #$*/� �"��I� #+1�$� �"�)I��+�$��� 5� �D9./$� ,��9�������"�'I�/��K��"�"I�#�����$1�5��11�4/���""�I���E+,���5�#$*/��""%I� ��9���,��"" 7��""'(

NotaA�-�����/����$�,��*$?��������������+1,+����/�,+>0���$�,��/���0+�0��(�#$��$����-����7�/���0�,+,���,��/����-+9.+//���$�,�� /���4�>������,�/� 8/<��./$�1$�+1�/.5�1�/�� /$19+�.,�,�� /�����+����(

Clave

#� *����������������#�-���������������+����������������0� ������������������� ��������������=������ ������� ������ ���� ��� �������������$���������� �������� �������������������������������������������������������

#F *�����������������������#�1�����������+�������7�����������������������0� ���������=�������������������������������������������������� ��������� ���� ��� ������ �������$�������������������������������������1

1� $�����������������=��&��������������� �� ���� ���� �������� $�������������������������������� ������������=��������������������������������������������������������������������

1F $���������� ����� �������=� �&�������������������������������������������$����������������������������������������������=���������������������������������������������

�� *�����&����������������+���������������0� �����������#���������������������H�������������������������1������������������������������������������������� �������������������

�F *�������������������������������������+�������������������0�� ��#�1�#.!���������������������������������H�����������������������������������������������������������"

"� 3�������������������������������������������(���������������������������������-

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

157������������������������ �

"F 3�����������������������(�������������������������������������:

-� 0� �� "�:� ��� ��� �����H����������������=�����������!���1� ����������=��&����#1�-�"!������������C�%�������1�-��������������=���������� �����&������ �%������������(��������������������� �� ���������

-F 0� �� !�.�#� � ��� ��� �����H�������������7=�����������!�#�!�����������=��&����"� ������������C�%�������-�:��������������=�����������������������%�������������(�������������������������� ������������� ��

� @������!�#-�!�-������������3������#���.�������������������������0� ��(�� ���(������������������������$ ���������������������������������������������=������������!���!� ������������5���������������������������#� ������������������������������ ���������� �������

F @������!�:�#�1������������3������ !�:�#�.� �� ��� ������ �������(������0� ��(�� ������������������������� ��� ������ $ ��� ��� �����������������������=����������!�"�1� ������������5���������������������������!�"�#��������������������������������������� ���������������

:� $��������������#��%��������������������.:F $���������������������#��%���������

���������������������������������������������� #:

.� ?����� ������������ ������ 1�������������(��=��������������������������������������,��������������� ���

.F ?������������������������������������ ������(��=� ������������������������������������������������,

,� 3�����������$����������:�#�##����������=������� ���.���������������������������������� ��������������

,F 3������(�������������$������������� �����������=���������� ���������������������������������������#!

#!� *���������������������������������������###!F *����������������������������������������#1

##� @������#!�"!�������������3����#�1���������������H����������������=� �&���� �#"� ��� ��� �����$����������#� �1�����������=�������������������������������������������������������������� ����������������

##F @��������-�������������3����!�"�!�.�������������H����������������=� �&���� 1�-� ��� ��� �����$����������1�.���1�����������=�������������������������������������������������������������� ��������+����

#1� 2&�������������$���������#�1������������������������������ ���������� ���

#1F 2&�����������������������������������������������#������������$����������1�"� ������������������#�

#�� 2&�����!�"�!�.�������������3��������������������������������������������������������������� �������������

#�F 2&������������!�.������� �����3��������������������������������������������������������������������#"

#"� 3��� ���� ����� ��������������������������������������������������� �������������

#"F 3�������������������������������������#-

#-��?�����1�.�������������������������������������������&�������%����������������������������������� �����������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

158 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

#-F ?�������,�-� ����������������������������&�������%������������#

# � 2&������ �-�������������2&�����������������3�������-����(������������������������������� ��������� !�������

# F 2&���� �:�1"�������������2&������������3����������(���������������������������������������� ����������� ���

#:� <����������� ���7����������������$���������� #���1�#� ��� ��� ����=�������������������������������6(���� (������� ���������� ���������������������������������� ��������������

#:F <��� ��� ��� �� �� �7���������������$����������!�"�#�1������������=�������������������������������������������������6(������������������������������������������������������#.

#.��0� �����������!�.����������������$���������� #�#�1� ��� ��� ������%������� -� �� ��� �������� �������=�����������������������������������������������������4�������� ���� ������

#.F 0� ����������������������#�1�"������������$������������ �.�������������%�������1�����������������=������������������������������������#,

#,� *���������������������������!� �#�#� �� ��� ������ 3����� �(��H�������������������$������������ �-� �����������=��&�����������=��������������������������������������������������������������� �� ��� ������

#,F *�����������������!������������3��������������H��������������������$����������:�.�����������=�&����� ��������� ���������� ��� ���%�������������=���������������������������������������������������������������������������������-����������������

Agrostis L.

0����������������������������<���#�:����������������������������������������������=��������(�=��������������������������Inflorescencia����������=��&�����������Espiguillas�����#��%����������������������������������������������������=�������������������������&�������%�������������������������(�����7������������������=�������(�������������������������������������������������=��&�����7���������������������������������������������=�����#�������������������������(������-=�������(�����������=�����������1�

!�� �� ��.�1����$1�������,��&&����-��+���,+���+4.+,���-�+1�+-�/0�1����1� /���C$1��� ��0-/�,���5��1� /��-�������/����,��/���0$1��@�����$-+��/������44��/5��""'7�#$*/��"��!(����/����2���-��+�����9+����,���-���/��8��1?��-���0.1���$/$04+�1��� .��51��"""!��.���$�����1�.�1���1��1��/�>����,�����.,+$(

Agrostis araucana Phil.0�����������������!�������������Lígula�#�#�1�����������=�������:�-�#-�U�!�# �!�1"���������������������������7��������������������������������������������������������������Inflorescencia����������������� ������������=�����������,�#-�-�����������=��&����:�##�������������Espiguillas��� �������������(�����������=�������1�.���1����������������������&�������%�����=������������������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

159������������������������ �

��������&��������������!�"�!�.�����������=�����1�"�1�.������������������������(����"����������������� ����������������=������1�1�"������������

Distribución y hábitat: ��-��+� -����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+��5��.�,$��� .��51��"""!(�1��/�>���,�����.,+$�����������5�*�4+����1��.�4����(Floración-Fructificación:� ?./+$�5��9$��$(

Agrostis fasciculata (Kunth) Roem. & Schult.5��%����/���� ����������������P�����;��B@������#!�"!�������������Lígula�#� �1�����������=���������.�#-�U�!�#1�!�������������(�����������������������������������������������������������������Inflorescencia������=����������� �-��#� �����������=��&���� ���#"�-������������Espiguillas�#� �1�������������(����������=�������#�1�1�"���������������������&�������%�����=������������������������������������=��&������������=�����#�1�#�"����������������������������������������������������!�"����������������(����-�����������������=�������������

Distribución y hábitat: ��-��+��=.�����>�-����1����1��$,��/��8��1?��-���0.1�7��F��-�$��1�#�1�0>�� .��51�"""!(�1�*+���>����0.5�8���.�1����1��.�4�����5��.�/$��*D0�,$�7��$0$�/���$�+//���,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Agrostis hankeana Hitchc.@��������-�������������Lígula�#�1�1�����������=�������#�1�"�U�!�!"�!�!.�����������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia����������������� ���������������=�����������1�:����������=��&����#�,�"�:�����Espiguillas�1�.���1�������������(����������������=������1�"�1�.����������������������&�������%�����=����������������������������=��&����������=�����#� �1����������������������(������������������������������������=�������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,��-���� /$�� ->��0$��,��$/$04+�� 5� ��1�C.�/�7� �.�,$�� 5� #��D� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� ?.1+$7��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Agrostis trichodes (Kunth) Roem. & Schult.5��%����/���� ������ � �������0�B�@������ �##�������������Lígula�#�1�����������=���������� -�U�!�.�#�1�������������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia������������� ��������������7�����������������������������=�����������#�,�# �-�����������=��&����#�-� �������������Espiguillas�#�1�����������������=�������!�.�#�1���������������������������&�������%�����=��������&������������=�����!�.�#������������������������������������(����-����������=�����!�.������������

Fotos 263 y 264

Foto 265

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

160 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Nombre común:� #�?��,�/� 1+@$��+$�� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+��=.���������1�/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!(�1�*+���>�����1�.�1�����1��/�-�?$1�/7���$�+�,���$1�� ������������"�'���7�!����������������"��5�E��+�����-��+���,�����������(Floración-Fructificación:� ?./+$;��-�+�04��(

Bromus L.

����9:1��$�-$����.1���������-��+���-�$-+���,��/���C$1�����0-/�,���5�/���0$1��@���,���$,$��/�0.1,$��+�$���5��D9./$�,���9�������"�'!(��1��,��/����.���$���-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$�� .��51��"""!��������1�*+���>(

Bromus catharticus Vahl5��%�����/��� ������ � ������W����=��� ���3������ 3���W����0�������������������������"!�-!�������������<��� �#"�������������(�����������������������1S����������������7���������=���������1�������������(�=�������# �1,�U�!���!� ������������������������������������������� Inflorescencia��������������������������������������=�����������-� �1:�-�����������=��&����# �1-��������������������������������� Espiguillas�#���1�#������������(����������������-� ��%��������������������������������������������=�������"�.�:�#�����������������������&��������%��������������������������������������������(����#����������=�����������=��&�����������=����#��,�-�#!����������������������������������������(����:=������ � �:��������������������������������������������������=�����������1��6(�����(�����������������

Usos:���E������0-/��,���$0$�8$���?��� .��51��"""!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,���.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(�1*+���>����0>��$�0�1$��8���.�1���5��������$0D10�1����1�/$�������-����/��4�+9$�,��/����$���(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$�5��9$��$(

Calamagrostis Adans.

0�������������������������Vaina�#�-�1 �����������������=��������(���������������������������=��������������������������Inflorescencia����������������=�&������������Espiguillas�����#��%�������������������������������������������������������������=����������������������������&��������%���������������(���7���������������=����������������������������������������=��&�����������������������=�����#���������������������������������(������-���(����������������������������������������������=����������=�����������1�

#���������9:1��$�����$1$��1�������,��&'����-��+��7�-�$-+���,��/�����9+$1�����0-/�,���5�8�B���,���04$�*�0+�8��+$�(������,��)����-��+��� �$1�1��+E���,���.��0:�+��� 5� ���,+���+4.5�1��� /$� /��9$�,�� /$���1,����+�$���5��D9./$�,���9�������"�'7���E+,���5�#$*/��""%!(����/����"���-��+����1$��,���-$�� .��51���"""!-���� /$��->��0$���$/$04+�1$���+1�$������1��1�*+���>(

Foto 266

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

161������������������������ �

Calamagrostis effusa (Kunth) Steud.@�����#1� !�������������Vaina�1�#!�������������������� �'=�������#�1�1�.�������������(�=�������-!�:-�U�!�!.�!�# ����������������������������������������������������������������Inflorescencia����������������� ���������������=����������1��-�::�����������=��&���� �1#�������������Espiguillas��� �"�.������������������������������������������=�������1�.��� ������������������������������������������������&�������%�����=����������������������������=��&�������������������������&����������������=�������1��� �������������(����-������������������������������� ����������=������1�.���1������������

Nombre común:����+C$�$��-���+//$(Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� 5� �.�,$�� � .��51�"""!(�1�*+���>����0.5��4.1,�1���5�*�4+����1������-���5�C$1���,���.�4����7���B��$0$��1�>�����4+�1,��1�,���5�,�9��,�,��(Floración-Fructificación:��9$��$;�1��$�5� ?./+$(

Calamagrostis fibrovaginata Laegaard5��%����/������� ������ ���������W������5�����@�����"�#1�������������Vaina�#�-�.�����������=�������!�"�#�1��������������(�=������1� �#1�U�!�# �!�:��������������������������������������������������'���������������(������������������(���������������������������������������Inflorescencia���������������� ���������������=�����������,�-��!�"�����������=��&������ �-������������Espiguillas �!�,�#�������������������������������������������=�������-� � ������������������������&�������%����������������=����������������������������=�&�����!�.�#�1���������������������=�����"�"�"�������������(����-��������������������������������=������1�"�1�.������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� 5� ��1�C.�/�� � .��51�"""!(�1�*+���>����>�-����1����1��$,���/����.�4����7���E������.0��9+,��*��+��/��4���7�5���$�+�,���$1�����������--(�5�������������"�(Floración-Fructificación:�8�4���$7�0��C$7�$��.4���5�,+�+�04��(

Calamagrostis intermedia (J.Presl) Steud.@�����-!�,!�������������Vaina�##�1.�������������������� �'�=�������#�1���������������������������=�������"!� !�U�!�.�!�#1������������������������������������������������������Inflorescencia������=�����������-.�:"�����������=��&���1��1,�������������Espiguillas�!�:#�#�#�����������=������� ���.���������������������������������&�������%��������������������=������������������������������&�������1�-� �����������������������������=�����"�.�##�������������(����-���������������������������������������������������S"����������=������"� �:�����������������������

Nombre común:�#�?��,��C$��$(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-�����$,$��/$��-�B�����$1�->��0$�7��F��-�$���1�C.�/��� .��51�"""!(�1�*+���>��������1�/���$�+//���,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:��1��$�5��9$��$;1$E+�04��(

Fotos 267 y 268

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

162 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Calamagrostis ligulata (Kunth) Hitchc.5��%����/������� ������ � �� ����*������*����@�����1"� !�������������Vaina�"�1 �����������=�������"�#-��������������������=������##�"����U�!�1"�!�1.�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia �����=������������.�,!�����������=��&����#-��1�������������Espiguillas�"�"�����������������������������������������=��������1��� ������������������������������������������&�������%�����=����������������������������������������&����=��&���������������1�"���1�������������������=����1�1�.�������������(����1�-�������������=������1�1�"������������Nota:������������������������%���������������������������%��������$�� � �� ����������������������3�������#,,,���5������������������������ ���7��%��������������������������������������������������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$��,�� �.�,$�7� #��D� 5� ��1�C.�/�� � .��51�"""!(�1�*+���>����0.5��4.1,�1����1�/����.�4����7��1�,$1,��8���.�1��0�1�������1�.�1��������+�1,$?.1�$������������(�)����� �5���-��+���,��/$��9:1��$������������5�$�����"��(Floración-Fructificación:� ?./+$7��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Calamagrostis planifolia (Kunth) Trin. ex Steud.0�������������#!�#1!�������������Vaina�#���1#�����������=�������!�"�1�.�������������(�=�������-�-��.�U�!�# �!��������������������������������������� � %(������ � ������������������� ������� � (����� ��(������ ������ ����� �� ��7�����Inflorescencia������=�����������1�1��:�-�����������=��&���� �:�1"������������Espiguilla�"�"�-�1�������������������������������������������=���������,�"�"�����������������������������������������&�������%�����=�����������������������������=��&���������������"�"�"���������������������&�������%�������������=������1��� �������������(����������������������������������������������������S"���������=������1�.������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5��.�,$��� .��51��"""!70.5��$0D1��1��$,���/�>����,�����.,+$(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Chusquea Kunth

��� 3���� ��� .1� 9:1��$� ��F$1<0+��0�1��� �$0-/�?$� =.�� �$0-��1,�� �/��,�,$�� ,�� ���;�&�� ��-��+��7�F�/.�+E�0�1��� �0��+��1��(� ��� �F�+�1,�� ,��,���:F+�$� 5��1��$�0:�+��� *����� /$�� �1,��7� �/��1C�1,$*+/�7���9�1�+1��5��/�$�+�1���,������+/��#$*/��"��7��+�$���5��D9./$�,���9�������"�'7�/��K��"�"7���E+,��5�#$*/��""%!(��1��,��/�����+����-��+���,����� 3����-����1�����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!����1�.�1�����1��/�>����,�����.,+$(

Chusquea tessellata Munro5��%�����/�#3����� ��� ��������������@������@�+����5�#3����� ��� ��3������������*������@�+����=���������3������������@������@�+�����

Fotos 269 y 270

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

163������������������������ �

*���������������#�-�������������������������+������� ���������(�������� �'����������������������=��������%������(������������������������Hojas������������������������������������������������������'���0� �����������������������������������=�(�������-�-������������������������=��������7��������������������������������!�.�#�������������������������������������������������=���������������!�.�-�����������=�������-�#!�U�!� �#�"�����������������������������(������������������������������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia����������������������=�����������"�-�#"�-�����������=��&���� �-�#.��������������������Espiguillas�"�:����������������������(��������������������������#��%����������������������������������������������=�������!�.���������������������������� &��� ��� �%������� �������� �(���� ������������� ���� ������ �������� (�����������������������(��=�����������=��&�����������=������������������������������������������������������(�������1��������������������#�1�1�"��������������(���� �������� ��������1�"������� ������� �������=������"������� ������������������������������=�������������

Nombre común:� *.�=.�� ��$5��>7�.1,+1�0����!7� *$�$�+�$7��@+C$7����+C$(Distribución y hábitat:� ����� ��-��+�� *�� �+,$� ��9+����,�� -$�� .��51� ��"""!� -���� /$�� ->��0$�� ,�$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$��5�#��D(�1�/��C$1��,�����.,+$�8$�0��9��1,���-���*���,�1$0+1�,$��*.���/��7���-��+�/0�1���,�����$//�,$���/��,�,$��,��/����.�4�����57��1�9�1���/7��$4����.�/$�����.;��,$��,���9.�(Floración-Fructificación:��9$��$�5�1$E+�04��;�1��$(

Cortaderia Stapf

@�������Vaina�1�11����������������������������=�������������������������� ����������� ��� ��� (��������=� ������ ���������� ������ �� ������������������������������(������������������������������������(�������������������������� Inflorescencia����������������(������������������=��&�����������Espiguillas�(�����(������������������������ �'�������1�-��%�����������������������������������������������=����������������&�������%���������������������������������������(��=������������=��&�����������=�����1�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������(�����=����������������������������������=�����������1�

/� 9:1��$� �$1�+�1�� �-�$F+0�,�0�1��� & � ��-��+��� -�+1�+-�/0�1��� ,+���+4.+,��� -$�� /$�� �1,��7� ,��,���1�C.�/�� *�����*+/�� 5� ��9�1�+1�7� �$1� .1��� -$���� ��-��+��� =.�� �/��1C�1��.�E���.+1��� 5��.�E�G�/�1,���#$*/��"��7���E+,���5�#$*/��""%7� ��9���,��""'!(��$��,��/����+1�$���-��+���,�/�9:1��$�-����1����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!������1��1�*+���>(

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

164 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Cortaderia columbiana (Pilg.) Pilg.@�����#-�-!�������������Vaina�1�#1�����������=�������!�.�#�1�����������=������#���.�U�!�"�!� ���������������������������������������%���������������� �� ������ ���� �� ������� 0� �� (�� �� � (����� ��������� ���� �� ����Inflorescencia���������������� ���������������������������=������������!�-.����������=��&����#1�#.�������������Espiguillas�#�1�#�:��������������%�������"�-=������#�"�#� �����������=�����#�1�#�"������������������������������#� �����������=�����-� ������������

Distribución y hábitat:���-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>���.1��*+��4��0.5��$0D1�-$���$,���/�>����,�����.,+$(Floración-Fructificación:��9$��$�5�1$E+�04��;�1��$(

Cortaderia nitida (Kunth) Pilg.5��%����/� ���������� ��� ����0�B���@�����!�:�#�1������������Vaina�#-�-�11�����������=�������!�"�����������=������:!�#.!�U�!�-�!�:������������������������������������(������0� ��(�� ����������������������������������Inflorescencia���������������� ������������=����������!�"1�1� ����������=��&����1.�"!�������������Espiguillas�#�-�#�:�������������%�������1�-=�������#�#�#� �����������=�����#�#�#� �����������������������������!�"�#�����������=������:�.������������

Nombre común: $���,������.��!�$����+C$���$5��>!(Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� 5� �.�,$�� � .��51�"""!(�1�*+���>����0>��4+�1�$���+$1�/�5����-����1����1�/$�������-���$��1�/���-�������/����,��/���/�,�����/��,�,$��,��/���/�9.1�����9���5�,��*+���>(Floración-Fructificación:��1��$7� ?.1+$;�9$��$�5�,+�+�04��(

Danthonia DC.

�1�/.5�1,$�$���" �����7��/�9:1��$�����������+�1��������,��������-��+���,+���+4.+,����1�.�$-�7��.�E�G�/�1,�7��$����5��.��0:�+������44��/�5��""'!(��&� ����"�'�������/��D1+�����-��+��,�/�9:1��$�-����1����1/$��->��0$��� .��51��"""!�5���04+:1��1�*+���>(

Danthonia secundiflora J.Presl@�����#1��!�������������Vaina��� �#!�����������������=�������!�"�������������������������������������������������(��������=�������,�1-�U�!�!.�!�# ������������������������������������������������������(������������������������������Inflorescencia�������������������������������������=�����������##�1-�����������=��&������-� ���������������������Espiguillas�!�,�#�"������������(�������������%�������-�:���������������������������������������=������!�,�#�"�������������������������������%�����������������������������������������������(�����=���������&�����������=�����������������������������

Foto 272

Foto 271

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

165������������������������ �

"�.�����������=�����#��"�"�-� ��������������������������������������������������(�����:���������������������������������������������������=��������1����������������������������������������������=�������������������

Hábitat:� ��� �1�.�1���� ��04+:1� �1� ��1�C.�/�7� �.�,$�� 5� #��D� � .��51� �"""!(� 1�*+���>� ���0>�� 4+�1$���+$1�/�5����-����1����1�/$�������-���$��1�/���-�������/����,��/���/�,������/��,�,$��,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Festuca L.

����9:1��$��$1�+�1��������,��% ����-��+��7�,+���+4.+,����1�C$1���0$1��@$����,��/�����9+$1�����0-/�,��5���$-+��/������44��/�5��""'!(�1�/$��->��0$���$/$04+�1$�������1��%���-��+���� .��51��"""!7�.1��,��/���.�/������>��1�*+���>(

Festuca dolichophylla J.Presl@�����!�-�#������������Vaina�-�#-��������������� �'������������=�������!�"����������������=�������1,�-�.-�U�!�!.��������������7�����������������������������������������������������������������������������Inflorescencia����������������������(����������=������������!�:!�����������=��&����#:��"���������������&�������Espiguillas�#�#�1�������������������������(�������������%�������-� ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������=�������1�"���1����������������������&�������%�������������������������������������������(�����#=��������������=��&�����������=�����#��"�"�.�������������������������������(����-������������=��������������������������������������������=�����������1�

Nota:�4�?$�������-B���$����+1�/.5��/��0�5$�B��,�/�0����+�/�,�/�9:1��$����$/����,$��1�/$��->��0$���$/$04+�;1$��57�-$�+4/�0�1��7��$����-$1,����.1��0�C�/��,��E��+�����-��+������1+�/����1�VK�&���7���&���� &!Nombre común: #�?��,��->��0$���.��!(Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$�����+��7�$/$04+��5��.�,$��� .��51��"""!(1�*+���>����0.5��4.1,�1���5�8$�0��9��1,���0��$//��7���-��+�/0�1����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación: �1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Muhlenbergia Schreb.

�:1��$��$1�������,�����;�)����-��+��7�/��0�5$�B��,���//���-�$-+���,�/��.�E$��.1,$7���-��+�/0�1���,��$����0:�+��7�5�0.5�-$�����1�/���C$1�����0-/�,���,����+���#$*/��"��7�#�����$1�5��11�4/���""�!(�������-��+���*�1��+,$���9+����,���-����/��8��1?��-���0.1���$/$04+�1��� .��51��"""!7�.1��,��/����.�/������>-����1����1��/�>����,�����.,+$(

Muhlenbergia cleefi Laegaard@��������������������������������1�"��������������������������� �����������������������+����������������Vaina���1� �����������������=�������!�.�#�1�������������������=�������1�"�:�U�!�"�!�.������������������������������������������������������Inflorescencia����������������������1�������������=������������#� ���1�����������=��&������ �-� ���������������������������������Espiguillas

Fotos 273 y 274

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

166 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

1�"��� ������� ������ ������� �%������� #�� ���� ����� ��� �������������������������������������������������(��=�������!�.�#�1�������������������������������&�������%�����������������������������������(�����#=���������������=�&�����������=�����1�.���1�������������������(��������������������������=����������������������������=�����������1�

Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,���</$�-����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(1� /$��4$�,���,�� /�� /�9.1��,��*+���>� 8$�0�� ��-�����0>��$�0�1$�� /�F$�7��.1=.�� ��04+:1����-$�+4/��1�$1����/���1� �.�4���������+�1,$� ?.1�$��$1��������� �� � '���(�������(Floración-Fructificación: �4�+/7��9$��$�5�1$E+�04��;�1��$(

Ortachne Nees ex Steud.

�:1��$��$1��</$��������-��+����1,:0+����,���.��0:�+����#$*/��"��7���44��/�5��""'!(�+&�������'��������/�D1+�����-��+����9+����,��-�����/�>����,�����.,+$�5�-�����$,$��/$��-�B�����$1�->��0$�7��F��-�$�#�1�0>� .��51��"""!(

Ortachne erectifolia (Swallen) Clayton5��%�����/�' ���� ��� ��������� �����5M������I��X�+�2�����=� ������������������� ���5M����=���� �������������� �����5M������2������X�+�2������@�����1-�������������Vaina�"�.������������������������������=�������1�������������������=�������:�1�11�-�U�!�!"����������������������7������������������������������������������������Inflorescencia�����������������������������������=�����������#-�-�"1���������������������=��&���� �1�#��1�������������������Espiguillas�1�1�"���������������������%�������#=������#�1�#� �����������������������&��������%��������������������������������������������������������������(����������������=���������������������������������=��&�����������=�����#� �1����������������������������������������������������������������(����-���������=������"�"�1����������������������7����������������������=�������������

Hábitat: ��-��+�� 8���.�1��� �1�*+���>� 5� =.��-.�,�� �1�$1������� ��1�$� �1� �.�/$�� �1�*����,$�� �$0$��14$�,��,����0+1$��5������-��(�1� /��� C$1���*D0�,��������� ?.1�$��$1������� 1��� ���7�������������-(7!�������������������� 5������� ���� ��� (Floración-Fructificación:�8�4���$7�0�5$�5��9$��$;$��.4��(

Paspalum L.

�:1��$��$1�&�����%�����-��+��7�-�+1�+-�/0�1���,���/+0����>/+,$�7�5��$1�0�5$���$1��1����+<1�,���//����1�/�1�$��<-+�$���+�$���5��D9./$�,���9�������"�'!(����/����������-��+����1$��,���-$�� .��51���"""!�-����/$�->��0$��,��$/$04+��.1������1�.�1�����1�*+���>(

Paspalum hirtum Kunth@�����"� �������������Vaina�#�����1��������������������(�������7���������=������!�.�����������������=�������#�,�-�"�U�!�1�!�-����������������������������������

Foto 275

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

167������������������������ �

�����(��������������������������������������������������������������Inflorescencia�1�������������������=��&��������������������������Espiguillas1�1�"�������������(������������%�������1������������������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������� ��� �������� �(���� ������ �� ������=� ������ #�� 1�1�"���� ��� ������������������(�����=���������&�����������=�������������#� �1���������������������������������������������(���=�����������#� �#�.��������������������������������(����������������������������(�=����������������������������������������������������������=������������1�

Distribución y hábitat:����.1����-��+��=.��*���+,$���9+����,���</$�-����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51�"""!(�1�*+���>�����4.1,�1���-$�����+��$,��/����9+<17���-��+�/0�1����$4����.�/$��*D0�,$��5��*.���/��75�$���+$1�/0�1����/� /�,$�,�� /$����0+1$�(Floración-Fructificación:��1��$7�?./+$�5�,+�+�04��(

Poa L.

����9:1��$��4�����������,��&�����-��+���,+���+4.+,����1���9+$1�����0-/�,���5�8�B���,���$,$��/�0.1,$7-��$����>�-$4��0�1��� ��-����1��,$��1� /$�� ��<-+�$�� �#$*/��"��7��+�$���5��D9./$�,���9�������"�'!(�1*+���>�����1�.�1�����</$�.1��,�� /��������-��+���,����� �=.��*�1��+,$���9+����,���-���� /$��->��0$��$/$04+�1$�� � .��51� �"""!(

Poa orthophylla Pilg.0��������������!� �#�#������������Vaina�:�-�#������������������������ �'�������=� ������1�"������� �������(�=� �������!�"��U�!�#1�!�1"����������������������������������������������������������������������������������� ��������������������� (����������������������� ��(���Inflorescencia���������������������������� ������������=�����������11��!����������=��&����#1�#:�������������Espiguillas��� �-� �������������(�����(�������������������%�������1��=�������1�"�"�"����������������������&��������%������������������������������������������������������(�������������(����#��=�������(�����������������������=��&�����������=�����1�"�"����������������������������������-����(������������������=������1��� �������������������������������������=�����������1�

Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+��5���1�C.�/��� .��51��"""!(Floración-Fructificación: �1��$7��?./+$�5�,+�+�04��(

Trisetum Pers.

/�9:1��$��+�1���-�$F+0�,�0�1���' ���-��+���=.�����,+���+4.5�1��1�/$��,$��*�0+�8��+$�7���1�$��1��/+0����0-/�,$���$0$�8�B$���#$*/��"��!(�1��/�>����,�����.,+$�����1�.�1�����</$�.1��,�� /��� �������-��+���,�0�� �����=.�����*�1���9+����,$�-����/$��->��0$��,��$/$04+��� .��51��"""!(

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

168 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Trisetum irazuense (Kuntze) Hitchc.@������!�������������Vaina�:�#-���������=��������� ��������������������=������,� �# ���U�!�1�!�"��������������������(��������������������������������� ���������������������� Inflorescencia� ����������� ������������������=�����������":�����������=��&����# �#,���������������������Espiguillas�:�.������������(������(�������������������%��������=�������"� ����������������������&��������%������������������������������������������������������������(���#���������������7���������=����������������������������=��&�����#� ����������������������%����������%�������������=�����#��"�"�.�����������������������������������������������������������(������-�����������������������=�������� �"��������������������������������������������������=�����������1�

Distribución y hábitat: ��-��+��-����1����1��$,$�� /$��-�B�����$1�->��0$�7��F��-�$��1�#��D�� .��51�"""!(�1��/�>����,�����.,+$�����������5����*����9+����,$��</$�-����/$���/��,�,$����,��/��/�9.1��,�*+���>(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

POLYGALACEAE

)��������������������;��������������������Hojas������������������������������������������� �� �������������������=� ����������%����� ���� �������� ��(�����Inflorescencia��������������������Flores�������������'������������%����=�������������������5�����������������������=��������������������������$���������.�����������=����������� �=������1������������������������������D��������������������������������������������������������(�����6(������������������=��������#=���������������Fruto��������������������5�������#���������������������������������������

3�0+/+�����+��$�0$-$/+����$1�������,���&�9:1��$��5�' ����-��+��7��.��1����1��.�E��G�/�1,�7�/��#$/+1��+�5��/�L��+�$���$1=.+����"��!(�1��/�>����,�����.,+$����>���-����1��,���$1�.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

Monnina Ruiz & Pav.

�:1��$� �$1� � �� ��-��+��� ,+���+4.+,��� �1� �0:�+��7� ��-��+�/0�1��� *��+�� �/� 1$�$��+,�1��� ,�� /$�� �1,���3����5����" 27���44��/�5��""'!(�1�*+���>�������.1��,��/��������-��+�����9+����,���-����/$��->��0$��$/$04+�1$�� � .��51� �"""!(

Monnina aff. salicifolia Ruiz & Pav.)�������!�.�1�-������������������������������������������� %(������Pecíolos�#�1����������=�������#�"�����U�!�:�#� ��������(���������������������'��������������������������(��������������������������������(������������������������������������������������������(������%������Sépalos�#� �1�.�U�!�.�1������(�����������=�������'�������&����������������������������������������������

Fotos 276, 277, 278 y 279

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

169������������������������ �

�����=����"�.�-�1������������������������������������������������=�&�����-� ������������������������������������=����������"�.�-�1��������������������7�������������������������������������6(����1�������������Fruto�"�"� �.�������������� �'����(����������

Nota:��&� �����'�������0.5��8B1����&��� ���� �� (8(!��(7��+�1,$��D1�0.5�,:4+/���/$�������������,+�91<��+�$�=.�� ��-���1� /��� ,$�� ��-��+��(� �</$�.1�� ��E+�+<1� ����+����,�/� 9:1��$�-$,�B����/����� /�� +,�1�+,�,�,�� /����-��+��(Distribución y hábitat: ��-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$��5�#��D � .��51��"""!(1�*+���>����8���.�1����1�0��$���/���5�4$�,���,����0+1$�(Floración-Fructificación:��4�+/7�0�5$7��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

POLYGONACEAE

C����������� ��������������G(���������������

9� �����������������������������������������������������������������������������;�������������������������������Hojas����������������������������������������=������������������������������������������(����������7����������������=�������������������������(���������(����������������������������������������)��"� �������1������������������������7��������������������������������(�����Inflorescencia���������������������������7�����Flores�������������������7�������������������%������*���������������������������������(�����������$�������� �,����������=����������� �=������1��������������������������6(����������������������������=����������=�������������������������������������Fruto����&�������������������������������������������(�����������������������������5����������

3�0+/+���$0-.�����-$��2��9:1��$��5�������,���(������-��+��7�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+��7��.1=.��0>��$1��1���,���1�/�����9+$1�����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$��������1,459���"�"!(�1�*+���>�/��8�0+/+�������$0-.�����-$��,$��9:1��$��5��.���$���-��+��(

Clave

#� 0� ���������#-�������������$������������7����������������������������������������������������������)��"�� �������

#F 0� �������� ��� #!� ��� ��� �����$�������� ���� �7����������������������������������������������������������������� 1

1��5������������������0� ������!�:������������������������������������������������������� ���������+���! �������

1F 0����������������� ������0� ��!�.�-����������������������������������

�� 0��������������;�����������������������0� ���������(������%�����������������������������)��"����� �����

�F 9� ������;�������������0� ����������(�������&���%����������������������$$$$$$$$$$$$$$$� ���������+�������� ���

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

170 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Muehlenbeckia Meisn.

9� �������������������������������������;�������������Estípulas��������������������������������� �'��������7������Inflorescencia�����������������7���=����������#�1�"�������������Flores�������������*�������-���������������������%�������7������������������&��������������������������$��������,���� ���������������������������������$������������������������� Fruto�������

�:1��$��$1�& ���-��+����18+-��B8+��������1,459���"�"!(� ���,$����-��+���-����1�����1�*+���>��$1�/��D1+���� =.�� �����1� �1� /�� 8��1?�� -���0.1�� ,��$/$04+�(� �,�0>�7� ������ ��-��+��� �$0-����1� /��0+�0�,+���+4.�+<1�9�$9�>8+��7�-.���*�1��+,$���9+����,���-���� /$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�7��.�,$�7#��D�5�=.+C>��$�����+���� .��51��"""!(

Muehlenbeckia tamnifolia (Kunth) Meisn.9� �����Pecíolos�"�:�����������=�������#�-�"�U�!�:�#�.��������������(������������������������ ��(��� (����� ������� (������� ���� �� ��� ������ ��������� ���(������&���%������Inflorescencia���������Tépalos�#� �1�U�#� �1��������������������� �������������������6(����!�.�����������=�����������������Fruto�-�:������������

Nombre común: $�$1+//$�$���?.�$��$/$��,+�$(Hábitat:��������-��+�����0.5��$0D1��1�*+���>�5�������-�>��+��0�1����1��$,$��/$��0��$���/���,�/�>����,����.,+$(Floración-Fructificación:� ,+�+�04��;0��C$� 5� ?./+$(

Muehlenbeckia volcanica (Benth.) Endl.5�����������������&���������&��4����� ������Pecíolos�#�1�1�"�����������=���������� �:�#�U�1�"������(����%�����������������������(�����������������������������(������������������������������(������%������Inflorescencia�������Tépalos�1�"��� �U�#� ������(�����(������� �'����������������6(����#�1�����������=������������������Fruto�#�1�1������������

Hábitat:����0.5��4.1,�1�����-��+�/0�1����$4����.�/$��0.5�*D0�,$�7��$0$�/$��-�$-+$��,�/�4$�,��1$�;$��+,�1��/� ,�� /�� /�9.1�� ,��*+���>(���1���/0�1��� *�4+��� ��$�+�,�� �$1� ��������������"�����7� �&���������7������������������'���� ���� � �������� �5��/9.1�����-��+���,����������5�����������(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Rumex L.

0����������������������������������������������;�����������&��4����������������Estípulas� ������ (����� ����� ���������� ����������� ���� �� ���� �7�����Inflorescencia���������������������������������7���=�����������1�-������������Flores�������������������7������*������� ����������������������������%������7�������������&��4���&���������������=���������(��������������7���������)��"� ��������&��������������7����������������$�������� �������������������������$������������������������� Fruto����

Fotos 280, 281 y 282

Foto 283

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

171������������������������ �

$����� �+�1�� �-�$F+0�,�0�1��� &��� ��-��+��� ,�� ,+���+4.�+<1� �$�0$-$/+��7� �+1� �04��9$7� /��0�5$�B�� ,��//������>1��$18+1�,�����/�����9+$1�����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$��������1,459���"�"!(�#$��$����-����7�/��,$�� ��-��+��� -����1���� �1�*+���>� �$1� /��� D1+���� ,�/� 9:1��$� ��9+����,��� -$�� .��51� ��"""!� -���� /$�->��0$�� �$/$04+�1$�(

Rumex acetosella L.0�����������������������#-��������������� �'�����������;���������������������Estípulas������7����=����������1�1.�����������=�������!�.�1�U�!�1�!�"�������������������������������������������������������������������������������������(�������%������Inflorescencia��������=��&����-�.�,�����������=�����������1�1�"������������Flores������7�������� ���3����������������������!�.�#� �U�!�"���=�������#�1�1�U�!�-�!�.�������������Fruto�#�1���������������������������������������������������

Nombre común:� 3��,$/+1�7������4��+//$� ����+@$!7 ��19��� �$�$�$�1E+,+�� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:��������-��+�����.1��0�/�C���$0D1� +1��$,.�+,��,��.�$-��5�����1�.�1�����1� /$�->��0$���$/$04+�1$�7�E�1�C$/�1$�7���.��$�+�1$��5�-��.�1$��� .��51��"""!(�1�*+���>�����������5�������1��+�+$��0.5�-���.�4�,$�7��$0$�/$��4$�,���,�����������(Floración-Fructificación:� ,+�+�04��;?.1+$(

Rumex tolimensis Wedd.0������������������������#�.���������������������������������������7�������������������������;�������������Estípulas��������������7����������������=���������#!�#-��������������� �'��=�������1-�-����U�#1�# ����������������(���(��������������������������������������������(������������������������������������������������������(�����������������������������������������(�������%�����������(������������������������Inflorescencia�����������7���=��&�����!� !����������=�������������-�������������Flores�������������(������� �'�=��������1�1�"�U�#�1���������������7������������������=����������1�"�.�U�1�.���1�����6(���!�.�������������Fruto�#� �1���������������������������������������

Nombre común:� �+?.���/7� �?.���/� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:� ��-��+�� =.�� ��04+:1� *�� �+,$� ��9+����,�� -���� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� � .��51�"""!(�1�*+���>����*��$4���E�,$��1������1B���,��/���/�9.1���,��*+���>�5���9��7�����+�1,$�,��8$�0��9��9�,�7�9�1���/0�1���8$�0�1,$�9�.-$��9��1,��7��$4����.�/$��0.5�*D0�,$��5��1�*����,$�(Floración-Fructificación: ?./+$;��-�+�04��(

PORTULACACEAE

C�����������������

0�������������������������������������������������������������������� ���������������'����������������������Hojas�������������������������������������������������������������������=����������������������Inflorescencia��������������

Foto 284

Fotos 285, 286, 287, 288 y 289

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

172 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

������������������������7�������Flores���������������������������%������5�����1���������������������(�����=���������������������������������������������������%������-����������������������������������$��������-�����������=�������������������������=�������(���������=������1��������������������������6(�������������������=����������������������=�������������������������������������� Fruto��������������������������������'��(������������������5��������������������������������������������������������������������������

#$��./���������$1�+�1��������,��2&�9:1��$��5�2�����-��+���,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+������44��/�5��""'!(1�*+���>����>���-����1��,���$1�,$��9:1��$��5�,$����-��+��(

Clave#� *����������������������������

*������� ���� ��� � ��� ��� �����������������������������������������������

#T *���������������������������������*����������������"������������������������������������ ��������������

Calandrinia Kunth

����9:1��$��$1�+�1��� ����-��+�����$1=.+����"��!(��1��,��/���,$����-��+�����9+����,���-����/$��->��0$��$/$04+�1$��� .��51��"""!��������1�*+���>(

Calandrinia acaulis Kunth0������������������������������������������� ��������-������������������������������������������������2�'�&�������������7������� �����������Hojas�������������������������=� ��������1�-�-�U�!�1�!������� ���������������������������������������������������������������������(������������������(������%������Flores�����������7�����=�����������!�.�1��������������Sépalos� �.�:� �U�"�.�-� ������(��������������������������������������=������!�,�#�#�������������6(����������������=�������������=�����������������������������Fruto�-� �������������������������������5������������������������������������������������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,��$�����+��7��.�,$�7���1�C.�/��5#��D�� .��51��"""!(�1��/�>����,�����.,+$�����������5�����1�.�1�����$4����.�/$��1$�0.5��1�*����,$��58/$?$�7����9.��,�,���1����/$��0��$���/���$��F-.������1�/$��4$�,���,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:��1��$7�0��C$�5�,+�+�04��(

Montia L.

���� 9:1��$� �.�1��� �$1� �-�$F+0�,�0�1��� �� ��-��+��7� ,�1��$� ,�� /��� �.�/��� *�5� .1��� -$���� =.�� �$1�$/���1����/+9���0�1�����/��E+,��,�1��$�,�/��9.��5��</$�������'������ &�&���1���1�+,$��0-/+$!�����=.+C>�7/��D1+�������+���0�1�����.>�+����$$K������&��"'%!(�#�����$,��/��8��1?��-���0.1�����*�1���9+����,$�������-��+��� ,������� � $.���+9� �""�7� .��51� �"""!7� � /���0+�0��� =.�� ���>1� -����1���� �1� /$�� ->��0$��$/$04+�1$��5��1��$,��/����9+<1�,�/��/�$��.0�-�C(����:����7��</$�.1�����>��1�*+���>(

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

173������������������������ �

Montia meridensis Friedrich0�������������������������������������������������;����������������������������������Hojas�����������������=���������������1�.�"�:������������������=��������1�-�1�U�!�.�#� ������������������������������������������������(�����������������������������&����(�������%������Inflorescencia������������������������������=�������������,�������������Sépalos�#� �1�U�#� �1��������������������������������=�������1�"���1�������������6(����#�����������=���������������=�����������������������������Fruto�1�������������������������������� ������������������������������������������'��������������5�����������������������(��������������������������������

Distribución y hábitat: ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1�-���� /$��->��0$��,���.�,$��5�#��D� � .��51��"""!�5*�4+����1����/$��0.�9$��5��$?+1���,��$�����-/�1����$�8/$��1,$��1��*������5�/�9.1����$$K������&��"'%!(�1*+���>� ���0.5� 8���.�1��� �1� �.�/$�� *D0�,$�7� �.�4����� 5� /�9.1��7� ����+�1,$� ?.1�$� �$1� ��������"�����������7���������������������7� ���� � �������� �������� � �������� � 5��������������(Floración-Fructificación:��1��$7�0��C$7���-�+�04���5�1$E+�04��(

RANUNCULACEAE

C�������������������������������

0����������������������������;����������������(������������������Hojas��������������������������������������������(��������������������������������������������������������������������������������=������������(�����������������������������=�����������������������������Flores����������������������������������7��)$�������������7�����=���������������������������%������Sépalos���-���������=���������� ����������$��������-�1!�����(�����(���������=����������� �=������1�������������������������6(�������������=���������������=������������������������������������������������7���������=����������������� Fruto��������������&����������������=�&������������������������������������������������������5����������������������(����������������������������������

�� 8�0+/+�� ��1.1�./�����7� +1�/.5�1,$��5,����+,������ 5� J+19,$1+�����7� ��� �$0-$1�� ,�� )&� 9:1��$�� 5&(% ����-��+���=.�������1���-��+�/0�1����1�/�����9+$1���4$���/���5���0-/�,������44��/�5��""'!(�1��/>����,�����.,+$����>���-����1��,���$1�.1�9:1��$�5��.���$���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A� $.���+9��"'�(

Clave

#� *���������������������� ������������0� �����������������������������������������������(�����%����������������������������$$$$$$$$$$$$$$$$�)������������ ���� ����

#F *��������������������������������������������������0� �����������������������������������������������������������������(��������������������%����������������1

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

174 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

1� *�����������������������������(���������0� ���������������������������������*������-��������������������������������������)���������������� ����

1F *�����������������������������(��������� 0� �� ��� ����������� �������� �� ���������� *������ ��"������������������������������������������������� �

�� *������������*�������������������2������������������������������5�������1�"�1�.�7�1�1�"�����������������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$�)������������������ ���

�F *��������������������������������*�������� ���� ��������� 2�������������(�7���������������������5������� #�1�#� � U� !�.���� ��������������$$$$$$$$$$$$$$$$$$$�)�������������������

Ranunculus L.

0����������������������������Pecíolos�����������������������=��� ��������������������������� Receptáculo����(�7���������������Perianto�����'�=������������������(�������7�����%�����)$�������������������������(���������������������������������7����������������=�����������������������(����������������7������)$������� �����������������������������������������������������������+�������#.��!��Aquenios�����������

/�9:1��$�$�������� ��+�1���-�$F+0�,�0�1���)�����-��+���5�����1�.�1�����1�/���C$1���8�B���5���0-/�,��,�� �$,$��/�0.1,$7��� �$,$� /$� /��9$�,�/�9��,+�1����/�+�.,+1�/(���� /��������-��+��� ��9+����,���-$�� .��51��"""!�-����/$��->��0$���$/$04+�1$�7��.���$����>1�-����1�����1�*+���>7� /����.�/����$1��$1�+,���,���$0$���-��+��� �.��0��+��1��� ,�� �0-/+�� ,+���+4.�+<1� � $.���+9� �"'�7���44��/�5� �""'!(� 1� �/� >���� ,����.,+$������1��1��.�/$��0.5�*D0�,$��5�-�1��1$�$��$��1�/���/�9.1��(

Ranunculus flagelliformis Sm.0�������������������������������������������������;�����(�����������Hojas���������������=��������������������=�������1�##�U���1�.�:�������������������(����������������������������������������������������������������������������������������(��������%����������������������Flores�����������2�����������������������������Sépalos���"��1�"�1�.�7�1�1�"���=����������"��1�.���1�U�#�1�����������������������Infrutescencia�1�"�����������=�&�������(����

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,��-���� �$,$�� /$�� -�B���� �$1�->��0$�7� �F��-�$� #�1�0>� � .��51�"""!(�1�*+���>����0.5� 8���.�1���5�����1�.�1�����.0��9+,���1� /��� /�9.1���5��*�����7��1� �.�4�����$4$�,���,���$��+�1����,���9.�(Floración-Fructificación:��1��$7� ?.1+$7� ?./+$�5�,+�+�04��(

Ranunculus geranioides Kunth ex DC.0�����������������������������������������������������������(��������;������(�����������������(���������� �'����Hojas��������������������������������������������������������(��������%����������������������0� ���������������=������!�,�1�U�#�1��������������������������������%������������������������������������0� ��������������������=�������#�.�-�U���"�:������(�����%�������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

175������������������������ �

���������=�����%��������������������#�������������=���������#���U�!�.�1� �����(�������%���������������������������������������������������Flores����������2�����������������������������������������Sépalos�-��"�.�-�1�U�1�.���1��������������=�������-��-� �U��������������������������������������������������������������������������������������Infrutescencia�,�����������=�&����������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,���.�,$��5���1�C.�/��� .��51��"""!(�1*+���>����0.5�8���.�1����1��+�+$��-�$��9+,$�7���-��+�/0�1�����������/$��0��$���/��(Floración-Fructificación:��1��$7�8�4���$�5�?.1+$;�9$��$(

Ranunculus limoselloides Turcz.0������������������ �����������������;�����(�����������Hojas����������������=����������(��������������������������������=�������#�1�.�U�!� �#�1����������������������������������������������������������������������������������������������������(������%��������������������Flores�����������2�������������(�7����������5�����������1��� �1���=��������-� ��"�"�"�U�1�1�"�����������������������Infrutescencia�"�����������=�&���������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� -���� /$�� ->��0$�� ,��$/$04+�7� �.�,$�7� ��1�C.�/�� 5� #��D� .��51��"""!(�1�*+���>����0.5�8���.�1����1��$,���/���/�9.1���5��*������0>��$�0�1$��-��0�1�1���(Floración-Fructificación:��1��$7� ?.1+$;�9$��$�5�,+�+�04��(

Ranunculus nubigenus Kunth ex DC.0�������������������������������������������������������������������������������������������;�����(�����������Hojas����������������=���������������������=�������!�1"�"�U�!�# �#�1������(��������������������������������������������������������������������������������������������������������(��������%���������������������Flores�����������������������7��2��������������(�7��������������������Sépalos���"��#�1�#� �U�!�.���������������������=����������"��#� ���1�U�!�.�������������������(�������������Infrutescencia�"�����������=�&���������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,����04+:1�-����/$��->��0$����.��$�+�1$��5�E�1�C$;/�1$��� .��51��"""!(���0.5��+0+/�����$&�'������'��� �5��������1�/$��0+�0$���04+�1����=.��:���(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

ROSACEAE

C�������������������������������4�

)��������������������������������������������������������������������������������������������'����������;���������������������������������������������������������������������������������������� �'������(������������������������� �������)������Hojas������������������������������������������������������������������������������������������������������������'��������=��������������������������������

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

176 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

���������������=����������������������������������������������������������������������������)������Inflorescencias��������������������������(��������������������������������7�������Flores����������������������������������������������������������=���������"�-�������0������������������������������������������������������)������������������������������������������'�������������������������� 5��������������������(��������������������������������������=�������������������������D����������������������������������������������7�����������$��������1��:���������������(���������=������������ �=������1��������������������������6(������������������������������� ����=���������#�� !=�����������������������������������������������Fruto �� &������������������������������������������������������������������ ����������������'������������������������������������������������5��������������������������������������������

��8�0+/+���$��������$1�+�1��������,������9:1��$��5�2(������-��+��7����>�,+���+4.+,��-$���$,$��/�0.1,$7�.1=.��/��0�5$�B��,��/$��9:1��$������1�.�1���1��1�/���C$1�����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$������$0$/��$.F�"")!(�1�*+���>����>���-����1��,���$1��.���$�9:1��$��5��%���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A��$0$/��$.F��"")I���E+�+���"""(

Clave

#� 0� ������������������������������������0�����������������������������������&��������� ��������������������������������������������������1���������

#T 0� ������"�����������0��������������������������������������������������&�������������������������������������

1� 0������ ���������� $�������� ����������������$��������1������������$$$$$$$$$$$$$$$$�����������������������

1T 5�����������������������$������������������������������������$���������-������������������������� �����

�� *������������������������������� ������������������������'��+������� ��������H����������������������������������������������������"��)�����

�F *�������������������� ������+������������������������C�����������������������������������������������-

"� *����������� ����������������������$��������\�1-=���������\�".����������������������)����������� ����� �

"F *����������� �������������� �������������������� $��������\�:=���������\� !�������������������������������������������������)����������������

-� )��������������������1�"�����������2��������������������������������������+���������������C����� ��� ����� ������������������������������������������������ ����� ������ ���

-F )�����������������������������������!�:������������2�������������������������������+��������������C��������&������������������������������������������������� ��'���������

� 0� ����������������������������������������������������(��������������������������������������������������:

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

177������������������������ �

F 0� �� �� ��������� �����������������������������������������������(��������������������������������������#!

:� 0� �� ������ �������������� 0� ������������������������������������������� ���������� ������������������������'���������$�� � �������

:F 0� ������������'���0� ����������������������������������������������������������%��������������������������������.

.� ;������������������������������������������(���������<���1���1����������=��%���������������������������������������������������������������������������� ,

.F ;��������������������(����������������������������������� ���<���-�:����������=��%���������������������������������������������'�����������!����

,� ;������������������������������(��������(���������3%���������������������7���������������������� �� ���� �� (�������������� �7���������� (�������������������(�������&���%�����������������������������'������������� ����

,F ;�����������������������������������������������������������������3%������������������������������������������ ���� ����� ���(�����%���������������'������������������

#!�� 0� �� ����������� ��� ������ �����������������'������������!������

#!F 0� ������������� ����� ��������������� ���� ����������� ����'������������������������������������������������� ##

##��0� ��!�"�!�:�������������C���������������=����������������������������������������������������'������������ �����

##F 0� ��!�.�1�������������C������������'��� ��� �������������=����������������������������������������#1

#1� 0� ���������=���������������������������� H������������ ��� ������ ������������� �� ����� ������������������������������'��������� ���������

#1F 0� �� ����������� �� ���������=���������������������1��������%�������� H������������ ��������������������� �� ��� ������� �7����������������������������������������������� #�

#�� 0� �����������������������=���������������������������H��������������������� �7���0������ ����������������������������������������'��������������

#�F 0� ���������������������=��������������������������������H����������������������0����������������������������������������'�������������� ����

Acaena Mutis ex L.

0������������������������������������������������������������������������������(��������������(���������;����������������������������������Hojas����������������������=�������������������������=����������������������������=���������������������%���=�����%�������������������������= ����������������(������������������������������������ ���������������������������������������������������������������������������(����������%��������������Inflorescencia������������������7���=�����������(�������� �'�=��&����"���,�����������=����������������������������������� ���������Flores����������0������(�������� �'����������������&��������� ���

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

178 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

5������"��(�����=���������������D��������������������������������$��������1���-�+�������#=���������������=����������������������������������������Fruto����&������� ����������������������������������������&���������������������5������������

����9:1��$����-�$-+$�,�/�*�0+�8��+$��.��5��$1�+�1��������,��������-��+��7�,+���+4.+,����1��.��0:�+��7�.�E��G�/�1,�7��.����/+��5��.��,��L8�+�����$0$/��$.F��"")!(��$��,��/����.���$���-��+���-����1�����1�/$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!������1��1�*+���>(

Acaena cylindristachya Ruiz & Pav.0�����������������������������������������������������������(�������������Estípulas���������(������������=������������.�����������=�������.�1#�U�1�,�"� ���=�&�����������=�����%�������������=���������#�#���U�!�-�#������'���������������(����������������������������������������������������������Inflorescencia�����������(������������������������=���������������#-�����������=����������������������������0������!�.�#� ������������������������������������#�����������&��������Sépalos�!�,�U�!�.��������������������������������������������$�������1��Fruto�1������������

Nombre común:��,+//$� �.1,+1�0����!I��4�$��1$�$��4�$?$� ��$5��>!7�W.+1�$�.1,�� ��$5��>!(UsosA� .�+/+C�,$� �$0$��4$��+E$(Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,��$�����+���5���1�C.�/��� .��51��"""!(1�*+���>�����$0D1��1�-�?$1�/����$1��.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:� 8�4���$7��4�+/;?./+$�5���-�+�04��(

Acaena elongata L.5���������"!�:!��������������������������;��������������������������������'�7��������� �'��Estípulas����������� ����������������������=����������!�.�#�1����������������������������������=�������1���U�#�-�1�-���=��&���������������������������������=�����%��������������������������=���������!�"�#�#�U�!�1�!�-������'���������������(�������������������(���������������������������������������������������������������������������������������Inflorescencia���������������=���������������.�-�����������=�������������������������������������0������1������������������������������������&��������Sépalos�#� �U�#� ������(�����������������������������������7���$��������-��Fruto�:������������

Nombre común:��,+//$���$5��>�5���1��1,��!(UsosA����.�+/+C���1�+18.�+$1���-����/����$1�.�+$1���5��1�����-/��0���-�����$/,���*.��$��8����.��,$�(Distribución y hábitat:� ��-��+�� -����1��� ��04+:1� �1� /$�� ->��0$�� ,��$���� �+��7� �.�,$�� 5� ��1�C.�/�� .��51��"""!(�1�*+���>�*�4+����1��.�/$��,��1.,$�7�0��$���/���5� 8���.�1��0�1�������1�.�1�����$0$-/�1��� �.,���/(Floración-Fructificación:�0�5$;�9$��$�5�$��.4��(

Hesperomeles Lindl.

����9:1��$��.�1����$1�������,��&����-��+���,+���+4.+,����1�/$���1,���5�/���C$1���0$1��@$����,��#�1�0>5�$���� �+��7� �$4��� /$�� &(����0�,�� �/�+�.,� ��$0$/��$.F� �"")!(� 1�*+���>� ���>� ��-����1��,$� �$1��&��� �'�����.1��,��/����+1�$���-��+���,�/�9:1��$�-����1�����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Foto 290

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

179������������������������ �

Hesperomeles obtusifolia (Pers.) Lindl.5��%�����/������� ���������� ������� �2��'�X�*(�� �7� 3�������0��B=������� ������������ �����P����)���������1�"����������������������������������;������������=����� %(����������������������������������������� Hojas��������=������������������������������������'�=���������1�"�����������������������������������������������������=������#�1�1�1�U�!�-�#�-�������������������������������������������������%����������'������������(����(�������������������������������������������������������(�����������������������(��������%���������%������Inflorescencia�������������������������������������������=������������������������������������������Flores�����������(�����������������������������(�������������0�������������������(������5������-��1�-�������������(��������(����������������������������������������=��������-�� ���������������������������(���������������������(�������� ������� ����������������������D�����������������������$��������1!��6(�����������=���������-���������=������������������=���������������������Fruto ��������#����������������������(�����������������������������������������������������'���������������������������(����� �����������������������������������������������������5�������������

Nota:��������-��+���+�1��.1��9��1�E��+�4+/+,�,�0$�8$/<9+����1��.��*$?��7�/$�=.��*��9�1���,$��$18.�+$1����F$1<0+���(Nombre común:��$��+@$7� �0��+//$� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+��-����1����1��$,$��/$��-�B�����$1�->��0$��� .��51��"""!(�1�*+���>����>���1�+�/0�1����1�0��$���/��7���-��+�/0�1����1��=.�//$����$�+�,$�����$����$������-��7�����+�1,$� ?.1�$�$1��� �������� �������'����7��� ����� ����'����7����������� '������"��7������������ ����������� 5��������������"�����7��1����$�������-��+��(Floración-Fructificación:� ?.1+$�5�$��.4��;8�4���$(

Lachemilla (Focke) Rydb.

0���������������������������������������������������������(������������������;�������������������������������������=������������(������������������������������������������������������������� ���'$���!����%�'$��������������� ����������������(����������Hojas����������������������������������������������������������������������������������������(�������������������'�=������������������������������������������������������������(���������������������(��������(��=��������������������������������������������������������������������������=���������������������������������Inflorescencias���������������������������(��������������������������������7�����=����������������������������������������������������������Flores����������0������(�������� �'���5������������������"����&���������������������������'$���� �������������&���������(������������������� �'��=��������������D����������������7��������������������������� ���$��������1���"���+������#�"=��������������=�������������������(����Fruto����&�������� �'������������������������������5������������

Foto 291

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

180 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

/�9:1��$������������ � �+�1��������,�������-��+��7�,+���+4.+,���,��,��*+/�� 5���9�1�+1��*������/� �.��,��/+8$�1+�7�-��$� /��0�5$��-�����,���//��� ���>1� �$18+1�,����� /���-�������/����,�� /$���1,��� ��$0$/��$.F�"")7���E+�+���"""!(��1�*+���>������1�1.�E��,��/���&����-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$0;4+�1$�� � .��51��"""!(

Nota: /���0�,+,���-����1��,���-����/������B-./���+1�/.5�1�/��E�+1�7��.�1,$����>�-����1��(

Lachemilla aphanoides (Mutis ex L.f.) Rothm.0�����1!�������������;�����������������������������(���������Hojas����������'���0� �������������������������������������������������������=�����������������-�:�������������(����� ������������������������7����������������������%���������������������������������������������������=������������!�.�#�#�U�#�.�1�#��������������������������������'�����(������������������������ ������ ������� �� ������� ������ ��� ���� ���������� ��������� ���(�������%�����������������Inflorescencia����������������������������7�����=������������������������������������������������=�����������#�1������������(���������0������!�.��������������7���������������������������������������������Episépalos����������!�,������������������������������������������+�������1����$��������������Fruto�#������������

Distribución y hábitat: �������-��+���+�1��,+���+4.�+<1��0-/+��-.������>�-����1����1��$,$��/$��-�B�����$1->��0$��� .��51��"""!(�1�*+���>��������$4����.�/$���1�*����,$�(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Lachemilla fulvescens (L.M.Perry) Rothm.0�����.�������������������������;������������������(���������Hojas ������������������������������������������������������������������������'�������(��������������������(��������%��������������������0� ������������������������������������������������������=������������������!�.�������������7������������������=���������1�1�-�������������(������=������������#�#�-�U#�-�1���������������"�-���������������������������������������������������������0� ���������������������������������������������������=�������������������1�"�"�������������(���#� ���1������������������������7�����������������������%�������������������������������=� �����������!�:�#�1�U�!�:�#�-������������������������������������������������������������������������������������������������ Inflorescencia������������������������������������������7�����=��������������������������"����������������������=����������#�1��������������� ����(���������0������#��������������7�������������������������������������Episépalos����������!�.��������������7�����������������������������������������������������������+���������"��$��������(����Fruto1��������������� ��

Nombre común:����?.�/+��� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+�� ��9+����,��-���� /$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$�� 5���1�C.�/�� � .��51

Foto 292

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

181������������������������ �

�"""!(�1��/�>����,�����.,+$�����4.1,�1����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$��5�-���.�4�,$�7���-��+�/0�1����1�/�C$1��,�������$���/��/�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:��1��$7��?./+$�5��9$��$(

Lachemilla galioides (Benth.) Rothm.5���������1-�������������;�����������������������������(���������Hojas����������'���0� �����������������������������������������������������(����������������=�(���1�1�.������������������������7������(�������������=��%�������� �"�.U�#�1�#� ��������������������7�����7����������(�����������������������������������������(�����������������������(���������(�������&���%������Inflorescencia���������������������������7�����=����������������1�.�����������������������������=����������!�.�#�1�������������(���������0������#� ��������������7�������������������������������������Episépalos�!�.��������������������#�1�������������������7������������������������������������������������+���������"��$��������(���Fruto�#� ������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,���.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(�1*+���>��������1� �.�4����� 5� E�//��+�$�� �1�*����,$�7� ������,�� /��� /�9.1��7� �$4��� �.�/$��*D0�,$��$��1�*.���/��7� ?.1�$� �$1��������� �� � �-(7� ������ �-(7� � �������� ����"�'���7� ���������� �� ������7!����������������"��� 5��/9.1�����-��+���,���������� 5�����������(Floración-Fructificación:��1��$7� ?.1+$;�9$��$7�$��.4���5�1$E+�04��(

Lachemilla hirta (L.M.Perry) Rothm.5���������.��������������������������;������������������(���������Hojas���������������0� �������������������������������������������������=�����������������#� �"�"�������������(���!�.�#� ��������������7����������������������������������������%������1��������������������������������=��������1���������������(������=������������!�,�#�-�U�#�1�#�,���������������������������������������������������'�����������������(������������(�����������=��������!�:�#�1�U�!��-�#��������(���������������������������������������������������������������������������������������������������(���������%����������������������������������������������Inflorescencia����������#�1�������������������������7������7��(�����=����������������"�������������1��������=�����������1� �������������(���������0������#��������������7����������������������������������������Episépalos�#� ��������������7������������������������������������������������=��������#�1��������������7�������������������������������������������������+���������"��$�������������Fruto�1�������������(���������������

Distribución y hábitat: ��-��+� ��9+����,��-���� /$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/�� 5��.�,$�� � .��51�"""!(Floración-Fructificación:� �9$��$(

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

182 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Lachemilla hispidula (L.M.Perry) Rothm5���������1!������������������������7����������������������������;�������������������(������������=�������������������������������������������������������������Hojas�����������'���0� ������������������������������������������������%���(�����������������=�(���1���1�����������=��%������1�.�"�U�#���������������������������������(���������(������%������Inflorescencia����������������������7���=����������������1�����������������������������=�����������!�.������������(���������0������#�1��������������7�������������������������������������D����������������� ���Episépalos�!�-��������������������!�.�������������������7�����������������������������������������������+�������#�1��$��������(���Fruto�#�1������������

Distribución y hábitat:���-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,���.�,$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:��1��$�5� ?.1+$;��-�+�04��(

Lachemilla aff. holosericea (L.M.Perry) Rothm.0��������������������������������������������(�����'������(���������������;��������������� (���������Hojas ������ �� ���������������������0� ������������������������������������������������������=������������������-� ������������(�����.�"��������������������=���������!���#�����������=�������������� �U�-�#!��������(������������������������������=����������� �U�1�"��������(�����������������������������������(����������%��������������0� ���������������������������������������������������������������������������������������������(�����������������=�����������������"� �������������(���1�������������������������%��������������������������������(��������=��������������"�U�1��������������������������������������������������������������������������������������������(�������&���%������Flores���������������������������7����������������=������������������-�"�����������������������������=�����������1�1�"������������0������#�1��������������7��������������������������������������Episépalos���������!�.��������������7���������������������������������������������������+����������$��������(����Fruto�#� ��������������� ��

Distribución y hábitat:��1�*+���>�8.��$4���E�,��-$���$,���/�>����,�����.,+$7�����+�1,$���/��$�+//��,��/��/�9.1��� 57� $���+$1�/0�1��7� �.0��9+,�(Floración-Fructificación:��1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Lachemilla mandoniana (Wedd.) Rothm.5��%����/�'���������������� ����2�������2�����0���������������������������������������������������������������;����������������Hojas�������������������������������&�������������������������&��4��0� �������������������������������������������������������=�����������������#� �������������(���!�.������������������������������������������=����������#�.������������������������=�������"�:�U�"� ������(�����"�������������������'

Foto 293

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

183������������������������ �

������������(�����������=�����������-�U�"� ��������(�������%������������������������������������������������������%���������������������������(���������%��������������0� ������������������������#�-�����������=������������1�"�U���"�����Flores�����������7�����=����������������1�"����������������������������=�����������#���������������������0������#��������������������������������Episépalos��������=��������!�"������������������������������+������#�$��������(����Fruto�#�1������������

Nota: ,�4+,$���=.��/$�������������,+�91<��+�$��=.����-���1����&����"������,���&�����"����� ��$�*0(!�$�*0(��$1���.0�0�1���E��+�4/��7����$-�<�-$���$1�+,����������D/�+0���$0$��+1<1+0$�,���&����"�����7,����.��,$���/$�-�$-.���$�-$���$0$/��$.F���"")!�5���E+�+����"""!(Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�� 5� �.�,$�� � .��51�"""!(�1�*+���>��������1��.�4�����5��.�/$��*D0�,$��$�-��+<,+��0�1���+1.1,�,$�7��$0$�/���$�+//���,�/��� /�9.1��(Floración-Fructificación:��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Lachemilla nivalis (Kunth) Rothm.5���������#!�1-���"!��������������;���������������(����������������=���������������(���������������������������������� ���Hojas�����������'���0� ����������������������������������������������������(�����������������=�(���-�:�������������7��������������������������������������������������������������=��%��������"U�#����������������������������������������������������������(���������(�������%������Inflorescencia���������������������7���=����������������1�-��������������������=�����������!�.�#�1�������������(���������0������#�1�������������7��������������������������������������Episépalos�!�"��������������������!�.�������������������7������������������������������������������������+�������1���$��������(����Fruto�#�1������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!(�1�*+���>�*�4+����1� �+�+$��*D0�,$�7� �$0$� /$���*.���/��7� ����+�1,$� ?.1�$��$1���-��+���,�� /$�9:1��$�� ��� ����5����"���(Floración-Fructificación:� ?./+$;�9$��$�5�1$E+�04��;� 8�4���$(

Lachemilla orbiculata (Ruiz & Pav.) Rydb.0�������������������������.���������������������7���������������������������;����������(�����������������������������Hojas�����������������������������������(�������������������������������������������������������������=������������������#�������������������������������������������������=����������1���-�����������=�������!�.�#�,�U�#�1���1����������������'������������������������(�����������������������������������������������������������������������������������������������������(�������%�������������������Inflorescencia�����������������������������������������7���=���������"�������������(������� �'�=��&����-�-�-�����������=����������������"�-��������������������������������%�������������=�����������#������������������������0������1��������������7��������������������������������������Episépalos����������1�������������7�������������������������������������������������������+��������#����1��"���$��������(����Fruto�"������������

Foto 296

Fotos 294 y 295

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

184 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Nombre común:�#/�9�,���7����?.�/���.1,+1�0����!I����?.�/��5����?��,�����<1�����+@$!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!(�����1�.�1�����+�0-����1�C$1���-���.�4�,���5��F-.�����7��$0$�/���1���,��0+�0����/��/�9.1��,�*+���>�5�4$�,���,��/$����0+1$�(Floración-Fructificación:��1��$7�?.1+$7��9$��$�5�$��.4��(

Rubus L.

5����������������������������������������;������������������������������������������ �'����Hojas�����������������������(��������������������=�����������������������������(������������������������������������������=���������#�1�����������������(��������� �������������(�������=�����%���������������=�����������������������������������������%���������������(���(�������������������(����� �'�����(���(���������������������������������������(����������%�������������Flores�����������������������������������������������7�����=�� ����������������(�����������������������=����������������������������Flores�����������������%������������������%������������=��������������������2�������������(�7��� 0������ ������������� Sépalos� �(����� �� ���� ��������=� ���������(�������������������������������D�������������������$��������1-��:��������������(�����������+�������".�� !=������������������=���������������Infrutes-cencia �������������������������=�����'�������������� ������������������������5�����������������

$��� ���� .1� 9:1��$� �$�0$-$/+��� �$1� ������ ,�� & �� ��-��+��7� �+�1,$�0>�� �4.1,�1��� �1� /��� ��9+$1����0-/�,���,�/�*�0+�8��+$�1$������$0$/��$.F��"")!(�1�*+���>������1�,$��,��/���$�*$���-��+����1$��,��-$�� .��51�� ��"""!�-���� /�� 8��1?��-���0.1���$/$04+�1�I��//B�����1�.�1���1��1�0��$���/���.4+��,$���1C$1������9.��,�,���5��4�+9�,��7�4�?$���4.��$��,��0�5$��-$���(

Rubus acanthophyllos Focke5���������#!�1-�������������;����������������������(���������������������Hojas�������=�������#�:�"� �U�#����������(�����������������������'�����������������������Flores�������������������=��&����������������=�����������!�-�1����������=���������1�-���-�������������Sépalos�#�#�#�U�!� �!�:�����������������������=�������#�-�������������$����������������1-�����������������(����������+��������������".��������������Infrutescencia�#�1�1������������

Distribución:���-��+��-����1����1�/$��->��0$��,��$/$04+�7��.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:�$��.4���5�,+�+�04��;8�4���$(

Rubus gachetensis Berger5��������� !�������������;��������������������������������Hojas��������������������=����%������!�1�#����������������������(�������=�������"�.�,�U�#�-���-������������������������������������������=���������#�,�:�-�U�#���-�������������������������&�������������������������������������������������������'��������������������Flores������������������������=��&��������1�����������=�����������#�-����������

Fotos 297 y 298

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

185������������������������ �

����=���������"�-�-�-�������������Sépalos�!�,�#���U�!� �!�:�������������(��������=�������!�.�#�#�������������$�����������������:�������������������������������������(����������+��������������� !���������������Infrutescencia�#�-������������

Nombre común:��$���,��->��0$��.1,+1�0����!(Distribución:��������-��+��*���+,$���9+����,��D1+��0�1���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� ?./+$7��9$��$�5�,+�+�04��;8�4���$(

RUBIACEAEC��������������������������������&���

0��������������������������������������������������������;������������������������������������������������������������������������������������������������������ %(������Hojas��������������������(�����������������������������=������������������������������������������������������������������������������������� �=���������������������������������������������������������������(�������������������Flores���������������������������������7�����=�����������������������������=���(�������������������������������*������Flores�������������������������������������������Hipanto�������'��������������%����������� �������������������������(������������������������������������������=�����������������%�����������������$�����������������=������������ �=������1��������������������������6(�����������������������������������������������������������������������������=��������#������=����������������������������Fruto��������������������������������������������������������������������������������������������������������������5���������������%���������������������

��8�0+/+���.4+���������-�+1�+-�/0�1��� ��$-+��/�5����.1��,�� /���0>��,+E������,�1��$�,�� /���-/�1�����$18/$���7��$1�������,��)���9:1��$��5���(������-��+������0-������""2!(�1�*+���>��������-����1��,���$1�����9:1��$��5��+������-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���0-������"��7��"�&7��""�7��""2I���1���""�I����,���"")(

Clave

#� )���������$������������"�-��������������� ����������+���'� ���� ���������������������� ��������� ���������������������������������������� �������������

#F 0�������$����������������+���'�������������������������������������������1

1� *����� ������� 0� �� �������=�����������&��4���������������������

1F *�����������������������������������������0� ��������������(��������������������������������������������������������������4�������� �������������������������������������"��*�����

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

186 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�� 0� �����������������������������(������&��������0������ �� ����'����������� C����� ��� ������� ����������������������������������������������������������� ������������

�F 0� ���(�������������������������(���(������0������������'���������C������������� ��������������������������������������������� �� ��������������

"� 0� ��"����������������������������������-"F 0� �� ����������������������������������

-� 0� ��1� ����������������(�����%������������(���H�(���������

������� C����� ���� ������ ���������������������������������*��������������

-F 0� ��!�.�#�1����������������(�������%������H�(�����������������C�����������������������*������ ��� ��

� 0� �� ���� ���'������ ��(��� ����������������������H�(����������������)���������������������������������������������������������������������������������������*��������������

F 0� ���������'�������������(����������������������(������H�(����������������+�������������� �������������������������������������������������������������������*�������� ������

Arcytophyllum Willd. ex Schult. & Schult.f.

)���������������������������������������������;�������������������������Hojas��������=�����������������������������������������������������������(��������������������������������������� �=���������������������������%�����������'����������(������������������(������&��������������������������������������(���������(������%����� Flores�������������������������������Hipanto����������+���'��������������������������������������������������������=�������-����������������������������������������%����������������������������6(�����������������������=���������������Fruto���������������������������������������������������������5����������������������

/�9:1��$��+�1��� ���-��+���-�$-+���,��/���0$1��@���1�$��$-+��/������1���""�!(�1��/�>����,�����.,+$����1�$1����$1�,$��,��/����+������-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Arcytophyllum muticum (Wedd.) Standl.0��������������&����������������Estípulas����������������������������������=������!�.�1�U�1�.�"������'������������������������������������������������%��Hipanto�#� �������������)������������������������������=��������#� �U�!�.��������������������������������=�����������������������Fruto�"������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/��5�$����+���� .��51��"""!(�1�*+���>����8���.�1����1��$,���/�>����,�����.,+$7��1��.�4�����5��.�/$��0.5�*D0�,$�7��B��$0$��1��.�/$��,���.4+���$�(Floración-Fructificación:�0��C$7�0�5$���1$E+�04��(

Fotos 299, 300 y 301

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

187������������������������ �

Arcytophyllum nitidum (Kunth) Schltdl.5��%����/������ ��������������������W������5�����)��������#�-��������������������������������Estípulas��������������������"�-��������������������������������������������������=���������-�U�#�1�#� ������'�������������������� �������� ����������������Hipanto� #�1������� ������ )����������������������#������������������������7��������������������������������������=�������1�.�U�#�1�����������������(�������������=��������������������������������Fruto�1������������

Nombre común:�*+��7���$4$7��.��.4.7�#+$?$� �.1,+1�0����!� 5���1�,+//$� ��$5��>!(Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>����������5�*�4+����1����/$����4.���/��(Floración-Fructificación:�8�4���$7�0��C$7�0�5$7�?.1+$7��9$��$7�$��.4���5�1$E+�04��(

Coprosma J.R. & G.Forst.

�:1��$�,���0-/+��,+���+4.�+<1��1��/�#��B8+�$��.��5��$1�+�1���&����-��+��(��.����-��+����$1��$0.1����1>����� ���$/$1+C�,��� 5� -���.�4�,��7� �$0$� /$�� 4$�,��� ,�� ��0+1$�� 5� >����� =.�0�,��� $� ��/�,��� ����,��"")!(�1�*+���>����>���-����1��,$��$1�.1����-��+�(

Coprosma granadensis (L.f.) Heads5��%�����/�* ����������������@������7�3��=�0��������������������3����D����0����������������������&��4�������������� ������������Estípulas���������������������=����������#�1�#�-����������������������������=�������1�.�-�U�1�-������(���������������(�������������������������� �������������������������(����������������Flores������������������������������Hipanto�������'����������+�����1����������������������������������%�����������������������������6(����#� ��������������(���������������=��������������Fruto��������-�:����������������������� ���(�����������������5��������1������������

Nombre común:�$��/+�$�,���9.�7�$��/�$�$��/+�$����$5��>!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,��$�����+��7��.�,$��5�#��D�� .��51�"""!(�1�*+���>����0.5��4.1,�1����1�C$1���*D0�,��7��$0$���/.,��7�$��1��.�/$���1�*����,$�7��$0$/$��4$�,���,��/���=.�4��,+���(Floración-Fructificación:�0��C$7� ?.1+$�5�,+�+�04��;8�4���$(

Galium L.

0��������������������������������������;�������������������������������������������������������������������������������������������������������Hojas��������������(����������������������������������������������������������������4������� ��������������������������*$���� ������=��������(����������������������������������������(��������������������������������(������Flores�����������7�������������7�����������������=������������������������������=���(�������������

Fotos 302 y 303

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

188 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

������������"���������������������������Hipanto�������'��������=����������������������������������6(����������������������������������=�����������������Fruto�������������������������������������������������� ��&���������(�������������������������������%�������(�����5������������������

�:1��$��$�0$-$/+����$1�������,��%�����-��+������0-������""2!(�.���$�,��/�����+����-��+���,��������=.�������1��1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�����1�$1����$1��1*+���>(

Galium ascendens Willd. ex Spreng.0�������;���������������������������������������Hojas� ���������=���������:�U�!�.�1���������������������������'�������������������������������������������������������������������������������������(������%������Inflorescencia�������=���(�������������=�����������!�.���������������������+�������1����������������������������%�������������������������������������������6(����!�"�������������������������������Fruto�1�-�������������������

Nombre común:�$��/+�$7�$��/+�$�,�/9�,$� �.1,+1�0����!7�#.��� ��.��!7��+��4��,��4�.?�� ���//�!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,���</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(�1�*+���>���0.5��4.1,�1����1��$,���/����.�4�����5��.�/$���1�*����,$��5����$4���E<�����+�1,$�?.1�$��$1������'�����7�������������� ����'��� 5���� ���� (���%����� � (Floración-Fructificación:�0�5$7� ?.1+$�5��9$��$;0��C$(

Galium canescens Kunth5��%����/�*�������������P�����0�������;������������������������������(����Hojas�"���������=�������-�#!�U�1� ������(���������������������������������'����������������������(���������������������������������������������������������������������������� ������ ��(����� �� ����� ������ ������� �� ���������� ���(�����%������ ������(�� �� �������� Inflorescencia� �������=� ��(������� ������=����������#�-�����������������������+�������1�����������������(����������������������6(����!�.��������������������������������������������Fruto�#� ������������(��������������������������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,��$�����+��7���1�C.�/�5� �.�,$�� � .��51� �"""!(� ���� ��-��+�� ��� �1�.�1���� �1� �$,�� �/� >���� ,�� ���.,+$7� .�.�/0�1��� �1���� /$�0��$���/��7�����+�1,$�?.1�$��$1�� ����������������"� �5�!���������������� (Floración-Fructificación:� ?.1+$� 5� ?./+$(

Galium corymbosum Ruiz & Pav.5��%�����/�)�����������������2��'�X�*(���0�����=�)�����������������2��'�X�*(��W�5�����0�������;������������������������������(����Hojas�"���������=���������1� ���U�!�.�#�1������������������������'�����������������(���������(����������������������������������(���������������������(������%������Flores��������������������7��������������=���������������(�������������������������������(��������

Foto 304

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

189������������������������ �

��������������%���+����������������������������������������������6(������������!�"�������������������������C�����������������������������������������������

Distribución:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,���.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(Floración-Fructificación:� ?.1+$(

Galium hypocarpium (L.) Endl. ex Griseb.5��%�����/�)�������� ������� �W������ W�5����=�)�������� �� ���� �2��'� X� *(��W�5����=�)����������� ��������3���0�����0�������;���������������������������������������������(����Hojas�"������������(����������������������������#�����������=��������� �.�.�U�#� ���1��������(��������������������������������������������'���������������������������(�����������������(�����������������������������(���������������������������������������������(�����������������������������(������%������Flores����������������������7�����=���������������(�����������������������7�����������������%�=��������������������+�����#�1�����������������������������������������6(����!�.������������������������������������������Fruto�"��������������������� �

Nombre común:�$��/+�$�$���+�+//��,�� ��@+�� �.1,+1�0����!(Usos:� �.�� ��B���� �$1�+�1�1� �+1��� �$?$7� �/� �.�/� *�� �+,$� �F���B,$� -$�� /$�� +1,B9�1��� �$0$� �+1�.��� 1��.��/���0-������"��7��"�&7��""�!(Distribución y hábitat:� ����� ��-��+�� ���>� -����1��� �1� �$,$�� /$�� -�B���� �$1� ->��0$�� � .��51� �"""!(� 1*+���>����0.5��$0D1��1�-�?$1�/��� 5��1�0��$���/��� 5�9�1���/0�1����������/��4�+9$�,�� /��E�9����+<1��4.��+E�(Floración-Fructificación:��1��$7� ?.1+$7� ?./+$�5�$��.4��(

SCROPHULARIACEAE

C�������������������������������������������������������

0������������������������������������������(���������������������������������������;�������������������������������������������������������������������������Ho-jas����������������������������������������������������������������������������������������������=�������������������������������������Flores������������������������7������������������������������Flores����������������������(�������������'������������%������+���'�������������������������������� �����%������"�-�������������������=�������������������������������������������%������"�-��������������1�������� �������D��������������������������������������������$�������������������1���"��������������(���������������=����������� ������������=������1��������������������������������(����������������������������� ������6(��������������������������������������������=��������#=������������������(��

Fotos 305, 306 y 307

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

190 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

��������������Fruto����������������������������������������������������������������'���������������������������������������5������������������������ ��������������������������������������������������������(��������

3�0+/+�� �$0-.����� -$�� &��� 9:1��$�� 5� �-�$F+0�,�0�1��� 2(���� ��-��+��7� -�>��+��0�1��� �$�0$-$/+��7�.1=.�� ���>�0>�� ,+E���+8+��,�� �1� /���0$1��@��� ��$-+��/��� 5� �1� /��� ��9+$1��� ��0-/�,��� 5� �.4��$-+��/����$/09��1�5��$/�.��"�%!(�1�*+���>����>���-����1��,���$1�1.�E��9:1��$��5��2���-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A��$/09��1�5��$/�.��"�%I��$/�.��"��I�3��1>1,�C;�/$1�$��""�7��""27��"" I��//$������(�&��&(

Clave

#� )��������������������������������������1#F 0��������������������������������������������:

1� )����������������0� ������������������� C������ ��������� �� �������������7�������5�������������-=������������������������������������������������������� ��� �������� ���

1F 5���������� �������������0� �� ������������ ������� �� �������H�������������������������������+���'�������� ���� 1�"� �%�����=� ���������������������������������������

�� 0� �� �������� �'� ����� �����������������+���'�����1��%�����=��������(�������%������(�����������������������������6(����������������������������������������������������������������� ���

�F 0� ������������������������'��������������������+���'����"��%�����=�������������������7��������������������������%�����(�������������������������������6(����������������������������������"����������

"� +�����(�������������������������������������������������������������������� ����� ���

"F +���������������������������������-

-� +���'�.�.�,�-�����������=�������#���#�"��������������%���������������������� ����� &��� ���� (��������������������������������������������������� ��

-F +���'�"�.�:�-�����������=�������!�.�#��������������%�����������������������(�������������������������������������

� 3%������������������������������������������)�������������C�����������'�������������������������������������������������������������� ����

F 3%�����������������������������������������������������)������������������ C��������� ��� ������� ��������������������������������������������������������

:� *����� ��������� ���� ��� �� ������������������������'� ���������������

:Y *�������������������������� ���������������������������������������������.

.� 0� ��������������������������������������,

.F 0� �������������������������������������#!

,� *����� ��������� (�������� 0� ���������=�����������������C���������������+���'�����"��%�����=���������������!�-���������������������������������������������������#���� �����������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

191������������������������ �

,F *����� �������� �����������������������0� �� �������=� ����������������������H���������������������+���'�����1��%�����=���������� ��� #� ��� ��� ����� ������������������������������������������������������ ���

#!� 0� ������������������������������������+�����������������������������������������������*���� ���� � ������

#!F 0� �������������������������������������������+�����������������������������������������������##

##� *�������������������������������������������������������������=�������� ����������� � �����������

+����� ����������� ���� 1� �%����������������C����������������������������������������������� �������"�����

##F *����������������������������������������������������=���������������������+�����������������"�-��%�������������C������������'�������������������������������� �����������������������������������������#1

#1� 0� ���������������������C�������������=��������������#������������������������������ ���������������

#1F 0� �� ���� �� ������ ������H��������������������=�����������������!�-����������������������������������������&�� �������������� ���

Aragoa Kunth

����9:1��$��$1�+�1���"���-��+���5����.1��/�0�1�$��1,:0+�$�,��/$��->��0$��5��.4->��0$��,��$/$04+�5� ��1�C.�/�(� 1�$/$04+�� ��� �F�+�1,�� -�+1�+-�/0�1��� -$�� /�� �$�,+//������+�1��/7� ,��,�� �/� ->��0$� ,��.0�-�C�*������/�0��+C$�,����0>7�5�-����1����/9.1�����-��+���*��+���/�1$����,��/���$�,+//�������+,�1��/7�1�/�������1B��,��#��+?>�5��1�/���+�������E�,��,����1����������3��1>1,�C;�/$1�$��""�7��"" !(����/���� ��-��+�����9+����,���-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��</$�.1���������1��/�>����,�����.,+$(

Aragoa corrugatifolia Fern.Alonso)��������#�#� ��������������������;��������������Hojas������������������������������������=��������� �"�.�U�!�.�#�1�������������������������������������������������(������%�������������������������(����Flores���������������������������Perianto�����������������������=����������������-���� �"�"�U�1�1�"������(�����(������������������������������=���������������������������������������������������������������������������������������������������� �"�"��������������%������"�� � �"������������������(��������������������(�������������D�������������������������$��������"����������6(���#�1�����������=�������������=����������������Fruto���1�"�����������������������(������5������������������������������������������������������������������������������

Distribución y hábitat:���-��+���$1$�+,��D1+��0�1���-����/$��->��0$��,�/��.0�-�C7��1�/$��,�-����0�1;�$��,��.1,+1�0�����5�������3��1>1,�C;�/$1�$��""2!7�,$1,���������1��.�/$��0.5�*D0�,$�7�������,�/�9.1��� $� -/�1+�+��� �1�9�,��(� 1�*+���>7� ��� �1�.�1���� ���+� �F�/.�+E�0�1��� 8$�0�1,$� .1� �$�,<1�/��,�,$��,��/��/�9.1�� ��9�(Floración-Fructificación:� ?./+$;8�4���$(

Fotos 308 y 309

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

192 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

Bartsia L.

5�������������������������������������������(������������������������������������������������������������;����������������������������(������(���������������������Hojas�����������������������������=� ���������������� ���������(����(�������������������������������'����������(�������������������������������������������������(��������������������������������(��������������������������������������������������������������������������(�������������������%���������������(�����������������������Inflorescencia��������������������������������������������������������������������������������������������=���������(�����������������(������������������Cáliz�������������������������������� ������������������������������������(�����(������������������������������������������������%������"���(�������������������(����������������������������������������������������4���������������������������������������=�������������������������������������%������"���������������������������������������7�������������������������������������(�����������������������������������%��(����$��������"��D������������������������������������%����������������������6(��������������=����������(����Fruto������������5��������������������������������������������������������������������

�:1��$�-�+1�+-�/0�1����1,+1$7��$1�.1����-��+���1��$�����0:�+��7�.1���1��.����/+�7� ������1�.�$-��5�/9.1��� $����� �1�L8�+��� ��$/09��1� 5��$/�.� �"�%!(���� /��� $�*$� ��-��+��� ,�/� 9:1��$� -����1���� �1� /$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��.���$����>1��1��/�>����,�����.,+$(

Bartsia laniflora Benth.5���������1!�1-��������������������������������������������(������������������������������������������������������������Lámina�#���1�1�U�!�1�!�"���������������������Cáliz�.�.�,�-���������������������������%�������������4������������=�������#���#�"��������������������������%��������������������������������������������������&������(���������)�������������������6(������������������Fruto� �.������������

Distribución y hábitat: ��-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,���.�,$��5���1�C.�/��� .��51��"""!(�1*+���>����0.5��$0D1�5�8.��$4���E�,���1�-�?$1�/��(Floración-Fructificación:� ?.1+$;�1��$(

Bartsia pedicularioides Benth.5���������1!�"!�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������;���������������(���������������=�(�������������������������������������������������������������������Lámina�!�-�1�1�U�!�!.�!�"��������������������������Cáliz�-�1�:�-�������������%�����������������������4���=�������:�-�,�,��������������������%��������������������������������������������(���������)�������������6(����1���1������������Fruto�"�.� ��������������

Foto 310

Foto 311

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

193������������������������ �

Nota:� $�������������0$�8$/<9+�$��.��,$��-������-������&���"��������"� �5��&���� ���$/�.��$1��$18.�$�5�1$�-�����1��$1���1���� �6$��� .+��3��1>1,�C�&���7���&���� &!7�-$�� /$��.�/����$-�<�-$��,�1$0+1����/0����+�/����$/����,$��1�*+���>�4�?$��/��-B���$�0>���1�+9.$7���-�����,��=.��/$���?�0-/������8+1������&��� ���+�1�1�/����$�$/���0>���$�����5�����������-���$��/��>/+C(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-����/$��->��0$��,��$/$04+�7���1�C.�/��5��.�,$��� .��51�"""!(�1��/�>����,�����.,+$�����4.1,�1���5�*�4+���9�1���/0�1����1��.�4�����5��.�/$��0.5�*D0�,$�(Floración-Fructificación:� �4�+/;?.1+$� 5� �9$��$;�1��$(

Bartsia santolinifolia (Kunth) Benth.5���������-!������������������������������������������������������������������������Lámina�#���1�U�!��1�!�""��������������Flores������������+���'� �:�#�������������%�������������������������=�������!�.�#�������������(���������������%���������������������������������������������������&�������(���������)������������6(����1�������������Fruto� �"�:�-������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>���$4���E<��1��.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:� ?.1+$7��9$��$7���-�+�04���5�,+�+�04��;8�4���$(

Bartsia stricta (Kunth) Benth.5����������!�:!�������������������������������������������������������������;����������������������������Lámina�!�.�#�,�U�!�#�!�-��������������Cáliz�"�.� �"�������������%�������������������������=�������.�.�.��������������������%�����������������������������������������������������(���������)���������������������������������6(����1�.�������������Fruto� �.������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.����04+:1����>�-����1����1�/$��->��0$��,����1�C.�/��5��.�,$��� .��51�"""!(�1��/�>����,�����.,+$����$4���E<��$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación:��4�+/7� ?.1+$7��9$��$�5���-�+�04��(

Calceolaria L.

��.1�9:1��$��$1�& �;&'����-��+����$1�,+���+4.�+<1�-�+1�+-�/0�1����1,+1�7�,��,���:F+�$�*�����/���+����,�/�3.�9$�5� /��� ��/�����/E+1��� ��$/09��1�5��$/�.��"�%7��$/�.��"��!(���� /����2���-��+���,�/�9:1��$-����1�����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��</$�.1���������1��/�>����,�����.,+$(

Calceolaria mexicana Benth.5��%����/����� ����������������5�������7�W���'��0�������������������������1!�������������������������������������������������������7�����������������������;������������������������������ �'��������������Hojas�����������������������������������������������������������!�1�1������������������=�������!�.�����U�!����������(�����������������������������������������������������������������(������%������ Inflorescencia��������Cáliz�����������1�"�"���������������������(�������%������"������������(�����������������������������������������������������������=�������-� �.������

Fotos 312 y 313

Fotos 314

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

194 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

������������������������������������������%�������������������������������������������&����������������������������������������������������������(�����D����������������� $�������� 1=� ����� ������������ ��������������� ��(��������� ���� ��������%�������������(���6(����#�1�#� �����������������������=�������������������Fruto�1�"�-�����������������������������������5��������������������� �'�����������������������������������

Distribución y hábitat:���-��+��-����1�����04+:1��1�/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$�7�#��D�5�$�����+��� .��51��"""!(�1�*+���>����8���.�1����1�/$�������-���,���$,���/�>����,�����.,+$(Floración-Fructificación: �1��$�5�,+�+�04��(

Castilleja Mutis ex L.f.

0������������������������������������������������������������������������������;��������������(������(������������� ���������������Hojas����������������=�������������(������%������Inflorescencia���������=����������� �������� ����Cáliz���������������������(�����������������������1��%��������������������������=����������������������(�������%������"���������������������������������������(����������������������������$��������"=����������(�����������������6(���������=�������������=����������������Fruto������������������������������������������������������������������������5������������������������������������������������������������������������

�:1��$��$1�&�����-��+���-�+1�+-�/0�1���,+���+4.B,����1��/�$��+,�1���,���$�����0:�+��(�1��.��0:�+��-����1���.1��,+���+4.�+<1��+-+��0�1����1,+1����$/09��1�5��$/�.��"�%!(�1�*+���>������1�,$����-��+��,�/�9:1��$7�,��/����.�/����&��������'������-����1���.1���,+�+<1���/��/+����,�� .��51���"""!�-����/$��->��0$��$/$04+�1$�(

Castilleja fissifolia L.f.5���������!� �#�1�������������������������������;���������������(������(�����������������Lámina�!�.�1�U�!�-1�1������(���(�����(������������������������������������������������(������������������Brácteas����������������������������Cáliz�#�.�1� �������������(������������'���������������� ��� �'������������������������������������������(����������=�������1�1�1�.�������������6(���"�.�-�1�������������Fruto�#�#�-������������

Distribución y hábitat:� ��9+����,�� ��04+:1� -����$���� �+��7� ��1�C.�/�7� �.�,$�� 5� #��D� � .��51� �"""!(������1��$,���/�>����,�����.,+$7�-��8��+4/�0�1����1�0��$���/���5��+�+$�����9.��,�,$�(Floración-Fructificación: �1��$7�0��C$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Castilleja integrifolia L.f.0�����1-������������������������������������������;�����������������������������������Lámina�#�1�1�U�!�#�!�#1���������������������������(������������

Fotos 315 y 316

Foto 317

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

195������������������������ �

���������������������Brácteas���������Cáliz�#�-�1�#�������������(���������������������� ������(����������������������1S��������������� ����������������������������������=�������#�:�1� �������������6(����"�������������Fruto�#�#�#�������������

Distribución y hábitat:��������-��+���$1��+�.5��.1���,+�+<1��� /+����,�� .��51� ��"""!�-���� /���-/�1����,�->��0$(�1�*+���>������-��+�/0�1���8���.�1����1� /$���/��,�,$����,�� /�� /�9.1�� ��9��5��������1�����/-�?$1�/7��$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�(Floración-Fructificación: �1��$�5�,+�+�04��(

Gratiola L.

�:1��$� �$1� �/��,�,$�� ,�� &�� ��-��+��� �B-+���� ,�� /��� C$1��� ��0-/�,��� ,�� �04$�� *�0+�8��+$�� 5� ,�� /��0$1��@�����$-+��/�����$/09��1�5��$/�.��"�%!(�1�*+���>�����1�.�1�����&������ � 7���-��+��-����/��.�/�5�����*�4B��0�1�+$1�,$��.�-�$4�4/��$�.���1�+���1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(

Gratiola bogotensis Cortés ex Pennell0���������������������������&��4�����������;����������������������������������������Hojas�����������������=�������!�:�#�1�U�!�1�!�"�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������(������%���������������������Flores���������=����������������=�����������!�.�#�1�������������Cáliz ���������"�"�-�1����������������������������������(�������%������-������������������=������:�#�#!�������������������������������������������������������������������(�������������������������������������������7�����������������%�������-�������������������������������������������������������������������������������������D���������������$��������1��6(����1�"�����������=����������������������������Fruto�"�"�-������������������������������������(�������������������������5��������������������������������������������������������

Distribución y Hábitat:��������-��+���</$�*�4B���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,���.�,$��� .��51��"""!(1�*+���>����8���.�1����1��.�/$��*D0�,$�7��$0$��1�,��1+E�/���5�4$�,���,��/���/�9.1��(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

Limosella L.

����9:1��$��$�0$-$/+������>��$0-.���$�-$�������-��+��� ���44��/�5��""'!(� ��D1+�����-��+���1$��,�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!���������04+:1��1�*+���>(

Limosella australis R.Br.0��������������#����������������������������������Hojas���������������=������ �"�#"���U�!�"�!�.������������������������������������������(���������������Flores�����������Cáliz�����������1�1�"���������������������������������(������������������(�����������%������-��������=���������1�1� ����������������������������

Foto 318

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

196 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�����������������������%������"�����������D�������������$��������"��6(����!�.������ ������ �����=� ������� ��������Fruto� 1�1�"������� ������ ��������� 5������������������������������������������������

Distribución y hábitat:���-��+����9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,��$�����+���� .��51��"""!(�1��/>����,�����.,+$��������1�/��$�+//��,��/���/�9.1����1���0�C�/�,���$1�$�������88&���������� ����(���%����� � 5��/9.1�����-��+���,��������������5��������(Floración-Fructificación: ?./+$(

Mimulus L.

/� 9:1��$� �$1�+�1�� ������ ,�� � �� ��-��+��� 5� �+�1�� ,+���+4.�+<1�0.1,+�/7� -��$� /��� ��-��+��� ���>1�0>��$1��1���,���*��+���/�$��+,�1���,�� $�����,$���1+,$����$/09��1�5��$/�.��"�%!(�1��/�>����,�����.,+$������/��D1+�����-��+��,�������9:1��$�=.���/��1C��/$��->��0$��� .��51��"""!(

Mimulus glabratus Kunth0�����������;����������������(������������������(�����������Hojas��������=���������1�-�1���������������������(���������=�������!� �#�U�!� �#�-�����(���������������������������������������������������������������� ��'��������������������(������%����������Flores�����������Cáliz���������� �"�,�-���������������������������������������������(�������(�����(����������� ����%������-��������������=�������#���#�:���������������������������������������� �������������������������������%������-����������D���������������$��������"��6(����1�"�1�.�����������=�����������������%���������������������Fruto�:�������������������������(������5����������������������������������������������

Nombre común:�#�/����+��,���9.�(Distribución y hábitat:���-��+��=.��*���+,$���9+����,����04+:1�-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$�5�#��D� � .��51��"""!(�1�*+���>���� 8���.�1���5��������$1�-��8���1�+���1�C$1����1�*����,���,$1,�� /��$��+�1���,�/��9.��������+�1./�7��$0$�$�.�����/�+1+�+$�,�/���1,��$�,��/��/�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación: �1��$7��9$��$�5�,+�+�04��(

Sibthorpia L.

����9:1��$��$1�+�1��������,����+����-��+���-�$-+���,��/�����9+$1�����0-/�,���,�/�E+�?$�5�1.�E$�0.1,$��$/09��1�5��$/�.��"�%!(�1��/�>����,�����.,+$�������/��D1+�����-��+��=.���/��1C��/$��->��0$��� .��51�"""!(

Sibthorpia repens (L.) Kuntze0�����&���������������7������������������(��������������������������7�����������������������;���������������Hojas�����������������=����������!�-�1�-������������������=� ������ !���#�#� U� !�"�#��� ���� ���������� ����������������� ��������������������������������������������(��������%������������������

Fotos 319, 320 y 321

Foto 322

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

197������������������������ �

Flores���������=�����������#� �������������Cáliz�����������1�1�"��������������������(�������%������"�������=�������1�1�"������������������������������������������������������������� �'����%������"�����������$��������"��6(����#�������������������=����������������Fruto�1�"�����������������������������(�����5�����������������������������������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� =.�� *�� �+,$� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� ��1�C.�/�7�.�,$��5�#��D�� .��51��"""!(�1��/�>����,�����.,+$����$4���E<��$4�����/.,���5��.�/$��/+9���0�1��*D0�,$��5�-�$��9+,$��-$��/$��0��$���/��7�����+�1,$�?.1�$��$1���-��+���,����������5�����������7�1����$����(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

Veronica L.

/�9:1��$����������.�1����$1�������,��������-��+���,+���+4.+,���-�+1�+-�/0�1����1�/���C$1�����0-/�,��,�/� *�0+�8��+$� 1$���7� -��$� �/9.1��� ,�� �//��� �/��1C�1� /���0$1��@��� ��$-+��/��� 5� �/� �.�� ,�� �.����/+����44��/�5� �""'!(� 1�$/$04+�� ���>1� /��� �.���$� ��-��+��� ,�/� 9:1��$� ��9+����,��� -���� �$,�� /�� 8��1?�-���0.1��� .��51��"""!�5��</$�.1��,���//�������1�.�1�����1�*+���>(

Veronica serpyllifolia L.0�����-�#!���#-���������������������������������������������������������;������������������������������������Hojas��������=����������1������������=��������1�#1�U�#�1�,��������(������������������������������������������������������������������������(�����������������������(�������������������������������������������(���������������������Inflorescencia����������Cáliz�����������1�1�.���������������������(�������%������"������������������������������(������������=�������1�"���1�����������������������������������������������������������������������������������������%������"����������D�������������$��������1=��������������6(����!�.�#���������������������������������������������������=���������������������������Fruto�1�"�1�.�������������������������������5��������������������4�����������������������������������

Nombre común:����<1+��(Distribución y hábitat: ��-��+���$0D1����$,$��/$��-�B�����$1�->��0$�7��F��-�$�#�1�0>�� .��51��"""!(�1*+���>����0.5��4.1,�1��7���-��+�/0�1����/��,�,$��,��/���/�9.1��7��*������5��.�4����(Floración-Fructificación: �1��$7��9$��$7���-�+�04���5�,+�+�04��

SOLANACEAE

C�����������������������������������

)����������������������������������������(��������������������������������������������������������������;��������������Hojas���������������������%���������������

Foto 323

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

198 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

������������=������������������������������������������(�������&���%�����Inflorescencia���������������������Flores���������������������������%����������������+���'������������%�������(�������������=���������������D������������������$�����������������=������������ �������� �=������1����������������������������������������������6(�������������������=��������#=�����������������Fruto�������������������������'��������������5�������������������������������������

�$/�1������ ��� .1�� 8�0+/+�� =.�� �$1�+�1�� ������ ,�� "%� 9:1��$�� 5� 2(���� ��-��+��7� ,�� ,+���+4.�+<1� ���+�$�0$-$/+��� 5� �$1�0�5$�� �$1��1����+<1� ,�� ��-��+��� �1� �.��0:�+��� ���44��/�5� �""'!(� 1� �/� >���� ,����.,+$����>���-����1��,��-$��,$��9:1��$��5�,$����-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A���1+��C�5��X���5��""�(

Clave

#� *����� ���� ������ ����������� �������������0� ���������������������������������(������+������ ������ ���� ���������������������������������������������# ��������� ������

#F *������������������������0� ��������������������������������������+�������������(�����������(���� ������ ������� ���������������������������������������������������������"�� ���

Cestrum L.

����9:1��$��$1�+�1��������,���' ���-��+���5����,��,+���+4.�+<1�1�$��$-+��/����44��/�5��""'!(����/���������-��+���,�/�9:1��$�-����1�����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��</$�.1���������1��/�>����,����.,+$(

Cestrum buxifolium Kunth5��%����/���������������C�����=����������!�� ����P�������7�2����X�5������=���������� ��� ������D���)�������#�-������������������������������������������������������������7���������������������������������������������;���������������������������Pecíolos�1�"��� �����������=�������!�:�1�U�!�"�!�.������(����������������������'����������������������(����������������������(�����������������������������������������������������������������Brácteas������������������������������������������������=�����������#�1�������������Cáliz�"�"� �������������(�������7�����������������������������(��������������������=�%�����������������������������������=�������#�"���������������������(�����������(�������������������%�������(��������������������������������������(��������������������� ��������� (����� ������)����������� �=� �����������������������Fruto�#�1�������������������������5�����������������������������������������������������������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

199������������������������ �

Nombre común:��+1�$(Distribución y hábitat: ��-��+����04+:1�-����1����1�/$��->��0$��,����1�C.�/��� .��51��"""!(�1�*+���>����$0D1��1�/$����/.,������9.��,�,$��5��1�>������$�$���7��$0$�/$�������-���,��/���-�������/����,��/��/�,������+��.1,�1������ /��� /�9.1��(Floración-Fructificación:� 8�4���$7� ?.1+$�5���-�+�04��;,+�+�04��(

Solanum L.

��.1�9:1��$����+��$�0$-$/+��7��$1�������,���('�����-��+���=.��-��8+���1�/�����9+$1����>/+,������44��/�5�""'!(����/����"���-��+���,�/�9:1��$�-����1�����1�/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!��</$�.1��������1�*+���>(

Solanum stenophyllum Dunal5��%����/�# ������ � ������D����= # ������ �������P����)�������1�-�������������������������������7��������������������&������������������������������������������������������������������������������;��������������������Pecíolos�!�-�#�����������=�������#�#�:�-�U�!�-�1�����������������'��������������������������������������������������������������������������������������(������Brácteas���������������=�����������!� �#�"�������������Cáliz�-�������������������%����������������������=�������1� ����������������������������������������������%�����������������������������)���������� �=����������������������Fruto�#�#����������������������5�����������������������������������(���������������

Distribución y hábitat:� ��-��+�� ��9+����,�� ��04+:1� -���� /$�� ->��0$�� ,�� �.�,$�� � .��51� �"""!(� 1*+���>����*��$4���E�,$�����+�1,$��1���/.,������9.��,�,$��$��1�C$1����$�$���7��$0$�/���-����1�����1�/��-�������/����,��/���/�,������+��.1,�1������/���/�9.1��(��������$�+�,���$1�� ���������������"� 7������� ����� � 7�$����� ������ � 7�$��� ��������� 5�����������������(Floración-Fructificación:��9$��$;$��.4���5�,+�+�04��;8�4���$(

URTICACEAE

C���������������

0����������������������������������������������������������������.�������;��������������������������Hojas���������������������������������������������'�=���������������=��������(�������������������'�����������������������������Inflorescencia� ��� ������ �� ������ ���������� ��� ���&����� ���� 7�������Flores������������������7��������������������%�����������������*����������������������������������������������������������������)������(���������=������1�������������������������6(���������������������������������=��������#�������=�������������������������������Fruto����&�����������������������������������������������(�����������������������������5��������������������������� �'������������

Fotos 324, 325 y 326

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

200 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

���+����������.1��8�0+/+��,���0-/+��,+���+4.�+<17��$1�������,�� ��9:1��$��5��(������-��+������44��/�5�""'!(�1�*+���>����>1�-����1����,$��9:1��$��5�,$����-��+��(

Clave

#�� *����� ��������� ���������������������� �� ���� ������ ����������0� ��������=�������!�1�#�#������������ ������ ������ �����������������������������������������������������������

#F *����������������������������������������� �� ������ ����������� 0� ��������=�������1�"�"������������������ ������ �������������������������������������������������.������������� ��� ���

Parietaria L.

�:1��$� -�>��+��0�1��� �$�0$-$/+��7� �$1� ������ ,�� ��� ��-��+��� ���44��/�5� �""'!(� �� ��������+C��+<10$�8$/<9+���,��/�����-��+�������$0-/�?�7�-$��/$�=.���.�+,�1�+8+���+<1����,+8B�+/(�1��/�>����,�����.,+$����1�.�1����/��D1+�����-��+��,�/�9:1��$���9+����,��-����/$��->��0$��� .��51��"""!(

Parietaria debilis G.Forst.0�������������������������������������������������������;����������������� �'���Hojas�������=���������������������=����������#� �"�����������=�������1�##�U�1�.�"�����(��������������������������������������������������������������������������������������������(����������%������Flores��������������������������������(�������������������������%�������(�������������C��������������#�1�1�"�������������C�����������������#� �������������6(����#�1�#� ������������Fruto�#�1�#� ������������������������������

Nombre común:� #�/+���+��$�#��+����+�� ��$5��>7�.1,+1�0����7���1��1,��!(Usos:� �1� +18.�+<1� 5�0�C�/�,�� �$1�*$?���,�� 8����� 5� ��4�//$��,��0�C$���� ���.���-���� ������� -�$4/�0����1�/��7�$���04+:1��$/���1�+18.�+<1�-����/��8+�4��(Distribución y hábitat: �������-��+��*���+,$���9+����,���</$�-����/$��->��0$���$/$04+�1$��5�-$�+4/�0�1���������-�,��,���./�+E$�� .��51��"""!(�1�*+���>���������5����$4���E<��</$��1�/$�������-���,��/��/�9.1���9��(Floración-Fructificación:��1��$�5���-�+�04��(

Urtica L.

�:1��$�,��,+���+4.�+<1��$�0$-$/+���5��$1������-��+��7���-��+�/0�1����4.1,�1�����1�/�����9+$1�����0-/�;,��� ,�/� *�0+�8��+$� 1$���� ���44��/�5� �""'!(��1�� ,�� /��� ,$�� ��-��+��� ,�/� 9:1��$� ��9+����,��� -���� /$�->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!�����1�.�1�����1��/�>����,�����.,+$(

Urtica cf. ballotifolia Wedd.0�������������"!������������������������������������������������������������;��������������Hojas��������=����������������������������������������������=���������"�.�������������(���������=�������1�"�"� �U�#�-���#��������������������������

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

201������������������������ �

������������������������������������������������������������������������(��������%������������Inflorescencia����������������������������������������������������������������������������������������������������%���������(��������������Flores ��������!�"�!�-�������������C���������������#�1�1�����������=�������������������������6(����!�"�������������Fruto�!�.�#�-������������������������������

Nombre común:����+9�� .����+9�� 4/�1��� �.1,+1�0����!(Distribución y hábitat:���-��+����9+����,��-����/$��->��0$���$/$04+�1$��5�E�1�C$/�1$��� .��51��"""!(�1�/�>����,�����.,+$����0.5��������5�8.��$4���E�,���1����/$��0��$���/���-�$��9+,$���+�.�,$���1��/�����$���.�,�� /�� /�9.1��,��*+���>(Floración-Fructificación:��1��$�5�,+�+�04��(

VALERIANACEAE

C����������(�����

0������������������ �������������������������������������������������2���� %(��������������������������������������������������Hojas�������������������������������������������=�������������������������������������������������������&��4�(���� Inflorescencia���������������������7�����Flores������������'������������������+���'����������������������(������������������������������&������������ ���=���������������� �%������-� �"�-����&$��� ������$������������"�=�������(���������=������1�������������������������6(�������������=��������#=����������������Fruto����&��������������������(��������(�������������

�� 8�0+/+�� �+�1�� $�*$� 9:1��$�� ,+���+4.+,$�� -�+1�+-�/0�1��� �1� �/� *�0+�8��+$� 1$���(� 1� �/� ��<-+�$� �$/$� ���1�.�1�����/�9:1��$�������������+K��1��"�"!(�1��/�>����,�����.,+$�/��8�0+/+�����>���-����1��,���$1��.���$��-��+��(

+�����.������$0�1,�,�A��+K��1��"�"(

Clave

#� *�������4������������������������������������������������������������������������� 1

#F 0�������������������������������������

1� )����������0� �����������������������������������=�����������������������������������&������������ ���

1F 9� ������0� �������������������������������������=���������������

���������������������������������� �� %(������������������&�����������! ���

�� *�������������������������=��������-�#-�U�!�"�#�-��������������(�������������������%������������������(�������������������������������H������������������,.����������������������&������������ ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

202 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�F *���������������������������=������#"��!�U�1�1�"�.����������������������������� ���(���� ���&���%�

������H����������������-:�������������������������&��������������������

Valeriana L.

0������������������ ���������������� Pecíolos�������������������������������������=�������������������������������������������������7�������������������������&�����������! �����Inflorescencia������ ���(��������(���������=��������������������������������������������=����������(��������(��������������������Corola��������������������������������������������������������6(����(�������(�����������������������������������Vilano����������������������������������������(�����������7�������������

��������������/�9:1��$�0>��9��1,��,��/��8�0+/+�7��$1��-�$F+0�,�0�1���& ����-��+��(� ��0�5$�B��,��/����-��+��������1��1��1��$�5��.��0:�+���5����>1��$1��1���,�����-��+�/0�1����1�/$���1,�����+K��1��"�"!(��� /���&����-��+���,�/�9:1��$�-����1�����1� /$��->��0$���$/$04+�1$�� � .��51��"""!� �.���$� �����1��1*+���>7��1�,$1,��9�1���/0�1����$1��$1$�+,����$0$�PE�/��+�1�Q(

Valeriana arborea Killip & Cuatrec.)��������#� ������������;�����&���������(����������������������� ����������������Hojas���������������������������������=����������������1�"���������������������������=�������#�1�.�U�!�"�!�-������������������������������������������������������������������������������������(����������%������������(��������������������������Inflorescencia�#�-�"������������������ ��������������=���������������=����������������������Cáliz����������!�"�������������������=������:�.��������������7�����������������%������"�-��6(����1�������������������Fruto���������������������������'�������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.������$1$����</$�,��/$��->��0$���$/$04+�1$��� .��51��"""!(��&��������+�1���1�*+���>�.1��/$��/+C��+<1������+19+,�7��1�$1��>1,$���D1+��0�1����1��/��$���,$��.��,��/��/�9.1���9��(Floración-Fructificación:��4�+/7� ?./+$7���-�+�04���5�,+�+�04��;�1��$(

Valeriana pavonii Poepp. & Endl.9� �����;����������'����������������������������������������Hojas�����������������������������=����������!�-�#�������������������������������������������=�������1���-�:�U�#�-�1�-������(������������������������������������������������������������������������������������ �� %(�������'����������������������������������������������������������������(�������&���%�����������������������(����Inflorescencia�����������7�����:�-�1.���������������������� ���������������������������������=�����������������=��������������������Corola�1�������������7�������������������6(����#�1�����������������������������������������������������Fruto�1�"������������

Fotos 327 y 328

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

203������������������������ �

Distribución y hábitat:�/��-����1�+��,���������-��+���1�*+���>��$1��+�.5��.1��1.�E���,+�+<1�-����/��/+���,��-/�1����,��->��0$�-����1��,��-$�� .��51��1��"""(�����4�?.�$�����//B� �����$� 5� ����1�.�1��������+19+,$���.1$��-$�$��0��$���/������9.��,�,$��-$����/.,��7��1����/���/�9.1���,��/��� �?+����5�/��/�9.1� ��9�(Floración-Fructificación:�0�5$;?./+$� 5� ��-�+�04��;�1��$(

Valeriana pilosa Ruiz & Pav.5��%����/�&���������� ���� ����W����0��������������,�-��!�������������Hojas�����������=�����������-�#!������������(�����������������������������������������������������������'���=������-�#-�U�!�"�#�-��������������������������(�����������������������������������������������������������������(�������������������������������������������������������(������������������%������������������(��������������������������������Inflorescencia�1#�,.����������������� ������������������������������=�������������������������������=������������������Corola�1�"��������������7����������������6(����#�1������������������

Distribución y hábitat:��������-��+����04+:1����>�-����1����1�/$��->��0$��,��$�����+��7��.�,$��5�#��D� .��51��"""!(�����1�.�1�����1� �$,���/�>����,�����.,+$7�-�+1�+-�/0�1�������+�1,$��1� �.�4�����5� �.�/$��1�9�,$�(Floración-Fructificación:�0�5$;1$E+�04��(

Valeriana plantaginea Kunth0��������������#-�"!�������������Hojas�����������=���������#1�1�����������������������������������������������������������������'���=�������#"��!�U�1�1�"�.�������������������������'����������������������������(����������������������������������������������������(�������������������������������������������������������������������������������������������(�������&���%������������Inflorescencia��#�-:������������������ ����������=�������������������(������������������������=����������������������Corola�1�"��������������7�����������������6(����#� �������������������

Distribución y hábitat:���-��+��=.����04+:1�*���+,$���9+����,��-����/$��->��0$��,����1�C.�/�7��.�,$�5� #��D� � .��51��"""!(� 1�*+���>�����4.1,�1��� �1�->��0$��4+���$7� -��8��+4/�0�1��� �$4��� �.�/$��4+�1,��1�,$�(Floración-Fructificación: �1��$;8�4���$�5� ?./+$;$��.4��(

XYRIDACEAE

0������&�����������������������������������Hojas������������������������(���������Inflorescencia��������������������������������������������=��������

Fotos 329, 330 y 331

Foto 332

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

204 ������������ �������������� ������� ��� ������� ������ ��������� ��

�������������������� ���������������������Flores������������� '�����������%���������������5�����������������������������������������������������������������=�������������������������$����������������������)����������� �=������1���������������������������6(��������������������=��������������=�����������������������������������������Fruto�������������������������������������������������������������������������5����������������������������

�� 8�0+/+�� �5�+,������ ��� ,�� ,+���+4.�+<1� -�+1�+-�/0�1��� -�1��$-+��/� 5� �$1�+�1�� �+1�$� 9:1��$�� 5� 2����-��+����J��/��""%7��"""I���44��/�5��""'!(�1�*+���>����>���-����1��,���$1�.1�9:1��$�5�.1����-��+�(

+�����.������$0�1,�,�A�J��/��""%7��"""(

Xyris L.

�:1��$��$1�������,��&�����-��+��(�1��.��0:�+����+�1��0>����-��+���*��+���/��.�$�+�1���,�/��$1�+1�1��7-��8��+4/�0�1���,+���+4.+,����1�C$1���4�?����J��/��""%7��"""I���44��/�5��""'!(�1�*+���>��/�9:1��$����>��-����1��,$��$1�.1���$/����-��+�(

Xyris subulata Ruiz & Pav.@�����.�#-�������������Vaina���"�:�������������(������� �'���������=������� �:�-U�!�!.�!�#1����������������������������������������������������Escapo�#-�������������=�������:�,�����������=���������"�:� �U�1�"��� ���������7������������������� ���(���� ������� ��������� ��������Sépalos� �:� � U� #�1���1����������������������� ��������� ������ ����=� ������� ,�.�#� U� !�#1�!�# � �������������������������������������������������������������$�������������������������������Fruto�1�"�"������������

Distribución y hábitat:��������-��+�����>�,+���+4.+,��-$���$,��/��8��1?��-���0.1�7�,��,��$�����+���*����#��D� � .��51��"""!(�1�*+���>�����������5�������-�+1�+-�/0�1����$4����.�/$��4+�1�,��1�,$�7��1���� /��/�9.1�����9���5�,��*+���>(Floración-Fructificación:� �9$��$;?./+$� 5� ,+�+�04��;�1��$(

Foto 333

205���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 1 Eryngium humboldtii

Bet

ancu

r

Bet

ancu

r

Foto 2 Eryngium humboldtii

Bet

ancu

r

Foto 3 Eryngium humile

Bet

ancu

r

Foto 5 Hydrocotyle bonplandiiFoto 4 Eryngium humile

Bet

ancu

r

206 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 6 Hydrocotyle ranunculoides L.f.P

edra

za-P

eñal

osa

Foto 7 Lilaeopsis schaffneriana

Góm

ez

Foto 8 Myrrhidendron glauscecens

Bet

ancu

r

Foto 9 Myrrhidendron glauscecens

Bet

ancu

r

207���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 11 Niphogeton ternata

Bet

ancu

r

Foto 12 Niphogeton ternata

Bet

ancu

r

Foto 14 Ageratina gracilis

Bet

ancu

r

Foto 10 Miphoqeton glaucescens

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 13 Achyrocline satureioides

Ped

raza

-Peñ

alos

a

208 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 15 Ageratina gracilis

Bet

ancu

r

Foto 16 Ageratina gracilis

Góm

ez

Foto 17 Baccharis prunifolia

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 18 Baccharis prunifolia

Bet

ancu

r

Foto 19 Baccharis prunifolia

Góm

ez

209���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 20 Baccharis revoluta

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 22 Baccharis rupicola

Bet

ancu

r

Foto 24 Baccharis rupicola

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 23 Baccharis rupicola

Bet

ancu

r

Foto 21 Baccharis revoluta

Ped

raza

-Peñ

alos

a

210 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 25 Baccharis tricuneata

Bet

ancu

r

Foto 27 Baccharis tricuneata

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 29 Bidens triplinervia

Ped

raza

-Peñ

alos

aFoto 26 Baccharis tricuneata

Bet

ancu

r

Foto 28 Belloa radians

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 30 Conyza uliginosa

Ped

raza

-Peñ

alos

a

211���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 32 Diplostephium alveolatum

Bet

ancu

r

Foto 34 Diplostephium alveolatum

Bet

ancu

r

Foto 37 Diplostephium phylicoides

Heq

uet

Foto 35 Diplostephium alveolatum

Góm

ez

Foto 36 Diplostephium phylicoides

Bet

ancu

r

Foto 33 Diplostephium alveolatum

Heq

uet

Foto 31 Cotula mexicana

Bet

ancu

r

212 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 39 Diplostephium phylicoides

Góm

ez

Foto 38 Diplostephium phylicoides

Góm

ez

Foto 40 Diplostephium revoltum

Bet

ancu

r

Foto 42 Diplostephium revolutum

Bet

ancu

r

Foto 41 Diplostephium revolutum

Bet

ancu

r

Foto 43 Diplostephium revolutum

Góm

ez

213���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 48 Espeletia grandiflora

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 46 Espeletia grandiflora

Bet

ancu

r

Foto 45 Diplostephium shultzii

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 47 Espeletia grandiflora

Heq

uet

Foto 44 Diplostephium schultzii

Ped

raza

-Peñ

alos

a

214 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 50 Espeletia grandiflora

Góm

ez

Foto 53 Espeletia killipii

Fran

co-R

osse

lli

Foto 49 Espeletia grandiflora

Heq

uet

Foto 51 Espeletia killipii

Bet

ancu

r

Foto 52 Espeletia killipii

Fran

co-R

osse

lli

215���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 54 Espeletia summapacisH

equ

et

Foto 55 Espeletia summapacis

Bet

ancu

r

Foto 56 Espeletia summapacis

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 57 Espeletia summapacis

Bet

ancu

r

Foto 58 Espeletia summapacis

Góm

ez

216 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 60 Gamochaeta purpurea

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 59 Gamochaeta americana

Bet

ancu

r

Foto 61 Gnaphalium anthennarioidesP

edra

za-P

eñal

osa

Foto 62 Gynoxys fuliginosa

Bet

ancu

r

Foto 63 Gynoxys fuliginosa

Bet

ancu

r

217���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 64 Gynoxys hirsuta

Bet

ancu

r

Foto 65 Gynoxys hirsuta

Góm

ez

Foto 66 Gynoxys hirsuta

Góm

ez

Foto 68 Hypochaeris radicata

Góm

ez

Foto 67 Hieracium avilae

Fran

co-R

osse

lli

218 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 71 Hypochaeris sessiliflora

Bet

ancu

r

Foto 72 Hypochaeris sissiliflora

Góm

ez

Foto 73 Hypochaeris sessiliflora

Góm

ez

Foto 69 Hypochaeris radicata

Góm

ez

Foto 70 Hypochaeris radicata

Góm

ez

219���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 76 Noticastrum marginatum

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 78 Oritrophium peruvianum

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 79 Pentacalia abietina

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 75 Lasiocephalus otophorus

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 77 Noticastrum marginatum

Bet

ancu

r

Foto 74 Laestadia pinifolia

Ped

raza

-Peñ

alos

a

220 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 80 Pentacalia abietina

Góm

ez

Foto 85 Pentacalia flosfragans

Bet

ancu

r

Foto 81 Pentacalia andicola

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 82 Pentacalia andicola

Góm

ez

Foto 83 Pentacalia andicola

Góm

ez

Foto 84 Pentacalia flosfragans

Bet

ancu

r

221���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 86 Pentacalia ledifolia

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Bet

ancu

r

Foto 87 Pentacalia ledifolia

Góm

ez

Foto 88 Pentacalia ledifolia

Bet

ancu

r

Foto 91 Pentacalia reissianaFoto 90 Pentacalia nitida

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Bet

ancu

r

Foto 89 Pentacalia ledifolia

222 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 92 Pentacalia reissiana

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 94 Pentacalia vaccinioides

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 96 Senecio canescens

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 97 Senecio canescens

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 95 Sabazia trianae

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 93 Pentacalia vaccinioides

Ped

raza

-Peñ

alos

a

223���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 101 Senecio formosus

Bet

ancu

r

Foto 99 Senecio formosoides

Bet

ancu

r

Foto 98 Senecio canescens

Bet

ancu

r

Foto 100 Senecio formosoides

Bet

ancu

r

Foto 102 Senecio formosus

Góm

ez

224 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 103 Senecio formosus

Góm

ez

Foto 104 Senecio formosus

Góm

ez

Foto 105 Senecio niveo-aureus

Bet

ancu

r

Foto 106 Senecio niveo-aureus

Heq

uet

Foto 107 Senecio niveo-aureus

Bet

ancu

r

225���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 108 Senecio niveo-aureus

Góm

ez

Foto 109 Sigesbeckia jorullensis

Fran

co-R

osse

lli

Foto 110 Werneria pygmaea

Bet

ancu

r

Foto 112 Xenophyllum humile

Bet

ancu

r

Foto 113 Berberis goudotii

Bet

ancu

rFoto 111 Werneria pygmaea

Bet

ancu

r

226 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 115 Berberis goudotii

Bet

ancu

r

Foto 114 Berberis goudotii

Góm

ez

Foto 116 Berberis goudotiiG

ómez

Foto 119 Moritzia lindenii

Heq

uet

Foto 118 Moritzia lindenii

Góm

ez

Foto 117 Moritzia lindenii

Ped

raza

-Peñ

alos

a

227���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 122 Draba sericeaB

etan

cur

Foto 121 Draba sericea

Bet

ancu

r

Foto 120 Moritzia lindenii

Góm

ez

Foto 123 Draba sericea

Bet

ancu

r

Foto 124 Draba sericea

Bet

ancu

r

228 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 126 Greigia stenolepis

Bet

ancu

r

Foto 127 Greigia stenolepis

Bet

ancu

r

Foto 129 Puya santosii

Bet

ancu

r

Foto 125 Greigia stenolepis

Bet

ancu

r

Foto 128 Puya gougotiana

Bet

ancu

r

229���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 130 Puya santosii

Bet

ancu

r

Foto 132 Puya santosii

Bet

ancu

r

Foto 131 Puya santosii

Bet

ancu

r

Foto 133 Puya santosii

Bet

ancu

r

230 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 134 Puya santosii

Bet

ancu

r

Foto 137 Puya trianae

Bet

ancu

r

Foto 135 Puya trianae

Góm

ez

Foto 136 Puya trianae

Bet

ancu

r

Foto 138 Puya trianae

Bet

ancu

r

231���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 139 Puya trianaeG

ómez

Foto 141 Puya trianae

Bet

ancu

rFoto 140 Puya trianae

Heq

uet

Foto 142 Puya trianae

Góm

ez

232 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 143 Puya trianae

Bet

ancu

r

Foto 145 Racinaea tetrantha

Bet

ancu

r

Foto 144 Racinaea tetrantha

Bet

ancu

r

Foto 146 Racinaea tetrantha

Bet

ancu

r

233���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 147 Lobelia tenera

Foto 152 Cerastium arvense

Bet

ancu

r

Foto 150 Lysipomia sphagnophila

Bet

ancu

rB

etan

cur

Foto 148 Lobelia tenera

Bet

ancu

r

Foto 149 Lysipomia sphagnophila

Bet

ancu

r

Foto 151 Arenaria lanuginosa

Bet

ancu

r

234 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 153 Cerastium arvense

Bet

ancu

r

Foto 156 Stellaria cuspidata

Góm

ez

Góm

ez

Foto 157 Stellaria cuspidata

Foto 155 Stellaria cuspidata

Bet

ancu

r

Foto 154 Cerastium subspicatum

Ped

raza

-Peñ

alos

a

235���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 158 Hypericum juniperinum

Bet

ancu

r

Foto 160 Hypericum lancioides

Bet

ancu

r

Foto 161 Hypericum lancioides

Bet

ancu

r

Foto 159 Hypericum juniperinum

Góm

ez

236 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 162 Hypericum mexicanum

Bet

ancu

r

Foto 164 Hypericum myricaiifolium

Bet

ancu

r

Góm

ez

Foto 165 Hypericum myricaiifolium

Foto 163 Hypericum mexicanum

Bet

ancu

r

237���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 167 Hypericum postratum

Bet

ancu

r

Foto 166 Hypericum myricaiifolium

Foto 170 Hypericum strictumFoto 169 Hypericum postratum

Bet

ancu

r

Bet

ancu

r

Foto 168 Hypericum postratum

Bet

ancu

r

238 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 172 Hypericum strictum

Góm

ez

Foto 175 Hypericum thuyoides

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 174 Hypericum thuyoides

Bet

ancu

r

Foto 173 Hypericum strictum

Góm

ez

Foto 171 Hypericum strictum

Ped

raza

-Peñ

alos

a

239���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 176 Crassula venezuelensis

Góm

ez

Foto 179 Carex pichinchensis

Bet

ancu

r

Foto 178 Carex pichinchensis

Bet

ancu

r

Foto 177 Carex bonplandii

Ped

raza

-Peñ

alos

a

240 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 180 Carex pygmaea

Fran

co-R

osse

lli

Foto 181 Carex pygmaea

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 183 Oreobolus goeppingeri

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 184 Rhynchospora macrochaeta

Bet

ancu

r

Foto 185 Rhynchospora macrochaeta

Bet

ancu

r

Foto 182 Carex pygmaea

Góm

ez

241���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 186 Disterigma empetrifolium

Bet

ancu

r

Foto 188 Disterigma empetrifolium

Góm

ez

Foto 190 Gaultheria anastomosans

Góm

ez

Foto 191 Gaultheria anastomosans

Góm

ez

Foto 189 Gaultheria anastomosans

Bet

ancu

r

Foto 187 Disterigma empetrifolium

Bet

ancu

r

242 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 197 Vaccinium floribundum

Bet

ancu

r

Foto 194 Pernettya prostrata

Bet

ancu

r

Foto 192 Gaultheria hapolotricha

Bet

ancu

r

Foto 196 Pernettya prostrata

Bet

ancu

r

Foto 195 Pernettya prostrata

Heq

uet

Foto 198 Paepalanthus karstenii

Góm

ez

Foto 193 Gaultheria hapolotricha

Góm

ez

243���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 204 Lupinus alopecurioides

Góm

ez

Foto 203 Paepalanthus lodiculoides

Góm

ez

Foto 202 Paepalanthus lodiculoides

Bet

ancu

r

Foto 200 Paepalanthus karstenii

Góm

ez

Bet

ancu

r

Foto 199 Paepalanthus karstenii

Heq

uet

Foto 201 Paepalanthus lodiculoides

244 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 206 Lupinus alopecurioides

Bet

ancu

r

Foto 208 Lupinus bogotensis

Bet

ancu

r

Foto 210 Trifolium repens

Bet

ancu

r

Foto 205 Lupinus alopecurioides

Bet

ancu

r

Foto 209 Trifolium repens

Bet

ancu

r

Foto 207 Lupinus bogotensis

Bet

ancu

r

245���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 211 Gentiana sedifolia

Bet

ancu

r

Foto 215 Halenia adpressa

Bet

ancu

r

Foto 212 Gentiana sedifolia

Heq

uet

Foto 216 Halenia asclepiadea

Góm

ez

Foto 213 Gentianella corymbosa

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 214 Halenia adpressa

Heq

uet

246 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Heq

uet

Foto 218 Geranium lindenianum

Foto 223 Escallonia myrtilloides

Bet

ancu

r

Foto 221 Geranium sibbaldioides

Bet

ancu

r

Foto 217 Halenia asclepiadea

Góm

ez

Foto 219 Geranium lindenianum

Bet

ancu

r

Foto 222 Geranium sibbaldioides

Bet

ancu

r

Foto 220 Geranium sibbaldioides

Heq

uet

247���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 224 Escallonia myrtilloides

Bet

ancu

r

Foto 226 Orthrosanthus chimboracensis

Bet

ancu

r

Foto 225 Orthrosanthus chimborancesis

Bet

ancu

r

Foto 227 Orthrosanthus chimboracensis

Bet

ancu

r

248 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 228 Sisyrinchium convolutum

Bet

ancu

r

Foto 230 Sisyrinchium pusillum

Bet

ancu

r

Foto 229 Sisyrinchium convolutum

Bet

ancu

r

Foto 231 Juncus bufonius

Bet

ancu

r

Foto 232 Juncus bufonius

Bet

ancu

r

249���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 235 Luzula vulcanica

Bet

ancu

r

Foto 234 Luzula gigantea

Bet

ancu

r

Foto 233 Juncus effusus

Bet

ancu

r

Foto 236 Stachys pusilla

Fern

ánde

z-A

lons

o

250 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 239 Bomarea hirsuta

Góm

ez

Foto 241 Brachyotum strigosum

Góm

ez

Góm

ez

Foto 237 Bomarea hirsuta

Góm

ez

Heq

uet

Foto 242 Brachyotum strigosum

Foto 240 Bomarea hirsuta

Foto 238 Bomarea hirsuta

Ped

raza

-Peñ

alos

a

251���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 243 Brachyotum strigosum

Góm

ez

Foto 245 Castratella piloselloides

Bet

ancu

r

Foto 246 Castratella piloselloides

Bet

ancu

r

Foto 244 Brachyotum strigosum

Góm

ez

252 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 247 Miconia salicifolia

Bet

ancu

r

Foto 249 Miconia salicifolia

Bet

ancu

r

Bet

ancu

r

Foto 250 Tibouchina grossa

Foto 248 Miconia salicifolia

Bet

ancu

r

253���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Heq

uet

Foto 252 Epilobium denticulatum

Bet

ancu

r

Foto 251 Tibouchina grossa

Foto 253 Hypericum postratum

Bet

ancu

r

Foto 254 Epilobium denticulatum

Bet

ancu

r

254 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 258 Oxalis medicaginea

Góm

ez

Foto 257 Oxalis medicaginea

Fran

co-R

osse

lli

Foto 256 Epidendrum erosum

Bet

ancu

r

Foto 259 Peperomia microphylla

Góm

ez

Foto 255 Oenothera multicaulis

Bet

ancu

r

255���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 260 Plantago australis

Bet

ancu

r

Foto 262 Plantago rigida

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 266 Bromus catharticus

Bet

ancu

r

Foto 261 Plantago australis

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 263 Agrostis hankeana

Góm

ez

Foto 264 Agrostis hankeanaB

etan

cur

Foto 265 Agrostis trichodes

Góm

ez

256 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 267 Calamagrostis effusa

Bet

ancu

r

Foto 268 Calamagrostis effusa

Bet

ancu

r

Foto 269 Chusquea tessellata

Bet

ancu

r

Foto 270 Chusquea tessellata

Bet

ancu

r

257���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 271 Cortaderia columbiana

Bet

ancu

r

Foto 273 Muhlenbergia cleefi

Góm

ez

Foto 274 Muhlenbergia cleefi

Góm

ez

Foto 272 Cortaderia nitida

Bet

ancu

r

258 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 275 Paspalum hirtum

Bet

ancu

r

Foto 277 Monnina aff. salicifolia

Bet

ancu

r

Foto 278 Monnina aff. salicifolia

Góm

ez

Foto 276 Monnina aff. salicifolia

Bet

ancu

r

259���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 282 Muehlenbeckia tamnifolia

Góm

ez

Foto 281 Muehlenbeckia tamnifolia

Góm

ez

Foto 280 Muehlenbeckia tamnifolia

Bet

ancu

r

Góm

ez

Foto 279 Monnina aff. salicifolia

Foto 283 Muehlenbeckia volcanica

Góm

ez

Foto 284 Rumex acetosella

Bet

ancu

r

260 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 290 Acaena cylindristacya

Bet

ancu

r

Foto 288 Rumex tolimensis

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 286 Rumex tolimensis

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 289 Rumex tolimensis

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 287 Rumex tolimensis

Góm

ez

Foto 285 Rumex tolimensis

Bet

ancu

r

261���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 292 Lachemilla fulvescens

Bet

ancu

r

Foto 294 Lachemilla nivalis

Bet

ancu

r

Foto 295 Lachemilla nivalis

Heq

uet

Foto 291 Hesperomeles obtusifolia

Bet

ancu

r

Foto 293 Lachemilla mandoniana

Góm

ez

262 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 297 Rubus gachetensis

Bet

ancu

r

Foto 299 Arcytophyllum muticum

Góm

ez

Foto 301 Arcytophyllum muticum

Bet

ancu

r

Foto 300 Arcytophyllum muticum

Bet

ancu

r

Foto 298 Rubus gachetensis

Góm

ezFoto 296 Lachemilla orbiculata

Bet

ancu

r

263���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 302 Arcytophyllum muticum

Bet

ancu

r

Foto 304 Galium canescens

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 303 Arcytophyllum muticum

Bet

ancu

r

Foto 305 Galium hypocarpium

Bet

ancu

r

264 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 306 Galium hypocarpium

Góm

ez

Foto 308 Aragoa corrugatifolia

Bet

ancu

rFoto 307 Galium hypocarpium

Góm

ez

Foto 309 Aragoa corrugatifolia

Bet

ancu

r

Foto 310 Bartsia laniflora

Bet

ancu

r

Foto 311 Bartsia pedicularioides

Bet

ancu

r

Foto 312 Bartsia santolinifolia

Fran

co-R

osse

lli

265���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 315 Castilleja fissifolia

Bet

ancu

r

Foto 314 Calceolaria mexicana

Fern

ánde

z-A

lons

o

Foto 316 Castilleja fissifolia

Bet

ancu

r

Foto 313 Bartsia santolinifolia

Bet

ancu

r

266 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 320 Mimulus glabratus

Bet

ancu

r

Foto 319 Mimulus glabratus

Ped

raza

-Peñ

alos

aP

edra

za-P

eñal

osa

Foto 321 Mimulus glabratus

Foto 317 Castilleja integrifolia

Bet

ancu

r

Foto 318 Gratiola bogotensis

Fern

ánde

z-A

lons

o

267���������� �� ������ ������ �

Pedrasa-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 325 Solanum stenophyllum

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 326 Solanum stenophyllum

Bet

ancu

r

Foto 324 Solanum stenophyllum

Góm

ez

Foto 322 Sibthorpia repens

Fern

ánde

z-A

lons

o

Foto 323 Veronica serpyliifolia

Fern

ánde

z-A

lons

o

268 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 327 Valeriana arborea

Fran

co-R

osse

lli

Foto 329 Valeriana pilosa

Bet

ancu

r

Bet

ancu

r

Foto 330 Valeriana pilosa

Foto 328 Valeriana arborea

Bet

ancu

r

269���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Bet

ancu

r

Foto 332 Valeriana plantaginea

Góm

ez

Foto 331 Valeriana pilosa

Foto 334 Asociación de Espeletia grandiflora, Puya santosiiy Diplostephium revolutum

Foto 335 Borde de la laguna de Chisacá

Fran

co-R

osse

lli

Fran

co-R

osse

lli

Foto 333 Xyris subulata

Bet

ancu

r

Foto 336 Chuscal cerca a la laguna de Chisacá

Ped

raza

-Peñ

alos

a

270 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 344 Frailejonal cerca a la laguna de Chisacá

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 337 Chuscal cerca a una de las lagunas

Heq

uet

Foto 338 Chuscal en primer plano

Fran

co-R

osse

lli

Foto 340 Escarpes

Bet

ancu

r

Foto 339 Desde los escarpes altos del sector de Chisacá

Bet

ancu

r

Foto 343 Espeletia grandiflora enmarcando la laguna deChisacá

Heq

uet

Foto 342 Escarpes en la Laguna Negra

Fran

co-R

osel

li

Foto 341 Escarpes

Fran

co-R

osel

li

271���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Foto 352 Pajonal cerca a la Laguna de Chisacá

Góm

ez

Foto 348 Laguna de Chisacá

Heq

uet

Foto 346 Laguna de Chisacá

Bet

ancu

r

Foto 345 Frialejonal y pajonal

Heq

uet

Foto 347 Laguna de Chisacá

Fran

co-R

osse

lli

Foto 349 Laguna Negra

Bet

ancu

r

Foto 351 Las lagunas

Bet

ancu

r

Bet

ancu

r

Foto 350 Laguna Negra, con frailejonal en primer plano

272 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Foto 353 Romeral en primer plano

Bet

ancu

r

Foto 354 Turbera

Bet

ancu

r

Foto 356 Una de las tantas pequeñas charcas del sector

Ped

raza

-Peñ

alos

a

Foto 355 Turbera con Sphagnum

Fran

co-R

osse

lli

Foto 358 Cerca a la laguna de Chisacá

Heq

uet

Foto 357 Cerca a la laguna de Chisacá

Heq

uet

Foto 359 Cerca a la laguna de Chisacá

Bet

ancu

r

273���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

����������� �������������������������������������� ������������������������������������������������������������

���������� ��� ����� ���� ���������� ���������� !����"#�

��������������� �����������������������������$���������������������������������������������� ��������������

����%������������������&��������������������������������������������� !����'#

�������������������������������������������� ��� ��� �������������������������� ��������������� !����(#�

����������������������������������������������������������������������������������������� !����)#�

������������������������$����������������������������� !����*#�

������������������������������������������������+��������������������� �������������������������&���������������

������������������������������������������&�����������������������������������������������������&����������&������,���� ��������������������������������������������������&��������'-(��������������������������������&������������&�����$�������� ����������

A

Glosario botánico ilustrado

Figura 1

Figura 2

Figura 3

Figura 5

Figura 4

274 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

��������������� ����'-(�������� ,������� !���� .#� �� ��������� !���� /#����������������� ������ ���� �������������������������������������������������&�������������������������

��������������������������������������������������������������������������������������������������������������&����� !����0#�

��������� ���������������&��������������������������������������� ���������� �����,�������������������������������������� !����1#�

���������� &���� ��� ���� ��������������������$����&������� ������&������������������)*2������������������������$���������� !����"3#�

������������ ����������������������������������������������������������������������%���������������������

������������������ ����������������������������������������4�������������������

����������������������������������������������������� ����������������� �������������������������������&�������������������&������������������������"*2� !����""#�

� ���������� ���������������������$��������� !����"'#�

������&�������������������������������$����&������� ���������������&����������)*2���132� !����"(#�

���������������������������������������������������������������������������������������$�������� !����")#�

Figura 6 Figura 7

Figura 8 Figura 9

Figura 10

Figura 11

Figura 12

Figura 13 Figura 14

275���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

����� ����������� �� ��������� �������� ������������������������������������������� ��������������� ��&��������������������������������������������������������������������&���������������������������������������������� !����"*#�

��������������� ���������������������$� ����������������$��������%���� !����".#�

�������������������������������������������������������������������������������� !����"/#�

�������������� ���������������������� ������������������������������������������������� !����"0#�

���������� ���������������������� �������������������$������������������ ���������������$��$����5��� !����"1#�

�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� !����'3#�

������������������������������ ������������������������������� !����'"#�

����� �����������������������������������������������������������������������������������5��$� �����

��������������������������������������������$���������������������������������6��������%�����7���������������� !����'"#�

��������������������������������� ���� Figura 21

Figura 20

Figura 19

Figura 18

Figura 17

Figura 16

Figura 15

276 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

������������������� ����������������8�������������� �������������������%����������������������������������������������������

������������ ������������������������������������������������������������������&����������������������������������������������4��������������������$��������

9����������������������������������������,�������������������������� ���������������������������������������

�����������������������������������������������$� �������� !����''#�

���&��������������������������������������� !����'(#�

�������� ����������������������������������������������������� !����')#�

�������������� ��������������������������������������$� ���������������������������5�� !����'*#�

����������������5�������������� �������������������$������������������������������ ��������

������������� ���������������������������������������������������

���������������������� ������������������ ������������������������� ������������������������������������ !���'.#�

�������������������������������$����������������������������������������� ������� ���� ������� ������ $� -�&������������������������� !����'/#�Figura 27

Figura 26

Figura 25

Figura 24

Figura 23

Figura 22

277���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

��������� ��������� ������� ����� ������

������������ ����������� ��5���� ��� �������������������������&������������������� ����������#� !����'0#�

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ �&������������������$����������

���������������������������������������������������&��������������� �������������&��������������������������".2$�)*2� !����'1#�

���������� ������� ��� ���� ������������������������������������������������������������&���� !����(3#�

�������������������������������������+�������������������4���������������������

���������������������������������������������������������������������������� ������������&������� �������&��������������)*2� !����("#�

������������������������������������������������������������������������� !����('#�

������������������������������&���������������������������������������������������������������������������� !���((#�

������� ����������$��������������������������$��

B

Figura 28

Figura 29

Figura 30

Figura 31

Figura 32

Figura 33

278 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

:��������������������������������������� ���������$�� �������

:�������������&���� ����������������������������������������������������������������������������,����������������&����� ����������� ���������������������� ������

:�$��� ������������$����������������������������������������������������������������� $� ���������� $� �������������������

:��������������5����$�����������,���������������������

:� �������������������������������������������&����������������� !����()#�

:�����������������$-���&��%������������������$������������������ ��������������������� ����������������������� !����(*#�

:� �����������������������������&���������������������������� ����������������� !����(.#�

:��������� ������� ���� ���� ���������� �������� !����(/#�

:��������������������������������������������� �������� �������������# !����(0#�

:�&�������������������������� ����������������������$����5�����������5������ ������������� ������������ !����((#�

:������������� ���� ��� ��������������������������������������������������������������������������������������&����������������������������� !����(1#�

Figura 34

Figura 35

Figura 36

Figura 37

Figura 38

Figura 39

279���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

����� ��������������������������� ������� %������ ����� ��� ��� ������������������ !����)3#�

;�������������������&������������������������������&��%�$������������������ ���������������������;��+������������������� !����)"#�

;&��%�������������&���������������� ���������������������� �������������������������������������� !����)'#�

;������ ��������������� ����������� ������������������������������������������������������������ ����������������������������������

;������������������������������� ���������������� �����������������# !����)(#�

;�������������������������������������������������������������������������%��������������������&����� !���))#�

;���������� �����������$�����������������������

;��������������� ������������ ��������������������������������������&����������� ��� ��� ������� ����������������������%�� !����)*#�

;��������� ������������ �������������������� ���������������������������������������������&����$���������������������������&�������������������,���������������������������������� !�����).�$�)/#�

C

Figura 40 Figura 41

Figura 42 Figura 43

Figura 45

Figura 44

Figura 46

Figura 47

280 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

;&����� �����������������������%�������������������������� ������#����������������������������� !����)0#�

;�������������������������������������� ������������������������ ������� ���������������������

;���������������� �����������������������������$��������������������

;��� ��������������������������&������ ��������������������������������$�������� ���������������������� ���� !����)1#�

;���&�������������������������������������������� ���� ����� ,�� ��������� �����&����

;��& ��������+���������������������������������������������������������������������� �������������������������������� ��������������������������

;�������&����������������������������������������� ���������� ����� ��������8������������������������������������������������������������������������������������������5��������

;������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� !���*3#�

;���������������������������������������� ������������������������������������������������������� &����������������������

Figura 48

Figura 49

Figura 50

Figura 51

281���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

;��������������������������������������������������������������� !����*"#�

;������� �������������� �������������������������������������� ����������������������������������

;���� ������������������� ����������������,�����������������������

;����������� ��������������������������������������������%��

;������� ����������������������������������������������������� ����$���������������� ���������������� ������#�,������������������������ !����*'#�

;����������������������������������� ����������������������������������������������� !����*(#�

;��������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������������������������

;����������������������������������������������������������������������������&���$����� ������� !����*)#�

;������� ����� ����#��������������� ���������������������������������������������������������&����������������������� !����**#�

;������ ����������� ������� ����������������������� ���� ������� ��� ����������� ��������

;�����������������&������������������������&��������������������� ���������������������$������������������ ���������������������$����������� !����*.#�

Figura 52

Figura 53

Figura 54

Figura 55

Figura 56

282 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

;������������������������������������������� !����*/#�

;������������&���������������������������������������������������%�������������

;���������������������������������������������

;��������������������������������� ���������������������������������&���������������������������������+�������� ����������&��%�$-������������

;������� ����� ����#������ �������������%�����������������������&��������$������������������������� !����*0#�

;���&����������������������������������

;�������� �� ������������ ���� ����������������������������������������������������� �������������������������������������%������������������ !����*1#�

;�����������������������������������$���������� ��������������

;������������������������������������������ ������� ������������������������������������$���������������������������������������� !����.3#�

;����%�����������������������������������,��� ����������������������������� ����������&����������������

;������������������������������������� ���������������

;�������������������������������$�������

Figura 57

Figura 58

Figura 59

Figura 60

Figura 61

283���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

;������������� ���� ��� ������������������������������������������������� ������� �� ��� �������� ,�4�������������������������������������������� ��� ���� ����� ������ �� ��������������������������������������������������$��������� ��������������������������������������� !����."#�

;������ ���������������� ������������������ !����.'#�

;������������������������������������� �������� ���������������� !����.(#�

;������������������������&�����������������������������������&�������������������

;������������������� ����������%�������� !����.)#�

;����������� ��������$���������������������������

;������ ���� ����#����������������������������������������������$����&�������� ��������&�����������)*�$�132 !����.*#�

�������������������%�������������������&���������

<�������������������������������������������

<������������������������������������������������������������$������������������������������� !����..#�

<���������� ����� ��� ���� ��������������������������������������������������������������� !����./#�

D

Figura 62

Figura 63

Figura 64

Figura 65

Figura 66

Figura 67

284 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

<������������������������%��������������������������������� ��������������������������������������&����13=���������������������������������������

<������������������������������������������������������������������������������>�������������� �������� ��� !����*(#�

<��������� ����������������������������������������������������������� ����������������������&�����

<���������������������������������������������������������&������$������ ������

<����������������������������������������������������������������������� !���.0#�

<������������������������������������� ��������������������������&���������������������������������������������;����������������� �����&�������� �������� ��&�����

<���������������%����������������������������������������������������

<��������������������&�������������������������&������5�������������������������������������

<����� ������������������������������������ !����.1#�

<���������������������������������������������������������&��������� !����/3#�

<��������������������������&��%������������������������&��������� !����/3#�

Figura 68

Figura 69

Figura 70

Figura 71

285���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

<�������� �� �������������� ������� ����������������������������� ����������������������������������� ����������������

<��������������������� ���������������������������%��������������������� �����������5�� !����/"#�

<� ���������������������������������������������������������������&�������������������������)*�$�/*2������������������������������������� !����/'#�

<�������������������������$��������� ������������������ ���������

<�����������&������$����������������������������� ��������

<������������ �������������������������������&����$���������� ��������������������� !����/(#�

<��������������������������� �������������������������������������������������������������8���������������������������������������������� ������������� !����/)#�

<���������������������������������������������

<�������������������������������������������� ������������ ����������������� !����/*#�

<���������� �����������������&����������������������� �������������������������������������������������������4����������������������� !����/.#�

<���� ������������������������������������������������������������������ ���������� ������� ��� �������������������� ��%#�

Figura 72

Figura 73

Figura 74

Figura 75

Figura 76

286 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

�����������������������������������������������������������������&����������&����������������� !����//#�

,�����������������������������������&��������������������������������������� !����/0#�

,�������������������������&���������������������$��������������������������������������������������5��

,��� �������������������������� ������������������������������������&���������������$�� �������$������������������� !����/1#�

,����������������������������������������������+�������������������������� !����/1#�

,��������������������������������&��������������������������������������������������� !����03#�

,��������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������������,������������������%����� !����0"#�

,��������� ������� �������������������������������������������

,������� �������������������� ������������������������������������$����������������������������������������������� !����0'#�

,�������������� ����������������������������������������������������������������������������� !����0(#�

,����������������������������������������������������������&��%������������������ ������������ ��� �� �&��%� ����������������������������������������� ����������

E

Figura 77

Figura 78

Figura 79

Figura 80

Figura 81

Figura 82

287���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

,��������������������������������������������������������������������%�� !���0)#�

,��������������������������������� �����$�������������������������������������������������&����� !����0*#�

,�����������������������������������������������������������

,������������������������������������������������������������������������� !���0.#�

,������������� ����������������������������$�&���������������

,�������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������4����������������$������������������ ����������������������������������������&�������������������������������������������������������5���$��������������������������� ���������������������$���������������������5����������������������������������&�����

,�����������������������������������������������������������������������%���������������

,����������������+��������������������� �� ������������� ����������� ����&������ !����0/#�

,�������������������������������������������������������������������������������$�������������

,������ ��&����� ������� ��� ������ ���� ������������ !����00#�

Figura 83

Figura 84

Figura 85

Figura 86

Figura 87

Figura 88

288 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

,���������������������������������������������$����&�����&�����������������������&���� !����01#�

,���� ���������� �������������� !����13#�

,������� +��� �������� �� ������������ �����

,�������� ���������������� ����������������������������� �������������������������������� !����13#�

,���������������������������������������� ��� �� �������� �������� ���� �������������;�������&������������������&�������&��������������������������������������� �������� �������������#�� ,�� ��������� ��� ������ !����1"#�

,�����������������������������������������������������������������$����������

,������������������������������������������������������������������ ���������&��������� ��������������,������������������������$����������

,������� ���������������� �������������������� ����������������5�� !���1'#�

,���%������� ������������������������������%��������������������&����������������������� !����1(#�

,��������������������������������������������������������������� ��� ����;����������� ��������������������$��������������,����������������������&������������ ��������������������������������������� !����1)#�

Figura 89

Figura 90

Figura 91

Figura 92

Figura 93

289���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

,�����������������������������$������������������� ������

,������������������������������ ���������� ��&������������������������������&�������$���������������������� !����"*#�

,����������������������������������������������������� ����������������������� �������������������������������������������� !����1)#�

,������������ �����������$���������������������������������������������������������������?�������������������������������&������������������������������������������� ���������������������� ������������������������������������������������� !����1)#�

,����������������������������������������$������������ !����1(#�

,������� ���5��� ��������� ����������������������������������������������������������������������@��������� �������������������&������������������������ !����1*�#�������������������� ���&� ������ ���� ��� ����� !���1*�#����������������������������������������������������������������$��������� !����1*�#�

,������������ �������������������������������������������������������$������������������������������������������&�������������������� ������ !����1.#�

,����������������������������� �����������������������������$��������������������������+����������������������������������8������� ������������������%������������������������� ��������� !����1/#�

Figura 94

Figura 95

Figura 96

Figura 97

290 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

,������������ �������������������������$�����������

,��������������������������������������������������$����&��������� !����10#�

,������������ ���� ��� ���������������������� ��� ���� ����������������������������$����������5��������� �� ��� �������� ��� ������ ����������������������� ���������������������������� !����11#�

,�������������������������������� �����������������������������

,������������������������ �������������������������������������������������������������������������5�����

������������������������������������������������������

!������������� ������������������������������%��������������������

!�������������������������&������������� �������������������������������� !����"33#�

!��� ������������������������ ������������ !����"3"#�

!������������������������������������������������ ������������ ������������������ �������� !����"3'#�

!��������������������������������������������+��������������������������������

!���������������������������������������������������������������������������������%���%���

Figura 98

Figura 99

Figura 100

Figura 101

Figura 102

Figura 103

291���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

!����������������������� �����������������������������������������8����������������������� ������������������������������� !����"3(#�

!�������� ���������$���������������������������������������$���������������������������������������������� !����"3)#�

!���������������������������������������5���A�������A��������������������� !����"3*#�

!���������5��������������$����

��������������������������������� ���������������+��������������������&��%������������������� ������������������������ �������%����� ���� ������� �����#� !����"3.#�

?��������������������������������������������������������������������������� !����"3/#�

?�������������������������&��%������������������������������������������� !����"3/#�

?����������������������������������������������������������� !����"30#�

?����������������������� ������ ����������$� ����������� ��������

?������������� �������������� �����8������������������������������ !����"31#�

?��� ������������������������������������������������������������������� !����""3#�

G

Figura 104

Figura 105

Figura 106

Figura 107

Figura 109

Figura 110

Figura 108

292 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

?���������������� ����������������������������5��

?������������������ ���������5������������������������+�������������������

?����������������������������������������������$�������������������������������������������,������������������� ����� !����"""#�

?������������� ������������������������������������&�������������������������������������������

?��������� ����������������������������������

?������������������ ������������������������������������������������������������������&����5������&����������������������

?�������������������������+�������������������� !����""'#�

?�������������� ���������������� �������� ��� ��� �� ������������ ��� ������������� ��������#�� ������������������������������������������������������������������ !����"3(#�

?��������������������������

?������������������������������ ���������#�

���� ������ ����� ��� ���� ��������������������������������������������������������������������������$������������������������ !����""(#�

H

Figura 111

Figura 112

Figura 113

Figura 114

293���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

B�%����� �������������������������������������������������

B����������������������������������������������%��������"-)�$�"-'����� ����������������������������������������������������� !����"")#�

B���� ����������������������������������������$� ���������

B�������� ����������������������&������� �����

B���������������� ������������ �������������������������������� ����������������������� ����������������$� ��������������������������������������

B��������&��������������������������������������������������5��������������������� �������$������������������������������������

B� �������� ���� ��� ��������� ���������������%������������������������������������������$��������&������������������������ !����""*#�

B������������&������� ���������������������������������� ������������������������

B�������� �������������������+����$�������������������������������������������������� !����"".#�

B���������� ������������������������������&�����������������$��������� !����""/#�

B���������� ��������������������������������$���������$��������� �&��������$����������������������������������# !����""0#�

Figura 115

Figura 116

Figura 117

Figura 118

294 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

B�����������������������������������������������������&�������������������������������������������������$������������C�������������������������&������������������������������������� �������������$�����&������������������ ��������������@��������������������������������������������������������������

B�������������� ��������� ������������������������� ���������������������������8��������$�����%���������� �����������������������������������

�����������������������������������������������������������������������������������������������������

D��������������������������������$���������������������� ������� !���""1#�

D����������������������������������� ������������������������������

D������������� ������������������������&������������������&�������

D����������������������������������������� ���������������������� �������������������������������������� ���������

D� ������������ ������������������������������� ������ ���&� ��� ������� �����������$������������������ !����"(3#�

D� ��������������������������������������������������� ��� &����� ������������������������������ !����"'3#�

I

Figura 119

Figura 120

Figura 121

295���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

D� �����������������������������������������������������������������������,�������������� ����������������������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������� �������,��� ������������������������������������� �������������� ������������������������� �����������������,������ ������� ������ ���� ������ ���������� ���������������������������� �������������������� ���� ���� �������� ��� ���� ������������

D� ������ ������������������ ������������� �� ������ �� ����� �&�� ������������������$�����������������������������������������������,������������������������� ����� !����"'"#�

D����������������������������������������������

D��������������������������������������������������������������������������������� ����

D�������������������&�������������������������������������������������������������������� !����"''#�

D������������������&������������������������������������������������������ �� ���� ������� ��������� ��� ������������������� !����"''#�

D����������������������������������&������������������������������������% !����"'(#�

���������������� �������������������������������������� ����������������������������������������������������5��� ������$��������� ������������������������������������������� !����"')#�

L

Figura 122

Figura 123

Figura 124

296 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

C����������������������������������������������������������� ������������� !����"'*#�

C&����������������������������������������%������ �������� �������������������������

C������������������������������� ����������%����������������������&�����������������$����&������������ !���"'.#�

C���������� �������������������������������������$��������%���������������������������� !����"'/#�

C&�������������������������������������������������������������?����������������������������&���������������������������������$�����������������������������$����������������$�����������������������������������

C��������������$��������������������������������� ��������������������������������������������������������������

C�������� ���� ��������� ��� �� ������������������������$���������������������������������������������������������������������&��������,������������������������������������ !����"'0#�

C������������������������ ���������������5����� ������������ ���������� ������������� !����"'1#�

C������������������������������������������������������� ��������� ��� ������������������������������

Figura 125

Figura 126

Figura 127

Figura 128

Figura 129

297���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

C���������������������������������������������������������������������������������� �����

C����������� ���������������������������������������������������������$�������������&������������������������&�����,�����������������������

C���������������������� ������������������������������� ������������������������������������������������ �������� �������������������������������������������������� ��������������������� �����������������$�%������ ��������������������������������������������������������� !����"(3#��,���������������� �������������������������������������������������������������������������������������&������$���������������������

C���������������������������������������������������������������������������������������� ������������������E�������������������������� !����"(3#�

C������� ��������� �������� ��� ���������������&�������������������������������������������������������������������������� !����"("#�

C�������������������������������������������$��������������?���������������������������������������������%�����������������������������������������������������������$���������������������������� !����"('#�

C���������� ����������������������������������������������������������� !����"((#�

C������������������������������������������������� ���� !����"()#�

Figura 130

Figura 131

Figura 132

Figura 133

Figura 134

298 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

C�������� ����������� ���� ���������� ����������� �������� ��� ��������������������� �������������������������� ��� ������� ���� ������� !���"(*#�

C����������� ������������������������

��������� ��������������������������������������������������������������������&�������������������������$�������������$��� �������������������������������4���������������������������

F&������������������������������ ��������������������� �������������������������������������������

F������������������������������������������� ��� ��� ������ ��� ��� ������ ���������������

F�������������������������������������������

F���� ������������ ����������������������������������8������������������+�������������������������������&������������ �������������������������

F����������� ��������� �������� $������+����������������������

F������������������������������������������ ������������������������� !����"(.#�

F������ ���������������������������� ���������� ������������������� !���"(/#�

F����� �����������������������������������������������&����������������������������������� ������������������������

MFigura 135

Figura 136

Figura 137

Figura 138

299���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

F������������������� �������������� �����������������������������������������%�������������� �������������$�������� �������������,�� ������������������������� !����"(0#�

F������������������� ����������� �������������� ����������������$� ���������

F������������������������������������������������������������&���������������������

F������������������������������������������������������ !����"(1#�

F��� ������������������������������������������������������� !����")3#�

F������������������������������������������&����������������������$����������� !����")"#�

������������������������������������������$��������������������&��������������� ���� !����")'#�

G�����������������������������������������������������������������������,����������������������������������������������������������������������������������������������������������������

G�������������������������������������������������������������������������� �����������,��������������������������������������������������������������$������������������������������������������������� !����")(#�

��������������������������������� ������������%�������������������������������&�����������������&���� !����"))#�

N

O

Figura 139

Figura 140

Figura 141

Figura 142

Figura 143

Figura 144

300 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

H��������������������������&���������������� !����")*#�

H����������������������������������������������������������������� !���").#�

H��������������������� ��������������������������������������&����������������� �������� !����")/#�

H������&��������������������������������������$����&������� ������������������&�������$������132� !����")0#�

H��������������������������������������������� ������������ ���&�� ������������������������������������� ����������������%���C����������������� ������������� ��� &���� ���� ��������������������+������������������������������������������������������������������ ������������� !����")1#�

H�������������������$����� ������������� ���������������5��� !���"*3#�

H�������� �����������������������

H������������������������������+���� �������������� !����"*"#�

H���������������������������������� !���"*'#�

H���������������������������������������&������5������������������������������

H������������������������� ������������������������������������������ ��������������&�������� !����"*(#�

Figura 145

Figura 146

Figura 147

Figura 148

Figura 149

Figura 150

Figura 151

Figura 152

301���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

H������������������$���������������������������������������������$���������� !����"*)#�

��������������������������������������������$��������������������

@���&�������������������������������$��� ������ ���&�� �����5����� ����&���������5�����&����� !����"**#�

@����������������������������� ������������������������������������%���������� ������� $� ������� ����������� !����"*.#�

@&��������������������������&����������������������5����������5���������� �������,�������������������������������������������������������������������,������������������� �������������&���������������5��������� ����������������������� !����"**#��,����������������� �����������&����������������� ����������������������������������������� !����"*/#�

@������������������������ ������������������������?����������������� ������������������������������������$������������ ������������������������������� !����"*0#�

@����������� �������������������������������� ���&�����������

@����������� ������������������������������������������������������������������� $� �������� ,�� ��������� ����������� !����"*1#�

P

Figura 153

Figura 154

Figura 155

Figura 156

Figura 157

Figura 158Figura 159

302 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

@������������������������� �������������������������������������������������������������������$�%������ ���C�������������� ������������������$������������������� ��������������������������������������������������&���������$��������������������������������������������������������������������������$���������&������������������������ �����������������,���������������������������� ��� ���� ����������� $� ���������&����� !����".3#�

@���&����������������������������������������������4���������������&����

@���� �������� ��� ������� �� ���������������������������� ��������������&���%������������������������������ !����"."#�

@����������������������������������������������������������������������������,���������� ��������������������� !���".'#�

@������������������������������������������������132����������������������������������� ,�� ��������� ��� ���������� !����".(#�

@��������������������������������&���������������$���������������� !����".)#�

@������������������������������������������� ��������������������������� !���".)#�

@������������������������������������������� ������

@��+������ ���� ��� ��������� ���� ������������$�������������������������������

Figura 160

Figura 162

Figura 163

Figura 164

Figura 161

303���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

@������������������������������������������������������������������������������������������������ !����".*#�

@��+������������+��������������������?������������������ ��������������������������������

@����������������������� ������������� !����"..#�

@���&���������������������������������������+���������������I���������������������� ������������������������&��%�$�����������

@�� ������������������������������������������������������� !����"./#�

@������������������������ ����������������������������&��%�$�����������

@��������� ������������������������������$������������������������������������������� !����".0#�

@�����������������������������������$-� ����������������������������

@��� ��������������������������������������$� ���������������������������%��

@������� ��������� �������� ���� ��������������$�������� !����".1#�

@�������������������������� ������������������������������������������������������ ����������������� �����������,�� ����������������������� ����������������&��������������� ������������������������������������������������,������������������������������������������ ��������������������������������������������������������������������������������

Figura 165

Figura 166

Figura 167

Figura 168

Figura 169

304 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

@����������� ������������������������������������������������������������������� ��������� ,�� ������������������ ���� ����������� ���������� ���������������&��������������������������������,�������������������������������������������&����������� �����$�����������������������������

@��� �������������������� �������������� !����"/3#�

@��������������� �������������� ��������������������������������������$������������� !����"/"#�

@�������� � ���� ������� ���� ����������������������������������� !����"/'#�

@����������������������������� ������������������������������������������������������������������

@�������� ��������&������������������������������&���������������������&�����������������������������

@����������������������������������������������������������������������������������������

@����� ���� ��� �������� ��� �� �������� ��������������������$��$��������$���������������������������������&����������� ����

@���������������������������������������������������������������������������������������

@������ ������������� ������ ��� ��������������%�����

Figura 170

Figura 171

Figura 172

Figura 173

305���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

@���������������������������������&������ ����������������������������������������� !����"/(#�

@������������� ������������������������������� �����$�������� �������������������#�

@������������� ������������������������������������������������$�������� !���"/)#�

@���� ������������������� �������������

@�����������������&����������������������������%���

@����������� �����������������������������$����5���

@����������� ���������������������������������������������

�������������������������������������������������������������������������������������4��������������������

��������� �������������������������������������������������� ���������&����������������������������

J�������������������&������������������������ ,�� ��������� ��� ����������������� ����������� !����"/*#�

J������������������������ �������������������� ��� ���� ��������� ��� ������������� !����"/.#�

J������ ���� �������� ��� ���� �������������������� �� ��� ����� ������������� !����"//#�

Q

R

Figura 174

Figura 175

Figura 176

Figura 177

306 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

J�����������������������������������������������������$���� ����������������������

J����&����� ���������������������������������������������� ������������������� �����,���������������&�����

J�����������&����������������������������������������$��������� ������������������� !����"/0#�

J� ������������������������������������������������� !����"/1#�

J��� �������������������� �������������5��� !����"03#�

J�������������������������������������������������������������������������������,���$� ��������������� ��������������������� !����".(#�

J������������������������������������� ���������������� !����"0"#�

J����������������������&����������������$�����������5��������������&���������������� !����"0'#�

J����������������������������������&�������������������������� ����������� !����"0(#�

J��������� ����������������������������������������������&�����������������$��������������������������������������%������������������8���������������&����� !����"0)#�

J�%�����������������&�����&������������������

Figura 178

Figura 179

Figura 180

Figura 181

Figura 182

Figura 183

Figura 184

307���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

J����%�������������� ����������������������������$������������������������������������

J��������������������������$������������������������������������������������������������$��������$������������������� !����"0*#�

J�������������������������������������������������� ���������������������������������������������8��������������������������������&����� !����"0.#�

J��������������������$�������������������������������������������������������

J������� �����������������������������������������������������������������$����������������� ����������&�������13=�������������������� !����"0/#�

J������������������������������������������%�����������������������

J�����������������������������������������

���� ���������� ������������� !����"00#�

4��������������������������� ��������������� ���������������� ������������������������������������������� !����"01#�

4�����������������������������������������������%�������(-)������������������������������������������������ !���"13#�

4����� �������� ������������������������� �������������������������������������������������������� !����"1"#�

S

Figura 185

Figura 186

Figura 187

Figura 188

Figura 189

Figura 190

Figura 191

308 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

4�����&�������������� ���������������������������������������������&������������������������������������

4������������������������������������������� !����"1'#�

4�����������������������������������������$�����������������������

4��������� ������� ��� ���� ������������������� ��������������������� !���"1(#�

4�����������������������������������+������

4���������� ������������������������������������ !����"1)#�

4����������������������������� �������6���7� !����"1*#�

4������� ���� ����������� �&�� ������ ��������� ������������������������������������������������������������������������������������������������������������8���������������� ���� !����"1.#�

4���&���������������������������������� !����"1/#�

4��������������������������������������������������������������������� �����

4���������������������������������

4���������� �+�����������������������������5�����5�����������������������

4������������������������������������$������

Figura 192

Figura 193

Figura 194

Figura 195

Figura 196

Figura 197

309���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

4+���������������������������������������� !����"10#�

4�������������������������� �������������������

������������������������������������������������������������������������������ ����������������������������,����������������������������������������������,�����������������������������$���������������������������������������������������

8��������������������������������������������������������������������������

8�������������������������������������������������������$������������������������$-�� ���������������

8�����������������������������������������������������������������������

8������������������������������������������������������%� !����"11#�

8���&���������������������������������������+���������������I���������������������� ������������������������&��%�$�����������

8��������������� ������������������������������������ ��������������������������������������������+������������������ !����'33#�

8������������� ����������������������������� ������� $� �&�� �� ������������%����� !����'3"#�

T

Figura 198

Figura 199

Figura 200

Figura 201

310 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

8����������,���������������� ������������������������������������������&������������������������������&����$����&�����������������������������

8�� ������������������������� ������������������������ !����'3'#�

8������������������� ���������������� ����������������������������������������

8��������������� ���������������� ���#������������������������+���������������

8��������������������������������������������������������������

8���������������������������������������������������������� !����'3(#�

8�������������������������������������������������������������������,������������������&�����

8���������������������������������������������� ����������������������&�����

8��������&�������������������������������������������������������������������������������������������� !���'3)#�

8���������������������������$����������������� ��&�������������������������&�����������������

8������������������� ������������������������������������������������$���������������&���� !����'3*#�

8�������������������������������$������������������������������������ !���'3*#�

Figura 202

Figura 203

Figura 204

Figura 205

tubo

311���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

������� �� ������������ ���� �����������������������������������������������$������%����������������������� !����'3.#�

>��������������������� ���������������� !����'3/#�

>���������������������� ���������������� !����'30#�

>�� �������������������������������������������������������������������,���������&���������������������&��������������������������������������$������� �����������������%����������������

>��������� �������� ����������������������

>������������������������������������������������������I����� �������������� !����'31#�

>�������������������� ������������������ ������� ����&����� ��������� ��������� ���#�

��������������������$���������������������������� ������������������%����������$��������������������������������,��������������������&����������&��������$������������������&�� ����������

K����������������������������������� ������������$�������������

K������������� ������������������������������������

K��������������������������������������$����������������� ������� !����'"3#�

U

V

Figura 206

Figura 207

Figura 208

Figura 209

Figura 210

312 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

K������������������������������������������������$��������������������������������� !����'""#�

K�����������������$� ������������������������������������������������������������4��������������������

K���&������������������&��������� ��������������������������������������� &�����������������������������������������

K�������������� �� ������������ �������� �������������������������� ������������ !����'"'#�

K�����������������������������&������������������������������������

�����������������������������������$�����������������������������������������������$���������������������������������� !����'"(#�

L������ ��� ����������������������������������4������������������������������ !���'")#�

Z

Figura 211

Figura 212

Figura 213

Figura 214

313���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Literatura citada

�������������� � �������������������������������������� ���������������� ��������������� !��"#���$��%"�

�&&�������''������������ !�����!������ ����� �� �������!���������� ����������&������!��� ����� ����� ��&��������(%#����$�(((�

������������������)�� ������*���������&�� �� ������� ������� ! �����&�� ������!������ ������� �����������+���� !�& ����������� ��&�,�����&�����!��- ��������� �����%��(�#��.'�$�/�

�� ����� ����-���"����� �� �����)&�������0���1��&���%���$(�#���$�"��������2��,���.��2!������3�� �� ����������������-���& ������������ ������!�� 4����������!�

�����!������*���������� ���� ��"#�"''�$�""%���&�&���5���.��(%/��,����������)&�������*���������#���$�"6���&�&���5�����,����������)&����7����� ���/#���$��/���&&�������+��!�������8�+��9&������������+��:������7�����&���!����(%%(��2!�� 4���������� �

������ ���!��� ��������������� �������;&����� ������#�-�� �&���#�*� ����������� &��� ����-��������&����� ������&�<2����=������������>�3���&&�� ��6.��'�#�6/6�?�6.�

���@��1������AB�����8���/��2!���������������������������+���&�������#���������+� ��0���1��$&�������&������!��� ����� ������ ��&��������/6#�(.'�$�'6��

���1 ���A���"��5�3����!� ��C��3�������������& ������ ���"����&�������6����#���$�.�������� �-��������� � ������� ��8� ����� �����������&&����.#��('�$��/���������� ,��(%%%�������& ������� �(%�$(%.��*�#������&$�!�� ,��9�� ������(%%%����&��� �

� �� ���� ����� D� ���<<<#�-����� D�� ���������*� ��� �&�E� � �&��+�E� ���� ����7�� �$��&������&��� �+������4�A����+���&��� ���%(� �

���������,��(%%�����@�����&��������& ������&�����������������4��������&�����������A� ���������2F�� ������ � ����� �����&���� ����� ������A����+������4�A����+���&��� ����6.� �

���������,������&&�G�������.��� �� � ����&��F����������������& �����������&��� ��������������� �=� �����&��� ������$(�#�.��$�/(�

���C��-����H�����! �,���'������&���������!��)&�3�� ���;&��������������� ��������;��I��� ����� ����� ��&��������;����+��� ���-�� �+�*�������E� ���+��(/� �

����������,���/��'"��;�&�����������)&�������*�������'/#���$�(��������>���"������������+��&�� �� ���J��&��� � ��� ����2 �����;������;���&���+�*�������E� ���+

.6(� ���3����������8 �C�������*���/"��7�3�8��&��� �� �������!�������������� ���>�3���&&�� ��'��"�#

�$�.(/���& �����(%%%����� � D����K��D� ������&����� & ��<� ������� ������&��� ���2�� ����� ��������

A� �������������� �&��@�+�)���&�������� ��� ��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+�����4�A����+���&��� ����(� �

�!��������9���"��������-�� ��""$".'��*�#�A�� ������+������$������J��!��������9����������"��)&������������ ����#��& �������������� ��������0�&�������E� ���� ���7�� ���&����D���������FK ��+�<��� ��������� �&��@�+��FK ���A��)�+��FK ����6"'� �

�&��C�-���/���������� ������������������������� ���� �+�������������� ���������������������������������� ����;������+�������� ��������������� ���������������� !��(.#���$�(.�

314 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

�&�����������./���!������� �� ������������ ��&� ������������� ������� ������������ ����&�� ���� ��'6$'%��*�#�2��&&�����-�����8�����������./�����&�� ��&���&�� �������3�����!�����!������� ������1���������!����� ��&������� ����)���1���� ����0��&������5+8 �������+��&���� ���6'� �

�&�����������.��2!�� !��������� ! ��&� �� � �������!�������� ��&������&��� �������&����3 �!� �� �&���������������!����&��� ������� &&����9� ����&�� ���.6$�/"��*�#�-������>���5�&�$7 �&����-��������������.��2�� ��&��������������� ��;����+�7�3�L��C+�*������E� �����"6'� �

�&���� ������ �/��� 2!�� ������� ��� ��� �!�� ������� ��� �!����&��� ������� &&����9� ����&�A ������� ���������� �����#���$�'(��

�&�����������.���;������������� �1+���� D����&��� ��� ��"'.$""���*�#�88)�����E<�7��"$�.�������������� &����� ���� �������� ���������������������!� ����������� ����'��&������<E�7�;��& ��� ����E� �+������ ���+�E��>�

���C���+��������+�� K�*����+���!��&&���,������ �1�����."��8����� &���������!��3��&�#��������&���� ���� � ��� �������!����������������!3���������� !������A���8��,��C+���+���+�;��& �!���+2!��5����+�*��&�����6�� �

����������(%%(����� � D����K��D� ������&����� �� �����&��� ��������&������� ���2��� &�� � ��������� �����+��������������2�� ����� ���������A� �������������� �&��@�+�)���&������� ��� ��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+������4�A����+���&��� ����� �

����������(%%'����� � �������!������������������������������+������ �����$2��� &�� � ������� ���� ��66��(�#��6.$�/�

����=� �������/������ ���������������������&��� � ��� �������&�3�� ��� &��������&��� ��E� ���� ��;����+�7�3�L��C+�*�������E� ������((� �

������������,���6/���� ���������&��������� D��������&������&��� ������ �������&�������� ���&��� �������� ��� ���*K�����+�)@� ������7�����&����%��"%�#�((��$�("�

������������,�����;� ����&������&��� ���+�'#���� �� ���$����������8��� ��("����#���$�''6�������������,���/������� ��� �������� ��&������ ������<<#�2�������������!��������������� �����

7���!������������ �� ����;!���&�� ��"��'�#�("��$�(%�������������,���/���� ���������&��������� D��������&������&��� ���;F��1$����&��1 ��(��/�#��66

$�(/'�A�� ���������;�!&������"������� ���-�� ��''6$'6(��*�#�A�� ������+������$������J��!��������9�

���������"��)&������������ ����#��& �������������� ��������0�&�������E� ���� $����7�� ���&����D���������FK ��+�<��� ��������� �&��@�+��FK ���A��)�+��FK ����6"'� �

A�&�-&��������%��-��� 4���������&��������#�*K &���� D�����&����&��������M��������� �&���������J�����G�+������4�A����+���&��� ���'�"� �

A�� �����-���/���2!���������� �������� ������� ������!����� ���<<���&&����� ��(��/�#�''�$�"(�A�� �����-���/(��2!���������� �������� ������� ������!����� ���<<<���&&����� ��'��'�#�(���$�(6/�A�� �����-���%��2!���������� �������� ������� ������!����� ���<0���&&����� ��6��'�#�(/'�$�'"6�A�� �����-���'���(��('������ �����$��� �����)&�������*�������".#��/�$�'/�A@�1������������������,����������4��������&���&���������&��� �+������ �����$<#��F�����

!�������"������������� ���������� ����&��� �������� ��� ���*K�����+�)@� �����7�����&��+���&��� D��,�����N&����1�-&������(#���$�'/� �

A &&������9�������4����� �����//��)&�������;��I#�)�� &������������+�;����0��) �&� �����������7�3��� ���(#���$�.%�

* & ��������,4� �������"����� � D����&��F�����������#�������F� �����&�������� ���� �����"�#�''$�"��

*� C��������/���/��0�&�� ���������)&�������*�������'"#���$�%�

315���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

)���4���1$�&�����,��-������7������� �� ������������ ��������&D� ������� �������4� ������&�F�����������5���>������� !�&�� ����������&��� �����./�#�'%��$�'�%�

)���4���1$�&�����,��-���'���������������� �������� !�&�� ������+������������� �� �����&�� 4�����������&��� ���7�����'��"�#�'6�$�'6�

)���4���1$�&�����,��-���6������ !�&�� �����$����������)&���������&��� ���#���$�((6�)���4���1$�&�����,��-��(%%%��-�� ������� ��(($(.��*�#������&$�!��,��9���������(%%%����&��$

� ��� �� ���� ����� D� ���<<<#�-����� D�� ���������*� ��� �&�E� � �&��+�E� ���� ���7�� ���&������&��� �+������4�A����+���&��� ���%(� �

)������������6'������� � �������!����&��� ���� �� ������$�������;�&���&���������� �!��� ��� ���&&���������&&��� �����(���'�#���$�6�

)����O����;���6��A �� ���� ��������4� ����*� ��� �&�-���������+������&���+�*� �M��)�����$�����&& +�;�������������,���.��A ���D�� ������&������� �������������&������&��&���& ������&

���� �1��<������� �����������������������- 1���&���J���� �M@��- � �������=� ���$�����<��� ��������� ��� ���7�����&��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+������4�A����+��&��� ���<������� �F� ���

)�����$�����&& +�;�������������,������-���&������&��&������� �1������ &&����9� ����&+���&��� ������ �������&�������� ����&��� �������� ��� ���*K�����+�)@� ������7�����&����('��� &��������� �� �&�#�6'�$�./�

)�����$�����&& +�;�������������,������A ���D�� ������&��������� D�����&��&���& ������&����� �1+������F���������4�A����+���&��� ��� ��'%��*�#������&$�!��,��9�+������$-&��������� ���$���,�������������- ����������I�������;� ���������������&��� ���������4� ����<��� ��������� ��� ���7�����&��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+�����$�4+���&��� ��

)��C�0������'��E��������� ����������&������2�K���"(#�.��$�..(�)��C�0������.���%����� ��+�����3���������������K�������������&����������&������ �� ���#

����� ��������7�����.#�('6�$�("��)��C�0������.���$��"�'��������3������� ���������������������&���������(� (����� �� ���#

����� ���������� ���� ��"����#���%�$���.�������-���./��((6������9��! ��������)&�������*�������#���$�'%6���� � ��,������ �� � ����&��F������������ ���)��C���������������������� ����0���1��&��

;&4���&�����'�#���$�(66�����������*���"��)������� ���&�� ��"/$6���*�#�A�� ������+������$������J��!��������9���������

�"��)&������������ ����#��& �������������� ��������0�&�������E� ���� ���7�� ���&����D���������FK ��+�<��� ��������� �&��@�+��FK ���A��)�+��FK ����6"'� �

��!&�*���/(��-��� 4������� ��������������&�����������������4����������*� � D���)�����)*7��&��� �+������4�A����+���&��� ����(.� �

5��&�����������������$;���������(%%%��- ������� �� ������2�� ��&����� ����� ���������-�� �����+3 �!���3����� ��� �����>�3���&&�� ��66#��.�$�(.�

5��& ���������./������� �������)&�������*��������#���$�."�5������������ ������� !�+���K�������������&�� ��� ���!��;�� � ������������������� �������

�����&&���6�#�'/��$�"%"�5��� �!�,��*������&��&����;���"��<� �������� ��.�$/%��*�#�A�� ������+������$������J��!��������9�

���������"��)&������������ ����#��& �������������� ��������0�&�������E� ���� $����7�� ���&����D���������FK ��+�<��� ��������� �&��@�+��FK ���A��)�+��FK ����6"'� �

5�&������7������&���E���/"���..������ !�&�� �������)&�������*�������(%#���$��/�5�������,���"��*� ����&������� ���./$�/"��*�#�A�� ������+������$������J��!��������9���������

�"��)&������������ ����#��& �������������� ��������0�&�������E� ���� ���7�� ���&����D���������FK ��+�<��� ��������� �&��@�+��FK ���A��)�+��FK ����6"'� �

316 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

<������//������&��������=���������&��� ������� ���� D������&D� ��+�<��� ����������4� �������@������11 +������4�A����+���&��� ��

<������//����//���*���� ����� ����&&�������&������&������&���4������� �������� �������&�� 4������������� �1+�7��������! ���1������� ���� D������&D� ��+�<��� ����������4$� ��������@������11 +������4�A����+���&��� ��

<��5��<��� ��������<����� ��� D��������������� �&D� �����&�K����������5����&������ �����!���;�&@$� ���7�� ���&����� �� ���� ���#���&��� ���"%� �

,�����������(��7����������� �� ���+�0<#�2!���� �������� ���������� �� ����� ���!�����������<�&�����3 �!��������������3��&���!��C$& �������!�������������!���� ����>�3���&&�� ��".���#�"�$��%�

,� ���������/����//��-���& �������)&�������*��������"#���$��.%�,:��������;����-�D������������&���������!�������&��� &��������*��������� ����� ������ ��&�;����+

�� ���-�� �+�*�������E� �������/�� �> �������������� �����5���/.��2!�������������!��*� ���� ������������������������� !�� �

�������� ���������������!��� ����� ������ ��&��������((#���$�6/��>��&�����"��P�� �������� ���."$�..��*�#�A�� ������+������$������J��!��������9�����������"�

)&������������ ����#��& �������������� ��������0�&�������E� ���� ����7�� ���&���D���������FK ��+�<��� ��������� �&��@�+��FK ���A��)�+��FK ����6"'� �

>��&�������(�(���P�� ��������)&�������*�������'#��6�$�'�-������������6��$�� ��"������� �� ���� ������+�����3�������������!��! �!������������&��� ��

��&��� ���.��/($/6�#�"%�$�"�(�-������������.��(�"���������� ������)&�������*�������6.#���$�6�-����� ������.����������&�������)&�������0���1��&��'����#��$('�-����� ���������*&��F�����$������;����&�������������&�!�� ���� ��������&����� �������&�������$

� ����&��� �������� ��� ���*K�����+�)@� ������7�����&�����/��/�#�"��$�"/�-������,��-����������6��*� ������� ����<<#�2!���� �� ��$���� �����������)&����7����� ���#���$�6%�-������,��-�����6"��*� ��������)&�������*�������6#���$�"%"�-������,��-�����;4�����#����!��C�& ������ &����� ���� ��+������� ! ��&�� ��� ��� ������������ ��&

& �������������� �������!��7�3�L��C������ ��&��������/"#���$�(./�-������,��-�+��&�����������������&$�!��,��9���(��;&����A ���� ��� ��;�����#�2�3��������!��C& �����

����������������� ���&���� �� ������� ��.�$/"��*�#���&�&���5����-������,��-����������(��;�����#���������������������������!����� ��&������������� ��;����+����A ���+�*�������E� �����(/(� �

������&���A��,���.��2!��;&���$���C#��� �����&��� �� ����������!��! �!��� &����������� ���E� ���� ���;����+������ ���+�*��&�����.%.� �

���! ������������������-���.��E���&& �������)&�������*�������6#��$.�������;���%������� � �������!���������������� ������� �����#�5����� ����������� �������!�

7�3�L��C������ ��&��������%#���$�(������&������������!�&C�-���.��������������!��� ����&�����#��������� �������������&������������+

3 �!����� ���! ��������� �!�����G�����0�&��������9K�����E� ���� ���;����+�7�3�L��C+*�������E� �����(.� �

��&����,���/��� ��������@�����&��� 4�����������&��� ������ �������&����� �������&��� ������&��� ��� ����&����&�+�E� ���� ����7�� ���&������&��� ��������#�6�$��%�

��&���E���//������ !�&�� �����$ ����<#���&���&�� �����)&����7����� ���".#���$�'(���&���C��5��7�� �/'��� �� � K�!� �������� ��� �!�� 0����������+� �� ���� �����+� �� &������+

�!&�����!�����+���� !���������+�7����� �����������*� ����&����������!��3��&���������& ����K�+������� ! ��� ��� ��� ���������������+��� &������(��;!���&�� ��6(��(�#��%�$��(/�

317���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

��&���C��5��7���/'������ � ���&�����������!��*� ����&������P���;!���&�� ��6"��(�#��(��$��6����&���C��5��7���/'������ � ���&�����������!��*� ����&������P�<��;!���&�� ��6"��'�#�(��$�(("���&���C��5��7���/'������ � ���&�����������!��*� ����&������P�<<��;!���&�� ��6"��"�#�("6�$�(.���&���C��5��7���/'������ � ���&�����������!��*� ����&������P�<<<��;!���&�� ��6"��6�#�"%%�$�"%���&���C��5��7���/'������ � ���&�����������!��*� ����&������P�<0��;!���&�� ��6"���#�"'"�$�"6���&���C��5��7���/"����� � ���&�����������!��*� ����&������P�0<��;!���&�� ��66����#�""�$�66������-��*���/"��5�&�����������)&���������&��� ���'#���$��./���&���C��5��7���/.��*���� ��������&D� ���+��������&D� ������� ����4� ����������� ������ ��$

� ���*K�����+�)@� ������7�����&��+���&��� D��,�����N&����1�-&������#���$��� ������-��*�������14&�1�)���6��2 �&��@�����&����� ������������� � ��������&���� D���E�)���

���� ����� �����������&�����&�� D����&��F������������������&������ &&����9� ����&�����&��� ��� ��'..$'6��*�#��!���! &&���+���&�&���5�+�)������*����-������,��-����������6��� �� ���� ���������������� ������������ ��&�����������������2!��7�3�L��C����� ��&��������;����+�7�3�L��C+�*�������E� �����.%(� �

�������7��;���/"���&���� �����4� ���<&���������<��� �����7�� ���&����<����� ��� D����������������� D� �������� �M@��*� ��� �&����� �����&������������0�+��FK ���A��)�+��FK ����'%%� �

���1�;������."���"���9�����������)&�������*�������'#���$�"%�7 �����*�����I��&�������������H���/.��-����F�������������@����������F� ���������&��5�� ���� �

���+��������� ���+������� ������� �7����������������7�3����� ��� ���� ��$����� ������� �� ���$����� ��������������&��$

� ������ �� ����7�3�&������'"#�(�$�'�7������*���/(���.������&�G�������)&�������*��������#���$�("�9�� 1$������;���/.����������&��@������������&���� �4� �����������F� �����&��������������� �1

����� &&����9� ����&�����4& � �������4� �����(#���?�6%�9�� 1�;���6��9�=�@����������&��� ������ ���� D���� ��& ������9�=� ���&��@�+������4�A����+

��&��� ���'(%� �;����1�$;�M�&���+�;��(%%%��-��� &�����������&��������&����&�������������&��&����������! ���4

����� �1+���&��� ����2�� ����� ���������A� �������������� �&��@�+�)���&�������� ��$� ��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+������4�A����+���&��� ���('.� �

;����1�$;�M�&���+�;�+�)�����$�����&& +�;�������������,��(%%���- �����������������&������ �� ���������! ���4������ �1+���&��� ������&��� ��('����#�(".�?�(6�

;F��1$����&4�1�*���./��;&������I� &��������&��� ���2��������� � D���- ������@������+�����&&@�+��&��� ���/'(� �

;��������;������������&�������������������� �������!�������&�� �� ������$�� ��"�������;������$*������� ��������������� ���������������� !��'�#���$��%�

; ����;���/��*&��F�����)��������&���������������&�����������F� ������&��� ���6��.�$.6�#��6�$'"�;�!&�����/%��)&���������� ���� ���) �&� ����������+�7�3���� ���"#���$�%/�;� ��&��5���6���6������� ���������)&�������*�������6'#���$��'����!��>���.6���/"��;&����� ��������)&�������*�������"#���$�"%������&$�!��,��9���/����������@�� ����� ����&D� ������ ���&��4� ������&����� D�� ����������

��&��� ������ �������&����� �������&��� �������&��� ��� ����&����&�+�E� ���� ���7�� ���&������&��� �������#����$��/�

�����&$�!��,��9���6������ ����� �����������&��� ���� ������&��������� D������&��������M������&��� ��������� ����&��� �������� ��� ���*K�����+�)@� ������7�����&��+���&��� D������ ���'#�''�$�%�

�����&$�!��,��9��������(%%%�����&��� ��� �� ���� ����� D� ���<<<#�-����� D�� ���������*� ��� �&E� � �&��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+������4�A����+���&��� ���%(� �

318 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

�����&$�!��,��9��(%%%������4&�����&��@�� ������&������ 1�������! ���1�������� �1�� ��6'$6/�*�#������&$�!��9���������(%%%�����&��� ��� �� ���� ����� D� ���<<<#�-����� D�� ��������*� ��� �&�E� � �&��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+������4�A����+���&��� ���%(� �

�����&$�!��,��9������������*���/��*���� ������!��"������� ������������&��� ��<#��������� �� �������������&������ &&����9� ����&����� �������&�������� ����&��� ������� ��� ���*K�����+�)@� ������7�����&����.��6�#�'".�$�'66�

�����&$�!��,��9�+�-�3��;������� &��������������.����&��� ��� ���� ����� D� ���<<#�2 ������������ D�������&��� ���*� ��� �&������&� ��-����+������4�A����+���&��� ���"'� �

�����!���,��2��(%%(����&���&��� !�&������ �������!����� �������� &�K�������������#�*� ������������A7��<2����=�����������!���&��������&�� �������������������� ��� ������ �� �������� ���,�����&�����������/��.�#��%."�$��%/"�

������;��5���"��2!������� ������ � � ������9���������#�2� ���9����������� ���� �����'�#�(.?�(//�

�������7��>���%������ ��� ���!������������������-������� �������/#����� ���(��)�������� ����(�����'%��*�����"����������&&�� ������!���� � �!������������7�����&�5 �����+���������� ���(%����#���$��6��

����&����K�>�����.�������������)&�������*�������6#���$��6���4��!�1�����������&$�!��,��9���%��*���� ������&D� �������&������ &&����9� ����&���&��� ����0#

��4& � ��� ����� �&D� ������&��������� D�����&����� D� ������������� ������������&���&������������������4����&��� �����..�#��66�$��(�

�4��!�1���+������&$�!��,��9������� ����,���/��*���� ������&D� �������&������ &&����9� ����&�<0#�� ������� ����&D� �������&���� ��&�������&����� D� ������������� ������������&���&������������������4����&��� �����.�#�"��$�6.�

��������*���"��-����� �� ������!��"�����&������ &&����9� ����&���&��� �����2�� ����� ��������A� �������������� �&��@�+�)���&�������� ��� ��+�E� ���� ����7�� ���&������&��� �+�����4�A����+���&��� �����(� �

���� ���������/��*��&�� ��&��������������& ����� ��! �!���� ��&������� ���� ����$"6��*�#0� &&��� ���)������������ ��������������/��5 �!��&� �������� ��&�� ������ !���9K����E� ���� ���;����+�7�3�L��C+�*�������E� �����"� �

�������*���/��0 � D�������&���&�;��=���������� �1�� ��(%'$((%��*�#�0�&��� �������������/�E���� ���������&�� �� ���&� � ��G����&��&������� �1����� ���� D�����D�������� �$��&�������� �������������+������4+���&��� ���("%� �

�C&��4�+�;�+�-������,��-�+�E&&���E&&�����+�,:��������;�������A &&������9������� ����)&�������F� �����&���;4����������� �������!��7�3�L��C������ ��&��������

�� �!+�-�������A�3������,���."��; ��� �� � �����������& ��������)&����7����� ����"����#���$�6/��� �!+�-�������A�3������,���..��2 &&���� � ����������& ��������)&����7����� ����"��(�#�'�$

�"(��� �!+�-�������A�3������,���.�������& � �����������& ��������)&����7����� ����"��'�#��"'�$

(�"(������������2���������&���D������*���./������������������ ���� ���;������#�������� �����

����� ����&�� ���! ��������3�� �� ������ ���� ��'%��'�#�(.�$�'�(���&�����,������/(��2!���������� ����������&�� �������� "�����9����������� ������!����� ���

����&������!��� ����� ������ ��&����������(�#�('�$�''6�� ���������������� �!�-������'��+�������+�����3���������������& �������2 &&���� � ������;!���&�� �

."��(�#��6��$��%�������!���������A�!&���������/��A��3 ������������ ��� ���;&�����$�%#� ������������������� �C�

7�� �����(�#���$��%�

319���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

������!���������A�!&���������/��A��3 ������������ ��� ���;&�������$�(#� ������������������� �C�7�� �����(�#��"6�$��6(�

������!���������A�!&���������/��A��3 ������������ ��� ���;&������'$�"#� ������������������� �C�7�� �����(�#�'%6�$�'���

������!���������A�!&���������/��A��3 ������������ ��� ���;&������6$�#� ������������������� �C�7�� �����(�#�"6�$�".%�

������5��������&$�!��,��9�����������/6��*��&��@�����&��� 4��������� ���#�E���� � D�� ��& � ��� ����������<��� ��������� ��� ���7�����&��$���������5 ���� ��7�����&+�� �& ������,��F,��D� ���2� ����#���$�((�

2!��;&����7�����;��G��������<������� ���&�;&�����7�����<���K��<;7<���E�-#�!�� #QQ333���� � ����Q ���K�!��&��R)�������&��#�(%%'S��)�������& 1�� D�#���

2!�����8��8���"��+����������0�!&�� �T"%"$"((��*�#�A�� ������+������$������J��!�������9�����������"��)&������������ ����#��& �������������� ��������0�&�������E� $���� ����7�� ���&����D���������FK ��+�<��� ��������� �&��@�+��FK ���A��)�+��FK ���6"'� �

2��&�����8����L���C�������6%��2!��; ���������������!��������!����� ����E� ���� ������<&& �� �;����+�E�����+�*�������E� �����/'/� �

��������5������2���."��2!�� &� ���������!���������������� ��������& ����� ����� ��&�����!���� ����,�����&����� ������� !���#�'�$�(�

��������5������2�����&�����������/��A���&� ���������!��! �!�������� �������&�������������� ���� ���6'$(%��*�#�0� &&��� ���)������������ ��������������/��5 �!��&� ������� ��&�� ������ !���9K�����E� ���� ���;����+�7�3�L��C+�*�������E� �����"� �

0����! �0���.%��)&�������&��� 4���������0���1��&���2�&&�������4� ����E� ���� �������&��������+�F� ��+�0���1��&���"(� �

8�2�9;<�9���2!��� ����� ������ ��&����������0��� D����6��E�-#�!�� #QQ���������������Q8'2Q�����!Q�����!��&��R)�������&��#�(%%'S��)�������& 1�� D�#�(%%'�

8�����C�,���/%���'/����&��������������)&�������*��������'#���$�"%�H��&�����8���"���� �������&�3�� ��� &������� & ����2!��E� ���� ������7���!�����& ���;����+

�!� ��5 &&+�*�������E� �����"'%� �

320 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

Lista del material examinado

APIACEAE�,�� ������������� 1�J�;�����;����

�&���+������(6�U�;����1�+�;���/��,�� �������������������! ���J����������

����&��+�5�����''U������������+�,��(6//"U�;����1�+�;��(/�+�"U����G����+�A�A��'/������������" �����)�A�&����!�

E� ��$E� ��+�-��"(.U�H�������+����"�������������� ������

����&��+�5������6U������������+�,��(6//+�(.%6�U�A@�1+����("/%U���� &&�+���2��(/U�;����1�+;��(/6U�E� ��$E� ��+�-��6..%�

������� ��"�� ��������� �!��&���+������"/U�A@�1+����('�(U�)�����+�;����'U�;����1�+�;��"/.�

������� ��������� ���8�����&���+������/'+�.//�

������� ���������������! ���&���+�������/6U������������+�,��(6�%U�)�����+�;��6�U�;����1�+�;��6("�

������� ��������� �����-����&���+�������6""�

�� ����������� �����������!&��&���,������&���J������&���+������6(((+�6'%�+�6'/+�.6/�+�/(�+�/(+�/(6U�;����1�+�;��((U������&$�!�+�9�'.''�

$������������� ���������������!���,������&���J������&����+����.�U�����&��+�5����(%�U��&���+�������/(U������������+�,���(6�U�)�����+�;��6�'U<�����+�,����(."%U������&$�!�+�9��'.�6�

-����������������������!���,�)��������&���+������'6/%U�;����1�+�;��%.�

-��������� �����������>���!��,�)�������;����1�+�;��/"�

-�������� ���� ���8���������! ���J����������;����1�+�;��'"%U���4��!�1+�����6.+�(���

-�����������������8 &&����K���!&��&������! ���J��������������&��+�5����(�U�)�����+�-����(U�������+����U�;����1�+�;��'U����!�&���+���*��(("'(�

.��������������� ���>���!��5��C����&���+������6(�+�.'%U�)�����+�;���%"U�;����1�+�;��6�

ASTERACEAE������ �����������������-�����A��

;����1�+�;���(������������ ����� �"������-�����������> ���J�5�����

�����������+�,��(6.6.U�A@�1+����(%�U�;����1�+�;��".���������������� ����5����+���� &��J�>���!������> ����J�5�����

�����������+�,��(6//.+�(.%..U�A@�1+����(""U�;����1�+�;��'(/+�""U�; ���+�;��6�%�

321���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

�������������� ����>���!������> ���J�5�������������+�,��/.�U�A@�1+����('(U�;����1�+�;��'""+�66�

������������� �� ��������������&���+������.6'+�A@�1+����('�.+�(/.U�;����1�+�;��.%.�

)�������������� ���>���!�&���+������(('+�/('"U������������+�,��(6./+�(.(6U����� &&�+�L���(U�A@�1+����(6U�-�����+,��..%U�;����1�+�;��6(U�E� ��$E� ��+�-��%/.+�%/%�

)�����������/ ����>���!�����������+�,��(.%�(U�<�����+�,����'''U�;����1�+�;����+�6./U������&$�!�+�9���"6+��.�'U���� ����+�)��(%%U�2�����+�,��(/6U�E� ��$E� ��+�-��"6�'�

)�������������� ��>���!�����������+�,��(6..6U�A@�1+����(%(+�(%6+�(6.+�(.%+�(/6"U�,���� &&�+�����U�;����1�+;��6�U������&$�!�+�9���"/U�H�������+����6"�

)���������������������-�����;���������&+����'U��&���+�������6('+�.'/U������������+�,��(6..+�(6%+�(6/�U�A@�1+����('"/+("�(U�����+�-�*���.(U�;����1�+�;��"."U���G��+����"6U�����G����+�A�A��"%6U�H�������+����6(�

)� ��'����������A������������J�)�� ���&���+�������'%'+�.6"/+�.(+�./(U�;����1�+�;��(6+�.�%�

)� ���������������!������4����J���9�A &&������&��+�5��((U�;����1�+�;��(..+�"6.�

)���������� ����/���>���!�����������+�,��(.%(.U�A@�1+����('+�(./U�;����1�+�;��6"+�'"'�

���,��� ������������!���������������&��+�5������U��&���+������6�/+�/"�.U������������+�,��(6..(U�A@�1+����('(U�)�����+-�����U�<�����+�,����"'6U�;����1�+�;���+�(""+�""(+�6'+�(+�/�

��� ������������A�����������;����1�+�;��6.6+���

!�� ���������� /� ������������������&+����6"U���������+�,��.%%�U��&���+������(�"+�(%6+�.%"U������������+�,��(6../+(6/.�+�("+�(.%('+�(.%�6U�A@�1+����(/6U�;����1�+�;��"U������&$�!�+�9���.+��.%+'.(6U�E� ��$E� ��+�-��6.6+�/��

!�� ������������ ��������>���!��8�����&����+����U���������+�,��/U�A@�1+����("��+�(666U������&+�5�L��('.U�,4����+�,��.U�9�����+9���(U������+�,���"U����V�� C+�A��(%'U���� �!+�������%6'�

!�� �����������/ �������)��&�C�����&��+�5�����"(U��&���+������6"+��.+�/"'.U����'�U������������+�,��(6.'(+�(6/.6+(6.+�(.%�'U�A@�1+����("U����&��D�+����('U�5-�U�����G����+�A�A��"%U���4��!�1+�����"�UE� ��$E� ��+�-��""/�+�6..�

!�� ������������"��� ���������������������+�,��(6%"�

!�� ������������� �,���8�����&���+������.6/"+�/%�.U����� &&�+�L��(�U�A@�1+����("�

��� ����������� ���5�����J���� &�����&��+�5����('6+�('U���������+�,��'(+�''U��&���+�������'.(+�/%6"U������������+,��(.%((+�(6%/U�A@�1+����(/.(U�;����1�+�;��(6+�'%(+�6""�

*� �&�� ��C && �������������&��+�5�����'.+�(''+�".'U��&���+������'"%�U������������+�,��(6.""+�(6//U�����@�$���� ��+�5���.�.'U�����G����+�A�A��"%"U����!�&���+���*��(("�"U�E� ��$E� ��+�-��""/"+�""�+""'�

322 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

��� �������������������������&���+�������6.'U������������+�,��(/./U�A@�1+����(/.'U�;����1�+�;��("U�E� ��$E� ��+�-�.%''�

���������������������� &&���8����)�����+�;�����U�;����1�+�;��6%�

��������������������-�����������;����1�+�;��(��

������ ������������������A������&��+�5������(U��&���+�������'��+��'"6+�"'/�+�/�(U������������+�,��(6/.U�A@�1+���(6/'U�)���4���1$�&����+�,�-��"U�������+����'U�;����1�+�;��(6U���4��!�1+�����"%U�E� ��$E� ��+�-��""/%�

������ ����� �������+����'U�;����1�+�;��6/(+�(/+�'�

������� � ��������>���!����������� &&�+�L���U�A@�1+����(6.U�;����1�+�;��"'+�6'�

����������������8���������&+����"(U������������+�,��(6%�U�-���!����+�5�9���"U�;����1�+�;��"""+�"/�

�����������/� ���>���!A@�1+����(6.+�(..U�;����1�+�;��66"U������&$�!�+�9���.%"�

���������� ��������8����A@�1+����('.U�)�����+�;���..U�;����1�+�;��(��

��������������������-�;����1�+�;��'6/�

���������������� � ���>���!9�����+�9���6%U�;����1�+�;��''/+�"6%+�6%"U�H�������+����6%�

���������������� ����!�� ���K�8��������&��+�5�����(�U��&���+�������6U������������+�,��(.%%U�A@�1+����(/.%+���'(U�)���4���1$�&����+�,�-��''�+�..�U�;����1�+�;��'6"+�6"�

�������������� ���>���!��K�-��������&��+�5�����(��U��&���+������""'+�.66"+�.//.U�A@�1+����(6%'+�(66�+�(66U�;����1�+;��"/�

��������� �����������8���������������&���+��������(�U�;����1�+�;��""'+�6%6+���

-����������������������>���!����������;����1�+�;��('"+�(%U���� �!+��������%%U�E� ��$E� ��+�-��"(6�

.��������������/�������-��������������&���+�������6�'U�A@�1+����(6'6+�(6/U�)�����+�;���./U�;����1�+�;��"+�6".U����V�� C+�A��(%.�

������� ����"��������8 &&����K�8��������������)�����+�-����.U�9�����+�9���6U�;����1�+�;��"'�

������� �������� ���2���1�����������-���!����+�5�9���(U�;����1�+�;��6.�

������� ��� � ���������������������������;����1�+�;��(/(+�"//�

������� �������� �����������������������;����1�+�;��6/�

������� ��� ��� ����>���!���������������&+����'%U����� &&�+�L���/U�)�����+�-����%�

323���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

������� �����������>���!����������;����1�+�;��("%�

������� ��������������5 ���������������;����1�+�;��(6��+�(%+�"(�

������� ���/������������>���!�������������� &&�+�L���6U�)�����+�-�����

� ������� ���� �/�� �����A���&���+������""+�6�/6+�../U�;����1�+�;��'.�+�%"�

��"�,������������5 �������-��� �FA@�1+����(6%�U�)���4���1$�&����+�,�-��..�6U�;����1�+�;���/+�6.�

������������������5�����J���� &����������������������+�,��(6."+�(6//U�)���4���1$�&����+�,�-����''U�;����1�+�;��'�(+�66%U�; ���+�;�"�U������&$�!�+�9����%U�E� ��$E� ��+�-��""'+�"6�%�

������� ���������������������������+�,��(.%%%U��������+������"U����&��D�+�����/U�;����1�+�;���'�

������� ������>���!�����������+�,��(6.('U�)���4���1$�&����+�,�-��/6U�)���4���1$;F��1+����.(�.U�<�����+�,���''�U�-�����+�,��../"U�����+�-�*���'U����66'+�66.U�;����1�+�;����+�.%%U�; ���+�;��6�'UE� ��$E� ��+�-��""/.�

���������/�0����������������� 1�+����6'U������������+�,��(%%'U�A@�1+����('6(U�)���4���1$�&����+�,�-��/U�;����1�+;��(/+�.%"U�E� ��$E� ��+�-��"6%%�

���������"������������������������������+�,��(6.'+�(6.(.+�(6./(U�E� ��$E� ��+�-��.//�

�����"��'���#�� ������>���!;����1�+�;��((+�'"6�

&����������������� &&����K�5��C��J�������&���+������(6.+�(6/'�

%����� ������� ���>���!��0���)��C�&���+������6(..U�A@�1+������'�U�����+�-�*����%�U�;����1�+�;��(."+�"6(+��"U���4��!�1+���.(.U�E� ��$E� ��+�-��(%�

BERBERIDACEAE)��"������������2� ����J�;&���!�

�&���+������/'6"U������������+�,��(6%%U�)�����+�;��6(6U�;����1�+�;��''"+�6/.+�.%(U�; ���+;��6��U�E� ��$E� ��+�-��%/�

BORAGINACEAE$���,��� �����������A��������!���K���W�C�

�&���+��������('+�.//"U�A@�1+�����6.+�("6.+�(�.+�(/6U�)���4���1$�&����+�,�-��'�"U;����1�+�;���%U�E� ��$E� ��+�-��"'�

BRASSICACEAE����������� "�����9�*���!�&1

;����1�+�;��''%�����������"����������;����

;����1�+�;��(6+�6(6+�6��

324 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

!��"���������������,�9������&�J���������&���+���������U�;����1�+�;��'(U�2�����+�,��(.'�

!��"������������������J�,�9������&��������+�,��/�.�U��&���+������('6+�("�+��'�%+��'�(+��'(.+��'6'+�(��+�6(�+�.66%+.%%+�/("%U�A@�1+����('(/+�(6+�(.'U������&$�!�+�9��''6�+�''6"+�''6�+�''%�

+��������������!&��!��������� ��;����1�+�;��./(�

BROMELIACEAE������������ �����-������

��������+�,��6"+�.6+�.%"/U�;����1�+�;���+��.������� �/�0����� �����1�J���� ��

���G����+�A�A��'�����������������1

��������+�,��.%"U�<�����+�,����"%6����������������������

��������+�,��+�.%%%+�.6U��&���+�������6%'U�<�����+�,����"%����������������C��

����&��+�5����((U���������+�,��.%�(U������������+�,��(6."6+�(6("+�(.%'%U�<�����+�,���6(6U���1���+�)����

+��������������������� 1�J�;���������� ������J�-������)�����+�;��6'"�

BUDDLEJACEAE)��� �#��"� ����>���!

A@�1+����(6%U�<�����+�,����'.U�;����1�+�;��.�6U�����G����+�A�A��"�/�

CALLITRICHACEAE�� ����������"������)������

�&���+������.66/U�;����1�+�;��6/%��� ��������� �

�&���+������'(+�6((%U�;����1�+�;��(.6+�6'.�

CAMPANULACEAE�"� ����������>���!

�����������+�,��(6.(U�<�����+�,��'6U�;����1�+�;���//+�".6���������� �����������A��

�&���+������(""U�A@�1+����(6%U�)���4���1$�&����+�,�-��'�.U�����@�$���� ��+�5��.�6U<�����+�,����(."(U���� &&�+���2��..6U�;����1�+�;��(6�

������������������5��C�������&��+�5����%"U�;����1�+�;��"6"�

������������������ ���� ������K�8����;����1�+�;��"6�+�6'"�

CARYOPHYLLACEAE��������� ����������� �!K�����!���

;����1�+�;��"66+��('+�("+�.%/�

325���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

������������/�����-���������+�,��.%6'U�A@�1+����(''�+�(''/+�(66%+�(/66U�;����1�+�;��.�

������������"���������8�����&���+��������%�U�;����1�+�;��(.(+�//�

��� ���������������8 &&���K���!&��&������������+�,��(6��+�(6%'U�;����1�+�;��6"�

CLUSIACEAE����������#�����������>���!

��������+�,��.%%.U��&���+������/("+�"�U������������+�,��(6.U�A@�1+����('+�("(U)���4���1$;F��1+�����"%U�<�����+�,����''%U�-�����+�,��..(U�����+�-�*���66+��/6U�9�G��&�+������.U�;����1�+�;��.'U�����G����+�A�A��'"U���� �!+�������%"U�8���+�,����"6"%�

���������� ������������������&���+������6'+�.+��(+��6/'U�A@�1+����(6'+�(/6.U�;����1�+�;��(�+�6+�.%'�

��������������������-�����������+�,��.%%6U��&���+������6'+�.+��(+��6/'U�A@�1+����("/6U�)�����+�;��6'�U�<�����+,����''(U�,-�.."�U�����+�-�*��..(�U�����G����+�A�A��'%U���� �!+�������%��

������������������� ����5 ���������&��+�5�����./U���������+�,��"�U������������+�,��(6.�+�(6/6+�(.%'�U�A@�1+���('"U�)�����+�;��6�.U�����@�$���� ��+�5���.�/U�<�����+�,����'/(U�;����1�+�;��(��+�.%U�� �!+�������%6U�8 G� ���+�0����"66�

��������������������������������&��+�5�����%%U���������+�,��"U��&���+������(6+��(.�+�'6/"U������������+�,��(6//'UA@�1+����('6U�����@�$���� ��+�5���66�.+��.�/%U�<�����+�,����(."6U�-�����+�,��...%U�;����1�+;��(%+�(6.+�"/U�; ���+�;��"/%U����G����+�A�A��'/"U�E� ��$E� ��+�-��6..'U�8���+�,����"6'6�

�������������������>���!�&���+�������6%+��6'6U�A@�1+����("(%U�)���4���1$;F��1+�����6%'U�;����1�+�;��(/+�".U�� �!+��������%�

�������������������>���!�&���+������/6U�-�����+�,��..'U�����+�-�*��...�U�;����1�+�;��("�+�.%6�

CRASSULACEAE������ ��/���,�� ���������������������3�����J�8 �C���

�&���+�������.�6+�''6+�6((�+�.66/+�./.+�.�(+�/(U�U�;����1�+�;��6('U��� �!+��������'

CUNONIACEAE&���������� ���������>���!

���1D�+������'"U�<�����+�,��'"(U�;����1�+�;��"/+�66�

CYPERACEAE������"�� ������>���!

����&��+�5�����'U��&���+������(�%U������������+�,��(6.(/U�A@�1+����('�%+�(6"%U�)�����+�;��('+�'6U�;����1�+�;��((�+�.��U������&$�!�+�9���%U���4��!�1+����(%%�

��������������������>���!�&���+������.%+�/'+��+��%".+���.'+���%+��(.6�+��(�+�'%.+�6�/'.+�/"�U)�����+�;��'6"+�66U�;����1�+�;��'%"+�'%6+�'%.TU��������+���,��6/U������$�!�+�9���/%�

326 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

������������������C��&���+��������.6+�/%''U�A@�1+����(6".+�(/6(U�;����1�+�;��'%+�6(��

������������� ������-��������J���!�&���&���+������6'%�U�;����1�+�;��(6/�

�������������������������;����1�+�;��(6/��

.��" ���� �� ���-�*����������������+�,��(.%'"U�����+�-�*���U�;����1�+�;��6"(+�.��

.��" ������������������������&��+�5�����/'U�����+�-�*��/U�;����1�+�;��"./�

+�����������������������������K�����C���������+�,���6+�'%/U��&���+������""(U�A@�1+�����('""+�(6""U�;����1�+�;��'%/U���� �!+������%'�

+������������" ������D��1$-�����&���+�������6%(�+�"%+�.6/+�/"%/U�����+�-�*��'6�.�

ERICACEAE!����������������� �����>���!��A����

����&��+�5�����.'+��."U��&���+��������/6+��(.'+��6/+��'+�/�(.+�/'U�A@�1+���(6+�(''U�)�����+�;��'%.-,�..6U�;����1�+�;��66U�; ���+�;��"//U���4��!�1+����(�%U�E� ��$E� ��+�-��""�

��� �������������������-�����>���!����&��+�5�����.(+��.U��5L�("�U��&���+������/'66U������������+�,��(6.6'�U�;����1�+�;�6%�+�66+�%(�

��� ����������� ������������������&��+�5����((/U�)���4���1$;F��1+�����"/.U�;����1�+�;��(�/U�; ���+�;��6%'�

��� ��������� ����� ���������������&+�5�L��('(U���������+�,��.%'U�A@�1+����(//U�<�&�� ��+�������6(U�;����1�+�;��'6(+�""6+6%�

�����������������8 &&�����&���������&��+�5�����..U�;����1�+�;��'"��

��������������������������A���&����+����6U������&+����'.U�����&��+�5����(%+�((+�(6.+�(.�+�(6.U������������+�,�(6.6'U�;����1�+�;��'"(+�'"+�'6�U�; ���+�;��6%%U�E� ��$E� ��+�-��"'��

���������� ��"������>���!�����&+����6U�����&��+�5�����""+�('%U��&���+������'6."U��������+������U�;����1�+�;�%'U�; ���+�;��""U���G��+����6U���� �!+�������%"/�

ERIOCAULACEAE����� �������'�����������!&���

�&���+�������6%U�A@�1+����('��+�(''%+�("�/U�)�����+�;���/�U�;����1�+�;��(6(+�(6'+�6.U�����&$�!�+�9���.%'U�E� ��$E� ��+�-��"(/�

����� ������� ���� �������&���C���������+�,��'6U��&���+������6%+�'6..U������������+�,��(.%6"U�)�����+�;���/(U�;����1�+�;�(/"+�".'�

FABACEAE��������� �����������A����

�����������+�,��(%%(+�(.%�U�A@�1+����(.�.U�-�����+�,��../'U�;����1�+�;��(%�+�6�U�E� ��$E� ��+�-��""U�0�������5�����+�2��6%(

327���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

������������"������������!������������+�,��(6./"U�A@�1+����(.�+�("'(U�<�����+�,����'%U�;����1�+�;��6%.U����!�&���+���*�(("�(U�E� ��$E� ��+�-��"6%(+�.(U�0�������5�����+�2��"�

*�� �����������-�;����1�+�;��6."�

����������� ��>���!A@�1+����("'U�)�����+�;��''/U�<�����+�,����'((U�;����1�+�;��(�(U���� �!+�������%(�

GENTIANACEAE������������� ���>���!

����&��+�5������%U���������+�,��.%6%U��&���+�������'"%+��.�.+�/"".+�..6U������������+,��(6/..U�A@�1+����('6.U�)-;�"6��U�)�����+�;���/"U�<�����+�,�����.U�; ���+�;��"/"U���4��!�1+����"+�(%�U�E� ��$E� ��+�-��""/'U�0�������5�����+�2��6%.�

�������� ������"����>���!��8������J��W�������;����1�+�;��(.U�E� ��$E� ��+�-��(%6�

�� �����������������>��&&������&��+�5������U�)�����+�;��'%U�;����1�+�;��'�%+�'"+�'6+�'"�

�� �������� ���������>���!����A��A@�1+����('/.U�E� ��$E� ��+�-��""."�

�� �������#��8����;����1�+�;��(%/+�'+�.%��

GERANIACEAE��������� �����������2���1�

��������+�,��.%%"U��&���+������"�"U�)�����+�;��'%6U�;����1�+�;��'%'+�'(%������������""� �����������!�

�&���+�������(%(+�./"+�/�(/U�A@�1+����(''+�(66(U�;����1�+�;��(%%+�/.+�/6U�0������5�����+�2��6%'�

GROSSULARIACEAE��� ��������� �����-����

�&���+�������%'U������������+�,��(.('U�A@�1+����("'/U�)�����+�;���.U�<�����+�,����'6/+"%.U�;����1�+�;��"6U������&$�!�+�9���.�.U�8 G� ���+�0����"%�

+�"���"�������,���1�A@�1+����("/U�)�����+�;��'6(U�;����1�+�;��'''+�"/'�

HALORAGACEAE$������ ��������������0�&&���0�����

;����1�+�;��%+�.�/�

IRIDACEAE.����������������"����������>���!����C��

��������+�,��.%"6U������&$�!�+�9���/.����������������/ �����7����

�&���+�(��+�/(."U�;����1�+�;��"%+�(.+�/U������&$�!�+�9���/6������������������ ���>���!

��������+�,��.%6�U�;����1�+�;���/6+�(.+�6''+��

328 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

JUNCACEAE1������"��/��� ������&�&��

;����1�+�;��.('U���4��!�1+�����'�1������"� �����-�

;����1�+�;��".�+�.((�1���������������������&�&��

�&���+������/"".�U���4��!�1+����(%6�1������� �����-�

<�����+�,����''U�;����1�+�;��.�"U���� �!+�������%"�1����������� �����7����J������

�&���+������/.��+�''+�"/("�+�6�/.U�A@�1+����(/".U�����@�$���� ��+�5���.�.�U�;����1�+;���6�

��,� �����������A��������&��+�5����(%/U���������+�,��.%%/U��&���+������(+�/%(+�/'�%U�A@�1+����(6.(+�(./%U)�����+�;��'("U�<�����+�,����'/6U�;����1�+�;��(6��+�'(+�6�(U�E--�/%6�

��,� ����������A��������&��+�5�����%6U��&���+�������%6+�.'�U�A@�1+����('"+�(6(U������������+�,��(6/%U;����1�+�;��((�

��,� ��/� �������- �����&���+������(6.U�����@�$���� ��+�5���.��

JUNCAGINACEAE�� ������� ������;� ����5�����

�&���+������(6/�

LAMIACEAE� ����������"��������>���!��>���1��

�&���+������(''+��'('+��'"(+�."(U�;����1�+�;��.���������� �������>���!

����&��+�5�����(U������������+�,��(6/U�A@�1+����('''U�)���4���1$�&����+�,�-��..6U)�����+�;��'(6U�;����1�+�;��("+�6�%U�E� ��$E� ��+�-��"6���

���������������������!�;����1�+�;��6.��

������������ ���8�������� =�)���4���1$�&����+�,�-��..'U�-�����+�,��....U�;����1�+�;��"/(U�E� ��$E� ��+�-��"""�

LILIACEAE)���������������>���!��5����

�&���+�������%"%+�../+�./.U�A@�1+����(6%(+�(/U�;����1�+�;��'%+�'/+�"6�

MELASTOMATACEAE)�������������������-�����2� ���

��������+�,��'U��&���+������/"(/U�����+�-�*���"U�;����1�+�;��"/%U�E� ��$E� ��+�-��'�.(+"6�+�6..6+�.��

�������� ���� �� ��������� &���7��� ������������+�,��(6%(U�A@�1+����("�.+�(66.U�<�����+�,����(.'U�;����1�+�;��"6+�"�U����V�� C+A��(."U���� �!+�������%6(�

329���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

$������������� ��7��� ��&���+�������(%�U�;����1�+�;��'6%+�""/U�; ���+�;��6%��

$�������� ��� ������� &���K�7��� ���7��� �����&��+�5�����6"U������&+�5�L��('6U������������+�,��(6./6+�(6�U�A@�1+����(6%U�)���4���1$�&����+�,�-��'�%U�)���4���1$;F��1+�����".U����&��D�+����"U�<�����+�,�����U�,���� &&�+���.�%U�;����1�+�;��(%6+�6�'U������&$�!�+�9��'.(U�E� ��$E� ��+�-��'�.�+�'�.%U�8 G� ���+0����"6.�

*�"��������������-����������)���������1(�23456�� �� ���($(�75446������,����(�876����9���'��!(�:756�;��"�0;��"����(�428<�2=33�(

MYRTACEAE$���� ������� ������;� ����9������

�&���+������""%+�/'''U�;����1�+�;���%+��

ONAGRACEAE�� "����������� ������� 1�J�;���

�&���+������..6+�./.U�;����1�+�;��("+�6(.U������&$�!�+�9���/�.���������� ����� ����� 1�J�;���

)�����+�;���%6U�;����1�+�;��.��

ORCHIDACEAE������������������

;����1�+�;��(�6+�(/'+�6/"�������������������- ��&�

�&���+�������6%.+�/"(6U�<�����+�,����'�U�;����1�+�;��6"U�E� ��$E� ��+�-��""'����������������������J�����!3� ���

�&���+������..U���������+�,��.%6U�A@�1+����((+�(.."+�(..6U�;����1�+�;��6/6��������� ������������!���

A@�1+����(�U�;����1�+�;��6/'�

OXALIDACEAE.�� ���������������>���!

����&��+�5�����'U���������+�,��.%6/U��&���+������"+�/'.U�A@�1+����(6%6+�('U�)�����+;���U�����@�$���� ��+�5���.�/"U����&��D�+�����'U�����+�-�*��."�U�;����1�+�;��('+�6/�U; ���+�;��6�/�

PIPERACEAE���������������������� =�

��������+�,��.%"U��&���+�������%%%+�/'6U�A@�1+����(6('+�(6("U�)���4���1$�&����+�,�-�.."%U�)�����+�;��'(/U�;����1�+�;��"".+�6/+�/�

���������������� ��>���!��������+�,��.%6U�;����1�+�;���6U���� �!+�������%(/�

PLANTAGINACEAE� ������������ ���-���

�&���+������66U������������+�,��(66"U�A@�1+����(''(+�(".6U�)�����+�;��''(+�'6U�<�����+,����'�.U�;����1�+�;��(%'+�(�'U��U������&$�!�+�9���/�

330 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

� �������������>���!�&���+������.(�U������������+�,��(.%%'+�(.%'U�A@�1+����(�(U�����+�-�*��'U�;����1�+�;�'��+�6"%U���4��!�1+�����(�

POACEAE�����������������;! &�

;����1�+�;��(6"U���4��!�1+�����6'��������� ������ �����>���!��������J���!�&��

�&���+������(�6U�A@�1+����("""+�(""/U�;����1�+�;��(("+�((+�('/+�"/�+�6%/������������'�����5 ��!��

�&���+�������6"(U�����@�$���� ��+�5���66�"U�;����1�+�;��'%�+�"6'+�".(+�6'��������������������>���!��������J���!�&��

�&���+��������+�"'�U�����@�$���� ��+�5���.�"U�;����1�+�;��((�)�����������������0�!&

A@�1+����(.'U�;����1�+�;��('%+�'U�; ���+�;��6�+�./"��� ���������� �"�/��������-�������

�&���+������(�.+��6"/+�(6/�U������&$�!�+�9���.%���� ����������� �����>���!��������

��������+�,���6"+�66U��&���+������(�+�/(+���..+�/�/(U�A@�1+����(6(U�)�����+�;���U�9���U�;����1�+�;��("+�(66+�"6U����V�� C+�A��(6'+(6U�������������+�2����((+��'%"�

�� ����������������������,�;���&���������&���+������.//+�/�'�+�/�/�U�9���'U�;����1�+�;��('+�'�'+�''U���4��!�1+����//�

�� ���������� ��� �����>���!��5 ��!������&��+�5�����'/U��&���+������(."+�6"+��'�6+�.6.'+�../+�/%%'+�/%"U�)�����+�;��'�U;����1�+�;��''(�

�� ����������� ��� ����>���!��2� ����K������(;����1�+�;��('.+�(.�+�'�+�"6�

�������������� �����������������+�,��.%%U�� ��!&��+�5���6%�U������������+�,��(6.'�U�A@�1+������''U�)���4���1$�&����+�,�-��/"U�;����1�+�;��".%�

����������� ��"������; &����; &������&��+�5�����/"U��&���+������""�+�/((6+�/"(U�;����1�+�;��("/+�6.(�

������������������>���!��; &��A@�1+����(6(�+�(../U�<�����+�,����"%U�;����1�+�;��'.%+�6..�

!��������������� ���,�;���&;����1�+�;��'6�

>�������� ������ ��,�;���&;����1�+�;��((/+�('6+�('+�("(+�(./+�"��

$�� ��"������� �� ��-�����������&��+�5�����66U��&���+������(�U�)���4���1$�&����+�,�-��'��+�.U�;����1�+�;��6((U���G����+�A�A��"�(�

.�������������� ���7�����K���������&���+������6(/.+�.6'�U�;����1�+�;��((.U�; ���+�;��6(�U�������������+�2����((%+��(6�+��'6"UE� ��$E� ��+�-��.�

����� ����������>���!�4��!�1+�����.U�;����1�+�;��".�

��������� ��; &��A@�1+����('%+�('6�U�;����1�+�;��((6+�'(.+�"(+�"'�

331���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

*�����������,�������>���1���5 ��!���&���+������(�U�;����1�+�;��(%�

POLYGALACEAE$������������� ��� ����� 1�J�;���

��������+�,��.%66+�.%/U������������+�,��(6.66U�)�����+�;��6�/U�;����1�+�;��(U�E� ��$E� ��+�-��/%�U�8 G� ���+�0����"6/�

POLYGONACEAE$��� ��"��'�������� ����>���!���� ���

��������+�,��.%(U�A@�1+����(6�U�;����1�+�;��6.%U�; ���+�;��".U�E� ��$E� ��+�-��6.(�$��� ��"��'���/ ������������!���*��&�

�&���+������./%U�;����1�+�;��'.+�6%%�+����������� ��-�

A@�1+����("'�U�����+�-�*���/'+��/.U�-�����+�,��..U�;����1�+�;��6���+������ ��������8����

�����������+�,��(6((U�A@�1+����(%.U�,���� &&�+����(6'U�;����1�+�;��(%�

PORTULACACEAE�� ������������� ���>���!

�&���+������(%(+�/��.U�;����1�+�;��6�/+�.�(�$����������������)� ��� �!

�&���+�������%(+��'.+��6''+�(%'+�..(+�/%//U�)���4���1$�&����+�,�-��..�+���'%U;����1�+�;��6/%��

RANUNCULACEAE+������ ��� ��� � ��������

A@�1+����('U�)�����+�;���(+�'6.U�<�����+�,����'%U�;����1�+�;��.�'�+������ ��������������>���!��K�A��

��������+�,��.%".U��&���+������.//'U�A@�1+����("�U�<�����+�,����'(+�'6U�;����1�+�;��'".+'"/+�6'U�; ���+�;��6(%�

+������ ��� ���� �����2���1��&���+�������.(6U�A@�1+����(6/U�,�����U���4��!�1+������U���� �!+����������U�;����1�+�;�(6%+�6'/+�.(%�

+������ �����"�������>���!��K�A��;����1�+�;��6(�

ROSACEAE��������� ��������������� 1�J�;���

����&��+�5�����%%U���������+�,��"(U������������+�,��(6/'U�)���4���1$�&����+�,�-��'�U)�����+�;���''U�����@�$���� ��+�5���.�/'U�<�����+�,����'%"U�-�����+�,��...��

�������� ������-�A@�1+����(.U����&��D�+����U�<�����+�,����'�U����� ���1+�����(U���� �!+�������%(U�E� ��$E� ��+�-��/%'�

�������� ���"���� ����;������- ��&�����&��+�5����(%U���������+�,��.%6.U�A@�1+����.(.+�("%%U�9�����+�9���U�;����1�+�;��""+"U������+�,���/�

332 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

������� ���������������� ���K�-��������!��;����1�+�;��(/.�+�(.+�(+�'%%�

������� �� � /��������-���;���������!���&���+��������/.U�A@�1+����(.6U�;����1�+�;��(/.�+�(�

������� ���� �����������!������!������&��+�5������.U��&���+������"��U�)�����+�;���.6+��%U�;����1�+�;��''.U������&$�!�+�9��"U��4��!�1+�����6��

������� ���������-���;���������!��;����1�+�;��''��

������� ��������� ���-���;���������!��&���+������.../�+�.(�+�/%'6�+�/�''+�/�/(�U������������+�,��(6/"+�(6.6U�A@�1+���('('+�(6'.+�(6'U�;����1�+�;��6%U�E� ��$E� ��+�-��""(�

������� �������� ���������-���;���������!��A@�1+����(6"6U�;����1�+�;��(//+�6"/�

������� �������������8���������!���&���+������./.+�'(�+��66.�+�6�/+�6�.�+�/"�.�U�;����1�+�;��('+�66/U�; ���+�;��"6+66��

������� ����/� ����>���!�����!������&��+�5�����'(U���������+�,��.%%'U��&���+�������'+���/+��(+�'/'%+�.�+�.(�+/%(�U������������+�,��(6.�+�(6/'U�A@�1+����(6'"U�;����1�+�;���'+��"+�(''+�(.'U���G����+�A�A��"�%�

������� ���"��� ������� 1�J�;���������������������+�,��(.%(U�A@�1+����(''U�;����1�+�;��(�+�(/U������&$�!�+�9���.%�

+�"������������ ��)��C���������+�,��.%"U�)�����+�;��6((U����&��D�+�����(U�;����1�+�;��66(�

+�"���������������������A@�1+����(/U�;����1�+�;��("'+�"/"�

RUBIACEAE�������� ������������8�����������&�

�&����+����6"U�����&��+�5����%6U������������+�,��(6%U�A@�1+����('((U�-�����+�,��..6'U9�����+�9���/U����!�&���+���*��(("�'U�E� ��$E� ��+�-��"(�

�������� ������������>���!����!&��&�����&��+�5����(�6U�)�����+�-����.�U�)�����+�;��6(.U�<�����+�,����'�(U�-�����+�,��.."U9�����+�9���U���G��+����6/U�����G����+�A�A��''U�E� ��$E� ��+�-��"(�

��������������������-�����5������� &&�+���2��(6U�;����1�+�;��6U���4��!�1+�����6(�

�� ��������������8 &&����K�� ���������&��+�5�����"U������������+�,��(6/.'U�;����1�+�;��(�%+�6"6+�6+�/%�

�� ��������������>���!)�����+�;��'�"U���� �!+�������%""�

�� ��������"������ 1�J�;���<�����+�,����''U���� �!+�������%/�

�� ����������������-���*��&���K��� �����&���+������(�+�//U�A@�1+����(6(U����&��D�+������U��� �!+��������%.�

SCROPHULARIACEAE�������������� ���)�����&����

�&���+�������6%6U�)���4���1$�&����+�,�-��..6"+���'"U�)�����+�;���6/U�;����1�+�;��'�+�6%�

333���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

)������� ��� �������!�����&��+�5�����/%U������&+�5�L��("'+��&���+���������'U������������+�,��(6./%+�(6/"UA@�1+����('�U�)���4���1$�&����+�,�-���+�+�.."+�..6/U�����@�$���� ��+�5���.�/(U;����1�+�;��(/+�6%(+�6/+�/'U�E� ��$E� ��+�-��""%�

)������������� ������������!�)���4���1$�&����+�,�-��.�+�.'+�.6+�..+�/%+�/.+�..((+�..6.+���(.U�;����1�+;��".+�6%'+�6"+�.%U������&$�!�+�9���/'U�����G����+�A�A��'.'�

)����������� ��� ����>���!������!��&���+�������6�U�)���4���1$�&����+�,�-����(U�;����1�+�;���/�

)����������������>���!������!�)���4���1$�&����+�,�-��'""+�.+���(6U�����@�$���� ��+�5���66(�U�;����1�+�;��(%(�

�� �� ������������������!��&���+��������%(.U�)�����+�;��'%'U�;����1�+�;��6'6+�6'�

����� �#�� ���� ���-�����������+�,��.%%(U��&���+�������"'+�./6(U�;����1�+�;��''+�6�6+�6/�

����� �#��������� ���-�����������+�*��"U�<�����+�,��'%U�;����1�+�;��%�

����� ��"������������F���K�;����&&�&���+������/(+��6.%+�6(�6U�;����1�+�;��6(+��/�

����� �������� ���-�;����1�+�;��./'�

$��� ���� �"������>���!�&���+������('U�;����1�+�;��'%+�6(�

��"���������������-���>���1��&���+�������6%+�(/%U�;����1�+�;��6�"�

������������� � ���-������������+�,��(.%(6U�A@�1+����(''6+�('./U�;����1�+�;��(�.�

SOLANACEAE��������"��� ����8 &&����K������J���!�&��

��������+�,��"'U�A@�1+����(".+�(/(U�,4����+�,���U�������+����.U�;����1�+�;��""�� ������������ ����A���&

��������+�,��.%%U������������+�,��(6.(U�)���4���1$;F��1+�����"�+�'(�U����&��D�+���%'U�������+����%.U�;����1�+�;���.+�6//�

URTICACEAE�������������"� �����)�����

�&���+������./(������U�;����1�+�;��(�;����������"� �� ���8����

;����1�+�;��6"'�

VALERIANACEAE�� ���������"����> && �J���������

�&���+���������/U���������+�,��.%�U������������+�,��(6%6U�A@�1+����(".'+�(.(+�(.U<�����+�,����(.'/U�;����1�+�;��"�

�� ���������/����;�� ��J�*��&�����&��+������''..U�����@�$���� ��+�5����/U������������+�,��(6%(U�)�����+�;��'(U�;����1�+;��.�.U�A@�1+����("".+�('+�(.'U����� ���1+�����/�

334 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

�� ��������� ����� 1�J�;�������&��+�5�����"/U���������+�,���""+�6U��&���+�������6./+�'%U������������+�,��(6/.U)���4���1$;F��1+�����"/U�-�����+�,��.."6U������&$�!�+�9���.�U�;����1�+�;��(%"+�(�"+�''U2�����+�,��(/"U�E� ��$E� ��+�-��""//�

�� �������� ����������>���!��������+�,��.%(/U��&���+�������'6%+�/%.%U������������+�,��(6('U�A@�1+����(..(+�('"�U;����1�+�;��./+�%U������&$�!�+�9���6(+��//U�EE-"'.�

XYRIDACEAE%�������"� ������ 1�J�;���

�&���+�������%6%+��6�6U�)�����+�;����U�;����1�+�;��66'U��� �!+�������'."�

335���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

Lista alfabética de especies

��� ���������� ?���$� ������������������������������������������������������������������������������������ "*3����������������������J�%�M�@���� ��������������������������������������������������������������� "/0������� ��������� C�� ������������������������������������������������������������������������������������ "/0������������ ����������� C���#�<;�� �������������������������������������������������������������� *0������������������������ :�C�J���#�J�F�N����M�B�J����������������������������������������� *1������������������ B�����:�����M�N���#�J�F�N�����M�B�J���������������������������� .3�������������������� N���#�J�F�N����M�B�J����������������������������������������������������� .3������� ��������� @����� ������������������������������������������������������������������������������� "*0������������������ N���#�J�����M�4���������������������������������������������������������� "*1������� ��������� B������� ��������������������������������������������������������������������������� "*1���������������� N���#�J�����M�4������������������������������������������������������������ "*1���������� ������������;������� ������������������������������������������������������������������ .3���������������������� !����������� ����������������������������������������������������������������� "1"���������������������� O����#�4������� ��������������������������������������������������������� "0.���������������������� N���#�4�������� ����������������������������������������������������������� "0/��������� ���������� F�����#� J������ ������������������������������������������������������������� "3(�%��������������� �������� �!�"� ������������������������������������������������������������������� )(���������������������F�������M�;������������������������������������������������������������ )(#�������� �����������N���� ��������������������������������������������������������������������������� ."#�������� ��!������ N���� ����������������������������������������������������������������������������� $%#�������� ��������� N���� ����������������������������������������������������������������������������� .'#�������� ����������� C� �#� @����� ��������������������������������������������������������������������� .(#������ ���������� :������ �������������������������������������������������������������������������������� "1'#������ ��������������� :������ ���������������������������������������������������������������������� "1'#�������������������� N���#�:������ ��������������������������������������������������������������� "1(#������ ������� N���#� :������ ������������������������������������������������������������������������� "1(#���������������� <;�#���������M�!�������������������������������������������������������������� .(#������������� :�����#�4��&����M�F�H�<�������������������������������������������������������� .)#����������������8������M�@������� ���������������������������������������������������������������� 01#����� ���������!��� N���� ������������������������������������������������������������������������������ .)#�������������� N���#�B����� ��������������������������������������������������������������������� ")'#������������������ C� �#� 8������ ����������������������������������������������������������������� "))#����� ����������� K���� ������������������������������������������������������������������������������ ".3#�����&�� �������� N���� �������������������������������������������������������������������������������� 10������������������ N���#�4������������������������������������������������������������������� "."�����������������!��������C������������������������������������������������������������������� "."����������������������� P�@����#�4������������������������������������������������������������ "."������������ ��������� N���#�B������� ����������������������������������������������������������� ".'

336 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

����������������������� N���#�8��������4����� ����������������������������������������������� ".'������������ ������� N���� ��������������������������������������������������������������������������� "/'��������������'������:������ ����������������������������������������������������������������������� "1(������������ ��������� !������� ������������������������������������������������������������������������� 11������������ ��� �������������������������������������������������������������������������������������������� 11������������������ H�,�4���%� ���������������������������������������������������������������������� (%���������� ���������� @����� ������������������������������������������������������������������������ 1'����'� ����������� N���� ������������������������������������������������������������������������������� ""'����'� ������������ N���� ��������������������������������������������������������������������������� ""'����'� �������� :���Q�� ������������������������������������������������������������������������������� ""'�������&�� ��������� C� �� ���������������������������������������������������������������������������������� "1)�������&�� ������������� C� �� ������������������������������������������������������������������������������ "1)����������������������� :����#�G����� ������������������������������������������������������� "))�����������!���� C�� ���������������������������������������������������������������������������������� "3)��������� ���������� O����� ��������������������������������������������������������������������� "3)���������'��������O���������J����M�4�������������������������������������������������������� "10���)���� ��������� F���� ������������������������������������������������������������������������� ".'���������������������� N���#�N��%��� ������������������������������������������������������� ")3���������������� :�����#�;������� ��������������������������������������������������������������� .*������������������ C� �#�B����� ��������������������������������������������������������������� "0/����������� ����������� @����#� @����� ��������������������������������������������������������������� ".)����������� ������� N���#� @����� ���������������������������������������������������������������������� ".)���������'������ <;�#�;������� ������������������������������������������������������������������� .*�������!����������� 4��$����#�F�:$R�����M�O��Q��������������������������������������� "31*��������� ������������ P�@����� ���������������������������������������������������������������������� ".)*��������������!�������� ;������� ��������������������������������������������������������������� ..*����������������������� N���#�O����� ������������������������������������������������������ ./*������������ ��!������� 4�!�:��Q�� ���������������������������������������������������������������� ./*������������������������;������� ������������������������������������������������������������ .0*������������ ��������� O����� ���������������������������������������������������������������������� .0*����������������������� N���#�<������������������������������������������������������������� "".*�����������������P�H�J������M�4����������������������������������������������������������� 1'*������������4�������M�P�H�J������������������������������������������������������������������� 1(������������������� C#�J�����M�4�������������������������������������������������������������� ""(��������� ���������� 4������� ��������������������������������������������������������������������� ""(���������� ��������� C������ ������������������������������������������������������������������������ "*"���������������������M�;�4��R��� ��������������������������������������������������������� "*"���������������������� J�%�M�@���� ��������������������������������������������������������������� ")0�������������������!�<��������� ������������������������������������������������������������������ )(�������� �������;���� �������������������������������������������������������������������������������� ))��������������������� C�� �� ��������������������������������������������������������������������������� "(3��������������������B����M�:����������������������������������������������������������������� .1�������� ��������� ��������� ����������������������������������������������������������������������������� .1

337���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

�������� ��������� ;������� �������������������������������������������������������������������� /3+������ �������������� P�@����� ������������������������������������������������������������������������ ".*,��������������O���������4������������������������������������������������������������������� "00,������ �������� N���� ���������������������������������������������������������������������������� "00,����������������J�%�M�@���� ������������������������������������������������������������������ "00,������������������ C�#�,��������?������������������������������������������������������������� "01,�������������������� F����#�O����� ���������������������������������������������������������� /3,������������������� C�#�;�������� ������������������������������������������������������������� /",�������������������� C� �#�N���� ������������������������������������������������������������ ""/,���������� ������������� ��;�4��� ������������������������������������������������������������������ ""/,���������� ������������ ;������� ������������������������������������������������������������������ ""0,�������� ��������� N���� ����������������������������������������������������������������������������� "'.,�������������������� N���#�O������M�JE���������������������������������������������� "'.,�������� ������������ 8��%�� ���������������������������������������������������������������������� "'1,�������� ������������ :������ �������������������������������������������������������������������� "'1,������������������������ <;�� ������������������������������������������������������������������ /",���������� ��� ���������������������������������������������������������������������������������������� /',�����������������;���������@������������������������������������������������������������������� "1*,������� ��������� C�:�4��� ��������������������������������������������������������������������������� (-,���'�� ���������� N���#� ;����� ������������������������������������������������������������������ /(,���'�� ������� � O����� ������������������������������������������������������������������������������ /(.������� ������� � ;�N������� ������������������������������������������������������������������������ "'/.������������������ N���#� ?�<��� ������������������������������������������������������������� "'/.���������&��� O����� ��������������������������������������������������������������������������������� "'/.��������������������� @����#�C������ ����������������������������������������������������������� "/1.����������!����� N���� ������������������������������������������������������������������������������� /).��������� ��������� O����� ��������������������������������������������������������������������������� /).����������� �������������J����� �������������������������������������������������������������������� )).����������� �������������O����� ������������������������������������������������������������������� )*.����������� ����������F������� ������������������������������������������������������������������� )*.����������� ������������� C� �� ��������������������������������������������������������������������� )*.��������� &����������� N���� ���������������������������������������������������������������������� "3..��������� ���������� ;������� ��������������������������������������������������������������������� "3..�����������'������� C� �� ��������������������������������������������������������������������������� "3/.������������������������� B������� ���������������������������������������������������������������� "3/B$������ ��������� ��������� ��������������������������������������������������������������������� "3/.��������� �������� N���� ���������������������������������������������������������������������������� "3/.��������� ��������� N���� ������������������������������������������������������������������������� "30.���������� ��������� C�� ������������������������������������������������������������������������������� /).���������� ����������N���� ���������������������������������������������������������������������� /*/����� ���!������� :������� ��������������������������������������������������������������������������� "(./����� �������� C�� �������������������������������������������������������������������������������������� "(./����� ������������ :������� ����������������������������������������������������������������������� "(.

338 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

/����� ������ C�� ���������������������������������������������������������������������������������������� "(//��������������G����M�F�$���������������������������������������������������������������������� "(/ �������������������� F�������C� �#�J�������������������������������������������������������� "03 ���������� ���!����� C�F�@���$#�J������ �������������������������������������������������������� "03 ������������������� :�����#�J������ ������������������������������������������������������������� "0" ���������������� C�F�@���$#�J������ ��������������������������������������������������������������� "0" ������������������� C�F�@���$#�J��������������������������������������������������������������� "0' ����������� ������������� C�F�@���$#�J��������������������������������������������������������"0' ��������������������� O����#�J������ �������������������������������������������������������� "0' ������������!���� N���#� J������ ����������������������������������������������������������������� "0( ��������������������� J�%�M�@���#�J$����������������������������������������������������������� "0( �����������������4���:������O��������������������������������������������������������������� /. ������������������N�������C������������������������������������������������������������������������ /. �������������������� O����#�;������������������������������������������������������������ /. ������ ��������� @����#� B����� �������������������������������������������������������������������� "(1 ��������������������� 4�������#�P�F�;�����M�J��������������������������������������������� )* �������� �������� C�� ����������������������������������������������������������������������������������� "1* ������� �������N���� �����������������������������������������������������������������������������������"33 ������ �������������� <����� ������������������������������������������������������������������������ "'( ������� �� ��������� :������ ������������������������������������������������������������������������"'( ������ ��������� <����� ��������������������������������������������������������������������������������� "(/ ������ �������� <����� �������������������������������������������������������������������������������� "(0 ������ !��������� C������ ������������������������������������������������������������������������������� "(0 �������� ���������� ��<;�� ��������������������������������������������������������������������������� "3" ���������������� B��Q� �� ����������������������������������������������������������������������� "3" ��������������������?����������O���������������������������������������������������������� "3'0������� ������������ G����� ����������������������������������������������������������������������� ")*0������������������ :��������G����#�G����������������������������������������������������� ")*0������ ��������� N���� ����������������������������������������������������������������������������� "1.0�������� �������������J�%�M�@���� ���������������������������������������������������������������� ".00��������������� !��������� ������������������������������������������������������������������������� "/(0����������������� ��<;�#�:����������?E�Q�������������������������������������������������������� 130������������� ����������� N���#�F������ ������������������������������������������������������ "/30������������� !��������� :�����#� ,����� �������������������������������������������������������� "/30������������ ������� C�������� ���������������������������������������������������������������������� ".*0�������������)�������� K����#�K������ ����������������������������������������������������������� "("0����������������������� :�����#�P�F�;�����M�J���������������������������������������� ).0������������������� @����#�H�:����� ������������������������������������������������������������� ").1����������������� :�����#� P�!�F������ ��������������������������������������������������������� )/1�������������������� N���#� P�!�F������ ��������������������������������������������������� )/1������������������ O����#�F�������M�;��������������������������������������������������� )/1������������������ O���������4�������#�F�������M�;������������������������������������� )01��������������������� N���#�;������������������������������������������������������������� //

10

339���������� �� ������ ������ �

Pedraza-PeÒalosa, Betancur y Franco-Rosselli

2��������������������J�%�M�@���� ���������������������������������������������������������������� ")02�������� �������� C�,�F���� �������������������������������������������������������������������������� ""(2�������� ������������ 4����� ��������������������������������������������������������������������� "")2������������������� N���#�B��Q� �� ����������������������������������������������������������� )02���������������!������ C���#�;�������������������������������������������������������������� /0H�������������� �����1����'��3������������������������������������������������������������������� "..2������������������������ N���#�:�Q����������������������������������������������������� "((2'���������������� N���� ��������������������������������������������������������������������������� "*' ������������������ J���� � � ������������������������������������������������������������������������� "*" ����������� ��������� J������ �������������������������������������������������������������������� "'" ����������� ������������ F�����Q�� ������������������������������������������������������������� "'" ���������� ������� ?�!������ ���������������������������������������������������������������������������� '33 �������������� N���� ������������������������������������������������������������������������������� ".. ������������������� O���������O����#�;������������������������������������������������������ /1 ������������������� 8��%�#�;������� ������������������������������������������������������������� /1 ��������������������� ;������#�;������������������������������������������������������������ 03 �������������������� ;������#�;������������������������������������������������������������� 03 ���������� ���������� N���#�;������� �������������������������������������������������������������� 0" ����������������� N���#�;������� ����������������������������������������������������������������� 0" ������������������ B������#�;������� ���������������������������������������������������������� 0' ����������!����������� N���#�;������� �������������������������������������������������������� 0' ��������� ������������ F���� ����������������������������������������������������������������������� "*( ��������������������� N���� ����������������������������������������������������������������������� "*( ��������� ������ O�����#� 4������ �������������������������������������������������������������������� ""1 ��������� ��������� ;���#� <;�� ���������������������������������������������������������������������� ""1 ������������ ���!�������� <;�� �������������������������������������������������������������������� 0( ���������������� C���� ������������������������������������������������������������������������������� "*) �������� ������� N���� ��������������������������������������������������������������������������������� "** ��� ������������ @����� ���������������������������������������������������������������������������������� "./ �������!�4��������F�%�M�4������ ����������������������������������������������������������������� 1* ���� ����������� F�%� ��������������������������������������������������������������������������������� 1. ���� ������� ;������� �������������������������������������������������������������������������������� 1. ���� �������� :�Q��� ������������������������������������������������������������������������������������� 1.������������������� J�%�M�@���#�F���4������M�C�:�4�������������������������������������� 1/���������� �������������� 4��� ����������������������������������������������������������������������� "/)���������������������N�������<;������������������������������������������������������������� "/)���������� ������������ 8��%�� ������������������������������������������������������������������� "/*�������������������N�������<;�� ������������������������������������������������������������� "/*������������������������4��������:���Q���������������������������������������������������� "")�������������������������?���%�C���� ������������������������������������������������������ "")����� ���������� P���%�� ����������������������������������������������������������������������������� "("������������� 4��������#�F�������� ��������������������������������������������������������������� 1(����� �������������� !��Q�� ������������������������������������������������������������������������ "0)

340 ���������� �� ������������ �� ������� ��� ������ � ������ ���� ����� ��

Chisac·, un recorrido por los p·ramos andinos

����� ���������� :������ ���������������������������������������������������������������������������� "0)����'� ���������� C�� ������������������������������������������������������������������������������������ "/"����'� ��������� O����� ������������������������������������������������������������������������������ "/"3��������������� B������#�C����������������������������������������������������������������������� 0(3��������������� B����M�:����#�;������������������������������������������������������ 0)3������� ���������� ;������� ���������������������������������������������������������������������� 0*3������� ������� N���� ������������������������������������������������������������������������������ 0*3������� ��!��4������ ;������� �������������������������������������������������������������������� 0.3������� ������������� ?������ ������������������������������������������������������������������ 0.3���������� ������ C�#� N��%�� ������������������������������������������������������������������������ "1.3���������� &��������� N���� ����������������������������������������������������������������������� 0/3����������� ���!������� G����� ������������������������������������������������������������������� "((3������������������� N���� ������������������������������������������������������������������������� "()3������� ������������ � <���� ��������������������������������������������������������������������� "113������ ���������� N���� �������������������������������������������������������������������������������� ")"3������ ��������� :������ ������������������������������������������������������������������������������� ")"3������ ������� O����#� :����� ������������������������������������������������������������������������ ")"3������������������O��������4����������������������������������������������������������������������� "3)5��������������� C� �#�;����� ��������������������������������������������������������������������� ").5��������� ������ C�� �������������������������������������������������������������������������������������� "')5������� ��������� N��%�#�B������� ��������������������������������������������������������������� ".06������� ��������������� O����� �������������������������������������������������������������������������� '337��������� ������������ N���� ����������������������������������������������������������������������� ""17�����������������N�����M�;���������������������������������������������������������������������� '3'7�����������!�����@����M�,����� ������������������������������������������������������������������ '3'7��������������� J�%�M� @���� ������������������������������������������������������������������������� '3(7��������������������� N���� ������������������������������������������������������������������������ '3(7�������� ������������� C�� ������������������������������������������������������������������������������� "1/7����� ��������� N���� ����������������������������������������������������������������������������������� "')8���������� ����������N���� ��������������������������������������������������������������������� ""38����������������?���������B��Q��M����������������������������������������������������������� 0/9������������������ N���#� K���!�Q� ����������������������������������������������������������� 009���� �������� J�%� M� @���� ���������������������������������������������������������������������������� '3)

������������ ����������������

CHISACÁ,UN RECORRIDO POR

LOS PÁRAMOS ANDINOS

CH

ISA

, UN

RE

CO

RR

IDO

PO

R L

OS

RA

MO

S A

ND

INO

S

���������������� ��� ��� ����������� �� ���� ���������� ������������������ ���������������������������� ��������������

���������������� ��� ��� ��������� �� ���� ����������

��� ��������� �� ����������� ����!"#$%�&$'�"&("

) ��!"#$%�&$'�"&'"***+�� �+�+��,����,

�������-��������

������������������ ��������������������������� ��������������

�� �������. �������/�0��� ��12� ����2 ��

��� �����!"#3%�#&4�($'5��#&4�($'6

� ��� �#���+�&"�-�4(��� �����!"#$%�'(3�'6((��'(3�'6($��'(3�'6(4

***+7������+���+��8����� �����97������+���+��

�������-��������

Paola Pedraza-Peñalosa, Julio Betancur y Pilar Franco-Rosselli

Recommended