24
Στη μητέρα μου, Judith Ann Dobbin, που ποτέ δεν χρειάστηκε διατροφή για γονιμότητα.

Στη μητέρα μου, Judith Ann Dobbin, δεν χρειάστηκε ... · 2019-01-03 · Η Διατροφή της Γονιμότητας επιτρέπει σε άνδρες

  • Upload
    others

  • View
    9

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • Στη μητέρα μου, Judith Ann Dobbin, που ποτέ δεν χρειάστηκε διατροφή για γονιμότητα.

  • Οι πληροφορίες που παρατίθενται στο παρόν βιβλίο έχουν αποκλειστι-κά ενημερωτικό σκοπό και δεν αντικαθιστούν τις ιατρικές συμβουλές ούτε αποτελούν ιατρική συμβουλή. Σας συνιστούμε να συμβουλευτεί-τε έναν ιατρό για οποιοδήποτε ζήτημα αφορά στη γονιμότητα ή στην υγεία του ενδοκρινικού και αναπαραγωγικού σας συστήματος, καθώς και προτού προβείτε σε οποιαδήποτε αλλαγή στη διατροφή σας, σαν αυτές που υποδεικνύει η Διατροφή της Γονιμότητας. Επίσης, συνιστά-ται να λαμβάνετε βότανα μόνο υπό την καθοδήγηση ενός ειδικού.

  • ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

    Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Ευχαριστίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

    ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Βασικές Προϋποθέσεις ΤεκνοποίησηςΕισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

    Κεφάλαιο 1: Τεκνοποίηση σε Οποιαδήποτε Ηλικία; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

    Κεφάλαιο 2: Σταματώντας το Βιολογικό Ρολόι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

    Κεφάλαιο 3: Αυξητική Ορμόνη και Ινσουλίνη:Οι Ορμόνες-κλειδιά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

    ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Αναστολείς της ΓονιμότηταςΚεφάλαιο 4: Οι Τροφές της Υπογονιμότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

    Κεφάλαιο 5: «Στείρα» Ροφήματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

    Κεφάλαιο 6: Κάπνισμα και Ψυχαγωγικά Ναρκωτικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

    Κεφάλαιο 7: Περιβαλλοντικοί Παράγοντες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

    Κεφάλαιο 8: Στρες και Στειρότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

    Κεφάλαιο 9: Βάρος και Υπογονιμότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

    Κεφάλαιο 10: Λοιμώξεις Ουρογεννητικού Συστήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

    Κεφάλαιο 11: Συμβατικά Φάρμακα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

    ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Η Διατροφή της ΓονιμότηταςΚεφάλαιο 12: Ένζυμα: Η Δύναμη των Ζωντανών Τροφών . . . . . . . . . . . 131

    Κεφάλαιο 13: Οι Τροφές της Γονιμότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

    Κεφάλαιο 14: Αφροδισιακά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

    Κεφάλαιο 15: Ροφήματα Γονιμότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

    Κεφάλαιο 16: Συμπληρώματα Διατροφής και Βότανα Γονιμότητας . . 185Κεφάλαιο 17: Εκπληκτικά Αμινοξέα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

  • 10 ΔΙΑΤΡΟΦΗ KAI ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΑποτοξίνωσηΚεφάλαιο 18: Γιατί να Κάνω Αποτοξίνωση; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Κεφάλαιο 19: Αποτοξίνωση και Υδροκαθαρμός Παχέος Εντέρου . . . . . 241Κεφάλαιο 20: Οδοντική Υγεία και Γονιμότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

    ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ: Ακολουθώντας τους Ρυθμούς της ΦύσηςΚεφάλαιο 21: Ήλιος και Ηλιοθεραπεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Κεφάλαιο 22: Σελήνη, Νυχτερινός Φωτισμός και Γυναικεία

    Γονιμότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281Κεφάλαιο 23: Άσκηση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287Κεφάλαιο 24: Ύπνος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Κεφάλαιο 25: Η Γόνιμη Φαντασία σας – η Δύναμη

    της Θετικής Σκέψης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

    ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ: Διατροφολογική Θεραπεία ΠαθήσεωνΚεφάλαιο 26: Αποβολή και Ανεπάρκεια Ωχρινικής Φάσης . . . . . . . . . . . 315Κεφάλαιο 27: Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (ΣΠΩ) . . . . . . . . . . . . 337Κεφάλαιο 28: Ενδομητρίωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353Κεφάλαιο 29: Ινομυώματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369Κεφάλαιο 30: Αλλάζοντας γνώμη – Αναστροφή

    της Απολίνωσης των Ωαγωγών Σαλπίγγων . . . . . . . . . . . . . 385Κεφάλαιο 31: Χαμηλή Συγκέντρωση Σπέρματος

    και Διαταραχές Σπέρματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393Κεφάλαιο 32: Στυτική Δυσλειτουργία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409Κεφάλαιο 33: Θυρεοειδής Αδένας και Υπογονιμότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417

    ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ: Σεξ – Σύλληψη με Πατροπαράδοτες ΜεθόδουςΚεφάλαιο 34: Ωοθυλακιορρηξία και το Θαύμα της Σύλληψης . . . . . 431Κεφάλαιο 35: Πετυχαίνοντας το Στόχο – Γόνιμο Σεξ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 439

    ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ: Ξεκινώντας τη Διατροφή της ΓονιμότηταςΚεφάλαιο 36: Το Πρωτόκολλο της Διατροφής της Γονιμότητας . . 449Κεφάλαιο 37: Οι Συνταγές της Γονιμότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461

    Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491Παραπομπές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495Ευρετήριο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523

  • ΠΡΟΛΟΓΟΣαπό τον δρα Τζον Σίμονς

    ΩΣ IΑΤΡΟΣ KΑΤΑΡΤΙΣΜΕΝΟΣ στη συμβατική και τη συμπλη-ρωματική ιατρική και με δεκαετή και πλέον πείρα στην οικογε-νειακή ιατρική, βρήκα τo Διατροφή και Γονιμότητα ένα συναρ-παστικό, καλογραμμένο βιβλίο, στο οποίο είναι βέβαιο ότι θα παραπέμψω όλους τους ασθενείς μου. Συνιστώ αυτό το βιβλίο σε κάθε άτομο άνω των τριάντα πέντε ετών που θέλει να κάνει οικογένεια. Βασίζεται σε επιμελείς έρευνες, διατυπώνει με σα-φήνεια τις θεωρίες του, ενώ παραθέτει μια ενθαρρυντική, βήμα προς βήμα προσέγγιση για την τροποποίηση της διατροφής και του τρόπου ζωής με στόχο τη μεγιστοποίηση της γονιμότητας (και εν γένει της ευεξίας).

    Από τις έρευνες και την επαγγελματική μου εμπειρία, έχω διαπιστώσει ότι μόνο το 30% των περισσότερων νοσημάτων του δυτικού κόσμου οφείλονται σε κληρονομικά αίτια. Το υπόλοιπο 70% οφείλεται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτό δείχνει ότι η έκβαση της υγείας μας είναι απόλυτα τροποποιήσιμη εάν τηρήσουμε απαρέγκλιτα ορισμένες αρχές. Πάντα προσπαθού-με να πείσουμε τους ασθενείς μας να πάρουν στα χέρια τους την κατάσταση της υγείας τους. Ωστόσο, πάντα χρειάζονται υποστήριξη για να κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές. Η θετική, παρακινητική προσέγγιση της Διατροφής της Γονιμότητας θα

  • 12 ΔΙΑΤΡΟΦΗ KAI ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    εμπνεύσει τον αναγνώστη να αλλάξει διατροφή και τρόπο ζωής, και να κάνει ό,τι χρειάζεται για να δεχθεί την πολυπόθητη επί-σκεψη του πελαργού.

    Η ανδρική υπογονιμότητα αποτελεί ιδιαίτερα σύνηθες ζή-τημα – ειδικά η ολιγοσπερμία (χαμηλή συγκέντρωση σπερμα-τοζωαρίων). Πρωτύτερα, δεν ήξερα πώς να συμβουλέψω τους άνδρες. Τώρα, τους παραπέμπω στο σχετικό κεφάλαιο της Δια-τροφής της Γονιμότητας και τους συνιστώ να τηρούν τις υπο-δείξεις του:

    Να αυξήσουν την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων και αντιοξειδωτικών, ειδικά της βιταμίνης C και του ψευδάργυρου, τρώγοντας πολλά φρέσκα βιολογικά φρούτα και ξηρούς καρ-πούς σε καθημερινή βάση.

    Ολοένα και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν να κάνουν οι-κογένεια σε μεγαλύτερη ηλικία. Η Διατροφή της Γονιμότητας παραθέτει εξαιρετικές συμβουλές, οι οποίες θα τους επιτρέψουν να μεγιστοποιήσουν τις πιθανότητες της σύλληψης, είτε με την υποβοηθούμενη γονιμοποίηση είτε με φυσικό τρόπο. Οι τελευ-ταίες εξελίξεις στον τομέα της υποβοηθούμενης γονιμοποίησης (IVF, ICI κτλ.) έχουν βοηθήσει χιλιάδες ζευγάρια που ειδάλλως θα ήταν άτεκνα. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Σάρα Ντόμπιν, μέχρι πρόσφατα στις ιατρικές σχολές δεν διδασκόταν τίποτα σχετικά με τη διατροφή και τη συμπληρωματική/εναλλακτική ιατρική. Η Διατροφή της Γονιμότητας επιτρέπει σε άνδρες και γυναίκες που αντιμετωπίζουν ζητήματα γονιμότητας να αξιο-ποιήσουν όλες τις υπάρχουσες δυνατότητες, παρέχοντας εκτε-νείς πληροφορίες για τον τρόπο ζωής, τη διατροφή, τα βότανα και τα συμπληρώματα διατροφής που προάγουν τη φυσική σύλ-ληψη ή την υποβοηθούμενη γονιμοποίηση και την αξιοποίηση των θαυμαστών, νέων τεχνικών της αλλοπαθητικής ιατρικής. Η δική μου προσέγγιση είναι ότι η συνεργασία επιτυγχάνει την καλύτερη δυνατή έκβαση.

    Πολλές φορές έχω διαπιστώσει ότι διάφορες υγιεινές δίαιτες είναι χρονοβόρες και άνοστες. Εντούτοις, η ενότητα των συνταγών

  • ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13

    του βιβλίου αυτού παραθέτει εξαιρετικές ιδέες για την ετοιμα-σία γευστικών, θρεπτικών πιάτων εν ριπή οφθαλμού. Περιέχει πολλές πραγματικά χρήσιμες πληροφορίες για την υγιεινή δια-τροφή εν γένει. Εγώ ο ίδιος έχω υιοθετήσει αρκετές από αυτές!

    Όταν μου έδωσαν ένα αντίτυπο του ακυκλοφόρητου βιβλίου για να γράψω αυτό τον πρόλογο, οφείλω να ομολογήσω ότι σκό-πευα να του ρίξω μια ματιά στα γρήγορα και να τελειώνω με αυτή την υποχρέωση. Αντ’ αυτού, απορροφήθηκα και δεν μπορού-σα να σταματήσω να διαβάζω! Το απόλαυσα, το βρήκα ιδιαί τερα ευανάγνωστο, διασκεδαστικό και ενημερωτικό. Είμαι βέβαιος ότι θα γίνει ένα από τα αγαπημένα βιβλία όσων ενδιαφέρονται για το ζήτημα της γονιμότητας.

    Δρ Τζον Σίμονς, Γενικός Ιατρός, East Sussex

  • ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

    Η ΚΥΗΣΗ , Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ και η ασφαλής γέννηση αυτού του βιβλίου δεν θα ήταν εφικτές χωρίς τη στήριξη, τη συμβουλή και την έμπνευση ορισμένων ατόμων.

    Κατ’ αρχάς, πρέπει να ευχαριστήσω την καλή νεράιδα που αθόρυβα έκανε τα καλά της μάγια για να δημοσιευτεί αυτό το βιβλίο – τη φίλη μου Στέφανι Βαν Ντερ Μπεργκ, που με σύστη-σε στον καταπληκτικό μου ατζέντη, καθώς και στη δρα Γουέντι Ντένινγκ.

    Ουδέποτε αναπόλησα το παρελθόν από τότε που εκπροσω-πούμαι από την Τζούλια Τσέρτσιλ, στους αντιπροσώπους Darley Anderson. Η οξυδέρκεια και οι συμβουλές της Τζούλια με βοήθη-σαν να βελτιώσω το αρχικό κείμενο, ενώ η ανεξάντλητη υπομονή της με όλες τις απλοϊκές ερωτήσεις που αναπόφευκτα θέτει μια πρωτόπειρη συγγραφέας, ήταν πραγματικά αξιοθαύμαστη.

    Η συνεργασία μου με την επιμελήτρια ύλης Κέρι Σαρπ και την ομάδα της από το Simon & Schuster UK ήταν απολαυστι-κή, καθώς η Διατροφή της Γονιμότητας μετατράπηκε βαθμιαία στο ιδιαίτερα προσεγμένο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας.

    Πολλά ευχαριστώ στον δρα Τζον Σίμονς και τη δρα Γουέντι Ντένινγκ, τόσο για το όραμά τους που αφορά στην προώθηση μιας ολιστικής ιατρικής προσέγγισης στην οποία η διατροφή δι-αδραματίζει μείζονα ρόλο, όσο και για το χρόνο που αφιέρωσαν εν

  • ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 15

    μέσω του πολύ φορτωμένου προγράμματός τους για να διαβά-σουν το Διατροφή και Γονιμότητα και να γράψουν τον πρόλογο και τα εγκωμιαστικά σχόλια αντίστοιχα.

    Οι αστρολόγοι λένε ότι ευθύνεται ο «Δίας στον 11ο Οίκο», αλλά, για κάποιο λόγο, πάντα είχα πολύ καλούς φίλους. Θέλω να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου σε όλους τους θαυμάσιους φίλους μου –είναι πάρα πολλοί για να τους αναφέρω όλους– στην Αγ-γλία, τις Νήσους Κέιμαν, την Ελλάδα, τις ΗΠΑ, τις Βρετανικές Παρθένες Νήσους και όλο τον κόσμο, για την αγάπη, τη στήριξη και την ενθάρρυνσή τους, που με έκαναν να πιστέψω ότι μπορού-σα να πραγματοποιήσω το όνειρό μου να γίνω συγγραφέας.

    Εκφράζω την εκτίμησή μου στον δρα Γκάμπριελ Κούζενς και σε όλο το χαρισματικό του προσωπικό από το College of Living Arts/Tree of Life Rejuvenation Center Patagonia από την Αριζόνα, που δημιούργησαν ένα μοναδικό, καταπληκτικό πρό-γραμμα για την απόκτηση διπλώματος Master στη Διατροφολο-γία. Μου άνοιξαν νέους ορίζοντες, βοηθώντας με να γίνω συγ-γραφέας βιβλίων διατροφής.

    Ευχαριστώ την εκπληκτική μου οικογένεια – την υπέροχη μητέρα μου που ανέκαθεν ενδιαφερόταν για τη σωστή διατρο-φή και το καλό φαγητό, τον αδερφό μου Τζόνι, τη σύντροφό του Μάργκαρετ, τις αδερφές μου Αμπιγκέιλ και Τζούντιθ και τους συζύγους τους Άλεξ και Τζέιμς, καθώς και τα αγαπημένα μου ανιψάκια Τζακ, Άλις, Τζο, Ουίλιαμ, Χένρι και Τζορτζ, που είναι οι γλυκύτεροι λόγοι οι οποίοι με ώθησαν στη συγγραφή αυτού του βιβλίου.

    Πάνω απ’ όλα, πρέπει να ευχαριστήσω το σύντροφο-αδελφή ψυχή μου και μελλοντικό πατέρα των παιδιών μου, όπου κι αν βρίσκεται, που δεν έχει έρθει ακόμα στη ζωή μου. Αν σε είχα συναντήσει πριν, δεν θα είχα γράψει ποτέ αυτό το βιβλίο.

    ΥΓ: Έλα, μπορείς να εμφανιστείς τώρα!

  • ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΒασικές Προϋποθέσεις Τεκνοποίησης

  • ΕΙΣΑΓΩΓΗ

    Η ΣΤΕΙΡΟΤΗΤΑ και η υπογονιμότητα έχουν λάβει διαστάσεις επιδημίας, αφού πλήττουν ένα στα τέσσερα ζευγάρια αναπαρα-γωγικής ηλικίας στις ΗΠΑ και ένα στα έξι στην Ευρώπη. Στην ηλικία των σαράντα, ένα στα δύο ζευγάρια συνήθως δυσκολεύεται να τεκνοποιήσει. Οι ειδικοί λένε ότι οι γυναίκες άνω των τριάντα πέντε ετών έχουν περισσότερες πιθανότητες να χτυπηθούν από κεραυνό, παρά να μείνουν έγκυες με φυσικό τρόπο. Έρευνες δεί-χνουν ότι ο μέσος όρος συγκέντρωσης σπέρματος στην Ευρώπη μειωνόταν κατά 3,1% ετησίως από το 1971 έως το 1990.1 Στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά 50% την περίοδο 1982-1992.2 Παρατη-ρούνται ολοένα και περισσότερες διαταραχές στην ποιότητα, την κινητικότητα και την ανάπτυξη του σπέρματος.3

    Στην εποχή μας, δεν είναι σπάνιο για ένα ζευγάρι που δεν αντιμετωπίζει εμφανή προβλήματα γονιμότητας, να προσπαθεί να τεκνοποιήσει ανεπιτυχώς επί τρία ή τέσσερα χρόνια. Ποσοστό 30% των ζευγαριών που αναζητούν ιατρική βοήθεια έχουν «ανε-ξήγητη υπογονιμότητα», για την οποία δεν υπάρχει θεραπεία.

    Η ιατρική κοινότητα προσφέρει μεθόδους υποβοηθούμενης γονιμότητας, όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση και η ενδο-σαλπιγγική μεταφορά γαμετών ή GIFT (Gamete Intra Fallopian

  • 20 ΔΙΑΤΡΟΦΗ KAI ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    Transfer). Οι πιθανότητες επιτυχίας αυτών των επεμβάσεων κυμαίνονται στο 15-20%. Για τα ζευγάρια που υποβάλλονται σε αυτές τις τεχνικές, η εμπειρία είναι συνήθως υπέρμετρα επεμ-βατική, ταπεινωτική, δαπανηρή και, δυστυχώς, για τη συντρι-πτική πλειονότητα, ανεπιτυχής.

    Παρά τις πάμπολλες επιστημονικές έρευνες που έχουν δι-εξαχθεί για τη σχέση δίαιτας, σωστής διατροφής και σχεδόν κάθε πάθησης που υπάρχει, οι γιατροί σπάνια παρέχουν επαρ-κείς συμβουλές για την επίδραση της διατροφής στη γονιμό-τητα. Πολλά ζευγάρια ξοδεύουν τεράστια χρηματικά ποσά για τεχνικές υποβοηθούμενης γονιμοποίησης, αγνοώντας ότι το αλκοόλ και η καφεΐνη είναι αντισυλληπτικά σε υγρή μορφή, ότι η ασπαρτάμη παρακωλύει την ωοθυλακιορρηξία και ότι ορισμέ-νες φαινομενικά «αθώες» τροφές, όπως τα μπιζέλια, το ρήον και η σόγια, εμποδίζουν τη σύλληψη.

    Μέχρι στιγμής, δεν έχει διεξαχθεί καμία «ετερότυφλη» και ελεγχόμενη με πλασέμπο μακροπρόθεσμη ιατρική έρευνα που να καταλήγει σε σαφή αποτελέσματα σχετικά με τη γονιμότητα. Ωστόσο, υπάρχουν εκατοντάδες διατριβές που αφορούν στη σχέση συγκεκριμένων τροφών, ροφημάτων και μικροθρεπτικών ουσιών και γονιμότητας, ορμονικών τιμών και λίμπιντο. Στο βιβλίο Δια-τροφή και Γονιμότητα παραθέτω συγκεντρωμένα τα αποτελέ-σματα αυτών των ερευνών, καταστρώνοντας ένα πρωτόκολλο. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου θα βρείτε τα «Βήματα προς τη Γονι-μότητα», όπου παρατίθενται συμβουλές για την άμεση μέγιστη δυνατή αύξηση της γονιμότητας.

    Οι άνδρες και οι γυναίκες που έχουν στιγματιστεί ως «υπο-γόνιμοι», και οι γυναίκες που θεωρούνται «μεγάλες» για να τε-κνοποιήσουν, αισθάνονται προδομένοι από το ίδιο τους το σώμα. Ξαφνικά, το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο, η πιο βασική αν-θρώπινη λειτουργία, που δεν είναι άλλη από την αναπαραγωγή, βρίσκεται στα χέρια μιας ομάδας ατόμων ντυμένων με λευκές στολές, τα οποία κυκλοφορούν με απειλητικές σύριγγες, αμφισβη-τούμενα φάρμακα και δοκιμαστικούς σωλήνες. Είναι επόμενο

  • ΕΙΣΑΓΩΓΗ 21

    να το βρίσκετε αλλοπρόσαλλο και αφύσικο. Δεν θα ενοχλούσα-στε αν μαθαίνατε ότι μερικές απλές διαιτητικές αλλαγές θα σας απάλλασσαν από όλη αυτή την ταλαιπωρία και τα έξοδα;

    Στόχος του Διατροφή και Γονιμότητα είναι να σας παροτρύ-νει να πάρετε στα χέρια σας την ευθύνη για τη γονιμότητά σας. Κι αυτό δεν θα γίνει σε κάποιο ιατρείο αλλά στην κρεβατοκά-μαρά σας – εντάξει, και στην κουζίνα σας!

    Αυτό το βιβλίο θα φανεί χρήσιμο στα ζευγάρια που επιθυ-μούν τη φυσική σύλληψη στο συντομότερο δυνατό διάστημα, καθώς και στους άνδρες και τις γυναίκες που θέλουν να διατη-ρήσουν τη γονιμότητά τους μέχρις ότου έρθει η στιγμή να κά-νουν οικογένεια.

    Το βιβλίο Διατροφή και Γονιμότητα θα βοηθήσει και όσους ήδη υποβάλλονται σε διαδικασίες όπως η εξωσωματική γονιμο-ποίηση, αφού η υγεία του ωαρίου και του σπέρματος είναι ζω-τικής σημασίας για όλες τις τεχνικές υποβοηθούμενης γονιμο-ποίησης. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία προέκυψαν από μια έρευνα που διεξάχθηκε το 19954 στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ, για λογαριασμό μιας οργάνωσης που προωθεί την προσυλληπτι-κή διατροφή Foresight. Στο διάστημα 1990-93 καταγράφηκε η πρόοδος τριακοσίων εξήντα επτά ζευγαριών που προσπαθού-σαν να τεκνοποιήσουν. Οι γυναίκες ήταν ηλικίας είκοσι πέντε έως σαράντα πέντε ετών, και οι άνδρες είκοσι δύο έως πενήντα εννέα ετών. Ποσοστό 37% των ζευγαριών είχε ιστορικό υπογο-νιμότητας, ενώ 38% είχε ιστορικό μίας έως πέντε αποβολών. (Άλλα ζευγάρια είχαν αντιμετωπίσει άλλα προβλήματα, όπως τοκετό νεκρού εμβρύου, νεογνά με συγγενείς ανωμαλίες και ελλι-ποβαρή νεογνά.) Όλα τα ζευγάρια ακολούθησαν υγιεινή διατρο-φή, παρόμοια με αυτή του Διατροφή και Γονιμότητα. Απείχαν από το κάπνισμα και το αλκοόλ, κατανάλωναν βιολογικά τρόφιμα και περισσότερα φρούτα και λαχανικά, μείωσαν την καφεΐνη, το μη βιολογικό κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, και έλαβαν εξατομικευμένη αγωγή με συμπληρώματα μετάλλων και βιταμι-νών. Στο τέλος της τριετούς περιόδου, 89% των ζευγαριών (327)

  • 22 ΔΙΑΤΡΟΦΗ KAI ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    είχαν τεκνοποιήσει, 81% των ζευγαριών με ιστορικό υπογονιμό-τητας είχαν τεκνοποιήσει, ενώ 83% των ζευγαριών με ιστορικό αποβολής τεκνοποίησαν χωρίς να υπάρξει αποβολή. Κανένα από τα τριακόσια είκοσι επτά νεογνά που γεννήθηκαν στο πλαίσιο αυτής της έρευνας δεν γεννήθηκε πρόωρα, το ελαφρύτερο ζύγιζε 2,368 κιλά και κανένα δεν εισάχθηκε σε μονάδα εντατικής νο-σηλείας νεογνών. Είναι εντυπωσιακό ότι δεν υπήρξαν αποβολές, περιγεννητικοί θάνατοι ή συγγενείς ανωμαλίες. Σύμφωνα με τον μέσο όρο των στατιστικών ερευνών, θα έπρεπε να έχουν λάβει χώρα ογδόντα αποβολές (ένα στα τέσσερα περιστατικά) αντί καμίας! Και το 65% των ζευγαριών που είχαν πρωτύτερα υπο-βληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση, κατάφεραν να συλλάβουν χωρίς να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση.

    Το έργο που γίνεται στη Reproductive Healthcare Clinic στο St John’s Wood του Λονδίνου, αποδεικνύει ότι μια ιδιαίτε-ρα θρεπτική διατροφή, όπως αυτή που παρατίθεται στο βιβλίο Διατροφή και Γονιμότητα, μεγιστοποιεί τις πιθανότητες τεκνο-ποίησης, ακόμα και στα ζευγάρια που αποφασίζουν να ακολου-θήσουν τεχνικές υποβοηθούμενης γονιμοποίησης.

    Σε αυτή την κλινική, επιτεύχθηκε ποσοστό τεκνοποίησης 50% στις γυναίκες ηλικίας τριάντα δύο έως σαράντα τριών ετών που ακολούθησαν τεχνικές υποβοηθούμενης γονιμοποίησης – εντυπωσιακό ποσοστό, σε σχέση με το σύνηθες 15%. Τα ζευγά-ρια ακολούθησαν μεθόδους συμβατικής και συμπληρωματικής ιατρικής, συμπεριλαμβανομένων συμπληρωμάτων και πλήρους διατροφικής ανάλυσης.

    Οι έρευνες από το Πανεπιστήμιο του Λιντς, των οποίων συ-ντονίστρια υπήρξε η δρ Σάρα Μάθιους, περιλάμβαναν διακόσιες δεκαπέντε γυναίκες που ακολουθούσαν αγωγή για εξωσωματική γονιμοποίηση. Διαπιστώθηκε ότι η λήψη ενός χαπιού με πολυβι-ταμίνες σε καθημερινή βάση βελτιώνει αξιοσημείωτα τη γυναι-κεία γονιμότητα, διπλασιάζοντας τις πιθανότητες σύλληψης.

    Γράφω αυτό το βιβλίο επειδή θέλω να διαδώσω τις πληροφο-ρίες που αφορούν στη διατροφή η οποία βελτιώνει τη γονιμότητα.

  • ΕΙΣΑΓΩΓΗ 23

    Θέλω να τονίσω ότι το ποσοστό επιτυχίας των εξαιρετικά δα-πανηρών και επεμβατικών τεχνικών υποβοηθούμενης γονιμο-ποίησης μπορεί να διπλασιαστεί ή να τριπλασιαστεί με κάτι τόσο απλό όπως ένα παράλληλο διατροφικό πρωτόκολλο.

    Στόχος του βιβλίου είναι να εξασφαλίσει ότι όσοι προσπα-θούν να τεκνοποιήσουν τώρα ή επιθυμούν να τεκνοποιήσουν στο μέλλον, δεν θα δουν τα όνειρά τους να ματαιώνονται εξαι-τίας μια απλής διατροφικής ανεπάρκειας.

    Πολλοί από τους ιατρούς που έχουν τις καλύτερες προ-θέσεις και βοηθούν ζευγάρια να τεκνοποιήσουν, δεν διδά-σκονται ποτέ διατροφολογία στο πανεπιστήμιο.

  • ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    Πριν κάνετε οποιαδήποτε αλλαγή στη διατροφή σας με στόχο τη βελτίωση της γονιμότητας, καταγράψτε σε ημερολόγιο επί μια εβδομάδα οτιδήποτε τρώτε ή πίνετε. Καταγράψτε ό,τι καταναλώνετε κάθε μέρα.

    Διαπιστώστε αν έχετε ανεπάρκεια σε κάποια βιταμίνη ή μέταλλο με μια εξέταση αίματος ή τρίχας. Αυτές οι εξετάσεις γίνονται μέσω του ιατρού σας, ενός ομοιοπαθητικού ή ειδικού στις φυσικές θεραπείες.

  • Κεφάλαιο 1ΤΕΚΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΗΛΙΚΙΑ;

    ΑΝΕΚΑΘΕΝ ΑΠΕΧΘΑΝΟΜΟΥΝ τους περιορισμούς. Όσο κά-ποιος μου λέει ότι δεν μπορώ να κάνω κάτι ή ότι κάποιος στόχος είναι αντικειμενικά ανέφικτος, τόσο περισσότερο ενθαρρύνομαι να προσπαθήσω. Πρόσφατα, το πείσμα μου φούντωσε ακόμα περισσότερο, εξαιτίας της ιατρικής κοινότητας που προσπαθεί να με πείσει ότι, ως γυναίκα άνω των τριάντα πέντε, οι πιθανό-τητές μου να τεκνοποιήσω μειώνονται κάθε χρόνο. Μάλιστα, έχουν επινοήσει και υποτιμητικούς όρους για μένα: θεωρείται ότι είμαι σε «προχωρημένη γηριατρική κατάσταση»· εάν έμενα έγκυος, θα χαρακτηριζόμουν «ώριμη κυοφορούσα»· και, επειδή αυ-τό θα ήταν το πρώτο μου παιδί, θα ήμουν «ώριμη πρωτέγκυος». Οι κοινωνικές προκαταλήψεις που αφορούν στην κατάλληλη στιγμή κυοφορίας (δηλαδή έως την ηλικία των τριάντα πέντε) είναι εξίσου ενοχλητικές: «Δεν είναι φυσιολογικό να γίνεις μητέ-ρα στα σαράντα», «Ποια γυναίκα άνω των πενήντα θα ήθελε να γίνει μητέρα;» – τέτοιου είδους σχόλια ακούγονται συχνά.

  • 26 ΔΙΑΤΡΟΦΗ KAI ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    Με το μάτι μου θολό από θυμό και με κανένα ίχνος του «πρίγκι-πα των ονείρων μου» στον ορίζοντα, δεν είχα άλλη επιλογή από το να αψηφήσω αυτό το τείχος της απαισιοδοξίας και των προκατα-λήψεων, και να αναζητήσω τις δικές μου απαντήσεις. Έπειτα από δέκα και πλέον χρόνια μελέτης ζητημάτων διατροφής και υγείας, ήξερα ότι η τροφή μου είναι το φάρμακό μου. Μια και δεν έβρισκα πουθενά κάποιο βιβλίο με τίτλο Δια τροφή και Γονιμότητα ή κάτι παρεμφερές, αναγκάστηκα να γίνω «διατροφολογικός ντέντεκτιβ». Συνέλεξα όσα στοιχεία έβρισκα σε βιβλία, επιστημονικά περιοδικά και έρευνες σχετικά με τη φυσική ιατρική, την επιβράδυνση της γήρανσης, τη μακροζωία, την εμμηνόπαυση, τις θεραπείες γονιμό-τητας, τη φυτοθεραπεία, τα μέταλλα, τα αμινοξέα, τα ένζυμα και, ασφαλώς, τη διατροφή και την ενδοκρινολογία.

    Μια μέρα έμεινα εμβρόντητη διαβάζοντας ένα άρθρο σχετι-κά με την αντιγήρανση και την αυξητική ορμόνη. Πριν από λίγα χρόνια, σε ένα συνέδριο των κατά κανόνα συντηρητικών επι-στημόνων του Αμερικανικού Συλλόγου Γηριατρικής, δημιουρ γή-θηκε σάλος όταν ο δρ Άντζελο Ταρτούρο δήλωσε ότι αυτό που αποκαλούμε «γήρανση» δεν είναι τίποτε άλλο από ένα σύνολο νοσημάτων και παθολογικών διεργασιών.

    «Η εμμηνόπαυση», δήλωσε, «προκαλείται αποκλειστικά από παθολογικές αλλαγές στην ορμονική ισορροπία, οι οποίες επι-φέρουν το τέλος της γόνιμης περιόδου μιας γυναίκας. Αν λεί-ψουν αυτές οι αλλαγές, μια γυναίκα μπορεί να γίνει μητέρα σε οποιαδήποτε ηλικία».

    Ναι! Το ήξερα! Αν αποκαταστήσουμε τις ορμονικές αλλα-γές που σηματοδοτούν το τέλος της γονιμότητας, θα μπορούμε να γίνουμε μητέρες σε οποιαδήποτε ηλικία! Μου είναι δύσκολο να περιγράψω την επίδραση που είχαν πάνω μου αυτά τα λό-για. Ήταν στα χέρια μου να γίνω μητέρα όποτε ήθελα, εφόσον προσέχω τι τρώω και –κυρίως– τι δεν τρώω προκειμένου να διατηρήσω τις ορμόνες μου σε ισορροπία.

    Νομίζω ότι το ωάριο και το σπέρμα είναι τόσο υγιή όσο και ο οργανισμός που τα παράγει – ανεξάρτητα από την ηλικία του ατό-μου. Σε όλες τις ηλικίες, η γονιμότητα αποτελεί ένδειξη καλής

  • ΤΕΚΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΗΛΙΚΙΑ ; 27

    υγείας. Η δρ Κριστιάν Νόρθραπ, γνωστή ενδοκρινολόγος, γρά-φει: «Είναι απαράδεκτο η “επιστήμη” να υποσκάπτει την αυτο-πεποίθηση μιας τεράστιας ομάδας γυναικών (άνω των τριάντα πέντε ετών) σχετικά με τη γονιμότητά τους… Εάν ανησυχείτε ότι δεν θα μπορέσετε να κάνετε παιδιά εξαιτίας της ηλικίας σας, παρακαλώ να έχετε υπόψη σας ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο».

    Αν είστε κάτω των τριάντα ετών και προσπαθείτε να τεκνο-ποιήσετε, έχετε το πλεονέκτημα της νιότης και της ορμονικής ισορροπίας. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εφησυ-χάζετε. Τα πλεονεκτήματα των εικοσάρηδων μπορεί να εξου-δετερωθούν από τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής και τις διατροφικές συνήθειες. Η δρ Νόρθραπ υποστηρίζει ότι θα προτιμούσε να αναλάβει μια σαραντάρα σε καλή υγεία, παρά μια εικοσιπεντά-ρα που καπνίζει, πίνει και τρώει τυποποιημένα τρόφιμα.1

    Οι μεταεμμηνοπαυσιακές γυναίκες που τεκνοποιούν έπειτα από δωρεά ωαρίων και εμφύτευση, αποδεικνύουν ότι η μήτρα μπορεί να θρέψει ένα έμβρυο μέχρι και την ηλικία των εξήντα. Γιατί λοιπόν οι ωοθήκες, που ασφαλώς προμηθεύουν τις γυναί-κες με πολλές σημαντικές αναπαραγωγικές ορμόνες, γερνούν πιο γρήγορα; Όπως θα διαπιστώσετε, η διατροφή της γονι-μότητας μεριμνά και για τη βέλτιστη ορμονική ισορροπία στα είκοσι, τα τριάντα, τα σαράντα, ακόμα και τα πενήντα, μέσω φυτικών, βιολογικών πλήρων τροφών και φυσικών συμπληρω-μάτων διατροφής, διασφαλίζοντας την πλήρη λειτουργικότητα των ωοθηκών για το μεγαλύτερο δυνατό χρονικό διάστημα.

    «Η εμμηνόπαυση προκαλείται αποκλειστικά από πα-θολογικές αλλαγές στην ορμονική ισορροπία, οι οποίες επιφέρουν το τέλος της γόνιμης περιόδου μιας γυναίκας. Αν λείψουν αυτές οι αλλαγές, μια γυναίκα μπορεί να γίνει μητέρα σε οποιαδήποτε ηλικία».

    Δρ Άντζελο Ταρτούρο2

  • 28 ΔΙΑΤΡΟΦΗ KAI ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    Δεν πρόκειται για φρεναπάτη: υπάρχουν αναφορές για γεννή-σεις βρεφών από γυναίκες προχωρημένης ηλικίας, οι οποίες ζουν στη φύση, ακολουθούν υγιεινή διατροφή και τηρούν απο-στάσεις από τη σύγχρονη τεχνολογία και τις ιατρικές παρεμ-βατικές μεθόδους. Οι Ινδιάνες Χουιτσόλ ζουν σε μια απομο-νωμένη περιοχή του Μεξικού και λέγεται ότι γίνονται μητέρες στα πενήντα ή ακόμα και στα εξήντα τους.3 Στην Πάρο, όπου περνώ κάποιο διάστημα κάθε χρόνο, αρκετές γυναίκες τεκνο-ποιούν στα σαράντα ή στα πενήντα, χάρη στη διατροφή τους, που αποτελείται από αγνά, τοπικά φρούτα, λαχανικά και άγρια χόρτα (ραδίκια, αντίδια, ζοχούς κλπ.)

    Σε οποιαδήποτε περίπτωση, τα καταδικαστικά σχόλια που ακούγονται για «γηραιά ωάρια» είναι παραπλανητικά. Τουλάχι-στον αυτό πιστεύουν οι ερευνητές στην ιατρική σχολή του Πα-νεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια. Ο δρ Τ. Λέιν Γουόνγκ και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι τα ωάρια υψηλής ποιότητας που προορίζονται για δωρεά απαντούν σε ίσες πιθανότητες σε γυναίκες ηλικίας τριάντα ενός έως τριάντα εννέα ετών και είκοσι ενός έως τριάντα ετών. Αναφέρει: «Το ποσοστό σύλληψης ήταν 40% στις γυναίκες που έλαβαν ωάρια από νεότερες γυναίκες και 41% στις γυναίκες που έλαβαν ωάρια από μεγαλύτερες γυναί-κες. Τα ποσοστά που αφορούν στην εξωσωματική γονιμοποίηση ήταν παρόμοια: 26% για όσες γυναίκες έλαβαν ωάρια από νεό-τερες γυναίκες, και 30% για όσες έλαβαν ωάρια από με γαλύτερες γυναίκες».4

    Η δρ Μόνικα Τζάρετ από το Πανεπιστήμιο της Ουάσι-γκτον έχει καλά νέα για τις μεγαλύτερες γυναίκες που λαμβά-νουν αντισυλληπτικά χάπια για πολλά χρόνια: η αναστολή της απελευθέρωσης του ωαρίου σε μηνιαία βάση τελικά μπορεί να είναι ευεργετική, αφού συντηρεί τα ωάρια.5

    Ο δρ Άστλεϊ Μακ Λάφλιν, τέως καθηγητής βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, διατύπωσε μια ακόμα πιο ενδιαφέ-ρουσα θεωρία, η οποία πρεσβεύει ότι, εφόσον οι άνδρες παρά-γουν σπέρμα κάθε ενενήντα ημέρες, το σπέρμα τους αποτελείται

  • ΤΕΚΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ ΗΛΙΚΙΑ ; 29

    από γενετικό υλικό ίδιας ηλικίας με την εκάστοτε χρονολογική ηλικία του άνδρα. Από την άλλη, οι γυναίκες, από τη στιγμή που γεννιούνται, έχουν τετρακόσιες χιλιάδες έως ένα εκατομμύριο ωάρια. Συνεπώς, τα ωάρια παρασκευάζονται από γενετικό υλικό ηλικίας μηδέν μηνών – ναι, από το νεότερο, αγνότερο γενετικό υλικό. Όλα τα κύτταρα του γυναικείου σώματος έχουν ηλικία ίδια με τη χρονολογική ηλικία της γυναίκας, αλλά τα ωάριά της είναι τόσο νέα όσο ήταν την ημέρα που γεννήθηκε. Τέλεια θεωρία!

    Συν τοις άλλοις, τα ηλικιακά πρότυπα έχουν αλλάξει ριζι-κά τα τελευταία πενήντα χρόνια. Τώρα, η μέση ηλικία αρχίζει στα εξήντα και η «τρίτη» στα ογδόντα. Οι διάσημοι επώνυμοι, οι κινηματογραφικοί αστέρες, τα μοντέλα και οι γκουρού της υγείας που έχουν φροντίσει επιμελώς το σώμα τους επί πολ-λά χρόνια, θέτουν ένα νέο μέτρο σύγκρισης για την «τυπική» σαραντάρα, πενηντάρα και εξηντάρα. Αυτά τα άτομα μπορούν να μας εμπνεύσουν να αλλάξουμε τις πεποιθήσεις μας για τη γήρανση. Η ηθοποιός Τζέιν Σίμουρ γέννησε δίδυμα με φυσική σύλληψη στα σαράντα πέντε της. Η Τσέρι Μπουθ, σύζυγος του Τόνι Μπλερ, γέννησε τον Λίο, ένα υγιέστατο αγοράκι, στα σα-ράντα έξι της.

    Η μεγαλύτερη μαμά της Αγγλίας, Ντον Μπρουκ, ήταν πε-νήντα εννέα ετών όταν συνέλαβε με φυσικό τρόπο ένα υγιέστα-το αγοράκι, που τώρα είναι έντεκα ετών – να σημειωθεί ότι τότε ο σύζυγός της ήταν εξήντα τεσσάρων ετών.

    Ο ιατρός Ντίπακ Τσόπρα θεωρεί ότι η ηλικία αφορά περισ-σότερο στο νου παρά στο σώμα: «Τα κύτταρά μας κρυφακούν ασταμάτητα τις σκέψεις μας και διαμορφώνονται ανάλογα με αυτές… Επειδή ο νους επηρεάζει όλα τα κύτταρα του σώματος, η ανθρώπινη γήρανση είναι ιδιαίτερα μεταβλητός παράγοντας – μπορεί εύκολα να επισπευσθεί, να επιβραδυνθεί, να σταματή-σει για κάποιο χρονικό διάστημα κι έπειτα να αντιστραφεί. Εκα-τοντάδες ερευνητικά ευρήματα των τελευταίων τριάντα ετών έχουν αποδείξει ότι τώρα η γήρανση εξαρτάται πολύ περισσό-τερο από το άτομο. Ουσιαστικά, το ζήτημα της ανθρώπινης ζωής

  • 30 ΔΙΑΤΡΟΦΗ KAI ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ

    είναι ανοιχτό και απεριόριστο. Στο βαθύτερο επίπεδο, το σώμα είναι ακατάλυτο και ο νους άχρονος».6

    Το ελιξίριο της γονιμότητας για όλες τις ηλικίες είναι η υγεία. Και τα θεμέλια της υγείας είναι η σωστή, αγνή διατροφή που αποτελείται κυρίως από φυτικές τροφές.

    /ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

    /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice