Andre Simoes Textos (Port)

André Filipe Simões – 2006/2007Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa - Departamento de Estudos Clássicos - 2006/2007

Página de apoio – http://andre.catus.net Página geral do Latim - http://www.fl.ul.pt/depclassicas/cursos/latim/e-mail: [email protected] / [email protected] | MSN: [email protected] | Gtalk: asimoes1971

Iniciação à Língua Latina II

Selecta de textosAndré Simões

2006/2007

1 - Iniciação à Língua Latina II



Programa

coordenadora:

Doutora Cristina Pimentel

1. Fonética

1.1. Observação de ocorrências dos fenómenos fonéticos de rotacismo, assimilação regressiva e progressiva,

apofonia, alternâncias vocálicas

1.2. Aplicação ao estudo da morfologia e ao alargamento do léxico

2. Morfologia

3.1. Flexão nominal

3.1.1.. Adjectivos (sistematização da flexão; graus)

3.1.2. Numerais

3.1.3. Pronomes: sistematização

3.2. Flexão verbal

3.2.1. Voz activa e voz passiva: sistematização

3.2.2. Verbos depoentes e semidepoentes

3.2.3. Formas nominais: sistematização

3.2.4. Conjugação perifrástica

3.2.5. Verbos defectivos e impessoais

3.2.6. Casos particulares da flexão verbal: sum, fero, fio, uolo, nolo, malo...

3.3. Palavras invariáveis

3.3.1. Advérbios

3.3.2. Graus do advérbio de modo

3.3.3. Conjunções coordenativas e subordinativas (sistematização)

4. Sintaxe

4.1. Funções sintácticas (sistematização)

4.2. Observação do valor dos casos

4.3. Ablativo absoluto

4.4. Orações coordenadas (sistematização)

4.5. Orações substantivas

4.5.1. Completivas infinitivas

4.5.2. Completivas interrogativas indirectas

4.5.3. Completivas conjuncionais

4.6. Orações circunstanciais (sistematização)




4.7. Expressão da ordem (afirmativa e negativa)

4.8. Construções particulares dos verbos

4.8.1. Sum e seus compostos

4.8.2. Outras ocorrências

4.9. Construções particulares dos adjectivos

5. Lexicologia e semântica

5.1. Palavras derivadas e compostas

5.2. Famílias de palavras

5.3. Vocábulos importados no léxico latino: casos ocorrentes

5.4. Evolução fonética e semântica do latim ao português: observação e explicitação de exemplos

6. Cultura e civilização (exploração dos aspectos sugeridos pela leitura dos textos)

7. Textos: Biblia Vulgata, Evangelhos Apócrifos, Actas dos Mártires, Santo Agostinho, Marcial, Eutrópio,

Liber de uiris illustribus, Epitome de Caesaribus.

BIBLIOGRAFIA

INICIAÇÃO À LÍNGUA LATINA I E II

BLOCH, R., L’épigraphie latine. Paris, PUF, 1964

BOARDMAN, J. – GRIFFIN, J. – MURRAY, O., The Oxford history of the Roman world. Oxford, Univ.

Press, 1991 r

BOUET, P. – CONSO, D. – KERLOUEGAN, F., Initiation au système de la langue Latine. Paris, Nathan,

1991r

BOUFFARTIGUE, J. – DELRIEU, A.M., Trésors des racines grecques. Paris, Belin, 1981

BOUFFARTIGUE, J. – DELRIEU, A.M., Trésors des racines latines. Paris, Belin, 1981

CARCOPINO, J., La vie quotidienne à Rome à l’apogée de l’Empire. (Trad. port. Ed. Livros do Brasil),

Lisboa, s.d.

COLLART, J., Grammaire du latin. Paris, PUF (col. Que sais je? n.º 1234), 1966

DANGEL, J. Histoire de la langue latine. Paris, PUF, 1995

ELLUL, J., Histoire des Institutions. L’Antiquité. Paris, PUF, 1984 r

ERNOUT, A. – THOMAS, F., Syntaxe latine. Paris, Klincksieck, 1964

ERNOUT, A., Morphologie historique du latin. Paris, Klincksieck, 1953

ETIENNE, R., La vie quotidienne à Pompéi. (Trad. port. Ed. Livros do Brasil, s.d.)




FARIA, E., Gramática Superior da Língua Latina. Rio de Janeiro, Livraria Académica, 1958

GAILLARD, J., Introdução à literatura. Das origens a Apuleio. Mem Martins, Inquérito, 1994

GARRUS, R., Les étymologies surprises. Paris, Belin, 1988

GRIMAL, P., La civilisation romaine. Paris, Flammarion, 1981r

GRIMAL, P., La vie à Rome dans l’Antiquité. Paris, PUF (col. Que sais je? n.º 596), 1978r. (Trad. port.

Europa América, s.d.)

GUILLÉN, J., Vrbs Roma. 4 vols. Salamanca, Sígueme, 1977 1980; 2000 (4º vol.)

HACQUARD, G. – DAUTRY, J. – MAISANI, O., Guide romain antique. Paris, Hachette, 1952

HOWATSON M. C. – CHILVERS, I., The Oxford companion to classical literature. Oxford, University

Press, 1993

KOLLER, H., Orbis pictus Latinus. Zurich, Artemis, 1976

LAVEDAN, P., Dictionnaire illustré de la mythologie et des antiquités grecques et romaines. Paris,

Hachette, 1931

MARTIN, F., Les mots latins. Paris, Hachette, 1976r

MIRANDA, M. F., Gramática latina. Braga, 1946

NIEDERMANN, A., Phonétique historique du latin. Paris, Klincksieck, 1959

PAOLI, U. E., Vita Romana. Usi, costumi, istituzioni, tradizioni. O. Mondadori, 1990r

RICH, A., Dictionnaire des antiquités romaines et grecques. Paris, H. Veyrier, 1987r

ROCHA PEREIRA, M. H., Estudos de História da Cultura Clássica II. Cultura romana. Lisboa, F.

Calouste Gulbenkian, 20023

WILLIAMS, E. B., Do latim ao português. Rio de Janeiro, Tempo Brasileiro, 1991r




Bibliografia básica

1) Gramática (consultar pelo menos uma da lista):

✔ MIRANDA, M. F., Gramática Latina. Braga

✔ FARIA, E., Gramática Superior da Língua Latina. Livraria Académica, Rio de Janeiro

✔ FIGUEIREDO, J. Nunes e ALMENDRA, Ana, Compêndio de Gramática Latina. Porto Editora,

Porto

✔ FREIRE, A., Gramática Latina, Braga

2) Dicionário (adquirir apenas um dos dicionários listados):

✔ Dicionário de Latim-Português. Porto Editora, Porto

✔ TORRINHA, F., Dicionário Latino-Português, Gráficos Reunidos, Porto

✔ GAFFIOT, F., Le Gaffiot de Poche. Dictionnaire Latin-Français. Hachette, Paris

✔ GOELZER, H., Dictionnaire Latin-Français. Garnier-Flammarion, Paris

Nota Bene

● Se optar pelo dicionário da Porto Editora adquira a edição grande, nunca as versões mais pequenas,

bastante incompletas e insuficientes para a realização dos testes.

● Recomendamos o Gaffiot de Poche, como dicionário de trabalho. Além da grande qualidade, é mais

barato do que qualquer um dos outros indicados.

● Pode consultar em linha o Latin Dictionary de Lewis & Short no seguinte endereço:

http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/resolveform

● Recomendamos a Gramática Latina de M. Francisco de Miranda, que pode ser encomendada

directamente ao Seminário de Braga ou na “fotocopiadora verde”




Normas de avaliação:

A nota final será calculada a partir das seguintes parcelas:

1. 25% para o teste de aula

(24 de Maio de 2007, na sala habitual, no horário habitual da aula prática);

2. 50% para o teste final

(28 de Junho de 2007, em sala a indicar, às 10h da manhã);

3. 25% para os trabalhos realizados pelos alunos;

4. bónus de 5% aos alunos que assistirem a mais de 75% das aulas (no conjunto das aulas teóricas e

práticas).

Nota Bene

Os alunos que, justificadamente, faltarem a um dos testes poderão realizar um teste suplementar (5 de Julho

de 2007, em sala a indicar, às 10h da manhã), que terá a ponderação do teste em falta.




Horário de atendimento

Horas Segunda Terça Quarta Quinta Sexta

10

11

12 D. C. P.

13 D. C. P.

14 D. C. P.

15 D. C. P.

16 D. L. C. II D. L. C. II

17 D. L. C. II D. L.C. II

18 ATENDIMENTO ATENDIMENTO

19 ATENDIMENTO ATENDIMENTO

20 In. Líng. Lat. II In. Líng. Lat. II

21 ATENDIMENTO In. Líng. Lat. II

Abreviaturas:

D. C. P. = Didáctica e Conteúdos Programáticos

D. L. C. = Didáctica das Línguas Clássicas

In. Líng. Lat. = Iniciação à Língua Latina

O atendimento é presencial, no horário indicado, no Departamento de Estudos Clássicos. O atendimento

pode ser complementado através de contactos via internet, a qualquer hora, a qualquer dia da semana:

● email: [email protected]



● MSN Messenger: [email protected]

● Gtalk: asimoes1971

● Jabber: asimoes1971

● Yahoo Messenger: asimoes1971


mailto:[email protected]







I - VULGATA

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Dominus regit me, et nihil mihi deerit;

in loco pascuae ibi me conlocauit.

Super aquam refectionis educauit me,

animam meam conuertit.

Deduxit me super semitas iustitiae,

propter nomen suum.

Nam, et si ambulauero in medio umbrae mortis,

non timebo mala, quoniam tu mecum es.

Virga tua et baculus tuus,

ipsa me consolata sunt.

Parasti in conspectu meo mensam,

aduersus eos qui tribulant me;

inpinguasti in oleo caput meum;

et calix meus inebrians quam praeclarus est!

Et misericordia tua subsequitur me

omnibus diebus uitae meae;

et ut inhabitem in domo Domini,

in longitudinem dierum.

Salmo 22 (23)

Codex Sinaiticus (séc. IV d.C.)Salmo 22 (23)




1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Sapiens Iudicium Salomonis

Tunc uenerunt duae mulieres meretrices ad regem,

steteruntque coram eo, quarum una ait: “Obsecro, mi

domine: ego et mulier haec habitabamus in domo una,

et peperi apud eam in cubiculo. Tertia uero die

postquam ego peperi, peperit et haec: et eramus simul

nullusque alius in domo nobiscum, exceptis nobis

duabus. Mortuus est autem filius mulieris huius nocte.

Dormiens quippe oppressit eum. Et consurgens

intempestae noctis silentio, tulit filium meum de latere

meo, ancillae tuae dormientis, et conlocauit in sinu suo.

Suum autem filium, qui erat mortuus, posuit in sinu

meo. Cumque surrexissem mane ut darem lac filio

meo, apparuit mortuus. Quem diligentius intuens clara

luce, deprehendi non esse meum quem genueram.”

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

Responditque altera mulier: “Non est ita ut dicis, sed filius tuus mortuus est, meus autem uiuit”. E

contrario illa dicebat: “Mentiris! Filius quippe meus uiuit, et filius tuus mortuus est.”

Atque in hunc modum contendebant coram rege. Tunc rex ait: “Haec dicit 'filius meus uiuit et filius

tuus mortuus est', et ista respondit 'non, sed filius tuus mortuus est et filius meus uiuit'”. Dixit ergo

rex: “Adferte mihi gladium.”

Cumque adtulissent gladium coram rege, “Diuidite” inquit “infantem uiuum in duas partes, et date

dimidiam partem uni, et dimidiam partem alteri”.

Dixit autem mulier, cuius filius erat uiuus, ad regem (commota sunt quippe uiscera eius super filio

suo): “Obsecro domine, date illi infantem uiuum, et nolite interficere eum”. E contrario illa dicebat:

“Nec mihi nec tibi sit, sed diuidatur”. Respondens rex ait: “Date huic infantem uiuum, et non

occidatur: haec est mater eius”.

III Reg. 3, 16-27




Rubens, O juízo de Salomão

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Daniel

Anno tertio regni Ioakim, regis Iudae, uenit Nabuchodonosor, rex Babylonis, in Ierusalem, et obsedit

eam; et tradidit Dominus in manu eius Ioakim, regem Iudae, et partem uasorum domus Dei; et

adportauit ea in terram Sennaar in domum dei sui, et uasa intulit in domum thesauri dei sui.

Et ait rex Asphenez praeposito eunuchorum suorum, ut introduceret de filiis Israhel, et de semine

regio et tyrannorum, pueros in quibus nulla esset macula, decoros forma, et eruditos omni sapientia,

cautos scientia, et doctos disciplina, et qui possent stare in palatio regis, ut doceret eos litteras et

linguam Chaldeorum.

Et constituit eis rex annonam per singulos dies de cibis suis, et de uino unde bibebat ipse, ut enutriti

tribus annis, postea starent in conspectu regis. Fuerunt ergo inter eos de filiis Iuda, Daniel, Ananias,

Misael, et Azarias. Et inposuit eis praepositus eunuchorum nomina: Danieli, Baltassar; Ananiae,

Sidrach; Misaeli, Misach; et Azariae Abdenago. Proposuit autem Daniel in corde suo, ne pollueretur

de mensa regis, neque de uino potus eius, et rogauit eunuchorum praepositum ne contaminaretur.

Dan. 1, 1-8




P 967 Rahlfs (século II/III)Daniel 1.1

1

2

3

4

5

6

7

8

Iob

Post haec, aperuit Iob os suum, et maledixit diei suo, et locutus est: “Pereat dies in qua natus sum, et

nox in qua dictum est, 'conceptus est homo'! Dies ille uertatur in tenebras; non requirat eum Deus

desuper, et non inlustret lumine. Obscurent eum tenebrae et umbra mortis; occupet eum caligo, et

inuoluatur amaritudine. Noctem illam tenebrosus turbo possideat; non computetur in diebus anni,

nec numeretur in mensibus. Sit nox illa solitaria, nec laude digna. (...).

Expectet lucem, et non uideat, nec ortum surgentis aurorae. Quia non conclusit ostia uentris qui

portauit me, nec abstulit mala ab oculis meis. Quare non in uulua mortuus sum? Egressus ex utero

non statim perii? Quare exceptus genibus? Cur lactatus uberibus?

Iob 3, 1-12




Job e o Diabo.Gravura da “Crónica de Nuremberga” (séc. XV)

O dia em que nasci moura e pereça,

Não o queira jamais o tempo dar;

Não torne mais ao Mundo, e, se tornar,

Eclipse nesse passo o Sol padeça.

A luz lhe falte, o Sol se [lhe] escureça,

Mostre o Mundo sinais de se acabar,

Nasçam-lhe monstros, sangue chova o ar,

A mãe ao próprio filho não conheça.

As pessoas pasmadas, de ignorantes,

As lágrimas no rosto, a cor perdida,

Cuidem que o mundo já se destruiu.

Ó gente temerosa, não te espantes,

Que este dia deitou ao Mundo a vida

Mais desgraçada que jamais se viu!

Luís de Camões




1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Magorum aduentus in Bethlehem

Cum ergo natus esset Iesus in Bethlehem Iudae in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente

uenerunt Ierosolymam, dicentes: “Vbi est qui natus est rex Iudaeorum? Vidimus enim stellam eius in

oriente, et uenimus adorare eum”. Audiens autem Herodes rex, turbatus est, et omnis Ierosolyma

cum illo. Et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi

Christus nasceretur. At illi dixerunt ei “In Bethlehem Iudae. Sic enim scriptum est per prophetam 'et

tu Bethleem terra Iudae, nequaquam minima es in principibus Iudae: ex te enim exiet dux qui reget

populum meum Israel'”.

Tunc Herodes, clam uocatis magis, diligenter didicit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis, et

mittens illos in Bethleem, dixit: Ite, et interrogate diligenter de puero, et cum inueneritis renuntiate

mihi, ut et ego ueniens adorem eum”.

Qui cum audissent regem, abierunt, et ecce stella, quam uiderant in oriente, antecedebat eos, usque

dum ueniens staret supra ubi erat puer. Videntes autem stellam gauisi sunt gaudio magno ualde, et

intrantes domum inuenerunt puerum cum Maria matre eius, et procidentes adorauerunt eum, et

apertis thesauris suis obtulerunt ei munera: aurum tus et murram. Et responso accepto in somnis ne

redirent ad Herodem, per aliam uiam reuersi sunt in regionem suam.

Qui cum recessissent, ecce angelus Domini apparuit in somnis Ioseph, dicens: “Surge et accipe

puerum et matrem eius, et fuge in Aegyptum, et esto ibi usque dum dicam tibi. Futurum est enim ut

Herodes quaerat puerum ad perdendum eum”. Qui consurgens accepit puerum et matrem eius nocte,

et recessit in Aegyptum.

Mt. 2, 1-13




Dürer, Adoração dos Magos

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Sermo montanus

Videns autem Iesus turbas, ascendit in montem, et cum sedisset accesserunt ad eum discipuli eius, et

aperiens os suum docebat eos, dicens:

“Beati pauperes spiritu quoniam ipsorum est regnum caelorum. Beati mites quoniam ipsi

possidebunt terram. Beati qui lugent quoniam ipsi consolabuntur. Beati qui esuriunt et sitiunt

iustitiam quoniam ipsi saturabuntur. Beati misericordes quia ipsi misericordiam consequentur. Beati

mundo corde quoniam ipsi Deum uidebunt. Beati pacifici quoniam filii Dei uocabuntur. Beati qui

persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Beati estis cum

maledixerint uobis et persecuti uos fuerint, et dixerint omne malum aduersum uos mentientes,

propter me: gaudete et exultate quoniam, merces uestra copiosa est in caelis: sic enim persecuti sunt

prophetas qui fuerunt ante uos”.

Mt. 5, 1-12




1

2

3

4

5

6

7

8

Semen est uerbum Dei

In illo die, exiens Iesus de domo, sedebat secus mare, et congregatae sunt ad eum turbae multae, ita

ut, in naviculam ascendens, sederet, et omnis turba stabat in litore. Et locutus est eis multa in

parabolis, dicens: “Ecce exiit qui seminat seminare; et dum seminat, quaedam ceciderunt secus

viam, et venerunt volucres et comederunt ea. Alia autem ceciderunt in petrosa, ubi non habebat

terram multam, et continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem terrae: sole autem orto

aestuaverunt, et quia non habebant radicem aruerunt. Alia autem ceciderunt in spinas, et creverunt

spinae, et suffocaverunt ea. Alia vero ceciderunt in terram bonam, et dabant fructum: aliud

centesimum, aliud sexagesimum, aliud tricesimum. Qui habet aures audiendi audiat”.

Mt. 13, 1-9

Sugestão de leitura: Padre António Vieira, Sermão da Sexagésima

“E se quisesse Deus que este tão ilustre e tão numeroso auditório saísse hoje tão desenganado da

pregação, como vem enganado com o pregador! Ouçamos o Evangelho, e ouçamo-lo todo, que todo

é do caso que me levou e trouxe de tão longe.

Ecce exiit qui seminat, seminare. Diz Cristo que «saiu o pregador evangélico a semear» a palavra

divina. Bem parece este texto dos livros de Deus. Não só faz menção do semear, mas também faz

caso do sair: Exiit, porque no dia da messe hão-nos de medir a semeadura e hão-nos de contar os

passos. O Mundo, aos que lavrais com ele, nem vos satisfaz o que dispendeis, nem vos paga o que

andais. Deus não é assim. Para quem lavra com Deus até o sair é semear, porque também das

passadas colhe fruto. Entre os semeadores do Evangelho há uns que saem a semear, há outros que

semeiam sem sair. Os que saem a semear são os que vão pregar à Índia, à China, ao Japão; os que

semeiam sem sair, são os que se contentam com pregar na Pátria. Todos terão sua razão, mas tudo

tem sua conta. Aos que têm a seara em casa, pagar-lhes-ão a semeadura; aos que vão buscar a seara

tão longe, hão-lhes de medir a semeadura e hão-lhes de contar os passos. Ah Dia do Juízo! Ah

pregadores! Os de cá, achar-vos-eis com mais paço; os de lá, com mais passos: Exiit seminare. (...)”




1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

Attendite a falsis prophetis

Attendite a falsis prophetis, qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi

rapaces: a fructibus eorum cognoscetis eos. Numquid colligunt de spinis uuas, aut de tribulis ficus?

Sic omnis arbor bona fructus bonos facit: mala autem arbor fructus malos facit. Non potest arbor

bona fructus malos facere, neque arbor mala fructus bonos facere. Omnis arbor quae non facit

fructum bonum excidetur, et in ignem mittetur. Igitur ex fructibus eorum cognoscetis eos.

Non omnis qui dicit mihi “Domine, Domine” intrabit in regnum caelorum, sed qui facit uoluntatem

Patris mei, qui in caelis est, ipse intrabit in regnum caelorum. Multi dicent mihi in illa die “Domine,

Domine, nonne in nomine tuo prophetauimus, et in tuo nomine daemonia eiecimus, et in tuo nomine

uirtutes multas fecimus?” Et tunc confitebor illis: “Quia numquam noui uos: discedite a me, qui

operamini iniquitatem”.

Omnis ergo qui audit uerba mea haec, et facit ea, adsimilabitur uiro sapienti, qui aedificauit domum

suam supra petram, et descendit pluuia et uenerunt flumina, et flauerunt uenti, et inruerunt in domum

illam, et non cecidit: fundata enim erat super petram. Et omnis qui audit uerba mea haec et non facit

ea, similis erit uiro stulto qui aedificauit domum suam supra harenam, et descendit pluuia, et

uenerunt flumina, et flauerunt uenti, et inruerunt in domum illam, et cecidit et fuit ruina eius magna.

Mt. 7, 15-27





II – APÓCRIFOS

1

2

3

4

5

6

7

Anunciação

Altera autem die cum Maria staret iuxta fontem et urceolum impleret, apparuit angelus Domini et

dixit: “Beata es, Maria, quoniam in utero tuo habitaculum Domini praeparasti. Ecce ueniet lux de

caelo ut habitet in te, et per uniuerso mundo resplendebit”.

Iterum teria die, dum operaretur purpura digitis suis, ingressus est ad eam iuuenis, cuius

pulchritudinis non potuit enarrari. Quem uidens, Maria expauit et contremuit. Cui ille ait: “Noli

timere, Maria, inuenisti gratiam apud Deum: ecce concipies in utero et paries regem, qui imperet non

solum in terra sed in caelis, et regnabit in saecula saeculorum”.

Evangelho de Pseudo-Mateus, IX, 1-2

Albertinelli, Anunciação (1503)

1

2

3

4

5

6

7

Jesus e o companheiro de brincadeiras morto

Et factum est quod post regressionem Iesu de Aegypto, cum esset in Galilaea, iam inchoante quarto

aetatis anno, una dia sabbati ipse ludebat cum infantibus ad ad alueum Iordanis. Cum ergo sedisset,

fecit Iesus sibi septem lacus de luto, quibus singulis fecit araciunculas, per quas de torrente ad suum

imperium aquas ducebat in lacum et iterum reducebat. Tunc unus ex infantibus illis, filius diaboli,

animo inuido clausit aditus qui ministrabant aquas in lacus, et euertit quod operatus fuerat Iesus.

Tunc dixit illi Iesus: “Vae tibi, fili mortis, fili Satanae. Opera quod operatus sum tu dissipas?” Et

statim qui hoc fecerat mortuus est.




8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

Tunc seditiosa uoce clamabant parentes mortui contra Mariam et Ioseph, dicentes eis: “Filius uester

maledixit filium nostrum, et mortuus est”. Cum audissent Ioseph et Maria, statim uenerunt ad Iesum

propter seditionem parentum pueri et accumulationem Iudaeorum. Sed Ioseph dixit secreto Mariae:

“Ego non audeo illi dicere; tu uero mone eum et dic: 'quare excitasti nobis odium populi, et

sustinemus odium molestum hominum?'”. Et cum uenisset mater ad eum, rogabat eum dicens:

“Domine mi, quid faciendo iste fecit utmoreretur?” At ille dixit: “Dignus erat morte, quia dissipauit

opera quae ego fueram operatus”.

Rogabat ergo eum mater dicens: “Noli, Domine mi, quia insurgunt in nos omnes”. At ille nolens

matrem suam contristari, pede suo dextro percutiens nates mortui, dixit ad eum: “Exsurge, fili

iniquitatis; non enim dignus es intrare in requiem patris mei, quia dissipasti opera quae ego fui

operatus”. Tunc qui erat mortuus surrexit et abiit. Iesus uero ad imperium suum per aquae ductum

aquas ducebat in lacus.

Evangelho de Pseudo-Mateus, XXVI

1

2

3

4

5

Jesus e os dragões

Cumque peruenissent ad speluncam quandam, et in ea requiescere uellent, descendit Maria de

iumento et sedens habebat Iesum in gremio suo. Erant autem cum Ioseph tres pueri et cum Maria

quaedam puella iter agentes. Et ecce subito de spelunca egressi sunt multi dracones, quos uidentes

pueri prae nimio timore exclamauerunt. Tunc Iesus descendens de gremio matris suae, pedibus stetit

ante dracones; illi autem adorauerunt eum, eu cum adorassent abierunt.

Evangelho de Pseudo-Mateus, XIX

1

2

3

4

5

Jesus e as feras

Similiter leones et pardi adorabant eum, et comitabantur cum eis in deserto. Quocumque Maria et

Ioseph ibant, antecedebant eos ostendentes uiam, et inclinantes capita sua adorabant Iesum. Primo

autem die ut uidit Maria leones circa se uenientes at uaria ferarum genera, uehementer expauit. Cui

infans Iesus laeto uultu in faciem eius respiciens dixit: “Noli timere, mater: non enim ad iniuriam

tuam, sed ad obsequium tuum uenire festinant”. Et his dictis amputauit timorem de cordibus eorum.




6

7

8

9

10

11

Ambulabant autem leones cum eis simul, et cum bobus et asinis et sumariis qui eis necessaria

portabant, et nullum laedebant, quamuis simul manerent, sed eran mansueti inter oues et arietes,

quos secum de Iudaea adduxerant et secum habebant. Inter lupos ambulabant et nihil formidabant, et

nullus ab alio laedebatur. Tunc adimpletum est quod dictum est per prophetam: “Lupi cum agnis

pEvangelho de Pseudo-Mateus, XXascentur, leo et bos simul paleas uescentur”. Erant autem duo

boues et plaustrum, in quo necessaria portabant, quos leones dirigebant in itinere eorum.

Evangelho de Pseudo-Mateus, XX

1

2

3

4

Jesus sobe um raio de Sol

Vna autem die, tempore hiemali, cum sol in sua uirtute clarus radiaret, extendet se radius solaris,

attingens a fenestra in parietem in domo Ioseph. Vbi cum luderent cum Iesu contribules pueri

uicinorum per domum discurrentes, ascendit Iesus radium solis, et, positis super eum uestimentis

suis, sedebat quasi super trabem firmissimum.

Livro da Infância do Salvador, 6

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A ânfora quebrada

Alio quoque tempore dixit Maria filio suo: “Fili, uade ad fontem Gabrielis et inde hausam aquam in

amphora reporta. At illi paratus matri, assumpto uase, iuit. Et sequebantur eum pueri coaeui

amphoras suas similiter comportantes. Rediens autem Iesus postquam impleuerat amphoram, allisit

eam cum impetu ad rupem quae iacebat in uia, nec confracta est, nec nimium crepuit. Quod uidentes

alii, similiter fecerunt de suis, et fregit unusquisque amphoram suam, effusa aqua pro qua ierant.

Orto autem super hoc tumultu et querimonia, collegit Iesus frangmenta et uasa omnia reintegrat, et

cuilibet uas suum cum aqua restituit. Et intuens in caelum ait: “Pater, sic reformandi sunt homines

dissipati qui perierunt”. Et accepit omnes stupor de facto et uerbo, et benedicebant: “Benedictus qui

uenit in nomine Domini. Amen.”

Livro da Infância do Salvador, 12




1

2

3

4

5

O cântaro quebrado

Erat autem Iesus annorum sex, et misit illum mater sua cum hydria ad fontem haurire aquam cum

infantibus. Et contigit postquam hausit aquam, ut quidam ex infantibus impegerit eum et

conquassauerit hydriam et fregerit eam. At Iesus expandit pallium suum, quo utebatur, et suscepit in

pallio suo tantum aquae quantum era in hydria, et protauit matri suae. At illa uidens mirabatur, et

cogitabat intra se, et condebat omnia haec in corde suo.

Evangelho de Pseudo-Mateus, XXXIII

1

2

3

4

5

6

7

A morte da Virgem

Adueniente die dominica, hora tertia, sicut Spiritus Sanctus descendit super apostolos in nube, ita

descendit Christus cum multitudine angelorum et accepit animam suae matris dilectae. Nam talis

illustratio fuit et odor suauitatis et angeli cantantes cantica canticorum ubi dicit Dominus “sicut

lilium inter spinas, sic amica mea inter filias”, quod omnes qui aderant ibi ceciderunt in facies suas

(...) et per integram horam et dimidiam nullus exsurgere potuit.

[Fra Angelico – Morte da Virgem]

Sed recedente lumine, simulque com ipso lumine assumpta est in caelum anima beatae Mariae

uirginis cum psalmodiis, hymnis et canticis canticorum. Et, ascendente nube, omnis terra contremuit




8 et in uno momento obitum sanctae Mariae omnes Hierosolymitani aperte uiderunt.

De transitu Beatae Mariae Virginis, 11-12

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Et orans apostolus Bartholomeus dixit: “Domine Iesu Christe, iube eum ingredi in infernum, quia

iste diabolus audax est contra me”. Et dicit Dominus Iesus Christus ad Sathan: “Vade et descende in

abissum et ibi sta usque ad aduentum meum”. Et statim non apparuit diabolus.

(...)

Tunc Bartholomeus scribens haec omnia in corde suo quae audiuit de ore Domini Iesu Christi, hilari

uultu benedicens Patrem et Filium et Spiritum Sanctum dicens: “Gloria tibi, Domine, redemptor

peccatorum, uita iustorum, fides credentium, ressurectio mortuorum, lux mundi, amator castitatis”.

Tunc Iesus accipiens thoracem et dicit: “Bonus ego sum, mansuetus et benignus, misericors et

clemens, fortis et iustus, admirabilis et sanctus et sanator, defensor orphanarum et uiduarum,

coronator iustorum et infidelium, iudex uiuorum et mortuorum, lux lucis et splendor luminis,

consolator tribulantium et adiutor pupillorum. Gaudete mecum, amici mei, et accipite a me donum.

Ego dabo uobis donum caelestem. Et donabo uobis ego et omnibus qui desiderant me et credent in

me uitam aeternam.”

Evangelho de Bartolomeu, IV, 60 ; 69-70




1

2

3

4

5

Ressurreição da sarda

Petrus autem conuersus, respiciens sardam ad fenestram suspensam, adprehendens eam ad populum

dixit: “Si uideritis hanc nunc in aqua natantem sicut piscem, credere poteritis in eum quem

praedico?” Illi autem unanimes dixerunt: “Vere credemus tibi”. Tunc, piscina adiacente natatoria,

dixit: “In nomine tuo, Iesu Christe, quousque adhuc non creditur, coram omnibus istis uiue et nata

tamquam piscis”. Et misit sardam in piscinam, et uixit, et natare coepit.

Actos Apócrifos de Pedro, 13

(São Pedro)




III – MILAGRES E VISÕES MEDIEVAIS

1

2

3

4

5

6

7

8

Quomodo peregrinis suis frustum carnis comedentibus locutum est.

Septem namque peregrini beatae Mariae Virginis Rocamadoris limina adeuntes, nouem carnis pecias

quoquendas hospitio in lebete miserunt. Qui cum ab ecclesia redirent ad hospitium pransuri, unam

carnis peciam non inuenerunt. Cum esse maximus tumultuatus et murmuratio ex hoc in hospitio,

dixit unus peregrinorum: “O sancta Maria de Rocamadori, redde nobis peciam carnis nostrae”.

“Adsum”, inquit caro, “ubi me posuit pedisequa furando”. Tunc admirantes peregrini et cuncti haec

audientes, inuenerunt carnem in lecto sub pannis, ubi loquebatur. Et accipientes, tulerunt ad

ecclesiam beatae Mariae Rochemadoris, et illico in testimonium tantae rei suspenditur ante altare.

Matri ergo et filio eius sit decus in saecula saeculorum. Amen.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Quomodo cathedra adhaesit natibus nolenti ire ad peregrinationem eius.

Quaedam matrona in Gasconia cuidam pedisequae beatae Mariae Virginis Rochamedoris limina

adeundi licentiam dederat. Cum autem iter suum pedisequa paratum haberet, dixit dominae suae:

“Volo ire cum licentia tua”. “Certum”, inquit domina, “nunquam dabo licentiam eundi, qui nollo ut

eas.” “Scias”, inquit pedisequa, “me ituram, uelis aut nolis, et etiam si mihi crederes, tumet mecum

ires”. “Verum”, inquit domina, “non ibo nisi haec sella qua sedeo me illuc portet”. Illico sella sic

adhaesit natibus eius, quod a nullo potuit separari ab illa, donec matrona illa ante altare diuae

Virginis ad Rocamadorem adducta fuit. Tunc ibi, Deo donante, liberatur, et sella ante altare ad decus

summae Virginis et filii eius suspenditur. Matri ergo et filio sit decus, fas et gloria in saecula

saeculorum. Amen.”

1

2

3

4

5

6

7

De latronibus furantibus in uia peregrinos beatae Mariae.

Duae mulierculae peregrinali habitu beatae Mariae Virginis Rochemadoris limina olim in

Petrogoriscensi nemore quodam, inter latrones ceciderunt, quorum magister unum panem [e] sacello

[quem] illae ferebant arripuit, et fregit et dedid unicuique sociorum suorum partem suam. Mox, ut

ipse prius mordere coepit, ecce quia remanserunt omnes dentes eius in pane; et statim uidentes Dei et

diuae Virginis iustitiam super se illatam, adierunt quatuor illi latrones cum mulieribus Sanctam

Mariam Rochamadoris, et ibi confessi iurauerunt se non amplius latrocinium acturos. Matri ergo et

eius filio sit decus et gloria in saecula saeculorum. Amen.




1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

VISIO PAVLI

1. Oportet uos, fratres karissimi, amare delicias paradisi et timere poenas inferni, quae ostensae sunt

Paulo apostolo, quando fuit in carcere in hoc mundo. Tulit eum Michael archangelus in spiritum

Domini, et ostendit ei caelum et terram atque infernum. Et duxit eum super flumen magnum aquae.

Et interrogauit eum Paulus quis esset hic fluuius. Et dixit angelus: “Hic est Oceanus, super quem

gyrant sidera caeli, et circuit orbem terrae”. Et uidit ibi locum terribilem, et non erat lumen in illo,

sed tenebrae et maestitiae et suspiria. Et nomen loci eius Cochiton; et alia tria flumina quae

confluunt secum: Stix, Flegeton et Acheron. Et erant stillicidia super peccatores uelut mons igneus.

2. Intrinsecus laci, draco igneus centum capita habens in collo eius, et mille dentes in unoquoque

capite, et ut leo unusquisque dens ardebat. Et erant oculi eius quasi gladii acuti, semper in ore aperto

et deglutiebat animas. Et erat nomen eius Parthemon. Ab eo procedunt copiae ranarum et omnia

genera uermium. In ore eius mittuntur satrapae omnes qui iniquitatem faciunt in terra cum

principibus. Vnde et Salomon “qui offert” - inquit - “sacrificium de rapina pauperum, tamquam qui

filium in conspectu matris mortificet”.

3. Et uidit ibi multos homines diuersos in flumine ignito, alii usque ad genua, alii usque ad

umbilicum, alii usque ad labia, alii usque ad supercilia erant mersi. Tunc fleuit Paulus et suspirauit,

et interrogauit angelum qui essent dimersi usque ad genua. Et dixit angelus: “Hi sunt qui furtum

fecerunt et rapinam et luxuriam, et inde paenitentiam non egerunt et ad ecclesiam non uenerunt”.




14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

“Domine, qui sunt hii qui usque ad umbilicum?”. Respondit angelus: “Hii sunt qui fornicantur et

postquam assumpserunt corpus et sanguinem Domini nostri Iesu Christi, et non sunt reuersi ad

paenitentiam usque ad mortem.” “Domine, qui sunt hii qui usque ad labia?”. “Hi sunt detractores et

falsi testes et qui murmurauerunt in ecclesia et non audierunt uerbum Domini”. “Qui usque ad

supercilia?”. “Hii sunt sunt qui fictum animum habent in corde et anuunt mala proximis suis, dum

fidem habent ad illos. Et unusquisque homo qui hoc peccatum facit, si non paenitebit, cadit in

infernum, sicut illi fecerunt”.

4. Tunc uidit ibi locum plenum uiris et mulieribus. Et erat fouea alta in profundo laci plena

animabus, et unaquaeque super aliam sedebat. Et erat profunditas laci illius trecenta milia cubitorum.

Gementes et flentes ibi animae et clamantes: “Miserere nobis, fili Dauid!”. Tunc fleuit Paulus et

dixit: “Qui sunt hii, domine?”. Et dixit angelus: “Hii sunt qui non sperauerunt in Deum nec fidem

habuerunt in illo”. Et dixit Paulus: “Profunditas loci istius quae est?”. Et dixit angelus: “Quid ploras?

Vis plus esse misericors filio Dei, qui redemit nos et dimisit unicuique propriam uoluntatem et dedit

eis tempus paenitentiae, et non paenituerunt?”

5. Postea uidit locum terribilem et angustum, in quo erat flumen magnum ascendens ad

septentrionem. Et uiri et mulieres erant in eo linguas suas comedentes et uermes in circuitu

comedentes eos. Paulus plorans dixit: “Qui sunt hii?”. Angelus dixit: “Hii sunt qui orphanis et uiduis

nocuerunt, et usuras et lucrum quaesiuerunt sine misericordia”. Et ignis urebat unam partem, alteram

frigescebat.




32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

6. Et tunc uidit mulieres multas in alio loco, indutas pannis et pice et sulphure et igne, et dracones et

serpentes circa colla earum; et angeli habentes cornua ignita percutiebant eas. Et dixit Paulus: “Qui

sunt hae, domine?”. Et angelus: “Hae sunt quae maculauerunt se et necauerunt infantes suos, et

auguria et diuinationes fecerunt”.

8. Et Paulus fleuit et dixit: “Vae, uae, uae, peccatoribus! Vtquid nati sunt?”. Et angelus: “Quid

ploras, Paule? Nondum uidisti maiora his suplicia speties”.

9. Et tulit eum ad septentrionem super puteum sigillatum sigillis septem. Et dixit angelus: “Vade

longe, si non possis sustinere fetorem loci”. Et apertum est os putei, et surrexit quidam fetor super

has poenas. Et uidit muros igneos eleuantes se ex utraque parte. Et dixit Paulus: “Quis est iste

infernus?”. Et dixit angelus: “Hic est infernus in quem omnes animae descenderunt ante aduentum

Domini. Patriarchae et prophetae et totus mundus inclinatus fuit ad hunc infernum. Sed Dominus

misericors audiuit gemitum eorum, et descendit et inde partem abstulit et partem reliquit, et sigillauit

sigillis septem. Numquam postea ulla anima descendit in illum locum. Et in die iudicii qui mittetur

in illum locum, cum corpore et anima mittetur”. Et Paulis dixit: “Domine, qui sunt hi?”. Et dixit

angelus: “Hi sunt gentiles qui non sunt baptizati nec crediderunt Christum in carne uenientem, et qui

non acceperunt corpus et sanguinem Domini nostri Iesu Christi. Hi punientur sine fine”.

10. Tunc illi qui fuerunt in inferno, audientes Mychaelem et Paulum, clamauerunt dicentes:

“Miserere nobis, Mychael, et Paule, interpella Christum pro nobis!”. Et ait angelus: “Flete, et flebo

uobiscum; et Deus forte fiet uobis misericors”. Qui erant in poenis clamauerunt dicentes: “Miserere

nobis, fili Dauid!”. Tunc Deus misertus est pro petitione Mychaelis et Pauli, et dedit eis refrigerium

omnibus diebus dominicis et noctibus usque in diem iudicii. Tunc clamauerunt animae dicentes:

“Benedictus es, Dei filius, quia plus est nobis refrigerium istud quam omne tempus uitae nostrae”.

Tunc benedixit Dominus Paulum beatum, et dixit ad eum ut praedicaret omni populo ueram

confessionem et ueram paenitentiam, ne intrarent in illas poenas.

11. Tunc Paulus scripsit multas poenas; et sunt numero quase centum XLIV. Si fuissent centum uiri

ab initio mundi, et unusquisque habuisset ferream linguam, numquam possent unam poenam

enarrare inferni.

12. Expauescete, fratres karissmi, et benefacite in quantum possitis, et timete Deum, et date gloriam




61

62

63

64

65

66

67

68

69

et honorem Deo et omnibus sanctis eius, ut uos exaltet in opere bono et perducat in uitam aeternam;

ne intretis in infernum, ubi nulla est consolatio, sed tormentorum tribulatio, ubi frigus et nuditas,

gemitus et lamentatio, mors sine uita, ignis multus, lacrimae igneae, uultus demoniaci, ferocitas

bestiarum, magnitudo dolorum, aeternitas poenarum, fletus oculorum, stridor dentium, sitis

labiorum, habitatio daemonum, poena sine fine, tenebrae sine luce, desperatio sine consolatione.




IV – Paixões dos mártires

Passio Aciscli et Victoriae

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

In temporibus illis, quum primum descendisset in urbem Cordobensem Dion praeses, iniquus

persecutor christianorum, indita est ab eo in eadem urbem persecutio christianis ut sacrificarent diis:

nam per uniuersum orbem tunc feruebat rabies paganorum, ut si quis contemneret culturam

simulacrorum, diuersa sustinerent genera tormentorum. Erant namque tunc in praedicta urbe,

timentes et colentes Deum, Acisclus et Victoria, christianissimi et sanctissimi, qui a primaeuo aetatis

suae tempore in Dei laudibus permanebant.

(...)

Qui quum adducti fuissent, dicit eis praeses: “Vos estis qui contemnitis sacra deorum nostrorum, et

praeuaricatis omne populum, ut se ab eorum proiciant sacrificiis?” Cui beatus Acisclus respondit:

“Nos sumus seruientes Domino Iesu Christo, non daemonibus uel inmundis lapidibus”. Dion praeses

dixit: “Agnouisti quam sententiam sustinere iussimus eos, qui sacrificare noluerunt?” Sanctus

Acisclus respondit: “Audisti et tu, praeses, quam penam praeparauit Dominus Iesus Christus uobis et

principibus uestris?” Audiens autem Dion, ferali rabie contra Dei martyrem fremere coepit, et

intuens beatam Victoriam, dixit: “Misereor tibi, Victoria, ut filie meae; accede ergo ad deos, et adora

eos, ut propitii sint peccatis tuis, et liberent te ab errore quod pateris. Si autem nolueris, inferam tibi

saeuissima tormenta”. Sancta Victoria dixit: “Magnam mihi gratiam praestas, o praeses, dum ea,




16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

quae dixisti, si in me compleueris”. Tunc Dion sancto Acisclo dixit: “Aciscle, cogita pulchritudinem

aetatis tuae, ne forte pereas”. Cui sanctus Acisclus respondit: “Cogitatus meus Christus est, qui me

ex limo terrae plasmauit. Tu autem per ignauia tua conaris inpellere homines manufactas imagines

adorare, qui nec oculos nec sensum in se non habent”.

(...)

Et dum haec agerentur a sanctis quasi media nocte, adsistentibus eis super aquas fluminis, facta est

ad eos uox de caelo, dicens: Exaudiuit Dominus deprecationem uestram, o fidelissimi, et impleuit

quae orastis. Quumque hoc fieret, statim uenit nubis lucida super caput eorum, et uidentes subito

gloriam Christi aduenientem, et ante ipsum angeli sancti eius cum suauitate odoramentorum

incensorum, hymnis personantes; et respicientes sancti martyres, laeti dixerunt: Fili Dei uiui, Iesu

Christe, inuisibilis, inmaculate, qui descendisti hodie de excelso caelorum super aquas has fluminis

cum multa gloria angelorum, et donasti nobis uestem inmortalitatis et renouationis, te benedicimus,

te laudamus, tibi gloriam damus, qui cum Patre tuo et Sancto Spiritu indiuidua maiestate possides

regnum, nunc et semper et in secula seculorum. Amen.

(...)

Tunc iussit praeses ministris suis, ut alligarent ad colla eorum lapides grandes, et mitterent eos in

flumine. Quod quum factum fuisset, missi in flumine, suscepti sunt ab angelis, et erant ambulantes




31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

super aquas fluminis, laudantes et benedicentes Deum; et respicientes in caelum orantesque,

dixerunt: Domine Iesu Christe, rex omnium saeculorum, qui semper te inuocantibus ades, et

querentes te nullatenus derelinquis, (...) in his aquis sacrum signaculum tuum adpone, et uestes

inmortalitatis, quia tu es ipse, qui ambulasti super aquas fluminis, et benedixisti illas, et accepto

lauacro regenerationis, mereamur emundari a nequitia, quae nobis superposita est. Inlumina nos,

Domine, inluminatione tua sancta, et gloriae tuae splendore indue nos, ut tibi demus gloriam in

saecula saeculorum.”

(..)

Sanctum uero Acisclum in anfitheatrum decollari praecepit. Qui, quum decollatus fuisset, ueniens

quaedam femina christianissima, nomine Miniciana, quae et ipsa ab initio Deum dilexit, collegit cum

honore corpora sanctorum, et sancto Acisclo fecit sepulturam in domum suam: sanctae Victoriae

uero iuxta portum fluminis; et ita collocauit corpora sanctorum Aciscli atque Victorie cum pacis

honore: ubi fiunt multa mirabilia ad laudem nominis Christi.

Passio Fructuosi, Augurii et Eulogii

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Passio sanctorum Fructuosi episcopi, Augurii et Eulogii diaconorum, qui passi sunt Terracona sub

Valeriano et Aemiliano, et Tusco Bassoque consulibus; die XII kalendas februarias. Deo gratias.

1. In diebus illis, Fructuosus episcopus, Augurius et Eulogius diacones die dominica conprehensi

sunt. Reposito Fructuoso in cubiculo, direxerunt se beneficiarii in domo eiusdem, id est Aurelius,

Festucius, Elius et Pollentius, Donatus et Maximus. Et quum sensisset pedum ingressum ipsorum,

confestim surrexit et prodiit ad eos in solias. Cui milites dixerunt:

- Veni, praeses te iussit accersire cum diaconibus tuis.

Quibus Fructuosus episcopus dixit:

- Eamus, aut, si uultis, calcio me.

Cui milites dixerunt:

- Calcia te ad animum tuum.

Et mox uenerunt, et recepti sunt in carcerem. Fructuosus autem episcopus, certus et gaudens de

corona Domini, ad quam uocatus erat, orabat sine cessatione. Erat autem et fraternitas cum ipso,

refrigerantes et rogantes ut illos in mente haberet.

2. Alia autem die baptizauit in carcerem fratrem nostrum, nomine Rogatianum. Et fecerunt in carcere

dies sex, et producti sunt duodecimo kalendas februarias, sexta feria, et auditi sunt eadem die.




17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

Aemilianus praeses dixit:

- Fructuosum, Augurium et Eulogium introducite.

Ex officio dictum est:

- Adstant.

Aemilianus praeses Fructuoso episcopo dixit:

- Audistis quid imperatores praeceperunt?

Fructuosus episcopus dixit:

- Nescio quid imperatores uestri praeceperunt; ego uero christianus sum.

Aemilianus praeses dixit:

- Praeceperunt deos coli.


- Ego unum Deum colo, qui fecit celum et terram, mare et omnia quae in eis sunt.

Aemilianus dixit:

- Scis esse deos?


- Nescio.

Aemilianus dixit:

- Scies autem postea.

Fructuosus autem episcopus respexit ad Dominum, et orare coepit intra se. Aemilianus dixit:

- Hi dii audiuntur, hi timentur, hi coluntur: si dii non coluntur, nec imperatorum uultus adoratur.

Aemilianus praeses Augurio diacono dixit:

- Noli uerbis Fructuosi abscultare.

Augurius diaconus dixit:

- Ego Deum omnipotentem colo.

Aemilianus praeses Eulogio diacono dixit:

- Numquid et tu Fructuosum colis?

Eulogius diaconus dixit:

- Ego Fructuosum non colo, sed ipsum colo quem et Fructuosus.

Aemilianus praeses Fructuoso episcopo dixit:

- Episcopus es?


- Sum.

Aemilianus dixit:




50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

- Fuisti.

Et iussit eos sententia sua uiuos ardere.

3. Et quum ducerentur Fructuosus episcopus cum diaconibus suis ad anfitheatrum, populus

Fructuoso episcopo dolere coepit, qui talem amorem habebat non tantum a fratribus sed etiam ab

ethnicis. Talis enim erat qualem Spiritus Sanctus per beatum apostolum, uas electionis, doctorem

gentium, debere esse declarauit. Propter quod etiam fratres, qui sciebant illum ad tantam gloriam

pergere, gaudebant potius quam dolebant. Quumque multi ex fraterna caritate ei offerrent conditum

permixtum poculum sumere, ait Fructuosus:

- Non est hora soluendae stationis.

Gerebatur enim hora diei quarta, siquidem et in carcerem quarta feria stationem sollemniter

celebrauerat. Igitur sexta feria laetus atque securus festinabat, ut cum martyribus et prophetis in

paradiso, quem parauit Dominus eum amantibus, solueret stationem. Quumque ad anfitheatrum

uenisset, statim ad eum accessit Augustalis lector eiusdem, cum fletibus deprecans, ut eum

discalciaret. Cui beatus martyr dixit:

- Dimitte me, fili, ego me discalcio.

Qui, quum se discalciaret, accessit ad eum conmilito frater noster, nomine Felix, adprehenditque

dexteram eius, rogans ut sui memor esset. Cui Fructuosus martyr clara uoce respondit:

- In mente me habere necesse est Eclesiam catholicam ab oriente usque ad occidente in pace

difussam.

4. In porta anfitheatri constitutus, prope iam ut ingrederetur ad coronam inmarcessibilem potius

quam ad poenam, obseruantibus licet ex officio beneficiariis, quorum nomina supra nominata sunt,

ita ut et ipsi audirent a fratre nostro etiam Martiale monentem pariter et loquentem episcopus sanctus

ait:

- Iam non deerit uobis pastor, nec deficere poterit caritas et repromissio Domini tam hic quam etiam

in futuro; hoc enim quod cernitis, unius horae uidetur infirmitas esse.

Consolatus igitur frater, ingressus est ad salutem insignis et ipso martyrio felicibus, qui sanctarum

Scripturarum fructus repromissionis sentiunt. Similes Ananiae, Azariae et Misaheli extiterunt, ut

etiam in illis Trinitas cerneretur; siquidem iam in igne saeculi constitutis, et Pater non deesset, et

Filius subueniret et Spiritus Sanctus in medio ignis ambularet. Quumque exustae fuissent fasciolae, a

quibus manus eorum fuerant ligatae, orationis diuinae et solitae consuetudinis memores et

gaudentes, positis genibus, de resurrectione securi, insigni tropheo constituti, Dominum




81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

deprecabantur.

5. Post haec Domini non defuere magnalia: apertumque caelum, uidentibus Babilone et Migdonio

fratribus nostris, ex familia Aemiliani praesidis, qui erant filiae eiusdem Aemiliani dominae eorum

carnalis, ostendebant Fructuosum cum diaconibus suis, adhuc stipitibus, quibus ligati fuerant,

permanentibus, caelum ascendentes coronatos. Quumque Aemilianum uocarent, dicentes “Veni, et

uide quos hodie damnasti, quemadmodum in caelo spei sue constituti sunt”, igitur quum Aemilianus

uenisset ut uideret eos, non fuit dignus uidere eos.

6. Fratres autem tristes, uelut derelicti sine pastore, sollicitudinem sustinebant, non quod dolerent

Fructuosum, sed potius desiderarent, unusquisque fidei et agonis sui memores. Superueniente nocte,

ad anfitheatrum cum uino festinanter peruenerunt, ut semiusta corpora extinguerent. Quo facto

eorumdem martyrum cinere collecto, prout quisque sibi potuit uindicauit. Sed in hoc Domini et

saluatoris nostri non defuere magnalia, ut credentibus fides augeretur et paruulis monstraretur

exemplum. Oportebat enim Fructuosum martyrem, quod in saeculo per misericordiam Dei docendo

promiserat, etiam Dominum et saluatorem nostrum in sua passione et resurrectione carnis

conprobare. Igitur post passionem apparuit fratribus, et monuit, ut unusquisque quod per caritatem

de cineribus usurpauerant restituerent sine mora.

7. Etiam Aemiliano, qui eos damnauerat, Fructuosus ostendit se pariter cum diaconibus suis in stola

promissionis, increpans pariter et insultans nihil profuisse quod frustra exustos a corpore in terra

crederet futuros, quos cerneret gloriosos.

8. O beati martyres, igne probati sicut aurum pretiosum, uestiti lorica fidei et galea salutis; qui

coronati sunt diademate et corona inmarcessibili, eo quod diaboli caput calcauerunt! O beati

martyres, qui meruerunt dignam habitationem in caelis ad dexteram stantes Christi.

9. Benedicentes Deum Patrem et Dominum nostrum Iesum Christum, unigenitum Filium eius, cum

Spiritu sancto: cuius regnum sine fine permanet in saecula saeculorum. Amen.




V – Historiografia e Geografia

EgériaItinerarium ad Loca Sancta

JerusalémPormenor do mosaico de Madaba (Palestina, século VI d.C.)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

12

12

13

14

15

16

V. 1. Et quoniam nobis iter sic erat, ut per ualle illa media, qua tenditur per longum, iremus, id est

illa ualle, quam superius dixi, ubi sederant filii Israhel, dum Moyses ascenderet in montem Dei et

descenderet: itaque ergo singula, quemadmodum uenimus per ipsam totam uallem, semper nobis

sancti illi loca demonstrabant.

2. Nam in primo capite ipsius uallis, ubi manseramus et uideramus rubum illum, de quo locutus est

Deus sancto Moysi in igne, uideramus etiam et illum locum, in quo steterat ante rubum sanctus

Moyses, quando ei dixit Deus: “solue corrigiam calciamenti tui; locus enim, in quo stas, terra sancta

est.”

3. Ac sic ergo cetera loca, quemadmodum profecti sumus de rubo, semper nobis coeperunt

ostendere. Nam et monstrauerunt locum, ubi fuerunt castra filiorum Israhel his diebus, quibus

Moyses fuit in montem. Monstrauerunt etiam locum, ubi factus est uitulus ille; nam in eo loco fixus

est usque in hodie lapis grandis.

4. Nos etiam, quemadmodum ibamus, de contra uidebamus summitatem montis, quae inspiciebat

super ipsa ualle tota, de quo loco sanctus Moyses uidit filios Israhel habentes choros his diebus, qua

fecerant uitulum. Ostenderunt etiam petram ingentem in ipso loco, ubi descendebat sanctus Moyses

cum Iesu, filio Naue, ad quem petram iratus fregit tabulas, quas afferebat.




17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

5. Ostenderunt etiam, quemadmodum per ipsam uallem unusquisque eorum habitationes habuerant,

de quibus habitationibus usque in hodie adhuc fundamenta parent, quemadmodum fuerunt lapide

girata. Ostenderunt etiam locum, ubi filios Israhel iussit currere sanctus Moyses «de porta in porta»,

regressus a monte.

6. Item ostenderunt nobis locum, ubi incensus est uitulus ipse iubente sancto Moyse, quem fecerat

eis Aaron. Item ostenderunt torrentem illum, de quo potauit sanctus Moyses filios Israhel, sicut

scriptum est in Exodo.

7. Ostenderunt etiam nobis locum, ubi de spiritu Moysi acceperunt septuaginta uiri. Item ostenderunt

locum, ubi filii Israhel habuerunt concupiscentiam escarum. Nam ostenderunt nobis etiam et illum

locum, qui appellatus est Incendium, quia incensa est quaedam pars castrorum, tunc qua orante

sancto Moyse cessauit ignis.

8. Ostenderunt etiam et illum locum, ubi eis pluit manna et coturnices. Ac sic ergo singula,

quaecumque scripta sunt in libris sanctis Moysi facta fuisse in eo loco, id est in ea ualle, quam dixi

subiacere monti Dei, id est sancto Sina, ostensa sunt nobis. Quae quidem omnia singulatim scribere

satis fuit, quia nec retinere poterant tanta; sed cum leget affectio uestra libros sanctos Moysi, omnia

diligentius peruidet, quae ibi facta sunt.

XII. 1. Peruenimus ergo ad summitatem montis illius, ubi est nunc ecclesia non grandis in ipsa

summitate montis Nabau. Intra quam ecclesiam in eo loco, ubi pulpitus est, uidi locum modice quasi

altiorem tantum hispatii habentem, quantum memoriae solent habere.

2. Tunc ergo interrogaui illos sanctos, quidnam esset hoc; qui responderunt: “hic positus est sanctus

Moyses ab angelis, quoniam, sicut scriptum est, 'sepulturam illius nullus hominum scit', quoniam

certum est eum ab angelis fuisse sepultum. Nam memoria illius, ubi positus sit, in hodie non

ostenditur; sicut enim nobis a maioribus, qui hic manserunt, ubi ostensum est, ita et nos uobis

monstramus: qui et ipsi tamen maiores ita sibi traditum a maioribus suis esse dicebant».




Mosaico de Madaba (Palestina, século VI d.C.)




EutrópioBreuirarium ab Vrbe Condita

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

I

Romulus

2. Condita ciuitate, quam ex nomine suo Romam uocauit, haec fere egit. Multitudinem finitimorum

in ciuitatem recepit, centum ex senioribus legit, quorum consilio omnia ageret, quos senatores

nominauit propter senectutem. Tum, cum uxores ipse et populus suus non haberent, inuitauit ad

spectaculum ludorum uicinas urbi Romae nationes atque earum uirgines rapuit. Commotis bellis

propter raptarum iniuriam, Caeninenses uicit, Antemnates, Crustuminos, Sabinos, Fidenates,

Veientes. Haec omnia oppida urbem cingunt. Et cum orta subito tempestate non comparuisset, anno

regni tricesimo septimo ad deos transisse creditus est et consecratus. Deinde Romae per quinos dies

senatores imperauerunt et his regnantibus annus unus completus est.

(Moeda do século I a.C. representando Numa Pompílio a executar um sacrifício)

Numa Pompilius

3. Postea Numa Pompilius rex creatus est, qui bellum quidem nullum gessit, sed non minus ciuitati

quam Romulus profuit. Nam et leges Romanis moresque constituit, qui consuetudine proeliorum iam

latrones ac semibarbari putabantur, et annum descripsit in decem menses prius sine aliqua

supputatione confusum, et infinita Romae sacra ac templa constituit. Morbo decessit quadragesimo

et tertio imperii anno.




14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

Tullus Hostilius

4. Huic successit Tullus Hostilius. Hic bella reparauit, Albanos uicit, qui ab urbe Roma duodecimo

miliario sunt, Veientes et Fidenates, quorum alii sexto miliario absunt ab urbe Roma, alii octauo

decimo, bello superauit, urbem ampliauit, adiecto Caelio monte. Cum triginta et duos annos

regnasset, fulmine ictus cum domo sua arsit.

(Moeda de 53 a.C. representando Anco Márcio)

Ancus Marcius

5. Post hunc Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Contra Latinos dimicauit,

Auentinum montem ciuitati adiecit et Ianiculum, apud ostium Tiberis ciuitatem supra mare sexto

decimo miliario ab urbe Roma condidit. Vicesimo et quarto anno imperii morbo periit.

Priscus Tarquinius

6. Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicauit, circum Romae

aedificauit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent. Vicit idem etiam Sabinos

et non parum agrorum sublatum isdem urbis Romae territorio iunxit, primusque triumphans urbem

intrauit. Muros fecit et cloacas, Capitolium inchoauit. Tricesimo octauo imperii anno per Anci filios

occisus est, regis eius, cui ipse successerat.

Seruius Tullius

7. Post hunc, Seruius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiua tamen et ancilla.

Hic quoque Sabinos subegit, montes tres, Quirinalem, Viminalem, Esquilinum, urbi adiunxit, fossas

circum murum duxit. Primus omnium censum ordinauit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus

erat. Sub eo Roma omnibus in censum delatis habuit capita LXXXIII milia ciuium Romanorum cum

his, qui in agris erant. Occisus est scelere generi sui Tarquinii Superbi, filii eius regis, cui ipse




31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

successerat, et filiae, quam Tarquinius habebat uxorem.

Tarquinius Superbus

8. L. Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, Volscos, quae gens ad Campaniam

euntibus non longe ab urbe est, uicit, Gabios ciuitatem et Suessam Pometiam subegit, cum Tuscis

pacem fecit et templum Iouis in Capitolio aedificauit. Postea Ardeam oppugnans, in octauo decimo

miliario ab urbe Roma positam ciuitatem, imperium perdidit. Nam cum filius eius, et ipse Tarquinius

iunior, nobilissimam feminam Lucretiam eandemque pudicissimam, Collatini uxorem, stuprasset

eaque de iniuria marito et patri et amicis questa fuisset, in omnium conspectu se occidit. Propter

quam causam Brutus, parens et ipse Tarquinii, populum concitauit et Tarquinio ademit imperium.

Mox exercitus quoque eum, qui ciuitatem Ardeam cum ipso rege oppugnabat, reliquit; ueniensque ad

urbem rex portis clausis exclusus est, cumque imperasset annos quattuor et uiginti cum uxore et

liberis suis fugit. Ita Romae regnatum est per septem reges annis ducentis quadraginta tribus, cum

adhuc Roma, ubi plurimum, uix usque ad quintum decimum miliarium possideret.

(Moeda de 54 a.C. representando Lúcio Júnio Bruto)

Brutus

9. Hinc consules coepere, pro uno rege duo, hac causa creati, ut, si unus malus esse uoluisset, alter

eum, habens potestatem similem, coerceret. Et placuit, ne imperium longius quam annuum haberent,

ne per diuturnitatem potestatis insolentiores redderentur, sed ciuiles semper essent, qui se post

annum scirent futuros esse priuatos. Fuerunt igitur anno primo ab expulsis regibus consules L. Iunius

Brutus, qui maxime egerat, ut Tarquinius pelleretur, et Tarquinius Collatinus, maritus Lucretiae. Sed

Tarquinio Collatino statim sublata est dignitas. Placuerat enim, ne quisquam in urbe remaneret, qui

Tarquinius uocaretur. Ergo accepto omni patrimonio suo ex urbe migrauit, et loco ipsius factus est L.

Valerius Publicola consul. Commouit tamen bellum urbi Romae rex Tarquinius, qui fuerat expulsus,




51

52

53

54

55

56

57

58

et collectis multis gentibus, ut in regnum posset restitui, dimicauit.

IV

Viriatus

16. Eodem tempore Metellus in Celtiberia apud Hispanos res egregias gessit. Successit ei Q.

Pompeius. Nec multo post Q. quoque Caepio ad idem bellum missus est, quod quidam Viriatus

contra Romanos in Lusitania gerebat. Quo metu Viriatus a suis interfectus est, cum quattuordecim

annis Hispanias aduersus Romanos mouisset. Pastor primo fuit, mox latronum dux, postremo tantos

ad bellum populos concitauit, ut adsertor contra Romanos Hispaniae putaretur. Et cum interfectores

eius praemium a Caepione consule peterent, responsum est numquam Romanis placuisse

imperatores a suis militibus interfici.

Diogo Gomes de Sintra (século XV)Descobrimento Primeiro da Guiné

1

2

3

4

5

6

7

8

9

6. De insula Seluagem

Salvagem insula

Die quadam ueniens ego, Dioguo Gomez, ultima uice de Guinea, in medio inter insulas de Canarias

et insulam de Madeyra, uidi insulam et fui in eam, quae uocatur Ylha Seluagem. Et est sterilis et

nullus habitat in ea nec habet arbores nec flumina.

ursella

Istam insulam inuenerunt carauelae domini Infantis. Et uenientes in terram, inuenerunt multam

ursellam, quod est quaedam herba quae tingit rubeo colore pannum, et erat ibi in abundantia magna.

Et aliquid postea rogauerunt dominum Infantem ut eis daret licentiam ut irent illuc cum suis

carauellis, et illam ursellam deferri possent ad Angliam et Flandriam, ubi ualet multum. Et dominus

Infans dedit eis licentiam ut ei darent quintam partem de lucro quem facerent. Et dominus Infans

misit ibi capras, masculos et femellas, quae creuerunt magna multitudine.

7. Insula de Porto Sancto iuxta insulam de Madeyra

Porto Sancto




10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

Tempore Infantis domini Henrici, quaedam carauela cum tormento uidit insulam paruam, quae est

iuxta insulam de Madeyra, quae uocatur nunc Porto Sancto, non populatam.

Dragoeyros arbo[res]

Et in ista insula de Porto Sancto sunt multae arbores quae uocantur dragoeyros, qui emittunt resinam

pulcherrimam rubei coloris, quae uocatur sanguis draconis.

Et reuersa est illa carauela nuntians Infanti terram inuentam, de qua secum portauerunt sanguinem

draconis et ramos aliarum arborum. De quo dominis Infans multum gauisus est.

lustração de dragoeiro (Dracaena draco), de Peeter van der Brocht, publicado na Flora, de Clusius, em 1576. Biblioteca Jagiellonska, Cracóvia.

8. De insula de Madeyra

Post modicum tempus, misit dominus Infans unam carauelam ad uisitandam et respiciendam insulam

inuentam de Porto Sancto, in qua iuit pro piloto Alfonso Fernandez de Ulixbona.

Et intrauerunt in illam. Et ultra trnasiuerunt recte ad insulam quae nunc uocatur de Madeyra. Et ibi

erat alia insula prope, quae nunc uocatur Deserta. Et inter unam et aliam inuenerunt locum qui

dicitur Funtschal, pars insulae de Madera, ubi nunc maxima populatio hominum est. Et ibi nascuntur

multae aquae.

Et quaesiuerunt insulam in parte occidentis, et inuenerunt plura flumina et loca pulcherrima ad

habitandum, quae nunc sic uocantur, scilitet, Funtschal, Camera de Lobos, Ribera Braua, Ribera de

Akurudus et Sancta Cruz, Matschico, Caniso, omnia pulcherrima loca ad habitandum. Tamen ipsi

non potuerunt uidere terramn quae talis erat, quia plena erat arboribus de cedris et aliis arboribus.




26

27

28

29

30

31

32

Qui reuersi [sunt] ad dominum Infantem nuntiantes illi noua. Qui gauisus est multum.

10. De inuentione Insularum Açores

Tempore quodam Infans dominus Henricus, cupiens scire partes extraneas occeani occidentis, si

inuenirent insulas an terram firmam ultra descriptionem Tolomei, misit carauelas ad quaerendas

terras.

Sancta Maria insula

açores aues.

Qui fuerunt et uiderunt terram in occidente ultra Caput Finisterrae per 300 leucas, uidentsque quod

essen insulae, intrauerunt in primam et inuenerunt eam inhabitatam; et ambulantes per eam

inuenerunt multos astures seu açores et multas aues.

Ylha de Sam Miguel

aquas calidas




33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

Fuerunt ad secundam quae nunc uocatur insula Sancti Michaelis, quae similiter era inhabitata,

habens etiam multas aues et açores, ubi etiam inuenerunt plures aquas calidas naturales, scilicet ex

sulfure.

Terceyra insula

Illic uiderunt aliam insulam, quae nunc uocatur Ylha Terceira, quae sic erat ut insula Sancti

Michaelis plena arboribus et auibus, quarum multi açores.

Fayal insula

Et inuenerunt ibi prope aliam insulam, quae nunc uocatur Ylha de Fayal.

Pyco insula

Et immediate aliam insulam duarum leucarum de insula Fayal, quae nunc uocatur Ylha do Pico;

quae insula est quidam mons septem leucarum altitudinis, sic quod inhabitantes modo multotiens

accendunt lumina, putantes esse noctem ut uident solem in uertice montis.

Quae naues reuersae sunt Portugaliam nuntiantes domino [Infanti] noua. Qui ualde gauisus est.

De Expugnatione Lyxbonensi (século XII)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

5. Et sic demum tempestatis cessauit omnis quassatio. Igitur post parum temporis, circiter horam diei

x.mam, peruenimus ad ciuitatem quae non multum distat ab ostio fluminis Tagi.

Est autem Tagus fluuius subter labens, a Toletanis partibus fluens, in cuius ripis sub primo uere, dum

in alueo se recolligit, aurum inuenitur. Cuius etiam tanta piscium copia ut duae partes aquae, tertia

piscium, ab incolis credatur. Conchillis abundat ut harena. Hoc autem praecipue, quod huius aquae

pisces omni tempore pinguedinem suam suam et saporem innatum retinent, non alternantes uel

degenerantes, ut apud nos est, ulla rerum uicissitudine.

A meridie huius est Elmada prouincia, quae abundat uineis et ficis et pomis granatis. Segete adeo

fertilis ut bis ex uno semine fructificet; celebris uenatibus, melle abundans. Similiter in ea parte

castrum Palmella.

A septentrione fluminis est ciuitas Lyxibona n cacumine montis rotundi; cuius muri gradatim

descendentes ad ripam fluminis Tagi solum muro interclusi pertingunt. Sub nostro aduentu




13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

opulentissima totius Affricae et magnae partis Europae comeatibus. (...)

Iuxta quam est castrum Suchtrium, distans quasi miliaria VIII, in quo fons est purissmus, usus cuius

tussim tysimque sedare dicitur; unde si incolae tussientes audierint, non esse indigenae

deprehendant. Habet etiam poma citrea. In cuius pascuis equae lasciuiunt mira fecunditate. Nam

aspiratae fauoniis, uento concipiunt, et postmodum sitientes cum maribus coeunt; sic aurarum spiritu

maritantur.

Constitit uero sub nostro aduentu ciuitas LX milia familiarum aurum reddentium, summatis

circumquaque suburbiis, exceptis liberis nullius grauedini subiacentibus. Cingitur autem muro

rotundo cacumen montis, dextra laeuaque descendentibus muris urbis per decliuum usque ad Tagi

ripam. Dependentibus sub muro suburbiis uicorum uice in rupibus excisis, ut unusquisque uicus pro

castro habere munitissimo, tot enim difficultatibus cingitur. Populosa supra quod existimari nequit.

(...) Aedificia uero eius artissime conglobata, ut uix nisi in uicis mercatoriis uicus inueniri quiuerit

amplioris quam VIII pedum latitudinis. Causa tantae multitudinis era quod nullus ritus religionis

inter eos erat; nam quisque sibi lex erat, utpote qui ex omnibus mundi partibus flagitiosissimi quique

quasi in sentinam confluxerant, totius libidinis atque immunditiae seminaria. Sub temporibus regum

christianorum priusquam Mauri eam obtinuissent, trium martyrum memoria iuxta urbem, in loco qui

dicit Compolet, celebrabatur, scilicet Verissimae et Maximi et Iuliae uirginis, quorum ecclesia a

Mauris solo tenus destructa tres tantum adhuc lapides in signum ruinae suae ostendit, qui numquam

abinde potuere sustolli. De quibus alii dicunt eos fore altaria, alii bustalia. Haec de ciuitate ad

praesens sufficiant.




Bibliografia

● Aires A. Nascimento (ed.), A Conquista de Lisboa aos Mouros. Relato de um Cruzado. Vega, 2001

● Aires A. Nascimento (ed.), Diogo Gomes de Sintra. Descobrimento Primeiro da Guiné. Edições

Colibri, Lisboa, 2002

● Aires A. Nascimento (ed.), Milagres Medievais numa Colectânea Mariana Alcobacence. Edições

Colibri, Lisboa, 2004

● Aires A. Nascimento e Alexandra Mariano (ed.), Egéria. Viagem do Ocidente à Terra Santa, no Séc.

IV. Edições Colibri, Lisboa, 1998

● Antonio Piñero, Gonzalo del Cerro (ed.), Hechos Apócrifos de los Apóstoles I. Hechos de Andrés,

Juan y Pedro. Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid, 2004

● Aurelio de Santos Otero (ed.), Los Evangelios Apócrifos. Edición crítica y bilingüe. Biblioteca de

Autores Cristianos, 10ª edição, Madrid, 1999

● Maria Pia Ciccarese (ed.), Visioni dell'Aldilà in Occidente. Fonti Modeli Testi. Nardini Editore,

Florença, 1987


Documents

Andre Simoes Textos (Port)