25
Relatóriu Anuál ADTL 2015 1 ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE ADTL RELATÓRIU ANUÁL 2015

ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

  • Upload
    lamnhi

  • View
    400

  • Download
    33

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 1

ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE

ADTL

RELATÓRIU ANUÁL 2015

Page 2: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 2

INFORMASAUN JERÁL KONA-BA ORGANIZASAUN

ASOSISASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE

RELATÓRIU ANUÁL

(Submisaun 31 Jullu 2015) Organizasaun nia naran

ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE

Responsavel nia naran

João Soares Reis Pequinho

Kontaktu detailes Phone: 77242099 / Email: [email protected]

Posisaun Direitor Exekutivu

Enderesu Rua. Mascarenhas, Aldeia 04, Suku Mascarenhas, Vera Crus, Dili

Telefone Ofisiu nian

(+670) 7851 3128 / 7662 8663

Data hatama relatóriu

31 Juliu 2015

Page 3: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 3

LISTA KONTEÚDU

Akrónimu…………………………………………………………..……....……………………………………………....……i

A. INTRODUSAN..............................................................................................................................................5

A.1. Asosiasaun nia Dezemvolvimentu Instituisaun…………………………………………….…....…………….……..5

A.2. Transformasaun hosi DWG ba ADTL no re-organizasaun ba membru………………………......................…...6

A.3. Progresu no Atinjimentu sira…………………………………………………………………………………….……...7

B. AVALIASAUN BA ASOSIASAUN NIA OBJETIVU SIRA…………...…………………...…………..…………..7

Objetivu 1: Hakbi’it Organizasaun Membru…………………………………………………..…………………………….7

Objetivu 2: Edukasaun no Kapasitasaun………………………………………….……………….……………………...14

Objetivu 3: Advokasia no Inkluzaun Sosiál……………………………………………………..……………….………...17

C. LAKUNA

Lakuna sira ne’ebé satán netik Asosiasaun nia Dezemvolvimentu…………………………………………………………..……24

Page 4: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 4

Lista Akrónimu ADTL- Asosiasaun Defisiénsia Timor-Leste AVI – Australian Volunteer International AlFeLa – Asisténsia Legal ba Feto no Labarik CBR – Community Based Rehabilitation CKP – Charles Kendall and Partners CRL - Centru Liman Hamutuk CNR – Centro Nacional de Rehabilitação. CNPTL - Comite Nasional Paralimpico Timor-Leste DFAT – Department of Foreign Affairs and Trade DNACS - Direcção Nacional de Assistência e Coesão Sosiál DPO – Disability Persons Organisation DWG – Disability Working Group EhD – Ema ho Defisiénsia ETBU – East Timor Blind Union EVAW – Ending Violence Against Women FONGTIL – Forum Organizasaun Naun-Governmental HDMTL – Halibur Defisiénsia Matan Timor-Leste IDD – International Disability Day IPB – Institute Pertanian Bogor KN-DEHD – Konsellu Nasional ba Direitu Ema ho Defisiénsia KATILOSA – Klibur Aleizados Timor Lorosa’e MNE – Monitoring and Evaluation MSS - Ministeriu Solidaridade Sosial PLSF – Procurement and Logistics Support Facility PRADET – Psychosocial Recovery & Development in East Timor PAN-EhD – Planu Asaun Nasional – Direitu Ema ho Defisiénsia PDHJ – Provedor Direitus Humanus e Justisa PMY - Putri Maria dan Yosef PKD-UI – Pusat Kajian Disabilitas – Universitas Indonesia RHTO – Raes Hadomi Timor Oan RBK – Rehabilitasaun Baze Komunidade SETP – Secretária de Estado das Terras e Propriedade SEJD - Secretária de Estado Joventude e Desporto STL – Suara Timor Lorosa’e TLMTL – The Leprosy Mission Timor-Leste TADF - The Asian Disability Forum UNTL – Universidade Nacional Timor-Leste UN-CRPD – United Nations Convention on the Rights of Peoples with Disabilities

Page 5: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 5

A. INTRODUSAUN

Ida ne’e mak ADTL nia Relatóriu Anuál 2015, nia sei aprezenta konta ida kompleitu i komprensivu ba atividade hotu ne’ebé mak asosiasaun ida ne’e hala’o tiha ona durante periódu tinan fiskál 2014-2015. Aprezenta kompleitu ho nia deskrisaun ba atividade idaidak ho-nia indikador susesu sira, ho nia-meius verifikasaun sira, no mos ho avaliasaun ida kle’an ba impaktu hosi atividade idaida ne’ebé hala’o tiha ona hodi atinji ADTL nia objetivu estratéjiku sira. Relatóriu ida ne’e tuirmai sei uza hanesan meius hodi halo komunikasaun ho Governu Australia, RHTO no mos donor seluk ne’ebé iha interese atu servisu hamutuk ho asosiasaun ida ne’e iha área defisiénsia no mos área seluk ne’ebé relevante. Relatóriu ida ne’e mos sei informa kona-ba progresu servisu ida ne’ebé mak jeré ho transparansia, kustu efetivu no lori impaktu ba realizasaun progresivu ba ADTL nia programa hotu ho susesu. A.1. Asosiasaun nia Dezemvolvimentu Instituisaun Asosiasaun ida ne’e hetan re-estrukturasaun iha fulan Jullu 2014 hatudu liuhosi estabelesimentu ba nia Sub-Committee ida bazea ba matrix CBR no mos aumentu nia numeru staff hosi nain 5 sa’e ba nain 17 iha tinan dahuluk. Aumentu staff ne’e kontribui ba mudansa bo’ot iha atendimentu ba membru no mos progresu bo’ot iha atinjimentu sira iha área advokasia nian. ADTL mos simu staff voluntáriu lokál liuhosi servisu estajiadu hosi Euros, no mos voluntáriu internasional hosi servisu AVI. Indikador susesu ne’e hatudu hosi akontese enkontru periódiku involve membru hotu, mobilizasaun membru ba selebrasaun IDD aas, partisipasaun aas iha Natal ho EhD, Konferénsia Nasional Membru nian, no mos Jantar hamutuk ho Presidente da Republica iha Palacio Nobre, Lahane, Dili. Liutan ida ne’e, sirkulasaun informasaun ba membru aumentu. Indikador ne’e hatudu liuhosi membru sira asesu ba relatóriu trimestrál no fahe informasaun liuhosi programa radio, televizaun, diariu lokál sira hanesan STL, TP, Independent ho Business Timor, Jornal Inkluzivu no ADTL nia website foun (www.adtl.tl).

Bazea ba struktura foun, staff hotu servisu iha lideransa Direitor Exekutivu ida (uluk General Manager). Nia kna’ar atu reprezenta Presidente Asosiasaun (Presidente Konsellu Exekutivu) hodi hala’o kna’ar asosiasaun ida ne’e nian no relata nia servisu hotu direkta ba Presidente ho Membru Konsellu Exekutivu hotu. Membru Konsellu kompostu hosi ema nain 4 ne’ebé eleitu demokrátikamentu liuhosi Asembleia Jeral dahuluk ne’ebé mak hala’o iha loron 6 Dezembru tinan 2013 iha Salaun São Paulo, Comoro, Dili hodi transforma DWG ba ADTL. Konsellu nia kna’ar prinsipál mak halo supervizaun ba funsionamentu asosiasaun ida ne’e nian liuhosi simu relatóriu periódiku hosi Direitor Exekutivu no halo fiskalizasaun ba orsamentu asosiasaun nian hodi asegura katak regras no prosedimentu hotu ne’ebé aplika hela implementa ho loloos. Hatutan ba ida ne’e, liuhosi Enkontru Jeral Trimestrál dahuluk hili tan ema nain 5 hodi lidera Sub-Committee ida ne’ebé estabelese bazea ba matrix CBR. Sira nia kna’ar prinsipál mak atu asegura katak PAN-EhD implementa liuliu iha área prioridade sira hanesan saude, edukasaun, empregu no justisa i sosiál. Asosiasaun ida ne’e mos rejiztu tiha ona ba FONGTIL hanesan organizasaun salurik ba membru, no mos ba Notariadu Ministériu Justisa hanesan asosiasaun. Bainhira nesesáriu sei afilia ba plataforma sosiedade sivil sira seluk iha rejiaun asia no pasifiku iha área defisiénsia no seluk ne’ebé relevante. Asosiasaun ida ne’e utiliza eskritóriu ida ne’ebé aluga hela hosi Orfanato Santa Bakhita ba tinan rua 2014 to’o 2016 no iha hela prosesu atu hetan direitu ba posse ka arendamentu hosi SETP. Utiliza hela motor unidade 9 no kareta unidade ida marka Hilux doasaun hosi TLMTL. To’o Junu 2015 ADTL jere

Page 6: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 6

fundus rua hosi Governu Australia liuhsosi PLSF ho TLMTL liuhosi RHTO, no mos fundus kontribuisaun hosi membru sira hodi selebra loron IDD 2014 nian ho-nia gastus hotu hanesan hatudu iha Tabela 1 tuir-mai ne’e. TABELA 1 : Gastus Juliu 2014 – Juniu 2015

Fontes Orsamentál Projektu Gastus (US$) Governu Australia Hakbi’it Instituisaun 204, 342.75 RHTO Hakbi’it Instituisaun 67,121.40 RHTO Kursu CBR Diploma I 107,424.00 AusAID – unspent Hakbi’it Instituisaun 24.027.83 Kontribuisaun Membru Selebrasaun IDD 7,635.00

Total 410.550.98 A.2. Transformasaun hosi DWG ba ADTL no re-organizasaun ba membru Histórikamente ADTL ba dahuluk funda husi ONG 5; ASSERT (agora CNR), Klibur Domin, Klinika Uma Ita nian, TLMTL, ho KATILOSA. To’o Maiu 2015 hamutuk organizasaun 19 inklui Federasaun Disportu Defisiénsia mak indika an atu hola-parte iha asosiasaun ida ne’e, entre sira 10 mak paga tiha ona sira nia taxa ba adesaun nian, no ida deit (HDMTL) mak regularmente selu nia taxa membru nian kada tinan, seluk iha hela prosesu laran.

ADTL mak organizasaun salurik ba organizasaun sira ne’ebé servisu iha área defisiénsia ho organizasaun sira ne’ebé hari’i hosi EhD (DPO), no organiza an hanesan plataforma sosiedade sivil ida hodi halo advokasia ba direitu EhD atu hetan partisipasaun aas iha dezemvolvimentu nasional. Membru ativu mak DPO ka ajénsia nasional eh internasional sira ne’ebé iha duni programa espesífiku kona-ba defisiénsia. Membru asosiadu iha kontekstu ida ne’e refere ba institutu akádemiku ka peskiza, ka ajénsia nasional eh internasional sira ne’ebé iha projektu iha área defisiénsia, maibe laiha programa dura kona-ba defisiénsia.

Asosiasaun ida ne’e iha hela prosesu atu re-rejiztu ba organizasaun membru hotu hodi estabelese sistema membru nian ida mak forte hodi asegura membru hotu bele hola-parte iha ADTL nia Asembleia Jeral daruak ne’ebé tuir planu atu ba realiza iha fulan Novembru tinan ida ne’e. Organizasaun sira ne’ebé atu hetan rejiztu foun mak hanesan hatudu iha Tabela 2 iha dokumentu ida ne’e kona-ba organizasaun sira ne’ebé mak hetan tiha ona avaliasaun atu hola-parte iha ADTL. Transformasaun husik hela dezáfius lubun ida kona-ba re-organizasaun ba membru no prosedimentu foun sira ne’ebé presiza sosializa hodi asegura atendimentu diak no efetivu.

Maiske husik hela dezáfius sira haktemin, transformasaun ne’e lori impaktu bo’ot iha aspeitu atendimentu no mobilizasaun ba organizasaun membru, liuliu iha área promove lideransa organizasaun membru nian. Hanesan ezemplu HDMTL ho EBTU tama iha Komisaun Konjunta ba konsultasaun rejionál ba estabelesimentu KN-DEDH, HDMTL nia lider sira involve nakonu iha programa radio no televizaun ne’ebé ADTL mak organiza no sira-nia profil organizasaun sa’e naka’as. Iha parte seluk, HDMTL ho RHTO partisipa no halo aprezentasaun kona-ba área defisiénsia iha Timor-Leste Development Partners Meeting Maiu 2015 ne’ebé organiza hosi Ministériu Finansa ho FONGTIL.

Page 7: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 7

A.3. Progresu no Atinjimentu sira Asosiasaun ida ne’e susesu iha hala’o tiha ona atividade 33 resin iha periódu fulan 12 nia laran, entre sira iha atividade prinsipál 6 ne’ebé konsidera hanesan Susesu Liu tanba lori tiha ona influénsia bo’ot ba hasa’e ADTL nia profil hanesan organizasaun sosiedade sivil ida ne’ebé bele halo transformasaun iha área defisiénsia. Indikador ne’e hatudu liuhosi susesu iha hala’o atividade sira tuir-mai ne’e:

1) Long-marching 3 Dezembru halibur ema atus lima resin no hetan partisipasaun aas hosi parseiru no mos Governante sira. Impaktu hosi atividade ida ne’e bo’ot hatudu liuhosi akontese Plenaria Parlamentu Nasional iha loron 4 Dezembru Presidente Komisaun F levanta kestaun orsamentu ba EhD.

2) Konferénsia Nasional dahuluk ne’ebé hetan partisipasaun aas hosi Governante ho Membru Parlamentu, no mos parseiru dezemvolvimentu sira. Vise Presidente Komisaun F ho Vise Premeiru Ministru aprezenta komitementu Governu nian atu alkansa implementasaun ba Planu Asaun Nasional.

3) Jantar hamutuk ho Presidente da Republica Taur Matan Ruak ne’ebé hetan partisipasaun maka’as hosi Governante ho parseiru dezemvolvimentu sira no ida ne’e mak ba dahuluk Presidente oferese jantar ba EhD. Impaktu hosi atividade ida ne’e maka’as hatudu liuhosi publikasaun iha media nasional sira ne’ebé enfaze maka’as ba Presidente nia mensajen atu Governu apoiu organizasaun sosiedade sivil sira ne’ebé servisu ba EhD.

4) Membership Assessment ba organizasaun membru 18 hanesan atividade prinsipál ida hodi idéntifika nesesidade organizasaun membru ba formasaun no aspeitu seluk kona-ba atendimentu ba EhD. Impaktu hosi atividade ida ne’e mak ADTL hatene kona-ba situasaun organizasaun membru no nia rekomendasoens sira uza hodi elabora ADTL nia Planu Estratéjiku ba tinan 5 tuirmai.

5) Apoiu Small Grants ba organizasaun membru 10 hodi implementa atividade 12 iha organizasaun no mos vizita ba komunidade.

6) Konsultasaun Rejionál ba estabelesimentu Konsellu Nasional ba EhD. Atividade ida ne’e konsidera hanesan Susesu Liu tanba lori impaktu ba deklarasaun politika Ministra Solidaridade Sosiál iha Enkontru Tékniku Ministériu Solidaridade Sosiál (MSS) ho Sekretária Estadu Polítika Formasaun Profesional e Empregu (SEPFOPE) deklara Konsellu Nasional refere sei ba lansa iha tinan 2015.

Liutan ida ne’e, to’o Juniu 2015 ADTL hala’o tiha ona atividade bo’ot hamutuk 33, la inklui atividade adisional sira ne’ebé staff hosi unidade idaida hala’o hamutuk ho organizasaun membru sira iha Dili no mos iha munisipiu. Ezemplu ADTL simu pedidu hosi HDMTL hodi halo avaliasaun ba sira-nia projektu hotu no mos sai fasilitador ba sira-nia planu estratéjiku. ADTL mos simu pedidu hosi Handicap International hodi halo treinamentu kona-ba advokasia. Pedidu hosi Ahisaun hodi halo treinamentu kona-ba jestaun projektu, avaliasaun, relatóriu no hakerek proposal. Ikus liu ADTL simu pedidu hosi MSS hodi lidera konsultasaun rejionál ba estabelesimentu KN-DEHD iha Liquisa, Ainaro, Baucau, Oecusse ho Dili. Sira ne’e hotu influénsa tiha ona ba hasa’e asosiasaun ida ne’e nia profil iha aspeitu atendimentu ba membru no parseiru sira. Lideransa organizasaun nian mos ativu iha enkontru sira nivel altu ho Vise Premeiru Ministru, Ministru Komersiu Industria no Meiu-Ambeintal, Vise Ministru Solidaridade Sosiál, ho Premeira Dama no mos ho donor sira hodi informa kona-ba servisu ADTL nian no mos hodi estabelese kooperasaun iha área sira relevante ho apoiu ba EhD nia organizasaun sira.

Page 8: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 8

B. AVALIASAUN BA ASOSIASAUN NIA OBJETIVU SIRA (Parte ida ne’e sei halo deskrisaun kona-ba atividade, aprezenta indikador, meius verifikasaun ho nia-impaktu) Objetivu 1: Hakbi’it Organizasaun Membru 1.1. Lansamentu Fundus hosi Governu Australianu Ambassador Australianu, Peter Doyle ofisiálmente lansa Fundu USD450.000 hodi apoiu ADTL iha área Hakbi’it Instituisaun Sosiedade Sivil hodi Asegura Partisipasaun Ema ho Defisiénsia iha Timor-Leste nia Dezemvolvimentu (haree Press Release Embaixada Australia loron 10 Juliu 2014). Seremonia lansamentu fundus refere hala’o iha loron 22 Agostu 2014 iha Eskritóriu Klibur Domin, Tibar, Liquisa. Seremonia ne’e hodi haktuir ba akordu ida ne’ebé asina tiha ona iha loron 25 Juñu 2014 entre ADTL ho Embaixada Australia liuhosi PLSF ne’ebé hanesan jestór ba fundus refere. Durasaun ba implementasaun fundus refere mak tinan rua sura hosi Jullu 2014 to’o Junu 2016 hodi apoiu ADTL nia objetivu prinsipál tolu; 1) Hakbi’it Organizasaun Membru; 2) Edukasaun no Kapasitasaun, no 3) Advokasia hodi promove Inkluzaun Sosiál no estabelesimentu sistema adekuadu hodi halo protesaun ba direitu EhD. Fundu refere lori impaktu no mudansa signifikativu iha re-organizasaun ba ADTL ne’ebé hatudu liuhosi mobilizasaun no atendimentu ba organizasaun membru sai efetivu, profil ADTL ho nia organizasaun membru sa’e hatudu liuhosi sira-nia partisipasaun iha desizaun politiku kona-ba defisiénsia no mos sira-nia partisipasaun iha eventu moris públiku nian mos sa’e. 1.2. Inagurasaun Eskritóriu foun ADTL ADTL nia eskritóriu foun formalmente hetan inaugurasaun iha loron 29 Agostu 2014 hosi Ministra Solidaridade Sosial liuhosi nia saseluk Direitor Geral. Hafoin halo tiha inaugurasaun hetan mos bensaun hosi Padre Angelo Salsinha hosi Catedral Dili. Eskritóriu foun ne’e ba asosiasaun ida ne’e importante tebes tanba durante misaun DWG, asosiasaun ne’e utiliza eskritóriu TLMTL ne’ebé labele akumula staff liu nain 4. Aumentu staff mos rekere duni espasu natón atu hala’o servisu iha ambiente ne’ebé konfortabel. Ho fundus foun ADTL bele selu kustu reabilitasaun no mos kustu aluga ba tinan rua. Hatutan ba ida ne’e, ADTL iha hela prosesu negosiasaun ho SETP no Orfanato Santa Bakhita atu utiliza eskritóriu refere ba tempu naruk ne’ebé de serteja sei permite asosiasaun ida ne’e atu bele organiza fatin servisu halo diak liutan, no mos bele organiza fatin propriu ida ba formasaun no atividade ekónomiu sira.

1.3. Enkontru Membru Konsellu Exekutivu

Enkontru Konsellu Exekutivu parte ida hosi kontrolu no fiskalizasaun ba lala’ok no funsionamentu asosiasaun ida ne’e. Hosi fulan Juliu 2014 to’o Juñu 2015 akontese ona enkontru hamutuk 9 inklui enkontru extra-ordinariu sira. Liuhosi enkontru sira

Foto: Seremonia lansamentu fundus hosi Governu Australia ba ADTL

Page 9: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 9

ne’e mak membru konsellu sira halo avaliasaun ba progresu servisu asosiasaun nian no mos fiskalizasaun ba ezekusaun orsamentu hotu. Durante enkontru sira konsellu nian hamosu tiha ona Resolusaun 9 ketaketak inklui resolusaun importante haat; 1) Resolusaun loron 25 Juñu 2014 hodi troka estruktura tuan ne’ebé lidera hosi Sekretáriu Nasional ba estruktura foun ho aumentu numeru staff ho lideransa foun hanaran General Manager; 2) Resolusaun loron 3 Jullu 2014 hodi aprova tabela salarial no mos aprova estruktura foun; 3) Resolusaun 6 Outubru 2014 hodi nomea General Manager foun Rigoberto Monteiro hosi kargu Program Manager ba General Manager; no 4) Resolusaun 4 Juñu 2015 hodi halakon kargu General Manager no kria kargu foun Direitor Exekutivu. Enkontru konsellu ne’e nian mak desizaun aas liu iha jestaun asosiasaun ida ne’e nian. Desizaun hotu ne’ebé halo liuhosi Resolusaun konsellu nian lori implikasoens positivu no hatudu loloos kona-ba podér konsellu nian iha halo kontrolu no supervizaun maximu ba asosiasaun ida ne’e nia funsionamentu. Liutan ida ne’e, ADTL hala’o enkontru staff nian kada semana hodi rona aprezentasaun kona-ba progresu servisu hosi atividade staff idaidak nian, no mos hodi hatene kona-ba planu atividade iha semana tuir mai nian. Enkontru staff hanesan parte ida hosi jestaun ba staff nia servisu no mos hodi asegura partisipasaun staff hotu iha prosesu dezemvolvimentu instituisaun. Hatutan ba ida ne’e, hanesan parte ida hosi jestaun organizasaun, staff senior sira hasoru-malu regular kada fulan hodi halo avaliasaun ba progresu servisu no idéntifika desáfius sira iha servisu-fatin. Enkontru staff senior dalaruma hodi foti desizaun sira relasiona ho performa staff no asuntu seluk relevante ho operasional no jestaun organizasaun nian. 1.4. Enkontru Jeral Trimestrál

Hafoin halo tiha Asembleia Jeral 2013, Enkontru Jeral Trimestrál dahuluk ba tinan 2014 nian hala’o iha loron 3 Marsu 2014 iha Salaun TLMTL, Dili. Enkontru dahuluk ne’e hodi halibur membru hotu hodi foti desizaun kona-ba funsaun Sub-Committee no mos hili delegasaun organizasaun membru hodi lidera servisu sub-committee nian iha área saude, edukasaun, empregu, no mos justisa i sosiál. Durante enkontru hili reprezentante nain 5 hodi tuur hanesan Presidente Sub-Committee hodi hola-parte iha komposisaun Konsellu Exekutivu nian. Sira nian kna’ar prinsipál mak halo akompañamentu ba servisu staff Sub-Committee nian iha área prinsipál sira haktemin iha leten, no simu relatóriu hosi staff programa kona-ba atinjimentu sira iha área haktemin. Enkontru Jeral Trimestrál daruak akontese iha loron 26 Setembru 2014 iha Eskritóriu foun ADTL. Durante soru-mutu ida ne’e, General Manager aprezenta relatóriu servisu no mos aprezenta Planu Orsamental Editadu nian ba membru hotu haktuir kedas ho estabelese Ekipa Organizador ida ba selebrasaun IDD. Tanba kestaun organizasaun nian, Enkontru Jeral Trimestrál datoluk la akontese, no soru-mutu anuál tuir planu atu hala’o iha fulan Dezembru 2014, maibe tanba kestaun tempu atividade refere foin mak bele realiza iha loron 15 Janeiru 2015. Enkontru Jeral Trimestrál mak atividade ida importante iha sistema governasaun asosiasaun ida ne’e nian. Nia impaktu konserteja importante tanba fornese oportunidade ba membru hodi rona aprezentasaun hosi orgaun exekutivu kona-ba lala’ok no funsionamentu asosiasaun ida ne’e nian. Ida ne’e mak biban ba kontrolu no supervizaun ba asosiasaun no mos

Page 10: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 10

hanesan oportunu ba membru sira hodi fahe informasaun entre sira kona-ba se halo saida iha área atendimentu ba EhD no asuntu seluk relevante kona-ba Governu nia polítika no programa foun.

1.5. Soru-mutu Anuál Membru ADTL nia Sorumutu Anuál Membru mak atividade prinsipál ida iha rohan hosi sikúlu servisu tinan ida nian. Nia mak oportunidade ba membru sira atu hatene kona-ba progresu servisu iha asosiasaun nian. Atividade ne’e hala’o iha loron 15 Janeiru 2015 iha Salaun ETDA, Fatuhada, Dili. Partipantes ba enkontru ne’e mak reprezentante membru tuan no mos membru foun hamutuk 16 no mos parseiru sira hanesan reprezentante Projektu BESIK, reprezentante Projektu EVAW hosi Asia Foundation, reprezentante Presidente da Republica, PLSF, Embaixada Australia, no mos mediá lokal. Hamutuk ema nain 38 mak partisipa, sira kompostu hosi feto 20 mane 18 no EhD nain 5 hosi organizasaun sira haktemin iha leten. Soru-mutu ne’e hahú ho aprezentasaun kona-ba progresu servisu tinan ida nian ne’ebé aprezenta hosi General Manager akompaña hosi Presidente Konsellu Exekutivu hodi hetan apresiasaun hosi membru sira. Enkontru ne’e haktuir kedas ho sesaun aprezentasaun hosi delegasaun membru. Durante enkontru delegasaun membru idaida halo aprezentasaun kona-ba atividade sira ne’ebé organizasaun idaida mak hala’o, liuliu kona-ba atendimentu ba kliente, dezáfius finanseiru no problema sosio-ekónomia sira ne’ebé sira hasoru. Parseiru seluk hanesan Projektu BESIK ho EVAW mos hetan oportunidade hodi halo aprezentasaun kona-ba sira-nia projektu relevante ba asuntu defisiénsia. Sorumutu Anuál ida ne’e mak ba oportunidade dahuluk ba reprezentante hosi organizasaun foun sira hanesan CLM ho PMY hodi hasoru-malu ho parseiru hotu ne’ebé servisu kleur ona iha área defisiénsia. Liutan ida ne’e, iha enkontru ida ne’e mak ba dahuluk membru sira halo diskusaun kona-ba polítika nasional ba edukasaun inkluzivu ne’ebé ninia programa sira hahú implementa hela tiha ona iha munisipiu Aileu, Manufahe ho Lautem, maiske polítika ne’e rasik sei iha hela prosesu hakerek. 1.6. Sosializasaun no Lansamentu Fundu Ki’ik ba Membru Atividade prinsipál ida atu atinji ADTL nia objetivu kona-ba Hakbi’it Organizasaun Membru mak hatudu liuhosi fornese Small Grants ba membru. Fundus refere destiña ba atividade kapasitasaun ho advokasia. Total fundus Small Grants ne’e mak USD50.000 tau hamutuk USD40.000 hosi Governu Australia liuhosi PLSF no USD10,000 hosi TLMTL liuhosi RHTO. Hamutuk organizasaun membru 10 mak asesu tiha ona ba fundus refere ho-nia montante hahú hosi USD1,000 to’o 5,000 kada proposta. Fundus ne’e destiña ba atividade kapasitasaun ho advokasia. Atividade sosializasaun ba guideline no lansamentu ba fundus refere hala’o iha loron 26 Setembru no hetan partisipasaun aas hosi organizasaun membru hotu tanba atividade ne’e hala’o iha okaziaun Enkontru Jeral Trimestrál daruak nian. ADTL hetan expresaun positivu katak fundus refere lori impaktu bo’ot, liuliu ba DPO sira tanba bele fornese oportunidade ba sira hodi hatudu an iha komunidade hodi aprezenta rasik sira nia opiniaun kona-ba EhD nia direitu. Liuhosi fundus refere

Foto: Sosializasaun no lansamentu Small Grants ba membru sira

Page 11: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 11

organizasaun membru sira hala’o atividade advokasia, sensibilizasaun no mos kapasitasaun ba staff. Seluk aproveita ho diak hodi apoiu sira-nia staff ba Kursu CBR Diploma I iha UNTL. Barak liu mak hala’o atividade community outreach hanesan ezemplu HDMTL hala’o atividade community outreach iha Viqueque, KATILOSA iha Baucau, Pradet iha Maubise, Alma Sister iha Ermera no Klinika Uma Ita nian iha Aileu. Iha parte seluk Ahisaun, ETBU ho AGAPE halo kapasitasaun ba staff no sira nia-kliente. Iha parte seluk Federasaun Disportivu Defisiénsia konsege hala’o nia kongresu dahuluk hodi re-organiza fila-fali federasaun hotu no iha hela dalan atu re-organiza Comite Paralimpiku atu bele sai mahon ba federasaun disportivu defisiénsia hotu iha futuru. To’o Maiu 2015 hamutuk organizasaun 10 mak simu tiha ona fundus refere hanesan hatudu iha Tabela 2 tuir-mai ne’e.

TABELA 2: LISTA ORGANIZASAUN BA FUNDU KI'IK

GASTUS FUNDU KI'IK TINAN 2014 Organizasaun Área Atividade Pagamentu Gastus Balansu AGAPE Kapasitasaun $ 5,000.00 KATILOSA Sensibilizasaun $ 2,903.00 KATILOSA Kapasitasaun $ 2,031.00 HDMTL Sensibilizasaun $ 3,223.50 HDMTL Kapasitasaun $ 3,000.00 CNR Kapasitasaun $ 1,800.00 PRADET Sensibilizasaun $ 4,896.00 Kongresaun Alma Sister Sensibilizasaun $ 3,592.00 ETBU Kapasitasaun $ 4,995.00 Ahisaun Kapasitasaun $ 4,607.00 Clinika Uma Ita nian Aileu Sensibilizasaun $ 2,565.00 Federasaun Desportivu Defisiénsia

Kapasitasaun $ 1,470.00

TOTAL $ 40,083.00 Prosesu pagamentu hala’o bazea ba proposta hosi organizasaun membru idaida. Painel ida ne’ebé kompostu hosi staff senior sira iha ADTL mak halo avaliasaun ba proposta atividade no proposta orsamentu sira. Avaliasaun hala’o bazea ba Guideline Small Grants ne’ebé sosializa tiha ona. Guideline ne’e kobre aspeitu kritériu, prosedura pagamentu, relatóriu kontabilidade no aspeitu sira interligadu ho avaliasaun nian. Bainhira proposta ida hetan ona aprovasaun, sei haktuir kedas ho halo asinatura ba akordu entre ADTL ho organizasaun implementador no haktuir ho pagamentu. Bazea ba órariu no fatin implementasaun nian mak Ekipa MNE sei kria planu monitoriamentu no avaliasaun hodi rekolha dadus relevante kona-ba rezultadu implementasaun nian. 1.7. Membership Assessment Membership Assessment hala’o hosi loron 11 Fevereiru to’o 5 Marsu. Ekipa assessment ida kompostu hosi staff nain 6 mak involve iha atividade refere. Atividade refere halo hodi idéntifika programa sira ne’ebé membru idaidak hala’o, sira-nia nesesidade ba formasaun no idéntifika dezafius sosio-ekónomiu sira mak organizasaun idaida hasoru hela relasiona ho atendimentu ba kliente. Hamutuk organizasaun 18 mak hetan vizita no ema nain 20 mak hetan intrevista, entre sira feto nain 8 no EHD nain 4.

Page 12: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 12

Molok halo assessment, ekipa ne’e deside kona-ba metódulojia ne’ebé atu uza hodi halibur dadus no fahe servisu ba malu hodi prodúz relatóriu ikus. Ho apoiu hosi technical advisor staff sira dezemvolve lista questioners ida ne’ebé tuirmai uza hodi halo intrevista ho jerente hosi organizasaun sira ne’ebé tarjetu ba assessment ne’e. Organizasaun sira ne’ebé hetan intrevista hatudu iha Tabela 3 tuirmai ne’e. Impaktu hosi atividade refere bo’ot tanba liuhosi atividade refere ADTL hatene kona-ba organizasaun idaidak nia nesesidade ba formasaun iha área tékniku nian no mos aspeitu seluk relasiona kapasitasaun no apoiu ba kliente sira. Relatóriu ho nia-rekomendasaun sira mak uza tiha ona hanesan referénsia hodi dezemvolve ADTL nia Planu Estratéjiku ne’ebé mak hala’o tiha ona iha loron 15 to’o 19 Junu 2015 iha Salaun São Paulo, Comoro, Dili. TABELA 3: Organizasaun ne’ebé tama iha Membership Assessment

Nú Organizasaun nia naran Lokál Kategória 1 Ahisaun Fatuhada-Dili DPO 2 AGAPE -Eskola ba Ema ho Defisiénsia Tilun Delta-Dili NGO 3 Alma Sister Praia dos Coqueiros-Dili Kongresaun 4 Centro da Rehabilitção Nacional Becora-Dili Instituisaun Nasional 5 Centro João de Deus Laklubar-Manatuto Kongresaun 6 Klibur Aleizadu (KATILOSA) Baucau NGO 7 Centro Liman Hamutuk Hera-Dili NGO 8 East Timor Blind Union (ETBU) Becora-Dili DPO 9 Fuan Nabilan Same-Manufahe NGO 10 Halibur Defisiensia Timor-Leste (HDMTL) Kuluhun-Dili DPO 11 Klibur Domin Tibar-Liquisa NGO 12 Klinika Uma Ita nian Aileu Kongresaun 13 Putri Maria dan Yosef (PWY) Buruma-Baucau Kongresaun 14 Plan International Timor-Leste Dili NGO 15 Pradet Timor-Leste Dili NGO 16 Raes Hadomi Timor Oan (RHTO) Dili DPO 17 The Leprosy Mission Timor-Leste (TLMTL) Dili NGO 18 World Vision Dili NGO

1.8. Disability Baseline Survey ADTL servisu hamutuk ho institutu peskiza East Timor Insight hodi halo asosiasaun ida ne’e nia Baseline Survey ida kona-ba defisiénsia. Akordu ida ba baseline survey ne’e asina iha fulan Novembru 2014. Atividade survey ne’e hahú liuhosi parte rua dezemvolve hamutuk lista questionariu ida ne’ebé tuirmai uza ba survey refere. Perguntas sira ne’ebé inklui iha peskiza refere kobre aspeitu asesu ba informasaun, saude, edukasaun, empregu no seguransa sosiál. ADTL mos halo formasaun ba enumerador sira atu hatene típu defisiénsia oinoin no oinsa atu halo intrevista ho EhD. Ekipa enumerador Insight foti sample 300 liuhosi halo intrevista nian iha Munisipiu 4 (Dili, Aileu, Ermera no Liquiça) hanesan sample minimu ba estudu ida ne’e. Relatóriu final hosi survey ne’e aprezenta tiha ona ba ADTL iha fulan Maiu 2015. ADTL tuirmai liuhosi servisu AVI ne’ebé destaka iha ADTL, elabora tiha ona Sumáriu ida ho nia Key Findings sira hodi uza hanesan referénsia ba ADTL nia Planu Estratéjiku ne’ebé hala’o iha fulan Junu 2015. Tau hamutuk relatóriu rua hosi membership assessment ho survey refere, ADTL iha ona informasaun natón hodi hatene kona-ba situasaun EhD no mos situasaun ne’ebé organizasaun membru sira hasoru hela, no uza tiha ona dokumentu ne’e hanesan referénsia forte hodi dezemvolve ADTL nia planu estratéjiku no planu anuál.

Page 13: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 13

1.9. Membru sira hetan vizita hosi Ekipa MNE Ekipa MNE forma parte hosi servisu Small Grants nian. Ekipa ne’e nia kna’ar prinsipál mak atu asegura katak fundus small grants nian implementa ho loloos bazea ba-nia guideline hodi atinje ADTL nia objetivu sira. Ekipa refere hala’o nia kna’ar bazea ba guideline MNE ida ne’ebé dezemvolve hodi avalia performa internál ba fundus refere no mos avalia organizasaun implementador sira-nia perfoma iha área jestaun ba fundus no área seluk ne’ebé interligadu ho akuntabilidade ba fundus small grants nian. Ekipa halo vizita dala 18 ba tereno hahú iha fulan Novembru 2014 to’o Maiu 2015 hodi halo observasaun direkta no mos halo intrevista ho dirijente organizasaun implementador sira. Metódulojia ne’ebé uza hodi halibur dadus mak observasaun direkta ba atividade, uza questinariu sira hosi guideline nian hodi halo tracking (rekolha) informasaun ba output hosi atividade idaida ne’ebé implementador sira hala’o, no mos halo intrevista ho dirijente organizasaun implementador nian hodi avalia hamutuk relatóriu finansa no relatóriu narativu. Atividade MNE nia lori impaktu forte ba kontrolu ba ezekusaun orsamentál. Relatóriu MNE nian deskobre kona-ba lakunan internál no mos eksternál iha área jestaun ba fundus refere ne’ebé hateten katak maiske atividade hotu hala’o bazea ba proposta, maibe relatóriu kona-ba gastus no relatóriu narativu ba atividade tarde atu aprezenta ba ADTL, organizasaun membru balun nia sistema finanseiru no prosedura sira seidauk akuáliza ho mudansa foun iha relasaun parseria ba dezemvolvimentu nasional ne’ebé rekere transparansia, cost effectiveness no protesaun ba meiu-ambientál. Relatóriu refere mos konklui katak ADTL presiza halo revizaun ba small grants ne’e nia guideline hodi responde ba kestaun importante rua; 1) membru implementador tenke aprezenta relatóriu finansa tuir tempu; 2) membru implementador tenke haktuir ADTL nia prosedimentu kona-ba konta bankaria. Rua ne’e hotu presiza atensaun seriú hodi tulun asosiasaun ida ne’e hatene nia papél iha área kapasitasaun ba organizasaun membru. 1.10. Planu Estratéjiku ADTL 2015 – 2020 ADTL nia Planu Estratéjiku 2015 - 2020 hala’o iha Salaun São Paulo, Comoro, Dili iha loron 15 to’o 19 Junu 2015. Partisipante sira ba atividade refere mai hosi representante organizasaun membru no mos staff RHTO hosi Munisipiu 12. Hamutuk ema nain 54 mak partisipa, entre sira feto nain 21 no EhD nain 17. Atu asegura ADTL hetan rezultadu ida ne’ebé diak, kontrata tiha ona freelance facilitator ida hodi hala’o kna’ar fasilitasaun nian no mos hodi prodúz relatóriu final. Relatóriu final tenke aprezenta ba membru konsellu exekutivu ho jestór sira atu haree hamutuk molok aprezenta iha asembleia jeral tinan ida ne’e. Atividade refere importante hodi define ADTL nia objetivu no vizaun i misaun foun ne’ebé tenke refleta loloos mudansa sira iha situasaun EhD nian. Planu Estratéjiku ne’e hamosu output importante 9 ne’ebé presiza tau ba konsiderasaun, entre sira mak:

1) Organizasaun sira relevante, komunidade no públiku sensivel ba EhD sira-nian asuntu no problema. 2) EhD nia atividades ekónomia hetan promosaun no dezemvolve. 3) Kooperasaun ho parseiru sira hodi promove direitu EhD nian la’o diak no efetivu. 4) Polítika edukasaun inkluzivu implementa iha nivel edukasaun hotu, tantu formal i non-formal. 5) EhD iha koñesementu i seguru hosi risku dezastre naturais.

Page 14: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 14

6) EhD hotu asesu no uza téknolojia informasaun no komunikasaun. 7) Planu Asaun Nasional kona-ba defisiénsia valida no implementa hosi ministériu relevante. 8) ADTL sai sentru informasaun, iha jestaun diak, forte iha advokasia no halo atendimentu diak ba nia membru hotu. 9) Konsellu Nasional ba EhD, leis no regulamentu kona-ba direitu EhD nian kria no sosializa liuhosi involve EhD, no

Governu prepara atu asina no ratifika Konvesaun Nasoens Unidas kona-ba direitu EhD.

TABELA 4 : Sumáriu Atividade Hakbi’it Organizasaun Membru

Objetivu 2: Edukasaun no Kapasitasaun Atividade 2.1: Graduasaun Estudante Kursu CBR Diploma I, pilotu I Kursu CBR Diploma I kria ho objetivu atu fornese koñesementu kona-ba siénsia iha área RBK ne’ebé dezemvolve hosi konseitu ida atu hakbi’it komunidade hodi bele iha abilidade hodi halo rehabilitasaun ba EhD iha uma no iha komunidade. Bainhira hahú, kursu ne’e orienta liu atu fo kapasitasaun ba staff sira hosi organizasaun hotu ne’ebé mak servisu iha área defisiénsia. Kursu ne’e estabelese bazea ba akordu ida ne’ebé asina tiha ona entre DWG (agora ADTL) ho UNTL

Nú ATIVIDADE FATIN/DATA OBJETIVU MEIUS VERIFIKASAUN PARTISIPANTE F M

1 Ceremonia Lansamentu Fundus hosi Governu Australianu

Ofisíu Klibur Domin, 22/08/14

Entrega fundus hosi Governu Australia ba ADTL

- Relatóriu atividade

- -

2 Inagurasaun Eskritóriu foun ADTL

Ofisíu ADTL, 29/8/14 Inaugura eskritóriu foun ADTL.

- Relatóriu atividade

- -

3 Enkontru regular membru Konsellu Exekutivu

Marsu 2014 – Juniu 2015

Avaliasaun ba progresu servisu ADTL.

- Relatóriu atividade

- Kopia resolusaun

- -

4 Enkontru Jeral Trimestrál dahuluk

Ofisíu TLMTL, 03/03/14 Estabelese Sub- Committee

- Relatóriu atividade

- -

6 Soru-mutu Anuál

ETDA, 15 Janeiru 2015 Avaliasaun ba progresu servisu ADTL.

- Lista partisipantes

- Relatóriu atividade

20 18

7 Sosializasaun no Lansamentu Fundu Ki’ik ba Membru

Edifísiu ADTL, 26/09/14 Membru hatene kritériu aplikasaun ba small grants

- Lista partisipantes

- Relatóriu atividade

- -

8 Membership assessment

Dili, Tibar, Baucau, Laklubar, Aileu, Manufahe 11 Fev – 5 Marsu

Idéntifika no kria Membership Profile

- Relatóriu Assessment

- Database membru

8 12

9 Membru hetan vizita hosi Ekipa MNE

Nov 2014 – Maiu 2015 Monitoriamentu no avaliasaun

- Relatóriu MNE

- -

10 Planu Estratéjiku Salaun São Paulo, 15-19/6/15

Prodúz Planu Estratéjiku 2015-2020

- Relatóriu Planu Asaun

21 33

Foto: Seremonia graduasaun ba estudante CBR Diploma I

Page 15: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 15

iha loron 2 Maiu 2013 hodi formalmente loke kooperasaun entre ADTL ho UNTL hodi hatama kursu refere iha Departementu Dezemvolvimentu Komunitária, Fakuldade Siénsia Sosiais, UNTL. Kursu ne’e hala’o ho fundus hosi RHTO ho total Orsamentu US$145.000 ba tinan Jullu 2014 – Juniu 2016. Fundus refere maihosi The Leprosy Mission Australia liuhosi TLMTL no RHTO no fornese hodi apoiu ADTL iha área rua; kapasitasaun no hakbi’it instituisaun. Indikador susesu iha área kapasitasaun nian hatudu liuhosi estudante nain 17 hosi pilotu dahuluk hetan graduasaun tiha ona iha loron 21 Novembru 2014 iha Dili Conventional Centre. Estudante sira ne’e kompostu hosi feto 5 no mane 12, entre sira inklui EhD nain 9. Kursu ne’e involve atividade barak hahú hosi organiza aula loroloron durante fulan 12 involve teória semana rua no field assignment semana rua. Atividade field assignment involve vizita ba programa CBR iha Aileu, Manatuto, Liquisa ho Baucau. Bainhira remata ona kursu refere, estudante sira ne’e iha oportunidade hanesan atu bele asesu ba estuda iha área seluk ne’ebé relevante.

Atividade 2.2: Lansamentu Kursu CBR Diploma I, pilotu II Lansamentu Kursu CBR Diploma I, Pilotu daruak hala’o iha UNTL iha fulan Janeiru tinan ida ne’e. Estudante nain 23 mak rejiztu tama iha kursu refere, entre sira inklui EhD nain 8 no feto nain 10. Abertura ba programa refere hala’o hosi Dekanu Fakuldade Siénsia Sosiál ho Vice Retor Asuntu Akadémiku. Objetivu husi abertura ne’e atu fó koñesimentu ba estudante sira kona-ba atividade akadémiku no mos aspeitu seluk kona-ba prosesu aprendizajen nian. Estudante sira iha turma CBR nian rekruta hosi EhD, oan hosi família EhD, staff hosi membru organizasaun ne’ebé servisu iha área defisiénsia no mos alunus lahó defisiénsia ne’ebé iha interese atu hasa’e sira-nia matenek iha área defisiénsia. Kursu refere importante hodi fo biban ba EhD no staff hosi organizasaun sira ne’ebé interese atu hasa’e sira-nia koñesementu kona-ba tékniku reabilitasaun baze komunidade no mos siénsia sira relevante. Iha parte seluk, ADTL haree kursu refere hanesan ponte ba EhD atu hakat ba nivel edukasaun superior iha área seluk ne’ebé relevante.

Atividade 2.3: Formasaun iha Nepal Formasaun iha Nepal hala’o hosi loron 6 to’o 16 Janeiru 2015 involve ema nain 8; staff ADTL nain 3 ho dosente nain 5, inklui Vise Reitor asuntu Akadémiku. Formador ba kursu ne’e mai hosi Enablement Nepal ho Netherland. ADTL halo tiha ona kooperasaun ida naruk ho Enablement, hodi apoiu kursu refere liuliu iha área kapasitasaun ba dosente, dezemvolve kurikulu no mos prodúz materiais didátivu sira hodi apoiu kursu refere. Formasaun iha Nepal importante hodi hasa’e delegasaun ne’e nia koñesementu kona-ba jestaun ba kursu iha área defisiénsia, no mos aspeitu seluk interligadu ho dezemvolve kurikulu, preparasaun ba matériais didáktivu, metódu ensinar no hatene típu oioin kona-ba defisiénsia no oinsa servisu ho estudante defisiente. Formasaun ne’e lori impaktu bo’ot ba hasa’e konfiansa iha dosente sira kona-ba jestaun ba kursu no influénsia iha aspeitu mudansa ba kondisaun ambiental iha UNTL hodi apoiu kursu refere. Liutan ida ne’e, sei tulun UNTL iha nia preparasaun hotu atu lansa programa estudu kona-ba disabilidade nivel baxerelatu ne’ebé tuir planu atu ba lansa iha tinan 2017. Hatutan ba atividade refere, iha loron 9 Fevereiru 2015, ADTL nia ekipa jestór sira halo enkontru ida ho ekipa UNTL hodi deside kona-ba preparasaun atu halo comparative study visit ba PKD-UI iha, Jakarta, Indonesia hodi kontinua fo kapasitasaun ba dosente sira iha área tékniku jestaun ba kursu.

Page 16: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 16

Atividade 2.4: Comparative Study iha Indonesia Atividade Comparative Study iha Indonesia hala’o iha loron 8 to’o 12 Marsu 2015 iha Jakarta. Ekipa ADTL ho UNTL hala’o vizita ida ba PKD-UI ho Mimi Institute hodi hatene kona-ba jestaun ba kursu sira relevante ba EhD. Ekipa ne’e kompostu hosi ema nain 6; tolu hosi ADTL no nain tolu seluk hosi UNTL. Vizita ne’e hala’o ho objetivu atu hasa’e ekipa refere nia koñesementu kona-ba asuntu disabilidade, servisu organizasaun akadémiku nian iha área defisiensia, inklui kurikulu, peskiza iha área defisiensia no hatene kona-ba pratika eskola inkluzivu ba EhD. Vizita dahuluk hala’o ba PKD-UI hodi hatene kona-ba esperiénsia halo peskiza no advokasia kona-ba asuntu defisiénsia nian, liuliu kona-ba asesu EhD ba ensinu superior. Iha vizita refere ekipa ne’e hasoru-malu ho fundador PKD-UI ho fundador ba Mimi-Institute. Tuirmai ekipa kontinua halo vizita ba Universitas Katolik Atma Jaya nu’udár universidade privada ne’ebé simu ema ho defisiénsia ba estuda iha área sira relevante. Vizita ida ne’e foka liu ba hatene kona-ba instalasaun ekipamentu iha universitáriu hodi fasilita EhD aprende. Vizita tuirmai hala’o ba Kampus IPB ne’ebé iha programa ida ho naran “Rumah Kampus” ba estudante ho defisiénsia. IPB dezeña programa úniku Diploma I Agrikultura ne’ebé fo dalan ba estudante sira hodi involve iha atividade agrikola hanesan hakiak ikan, merkadoria ikan no seluk tan ne’ebé relevante. Ekipa mos halo vizita ba eskola inkluzivu iha Slipi, Jakarta. Vizita ne’e importante ba ekipa ADTL ho UNTL hodi hatene kona-ba esperiénsia manorin sira iha eskola inkluzivu. Slipi hanesan eskola transitóriu hodi prepara estudante sira ne’ebé iha típu autism no defisiénsia mentál no intelektuál molok tama ba eskola inkluzivu. Ekipa ne’e mos halo enkontru ho parseiru seluk hosi DPO no organizasaun lokál no rejionál sira hodi rona kona-ba programa oioin iha área defisiénsia. Atividade vizita ne’e lori impaktu positivu ba dezemvolvimentu kursu refere, liuliu iha área kooperasaun tékniku entre UNTL ho PKD-UI ho Atma Jaya kona-ba dezemvolve kurikulu ba estudu kona-ba disabilidade iha UNTL. Preparasaun no asuntu sira nesesáriu atu lansa kursu refere hala’o hela, inklui formasaun ba dosente, dezemvolve draft kurikulu, sosializasaun no mos buka akreditasaun hosi Ministériu Edukasaun. ADTL partikularmente fo atensaun ba buka apoiu finanseiru hodi apoiu planu refere, iha parte seluk ADTL buka oportunidade atu halo ezame ekivalensia ba EhD ruma hodi prepara sira asesu ba kursu refere.

TABELA 5 : Sumáriu Atividade Edukasaun no Kapasitasaun

Nú ATIVIDADE DATA, FATIN OBJETIVU MEIUS VERIFIKASAUN PARTISIPANTE F M

1 Graduasaun Estudante Kursu CBR Diploma I, pilotu I

21/11/14 Hasa’e abilidade litératura kona-ba defisiénsia no CBR

- Relatóriu atividade

5 12

2 Lansamentu Kursu CBR Diploma I, pilotu II

Jan 2015 Hasa’e abilidade litératura kona-ba defisiénsia no CBR

- Relatóriu atividade

- -

3 Study Visit Nepal, 6-16 Janeiru

Hasa’e koñesementu dosente kona-ba jestaun kursu CBR.

- Relatóriu atividade 1 7

4 Comparative Study

Jakarta, 8 – 12 Marsu

Hatene kona-ba jestaun ba Kursu CBR.

- Relaróriu Assessment

- 6

5 Turma CBR UNTL, 2015 – 2016

Hala’o sesaun tóeria no prátika durante tinan ida

- Lista prezensa - Relatóriu atividade

10 13

Page 17: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 17

Objetivu 3: Advokasia no Inkluzaun Sosiál 3. 1. Simulasaun iha Ponte CPLP Comoro Iha loron 29 Agostu 2014 ADTL organiza eventu ida ne’ebé tau-hamutuk atividade rua. Atividade premeiru mak inaugurasaun ba eskritóriu foun ADTL iha rua Mascarenhas, Aldeia 04, Dili. Seremonia ne’e hetan partisipasaun aas husi organizasaun membru, parseiru servisu, reprezentante sosiedade sivil seluk, reprezentante Embaixada Australia, PLSF no mos MSS. Hafoin hetan tiha inaugurasaun husi Direitor Jeral MSS, haktuir kedas ho bensaun husi Padre Angelo Salsinha husi Cathedral, Dili. Iha loron hanesan, ADTL mos mobiliza reprezentante hosi organizasaun membru no kliente EhD hodi halo atividade simulasaun ba koridor dalan ba Kadera Roda iha Ponte Comoro. Atividade ne’e hetan partisipasaun husi Vise Premeiru Ministru, Fernando Lasama de Araujo. Atividade ne’e hetan kobertura maka’as husi mediá lokál hotu, inklui STL-TV ho RTTL TV. Ema atus rua resin mak hola-parte iha atividade refere, hahú ho palestra husi Vise Premeiru Ministru ho Presidente ADTL no remata ho atividade simulasaun Kadera Roda iha ponte refere. ADTL aproveita eventu importante ida ne’e hodi bolu atensaun públiku hodi respeitu EhD bainhira uza fasilidade públiku. Presidente asosiasaun iha nia ko’alia hato’o obrigado no apresiasaun bo’ot ba Governo ho kompanha konstrusaun sira ne’ebé tau ona konsiderasaun ba EhD sira-nia ejijensia. Hatutan ba ida ne’e, ADTL sei kontinua kria kontaktu no ligasaun ho Governu no Parlamentu hodi asegura lei kona-ba Building Permits no Building Code hodi asegura kona-ba universal design kona-ba asesibilidade ba fasilidade públiku. ADTL konsidera atividade simulasaun Ponte Comoro hanesan atividade ida ne’ebé susesu liu tanba mai duni hosi ejijensia EhD nian liuhosi selebrasaun IDD 2013, no kontinua halo presaun politiku to’o hetan resposta iha tinan 2014. ADTL ho nia membru sira sei kontinua uza aproximasaun hanesan ne’e hodi alkansa nia objetivu advokasia sira. 3.2. Enkontru Komisaun Organizadora IDD Enkontru Komisaun Organizadora dahuluk hala’o iha salaun enkontru ADTL loron 26 Setembru 2014. Ekipa organiza ida kompostu hosi representante organizasaun membru sira forma hodi fahe kna’ar entre sira no kria planu atividade ba eventu IDD. Enkontru ne’e partisipa hosi ema nain 28 kompostu hosi feto 7 no mane 21, maioria EhD. Enkontru daruak akontese iha loron 10 Outubru hodi fahe tarefas no determina ajenda ba selebrasaun nian. Programa importante lubun ida mak deside, inklui audénsia ho Premeira Dama, Jantar fraternidade ho Presidente da Republica, organiza Konferensia Nasional, no mos long-marching 3 Desembru. Liutan ida ne’e, komisaun ne’e mos hatama proposta atividade adisional hosi alumni KOICA kona-ba limpeja jeral no disportu defisiénsia iha Kristo Rey ne’ebé hala’o iha loron 27 Novembru 2014.

Foto: Simulasaun Kadera Roda Ponte Comoro

Page 18: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 18

3.3. Konferénsia Nasional Selebrasaun IDD 2014, hahú ho Konferénsia Nasional ida kona-ba Estabelesementu Konsellu Nasional no Ratifikasaun ba UN-CRPD hala’o iha Hotel Ramelau, loron 25-26 Novembru 2014. Konferénsia ne’e halibur hamutuk partisipantes hamutuk atus ida resin ualu (108) hosi delegasaun membru organizasaun 15 hosi Dili ho munisipiu. Partisipa mos hosi familia no kliente EhD, parseiru dezemvolvimentu, pontu fokal defisiénsia hosi ministériu relevante, sosiedade sivil seluk no media. Iha Konferensia ne’e konsellu exekutivu ho membru organizasaun sira adopta resolusaun ida ne’ebé iha pontu prinsipál 10 ho ejijensia ba Governu atu lalais kria no sosializa KN-DEHD, implementa PAN-DEHD no mos ratifikasaun ba UN-CRPD. Konferénsia ne’e loke ho abertura ofisiál hosi Vise Premeiru Ministru, Fernando Lasama de Araujo akompaña hosi Vise Ministru MSS, Jacinto Rigoberto ho Vise Presidente Komisaun F Parlamentu Nasional, Eduardo Du’sae Barreto. Durante konferénsia akontese atividade importante lubun ida inklui apresentasaun hosi Pontu Fokal EhD hosi ministériu sira relevante, aprezentasaun hosi MSS kona-ba Incheon Strategy, aprezentasaun hosi reprezentante eskritóriu Altu Komisariadu Direitus Umanus iha Timor-Leste kona-ba prosesu ratifikasaun no prosedimentu Nasoens Unidas kona-ba Konvensaun direitu EhD, no mos aprezentasaun hosi Konselleru ba Dezemvolvimentu nian hosi Embaixada Australia iha Timor-Leste kona-ba Planu Estratéjiku Governu Australia nian kona-ba jeneru no EhD iha Timor-Leste. Impaktu hosi atividade refere bo’ot tebes tanba ba dala uluk ADTL halibur reprezentante Parlamentu Nasional ho Governu hodi ko’alia hamutuk iha atmosphere ida ne’ebé nakloke no aberta kona-ba situasaun EhD. Hafoin adopta tiha resolusaun refere, ADTL kontinua ho sirkula no fahe kopia hosi resolusaun ne’e ba media lokál hotu, no mos haruka ba instituisaun sira relevante hanesan meius atu informa kona-ba posisaun no prekupasaun sira EhD nian. 3.4. Jantar ho Presidente Republica ADTL nia lideransa sira susesu hodi hetan konkordansia hosi Premeira Dama atu tuur nu’udar Embaixadora Boa Vontade ba EhD. Iha loron 4 Novembru delegasaun ADTL halo enkontru ida ho Premeira Dama iha Palacio Presidente, Dili. Durante enkontru, Premeira Dama simu ho diak proposta ADTL nian atu sai nu’udar Embaixadora Boa Vontade ba EhD. Hatutan ba enkontru ne’e, Premeira Dama mos oferese atu halo jantar fraternidade ho EhD iha Palacio Nobre, Lahane. ADTL simu ho laran ksolok proposta ne’e no konsidera jantar hamutuk ho Presidente sei sai hanesan momentum importante ba asosiasaun hodi alkansa nia objetivu prinsipál ida kona-ba estabelesimentu konsellu nasional ba EhD no mos promove kooperasaun ho Gabinete Presidensial iha área defisiénsia.

Foto: Konferénsia imprensa hodi fo-sai Resolusaun ADTL ba media

Page 19: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 19

Hatutan ba ida ne’e, ADTL ho protokólu hosi Gabinete Presidente organiza hamutuk jantar fraternidade ida ne’ebé hala’o iha loron 26 Novembru 2014. Jantar ne’e hetan partisipasaun aas hosi EhD ho sira-nian familia. ADTL mos konvida parseiru dezemvolvimentu sira seluk inklui Ambaxador Australia, Peter Doyle ho nia-esposa, reprezentante organizasaun sosiedade sivil seluk no mos reprezentante Governu. Presidente Taur Matan Ruak iha nia-mensajen iha seremonia refere akresenta liu ba responsabilidade Estadu atu kria oportunidade ba sidadaun sira ho defisiénsia atu hola parte iha vida sosiedade ho integradu no partisipa iha ekónomia nasional no dezemvolvimentu Nasaun. Iha jantar refere Presidente Taur Matan Ruak husik hela liafuan murak ida hodi enkoraza EhD ne’ebé hateten “Fizikamente sira defisiénte, maibe espiritualmente sira la defisiénte”. Liafuan ne’e iha sintidu luan, maibe iha prinsipiu hakarak rekoñese EhD hanesan parte ida hosi sosiedade inkluzivu no labele hetan diskriminasaun bazea ba kondisaun defisiénsia.

3.5. Long-marching 3 Dezembru 2014 IDD selebra tinan-tinan iha loron 3 Dezembru. Tinan 2014, ADTL organiza eventu ne’e iha formatu ne’ebé inkluzivu ho partisipasaun no mobilizasaun ida mak kolosal involve parte hotu ne’ebé iha interese bo’ot ba asuntu direitu EhD. Selebrasaun tinan ida ne’e hakarak bolu atensaun Governu ba asuntu importante tolu; 1) Estabelese Konsellu Nasional ba EhD; 2) Implementa Planu Asaun Nasional ba EhD; 3) Edukasaun Inkluzivu. ADTL nia argumentu katak bainhira objetivu 3 ne’e hetan realizasaun kompletu sei sai modalidade prinsipál ba Timor-Leste atu tama ba ratifika Konvensaun Nasoens Unidas kona-ba Direitu EhD. Long-marching mak atividade ida bo’ot liu hosi atividade hotu hodi selebra IDD. Atividade ne’e mobiliza EhD ho sira-nia familia, komunidade, aktivista direitus umanus no edukasaun no mos delegasaun organizasaun membru ho sira-nia kliente hosi munisipiu hotu. Hamutuk ema liu 500 mak partisipa iha long-marching iha tinan ida ne’e. Partisipante sira konsentra uluk iha CCD hodi la’o ba Palacio do Governu ho Parlamentu Nasional ho sira-nia ejijensia atu Governu tau atensaun ba asuntu no problema sira ne’ebé EhD prekupa. Durante sesaun aprezentasaun, Vice Ministru MSS, Jacinto Rigoberto

Foto: Long-marching 3 Dezembru 2014

Foto: Foto hamutuk ho Presidente Republika iha Palacio Nobre, Lahane

Page 20: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 20

promete atu halo esforsu hotu hodi asegura implementasaun ba Polítika Nasional EhD, estabelesimentu KN-DEDH no ratifikasaun ba Konvensaun kona-ba Direitu EhD. Iha momentu hanesan, Ambaxador Australia, Peter Doyle halo aprezentasaun kona-ba komitementu Governu Australia ba promove inkluzaun sosiál no jeneru iha Timor-Leste liuhusi suporta sira ne’ebé mak Governu Australia fo ba ADTL ho RHTO. Durante atividade long-marching, hetan apoiu hosi Polisia Transitu ho Cruz Vermelha Timor-Leste.

3.6. Natal hamutuk EhD Natal hamutuk ho EhD hala’o iha Restorante Metiaut iha loron 19 Dezembru 2014. Ema lima-nulu resin mak partisipa inklui EhD ho sira-nia familia, staff hosi organizasaun membru, membru konsellu exekutivu no parseiru dezemvolvimentu sira. Atividade refere hala’o ho objetivu atu hamutuk festeza Natal no Tinan foun, no mos hodi lansa Relatóriu IDD ba komisaun organizadora ho parseiru hotu hanesan jestu apresiasaun ba kooperasaun hodi halo eventu IDD la’o ho susesu. Orsamentu ba IDD nian maihosi Governu Australia no mos hosi kontribuisaun organizasaun membru ho parseiru sira seluk hanesan Rotary Clubs no seluk tan. 3.7. Enkontru ho Media Enkontru ho media iha relasaun ho sensibilizasaun ba imprensa kona-ba asuntu EhD, no mos iha relasaun ho preparasaun ba selebrasaun loron IDD hodi kobertura maximu ba atividade seluk ne’ebé relevante. Enkontru ho media ba dahuluk akontese iha loron 18 Novembru 2014 iha eskritóriu ADTL halibur hamutuk partisipantes hamutuk nain 23 hosi media lokál no mos reprezentante hosi organizasaun membru sira. Rezultadu hosi enkontru ne’e mak akontese kontaktu besik ho media no mos ADTL konsege asegura kobertura nakonu ba nia atividade hotu. 3.7.1. Dokumentasaun TV – Edisaun 1 ADTL halo konkordansia ida ho ekipa produsaun RTTL TV tuirmai konkorda katak ekipa produsaun RTTL TV halo dokumentasaun ida kompleitu ba atividade hotu ne’ebé ADTL organiza durante selebrasaun loron IDD. Kobertura kompleitu akontese hahú hosi audénsia ho Premeira Dama, Konferénsia Nasional, Jantar iha Palacio Nobre, atividade COIKA iha Cristo Rey to’o selebrasaun IDD 3 Dezembru. Produsaun Dokumentasaun TV ne’e tuirmai hatudu iha RTTL TV iha loron 3 Dezembru no repete fali iha loron 13 Dezembru 2014 (haree arkivu ADTL). 3.7.2. Dokumentasaun TV - Edisaun 2 Dokumentasaun TV – Edisaun 2 foka ba kobertura kona-ba atividade disportivu EhD ne’ebé hala’o iha fulan Maiu hodi selebra Loron Restaurasaun Independensia 20 Maiu 2015. Atividade dokumentasaun ne’e hahú iha fulan Marsu no remata iha fulan Junu. Dokumentasaun ida ne’e hatudu iha RTTL TV iha loron 21 Juñu 2015, no repete fali iha loron 20 Jullu 2015 (haree arkivu ADTL). 3.7.3. Talk Show iha RTTL TV Atividade Talkshow ne’e hala’o iha loron 2 Dezembru 2014 iha Estudio RTTL TV. ADTL konvida reprezentante hosi Ministériu Solidaridade Sosiál, reprezentante ida hosi EhD no mos Presidente Konsellu Exekutivu. Talkshow durante oras ida ne’e hodi ko’alia kona-ba mekanizmu protesaun no asisténsia sosiál ba EhD. ADTL organiza atividade ne’e iha relasaun

Page 21: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 21

ho objetivu atu promove EhD nia partisipasaun iha moris públiku liuhosi media audio-visual. Hatutan ba ida ne’e, ADTL mos hetan konvite hosi STL-TV hodi halo intrevista ekskluzivu ida kona-ba asuntu defisiénsia, liuliu preparasaun ba selebrasaun loron IDD. Atividade ne’e involve ADTL nia Presidente Konsellu Exekutivu ho General Manager. 3.7.4. Produsaun Jornal Inkluzivu ho Website Hatutan ba objetivu atu promove asuntu EhD nian liuhosi media, ADTL kria rasik nia jornal ida ne’ebé hanaran “Jornal Inkluzivu”. Jornal ne’e iha funsaun prinsipál atu fo-sai informasaun kona-ba atividade hotu ne’ebé mak ADTL ho nia membru sira organiza. Jornal ne’e publika kada trimestrál no sei distribui ba parseiru hotu no mos livru idaida sei fahe ba membru Parlamentu ho Governu. Matéria hosi publikasaun hotu tuirmai sei up-load iha ADTL nia website (haree ADTL nia website:

www.adtl.tl). Iha konkluzaun, iha observasaun ba publikasaun jornal lokál hotu hatudu katak hahú loron enkontru ho media lokál hotu to’o remata selebrasaun IDD, hamutuk iha ona article 34 hosi media imprime STL, TP, Independent ho Busines Timor kona-ba EhD iha Timor-Leste, ne’e la inklui publikasaun sira iha meius audio-visual liuhosi radio, televizaun no media online sira seluk. 3.8. Konsultasaun Rejionál ba estabelesimentu Konsellu Nasional ba EhD Konsultasaun Rejionál ba estabelesimentu Konsellu Nasional ba EhD hala’o hosi fulan Fevereiru – Abril 2015 iha Munisipiu Liquisa, Ainaro, Baucau, Oecusse no remata iha Dili. Atividade ne’e involve partisipantes hamutuk ema nain 335, entre sira iha feto hamutuk 92 ho mane 243 no EhD nain 63. Konsultasaun ne’e hala’o ho objetivu hodi rona opiniaun hosi parte hotu liuliu EhD, sira-nia inan-aman eh familia, ka ema ne’ebé hakiak sira, professors sira, organizasaun baze-ema ho defisiénsia nian, organizasaun naun-governmentais sira seluk, pontu fokál sira ba asuntu defisiénsia nian, lideransa komunitária no mos Governu lokál. Ekipa ADTL servisu hamutuk ho Ekipa Konjuntu ida ne’ebé servisu iha lideransa Direitor Direcção DNACS-MSS ho Gabinete Vise Ministru MSS, Miguel Marques Manetellu. ADTL apoiu prosesu refere ho fundus ida hosi RHTO liuhosi ADTL ho montante USD10.000. ADTL mos kontribui signifikamente ba susesu hosi prosesu konsultasaun tomak hahú hosi apoiu finanseiru to’o apoiu tékniku hodi elabora metódu konsultasaun, tékniku halibur dadus, halo prosesamentu ba dadus matak to’o prodúz relatóriu ikus ne’ebé tuirmai aprezenta ba MSS iha Seminar Validasaun ne’ebé akontese iha loron 16 Junu 2015. ADTL ho nia ekipa produsaun relatóriu involve iha prosesu konsultasaun hotu. Konsultasaun dahuluk hala’o iha munisipiu Liquisa loron 27 Fevereiru 2015 hodi halibur partisipantes hosi Ermera, Maliana ho Liquisa, tuirmai hala’o iha munisipiu Ainaro iha loron 11 Marsu hodi halibur partisipante hosi Kovalima, Ainaro, Manufahe ho Aileu. Hamutuk ema nain 62 mak partisipa entre sira iha feto nain 15 no EhD nain 18 mak partisipa. Konsultasaun datoluk hala’o iha munisipiu

Foto: Abertura ba konsultasaun iha Rejiaun Espesiál Oecusse Ambeno

Page 22: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 22

Baucau iha 19 Marsu no iha Rejiaun Espesíal Oecusse hala’o iha loron 9 Abril haktuir ho konsultasaun ikus iha Dili ne’ebé hala’o iha loron 26 Marsu iha Salaun MSS, Dili. 3.9. Kompetisaun Disportivu EhD 3.9.1. Enkontru Komisaun Organizadora Enkontru preparativu ba Eventu Disportivu EhD nian hodi Selebra Loron Restorasaun Independensia 20 Maiu 2015 organiza hosi Unidade Advokasia & Inkluzaun Sosiál. Akontese enkontru dala haat (4) iha fulan Marsu nia laran hodi halibur reprezentante sira hosi Federasaun Disportivu EDH nian. Enkontru ikus liu hala’o iha loron 27 Marsu hodi deside data kompetisaun nian no mos prepara ba dialogu ho SEJD ne’ebé tuirmai realiza duni iha loron 28 Marsu 205 iha Eskritóriu ADTL. Sorumutu entre reprezentante sira hosi Federasaun Disportivu EhD nian ho SEJD ne’e iha nia importansia bo’ot hodi ko’alia kona-ba Eventu Kompetisaun Basket Ball EhD nian no mos Kompetisaun Halai-taru Kadera Roda ne’ebé hotu-hotu sei realiza iha fulan Maiu. Iha enkontru 27 Marsu ne’e hamutuk ema nain 18 mak partisipa, entre sira feto nain 6 no mane nain 12, hotu-hotu EhD. Enkontru ho SEJD iha loron 28 Marsu hanesan momentum importante ba ADTL nia servisu advokasia. Tanba liuhosi sorumutu refere, ADTL aprezenta idea prinsipál rua kona-ba Inkluzaun EhD liuhosi Arte no Disportu no mos re-organiza Federasaun Disportivu EhD nian hanesan dalan hodi apoiu partisipasaun EhD iha moris públiku liuhosi kompetisaun disportivu. SEJD simu ho diak opiniaun hosi ADTL, no husu atu akontese sorumutu tuirmai hodi realiza opiniaun rua ne’e. Remata tiha sorumutu ne’e, SEJD halo vizita ba EhD sira nia hela-fatin no fornese apoiu umanitária ba sira. 3.9.2. Torneiu Bisikleta Roda Tolu Torneiu Bisikleta Roda Tolu hala’o iha loron 16 Maiu 2015, hahú hosi rotunda Nicolao Lobato-Comoro no remata iha Largo-Lecidere. Atletizmu EhD hamutuk na’in 11 mak kompete iha atividade refere. Primeiru lugar ba torneiu refere mak Evaristu da Conceição hosi ADTL, Segundu lugar mak Fransisco Xavier Lopes hosi Ahisaun, terseiru lugar mak José do Rego Castro hosi CNR, no quartu lugar mak Jose Soares Guterres mos CNR. Premiu ba manan na’in sira mak osan ho montante hahú hosi USD100 to’o 400 ba primeiru lugar. 3.9.3. Torneiu Kadeira Roda Torneiu seluk mak halai taru Kadeira Roda. Atividade ida ne’e hala’o iha loron hanesan involve grupu rua ketaketak grupu mane no grupu geto. Grupu mane hahú hosi Palacio do Governo no remata iha Largo-Lecidere involve atleta na’in 9. Torneiu grupu feto hahú hosi Palacio do Governo no remata iha edifisiu SEJD nia oin involve atleta na’in 4. Manan-na’in sira ba grupu mane nian mak Julio Soares ho Magos de Jesus Soares hosi CHL-Hera, no Zito Mendes ho Zeferino Varela hosi Klibur Domin. Manan nain ba grupu feto mak Eliza Maria da Costa ho Auxiliadora Lobato hosi Ahisaun, no Olinda Amaral ho

Foto: Kompetisaun Baskel Ball EhD iha SEJD Dili

Page 23: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 23

Maria Ferreira hosi CNR. Premiu ba manan na’in sira mak osan ho montante USD300 ba premeiru lugar to’o USD75 ba kuartu klasifikasaun. 3.9.4. Torneiu Basket ball Cadeira Rodas Torneiu Basket ball Cadeira Rodas hala’o iha loron 4 to’o 9 Maiu 2015 iha SEJD, Dili. Atividade refere involve ekipa 8; TLMTL, RHTO, CNR, ADTL, CBR D1, Ahisaun, CLH-Hera no Klibur Domin-Tibar. Manan nain ba torneiu ne’e mak ekipa hosi TLMTL hanesan premeiru klasifikasaun, CNR hanesan segundu klasifikasaun, Ahisaun iha terseiru klasifikasaun no ikus liu mak CHL-Hera ho premiu osan hahú USD500 ba premeiru klasifikasaun no ikus liu mak USD100 ba klasifikasaun ikus liu. Atividade disportivu defisiénsia rua haktemin iha leten iha impaktu bo’ot tebes ba rekoñesementu ba talentu EhD nian, no mos influénsia kedas ba Governu liuhosi SEJD hodi bolu enkontru entre federasaun disportivu EhD 8 hodi tuur hamutuk. Haktuir ba enkontru refere, tuirmai iha loron 4 Juliu 2015 akontese Kongresu Nasional ba dahuluk hodi hili estruktura foun no estabelese komisaun eventuál ida hodi organiza Kongresu Nasional CNPTL. ADTL fiar iha konseitu katak partisipasaun EhD iha eventu nasional ho internasional sira hanesan meius hodi promove sira nia-partisipasaun iha moris públiku. ADTL haree oportunidade hotu hosi eventu públiku hanesan fatin ba sira hodi partisipa no hatudu sira nia-abilidade no talentu. 3.10. Treinamentu kona-ba Disability and Equality Mediá Strategy Treinamentu kona-ba Disability and Equality Mediá Strategy, Jakarta hala’o hosi loron 24 - 27 Marsu 2015. Involve iha treinamentu ne’e mak ADTL nia-Mediá Officer ho Reporter ida hosi RTTL TV. Treinamentu ne’e nia importansia ba ADTL mak hakbi’it kapasidade staff kona-ba oinsa halo kobertura no relatoriu kona-ba asuntu defisiénsia. Ema nain rua feto 1 ho mane 1 mak partisipa iha trenamentu refere, ho fundus hosi Governu Australia ho TADF. ADTL hatene kona-ba treinamentu ne’e liuhosi bainhira halo comparative study kona-ba CBR course management iha Jakarta no hasoru-malu ho TADF nia reprezentante ne’ebé mos parte hosi ekipa ne’ebé ADTL hasoru. ADTL haree treinamentu ne’e hanesan oportunidade hodi hasa’e koñesementu ADTL nia Mediá Officer nian hanesan parte ida hosi kapasitasaun hodi hadiak kualidade relatoriu iha ADTL nia jornal no mos hatene halo kobertura ne’ebé sensivel ba EHD. Liutan ida ne’e, ADTL mos husu involvimentu reporter ida hosi RTTL hodi partisipa iha treinamentu refere hanesan meius hodi estabelese relasaun servisu entre ADTL ho RTTL iha área reportajen ba asuntu sira EHD nian. 3.11. Treinamentu kona-ba Direitus Umanus no Jestaun Kazu

Objetivu hosi treinamentu ida ne’e mak Atu hasa’e koñesementu kona–ba konvensaun sira ne’ebé Estadu Timor-Leste ratifika tiha ona atu uza hanesan defeza ba direitu ema ho defisiénsia. No mos Atu hasa’e koñesementu kona–ba aspeitu defisiénsia, típu defisiénsia no oinsá servisu ho ema ho defisiénsia no ikus liu objetivu mak Hatene Sistema Referral kona-ba Violénsia hasoru Feto no oinsá atu artikula ba área defisiénsia nian, enfaze

Foto: Abertura ba treinamentu kona-ba Direitus Umanus no Jestaun Kazu

Page 24: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 24

ba kria Sistema Referral ba kazu violénsia hasoru ema ho defisiénsia.

Treinamentu ida ne’e hala’o kopera hamutuk entre ADTL ho Unidade Direitus Humanus Altu Komisariadu Direitus Umanus iha Timor-Leste. Treinamentu ne’e hala’o iha dia 25 to’o 28 Maiu 2015 iha Salao Inkontru Pradet nian, Bidau. Partisipantes sira ba treinamentu ne’e mak hamutuk ema na’in 30 (feto 15, mane 15), no hosi EHD hamutuk na’in 9. Partisipante sira ne’e mai hosi organizasaun sira hanesan AGAPE-Dili, KATILOSA-Baucau, SÃO JOÃO DE DEUS-Laklubar, CRL-Hera, RHTO-Dili, CNR-Dili, ETBU-Dili, HDMTL-Dili, Ahisaun-Dili, PMY-Baucau, Klibur Domin-Tibar, Plan-Internasional-Dili. Partisipantes hosi parseiru seluk mak MSS, Fundasaun Alola, PDHJ, PNTL, AlFeLa, The Asia Foundation-Projektu EVAW (agora Nabilan) ho Kongresaun Alma Sister, Dili. TABELA 6 : Sumáriu Atividade Unidade Advokasia i Inkluzaun Sosiál

C. LAKUNA

Lakuna sira ne’ebé satán netik Asosiasaun nia Dezemvolvimentu hanesan deskreve tuir-mai ne’e: Transformasaun hosi DWG ba ADTL hanesan susesu ida hosi kapasidade lideransa sira hosi organizasaun sira mak hakna’ar iha área defisiénsia atu haree oportunidade, no mos promove kooperasaun tékniku no aspeitu seluk kona-ba

Nú ATIVIDADE FATIN/DATA OBJETIVU MEIUS VERIFIKASAUN PARTISIPANTES F M

1 Simulasaun Ponte Comoro

Ponte Comor, 29/8/14

Sensibilizasaun kona-ba direitus EhD ba asesibilidade

- Relatóriu atividade

- Relatóriu media

- -

2 Konferénsia Nasional

Hotel Ramelau, 25 – 26/11/14

Advokasia no Sensibilizasaun - Relatóriu atividade

- Relatóriu media

3 Jantar ho Presidente Republica

Palacio Nobre, 26/11/14

Advokasia no Sensibilizasaun - Relatóriu atividade

- Relatóriu media

4 Enkontru Komite Organizadora IDD

Ofisíu ADTL, 26/9/14 – 10/10/14

Preparasaun ba IDD - Relatóriu atividade

- Relatóriu media

5 Enkontru ho Mediá Nasional

Ofisíu ADTL, 18/11/14

Preparasaun ba IDD

6 Long-marching 3 Dezembru 2014

CCD, 3/12/14 Selebrasaun IDD - Relatóriu atividade

- Relatóriu media

4. 5.

7 Konsultasaun Rejional

Liquica 27 Fev – Dili 26 Marsu 2015

Estabelesimentu Konsellu Nasional ba EHD.

- Lista Partisipantes

- Relatóriu Atividade

92 243

8

Enkontru preparasaun ba Eventu Kompetisaun Disportivu EDH

Dili, 6, 10, 16, 27 Marsu

Desizaun kona-ba Kompetisaun Disportivu EDH no dialogu ho SEJD.

- Lista partispante

- Relatóriu atividade

6 12

9 Treinamentu Disability & Equality Mediá Strategy

Jakarta, 24 – 27 Marsu

Hasa’e koñesementu kona-ba reportajen EHD.

- Relatóriu Viajen 1 1

10 Treinamentu kona-ba Direitus Umanus no Jestaun Kazu

Ofisiu Pradet, 25 – 28/05/15

Hasa’e koñesementu kona-ba sistema direitus umanus no jestaun kazu

- Relatóriu atividade

15 15

Page 25: ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE - ADTLadtl.tl/wp-content/uploads/2014/10/ADTL-Annual-Report-2015-2.pdf · ASOSIASAUN DEFISIENSIA TIMOR-LESTE Responsavel nia ... Ida ne’e mak

Relatóriu Anuál ADTL 2015 25

konsolidasaun forsa sosiedade sivil hodi halo mudansa ba situasaun EhD.

Maiske nune’e husik hela dezáfius lubun ida ne’ebé nesesita kapasidade atu hatene idéntifika problema no determina prioridade atu responde ho neneik no kuidade ba problema sira ne’ebé mak haleu hela EhD sira-nia moris sosio-ekónomia no politiku, edukasaun no dezemvolvimentu téknolojia informasaun no komunikasaun. Durante servisu tinan ida, ekipa jestór idéntifika no halo dokumentasaun ba asuntu no problema sira ne’ebé satán netik asosiasaun ida ne’e nia dezemvolvimentu hanesan deskreve tuirmai ne’e.

1. Dezáfius Internál iha asosiasaun

a. Staff foun ho henus koñesementu iha área defisiénsia impede sira-nia abilidade atu dezemvolve aproximasaun ida ne’ebé ho kobertura luan atu bele hatán ba problema ne’ebé ho típu defisiénsia oinoin hasoru hela, liuliu EhD iha área rurál.

b. Bazea ba rezultadu avaliasaun ba dezempeñamentu staff nian, idéntifika lakuna sira iha área kapasidade tékniku, liuliu iha área sira tuir-mai ne’e. o Manajement skill iha nivel program nian o Language and communication skill iha nivel programa nian o Reporting skill iha nivel programa nian o Research and survey skill, data base and data processing o Business and social entrepreneurhip skill iha nivel programa no operasional nian o Sosializasaun kona-ba transparánsia no anti korupsaun.

2. Dezáfius Eksternál hosi asosiasaun

a. Bazea ba rezultadu membership assessment idéntifika katak lideransa hosi organizasaun membru sira presiza formasaun tékniku lideransa nian iha área sira tuir-mai ne’e: o Project cycle management inklui MNE o Reporting skill o Hakerek proposal o Jestaun finanseiru o Lideransa, análiza problema, negosiasaun no hari’i pás o Sosializasaun kona-ba transparánsia no anti korupsaun.

b. Duplikasaun área servisu entre ADTL ho nia membru sira liuliu iha área negósiu sosiál, disportivu, artes no kultura rezulta atividade hanesan ba target group hanesan.

c. Burokrásia naruk atu asesu ba fundus, liuliu fundus ba implementasaun Kursu CBR Diploma I ne’ebé liuhosi liman tolu molok to’o iha ADTL nian.

d. ADTL iha deit fontes fundus ida mak Governu Australia ho TLMTL Australia, bainhira fundus refere remata bele ameasa ba sustentabilidade ADTL nia programa sira iha futuru.