41
KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTA MATERI AJAR DAN PENELITIANNYA Prof. Dr. rer. nat. Binari Manurung, M.Si WEBINAR HPPBI CABANG SUMATERA UTARA Medan 29.08.2020

KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

  • Upload
    others

  • View
    7

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA:

MATERI AJAR DAN PENELITIANNYA

Prof. Dr. rer. nat. Binari Manurung, M.Si

WEBINAR HPPBI CABANG SUMATERA UTARA

Medan 29.08.2020

Page 2: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

INDONESIA-(SUMATERA UTARA)“PUSAT KEANEKARAGAMAN HAYATI DUNIA”

(Ekosistem, Spesies, Gen)

- Ekosistem Pertanian/Hortikultura

- Ekosistem Hutan (Alami & Buatan)

- Ekosistem Mangrove

- Ekosistem Perkebunan (Sawit, Karet, Kakao)

- Ekosistem Perairan (Sungai, Danau, Estuari, Marine)

Page 3: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Mora et al. (2014)

Perkiraan Jumlah Spesies Flora dan Fauna Pada Planet Bumi

Page 4: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Takson JumlahJenis

Rangkingdi Dunia

Rangkingdi Asia

Negara Rangkingdi atasnya

1. Mamalia2. Burung/Unggas

3. Amfibi

4. Reptilia5. Kupu-kupu6. Angiospermae

5151519

270

± 6001212000

14

5

317

11

1

312

-Kolombia, Peru,Brazil.Brazil, Kolombia,Ekuador, Meksiko.

Meksiko, Australia.-Brazil, Kolombia,Cina, Meksiko,Australia, AfrikaSelatan

Sumber: McNeely, J.A. et al. (1990)

Tabel 1. Posisi Keanekaragamn Hayati Indonesia Pada Tingkat Dunia dan Asia

Page 5: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Kelompok PulauTerpilih

Jenis dan JumlahBurung Mamalia Reptil Tumbuhan

1. Sumatera2. Jawa3. Kalimantan4. Sulawesi5. Nusa Tenggara6. Maluku7. Irian Jaya

462362420289242210602

1941332101144169125

2171732541177798223

8206309005201503801030

Tabel 2. Kekayaan Jenis Flora dan Fauna dari Tujuh Pulau Utama di Indonesia

Sumber: KLH-RI (1992)

Page 6: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Ekosistem Hutan: Hutan Wisata dan Taman Hutan Raya SibolangitKekayaan Spesies Floranya – minimal 71 Spesies -48 Family (Manurung et al.,2009)

Page 7: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 8: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 9: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Cinnamomum sp. Terminalia copelandii Sindora bruggemanii Antidesma montanum Bauhinia purpurea

Aulerites moluccana Quercus sundaica Buschoffia javanica Durio zibethinus Pterocymbium sp.

Page 10: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Artocarpus elasticus Coryota mitisParkia rexbughii Lancium domesticumParaserinthes sp.

Pinus merkussi Coffea arabica Cordyline fructiosaPithecellobium sp.

Calamus sp.

Amorphophallustitanum

Page 11: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Ekosistem Pertanian (Tanaman Padi)

Page 12: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 13: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

13

1. Keanekaragaman Jenis Auchenorrhyncha (Hemiptera)

1. Sogatella furcifera2. Nephotettix virescens

3. Cofana spectra4. Nephotettix nigropictus

5. Maiestas dorsalis

Page 14: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

6. Siphanta sp7. Nilaparvata lugens8. Nisia nervosa9. Thaia sp.10. Empoascanara sp.

Page 15: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

No Nama Gulma Daerah SamplingTobasa Samosir Taput

1. Eichornia crassipes + + ++

2. Cyperus rotundus L ++ ++ ++++

3. Leersia hexandra + + +++

4. Alternanthera sessilis - - ++

5. Commelina diffusa + + -

6. Imperata cilindrica - - +++

7. Agerantum conyzoides + + +++

8. Gynura crepidioides + + +++

9. Kylinga monocepala + + +

10 Marsilea crenata + - ++

11 Panicum repens ++ + -12 Bidens pilosa + - ++13 Fimbristylis dichotoma ++ + +++

14 Limnocharis flava - - ++

15 Fimbristylis littoralis ++ ++ ++++

Keanekaragaman Jenis Gulma di Ekosistem Pertanian (Sawah)

(Silaban, 2017)

Page 16: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

2. Hutan Lindung dan Kebun Sawit: 59 Jenis Kupu-kupu (Sipahutar et al, 2020)

Page 17: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 18: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 19: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

JENIS KUPU-KUPU Papilionidae

Graphium doson Papilio memnon Papilio aristolochiae

Papilio neptunus Pieridae

Ancistroides sp Koruthaialos Acytolepis puspa Arophala antimuta

Page 20: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Cirrochroa tyche

Nymphalidae

Charaxes bernardus

Idea iasonia

Page 21: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Bactrocera dorsalis compleks

Ekosistem Tanaman Hortikultura

Page 22: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

(Daulay, 2010)

Fitoplankton Danau Toba (30 taksa)

Zooplankton khas DT

Cerodaphnia sp

Synedra

Staurastrum

Ekosistem Perairan; Danau Toba

Page 23: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Sungai Asahan

Ikan : 22 SpeciesJenis-jenis Dominan

-Neolissochilus sumatranus

(endemik Sungai Asahan)

-Tor soro

-Tor douronensis

-Tor tambroides

(Barus, 2016)

Danau TobaIkan: 14 Spesies

Jenis-jenis Ikan:

-Tilapia mossambica

-Aplocheilus panchax

-Lebistes reticulatus

-Osphronemus goramy

-Trichogaster trichhopterus

-Channa striata

-Clarias batrachus

-Cyprinus carpio

-Oreochromis sp.

-Neolissochillus thienemanni (IHAN)

(Endemik Danau Toba)

(Barus, 2016)

Tilapia mossambica (Mujahir)

Neolissochillus thienemanni (Ihan)

Page 24: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

(Sudibyo et al., 2008)

BURUNG-COLUMBIDAE Di SAMOSIR

Streptopelia spMacropygia spGeopilia sp

Page 25: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

(Sugiarti, 2016)

Dendrochilum sp

Coelogyne rochussenii

Vanda sumatrana

Staurochilus fasciatus

Page 26: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Tumbuhan Khas Sumatera Utara-Kearifan Lokal (Hasairin, 2017)

Zanthoxylum acanthopodium(Andaliman) Balakka, Kimalaka

(Phyllanthus emblica) (Bangun-bangun)

Coleus ambonicus Dryobalanops aromatica(Phon Kapur)

Styrax sp(Kemenyan)

Donax cannaeformis (Bamban)

Citrus hystrix(Jeruk purut)

Cananga odorata(Kenanga)

Page 27: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

PENELITIAN KEANEKARAGAMAN HAYATI

1. Pendekatan Klasik (Konvensional

(Berbasis Morfologi + Anatomi)2. Pendekatan Molekular

-DNA Barcoding

-DNA MetabarcodingFLORA (TUMBUHAN)

- Akar

- Batang

- Daun

- Bunga

FAUNA (HEWAN)

- KEPALA

- BADAN

- ANGGOTA GERAK

SERANGGA

- AEDAGUS

Gen BankNCBI

3. Artificial IntelligenceEx. – PlantNet

- iNaturalist

Page 28: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Trend : PENELITIAN KEANEKARAGAMAN HAYATIBERBASIS MOLEKULAR-DNA BARCODING

* Bapak DNA Barcoding:Paul D. N. Hebert: Director of the New Biodiversity Institute

of Ontario at University of Guelph in Canada

* Sejak tahun 2002

Page 29: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

DNA Barcode: Teknik identifikasi organisme dengan menggunakan potongan gen (urutan pendek dari DNA)

Potongan gen ---- Marka Spesifik Spesies

1. COI, 16 S-rDNA, Cyt B ---- Mitokondria ---- HEWAN

2. ITS1, ITS2, 18 S-rDNA ----- Inti ---------- FUNGI

3. MatK ------------------- Kloroplast ----- TUMBUHAN

4. rbcL -------------------- Plastida ------- TUMBUHAN

Page 30: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Genom Mitokondria

HEWAN

Page 31: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 32: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

DNA Sekuenser

Software: MEGA X

Gen Bank-NCBI

Page 33: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 34: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

mt COI sequen: 448 bp

AGGAGGTAAAAGTCACAATCTCATATTATTTATTCGTGGGAA

AGCTATGTCTGGAGCTCCAATTATAATAGGTAAAAGTCAATT

TCCAAACCCCCCAATTATAATAGGTATTACTATAAAGAAAATT

ATAATAAATGCATGTGATGTAACAATAACATTATATATTTGATC

ATTGTTAATAAATGACCCAGGTTGTGCTAACTCAATTCGAAT

AATCATTCTTAGTATTATTCCTACTATTCCTGATCAAATTCCA

AATAAGAAATATAATGTACCAATGTCTTTATGATTTGTTGAAT

AAAATCATTTTTTCATTGGTTTATTAAGGTGTCTGAATAAAG

TAGTAAACTGTAAATTTACTTAAGGATTACATCCCCTTAATAA

AATTAGTTTTATAGTTTATAAAAATATTAAATTGCAAATTTAAA

GATGATAAATATCTAAGACTAT

Species Accession

Quer

y

Cover

Percent

Indentity

Nephotettix cincticeps COI

(MF716882.1

)

60%

92.47%

Nephotettix nigropictus

COI

(KX351394.1

)

60%

96.40%

HASIL BLAST THD BANK GEN NCBI

Page 35: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69
Page 36: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

mt COI DNA: 689 pb

Species AccessionQuery Cover

Percent Indentity

Nephotettix cincticeps COI (KU258184.1) 99% 90,36%

Nephotettix nigropictus COI (MH052646.1) 92% 90,46%

Nephotettix virescens COI (MH052643.1) 94% 98,75%

TCAACAAATCATAAAGATATTGGTACATTATATTTTTTATTTG

GAATTTGATCAGGAATAGTAGGAATAATACTAAGAATAATTA

TTCGAATTGAATTAGCACAACCAGGATCATTTATTAATAAT

GACCAAATATATAATGTTATTGTTACATCACACGCATTTATT

ATAATTTTTTTTATAGTTATACCAATCATAATTGGAGGTTTT

GGTAATTGGCTATTACCTATTATAATTGGAGCTCCAGACAT

AGCATTCCCACGATTAAATAATATAAGATTTTGACTTTTACC

TCCATCATTAACATTACTTTTAATAAGATCTATCATTGAAATA

GGAGTGGGAACAGGTTGAACAGTATACCCCCCCCTTTCA

AGAAATATTGCTCATTCAGGTCCAAGAGTTGATATATCAAT

TTTTTCATTACATCTAGCAGGAATTTCATCAATTTTAGGAG

CGGTAAATTTTATTTCAACAGTCATTAATATACGACCTAAA

GGAATATATATAGACCGAACTCCTTTATTTGTATGATCTGTA

CTAATTACAGCTATTTTATTATTATTATCTTTACCTGTATTAG

CAGGAGCTATTACAATACTTCTTACAGATCGAAATATTAATA

CAACATTTTTTGATCCTGCAGGAGGGGGGGACCCAATTT

TATACCAACACTTATTTTGATTTTT

HASIL BLAST THD BANK GEN NCBI

Page 37: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

(Madduppa, 2020)

Page 38: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

DNA METABARCODING VS DNA BARCODING

Page 39: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

DNA METABARCODING

DNA Lingkungan

Berbasis:

(Madduppa, 2020)

Page 40: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

Tahapan DNA Metabarcoding-e DNA (Madduppa, 2020)

Bold SystemMBrave

Page 41: KEANEKARAGAMAN HAYATI SUMATERA UTARA ...hppbi.or.id/wp-content/uploads/2020/08/Materi-Prof...Nusa Tenggara 6. Maluku 7. Irian Jaya 462 362 420 289 242 210 602 194 133 210 114 41 69

TERIMAKASIH

DANKE

SCHOEN

HORAS