52
Kursu Informatika Baziku Divisaun Informatika Legal Ba Sistema Justisa Timor Leste

Kursu Informatika Baziku - mj.gov.tl · Exercício 4 Copi arquivo: ... Writer bele verifica erro ortografico wainhira ita hakerek ka iha documento

  • Upload
    doanbao

  • View
    223

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Kursu Informatika

Baziku

Divisaun Informatika Legal Ba Sistema Justisa Timor Leste

Índice

WRITER.....................................................................................................................................5 (Hadia Texto) ............................................................................................................................5 Aula Teorika – Loron 1.............................................................................................................6 Introdusaun ..............................................................................................................................6 Apresentasaun iha OpenOffice.org Writer.............................................................................6

1. Aksessu ba Software ...................................................................................................6 2. Componente Basico ba janela atu hadia texto hakerek ...............................................7 3. Servico ho asistente OpenOffice..................................................................................7 4. Funcionalidade comum................................................................................................8 5. Maneira atu hakerek,asentuasaun no utilizasaun teclado nebe diak ...........................9 6. Adisiona e hadia texto..................................................................................................9 7. Formatando caraters ho texto ......................................................................................9 8. Determinando margen liu husi regua e menu ............................................................10 9. Inserindo e determinando quebra pagina ..................................................................10 10. Coloca bordas no sombreamento ..............................................................................10 11. Inserindo caracteres especiais...................................................................................11 12. Copiando formato ......................................................................................................11 13. Marcadores ho numerasaun ......................................................................................11 14. Formatando pagina....................................................................................................12

Aula Pratika – Loron 1 ...........................................................................................................13 Aula Teorika – Loron 2...........................................................................................................15

15. Utiliza koresuan ortografika/Autokoresaun e autotexto..............................................15 16. Lokalizando e substituindo texto ................................................................................16 17. Cabeçalho e rodapés.................................................................................................17 18. Oinsa desenha tabela ida ..........................................................................................17 18.1. Hili Tabela – Inserir – Tabela .....................................................................................17 18.2. Iha area Tamanho, hakerek numero linha e tabela atu hakerek ................................17 18.3. Isereindo no excluindo linha no coluna ba tabela. .....................................................17 18.4. Klik iha qualquer linha ka koluna tabela ida ...............................................................17 18.5. Klik iha icone Inserir ka inserir linha na bara Tabela..................................................17 18.6. Klik na linha ou koluna ida nebe hakarak excluir .......................................................18 18.7. Klik iha icon Excluir koluna ka Excluir linha................................................................18 19. Alterando largura koluna e altura linha no tabela.......................................................18 20. Previa impresaun / impresaun documento.................................................................18 20.1. Iha qualquer programa OpenOffice.org, hili Arquivo – Imprimir. ................................18 20.2. Iha caixa dialogo imprimi ,especifica opsaun impresaun neb e hakarak....................18 20.3. Klik iha Ok..................................................................................................................18 21. Transformando arquivo iha PDF ................................................................................19 21.1. Hili Arquivo – Expotar nudar PDF ..............................................................................19 21.2. Iha caixa Nome Arquivo, hakerek documento nia naran............................................19 21.3. Klik iha Exportar.........................................................................................................19 21.4. Iha caixa dialogo Opsoens PDF,especifica opsaun sira nebe hakarak e klik iha Exportar................................................................................................................................20

Aula Pratika – Loron 2 ...........................................................................................................21 (Hadia Planilhas) ....................................................................................................................22 Aula Teorika – Loron 1 e 2.....................................................................................................23

2

Introdusaun ............................................................................................................................23 Apresentasaun iha OpenOffice.org Calc..............................................................................23

1. Aksessu ba Software .................................................................................................23 2. Barra de Ferramentas Principal .................................................................................24 1.1. Loke planilha nebe iha ...............................................................................................24 2. Barra de Formatasaun ...............................................................................................24 3. Barra de Fórmulas .....................................................................................................24 4. Entrada de Dados e Nomenclatura...........................................................................25 5. Hamos Dados ............................................................................................................25 6. Hametan Células .......................................................................................................26 6.1. Dada Mouse...............................................................................................................26 6.2. Hametan Kolunas i Linhas .........................................................................................26 6.3. Hametan planilha hotu-hotu .......................................................................................26 6.4. Labele halo metan .....................................................................................................26 Atu labele halo metan klik iha area planilha nebe deit .........................................................26 7. Hametan planilhas .....................................................................................................26 8. Aumenta planilha foun iha dokumentu nebe iha ........................................................27 9. Hamos planilha nebe iha ...........................................................................................27 10. Hanaran planilha nebe iha .........................................................................................27 11. Sura a soma...............................................................................................................27 11.1. Liu husi Entrada Simples ...........................................................................................27 11.2. Liu husi linha de Entrada de dados............................................................................28 11.3. Liu husi komandu Soma ............................................................................................28 11.4. Usa o ícone Σ.............................................................................................................29 12. Hanaran kolunas........................................................................................................29 13. Aumenta koluna Extra ida..........................................................................................29 14. Centralizando Cabeçalhos husi kolunas ....................................................................29 15. Muda aparência husi cabeçalhos ba cada koluna .....................................................30 16. Format koluna atu halo tipos nebe la hanesan ho moeda .........................................30 17. Hatama Registrus iha planilha ...................................................................................30 18. Format Bordas i sombreados.....................................................................................30 19. Hatutan koluna nia boot .............................................................................................31 20. Atu hatam lalais datas i números consecutivos .........................................................31 21. Valor Absolutu ............................................................................................................32 22. Usando gráficos .........................................................................................................32 23. Edit\ grafikus ..............................................................................................................33 23.1. Atu redimensionar, muda ou excluir gráfico ida .........................................................33 23.2. Atu hasai a aparência de um gráfico..........................................................................33 24. Prévia da impressão/Impressão de dokumentos .......................................................33 25. Transforma/muda arquivos ba PDF ...........................................................................34

Aula Pratika – Loron 1 i 2 ......................................................................................................35 Mozilla Firefox ........................................................................................................................39 (Browser ba Internet) .............................................................................................................39 Aula Teorika............................................................................................................................40

1. Access ba software....................................................................................................40 2. Toolbar principal ........................................................................................................40 3. Navigasaun Toolbar...................................................................................................41 4. Bookmarks Toolbar....................................................................................................41

3

5. Navigating Web Pages ..............................................................................................41 6. Muda ba pajina seluk .................................................................................................42 7. Buka Web ..................................................................................................................42 8. Retrace ita nia phasu .................................................................................................42 9. Tabbed Browsing .......................................................................................................43 10. Bookmarks .................................................................................................................43 10.1.Salving Bookmarks.......................................................................................................43 11. Files Downloads.........................................................................................................43

Aula Pratika ............................................................................................................................44 Exodus ....................................................................................................................................45 (Lia Menon Instante/Chat)......................................................................................................45 Aula Teorika............................................................................................................................46 Aula Pratika ............................................................................................................................48 Symantec Antivírus................................................................................................................49 (Usa Antivírus iha Komputador no iha Pen Drivers ) ..........................................................49 Aula Teorika............................................................................................................................50

4.1. Liu husi troka dokumentus ba CD ka Pen Drivers(USB Memory) ..............................50 4.2. Liu husi e-mail sira ne’ebe iha dokumentus anexadu: ...............................................50

Aula Pratika ............................................................................................................................52

4

WRITER

(Hadia Texto)

Elaborasaun: Daniela Cury Tradusaun: Augustinho Resibere Gomes Klasse: Teoria: 2 Klasse 1:15h -> Total= 2:30h Pratika:2 Klasse 1:30h -> Total= 3:00h

5

Aula Teorika – Loron 1

Introdusaun OpenOffice.Org(OOO) ne aplikasaun ida nebe kompletu ba escritorio, composto husi processador texto nian 1 (Hakerek),.....,no Sofware 1ba apresentasaun(Impress).Alende aplikasaun fundamental sira ne hotu,OOO mos inclui ferramenta ida nebe hanaran Feramenta ba Desenho Vectorial(Draw/Pintura),nebe permite atu aseso Banco de dados ou Base de Dados,publikasaun documento ho Portable Document Format(PDF) no halo apresentasaun ho Formato Flash(SWF).

Apresentasaun iha OpenOffice.org Writer OpenOffice.org Writer ne aplicativu ida nebe halo prosesamento ba texto nebe permiti kria documento hanesan carta, kurikulu, livro ka formulario nebe online.

1. Aksessu ba Software Etapa

1.1. iha barra de tarefas, klik iha butaun Iniciar/Start.

1.2. Hili Programas. 1.3. Hili OpenOffice.org i klik em OpenOffice.org Writer

6

2. Componente Basico ba janela atu hadia texto hakerek Etapa 2.1 Apresentasaun menu basico Arquivo,Editar,Exibir,Inserir,Formatar.Tabela,Feramentas,Janela,Ajuda 2.2 Apresentasaun icon

3. Servico ho asistente OpenOffice Etapa Imi bele aseso ho ajuda OpenOffice ho maneira oin-oin 3.1 Hili comando iha menu ajuda -ajuda OpenOffice.org k presione F1.

3.1.1 Comando ne loke menu ajuda OpenOffice.org iha nebe ita bele buka topiku ou tema ajuda nian

3.2.Tau mouse ba iha comando menu nian ou ba iha qualqer icone atu exibir ajuda.Atu exibir

7

deskrisaun nebe diak iha asaun comando ka icone.presione Shift+F1 atu exibir adiciona.

4. Funcionalidade comum Prosesador texto (hakerek) bele controla mos bara feramentas nian iha parte tela Superior. Iha fila primeira, asaun hanesan abrir ho salvar arquivo bele realiza. Iha segunda, localiza funsaun troca fonte tamanho estilo (negrito, sublinhado, italico). Sira bele mos controla pelo menos saida mak comum ba pacote:

4.1. Arquivo → Novo → Documento de Texto - kria documento ida nebe vazio la ho titulo para ita bele servico.

4.2. Arquivo → Abrir – loke arquivo. 4.3. Arquivo → Fechar – taka documento ida nebe ita servico ba. Se iha mudanca ruma

nebe iha hafoin documento ikus nebe ita salvo. Sei iha Alerta ida kona ba mudancas nebe lao hela wainhira ita salva ou ndescartar alterasaun nebe realiza tiha ona.

4.4. Arquivo→ Salvar- salva documento nebe ita servico ba'. 4.5. Arquivo → Salvar Como... – salva documento ida nebe ita servico ba iha fatin nebe

diferente, come ca husi versao anterior. Salva Documento Etapas 4.5.1. Iha programa qualqer OpenOffice.org, eskolha Arquivo - Salvar 4.5.2. Iha caixa arquivo naran nian, hakerek documento nia naran.

Observasaun Se hakarak salva documento ho naran seluk , eskolha Arquivo - Salvar Como...

4.5.3. Klik iha Salvar

8

5. Maneira atu hakerek,asentuasaun no utilizasaun teclado nebe diak Ita bele uza atalho tecla nian etu excuta lalais tarefa comum iha OpenOffice.org. Atalho tecla nee hanesan tecla ida ka liu nebe ita presiona atu conclui tarefa ida. Etapas

5.1. Teclas: Enter,Tab, Caps Lock, Num Lock (Alterasaun teclado numero ba setas e Vice -Versa), Shift,Backspace 5.2. Teclas: Home, End, Insert, Delete, PageUp, PageDown, Setas 5.3. Atalho iha Teclado: Copiar(Ctrl+C), Colar(Ctrl+V) Recortar(Ctrl+X) 5.4. Movimentasaun iha Documento: Barra rolagem nian ou mouse 5.5. Selesiona texto: Ctrl, Shift 5.6. Desfazer asoens: (Ctrl+Z) 5.7. Refazer asoens: (Ctrl+Y) 5.8. º: (SHIFT + ALT direito + :) 5.9. Ç: (ALT direito + ,) 5.10. Acentos: ã, à, á

6. Adisiona e hadia texto Ita bele adisiona texto iha Documento ho maneira tuir mai nee:

6.1. Hakerek texto ho teclado 6.2. Copia e Colar texto husi documento seluk 6.3. Importa texto husi arquivo seluk

Oinsa atu Importar texto husi documento seluk Etapas

6.3.1. Klik iha documento Writer nian nebe ita hakarak aumenta texto ida. 6.3.2. Hili Inserir – Arquivo

7. Formatando caraters ho texto Atu halo formatasaun simples ida, hanesan altera tamanho ho cor texto nian, uza icon iha barra formatasaun nian. Se hakarak, bele uza mos menu comando sira iha menu formato, hanesan mos tecla atalho.

Hili texto ida nebe ita hakarak altera iha procedimentos sire nee: Etapas

7.1. Atu altera tipo letra nebe uzado, hili fonte ida nebe diferente iha caixa naran fonte nian. 7.2. Atu altera tamanho texto nian, hili tamanho ida iha caixa tamanho fonte nian. 7.3. Atu altera tipo letra iha texto, klik ikon Negrito,Italico,Sublinhado. 7.4. Bele mos uza atalho teclas nian tuir mai nee: Ctrl+B atu halo metan,Ctrl+I atu

haloItalico (miring) e Ctrl+U atu sublinha. Atu halofoun tipo letra padraun,selesiona foun fali texto no ka presiona atalho tecla nebe hanesan.

7.5. Atu altera alinhamento texto, klik iha alinha karuk, centraliza, alinha los k justifiado.

9

7.6. Atu altera cor plano fundo texto nian, klik iha icon Cor plano fundo nian ka no icon Realce.

8. Determinando margen liu husi regua e menu Demonstrar

9. Inserindo e determinando quebra pagina Demonstrar

10. Coloca bordas no sombreamento Demonstrar

10

11. Inserindo caracteres especiais Demonstrar

12. Copiando formato Demonstrar

13. Marcadores ho numerasaun Atu adiciona ka remover marcadores ka numero lista ida nian, klik iha icon Ativar/Desativar nemerasaun ka Ativar/desativar marcadores.

11

14. Formatando pagina Demonstrar

12

Aula Pratika – Loron 1

Antes atu comeca exercicio nebe iha, alunos sira tenke cria pasta ida ho naran iha “My Documents” Exercício 1

– Loke dokumento foun iha Writer – Hakerek Q33NY - “1º 2º 3º ”çÇ áàã @,ho letra bot. – Aplica negrito,centralizar no sublinhar – Iha letra N aplica cor mean – Iha letra Y aplica cor azul – Cor Fundo: Azul – Aplica Fonte Verdana ,tamanho 72.

Salvar iha C: \My Documents\<naran aluno>,ho naran exe1.doc Exercício 2 Baixar arquivo:http://server 2.intranet/curso/informatica/RomancesHistoricos.doc Iha arquivo recem salvo efetua modifikasaun sira tuir mai nee:

– Fonte:Impact – Tamanho fonte:14 – Espacamento entre linha:1,5 – Cor texto:Mean – Cor fundo:Azul – Paragrafo comece husi:1,8cm – Alinhamento:Justificado, ho titulo centralizado – Inserir figgura kiik ida iha inicio texto (la maior que 20 KB΄s ) – Configura pagina ho 3 cm margens iha diresoens hotu

Salvar iha C :\My Documents\<nome do aluno >, ho naran exe3.doc Exercício 3

Hakerek ka kopia texto ida (foti iha Internet) imi nia escolha, ho karakteristika sira tuir mai neeHo minimo 3 pagina no maximo 6 pagina, iha fonte arial,tamanho12,no espasamento enter linha hanesan ho 2. – aplica texto ho cor pink – Configura pagina ho margem iha diresoens hotu ho 4 cm – Numerar pagina e formatar numero iha arial,italico,9. – Insere simbolo Ω iha texto inicio – Iha texto ponto 2 usa efeitos kona ba fonte,excuta negrito e italico – Insere quebre pagina cada 15 linha. – Inclui arquivo 3 iha figura,ida iha karuk,ida seluk iha meio no seluk tan iha sorinlos

pagina nian. Salva iha C: \My Documents \<nome do aluno>,ho naran exe3.doc

13

Exercício 4 Copi arquivo: http://server2.intranet/curso/informatica/ListaNomes.txt Efetuar modifikasoens tuir mai nee iha arquivo recem salvo:

– Linha primeira, Arial Black, Tamanho 14, Cor Mean, – Copia formatasaun linha primeira – Insere numerasaun iha texto hotu – Insere sub numerasaun iha linha par – Aplica sombra iha borda texto nian – Seleciona texto hotu ,coi no colar dala 5 iha documento nebe hanesan

Salva iha C:\ My Docoments\<nome do aluno>, ho naran exe4.doc

14

Aula Teorika – Loron 2

15. Utiliza koresuan ortografika/Autokoresaun e autotexto Writer bele verifica erro ortografico wainhira ita hakerek ka iha documento inteiro ida

15.1. Verifica ortografia wainhira ita hakerek Writer bele avisa kona ba erro ortografico ita hakerek. Atu ativar e desativar recurso nee, klik iha icon AutoVerifikasaun ortografica iha bara padraun. Wainhira reuso nee ativado ona ,linha mean ondulada marca erro otograficos.

Etapas 15.1.1. klik ho botaun los mouse nian iha palavra ida ho sublinhado ondulado mean. 15.1.2. Siga procedimento:

• Hili ida iha palavra substituisaun sugeridas iha alto menu contexto. • Palavra la los troca husi palavra nebe ita hili. • Atu hili palavra ida iha disionario, hili disionario iha naran disionario nian. Dala

ida tan se hetan erro hanesan iha ortografico,Writer sei halo koresaun ortografika automaticamente.

15.2. Verifica ortografia iha documento inteiro Se la hakarak verifica ortografia wainhira hakerek ,ita bele uza feramenta Verifikasaun ortografica atu koriji erro manualmente. Feramenta verfikasaun ortografika komesa iha osisaun atual cursor ou comesa husi texto nebe selesiona ona. Etapas 15.2.1. Klik iha documento ka selesiona texto nebe ita atu koriji. 15.2.2. Hili Feramentas – Verifikasaun Ortografika. 15.2.3. Wainhira erro ortografia localiza ona, iha caixa Verfikasaun Ortogtafika sei mosu koresaun ida. 15.2.4. Siga procedimentos sira nee:

• Atu aseita koresaun ida, klik iha altera • Troca palavra la los iha caisa alto liu husi palavra nebe los no klik iha

Alterar. • Atu ignora palavra atual iha documento inteiro no kontinua verifikasaun

ortografica, klik iha Ignorar tudo.

15

16. Lokalizando e substituindo texto Ita bele uza recurso localizar e subtituir iha OpenOffice.org Writer ba procurar e subtituir palavra iha documento texto. Localiza e subtitui texto

Etapas 16.1. Hili Editar – Localizar no substiui. 16.2. Loke caixa dialogo localiza no subtitui 16.3. Iha caixa Procurar,hakerek texto nebe ita hakarak localiza iha dokumento

Observasaun: Bele selesiona mos palavra ka frase nebe ita hakarak procura iha dokumento texto no hili Editar – Localizar no substituir.Texto nebe selesione ona inserido automatikamente iha caixa Procurar

16.4. Iha caixa Subtituir por,aumenta palavra ka frase subtituisaun 16.5. Klik iha Localizar atu hafoun Procura. 16.6. Wainhira Writer localiza okorensia primeira palavra ka frase. Siga procedimentos

tuir mai nee: • Atu substituir okorensia texto nebe hetan wainhira ita insere caixa

Substituir por, klik iha Substituir.

16

• Atu Substituir okorensia hotu iha texto nebe hetan wainhira ita insere caixa Substituir por, klik iha Substituir tudo.

• Atu ignorar texto nebe hetan no kontinua a procura, klik iha Localizar proxima.

16.7. Klik iha Fechar wainhira conclui a procura

17. Cabeçalho e rodapés Demonstrar

18. Oinsa desenha tabela ida Ita bele uza tabela atu apresenta e organiza informasaun inportante iha linha e coluna, atu informasaun sira facil atu le.Intersesaun linha ka koluna ida nee chamada celula nian. Atu adiciona tabela ida iha documento writer Etapas

18.1. Hili Tabela – Inserir – Tabela 18.2. Iha area Tamanho, hakerek numero linha e tabela atu hakerek 18.3. Isereindo no excluindo linha no coluna ba tabela.

Atu adiciona linha ou coluna tabela ida Etapas

18.4. Klik iha qualquer linha ka koluna tabela ida 18.5. Klik iha icone Inserir ka inserir linha na bara Tabela.

Atu exclui linha ou koluna tabela ida Etapas

17

18.6. Klik na linha ou koluna ida nebe hakarak excluir 18.7. Klik iha icon Excluir koluna ka Excluir linha

19. Alterando largura koluna e altura linha no tabela Demonstrar

20. Previa impresaun / impresaun documento

primi docomento ida

Iha qualquer programa OpenOffice.org, hili Arquivo – Imprimir. Ob aun

a opsaun impresaun ba documento ,Klik iha icon imprimi arquivo diretamente

ixa dialogo imprimi ,especifica opsaun impresaun neb e hakarak.

ImEtapas

20.1.servas

Se la especificiha bara padraun.

20.2. Iha ca20.3. Klik iha Ok.

18

21. Transformando arquivo iha PDF Atu exporta documento atual nudar PDF Etapas

21.1. Hili Arquivo – Expotar nudar PDF 21.2. Iha caixa Nome Arquivo, hakerek documento nia naran. 21.3. Klik iha Exportar

19

21.4. Iha caixa dialogo Opsoens PDF,especifica opsaun sira nebe hakarak e klik iha Exportar.

20

Aula Pratika – Loron 2 Antes comesa exercico ,aluno hotu-hotu tenke verifica katak iha ona ka lae Pasta ho naran “My Documents” Exercício 5 Baixa arquivo: http://server2.intranet/curso/informatica/RomancesHistoricos.doc Efectuar koresaun ortográfica. Salva iha C:\My Documents\<nome do aluno> , naran exe5.doc Exercício 6 Iha documento foun, inserir tabela ida − ho fulan tinan ida nian iha linha no loron util semana nian iha koluna, − Iha celula, hakerek, ho ordem:1,2,3... − Hili formatação tabela, maibe uza deit mutin,metan, no tons cinza, − Aplica título coluna ho largura 2 cm no seluk tan1,5 cm, − Centraliza tabela, linha no título coluna , − Alinha conteúdo coluna "segunda" e "terça" iha karuk, "quarta" iha centro no "quinta" e

"sexta" kuana/los , − Retira bordas tabela nian, excepto:

− Iha linha Fevereiro tau borda dupla no mean, − Iha célula "maio, quinta" tau borda dupla no azul,

− Hili tamanho e fonte, ho modo nebe tabela ocupa ho espaso menor no Salva iha: C:\My Documents\<nome do aluno>, naran exe6.doc Exercício 7 Baixa arquivo iha exercício 5 (ho palavra nebe koriji ona) Efectuar modifikasaun tuir mai nee iha arquivo recém salvo: − Fonte texto: Arial. − Tamanho fonte texto: 12 − Espaçamento entre linha: 1,5 − Cor texto: Vermelho − Cor fundo: Azul − Parágrafo começa após: 2 cm − Alinhamento: justificado, hi título centralizado − Fonte título: Arial. − Tamanho fonte título: 20 negrito − Inserir cabeçalho: Treinamento de Informática do Setor da Justiça − Inserir rodapé: Divisão de Tecnologia Legal − Inserir número página comesa husi segundo − Configura página ho margens 3 cm direções hotu. − Substitui hotu palavra mmmm por @@@@. − Visualiza impressão − Exporta ba PDF Salvar iha C:\My Documents\<nome do aluno>, naran exe7.doc

21

CALC(Hadia Planilhas)

Elaborasaun: Daniela Cury Tradusaun: Jemris Yeros Klasse: Teoria: 2 Klasse 1:15h -> Total= 2:30h Pratika:2 Klasse 1:30h -> Total= 3:00h

22

Aula Teorika – Loron 1 e 2 Introdusaun O OpenOffice.org (OOo) hanesan konjunto aplikasaun ida nebe kompletu ba eskritorio, komposto processador texto (Writer) ida, gerenciador de planilhas (Calc) ida i software atu apresentasoes (Impress). Além aplikasoes fundamentais ida ne'e, o OOo inclui mos iha ferramenta desenhu vetorial (Draw) ida, husu aksessu dadus iha banku , dokumentos publika iha Portable Document Format (PDF) no halo apresentasoes iha formato Flash (SWF).

Apresentasaun iha OpenOffice.org Calc OpenOffice.org Calc hanesan o gerenciador de planilhas husi OpenOffice.org. Aplikativu ida ne'e possibilita ba utilizadores criasaun relatórios, kontas planilhas , cálculos, gráfikus, entre seluk-seluk tan.

1. Aksessu ba Software Etapas:

3.2. iha barra de tarefas, klik iha butaun Iniciar/Start.

3.3. Hili Programas. 3.4. Hili OpenOffice.org i klik em OpenOffice.org Calc

23

2. Barra de Ferramentas Principal 2.1. Loke i Halo Planilhas: Halo Planilha nova ida

Iha formas rua atu halo planilha foun: Ho Menu

- Iha Menu nian, Klik iha Arquivo –> Novo –> Planilha Ho Barra de Ferramentas

- Klik iha butaun.

1.1. Loke planilha nebe iha Iha formas tolu atu loke planilha ida:

Ho Teclado - Uza teclas (CTRL) (O)

Ho Menu - Iha Barra Menu, klik iha Arquivo –> Abrir.

Ho Barra de Ferramentas

- klik iha butaun

2. Barra de Formatasaun

3. Barra de Fórmulas

- Linha atu tama

Bainhirah hare conteudo celula ida iha nebe, bele edit ;

- Funsaun Automatiku

Representa ho botaun , bele halo formulas liu husi ajuda;

- Funsaun Cancelar

Representa ho butaun , bele cancelar texto ida ou fórmula ida nebe hakerek hela ou corrigida. Bele mos uza tecla deit <ESC> husi teclado;

- Funsaun Aseitar

Representa ho butaun , bele aceita texto ida ou fórmula ida nebe atu hakerek ou corrigida.

24

4. Entrada de Dados e Nomenclatura

- Rectângulos nebe imi hare naran células

- Célula mak hanesan elementu fundamental Planilhas. nian

- Cada célula endereço iha nebe determinado husi letra da koluna i número da linha nebe célula iha.

- Endereços hanesan eskritos iha formato A13, B67

- klik iha célula ida iha tecla i sei ba notar rectângulo metan ida i cinza escuro ida sombreando a coluna e a linha correspondente

- Rectângulo metan identifika célula nebe iha aktiva, ou hanesan, nebe mak ba simu informasaun atu ita hakekrek

- célula ida bele iha textos, númerus i fórmulas.

Ita ba tau tan informasaun balun iha célula A1

Etapas: 1. klik iha célula A1 2. Hare rectângulo metan iha célula A1, diak hanesan koluna A i linha 1 ho malahuk

nakukun/cinza escuru 3. Hakerek “Loron Diak” i klik iha <ENTER> 4. Hare célula A2 agora ho rectângulo metan

5. Hamos Dados Etapas:

1. klik iha A1 foun

2. Hanehan butaun Delete (janela para hamos conteúdo células nebe mosu).

3. hametan Excluir Todas i klik iha butaun OK

25

6. Hametan Células Iha formas barak nebe hametan célula ida iha planilha. nebe pricipal lista ona iha kraik:

6.1. Dada Mouse

Etapas: – klik celula ho butaun karuk iha mouse

– sei iha butaun nebe hametan, dada cursor sobre várias células

6.2. Hametan Kolunas i Linhas

Etapas: – Klik cabesalhu koluna nebe hakarak hametan

– Klik cabesalhu linha nebe hakarak hametan

6.3. Hametan planilha hotu-hotu Klik iha celula linha leten 1 i iha koluna karuk A.

6.4. Labele halo metan

Atu labele halo metan klik iha area planilha nebe deit

7. Hametan planilhas Klik iha Abas/Etiquetas husi cada planilha

26

8. Aumenta planilha foun iha dokumentu nebe iha

Etapas:

– Se iha planilhas nebe necessárias ba dokumentus , klik iha butaun los iha maus area em mutin depois de Planilha 3

– Hametan Inserir Planilha

– Klik iha Ok

9. Hamos planilha nebe iha

Etapas:

1. Klik ho butaun los iha Aba/Etiqueta husi planilha nebe hakarak hamos

2. Hametan Remover Planilha

3. Klik iha Sim/Yes

10. Hanaran planilha nebe iha

Etapas:

1. Klik ho butaun los iha Aba/Etiqueta husi planilha nebe hakarak hanaran

2. Hametan Renomear Planilha

3. Klik iha Sim/Yes

11. Sura a soma

11.1. Liu husi Entrada Simples

Etapas:

27

– Klik iha A1 – Hakerek 12.5 i hanehan iha tecla <ENTER> (a célula A2 sei aktiv)

– Hakerek 23 i hanehan iha tecla <ENTER> (a célula A3 sei aktiv)

– Hakerek 1000 i hanehan iha tecla <ENTER> (a célula A4 sei aktiv)

– Iha barra de fórmulas, klik iha ícone, ss ( O símbolu “=” mosu iha A4)

– Iha barra de fórmulas, klik iha A1 (Linha vermelha ida mosu ba redor husi célula A1)

– Hanehan Shift i a tecla “+”. Libere iha tecla Shift.

– Klik A2. Hanehan Shift i iha tecla “+”. Libere iha tecla Shift. – Klik A3. Hanehan iha tecla <ENTER>. A resposta, 1035.5, mosu iha célula A4.

11.2. Liu husi linha de Entrada de dados

Etapas: Klik iha A4. Hanehan iha tecla Delete Hanehan OK iha janela ida fali Klik iha Linha de Entrada

Klik iha ícone, , husi barra de fórmulas. Hakerek “=A1+A2+A3”. Hanehan iha tecla <ENTER>. A resposta, 1035.5, mosu iha célula A4.

11.3. Liu husi komandu Soma

Bainhira númeru boot células atu halo soma, o comando SOMA é sai eficiente liu.

Etapas: Klik iha A4. Atu hamos conteúdo husi célula hanehan iha tecla Delete. Hanehan OK iha

janela nebe mosu iha sequência.

Digite “=SUM(” Klik iha A1 i dada o mouse até a célula A3 Digite “)” . Em A4, o comando "=SUM(A1:A3)" mosu

Hanehan iha tecla <ENTER>. A resposta, 1035.5, mosu iha célula A4.

28

11.4. Usa o ícone Σ

Etapas: 1. klik iha A4. Atu hamos conteúdo husi célula hanehan iha tecla Delete. hanehan OK iha

janela nebe mosu iha sequência.

2. Klik iha ícone Σ iha linha de entrada nia sorin

3. O ícone iha funsaun hanesan, “=”, muda para “ ”,

4. Klik iha ícone ,

OBS.: Os ícones Sum, Σ, usa automatikamente células leten husi célula aktiv.

12. Hanaran kolunas Etapas:

17. Loke iha Nova Planilha 18. Klik iha A1 i digite Cheque N° 19. Hanehan iha tecla TAB i digite Pago à. 20. Hanehan iha tecla TAB i digite Descrição 21. Hanehan iha tecla TAB i digite Depósito 22. Hanehan iha tecla TAB i digite Saque 23. Hanehan iha tecla TAB i digite Saldo 24. Hanehan iha tecla <ENTER>

13. Aumenta koluna Extra ida Ba aumenta Koluna de dadus foun ida. Koluna foun nee bele nafatin iha posisaun A. Etapas:

Hametan coluna A Klik iha Inserir-> Coluna Hametan A1 Hakerek“Data” i hanehan iha tecla <ENTER>

14. Centralizando Cabeçalhos husi kolunas Etapas:

1. Hametan A1:G1 2. Hare to iha barra de ferramentas husi formatação 3. Klik iha ícone husi barra de ferramentas

29

15. Muda aparência husi cabeçalhos ba cada koluna Etapas:

1. Enquanto células cabeçalhos sei hametan, klik iha icon Bold, 2. Hametan cor de fonte liu husi ícone hanesan cor azul claro.

16. Format koluna atu halo tipos nebe la hanesan ho moeda (OBS.: US – The United States, Yen – Japan, Won – Korea) Kolunas Depósitu, Saque i sei halo conta folin monetários, então bele halo formatasaun ho acordo: Etapas:

1. Hametan kolunas E até G (Klik iha “E”e dada maus to iha “G”)

2. Klik iha ícone osan nian ou se hakarak muda moeda utilizada, klik Format->Células... i tuir passos 3 to'o 6. 3. Klik iha aba Números 4. Iha lista Sr. Hakarak, klik iha moeda 5. iha lista Opsoes, verifika se númeru de casas decimais sei hametan to ba 2 6. Klik iha OK. 7. Kolunas 3 sei hatudu simbolu $ se sira nia numeru hakerek tiha ona.

17. Hatama Registrus iha planilha Etapas:

1. Hametan A2 2. Hakerek , 04/24/2007. Hanehan Tab 3. Hametan G2 4. Hakerek 5000 5. Hametan A3, digite 08/18/06. Hanehan Tab 6. Hametan B3, digite o número do cheque 205 i hanehan Tab. 7. Hametan C3, digite “Energia Elétrica”i hanehan Tab 8. Hametan D3, digite “Conta mensal de Eletricidade”i Hanehan Tab. 9. Hanehan Tab dala ida tan 10. Hametan F3, digite 250

18. Format Bordas i sombreados Etapas:

1. Hametan A1. Hanehan iha tecla Shift. Klik iha célula G25 2. Klik iha Formatar-> Celulas

30

3. Klik iha barra Bordas. Modifika bordas ho largura, estilu i cor.

19. Hatutan koluna nia boot Etapas:

1. Hametan Coluna C 2. Klik Formatar -> Coluna -> Largura 3. Hakerek 2.5 4. Klik iha OK Hasai koluna nia boot ho manual:

Etapas: 1. Tau ponteiro sobre kolunas C e D 2. Quando o nia cursor muda ba D, klik iha butaun karuk iha mouse i dada. 3. Modifika koluna nia boot ba nia tamanhu nebe ita hakarak

20. Atu hatam lalais datas i números consecutivos O Calc fo'o rekursu preenchimentu atu ita hatama lalais série ida sucessiva de dados, hanesa datas, loron, fulan i númerus. Conteúdo cada célula sucessiva iha série sai aument ba ida. Exemplo:

- 1 sei sae ba 2, - Segunda-feira sai incrementada ba terceira-feira,sei hanesan ne'e ba oin.

Etapas:

1. Klik iha célula ida i hatama item primeiru husi série, por exemplo segunda-feira. Hanehan iha tecla <ENTER>.

2. Klik iha célula fo-foun atu hare hit husi preeenchimentu — kaisa metan kiik iha kantu los husi célula.

3. Dada lori preenchimentu to lori fila fali intervalu células nebe hatama iha série. 4. Solte butaun mouse.

31

5. Itens consecutivos iha série nebe aumenta ho automaticamente células hit fila fali.

21. Valor Absolutu iha kasus nebe iha necessidade atu halo cópias valores absolutus. Ida ne'e hanesan, quando se hakarak cópia ida nebe halo tiha ona husi formula ida nebe atu hametin ninia referências inicias. Atu marca célula ho valor absoluto, basta digitar o símbolo “$” molok i depois ho letra célula, iha seguida tecla iha <ENTER>. hodi ida ne'e ba halo formula atu ba célula ida fali, ida ne'e preserva célula definida hanesan valor absolutu. Etapas:

22. Usando gráficos O OpenOffice.org prepara estilos gráfiku oi-oin atu ita bele usa ba representa númerus. Etapas:

1. Hakerek tabela ida ne'e ba planilha foun ida:

Meses Valores Janeiro $ 1,500.00 Fevereiro $ 2,000.00 Março $ 2,300.00 Abril $ 1,450.00 Maio $ 3,000.00 Junho $ (100.00) Julho $ 1,000.00 Agosto $ 1,200.00 Setembro $ 900.00 Outubro $ 1,800.00 Novembro $ 2,000.00 Dezembro $ 3,000.00

2. hametan células, no mos ho títulos, nebe iha dadus ba gráfiku. 3. Hili Inserir – Gráfico. 4. Loke kaisa de diálogo AutoFormatação de gráfico. Hametan intervalo célula é sei

hatudu iha caixa Intervalo. 5. Klik iha Próximo. 6. Iha hili tipiu de gráfiku, klik tipo gráfico nebe hakarak halo. 7. Klik iha Próximo. 8. Iha kaisa Hili variante, Klik iha variante nebe hakarak uza. 9. klik iha Próximo.

32

10. iha kaisa grafiku nia Titulu, digite grafiku nia naran. 11. Klik iha Criar.

23. Edit\ grafikus Depois criar gráfiku ida, bele fila i hasai, muda, redimensionar ou excluir gráfico.

23.1. Atu redimensionar, muda ou excluir gráfico ida Etapas: klik iha gráfiku i siga destes prosedimentus ida ne'e:

- Para redimensionar o gráfiku, muda ponteiro husi mouse hanesan hit, hanehan butaun mouse i dada mouse. O Calc hatudu linha pontilhada ida husi tamanhu foun iha gráfiku enquanto ita dada ba.

- Para muda gráfiku, muda ponteiro iha mouse ba iha gráfico laran, hanehan butaun iha mouse i dada mouse ba fatin foun.

- Para excluir gráfiku, hanehan iha tecla Delete.

23.2. Atu hasai a aparência de um gráfico Ita bele uza ícones iha barra ferramentas Padrão husi gráfiku nian atu hasai gráfiku nebe mosu. Etapas: 1. Klik dala rua iha gráfiku ida atu hatudu barra ferramentas Padrão gráfiku. 2. barra de ferramentas mosu iha barra padrão do Calc nia sorin

3. Uza ícones iha barra de ferramentas atu hasai propriedades iha gráfico. 4. Atu modifika opsoes gráfiku seluk ita bele klik dala rua sobre respektivu elemenuo ou

akessar opsoes liu husi menu Inserir e Formatar.

24. Prévia da impressão/Impressão de dokumentos Etapas: 1. Iha progarama OpenOffice.org nebe deit, hili Arquivo -> Imprimir. OBS. Se la especifika opções impressão ba dokumentu, klik kedas iha ícone de Imprimir arquivo iha barra Padrão. 2. Iha kaisa diálogo Imprimir, especifika opsoes impressão nebe hakarak. 3. Klik iha OK.

33

25. Transforma/muda arquivos ba PDF

atu exporta dokumentu atual sai hanesan PDF Etapas:

1. hili Arquivo - Exportar hanesan PDF. 2. Iha Kaisa arquivo nia naran, digite dokumentu nia naran. 3. klik iha Exportar. 4. iha kaisa diálogo Opsoes PDF, espesifika opsoes nebe hakarak i klik iha Exportar.

34

Aula Pratika – Loron 1 i 2 Molok atu halo exercícios fiksaun, alunos hotu-hotu tenki kria pasta ida ho ninia naran rasik iha “My Documents”

Exercício 1 Tuir dadus hirak ne'e:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Somatória Média x 27 28 31 29 32 24 28 27 27 27 28 22 33 31 29 y 77 76 75 72 82 67 77 71 69 69 73 58 81 76 73

Kalkula: - Somatória hatudu x - Somatória hatudu y - Média husi x - Média husi y

Exercício 2 Tuir dadus hirak ne'e:

Itens Janeiro Porcentagem das Vendas Monitor 50 Calcule a porcentagem de vendas Mouse 40 Calcule a porcentagem de vendas Teclado 70 Calcule a porcentagem de vendas Memória 40 Calcule a porcentagem de vendas

HD 38 Calcule a porcentagem de vendas Processador 45 Calcule a porcentagem de vendas

Placa de Rede 7 Calcule a porcentagem de vendas

Total de vendas por Mês

Calcule a Somatória

Kalkula: - Somatória vendas husi Janeiro - Porsentagem vendas husi kada item, uza teknika copiar/rasta fórmula ho Valor absoluto

ida nebe defini.

35

Exercício 3 Tuir dadus hirak ne'e:

Idade (tinan) Luan (cm) 1 30 2 40 3 50 4 60 5 70 6 80 7 90 8 100

- Loke iha Calc i digita dadus iha leten i hametan. - Klik iha Menu Inserir i iha Gráfico. - Hili tipu gráfico nebe ita hakarak uza (por exemplo: linha ou dispersaun). - Klik iha butaun Próximo. i prossiga to'o klik Criar. - Acrescente título: “Efeito da idade sobre a largura de um orgão” - Ita nia grafiku sai hanesan ne'e:

36

Exercício 4 Tuir relatoriu vendas ida ne'e ho ninia regiaun:

Regiões Meses Leste Oeste Janeiro 4000 4300

Fevereiro 4200 3900 Março 4300 4000 Abril 4650 4100 Maio 4100 4200 Junho 4680 4550

- Prepara grafiku ida ne'e:

37

Exercício 5 Tuir dadus hirak ne'e:

TÍTULO do LIVRO PRESU

UNITÁRIU IHA REAIS (BRL)

PRESU UNITÁRI IHA DOLARES

(USD)

PRESU UNITÁRIO IHA

EURO (EUR) 90 MINUTOS DE SABEDORIA BRL 15.00 A ARGILA E O ESPÍRITO BRL 37.80 A MÁFIA DA INOCÊNCIA BRL 29.20 A UM PRAZO DA DOR BRL 21.60 ABAIXO A DITADURA BRL 34.60 AGORA É QUE SÃO ELAS BRL 29.90 AGORA É QUE SÃO ELES BRL 29.90 AGRICULTURA FAMILIAR E REFORMA AGRÁRIA BRL 39.50 ALCOOLISMO NO TRABALHO BRL 32.40 ALÉM DO TEMPO BRL 24.30 AMAZÔNIA SUSTENTÁVEL BRL 38.80 AMAZÔNIA: DINAMISMO ECONÔMICO BRL 40.50 AMOR SINCERO CUSTA CARO BRL 33.50 ANTROPOLOGIA E COMUNICAÇÃO BRL 34.60 APRENDIZADO DA SEXUALIDADE, O BRL 59.00 APRESSADO PARA NADA BRL 32.40

Câmbio BRL 2.03 USD 1.00 EUR 0.74 Calcular: - Valores iha Dolares US i Euro Konsidera iha taxas de câmbio hirak ne'e: US$1=RS$2.03 US$1=UE$0.74

38

Mozilla Firefox (Browser ba Internet)

Elaborasaun: Daniela Cury Tradusaun: Agustinho R. Gomes Klasse: Teoria: 1 Klasse15 minutos -> Total= 15minutos Pratika:1 Klasse15 minutos -> Total= 15minutos

39

Aula Teorika Introdusaun Web browser mak aplikasaun software ida nebe user sira uza atu komunika ba internet ka documento HTML nebe liga ho server ka file system. Baibain browse uza ba computer mesak inklui Mozilla Firefox, Opera, Safari no Microsoft Internet Explorer. Apresentasaun Mozilla Firefox Mozilla Firefox maka brouse internet livre nebe ita bele uza aksesu ba internet no search web. Ida ne software ida husi Opensource, multi-platform, baibain ba windows, Linux, MacOS X no sistema operasaun seluk firefox mos applicasaun nebe kaman, lalais no fasil atu uza hamutuk ho programa barak hanesan abas no pop-up windows block.

1. Access ba software Passos:

1. Ba Menu Start, 2. Click iha Programs 3. Click iha Mozilla Firefox

2. Toolbar principal

40

3. Navigasaun Toolbar

4. Bookmarks Toolbar

5. Navigating Web Pages

Wainhira ita start Firefox, ita sei hare itania pajina internet. Husi sistema Judisiar nian, ita sei hare Ministeriu Justisa nia alamat internet.

41

6. Muda ba pajina seluk

Ita bele muda ba pajina internet foun ho hakerek iha ninia alamat internet ka URL ba iha fatin bar. URLs normalmente komesa ho "http://". Tuir fos ho ida husi naran-naran nebe identifika husi enderesu. Esemplu ida maka ¨http://www.google.com/¨.

Passos: 1. Klik iha fatin bar atu hili URL nebe pronto ona iha nebe 2. Hakerek URL husi pajina nebe ita atu visita. URL nebe ita hakerek troka ona textu ruma

iha fatin bar. 3. Hanehan Enter/Bar

7. Buka Web Buka pajina internet iha topiku partikular topiku nebe fasil atu hakerek letra ruma ba Firefox. Buka Bar hanesan imagen iha kraik:

Purexample, se ita hakarak hetan informasaun konaba baby food:

Passos: 1. Klike iha Search Bar 2. Hakerek frase ¨baby food¨. Wainhira ita hakerek sei troka textu ruma currently iha

search bar. 3. Hanehan Enter/Return atu buka

Resultadus husi search ¨baby food¨ mosu iha window Firefox.

8. Retrace ita nia phasu

Iha dalan barak atu revisi pagina

− Atu ba pajina oin ka kotuk, klik buton Back ka Forward.

− Atu ba pajina kotuk ka oin liu husi pajina ida, klike triaglo-triaglo kikoan iha buton-buton kotuk ka oin. Ita sei hare lista pajina sira nebe ita foin visita ba; atu fila fali ba pajina ida, hili ida ne husi lista.

42

− Atu hare lista husi URLs ruma nebe ita hakerek onaba fatin Bar, klik anakpanah sorin los, husi fatin Bar. Atu hare pajina ida, hili ida ne husi lista.

9. Tabbed Browsing

Wainhira ita visita pajina barak iha tempu nebe hanesan, ita bele uza Tabbed Browsing atu nafigasi Web fasil no lalais liu. Tabbed Browsing halo ita loke tab sira, hatudu pajina internet ida ho pajina Firefox ida. Ita la persija loke pajina windows barak atu visita pajina internet nebe diferente.

Ne spasu frees up iha ita nia desktop. Ita bele loke, taka no reload pajina sira internet ho diak iha fatin ida lapersija atu muda ba window seluk.

Passos: 1. Klike iha CTRL + Buton los.

10. Bookmarks

10.1.Salving Bookmarks Drag no drop URL ruma nebe ita hakarak ba toolbar Bookmark ka ba folder Bookmarks

11. Files Downloads Wainhira ita download file sira, tenki hatene atu tau iha nebe.

43

Aula Pratika

Exercício 1

Apaga bookmark husi toolbar Passos: 1. Klike ho buton los iha Bookmarks toolbar 2. Hili Manege Folder 3. Klike iha Edit-> Select All 4. Press Delete 5. Taka window

Exercício 2

Inklude Bookmarks ba toolbar Passos:

1. Klike iha Buton Home ho link ba Moj home page 2. Drag no drop MoJ URL ba Toolbar Bookmark ida nebe bele kria link buton foun 3. Repete prosedure ne ba sites tuir mai ne http://intranet/http://intranet/contatos.htmlhttp://webmail.mj.gov.tl/src/login.phphttp://intra.undp.org.tl/

Exercício 3

Buka informasaun Passos:

1. Hakerek iha search bar: ¨what is macadamia¨ 2. Klike iha links ida nebe mosu 3. Hakerek ita nia naran rasik entre quatation marks:¨¨

44

Exodus (Lia Menon Instante/Chat)

Elaborasaun: Daniela Cury Tradusaun: José Manuel Soares de Araújo Klasse: Teoria: 1 Klasse15 minutos -> Total= 15minutos Pratika:1 Klasse15 minutos -> Total= 15minutos

45

Aula Teorika Introdusaun Lia Menon Instante ka Chat husi Sistema Judicial nian bele halo koneksaun ema ida ba rede Ministerio Justiça nian atu performa tempo realidade komunikasaun baziku iha texto entre ema nain rua ka liu sei bele hetan iha lista ne'e:http://intranet/contatos.html

Apresentasaun Exodus Exodus katak kliente ida husi menssagem instante Opensource nian. Testo ne'e fo hatene liu husi komputador ne'ebe mak iha ligasaun rede hanesan rede Intranet Sistema Judicial nian. 1. Aksesu ba nia Software ou Programa Passos:

1.Klik iha nia icon 2.Klik iha butaun Detail

3.Iha Jabber ID hakerek Chat ID ne'ebe bele hetan iha ita nian kartaun suporta 4.Hakerek inicial password ne'ebe mak hetan husi Treinador 5.Klik iha butaun OK 6.Ne'e mak primeira vez ita tama ba ita nia sistema, no ita sei hetan mensagem mak tuir mai ne'e.

46

3.Truka Password 1.Klik iha Tools 2.Hili Change My Password 3.Hakerek Password tuan iha Current Password 4.Hakerek Password foun iha Type New Password 5.Hakerek dala ida tan Password foun Re-Type New Password

1. Hatama Grupo Foun

12. Klik butaun los iha Exodus,depois hili Group 2. Hatama utilizador foun

1. Klik butaun los iha Exodus,Hili utilizador ka klik iha nia icon 2. Bele halo Contact ID ho ema se deit mak iha Sistema Judicial ho link mak tuir mai ne'e

: http://intranet/contatos.html

47

Aula Pratika

Exercício 1: 1. Tama iha Chat System Exodus 2. Truka ita nia password 3. Kria grupo mak hanesan tuir mai ne'e: - Ministerio Justiça - Divisaun IT - Officio GP - Ministerio Publiku - Palacio da Justiça - Defensoria Publiku - Palacio Dili - JTC (Justice Training Center = Centro Treinamento da Justiça ) - Propriedade Rai - Registrado 4. Hatama utilizador ida ba iha cada grupo 5. Hahu chat ka manda lia menon instante ho qualquer estudante iha klase.

48

Symantec Antivírus

(Usa Antivírus iha Komputador no iha Pen Drivers )

Elaborasaun: Daniela Cury Tradusaun: José Manuel Soares de Araújo Klasse: Teoria: 1 Klasse15 minutos -> Total= 15minutos Pratika:1 Klasse15 minutos -> Total= 15minutos

49

Aula Teorika Introdusaun – Saida mak Virus iha Komputador ? De repente, ita nia komputador manda mensajen ne’ebe ita la kunhese, ita nia tekladu ka keyboard lakohi simu letra digit balun, buat ruma improssivo nian no ita la komprende komesa akontese.Nia komesa la’o neneik,la halo tuir komando sira...entaun,ne’e possivelmente ita nia komputador(PC) ne’e hetan ona virus. Programa Antivirus bele ajuda atu prevene ita nia komputador ne’ebe infekta ona ho virus ou Trojan. Normalmente, virus sira ne’e usa atu destroi dados sira nebe iha. Trojans usa ba hackers atu nune’e bele hetan aksesu remote ba ita nia komputador. Tem que ser sempre examine ita nia dokumentus qualquer ne’ebe ita simu ba,hanesan mos ho dokumentus ne’ebe ita manda ba amigo ruma,ita la hatene mai husi ne’ebe dokumentus original sira ne’e.Entaun,ita la bele simu dokumentus husi fonte ida ne’ebe ita la tau confiansa.Ita labele visita link sira ba situs sira ne’ebe ita simu tiha ona liu husi Spam (propaganda la husu liu husi e-mail sira). Sira bele kona virus ka bele solicita virus sira ne’e liu husi dokumentus sira ne’ebe ita download.So sempre ba iha situs oficial sira. Mantenha iha hanoin katak Antivirus ida so bele hetan virus kunhesido.Ne’e possivelmente katak ema ruma kria ona virus foun ou halo manipulasaun ba Virus ida ka Trojan sei la hetan ponto barak ba iha Virus ida. Cada virus ne’be ita la kunhese tem que ser hetan atu nune’e bele adiciona ba base de dados Antivirus nian. 4. Maneira komun husi kontaminasaun virus nian mak

hanesan tuir mai ne’e : 4.1. Liu husi troka dokumentus ba CD ka Pen Drivers(USB Memory) Ne’e fundamental sempre passa anti-virus ba iha cd ou Pen Driver sira antes ita loke testu sira ne’ebe iha.La importa mai husi se dokumentu ne’e. Ida ne’e mak procedimentu baziku seguransa nian.

4.2. Liu husi e-mail sira ne’ebe iha dokumentus anexadu: To’o ohin loron, virus so tama iha ita nia programa liu husi dokumentus ne’ebe ita manda liu husi e-mail. Ideal mak nunca loke hanesan aneksu, principalmente mai husi original ida ne’ebe ita la kunhese. Apaga tiha dokumentus sira ne’e no labele haluha mos atu apaga nia pasta husi "arquivos excluídos" nian. Nia caso mak ita presija loke aneksu ida,hanesan fatin ida atu fo verifikasaun ba propriedade anexo nian (Klik iha windows ho butaun direita, ita bele le naran kompletu husi dokumentu ne’e). Se quando termina ho .exe; .bat; .pif; .src – entaun dokumetus sira ne’e trata husi virus ne’ebe bo’ot. Diak liu apaga. Maski nune’e, ita presija loke aneksu?Entaun halo tuir forma tuir mai ne’e:

50

Etapa : 1.2.1. Labele loke aneksu direito.Antes atu salva dokumentu ba iha pasta ida por exemplo

“quarentena''iha "Meus Documentos" por exemplo. Klik ho butaun los iha windows no depois hili Salvar como.

1.2.2. Qundo feito ona, loke ita nia programa anti-virus(Ne’ebe mak foin simu dadaun), no

husu atu escanea ou scan pasta ne’ebe foin salva.

1.2.3. Se tratamentu virus ne’e sutil tebes,com certeza sei akuja iha escaneamentu anti-virus nian.Ne’e hatudu katak ita nia anti-virus desatualizadu,ne’e duni labele detekta prejensa virus; no loron-loron atus ba atus virus foun sempre mosu .Ne’e duni fo impportancia atualizasaun ba ita nia anti-virus.

Observasaun: Bele akontese contamina ba virus foun ne’ebe laiha analazidu husi kompanhia anti-virus nian.Ne’e duni maoiria especialista sira fo hanoin katak : Labele loke dokumentus sira ne’ebe atachados.

5. Procedimentu atu verifikasaun virus iha Pen Drivers Etapa : – Iha kantu direitu bara tarefas , Klik iha ikon – Hili Custom Scan atu hatudu fatin sira ne’ebe virus ataka ba. – Hili UDISK 2.0 konforme figura no klik iha Scan.

– Iha janela kraik hatudu dokumentus sira ne’ebe ita verifikadu ona

51

– Se nu kaju dokumentu balun hetan ona virus,nia sei fo lista iha area mutin. – Atu remove ou apaga tiha virus husi dokumentu ne’e,tem que klik iha butaun los mouse

nian no hili Clean Risk.

Aula Pratika Antes atu komesa exercicio sira husi fixasaun,alunus sira tem que kria pasta ida ho nia naran respektivo sira iha “My Documents”

Exercício 1

Manda e-mail ida ho dokumentu aneksadu ba iha kolega sira iha klase laran no realiza procedimentu atu abertura aneksu sira usa anti-virus descritu ba apostila iha iten 1.2.1 no 1.2.2

Exercício 2

Ba kaju Pen Driver ida,executa procedimentu verifikasaun anti-virus nian atu nune’e bele hanesan konforme descritu iha curso ne’e.

52