Upload
antunes-tavares
View
4
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
ORINETAÇÕES
Citation preview
1428282538014.81 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 1/11
Artigos
Teoriadosdireitosfundamentais
MichelliPfaffenseller
GraduadaemDireitoeespecializandaemDireitoProcessualCivilpelaUniversidadedeSantaCruzdoSulUNISC,SecretriaEspecializadadeJuizSubstitutonoTribunalRegionaldoTrabalhoda4Regio.michellip@trt4.gov.br
Resumo:ApresentedigressotericatemporfimestudaroconceitoeomapaevolutivodosDireitosFundamentais,desdeasuaorigemcomodireitosnaturaisdohomematasuapositivaonasConstituiesesuaabrangnciainternacional.Paratanto,analisaremososdocumentosesuportesfticoseculturaisqueformaramomarcodastrsgeraesdeDireitosFundamentais,transformandoosemgarantiasdohomememfacedoEstadosoberano.Apartirdesseestudo,poderemosconstatararealfinalidadedessesdireitos,suaextensoeconseqnciashistricas,auxiliandonosnacompreensodocontextoatualenabuscadesoluesparaacrisedoEstadoContemporneo.
Palavraschave:direitosfundamentaisconstituiointernacionalizao
Sumrio:1Introduo2Adefiniodosdireitosfundamentais3Origemeevoluodosdireitosfundamentais4Transformaodoconceito:astrsgeraesdeDireitosFundamentais5Aconstitucionalizaodosdireitosfundamentais6Internacionalizaodosdireitosfundamentais7Aexperinciabrasileira8ConclusoNotasexplicativasReferncias
1Introduo
Desdeoinciodaevoluodoracionalismohumano,alutapeloDireitofoioobjetivomaiordetodasassociedades.AvariaodoDireitoNaturalaoDireitopositivado,somadaaacontecimentoshistricosquelevaramohomemamodificarsuasaspiraes,fezeclodirummovimentodereconstruodoconceitodeEstado,querenasceucomopropsitodeatenderaosanseiosdeseuscidados.
Assim,afimdecumprircomafunodedefesadasociedadenaformadelimitaonormativaaopoderestatal,sobreveioumconjuntodevalores,direitoseliberdades,consubstanciadosnosDireitosFundamentais.Outrossim,considerandoanecessidadedeconcretizartaisgarantias,elasforampositivadasemuminstrumentoquelimitouatuaodoEstadoe,aomesmotempo,traouosparmetrosfundamentaisdetodooordenamentojurdicointerno:aConstituio.Talinstrumento,porm,nofoisuficienteparabarraraexpansodosDireitosFundamentais,quepassaramdaesferainternaaocampointernacional.
Nestetangente,opresenteestudoservoltadoaodelineamentodatrajetriahistricadosDireitosFundamentais,afimdequesevislumbreseucorretoconceito,ressaltandosesuaimportnciaeseualcance.Nestenterim,serodemonstradososprocessosdeconstitucionalizao,quetemcomocerneainstitucionalizaodosDireitosFundamentaisetrazconsigooformalismodefinidordarigidezconstitucional,edeinternacionalizao,quelevouuniversalizaodosDireitosFundamentais,reforandosuaforanormativa.
Destarte,apresentedigressotemcomoobjetivooestudodaevoluohistricadosDireitosFundamentais,quefazemdaatualordemconstitucionaluminstrumentojurdicodegarantiadasociedadefrenteaoEstado.
2Adefiniodosdireitosfundamentais
OsDireitosFundamentais,sobumaperspectivaclssica,consistememinstrumentosdeproteodoindivduofrenteatuaodoEstado.SistematizadosnaConstituiodaRepblicaFederativadoBrasilde1988,hquemselimiteaoelencodeseuartigo5,noqualestoprevistososdireitosedeveresindividuaisecoletivos.Decertaforma,aliestdescritoumvastoroldeDireitosFundamentais,masaissonoserestringem,enemsequerConstituioFederalousuacontemporaneidade.
AdefiniodoquesejamosDireitosFundamentaismostraseaindamaiscomplexaquandoosmesmossocolocadossobumaperspectivahistricaesocial.UmadasprincipaisproblemticasdosDireitosFundamentaisabuscadeumfundamentoabsolutosobreoqualrespaldlos,demodoagarantirseucorretocumprimentoouatmesmocomomeio
1428282538197.59 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 2/11
decoaoparasuaobservnciademaneirauniversal.
Bobbio(1992)apontaquatrodificuldadesparaabuscadofundamentoabsolutodosDireitosFundamentais.Aprimeiradelasseriaofatodequeaexpresso"direitosdohomem"maldefinvel,porquedesprovidadecontedoe,quandoesteaparece,introduztermosavaliativos(1),osquaissointerpretadosdemododiversodeacordocomaideologiaassumidapelointrprete.
AsegundadificuldadeconsistenaconstantemutabilidadehistricadosDireitosFundamentais.Oroldedireitossemodificoueaindasemodifica,poisascondieshistricasdeterminamasnecessidadeseinteressesdasociedade.So,portanto,direitosrelativos,nolhescabendoaatribuiodeumfundamentoabsoluto.
OutradificuldadenadefiniodeumfundamentoabsolutoparaosDireitosFundamentaisaheterogeneidadedosmesmos,ouseja,aexistnciadedireitosdiversosemuitasvezesatmesmoconflitantesentresi.Asrazesquevalemparasustentaralgunsnovalemparasustentaroutros.AlgunsDireitosFundamentaissoatmesmoatribudosacategoriasdiversas,enquantooutrosvalemparatodososmembrosdognerohumano.
AltimadificuldadeapontadaporBobbio(1992)consistenaexistnciadeDireitosFundamentaisquedenotamliberdades,emantinomiaaoutrosqueconsistemempoderes.OsprimeirosexigemdoEstadoumaobrigaonegativa,enquantoossegundosnecessitamdeumaatitudepositivaparasuaefetividade.Assim,impossvelverificaraexistnciadeumfundamentoabsolutoidnticoparaambasasespcies,nohavendocomoconstruirumliameentredireitosantagnicos,pois,segundoBobbio,"quantomaisaumentamospoderesdosindivduos,tantomaisdiminuemasliberdadesdosmesmosindivduos."(1992,p.21)
Noobstantetaisdificuldades,observamosqueabuscadofundamentoabsoluto,emtodootranscorrerdahistriadosDireitosFundamentais,questoinerentesuadefesa,ouseja,servecomorespaldoparagarantirasuaefetividade.IstodemonstraporqueosDireitosFundamentaistransformaramseemumapreocupaofilosfica,sociolgicaepoltica,enoapenasjurdica.
Primordialaoestudodotema,fazsenecessriaadefiniodaterminologiaadequadaaserutilizada.Bonavides(2002)fazseverascrticasaouso"indiferente"dasexpressesdireitoshumanos,direitosdohomemedireitosfundamentais(2).
Pelovocbulo"fundamental",emseusignificadolexical,compreendesetudoaquilo"queservedefundamentonecessrioessencial."Talconceitonoseafastadosentidorealdotermonaesferajurdica.Assim,comoentendeVladimirBregaFilho,direitofundamental"omnimonecessrioparaaexistnciadavidahumana."(2002,p.66)Ressaltandosequeomnimoessencialdevegarantiraexistnciadeumavidadigna,conformeospreceitosdoprincpiodadignidadedapessoahumana.
Notocanteexpresso"DireitosHumanos",osignificadoatribudoomesmo,ouseja,sodireitosessenciaismanutenodeumavidahumanasustentadapeloprincpiodadignidadeaelainerente.Entretanto,VladimirBregaFilho(2002)fazdistinoentendendoseremosDireitosFundamentaisaquelespositivadosemumaConstituio,enquantoosDireitosHumanossoosprovenientesdenormasdecarterinternacional.
Diantedisso,Canotilho(1998)sugereumargumentoparaadistino.Paraele,direitosdohomemsoaquelesderivadosdaprprianaturezahumana,enquantoosDireitosFundamentaissoosvigentesemumaordemjurdicaconcreta.Inliteris:
Direitosdohomemsodireitosvlidosparatodosospovoseemtodosostempos(dimensojusnaturalistauniversalista)DireitosFundamentaissoosdireitosdohomem,jurdicoinstitucionalmentegarantidoselimitadosespaciotemporalmente.(CANOTILHO,1998,p.359)
RessaltesequeaordemjurdicacitadaporCanotilho(1998)noserestringeConstituio,poiseleseparaosDireitosFundamentaisem"formalmenteconstitucionais",quesoosenunciadospornormascomvalorconstitucionalformal,e"materialmentefundamentais",sendoestesosdireitosconstantesdasleisaplicveisdedireitointernacionalnopositivadosconstitucionalmente.NestemesmosentidoversaComparato,paraoqualosDireitosFundamentais
soosdireitoshumanosreconhecidoscomotalpelasautoridades,squaisseatribuiopoderpolticodeeditarnormas,tantonointeriordosEstadosquantonoplanointernacionalsoosdireitoshumanospositivadosnasConstituies,nasleis,nosTratadosInternacionais.(COMPARATO,2001,p.56)
Noobstanteodebate,nopresenteestudoadotaremosaexpresso"DireitosFundamentais",poistrataremosdeDireitospositivados,sejanodireitointernoounodireitointernacional,bemcomoporseresteotermomaisamplamenteutilizadopeladoutrina,bemcomopelaConstituiobrasileira.
3Origemeevoluodosdireitosfundamentais
Partindosedeumaobservaorestritaeatual,poderamoschegaraoentendimentodequeosDireitosFundamentaissoderivadosdaconstitucionalizao.Entretanto,atravsdeumaanlisehistricadaevoluodopensamentohumano,conclumosqueaorigemdetaisdireitosencontrasemuitoantes,equeosDireitosFundamentaispositivados
1428282538290.063 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 3/11
hodiernamentenasConstituiessoprodutodediversastransformaesocorridasnodecorrerdaHistria.
OsprimeirosmecanismosdeproteoindividualsurgemaindanoantigoEgitoeMesopotmia,consubstanciadosnoCdigodeHamurabi(1690a.C.),conformelembraMoraes(1998).Foiaprimeiracodificaoemqueestavampresentesdireitoscomunsatodososhomens,comoavida,propriedadeedignidade,prevendose,tambm,asupremaciadasleisemrelaoaosgovernantes.
Comparato(2001)elaborouobracomestudoaprofundadoarespeitodotema.Segundoele,noperodoaxial(3),compreendidopelossculosVIIIaIIa.C.,comosurgimentodomonotesmo,surgiramosprimeirosresquciosquederamorigemaosDireitosFundamentais.Nomesmoperodonasceafilosofia,substituindoosabermitolgicodatradiopelosaberlgicodarazo.Atravsdatragdiagrega,ohomempassaaserobjetodereflexo,eestabelecemseosprimeirosprincpiosediretrizesfundamentaisdevida.NaspalavrasdeComparato:
apartirdoperodoaxialqueoserhumanopassaaserconsiderado,pelaprimeiraveznaHistria,emsuaigualdadeessencial,comoserdotadodeliberdadeerazo,noobstanteasmltiplasdiferenasdesexo,raa,religiooucostumessociais.Lanavamse,assim,osfundamentosintelectuaisparaacompreensodapessoahumanaeparaaafirmaodaexistnciadedireitosuniversais,porqueaelainerentes.(COMPARATO,2001,p.11)
SurgenaGrcia,atravsdopensamentodossofistaseesticos,anoodeleinoescritaque,emcontrapontoleiescrita,reconhecidapeloconsensouniversal,enoapenascomoaleiprpriadecadapovo.Taisleispossuemumfundamentomorale,comojustificativaparasuavigncia,comeaaserressaltadoopensamentoreligioso,bemcomoaidiadedireitonatural.
AconcepoderivadadoCristianismo,segundoaqualtodososhomenssoirmosenquantofilhosdeDeus,foiumdosfundamentosparaaconstruodeumabasedeproteoaosdireitosdeigualdadeentreoshomens,apesardetodasasdiferenasindividuaisegrupais.Paraexplicartalfenmeno,foiadotadaateoriadoestadonatural,segundoaqualoshomenssolivreseiguaisetmdireitosaelesinerentes,pornatureza.ODireitoNaturalanterioresuperiorordenaoestatale,porisso,nemoEstado,nemoprpriohomem,podesubtralo.
Taloentendimentodadoutrinajusnaturalista,queBobbio(1992)colocacomoarealprecursoradateoriaindividualista,poisconsideraohomemcomotitulardedireitosporsimesmo,enoapenascomoummembrodasociedade,aocontrriodaanteriorconcepoorganicista,segundoaqualasociedadeumtodo,eotodoestacimadaspartes.NoentenderdeBobbio,"concepoindividualistasignificaqueprimeirovemoindivduo[...],quetemvaloremsimesmo,edepoisvemoEstado,enoviceversa,jqueoEstadofeitopeloindivduoeestenofeitopeloEstado."(BOBBIO,1992,p.60)
Ressaltesequetaisfundamentosacentuamauniversalidadedosdireitos,nodiferenciandoohomemsegundosuanacionalidade.Noobstante,asimplesafirmaodaexistnciadedireitosnoerasuficienteparaassegurarasuaefetividade.NaspalavrasdeBobbio:
Enquantoteoriasfilosficas,asprimeirasafirmaesdosdireitosdohomemsopuraesimplesmenteaexpressodeumpensamentoindividual:souniversaisemrelaoaocontedo,namedidaemquesedirigemaumhomemracionalforadoespaoedotempo,massoextremamentelimitadasemrelaosuaeficcia,namedidaemqueso(namelhordashipteses)propostasparaumfuturolegislador.(BOBBIO,1992,p.29)
AindasegundoBobbio(1992),asegundafasedosDireitosFundamentaiscomea,ento,apartirdomomentoqueosmesmospassamaserpositivadospelosEstados.Aindaqueosideaisdedemocraciaecontroledosrgospolticos,iniciadosemAtenasenaRepblicaRomanarespectivamente,tenhamdesaparecidocomosurgimentodofeudalismo,aafirmaopositivadadosDireitosFundamentaisiniciaseaindanaIdadeMdia.
Nesteperodo,conformelecionaComparato(2001),foramextintosospoderespolticoseeconmicos.Entretanto,naBaixaIdadeMdia,osreispassaramareivindicarseuspoderes,juntamentecomopapa.Contraosabusosdessareconcentraodopodersurgiramasprimeirasmanifestaes.Porconseguinte,noanode1215oReiJoodaInglaterra,oJooSemTerra,assinouaMagnaCarta,comoformadefazercessarosinmerosconflitosquepossuafrenteaosbaresfeudaiseaopapado.
AMagnaCartanoseconstituiuessencialmenteemumadeclaraodedireitos,poissetratavadeumaCartaquetosomenteconcediaprivilgiosparaossenhoresfeudais.Entretanto,suaimportnciaparaoestudodosDireitosFundamentaisconsistenofatodequefoioprimeirovestgiodelimitaodopodersoberanodomonarca.Pelaprimeiraveznahistriamedieval,oreiseachalimitadopelasleisqueeleprprioedita.
Almdisso,aMagnaCartapossuaclusulasprevendoasliberdadeseclesisticas,apontandoparaumafuturaseparaoinstitucionalentreIgrejaeEstado.Previatambmlimitaesaopoderdetributar,queseachavarestritoaoconsentimentodoscontribuintes,almdelanarasbasesdotribunaldojrieoprincpiodoparalelismoentredelitosepenas,dentreoutrosDireitosFundamentaisaindahojeconsagrados.
AindasegundoComparato(2001),jemmeadosdosculoXVII,sobumnovocontextohistrico,aInglaterrapassouaenfrentarconstantesrebelies,derivadasdequerelasreligiosas.Apsumperododeconstantesrevoltascontraadinastiaquelreinavacominabalvelapeloreligiocatlica,anobrezaconseguiudestronaroreiJaimeII,
1428282538416.445 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 4/11
declarandootronovago.AcoroafoientooferecidaaoprncipeGuilhermedeOrange,queaassumiuapsaceitarumadeclaraodedireitosvotadapeloParlamento,aBillofRights(1689).
Comelaextingueseoregimedemonarquiaabsoluta,retornandoseidiadegovernorepresentativoatravsdospoderesatribudosaoParlamento,oqualpossuagarantiasespeciaisdemodoapreservarsualiberdadediantedochefedeEstado,gerandojumanoodeseparaodepoderes.Aindaquenofosseumadeclaraodedireitoshumanos,noentenderdeComparato:
OBillofRightscriava,comadivisodepoderes,aquiloqueadoutrinaconstitucionalistaalemdosculoXXviriadenominar,sugestivamente,umagarantiainstitucional,isto,umaformadeorganizaodoEstadocujafuno[...]protegerosDireitosFundamentaisdapessoahumana.(2001,p.889)
Quaseumsculoaps,emseumovimentodeIndependncia,ascolniasdosEstadosUnidosdaAmricadoNorteelaboraramsuasDeclaraes.ADeclaraodeVirgnia,segundoComparato,foio"registrodenascimentodosdireitoshumanosnaHistria."(2001,p.48)IstoporqueanteviuumagamadeDireitosreiteradosposteriormentenaDeclaraodaIndependncia,aqualconsideradaporComparato(2001)como"umadeclaraohumanidade",quedeuincioaumanovalegitimidadepoltica:asoberaniapopular.Foitambmoprimeirodocumentoareconheceraexistnciadedireitosinerentesatodoserhumano,independentedesexo,raa,religio,culturaouposiosocial(4).
ADeclaraodosEstadosUnidos,entretanto,teveumcarterfechadoou,melhordizendo,preocupousetosomente"emfirmarasuaindependnciaeestabelecerseuprprioregimepolticodoquelevaraidiadeliberdadeaoutrospovos."(COMPARATO,2001,p.127)
Diantedisso,comapositivaodosdireitosemDeclaraesdosEstados,Bobbio(1992)entendequeosDireitosHumanos(5)ganhamemconcretividade,masperdememuniversalidade,poisstmvalidadenombitodoEstadoqueosreconhece.
Nestenterim,Bobbio(1992)citacomoexemplo,almdasDeclaraesacimaestudadas,aDeclaraodeDireitosdaRevoluoFrancesa.Entretanto,nesteestudoacompanhamosoentenderdeComparato(2001)segundooqual,aocontrriodaDeclaraodeIndependnciadosEstadosUnidos,aRevoluoFrancesapretendeuanunciarseparatodosospovosetodosostempos.Nestesentido,naAssembliaNacionalFrancesasobrearedaodaDeclaraodeDireitosdoHomemedoCidado,Duquesnoy,citadoporComparato,explicou:
Umadeclaraodeveserdetodosostemposedetodosospovosascircunstnciasmudam,maseladeveserinvarivelemmeiosrevolues.precisodistinguirasleiseosdireitos:asleissoanlogasaoscostumes,sofremoinfluxodocarternacionalosdireitossosempreosmesmos.(COMPARATO,2001,p.128)
AssimtambmpensaBonavides,segundooqual"auniversalidadesemanifestoupelavezprimeira,qualdescobertadoracionalismofrancsdaRevoluo,porensejodaclebredeclaraodosDireitosdoHomemde1789."(2002,p.516)NoentendimentodeBonavides,asdeclaraesanteriores,deingleseseamericanosganhavamemconcretude,entretantodirigiamseouaumpovoespecfico,ouaumacamadasocialprivilegiada,enquantoaDeclaraofrancesatinhapordestinatrioognerohumano.Assim,
enquantoosnorteamericanosmostraramsemaisinteressadosemfirmarsuaindependnciaemrelaocoroabritnicadoqueemestimularigualmovimentoemoutrascolniaseuropias,osfrancesesconsideraramseinvestidosdeumamissouniversaldelibertaodospovos.(COMPARATO,2001,p.50)
Almdisso,osEstadosUnidosderamnfasesgarantiasjudiciaisdosDireitosFundamentais,aoopostodosfranceses,queselimitaramquasequetosomenteadeclarardireitos,semmencionarosinstrumentosjudiciaisqueosgarantissem.Comparato(2001),contudo,noentendetonecessriasasgarantias,pois,segundoele:
ODireitovive,emltimaanlise,naconscinciahumana.Noporquecertosdireitossubjetivosestodesacompanhadosdeinstrumentosassecuratriosprpriosqueelesdeixamdesersentidosnomeiosocialcomoexignciasimpostergveis.[...]avignciadosdireitoshumanosindependedoseureconhecimentoconstitucional,ouseja,desuaconsagraonodireitopositivoestatalcomoDireitosFundamentais.(COMPARATO,2001,p.134)
Noobstante,emprincpioachavasequeaDeclaraode1789notinhacarternormativo,pornopossuirasanodomonarca,nopassandodeumadeclaraodeprincpios.Posteriormente,entretanto,foireconhecidoqueacompetnciadecisriaporelaexercidaeraprovenientedavontadedaNao,comoPoderConstituinte,equeoreinopassavadepoderconstitudo.
JosAfonsodaSilva,inspiradoemJacquesRobert,refereaindaqueaDeclaraoFrancesapartiudetrscaracteresfundamentais:ointelectualismo,porqueadeclaraoera"antesdetudoumdocumentofilosficoejurdicoquedeviaanunciarachegadadeumasociedadeideal"(2002,p.158)omundialismo,poisosvaloresalideclaradosultrapassavamaesferadopasparaatingirtodaauniversalidadedesereshumanoseoindividualismo,poissconsagravaasliberdadesdoindivduo,preocupandosetosomenteemdefendlocontraoEstado.Hquesereferir,ainda,aDeclaraodoPovoTrabalhadoreExplorado,aprovadoem1918naexUnioSovitica,que,naspalavrasdeJosAfonsodaSilva,
noselimitaraareconhecerdireitoseconmicosesociais,dentrodoregimecapitalista,masarealizarumanovaconcepodasociedadeedoEstadoe,tambm,umanovaidiadedireito,quebuscasselibertarohomem,deumavezportodas,dequalquerformadeopresso.(SILVA,2002,p.161)
1428282538592.736 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 5/11
Nohdvidasdequetaldeclarao,aliadaaosideaisMarxistas,influenciouprofundastransformaesnaSociedadee,conseqentemente,naformadeatuaodosDireitosFundamentais,comoserestudadoaseguir.Entretanto,nopodemosdeixardeseguiroentendimentodeBobbio(1992)quandoafirmaqueaDeclaraoUniversaldosDireitosdoHomem,de1948,quemdincioterceiraemaisimportantefasedosDireitosFundamentaispois,almdesuauniversalidade,ela:
Peemmovimentoumprocessoemcujofinalosdireitosdohomemdeverosernomaisapenasproclamadosouapenasidealmentereconhecidos,pormefetivamenteprotegidosatmesmocontraoprprioEstadoqueostenhaviolado.(BOBBIO,1992,p.30)
Noobstante,Bobbio(1992)lembratambmqueaDeclaraode1948apenasoinciodeumlongoprocesso,poisnotemforasdenormajurdica.SurgidacomofimdaSegundaGuerraMundialafimdecombaterasatrocidadescometidascontraadignidadehumana,noentenderdeBobbio,aDeclaraoapenasumidealaseralcanado(6).
Diantedessavastaevoluohistrica,podemosverificaraimpossibilidadedeseratribudoaosDireitosFundamentaisapenasumfundamentoabsoluto.AindaqueateoriadoDireitoNaturalsejaconsistentenoquedizrespeitoaosurgimentodopensamentodirecionadoproteodadignidadehumana,nosuficienteparaexplicartodososDireitosFundamentaishojeexistentes.
ParaBobbio(1992),osdireitoshumanospositivadosnoderivamdoestadodenatureza,oqualfoiutilizadoapenascomoargumentoparajustificarracionalmentedeterminadasexignciasdohomem.Segundoele,orealsurgimentodealgunsdireitosderivadaslutasemovimentostravadospeloshomenscujasrazesdevemserbuscadasnarealidadesocialdapoca,enonoestadodenatureza,poisesterevelaahipteseabstratadeumestadosimples,primitivo,ondeohomemvivecompoucoscarecimentosessenciais,opostoaomundodeondederivoutodaagamadeDireitosFundamentaisquehojeconhecemos.NaspalavrasdeCademartori:
Oseufundamentodevalidadenoumdadoobjetivoextraveldanaturezahumana,masoconsensogeraldoshomensacercadamesma,jquetaisdireitossoreconhecidosportodasassociedadescivilizadaseestampadosemDeclaraesUniversais.(CADEMARTORI,1999,p.34)
4Transformaodoconceito:astrsgeraesdedireitosfundamentais
OconceitodeDireitosFundamentaisestintimamenteligadoevoluodasociedade,oque,comovistoanteriormente,acarretouumamodificaonastutelaspretendidase,conseqentemente,abriuespaoparaosurgimentoconstantedenovosDireitos.
OsDireitosFundamentaisclssicoseramsatisfeitospormeiodeumameraomissodoEstado.Comodesenvolvimentodasociedade,entretanto,talconceitonomaisbastouparaocumprimentodasexignciassupervenientes.SurgiramdireitosquepassaramaexigirumaatitudepositivaporpartedoEstado,oqueatribuiaostitularesdeDireitosFundamentaisdoistiposdeprerrogativas:liberdadeepoder.CelsoRibeiroBastosnocompartilha,porm,doentendimentodeBobbionosentidodequeliberdadeepodersodireitosantagnicos,poisentendeque:
Hmuitasliberdadesquenenhumprejuzosofremcomosurgimentodasnovasmodalidadesprotetorasdohomem,demonstrandoquenumagrandereahplenacomplementaridadeentreasduassortesdegarantias.(BASTOS,2001,p.181)
OlemadaRevoluoFrancesa,conformeafirmaBonavides(2002),profetizouaseqnciahistricadagradativainstitucionalizaodosDireitosFundamentais,doquedecorresuadivisoemtrsgeraes(7),sucessivamente:direitosdaliberdade,daigualdadeedafraternidade.
Osdireitosdeprimeirageraocorrespondemaosdireitosdaliberdade,eforamosprimeirosprevistosconstitucionalmente.Referemseaosdireitoscivisepolticos,tmcomotitularoindivduoesodireitosderesistnciaouoposiocontraoPoderPblico.PressupemumaseparaoentreEstadoeSociedade,emqueestaexigedaqueleapenasumaabsteno,ouseja,umaobrigaonegativavisandoanointerferncianaliberdadedosindivduos.SegundoBobbio(1992),sodireitosquereservamaoindivduoumaesferadeliberdade"emrelaoao"Estado.Nestamesmadimenso,pormnoqueconcerneaosdireitospolticos,Bobbioafirmaseremdireitosqueconcedemumaliberdade"no"Estado,poispermitiramumaparticipaomaisampla,generalizadaefreqentedosmembrosdacomunidadenopoderpoltico.
PodemsercitadoscomoexemplosdeDireitosFundamentaisdeprimeirageraoosdireitosvida,liberdadeeigualdade,previstosnocaputdoartigo5daConstituioFederalde1988.Derivadosdetaisdireitos,tambmpodemserdestacadoscomodireitosdeprimeirageraonaConstituiobrasileiraasliberdadesdemanifestao(art.5,IV),deassociao(art.5,XVII)eodireitodevoto(art.14,caput).
Osdireitosdasegundageraosoossociais,culturaiseeconmicos.Derivadosdoprincpiodaigualdade,surgiramcomoEstadosocialesovistoscomodireitosdacoletividade.SodireitosqueexigemdeterminadasprestaesporpartedoEstado,oqueocasionalmentegeroudvidasacercadesuaaplicabilidadeimediata,poisnemsempreoorganismoestatalpossuimeiossuficientesparacumprilos.Talquestionamento,entretanto,foisanadonasmaisrecentesConstituies,talcomoabrasileira,queprevnoart.5,1aautoaplicabilidadedasnormasdefinidorasdosdireitosegarantiasfundamentais.Tratamsedosdireitossociais.PartindosedoraciocniodeBobbio,sodireitos
1428282538685.914 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 6/11
deliberdade"atravs"ou"pormeio"doEstado.
NaConstituiobrasileirade1988,taisdireitosestoelencadosemcaptuloprprio,denominado"dosdiretossociais",ondeestodescritosdiversosDireitosFundamentais,dentreosquaisosdireitoaeducao,sade,trabalho,moradia,lazer,seguranaeprevidnciasocial(art.6,caput).
Nestatangente,nasceuumnovoconceitodeDireitosFundamentais,osquaispassaramaserobjetivados.SegundoBonavides(2002),oEstadopassouateraobrigaodecriarpressupostosfticosparaarealizaodosdireitos,indispensveisaoplenoexercciodaliberdade,sobreosquaisoindivduojnotempropriamenteopoder.TaispressupostoscomeamainspirartambmalegislaodeDireitosFundamentaisconstantedeTratados,pactoseconvenesinternacionais.ConformeBonavides,"passaramaservistosnumaperspectivatambmdeglobalidade,enquantochavedelibertaomaterialdohomem."(2002,p.521)AaocomeaapartirnodeumEstadoemparticular,masdeumacomunidadedeEstados.
Assentadossobreafraternidade,surgemosDireitosFundamentaisdeterceiragerao,osdireitosdifusos,osquaisvisamproteodoserhumano,enoapenasdoindivduooudoEstadoemnomedacoletividade.NaspalavrasdeSarlet,"trazemcomonotadistintivaofatodesedesprenderem,emprincpio,dafiguradohomemindivduocomoseutitular,destinandoseproteodegruposhumanos."(1998,p.50)
Aatribuiodadenominaode"direitosdesolidariedade"ou"fraternidade"aosdireitosdaterceiragerao,noentenderdeSarlet,conseqnciadasuaimplicaouniversal,"porexigiremesforoseresponsabilidadesemescalaatmesmomundialparasuaefetivao."(1998,p.51)
Aprincpio,soidentificadoscincodireitoscomosendodaterceiragerao:odireitoaodesenvolvimento,paz,aomeioambiente,odireitodepropriedadesobreopatrimniocomumdahumanidadeeodireitodecomunicao.Podem,entretanto,surgiroutrosdireitosdeterceiragerao,medidaqueoprocessouniversalistaforsedesenvolvendo.SegundoSarlet(1998),taisdireitosaindanoestocompletamentepositivadosnasConstituies,sendoemsuamaiorparteencontradosemTratadoseoutrosdocumentostransnacionais.
AlgunsautorestmadmitidoaexistnciadeumaquartageraodeDireitosFundamentais.SegundoBonavides(2002),emmeioaumasociedadequecaminharumoaumaglobalizaoeconmicaneoliberal,cujafilosofiadepodernegativaeintentaadissoluodoEstadoNacionaldebilitandooslaosdesoberania,osdireitosdequartageraosurgemjuntoglobalizaopolticanaesferadanormatividadejurdica.Soelesosdireitosdemocracia,informaoeaopluralismo.TaisdireitosformamopicedapirmidedosDireitosFundamentais.ParaBonavides,"osdireitosdequartageraocompendiamofuturodacidadaniaeoporvirdaliberdadedetodosospovos.Tosomentecomelesserlegtimaepossvelaglobalizaopoltica."(2002,p.525)
NotocanteaplicabilidadedosDireitosFundamentais,Comparatoatribuilhesalgunsprincpios,osquais,segundoele,"docoesoaotodoepermitemsempreacorreoderumos,emcasodeconflitosinternosoutransformaesexternas."(2001,p.60)Dividemseemprincpiosaxiolgicoseestruturais.OsprincpiosaxiolgicossupremossoosqueformamatradedaRevoluoFrancesa:liberdade,igualdadeefraternidade.
Osprincpiosestruturaissodeduasespcies.OprimeirodelesoprincpiodairrevogabilidadedosDireitosFundamentais.AevoluohistricasfazampliaranecessidadedeformulaodenovosDireitose,porisso,aquelesjdeclaradosereconhecidosoficialmentenopodemserrevogados,
dadoqueelesseimpem,pelasuaprprianatureza,nosaosPoderesPblicosconstitudosemcadaEstado,comoatodososEstadosnoplanointernacional,eatmesmoaoprprioPoderConstituinte.(COMPARATO,2001,p.64)
Ooutroprincpioconsistenacomplementaridadesolidria.SeuconceitobemdeclaradonaConfernciaMundialdosDireitosHumanos,realizadaemVienaem1993,segundoaqual:
Todososdireitoshumanossouniversais,indivisveis,interdependenteseinterrelacionados.Acomunidadeinternacionaldevetratarosdireitoshumanosglobalmente,demodojustoeeqitativo,comomesmofundamentoemesmanfase(8).
Daextraiseque"todosossereshumanosmerecemigualrespeitoeproteo,atodotempoeemtodasaspartesdomundoemqueseencontrem."(COMPARATO,2001,p.65)
5Aconstitucionalizaodosdireitosfundamentais
Comoconseguimosverificar,osDireitosFundamentaissoanterioresidiadeconstitucionalismoque,segundoMoraes,"tosomenteconsagrouanecessidadedeinsculpirumrolmnimodedireitoshumanosemumdocumentoescrito,derivadodiretamentedasoberanavontadepopular."(1998,p.19)Assim,aConstituiorefletenadamaisdoqueapositivaodosDireitosFundamentaisnombitointernodosEstados.
1428282538794.095 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 7/11
ParaRicardoFiuza,afinalidadeprimeiradeumaConstituioagarantiadosdireitosindividuais,"poissoosindivduosque,unidosemsoberanianacional,formamumEstado,cujosrgosdepoder,ento,soestruturados."(1991,p.48)
AconstitucionalizaosurgiujustamentecomosmovimentosqueformaramopicedainstitucionalizaodosDireitosFundamentaisreferidosanteriormente.SegundoComparato(2001),osEstadosUnidosforamospioneirosnoreconhecimentodosDireitosFundamentaispeloEstado,elevandoosanvelconstitucional.NomenosimportantefoiaRevoluoFrancesa,quetrouxenoart.16desuaDeclaraoque"qualquersociedadeemquenoestejaagarantiadosdireitosnemestabelecidaaseparaodospoderes,notemConstituio."
PelaacepoantigadeConstituio,estanorefletiaumatodevontade,nemdopovo,nemdosgovernantes:exprimiasimplesmenteaestruturasocial.ParaJorgeMiranda,nesteperodoaConstituiopossuaumsentidoinstitucional,queapenaslegitimavaaatuaodoEstado,pois"semprincpiosepreceitosnormativosareglo,oEstadonopoderiasubsistir[...]atravsdessesprincpiosepreceitosqueseoperaainstitucionalizaodopoderpoltico."(MIRANDA,2002,p.323)
Assim,aConstituiomoderna,queadoutrinadenominade"Constituiomaterial",passaaserumatodevontade,"osupremoatodevontadepolticadeumpovo."(COMPARATO,2001,p.107)OnovoEstadoconstitucionalrefleteumaprofundaalteraonosideaispolticos,naspalavrasdeJorgeMiranda:
Emvezdatradio,ocontratosocialemvezdasoberaniadoprncipe,asoberanianacionalealeicomoexpressodavontadegeralemvezdoexercciodopoderporumsouseusdelegados,oexercciopormuitos,eleitospelacolectividadeemvezdarazodoEstado,oEstadocomoexecutordenormasjurdicasemvezdesditos,cidadoseatribuioatodososhomens,apenasporseremhomens,dedireitosconsagradosnasleis.(MIRANDA,2002,p.45)
Apartirdeento,oconstitucionalismopassaaregularasatividadesdosgovernantesesuasrelaescomosgovernados:"Emvezdeosindivduosestaremmercdosoberano,elesagorapossuemdireitoscontraele,imprescritveiseinviolveis."(MIRANDA,2002,p.326)AindaconformeJorgeMiranda,aConstituionopassadeummeioparaatingirumafinalidade,queconsistenaproteoqueseconquistaemfavordosindivduos.Segundosuaspalavras:
OEstadoconstitucionaloqueentregaConstituiooprosseguirasalvaguardadaliberdadeedosdireitosdoscidados,depositandoasvirtualidadesdemelhoramentonaobservnciadosseuspreceitos,porelaseraprimeiragarantiadessesdireitos(grifamos).(MIRANDA,2002,p.326)
EmrazodaimportnciadaConstituiomaterial,surgeentoanecessidadederedigilaemumdocumentosolene,segundoKelsen,"umconjuntodenormasjurdicasquepodesermodificadoapenascomaobservnciadeprescriesespeciaiscujopropsitotornarmaisdifcilamodificaodessasnormas"(1998,p.182),peloquedenominadadeConstituioformal.
Destarte,asCartasConstitucionais,naformacomohojesoconhecidas,soumreflexodapositivaodosDireitosFundamentais,doquederivouarigidezesupremaciaconstitucionalquepredominamnoEstadodeDireito.
6Internacionalizaodosdireitosfundamentais
Conformejestudado,osDireitosFundamentaisforamdesdesempredireitosuniversais,ouseja,direitosinerentesaohomempelosimplesfatodefazerpartedaraahumana.Entretanto,aproteodosDireitosFundamentaiseraexercida,atosculoXIX,apenasnoslimitesdoEstadodoqualocidadofaziaparte.Nesteperodo,comoreferePiovesan(2000),oDireitoInternacionallimitavasearegularasrelaesentreEstados,emmbitoestritamentegovernamental.
AinternacionalizaodosDireitosFundamentaisteveseuincionasegundametadedosculoXIX,conformelecionaComparato(2001),oqualdivideaemduasfases.Aprimeiradelasmanifestaseemtrssetores,dosquaisfazparteoDireitoHumanitrio,quecompreendeoconjuntodeleisecostumesdeguerra,visandoproteodossoldadosferidos,prisioneirosesociedadecivil(9).SegundoPiovesan,oDireitoHumanitrio"seaplicanahiptesedeguerra,nointuitodefixarlimitesatuaodoEstadoeasseguraraobservnciadeDireitosFundamentais."(2000,p.123)Emdecorrncia,segundoamesmadoutrinadora,caracterizouaprimeiraexpressodelimitaoliberdadeeautonomiadosEstadosnoplanointernacional.
JuntoaoDireitoHumanitrio,ooutrosetorindicadoporComparato(2001)consistiunalutacontraaescravido,movimentomarcadopeloAtoGeraldaConfernciadeBruxelas,de1890,queestabeleceuregrasderepressoaotrficodeescravosafricanos.
AoladodessessetoresassumegrandeimportnciaparaaprimeirafasedainternacionalizaodosDireitosFundamentaisaregulaodosdireitosdotrabalhadorassalariado,quesedeucomacriaodaOrganizaoInternacionaldoTrabalho(OIT)em1919.Institudacomointuitoderegularacondiodostrabalhadoresnombitomundial,jpossua183Convenesaprovadasatjunhode2001(10).
Piovesan(2000)citaaindaosurgimentodaLigadasNaes,criadaapsaPrimeiraGuerraMundialcomointuitodepromoveracooperao,pazeseguranainternacional.A
1428282538882.232 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 8/11
ConvenodaLigadasNaes,de1920,continhaprevisesgenricasrelativasaosdireitoshumanos,alcanandolimitessoberaniaestatalatravsdesanesimpostasaosEstadosqueviolassemsuasobrigaes.
Osreferidosinstitutos,segundoPiovesan(2000),assemelhamsemedidaqueinseremotemadosdireitoshumanosnaordeminternacional.Apartirda,ohomempassaasersujeitodeDireitoInternacional,enosomenteoEstadodoqualelefazparte.Passaramaexistirinteressestransnacionais,quenomaisrepresentavamavontadedoEstado,massiminteressesmundiais.Naspalavrasdareferidaautora:
Atravsdestesinstitutos,nomaissevisavaprotegerarranjoseconcessesrecprocasentreosEstados.Visavasesimaoalcancedeobrigaesinternacionaisaseremgarantidasouimplementadascoletivamenteque,porsuanatureza,transcendiamosinteressesexclusivosdosEstadoscontratantes.EstasobrigaesinternacionaisvoltavamsesalvaguardadosdireitosdoserhumanoenodasprerrogativasdosEstados.(PIOVESAN,2000,p.126)
AindaconformePiovesan,
PrenunciaseofimdaeraemqueaformapelaqualoEstadotratavaseusnacionaiseraconcebidacomoumproblemadejurisdiodomstica,restritoaodomnioreservadodoEstado,decorrnciadesuasoberania,autonomiaevontade.(PIOVESAN,2000,p.128)
ComosujeitosdeDireitoInternacional,consolidaseaidiadequeosindivduospossuemcapacidadeinternacional,equeoproblemadosDireitosFundamentaisnoseencontrarestritojurisdiodomstica,mas"constituemmatriadelegtimointeresseinternacional."(PIOVESAN,2000,p.128)
AsegundafasedainternacionalizaodosDireitosFundamentais,segundoComparato(2001),situasenopsSegundaGuerraMundial.Apsosmassacreseatrocidadespraticadosemdecorrnciadofortalecimentodototalitarismoestatal,ahumanidadeviuanecessidadedereconstruodosDireitosFundamentais,percebendoovalorsupremodadignidadehumana.
Apartirdeento,reforaseaidiadequeaproteodosDireitosFundamentaisnodeveserrestritaesferadoEstado,massimumapreocupaodembitointernacional.ConformeCanadoTrindade(2000),jnosetratavadeprotegerindivduossobcertascondiesouemdeterminadassituaes,comonaprimeirafase,masdeprotegeroserhumanocomotal.
ComoafirmaPiovesan(2000),passouseentoabuscarumaaointernacionalmaiseficazparaaproteodessesdireitos,queculminouemumasistemticanormativadeproteointernacional,fazendopossvelaresponsabilizaodoEstadoquandoestemostrarfalhasouomissesnatarefadeproteodosDireitosFundamentais.AindasegundoCanadoTrindade(2000),aproteodosDireitosFundamentaisnoseesgotanaaodoEstado,equandoasviasinternasounacionaissemostramincapazespararesguardartaisdireitosquesoacionadososinstrumentosinternacionaisdeproteo.
Paraatingirtalfim,em1945criaramseasNaesUnidas,comdiversosobjetivosdeprossecuointernacional,dentreosquaisdestacaseaproteointernacionaldosdireitoshumanos.Nestesentidoversaoart.1daCartadaOrganizaodasNaesUnidas,de1945:
Art.1OspropsitosdasNaesUnidasso:
[...]
3.conseguirumacooperaointernacionalpararesolverosproblemasinternacionaisdecartereconmico,social,culturalouhumanitrio,eparapromovereestimularorespeitoaosdireitoshumanosesliberdadesfundamentaisparatodos,semdistinoderaa,sexo,lnguaoureligio.(grifonosso)
NosdizeresdePiovesan:
ACartadasNaesUnidasde1945consolida,assim,omovimentodeinternacionalizaodosdireitoshumanos,apartirdoconsensodeEstadosqueelevamapromoodessesdireitosapropsitoefinalidadedasNaesUnidas.Definitivamente,arelaodeumEstadocomseusnacionaispassaaserumaproblemticainternacional,objetodeinstituiesinternacionaisedoDireitoInternacional.(PIOVESAN,2000,p.139)
TambmresponsvelpelainternacionalizaodosDireitosFundamentaisfoiaDeclaraoUniversaldosDireitosdoHomem.AssinadaemParisem10dedezembrode1948,foiopicedohumanismopolticodaliberdade.Nascidacomointuitodecumprircomodispostonoart.55daCartadasNaesUnidas(11),foielaboradacomofimmaiordefazercessaraguerraedestruioentrepases,cujopontocrucialfoiaSegundaGuerraMundial.Emseuprembulo,colocaque"oreconhecimentodadignidadeinerenteatodososmembrosdafamliahumanaedeseusdireitosiguaiseinalienveisofundamentodaliberdade,dajustiaedapaznomundo."
NosdizeresdePiovesan,"paraaDeclaraoUniversalacondiodepessoaorequisitonicoeexclusivoparaatitularidadededireitos."(2000,p.143)Taldocumentofoi,noentenderdeBonavides,ummistodeconvergnciaesntese:
1428282538981.395 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 9/11
Convergnciadeanseioseesperanas[...].Sntese,tambm,porquenobronzedaquelemonumentoseestamparamdeformalapidardireitosegarantiasquenenhumaConstituiolograraaindacongregar,aoredordoconsensouniversal.(BONAVIDES,2002,p.527)
SegundoPiovesan,ofatodetersidoaprovadapor48Estados,comoitoabstenes,inexistindoqualquerquestionamentoouvotocontrrio,tornaaDeclaraoumdocumentodeafirmaodeumaticauniversal"aoconsagrarumconsensosobrevaloresdecunhouniversalaseremseguidospelosEstados."(PIOVESAN,2000,p.142)
7Aexperinciabrasileira
DesdeasuaprimeiraConstituio,oBrasiljsepreocupavacomadefesadosDireitosFundamentais.ACartade1924previa,emseuartigo179,umrolde35(trintaecinco)direitosdestinadosaoscidadosbrasileiros.Entretanto,averdadeiragarantiadosDireitosFundamentaisfoiinstitudacomaConstituiodaRepblicaFederativadoBrasilde1988,naqualestoprevistos,almdovastoroldedireitosegarantiasindividuaiscontidosemseuartigo5,umaenormegamadeDireitosFundamentaisespalhadospelotextoconstitucional.emdecorrnciadessaimensidodedireitosqueaCartade1988hojedenominada"ConstituioCidad".
Noqueconcerneaocontextointernacional,oBrasilacompanhouaevoluodauniversalizaodosDireitosFundamentaisdesdeoseuincio,tendodemonstradohistricapreocupaocomagarantiadessesmesmosdireitos.ComoafirmaCanadoTrindade:
[...]jnosprimrdiosdafaselegislativadeelaboraodosinstrumentosinternacionaisdeproteodosdireitoshumanos,emesmoantesdeles,seformaranoBrasilumacorrentedepensamentoentrejusinternacionalistasaosquaiscorresponderam,emdiferentesgraus,contribuiesparainiciativasdeoutroradogovernobrasileiro,nosentidodequeanoodesoberania,emsuaacepoabsoluta,mostravaseinadequadaaoplanodasrelaesinternacionais,devendocederterrenonoodesolidariedade.(TRINDADE,2000,p.35)
SegundoCanadoTrindade(2000),ocorreram,entretanto,oscilaesnaprticadoDireitoInternacionalnoBrasil,ocorridasnoperododaditaduramilitar,emqueopasabarcouumlongoperododeautoritarismo,passandoaadotarumaposiodefensivanoplanointernacional.
ConformeafirmaPiovesan(2000),foiaolongodoprocessodedemocratizaoqueainternacionalizaodosDireitosFundamentaisfortaleceusenoBrasil,"aceitandoexpressamentealegitimidadedaspreocupaesinternacionaisedispondoseaumdilogocomasinstnciasinternacionaissobreocumprimentoconferidopelopassobrigaesinternacionalmenteassumidas."(PIOVESAN,2000,p.232)
Destarte,oroldeTratadosInternacionaisdeDireitosFundamentaisratificadospeloBrasilhojesubstancial.Dentreelesdestacamse:PactoInternacionaldosDireitosCivisePolticos(1992),PactoInternacionaldosDireitosEconmicos,SociaiseCulturais(1992),ConvenoparaaPrevenoeRepressodoCrimedeGenocdio(1951),ConvenocontraaTorturaeoutrosTratamentosouPenasCruis,DesumanosouDegradantes(1989),ConvenosobreaEliminaodetodasasformasdeDiscriminaocontraaMulher(1984),ConvenosobreaEliminaodetodasasformasdeDiscriminaoRacial(1968),ConvenosobreosDireitosdaCriana(1990),ConvenoAmericanadeDireitosHumanosPactodeSanJosdaCostaRica(1992)eseuProtocoloAdicional(1996),ConvenoInteramericanaparaPrevenirePuniraTortura(1989)eConvenoInteramericanaparaPrevenir,PunireErradicaraViolnciacontraaMulher(1995).
DentreosTratadosdosquaisoBrasilsignatrio,destacaseaConvenoAmericanasobreDireitosHumanosPactodeSoJosdaCostaRicade1969,que,almdeprevernormasdedireitomaterial,estabelecergoscompetentesparaverificarocumprimentodoscompromissosassumidospelosEstadospartes,quaissejamaComissoInteramericanadeDireitosHumanoseaCorteInteramericanadeDireitosHumanos.OBrasiladeriuconvenoem1992,pormreconheceuacompetnciajurisdicionaldaCorteapenasem1998.
8ConsideraesFinais
AconjugaodeidiasbasilaresarespeitodosDireitosFundamentaispermitiunosverificarqueabuscapelocorretoconceitodessesdireitosenvolveadelimitaodesuatrajetriahistrica,queseinicioulogoqueohomempassouaserelacionaremsociedade.
Seguindoestaanlise,percebemosqueosDireitosFundamentaisnoestolimitadosConstituio,eestoneladispostosapenasparaeivaremsedeumamaiorintangibilidade.Nestatangente,verificamosqueosDireitosFundamentaisnoserestringemesferainterna,massoummistodeconquistasderivadasdalutapelodireitoedatentativaderegulaodavidaemumasociedadecadavezmaisinternacional.
Abstract:ThepresenttheoreticaldigressionhasthepurposetostudytheconceptandtheevolutionmapoftheBasicRights,sinceitsoriginasnaturallawsofthemanuntilithasbeenwrittenintheConstitutionsanditsinternationalextension.Todothis,wewillanalyzethedocumentsandthefactualandculturalsupportsthathadformedthelandmarkofthethreegenerationsofBasicRights,transformingthemintoguaranteesofthemanagainsttothesovereignState.Throughthisstudy,wewillbeabletoidentify
1428282539139.349 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 10/11
therealmeaningoftheserights,itshistoricalextensionandconsequences,helpingtheunderstandingofthecurrentcontextandthesolutionstothecrisisoftheContemporaryState.
Keywords:basicrightsconstitutioninternationalization
Notasexplicativas
(1)Bobbiocitacomoexemplodetermosavaliativos:"Direitosdohomemsoaquelescujoreconhecimentocondionecessriaparaoaperfeioamentodapessoahumana,ouparaodesenvolvimentodacivilizao...(grifonosso)"(1992,p.16)
(2)AprpriaConstituioBrasileiraatualfazrefernciaadiversasexpresses:direitoshumanos(art.4,II),direitosegarantiasfundamentais(ttuloII),direitoseliberdadesfundamentais(art.5,XLI),DireitosFundamentaisdapessoahumana(art.17).JosAfonsodaSilva(2002)citaaindadireitosnaturais,direitosindividuais,direitospblicossubjetivos,liberdadesfundamentaiseliberdadespblicas,quenoseroaquiaprofundadospois,comoversaoreferidoautor,soconceitoslimitadoseinsuficientes.
(3)SegundoComparato(2001),operodoaxialcorrespondeaossculosVIIIaIIa.C,eassimdenominadopoisformariaoeixohistricodahumanidade.Noinciodoperodoaxialsurgiramosprimeirosprofetassrios,inspiradoresdosprofetasdeIsraele,nocentodomesmoperodo,entre600e480a.C,coexistiramgrandesdoutrinadores,comoBuda,LaoTsePitgoras.
(4)NoinciodaDeclarao,fazseaseguinteafirmativa:"Consideramosasseguintesverdadescomoautoevidentes,asaber,quetodososhomenssocriaturasiguais,dotadaspeloseucriadodecertosdireitosinalienveis,entreosquaisavida,aliberdadeeabuscadafelicidade."TraduodeFbioKonderComparato(2001).
(5)Nestemomentoutilizamosaexpresso"DireitosHumanos"porserestaautilizadapeloautoremquesto.
(6)ADeclaraoUniversaldosDireitoHumanosde1948,porsuaefetivaimportnciacomoinstrumentodeprofundamodificaonoconceitoerespeitodosDireitosFundamentais,maisprofundamenteestudadanoCaptuloII.
(7)Algunsautorescriticamautilizaodaexpresso"geraes",preferindoousodotermo"dimenses"pois,conformeSarlet,"oreconhecimentoprogressivodenovosDireitosFundamentaistemocarterdeumprocessocumulativo,decomplementaridade,enodealternncia,detalsortequeousodaexpresso'geraes'podeensejarafalsaimpressodesubstituiogradativadeumageraoporoutra."(1998,p.47)Tratase,entretanto,deumadiscussoapenasterminolgica,poisocontedodoconceitodas"dimenses"ou"geraes"pacficonadoutrina.
(8)TraduoextradadeComparato,2001,p.65.
(9)Osdocumentosquemarcaramessafaseforam:ConvenodeGenebra(1864),quefundouaComissoInternacionaldaCruzVermelha,eConvenodeHaia,queestendeuosprincpiosaosconflitosmartimos.
(10)DadoextradodositedaOrganizaoInternacionaldoTrabalho,escritrioBraslia:Disponvelemhttp://www.ilo.org/public/portugue/region/ampro/brasilia/rules/organiza.htm.Acessoem:25set.2004.
(11)Oartigo55daCartadasNaesUnidasversaoseguinte:"ComofimdecriarcondiesdeestabilidadeebemestarnecessriassrelaespacficaseamistosasentreasNaes,baseadasnorespeitoaoprincpiodaigualdadededireitosedaautodetermiNaodospovos,asNaesUnidasfavorecero:[...]c)orespeitouniversaleefetivodosdireitoshumanosedasliberdadesfundamentaisparatodos,semdistinoderaa,sexo,lnguaoureligio.(grifonosso)"
Referncias
BASTOS,CelsoRibeiro.Cursodedireitoconstitucional.22.ed.SoPaulo:Saraiva,2001.
BOBBIO,Norberto.Aeradosdireitos.RiodeJaneiro:Campus,1992.
BONAVIDES,Paulo.Cursodedireitoconstitucionalpositivo.12.ed.SoPaulo:Malheiros,2002.
BRASIL,Constituio(1988).ConstituiodaRepblicaFederativadoBrasil.Braslia,DF:SenadoFederal,1988.
BREGAFILHO,Vladimir.DireitosfundamentaisnaConstituiode1988:contedojurdicodasexpresses.SoPaulo:JuarezdeOliveira,2002.
1428282539232.622 Michelli_Rev85
http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/Rev_85/artigos/MichelliPfaffenseller_rev85.htm 11/11
CANOTILHO,J.J.Gomes.DireitoconstitucionaleteoriadaConstituio.Coimbra:Almedina,1998.
COMPARATO,FbioKonder.Aafirmaohistricadosdireitoshumanos.2.ed.SoPaulo:Saraiva,2001.
FIUZA,RicardoArnaldoMalheiros.LiesdedireitoconstitucionaleteoriageraldoEstado.BeloHorizonte:L,1991.
KELSEN,Hans.TeoriageraldodireitoedoEstado.TraduodeLusCarlosBorges.3.ed.SoPaulo:MartinsFontes,1998.
MIRANDA,Jorge.TeoriadoEstadoedaConstituio.RiodeJaneiro:Forense,2002.
MORAES,Alexandrede.Direitoshumanosfundamentais:teoriageral,comentriosaosartigos1a5daConstituiodaRepblicaFederativadoBrasil:doutrinaeJurisprudncia.2.ed.SoPaulo:Atlas,1998.
ORGANIZAOINTERNACIONALDOTRABALHO.EscritrioBraslia.Disponvelem:.Acessoem:25set.2004.
PIOVESAN,Flvia.Direitoshumanoseodireitoconstitucionalinternacional.4.ed.SoPaulo:MaxLimonad,2000.
SARLET,IngoWolfgang.Aeficciadosdireitosfundamentais.PortoAlegre:Liv.doAdvogado,1998.
SILVA,JosAfonsoda.Cursodedireitoconstitucionalpositivo.20.ed.SoPaulo:Malheiros,2002.
STEINFUS,Ricardo(Org.).Legislaointernacional.Barueri:Manole,2004.
SUPREMOTRIBUNALFEDERAL.Disponvelem.Acessoem:19abr.2004.
TRINDADE,AntonioAugustoCanado.AproteointernacionaldosdireitoshumanoseoBrasil(19481997):asprimeirascincodcadas.2.ed.Braslia:Ed.UniversidadedeBraslia,2000.
RevistaJurdicahttp://www.planalto.gov.br/ccivil_03/revista/revistajuridica/index.htm
Artigorecebidoem30/06/2007eaceitoparapublicaoem31/07/2007
ARevistaJurdicadestinasedivulgaodeestudosetrabalhosjurdicosabrangendotodasasreasdoDireito.
Osoriginaisserosubmetidosavaliaodosespecialistas,profissionaiscomreconhecidaexperincianostemastratados.
Todososartigosseroacompanhadosdeumaautorizaoexpressadoautor,enviadapelocorreioeletrnico,juntamentecomotextooriginal.
Rev.Jur.,Braslia,v.9,n.85,jun./jul,2007
Voltar
nacessosapartirdejulhode2007