iiNaul On Nga Mimerr Uripiv

The New Testament in the Uripiv language of Vanuatucopyright © 1996 Wycliffe Bible TranslatorsLanguage: Uripiv (Uripiv-Wala-Rano-Atchin)Dialect: UripivTranslation by: WBTThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2018-12-20PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 30 Jun 202196303ce7-aa0a-513c-862d-415957a542e1

Contents

Matiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Mak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Majingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1891 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2082 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239Epesas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Pilipae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2571 Tesalonaeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2622 Tesalonaeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2661 TIMOTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2692 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275Taetas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Pilimon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282Ibrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284Jemes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3001 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3062 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3121 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3162 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3213 Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322Jut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Bori se Jon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

iii

Matiu 1:1 1 Matiu 1:23

Nospen nga Mirres se IesuKristo ngaMATIUMuliBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Naul nga Matiu muli ngel ospe surinospen nga mirres, nga Iesu evi jinibb ngaAtuamuloli rijrijen tevi jinibb sen nir tuwipa vini, nga pivini pila mauren tevi jinibbsen nir. Ko suri Iesu ngok, ololi rijrijen ngaAtua muloli renge Naul On Tuwi arremali.Iesu eak renge vanu se meri Isrel nir, koelik ko emaur tevi nir ie. Ko nospen ngoksete evi se nir kobbong, ko evi ma se jinibbjijle ne iel ngatan.

Womujnen re naul ngel, Matiu ospe suridaron nga Iesu miak e, ko ejilwer suri eta-jer van re daron nga Jon mipaptaese Iesu,ko Demij mia-rrowrrowe ni. Ko vitunen,ejilwer suri daronnga Iesu mitipatunema-jingen sen re vanu ne Galili, nga muwraitweni nospen nga mirres sen tevi jinibbnir, ko okvisvisenir ko okloli jinibb arresre mesien ser. Ko vitunen, owrai twenikele daron nga Iesu milinglingi Galili e komian Jerusalem e. Ko ospe suri nanu ngaIesu muloli vitue re majingen sen. Kobongsin, ospe suri mijen se Iesu ko daronnga mimaur luwi kele e.

Matiu ospe kele nga Iesu evi jinibb nev-sivsenien nga mirres pelak nga orongwosepuwrai tweni nale nesesreien se Moses latnga muto suri. Ko owrai suri kele batunvanu se Atua, nga Atua mivini mivi Numalse jinibb sen nir.

Iesu metka sen nir1 Ngel evi naul ne metka se Iesu Kristo

metka se Devet, ko metka se Epram.2 Ko nise jinibb nir remetka nen: Epram

womu jer. Ko Epram evesi Aesak, ko Aesakevesi Jekop, ko Jekop evesi Juta ko niakensen nir. 3Ko Juta evesi Peres ko Sera, nuruko tasu se nuru ko Tamar; ko Peres evesiEsron, ko Esron evesi Ram. 4Ko Ram evesiAminatap, ko Aminatap evesi Nason, koNason evesi Salmon. 5 Ko Salmon evesiBoas nga tasu sen Reap, ko Boas evesi Opetnga tasu sen Rut, ko Opet evesi Jese. 6 KoJese evesi Numal Devet, ko Numal Devet

elesi luwe kele nesevin se Uria, ko evesiSolomon. 7 Ko Solomon evesi Reopoam,ko Reopoam evesi Apia, ko Apia evesi Asa.8 Ko Asa evesi Jeosapat, ko Jeosapat evesiJoram, ko Joram evesi Usia. 9 Ko Usiaevesi Jotam, ko Jotam evesi Eas, ko Easevesi Esekia. 10Ko Esekia evesi Manasa, koManasa evesi Amon, ko Amon evesi Josia.11 Ko Josia evesi Jekonia ko niaken sen nir.Rengedaronnenko aron tertere nir artekatwenir van re Bapilon e suri nuval.

12 Arteka twenir jile osuw, ko Jekoniaevesi Sealtiel, ko Sealtiel evesi Serupapel.13Ko Serupapel evesi Apiut, ko Apiut evesiEliakim, ko Eliakim evesi Asor. 14 Ko Asorevesi Satok, ko Satok evesi Akim, ko Akimevesi Eliut. 15 Ko Eliut evesi Eliesar, koEliesar evesi Matan, ko Matan evesi Jekop.16Ko Jekop evesi Josep diwen seMerri, ngamivi tasu se Iesu nga marveruse Mesaea.

17 Mitipatun re metka renge Epram,musuwsuw re Numal Devet, evi metkaesngavöl drromon ivij (14). Ko mitipatunkele renge Devet, musuwsuw re daron ngamarteka twenir van re Bapilon, evi metkaesngavöl drromon ivij kele. Ko mitipatunkele renge daron nga marteka twenir vanBapilon mijpari daron nga Kristo miak e,evi metka esngavöl drromon ivij kele.

Iesu eak18 Iesu Kristo errmali iel ngatan erpel.

Arlingi ore Merri, Iesu tasu sen. Ko sete-wor evan ji diwen sen Josep, ko Merrietaole nga milesi nga ni mitetaur. SuriNemin On ko esilvi ni. 19 Ko Josep, Merridiwen sen, evi jinibb nga mumomsawosmirres, ko orrorrmi pilinglingi silveni ne-sen sen bbong; omusus puwrai tevi jinibbnir, tuloli Merri non tiwis. 20Ko daron ngamurrorrmi nanu ngel e nir, ko anglo sanse Atua eplari jin renge bori san ko owraiowra “Josep, nik kuvi metka se Devet, setekupmetutu kuptekai ko wor Merri pivinesevin som. Suri bipi nga musloi ngok,Nemin On ko elai tevi. 21 Mian ko vi-nok Merri pia-wosi natun norman san, kokupa-lingi nisen piwajie Iesu. Suri ni pia-tekai tweni jinibb sen nir renge nololienser.”

22 Nanu ngok eplari jile osorsan tevinale san se Atua nga propet sen san owrawowomue tuwi pa: 23“Nesen melakel osloibipi mian ko pia-wosi natun norman san,ko para-lingi nisen piwajie Emanuel.” Konais nen arieni erpel: “Atua eptevi kerr.”

Matiu 1:24 2 Matiu 2:23

24 Mian ko Josep emra re meturen sen;ko ololi suri erpe nga anglo se Numalmuwrai tevi ni, ko etkai nesevin sen.25 Kosete evan jin ejpari daron nga muwosinatun norman miak. Ko daron nga miakjile musuw, ko elngi nisen ewajie Iesu.

2Jinibb sopor nga norongwosien ser milep

arini arwera parlesi Iesu1 Iesu eak renge Betliem ne Jutia, ko

renge daron nen, Erot evi batu numal. Kosete epriv, ko jinibb sopor nga norong-wosien ser milep arivel re vanu minijsan nga muto ngasu renge Is, ko ariniJerusalem e. 2 Ko arsusi arwera “Nibenibipi wel nga miak nga pivi numal se meriIsrel nir? Namlesi moju sen eplari, konamini tweni nablotoe ni.”

3 Daron nga numal Erot murnge nanungel e ko eririr elep, ko erpok kele re meriJerusalem kele nir aririr elep kele. 4 KoErot everus kortoni jinibb nga marlelepne sulsulen nir ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir, ko osusi tevir owra“Nibeni lat nga Mesaea piak ren?” 5 Konir arij weli ni, arwera “Mesaea piak rengeBetliem re Jutia. Suri nale san se Atua ngapropet sanmuli wowomue tuwi ngel, owra6 ‘Ko nik, Betliem re Jutia, setete kuwelilirenge jinibb nga marlelep nir renge Jutia.Natum san nga pia-pelari jim pivi numalnga pia-metmete jinibb suk nir meri Is-rel.’ ”

7 Mian ko vitunen vajin numal Eroteverus silveni bbonge jinibb nen nir ne Isvini ji ni, ko osusi tevir owra “Moju neneplari re daron sev?” 8 Arwera suri jiletevi, ko Erot ekrekrasir owrai tevir, “Erres,kapan kappej bipi wel nen pirres, ko porokaplesi ni, ko kaploli inu borongwose; koinu kele ban bolotoe ni.” Ko Erot okonitwenir arivel van Betliem e.

9-10 Ko daron nga marivel kele vajin, koarlesi kele moju nga; ko artaole, ko arirtemijpal. Ko moju nga owowomu kele nir,ko nir arvijuri. Arvijuri moju nga mian kooto jer mare momsawose naim nga Iesumiak ren. 11 Ko daron nga maran loloime, arlesi bipi wel nen nuru tasu sen Merri.Ko arjipa van ngatan ko arlotoe ni. Arlotoejile ko arsaro van renge nolo narr ser, koarlai merrenien ser tevi ni, arla gol koprangkinsens ko mir. 12 Mian ko vitunenvajin arlesi bori san nga Atua ewer orer

sete parkali lweni ji Erot e. Ko arkali lwenire sel minij e van renge vanu ser e.

Josep ko Merri orwosi natu nuru arwoluvan Ijip e

13 Ko daron nga lartul nga norong-wosien ser milep marivel e vajin, ko anglosan se Atua eplari ji Josep renge bori sanko owrai tevi owra “Kuptur imare kupwosibipi wolok ko tasu sen, kapwolu van Ijipmun e. Ko kaplik iok pijpari daron ngabea-wera lweni nale tevim. Suri Erot owrapirevji pini, ko otomori pa pipej.” 14Daronnga anglomuwrai jile tevi Josep nat ngamupong nen, ko Josep otur imare, owosibipi wel nen, ko nir tasu sen arwolu vanIjip mun e. 15 Ko arlik iok ejpari nga Erotmimij.

Ngok eplari osorsan tevi nale se Atuanga propet sen san muwrai wowomu paetuwi, “Inu beveruse natuk piplari Ijip kovini.”

Erot okoni jinibb nuval sen nir nga parevjipini bipiwarreng nir

16Mianko vitunen vajin Erot orongwosejinibb ne Is nen arkerkerasi, ko ololarlengleng. Ko okoni jinibb ne nuval senparevji pini bipi norman nir re Betliem korrale petpeti Betliem, nga sia ser ejpari eruko sia ser mulwi vitan. Ngel osorsan tevidaron nga jinibb ne Is marwerai tevi.

17 Ngok eplari erpe nale se Atuanga Jeremaea muwrai wowomue tuwi:18 “Arunge dingen san renge ngaim neRama, arting nga arting lengleng. Rejelko etengsi natun, ko omusus parjinge, surinatun armij pa osuw.”

Josep arivel lingi Ijip, ko arluwi vanNasrete

19 Mian ko Erot emij vajin, ko anglo seAtua eplari kele ji Josep renge bori sanrenge Ijip ko owrai tevi, owra 20 “Kupturimare, kupwosi bipi wolok, ko kami tasusen, kapluwi van re vanu Isrel kele e. Surimer nga muwra pirevji pini bipi wolokemij pa osuw.” 21 Ko Josep otur imare koowosi bipi wel nen, ko arluwi van re vanuIsrel e.

22Mianko Josepornge kele ngaArkelaosela wani milnge tata sen Erot, evi numalne Jutia. Murnge ko emtutu pian iok e.Mimtutu pian iok e, ko elesi bori san kelenga Atua ewer ore sete pian, ko arwolu vanre vanu ne Galili e. 23 Ko arini arlik rengengaim san nga nisen Nasret. Ngok eplari

Matiu 3:1 3 Matiu 4:10wor osorsan tevi nale se Atua nga propetsen san muwrai wowomu pae suri Kristo,“Ni parveruse meri Nasret ko.”

3Jon Baptaes ewerwer renge lolo merwer

1 Mian mian ko vitunen Jon Baptaesevini ewerwer re lolo merwer ne Jutia,owra 2 “Nolo kami pulululwi, suri otomorile pa batun vanu ne melrin pirrmali.”3 Suri Jon evi mer nga Atua mijilwer surirenge nale ngel nga propet Aesea mulituwi pa, muwra “Jinibb le san ekail rengelolo merwer, owra ‘Kaploli lilane sel seNumal putometmet terai. Kaplolimeseklesel sen nir parmetet pirres.’

4 Jon sunsun sen erpe propet Elaejatuwi. Ori nevlu kamel, ko netatuw senarloli nevlu buluk e. Ko re devjen nga renanen sen e, elai nato nga mok-rowrowre mösmös ko narrlu sukabak nga mierriorivi nanen sen.A 5 Ko nir jijle neJerusalem ko ne Jutia ko rrale nuwi seserne Jortan arivel ko arini jin. 6 Arini jin,ko daron nga marwera tweni nololien ser,ko Jon epaptaes nir renge nuwi seser neJortan.

7 Ko daron nga milesi Parasi ko Satusi,nga marivi jinibb nga marlelep re meriIsrel nir, ko Jon owrai tevir: “Kamivi jinibbnga kamsij O! Kamirpe metka ne numet.Koweta, kami kamrongwos kapwolu asi korenge lolaren se Atua nga pia-vini? 8 Poronolo kami pulululwi, rrek erres kapviseniwenen nen. 9 Sete kapwerwerai tevi kami:‘Epram evi metka se kerr, ko ngok rramivipa jinibb se Atua ko.’ Nu nuwrai tevikami: Atua orongwos pilai nevöt nawonngel nir ko pirienir parivi metka se Epram.10 Lelingen ngel artori batu deli oto met-met nga parta ototvi lape nai nir; ko naijijle nga marsij, sete wener marres mun,parta twenir parwirr nir van renge nabbnga min. 11 Nu nupaptaes nuwi e kami,kami nga nolo kamimulululwi. Ko san ngapivivitu suri inu, ni ean wor mare rengeinu. Inu sete nurres rragrrag nuvter rebesai but sen nga mirae. Ni pia-paptaesekami re Nemin On ko nabb. 12 Ni otorinai juljule san renge nevren nga pujlujlewene wit e nir, ko dokolvir parwirr lingijelangir; ko piser kortoni jelangir pilngirrenge bepeim sen, ko pusli dokolvir rengenabb nga sete san orongwose pivsi pini.”

Jon epaptaese Iesu13Vitunen Iesu evel re Galili vini re nuwi

seser ne Jortan, pian ji Jon pipaptaese ni.14 Ko Jon owra piwer ore ni, owra “Erpesenik kuvini jik nga inu bepaptaese nik?Erres ma poro nik kuppaptaese inu.” 15KoIesu erij weli, owra tevi ni: “Puto pirpokko wor, nga rroporloli nanu jijle nga Atuamimrreni parpelari.” Ko ni epaptaese nivajin.

16 Ko Iesu daron nga mipaptaes jile,evel lingi nuwi evesane, ko elesi melrinetpir; ko elesi Nemin se Atua ojubbul erpewumer, ko evini esilvi ni. 17Ko drrelan saneplari re melrin, owra “Morok evi natuknga memrreni, nurnge erres elep suri ni.”

4Demij orrowrrowe Iesu

1 Daron nga Jon mipaptaes jile Iesumusuw vajin, Nemin On etkai Iesu van relolo merwer nga Demij purrowrrowe ni.2 Ko Iesu elngi tweni nanen, owra pulotvan ji Atua. Ko mulot mian mian mijparivajin nabong ngavöl ivij (40), vitunen koornge numer eaji lenglenge. 3 Ko Demij,nga mok-rrowrrowe jinibb, evini jin, owrapuloli Iesupivitan. Koowrai tevi ni: “E, nikkuvi pa Atua natun, ko numer ajim. Kupw-erai tevi nevöt nawon ngel nir, parivi niv.”4Ko ni erij weli ni, owrai tevi ni, “Ejki, setebololi, suri aruli erpel renge Nale On seAtua, ‘Jinibb sete orongwose pimaur kis eniv kobbong; pimaur e nale jile ngok ngamiplari renge jingo Atua.’ ”

5 Vitunen Demij etkai Iesu van rengengaimngamuon renge Jerusalem, ko elngirenge drromdrromo Naim On mare jer,6 ko owrai tevi, “E, nik kuvi pa Atua natun.Kuprow jubbul vitan. Suri aruli erpelrenge Nale On se Atua: ‘Atua pia-konianglo sen nir, parwosinik renge nevrermare, suri nik tukjilaklak wos belam rengenevöt.’ ” 7 Ko Iesu owrai tevi: “Ejki, setebololi, suri aruli kele erpel renge Nale Onse Atua: ‘Nik sete kuprrowrrowe NumalAtua som te, pijki.’ ”

8 Vesan kele Demij etkai Iesu van rebotwen san nga muwu mare jer, ko evise-nie ni batun vanu jile ne iel ngatan nir, konosrövien nen nir. 9 Ko owrai tevi, “Poronik kupjipa van ngatan kuplotoe inu, kobea-lai nanu jile ngel nir tevim.” 10Ko Iesuowrai tevi ni, “Kupruj ngasu, Demij, suri

A 3:4 narrlu sukabak nga mierri: eg blong sugabag; honey.

Matiu 4:11 4 Matiu 5:13aruli erpel renge Nale On se Atua: ‘Nikkuplotoe Numal Atua som, ko ni kobbongnik kupmajing sen.’ ” 11Muwrai jile tevi, koDemij elinglingi ni. Ko anglo sopor arini jini ko armetmete ni.

12 Vitunen Iesu ornge nale nen ngamarlingi Jon renge naim ne nekaien, koni olwi van Galili e. 13 Mivini Galili, kosetemun evan Nasret, elinglingi Nasretojpon ko etajer van Kapaneam e, ko elik ie.Kapaneam evi ngaim san nga muto devjenuwito nga milep nga mubbun rrerralenisen Galili, renge vanu ne metka se Sepu-lon ko Naptali. 14 Ngok eplari osorsantevi nale san se Atua nga propet Aeseamuli tuwi pa, owra 15 “Vanu se Sepulonko vanu se Naptali re devje nuwi seser neJortan van re devjen nga ngalu e renge dis;jinibb nen nir arivi jinibb ne vare. 16Arivijinibb nga marlik renge nemalik, mian koarlesi vajinmoron ngamilep. Ko jinibb nirnga marlik renge vanu ne namol ne mijen,moron ngok eplari jir.”

17 Renge daron nen, Iesu etipatun ngamiwerwer, owra “Nolo kami pululwi, suriotomori le pa batun vanu ne melrin pir-rmali.”

Iesu everuse jinibb sen ivij18 Renge nabong kele san, Iesu evel

sere renge jeli nuwito ne Galili. Ko elesiniaken eru, Saemon nga marveruse Pita,ko Antru. Ortuwe niva renge nuwi, suriorivi jinibb nga morok-revrevei nai. 19 KoIesu owrai tevi nuru, “Kopor-vijuri inu,ko inu bea-loli kamru kopor-ivi jinibb ngamorok-revrevei jinibb.” 20 Ko ngavilvilnuru orlinglingi niva se nuru ko orvijurini.

21 Ko Iesu evel rujruj kele sopon ko elesiniaken kele eru, Jemes ko Jon, nuru tatase nuru Sepeti renge drrav ser, arilile nivaser. Ko everuse nuru. 22 Ko ngavilvilnuru orlinglingi drrav ko tata se nuru, koorvijuri ni.

Iesu evisviseni jinibb nir, ko ololi nir ngamarmesi arres luwi

23 Ko Iesu evel jile re Galili, ko ok-visviseni renge naim gortien ser, ko ok-werwer suri nale nga mirres suri batunvanu ne melrin. Ko ok-loli nir ngamarmesi mesien lele arres luwi.

24 Mian ko nospen sen arsupe rengeSiria jile. Ko jinibb nir arwosi jinibb jijlenga marmesi vini jin. Armesi mesienlele: sopor niber arerer, ko sopor demij

esisilvir, ko sopor nemi nai ololir armijmij,ko sopor nga niber sopor mimij. Ko ololinir arres luwi. 25 Ko delung elep arvijurini, jinibb ne Galili nir, ko Dekapolis nir,ko Jerusalem nir, ko Jutia nir, ko nir ngamarlik van devje Jortan e.

5Iesu evisviseni jinibb sennir renge botwen

mare1 Daron nga Iesu milesi delung nir, ko

otongsa van mare renge botwen san koelik ngatan. Ko jinibb sen nir arini jin,arlik rrale. 2 Ko ni esa jingon etipatunevisvisenir owra3 “Neiren renge nir nga norrorrmien ser

mian ngatan,suri batun vanu ne melrin evi pa se nir ko.4 Neiren renge nir nga marok-taure dau-

ren ne nololien,mian ko Atua pia-jinge nir ko.5Neiren renge nir nga nolormaran ngatan

jer,suri mian ko dan pia-ivi se nir ko, ko nanu

jile nga marto rengen.6 Neiren renge nir nga marmerrmerreni

nga murrun nga mirres puto pir-res, erpe jinibb armerrmerreni na-nen ser ko nuwi numer,

mian ko Atua pia-la nanu nga marmer-rmerreni tevir ko.

7 Neiren renge nir ngamarok-telasi jinibb,mian ko Atua pia-telasi tweni nir ko.8 Neiren renge nir nga nolor marwokwok,mian ko nir para-lesi Atua ko.9 Neiren renge nir nga marok-loli demat,suri mian ko jinibb nir para-veruse nir

Atua natun ko.10Neiren renge nir nga jinibbmarloli misij

tevir suri arloli nanu nga marres,suri batun vanu ne melrin evi pa se nir ko.

11 “Ko neiren renge kami poro jinibb nirparwor suri kami, ko poro nir parloli pisijtevi kami, ko poro nir parkerkeris pisijtevi kami, parwera nanu lele nga marsijsuri kamivi inu jinibb suk nir. 12 Kamikapir pilep, suri nowli kami elep remelrin,osorsan tevi nowli propet san. Suri propetnir nga marwowomue kami tuwi, jinibbarloli esij ko pa tevir erpok.

Sol ko Moron13 “Murru kami nga mirres arirpe sol se

jinibb jijle nir nga marok-lingi re nanenser. Ko poro nga sol dilten nga mirrespivel lingi jijle, ko pirres luwi pirpese ko?

Matiu 5:14 5 Matiu 5:34Erres re parlai ko parsor tweni, ko jinibbparivivel ren parbbötbböt ren vajin.

14 “Ko murru kami nga mirres erpe mo-ron se jinibb jijle nir. Moron sete orong-wos puto teptepi; osorsan tevi ngaimnga milep san nga muto limjer mare rebotwen. 15 Ko poro jinibb san pusli nasul,ko sete orongwos putori ngatan; putorimare sopon, ko puloli jinibb jile parlesimoron. 16 Kami kamivi nasul nen. Moronse kami pimor wor van ji jinibb jile, pulolijinibb jijle parlesi majingen se kami ngamirres, ko parsurövi Tata se kami ngamilik renge melrin.

Iesu ospe suri nale nesesreien se Moses17 “Sete kaprrorrmi inu nuvini tweni

bolokloksi nale ne nesesreien nir ko nalese propet nir nga marto re Naul On. Inusete nuvini tweni bolokloksir, ejki, nuvinitweni bololir parpelari le. 18 Nuwretunnuwrai tevi kami, pia-jipari daron ngamelrin ko iel ngatan pora-asi, sete bebjenale nesesreien san piasi nawon, pia-jiparinga nanu ngel jijle nir para-pelari. 19 Porojinibb pisan putor otvi nale nga welwelilijer nen san renge nale nesesreien, kopivisvisenie jinibb nga parloli pirpok kele,mernen parveruse pivi jinibb ngawelili jerrenge batun vanu nemelrin. 20 Inu nuwraitevi kami, kaploli nanu nga parres, parasiejinibb nevisvisenien ne nale nesesreiennir ko Parasi nir. Poro pijki, setete kamikamrongwos kapan renge batun vanu nemelrin.

Iesu evisviseni suri sel ne lolaren21 “Kami kamrunge pa nga marwerai pa

tevi birtera ne tuwi nir renge Naul On,‘Sete kuprevji pini jinibb pisan. Ko porojinibb san pirevji pini jinibb pisan, mernenpia-sij ren re daron nga Atua puwra surilat nga puto suri tevi jinibb nir.’ 22 Koinu ma nuwrai tevi kami vajin, Poro jinibbpisan pulolarsi tuwan kobbong, mernenpia-sij ren re daron nga Atua puwra surilat nga puto suri tevi jinibb nir. Ko porojinibb pisan puwrai tevi tuwan, ‘Kulen-gleng,’ mernen pia-sij ren re nospen se nu-mal nir. Ko poro jinibb pisan puwrai tevituwan, ‘Kuvi jinibb nga kumloli sagrautnanu,’ mernen pia-sij ren renge nabb nenorongen nga misij.

23 “Ko erpok, daron nga kumla merre-nien som vini re nawot nga marok-sulsulren tevi Atua, ko iokporo kuprrorrmi jiparinga nik kumloli tuwam ololar, 24 kuplingi

merrenien nen puto mun, ko kupan ku-ploli pirres tevi tuwam, pusuw, ko kupluwivini kele kupa-la merrenien som vajin.

25 “Ko poro nga jinibb san nga kumlolimulolar pitkai nik nga koporan re nospense numal nir, kupsaro pingavil, kuplolipirres tevi ni. Poro mijki, ko ni tia-linginik tevi numal nga mok-wera suri lat ngaputo suri re jinibb nir, ko ni tia-lingi niktevi jinibb ne naim ne nekaien, ko mer-nen tia-lingi nik renge naim ne nekaien.26Nuwretun nuwrai tevi nik, sete kurong-wos kupivare re naim ne nekaien pijparidaron nga nik kupkele lweni nevöt nenjijle.

Iesu evisviseni nir renge sel nga marlolimisij tevi nesevin

27 “Ko kami kamrunge nga marweraikele renge Naul On arwera ‘Sete kupvenaenesevin minij.’ 28 Ko inu ma nuwrai tevikami vajin, Poro nga jinibb pisan pimtenirres nesevin kobbong ko nolon pivnae,ngok nolon ololi pa esij jile ko tevi vin-nen. 29 Ko poro nga metem rres pulolinik kupvitan pirpok, ko kupla tweni renik, kupwirre. Erres pelak kobbong remetem devjen pijkie, evi nanu nga welilikobbong, renge poro nga parwirre nibemtotoklai pian renge lat ne nejijkien. 30 Koporo nga nevrem rres puloli nik kupvitanpirpok, ko kupta tweni re nik ko kupwirre.Erres pelak kobbong re nik nevrem devjenpijkie, evi nanu nga welili kobbong, rengeporo nga nibem totoklai pian renge lat nenejijkien.

31 “Ko arwerai kele renge Naul On ar-wera ‘Isi nga pilngi kurtweni nesevin senpuli naul san suri, ko pilai tevi vinnen.’32 Ko inu ma nuwrai tevi kami vajin, Poronga jinibb san nesevin sen sete puloliwomue batun, ko mernen bbong pilngikurtweni nawone, ko mernen ololi esij nganesen sen pian pivitan re norman minij.Ko poro nga san pilesi vin nga mer ngamilngi kurtweni ngok, mernen evitan renesevin ngok.

Iesu evisviseni nir nga marok-loli rijrijennga marterter

33 “Ko kamrunge kele nga marweraituwi renge Naul On, ‘Sete kurongwos kup-wera nise Atua nga puloli rijrijen sompiterter, ko mian ko vitunen ko kuptorotvi nale nen. Poro kupwera nise Atua,ko kuploli ko wor pusorsan tevi kumw-erai.’ 34 Ko inu ma nuwrai tevi kami vajin,

Matiu 5:35 6 Matiu 6:9Sete kupwera rragrrag nise nanu san ngapuloli rijrijen som piterter. Sete kupw-era nise melrin, suri evi lat seksakel seAtua; 35 sete kupwera nise dan, suri evi latnga milngi belan ren daron nga misakelre nai seksakel se ni; sete kupwera niseJerusalem, suri evi ngaim nga milep seNumal nga milep. 36 Ko sete kupwera nisebatum kele daron nga kumloli rijrijen e,suri nik sete kurongwos kuploli rao batumsan puwuwer rrek pimotmot. 37 Ko daronnga ma kumrijrij nga kuploli nanu san, kokuploli ko wor nanu nen; ko daron ngakumrijrij nga sete kuploli nanu san, ko setekuploli nanu nen. Murrun nga parweranawon nise nanu daron nga parijrij, arivelji Demij kobbong vini.

Iesu evisviseni nir nga marwera parkelelweni murrun nga marsij nir

38 “Kamrunge nga marwerai kele rengeNaul On, ‘Poro san pulokloksi metemtuwen, ko nik kupkele lweni kuplokloksimeten tuwen. Ko poro san puti rraweliwem san, ko nik kupkele lweni, kuputirrawe liwen san.’ 39 Ko inu ma nuwraitevi kami vajin, Sete kupwer ore jinibb ngamisij. Poro pungasim, ko puwje vasumrres, ko kuprieni nom, ko puwje kele va-sum devjen kele. 40 Ko poro jinibb sanpuwra pilngim renge nospen se numal nirko pilai sunsun som tuwen, ko kuplinglingikele pila sunsun ne melas som. 41 Ko porojinibb san puon terter nik kupsa narr senvanngasu, ko nik kupsai vanngasu jerwor.42 Ko poro jinibb san pungoni nanu san jinik, kuplai tevi ni; ko poro jinibb san owrapilai mun jorom, sete kupwer ore ni.

Iesu evisviseni nir nga parmerreni ko wordevje nuval ser

43 “Kamrunge nga marwerai kele rengeNaul On, ‘Kupmerreni selem ko kupungasijinibb nga mok-loli misij tevim.’ 44 Ko inuma nuwrai tevi kami vajin, Kapmerreniwor jinibb nga marok-loli misij tevi kami,ko kapverus suri nir nga marungasi kami.45 Pirpok ko kapivi natu Tata se kami ma-wos nga milik renge melrin. Suri ni ololinial sen esin ji jinibb nga marres ko ngamarsij, ko okoni naus ous ji jinibb ngamarres ko nga marsij. 46 Poro kapmerrenilartul nga bbong marmerreni kami, kongok sev ko pivi nowli kami ren? Iok jinibbnga marok-lai takis kele, nga jinibb jijlenir marungasir, nir kele arok-loli kobbongerpok. 47 Ko poro nga kapwera ‘erres’ tevi

tuwa kami nir kobbong, kamloli nanu ngajinibb jijle kobbong nir marok-loli. Jinibbngamarlik re devjen nga vare nir arok-lolikele erpok.

48 “Ngok pirpel ma, kami kapivi worjinibb mawos nga kapmomsawos pirresjijle ko, pirpe Tata se kami nga milik remelrin ni omomsawos erres jile.”

6Sel nga marla nanu tevi beres (puaman)

muto suri1 Ko Iesu owra “Kapmetmet, sete kaploli

nanu nga mirres nga jinibb nir parlesinawone. Poro pirpok, ko nowli kami ngaTata se kami nga milik re melrin pia-laitevi kami tijkie, suri jinibb arsurövi pakami osuw.

2 “Erpok, daron nga nik kumlai nevöttevi beres, sete kupsupsupe kele tevi jinibbnir, pirpe lartul nga marivel re sel erumarok-loli re naim gortien nir ko rengesel nir, nga marwera jinibb parsurövir.Nuwretun nuwrai tevi kami, nir arlai panowlir ko osuw. 3 Ko nik ma, daron nganik kuplai nevöt tevi beres, kuplai silvenikemkame, sete jinibb san purongwose.4 Ko Tata som vajin nga milesi nanu ngamuto silveni pia-lai nowlim tevim.

Iesu evisviseni nir renge sel momsawos neloten

5 “Ko daron nga kamlot e, sete kaplolipirpe lartul nga marivel re sel eru. Nirarmerreni partur renge naim gortien nirko partur ore mesakelkel ne sel nir, ngajinibb nir parlesi nir parlot. Nuwretunnuwrai tevi kami, nir arlai pa nowlir koosuw. 6 Ko nik ma, daron nga nik kuplot,kupan renge naim som ko kupkikiororemetali, ko kuplot van ji Tata som nga miliksilveni. Ko Tata som nga milesi nanu ngamuto silveni pia-lai nowlim tevim.

7 “Ko kami, daron nga kaplot, sete kap-wer lululweni nanu nga kami sete kam-rongwose, pirpe jinibb nga marlik varemarok-loli. Suri nir arrorrmi poro nga nirparwer lululweni pirpok, ko atua ser nirparunge loten ser. 8 Sete kami kaploli pir-pok pirpe nir, suri Tata se kami orongwosewomu pae sev nga nevre kami marmumr-rol ren, vitunen ko kama-ungoni ni. 9 Kongok kami sel nga kaplot ren pirpel le:Kapwera‘Tata se kem, nik nga kumlik rengemelrin,

Matiu 6:10 7 Matiu 6:27Nik nisem on. Nammerreni jinibb jijle nir

partori nisem.10 Nammerreni nik batun vanu som pivini

iel ngatan.Nammerreni nik marongen som piplari

iel ngatan, pirpe nga muto pa remelrin.

11 Kupla nanen pivter tevi kem lelingen,nabaani.

12 Ko kuptelasi tweni nololien se kem,pirpe nga kem namok-telasi pananu nga marsij nga jinibb nirmarok-loli tevi kem.

13 Ko sete kuploli nanu parini parrowrrowpelake kem. Ko kuptor ore Demij,sete pivini pulokloksi kem.

[Suri batun vanu evi som, ko derterenevi som, ko nosrövien evi som,ko parto pijpari tuwi ngok vini.Amen.]’B

14 “Suri poro kami kaptelasi tweninololien se jinibb nir nga marok-loli tevikami, ko Tata se kami nga milik re melrinkele pitlasi tweni nololien se kami kelevajin. 15 Ko poro sete kaptelasi tweninololien se jinibb nir, ko Tata se kami kelesete mia-telasi tweni nololien se kami kelevajin.

Murrun nga parlingi kurtweni nanen latnga muto suri

16 “Ko daron nga kamlingi kurtweninanen nga kaplot van ji Atua, sete kaplolipirpe lartul nga marivel re sel eru. Ar-loli nor ous nawon nga jinibb nir parong-wose nga marlinglingi tweni nanen ser.Nuwretun nuwrai tevi kami, nir arlai panowlir osuw, suri jinibb arsurövir pa. 17Konik, daron nga nik kuplingi kurtweni na-nen nga kuplot, kupwirap vaseni nomko kuploli lilane nom pirres pirpe bbongnabong jijle komok-loli. 18 Pirpok, kojinibb nir sete parongwose nga nik kum-lingi tweni nanen. Ko Tata som ma ngamilik silveni, ni kobbong purongwose; koTata somnga milesi nanu ngamuto silvenipia-lai nowlim tevim.

Nijor renge melrin19 “Sete nolo kami parkul, ko sete

kapok-ser kortoni kis joro kami nga mar-res iel ngatan. Suri momom tuti kodoto nir tarurro lokloksir, ko jinibb ve-nao tubbri lut nabbu ko tian tivevnaloloim. 20Nolo kami parres, ko re sel ngok,

kapok-ser kortoni joro kami nga parresparto renge melrin mare. Suri momomsete orongwos puti, ko doto sete arong-wos parurro lokloksir, ko jinibb venaosete orongwose pubbri lut nabbu ko pianpivevna loloim. 21 Ngok poro nga joromputo renge lat nga mirres, ko nolom kelepirres, suri jorom oto pa lat nga mirresosuw.

Moron ne niben22 “Mete jinibb erpe moron ne niben.

Poro nga metem pimerer, ko moronpuwun saut re nibem totoklai. Ngok owrapuwra, poro nga nolom pirres, ko mau-ren som totoklai kele pirres. 23 Ko poronga metem pisij, ko nemalik puwun sautenibem totoklai, surimetem erpemoron nenibem. Ngok owra puwra, poro nga nolompukul, ko mauren som totoklai kele pisijjile.

24 “Sete jinibb san orongwos pimajingse numal pieru pivesane. Poro pirpok,ko tungasi nuru tuwen, ko timrreni nurutuwen nen. Erpok ko, sete Atua orong-wos pukonim re majingen sen poro nevötmukonim pa renge majingen sen. Surisete kurongwos kupmajing se nuru kortipivesane.

Atua orongwos pimetmet kami pirres25 “Suri nanu ngel, nuwrai tevi kami,

sete kaprrorrmi pelake mauren se kami.Sete kapok-wera ‘O, rrapurroi sev le?’,rreknga ‘O, rrapmini sev le?’, rreknga ‘O,rrapuri sunsun sev le?’. Mauren se jinibbnir evi nanu nga milep nga Atua milaipa tevi jinibb nir. Nanen evi nanu ngawelili jer kobbong—Atua orongwos pilaikele kobbong. Ko nibe jinibb nir keleevi nanu nga milep nga Atua milai patevir. Sunsun evi nanu nga welili jer kob-bong—Atua orongwos pilai kele kobbong.26 Kaprrorrmi ta numön nga marok-il surimesa ngok nir. Nir sete aruw ko setearili tweni, ko sete arlingi nanen ser rengebepeim; ko Tata se kami nga mok-lik kore melrin ok-wunganir. Ko kami kamrreswomu nen ko wor re numön ngok nir reno Atua, ngok ni puwngani kami kele kowor. 27 Kaprrorrmi ta mer nga murrorrmipelake mauren nga mumrrol. Orongwospuloli kele mauren sen pipriv kele rengesel ngok? Ejki rres nawon!

B 6:13 Nale ngamuto re nolo [ ], rrek sete Matiu oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron ngamuli tweni kopi san ne naulngel.

Matiu 6:28 8 Matiu 7:1428 “Ko suri sev kamrrorrmi pelake sun-

sun se kami? Kapmeteniwose renge nevn-gun nga marmaur suri orsel ngok nir. Ar-maur erpese? Sete armajing erpe jinibb te,ko sete arilile wose. 29Ko nuwrai kele tevikami, numal Solomon, daron nga milngisunsun sen nga mirres pelak, ko sunsunsen emau erres, sete erpe nga mitra. Kosunsun se nevngun, nulsen arres easi.30Komösmös ne orsel nir armaur erres, koAtua ololi orsel emau erres e lelingen ngel;ko mevinen mun parsulir ko pa. Ko kamisete kamrrorrmi nga Atua pilai sunsun sekami nga parres? O, lartul, nosurien sekami ewelili jer.

31 “Setete kaprrorrmi pelake pirpel:‘Rrapurro isev? Rrapmini isev?’ rreknga‘Sunsun sev rrapuri?’ 32 Jinibb nir ngamarlik vare arok-pej nanu nga ngok nir.Ko Tata se kami nga milik remelrin orong-wos pae nanu jijle nga nevre kami mumr-rol ren. 33Konanungamilep nennga kamikaploli, kappelak nga kapsil van rengebatun vanu se Atua, ko nga kaploli surimurrun nga mirres sen. Ko vitunen ni pia-lai kele nanu ngok jile nir tevi kami. 34Seteerres kaprrorrmi pelake nanu ne mevi nir.Suri mevi evi nabong nga kaprrorrmi suri nanu nga parpelari kis ren. Nanunga misij nga piplari renge nabong sanevtere kaprrorrmi suri re nabong nen kiskobbong.

7Iesu evisviseni nir nga sete parwer lok-

loksi jinibb san1 “Sete kapwer lokloksi jinibb pisan,

puloli Atua sete mia-wer lokloksi kami.2 Pusorsan tevi nga kami kamwer lokloksijinibb nir, Atua kele pia-wer lokloksi kami.Ko tevi norrngov sev nga kami kamr-rongvie jinibb, Atua pia-rrongvie lwenikami e re nabong nga vitunen. 3-5 Ko er-pese kumlesi nate nato nga tuwam mikraere nolo belan, ko sete kulesi suri natebuluk nga milep nga nik kumkerae renik nolo belam? Ko poro pirpok, konik kupwerai pirpese tevi tuwam, ‘Tuwak,kuplinglingi besre tweni nate nato ngakumkerae re nolo belam,’ daron nga niksete kumleslesi nate buluk nga milep nganik kumkerae re nik nolo belam? O,nik nga kumiel renge sel eru, tukbböt re

aseni ni belan, tuloli ni belan turro tiasi!Womunen kupsere tweni nate buluk ngamilep nga nik kumkerae re nolo belam jilepusuw, ko kuplesi nolo belam owokwokerres, ko kurongwos kupa-sere tweni va-jin nate nato nga tuwam mikrae mibböljibelan.C

6 “Ngok orrongrrongvi nololien ngawowarreng se kalesia nir. Ko re devjen ngare nir ne vare nga marivi jinibb ngamarsijpetpeti, kapmetmet re nir. Daron nga porokapan ji nir nga kapwera tweni nale suk, konir arongwose parpalpal piterter tevi kamipirpe guli, ko parungasi nale suk pirpeberper marbbötbböt re nanu nga mirres.

Loten nga jinibb pilai sev nga mungoni jiAtua

7 “Kapungoni, ko Atua pia-lai tevi kami.Kappej, ko Atua puloli kapa-lesi. Kapututi,ko Atua pia-tasi metali nen tevi kami.8 Suri nir jijle nga marok-ungoni para-lai,ko nir jijle nga marok-pej para-lesi, ko nirjijle nga marok-ututi, para-tasi tevir.

9 “Jinibb si re kami poro nga natunpungoni niv tevi ni, ko ni pikrekrasi pia-la nevöt tevi natun? 10 Ko poro nga natunpungonimesal, ko rreknga ni pia-la numettevi? Ejki rres nawon, sete orongwospuloli pirpok. 11Ko ngok, kami nga kamivijinibb nga kamsij kamrongwos sel ngakapla nanu nga marres tevi natu kami nir.Ko Tata se kami nga milik re melrin pia-laikowor pumomsawosnanungamarres tevinir nga marungoni ni.

12 “Nanu jijle nga kami kamwera jinibbparloli tevi kami, kami kele kaploli ko wortevi nir pirpok kele. Ngok kobbong evimurrun ne nospen jile se Moses ko propetnir nga maruli re Naul On.

Sel ne mauren ko sel ne nejijkien13 “Kapasi renge metali nga mikel, nga

pian re lut ne mauren. Suri metali ko selnga poran renge lut ne nejijkien, metalinen nolon elep, ko sel nen kele elep, konir elep nga marvijuri. 14 Ko metali kosel nga poran renge lut ne mauren, metalinen nolon ewelili jer, ko sel nen kele nolonewelili jer; ko nir pievis kobbong para-vijuri.

Rraplesi wose jinibb rengewenen nemau-ren sen

C 7:3-5 Erpe iel, Matiu ospe suri nanu nga muto re mete jinibb, ko kem namrieni nga namvijuri murrun ne rijen nenale nga iel.

Matiu 7:15 9 Matiu 8:1215 “Kapmetmet renge propet ne gerisen

nir. Arirpe guli rrum nga numer mia-jir, ko aruri nevlu sipsip arkerkeris arirpesipsip nga sete marongwose parlokloksinanu san. 16 Kaplesi wose nir rengewenen nga marpelari renge mauren ser.Sete jinibb arongwose partawe wene drrarenge moku, ko wene nitapol renge jiber-mij, ejki. 17 Erpok, nai jijle nga marresparwen kele wenen nga marres, ko naijijle nga marsij parwen wenen nga marsij.18Nai jijle nga marres sete arongwos parlawenen nga marsij, ko nai jijle nga marsijsete arongwose parla wenen nga marres.19 Ko nai jijle nga sete parwen wenen ngamirres, parta twenir, ko parwirrer van renabb. 20 Erpok, kaplesi wose nir rengewenen nga miplari re mauren ser.

Jinibb mawos nir se Iesu21 “Sete nir jijle nga marok-veruse inu

‘Numal, numal’ tetajer paran renge batunvanu ne melrin. Rrek nir pievis kobbong,nir nga bbong marok-loli marongen seTata suk nga milik re melrin mare ko.22 Erpok, renge nabong nga vitunen, nirelep parwera tevi inu, ‘Numal, numal, setekurrorrmi wos nga kem namsupe nospensom re nisem, ko nga kem namoji twenidemij nir renge nisem, ko nga kemnamlolimajingen nga marterter marlelep marresnir renge nisem?’ 23Ko vitunen bea-werailimjer tevi nir, ‘Setete nurongwose kami.Kapruj ngasu inu, kami nga kamok-majingnanu nga misij.’

Jinibb lele eru nga morili naim24 “Ngel, jinibb jijle nga marunge nale

suk ngel nir ko marlolir, osorsan erpejinibb san nga norongwosien sen otoe,nga mili naim sen renge dan nga mitertermirres. 25 Mili jile vajin, mian ko nausous elep, ko nuwi owlu vini, ko ling eserelep ko owi naim eterter. Ko setete evitan,suri arili pa eterter renge dan nga mitertermirres. 26 Ko jinibb jijle nga milengleng,norongwosien sen mijkie, nga mili naimsen renge depinan. 27 Mili jile vajin, miankonaus ous elep, ko nuwi owlu vini, ko lingeser elep ko owi petpate naim. Ko emav koomobburbbur jijle.”

Nevsivsenien se Iesu orrow erres28 Iesu evinvini ore nale sen osuw

iok. Ko bbösa nga milep elai delung enir. 29 Suri ni nevisvisenien sen orrow

erres, sete erpe nevisvisenien se jinibbnevisvisenien ne nale nesesreien nir.

8Iesu ololi jinibb sopor arres luwi remesien

ser1 Daron nga Iesumujubbul vajin e renge

botwen, ko delung nga milep nir arvijurini. 2 Ko jinibb san nga mimsi mesiennga niber mimemaul evini ejiol vitan jin,ko owra “Wurru, numal, oto ji nik, poronga nik kupmarong, ko kurongwos kuplolinibek puwokwok luwi.” 3 Ko Iesu esareninevren ejpari mernen niben, ko owra “Inunumarong, nibem puwokwok luwi.” Kongavilvilsen mesien nga niber mimemaulevel lingi ni, ko niben owokwok luwi er-res. 4 Ko Iesu ewer ore, owrai tevi: “Ku-plesi sete kupwerwerai tevi jinibb pisan,ko kupan kupviseni nibem tevi jinibb nesulsulen san, ko kuplai merrenien pisanpusorsan teviMosesmuli tuwi suri nir ngamarres luwi re mesien ngok, miviseni nirnga nibem muwokwok pa musuw.”

5 Ko daron nga Iesu mian renge Ka-paneam e, ko numal san se jinibb ne nuvalne Rom nir evini ji ni 6 ko ongoni ni, owra“Wurru, numal, nanwarreng weli ne ma-jingen suk emsi, ematur renge naim. Emsimesien nga niber mokmijmij e, ko orngeesij pelak.” 7Ko Iesu owra lweni tevi: “Inubevinuk le pa, rroporan bololi ni pirres.”8 Ko mernen ewer ore, owra lweni teviIesu: “Numal, sete nurres nga nik kupinire loloim suk. Ko kuptur iok kobbong,kupwera bbong nale, ko nanwarreng sukwel nen pirres luwi re mesien sen. 9 Koinu kele derteren suk otoe, ko numal suksopor kele derteren ser arasie inu wor. Koporo nga bowrai tevi jinibb ne nuval suksan, ‘Kupan,’ ko ni pian kowor; ko poro ngabowrai tevi san kele, ‘Kupini,’ ko ni piviniko wor; ko poro nga bowrai tevi jinibb nemajingen suk, ‘Kuploli pirpel,’ ko ni puloliko wor pirpok.”

10 Ko daron nga Iesu murnge nale senngel, ko etaole, ko owrai tevi nir nga mar-vijuri ni: “Nuwretun, nuwrai tevi kami,setete nulesi jinibb san ne Isrel nga no-surien sen milep mirpe merel. 11 Nuwraitevi kami, nir pilep nga para-ivel re Is kore Wes ko ngatan jijle vini, para-lik ngatantevi Epram ko Aesak ko Jekop renge batunvanu ne melrin, ko para-aani nanen. 12Komeri Isrel nir nga marrorrmi nawon nga

Matiu 8:13 10 Matiu 9:5-6paran renge batun vanu ne melrin, para-sor twenir, paran renge lat nga mimalikjerjer. Iok ngok jinibb para-ting ko para-runge pisij pilep.” 13 Ko Iesu owrai lwenikele tevi jinibb nuval nen, “Kupiel; nanunga kumosuri piplari ko jim.” Ko rengemete nial mawos nen, nanwarreng welnen erres luwi re mesien sen.

14 Ko vitunen, Iesu evan loloim se Pita,ko elesi Pita pilen lekter ematur emsimesien dowalul. 15 Ko Iesu ejpari nevrenesevin, ko mesien dowalul osuw re ni. Koemra, ko etabbuni nanen se Iesu.

16 Ko rivriv jer, re daron nga nial muwajpini, ko nabong on ser musuw, ko artek-tekai jinibb elep vini ji Iesu nga demijmar-sisilvir; ko ni oji tweni nemin nga marsijrer tevi nale sen, ko ololi nir nga marmesiarres luwi re mesien ser. 17 Ngok eplariosorsan tevi nale san se propet Aesea ngamuli tuwi mirpel: “Ni ela tweni mesien sekerr ko norongen nga misij se kerr.”

Jinibb eru ormerreni porvijuri Iesu18 Ko vitunen Iesu elesi delung elep nga

martur rrale ni, ko owrai tevi jinibb sennir, “Rrapan re devje nuwi Galili e.” 19 Kojinibb nevisvisenien ne nale nesesreiensan evini ji ni, ko owra “Jinibb nevisvise-nien, ngabe nga kupa-van e, ko inu bea-vijuri nik.” 20 Ko Iesu owra lweni tevi ni,“Guli rrumngawowarrengnir belaur otoe,ko numön nir menuner otoe; ko inu JinibbMawos, milngek ejkie. Ngok, kuprrorrmimun pirres poro nga kumrreni kupvijuriinu.”

21 Ko san re jinibb sen owra tevi ni, “Nu-mal, kuplinglingi inu puwomuban betevniluwe tata suk.” 22Ko Iesu owrai tevi, “Ejki,kupvijuri inu, ko kuplinglingi nir nga setemarla mauren ko pa partevni lartul ngamarmij.”

Iesu ewer ore ling serser nga milep23 Erij jile erpok musuw, ko ean esa

renge drrav se nir, ko jinibb sen arsa tevini. Ko ni evan, ematur lolo drrav. Ko drravowlu.

24 Ko mian ko ling serser nga milepetewut vini re nuwito, ko owi nuwi daptapnen elelep nga marjerjeravi drrav ser, kodrrav ser otomori purron. Ko Iesu ematurmalum, sete emra wor. 25 Ko jinibb senaran arwuni ni, ko arwerai tevi ni: “Numal,kupla se kerr, otomori rrapmij!” 26 Ko niowra tevi nir: “Erpese kami kammetutu?Nosurien se kami ewelili jer.” Ko otur

mera, ko ewer ore ling ko daptap ne nuwi,ko ormol kemkame. 27 Ko nir artaole,ko arwerwerair e, “Jinibb nga mirpese lemirpel ngel, nga mirij tevi ling ko nuwikele, ko morosuri ni?”

Iesu oji tweni demij renge meri Gatara eru28 Ko vitunen arjipari devje nuwi renge

ngaim se meri Gatara. Ko jinibb eru ngademij misisilvi nuru orpelari re lat nedubb vini, orivel ore selen. Nuru orivijinibb rrum, ko orloli jinibb sete arong-wose parasi renge sel ngok. 29Ko orkail koorwera “Nik Atua natun, kuvini iel twenikuploli sev le tevi komru? Kuvini twenikuploli komru nobor-runge pisij puwomu,vitunen ko daron nen vajin?”

30 Ko mori bbong nir, nior berper arturarok-susung malum. 31 Ko demij nen nirarungoni tevi Iesu, arwera “Wurru, porokupoji tweni kem, ko kuplinglingi kemnaban nabsilvi berper ngok nir.” 32 Koni owra tevi nir: “Kapan.” Ko daron ngamarivare, aran arsilvi berper nir; ko nirjijle arwolu renge botwen nga mivjivjarsan ko arowrow jubbul van renge nuwi ngamilep nen, ko arron ko armij.

33 Ko jinibb nga marok-metmete ber-per nir, daron nga marlesi, arwolu surisel van ngaim e, ko arsupe nanu jile ngamarpelari. Ko nanu nga milep nga mar-supe suri, sev nga miplari ji laru nen nuru.34 Ko nir nga marlik renge ngaim nen jijlenir arivel ore parsesewute Iesu. Ko daronnga marini ji ni ko arungonie eterter, arw-era pivel lingi lut nga nir.

9Iesu ololi jinibb san nga devje nibenmimij

erres luwi kele1 Ko mian ko Iesu esa luwi kele renge

drrav nen, olwi kele vini renge ngaimsen e. 2 Ko jinibb sopor arwosi jinibbsan re maling sen nga mimsie mesien nganiber mok-mij e vini jin. Ko Iesu elesinosurien ser elep, ko owrai tevi mer ngamimsi, “Natuk, nolom pirres, betlasi tweninololien som le pa.”

3 Ko jinibb nevisvisenien ne nale neses-reien sopor arwerwera lululwenir e, “Aro,merel erij melmelas ko osopsope pa Atua!”4 Ko Iesu orongwose norrorrmien ser, koowra “Suri sev norrorrmien nga misijmuto re nolo kami ngok? 5-6 Evi nanu ngamisisarow bbong nga bowrai tevi merel,

Matiu 9:7 11 Matiu 9:26‘Nololien som nutlasi tweni pa,’ suri sipilesi poro nuwretun rrek nukrekris kob-bong? Ko evi nanu nga miterter kele worasi ngok nga poro bowra ‘Kuptur imarekupla milngom ko kupiel van renge naimsom e,’ suri jinibb jijle parlesi lelingenporo piplari pirpe nga mowrai ngok. Kobololi vajin nanu nga miterter nen, pulolikaprongwose kele nga inu Jinibb Mawosderteren suk otoe renge iel ngatan ngabetlasi tweni nololien.” Ko ni owrai tevimer nga devje niben mimij, owra “Nuwraitevi nik, Kuptur imare kuplai maling somkupwosi, ko kupiel van renge naim some.” 7 Ko ni erres luwi, ko otur imare koevan renge naim sen e. 8 Ko delung nirarlesi nanu nga muloli, ko armetutue, koarsurövi Atua renge nga milai derterennga mirpok tevi jinibb.

Iesu everus Matiu nga pivi jinibb sen9 Ko Iesu evel lingi lat ngok, orujruj

sopon. Ko elesi jinibb san nisen Matiuesakel renge lat nga mok-lai nevöt netakise. Ko owrai tevi, “Kupvijuri inu.” Ko niotur imare, evijuri ni.

10 Ko vitunen Iesu ean loloim se Matiuko esakel re tep nga piaan. Ko nir elepnga marok-lai nevöt ne takis arini kele, konir nga jinibb marok-ungasir arini arsakeltevi Iesu ko jinibb sen nir. 11 Ko Parasinir marlesi ko arwerai tevi jinibb sen nir,“Erpese numal se kami miaan tevi lartulngok nga marok-loli nanu nga misij?”

12 Ko Iesu ornge nale ser ko owrai tevir:“Nir nga marres sete armerreni dokta; nirnga bbong marmesi ko. 13 Kapan kapme-teni suri re mining ne nale se Atua ngel:‘Nanu nga memrreni milep evi murrunnga partelasi jinibb. Murrun nga parsulsultevi Atua evi nanu nga welili jer kobbong.’Sete nuvini tweni nga beveruse jinibb ngamarvilvil ore marsij marwera marres, konuvini tweni nga beveruse nir nga setemarkerkeris, ko marwer limjere nga mar-sij.”

Murrun ngamimerr komurrun nga mitra14 Ko vitunen vajin jinibb se Jon Baptaes

nir arini ji Iesu, ko arsusi tevi ni: “Erpesekem ko Parasi nir namlingi tweni nanennga nablot van ji Atua, ko jinibb som nirsete arloli erpok?” 15 Ko Iesu owra lwenitevir, “Daron nga nesevin muwra pilikji diwen sen, ko elik malum tevi selennir renge nanen, sete arongwos partengsi

wor. Ko daron nen pia-vini ko nga pia-ivel lingir vajin, ko arongwos parunge pisijvajin ko parlingi tweni nanen ser suri.

16 “Ko sete jinibb san orongwose pilaibebje kalik nga mimerr puwol ore lat ngamimarrerr renge sunsun nga mitra e. Poropirpok, ko kalik nga mimerr nen tia-sakukko tia-teri kele sunsun nga mitra, ko tia-loli lat nga mimarrerr tia-lep temijpal.17 Ko erpok kele, sete jinibb san orongwospujongjongi norro nga mimerr van rengebotel nga mitra nga marloli nevlu nanikote. Poro pirpok ko norro nga mimerr tut,tuloli nevlu nanikot nga mitra tirrerrenko tiap rrerrsi, suri etra pelak. Ko norrotimejivjiv tisij, ko nevlu nanikot kele tisij.Pirpel ko, norro nga mimerr parlingi kowor renge nevlu nanikot nga mimerr mi-malum mirres.”

Iesu ololi nesevin san erres luwi kele, konesenwarreng san nga mimij pa emaur luwikele

18 Ko daron nga mirij mirpok tevi nir,ko numal san se meri Isrel evini ji Iesu.Ko ejiol ko owra “Natuk nesenwarrengeamij bbong lelingen wolok. Ko poro nganik kupini, kupa-jipari kobbong ni tevinevrem, ko ni pia-maur luwi kele.” 19 KoIesu otur imare ko evijuri ni, ko jinibb seIesu nir kele arvijuri.

20 Ko nesevin san nga mok-mesi mesiense nesevin nir tetajer, sete orongwospumosi ejpari sia esngavöl drromon eru(12), evini evitu suri Iesu re duren, koejpari bongsi sunsun sen. 21 Nesevin nor-rorrmien sen erpel: “Poro bbong bejparibongsi sunsun sen, ko inu bea-rres ko.”22 Ko Iesu erieni lweni ko elesi vinnen koowrai tevi: “Natuk, nolom pirres, nosuriensom ololim kumrres.” Ko vinnen erres jerko pa evesane.

23 Ko daron nga Iesu mivini vajin renaim senumal nen, ko elesi nir ngamarok-uwi davö ne mijen, ko nir nga martingvijajeng. 24 Ko ni owrai tevir, “Kapiel, surinesenwarreng ngel setete emij, ko ematurkobbong.” Ko daron nga marunge nalesen, ko armen kerajie. 25 Ko daron ngadelung nir maran vajin vare e, ko ni evanre loloim nga nesenwarreng mimatur ren,ko erveinevre nesenwarreng nen imare,ko nesenwarreng emra. 26 Ko nospen nenarsupe re lat nen jile nir.

Iesu ololi metrrorr eru orkulu luwi

Matiu 9:27 12 Matiu 10:1527Daronnga Iesumivel rujruj lingi ie, ko

metrrorr eru orvijuri ni. Ko orkail, orwera“Wurru, kuprrorrmi komru, nik metka seDevet!” 28Kodaronnga Iesumian loloime,ko metrrorr nuru oran jin. Ko ni owra tevinuru, “Komor-osuri nga inu nurongwosbololi nanu ngel?” Ko nuru orwera lweni,“O-o, numal.” 29 Ko ejpari mete nuru, koowra “Piplari pusorsan tevi nosurien sekamru.” 30 Ko mete nuru orres. Ko Iesuewer ore eterter owrai tevi nuru, “Kopor-lesi sete jinibb san purongwose.” 31 Konuru daron nga morivel, ortur imare koortewijreni nospenne Iesu renge vanunenjile nir.

Iesu ololi nabbut san erij luwi32 Ko daron nga nuru morivare re naim

e, ko jinibb sopor arpitevi nabbut san ngademij misisilvi vini ji Iesu. 33 Ko Iesu ojitweni demij, ko nabbut erij luwi vajin.Ko delung nir artaole, ko arwera “Setepa nabong san rramlesi nanu nga mirpokeplari renge Isrel.” 34 Ko Parasi nir arwera“Wi, ok-ojoji tweni demij suri ni elai dert-eren sen ji numal se demij nir.”

Iesu orrorrmi delung nir35 Ko Iesu evel rrerrale ngaim nga mar-

lelep nir ko nga wowarreng nir, ko ok-visviseni renge naim gortien ser. Ko ok-werwer suri nale nga mirres suri batunvanu nemelrin, ko ok-loli nir ngamarmesimesien lele, mesien ser osuw, arres vajin.

36 Ko daron nga milesi delung nir, ko or-rorrmi elep suri nir. Suri arirpe sipsip ngasete san mok-metmeter, armaob nawon,setemun arongwose parwolu. 37 Ko owraitevi jinibb sen nir, “Numös elep pelak, konir evis bbong nga partawer ko parilir.38 Ngok, kapungoni tevi Atua, nga mivinumal ne numös, nga pukoni kele jinibbngamarok-tawe komarok-ili sopon van reorsel sen.”

10Aposol esngavöl drromon eru se Iesu

1 Ko Iesu everus jinibb sen esngavöl dr-romon eru (12), nga marveruse nir aposol,parini mori. Ko elai derteren tevir ngaparoji nemin nga marsij nir, ko nga parlolinir nga marmesi mesien lele parres luwi.

2Ngel evi nise aposol esngavöl drromoneru: nga womuj nen Saemon, nga mar-veruse kele e Pita, ko Antru Pita tasin, koJemes natu Sepeti ko Jon Jemes tasin, 3 koPilip, ko Batolomiu, ko Tomas, ko Matiu

nga mok-lai nevöt ne takis bonevis, koJemes natu Alpeas, ko Tateas, 4 ko Saemonnga bonevis milik ji nir nga marmerreniparoji tweni meri Rom nir, ko Jutas Iskar-iot, nga vitunen pia-teka kerasi Iesu.

Iesu okoni tweni aposol sen nir5 Jinibb esngavöl drromon eru ngel Iesu

okonir van. Ko daron nga mukonir e, koewer sesesre erpel tevir: “Sete kapan jijinibb ne vare nir, ko sete kapan rengengaim san se meri Sameria nir, pijki. 6Rrekkapan wor ji meri Isrel nir. Nir arirpesipsip ngamarivel sarrsarr. 7Ko daron ngakapan, ko kapok-werwer pirpel, kapwera‘Otomori le pa batun vanu ne melrin pir-rmali.’ 8 Kaploli nir nga marmesi parres,ko kaploli nir ngamarmij parmaur luwi, kokaploli nir ngamarmesiemesiennganibermimemaul parwokwok, ko kapoji twenidemij nga marsisilvi jinibb nir. Ngok eviderteren nga marlai nawone tevi kami.Sete kamwuli. Ko kami kele kaplai nawontevi jinibb nir.

9 Sete kapsongni nevöt renge baos sekami; poro pivi nevöt nga milep, rreknganevöt nga welili, ko sete kapsongni, pijki.10 Ko sete kapsa narr se kami daron ngakapiel e, ko sete kaptori sunsun pieru,rreknga but se kami, rreknga nai ngamok-tor etete kami. Sete kaptori nanu ngok nir,suri oto ji lartul nga kammajing ser para-lananu ngok nir tevi kami.

11 “Ko daron nga kapan renge ngaimnga milep san, rrek nga welili san, kappejsiko nga mirres ren, ko kaplik tevi, pijparidaron nga kapa-ivel. 12 Ko daron ngakapan renge naim sen, ko kapwera errestevi nir nga marlik ren. 13Ko poro nga nirparivi jinibb nga marres, ko kaplinglingirijen se kami nga mirres ngok puto jerjir. Ko poro nga nir sete parivi jinibb ngamarres, kokaploli rijen se kami nga mirres ngokpulwi vinuk ji kami. 14 Ko poro soporsete parmarong kami kapan ji nir, ko seteparunge nale se kami, daron nga kapiellingi lut nen, erres kapwirrwirrleni twenimawngamuto re but se kami, nga pivisenitevir nga marloli misij. 15 Nuwretunnuwrai tevi kami, renge nabong nga Atuapia-wera suri lat nga puto suri tevi jinibbnir, pia-sij wor pia-asie renge nir ngokrenge nir ne Sotom ko nir ne Gomora,nga marsupe tuwi pa suri nololien ser ngamarsij.

Matiu 10:16 13 Matiu 10:41Jinibb nir para-loli pisij tevi jinibb se Iesu

nir16 “Kapmurrong. Bokoni tweni kami

kapirpe sipsip nga paran renge livö ne gulirrum nir. Kapkulu metmet pirres pirpenumet, ko kapirpe kele wumer nga seteorongwos puloli pisij. 17 Kapmetmet rejinibb nir. Para-tekai kami van re nospense numal ser nir, ko renge naim gortienser, para-revji kami tevi nai 18 ko para-tekai kele kami van re no numal nga mar-lelep sopor kele, suri kamivi jinibb suk. Kokapa-wera tweni nale suk tevi nir ko tevijinibb ne vare nir.

19 “Ko daron nga para-tekai kami, setekaprrorrmi pelake sev nga kapwerai kopirpese nga kapwerai. Suri Nemin On pia-lai nale tevi kami nga kapa-werai rengemete nial mawos nen. 20 Suri sete kami kiskaprij, ko Nemin On se Tata se kami ngapia-rij renge jingo kami.

21 “Ko tuwan pia-tekai tasin pia-lingire mijen, ko tata kele pia-loli pirpok tevinatun; ko natur kele nir para-tur imare,para-teka tata ser ko tasu ser para-lingivan re mijen. 22 Ko jinibb jile para-ungasikami suri kamivi jinibb suk. Ko si nga pia-tur piterter pijpari bongsin, Atua pia-lamauren tevi.

23 “Ko poro nga parloli esij tevi kamirenge ngaim san, ko kapwolu van re ngaimnga surie. Nuwretun nuwrai tevi kami,setete kapiel petpeti re ngaim ne Isrelnir, pijpari inu Jinibb Mawos bea-luwivini. 24 Sete jinibb san elep asi ni ngamok-visviseni, ko sete jinibb ne majingensan elep asi numal sen. 25 Jinibb sanpurnge pirres kobbong nga pirpe numalsen. Ko poro san piveruse numal sanpuwra ‘Bielsepal’ (ngok evi nise numal sedemij nir), ko pia-rij pia-sij kele wor tevijinibb sen nir, suri jinibb sen nir arivijinibb nga welili kobbong.

Sete erres jinibb se Iesu pimtutu26 “Ngok, sete kapmetutue nir. Suri

nanu jijle nga mitiwtawi ore, para-rajiputo limjer; konanu jijle ngamuto teptepi,para-rongwose kele e. 27 Sev nga mowraisilveni tevi kami, ko kapa-werai limjer; kosev nga mowra renge boro kami, kapkailvan mare, kapwerai tevi jinibb nir.

28 “Ko sete kapmetutue nir nga marok-revji nibe jinibb, ko sete arongwose parevjinemir. Kapmetutu wore Atua kobbong,

suri ni orongwose pirevji kortoni niben konemin renge lat ne norongen nga misij.

29 “Arok-wulwule numön nga wowar-reng nir nowlir ean ngatan temijpal. Kosete nir san pivitan aseni ngatan poro ngaTata se kami sete pimarong. 30 Ko kami,kamlelep lingi nir wor ji Tata se kami.Erpe kami kamrrorrmi rao batu kami evinanu nga welili kobbong; ko suri kamleleppelak ji Tata se kami, ni orongwose jijlerao batu kami nir. 31 Ngok, sete kapme-tutu. Kamlelep temijpal wor asi numönnga wowarreng ngok nir, ko Tata se kamipimetmete kami kele wor.

Jinibb nga muwra tweni nga ni evi se Iesu32 “Si nga puwrowrai inu renge no jinibb

nir, inu kele bea-werwerai ni renge no Tatasuknga milik remelrin. 33Ko si nga pivilvilore inu renge no jinibb nir, inu kele bea-vilvil ore ni renge no Tata suk nga milik remelrin.

Iesu ololi jinibb nir arwirr sarrsarr34 “Sete kaprrorrmi nga nuvini tweni

bokoni demat vini iel ngatan. Sete nuvinitweni bokoni demat, ko nuvini tweni betiwukari jinibb nir, pivimeling pieru e. 35Konuvini tweni bololi jinibb pitre tata sen, konesenwarreng pitre tasu sen, ko nesevinlipitre pilen lekter. 36 Ko devje nuval sejinibb nir parpelari re nir lulweni kobbongniaken.

Jinibb se Iesu nir parloli ko wor Iesu pu-womu renge mauren ser

37 “Ko poro jinibb san pimrreni tata senrreknga tasu sen womu re inu, ko sete er-res re pivi jinibb suk. Ko ni nga mimrreninatun norman rreknga nesevin womu reinu, ko sete erres kele re pivi jinibb suk.38 Ko si nga sete muwosi nai pelaot senpivijuri inu, ko sete erres re pivi jinibb suk.39 Si nga putor totoni mauren sen piterteriel ngatan, mian ko pia-tor jabble; ko singa pimaronge mauren sen suri mimajingsuk, ko mian ko pia-tor sweri mauren ngamirres.

Atua pia-la nowli jinibb mawos40 “Ko si nga pimarong kami kapan ji ni,

ko erpe emarong kele inu ban ji ni. Koni nga pimarong ban ji ni, erpe emarongkele nga Tata suk nga mukoni inu pian jini. 41 Ko si nga pimarong nga propet sanpian ji ni suri evi propet, ni kele pia-lainowli propet ji Atua. Ko si nga pimarongnga jinibb nga mirres san pian ji ni suri

Matiu 10:42 14 Matiu 11:22evi jinibb nga mirres, ni kele pia-lai nowlijinibb nga mirres san ji Atua. 42 Ko si ngapilai biles nuwi kobbong nga mimemrralisan tevi jinibb suk nga welili ngel san ngapimni, suri evi jinibb suk, erpe ololi nanunga welili kobbong. Ko nuwretun nuwraitevi kami, mernen pia-lai nowlin nen kowor ji Atua.”

11Jinibb se Jon Baptaes arini arlesi Iesu

1 Iesu evinvini ore nga muwer sesesrejinibb sen esngavöl drromon eru iok. Koevel rujruj sopon kele vini re ngaim sopornga marto rrale ie, nga pivisviseni ko piw-erwer rer.

2 Renge daron nen, Jon Baptaes elikrenge naimnenekaien, ko orngemajingense Kristo nga mulolir. Ko okoni jinibbsen sopor van ji Iesu. 3 Ko arsusi tevi,“Erpese? Nik kuvi ni nga kem meri Isrelnir namok-teravi, rreknga ejki, nabtirivminij malum?” 4 Ko Iesu erij weli tevinir, owra “Kapan ji Jon, ko kapa-weraitevi ni nanu nga mirres nga kamlesi kokamrunge, pirpel: 5 ‘Metrrorr arkulkuluerres luwi, ko naroj nir arivel erres, kojinibb nga marmesie mesien nga nibermimemaul arwokwok luwi, ko borwon nirarongrong luwi, ko mijen nir armaur luwi,ko arwerwer nale nga mirres tevi beresnir. 6 Ko neiren re ni nga sete milesi nanusan renge inu nga puloli ni purnge pisijrengen.’ ”

Iesu ospe suri Jon Baptaes7 Ko daron nga nir marivel e vajin, ko

Iesu etipatun nga puwrai tevi delung nirsuri Jon, owra “Sev ko kamiel tweni vankaplesi re lolo merwer bonevis? Kamieltweni kaplesi jinibb san nga mirpe mavirnga lingmok-uwi sarrsarre? Ejki. 8Ko surisev kamiel? Kaman tweni kamlesi jinibbsan nga muri sunsun nga mimau mirres?Ejki, nir nga maruri sunsun nga mirpokarlik re naim se numal nga marlelep nir.9Ko suri sev kamiel? Kaman tweni kamlesipropet san? Nuwrai tevi kami, ewretun, nievi propet, ko elep kele wor asi propet nir.10Ni ngel ko tuwi aruli suri renge Naul On,erpel: ‘Kapmurrong, bokoni jinibb suk sannga puwowomu re Mesaea, ko puloli sel seni pimetet.’ 11Nuwretun nuwrai tevi kami,renge nir petpeti nga mariak iel ngatan,sete san erpe Jon Baptaes. Ni elep wor asi

nir. Ko renge nir nga paran re batun vanune melrin, nir petpeti arlelep asi wor Jon.

12 “Mitipatun renge daron nga Jon Bap-taes mok-werwer e evini mijpari lelingen,ko jinibb ne balpalen nir arpalpal terebatun vanunemelrin, ko arwera parpalpalore jinibb nir sete paran rengen. 13Nale sepropet nir, ko nale nesesreien nga marulituwi pa, arsupe wowomue ko pa osuw,mijparimian ko Jon mia-pelari. 14Ko nanunga bowrai rreknga piterter nga parosurile, ko Jon le evi Elaeja nga nir marsupewowomue nga pia-luwi vini. 15 Isi ngaboron otoe, purnge re nolo boron!

16 “Ko bowrai rrongrrongvi dul ngalelingen ngel aripese? Arirpe bipiwarrengnga marlik renge mesa nga mirres sopon,komarkikail marververuse seler nir parinijir partetnij. 17Ko arwera ‘Namuwi nabbu,ko kammusus kapsew e; namla nubo ngamartaur e, ko kammusus kapting. Kam-musus kaptetnij detnijen ne neiren, kodetnijen ne dauren.’ 18 Ko erpok kele, dulnga lelingen ngel arungasi murru Jon komurru inu Jinibb Mawos kele. Suri Jonmivini, ko sete eaan elep, ko sete emninorro ejki, suri ok-lot tetajer. Ko dul ngelarlesi esij, ko arwera ‘Demij san esisilvi.’19 Ko inu Jinibb Mawos nuvini nomok-aan ko nomok-mini norro. Ko dul ngelarlesi esij kele, ko arwera ‘Kaplesi, leorrlep, ko lemni kis norro! Ni evi sele jinibbnga marok-lai nevöt ne takis, ko jinibbnga marsij nir.’ ” Ko Iesu owrai tevir, “Konorongwosien sete eplari re sel sansan,eplari wor re sel elep ko. Ko komru Jon,komru kes nomor-vijuri.”

Iesu otortori jinibb nga sete marosuri ni20 Ko vitunen Iesu etipatun ko erij terter

tevi nir ngamarlik renge ngaim sopor surinelesien jijle nga muloli re nir marlesi,ko sete nolor arlululwi ren. 21 Ko owra“Wi, kami meri Korasin! Wi, kami meriBetsaeta! Kami nga kamok-ungasi jinibbne vare nir, erpe meri Taea ko meri Saetonnir. Ko poro nga san puloli majingennga marinijnij nawone ngel nir nga mololiji kami renge Taea ko Saeton, ko nolorpulululwi pa tuwi nen renge nololien ser,ko paruri sunsun tera nga marmerrmerrisnir, ko parlik renge niavi nabb parpel-palose, parviseni nga arrorrmi nanu ngamarsij nga marloli sarrsarre nir. 22 Konuwrai tevi kami, pia-sij wor renge kamipia-asi nir meri Taea ko Saeton renge

Matiu 11:23 15 Matiu 12:18nabong nga Atua pia-wera suri lat ngaputo suri tevi jinibb nir, suri nolo kamisete olululwi. 23Ko kami, meri Kapaneam,kamok-rrorrmi nga kapa-vanmare re melrin, a? Ejki, ko kapa-vanngatan jer re lat ne mijen. Poro ngasan puloli majingen nga marlelep ngel nirnga mololi ji kami renge Sotom tuwi, konolor pulululwi, ko Atua sete pusli ngaimser, puto pirres pijpari lelingenok. 24 Konuwrai tevi kami, pia-sij wor renge kamipia-asi nir meri Sotom renge nabong ngaAtua pia-wera suri lat nga puto suri tevijinibb nir, suri nolo kami sete olululwi.”

Iesu owra erres wor tevi Tata sen25 Ko renge daron ngok, ko Iesu owra

“Nuwra erres wor tevi nik, Tata. Kuvi Nu-mal ne melrin ko ne ngatan. Ko kusilveninanu ngel nir suri batun vanu ne melrinrenge nir nga marwera ‘Norongwosien sekem otoe, ko namrongrongwos,’ ko ku-viseni tevi nir nga nolor maran ngatanmirpe bipiwarreng. 26 Erpok, emawos renik, Tata, nelesien som.

27 “Nanu jijle Tata suk elair pa teviinu. Ko sete jinibb san orongwose inuNatu Atua, Tata suk kobbong. Ko setesan orongwose Tata suk kele, inu kobbongNatun nusan, ko si nga memrreni kelebeviseni Tata suk tevi ni.

Kapini kaplai mosien ji inu28 “Kapini ji inu, kami nga kampelak

milep ko kamtetaur milep, ko inu bea-lai mosien tevi kami. 29 Ko kapwosi naisoloslo suk re birpari kami, ko kapivi jinibbnemajingen suk, ko kapmeteni re inu. Suriinu numalum, ko nolok ean ngatan temi-jpal, ko kapa-lesi mosien re nemi kami.30 Suri nai soloslo suk sete majingen nenorrow, ko detauren suk nga bea-lai tevikami kapsoloi esisarow kobbong.”

12Jinibb se Iesu nir arsesri tweni wene wit re

nabong ne mosien1 Renge daron nen, renge nabong ne

Sapat san, ko Iesu ko jinibb sen nir arivelrrurrngi orsel ne witsan. Ko jinibb sen nir, numer ajir, koartipatun arsesri sursele wene wit nir, koarurroi. 2 Ko daron nga Parasi marlesi, koarlesi esij, suri evi nabong ne Sapat. Ko ar-werai tevi Iesu: “E, kuplesi, jinibb som nirartor otvi nesesreien ne nabongne Sapat!”3 Ko ni owrai tevi Parasi nir, “Nurrorrmi

sete kammeteni suri nanu nga Numal De-vet muloli nabong san tuwi, daron nganumer miaji ni ko jinibb sen nir. 4 Ko eanloloim se Atua ko elai niv nga jinibb nesulsulen marlai pa tevi Atua musuw, ko niko jinibb sen nir nga marpitevi ni arurroi.Ngok nale nesesreien ewer orer nga seteparurroi, jinibb ne sulsulen kis kobbongparurroi. Ko nospen nen ejkie ji Atua. 5Korreknga sete kammeteni kele renge nalenesesreien nga renge nabong ne Sapatnir, ko jinibb ne sulsulen nir ne NaimOn se Atua arok-tor ototvi nesesreien nenabong ne Sapat daron nga marmajingmajingen ser, ko nospen nen ejkie ji Atua.Kammeteni ko pa, ko kamrrelenge. 6 Konuwrai tevi kami, inu ngel, nulep asi NaimOn. 7 Ko poro nga kaprongwose miningne nale ngel nga muto kele re Naul On,‘Atua owra sete kaprrorrmi sulsulen konanu ngamarirpok nir, ko kaprrorrmi surijinibb,’ ko sete kapsupe suri nir ngok nganospen ser mijkie. 8 Ko inu Jinibb Mawosnuvi numal ne Sapat.”

Iesu ololi nevre jinibb san erres luwi kele9 Ko Iesu evel rujruj kele sopon, ko

ean re naim gortien ser san. 10 Ko jinibbsan nga nevren mimij elik iok. Ko Parasinir armerreni parloli Iesu puloli nanu sannga nospen nen putoe. Ko arsusi tevi,arwera “Erpese? Evi nanu nga mirresnga parloli jinibb pirres luwi re nabongne Sapat, rreknga ejki?” 11 Ko ni owrailweni tevir, “Poro nga kami san sipsip sensan otoe, ko sipsip nen pivitan re bbulwilsan re nabong ne Sapat, ko ni sete mia-van mia-rrul ren ko pirvei tweni, ko pilngikurtweni kobbong, puto iok? Ejki, pianko wor, pirvei tweni. 12 Ko jinibb elep asiwor ean mare re sipsip. Ngok, erres kopa nga parloli pirres re nabong ne Sapat.”13 Vitunen, ko ni owrai tevi jinibb nganevren mimij, “Kupete nevrem.” Ko ni etenevren emetet, ko nevren erres luwi erpenevren devjen. 14 Ko Parasi nir arlolarsi,ko arivare ko armurri suri sel nga parevjipini Iesu ren.

Iesu evi jinibb ne majingen se Atua15 Iesu orongwose norrorrmien ser, ko

evel lingi ie. Ko delung arvijuri ni, koni ololi nir jijle nga marmesi arres luwi.16 “Ko ni ewer ore nir nga nir sete par-supsupe ni. 17 Ngok eplari osorsan tevinale san se Atua nga propet Aesea muwraituwi: 18 “Merel evi jinibb ne majingen suk

Matiu 12:19 16 Matiu 12:40nga motobbtobbue ko nga memrreni, konurnge erres elep suri ni. Bea-loli Nemikpia-silvi ni, ko ni pia-van pia-wer tweninesesreien suk nga mimawos tevi merivare nir. 19 Sete orongwos pilat, ko seteorongwos pikail vijajeng pelak; ko setesan orongwos purnge drrelan re sel ngamarlelep nir nga nir elep marivel asasiren. 20 Ni pivi jinibb malum tevi nir ngamarmeljakov ko tevinir nga derteren sermijkie. Ko ni pok-loli pirpok pijpari daronngani pia-loli jile pa nesesreienngamima-wos nga pia-asi ko pia-to piterter jer. 21Kojinibb ne vare nir parlingi nolor piterter reni.”

Parasi nir arwera Iesu ela derteren sen jiDemij

22 Ko vitunen arpitevi jinibb san ngademij misisilvi komivimetrrorr ko nabbutvini ji Iesu. Ko ni ololi erres luwi, koerij vajin ko okluklu. 23 Ko delung nirbbösa elair e, ko arwera “A, rreknga ni evimetkamawos seNumal Devet nga rramok-teravi!”

24 Ko Parasi nir daron nga marunge,arwera “Merel elai derteren nga pok-ojojidemij e ji Bielsepal kobbong, numal sedemij nir.” 25 Ko Iesu orongwose norror-rmien ser, ko owra tevir: “Poro vanu pisanjinibb nen nir parteri wukari meling nenpieru e, ko vanu nen pivitan pisij. Ko poronga ngaim pisan rreknga niaken pisanjinibb nen nir parteri wukari devjen pierue, ko ngaim nen rreknga niaken nen seteteorongwos porlik pirres, porvitan ko. 26 Koporo nga Demij pok-ojoji demij sen nir,ko ololi meling eru e, ko ortertere lweninuru, ko batun vanu sen pirres pirpese?Pivitan ko. Ngok kamsarr nga kamweraiinu nulai derteren suk ji Bielsepal, numalse demij nir. 27Ko poro nga pivi weretunennga inu nomok-lai derteren suk nga bojitweni demij e nir ji Bielsepal, ko pirpesekele re jinibb se kami nir? Suri nir kelearok-ojoji demij nir. Ko arok-lai derterenser ngabe ko? Erres nir parlesi suri nale sekami nga kamwerair ngok. 28 Ko poro ngabelai derteren suk nga boji tweni demij enir ji Nemin On se Atua, ngok batun vanuse Atua eplari le pa ji kami. Kaprrorrmipirres suri nanu ngok. 29 Ko erpok kele,sete jinibb san orongwos pian nawon lolonaim se jinibb nga miterter san ko pilanijor sen nir. Ejki, pian puwomu ko pisretotoni mernen, ko vitunen vajin pia-lai

petpeti nijor sen jile nir. Ko mernen erpeDemij, nga Nemin On esre totoni pa osuw.30Ko poro san sete pimajing tevi inu, erpeetre inu ko; ko poro san sete piser kortonitevi inu, ngok erpe ewirrwirr sisamis nir.31 Niko nuwrai tevi kami, nololien jile nirko nale nga misij jile nir, Atua orongwosepitlasi tweni renge jinibb nir. Ko nale ngamarsopsope ma Nemin On e, Atua seteorongwose pitlasi tweni rragrrage rengejinibb. 32 Ko poro san pirij pisij ko pusop-sope inu JinibbMawos, ko Atua orongwosepitlasi tweni rengen. Ko poro san pirijpisij ko pusopsope Nemin On, ko Atua seteorongwose pitlasi tweni rengen lelingenngel, ko tuwi ngok vini. Ngok kapmetmetnga sete kapwerai nga inu nula derterensuk ji Demij.

Kapmeteni viringsi duru nai renge wenennga miplari ren

33 “Poro nai san pirres, ko wenen kelepirres. Ko poro nai san pisij, ko we-nen kele pisij. Suri nai jijle arlesi woserenge wenen. 34 Kamivi jinibb nga kamsij,kamivi metka ne numet. Kapwera nanunga parres sopon pirpese? Suri, sev ngamuwun saut re nolor, niko jingormarweratweni. 35 Jinibb nga mirres okwera tweninanu nga mirres kobbong nga muto rengenolon; ko jinibb nga misij okwera tweninanu nga misij kobbong nga muto rengenolon. 36Nuwrai tevi kami, bebje nale jijlenga jinibb sete murrorrmi muwomue, komuwra tweni, Atua pia-lesi suri nir jijlerenge nabong nga puwra suri lat nga putosuri tevi jinibb nir. 37 Renge rijen som konir, Atua pia-werai ko nik kurres, rrekngakusij.”

Jinibb nga marlelep sopor arwera parlesinelesien san

38 Vitunen ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien sopor ko Parasi sopor ark-erkerasi Iesu, ko arsusi tevi, arwera “Jinibbnevisvisenien, nammerreni kupviseni ne-lesien san tevi kem, nablesi. Ko ngoknabrongwose nga weretunen nik kuvel jiAtua vini.” 39 Ko ni owra lweni tevir,“Kamivi dul nga misij, kamok-loli esijtevi Atua erpe nesevin san nga mok-lolimisij tevi diwen sen. Erpese kammerrenibeviseni nelesien san tevi kami kaplesi?Kapa-lesi kobbong nelesien pisan, nga pu-sorsan tevi nelesien se propet Jona ngamiplari tuwi. 40 Erpe Jona elik nutrin itulko nutpong itul renge depai nai nga milep

Matiu 12:41 17 Matiu 13:17nen, pirpok ko inu Jinibb Mawos bea-liknutrin pitul ko nutpong pitul renge lolodan. 41 Ko renge nabong nga Atua pia-wera suri lat nga puto suri tevi jinibb nir,jinibb nir ne Nineve para-tur imare kopara-supe suri kami. Suri nir nolor arlu-lulwi daron nga Jona miwerwer tuwi. Kokaplesi inu ngel, nulep asasi Jona, ko kamisete nolo kami olululwi daron nga inumewerwer tevi kami. 42 Ko renge nabongnga Atua pia-wera suri lat nga puto suritevi jinibb nir, nesevin nga tuwi nga mivikwin se nir ne Saot pia-tur imare ko pia-supe suri kami. Suri ni evel ngasu pelakrenge bongsi vanu vini, owra purongwosenorongwosien se Numal Solomon. Kokaplesi inu ngel, nulep asasi Solomon. Kosuri sev kami sete kamini ji inu?

Nemin nga misij nga mivel olwi kele vini43 “Moro nga nemin nga misij san nga

misilvi jinibb san mivel lingi ni, ko evelrrurrngi lat nga nuwi mijki e, epejpej latnga pilik pirres ren; ko sete otor sweri san.44Mian ko owra ‘O, bolwi kele van re naimsuk, lat nga mevel lingi vini.’ Ko daron ngamijpari, elesi naim sen obbubbil, ko elesiaruruk vaseni pae osuw, ko arjuroi erres.45Elesi jile naim senmusuw, ko olwi van koelesi nemin ebut kele ngamarsij asie ni, konir jijle aran loloim ko arlik iok. Ko morokvajin nga nemin nga marsij marsilvi elikesij easi re nga milik womu. Ko pirpok keleko tevi kami nga kamivi dul nga kamsij.”

Iesu tasu sen ko tasin nir arini parlesi ni46 Daron nga mirij malum mirpok tevi

delung nir, ko tasu sen ko tasin nir arini.Ko artur vare ko arngoni tevi jinibb sen nirnga parij tevi Iesu. 47 Ko san owrai teviIesu, “Tasu som ko tasim nir nir le vare,ko arngoni nik nga parij tevi nik.” 48 KoIesu owra lweni tevi ni ngamuwrai tevi ni,“Isi evi tasu suk, ko isi arivi tasik?” 49 Koni esareni nevren mawos jinibb sen nir koowra “Nir ngel le arivi tasu suk ko tasik nir.50 Suri si nga puloli marongen se Tata suknga milik remelrinmare, ni ko evi pa tasikko jojik ko tasu suk osuw.”

13Nale rrongrrongvi ne jinibb nga mok-

jijreni jelangin1 Re nabong mawos nen, Iesu eivare

lingi naim nen, ean elik re devje nuwito neGalili. 2 Elik, ko delung nga milep soporarini arkorti rrale ni. Ko suri nir elep

pelak, ni otur imare ko esa van renge drravsan ko esakel rengen. Ko delung jile arturjer ngaut.

3 Ko ni ospe suri nale rrongrrongvielep tevi nir. Owra “Kapmurrong. Jinibbsan nga mok-jijreni jelangin ean twenipijijreni jelangin orsel. 4 Ko daron ngamok-jijreni e, ko ejijreni aseni sopon, kojelangin sopor arvitan re devje sel e. Konumön nir arini artasi twenir. 5 Ko soporarvitan van re dan ne nevöt, lat nga setedan mimtul e. Ko moro maretiv, arpelaringavilvilsen imare, suri sete arto ngatanpelak re nolo dan. 6 Ko daron nga nialmisner, ko armeli. Ko suri laper sete evter,ko armij. 7 Ko sopor arvitan van re lolomoku, ko moku emra tevtev nir, ko emel-ngi orer. 8Ko sopor ma sete arwij lingi dannga mirres nen, armatur jer renge dan ngamirres nen, ko armaur erres, ko arwen. Kosopor wener ongut (100), ko sopor wenerngavöl ouwon (60), ko sopor wener ngavölitul (30). 9 Isi nga boron otoe, purnge renolo boron!”

Iesu owra tweni suri sev ni mokrij re nalerrongrrongvi

10 Ko Iesu jinibb sen arini ji ni ko ar-susi tevi: “Suri sev komok-supe suri nalerrongrrongvi tevi nir?” 11 Ko ni owralweni tevir, owra “Atua elai tevi kaminga kaprongwose nanu nga marto teptepirenge batun vanu ne melrin, ko sete elaitevi nir nga ngok nga parongwose. 12 Singa norongwosien senmutoe, Atua pia-laipilep kele tevi ni. Ko si nga norongwosiensen muwelili jer, Atua pia-la tweni jin.13Nomok-supe suri nale rrongrrongvi tevinir, suri arok-lesi ko sete arok-lesi wose,ko arok-runge ko sete arok-rongwos kelee. 14 Renge nir ngel eplari erpe nale sanse Atua nga propet Aesea ospe wowomue,owra ‘Kapa-runge pilep, ko setete kama-rongwose; ko kapa-lesi pilep, ko setetekama-lesi wose. 15 Suri jinibb ngel nirbatur eterter ko boror arwonwon kometerarpil, ko arwera “Rratlesi tevi meterr, korratrunge tevi bororr, ko rratrongwose renolorr, ko nolorr tulululwi, ko Atua tia-lolikerr rratrres luwi!” ’

16 “Ko kami ma, kamlik erres, suri metekami arok-lesi, ko boro kami arok-runge.17Nuwretun nuwrai tevi kami, propet elepko jinibb nga marres elep ne tuwi armer-reni elep parlesi nanu nga kamlesir ngelnir, ko sete arlesir; ko arwera elep parunge

Matiu 13:18 18 Matiu 13:39nanunga kami kamrunger ngel nir, ko setearunger.

18 “Kaprunge kele ta jilweren rrongr-rongvi suk suri jinibb nga mok-jijreni je-langin, bowra tweni vajin. 19 Poro jinibbsan purnge nga marsupe suri batun vanune melrin ko sete purongwose nale nen,Demij pivini ko piteseni tweni nale ngamietiv renge nolon. Ngok erpe pa jelanginnga marvitan re devje sel. 20 Ko jelanginnga marvitan renge dan ne nevöt, erpe pajinibb san ngamurnge nale, ko milai ngav-ilvil, ko eir elep. 21 Ko lapen ejki malume,ko orongwos puto bbong beblen; ko daronnga nanu nga miterter mivini, rrekngaporo nga jinibb sopor partur imare parlolipisij tevi ni suri nale nga muosuri, ko nielngi kurtweni evesane. 22 Ko jelanginnga marvitan renge lolo moku, erpe pajinibb san nga murnge nale; ko suri or-rorrmi pelake nanu ne iel ngatan nir, kosuri emrreni joron pilep, nanu ngok nirarmelngi nale nga mimaur ren, ko arloliwenen ejkie. 23 Ko jelangin nga marvitanre dannga mirres, erpe pa jinibb sopor ngamarunge nale, ko marongwose, ko marlaiwener. Ko wenen nir sopon ejpari ongut(100), ko nir sopon ngavöl ouwon (60), konir sopon ngavöl itul (30).”

Nale rrongrrongvi ne mösmös nga misijnga mimaur korti tevi wit

24 Ko Iesu ela nale rrongrrongvi minijkele san tevi nir, owra “Renge batunvanu ne melrin, Atua puloli pusorsan tevimurru jinibb ngel: Jinibb san ean ejijrenijelangin nga mirres ne wit re orsel sen.25 Ejijreni jijle osuw, ko daron nga jinibbmarmatur e, ko ni devje nuval sen evini koejijreni jelangin nga misij oto tevi wit nen,ko evel. 26Komian ko jelangin nen nir are-tiv vajin, ko armaur, ko arwen. Ko arlesiwose vajin mösmös nga misij nen muturtevir, suri wenen enije. 27 Ko jinibb nemajingen se mer nga orsel sen nir arini jinko arwerai tevi ni: ‘Numal, erpese? Kuji-jreni jelangin nga marres renge orsel som,ko mösmös nga misij ngel evan erpese?’28 Ko ni orongwose ko owrai tevi nir, ‘De-vje nuval ko ololi nanu ngel.’ Ko jinibbsen arwerai kele tevi ni, ‘Ko kumarongkem naban nabrrangi twenir?’ 29 Ko niowra ‘Ejki, pijki, daron nga poro kaprrangimösmös nga misij e, takrrangi tweni wit

nga mirres tuto tevir. 30 Kaplinglingirparmaur korti pijpari daron ne numös. Korenge daron ne numös ngok, bea-weraitevi nir nga partawer, “Kapser kortonimösmös nga marsij puwomu, ko kapsererparivi bböbbti nga para-sulir. Ko kapserewit nen pian renge bepeim suk.”

Nale rrongrrongvi ne jelangi nubek ko neis

31 Ko ni ela nale rrongrrongvi minij kelesan tevi nir, owra “Batun vanu ne melrinosorsan tevi jelangi nubek nga mivitan renai san. 32 Jelangin nen ewelili jer lingijelangin minij nir, ko daron nga mimaur,elep lingi nai nir. Ko numön ne mesanir arini arok-loli menu ner renge rengsinnir.”D

33 Ko ni ela nale rrongrrongvi minij kelesan tevi nir, owra “Batun vanu nemelrinosorsan tevi is nga nesevin milai milngirenge besin nga milep san nga muwuneplaoa, ko mikiskisi. Ko setemun arlesi isnen, ko ololi niv jile epau.”

Iesu ok-la nale rrongrrongvi kis tevidelung nir

34 Nanu ngel jile nir, Iesu ospe tevidelung nir renge nale rrongrrongvien.Poro nale rrongrrongvi pijki, ko sete mia-supe nanu san tevi delung nir. 35 Ngokeplari osorsan tevi nale san se Atua ngapropet san muwrai tuwi: “Bea-sa jin-gok, ko bea-lai nale rrongrrongvi, bea-werwerai tweni nanu nga marteptepi reiel ngatan mitipatun mivini mijpari lelin-genok.”

Iesu owra tweni vajin nale rrongrrongvine mösmös nga misij lat nga muto suri

36 Vitunen ko Iesu evel lingi delung nir,ko evan loloim re naim. Ko jinibb sen nirarini ji ni ko arwera “Kupwera suri ta tevikem nale rrongrrongvi ne mösmös ngamisij renge orsel ngok.” 37Koni owra lwenitevir, owra “Jinibb nga mijijreni jelanginnga mirres ngok erpe pa inu ko, JinibbMawos. 38 Orsel ngok erpe pa iel ngatanko. Ko jelangin nga marres ngok arirpe pajinibb nir ne batun vanu ne melrin ko, kojelangin nga marsij ngok arirpe pa jinibbse Demij ko nir. 39 Ko devje nuval nga mi-jijrenir erpe pa Demij ko. Ko numös ngokerpe pa iel ngatan ko bongsin nga pia-suwe ko pa, ko nir ngamartawe ngok arirpe pa

D 13:32 Erpe iel, Matiu orrongrrongvi batun vanu se Atua erpe jelangi mastat, ko suri mastat ejki iel, namlinginubek, nga puloli mining ne nale se Matiu piplari limjer.

Matiu 13:40 19 Matiu 14:11anglo ko nir. 40 Pusorsan tevi nga marserkortonimösmös ngamarsij nir komarsuli,pia-sorsan kele tevi iel ngatan bongsin ngapia-suw e. 41 Inu Jinibb Mawos bea-konianglo suk nir, ko nir para-sere kortoni nirnga marok-loli jinibb parong tweni nalesuk ko nir nga marok-loli nololien ngamarsij renge batun vanu suk. 42 Para-serekortonir jile, ko para-wirrer van re nabb.Iok ngok jinibb para-ting ko para-rungepisij pilep. 43 Ko renge daron nen jinibbnga marres nir pia-irpe nial, para-morrenge batun vanu se Tata ser. Kaprungerenge nolo boro kami!

Nale rrongrrongvi ne nanu itul44 “Batun vanu ne melrin osorsan tevi

nijor nga mirres san nga muto teptepirenge orsel, nga poro jinibb san putorsweri, ko pir pilep ren, ko pisilveni kele.Ko suri eir elep ren, ko pian puwulwulejoron jijle nir, ko puwli tweni orsel ngok,nga nijor nen pivi sen ko vajin.

45 “Ko erpel kele, batun vanu ne melrinosorsan tevi nevöt san nga marok-lai lolobotrrum. Ko jinibb san ngamokwuli nevötngok nir, 46 daron nga mutor sweri nevötnga nowlin milep temijpal ngok san, koolwi van owulwule joron jijle nir ko elanevöt nen, ko owli tweni vajin nevöt ngokevi sen.

47 “Ko erpel kele, batun vanu ne melrinosorsan tevi niva san nga marwirre rengedis, ko nai jijle maron ren. 48Ko daron nganiva nen puwun, parevei van ngaut e. Koparlik ngatan, ko parla mesal nga marresparsongni van re narr; ko nga marsij nen,parwirr twenir. 49 Pia-irpok kele ko rengedaron ne iel ngatan bongsin. Anglo nirpara-vini para-la tweni jinibb nga marsijre nir nga marres, 50 ko parwirrer van renabb. Iok ngok jinibb para-ting ko para-runge pisij pilep.”

Nale rrongrrongvi ne jinibb san nga mil-ngi nanu nga mimerr ko nanu nga mitra

51 Iesu osusi tevir, “Kamrongwose nanungel nir?” Ko nir arwera lweni tevi:“O-o.” 52 Ko ni owrai kele tevir: “Kojinibb nevisvisenien ne nale nesesreiensan nga marok-visvisenie pa renge murrubatun vanu ne melrin erpe jinibb san ngamurongwos pila tweni nanu nga mimerrko nanu nga mitra renge narr sen. Surijinibb nevisvisenien nen ne nale neses-reien orongwos pae suri nale se Atua netuwi ko ne lelingenok kele.”

53Daronnga Iesumusuw re nale rrongr-rongvi ngel nir vajin, ko evel lingi ie,54 ko olwi vajin vini re ngaim sen e. Koevisviseni jinibb nir re naim gortien ser;ko jinibb nen nir bbösa elair e, ko arwera“E, merel ela norongwosien ko derterenngel ngabe? 55Ni ngel evi metusu lebbongsan natun, ko tasu sen marveruse Merri,ko tasin nir Jemes, ko Josep, ko Saemon,ko Jutas. 56 Ko jojin le ngel nir marliktevi kerr. Ko merel ela nanu ngel nirngabe ko?” 57 Ko arong karkare ni. KoIesu owrai tevir, “Propet san parosuri kowor, sete mia-jiki; ko renge nir nga rengaim sen konir nga niaken sen, san pijki.”58Ko setemun ololi majingen elep iok, suriarong tweni nale sen.

14Mijen se Jon Baptaes

1 Renge daron nen, Erot natun san ngamarveruse ErotAntipas, orngenospenngamarsupe Iesu e. 2 Ko owrai tevi jinibb sennir, “Merelevi Jon Baptaes le. Ni emra renge mi-jen, niko derteren sen mutoe nga mu-loli majingen nga marinijnij nawone nir.”3-4 Owrai erpok suri nanu san nga miplariseveling nga, erpel: Erot etka luwe Erotias,nesen se tuwan Pilip. Ko Jon owra teviErot, “Sete evi nesesreien nga mimawosnga nik kupteka luwe nesen se tuwam.”Daron nga muwrai mirpok, ko Erot orrultotkoni ni ko esre totkoni, ko elngi nivan re naim ne nekaien, suri Erotias seteemrreni Jon pirij pirpok. 5 Ko Erot owrapirevji pini Jon, ko emtutue delung nir,suri nir arwera ni evi propet san.

6 Mian ko vitunen vajin, nir arlolinabong san suri sia se Erot ejpijpet. KoErotias natun nesevin melakel esew re nonir, ko Erot elesi erres. 7 Ko ololi rijrijentevi, owra “Sev nga kupungoni, ko inu bea-lai ko tevim.” 8 Ko nesen melakel nen erijnale se tasu sen, owra “Kuplai tevik ielbatu Jon Baptaes renge narov san.” 9 KoErot ornge esij e; ko suri mirijrij pa konir nga marini maraan tevi marunge pa,ko ololi owra nale tevi jinibb sen nir ngaparlai tevi nesen melakel nen. 10 Ko okonijinibb sen san pian renge naim ne nekaienko pita otvi batu Jon Baptaes. 11 Mernenevan, ololi erpok, ko elngi batu JonBaptaesre narov san. Ko esale tevi nesenwarreng,ko nesenwarreng esale elai tevi tasu sen.

Matiu 14:12 20 Matiu 15:812 Ko vitunen, Jon jinibb sen nir arini, ar-wosi Jon niben, ko arivel tevi van, artevni.Artevni jile Jon, ko vitunen aran arweraitevi Iesu.

Iesu owngani delung nga milep13 Ko daron nga Iesu murnge nanu ngel

nir, esa re drrav ko evel lingi ie; owra pianre lolo merwer, ko pisan pilik sopon. Kodelung nir, daron nga marunge, ko arivellingi ngaim ser nir, ko arvijuri, arivel re jelinuwi. 14 Ko Iesu, daron nga mujubbul redrrav, elesi delung elep. Ko orrorrmi nirelep, ko ololi nir nga marmesi arres luwi.

15 Mian ko nat erivriv vini, ko jinibb senarini jin, arwerai tevi ni, “Iel evi lolo mer-wer le, ko nat tupongmun. Kupkoni twenilartul ngok nir parivel paran re ngaim nirparwuli nanen ser.” 16 Ko Iesu owra lwenitevir, “Nir sete mara-ivel. Kami ko kaplananen tevir paraani.” 17 Ko nir arweralweni tevi “Ai, kem namtori bbong nivelim le ko nai eru.” 18 Ko ni owra “Kaplairta vini jik.” 19 Ko owrai tevi delung nirparlik ngatan re mösmös. Ko ni ela nivnga elim nga ko nai nga eru nga, ko okluimare van re melrin owra erres tevi Atuarengen, musuw ko otpoi ko elai tevi jinibbsen nir; ko nir arlai tevi delung nir. 20 Konir jijle arurroi, mian ko arup vajin. Kojinibb sen nir arsere kortoni bebjen ngamarjijpon nen nir van renge narr esngavöldrromon eru arwun saute. 21 Ko nir ngamarurroi ngok arever erpe nuvasngavölnuvalim (5000) norman kis, ko nesevin kobipiwarreng kele sete arever.

Iesu evel mare re nuwi22 Ko ngavilvil ololi jinibb sen nir arsa

kele re drrav, parwowomu van re devjenuwi, parteravi ni nga ni pukoni tututwenidelung nir parivel. 23 Daron nga mukonitututweni delung nir marivel musuw, niesan otongsa van re botwen nga pulot.Olot mian, ko nat opong vajin, ko ni esanmalum iok. 24 Ko jinibb sen nir nga marladrrav aran vajin re liven mesa re nuwito.Ko daptap ne nuwito arus renge drrav, suriarwolu tere ling.

25 Marwolu tere ling mirpok mian, konat otomori pisal pirin vajin, ko Iesu evelmare re nuwi vini pivini ji nir. 26 Kojinibb sen nir arlesi ni mivel mare re nuwiko armetutu, arwera “O, nemin ko san!”Ko arkail mare suri armetutu. 27 Ko Iesuerij tevir evesane, owra “Nolo kami pirres,inu lebbong, sete kapmetutu.” 28 Daron

nga ni muwrai mirpok ko Pita erij welilweni ni, owra “Numal, poro weretunenevi nik, kupwerai tevi inu nga inu bevelmare re nuwi vinuk jim.” 29 Ko ni owra“Kupini.” Ko Pita orow jubbul re drrav, koevel mare re nuwi pian ji Iesu. 30 Mivelmian, ko elesi ling eser eterter, ko emtutuvajin, ko etipatun purron. Ko ekail owra“Numal, kupla se inu!” 31 Ko Iesu esareninevren ngavilvil ko orrul ren, ko owratevi, “Nik nosurien som ewelili, ko erpesenorrorrmien som eru e?” 32 Ko daron ngamorini morsa re drrav, ko ling omol vajin.33 Ko jinibb se Iesu nir nga renge drravarlotoe ni ko arwera “Weretunen, nik kuviAtua natun.”

Iesu ololi nir ngamarmesi Genesaret arresluwi

34 Ko arwolu re drrav, arwolu toku rengedevje nuwito renge ngaim san, nisenGenesaret. 35 Ko daron nga jinibb ne latnen nir marlesi wose Iesu, arla nale van jinir nga marlik rrale ie. Ko jinibb nen nirartekai jinibb nga marmesi vini ji ni, 36 koarungoni tevi Iesu nga parjipari kobbongbongsi sunsun sen. Ko ni emarong, ko nirjijle nga marjipari arres luwi.

15Parasi ko jinibb nevisvisenien artere Iesu

suri sete evijuri sel mawos ser1 Renge daron nen ko Parasi sopor ko

jinibb nevisvisenien ne nale nesesreiensopor arivel Jerusalem vini ji Iesu, ko ar-werai tevi 2 “Erpese jinibb som nir mar-tor otvi nale se birterawarreng nir? Surisete arjejavöl daron nga maraan e.” 3 Koni erij weli lweni nir owra “Erpese kamikele kamtor otvi nale nesesreien se Atuanga kamok-vijuri nale se birterawarrengse kami nir? 4 Suri Atua nale nesesreiensen owra ‘Kuprrorrmi lilane tata som kotasu som,’ ko nale san kele erpel: ‘Mernga mirij misij tevi tata sen rreknga tasusen sete orongwos pimaur, kaprevji pinikowor.’ 5Ko kamima kamwera ‘Isi nga pia-werai tevi tata sen rreknga tevi tasu sen:“Nulai pa merrenien tevi Atua, setemuninu mea-lai kele tevi nik,” 6 erij erres, kosete mia-osuri mun tata sen ko tasu senrenge nanungok.’ Erpok nale se kami owranale minij re nale se Atua, nga setemunparvijuri. 7 Kamiel re sel eru! Aeseaorrongvi kemkame kami erres, daron ngamuwra wowomue suri kami: 8 ‘Lartul ngel

Matiu 15:9 21 Matiu 15:38nir arosuri inu tevi nevlu jingor kobbong,ko nolor oto ngasue inu. 9 Arloto nawoneinu, arvisviseni nevisvisien nga mivi sejinibb bbong.’ ”

Nanu nga marloli jinibb murrokitkitrenge no Atua

10 Ko Iesu everuse delung nir ko owraitevir, “Kaprunge nanu ngel ko kaprong-wose. 11 Sete nanu nga mian re nolo jinibbololi ni orro (ngok evi norrorrmien se nirnga marok-jejavöl tajer kobbong); ko ngelko ma, nanu nga miplari re nolo jinibbololi jinibb orro.”

12 Ko vitunen jinibb sen nir arini jin, ar-werai tevi ni: “Nik kurongwose nga Parasinir marunge misij e nanu nga kumw-erai ngok?” 13 Ko ni erij weli lwenir,owra “Nanu jijle nga Tata suk nga milikre melrin sete murwir, pia-rrangi tweniko. 14 Kaplinglingi nir parirpok. Arivimetrrorr pa osuw, ko arwera parvisenisel. Ko poro nga metrrorr puwowomuemetrrorr renge sel, ko nuru kes pora-vitan van renge bbulwil.” 15 Ko Pita owraitevi ni: “Kupwera suri nale rrongrrongvingok ta tevi kem.” 16 Ko ni owra “Kamikele norongwosien se kami ejki malume?17 Sete kamrongwose nga nanu jijle ngamian re nolon evan renge depain e, kopartalev tweni piasi kobbong? 18 Ko nanu ngamivare re jingon eplari re nolon, ko ngokkobbong ololi jinibb orro. 19 Suri eplarire nolo jinibb ko, norrorrmien nga marsij,nga parevji pini jinibb suri, nga normanpian ji nesevin nga sete evi nesen sen,nga nesevin pian ji norman nga sete evidiwen sen, nga parvenae joro jinibb, ngaparkerkeris re kot, nga parsopsope pisijAtua rreknga parij pisij tere jinibb. 20Nanungel le nir arloli jinibb orro; ko nga paraansete parjejavöl, sete ololi jinibb orro.”

Iesu oji tweni demij re nesenwarreng san21 Ko vitunen Iesu evel lingi ie, evel

rujruj sopon evan morie Taea ko Saeton.22 Ko daron nga mivel mori ie mirpok, konesevin ne Kenan san nga milik ie soponerrmali ko ekail van jin, owra “Kuprrorrmiinu, numal, nik metka se Devet! Natuknesenwarreng, demij arsisilvi ni esij elep.”23 Ko Iesu sete erij nale weli san tevi ne-sevin. Mian ko jinibb sen nir arini jin koarungoni tevi ni: “Kupkoni tweni vinok,suri ekail vijajeng suri kerr.” 24 Ko ni erijweli lweni tevir, owra “Atua okoni inu nga

ban ji meri Isrel kis kobbong, nga marirpesipsip nga marjijki, sete ban ji jinibb minijnir. Ko vinok evi nesevin ne vare san.”25 Ko vinnen evini ejiol vitan ji Iesu koowra “Wurru, numal, kupla se inu.” 26 Koni erij weli lweni tevi ni, owra “Sete erresnga parla nanen se bipiwarreng nir koparwirre tevi guli nir.” Ni erij erpok surimeri Isrel nir arok-veruse jinibb ne varenir arwera “guli” e nir. 27 Ko vin nga owra“Ewretun, numal, ko guli nir arok-urroi kowor bebje nanenngamarvitvitan renumalser tep sen.” 28 Daron nga murnge nale senesevin ngok, ko Iesu owra lweni tevi: “O,nesevin, nosurien som elep temijpal. Putopirpe nga nik kumarong.” Ko re mete nialmawos nen vinnen natun erres luwi.

Iesu ololi jinibb elep nga marmesi arresluwi

29 Iesu evel lingi iok ko evini re nuwitone Galili ko otutur sopon iok; mian kootongsa van mare re botwen, ko elikngatan iok. 30 Ko delung elep arini ji ni,arpitevi jinibb nga marmesi sopor, soporbelar rreknga nevrer arsij, sopormeter ar-rorr, sopor arivi naroj, sopor arivi nabbut,ko nga marmesi mesien lele kele nir; koarlingir ngatan re bela Iesu. Ko Iesu ololinir arres luwi. 31 Ko daron nga jinibb nirmarlesi nabbut marij, ko nir nga belar konevrer marsij arres luwi, naroj marivel,ko metrrorr markulu, bbösa elair e, koarsurövi Atua se meri Isrel nir.

Iesu ela kele nanen tevi delung nir32 Vitunen ko Iesu everus jinibb sen nir

vini ji ni, ko owrai tevi nir, “Nurrorrmilengleng delung ngel nir, suri arpiteviknabong itul le pa, ko nanu nga parurroiejki. Ko numusus bokoni tweni nawonnir, suri numer ajir pa, ko tarmaob re sel.”33 Ko jinibb sen nir arwerai tevi: “Rraplananen ngabe ko, suri iel evi lolo merwer,ko delung elep pelak?” 34 Ko Iesu owraitevir, “Kamtori niv evis?” Ko nir arwera“Ebut, ko nai wowarreng sopor.”

35 Ko ni owrai tevi delung nir parlikngatan re dan. 36 Ko ni ela niv nga ebutnga ko nai nga nir, ko olot owra erres teviAtua suri, ko otpoir ko elair tevi jinibbsen nir; ko jinibb sen nir artututwenir tevidelung nir. 37Ko nir jijle arurroir, mian koarup jile. Ko arsere lweni bebje nanen nirnga marjijpon nir van re narr ebut arwunsaut. 38Nir nga marurro niv ko nai nir evi

Matiu 15:39 22 Matiu 16:25nuvasngavöl vavij (4000) norman kis, kosete areve nesevin ko nanwarreng nir.

39 Ko Iesu okoni tweni delung nir arivel;ko ni esa re drrav, ko evanmorie ngaim sannisen Makatan.

161 Ko Parasi sopor ko Satusi sopor arini.

Arwera parrowrrowe Iesu, armerreni nipuloli nelesien san renge derteren nemel-rin tevi nir parlesi. 2 Ko ni erij weli lwenitevi nir owra “Daron nga nat mirivriv,ko kami kamok-wera ‘Nat pirres ko, surirramlesi nabor arsongsong.’ 3 Ko daronnga nial pimraej, ko kami kapok-wera‘Lelingen naus puto tevi ling, suri rram-lesi nabor arsongsong ko armotmote.’ Er-pese kamlesi wose nabor nir ko kamrong-wose nat nga pirpese nga piplari suri, kokami sete kamrongwose nabong se inunga meplari ren? 4 Kamivi dul nga misij,kamok-loli esij tevi Atua erpe nesevin sannga mok-loli misij tevi diwen sen! Er-pese kammerreni beviseni nelesien santevi kami kaplesi? Kapa-lesi kobbong ne-lesien pisan, nga pusorsan tevi nelesien sepropet Jona nga miplari tuwi.” Ko daronnga Iesu mirij jijle mirpok tevir, ko evellingir.

Iesu erij tevi jinibb sen nir suri nosurienser ewelili

5 Ko Iesu evini ji jinibb sen nen nir, koarsa re drrav, arwolu van re devje nuwitoe. Ko jinibb sen nir arlesi vajin nga setearla niv sopor partori suri. 6Ko Iesu owraitevir, “Kapmetmet pirres renge is se Parasinir ko Satusi nir.” 7 Ko nir arwerwerailweni tevir, arwera “O, suri sete rramtoriniv, niko mirij mirpok.” 8 Ko Iesu orong-wose norrorrmien ser ko owrai tevir:“O, kami nga nosurien ewelili, suri sevkami kamwerweraie kamimirpok suri setekamtori niv? 9 Setewor kamrongwose?Rreknga setemun kamrrorrmi suri niv ngaelim, nga nir evi nuvasngavöl valim (5000)marurroir ko marup e, ko narr evis kelenga kamsere marwun? 10 Rreknga nivnga ebut nga nir evi nuvasngavöl vavij(4000) marurroir ko marup e, ko narr eviskele nga kamsere marwun? 11 Erpese setekamrongwose nga inu sete nuspe suri niv?Kapmetmet renge is se Parasi nir ko Satusinir.” 12 Ko nir arongwos vajine nga ni seteowrai nga nir parmetmet renge is ne niv,ko renge nevisvisenien nga misij se Parasinir ko Satusi nir.

Pita owra tweni nga Iesu evi Mesaea13 Ko nir artutur kele sopon. Ko daron

nga marini mori re Sisaria Pilipae, ko niosusi tevi jinibb sen nir, owra “Jinibb nirarwera inu Jinibb Mawos nuvi isi?” 14 Konir arwera “Sopor arwera nik kuvi JonBaptaes, sopor arwera nik kuvi Elaeja, konir sopon kele arwera Jeremaea, rrekngapropet san ne tuwi.” 15 Ko ni owra tevir,“Ko kami, kamwera inu nuvi isi?” 16 KoSaemon Pita erij weli lweni owra “Nik kuviMesaea, Atua nga mimaur natun.” 17 KoIesu erij weli lweni owrai tevi ni: “Nik ku-lik erres ko pa, Saemon natu Jon, suri setejinibb san ololi kurongwose nanu ngel,ko Tata suk ko nga milik re melrin ololikurongwose. 18 Ko inu nuwrai tevim, nikkuvi Pita (nais ngok Pita rengenale se meriGris nir owra bereng). Nik kupivi batujinibb suk nir totoklai, pirpe nga marilinaim san renge bereng. Ko mijen setederteren sen evter nga piasie nir. 19 Belaki ne batun vanu ne melrin tevi nik. Koporo nga nik kupwer ore nanu san rengeiel ngatan, Atua kele piwer ore; ko poronga nik kupmaronge parloli nanu san ielngatan, Atua kele pimaronge parloli.”

20 Mirij jile mirpok, ko ewer ore jinibbsen nir nga sete parwerwerai tweni tevijinibb san nga ni evi Mesaea.

Iesu owra wowomue nga ni pimij ko vi-tunen pia-maur luwi kele

21 Etipatun re daron ngok ko Iesu ok-wera suri tevi jinibb sen nir nga ni pianrenge Jerusalem ko wor, ko birterawar-reng nir ko jinibb ngamarlelep re sulsulennir ko jinibb nevisvisenien ne nale neses-reien nir para-loli pisij tevi re nanu pilep,niben pia-runge pisij e, ko para-revji pini;ko nabong pitul ko Atua pia-loli ni pia-turimare kele. 22 Mirij jile mirpok, ko Pitaervei tweni ni nuru orsan, ko etipatun erijterter tevi, owra “Numal, Atua pia-rrorrminik. Setete pia-pelari pirpok ji nik.” 23 KoIesu erieni ni ko owrai tevi Pita, “Demij,kupruj ngasue inu! Kuwer ore inu ngasete bololi majingen se Atua. Norrorrmiensom sete erpe norrorrmien se Atua, erpenorrorrmien se jinibb kobbong nir.”

24Muwrai jile tevi Pita mirpok, ko owraivajin tevi jinibb sen nir: “Poro san pi-marong pivijuri inu, ni putor ore nanu ngani bbongmimrreni, puwosi nai pelaot sen,ko pivijuri inu. 25Ko poro san puwra putortotoni mauren sen, mian ko pia-tor jabble;

Matiu 16:26 23 Matiu 17:24ko poro nga san pimaronge mauren sensuri mivijuri inu, ko mian ko pia-lai vajinmauren nga mirres. 26 Pia-rres pirpese rejinibb san poro pilai petpeti nijor ne ielngatan nir, ko mauren sen pijijki? Pia-lasev ko pia-wuli lweni mauren sen e? 27 InuJinibb Mawos bea-luwi vini re nosröviense Tata suk tevi anglo suk nir, ko rengedaron nen bea-wuli jinibb jijle nir pusor-san tevimajingen ser sisamis. 28Nuwretunnuwrai tevi kami, kami sopor nga kamturiel setete kama-mij wor pijpari nga kapa-lesi inu Jinibb Mawos tevi batun vanu sukvini.”

17Atua erieni nibe Iesu enije

1 Nabong ouwon easi osuw, ko Iesu etkaPita ko Jemes ko Jemes tasin wor Jon, konir arsan aran artongsa van re botwen ngamian mare san. 2 Ko Atua erieni nibe Iesure no nir; ko Iesu non erinrin erpe nial, kosunsun sen ow erpe moro nial. 3Ko artaolarvesane ko arlesi Moses ko Elaeja keleorpelari jin, orjiljilwer tevi. 4 Ko Pita erijvan ji Iesu, “O, numal, erres kem namlikpa iel. Poro kumarong, inu beli gorkoraimpitul iel, san pivi se nik, san pivi se Moses,ko san pivi se Elaeja.” 5 Daron nga mok-rij malum mirpok, ko nabor nga mirinrinsan esalsal orer, ko arunge drrelan saneplari re nabor, owra “Morok evi natuknga memrreni, ko nurnge erres elep surini. Kaprunge ni pirres.” 6 Ko daron ngajinibb sen nir marunge, ko armetutu temi-jpal, ko arsusweni nor van ngatan. 7 KoIesu evini jir ko ejparir ko owra “Kapmera,sete kapmetutu.” 8 Ko daron nga markuluimare, sete arlesi jinibb san, Iesu esanbbong.

Jiljilweren tweni Elaeja9 Ko daron nga marok-jubbul re botwen

malum, ko Iesu ewer orer, owra “Sete kap-werwera nanu nga Atua miviseni kamlesire mete kami tevi jinibb pisan, pijpari ngainu Jinibb Mawos bea-tur imare luwi remijen.”

10 Ko jinibb sen nir arsusi rongorngetevi ni arwera “Erpese jinibb nevisvise-nien ne nale nesesreien nir marweraElaeja pia-vini womu ko wor?” 11 Ko Iesuerij welir, owra “Arweretun nga marweraiElaeja pia-vini ko wor ko pia-loli nanu jijle

pia-sorsan. 12 Ko inu nuwrai tevi kami,Elaeja evini pa osuw; ko nir sete arosuri,ko arloliwor sevnga misij ngamarmerrenitevi ni. Pirpok kele kobbong nir para-lolipisij tevi inu Jinibb Mawos, nibek purngepisij.” 13 Daron nga mirij mirpok ko jinibbsen nir arongwose vajin nga ni sete ospesuri Elaeja weretun, ko ospe suri Jon Bap-taes tevi nir.

Iesu oji tweni demij renge bipiwarrengsan

14 Ko musuw vajin, arini ji delung nir;ko jinibb san evini ji ni ko ejipa ngatanjin, 15 ko owra “Wurru, numal, kuprrorrminatuk norman; nai ok-loli, ko ornge nibenesij e elep. Ko nabong elep ok-wajeni renabb nga min ko re nuwi. 16 Ko nutkaivan ji jinibb som nir, ko nir sete arong-wose parloli pirres luwi.” 17 Ko Iesu owra“Kamivi dul nga nosurien se kami ejkie konorrorrmien se kami milengleng. Beliktevi kami pijpari seveling? Bornge pisijsuri kami pijpari seveling? Kaptekai tabipiwarreng nen vini jik iel.” 18 Ko Iesuotortori demij nga misisilvi ni, ko eivareevel lingi ni. Ko bipiwarreng nen erresluwi re mete nial mawos nen.

19 Ko vitunen, jinibb se Iesu nir ar-san arini jin, ko arwera “Erpese kem setenamrongwose naboji tweni demij ngok?”20 Ko Iesu owrai tevir, “Suri nosurien sekami ewelili jer. Nuwretun nuwrai tevikami, poro nosurien se kami putoe pirpejelangi nubek nga welili bbong, ko pivterenga kapwerai tevi botwen nga milep ngel,‘Kupruj ngasu iok,’ ko puruj ko. Setenanu pisan kele nga kami sete kamrong-wos kaploli. 21 [Ko nga paroji tweni demijnga pirpok, parlot ko wor, ko parlinglinginanen ser, ko niko paroji tweni.”]E

Iesu owra tweni kele nga ni pimij22 Ko mian ko daron nga marini marlik

korti re vanu ne Galili vajin, ko Iesu owraitevir: “Inu Jinibb Mawos para-teka kerasiinu van re nevre jinibb. 23Ko jinibb nen nirpara-revji pini inu; ko renge nabong itolin,Atua pia-loli inu bea-maur luwi kele.” Kojinibb sen nir, daron nga marunge nalengok, ko arunge esij lenglengen e.

Iesu owli takis ne Naim se Atua24 Ko daron nga marini vajin re Ka-

paneam, ko lartul nga marok-lai nevöt neE 17:21 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Matiu oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san nenaul ngel.

Matiu 17:25 24 Matiu 18:18takis nga mivi se Naim On ne Jerusalemarini ji Pita. Ko arsusi tevi arwera “Jinibbnevisvisenien se kami ok-wuli takis ngel,rrek ejki?” 25 Ko ni owra “O-o. Ni ok-wuliko.”

Ko daron nga Pita mian vajin loloim jiIesu, ko Iesu erij womu tevi, owra “Kur-rorrmi sev, Saemon? Numal nga marlelepnir ne iel ngatan arok-lai nevöt ne takisser ji isi? Ji jinibb ser nir, rreknga jijinibb neturvitan nir?” 26 Ko Pita owratevi, “Ji jinibb neturvitan nir.” Ko Iesuowrai tevi ni: “Niko muloli jinibb ser nirsete arongwos parwuli. Ko erpok kele,jinibb se Atua nir, Atua sete orongwosepok-la nevöt jir. 27 Ko rromormusus rro-porloli nir nga marok-lai takis ne NaimOn parlolar. Kupjubbul van ngatan renuwi kuptutumun, ko nai nga kupa-reveiwomue, kupwaki nisen; ko kupa-lesi bebjenevöt san oto ren nga pivtere kerru kortirropora-wuli takis se kerru e. Ko kupankupwulie tevir.”

18Jinibb nga mian mare wor

1 Re daron mawos nen malum ko jinibbse Iesu nir arini jin ko arsusi tevi arwera“Isi elep womunen renge batun vanu nemelrin?” 2 Ko Iesu everuse bipi san vinijin ko ololi otur liven re nir, 3 ko owra“Nuwretunnuwrai tevi kami, Poro norror-rmien se kami sete pulwi pivini pirpe bipi-warreng nir, ko kami setete kamrongwoskapan re batun vanu ne melrin. 4 Isi ngapuloli lweni ni pivi jinibbmalumpirpe bipingel, ni pilep womunen renge batun vanune melrin. 5 Ko isi nga muosuri inu komimaronge bipi nga mirpel san pian ji ni,erpe emaronge nga inu kele ban jin.

Nanu nga marongwos parloli jinibb pivi-tan van renge nololien

6 “Poro isi nga puloli nir san nga welilingel nga muosuri inu pivitan van rengenololien, erres pelak renge mernen poronga parrul totoni womue, ko parruloninevöt nga milep san renge nowen, ko par-jubbli maure re liven mesa re dis, purronvan ngatan e. 7 Esij wor elep niko re jinibbne iel ngatan ngel nir suri nanu jijle ngamarok-loli jinibb nir parvitan. Nanu ngoknir parini ko wor, ko esij elep niko re jinibbnga milai nanu ngok san vini.

8 “Ko pirpel ko, poro nga nevremrreknga belam porloli kupvitan renge no-surien som, erres ma kupta tweni nurukupsor tweni nuru van ngasue nik. Evinanu nga mirres renge nik poro ku-pan renge mauren tevi nevrem pisansanrreknga belam pisansan, easi re poronevrem korti nuru ko belam korti nuru,ko parwirre nik van re nabb nga pin tuwingok vini. 9 Ko poro nga metem pulolikupvitan, kupla tweni ko kupwirre vanngasue nik. Evi nanu nga mirres rengenik poro kupan renge mauren tevi metempisan, easi re poro metem korti nuru koparwirre nik van re nabb ne norongen ngamisij.

Nale rrongrrongvi ne sipsip nga mijijki10 “Kapmetmet renge kamkulu wutane

re san nga welili ngel. Nuwrai tevi kami,renge melrin anglo ser nir nga marok-metmete nir arlesi tetajer no Tata suk ngamilik re melrin.

11 “Ko inu Jinibb Mawos nuvini twenibela se nir nga marjijki. 12 Kami kam-rrorrmi erpese? Poro nga jinibb sansipsip sen ongut (100), ko san rer evelsarrsarr ko esarr, ni sete orongwos pil-inglingi ngavöl esiw drromon esiw (99)ngok renge botwen parurroi mösmös kopian pipej nga misarr? Ni pian ko wor.13Nuwretun nuwrai tevi kami, poro putorsweri, ko pir pilepwor ren suri sipsip ngok,piasie nga ngavöl esiw drromon esiw ngasete marivel sarrsarr. 14 Erpok kele, seteevi marongen se Tata se kami nga milik remelrin nga san nga welili ngel pijijki.

Tuwam nga muloli misij tevim15 “Poro nga kalesia nga mivi tuwam e

puloli pisij tevim, ko kupan ji ni, kamrukoporsan bbong, ko kuptortorie suri. Koporo purnge nik, ko ololi ni evi luwituwam. 16 Ko poro sete purnge nik, kokupla kele jinibb pisan rreknga pieru, ngapirpe nale san nga Naul On muwrai: ‘Nalejijle nir, nir pieru ko wor rreknga pitulparwilwil ren.’ 17Ko poro pumusus malumpurnge nir, kupwerai tevi nir nga marivikalesia. Ko poro pumusus malum purngenir, ko kaploli ni vajin pirpe jinibb ne varesan, rreknga jinibb nga mok-lai takis san.

Loten ne gortien18 “Nuwretun nuwrai tevi kami, nanu ji-

jle nga kapwer orer renge iel ngatan, Atuakele piwer orer renge melrin; ko nanu

Matiu 18:19 25 Matiu 19:10jijle nga kapmaronge parlolir iel ngatan,Atua kele pimaronge parlolir renge mel-rin. 19 Nuwretun kele nuwrai tevi kami,poro kami pieru kobbong pormarong ko-rti renge iel ngatan suri nanu pisan ngaporungoni, ko Tata suk nga milik remelrinpia-loli wor nanu nen tevi nuru. 20 Porojinibb pieru rreknga pitul parkorti ngaparlotoe inu, ko inu kele belik livö nir.”

Nale rrongrrongvi ne mer nga mumususpiwer tweni nivnon se selen

21 Vitunen ko Pita evini jin ko osusi teviowra “Numal, pivavis nga tuwak pulolipisij tevik ko betlasi ni? Pijpari pivabut?”22Ko Iesu owra lweni tevi “Inu nuwrai tevinik, sete pivabut te, ejki, ko pijpari mapingavöl piebut pivabut (77) kis. 23 Surirenge batun vanu ne melrin, Atua pia-lolipirpe jinibb ngel le: Numal nga milep sanowra pieve nivnon se jinibb sen nir. 24 Kodaron nga mitipatun pieve, ko artekai sannga muloli nivnon mijpari nevöt elep ngaelep. 25 Ko suri sete orongwos puwli, konumal sen ololi nale nga parwuli ni pividemij maur, tevi nesen sen ko natun nir,ko parwuli kele joron jile nir, nga puloliparwuli tweni nivnon sen e sopon ngamuloli. 26 Ko jinibb ne majingen nen ejiolvitan ongoni eterter tevi, owra “Wurru,numal, kuplinglingi inu beblen, pian kobea-wuli tweni jile kobbong nivnon suknir.” 27Ko numal sen orrorrmi ni, ko owralweni tevi ni, “Nivnon somosuwkopa.” Koelinglingi ni evel.

28 “Ko jinibb ne majingen nen evel.Ko daron nga mivini vare e, elesi selennga mok-majing tevi ni san nga mulolipa nivnon jin, mijpari nevöt nga welilibbong. Ko ololarsi ko orrul totoni ni, ekinjibirislan ko owrai tevi: “Kupwuli nivnonsom!” 29Ko selen nen ejiol vitan ko ongonitevi ni, owra “Wurru, kuplinglingi inubeblen, pian ko bea-wuli twenir kobbongtevim.” 30 Ko ni omusus pilinglingi ni;otur imare, etkai ni ean elngi re naimne nekaien, pijpari nga pia-wuli jile wornivnon sen. 31 Ko daron nga selen nirmarlesi nanu nga muloli tevi, ko arungeesij elep e; ko aran arwerai nanu nga mu-loli tevi numal ser nga womu miwer twenimernen nivnon sen jile. 32 Ko daron nganumal ser murnge jile, ko ololar lenglen-gen; ko vitunen everus mernen, ko owraitevi: ‘Kuvi jinibb nga misij perper! Nuwertweni pa nivnon som ngok petpeti nga

sete kupwuli, suri nik kumngoni tevi inu.33 Ko suri sev nik sete kurongwos kuplolipirpok, kuprrorrmi selem pusorsan tevinga inu morrorrmi nik?’ 34 “Ko numal senololarsi lenglengen e, ko etkai ni van jijinibb nga marok-telmaji nir re naim nenekaien, pilik iok pijpari nga pia-wuli jilenivnon sen.”

35 Ko Iesu owrai kele, “Ko erpok Tatasuk nga milik re melrin etlasi tweni panololien se kami nga marlelep nir. Koporo nga kami nolo kami weretunen setepitlasi tweni nanu nga tuwa kami mulolimisij tevi kami, nga mirpe nanu nga welilikobbong, ko Tata suk pia-loli tevi kami pu-sorsan tevi numal ngok muloli tevi jinibbsen ngok.”

19Iesu ospe suri sel nga marlingi kurtweni

nesen ser1 Daron nga Iesu musuw re mirij vajin,

ko evel lingi Galili, evini re Jutia re devjenuwi seser ne Jortan. 2 Ko delung eleparvijuri ni, ko ni ololi nir nga marmesiarres luwi ie.

3 Ko Parasi kele nir arini jin, arwera par-rowrrowe ni. Ko arsusi, “Erpese? Evi nanunga mirres nga jinibb pilngi kurtweni ne-sevin sen suri nanu jijle?” 4 Ko ni erijluwi, owrai tevir: “Rreknga kami setekameve nga ni ngamuloli nanu jijlewomu,ololi norman ko nesevin, 5 ko owra ‘Kongok niko suri mirpel ngel ko, normanpivel lingi tata sen ko tasu sen, pian va-jin piptevi nesevin sen. Nuru nga erungok porivi vajin niben sansan ko metkasansan.’ 6Kongok niko nuru setemun orivieru, ko orivi vajin niben sansan ko metkasansan. Sev nga Atua mijipteni kortoninuru, sete erres jinibb san pila tweni kele.”7 Ko nir arwera lweni tevi: “Poro pirpokngok ko, suri sev Moses owra ‘Poro jinibbsan pilngi kurtweni nesevin sen, ko pulinaul pilai tevi, ko pilngi tweni vajin’?”8 Ko ni owra lweni tevir, “Suri batu kaminga miterter, niko Moses mimarong ngakaplingi kurtweni nesevin se kami nir. Korenge womunen sete erpok. 9 Ko nuwraitevi kami, Poro nga jinibb san nesevinsen sete puloli womue batun, ko mernenbbong pilngi kurtweni nawone, ko pitkakele nesevin pisan kele, ni evitan re ne-sevin ngok ko vajin.”

10Ko jinibb sennir arwerai tevi ni, “Poropirpok tevi jinibb san ko nesevin sen, rrek

Matiu 19:11 26 Matiu 20:3erres sete portektekai nuru.” 11Ko ni owralweni tevir, “Sete jinibb jijle orongwosepuloli pirpe nga kamwerai ngok, nir ngabbong Atua milngi re nolor arongwoseparloli pirpok. 12 Jinibb sopor sete arong-wose partekai nesevin suri arivi demaw,rreknga ariak erpok ko wor, rreknga jinibbololi arirpok. Ko inu nomok-supe surinir nga marivi jinibb rres ko wor, ko setearteka nesevin suri armajing suri batunvanu ne melrin. Si nga murongwos pulolipirpok, puloli pirpok ko wor.”

13 Ko vitunen jinibb sopor artekai bipi-warreng ser vini ji ni nga ni pilngi nevrenrer ko pulot. Ko Iesu jinibb sen nir artor-tori lartul nen nir. 14 Ko Iesu owrai tevir:“Sete kapwer orer. Kaplinglingi bipiwar-reng nir parini jik, suri batun vanu nemelrin evi se nir nga marirpe bipiwarrengngok nir.” 15Ko elngi nevren rer jile osuw,ko evel lingi ie.

Jinibb san emrreni pila mauren nga setemia-suw nabong sopon

16 Mian ko vitunen vajin, ko jinibbsan evini jin ko osusi tevi ni: “E, jinibbnevisvisenien, bololi majingen sev ngapirres pivtere nga bea-laimaurennga tuwingok vini?” 17 Ko Iesu owra lweni tevi:“Erpese kumsusi tevik suri nanu nga mir-res? Jinibb san bbong erres, Atua. Koporo kupwera kuplamauren ngok, kuptorinale nesesreien se Atua.” 18 Ko mernenosusi kele tevi Iesu: “Sev nale nesesreienko kumwerai ngok?” Ko Iesu owra lwenitevi ni: “Nale nesesreien nen le ngel:‘Sete kuprevji pini jinibb, sete kupvenaenesevin, sete kupevna, sete kupkerkeris renospen se numal nir, 19 kuposuri tata somko tasu som, ko kupmerreni selem pirpenik luwi.’ ” 20 Ko melakel nen owra lwenitevi Iesu: “Nomok-loli jile pa erpe nale ngakumwerair ngok nir. Sev ojpon kele wornga bololi?” 21 Ko Iesu owra lweni tevini, “Poro kupmerreni kupivi jinibb mawosjile pirres, kupan kupwulwule jorom jijlenir, ko kupla nevöt nen tevi beres nir; kojorom nga marres putoe mare re melrin.Ko kupini kupvijuri inu.” 22 Daron ngamelakel murnge nale se Iesu ngok e, koornge esij e elep, suri ni joron nir elep. Koevel.

Eterter renge jinibb nga joron milep pianre batun vanu ne melrin

23 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir,“Nuwretun nuwrai tevi kami, Eterter eleprenge jinibb nga joronmilep pian re batunvanu ne melrin. 24 Ko bowrai kele tevikami: Eterter temijpal renge nato liwenpietiv.F Ko nga jinibb san nga joron milepporo pian re batunvanu se Atua, eterterwor elep asi wore ngok.” 25 Ko daron ngajinibb sen nir marunge nale ngel, ko bbösaelair e elep, ko arwera “Poro pirpok, ko simaorongwos pila mauren?” 26 Ko Iesuemtenir ko owrai tevir: “Eterter re devjennga jinibb puloli. Ko re devjen nga Atua, niorongwos puloli nanu jijle.”

27 Ko Pita erij weli, owra lweni tevi:“Kuplesi kem, namlinglingi joro kem jilearjipon, ko namini namvijuri nik. Naba-la sev pirres ren?” 28 Ko Iesu owrai lwenitevi nir: “Nuwretun nuwrai tevi kami,renge daron nga Atua pia-loli nanu jijleparmerr pirres, ko inu Jinibb Mawos bea-sakel renge nai seksakel suk tevi nos-rövien suk; ko kami nga kamok-vijuri inu,kami kele kapa-sakel re nai seksakel pis-ngavöl drromon pieru, ko kapa-wera surilat nga puto suri tevi metka ne Isrel niresngavöl drromon eru. 29 “Ko nir jile kelenga marivel lingi naim ser nir rrekngatuwar nir rreknga jojir nir rreknga tata serrreknga tasu ser rreknga natur nir rrekngadan ser suri marongen suk, lartul nen nirpara-la weli vajin renge iok pijpari pungutpivesan, ko para-lai kele mauren ne tuwingok vini. 30 Ko nir elep nga marwowomumian ko para-vivitu, ko nir elep nga mar-vivitu, mian ko para-wowomu.”

20Nale rrongrrongvi ne jinibb sopor nga

marmajing tweni nowlir1 Ko Iesu owrai kele tevir, “Renge batun

vanunemelrin, Atua pia-loli pusorsan tevijinibb ngel le: Jinibb san naut nga milepsen san otoe. Ko nabong san emremrarorpong susu, owra pilai jinibb ne majin-gen sopor nga parmajing renge orsel sen.2 Mian ko eskai jinibb sopor, ospe surinowli nabong tevir, mian ko nir armarongrenge nowli nabong nen; ko ni okoni nirvajin van re orsel sen. 3 Ko re mete nialesiw sopon, ko ni otutur sopon kele; kodaron nga mututur e, ko elesi jinibb sopor

F 19:24 Erpe iel, Matiu ospe kamel pisil rrurrngi batu nitel san nolon. Ko suri kamel ejki iel, namsupe nato ela wani.

Matiu 20:4 27 Matiu 20:28kele artur nawon remaket. 4Ko owra tevir,‘Kami kele kapan re orsel suk, ko nowlinsev nga pumomsawos bea-wuli kami ren.’5 Ko nir aran. Ko re mete nial esngavöldrromon eru sopon, mian ko re kele metenial itul sopon re nat mirivriv, otutur kele,ko ololi erpok kele. 6 Ko mijpari re metenial elim sopon rivriv, ko otutur kele; koelesi jinibb sopor kele artur nawon, koowrai tevir: ‘Erpese kamtur nawon ielmirpel nabong totoklai san?’ 7 Ko nirarwera lweni tevi: ‘Suri sete jinibb sanelngi majingen re kem.’ Ko ni owrai tevir:‘Kami kele kapan re orsel suk.’

8 “Ko rivriv jer ko vajin, numal nga nautsen nen owrai tevi mer nga mok-metmetejoron nir, ‘E, kupverus kortoni jinibb nemajingen nir, ko kupwulir. Ko kuptipatunkupwuli re nir ngamarvivitu, pian pusuw-suw re nir nga marwowomu.’ 9 Ko nir ngamartipatunmajingen remete nial elim so-pon rivriv arini ko arlai nevöt ser, osorsantevi nowli nabong san totoklai. 10Mian konir vajin nga marini wowomu re majingenarini, arrorrmi rreknga nir nowlir parasiwor van mare wor. Ko ejki, nir erpokkele bbong, arlai nevöt nga musorsan tevinowli nabong san. 11Ko daron ngamarlaire, ko nir arwor suri jinibb nga naut sen.12Mian ko arwerai tevi: ‘E, erpese nir ngelarvivitu armajing bbongmete nial sansan,ko nik kuwlir osorsan tevi kem nga nam-majing renge nabong totoklai, namrungemisij renge nial nga milep?’ 13 Ko ni owralweni tevi nir san, owra ‘Selek, sete nuloliesij tevim, suri nik kumarong pa tevi inurenge nevöt ngok. 14 Kupla nevöt som kokupiel. Inu numrreni bowli nga mivitungel pusorsan tevi nik. 15 Rrek kulesi ngasete evi nanu nga mirres nga inu bololi sevnga memrreni re jorok? Ejki ma, erres kowor. Rreknga nolom eleplep kobbong suriinu nolok erres.’ ” 16 Ko Iesu owrai kele:“Pirpok ko, nir nga marvivitu mian kopara-wowomu, ko nir nga marwowomu,mian ko para-vivitu.”

Iesu owra tweni vatolin nga ni pimij17 Ko vitunen Iesu owra pulwi kele van

Jerusalem e. Ko jinibb sen nir esngavöldrromon eru arpitevi ni re sel. Marivelmian, ko Iesu etkai talev nir van re devjesel e, ko owrai tevir: 18 “Kaplesi, rramanJerusalem le ngel. Ko daron nga rrapa-jipari, ko para-teka kerasi inu Jinibb Ma-wos van ji jinibb sulsulen ngamarlelep nir,

ko ji jinibb nevisvisenien ne nale neses-reien nir. Ko para-wera inu ban re mijen,19 ko para-tekai inu van ji jinibb ne varenir nga para-tetnije inu ko para-telmajiinu, ko para-rruloni inu para-wuse maureinu re nai pelaot. Ko mian ko re nabongitolin, Atua pia-loli inu bea-maur luwi kelere mijen.”

Tasu se Jemes ko Jon ongoni nanu san jiIesu

20 Mian ko vitunen Sepeti nesen seneptevi natun nuru Jemes ko Jon, ngamorivi pa jinibb se Iesu, arini ji Iesuko arjipa jin. Ko vinnen owra pungoninanu san ji Iesu. 21 Ko Iesu owra tevi:“Kumrreni sev?” Ko vinnen owra lwenitevi ni: “Numrreni kupwera nale san nganatuk norman ngel nuru porivi jinibbnga morlelep jer renge batun vanu som,tuwen pisakel re nevrem rres, ko tuwen renevrem mair.” 22 Ko Iesu owra lweni: “O,sete komor-rongwose nanu nga komor-ngoni ngok. Kamru komor-vitere kopor-minmin re biles ne norongen nga misijnga inu beminmin ren?” Ko nuru orwerailweni tevi ni: “O-o, komru nomor-vitere.”23 Ko ni owra tevi nuru, “Kopora-minminko re biles nga inu beminmin ren. Kore kopora-sakel re nevrek rres rreknga renevrek mair, sete evi nanu nga inu bea-lai.Evi nanu nga Tata suk ko pia-lai tevi nurunga mutobbtobbu tweni nuru pae musuwnga pia-lai tevi nuru.”

24 Ko daron nga nir esngavöl marunge,arlolarsi niaken nen e nuru, suri nuruorwera poran mare porasi nir. 25 Ko Iesuorongwose norrorrmien ser, ko everus ko-rtoni nir jijle vini jin ko owrai tevir: “Kamikamrongwose numal nir se jinibb ne varenir aron tertere jinibb ser, ko jinibb ngamarlelep ser nir arok-rrowrrowe derterenser elep. 26 Sete pirpok re livö ne kami.Isi nga mimrreni pivi jinibb nga milep relivö ne kami, ni puloli lweni ko wor nipivi jinibb nga welili, nga pivi jinibb nemajingen se kami. 27 Ko isi nga mimrrenipuwowomu re kami, ni pivi demij maur sekami. 28 Osorsan tevi inu Jinibb Mawos,sete nuvini tweni nga jinibb parmajing seinu, ko nuvini tweni bemajing se nir, konga belai mauren suk puto wani milngedelung nir re mijen, ko bowli lwenir.”

Iesu ololi metrrorr eru orkulu luwi kele

Matiu 20:29 28 Matiu 21:2129 Ko nir artutur mian, ko daron nga

marivel lingi Jeriko, ko delung elep arvi-juri ni. 30Ko renge devje sel, metrrorr eruorlilik ren. Ko daron nga morunge Iesumiasi re sel, orkail orwera “Warru, Nu-mal, metka se Devet, kuprrorrmi komru!”31 Ko delung nir artortori nuru, arwera“Kopor-perper!” Ko nuru orkail van marelengleng kele, orwera kele: “Warru, Nu-mal, metka se Devet, kuprrorrmi komru!”32 Ko Iesu otur murrong ko everus nuruko owrai tevi nuru: “Komor-marong bololisev tevi kamru?” 33 Ko nuru orwera lwenitevi: “O, numal, nomor-marong metekomru porkulu luwi.” 34 Ko Iesu orrorrmilengleng nuru, ko ejpari mete nuru. Kongavilvil orkulkulu luwi erres vajin, koorvijuri ni.

21Iesu ean Jerusalem ko eviseni nga ni evi

batu Numal1 Ko mian ko vitunen arini morie

Jerusalem, ko arini re ngaim san nisenBetpas nga muto morie botwen san ngamarveruse Botwen ne lolnai ne olip. KoIesu owrai tevi jinibb sen eru: 2 “Koporanre ngaim nga muto ngokwan ngok. Kopingavil kopora-lesi arile totkoni dongkisan tevi natun. Kopor-rupaji dali nuruko kopor-ile nuru vini jik. 3 Ko porosan pirij tevi kamru suri, ko kopora-weraitevi, ‘Numal emrreni nuru.’ Ko pingavilko pilinglingi kamru kopor-ile nuru vini.”4 Ngok eplari osorsan tevi nale san seAtua nga propet sen san muli wowomuetuwi mirpel: 5 “Kapwerai tevi jinibb nirnga marlik re Saeon, ‘Kaplesi Numal sekami evini ji kami, evi jinibb malum,ko esakel re dongki nga welili kobbong,nga mivi natu dongki ne majingen.” ’6 Ko nuru oran ko orloli osorsan erpeIesu muwrai tevi nuru, 7 ko orile dongkinen tevi natun vini ji Iesu; ko arpelsenisunsun ser re nuru, ko Iesu esakel mareren. 8 Ko delung elep arla sunsun serarpelsenir renge sel, ko nir sopor keleartitai rengsi nai tevi raor, arpelpelsenirrenge sel. Ngok eviseni nga artori Iesuevi jinibb nga milep. 9 Ko delung elep so-pon, sopor nga marwowomu ko sopor ngamarvivitu arkikail, arsurövi ni ko arwera“Osana van ji metka ngel se Devet! NumalAtua, nik kurij pa erres tevi ni nga mivinire nik nisem. Osana re melrin mare!”

10 Ko daron nga mivini Jerusalem e, kojinibbne ie nir arore, arwera “Isi ko ngok?”11 Ko delung nir arwera lweni: “Ngel evipropet Iesu ne Nasret renge Galili.”

Iesu oji tweni nir nga marwulwule nanurenge Naim On

12 Mian ko vitunen vajin ko Iesu evanre loloim ne Naim On. Ko oji tweni nirnga marok-wulwule nanu nir iok tetajer,ko nir nga marok-wulwuli nanu nen nir,ko evatpuse tep se nir nga marok-kelkelenevöt nir, ko evatpuse kele nai seksakel senir nga marok-wulwule wumer nir. 13 Koowrai tevir: “Aruli pa tuwi nale se Atua sanngel, owra ‘Naim suk, parveruse naim neverusen.’ Ko kami kamtur imare vajin kokamloli evi ‘naim ne venao res.’ ”

14 Mian ko jinibb nga meter marrorrnir ko naroj nir arini jin renge Naim On,ko ni ololi arres luwi. 15 Ko daron ngajinibb nga marlelep re sulsulen nir kojinibb nevisvisenien ne nale nesesreiennir marlesi muloli majingen nga marini-jnij nawone, ko nanwarreng nir markikailrenge Naim On, nga marwera “Osana vanji metka se Devet!”, ko lartul nen arlolarsilenglengen eIesu suri. 16 Ko arwerai tevi: “E, erpese?Nik kurnge nanu nga nanwarreng ngel nirmarwerair ngok?” Ko Iesu owrai lwenitevir: “O-o. Ko kami sete kameve nabongsan nale ngel se Atua nga muwra tuwi:‘Eplari re jingo bipi nir ko bipiwarreng ngamarsus malum nir, Atua ololi nir arsurövini erres pelak.’ Kami kameve ko pa osuw.”17 Ko elinglingir ko evel van re ngaim neBetani ko omosi ie.

Nai pik nga wenen mijkie18Mian komevinen vajin renge rorpong

susu, olwi van ngaim e re Jerusalem. Kodaron nga mututur mian, ko numer eaji.19 Ko elesi nai san nisen nai pik otur redevje sel, ko emawose evan ren, owrapurro wenen. Ko elesi raon kiskis bbong,sete wenen otoe. Ko owrai tevi nai piknen, “Setemun wenem puto kele e nabongsan pijpari tuwi ngok vini.” Ko daronmomsawos e nen ko pa, nai pik nen emli.20 Ko jinibb sen nir, daron nga marlesie, ko artaole ko arwera “Erpese nai pikngel mimli mivesane?” 21 Ko Iesu erijwelir, owrai tevir: “Nuwretun nuwrai tevikami, poro nosurien se kami putoe, ko setekaprrorrmi karkare le, ko ngok kami kelekaprongwose kaploli kobbong pirpe nga

Matiu 21:22 29 Matiu 21:42mololi ngel tevi nai pik ngel. Ko mare reiok, kapwerai kele tevi botwen ngel ngaAtua pila tweni ko puwirre van re dis, kopiplari pusorsan tevi. 22 Ko nanu jijle, sevnga kapa-ngoni renge verusen, poro kapa-osuri, ko kapa-lair ko.”

23 Ko Iesu olwi kele van re Naim On e, kook-visviseni jinibb nir. Ko jinibb nga mar-lelep nir ne sulsulen ko birterawarrengnga marivi pa jinibb nga marlelep arini jinko arsusi: “E, kula derteren ngok nir ngabeko nga komok-loli nanu ngok e nir? Sikoelai tevim?” 24 Ko Iesu erij welir owraitevir: “Inu kele bosusi kami e nanu pisan,ko poro kami kapwerai tevik, ko inu kelepirpok bowrai tevi kami nulai derterenngel nir ngabe le nga mololi nanu ngel lenir. 25 Kami kapwerai ta tevik: Jon eladerteren sen nga mok-paptaes e ngabe? JiAtua, rreknga ji jinibb kobbong?” Ko nirarwerwerai tevir: “Poro rrapwerai, ‘Evel jiAtua vini,’ ko ni tia-werai lweni tevi kerr,‘Erpese kami sete kamosuri ni?’ 26 Koporo rrapa-wera, ‘Evel ji jinibb kobbongvini,’ ko rrammetutue delung nir, suri nirjile artori pa Jon osuw evi propet.” 27 Konir arwera lweni tevi Iesu, arwera “Setenamrongwose.” Ko Iesu owra lweni tevir,“Ia, ko inu kele sete nurongwose bowraitweni tevi kami renge derteren sev ngamololi nanu ngel e nir.”

Iesu owra nale rrongrrongvi tweni jinibbnga natun eru

28 Ko Iesu owrai kele, “Kaprrorrmi tananu ngel: Jinibb san natun otoe, natuneru. Ko evini ji merwomu nen ko owraitevi, ‘Natuk, lelingen kupan kupmajing reorsel suk.’ 29 Ko natun owrai lweni tevi,‘Numusus.’ Ko mian ko vitunen ko vajin,ko norrorrmien sen olwi, ko evan. 30 Kotata se nuru evini kele ji mervitu nen,ko owrai kele erpe nga muwrai tevi mer-womu. Ko mervitu nen owra lweni tevi:‘Bean ko tata.’ Mian ko setemun evan.”31 Ko Iesu osusi suri re nuru nga eru ngoktevir, owra “Nuru si nen ko ololimarongense tata sen?” Ko nir arwera lweni tevi:“Nga womu nen.” Ko Iesu owra lwenitevir: “Nuwretun nuwrai tevi kami, kamikamsorsan temijpal tevi mervitu nen. Kolartul nga marok-la nevöt ne takis nir konesevin ne sel nir nga kamungasir ngokarsorsan tevi merwomu nen, ko nir parlaiwani milnge kami van re batun vanu seAtua. 32 Suri Jon evini ji kami, evisviseni

sel ngamumomsawos mirres, ko kami setekamosuri ni. Ko nir ma, lartul nga marok-la nevöt ne takis nir ko nesevin ne sel nir,arosuri ni. Ko kami, daron nga kamlesinir nga marosuri mirpok ngok, ko norror-rmien se kami sete olwi kele nga kami kelekaposuri ni.

Nale rrongrrongvi tweni jinibb ngamarsijnga marok-metmet orsel ne grep

33 “Kaprunge ta nale rrongrrongvi minijkele, ngel: Jinibb san orsel sen otoe. Koorwi grep. Ololi nalut owlu rrale live laut.Ko eli bbulwil ko elngi besin san ren, ko sanoto mare e nga parjingteni wene grep renko jinibb parok-bböt ren, suwen piseservan re besin nga muto ngatan e. Mulolijile mirpok, ko eli naim san nga muwumare nga jinibb nga marok-kulkulu parsaparan partur mare ren, ko parok-kulkulupej nanu nga marok-vevna nir. Erpok,ololi jile osorsan tevi ngamarok-loli daronnga maruwi nanu nen. Koelinglingi tevijinibb sopor parmetmete, ko ni evel van revanu minij e.

34 “Ko mian ko daron nga wenen mu-tomori pimirr, ni okoni jinibb sen soporvan ji nir nga marok-metmete orsel sen,nga nir parla wenen nen sopor, pusorsantevi nga marijrij e. 35 Ko jinibb nen ngamarok-metmete orsel arrul totonir; ko nirsan artelmaji, nir san arevji pini, ko nirsan artuwe. 36Mian ko ni okoni kele jinibbsen sopor nir elep asi vajin nga womu, kolartul nga arloli kele tevir osorsan tevi ngamarloli tevi nir nga womu.

37 “Mian ko vitunen jer vajin, okoninatun norman; orrorrmi nga nir parlolipirres le tevi ni natun. 38Ko jinibb nen nir,daron nga marlesi ni natun, arwerweraitevir, ‘O, ngel evi natun nga pia-la joro tatasen. Rraprevji pini, ko puloli orsel pia-ivivajin se kerr!’ 39 Ko arrul totoni, ko areveivan vare re orsel, ko arevji pini.”

40 Ko Iesu osusi tevi nir, owra “Ko daronnga jinibb nga orsel sen pivini, ko pulolisev tevi jinibb ngok nir?” 41 Ko nir ar-wera lweni tevi ni, “Suri nir arivi jinibbnga marsij, ni kele puloli pisij pusorsanluwi tevir, pirevji pinir. Ko pia-linglingiorsel sen tevi jinibb sopor kele nga parok-metmete ko para-la wenen nen tevi redaron mawos nen.” 42 Ko Iesu owrai tevir:“Sete kameve nabong san nale ngel neNaul On? ‘Nabur nga lartul nga marok-ilinaim marungasi marwirre, ni ko vajin evi

Matiu 21:43 30 Matiu 22:22nabur nga murrul totoni naim miterter.GNgel evi majingen se Numal ngamuloli, korramtaole rramlesi mirres pelak.’ Kameveko pa osuw.

43 “Ngok, nuwrai tevi kami: Atua pia-la tweni batun vanu sen ji kami, ko pia-lai tevi jinibb sopor kele nga para-la we-nen nga musorsan tevi. 44 Si nga pusngenabur ngel, niben pimabbur. Ko si nganabur ngel piravij ren, niben pumoloploppetpeti.”

45 Ko jinibb ngamarlelep nir re sulsulenko Parasi nir daron nga marunge nalerrongrrongvi sen ngok, arongwose nga niowra suri nir. 46 Ko arwera parrul totoniIesu, ko armetutu delung nir. Suri delungnir artori ni evi propet san.

22Nale rrongrrongvi ne dabbuenne totkoien

1 Ko Iesu ela nale rrongrrongvi kele tevinir, owra 2 “Renge batun vanu ne melrin,Atua pia-loli pusorsan tevi numal ngel le:Numal san ololi dabbuen ne totkoien senatun norman. 3 Ko okoni jinibb sen nirnga parveruse nir nga mila pa nale tevirnga parini. Ko nir armusus parini. 4 Kookoni kele jinibb sen sopor kele, owra‘Kapwerai tevi nir nga mela nale tevir ngaparini, “Kaplesi, nuloli lilane jile nanen,nutor pini pa buluk suk nir ko natu buluksuk nga marlelep marres nir, ko nanu jijleoto omomsawos pa nga parurroi. Kapinirenge dabbuen ne totkoien.” ’ 5 Ko nirarong melmelase bbong, ko arivel; sanevan orsel sen, ko san evan emajing re stosen. 6Konir soponngamarlik jer nen arrultotoni jinibb nga mukonir nen, ko arloliesij tevir, ko arevji pinir. 7 Ko numal nen,daron ngamurnge nanu ngamarloli ngok,ko ololar lenglengen. Ko okoni jinibbnuval sen nir aran ko arpir pinpini jinibbnen nir nga marok-revrevji pini jinibb, koarsuli ngaim ser. 8Muloli jile mirpok tevirmusuw, ko owrai vajin tevi jinibb sen nir,‘Nanen ne totkoien arloli jile osuw, artirivko vajin. Ko nir nga marwerai tevi nirnga parini, sete arres re parini. 9 Kapielta vajin suri sel nir, ko jinibb si nir ngaporo kapa-sewute re sel, kapa-werai tevirnga nir parini re nanen ne totkoien.’ 10 Kojinibb sen nir arloli erpok, arivel suri selnir; ko daron nga marsewute jinibb tama

san, poro pivi jinibb nga misij rrekngajinibb nga mirres, ko arwerai tevi, ‘Kupanre nanen ne totkoien.’ Marok-loli mirpokmian, konaim ne nanen ne totkoien owunsaute nir nga marini vajin.

11 “Ko daron nga numal nen ne nanenmivini loloim nen, owra pilesi nir ngamarini, ko otor sweri jinibb san loloim ngasetemuri sunsunmawos ne totkoien. 12Konumal nen owrai tevi mernen, ‘Selek, er-pese kumini loloim ko sete kumuri sunsunmawos ne totkoien?’ Ko ni omurrong jer.13 Ko numal nen elesi esij ko owrai tevijinibb sen nir, ‘Kaprrul kokortoni nevrennuru ko belannuru, ko kapsere totkoni. Kokapwos tweni van vare e, ko kapwosi vankapwirre van re lat nga mimalik jerjer. Iokngok jinibb para-ting ko para-runge pisijpilep.’

14 “Nir elep nga Atua miveruser ngaparini jin, ko nir ewelili bbong milai twenirparivi sen.”

Erres nga jinibb puwli takis tevi Sisa,rreknga ejki?

15 Ni mirij jile mirpok musuw, ko Parasinir arivel van lut san e ko arkorti, koarsupsupe suri parloli pirpese nga Iesupuon luwi re nale sen. 16Arsupe jile osuw,ko arkoni jinibb ser sopon tevi jinibb seErot sopor aran arkerkerasi Iesu, arwera“Jinibb nevisvisenien, namrongwose nikkuwretun, kuvisviseni sel se Atua rengeweretunen. Sete kuwor suri jinibb san,suri sete kumtutue jinibb san. 17 Ngok,kupwerai ta tevi kem norrorrmien som.Evi nanu nga mirres rraplai nevöt ne takistevi Sisa, batu numal se meri Rom nir,rreknga ejki?” 18 Ko Iesu orongwose ngaarwera parkerkerasi ni, ko owra tevir:“Suri sev kamrrowrrowe inu, kami ngakamiel re sel eru? 19Kapviseni ta inu nevötnen.” Ko nir arlai nevöt nen san tevi. 20Koni elai, emteni, ko osusi tevir, “Isi le nisenko non maruli rengen ngel?” 21 Ko nirarwera lweni tevi, “Rrekma Sisa ko.” Koni owrai tevir, “Kaplai tevi numal se meriRom sev nga marivi se ni, ko kaplai teviAtua sev nga marivi se Atua.”

22 Ko daron nga marunge nale ngel enir, bbösa elair e, suri arrorrmi Iesu seteorongwose piasie nir renge nanu ngok. Koarlinglingi ni ko arivel sisamis.

G 21:42 Erpe iel, Matiu ospe nevöt, ko murrun nga nir marili naim muto suri; ko kem namrieni erpe kerr rramilinaim iel, nga puloli mining ne nale se Matiu piplari limjer.

Matiu 22:23 31 Matiu 23:5Pirpese re jinibb nga mimij ko mimaur

luwi kele23 Ko vitunen, re nabong mawos nen

malum, ko Satusi nir sopor arini jin kele.Nir arok-wera jinibb sete orongwos pi-maur luwi kele renge mijen. Ko arsusikerkerasi tevi, arwera 24 “Jinibb nevisvise-nien, Moses owrai tuwi, ‘Poro jinibb pisanpimij ko natun pijkie, ko tasin pitkai ne-sevin sen ko pivesi wani metka se tuwannga mimij ngok.’ 25 Ko renge kem bonevisjinibb ebut arivi niaken erpok. Ko mer-womu nen etka nesevin sen; mian koorongwose otomori pimij, ko owrai tevitasin, ‘Natuk ejkie, kuptekai nesevin suk.’Ko merwomu emij. 26Ko mervitu kele ololierpok kele, etka kele nesevin nga, mian koemij. Mian ko ejpari ebutun nga vitu jernen, nir jijle artekai nesevin nga, mian konir jijle armij lingi vin nga. 27Mian ko vitujer nen vajin, ko nesevinemij vajin. 28 Ko namwera nabsusi tevim:Renge daron nga jinibb nir parmaur luwikele re mijen, siko re nir niaken nga ebutngok pia-ivi nesen sen e vinnen? Kupw-erai tawe!” 29Ko Iesu erijwelir owrai tevir:“Kamsarr, suri sete kamrongwose Nale Onse Atua, ko sete kamrongwose derterense Atua. 30 Suri renge meraien ne mijen,sete arongwose para-totko kele mun, kopara-irpe vajin anglo ko re melrin. 31 Konga kami kapjipari meraien ne mijen eviweretunen, ko belai nale san se Atua ngakamrongwose pae nga muwrai tevi kamingel, muwra 32 ‘Inu nuvi Atua se Epram, koAtua se Aesak, ko Atua se Jekop.’ Atua seteevi Atua se jinibb ngamarmij nir, ko evi pase jinibb nga marmaur nir. Suri derterensen elep nga elep lingi mijen.”

33 Ko daron nga delung nir marungenale ngel, ko bbösa nga milep elair rengenevisvisenien nga mirres sen.

Nale nesesreien nga mian mare wor renale nesesreien minij nir

34 Ko Parasi nir, daron ngamarunge Iesumuloli Satusi nir marmurrong jer mirpok,ko nir arververus kortonir arkorti lat san.35 Mian ko san re nir nga norongwosiensen mutoe re nale nesesreien se Atua os-usi rongornge tevi ni, owra purrowrroweni, owra 36 “Jinibb nevisvisenien, rengenale nesesreien, kulesi nale ngabes nenko elep womunen?” 37 Iesu owra lwenitevi: “ ‘Kupmerreni Numal Atua som tevinolom totoklai, tevi mauren som totoklai,

ko tevi norrorrmien som totoklai.’ 38Ngokevi nale nesesreien nga milep womu jernen. 39Ko nga suri nen e, mutomori pirpengok, ni le ngel: ‘Kupmerreni selem pirpenik luwi.’ 40 Ngok ko nuru orivi batu nalenesesreien nir, ko nale se propet nir kele.”

Mesaea evi metka se Devet, ko evi keleNumal sen

41 Parasi nen nir arlik korti malum,ko Iesu osusi tevir, 42 owra “KamrrorrmiMesaea erpese? Isi ko metka sen?” Nir ar-wera lweni tevi, arwera “Se Numal Devet.”43 Ko ni owra lweni tevir, “Poro pirpok,ko Mesaea piveruse Devet puwra ‘Numal,’suri Devet owowomu. Ko ejki, NeminOn ololi Devet miveruse Mesaea muwraNumal, nga muwra 44 ‘Numal Atua owratevi Numal suk, “Kuplik renge nevrek rrespijpari nga bea-lingi devje nuval som nirparirpe lat nga kupbböt ren renge nolonbelam ngatan.’ ” 45Poro nga pirpok NumalDevet miveruse Mesaea mivi Numal sen,ko evi metka sen erpese?”

46 Ko daron nga mirij jile mirpok, kosete jinibb kele san orongwos pirij welinale san tevi ni. Ko mitipatun re daronnen jinibb jijle armetutu, setemun sanorongwos pususi rongornge nanu san tevini.

23Iesu erij tere jinibb nevisvisenien nir ko

Parasi nir1 Mian ko Iesu erij tevi delung nir ko

jinibb sen nir, owra 2 “Jinibb nevisvisenienne nale nesesreien nir ko Parasi nir arlawani milnge Moses, arivi pa jinibb ngaparvisviseni jinibb nir re nale nesesreiennga Moses muli tuwi. 3 Suri iok ko, nanujijle nga marwerai tevi kami, kaploli tevirpirpe ngamarwerai kobbong. Ko re devjennga nanu nga marlolir, sete kaploli surire pirpok. Suri nir arok-werai, ko setearok-majing suri. 4 Arsere bböbbti ngamarrow milep ko eterter nga jinibb nirparsoloir, ko arjingtenir re birpari jinibbnir; ko nir mawosma armusus parsa twenibbös nevrer e san. 5 Ko renge majingenser arlolir armerreni jinibb parlesir. Kam-rongwose narr nga wewarreng nir ngamarsongni naul nga maruli tweni nale seAtua rer, nga jinibb nir parruloni re born-gir ko nevrer. Ko nir arloli se nir arlelepnga jinibb parlesir ko parsurövir renger.Ko suri norrorrmienngok kobbong,muloli

Matiu 23:6 32 Matiu 23:27marloli kele sunsun ser marpepriv. 6 Korenge nanen kele, arok-merreni parsakelre lat nga jinibb nga marlelep nir marok-sakel rer; ko arloli erpok kele re naimne gortien nir. 7 Ko armerreni jinibbpartorir re maket, ko jinibb nir parverusenir, ‘Jinibb nevisvisenien.’ 8 Ko kami,sete kaplolir parveruse kami san ‘Jinibbnevisvisenien,’ suri jinibb sansan bbongevi jinibb nevisvisenien se kami, ko kamijijle kamivi niaken. 9 Ko sete kapverusejinibb san pivi tata se kami renge ielngatan, suri jinibb sansan bbong evi tatase kami, ni nga milik re melrin. 10 Ko setekaplolir parveruse kami ‘Numal,’ suri Nu-mal se kami sansan bbong, Mesaea. 11 Koni nga mivi jinibb nga milep temijpal relivö renge kami, pivi wor jinibb ne majin-gen se kami kele. 12 Ko si nga mususturlweni ni mian mare, Atua pia-loli ni pianngatan. Ko si nga puloli lweni ni pianngatan, Atua pia-sustur ni pian mare.

Iesu ewer lokloksi jinibb nevisvisenien nirtevi Parasi nir

13 “Wi, kami jinibb nevisvisenien nenale nesesreien, ko kami Parasi, kami ngakamiel re sel eru! Suri kamkikiorore batunvanu ne melrin tevi jinibb nir. Ko kamikele sete kaman, ko sete kamlinglingi kelenir nga marmerreni paran. 14 [Wi, kamijinibbnevisviseniennenale nesesreien, kokami Parasi, kami nga kamiel re sel eru!Kami nga nolo kami mok-venae pa naimse nesevin nir nga diwen sermarmij lingir,ko kamkerkeris re kamloli nawon verusennga marpepriv. Suri nanu ngok, puloliAtua putor vitrangi kami pilep.]H

15 “Wi, kami jinibb nevisvisenien nenale nesesreien, ko kami Parasi, kami ngakamiel re sel eru! Kampelak kamwolu otvidis ko kamiel suri vanu nga kaplai jinibbpisansan pivini piptevi kami. Ko daronnga miptevi kami mirpok, kamloli ni evipa jinibb nga pian re lat ne norongen ngamisij, evi jinibb nga misij varu re kami.

16 “Wi, kami metrrorr nga kamok-wowomue jinibb re sel. Kamok-wera ‘Isinga pirijrij renge Naim On, ololi nanunawon. Ko isi nga pirijrij renge gol neNaim On, ngok ni puloli nanu nen ko wor.’17 Kamlengleng, kamivi metrrorr. Ngabesnen evi nanu nga milep nen, gol nen,

rreknga Naim On? Suri Naim On kobbongololi gol nga muto ren on. 18 Ko kamok-wera kele, ‘Isi nga pirijrij renge nawot ngamarok-sulsul ren re Naim On, ololi nanunawon. Ko isi nga pirijrij renge merreniennga muto ren, ngok ni puloli nanu nenko wor.’ 19 Kamivi metrrorr! Ngabes nenevi nanu nga milep nen, merrenien nen,rreknga nawot? Suri nawot kobbong ololimerrenien on. 20 Suri isi nga pirijrij renawot, erpe erijrij ren ko nanu jijle ngapa marto ko ren kele. 21 Ko isi nga pirijrijre Naim On, erpe erijrij ren, ko erijrij kelerenge Atua nga pa milik ko ren kele. 22 Koisi nga pirijrij re melrin, erpe erijrij rengenai seksakel se Atua, ko erijrij kele rengeAtua nga misakel ren kele.

23 “Wi, kami jinibb nevisvisenien nenale nesesreien ko kami Parasi, kami ngakamiel re sel eru! Ko kamok-eveve roiwowarreng nir nga marok-lingi re nanen,min ko til ko kamin, nga kaploli pusor-san petpeti tevi nale nesesreien se Atua,ko kaplai songovlön pian ji Atua. Kokamlinglingi nanu nga marlelep re nalenesesreien, erpe nesesreien mawos, mur-run nga marrorrmi jinibb, ko murrun ngamarosuri weretunene. Ngok, nanu ngamarlelep e nir, kaplolir ko wor, ko setekaplinglingi nanu nga wowarreng, pirpemurrun nga parlai songovlön pian ji Atua,parjipon. 24 Kamivi metrrorr nga kamok-wowomue jinibb re sel. Daron nga kamw-era kapmini nuwi, ko kamlesi nunu misalren, ko kamjuljule tweni, musuw ko kam-mini nuwi nen vajin. Ko poro kaplesibuluk sanI misal re nuwi se kami, ko setekamjule tweni, kammini kobbong, ko kam-rrolmi nuwi tevi buluk nen!

25 “Wi, kami jinibb nevisvisenien nenale nesesreien, ko kami Parasi, kami ngakamiel re sel eru! Kamok-rrawe vare nebiles nir ko plet nir arwokwok, ko rengenolor arrokitkit temijpal. Erpe kami, nolokami arwun saute venao. Ko kamweramalum kapevna, nolo kami sete orongwospusuw ren. 26 Kami Parasi, kamivi metr-rorr! Womuj nen, kaprrawe vaseni nolobiles ko plet puwomu, ko vare nen kelepuwokwok pirres vajin.

27 “Wi, kami jinibb nevisvisenien nenale nesesreien ko kami Parasi, kami nga

H 23:14 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Matiu oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san nenaul ngel. I 23:24 Erpe iel, Matiu ospe kamel, ko suri kamel ejki iel, namsupe buluk ela wani, nga puloli miningne nale se Matiu piplari pimerer.

Matiu 23:28 33 Matiu 24:14kamiel re sel eru! Kamirpe dubb ngamarbbölji laen er, vare ner marow mir-res, ko lolor marwun saute ji jinibb ngamarmij nir, ko nanu jijle nga marrokitkitnir. 28 Erpok kele re kami, jinibb arlesi revare ne nibe kami armomsawos erres; korenge nolo kami arwun saute gerisen nirko nololien nga marsij nir.

29 “Wi, kami jinibb nevisvisenien nenale nesesreien ko kami Parasi, kami ngakamiel re sel eru! Kamok-tuwe nevöt redubb se propet nir ne tuwi pa ko kamok-juroi dubb se jinibb nga marres nir netuwi 30 ko kamok-wera ‘Poro nga nablik renabong nga tuwi nir se birterawarreng sekem nir, sete nama-pitevi nir nga marevjipropet nir drra mibböljir.’ 31 Ko ngok,kamwer lokloksi kami lweni kobbong, surikamwera kamivi metka mawos se nir ngamarevji propet nir. 32 Iow, erres kobbong,majingen nga marsij se birterwarreng sekami nga marmajing linglingir, kami va-jin kapmajing jijler. 33 O, kamivi numet!Kamivi metka se numet nir nga marsijko marok-wolu. Kapwolu asi re lat nenorongen nga misij pirpese? 34 Erpokko, kaplesi, bokoni propet sopor ko jinibbsopor nga norongwosien ser mutoe, kojinibbnevisviseniennenale nesesreien so-por vinuk ji kami. Ko nir sopor kapa-revjipinir, ko nir sopor kapa-rrulonir kapa-wuse maur nir re nai pelaot, para-rrul pi-jpari para-mij. Ko nir sopor kapa-telmajirre naim gortien se kami, ko kapa-ojir rengaim ko ngaim. 35Ngok puloli drra jinibbjijle nga marres nga marevjir iel ngatanparbbölji kami, etipatun re drra jinibbnga mirres nen Epel, ejpari drra Sekarianatu Barakaea nga birterawarreng se kamimarevji pini re Naim On mawos, livenne lat nga muon ko nawot. 36 Nuwretunnuwrai tevi kami, drra jijle ngel nir para-bbölji kami nga lelingen ngel nir.

Iesu orrorrmi elep suri meri Jerusalem nir37 “O Jerusalem, Jerusalem, nik nga

komok-revji pini propet nir, ko komok-tuwe pini jinibb nir nga Atua mukonirvini jim. Vavis nga mowra beser kortoninatum nir parkorti pirpe nato dosevin ngamisrew ore natun nir; ko ejki, kammusus.38Kaplesi, Atua evel lingi pa kami ko NaimOn se kami. 39Ko nuwrai tevi kami, setetekama-lesik kele sopon pijpari nga kapa-wera: ‘Atua erij pa erres suri ni nga mivinire ni nisen.’ ”

24Iesu owra tweni nga partingtinge Naim

On1 Ko Iesu eivare, owra pivel lingi Naim

On. Ko jinibb sen nir arini jin, arweraparviseni tevi ni majingen nga marresmilep ne Naim On. 2 Ko Iesu erij welir,owra “Kamlesi nanu ngok nir? Nuwre-tun nuwrai tevi kami, pian ko sete nevötngok nir san pia-jek jer re pisan, para-wirrsisamis petpeti.”

Norongen nga misij nga pia-vini3 Mian ko vitunen vajin, Iesu ok-lik

ngatan re Botwen ne lolnai ne olip, kojinibb sen nir arini malum bbong jin, koarsusi tevi: “Kupwerai ta tevi kem, nanungok nir para-rremali seveling? Ko sevpiviseni daron nga kupa-luwi e vini kongatan ngel bongsin nga pia-suwsuw e?”4 Ko Iesu owra lweni tevir, “Kapmetmetejinibb san tia-kerkerasi kami. 5 Suri nirpilep kopara-vini renge inunisek, ko para-wera ‘Inu le Mesaea,’ ko para-kerkerasijinibb pilep para-vijurir. 6 Ko kapa-rungenaror ne nuval nir ko nospen ne nuvalnir. Kapmetmet, takmetutue. Nanu ngokjile nir para-pelari ko wor, ko ngatanngel bongsin ejki wor. 7 Ko jinibb nirpara-tur imare para-val tevi jinibb nir, kobatun vanu nir para-tur imare para-valtevi batun vanu nir, ko numer pia-to, konami pia-mi re lat lele. 8 Nanu ngel nirarivi nanu womunen re martipatun, erpenesevin san nga murnge rrongvi depain.

9 “Renge daron nen, ko para-tekai kamivan ji jinibb nga para-loli pisij tevi kami,ko para-revji pini kami. Ko jinibb ji-jle para-ungasi kami suri kamivi jinibbsuk. 10 Ko renge daron nen nir pilepnolor pia-vitan, ko para-tektekai kerasilululwenir, ko para-ungungasi lululwenir.11Kopropet ne gerisennir pia-lep para-turimare ko para-kerkerasi jinibb pilep, para-vijurir. 12 Ko suri nololien se jinibb nirpia-wun saut, pia-loli merrenien se kalesianir pilep pia-melmelas. 13 Ko si nga pia-tur piterter pijpari bongsin, mernen pia-la mauren nga mirres. 14 Ko nospen ngamirres suri batun vanu ne melrin para-supe tevi jinibb jijle nir puwomu renge ielngatan, nga jinibb ne vare nir para-runge;pia-suw vajin, ko bongsin pia-vini ko vajin.

Nanu nga milep nga pia-pelari Jerusalem

Matiu 24:15 34 Matiu 24:4015 “Ko nabong san kapa-lesi atua se

jinibb ne vare nir nga misij nga misij,nga propet Daniel muspe tuwi pa, para-sireni putur renge lat nga muon, ko pia-loli nir para-wolu lingi lat on nen.” (Si ngamok-eve purongwose.) 16 “Korenge daronnen, kami nga kamlik Jutia kapwolu vanre botwen e nir. 17 Ko kami nga kamlikvare renge naim se kami, sete kapluwikele van loloim se kami kapla joro kamipisan, ejki, kapa-wolu lingir pingavil. 18Kokami nga kammajing re orsel se kami,sete kapa-luwi kele van re ngaim se kamikapa-la sunsun se kami, ejki. 19 Wi rengenesevin nir nga marsolo malum bipi, korenge nesevin nir nga marloli bipi sermarsus renge nabong nga marsij nen nir.20Kapungoni ko wor tevi Atua nga woluense kami sete pia-vini re daron ne naus,rreknga re nabong ne Sapat. 21 Suri daronnen pia-ivi daron nga miterter misij temi-jpal san. Mitipatun re daron nga Atuamuloli iel ngatan e,mivinimijpari lelingenngel, nanu san setewor eplari erpok, ejkiwor; ko vitunen, sete pia-irpok kele pia-vesan. 22Numal Atua orrorrmi pa nga pia-ta tweni nabong nga marsij ngel nir; poropijki, ko sete jinibb san mia-maur. Ko suriorrorrmi nir nga ni mutobbtobbu pae nir,ko niko muloli nabong nen nir sete pileppelak.

23 “Ko renge daron nen, poro jinibbsan pia-werai tevi kami, ‘Kaplesi, Mesaeangokwan,’ rreknga ‘Ngelan,’ sete kapa-osuri. 24 Pian, ko pia-irpok ko wor rengeiel ngatan; mesaea ne gerisen nir pileppara-tur imare, ko propet ne gerisennir pilep para-tur imare, ko para-viseninevisenien ko nelesien nga marlelep nir,nga para-kerkerasi jinibb nir, ko jinibbse Atua kele nir. Ko sete arvitere para-kerkerasi jinibb se Atua nga mutobbtobbunir. 25 Kaplesi, nuwrai wowomu pae kamile ngel. 26 Erpok, poro para-werai tevikami, ‘Kaplesi, Mesaea nika lolo merwer!’kami sete kapan. Ko poro para-werai tevikami, ‘Kaplesi nika, elik teptepi loloimsopon re naim ngok san,’ ko sete kapa-osuri. 27 Erpe navil nga mivil, daron ngamivil renge devje melrin ko mimor vasenimelrin petpeti mivesane mijpari devjen,nga jinibb jijle nir marlesi, ko ngok pia-irpok renge inu Jinibb Mawos renge daronnga bea-luwi vini. 28 Pirpe daron ngananu san emij, ko numön nir nga marok-tasi parmot rrale; orongwos kaplesi wose

kobbong ngasu.

Jinibb Mawos pia-pelari re melrin29 “Ko vitunen vajin re daron nga misij

nen, ngavilvil nial pia-mot, ko navöl setemia-ser, ko moju ne melrin nir para-vitvitan, ko nanu nga marterter ne melrinnir para-terrterring. 30 Mian ko vitunennelesien se inu Jinibb Mawos pia-pelari remelrin. Ngok pia-loli metka se jinibb neiel ngatan nir para-ting nga para-lesi inuJinibb Mawos bea-vini re nabor ne melrinnir tevi derteren ko nosrövien nga milep.31 Ko vitunen, daron nga para-uwi davönga milep san, ko inu bea-koni anglo suknir para-van re iel ngatan bongsin ivij jijle,tevi lat petpeti nir nga melrin misalsalorer, ko para-ser kortoni jinibb suk nir ngamotobbtobbue.

Sete jinibb san rragrrag orongwosenabong nen

32 “Kaprrorrmi renge nale rrongrrongvine nai pik, ngel: Daron nga rengsin mi-malum vajin, ko etengriv luwi kele ngapuloli raon nir parpelari. Ngok, kamrong-wos pae daron ne dorvusavus oruj mori.33 Kami pirpok ko, daron nga kapa-lesinanu ngok nir, kapa-rongwose nga inunuruj mori pelak, erpe nutur ko vajin rorometali. 34Nuwretun nuwrai tevi kami, dulnga lelingen ngel sete pia-asi wor pijparinga nanu ngel nir para-pelari. 35Melrin kongatan, mian ko pora-asi; ko nale suk nirsetete mara-asi, ejki, para-pelari ko wor.

36 “Ko nabong nen, ko mete nial nen,sete jinibb san rragrrag orongwose, ejki;sete anglo ne melrin san kele orongwose,ejki; ko inu kele Atua Natun, inu setenurongwose; ko Tata suk kobbong, ni esanorongwose. 37 Inu Jinibb Mawos bea-vinipia-sorsan pia-irpe Noa nabong sen tuwinga naus nga milep mus ko iel ngatanmurron ko nanu jijle nir marmij. Suri redaron nen, jinibb nir arlelea nawon. Pia-sorsan kele ko pia-irpok tevi inu daronsuk nga bea-luwi e. 38 Suri nabong ngawowomu nen nir, mian ko vitunen nauspia-us, jinibb nir aran ko arminmin koarloli totkoiennir, ejpari nabong nga Noamian re lolo drrav nga milep e. 39 Kosete arongwose naus nga pilep nga pivini,ejpari nga mian ko mivini misale twenir.Pia-sorsan kele ko pia-irpok tevi inu daronsuk nga bea-luwi e. 40 Renge daron nen,jinibb pieru portur re orsel; ko parla luwe

Matiu 24:41 35 Matiu 25:20nuru tuwen, ko tuwen putur jer. 41 Ko ne-sevin pieru porlik korti portabbu nurrer;ko parla luwe nuru tuwen, ko tuwen pilikjer. 42Erpok ko, kapkulkulu. Suri kami setekamrongwose nabong sev nga inu Numalse kami bea-luwi ren. 43 Kaprongwosenanu ngel: Poro jinibb san purongwosedaron sev re nutpong nga jinibb venaopivini pirrarre naim sen, ko ni puklupimetmet ko putur ore nga jinibb nen setepirrarre naim sen. 44 Pirpok ko kami kelekapmetmet nga kaptiriv ko wor, suri inuJinibb Mawos dea-pelari re mete nial ngasete taka-rongwose.

Nale rrongrrongvi tweni jinibb ne majin-gen eru

45 “Jinibb si nga erpe jinibb ne majin-gen nga muosuri mirres, ko batun otoe?Numal sen ololi ni emetmete jinibb nemajingen sen nir, ko puwngani nir rengedaron momsawos. 46 Jinibb ne majingennga mirres nen pia-runge pirres daron nganumal sen pia-vini ko pia-lesi ni mima-jing mirres mirpok. 47 Nuwretun nuwraitevi kami, numal nen pia-loli mernen pia-metmete joron totoklai nir. 48Ko poro ngamernen pivi jinibb nga misij, ko puwraire nolon, ‘O, numal suk ololola nga pulwivini. Poro nga bololi nanu san, ni seteorongwos purongwose,’ 49 ko etipatun va-jin pivrrali selen nir nga marmajing tevinga numal sen milngi ni mivi jinibb ngamilep rer, ko eaan ko eminmin tevi jinibbnga marok-minmin nir. 50 Ko numal semernen pia-luwi vini re nabong nga mer-nen sete murrorrmi, ko renge mete nialsan nga sete murongwose. 51 Ko numalnen pia-oji tweni mernen pia-suw, ko pia-tor vitrangi ni pusorsan tevi lartul ngamarivel re sel eru, re lat nga jinibb para-ting ko para-runge pisij pilep.”

25Nale rrongrrongvi ne nesenwarreng me-

lakel esngavöl1 Ko Iesu ela nale rrongrrongvi minij

kele, owra “Re daron nen, batun vanune melrin pia-pelari pusorsan tevi nanungel nga miplari ji nesenwarreng melakelesngavöl ngel: Nesevin melakel esngavölarsa laet ser, ko aran arwera parivel orejinibb san nga muwra putotko re nabongnen. 2 Nir elim norrorrmien ser ejkie, konir elim norrorrmien ser otoe. 3 Suri nirnga norrorrmien ser mijkie arsa laet ser,

ko sete artori karsin; 4 ko nir nga norror-rmien ser mutoe, artori botel karsin seroto tevi laet ser. 5Ko jinibb nenngamuwraputotko nen ololola malum. Mian, konesenwarreng nen nir meter arrurruwel,ko armatur.

6 “Ko muruj mori nat nga mirrang so-pon, ko san ekail owra ‘Kaplesi, jinibb ngaputotko evini. Kapiel ore!’ 7 Ko nesen-warreng nen nir armera, ko arrowrrowelaet ser. 8 Ko nir nga norrorrmien sermijkie arwera tevi nir nga norrorrmienser mutoe, ‘E, kapla karsin se kami sopontevi kem, suri laet se kem artep.’ 9 Ko nirnga norrorrmien ser mutoe arwera lwenitevir, ‘O, ejki rres, sete tivtere kem kokami. Erres pelak kapluwi van re sto kokapwuli wor nga pivi se kami.’ 10Ko daronnga marluwi van parwuli e, ko jinibb ngaputotko evini. Ko nir nga martirive aranarpitevi ni aran re totkoien, ko mian koarkikiore metali nen.

11 “Mian ko vitunen vajin, nir nga nor-rorrmien ser mijkie nen arini arwera ‘Nu-mal, numal, kuptasimetali tevi kem!’ 12Koni owra lweni tevir, ‘Nuwretun nuwrai tevikami, Sete nurongwose kami.’ ” 13 Ko Iesuowra kele: “Erpok, kapkulkulu, suri setekamrongwose nabong nen rreknga metenial nen nga inu bea-luwi vini ren.

Nale rrongrrongvi ne jinibb itul nga mar-tori nevöt se numal

14 “Suri renge batun vanu ne melrin,Atua pia-loli pusorsan tevi numal ngelle:Jinibb san owra pivel van re vanu ngangasu san. Ko everus jinibb ne majingensen nir, ko elngir parmetmete joron nir.15 Ko ela tevi nir san bebje silva nevöt nu-vasngavöl valim (5000), ko tevi nir san keleela nuvasngavöl varu (2000), ko tevi nirsan kele, nuvasngavöl vesan (1000). Ngok,elai tevir osorsan tevi norongwosien sersisamis. Elai jile tevir, ko evel. 16 Koni nga mila nuvasngavöl valim nen esarovan ngavilvil ko emajing ren, ko ololikele ejpari nuvasngavöl valim kele. 17 Koni nga mila nuvasngavöl varu nen ololiosorsan erpok kele, ko ni ololi kele ej-pari nuvasngavöl varu kele. 18 Ko ni ngamila nuvasngavöl vesan evan ko eli danko etevni silveni ren nevöt se numal sennen. 19 “Mian ko vitu jer nen vajin, numalse jinibb ne majingen nen nir olwi vini,owra pilesi suri ta nevöt sen nen ji nir, koeveruse nir. 20Ko ni nga mila nuvasngavöl

Matiu 25:21 36 Matiu 25:46valim evini; ko otori nuvasngavöl valimkele oto tevi, ko owrai tevi numal sen owra‘Numal, nik kula nuvasngavöl valim kotevik; ko kuplesi, nuloli kele nuvasngavölvalim kele ngel oto tevi.’ 21 Ko numalsen owra tevi ni, ‘Erres pelak! Nik kuvijinibb ne majingen nga mirres, ko komok-osuri erres. Suri kuosuri erres re nanunga welili ngel, ko inu bea-loli nik kupa-metmete nanu pilep kele wor. Kupini reneiren se inu numal som.’ 22Ko ni nga milanuvasngavöl varu evini, ko owra ‘Numal,nik kula nuvasngavöl varu ko tevik; kokuplesi, nuloli kele nuvasngavöl varu kelengel oto tevi.’ 23Ko numal sen owra tevi ni,‘Erres pelak! Nik kuvi jinibb ne majingennga mirres, ko komok-osuri erres. Surikuosuri erres re nanu nga welili ngel, koinu bea-loli nik kupa-metmete nanu pilepkele wor. Kupini re neiren se inu numalsom.’ 24 Ko ni nga mila nuvasngavöl vesanevini, ko owrai tevi: ‘Numal, nurongwose,nik kuvi jinibb nga miterter. Komok-tawewenen nga nik sete kumruwi, ko komok-ser kortoni wenen nga nik sete komok-juljule tweni dokolvin ren, arivi som. 25Koinu numtutu, ko nuan nusilveni nevöt somlolo dan. Kuplesi ngel, nanu nga mivisom.’ 26 Ko numal sen owra lweni tevi:‘Nik kuvi jinibb ne majingen nga misij!Nibem emijmij temijpal. Kurongwose paenga inu nomok-tawe wenen nga inu setenurwi, ko nomok-ser kortoni wenen ngainu sete nomok-juljule tweni dokolvin ren,arivi suk. 27 Ko erpese sete kulngi nevötsuk re bang, ko re daron nga bea-luwi vini,ko bea-lai nevöt suk tevi majbböl nen ngabang mok-wuli lwenie?’ 28 Ko owra tevijinibb sen sopor, ‘Kapla tweni nevöt sukjin, kaplai tevi ni nga mutori nuvasngavölvalim ngok. 29Suri nir jijle ngamartori pa,para-lai pilep kele ko wor tevir. Ko ni ngasete mutori milep para-la luwe ko wor jin.30Kokapwirre jinibbnemajingenngokngasete muloli nanu san mirres van re lat ngamimalik jerjer. Iok ngok jinibb para-tingko para-runge pisij pilep.’

Daron nga Jinibb Mawos pia-wera suri latnga puto suri re jinibb jijle nir

31 “Re daron nga inu Jinibb Mawos bea-luwi vini tevi nosrövien suk, ko anglo nirpara-pitevik. Ko bea-sakel re nai seksakelne nosrövien suk. 32 Ko anglo nir para-ser kortoni jinibb nir ne vanu jijle rengenok. Ko inu bea-tututweni nir sisamis rer,

bea-loli pivi meling pieru e, pirpe jinibbnga mok-metmete sipsip mok-tututwenitweni sipsip sen nir renge nanikot nir.33 Ko bea-lingi nir nga marirpe sipsip nirre nevrek rres, ko nir nga marirpe nanikotnir re nevrek mair. 34 Ko bea-ivi numal,ko bea-werai tevi nir nga re nevrek rres,‘Kapini, kami nga Tata suk mirij mirressuri kami, kapla vajin batun vanu nga Tatasuk muloli terai kami re daron nga womujer nen nga iel ngatan mitipatun. 35 Suriinu numer ajik, ko kamla nanen tevik.Nolok emesmes, ko kamloli numinmin.Nuturvitan, ko kamtekai inu van loloim e.36Numalmal, ko kami kamlai sunsun nuri.Numsi, ko kami kamini kamkulkule inu.Nulik re naim ne nekaien, ko kami kaminijik.’ 37 Ko nir nga marres nen para-taole,para-werai tevi inu, ‘E,numal, seveling namlesi nik, numerajim, ko namwunganim, rreknga nolomemesmes, ko namloli kuminmin?38 Rreknga seveling namlesi nik ku-turvitan, ko namtekai nik van loloim sekem, rreknga kumalmal ko namloli kurisunsun? 39 Rreknga seveling namlesi nikkumsi, rreknga kulik re naim ne nekaien,ko naminuk jim?’ 40 Ko inu numal bea-werai lweni tevi nir, ‘Nuwretun nuwraitevi kami, Erpe nga kamloli erres tevi tasikngawelili jer ngel san, ko erpe kele kamloliko tevi inu.’

41 “Ko mian ko bea-werai kele tevinir nga renge nevrek mair vajin, ‘Kaprujngasu inu, kami nga Atua mirij pa misijsuri kami, ko kapan re nabb nga min tuwingok vini, nga Atua muloli terai Demij koanglo sen nir. 42 Suri numer ajik, ko setekamla nanen tevik. Nolok emesmes, kosete kamloli numinmin. 43Nuturvitan, kosete kamtekai inu van loloim e. Numal-mal, ko sete kamloli nuri sunsun; numsi,ko nulik re naim ne nekaien, ko setekami kamkulkule inu.’ 44 Ko nir para-taole ko para-werai lweni tevi inu, ‘E,numal, seveling namlesi nik, numer ajimrreknga nolom emesmes rreknga kuturvi-tan rreknga kumalmal rreknga kumsi,rreknga kulik re naim ne nekaien, ko setenamloli nanu san tevi nik?’ 45 Ko inu bea-wera lweni tevir, ‘Nuwretun, nuwrai tevikami, Erpe nga kami sete kamloli tevi sannga welili jer ngel, erpe sete kamloli kotevi inu.’ 46Konir paran re lat ne norongennga misij ne tuwi ngok vini. Ko nir ngamarres nen paran re mauren ne tuwi ngok

Matiu 26:1 37 Matiu 26:29

vini.”

26Numal nir se meri Isrel armurri suri sel

nga parevji pini Iesu1 Ko daron nga Iesu mivinvini ore rijen

sen ngok vajin, ko owrai tevi jinibb sen nir,2 “Kamrongwose, teru le pa evi nabong nenanen ne Asien se meri Isrel nir, daronnga marrorrmi lweni nga marivel lingiIjip tuwi. Ko inu Jinibb Mawos para-tekaikerasik nga para-rruloni inu para-wusemaure inu re nai pelaot, pijpari nga bemijpin.”

3 Rewosenenmawos bbong ko jinibb nirngamarlelep re sulsulen ko birtera nir ngamarivi pa jinibb nga marlelep nir re meriIsrel nir, arini arlik korti re batu jinibbne sulsulen nir naim sen. Ko batu jinibbne sulsulen nir nisen ko Kaeapas. 4 Koarmurri suri nga pirpese parrul re venaeIesu nga parevji pini. 5 Ko nir arwerwerailweni tevir, “Re nabong ne nanen pijki,jinibb nir tara-revji kerr.”

Nesevin san ejvi nanu nga mapun mirrespelak re batu Iesu

6 Ko vitunen vajin, Iesu evan Betani renaim se jinibb san nisen Saemon nga tuwimimsi e mesien nga niber mimemaul. 7Relat nen, nesevin san evini jin, otori botelsan nga marmajing e nevöt nga mirressan, nisen alapasta. Ko renge botel nen,nuwi nga muto ren, mapun erres elep,ko nowlin ean mare jer. Ko ejvi re batuIesu daron nga misakel pia-aan e. 8 Kodaron nga jinibb sen nir marlesi, nolor esije ko arlolar e, ko arwerwera lweni tevir,“Erpese vinel mulokloksi nanu ngok mir-pok? 9 Suri poro parwulwule nuwi ngok,nowlin pilep temijpal, ko parlai tevi beresnir.” 10 Ko Iesu orongwose norrorrmienser, ko owrai tevir, “Erpese kamlokloksivinel? Suri ololi majingen nga mirres santevik. 11 Beres ngok nir arlik tetajer ko patevi kami, ko inu sete inu mea-lik tetajertevi kami. 12Renge nga nesevin ngel mijvinuwi ngel re inu nibek, ololi lilane ngapa partevni inu. 13 Nuwretun nuwrai tevikami, re iel ngatan totoklai ngabe ngaparwerwere nospen nga mirres ngel ren,ko parsupe kele nanu nga nesevin ngelmuloli kele pivi now se ni.”

Jutas emarong nga pitkai kerasi Iesu

14 Mian ko san re nir esngavöl drromoneru, nga marveruse Jutas Iskariot, evan jinir ngamarlelep re sulsulen nir 15ko owraitevir: “Kapa-la sev tevik poro nga inu bea-teka kerasi Iesu tevi kami?” Ko arla bebjenevöt silva evi ngavöl itul (30) tevi ni. 16Koetipatun re daron nen, epejpej nabong sannga mirres nga pitka kerasi Iesu ren.

Jinibb se Iesu nir arloli lilane nanen neAsien oto metmet

17 Mian ejpari nabong womunen ne na-nen ne niv nga is mijki ren. Ko Iesu jinibbsen nir arini jin, arwerai tevi: “Kumarongkem nabloli lilane ngabe nga nik kupaaninanenneAsien ren?” 18Koni owra “Kapanre ngaim ne Jerusalem ji jinibb san ngok,ko kapwerai tevi ni, ‘Jinibb nevisvisenienowra “Daron suk oto mori pa. Bea-torinanen ne Asien tevi jinibb suk nir re naimsom.” ’

19 Ko nir arloli erpe nga Iesu muwraitevir, ko arloli lilane nanen ne Asien etriv.

Iesu owra tweni nga Jutas pitkai kerasi ni20Mian ko rivriv jer ko vajin, nialmuwaj

pini, ko Iesu esakel tevi jinibb sen nir es-ngavöl drromoneru, para-aan. 21Kodaronnga maraan e, ko owrai tevi nir: “Nuwre-tun nuwrai tevi kami nga san re kami pia-tekai kerasi inu.” 22 Ko nolor arrum elep,ko artipatun arwerwerai tevi ni, “Numal,evi inu?” 23Ko ni owra lweni tevir, “San rekami nga rramok-saro rramok-la nanen replet ngel, pia-teka kerasi inu. 24 Inu JinibbMawos bea-van pirpe nga maruli suri inurenge Naul On pa. Kowi, isi ko pia-ivi mer-nen nga pia-teka kerasi inu Jinibb Mawos.Erres pelak bbong re mernen poro setepiak.” 25Ko Jutas nga pitka kerasi ni owraitevi ni, “Jinibb nevisvisenien, evi inu?” KoIesu owrai tevi, “Erpe nik kumwerai.”

Iesu orro tuloni nanen ne Asien tevi nir26 Ko re daron nga marok-aan malum e,

Iesu ela niv ko owra erres tevi Atua suri,ko otpoi ko owngani tevi jinibb sen nir koowra “Kaplai kapurroi, ngel evi nibek.”

27 Ko elai kele biles ko owra erres teviAtua suri, ko elai tevir, ko owra “Kamijijle kapmini. 28 Ngel evi drrak nga pulolimarongen se Atua putur imare. Inu mejvingel suri netlasien ne nololien se delungnir. 29 Nuwrai tevi kami, Sete nurong-wose bemni kele norrongel pijpari nabongnga bea-mini nga mimerr tevi kami rengebatun vanu se Tata suk.”

Matiu 26:30 38 Matiu 26:5730 Mian ko arla nubo nga marok-lai

daron nga maraan jile re nanen ne Asienosuw, ko arivel vajin van re Botwen nelolnai ne olip.

Iesu owra tweni nga Pita pia-vilvil ore ni31 Ko Iesu owrai tevir, “Kami jijle nolo

kami pia-vitan suri inu renge natmupongngel, suri aruli re Naul On, ‘Bea-revji jinibbnga mok-metmete sipsip, ko sipsip para-wolu sarrsarr.’ 32 Ko bea-tur imare kele,ko vitunen vajin ko bea-womu bea-ivel orewomukami re Galili.” 33Ko Pita owra lwenitevi: “Poro nolo jinibb ngel jijle nir pia-vitan suri nik, ko inu ma nolok setete mia-vitan.” 34 Ko Iesu owrai tevi, “Nuwretunnuwrai tevi nik,renge nat nga mupong ngel puwomu, vi-tunen ko nato pia-kokrout, ko nik kupa-vilvil ore inu pivatul.” 35 Ko Pita owralweni tevi: “Setete bea-vilvil ore nik ko,poro bea-mij wor tevi nik!” Ko jinibb senjijle nir arwerai kele erpok.

36 Vitunen Iesu eptevi jinibb sen niraran re lat san nisen Getsemane. Koowrai tevir, “Kaplik iel, daron nga inuban beverus sopon iok.” 37 Ko etkai Pitako natu Sepeti nuru, arivel rujruj sopon.Ko ni nolon orrum elep vajin ko orngeesij. 38 Ko owrai tevir, “Inu nolok orrumtemijpal, otomori puloli bemij e. Kaplik ielko kapkulkulu pirres tevi inu.” 39Koni evelrujruj kele sopon van ngasu ko ejiol nonvan ngatan ko olot ko owra “Tata suk, poropivi nanu nga pisisarow, kupla tweni bilesne norongen nga misij ngel, inu sete bea-minmin ren. Ko piplari pusorsan tevi nikmarongen som, sete inu marongen suk.”

40 Ko olwi kele vini ji jinibb sen nirnga itul nga ko elesi armaturrwel; koowra tevi Pita, “Erpese kami sete kamviterkapkulkulu tevi inu mete nial pisansan?41 Kapkulkulu pirres, ko kapverus ngasete nanu parini parrowrrow pelake kami.Nemi kami emarong lengleng, ko nibekami emijmij.”

42 Ko evel lingir kele varwen ko olotkele, owra “Tata suk, poro pivi nanu ngapisisarow, kuploli biles ngel pia-asi re inu,nga inu sete beminmin ren. Ko pirpok kowor, piplari ko wor pusorsan tevi maron-gen som.” 43 Ko olwi kele vini; ko elesiarmatur kele, suri meter orrwel.

44 Ko elinglingir ko evel lingir kele koolot vatolin, owra kele nale mawos ngamuwrair womu. 45Vitunen, olwi kele vini

ji jinibb sen nir nga itul nga, ko owraitevi nir, “Erres, kapmatur vajin, kapmosipirres. Kaplesi. Daron suk evininga parteka kerasi inu Jinibb Mawos vanre nevre lartul nga marsij nir. 46Kapmera,kerr pivel. Kaplesi mer nga pitka kerasiinu otomori le pa pivini.”

Devje nuval se Iesu arini arrul totkoni ni47 Ko daron nga ni mirij malum e, ko

Jutas, san re esngavöl drromon eru evini,eptevi delung nga milep san ngamartorinesip ne nuval ser nir ko betiluk ser nir.Arivel ji jinibb nga marlelep re sulsulennir ko birtera nir nga marivi pa jinibb ngamarlelep re meri Isrel nir vini. 48Ko ni ngapitka kerasi ni owrai pa tevir lat nga pia-loli surie, owra “Kaplesi si nga bea-rromji,ni evi ni nen ko. Kapa-rrul ren.”

49 Marini vajin, ko ngavilvil ni evan jiIesu ko owra “O, erres, jinibb nevisvise-nien.” Ko orromji ni. 50 Ko Iesu owrai tevini, “Selek, kuploli vajin nanu nga kuminisuri.” Ko nir arini, ko arrul totoni Iesu.51Ko san re nir ngamarpitevi Iesu esaro koervei tweni nesip nenuval sen ko eta jinibbsan, ko eta tweni boron. Ko mernen evijinibb ne majingen se batu jinibb ne sul-sulen nir. 52Ko Iesu owrai tevi, “E, kuplingilweni nesip ne nuval somngok remilngen.Suri nir jijle nga marla nesip ne nuval,para-mij ko renge nesip ne nuval. 53 Nikkurrorrmi sete nurongwose beveruse Tatasuk, ko ni lelingen wolok pukoni melingnga marlelep ne anglo ne nuval pisngavöldrromon pieru (12) parpitevi inu? 54 Koporo pirpok, ko pirpese nga nale se Atuanga maruli renge Naul On nga pia-pelariko wor suri inu pia-rremali mawos?”

55 Ko re daron mawos nen, Iesu owraitevi delung nir, “Erpese? Kamloli erpenuvi jinibb nga mok-revji jinibb san.Kamini tweni kaprrul totkonik, ko kamtorinesip ne nuval nir ko betiluk nir. Kotetajer nomok-lik renge Naim On, nomok-visviseni, ko sete kamrrul totkonik. 56 Konanu ngel jijle nir arpelari osorsan tevinale se Atua nga propet sen nir aruliwowomue tuwi pa.” Erij jile erpok, kojinibb sen nir arivel arwolu lingi.

Iesu otur re no Kaonsel57 Ko delung nga marrul totkoni Iesu

arevei tweni van ji Kaeapas, nga mivibatu jinibb ne sulsulen nir, lat nga jinibbnevisvisenien ne nale nesesreien nir ko

Matiu 26:58 39 Matiu 27:10birtera nir nga marivi pa jinibb nga mar-lelep re meri Isrel nir markorti pa ren.58 Ko Pita evivitue nir vitu jer van re lolonaworr ne naim se batu jinibb ne sulsulennir nga mutur ren. Ko elik ngatan tevijinibb nga marok-metmete lat nen, owrapilesi bongsi nanu nga parloli tevi Iesu.59 Ko jinibb nga marlelep ne sulsulen nirtevi nir jijle nga marok-tori gortien ngamilep arpejpej nale gerisen san nga pitreIesu, puloli parlingi ni re mijen suri. 60 Kosete artor sweri san, ewretun nir elep ariniko arkerkeris bbong. Mian ko vitu jernen ko vajin, jinibb eru orini 61 orwera“Merel owra ‘Inu nuvter bolokloksi NaimOn se Atua ngel, ko nabong pitul kob-bong, bea-ili lweni.’ ” 62 Ko batu jinibbne sulsulen nir otur imare ko owrai tevini: “Sete kupwera nanu san? Erpese renale se nuru nga morij terem e ngok?”63 Ko Iesu omurrong. Ko batu jinibb nesulsulen nir owra kele tevi, “Nungoni nikre nise Atua nga mimaur, kupwera were-tunen tevi kem poro nik kuvi Mesaea Atuanatun, rreknga ejki!” 64 Ko Iesu owrai,“Erpe nik kumwerai. Ko nanu san kelebowrai tevi kami: Vitunen kapa-lesi inuJinibb Mawos bea-sakel renge Atua ngaderteren sen mutoe nevren rres. Ko bea-luwi re nabor ne melrin vini.” 65 Daronnga batu jinibb ne sulsulen nir murngenale se Iesu ngok, ko errerrsi sunsun sen,ko owra “A, ni erij melmelas ko osopsopepa Atua! Erpese kerr rrampej malumjinibb kele san nga puwra nale kele sopon?Kaplesi, lelingenok kamrunge ni erij esij.66 Kamrrorrmi erpese?” Ko nir arweralweni tevi, “O, ni erres re pimij ko wor!”67 Ko arlutövi non ko aruti, ko nir soponarwuje 68 ko artetnije ni, ko arwerai tevi,“Kupwerai tevi kem, nik Mesaea, isi komuwjem ngok?”

Pita evilvil ore nga sete orongwose Iesu69 Ko Pita elikmalumvare re naim renge

lolo naworr nen. Ko nesenwarreng nemajingen san evini jini, ko owrai tevi ni:“E, nik kele komok-pitevi Iesu ne Galili.”70 Ko ni evilvil ore renge no delung nir,owra “Sete nurongwose nanu nga kumw-erai ngok!” 71 Ko ni orujruj van moriemetali ne naworr nen. Ko nesenwarrengminij kele san elesi ni, ko owrai tevi nir ngamarlik ie, “Merel okpitevi Iesu ne Nasret.”72Ko ni evilvil ore kele ojuji mare, owra “Oejki, sete nurongwose morok!”

73 Mian ko beblen kele, ko nir nga mar-tur iok arini ji ni ko arwerai tevi Pita,“Ewretun nik kuvi nir san, suri rijen somerpe meri Galili nir.” 74 Ko Pita ololi nalenga miterter temijpal san, ko ojuji mareren ko owra “Mowra sete nurongwosemo-rok!” Ko mian ko ngavilvil nato okokrout.75 Ko Pita orrorrmi vajin nale se Iesu ngamuwrai tevi ni, “Puwomu, vitunen ko natopia-kokrout, ko nik kupa-vilvil ore inu pi-vatul, nga kupwera sete kurongwose inu.”Ko ni eivare ko eting temijpal.

27Arlingi Iesu van re nevre Paelat

1 Daron nga rorpong susu mivini e,ko jinibb nga marlelep ne sulsulen nirko birtera nir nga marivi pa jinibb ngamarlelep nir artori gortien san, armurrisuri parlingi Iesu re mijen. 2 Armurri jileosuw, ko arsere nevren ko arpitei tweniko artekai van ji numal Paelet, nga batunumal se meri Rom nir milngi ni nga pok-metmete meri Isrel nir.

Mijen se Jutas3 Ko daron nga Jutas, nga mitka kerasi

Iesu, milesi nga marwera Iesu pimij, konorrorrmien sen olwi. Ko ela lweni bebjenevöt silva ngavöl itul nen elai van ji jinibbnga marlelep nir re sulsulen ko birteranir nga marivi pa jinibb nga marlelep nir,4 ko owrai tevir, “O, nuloli nololien re ngamirpel ngel nga metka kerasi jinibb ngamirres pian re mijen!” Ko nir arwera “Koerpese kumini kumngoni tevi kem? Seteevi nga kem, evi nga nik ko wor. Kuprungesurim tevi!” 5 Ko Jutas ewirr tweni nevötnen van loloim re Naim On, ko evel, koevan orruloni lweni ni tevi dil, ko emij.

6 Ko jinibb nga marlelep re sulsulennir arla nevöt nen, ko arwera “Sete er-res rraplai rraplingi re nevöt ne Naim Onbokis nen, suri evi nowli drra ne mijen.”7 Ko armurri suri, mian ko arla nevöt nen,arwuli tweni dan sopon se mer nga mok-majing sospen dan, ko arloli pivi lat sannga partevni jinibb neturvitan nir ren.8Ngok dan ngok arveruse “dan ne drra nemijen” ejpari lelingenok. 9 Ko ngok keleeplari erpe nale se Atua nga propet senJeremaea muwrai wowomue tuwi pa ngel:“Ko nir arlai bebje silva nevöt ne ngavölitul, nowli ni nga meri Isrel sopon arlinginowlin. 10 Ko arlair arwuli tweni dan se

Matiu 27:11 40 Matiu 27:38mer ngamok-majing sospen dan, erpe ngaNumal Atua muwrai tevi inu bololi.”

Iesu otur renge no Paelet11 Musuw, ko Iesu vajin otur womu re

no numal Paelet. Ko numal Paelet osusitevi, owra “Nik kuvi numal se meri Isrelnir?” Ko Iesu owrai tevi, “Erpe nga nikkumwerai.” 12 Ko daron nga jinibb ngamarlelep re sulsulen nir ko birtera nir ngamarivi pa jinibb ngamarlelep nirmarweratweni nale ser nga marij tere Iesu ren,ko ni sete owra lweni nanu san. 13 Kodaron nga nir marij jile musuw, ko numalPaelet owrai tevi ni, “Erpese? Sete kurngenale ser nga muwun saut ngok nga marijterem ngok?” 14Ko ni sete owra suri lweninanu san tevi, ololi numal Paelet etaollenglenge.

Paelet owra tweni nga Iesu pimij ko wor15 Ko sia jijle, re daron ne nanen ne

Asien mirpok, ko numal Paelet ok-marongpok-la tweni jinibb nga milik re naim nenekaien san nga delung nir poro parweranisen. 16 Ko jinibb san elik re naim nenekaien re daron nen, arveruse nisen IesuBarapas. Jinibb jijle arok-runge nanu ngamarsij nga mok-lolir. 17 Mian ko delungarkorti vajin, ko numal Paelet osusi lesiowrai tevir, “Kammarong isi bea-la twenitevi kami, Iesu Barapas, rreknga Iesu ngamarveruse Mesaea?” 18 Suri numal Paeletorongwose nolor eval tevi Iesu ko nikomartekai vini jin.

19 Ko daron nga misakel ngatan re latnga mok-sakel ren mok-wera suri lat ngaputo suri tevi jinibb nir e, ko nesen senoli naul ko elai tevi jinibbsan elai van jin,ko owra “Sete kuploli nanu san tevi jinibbnga mirres ngok, suri numatur lesi borinatmupong suri ni, ko nurnge esij elepe.” 20 Ko jinibb nga marlelep re sulsulennir ko birtera nir nga marivi pa jinibb ngamarlelep nir arververus delung nir ngaparungoni pila tweni Barapas ko pirevjipini Iesu. 21 Ko re daron nga numal Paeletmususi kele e tevir, “Kammarong isi kore nuru nga eru ngel bea-la tweni tevikami?”, ko nir arwerai lweni, “Barapas!”22Ko numal Paelet owra lweni tevir, “Poropirpok, ko bololi sev tevi Iesu nga mar-veruse Mesaea?” Ko nir jijle arwera lwenitevi, “Pimij re nai pelaot!” 23 Ko numalPaelet owra “Suri sev? Ololi sev esij?”Ko nir arkail van mare kele, “Pimij re naipelaot!”

24 Ko numal Paelet elesi vajin seteorongwose puloli mun nanu san, suridelung artoni lweni ni eterter, ko otomorivajin parloli laten nga milep san. Ko elainuwi sopon ko ejejavöl e renge no delungnir ko owra “Inu drra jinibb ngel setepubböljik. Kaprunge suri kami tevi!” 25Konir jijle arwera lweni tevi, “Rrek erres,drran pubbölji kem ko metka se kem nir.”26 Marwera jile mirpok, ko numal Paeletela tweni Barapas tevir. Ko etelmaji Iesuko etkai vini ji jinibb ne nuval sen nir, ngapimij re nai pelaot.

Jinibb nuval nir artetnije Iesu27 Ko nir vajin artekai Iesu van re naim

nga milep se numal Paelet, ko arser kor-toni delung ne jinibb nuval nir. 28 Ko niraruri tweni sunsun sen ko aruri lweni sun-sun nga nulsenmusongsong van ren; ngokarrongrrongvi nulse sunsun se numal sernir. 29 Ko artali dil moku arrongrrongvierpe nuvan se numal san, ko arlingi rebatun ori; ko arla mavir otori orrongr-rongvi nai se numal nga mok-tori. Musuwko arjipa vajin baur ngatan jin arkerkerasi,arwera “O, erres, numal se meri Isrel nir!”30 Ko arlutövi ni, ko arla mavir nen koarvirrvirrale batun e. 31 Ko arkerkerasi nimirpok jile musuw, ko aruri tweni sunsunren ko aruri lweni sunsun sen van ren, koarpitei tweni ni van re lat nga pimij re naipelaot e.

32 Ko daron nga marivel mirpok vini,ko arlesi jinibb san ne Saerin nga nisenSaemon. Ko aron tertere ni nga puwosi naipelaot se Iesu. 33 Ko mian ko arini vajinre lat san nisen Golkota. Nais ngok rengenale se meri Isrel nir owra “Lat ne bongur.”34 Ko arla norro, ko arlingi nanu san ngamirpe melu van ren nga puloli poro pimniko niben puprus e. Ko arlai tevi. Ko ni,daron nga mimni lesi bbong, ko omususpimni.

35Koarruloni arwuse vajin re nai pelaot,musuw ko artutweni sunsun sen, ko ar-tuwe daes arwera parlesi isi nga poro pia-asi, niko sunsun se Iesu pivi sen. 36Musuw,ko arlik ngatan vajin, ko armetmet suriIesu ie. 37Ko aruli tweni nale san ngel suringamarevji pini ni, “Merel evi Iesu, numalse meri Isrel nir,” ko arwusemare re batun.38 Ko arruloni kele jinibb eru nga morok-vevna ko morok-revrevji jinibb tevi Iesu,nuru tuwen arwuse re nai pelaot san renevren rres ko tuwen re nevren mair.

Matiu 27:39 41 Matiu 28:139 Ko lartul nga marasasi ie arij esij

tevi, arwirrwirrleni batur tevi, ko armenkeraji. 40 Ko arwerai tevi, “A, nik ngakumwera kuplokloksi Naim On ko nabongpitul ko kupili lweni, kupla lweni nik porokumivi Atua Natun, ko kuprow jubbul renai pelaot vitan!”

41 Erpok kele re jinibb nga marlelep resulsulen nir, arkerkerasi Iesu tevi jinibbnevisvisenien ne nale nesesreien nir kobirtera nir nga marivi pa jinibb nga mar-lelep re meri Isrel nir, ko arwera 42 “Poroweretunen mila se jinibb minij nir, koerpese ni sete orongwose pila lweni se ni?Evi numal ne Isrel, ko purow jubbul renai pelaot vitan, ko rrapa-osuri ni vajin!43 Ni ebibto Atua, Atua pitka tweni vajinlelingenok poro pimrreni ni. Suri owraipa, ‘Inu nuvi Atua Natun.’ ”

44 Erpok kele, nuru nga morok-revrevjijinibb nga marruloni nuru tevi Iesu orajiliwe nuru tevi Iesu.

Mijen se Iesu45 Ko mian ko levial ko vajin, nial mu-

wosput, ko nat emalik petpeti re vanuejpari mete nial itul. 46 Ko momsawosmete nial itul sopon, ko Iesu ekail drrelanelep, owra “Eli, Eli, lama sapaktani?” Ngokrenge nale se meri Isrel nir owra “Atua suk,Atua suk, erpese kumiel lingi inu?” 47 Konir sopor nga martur ie arunge jabble, koarwera “Merel everuse Elaeja ko.” 48 Kongavilvil nir san owlu van ko ela nanusan erpe nalum, ko ololi ervei norro ngamimelmel van ren, ko elngi re mavir koesareni tevi Iesu pimni. 49Ko nir minij nennir arwera “Pirpok pa! Rraplesi ta poroElaeja pivini pia-la sen.” 50 Ko Iesu ekailkele drrelan elep ko osrow pini.

51 Ko kalik nga murrul ore lat ngamuon emarrerr devjen eru e, mitipatunre bongsin nga mare osuw re bongsin ngangatan. Ko nami emi ko bereng nir ar-moworwor. 52Ko dubb nir artepir, ko nibejinibb on elep nga marmij armera. 53 Kovitunen daron nga Iesumimra jile remijensen ko nir arivel lingi dobbir, ko aran reNgaim On Jerusalem; ko arpelari ji jinibbelep arlesir.

54 Ko daron nga numal se jinibb nu-val nen nir ko jinibb nga marpitevi nimarmetmet suri Iesu marunge nami mimiko nanu jijle ngamarpelari ngok, ko arme-tutu temijpal, arwera “Ewretun, merel eviAtua Natun!”

55 Ko nesevin elep nga marok-majingsen ko nga marvijuri re Galili vini, arturngasu bbong ko armeteni. 56 Livö re nir,Merri ne Maktala ko Merri tasu se Jemesko Josep, ko Sepeti nesen sen.

Josep etevni Iesu57 Mian ko rivriv jer vajin, jinibb ne

Aramatia san nga joronmilep, nisen Josep,evini. Ni kele evi jinibb se Iesu san. 58 Koevan ji numal Paelet, ongoni nibe Iesu.Ko numal Paelet owra nale san nga parlai.59 Ko Josep ela niben, ko onbe ore kalikngamuwokwok e mirres. 60Ko elngi rengedubb sen nga mimerr nga mitai rengebereng. Ko eitini nevöt bereng nga milepsan oto ore metali ne dubb, ko evel lingi.61 Merri ne Maktala ko Merri minij nenkele san orlik mori bbong ie, no nuru orlikormawos e dubb.

Jinibb nuval sopor armetmete dubb seIesu

62 Ngok evi nabong nga parloli lilanenanu parto pumomsawos parteravinabong ne Sapat. Mevinen jinibb ngamarlelep re sulsulen nir ko Parasi nirarini arkorti ji numal Paelet, 63 ko arwera“Numal, namrrorrmi iok. Jinibb negerisen ngok daron nga mimaur malume, ko owra ‘Vitunen, nabong pitul, kobea-maur luwi kele re mijen.’ 64 Ngok,kupwerai ta nale san nga parmetmet oredubb pirres pijpari nabong pitul. Jinibbsen nir tarini ko tarvenae tweni ni kotarwerai tevi jinibb nir, ‘Ni emaur luwire mijen.’ Ngok poro pirpok gerisennga vitu jer nen tia-sij tia-asie ngawomuj nen.” 65 Ko numal Paelet owraitevir, “Kamrongwose kapla jinibb nuvalsopor. Kapiel vajin kaploli parmetmetore nanu jijle puto pirres pirpe nga kamikamrongwose.”

66 Ko arivel aran ko arlingi nanu sanrenge nevöt nga muto ore metali nga pu-loli parongwose poro jinibb san piasi vanloloim. Ko arlingi jile osuw, ko arlingivajin jinibb ne nuval nen nir parmetmetore.

28Iesu emaur luwi kele

1 Mian ko vitunen ko vajin, nabong neSapat osuw ko nial etipatun nga pimraejre nabong womu re wik, ko Merri ne Mak-tala ko Merri minij nen kele oran orwera

Matiu 28:2 42 Matiu 28:20porlesi dubb. 2 Ko nami nga milep sanemi, suri anglo san se Numal Atua ojubbulre melrin vini; evini eitini tweni nevöt nemetali, ko esakel ren. 3 Non erinrin erpemoro navil ko sunsun sen eraprap temi-jpal erpe numow. 4 Ko nir nga marmet-mete dubb armetutue ko aririr lengleng,arirpe jinibb nga marmij nir. 5 Ko an-glo erij, owrai tevi nesevin nen nuru, “E,sete kopormetutu, suri nurongwose ko-morpej Iesu nga mimij re nai pelaot. 6 Niejki iel. Suri emaur luwi kele, erpe ngamuwrai wowomue. Koporini ta koporlesilat nga mimatur ren.” 7 Nuru orlesi jileosuw, ko anglo owrai kele: “Koporan pin-gavil, koporwerai tevi jinibb sen nir ngani emaur luwi kele pa renge mijen. Ko nipuwowomue kami van re Galili e, ko kapa-lesi ie. Pirpe nga inu mowrai ngel tevikamru.” 8 Ko orivel lingi dubb ngavilviltevi metutuen ko neiren nga milep, koorwolu van porla nale tevi Iesu jinibb sennir. 9 Ko ortaole orsorrvij lengleng Iesumiplari ji nuru, ko owra “O, erres.” Ko oranorjipa ngatan jin ko orrul totoni belan, koorsurövi ni. 10 Ko Iesu owrai tevi nuru,“Sete kopormetutu. Koporan koporweraitevi tasik nir nga para-wowomu iak Galili,ko para-lesik ie.”

Nale se jinibb nuval nir11 Ko daron nga nuru moran e, ko jinibb

sopor nga marmetmet dubb nen arluwivan Jerusalem e, ko arwerai tevi jinibbnga marlelep re sulsulen nir nanu jijle ngamarpelari. 12 Ko nir arkorti tevi birteranga marivi pa jinibb nga marlelep nir koarmurri suri parloli pirpese partawi orenanu nga miplari. Mian ko vitunen kovajin arla nevöt elep tevi jinibb nuval nennir, 13 ko arwerai tevi nir, “Kami kapweraitevi jinibb nir, ‘O, jinibb sen nir arininatmupong ko arvenae tweni niben daronnga nammatur e.’ 14Ko poro numal Paeletpurnge nale ngel, ko kem naba-van naba-loli pirres tevi ni, ko kami sete kapa-lanorongen nga misij ren.” 15Ko jinibb nuvalnen nir arla nevöt nen evi se nir, ko arlolierpe nir marwerai suri tevir. Ko nospenne gerisen ngel meri Isrel nir arsupe ejparilelingen ngel malum.

Iesu errmali ji jinibb sen nir16 Ko Iesu jinibb sen nir esngavöl dr-

romon san (11) arivel van re Galili van rebotwen nga Iesu muwrai pa tevir. 17 Kodaron nga marlesi ni, ko arsurövi ni; ko

nir sopon sete arosuri erres. 18 Ko Iesuevini mori jir, ko owrai tevir, “Atua elaipa derteren jile tevi inu re nanu jijle nemelrin ko iel ngatan. 19 Ngok, kapan revanu jijle, kapvisviseni jinibb nir, para-ivi jinibb suk. Ko kappaptaes nir re niseTata suk ko re nise inu Atua Natun, kore nise Nemin On. 20 Ko kapvisvisenirnga parloli suri nanu jijle nga mowrai tevikami. Ko kaplesi, inu beptevi kami tetajer,pian pijpari ngatan ngel bongsin.”

Mak 1:1 43 Mak 1:16

Nospen nga Mirres se IesuKristo nga

MAKMuliBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriNaul ngel etipatun re nale san nga

muwra “Batu nospen nga mirres se IesuKristo, Atua Natun.” Mak eviseni ngaIesu evi jinibb ne majingen, ko nalesen derteren nen otoe. Rramrongwoserraplesi derteren sen renge murrun ngamokvisviseni jinibb e nir, ko nga derterensen otoe nga puoji tweni demij e nir, konga pitlasi tweni nololien se jinibb e nir.Iesu owrai tweni nga ni evi Jinibb Mawos,ko evini nga elai mauren sen nga pitlasitweni nololien se jinibb nir nga puloliparivel sisarow. Mak ospe suri nanu ngamarinijnij nawone nir (merikel) nga Iesumulolir easi nga muspe nale se Iesu.

Re naul ngel womujnen Mak ospe suriJon Baptaes ko majingen sen, ko nga Jonmipaptaese Iesu. Ko vitunen ospe kele suriDemij nga murrowrrowe Iesu. Ko vitunenbeblen, etajer nga muspe suri majingen seIesu nga muloli jinibb nga marmesi arresluwi kele, ko okvisviseni kele jinibb nir. Kojinibb sopor arok-tere ni ko tetajer arok-lolarsi, ko lolaren ser ean ma mare elep.

Batun 11 ejpari 16 arsupe kis bbong wiknga Iesu pimij ren, mian ko arsupe kelenga mimaur luwi re mijen.

Jon elik renge lolo merwer ewerwer1 Batu nospen nga mirres se Iesu Kristo

AtuaNatun. Ko etipatun erpel: 2Erpe Atuaowrai renge naul nga Aesea propet senmuli tuwi pa, owra “Kapmurrong, bokonijinibb suk san nga puwowomu re Mesaea,ko puloli sel se ni puto metmet. 3 Drrelamernen ekail renge lolo merwer owra‘Kaploli lilane sel se Numal puto metmetterai! Kaploli mesekle sel sen nir parmetetpirres.’ ”

4 Erpok ko Jon evini, ko ewerwer owra“Kaprieni lweni nolo kami renge nololiense kami nir, ko kappaptaes, ko Atua pitlasitweni nololien se kami.” Ko Jon ok-paptaes

renge lolomerwer. 5Ko renge ie jinibb jijlene vanu ne Jutia nir ko nir jijle nga rengeJerusalem nir arivel tweni. Arwerwera tu-tutweni nololien ser nir, ko Jon epaptaesenir renge nuwi seser ne Jortan.

6 Jon ori bbong silvi kamel nga mar-vati mivi sunsun, ko etatuwe nevlu bulukrenge netutwen, erpe Elaeja tuwi. Koorro bbong nato nga mok-rowrow rengemösmös ko narrlu sukabak nga mierri.A7 Ko ewerwer owra “San nga pivivitu suriinu vini niko, ni evan wor mare renge inu.Inu sete nurres rragrrag nuvter nga bejiolvitan nga betlasi tweni dil renge but sen.8 Inu nomok-paptaese kami bbong e nuwile, ko ni ma pia-paptaese kami e NeminOn.”

Jon epaptaese Iesu9 Sete epriv ko Iesu evel lingi sisen Nas-

ret, ngaim nga welili ne Galili san, ko eviniji Jon. Ko Jon epaptaese ni renge nuwiseser ne Jortan. 10 Ko daron nga mitawijrenge nuwi imare, ko elesi evesane melrineteri wukari eru e etpir; ko elesi NeminOn erpe wumer orow jubbul rengen viniko esakel renge ni. 11 Ko drrela Atua evelrenge melrin vini owra “Nik kuvi natuknga numrrenim elep, nurnge erres surim.”

Demij orrowrrowe Iesu12 Daron mawos nen ko pa, Nemin

On owowomue Iesu orujruj kele wor vanrenge lolo merwer liven sopon. 13 Ko nielik renge ie ejpari nabong ngavöl ivij (40)nga Demij mok-rrowrrowe, ni elik rengelat nga nanu rrum ne lolo merwer nirmarok-tur rengen. Ko anglo arok-kuluklumetmet re ni erres kemkame.

Iesu olwi vanGalili e ko etipatunmajingensen

14 Arlingi womue Jon renge naim nenekaien, mian ko vitunen vajin ko Iesuea-vini renge Galili, evisviseni nospen ngamirres se Atua. 15 Ko ni owrai owra“Nabong suk mawos le pa, ko batun vanuse Atua oruj mori pa pivini. Nolo kamipulululwi ko kaposuri nospen nga mirres.”

Iesu everus jinibb ivij nga marok-tutumun

16 Vitunen vajin ko Iesu evel sere surijeli nuwito nga milep ne Galili. Ko elesiSaemon nuru tasin wor Antru orok-juröniniva se nuru van renge nuwi ngatan, suri

A 1:6 narrlu sukabak nga mierri: eg blong sugabag; honey.

Mak 1:17 44 Mak 1:45nuru orivi jinibb nga morok-revrevei nai.17 Ko Iesu owrai tevi nuru owra “Laru, ko-porini koporvitu surik, ko inubololi kamrukoporivi jinibb nga morok-revreveijinibb.” 18 Ko orsaro ngavilvil orlingikurtweni niva se nuru ojpon jer, koorvijuri suri ni.

19 Ko daron ngamivel rujruj kele beblene ko elesi Sepeti natunnuru, Jemes ko tasinwor Jon, orsakel renge drrav ser orok-ilile lweni niva ser lat nga marmarrerrnir. 20 Ko Iesu everus nuru kele, ko nuruorlingling tata se nuru Sepeti renge drravser tevi jinibb ne majingen sen nir, koorvijuri Iesu.

Iesu oji tweni nemin nga misij renge jinibbsan

21 Ko Iesu eptevir aran renge ngaimne Kapaneam e. Ko renge Sapat aranrenge naim ne loten ser, ko Iesu evisvisenijinibb nir. 22 Ko daron nga jinibb nirmarmurrarrong suri ni nevisvisenien sene ko bbösa elair e. Suri ni nevisviseniensen orrow erres, sete erpe nevisviseniense jinibb nevisvisenien ne nale nesesreiennir. 23 Ko re daron nen renge naim neloten, jinibb nga nemin nga misij misisilvisan elik rengen, ko ekail van mare, owraitevi Iesu 24 owra “Sev som oto ni le iel, nikIesu ne donasret? Kuvini nga kuplokloksikem? Inu nurongwos nik, isi nik. Nikkuvi jinibb on se Atua.” 25 Ko Iesu ewerore nemin nga misij ko owrai tevi owra“Sete kuprij, kupivare lingi ni.” 26 Konemin nga misij ololi ni elilawij ko eririrlengleng. Ko ekail van mare ko esil ivare,ko owlu lingi. 27 Bbösa nga milep elair e,ko arsur vijvij, arwerwera lululweni tevir,“Sev le ngel? Nevisvisenien nga mimerrsan! Nale sen orrow otutun erres, owraibbong tevi nemin ngamarsij nir ko arosurini.” 28Ngavilvilsen nospen nen arsupsuperrerrale petpeti vanu ne Galili jile nir.

Iesu ololi Pita pilen ko jinibb elep ngamarmesi arres luwi

29 Mian ko nir arivare lingi naim neloten vini vare e, ko artajer van rengenaimse Saemon e ko Antru; ko Jemes ko Jonorpitevir. 30 Ko iok Saemon pilen lekteremsi mesien dowalul ematur, ko arweraitevi Iesu. 31Ko ni evan ko orrul re Saemonpilen nevren ko esa raji imare. Ko mesiendowalul evel lingi vin nga, ko ean etabbunurrer.

32 Ko renge nat nga mirivriv daron nganial miwaj pini e ko nabong on ser musuw,ko jinibb nir arwowosi vajin jinibb ngamarmesi nir, ko artekai jinibb nga neminnga marsij marsisilvir kele arini ji Iesu.33Ko jinibb jijle nga renge ngaim nen ariniarlik korti armot rrale metali vare e. 34 Koni ololi nir elep nga marmesi mesien lelearres luwi, ko oji tweni nemin nga marsijelep. Ko ewer orer nga sete parij, suriarongwose ni.

Iesu ewerwer renge vanu ne Galili petpeti35 Renge rorpong susu nat nga pisal

pirin, ko Iesu emremra esan evel van rengelat nga nat mubbubbil e san, ko olot ie.36Mian ko sete epriv ko Saemon ko nir ngamarlik tevi ni, arpej ni ko arvivitu suri ni.37 Mian ko artor sweri ko aran jin. Daronnga maran jin e, ko arwerai tevi ni arwera“Ai, jinibb jijle arok-pej nik.” 38Ko ni owraitevir owra “Kerr pian kele wor re ngaimminij e nir, nga inu bewerwer kele renger.Suri nuvini tweni iok le ngel.” 39Ko ni evanrenge loloim ne naim loten ser petpeti nirrenge Galili ko ok-werwer renge nir, kookoji tweni nemin nga marsij nir.

40 Ko nabong san jinibb nga mimsimesien nga niber mimemaul san eviniejipa jin ngatan, ko ongoni tevi ni owra“Wurru, poro nga nik kupmarong kokurongwos kuploli inu bowokwok.” 41 KoIesu orrorrmi lenglenge ni, ko sete eringe mesien sen, ko esaro elngi nevren ren-gen; ko owrai tevi owra “Inu numarong.Kupwokwok ko.” 42Ko ngavilvilsenmesiennga niber mimemaul evel lingi ni, ko niowokwok ko ornge erres luwi. 43-44 Korenge daron mawos nen ko pa Iesu ewerore ni, owrai tevi, “Kuplesi sete kupwerainanu pisan tevi jinibb pisan, ko kupvijurisel van re Naim On, ko kupasi ji jinibb nesulsulen san pilesim.Ko kuplai nanu ne sulsulen nga Mosesmuwrai renge nale nesesreien sen tevi ni.Suri kumwokwok pa.” Ko ni elinglingievel. 45 Evel van ko etipatun osupsupelimjer, etewijreni nanu nga elep. Ko ololiIesu setemun orongwos pivel limjer rengengaim mun nir, ni elik jer ko pa renge lolomerwer. Ko ngok ololi bbong jinibb ne latpetpeti arivivel tweni malume.

2Iesu ololi jinibb nga devje nibenmimij san

erres luwi

Mak 2:1 45 Mak 2:221 Nabong evis arasi osuw, mian ko Iesu

olwi kele van renge Kapaneam e, ko elik renaim se Pita. Ko jinibb arunge nospen nennga ni elik renge loloim nen. 2 Ko delungelep aran jin renge loloim; ko loloim sete-mun evter nir, ko vini vare e kele rengeroro metali setemun evter kele. Ko niewerwer renge nale nga mirres tevir.

3 Ko nir sopor ara-vini vivitu tevi jinibbsan nga devje niben mimij; nir ivij arwosirenge maling sen. 4 Ko sete arongwosparini mori ji Iesu, suri jinibb elep pelak.Ko arsa van mare renge drru naim, koarrarre drru naim mare momsawos latnga Iesu milik e etpir. Arrarre jile osuw,ko arla dil sopor, ko arile renge malingnga marsale mernen ren, ko arjuröni vanngatan e. 5 Ko Iesu elesi nosurien ser,ko owrai tevi mer nga devje niben mimijnen, owra “Natuk, nololien somnir nutlasitwenir pa osuw.”

6 Ko jinibb nevisvisenien ne nale ne-sesreien sopor arlik ie renge daron nenko arrorrmi sarrsarre renge nolor, arw-era 7 “Erpese merel mirij mirpok? Nierij melmelas ko osopsope pa Atua! Isiorongwos pitlasi tweni nololien nir, Atuakobbong esan bbölbböl!” 8 NgavilvilsenIesu ornge niben nen, orongwose nga nirarrorrmi erpok renge nolor. Ko owraitevir, owra “Suri sev kami kamrrorrminanu ngel nir renge nolo kami nir mir-pok? 9 Evi nanu nga misisarow bbong ngabowrai tevi merel, ‘Nololien som nutlasitweni pa,’ suri si pilesi poro nuwretunrrek nukrekris kobbong? Ko evi nanunga miterter kele wor asi ngok nga porobowra, ‘Kuptur imare kupla milngom kokupiel van renge naim som e,’ suri jinibbjijle parlesi lelingen poro piplari pirpe ngamowrai ngok. 10 Ko bololi vajin nanu ngamiterter nen, puloli kaprongwose kele ngainu Jinibb Mawos derteren suk otoe rengeiel ngatan nga betlasi tweni nololien.” Koni owrai tevi mer nga devjeniben mimij, owra 11 “Nuwrai tevi nik,Kuptur imare kuplai maling som kupwosi,ko kupiel van renge naim som e.” 12 Ko niotur mera kasi ngavilvil, ko owosi malingsen ko evel limjer renge nor evan vare e.Ko nir jijle bbösa elair e, ko arsurövi Atuaarwera “Sete pa rramlesi nanu san erpenga ngel tuwi, ejki rres nawon wor.”

Iesu everuse Livae pivi jinibb sen, pivijurini

13 Ko Iesu evel olwi kele van rengenuwito ne Galili e. Ko jinibb elep aran jini, ko ni evisviseni nir. 14 Ko renge daronnga mivel asi, ko elesi Livae natu Alpuselik renge naim ne takis nga mok-majingrengen. Ko owrai tevi ni owra “Merel,kupini kupvijurik.” Ko ni otur imare kasiko evijuri ni.

15 Musuw vajin ko vitunen daron ngamilik renge nanen miaan, ko jinibb elepnga marok-la nevöt ne takis, ko jinibbngamarok-loli nololien ngamarsij nir ngamarwirr twenir arlik tevi, ko jinibb senkele wor nir, ko nir elep kele wor ngamarvijuri. 16 Ko jinibb ne nevisvisenienne nale nesesreien ngamarivi Parasi soporarlesi esij ko arlolar e. Ko aran arlesijinibb se Iesu nir, ko arwor suri Iesu tevir,arwera “Erpese ni aan ko eminmin tevijinibb nga marok-la nevöt ne takis kojinibb nga marok-loli nololien nga marsijnir!” 17 Daron nga Iesu murnge nale serngok e koowrai tevir owra “Nir ngamarressete armerreni dokta, ko nir nga bbongmarmesi ko armerreni dokta. Erpok ko,inu sete nuvini tweni beveruse nir ngamarok-wera tetajer nga nir lweni marres,ejki, ko nuvini tweni bbong beverus nirnga sete markerkeris, ko marwer limjerenga marsij.”

Nosusien suri murrun nga parlinglinginanen parvil

18 Jon jinibb sen nir ko jinibb se Parasinir arvil. Ko jinibb sopor arlesi, ko ariniji Iesu ko arwerai tevi, arwera “Suri sevJon jinibb sen nir ko Parasi nir jinibb sernir marvil, ko nik jinibb som sete marvil?”19 Ko Iesu owrai tevir, owra “Orongwosjinibb nga mutotko selen parvil daron ngamilik malum tevir e? Daron nga milikmalum tevir e, ngok sete arongwos parvil.20 Mian ko nabong nen nir para-vini va-jin, ko para-tekai tweni jir; ko ngok ko,nir para-runge pisij ko para-vil ko rengenabong nen nir.

21 “Ko erpok kele sete jinibb san orong-wos pila kalek nga mimerr ko puwol orelat nga mimarrerr e renge sunsun tera,ko pilile ore rengen. Poro pirpok, ko ngamimerr tia-sakuk ko tia-teri kele kalek ngamitra, ko tia-loli lat nga mimarrerr tia-leptemijpal. 22 Ko erpok kele, sete jinibb sanorongwos pujongjongi norro nga mimerrvan renge botel nga mitra nga marlolinevlu nanikot e. Poro pirpok, ko norro

Mak 2:23 46 Mak 3:19nga mimerr tut, tuloli nevlu nanikot ngamitra tirrerren ko tiap rrerrsi, suri etrapelak. Ko norro timejivjiv tisij, ko nevlunanikot kele tisij. Pirpel ko, norro ngamimerr parlingi ko wor renge nevlu naninga mimerr mimalum mirres.”

Jinibb se Iesu nir arsesri wene wit rengenabong ne Sapat

23 Mian ko Iesu evel otvi naut ne witsan renge nabong ne Sapat. Eptevi jinibbsen nir, ko jinibb sen nir artipatun arsesriwene wit nir ko arlair arurrurro surseler.24 Ko Parasi sopor arlesi, ko arwerai tevini, arwera “Kuplesi ta! Nir arloli nanu ngasetemumomsawos renge nabong ne Sapatko!” 25 Ko ni owra lweni tevir, owra “Aro,ejki ma, ko rreknga ma kami sete kameverenge Naul On, nanu nga Numal Devetmuloli daron nga nanen ser mijkie, numermiaji ni ko nir ngamarlik tevi ni? 26Ni eanrenge Naim On se Atua daron nga Apiatamivi batu jinibb ne sulsulen, ko ela niv ngasete erres renge jinibb nawonparurroi, evikis bbong se jinibb ne sulsulen ko; ko orroi,ko ni elai kele tevi nir nga marlik tevi niarurroi kele.” 27 Ko Iesu ewer oti nale senvajin tevir, owra “Atua elngi Sapat nga pilase jinibb, sete elngi jinibbnga pila se Sapat,ejki! 28Ko niko erpok ko inu Jinibb Mawosnuvi Numal ne Sapat.”

3Iesu ete nevre jinibb san nga mikati eme-

tet luwi1 Iesu olwi kele evan renge naim ne

loten. Ko renge loloim ne loten nen, jinibbsan nga nevren mikati elik rengen. 2 KoParasi sopor armeteni suri ni, poro nga nipuloli mer nga nevren mikati nen pirresrenge nabong ne Sapat; ko ngok nir partorsweri sel san nga parevei ni pian re kotsuri. 3 Ko ni owrai tevi mer nga nevrendevjen mikati nga, owra “Kupini ta iel,kuptur womu iel.” 4 Ko ni owrai tevi nir,owra “Renge devjen ne nale nesesreien,erres nga parloli nanu nga mirres rengenabong ne Sapat? Rrek poro pijki, parlolipisij? Erres nga parloli jinibb san pirresluwi re nabong ne Sapat? Rrek poro pi-jki, ko parlokloksi jinibb rrek!” Ko nirarmurrong. 5 Ko Iesu vajin oklu rrale nirjijle nga martur rrale ni, ko ololarsir koornge esij, suri nolor eterter elep erpenevöt. Ko owrai tevi mer nga nevrenmikati, owra “Kupete ta nevrem pimetet.”

Ko ni ete nevren emetet erres luwi. 6 KoParasi nen nir arivare vini vare e, ko arsarongavilvilsen aran arkorti tevi jinibb se Erotnir. Ewretun Parasi nir ko jinibb se Erot nirtetajer orok-lololarsi lweni nuru, ko arliklat sansan vajin, ko arsupsupe suri parevjipini Iesu pirpese.

Delung elep arvitu suri Iesu7-8 Iesu eptevi jinibb sen nir, arjubbul

luwi kele van renge nuwito ne Galili engalu. Ko delung nga delung nga milepnga marunge nanu nga marlelep nga nimok-lolir arinini jin ko arvijuri, nir neGalili ko nir ne Jutia ko nir ne Jerusalemko nir ne Itumia, ko nir ne devjen ngamuto roroni van Jortan e, ko rrale Taea koSaeton. 9 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nirnga parwer totoni ngarr drrav san putoterai ni, suri delung elep pelak, ko tarliljini. 10 Ko ni ololi nir elep pa arres luwi,ko niko nir elep nga marmesi artontonirparini mori arlilji Iesu, arwera parjipari.11 Ko nemin nga marsij nir, daron ngamarlesi ni e ko arwajenir van ngatan rengenon, ko arkail van mare arwera “Nik kuviAtua Natun!” 12 Ko ni otortorir, ko ewerorer eterter nga sete parwowra tweni nitevi jinibb nir parongwose, pijki.

Iesu otobbtobbue jinibb sen nir esngavöldrromon eru (12)

13 Mian ko Iesu otongsa tevi jinibb senpetpeti nir van renge botwen nga muwumare milep san. Ko renge marongen seni, ni everus nir esngavöl drromon eru(12) arini mori jin, ko otobbtobbue nir.14 Ko ni everuse nir arwaji aposol, ngaparok-pitevi ni, ko ngok pok-konir parok-an parok-werwer. 15Ela derteren tevir ngaparok-oji tweni nemin nga marsij nir ngamarok-sisilvi jinibb nir parivare. 16 Jinibbnen nir niser le ngel: Saemon nga nimilngi kele nisen san miwajie Pita, 17 koJemes nga Sepeti natun, ko tasin wor Jon,nga ni milngi kele nise nuru morwajieBoanejes, nga muwra puwra natu belver(suri orivi jinibb nga morok-verver). 18KoAntru ko Pilip ko Bartolemu ko Matiu koTomas ko Jemes nga natu Alpus ko Tateasko Saemon ne Selote (ngok evi pati selartul ngamarmerreni parwirre meri Romnir), 19ko Jutas ne Iskariot nga vitunenpia-tekai kerasi Iesu van renge mijen.

Jinibb sopor arwera Iesu ok-loli majingensen renge derteren se Demij

Mak 3:20 47 Mak 4:1320 Iesu olwi kele vini renge naim se Pita

e. Ko delung elep kele arini korti kele jin,ko ngok ololi setete daron ser otoe, erpokkele re daron ne nanen kele. 21 Ko metkasen arunge, ko arivel tweni parlesi lwenini; suri jinibb sopor arwera ni elengleng.

22 Ko jinibb ne nevisvisenien ne nalenesesreien sopor arivel renge Jerusalem evini, ko arwera “Belsipa ko, numal se demijnir, ok-pitpitevi ni nga mok-oji tweninemin ngamarsijmarok-ivare ngok.” 23Koni everus nir arini jinmori, ko ni owra nalerrongrrongvi sopor tevir, owra “Demijpuoji lweni ni pirpese? 24 Ko poro batunvanu san piteri wukari pieru e, ko pu-lolarsi lweni, ko pitre lweni, batun vanunen setete mia-tur! 25 Ko poro metka sanpiteri wukari pieru e ko pulolarsi lweni,ko pitre lweni, metka nen sete orongwospilik pirres. 26 Ko erpok kele, sete Demijorongwos putur imare pitre lweni ni lweniko piteri wukari pieru e pirpe nga kamikamwerai ngok, suri poro puloli pirpok,ko sete orongwos putur te, suri evan parenge bongsin ko osuw. 27 Ko erpel male: sete jinibb san orongwose pian rengenaim se jinibbngaderteren senmutoe san,ko pulokloksi joron, ejki. Womujnen nipila dil ko pisre totoni mer nga derterensenmutoe ngok ko wor, ko ngok orongwospia-lokloksi joro mernen ko vajin. Nikoinu nuloli tevi Demij renge derteren seNemin On ko. 28 Ko kaprunge nanu kelesan: Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevikami, jinibb nir Atua pitlasi tweni nololienser nir ko nale nga marsij ser kele nir ngamarok-rij melmelas renger. 29Ko poro sanpirij melmelas ko pusopsope Nemin On,ngok netlasien nen ejki rres nawone. Ni onrenge nololien nga puto tuwi ngok vini.”30 Owrai erpok suri nga nir arwera neminnga misij eptevi ni.

31 Mian ko Iesu tasin nir ko tasu senarivel ko arini ie; ko artur vare, ko arkonijinibb san evan piveruse loloim. 32 Kodelung elep arlik rrale ni. Ko arwerai tevini, arwera “Kuplesi tasu som ko tasim nirartur ngel vare, arpej nik, arwera par-lesim.” 33 Ko ni owra lweni tevi nir, owra“Isi evi tasu sukko isi arivi tasik nir?” 34Ko ni oklu emteninir nga marlik rrale ni, ko owrai tevir,owra “Kaplesi tasu suk ko tasik nir, nir lengel! 35 Isi nga puloli marongen se Atua,mernen ko evi tasik ko jojik ko tasu suk.”

4Nale rrongrrongvi ne mer nga mok-jijreni

jelangin1 Ko Iesu evisviseni kele jinibb nir renge

jeli nuwito ngalu, ko delung elep nga eleparini korti jin. Ko ni esa asi van rengedrrav san e ko esakel rengen. Ko jinibb sennir arsoni tweni drrav, esal van ngalngalusopon, ko delung jile nir arlik jer ngautrenge jeli nuwito. 2 Ko ni evisvisenir enanu elep renge nale rrongrrongvi. Koowrai tevir renge nale rrongrrongvi sen,owra 3 “Kaprunge ta. Jinibb san nga mok-jijreni jelangin evel van nga pijijreni jelan-gin. 4 Ko daron nga mok-jijreni jelangin emirpok, ko sopor arwij asi van renge danne sel e, ko numön arow vini ko artasitwenir. 5Ko sopor kele arwij asi van rengedan ne jerev e, lat nga dan sete mimtulrengen. Ko aretiv pelari ngavilvilsen, suridan sete emtul. 6 Mian ko daron nga nialmivini muwosput mare e, ko armeli, surilaper ejkie, ko armaob. 7 Ko sopor kelearwij asi van renge lolo moku e; ko mokuarmaur imare ko arejal tevtevnir, ko setearongwos parwen. 8 Ko sopor ma setearwij lingi dan nga mirres nen, armaturjer rengen, ko aretiv, armaur, ko arwen.Sopor wener ejpari ngavöl itul (30), kosopor wener ejpari ngavöl ouwon (60), kosopor wener ejpari ongut vesan (100).”9 Ko ni owrai tevir, owra “Isi nga boronotoe, purnge re nolo boron!”

Iesu owra tweni suri sev nga ni mok-visviseni jinibb nir renge nale rrongrrongvi

10 Ko renge daron nga Iesu misan vajine, ko lartul nga marlik tevi ni ko jinibbsen wor nir esngavöl drromon eru arsusinale rrongrrongvi nen nir tevi ni. 11 Ko niowrai tevir, owra “Kami ko ma, Atua elaimomsawos nanu nga marto silveni rengebatun vanu sen tevi kami. Ko nir ngamarlik renge vare nir, nanu jile arlai tevirrenge nale rrongrrongvi. 12 Niko Naul Onowrai owra ‘parlesi ko parlesi lululweni,ko sete parlesi wose. Parunge ko parungelululweni, ko sete parongwose. Suri noloreterter ko armusus nolor pulululwi, koarwera ‘Rratrongwose ko rratmetutu, korratrieni lweni nolorr tululwi, ko Atuatitlasi tweni nololien se kerr suri!’ ” 13 Koni owrai tevir, owra “Kami kamrrerrlengenale rrongrrongvi nga mowrai ngok ko?Ko poro pirpok ko poro nga bowra nalerrongrrongvi minij kele sopor, ko kami

Mak 4:14 48 Mak 4:36kaprongwose pirpese? 14 Mer nga mok-jijreni jelangin ngok, erpe mer nga mok-werwer renge nale se Atua ko. 15 Danne sel osorsan tevi nir nga ngel le, ngamarunge nale se Atua ko marloli nolormiterter nga marmusus parunge ko par-lingi renge nolor. Niko muloli ngavil-vilsen Demij mivini miteseni luwe nalese Atua renge nolor. 16 Ko dan ne jereverpe nir nga ngel le, nga marunge nale seAtua nga mivitan, ko arir lengleng e koarlai ngavilvilsen. 17 Ko laper sete artoerenge nolor; arlik beblen bbong, mian kodaron nga nat mikarkar renger e suri nalene batun vanu se Atua, ko marojir suri,marloli misij tevir suri, ko nolor arvitanarvesane. 18Ko nir minij nen nir arirpe je-langin nga miwij van renge lolo moku. Nirngel ko arivi lartul ngamarmurronge nale,19 ko arrorrmi pelak nanu ne iel ngatannir, rrek nijor ervei norrorrmien ser, rreknolor arvenae nanu elep kele. Ko nanungok ko nir arejal tevtevni vajin nale nebatun vanu se Atua nga morrongrrongvire jelangin nga mivitan re nolor, ololi setewener otoe rragrrag. 20 Ko jelangin sopornga marvitan van renge dan nga mirresnen e arsorsan tevi nir nga marunge naleko martori renge nolor, ko arwen. Soporwener ngavöl itul (30), ko sopor wenerngavöl ouwon(60) ko sopor wener ongut vesan (100).”

Moron nga marteplis ore biles e21 Ko Iesu owrai kele tevi nir, owra

“Daron nga kumla laet vini e, sete orong-wos kupla twenie nga kuptawi ore besine, ko sete orongwos kuplingi renge melvemaling, ejki. Ko kuplingi ko wor rengemilngen mawos. 22 Ko erpok ko, setenanu san orongwos piteptepi; pian ko pia-to limjer kobbong. Rreknga nanu tamasan nga parsilveni puto teptepi, ejki rresnawon! Nanu jile parpelari petpeti ko worrengemoron. 23 Isi nga boron otoe, purngere nolo boron!”

24 Ko ni owrai kele tevi nir, owra“Nale ngok nga kamok-murrong nir ngok,kaprrorrmir ko wor, ko kamrongwoskaplair pusorsan tevi nga kamok-pelakmiterter suri. Ko Atua pila norongwosienmare nen kele tevi kami. 25 Mer ngamurnge ko murrul totoni, mernen para-lai kele ko wor tevi ni. Ko mer ngamurnge

ko sete murrul totoni, mernen para-laitweni jin norongwosien sen beblen nga nimurongwos wowomue pa.”

Nale rrongrrongvi ne jelangin mimra26 Ko Iesu owrai tevir, owra “Batun vanu

se Atua erpel le. Jinibb san ok-jijrenijelangin renge orsel san. 27 Musuw koean vajin elelea nawon, setemun orrorrmisuri renge nutrin ko nutpong, ejki mun.Jelangin etiv pelari esan. Ko emra elepvajin, ko mernen sete orongwose rragr-rage suri erpese. 28 Dan esan kobbongololi ewen. Womujnen elngi nowsen mianko nevngun, mian ko elngi wenen jile va-jin. 29 Ko daron nga wenen mitra mirresmimirr vajin, ko mer nga ela nesip ko eaneta tutweni vajin, suri evi daron ne numösvajin.”

Nale rrongrrongvi ne jelangi nubek30 Ko Iesu owrai tevi jinibb nir, owra

“Kerr purrongrrongvi batun vanu se Atuapirpese? Rreknga renge nale rrongrrongvisev rraploli piplari limjer pirres rengen?31 Rraprrongrrongvi pirpel le: Jinibb sanela jelangi nubek san ko orwi. Jelanginnen ewelili nga ewelili jer lingi jelangi naijijle nir. 32 Ko daron nga murwi jile komietiv pelari vajin, ko emra elep van maree, ko easi petpeti nai nga ngok nen nir.Ko emeseksek, rengsin nir arlelep arsalsalvan ngasu jer. Ko numön esaut arininiren, arok-loli menur renge rengsin nir, koarok-molmol re melven.”B

Iesu ok-visviseni jinibb nir ko ok-la wornale rrongrrongvi ko

33 Iesu ela nale rrongrrongvi lele elepkele nga marirpok nir tevi jinibb nir, osor-san tevi nir marongwos parongwose. 34Niok-visviseni nir renge bbong nale rrongr-rongvi ko. Ko daron nga Iesu nir jinibbsen kis vajin marsan, ko owra suri nalerrongrrongvi nga nir lat nga marto surivajin.

Iesu ewer ore ling serser nga mitewut vini35 Renge nabong nen malum, renge

daron nga nat mirivriv vini, ko Iesu owraitevi jinibb sen nir owra “Kerr puwlu vanrenge devje nuwi e.” 36 Ko arivel arlin-glingi delung nir artur jer, ko arengenini renge drrav eptevir, drrav nga pa nimisakel ko rengen. Ko drrav minij kele

B 4:32 Erpe iel, Mak orrongrrongvi batun vanu se Atua erpe jelangi mastat; ko suri mastat ejki iel, namlingi nubek,nga puloli mining ne nale se Mak piplari limjer.

Mak 4:37 49 Mak 5:24sopor arpitevi drrav nen. 37 Ko mian kosete epriv ko ling serser nga milep sanetwut vini. Ko daptap arwowosi elep, aru-tuti drrav ko arjivjivi van renge nolon. Konatung owun elep renge drrav, ko otomoripurron. 38Ko Iesu ematur pareng pa rengebatu drrav vitunen, ematur oulele pilosan. Ko jinibb sen arini ko arwuni tweni,arwerai tevi arwera “E, jinibb nevisvise-nien, sete kurrorrmi nga kerr rrapmij?”39 Ko ni emra otur ko ewer ore ling. Koowrai tevi nuwi owra “Kupmol kupjire pir-res!” Ko ling omol omosi evesane, evilvil.40 Ko ni owrai tevi nir owra “Suri sev nolokami eririr? Nibeni nosurien se kami?”41 Ko nir armetutu lengleng, arij vijvij porarwerwerai tevir arwera “Aro, isi le ngel,nga ling ko nuwi kele morosuri ni?”

5Iesu oji tweni nemin nga misij san renge

meri Gerasa san1 Nir arwolu toku renge devje nuwito

momsawos renge sise meri Gerasa nir. 2Kodaron nga moka-jubbul renge drrav e, kojinibb san nga nemin nga misij misisilvievel pelari renge dubb e nir vini, eveltersele, esewute. 3 Mernen ok-lik pa rengelat nga marok-tivtavin e ko, renge dubbnir. Ko setemun jinibb san orongwosepisre totoni tevi dil nga marterter e nir,ko dil delrrurr kele nir sete arvitere, ejkimun. 4 Suri arok-sere totoni tetajer panevren ko nuru ko belan nuru tevi dil ngamarterter e nir ko tevi dil delrrurr nir, kook-rrerrerrsir armotot. Ko niko setemunsan derteren sen evtere nga purrul totonipuloli pumu luwi. 5 Ko tetajer, renge nu-trin ko nutpong kele nir, ni ok-ivel karkarrenge dubb nir ko botwen nir ko ok-kikailko ok-tevteve nevöt e ni luwi niben nir.

6 Ko daron nga milesi Iesu mivel malumngasu wore vini, ko owlu van jin ejipangatan jin. 7 Ko ekail van mare temijpalowra “Sev som oto ni le iel, Iesu Atua neDrromsen Mare Natun? Inu nungonie niketerter renge Atua, warru sete kuploklok-sik!” 8 Suri Iesu muwra pa “Nik neminnga misij, kupivare lingi morok!” 9Ko Iesuosusi tevi, owra “Nik nisem si?” Ko niowrai tevi ni, owra “Inu nisek ko Delung,suri kem elep.” 10 Ko ni ongoni tevi Iesueterter, nga ni sete puoji tweni nemin ngamarsij nen nir parivel lingi vanu nen.

11 Ko renge ie, nior berper nga milepsan arok-susung bbong mori jeli botwennen. 12 Ko nemin nga marsij nir arngonitevi Iesu arwera “Kupkoni kem van rengeberper ngok nir, nga kem nabsilvir.” 13 Nielinglingir, ko nemin nga marsij arsil ivi-vare lingi mer nga, ko arwolu van arsilviberper nir; ko arloli batur arlengleng. Koberper nen nir elep, evi nuvasngavöl varu(2000); ko nir petpeti arwolu jubbjubbulmawos nuwito ngatan, ko arow jubbjubbulvan renge nuwi, ko arron. 14 Ko lartul ngamarok-uwngani berper nen nir arwoluvan renge ngaim nga milep ko ngaim ngawewarrang nen mir, arwerai tevi jinibbnen nir. Ko jinibb nen nir arivel tweniparlesi sev nga miplari ngok pa. 15 Ko nirarini ji Iesu. Ko arlesi mer nga nemin ngamarsij milep marsisilvi nga, norrorrmiensen erres luwi, ko ori sunsun, ko elikmalum vajin. Ko armetutu vajin. 16 Konir nga marlesi mawose nanu ngel miplariarsupe suri erres tevir lat nga muto suri,erpese renge ni nga nemin nga marsijmarsisilvi, ko suri kele berper nir. 17Ko niraron tertere Iesu arwerai tevi nga ni pivellingi vanu ser.

18 Ko daron nga ni misa luwi rengedrrav, ko mer nga nemin nga marsij mar-sisilvi bonevis nga ongoni tevi Iesu nga nipiptevi ni. 19 Ko Iesu ewer ore owra pijki,ko owrai tevi ni, “Kupluwi van renge naimsom e ji metka som nir, ko kupsupe tevirerpese nga Numal mimrreni nik, ko nanungamilep ngamuloli tevim.” 20Ko mernenosri sel sen olwi, ko ospuspe vajin limjerrenge lat nga marwera Ngaim Esngavöl e,nanu nga milep nen nga Iesu muloli tevini. Ngok jinibb jijle daron nga marunge,ko artaole.

Iesu ololi nesevin san nga drran mutomisij erres luwi, ko nesenwarreng san emaurluwi kele

21 Iesu esa kele renge drrav ko arwolupelaot van renge devje nuwito kele e. Kodaron ngamarwolu toku e vajin, ko delungnga milep arini korti jin ngalu. 22 Korenge iok jinibb san nisen Jaeras nga mok-metmetenaimne loten elesi ni ko evini jin,ejipa ngatan renge belan. 23 Ko on tertereowra “Natuk nesenwarreng otomori pimij.Wurru nungonim kupini kuplingi nevremrengen, ko vin wel nen pirres luwi!” 24 Ko

Mak 5:25 50 Mak 6:11Iesu eptevi ni nuru oran. Ko delung eleparvijuri suri ni ko arlilji ni.

25 Ko nesevin san ngamesien se nesevinnir muloli tetajer e renge sia esngavöldrromon eru, 26 ko ornge lengleng e esijelep, ewretun elesi dokta elep. Ko olok-loksi petpeti nevöt sen, ko setete nanusan erres renge ni, ea-runge lengleng maesij ko. 27 Ko daron nga murnge vajinnanu nga Iesu mulolir, ko esilvi delungnir vitu ko evini morie, ko ejpari sunsunsen. 28 Suri orrorrmi renge nolon, owra“Poro bbong bejpari bongsi sunsun senko ngok inu berres luwi ko pa.” 29 Kodaron mawos nga pa mijpari e ko metedrra emes, ko ornge renge niben nga nierres pa osuw renge mesien sen. 30 Rengedaron mawos nen Iesu ornge renge nibennga derteren owlu lingi ni, ko erieni ni koosusi owra “Isi ko mijpari sunsun suk?”31 Ko jinibb sen nir arwerai tevi, arwera“Po! ko kulesi delung elep arlililjim, koerpese nik kuwra isi ejparim?” 32 Ko niokluklu wor emteni rrale nir, owra pilesiisi ko ololi nanu ngel. 33 Ko nesevin nenemtutu ko eririr, orongwose sev nga nimuloli. Ko evini ejipa vitan renge bela Iesuko owra weretunen nir tevi. 34Ko ni owraitevi vinnen, owra “Natuk, nosurien somololim kumrres. Kupluwi renge demat,kurres ko pa renge mesien som.”

35 Daron nga mirij malum e ko jinibbsopor arivel renge naim se Jaeras vini, koarwerai tevi Jaeras arwera “Natum nesen-warreng emij pa osuw. Kuplinglingi Nu-mal, setemun kupvijajeng rengen.” 36 KoIesu sete ewer suri nale nga marwerai nir,owrai tevi owra “Sete kupmetutu. Sansankobbong, kuposuri.” 37 Ko ni ewer orejinibb nir sete san pivijuri, sansan kob-bong Pita ko Jemes ko Jon, Jemeswor tasin.38 Ko nir aran vajin renge naim se Jaeras.Ko Iesu elesi nganirmuwun saut, ko artingvijajeng lengleng, arul temijpal van mare.39 Ko ni evan loloim, ko owrai tevi nir,owra “Erpese kami kamting vijajeng? Ne-senwarreng sete emij, ko ematurrwel kob-bong.” 40Ko nir arunge erij se lenglengen,ko armen keraji e. Ko ejelir aran vare e,ko elai kis bbong tata ko tasu se nesenwar-reng ko nir nga marpitevi ni. Ko ni evanrenge lat nga nesenwarreng mimatur ren.41Ko orrul totkoni nevre nesenwarreng koowrai tevi owra “Talita kum,” nga muwramirpel: “Nesenwarreng, nuwrai tevi nikkupmera.” 42 Ko renge daron mawos nen

ko pa nesenwarreng emra, ko evivel. Surisian esngavöl kopadrromoneru. Kobbösanga milep elair e. 43 Ko Iesu ewer orenga sete parwowrai nanu ngel tevi jinibbpisan purongwose, pijki. Ko owrai tevirnga parlai nanen sopon tevi vin wel nenpurroi.

6Meri Nasret aroji tweni Iesu

1 Ko Iesu evel lingi lat nen ko olwivan renge ngaim sen e, ko jinibb sen nirarvijuri suri ni. 2Komoro nabong ne Sapatmivini, ko ni evan renge naim ne loten koevisviseni jinibb nir rengen. Konir elep armurrarronge ni, ko bbösa elair eko arwera “Merel ela norongwosien ngabele? Ko ok-loli nanu nga marinijnij nawonenir arirpese le? 3Kerr rramrongwose kob-bong, evi metusu, Merri natun, ko tasinJemes ko Joses, ko Juta, ko Saemon. Kosete jojin le nir ngel marpitevi kerr?” Koarong karkare. 4 Ko ni owrai tevi nir,owra “Weretunen, propet san arongwosparosuri lat jijle nga mian e. Ko jinibbnga ma renge sisen woswos, ko metkasen nir ko niaken sen nir sete mara-osuripelake. Nanu ngok sete erres.” 5 Ko nisete orongwos puloli nanu san ie. Elngibbong nevren renge nir nga marmesi evisko, ololi arres luwi. 6 Ko ni etaole ngasetemarosuri. Ko evel evisviseni jinibb nirrrale vanu nen ngaim nen nir.

Iesu okoni jinibb sen nir esngavöl dr-romon eru aran arwerwer

7 Ko Iesu everus jinibb sen esngavöl dr-romon eru arini jin, ko elai derteren tevirnga paroji tweni nemin nga marsij nir. Koni okoni tweni nir ererwi arivel. 8 Ko niewer orer, owra “Sete kaptori nanu pisanrenge nivelen se kami renge sel, pijki, nivpijki, narr pijki, ko nevöt pijki renge baoskele. Sansan kobbong, kaptori nejipjippisansan. 9 Ko kaprae but se kami, ko setekapuri sunsun pieru.” 10 Ko ni owrai keletevir owra “Naim ngabe nga kami kapanrengen womu ko parevei kami, kaplik kopa rengen pijpari daron nga kapa-ivel linginaim nen. 11 Ko poro renge ngaim sanjinibb nen nolor piterter, sete parungekami nga parevei kami van jir, ko ngok,daron nga kapa-ivel lingi ie, erres kap-wirrwirrleni tweni maw nga muto re butse kami renge meter nga parlesi, pivisenitevir nga marloli misij.”

Mak 6:12 51 Mak 6:3812 Ko nir arivel lingi, aran arwerwer tevi

jinibb nir nga nolor pulululwi. 13 Ko arojitweni nemin ngamarsij elep arivare rengejinibb nir, ko arjivi oel van renge nir elepnga marmesi, ko arlolir arres luwi.

Numal Erot Antipas ospe suri Iesu14 Ko Numal Erot Antipas ornge mar-

supe Iesu, suri nisen jinibb jile arunge.Ko nir sopor arwera “Jon Baptaes ko oturimare luwi renge mijen, ko ngok niko ma-jingen nga marlelep ngok arimare rengeni, ko ololi nanu nga marinijnij nawonngok e nir.” 15 Ko jinibb sopor kele arwera“Ni evi Elaeja,” ko nir sopor kele arwera“Ni evi propet ko, erpe propet ne tuwisan.” 16Ko Erot daron ngamurnge ko owra“Rrek Jon ko nga inu meta otvi batun, oturimare luwi kele renge mijen kele!”

Mijen se Jon Baptaes17 Ko Erot Antipas bonevis pa okoni

jinibb san evan orrul totoni Jon ko esretotoni elngi renge naim ne nekaien, surimarongen se Erotias nesevin se tuwanPilip. Suri ni etkai luwe vinnen, 18 ko Jonowrai tevi Erot, owra “Sete erres nga nikkuptekai luwe nesen se tuwam.” 19 NikoErotias esij lengleng tevi Jon, emrreniparevji pini. Ko Erot ewer ore, 20 suriemtutue Jon; orongwose nga ni evi jinibbsannga mirres, evi jinibb on. Ko emetmeteni erres renge naim ne nekaien. Ko daronnga murnge nale sen, ko eir kobbongrenge purnge, ko ornge esij lengleng kele,suri ololi nanu elep.

21 Ko mian ko nabong mawos se Erotevini nga ni puloli dabbuen renge nga nimiak e. Puloli tevi numal sen nir, ko batujinibb nuval nir, ko batu jinibb ne Galilinir. Ko renge daron nen, Erotias elesievi daron san nga mirres se ni. 22 Kookoni natun nesen melakel evini loloimko esew. Ko Erot ko lartul nga marliktevi renge nanen marlesi, ko arlesi errespelak. Ko numal Erot owrai limjer tevivinnen owra “Kupngoni tevik isev nga nikkumrreni ko inu belai tevim!” 23 Ko niojuji lengleng mare ko owrai tevi vinnenowra “Isev tama san nga poro kupngonitevik, belai tevim; poro pivi devje vanusuk, ko belai ko wor tevim.” 24 Ko ni eanvare ko osusi tevi tasu sen, owra “Bongonisev le?” Ko tasu sen owra lweni tevi owra“Kupngoni batu Jon Baptaes.” 25 Vinnenewit olwi evel mawose numal ko ongoni

tevi owra “Numrreni nik kupla Jon Bap-taes batun tevik renge narov.” 26Ko numalorrorrmi elep suri sev nga ni mimarongpa rengen. Ko suri muloli pa rijrijen senrengen, ko suri kele nir nga marlik tevirenge nanen nga maraan, nir jile arunge,ngok setemun orongwos pumusus. 27 Koni owrai tevi jinibb sen san pian rengenaim ne nekaien ko pita otvi batu Jon, kopila lweni vini. Ko mernen evan, eta otvijile, 28 ko esale lweni renge narov vini. Koelai tevi nesenwarreng, ko nesenwarrengesale elai tevi tasu sen. 29 Ko daron ngaJon jinibb sen nir marunge, ko aran arwosiniben, aran artevni renge dubb.

Iesu owngani jinibb evi nuvasngavöl nu-valim (5000)

30 Jinibb se Iesu nir arlulwi vini arlikkorti ji Iesu, ko arsupe suri nanu jijle tevi nisev nga marlolir, ko sev nga marvisvisenitevi jinibb nir. 31 Ko ni owrai tevir, owra“Kami kis kobbong kapini, kappitevik kerrpian renge lolo merwer e, ko kapmosisopon.” Suri iok jinibb arinini jir ko arlul-ulwi, ko ololi setete daron ser otoe, erpokkele re daron ne nanen kele. 32 Ko niraran renge drrav e arsa rengen, ko arwolusilveni tweni bbong lat san nga mivi lolomerwer.

33 Ko jinibb ne ngaim nen nir arlesirdaron nga marwolu e. Ko nir elep arlesiwoser, ko arwolu orer kali ngaut e, koarwowomu renge nir renge lat nen. 34 KoIesu nir jinibb sen arwolu toku; ko ni ojub-bul, ko elesi delung nga milep nga milepmarlik pa. Ko orrorrmi lenglenge nir, suriarirpe sipsip nga jinibb nga muwowomuenir mijkie. Ko ni etipatun evisvisenir enanu elep.

35 Ko mian ko nat nga mirivriv evinivajin. Ko jinibb sen nir arini jin ko arweraitevi ni, arwera “Iel evi lolo merwer le, konial otomori pa piwaj pini. 36 Kupkonitweni nir parivel paran renge ngaim ngamarlelep nir ko nga wewarreng nir ngangok nir, ko nir lweni wor parwuli niv,suri nanen nga parurroi ejki.” 37 Ko niowrai lweni tevir, owra “Kami ko kaplananen tevir parurroi.” Ko nir arwera lwenitevi, arwera “Ai, merre nevöt ko! Poropirpok kem naban nabwuli niv e nevötselva pungut pivaru (200) ko nablai tevirparurroi?” 38 Ko ni owrai tevir, owra “Kokami kamtori niv evis? Kapan ta kaplesi.”Ko nir aran arlesi, ko arluwi ko arwera

Mak 6:39 52 Mak 7:13“Namtori elim, ko nai eru.” 39 Ko ni owraitevir nga parloli jinibb nir parlik ngatanrenge mösmös nga miejejen, pivi melingpievis e. 40 Ko nir arloli arlik vivöngsurrenge meling nir. Meling sopor ongutvesan (100) rengen ko sopor ngavöl elelmi(50) renger. 41 Ko ni ela niv nga elim ngako ela nai nga eru nga ko esarrerr imareemteni melrin, ko olot erij erres surir. Koobbri otvi niv nir, ko elai tevi jinibb sennir, ko nir arlai tevi jinibb nir. Ko ololi keleerpok renge nai. 42 Ko nir jijle arurroi konir jijle arup. 43 Ko jinibb sen nir arserelweni bebje niv nga marurro linglingir konai nga marurro linglingir van renge narresngavöl drromon eru arwun saut er. 44Kojinibb nga marurroi niv nen nir, nir evinuvasngavöl nuvalim (5000) totoklai.

Iesu evel renge nuwito nga milep45 Ko Iesu ololi jinibb sen nir arsa van

renge drrav parwowomu van renge devjenuwi e renge ngaim ne Betsaeta, daronnga ni pukoni tweni jinibb nir parivel e.46 Vitunen renge mukoni tweni jile nirmarivel e, ko ni esan vajin evel otongsavan renge botwen nga pulot. 47 Mian konat nga mirivriv e vini vajin, ko drrav esalko pa renge liven mesa renge nuwito. Koni esan elik jer ngaut. 48 Ko elesi nga nirmarsu marunge misij, suri arsu tere ling.Komiankonat otomori pisal pirin, ko evanjir, evel renge nuwi. Mian ko evini mori jir,ko ololi erpe owra piasie nir. 49 Ko daronnga nir marlesi ngamivel renge drru nuwimare, ko arrorrmi rreknga evi nemin san,ko arkail lengleng van mare. 50 Nir jijlearlesi ko nolor opotpote elep. Ko ni esarongavilvilsen erij tevir, owra “Inu lebbong,nolo kami pirres! Sete kapmetutu.” 51 Koni esa van mare renge drrav jir, ko lingomol evesane. Ngok ololi bbösa ela nir eelep. 52 Suri sete arongwose suri nanu ngaminijnij nawone nga Iesu muloli re devjenne niv, norrorrmien ser sete otoe.

Iesu ololi jinibb nga renge Genesaret soporarres luwi

53 Ko nir arwolu pelaot kele arini rengevanu ne Genesaret e renge devje nuwitoe, ko arile totoni drrav renge lat nen.54 Ko daron nga maroka-jubbjubbul rengedrrav, ko jinibb nga ie nir ngavilvil arlesiwose Iesu, ko arini jin. Ko ni ololi nirelep arres luwi. 55 Ko jinibb nir arwolupetpeti renge vanu nen, ko arwosi nir ngamarmesi renge maling ser vini jin renge

ngabe nga ni milik e. 56 Ko ngabe ngani mian rengen, renge ngaim nga welilirreknga ngaim nga milep, arwosi nir ngamarmesi van renge maket nir, ko arngonitevi nga poro bbong parjipari bongsi sun-sun sen. Ko nir jijle nga marjipari arresluwi.

Jinibb nga marlelep renge meri Isrel nirarlolarsi Iesu suri sete mutori murru vanu ser

71 Parasi nir ko jinibb nevisvisenien ne

nale nesesreien arivel renge Jerusalem evini, arini arlik korti ji Iesu. 2 Ko nir arlesinga jinibb sen nir nevrer arrokitkit ngamarurro niv, sete arjejavöl. 3 Parasi komeri Isrel nir artori murrun ne jejavölense birterwarreng ser nir eterter. Poro seteparjejavöl, ko ngok sete paraan. 4 Ko poroparlulwi renge maket vini, ko poro seteparjejavöl ko ngok sete arongwos paraan.Ko nanu elep kele nga martori mirpok,renge marrawe biles minminen ko sospenko besin ko maling.

5 Ko Parasi nen nir ko jinibb nenevisvisenien ne nale nesesreien nen nirarsusi tevi ni, arwera “Erpese nga nikjinibbsom nir sete marvijuri murru birterawar-reng se kerr nir nga tuwi, ko marurroiniv tevi nevrer nga marrokitkit?” 6 Koni owrai tevir, owra “Aesea owrai erreskemkame suri kami sel se kami eru, ngamuwrai mirpel, muwra ‘Lartul ngel nirarosuri inu tevi nevlu jingor kobbong, konolor oto ngasue inu. 7 Arloto nawoneinu. Arvisviseni nevisvisenien nga mivise jinibb bbong.’ 8 Erpok ko, kami kam-linglingi kurtweni nesesreien se Atua, kokamtorimurrunne rijen se jinibb kobbongnir eterter.” 9 Ko ni owrai kele tevir,“Kami kamlinglingi kurtweni jerjere nalenesesreien se Atua, ko kamwera kaptorimurrun ne rijen se kami. 10 Suri Mosesowra ‘Kuprrorrmi lilane tata som ko tasusom. Mer nga mirij misij tevi tata senrreknga tasu sen sete orongwos pimaur,kaprevji pini ko wor.’ 11 Ko kami vajinkamwera ‘Poro nanu san nga moro jinibbsan pilai tevi tata sen rreknga tasu sen,ko puwra “Ejki, nanu ngel on, ko evi seAtua,” 12 ko kami kamwera “Ejki, erreskobbong, setemun mia-lai nanu nen tevitata sen rreknga tasu sen.” 13Kamlinglingikurtweni nale se Atua evi nanu nawon,

Mak 7:14 53 Mak 7:37suri kamtori murrun ne rijen se kami. Konanu elep kele nga marirpok nir kamok-pelak kamok-lolir.”

Nanu nga marloli jinibb murro renge noAtua

14 Ko ni everus kele delung nir arini jin,ko owrai tevir owra “Kapmurrarronge inupirres ko kaprunge nanu nga bowrai ngel:15Sete nanu sanngamivel vare e van rengenolo jinibb ololi orro, ejki. Ko nanu ngamarpelari ko ma renge nolo jinibb arivinanu nga marloli jinibb murro. 16 [Porokami san boron otoe ko purnge re noloboron!]”C

17 Ko ni evel lingi delung nir ko evinirenge loloim e; ko jinibb sen nir arini jinko arsusi rongornge nale nen tevi ni. 18Koni owrai tevi nir owra “Kami kele kam-lengleng kamirpe nir? Sete kamrongwosenga nanu nga mivel vare van renge nolojinibb e sete orongwos puloli purro. 19Surisete evan renge nolon, ko evan rengedepain kobbong, ko easi tweni.” Owraierpok nga nanen jijle arres kobbong, setearongwos parwer ore nanen san puon ngajinibb sete purroi.

20 Koni owra kele, “Nanu ngamamivareko renge nolo jinibb vini, ngok ko maololi jinibb orro rengen. 21-22 Suri rengenolo jinibb ko nanu ngel nir marpelpelari,ko norrorrmien nga marsij marivare:Arvevna, arevji pini jinibb, arkerkeris,arwer lokloksi jinibb, arij melmelas koarsopsope Atua, nolor emrremrreni nanunir, nolor eleplep, arloli murru lenglengenser, arloli nolor nga mian mare pelak. Konesevin arloli murrur nga martori jorornir nga sete marmomsawos re mete jinibbnir, ko norman ean ji nesevin nga seteevi nesen sen, ko nesevin ean ji normannga sete evi diwen sen. Ko arloli murrunkarkar lele nir nga marsij nir. 23 Nanunga marsij ngel nir arpelpelari renge nolojinibb vini vare e, ko nir ko arloli jinibborro.”

Nesenwarreng san, Iesu oji tweni demijrengen eivare

24 Mian ko Iesu evel lingi ie, ko evanrenge ngaim nga muto mori Taea san.Ko evan renge loloim nen san, ko seteemrreni san purongwose; owra pisan pi-lik. Ko ejki rres nawon, sete orongwos

piteptepi. 25 Ko nesenwarreng san, ne-sevin san natun, nemin nga misij san es-isilvi. Ko nesevin nga natun nen orngenga Iesu milik ie; ko esaro ngavilil vanjin, ko evan ejipa van ngatan renge belan.26 Vinnen evi nesevin ne vare san, ko eakrenge Ponisia, ngaim nga welili ne Siriasan. Ko ongoni tevi Iesu nga puoji tweninemin nga misij nen nga misisilvi natunnen, pivare lingi. 27 Ko ni owrai tevivinnen owra “Nanwarreng paraan paruppuwomu, suri sete erres nga parla na-nen se bipiwarreng ko parsor tweni teviguli.” Ni ewirr nale ngok mirpok ngoksuri tetajer meri Isrel nir arok-wera “guli”e jinibb ne vare nir. 28 Ko vin nga otuwlweni nale tevi, owra “Erpok ko Numal, koguli ngok nir nga marmatur renge melvetep ngok nir arok-urrurroi bebje nanen sebipiwarreng sopon!” 29 Ko ni owrai tevivinnen owra “Suri kumwerai mirpok, kokupluwi suri sel som, kupiel. Nemin ngamisij nen eivare pa lingi natum.”

30 Ko daron nga vin nga mulwi vinirenge naim sen e, ko elesi nga nemin ngamisij eivare lingi pa natun osuw, ko natunerres vajin ematur renge maling.

Iesu ololi jinibb sannga boronmuwonwonko nemen mikel erres luwi

31 Iesu evel lingi kele Taea ko olwi, ekalieotvi renge Saeton e, evel rrurrngi rengelivö ne Ngaim Esngavöl, olwi vini rengenuwitoneGalili. 32Ko jinibb sopor arpitevijinibb san nga mivi borwon ko nemenmikel vini jin. Ko nir arngoni tevi ni ngani pilngi nevren renge mernen ko pulolini pirres luwi. 33 Ko Iesu eptevi twenimernen lingi delung nir, ko nuru kis orsanortur talev. Ko ni ojongroni bbös nevrenrenge nolo boro mernen, musuw ko evraekele ni luwi wor nevren ko ejpari mernennemen e. 34 Musuw, ko eleng raji metenoklu emteni melrin, ko engavsi ko owra“Epata”, nga muwra mirpel, “Borom piap,ko nemempimtarup!” 35Ko mernen boroneap ko orngurnge nanu vajin, ko nanu ngamisre totoni nemen emtarup lingi; ko nierij vajin erres. 36 Ko Iesu ewer orer nganir sete parwerwerai nanu ngel tevi jinibbpisan pijki, ewer ore lenglengen e nir worrengen. Ko nir armerreni lenglenge worparwowrai, ko arwowrai tweni; arsupsupevajin elep lengleng. 37 Bbösa nga milep

C 7:16 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Mak oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Mak 8:1 54 Mak 8:30elair ko arwera “Aro, ni ololi nanu elep ar-res, ololi kele borwon ngel kele nga nemenmikel ngel erres luwi.”

8Iesu ela nanen tevi jinibb evi nuvasngavöl

vavij (4000)1 Renge nabong nen nir, delung elep nga

elep armot rrale Iesu; ko nanu san ejki ngaparurroi. Ko Iesu everus jinibb sen nirarini jin ko owrai tevir owra 2 “Nurrorrmilenglengen e delung ngel nir elep, suriarlik tevik nabong itul le pa, ko sete artorijere mun nanu san nga parurroi. 3 Koporo bokoni twenir re nga numer miajirmirpok, ko tara-maob renge sel, suri nirsopon arivel wor ngasu ko vini.” 4Ko jinibbsen nir arwerai lweni tevi ni arwera “Po!Nabla niv ngabe le nga pivtere lartul ngelnir parurroi parup e? Suri iel evi lolomerwer le!” 5 Ko ni osusi tevi nir owra“Ko kami kamtori niv evis?” Ko nir arweralweni tevi ni arwera “Mmmm...ebut bbölb-böl lebbong!”

6 Ko ni owrai tevi delung nir owra parlikngatan renge dan, ko ni ela niv nga ebutnga nir, ko olot owra erres tevi Atua surir.Ko otpoir ko elair tevi jinibb sen nir, kojinibb sen nir arselsaler van ji jinibb nir.7Konir artori nai ngawowarreng sopor, koni erij erres kele suri nai nga nir, ko owraitevi nir parselsaler kele van ji jinibb nir.8 Ko nir jile arurroi, ko arup. Ko arserserelululweni bebjen nga marjipon van rengenarr ebut arwun saut. 9 Nir totoklai ngamarurroi ejpari nuvasngavöl vavij (4000)sopon. Ko ni okoni twenir arivel. 10 Koesaro ngavilvil esa renge drrav tevi jinibbsen nir, aran devjen e renge Dalmanuta e.

Parasi sopor armerreni parlesi nelesienpisan

11 Ko Parasi sopor arini ji ni, arw-era parrowrrowe ni; arsusi kerkerasi tevini, armerreni parlesi nelesien ne melrinsan nga ni puloli. 12 Ko Iesu engavsilenglengen e ko owra “Erpese dul ngel nirarpej nelesien? Nuwretun nga nuwretunlengleng nuwrai tevi kami, sete mara-lainelesien san tevi dul ngel nir.” 13Ko ni evellingir ean kele esa renge drrav aran rengedevje nuwito e.

Iesu osur terter tevi jinibb sen nir surinorrorrmien ser sete otoe

14 Nir armalie parla nanen sopon ngapartor mas e, artotori suri bbong niv

sansan bbölbböl renge drrav. 15 Ko Iesuosur terter tevir owra “Kapkulkulu met-met pirres renge is ne Parasi ko is neErot, tulokloksi kami.” 16 Ko nir arw-erwera lululweni tevir arwera “Suri kerrsete rramtori niv te, niko muwrai mirpokngok.” 17 Iesu orongwose norrorrmien serko owrai tevir, “Kamok-werwera lululwenikami e sev ko? Suri sev norrorrmien sekami oto re niv bbong, ko sete kamlesiwose, ko sete kamrongwose? Norrorrmiense kami sete otoe? 18Mete kami otoe pa, kosete kamlesi? Boro kami otoe pa, ko setekamrunge e? 19 Renge wosenen nga inumotpoi otvi niv elim tevi nir nuvasngavölnuvalim, ko kami kamsersere lululwenibebjen nga marjijpon van renge narr evisnga marwun saute?” Ko nir arwera “Es-ngavöl drromon eru.” 20 “Ko renge nivnga ebut nga melai tevi nir nuvasngavölvavij, kami kamsersere lululweni bebjenvan renge narr evis arwun saute?” Ko nirarwera “Ebut.” 21 Ko ni owra lweni tevirowra “Ko ngok kami setewor kamrong-wose derteren suk?”

Iesu ololi jinibb nga meten murrorr sanerres luwi renge Betsaeta

22 Iesu ko jinibb sen nir arini renge Bet-saeta, ko jinibb sopor arpitevi jinibb sanngametenmurrorr vini ji Iesu, ko arngonini nga ni pilngi nevren renge mernen.23Ko ni orrul totkoni metrrorr nen nevrenko eptevi tweni renge ngaim van vare e, koevraemeten e nolton ko elngi nevrennururengen. Ko osusi tevi ni owra “Kuleslesinanu san?” 24 Ko ni okluklu emteni rraleni, ko owra “Nulesi jinibb nir, nulesirarirpe duru nai arivel.” 25 Ko Iesu elngikele nevren nuru renge mete metrrorrnen nuru, ko metrrorr emet teretre okluluwi erres vajin, emteni nanu jijle arres.26 Ko Iesu owrai tevi ni owra “Kupluwi kopa van renge naim som e, setemun kupiellimjer re ngaim,” ko okoni tweni.

Pita owra tweni nga Iesu evi Kristo27 Iesu nir jinibb sen nir arivel aran

renge ngaim jile ne Sisaria Pilipae nir. Korenge sel ni osusi tevi jinibb sen nir, owraitevir, “Jinibb nir arwera inu nuvi isi?”28Ko nir arwerai tevi ni, “Sopor arwera JonBaptaes, ko sopor arwera Elaeja, ko soporarwera propet san.” 29 Ko ni osusi tevinir kele, “Ko kami, kamwera inu nuvi isi?”Pita owra lweni tevi ni, “Nik kuvi Mesaeanen ko, nga namok-tirive.” 30Ko Iesu ewer

Mak 8:31 55 Mak 9:18orer owra “Sete kapwerwerai tevi jinibbpisan, pijki.”

Iesu owowrai wowomue tevi jinibb sen nirnga ni pimij ko pia-maur luwi kele rengemijen.

31 Iesu etipatun evisviseni jinibb sen nir,owrai tevir nga ni Jinibb Mawos purngewor pisij ko renge nanu pilep lengleng. Kobirterawarreng ko batu jinibb ne sulsulennir ko jinibb nevisvisenien ne nale neses-reien nir parungasi ni, ko parevji pini. Konabong pitul ko pimaur luwi. 32 Ni owraitweni nale ngel limjer, ko niko Pita eptevitaleve ni ko erij terter tevi ko ewer ore ni.33 Ko ni erieni emteni jinibb sen nir, kootortori Pita ewer ore owra “Kupini rengedurek e, nik Demij! Suri nik sete kurrorrminanu nga marivi se Atua, kurrorrmi nanunga marivi se jinibb bbong.”

Jinibb se Iesu pimali wor ni lweni34 Ko Iesu everus jinibb sen nir ko

delung nir vini jin, ko owrai tevir owra“Poro jinibb san puwra pivijurik, ni putorore nanu nga ni bbong mimrreni, ko pu-wosi nai pelaot sen ko pivijurik. 35 Porosan puwra putor totoni mauren sen, mianko pia-tor jabble; ko poro nga san pi-maronge mauren sen suri mivijuri inu kosuri nospen nga mirres, ko mian ko pia-lai vajin mauren nga mirres. 36Poro jinibbpisan pilai petpeti nanu ne iel ngatan ngelnir, ko putor jabble mauren sen pijijki, kopilesi sev ko pirres rengen? 37 Jinibb pilaisev pikle lweni mauren sen e? 38 Ko isisan poro pimanune inu ko nale suk rengedul nga muloli karkar nanu nga misij ngel,inu kele Jinibb Mawos bemanune ni rengedaron nga bea-vini e renge nosrövien seTata suk tevi anglo on nir.”

9Iesu niben erieni enij kele e

1 Ko ni owrai tevi nir owra “Nuwre-tun nuwrai tevi kami, kami sopon rengekami nga kamtur ngel setewor kapmij,ko kaplesi batun vanu se Atua pivini teviderteren nen.”

2 Nabong ouwon asi osuw, vitunen koIesu etka Pita ko Jemes ko Jon arpitevi ni,nir kis arsan artongsa van renge botwennga muwu van mare jer san. Maran marevajin, ko ni niben erieni enij kele e rengenir nor. 3Ko sunsun sen erinrin ow rapraptitis lengleng; sete san renge iel ngatanorongwos puloli kalek pisan puow raprap

jipari. 4 Ko renge ie Elaeja ko Moses or-pelari limjer jir ko orjiljilwer tevi ni. 5 KoPita owrai tevi Iesu owra “Numal, erreskem namlik pa iel! Kem nabloli gorkoraimpitul, san pivi se nik, ko san pivi se Moses,ko san pivi se Elaeja.” 6 Ni errerrlengenanunga puwrai, surimetutuenngamilepelair, armetutu elep.

7 Ko mian ko nabor san esal vini koesalsal ore iok; ko renge nabor nen drrelansan eplari rengen, owra “Ngel evi natuknga memrreni, ko ngok kami kaprungeni.” 8Ngavilvilsen arienir arkulkulu pej; kosetemun arlesi san, ejki mun, Iesu kis vajinesan eptevi nir.

9 Ko mian ko renge daron nga marok-jubbul vajin renge botwen vini ngatane, ko ni ewer orer nga sete parwowrananu ngel nir nga marlesir ngel tevi jinibbpisan, pian pijpari daron nga JinibbMawospimaur luwi kele rengemijen. 10Nir artoritotoni nale nga muwrai tevi nir kis ngok,ko nir arsususi lululweni tevi nir, “Owrapuwra sev ko ngamuwra ‘pimaur luwi kelerenge mijen’?”

Nir arsupe suri Elaeja11 Ko nir arsusi tevi Iesu arwera “Jinibb

nevisvisenien ne nale nesesreien arsupesuri arwera Elaeja pivini ko wor puwomu.”12 Ko Iesu owra “Ewretun Elaeja pivini kowor puwomu ko puloli nanu jijle partopirres puwomu. Ko erpese le maruli suriJinibb Mawos nga nolor pijebreni ni ko nipurnge pisij renge nanu pilep? 13 Ko inunuwretun nuwrai tevi kami, Elaeja evinipa osuw, ko nir arloli nanu nga marmer-reni tevi ni osorsan tevi nga maruli suri nie.”

Iesu oji tweni demij san renge bipiwar-reng san

14 Ko daron nga marluwi vajin vini jijinibb se Iesu e sopor nen nir, ko arlesi ngadelung nga milep martur rraler, ko jinibbnevisvisenien ne nale nesesreien marok-susi rongornge nanu sopon tevir. 15 Kongavilvilsen daron nga delung markulusweri ni ko bbösa nga milep elair e, koarwolu ore aran jin. 16 Ko ni osusi tevinir owra “Ko kami kamok-susi rongorngesev ko tevi nir iok?” 17 Ko nir san ngarenge delung ngok owrai tevi ni, “Numal,nuptevi natuk le ngel pivinuk jim. Neminnga misij esisilvi ko evi nabbut, sete erij.18 Ko ngabe nga poro piptevi van e koevivivrrule ko osurrngoni temijpale, ko

Mak 9:19 56 Mak 9:43melabbsen eplari renge jingon, ko orrliwko erivtet ko aji nisen. Ko nuwrai tevijinibb som nir nga nir paroji tweni, kosete arongwos parloli.” 19 Ko Iesu owraitevir owra “Kami dul ngel sete kamosuriko! Beptevi kami pijpari seveling? Borngepisij suri kami pijpari seveling? Kaptekaini pivini jik!” 20 Ko nir arpitevi ni vinijin. Ko moka-lesi Iesu ko nemin nga misijevivrrule mer wel nen, ko ewajeni ngatanrenge dan elilawij, melabbsen eplari rengejingon. 21 Ko Iesu osusi tevi tata se merwel nen owra “Seveling le pa nanu ngelmivini rengen?” Ko ni owra “Renge daronnga mivi malum bipi e ko. 22 Ko mo-mori ok-wajeni van renge nabb ko rengenuwi, owra pok-tor pini. Ko poro nganik kuprrorrmi kem, ko kurongwos kuplolinanu pisan, kupla se kem!” 23 Iesu owraitevi mernen, “E, kuwrai kuwra ‘Poro nikkurongwos kuploli,’ ko sete oto iok ko. Otowor re nik nosurien som ko. Suri porokuposuri, ko nanu jijle armalum kobbongrenge mer nga muosuri.” 24 Ko tata sebipiwarreng esaro ngavilvilsen ekail owra“Nuosuri, kupla se inu nga sete mosuri!”25 Ko daron nga Iesu milesi delung mar-wolwolu vini korti, ko ewer ore nemin ngamisij, osur terter tevi ni owra “Nik neminne nabbut ko borwon, kupivare lingi ni,ko sete kupsilvi ni kele!” 26 Ko nemin ngamisij ekail lengleng, ko evirvireni mer welnen elep, ko esil ivare rengen. Ko mer welnen erpemimij pa, ololi jinibb elep arwera“O, emij pa!” 27 Ko Iesu ervei nevren, koesa raji imare, ko mer wel nen otur imare.

28 Mian ko daron nga mivini vajin rengenaim e, ko jinibb sen nir arsusi silvenitevi ni arwera “Erpese nga kem sete nam-rongwose naboji tweni?” 29 Ko ni owralweni tevir owra “Nemin nga mirpel ngel,eterter lenglengen nga pivivare. Sansankobbong, renge verusen.”

Iesu owra lweni kele tevir nga ni pimij kowor

30 Ko nir arivel lingi lat nen, ko arivelotvi renge vanu ne Galili. Ko Iesu seteemrreni nga san purongwose. 31 Koni evisviseni jinibb sen nir, owrai tevirowra “Jinibb Mawos partekai van rengenevre jinibb nir ko parevji pimij. Ko vi-tunen renge daron nga marevji mimij e konabong pitolin vajin, ko ni pia-maur luwi

kele.” 32Ko nir arrelenge nale nga muwraingok, ko armetutue nga parsusi lweni tevini.

Isi pivi jinibb nga milep jer nen renge nir33 Ko nir arini renge Kapaneam, ko aran

arlik renge naim se Pita. Ko ni osusi tevinir owra “Kami kamok-rij latlat lululwenikami renge sel ngok. Suri sev ko?” 34 Konir armurrarrong, suri nir arok-rij latlatlululweni tevi nir renge sel suri isi pivijinibb nga milep jer renge nir.

35 Ko ni esakel ngatan ko everus jinibbsen nen nir esngavöl drromon eru arinijin. Ko owrai tevir, “Poro jinibb pisanpuwra pivi jinibb nga milep jer nen, kongok ni pia-ivi jinibb nga welili jer nen,pia-ivi jinibb ne majingen ser.” 36 Ko nietkai bipiwarreng nga welili san ko elngielik renge liven renge nir, ko owosi esalerenge nevren nuru ko owrai tevir owra37“Isi nga pitkai bipiwarrengngawelili sannga mirpel ngel vini jin renge inu nisek,ko ngok erpe ni etkai inu ko pa. Ko isi ngamitkai inu, erpe sete etkai inu ko, ko etkaini nga mukoni inu ko.”

Mer nga sete mitre kerr, ni evi kerrkerr ko38 Ko Jon owrai tevi owra “Numal, nam-

lesi jinibb san oji tweni demij renge niknisem, ko namwer ore, suri nga ni seteevijuri kerr.” 39 Ko Iesu owrai tevi nirowra “Sete kapwer ore ni. Suri sete jinibbsan orongwos puloli majingen nga mileprenge inu nisek ko putur imare vajin kopirij pisij tevi inu. 40 Mer nga sete mitrekerr, ni evi kerrkerr ko san. 41 Nuwretunnuwrai tevi kami, Isi nga pilai bbong bilesnuwi wel san tevi kami kapmini suri kamikamivi se inu Mesaea, mernen setete mia-tor jabble nowlin.

Nanu ngamarongwos parloli jinibb parji-laklak

42 “Ko isi san poro puloli bipiwarrengnga ngel nga muosurik ngel san piji-laklak, erres pelak poro mernen parru-loni nevöt nga milep temijpal san rengenowen ko parjuröni renge dis mot. 43 Koporo nevrem pulolim kupjilaklak, kuptaiotvi; puloli pirres pelak nga kupasi vanre mauren, piasie nga nevrem korti nurunga pulolim kupan renge lat ne nejijkien,renge nabb nga sete san orongwos pivsi

D 9:44 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Mak oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Mak 9:44 57 Mak 10:20pini. 44 [Naulwij ne lat nen sete arong-wos parmij ko nabb nen sete arongwosparvisi pini.]D 45 Ko poro belam pulolimkupjilaklak, kuptai otvi; puloli pirres pelaknga kupasi van re mauren, piasie nga be-lam korti nuru nga pulolim kupan rengelat ne nejijkien, renge nabb nga sete sanorongwos pivsi pini. 46 [Naulwij ne lat nensete arongwos parmij ko nabb nen setearongwos parvisi pini.]E 47Ko porometempulolim kupjilaklak, kupwirr tweni; pulolipirres rengem nga kupsilvi batun vanuse Atua tevi metem pisansan, piasie ngametem korti nuru nga pulolim kupanrenge lat ne nejijkien renge nabb nga setesan orongwos pivsi pini. 48 Naulwij nelat nen sete arongwos parmij ko nabb nensete arongwos parvisi pini.

49 Jinibb jijle Atua purrowrrownir rengenabb, pusorsan tevi marsuli lesi nevötmot.F Poro nga misij, ko nabb piani piviniavin. Ko poro nga mirres, sete nabborongwos piani lokloksi. Erpok kele mar-lingi sol renge nanen nga parunge lesidilten, dilten erres, rreknga esij. 50 Solerres, ko poro nga sol dilten ngamimelmelpusuw rengen, ko parloli pimelmel luwipirpese? Kaptori sol renge nolo kami, kokaploli demat tevi kami sisamis luwi.”

10Iesu erij tevir owra sete erres jinibb pilin-

glingi kurtweni nesevin sen1 Ko Iesu otur imare evel lingi lat nen,

ko evini renge vanu ne Jutia renge dev-jen nga muto roroni van renge Jortan e.Ko delung elep kele arini korti jin, ko nievisvisenir kele erpe nga momori mok-loli pa. 2 Ko renge ie Parasi sopor arinijin arwera parrowrrowe ni. Ko arsusi tevini arwera “Erpese, renge nale nesesreienevi nanu nga mirres nga jinibb pilinglingikurtweni nesevin sen?” 3 Ko ni owrailweni tevir owra “Ko Moses owra sev kotevi kami?” 4 Ko nir arwera lweni tevi niarwera “Moses owra jinibb puli naul ngapukur tweni nesevin sen ko pilai tevi, kopilngi kurtweni vajin.” 5 Ko Iesu owrailweni tevir, “Suri nolo kami nga miterterko, nikomuloliMosesmuli nale nesesreienngel nga puwomue kami. 6Ko rengewomujer mitipatun, Atua ololi iel ngatan ko

nanu jile, ko ‘ololi jinibb eru, norman sanko nesevin san. 7Ko ngok niko suri mirpelngel ko, norman pivel lingi tata sen ko tasusen, pian vajin piptevi nesevin sen. 8Nurunga eru ngok porivi vajin niben sansanko metka sansan.’ Ko ngok niko nurusetemun orivi eru, ko orivi vajin nibensansan ko metka sansan. 9 Sev nga Atuamijipteni kortoni nuru, sete erres jinibbsan pila tweni kele.”

10 Daron nga marlik vajin loloim kojinibb sen nir arsusi lweni kele nanu ngatevi ni. 11 Ko ni owrai tevir, “Poro isisan pilngi kurtweni nesen sen ko pilesikele nesevin minij kele san, ngok olokloksilenglengen e nesevin sen nga womu, ololibutterter sen tevi. 12 Ko poro nesevin pil-ngi kurtweni diwen sen pilik kele ji jinibbminij san, ni kele ololi kobbong erpok,olokloksi diwen sen.”

Iesu erij erres suri bipiwarreng nir13 Ko jinibb sopor arpitevi bipiwarreng

sopor vini ji Iesu nga ni pilngi nevrenrenger. Ko jinibb sen nir artortori nirnga marpitevi nir vini. 14 Ko daron ngaIesu milesi e ko ololar lengleng, ko owraitevir, “Kaplinglingi bipiwarreng parini jik,sete kapwer orer te. Suri batun vanu seAtua evi se nir nga nolor marirpe bipi-warreng ngok nir. 15 Nuwretun nuwraitevi kami, mer nga sete puloli nolon pivinipirpe bipiwarreng, ni sete orongwos pia-van renge batun vanu se Atua.” 16 Ko nierake totoni bipiwarreng nen nir, ko elnginevren renger, ko erij erres surir.

Jinibb nga joron milep san emrreni pilamauren nga sete pusuw

17 Ko daron nga mivel suri sel, ko jinibbsan owlu vanjin, ko ejipa jin ngatan, ko osusi tevi niowra “Numal nga mirres, inu bololi sev, kobelai mauren nga muto tuwi ngok vini?”18Ko Iesu owrai tevi mernen owra “Erpesenga nik kumwera inu nurres? Sete sanerres, Atua kobbong esan. 19 Nik kurong-wos pae nale nesesreien se Atua, ‘Setekuprevji pini jinibb, sete kupvevna, ko setekupkerasi san kupvenae, ko sete kupvenaenesevin, sete kupkerkeris, kuposuri tatasom ko tasu som nuru pirres.’ ” 20 Ko mer-nen owra lweni tevi Iesu, “O numal, nanungel nir nulolir pa renge daron nga mevi

E 9:46 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Mak oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel. F 9:49 Erpe iel, Mak ospe sol, ko namlingi nevöt mot nga puloli mining ne nale sen piplari pimerer.

Mak 10:21 58 Mak 10:42nanwarreng malum e ko, mivini mijparilelingen ngel.” 21 Ko Iesu oklu emteni,ko emrreni elep ko owrai tevi ni, “Nanusansan kobbong setewor kuloli. Kupankupwulwule jorom nir ko kuplai nowlirtevi beres nir. Ko nik nowlim puto rengemelrin. Ko nik kupini vajin kupvijurik.”22Ko ni non eta dan e Iesumuwrai mirpok,ko evel, ornge lengleng esij. Suri ni evijinibb nga joron milep.

Evi nanu nga miterter renge jinibb ngajoron milep pian renge batun vanu se Atua

23 Iesu erieni oklu emteni jinibb sen nir,ko owrai tevir, “Evi nanu nga mitertermilep san renge nir nga joror milep paranrenge batun vanu se Atua.” 24 Ko nalesen ngok nir bbösa ela jinibb sen e nir,ko arperper nawon. Ko Iesu owrai surilweni kele tevir owra “Nanwarreng nir,evi nanu nga miterter milep nga san pianrenge batun vanu se Atua. 25 Erpe nato,eterter temijpal renge liwen pietiv. Konga jinibb nga joron milep pisil asi vanrenge batun vanu se Atua eterter temijpalwor asie ngok.”G 26 Jinibb sen nir arongwonwon nawone nale ngok, bbösa ngamilep elair e. Ko arwerwera lululweni tevinir lweni, “Po! Ko ngok isi le ma orongwospian renge mauren?” 27 Iesu emtenir koowrai tevir, “Renge jinibb evi nanu ngamiterter. Ko renge Atua ejki, suri nanujijle armalum kobbong renge Atua.” 28 KoPita etipatun owrai tevi ni, “E, kuplesikem namlinglingi nanu ngok jile pa nirko namvijurim vajin.” 29 Iesu erij welilweni owra “Nuwretun nuwrai tevi kami,sete jinibb san nga mivel lingi naim senrreknga tuwan nir ko tasin nir, rrekngajojin nir rreknga tata sen rreknga tasu sen,rreknga natun nir rreknga vanu sen suriinu marongen suk ko nospen nga mirres,puwra sete orongwos pila weli nanu ngamivel lingir ngok nir, ejki, 30 mernen pilaweli pungut ko wor renge daron nga lelin-gen ngel pivses nir sisamis luwi, metka sennir ko tuwan tevi tasin nir, ko jojin nir kotasu sen nir ko natun nir ko vanu sen nir.Ko jinibb parloli pisij tevi suri ngamuosuriAtua. Ko vitunen vajin pia-lai maurennga muto tuwi ngok vini. 31 Ko jinibbelep nga lelingenokmarwowomu, mian koparvivitu vajin. Ko elep nga lelingenokmarvivitu mian ko parwowomu vajin.”

Iesu owra lweni kele nga mian ko ni pimij32 Nir arusri sel artongsa van renge

Jerusalem e. Ko Iesu ewit ko owowomuenir ie, ko jinibb sen nir bbösa elair e ngamimawose Jerusalem mirpok, ko jinibbnga marvijurir armetutu. Ko ni eptevitweni jinibb sen esngavöl drromon eru,ko ospe suri nanu nga para-pelari rengeni tevi nir. 33 Owra “Kaplesi, rraptongsale pa van renge Jerusalem. Ko partekaiinu Jinibb Mawos van ji batun numal nesulsulen nir ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir. Ko nir parwera erresrenge bemij, ko partekai inu van ji jinibbne vare nir. 34 Ko nir parsopsope inu,ko parverae noltor e inu, ko parvirrvirraliinu, ko parevji pini inu. Ko vitunen rengenabong pitolin ko inu bemaur luwi kele.”

Jemes ko Jon orngoni nanu san tevi Iesu35 Jemes ko Jon, Sepeti natun nuru,

orini ji Iesu ko orwerai tevi ni, “Numal,komru nomor-marong nga nik kuploli tevikomru sev nga nobor-ngoni tevi nik.”36 Ko ni owra lweni tevi nuru, “Kamrukomor-marong nga inu bololi sev le tevikamru?” 37 Ko nuru orwera lweni tevini, “Komru nomor-marong nga nik kuplolikomru tuwen pisakel renge nevrem rres,ko komru tuwen pisakel renge nevremmair, renge daron ne nosrövien som.”38 Ko Iesu owrai tevi nuru, “Kamru setekomor-rongwose sev nga komor-ngoni.Kamru komor-viter kopor-minmin rengebiles ne norongen nga misij nga inu be-minmin rengen? Rreknga komor-rongwoskopor-paptaes renge baptaesen ne noron-gen nga misij nga inu bepaptaes rengen?”39 Ko nuru orwerai lweni tevi ni, “O-o,nomor-viter.” Ko Iesu owrai tevi nuru,“Biles nga inu beminmin rengen, kamrukele kopor-minmin rengen. Ko baptaesennga inu bepaptaes rengen, kamru kelekopor-paptaes rengen. 40 Ko nga kopor-sakel renge inu nevrek rres ko rengenevrek mair sete evi nga inu belai, evi senir bbong nga Atua muloli terai nir e ko.”

Nanu nga muloli jinibb mian mare were-tunen

41 Ko daron nga jinibb sen esngavölmarunge, ko arlolarsi lenglengen e Jemesko Jon. 42 Iesu everus nir vini jin,ko owrai tevir, “Kami kamrongwos paemurru jinibb nga marwera marivi numal

G 10:25 Erpe iel, Mak ospe kamel pisil rrurrngi batu nitel san nolon. Ko suri kamel ejki iel, namsupe nato ela wani.

Mak 10:43 59 Mak 11:18ngamarwowomu renge jinibb ne vare. Nirarwer orer eterter ko arrowrrowe dert-eren ser renger. 43 Ko kami sete kapirpok.Mer nga mimarong pivi jinibb nga mileprenge kami, ni pivi jinibb ne majingen sekami ko wor. 44 Mer nga pimarong pivijinibb nga puwomu renge kami, ni pividemij maur se kami jile ko wor. 45 Ngoknuwretun, inu Jinibb Mawos kele sete nu-vini nga jinibb parmajing suk, ejki. Konuvini ma nga bemajing se jinibb nir, kobelaimauren sukpivi nowli jinibbpilep, kobojri lwenir e.”

Iesu ololi Batimeas meten oklu elesi vajinnanu nir

46 Ko nir aran Jeriko. Ko daron nganir jinibb se Iesu marivel lingi Jeriko e, kodelung nga milep arvijurir. Ko Batimeasnga meten murrorr nga mok-ngun-ngunres, natu Timeas, elik renge roro sel. 47Kodaron nga ni murnge Iesu ne doNasretmiasi, ko ekail van owra “Iesu nik metkase Devet, kuprrorrmi inu!” 48 Ko jinibbelep arkail ore ni, arwera ni piperper; koni ekail temijpal kele ko owra ‘Nik metkase Devet, kuprrorrmi inu!” 49 Ko Iesu oturmurrong, ko owra “Kapverus ni vini.” Konir arverusemetrrorr arwerai tevi “Nolompian ngatan, kupmera! Everus nik.” 50 Koni ewirr tweni sunsun ne melas sen, kootur imare kasi ko evan ji Iesu. 51 KoIesu osusi lweni tevi metrrorr owra “Nikkumarong inu bololi sev tevi nik?” Kometrrorr owrai tevi ni, “Numal, numarongboklu.” 52 Ko Iesu owrai tevi ni, “Kupielsuri sel som ko wor. Nosurien som ololimkumrres.” Ko ngavilvil meten oklu luwievesane, ko evijuri suri ni renge sel.

11Iesu evan renge Jerusalem, ko jinibb artori

ni mare1 Daron nga nir marini mori renge

Jerusalem e renge Betpas ko Betani rengebotwen ne lolnai ne olip, ko ni okoni twenijinibb sen eru. 2 Owrai tevi nuru, “Kopor-mawos renge ngaim nga muto roroni nokamrungok, ko kopor-lesi natu dongki sanniko eati nga jinibb san setewor esakelrrongvi rengen. Kopor-telasi ko kopor-ilevini. 3 Ko poro jinibb pisan puwrai tevikamru, ‘Erpese komor-loli mirpel?’ Kokopor-wera, ‘Numal emrreni wor, ko setemia-periv ko pia-lingi lweni.’ ” 4 Ko nuruorivel lingi, oran ko orlesi natu dongki nga

miati mori renge roro metali vare rengesel, ko ortelasi. 5Ko jinibb sopor nga mar-tur ie arwerai tevi nuru, “Komor-telasidali natu dongki ngok suri sev?” 6Ko nuruorwerai lweni tevir erpe nga Iesu muwrai,ko nir arlinglingi nuru orivel. 7 Ko nuruorile natu dongki van ji Iesu; ko orpelsenisunsun se nuru rengen, ko ni esakel ren-gen. 8 Ko nir elep arpelseni sunsun serrenge sel, ko nir sopor arta nablasi niniko rengsi nai tei raor ko arpelsenir rengesel. 9 Ko jinibb nga marwowomu ko jinibbnga marvivitu suri arkail arwera “Osana!Numal Atua, nik kurij pa erres tevi ni ngamivini renge nik nisem. 10 Neiren rengeBatun Vanu nga mivini, batun vanu setata se kerr Devet. Osana van ji Atua nedrromsen mare!”

11 Musuw ko Iesu evan renge Jerusalemko evan renge Naim On se Atua, ko onunrinanu jijle nga marto rrale. Ko nat erivrivvajin, ko ni eptevi jinibb sen esngavöldrromon eru ko arluwi van renge Betani e.

Nai san nga wenen mijki rengen12 Ko renge mevinen vajin daron nga

marivel lingi Betani e, ko numer aji Iesu.13 Ko ni elesi nai pik san otur iokwan,etavös luwi pa, raon otoe. Ko evan morirengen, owra poro pilesi wenen putoe. Komoro mivini rengen ko sete elesi nanu sanrengen, raon kiskis bbong, suri seteworevi daron nga piwen e. 14 Ko Iesu erij,owrai tevi, “Setemun jinibb san purro kelewenem, renge lelingen ngel ko pa ko tuwingok vini.”

Iesu oji tweni jinibb nga marwulwulejoror renge Naim On se Atua

15 Nir arini renge Jerusalem. Ko Iesuevan loloim renge Naim On se Atua ko ojitweni lartul nga marwulwule nijor rengeNaim On ko lartul nga marwulwulir, koevatpuse tep se nir nga markelkele nevötko nai seksakel se nir nga marwulwulewumer nir. 16 Ko ewer ore jinibb nir, setesan puwosi nanu pisan pikali otvi rengelive laut ne Naim On e. 17 Ko ni evisviseninir owrai tevir, “San oli owra ‘Naim sukpivi naim ne verusen se jinibb ne vanu ngamusuw ngok.’ Ko kami kamtur imare vajinko kamloli evi ‘naim ne venao res’!”

18 Daron nga batu jinibb ne sulsulen nirko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreiennir marunge e, ko arkulkulu pej sel sannga parevji pini ni rengen. Ko armetutuparrul re ni, suri renge nevisvisenien sen

Mak 11:19 60 Mak 12:10delung jile bbösa elair e. 19 Ko renge natngamirivrivmivini e koni evel lingi ngaimnga milep nen.

Nai pik ngok eviseni derteren ne nosurien20 Ko moro mevinen renge rorpong

marvijuri sel marasi renge lat nen, koarlesi nai pik nga mukur renge drromonko mijpari renge lapen ngatan. 21 Ko Pitaorrorrmi jipari nga Iesu mirij tevi nai nen,ko owrai tevi ni, “Jinibb nevisvisenien,kuplesi nai pik nga nik kumsur terter tevinga, okur jile.” 22 Ko Iesu erij owra lwenitevi nir, “Kaplingi nosurien se kami rengeAtua. 23 Nuwretun nuwrai tevi kami, Isisan poro puwrai tevi botwen ngel, ‘Kuprujngasu iok, kupwirr van ngalu e renge dise,’ ko sete norrorrmien sen pieru e, ko pu-osuri sev nga muwrai ngok, ko niko nanunen piplari ko pusorsan tevi nga muwrai.24 Niko nuwrai tevi kami, Nanu jile ngakami kamngoni renge kamlot, kaposuri kowor nga kami kaplair, ko kaplair ko vajin.25Ko poro nolo kami pisij tevi jinibb pisan,ko renge daron nga kami kamtur e ngakaplot, kaptelasi tweni ni. Ko ngok Tata sekami nga milik renge melrin pitlasi tweninololien se kami. 26 [Ko poro nga kamisete kamtelasi nololien se kami, ko Tata sekaminga milik remelrin ni kele sete pitlasinololien se kami.]”H

Jinibb nga marwowomu renge meri Isrelnir arsusi nanu san tevi Iesu

27 Ko nir arluwi kele vini rengeJerusalem e. Ko daron nga Iesu mok-tutursuri loloim ne Naim On e, ko batu jinibbne sulsulen nir ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir ko birterawarreng nirarini jin. 28 Ko arwerai tevi ni, “Rengederteren sev nga nik kumloli nanu ngelnir, rreknga isi elai derteren ngel tevimnga kuploli nanu ngel e nir rengen?” 29KoIesu owrai tevi nir, “Inu bosusi kamimun enale san nile, ko poro kapwera lweni tevik,ko inu bea-wera lweni tevi kami nga rengederteren sev nga inu mololi nanu ngel nirrengen. 30 Baptaesen se Jon evel rengemelrin vini, rreknga evel renge jinibbvini? Kapwerai ta tevik.” 31Nir arwerweralululweni tevir arwera “Poro rrapwera‘Evel renge melrin vini,’ ko ni puwra ‘Koerpese sete kami kamosuri ni?’ 32 Ko pororrapwera ‘Renge jinibb,’ ko iok pisij rekerr.” Suri armetutue delung nir, suri

nir jile artori Jon evi propet weretunen.33Mian ko arwera lweni tevi Iesu, “Ia, setenamrongwose.” Ko Iesu owrai tevi nir, “Koinu kele sete numa-werai tevi kami rengederteren sev le nga inu mololi nanu ngelnir rengen.”

12Jinibb nga marsij nga marmetmete naut

se numal1 Iesu owra nale rrongrrongvi san tevi

jinibb nir, owra “Jinibb san orwi naut negrep san, ko osi rrale nalut rengen. Koeli bbulwil san renge lat nen nga jinibbparivel renge grep nir ko suwer piseservan rengen. Ko eli naim san nga muwumare nga parsa ren ko parkulkulu met-met pirres. Ko elai naut nen tevi jinibbsopor nga parmajing rengen, ko ni evelvan renge ngaim minij e san. 2 Miananko mijpari renge daron mawos nen vajinnga partawe wenen e, ko ni okoni jinibbne majingen sen san van ji jinibb ngamarmetmete naut nga, pilai wenen soponjir. 3Ko nir arrul re totoni ni, ko arvirrvir-rali, ko arkoni tweni evel kiskis olwi. 4 Koni okoni kele jinibb sen minij nen san evanjir; ko nir arla nevöt ko artuwe rrurrngibatun e, ko arloli esij elep tevi, ko arkonitweni olwi. 5 Ko ni okoni kele jinibb senminij nen san, ko mernen arevji pini emij.Ko nir elepkele wor nga mukonir van jir, nir soponarvirrvirralir, ko nir sopor arevji pinirarmij. 6 Ko sansan bbölbböl vajin ojponjer, natun nga mimrreni temijpal nen e.Ni okoni vivitu jere evan jir, owra ‘Nirrreknga parosuri natuk le.’

7 “Ko jinibb nga marmetmete naut nendaron nga marlesi, ko arwerwera lulul-weni tevi nir, ‘Ngok, natun mawos ngapia-la joro tata sen ko ngok. Kerr pirevjipini, ko naut sen pivi vajin se kerr e.’ 8 Koarrul totoni ni, ko arevji pini emij, ko arsortweni van vare e renge naut ne grep nen e.

9 “Ngok mirpok ngok, numal ne naut negrep nen pulwi vini ko puloli sev ko tevir?Ni pivini ko pirevji pinir, ko pilai tevi jinibbminij kele sopor.” 10 Ko Iesu osusi tevirowra “Ia, ko nale ngamaruli rengeNaul Onngel owra sev le, nga muwra ‘Nabur ngajinibb nga marok-majinge naim marun-gasi marwirre, niko vajin evi nabur nga

H 11:26 Nale ngamuto re nolo [ ], rrek sete Mak oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron ngamuli tweni kopi san ne naulngel.

Mak 12:11 61 Mak 12:33murrul totoni naim miterter. 11 Nanungel evi nanu nga mivel ji Numal e vini.Ko evi nanu nga mete kerr milesi taolemirres pelak.’ ” 12Ko nir nga marwowomure meri Isrel nir arongwose nga ni owranale rrongrrongvi nga mitre nir rengen,ko arwera parrul totoni; ko armetutuedelung nir. Ko arlinglingi arivel lingi.

Erres renge rrapwuli takis tevi Sisa, batunumal se meri Rom nir?

13 Jinibb nga marlelep sopor arkoniParasi sopor ko jinibb se Erot sopor ariniji Iesu nga parjiljilwer kerkerasi, nga pu-loli nir partor wos ni renge nale sen.14 Nir arini jin ko arwerai tevi ni, “Jinibbnevisvisenien, kem namrongwose nga nikkomok-weretun; ko sete kuwer suri jinibbsan, ko sete kumanun rragrrag renge nosan, ko komok-visviseni sel se Atua were-tunen. Ngok kupwerai ta tevi kem, evinanu nga mirres renge nale nesesreien sekerr nga rrapwuli takis tevi Sisa, rrekngaejki? Nablai tevi rreknga sete nablai tevi?”15 Iesu orongwose nga nir marivel re seleru, ko owrai tevir, “Suri sev nga kamikamrrowrrowe inu mirpok? Kaplai tanevöt nen pisan vini jik, nga inu belesi ta.”16 Ko nir arla nevöt nen san tevi ni, elesijile musuw, ko owrai tevi nir, “Ko isi lenon ngel, ko nisen ngel?” Ko nir arweralweni tevi arwera “Rrekma Sisa ko.” 17 KoIesu owrai lweni tevir, “Nanu nga marivise Sisa, kaplai lweni tevi Sisa. Ko nanu ngamarivi se Atua ko kaplai lwenir tevi Atua.”Ko bbösa elair e.

Erpese renge daron nga jinibb mimaurluwi kele renge mijen

18 Satusi nir, nga marwera jinibb seteorongwos pimaur luwi kele renge mijen,arini ji Iesu, ko arsusi kerkerasi tevi niarwera 19 “Jinibb nevisvisenien, Moses olipa renge naul ne nale nesesreien se kerrerpel: ‘Poro jinibb san tuwan pimij linginesen sen, ko natu nuru pijkie, ko ngokmernen tasin pitkai kele tuwan nesen senko pivesi wani metka se tuwan nga mimijngok.’ 20Ngok niko jinibb niaken ebut; komerwomu nen elesi nesevin san, mian koemij lingi nesevin nen, ko natu nuru ejkie.21 Erwen kele etkai vinnen, ko emij lingikele, sete natu nuru otoe te ejki. Ko niritolin kele, ko erpe kele bbong nga wom-unen nuru. 22Nir jile nga ebut ngok naturarjikie. Ngok vitunen vajin ko nesevinnen emij kele. 23 Ko ngok mirpok ngok,

renge daron nga para-maur luwi kele remijen, vinnen pivi nir si nen ko nesevinsen? Suri nir niaken nga ebut ngok jilenir artekai. Kupwera suri ta we!” 24 Iesuowrai tevi nir, “Suri nanu nga eru ngel le,kami kamsarr nga kamsarr lengleng, suringa sete kamrongwose Naul On rrekngaderteren se Atua. 25 Suri daron nga jinibbnga marmij parmaur luwi renge mijen,setemun norman ko nesevin mora-totkokele, rreknga porleslesi nuru kele, ejkimun. Porlik vajin porirpe anglo ne melrinnir. 26Ko re devjen ne nga nir nga marmij,nga para-maur luwi kele, ngok kami setekameve renge naul se Moses renge lat ngamarsupe suri nai wel san nga muroror,ko nabb sete eani? Renge nai ngok, Atuaerij tevi Moses, owra ‘Inu nuvi Atua seEpram, ko Atua se Aesak, ko Atua se Jekop.’27Ni sete evi Atua se jinibb nga marmij teejki, evi Atua se nir nga marmaur. Suriderteren sen elep nga elep lingi mijen.Iok kami kamsarr nga kamsarr lenglengenko nga kamok-wera jinibb sete orongwospimaur luwi kele re mijen.”

Nale nesesreien se Atua ngabes nen evidrromon jer?

28 Ko san renge jinibb nevisvisenien nenale nesesreien evini, ko omurrarrongenir jile marok-bburbburir e nale, ko orngenga Iesu okrij welir erres pelak. Ko os-usi tevi ni owra “Nale nesesreien se Atuangabes nen evi drromon jer renge nalenesesreien minij nga ngok nen nir ngamirres asi nen nga rrapvijuri?” 29 KoIesu owra lweni tevi ni owra “Renge nalenesesreien se Atua nga mivi drromsen jerrenger erpel, ‘O Isrel, kaprunge Iova Atuase kerr. Ni kobbong esan evi Iova. 30Ko nikkupmerreni Iova Atua somtevi nolom jile, ko tevi mauren som jile, kotevi norrorrmien som jile, ko tevi derterensom jile.’ Ngel ko evi nale nesesreien seAtua nga mivi drromon jer, nga miasi ngangok nen jile nir. 31 Nga surie kele erpel,‘Nik kupmerreni jinibb nga marlik morienik pirpe kumrreni lweni nik.’ Setemunnale nesesreien kele san osorsan tevi ngangel nuru, ejki.” 32 Mernen owra lwenitevi, “Omomsawos ko, Jinibb nevisvise-nien, nik kuwra weretunen. Atua sansankobbong, setemun san kele, ni kobbongesan rres. 33 Ko nga rrapmerreni ni rengenolo kerr jile ko norrorrmien se kerr jile,

Mak 12:34 62 Mak 13:10ko derteren se kerr jile, ko nga rrapmer-reni jinibb nga marlik morie kerr pirpekerr, ngok erres womu re marsuli nanutevi Atua.” 34 Ko daron nga Iesu milesimuwra lweni tevi ni mumomsawos, koowrai tevi ni, “Nik sete kuruj ngasu rragr-rag renge batun vanu se Atua.” Vitunenrenge ngel ko setemun jinibb san osusikele nanu san tevi ni, suri armetutu.

Kristo sete evi bbong metka se Devet kisko, ko evi kele wor Numal sen ko

35 Daron nga Iesu mok-visviseni jinibbnir renge loloim ne Naim On e, ko owraitevir, “Erpese jinibb nevisvisenien ne nalenesesreien marwera ‘Mesaea evi Devetnatun’? 36 Suri Devet Nemin On esilvi koowra erpel: ‘Numal Atua owrai tevi Numalsuk, “Kuplik renge nevrek rres, kuptirivpijpari nga bololi devje nuval som nirparirpe lat nga kupbböt ren renge nolonbelam ngatan.” ’ 37 Devet lweni wor owrani evi Numal sen, ko ngok ni evi natunerpese ko?” Jinibb elep nga marini arungeni muwrai mirpok ko arir lengleng ren.

Iesu erij tere jinibb nevisvisenien ne nalenesesreien nir

38 Iesu evisviseni jinibb nir ko owraitevir, “Kapmetmet renge jinibb nevisvise-nien ne nale nesesreien nir, suri nirarmerreni paruri sunsun nga marres ngamarpepriv partutur tevir, ko delung jilepartorir ko parsareni nevrer tevir rengesel. 39 Armerreni parsakel renge nai sek-sakel nga muto limjer womu mirres rengeNaimOn, ko erpok kele armerreni parsakelrenge nai seksakel nga muto limjer womumirres renge lat ne nanen. 40 Arivi demijvenao, arvenae petpeti nijor se nesevinnga diwen ser marmij lingir, ko rengedaron ngok ko pa arkerkerasi jinibb nir,arloli verusen nga marpepriv tevi Atua.Ngok Atua putor vitrangi nir pilep suri.”

Nesevin san nga mutuw nevöt sen41 Iesu esakel renge loloim on se Atua,

morie lat nga bokis ne nevöt mutoe. Kook-meteni suri erpese nga jinibb marok-tuwe nevöt van renge bokis nen. Jinibbelep nga joror milep artuwe nevöt ngamarlelep nir. 42 Ko renge ie, nesevin sannga mivi beres, diwen sen mimij lingi,evini ko otuwe nevöt nga wowarreng eru.Nevöt nga wowarreng nen nuru korti koevi wan selen ko. 43Ko Iesu everuse jinibbsen nir arini jin, ko owrai tevir, “Nuwretun

nuwrai tevi kami, nesevin nga ngel ngadiwen sen mimij lingi ngel, ni otuw nevötasie nir jijle nga martuwe nevöt van rengebokis nen. 44 Suri lartul nga ngok nir jororelep, ko arlai bbong beblen ko artuwe, koartori jere eleplep; ko vinel ma emarongputuw petpeti sev nga ni milngi, nga miviliken sen petpeti.”

13Iesu owra tweni nga jinibb sopor part-

ingtinge Naim On se Atua1 Daron nga Iesu mivare renge Naim On

se Atua e, ko jinibb sen san owrai teviowra “Jinibb nevisvisenien, kupmeteni tanevöt lepel nir, ko naim lepel nir, arinijnijnawone.” 2 Ko Iesu owrai tevi, “Kulesinaimngamarlelepmarinijnij nawonengele? Mian ko jinibb partingtinge petpetir.Setemunnevöt pisan pijnget jer kele rengepisan, nga sete orongwos piwirr pimaturngatan.”

Nanu nga misij nga pia-vini3 Iesu oksakel renge Botwen ne lolnai

ne olip, ko oklu mawose Naim On se Atua.Ko Pita ko Jemes ko Jon ko Antru arsusisilveni bbong tevi ni, 4 “Kupwowrai tatevi kem, nanu ngel nir para-vini sevelingko? Ko sev ko parivi nelesien nga piviseninga nanu ngel nir otomori parini?” 5 KoIesu owra lweni tevir, etipatun owra “Kap-metmet ko wor, jinibb tarkerkerasi kami.6 Suri renge inu nisek nir pilep parinirengen, ko parwera ‘Inu nuvi Kristo le,’ koparkerkerasi kele nir pilep pirpok. 7Daronnga kami kaprunge marval, ko jinibb nirmaror e nuval, kami sete kapmetutu.Nanu ngok nir parini ko wor parasi womu,ko bongsi iel ngatan ejki ko wor. 8 Ngaimsan putur imare ko pival tevi ngaim san,ko batun vanu san putur imare ko pivaltevi batun vanu san. Ko nami pimi rengevanu lele, ko numer puto renge vanu lelene iel ngatan, jinibb parmer pilep. Nanungel nir arivi bbong batun nga jinibb nolorparrume.

9 “Kami kapmetmet wor kami ko pirres.Suri partekai kami ko van renge kot ser nir,parwer lokloksi kami. Ko parvirrvirralikami renge naim ne loten ser, ko kapturrenge no numal nga marwewarreng nir,ko numal nga marlelep nir. Suri kamikapsupe inu renge no nir. 10 Womunenparwerwer mun renge nospen nga mirrestevi jinibb jijle nir renge vanu ne ngatan

Mak 13:11 63 Mak 13:35ngel jijle nir. 11Ko daron nga parevei kamiko partekai kami van renge kot ser, kosete kapmetutu womu suri sev nga kamikapa-werai. Suri sev nga Nemin On pia-lai tevi kami renge mete nial nen, ngokko kami kapwerai. Suri sete kami kaprij,ko Nemin On nga milik renge kami pirijre norrorrmien se kami, ko kami kapweratweni. 12 Ko niaken pitkai niaken sen kopilngi renge mijen, ko tata pitkai natunnorman pilngi renge mijen, ko bipiwar-reng partur imare ko partere tata ko tasuser, ko parevji pinir parmij. 13 Ko jinibbjijle nir parungasi kami suri inu nisek; komer nga putur piterter pijpari bongsin,mernen ko pia-la mauren.

Nanu nga misij milep renge Jerusalem14 “Mian ko daron nga kami kaplesi atua

se jinibb ne vare nir nga misij nga misijperper parini parsireni putur renge lat ngamuon (rrek kami nga kameve kaprong-wose kobbong), ko ngok kami nga kamlikrenge Jutia kapwolu van renge botwen enir. 15Ko nik nga kumlilik vare renge naimsom, sete kupluwi kele van renge loloimsom nga kupla nanu pisan, pijki, kupwoluko pa. 16 Ko poro jinibb san pian rengeorsel, ko setemun pulwi kele vini rengenaim sen nga pila kele sunsun sen; puwluko pa. 17Wurru pia-sij wor niko renge ne-sevin nga mitetaur, ko nesevin nga mulolinatun musus renge nabong nen nir. 18 Kokami kapverus ko wor van ji Atua nga pu-loli woluen se kami sete puto renge daronne naus. 19 Nanu nga marsij pilep parini.Nanu nga jinibb nir setewormarlesi metere nabong san, mitipatun renge daron ngaAtua muloli iel ngatan e, mivini mijparilelingen ngel. Ko setemun nanu nga misijpirpel pivini kele renge nabong san, ejkimun. 20 Numal Atua orrorrmi pa nga pia-ta tweni nabong nga marsij ngel nir; poropijki, ko sete jinibb san mia-maur. Ko suriorrorrmi nir nga ni mutobbtobbu pae nir,ko niko muloli nabong nen nir sete pileppelak. 21 Renge nabong nen, poro jinibbpisan pia-werai tevi kami, ‘Kaplesi Mesaeangel!’, rreknga ‘Kaplesi ngokwan!’, ko setekaposuri. 22Pian kopia-irpok kowor rengeiel ngatan, Mesaea ne gerisen pilep para-tur imare, ko propet ne gerisen nir pileppara-tur imare ko para-viseni nevisenienko nelesien nga marlelep nir, nga para-kerkerasi jinibb nir ko jinibb se Atua kelenir. Ko sete arvitere para-kerkerasi jinibb

se Atua nga mutobbtobbu nir. 23 Kaplesi,nuwra wowomue nanu jile le pa ngel nirtevi kami. Ko kami kapkulkulu metmet kowor pirres.

Mian ko Jinibb Mawos pia-vini24 “Renge nabong nen nir, nanu nga

marsij ngok nir parini parasi petpetipusuw, ko daron nen vajin ‘Ko nial pimotko navöl sete piser. 25 Ko moju ne mel-rin nir parvitvitan ngatan, ko nanu ngamarterter ne melrin nir paririr.’ 26 Mianko parlesi ‘Jinibb Mawos pujubbul rengenabor vini’ tevi derteren sen nga mileptemijpal ko tevi nosrövien sen. 27 Mianko ni pia-koni tweni anglo sen nir paranre iel ngatan bongsin ne ivij jijle, tevi latpetpeti nir nga melrin misalsal orer. Koparser kortoni lartul nga nimutobbtobbuenir vini lat pisansan.

Nanu ngel sete jinibb san orongwosedaron nen

28 “Kami kamrongwos pae ko rengedaron ne nai nir marok-jur. Daronnga rengsir martengriv luwi nga raormarpelari, ngok kami kamrongwose paeko nga numös evini mori vajin. 29 Kopirpok ko, daron nga kami kaplesi nanungel nir parini parpelpelari parasi, kokami kaprongwose nga inu Jinibb Mawosotomori beplari, erpe renge pa roro met-ali. 30 Nuwretun nuwrai tevi kami, Dulnga ngel nir setewor parmij petpeti ko,nir sopor parmaurmalum kobbong pijparinga parlesi nanu ngel nir parpelpelari.31 Melrin ko iel ngatan porjijki, ko nalesuk ma nir sete mara-jijki. 32 Nabong nensete jinibb san orongwose, ejki, ko anglone melrin nir kele arrelenge. Ko inu keleJinibb Mawos sete nurongwose te. Tatasuk kobbong esan orongwose.

Kami kapkulkulu metmet ko wor pirres33 “Kami kapkulkulumetmet kowor pir-

res, suri sete kamrongwose nabong nen.34 Suri inu Jinibb Mawos nurpe jinibb sannga mivel lingi naim sen ngok ko, ngamian renge vanu minij san milik rengen.Ko milai derteren tevi jinibb sen nir komila majingen sisamis tevi nir sisamis. Koowrai tevi mer nga mutur metmet rengemetali ni pukulkulu kowor pirres. 35 Pirpok ko, kami kapkulkulu,suri kami kamrrerrlenge daron mawosnga numal ne naim pulwi rengen vini.

Mak 13:36 64 Mak 14:22Pivini renge rivriv rreknga renge nat pir-rang, rreknga nato pukokrout, rrekngarenge rorpong. 36 “Kapmetutu tia-luwitingavil vini, ko tia-lesi kami taka-matur.37 Ko sev nga mowrai tevi kami, nuwraikele tevi jinibb jijle, nga parkulkulu koworpirres.”

14Jinibb nga marwowomu renge meri Isrel

nir arwera parevji pini Iesu1 Nabong eru ma ojpon nga partori na-

nen ne asien ko nanen ne niv nga is mijkirengen. Ko batu jinibb ne sulsulen nirko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreiennir arpejpej sel san nga parrul venae Iesurengen ko parevji pini. 2 Ko arwera “Seterrama-loli renge daron ne nanen, surijinibb tarkomrönir vini ko tarevji kerr.”

Nesevin san ejvi senta renge batu Iesu3 Iesu evan renge Betani ko elik renge

naim se Saemon nga bonevis mimsi emesien nga niber mimemaul. Ko ni esakelmare ko eaan. Ko nesevin san evini jin,otori botel san nga marloli nevöt e san,nisen arwera alapasta. Renge botel nensenta nga marloli renge nart oto rengen,mapun erres elep ko nowlin elep kele.Ko vinnen obbri botel nen ko ejvi sentanen renge batu Iesu. 4 Ko jinibb soporarlik ie, ko arlolarsi vinnen suri, ko ar-werwerai lulweni tevir, “Owra erpese le,mulokloksi nawone senta ngel. 5 Poroparwulwule senta ngel ko rrek nowlin pivinevöt pungut pivatul (300) ko, ko parlaitevi beres nir.” Nir artortori erpok. 6 KoIesu owrai tevir, “Kaplinglingi vinok! Er-pese kami kamloli ni murnge misij? Niololi nanu san nga mirres pelak rengeinu. 7 Kami kamlik tevi beres ngok nirtetajer ko pa, ko poro kapmerreni kaplolinanu san tevir, tetajer kobbong orongwoskaploli pirres tevir. Ko inu ma sete mea-lik tetajer tevi kami. 8 Ko vinel evini iel,ololi pa nanu nga ni murongwos puloli ko,ni ejvi senta re nibek owomu etravi daronne netivtavien suk. 9 Nuwretun nuwraitevi kami, renge iel ngatan ngabes nennga paran parwerwer renge nospen ngamirres rengen, ie kele nanu nga nesevinngel muloli tevik parsupe suri ren, pivi ninow sen.”

Jutas eir nga pimaronge Iesu pian rengenevre devje nuval sen

10 Ko Jutas ne Iskariot evan ji batujinibb ne sulsulen nir nga pitkai kerasiIesu tevir. 11 Daron nga marunge nale sennga muwrair tevir, ko arir elep. Ko arlolirijrijen san tevi nga parlai nevöt sopontevi. Ko ni epejpej daron ngabe ko pirresrenge ni pitkai kerasi tevir.

Jinibb se Iesu eru orloli nanu jile artolilane terai nanen ne asien

12 Renge nabong womu ne niv nga ismijki rengen, nabong nga marevji nanurrum nga parsulir renge nanen ne asien,ko jinibb sen arsusi tevi ni arwera “Nu-mal, kumarong nga kem naban ngabe lenabloli lilane terai nga nik kuprroi nanenne asien rengen?” 13Koni owrai tevi jinibbsen eru, “Kamru koporan renge Jerusalem,ko koporsewute jinibb san ie nga muwosibotel nuwi san ngamuwun; ko koporvijurini. 14 Ko renge naim nga ni pian loloimrengen, kamru koporwerai tevi jinibb nenaim nen koporwera ‘Jinibb nevivisenienowra “Nibeni le loloim ne naim som ngaborroi nanen ne asien ren tevi jinibb suknir?” ’ 15 Ko mernen piviseni tevi kamrunaim nen loloim nen nga milep san ngamuto mare, nga nanu jile marto pa, mar-loli lilaner marres ren.” Ko ni okoni tweninuru orivel oran. 16 Jinibb sen nuru oriveloran renge Jerusalem, ko orlesi erpe nga nimuwrai tevi nuru pa. Ko nuru orloli lilanenanen ne asien oto terai.

Iesu owra tweni nga Jutas pitkai kerasi ni17 Renge nata mirivriv nen ko Iesu

evini tevi jinibb sen esngavöl drromoneru. 18 Ko daron nga marsakel marok-aanvajin e, ko Iesu owrai tevir owra “Nuwre-tun nuwrai tevi kami, kami san ko pitkaikerasi inu van renge nevre devje nuval suknir. Kami san nga kamaan tevik ngel.”19 Jinibb sen nir arunge lenglenge esij e,ko nir sisamis arsususi sisamise tevi ni,“Isi le? Inu ma ejki!” 20 Ko ni owrailweni tevir, “Kami ko san renge jinibb sukesngavöl drromon eru nga rramok-rrirrikorti renge bol ngel. 21 Inu Jinibb Mawosbean ko wor renge mijen erpe nga NaulOn muwrai suri inu, bemij ko wor rengen.Ko wi pisij ko renge mer nga pitkai kerasiJinibb Mawos. Erres pelak re mernen porobbong sete piak te pijki.”

Iesu orro tuloni nanen ne asien tevi nir22 Ko daron nga nir marok-urrurro

ngavilvil nanen sopon, ko Iesu ela niv

Mak 14:23 65 Mak 14:52ko otori. Ko olot owra erres tevi Atuasuri, obbri otvi ko esareni tevir, ko owra“Kaplai kapurroi, ngel evi nibek.” 23 Koni ela kele biles san, ko daron nga muwraerres jile tevi Atua suri musuw ko esarenitevir, ko nir jijle armini. 24 Ko ni owraitevir, “Nanu ngel evi inu drrak. Pisesersuri jinibb pilep, ko puloli rijrijen se Atuaputur. 25 Nuwretun nuwrai tevi kami,inu setemun numa-mini kele grep suwenejki mun, pian pijpari nabong nga ngoknga inu bea-mini vajin nga mimerr rengebatunvanu seAtua.” 26Kodaronngamarlajile nubo san ko arivare arivel van rengebotwen ne lolnai ne olip e.

Iesu owowrai nga Pita pivilvil ore puwrasete orongwose ni

27 Iesu owrai tevir, “Kami jile nolo kamipivitan suri inu. Suri Naul On owraiowra ‘Mian ko inu berevji pini mer ngamok-metmete sipsip, ko sipsip nir parivelsarrsarr.’ 28 Ko vitunen renge inu bemaurluwi kele renge mijen, ko bowowomurenge Galili terai kami.” 29 Pita owraitevi ni, “Rreknga lartul ngok ma nir nolorpivitan, ko inu ma sete nolok mia-vitante, ejki.” 30 Ko Iesu owra tevi ni, “Nuwre-tun nuwrai tevi nik, lelingen renge natamupong ngel puwomu mian ko nato pia-kokrout pivaru, nik kupvilvil orek pivatul,kupwera sete kurongwose inu.” 31 Pitaosur terter luwi tevi kele owra “Poro bemijtevi nik, ko sete numa-vilvil ore nik!” Konir jijle arwera erpok.

Iesu evan renge Getsemani olot32 Ko nir aran renge lat san nga nisen

Getsemani. Ko Iesu owrai tevi jinibb sennir, “Kami kaplik iel daron nga inu beanbolot.” 33 Ko ni ela Pita ko Jemes ko Jonarpitevi ni. Ko ni nolon etipatun ngarr or-rum, ornge lengleng esij elep. 34 Ko owraitevir, “Nolok ornge lengleng esij elep, erpebeap nawone bemij. Kami kaplik iel, kokapkulkulu metmet.”

35 Ko ni evel rujruj lingir sopon koesrapo van ngatan, ematur renge dan.Ko olot nga poro Atua orongwos pulolinanu nga renge mete nial nen nir parasirenge ni. 36 Ko ni owra “Apa” (erpeowra “Tata”), “nik kuloli wose nanu ngamusuw ngok. Wurru kupla tweni biles nenorongen nga misij ngel renge inu. Koejki, sete kuma-loli inu marongen suk, kokuploli ko wor pirpe nik marongen som.”37 Ko mian ko ni olwi kele vini jir, ko

elesi nir armaturrwel. Ko owrai tevi Pita,“E Saemon, nik kumaturrwel kele? Setekurongwos kupkulkulu renge mete nialpisansan? 38 Kami kapkulkulu ko wor kokaplot, nga puloli sete nanu parini par-rowrrow pelake kami. Nolor armerreni,ko niber armijmij.” 39 Ko ni evel lingir,olwi kele van olot owra malum nale ngamuwrair womu. 40 Ko mian ko daron ngamulwi kele vini ko elesir armaturrwel kele,suri meter arruwel. Ko nale nga parweraitevi ni ejki mun. 41 Mian ko ni evel keleevan olot jile musuw, ko olwi kele vini jirevi vatolin le vajin, ko owrai tevir vajinowra “Erres, kapmaturrwel vajin, kapmosipirres! Evter ko pa! Mete nial nen evini.Kaplesi inu Jinibb Mawos partekai kerasikvan renge nevre jinibb nga marsij nir.42 Kaptur imare, rrapiel van rraplesi mernga pitkai kerasi inu evini pa ngel mori.”

Devje nuval se Iesu arini arrul renge ni43 Momsawos daron nga mirij malum

e ko pa ko Jutas, san renge esngavöl dr-romon eru, evel ngavilvil vini, eptevi mel-ing jinibb nga milep. Artori nesip nuvalko betiluk nir. Arivel ji batu jinibb nesulsulen nir, ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir ko birterawarreng neIsrel nir vini. 44 Jutas, mer nga mitkakerasi ni, elngi pa nale jir osuw, owra“Mer nga ban jin borromji, ni evi mernenko. Kaprrul totoni piterter, kapiel tevi.”45 Mian ko renge daron nga mivini e, koevel momsawos pa Iesu ko evesane, koowra “Jinibb nevisvisenien,” ko orromji.46 Ko nir arrul renge Iesu, arwusi totonietingtingin. 47 Ko nir nga mutur moriebbong san ela nesipnuval sen ko etai jinibbnemajingen se batu jinibb ne sulsulen san,ko eta vasi boron devjen. 48 Ko Iesu owrailweni tevir, “Kami kamini tevi nesip nuvalko betiluk nir, ko kamrrul totonik erpenibb nga mivevna ko mokrevrevji pinpinijinibb nir. 49 Tetajer nomok-lik tevi kamirenge Naim On nomok-visviseni, ko kamisete kamrrul totonik te ejki. Ko ngelkamloli mirpel tevi inu nga puloli Naul Onpiplari.” 50Ko jinibb sen nir arwolu lingi niarivel, ko ni otur jer.

51Ko jinibb melakel san evijuri Iesu, seteori sunsun te ejki, ela bbong kalek san koelavlave. Ko sopor arrul ren. Ko arrulrursi, 52 ko arrul rrawe lavlav sen. Ko niowlu malmal, owlu lingir.

Mak 14:53 66 Mak 15:6Iesu otur womu renge no gortien ser

53 Ko nir arpitevi Iesu van ji jinibb ngamivi drromo batu jinibb ne sulsulen nir.Ko renge ie batu jinibb ne sulsulen nirko birterawarreng nir ko jinibb nevisvise-nien ne nale nesesreien nir arlik korti jin.54 Ko Pita evivitu suri ngasu jer, ko evanrenge lolo naworr nga muwlu ore naimse batu jinibb ne sulsulen nir, ko ni eanelik tevi lartul nga marmajing se drromobatu jinibb ne sulsulen nir. Ko etetli rengenabb nga min. 55 Ko batu jinibb ne sul-sulen nir ko nir nga renge gortien ser ngamarlik loloim arpejpej jinibb sopor ngaparongwos parkerkeris e nga parwera Iesuololi nanu nga misij san nga parlingi nirengemijen suri. Ko sete arongwos parlesisan, 56 suri ewretun nir elep arsupe nalegerisen nir nga martere ni renger, ko naleser sete arsorsan rragrrag te.

57 Ko mian ko jinibb sopor artur imareko arwera nale gerisen san van ren-gen, arkerkeris artere ni rengen, arwera58 “Kem namrunge nga ni owra ‘Inu bea-lokloksi Naim On se Atua nga ngel nganavermuloli, ko nabong pitul ko beli lweniminij kele san nga naver san sete pijparisopon.’ ” 59 Ko gerisen ser ngok nir kelenga marwerair sete arsorsan, arsisamispetpeti.

60 Ko drromo batu jinibb ne sulsulennir mutur imare livö rer, ko osusi teviIesu owra “Erpese nga nik sete kumwerananu san? Sev le ngel nir lartul ngel nirmartere nik surir ngel?” 61 Ko ni eperpernawon, sete owra lweni nanu san. Mianko drromo batu jinibb ne sulsulen erij keletevi owra “Erpese? Nik kuvi Mesaea, Atuanga rramok-surövi Natun mawos?” 62 KoIesu owra “Inu le. Ko kaplesi inu JinibbMawos bea-sakel renge Atua nga derterensen mutoe nevren rres. Ko bea-luwi renabor ne melrin vini.” 63 Ko drromobatu jinibb ne sulsulen nir ololar lenglengko errerrsi sunsun sen, ko owra “Erpeserrappej kele wor sopor nga parwera nalesopor? 64 Kami kamrunge pa nga ni mirijmelmelas ko musopsope pa Atua! Kokamrrorrmi erpese?” Ko nir jijle arwera“Ni erres renge pimij ko wor!” 65 Ko nirsopor arverae noltor e ni. Ko nir soporarsere ore meten ko arlumati ko arwera“Nik kuvi propet! Kupwowrai ta mer ngamulmati nik ngok. Isi ko?” Ko batu jinibbne sulsulen kele jinibb sen nir arvirrvirralilenglenge ni kele.

Pita evilvil ore Iesu owra sete orongwoseni

66 Renge naworr nga muwlu ore lauton nen, Pita oklik renge live laut nen.Ko nesevin san nga mok-majing se batujinibb ne sulsulen nir evini ie. 67 Ko elesiPita mok-tetli renge nabb ko owrai tevi,“E, sete nik kele kuptevi Iesu ne doNasretngel?” 68 Ko ni evilvil ore owra “Inunurrerrlenge, sete nurongwose nanu ngakumwerai ngok!” Ko ni esil ivare rengedevji evini vare ko ewit van otur rengemetali. Ko nato okokrout vesan.

69 Mian ko nesevin ne majingen ngaemteni kele Pita, ko owrai tevi nir ngamartur morie ni “Merel evi nir le san!”70Ko Pita evilvil ore kele eterter.

Mian ko vitunen beblen weli ma kolartul nga martur tevi arwerai tevi Pita,“Ewretun nik kuvi nir san. Nik kuvi meriGalili!” 71Ko Pita erij otot ojuji lenglengenmare ko owra “Nurrerrlenge merel ngakami kamsupe ngel!” 72 Renge daron ma-wos ngok ko pa, ko nato okokrout varwenkele. Ko Pita orrorrmi wos nale se Iesu ngamuwrai tevi ni, “Daron nga nato seteworpukokrout pivaru e ko, ko nik kupvilvil oreinupivaru.” Kongokdaronngamurrorrmiwose, ko ornge esij, ko eting.

15Iesu otur renge no Paelat

1 Renge rorpong susu, nat murrorrorrmalum, ko batu jinibb ne sulsulen nirarevei gortien san. Arkorti tevi birter-awarreng nir ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir, ko nir nga renge gor-tien ser jijle nir. Ko arloli nale san, arwerajinibb sopor paran parsere totoni Iesu, koparevei van ji Paelet. 2 Ko lartul nen niraran arevei Iesu vini ji Paelat. Ko Paelatosusi tevi ni owra “Nik kuvi Numal semeri Isrel nir?” Ko ni owrai lweni tevi,“Erpe nga kumwerai.” 3 Ko batu jinibb nesulsulen nir arwera gerisen elep van rengeni. 4 Ko Paelat osusi kele tevi ni owra“Erpese nik sete kumwerai nanu san tevir?Kuplesi nir arwera nanu elep artere nikrenger.” 5Ko Iesu setemun owra kele nanusan, ejki mun, ko ngok ololi Paelat etaole.

Paelat owra Iesu pimij ko wor6 Renge sia jile renge nanen ne asien

ngok, Paelat okmaronge jinibb san ngamilik renge naim ne nekaien pivel sis-arow, ngok poro parngoni isi tama san tevi

Mak 15:7 67 Mak 15:36ni. 7 Ko jinibb sopor arlik renge naim nenekaien, suri arevji pini jinibb sopor rengedaron nga martur imare ko marval teviGavman. Ko san renge nir nisen Barapas.8 Ko delung nga milep arini ji Paelat koarngoni tevi ni nga ni puloli tevir pirpenga tetajer mok-loli. 9 Ko Paelat owrailweni tevir, “Kami kammarong nga inuborpaji tweni numal se meri Isrel nir tevikami nga ni pivel sisarow?” 10 Suri niornge renge niben nen, ko orongwose ngabatu jinibb ne sulsulen nir arlingi Iesu vanrenge nevren suri nalol leplep ne lolarenser kobbong. 11 Ko batu jinibb ne sulsulennir aron tertere delung nir nga nir parn-goni ma Barapas tevi ni nga ni pimarongetevir. 12 Ko Paelat erij welir kele, owraitevir, “Ko kami kamwera inu bololi sevtevi mer nga kami kamveruse numal semeri Isrel nir?” 13 Ko nir arkail, arweraieterter kele van mare arwera “Kuprrulonini renge nai pelaot!” 14 Ko Paelat owralweni tevir, “Erpese? Ni ololi nanu ngamisij sev?” Ko nir arkail kele wor etertervan mare wor, arwera “Kuprruloni rengenai pelaot!” 15 Paelat emrreni puloli nolojinibb nir parres. Ko orpaji Barapas evelsisarow, ko owrai tevi jinibb nuval sen nirparvirrali Iesu. Ko ni etkai elngi rengenevrer nga parruloni renge nai pelaot.

Jinibb nuval nir arpitevi Iesu ko arsopsope16 Ko jinibb ne nuval arpitevi tweni

Iesu van renge naworr nga muwlu rralenaim se Paelat e nga nisen Praetoriam.Ko arverus kortoni jinibb nuval jile nirarini jir. 17 Ko nir arloli ori sunsun sannga nulsen musongsong mirpe sunsun senumal, ko arjali nuvan moku san erpenuvan se numal ko arlingi renge batunori. 18 Ko arij kerkerasi ni arwera “Erreswor, Numal se meri Isrel nir!” 19 Ko arlamavir ko arvirrali batun e, ko arveraenoltor e, ko arjipa ngatan jin arlotoe, ar-sopsope. 20Ko daron ngamarsopsop jile nimusuw, ko arla tweni sunsun sen ngamuringa musongsong ko arla lweni sunsun sennga mok-uri wor ko arloli ori lweni. Koarpitevi tweni van parruloni re nai pelaot.

Arwuse Iesu renge nai pelaot21 Ko renge sel arlesi meri Saerin san

nga mivi tata se Aleksanta ko Rupas, ninisen Saemon. Evini owra pisip asi nirpian ngaim e, ko nir aron tertere ni arwera

puwosi nai pelaot se Iesu. 22Konir arpiteviIesu van renge lat san nga nisen Golkota,nga muwra puwra mirpel, Lat ne bongur.23 Ko nir arla norro san nga markisi tevimir nga puloli niben parpurus ko setepurnger parerer. Ko ni sete emni te, ejki.24Ko nir arruloni Iesu renge nai pelaot. Koartutweni sunsun sen evses nir, ko artuwdaes suri, arwera parlesi renge nir sisamista nir si nen pia-lai. 25 Evi mete nialesiw renge rorpong nga marruloni Iesurenge nai pelaot. 26 Ko renge niriv ngamuto pelaotmare aruli tweni nale sanngelsuri nga marevji pini ni: NUMAL SE MERIISRELNIR. 27Konir arruloni kele jinibb erungamorok-vevna komorok-revrevji jinibborpitevi ni, arruloni tuwen renge nevrenrres ko arruloni tuwen nen renge nevrenmair e. 28 [Ko ngok Naul On evini eplaringa muwrai mirpel, “Ko ni arloli tevi nierpe jinibb nga misij san.”]I

29Ko jinibbngamarasasi renge sel arijrijmeten ko arbbölbböleni batur, arwera “Ai!Nik nga le kumwerakuplokloksi Naim On ko nabong pitolin kokupili lweni kele! 30 Kuploli lweni ta nikta we kupmaur, ko kupjubbul renge naipelaot ta we, kupini ngatan e!” 31 Batujinibb ne sulsulen nir ko jinibb nevisvise-nien ne nale nesesreien nir, nir kelearsopsope ni arwerwera lululweni tevir,“Ni okloli jinibb minij nir armaur, ko nisete bbong ololi lweni ni emaur niko!32Rraplesi ta Kristo Numal se meri Isrel nirpujubbul renge nai pelaot vini ngatan e, kokerr pilesi ko puosuri ni vajin.” Ko laru ngamarruloni nuru tevi ni renge nai pelaot,nuru kele orij esij tevi ni.

Mijen se Iesu33 Renge levial mawos daron nga nial

muwosput e, ko nat emalik renge vanujijle nir ejpari mete nial itul sopon. 34 Korenge mete nial itolin nat mirivriv vajinko Iesu ekail drrelan elep van mare owra“Eloi! Eloi! Lama sapaktani?” nga muwrapuwra mirpel “Atua suk Atua suk, erpesekumiel lingik?” 35 Ko jinibb sopor ngamartur renge lat nen arunge nale ngoknga ni muwrai ko arwera “Kaprunge, nieveruse Elaeja ko.” 36 Ko jinibb san owluvan ela nalum, ko elngi re venika ngapujmi puwun ren ko elai elngi re mavir,ko esareni van mare renge jingo Iesu. Ko

I 15:28 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Mak oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Mak 15:37 68 Mak 16:15owra “Kaplinglingi, rraplesi ta poro Elaejapivini ko pujri tweni vini ngatan e.” 37 KoIesu ekail drrelan elep lengleng ko osrowpini, emij. 38 Ko kalek nga murrul orelat nga muon renge Naim On eteri rengengatan ejpari mare devjen erue. 39 Batunne jinibb nuval nir otur mawose Iesu non,ko daron nga milesi ni mimij mirpok, koowra “Ewretun merel evi Atua Natun.”

40 Nesevin sopor nir Merri korti nuru,Merri ne Maktala ko Merri nga Jemes ngawelili, ko Joses tasu se nuru, ko Salome,arok-tur ie ngasu wor sopon. Ko arok-kulu van arok-meteni. 41 Nir arok-vijuriIesu rengeGalili, arok-pitevi ni rengenanunir. Ko nesevin minij kele wor elep ngamarvijuri suri ni vini renge Jerusalem e.

Josep etevni Iesu42 Nat erivriv pa vini, nial evan ngatan.

Ko suri nabongnen evi nabongngamarok-eseser ren, ko poro nial piwaj pini vajin koosuw, nabong on ko, setemun san orong-wos puloli mun nanu san, niko 43 Josepne Aramatia evan loloim ji Paelat. Seteemtutu te, ongoni tevi nga pilai nibe Iesu.Josep nen evi jinibb san nga nir martorirenge gortien ser mirres, ko ni kele ok-tirive nga pilesi batun vanu se Atua pivini.44 Paelat etaole nga murnge nga Iesu emijpa osuw, ko everuse batun ne jinibb nuvalnir vini jin, ko osusi tevi ni owra “Emijpa pareng ko sopon, rreknga?” 45 Kobatu jinibb ne nuval owra “O-o, emij paparpareng ko sopon.” Daron nga Paelatmurnge lilane jile e mirres jin musuw koemarong vajine nibe Iesu tevi Josep pianpuwosi. 46 Ko Josep evan owli kalek ngamiraprap nga mimalum mirres san, koolwi vini ojri tweni nibe Iesu vini ngatan,ko onbe ore kalek nen e. Ko owosi vanelngi renge nevöt san nga martai jile panolonmutoe, ko eitini nevöt ngamilep sanoto ore metali nen. 47KoMerri ne Maktalako Merri nga tasu se Joses orlesi lat ngamarlingi nibe Iesu rengen e.

16Nolo nevöt oto kiskis ko Iesu emaur luwi

renge mijen1 Mian ko mijpari renge mevinen vajin

natmirivriv, nial ean ewaj pini, ngok Sapatosuw ko vajin, ko Merri ne Maktala koMerri nga tasu se Jemes ko Salome aranvajin arwuli rao nai sopor ngamapu suwermirres, ngok nga paran parsesei renge ni

niben. 2 Mevinen vajin renge rorpongsusu malum daron nga nial mia-meraeje renge nabong womu nen ne wik, konir armermera tweni paran renge dubb.3 Marivel renge sel ko arok-werwera lu-lulweni tevir, “Wurru, si le pitini tweninevöt tevi kerr warreng?” 4 Ko moromarkulu tawij imare ko arkulu pej nevötnga, setemun arlesi, san eitini tweni panevöt nga milep temijpal nga. 5 Ko arsilvan renge lolo dubb e, ko arlesi melakelsan nga muri sunsun nga muow raprapmisakel renge devjen nga van re nevrerrres e. Ko armetutu lenglengen e. 6 Koowrai tevir, “Sete kapmetutu te! Nurong-wose kami kampej Iesu ne doNasret ngamarruloni renge nai pelaot. Ni ejki iel. Niemaur luwi pa renge mijen. Kapmeteni talat nga marlingi mimatur rengen. 7 Kamikapiel ma kapan, kapwerai tevi jinibb sennir ko Pita, nga ni puwowomu terai kamirenge Galili, ko renge ie kami kapa-lesi nirengen.” 8 Ko arsil ivare renge dubb koarwolu lengleng, arwolu lingi, suri aririrko bbösa evan renger. Ko sete arwera nalesan tevi jinibb san.

Iesu eplari ji Merri ne Maktala9 [Ko renge rorpong susu renge nabong

womu newik, daron nga Iesumimaur luwirenge mijen e, ni eplari womu ji Merrine Maktala, vin nga nemin nga marsijebut marsisilvi ni ko Iesu muoji twenirren. 10 Ko vinnen evan ko owrai tevi nirsopon nga marok-pitevi Iesu nga martaurkomarok-tengsi nimarrorrmi. 11Kodaronngamarunge nga nimimaur luwi koMerrimilesi, ko sete arosuri te, ejki.

Jinibb se Iesu eru orlesi ni12 Vitunen renge ngok, ko Iesu eplari

kele ji jinibb eru orlesi ni renge daron ngamorivel lingi ngaim. 13Ko nuru orivel vanorwerai tevi nir jijle, ko nir sete arosurikele nale se nuru.

Iesu eplari vajin ji jinibb sen esngavöldrromon san (11) arlesi ni

14 Ko vitunen Iesu eplari kele ji jinibbsen esngavöl drromon san, renge daronnga marsakel maraan e. Ko ni otortorirsuri norrorrmien ser sete otoe ko setemarosuri lartul nga marwerai nga mar-lesi ni mimaur luwi renge mijen. 15 Koni owrai tevi jinibb sen nir owra “Kamikapiel kapan renge vanu ngamusuw ngok,kapwerwer renge nospen nga mirres suk

Mak 16:16 69 Mak 16:20tevi jinibb jijle ngamusuwngok nir. 16 Mernga muosuri ko mipaptaes, Atua pia-lamauren tevi; ko mer nga sete muosuri,Atua pia-tor vitrangi. 17Nelesien ngel nirparvijuri suri lartul nga marosuri. Rengeinu nisek nir paroji tweni demij rengen,ko parongwos parij nale nga marmerr nir.18Nir parwosi numet ko parmini nuwi ngamisij, ko sete purongwos pulolir parmije. Ko parongwos parlingi nevrer re jinibbnga marmesi, ko jinibb nga marmesi nennir parres luwi.”

Iesu olwi van renge melrin e19 Ko daron nga Numal Iesu mirij jijle

tevir musuw, ko vitunen vajin ko Atuaelai Iesu van renge melrin e, ko ni esakelrenge Atua nevren rres. 20 Ko jinibb sennir arivel aran arwerwer renge vanu ngamusuw ngok. Ko Numal emajing tevir,ololi nelesien elep nga marviseni nga naleser evi weretunen.]J

J 16:20 Nale nga muto re nolo [ ], ngok meten 9 ejpari 20, rrek sete Mak oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga mulitweni kopi san ne naul ngel.

Luk 1:1 70 Luk 1:17

Nospen nga Mirres se IesuKristo nga

LUKMuliBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriNaul ngel, ne nospen nga mirres se Iesu

Kristo nga Luk muli, ospe suri Iesu, ngani evi jinibb nga Atua muloli rijrijen sentevi meri Isrel nir tuwi, nga ni muwra pia-koni vini nga pila mauren tevi nir ko tevijinibb ne iel ngatan jijle nir. Luk oli twenire naul sen ngel nga Iesu ngok, Nemin seAtua everuse nga “puwrai tweni nospennga mirres sen tevi beres (puaman) nir.”Ko iok ko ololi rramlesi nospen nga mirresnga Luk muli, owun saute jilweren ngamarviseni nga Atua okrrorrmi lenglengenjinibb nir nga marlesi norongen nga misij.

Luk nga muli naul ngel oli naul minijkele san nga nisen “Majingen se Aposolnir.” Naul ngok ospe suri jilweren ngamarpelari vitu re daron nga Iesu mianmare re melrin e.

Jilweren sopor arpelari re naul ngel kiskobbong, ko sete arto re naul itul ngok nenospen nga mirres se Iesu Kristo (Matiu,Mak ko Jon). Ngok jilweren nga muspesuri anglo nir marlai nubo (2:13,14), konga muspe suri nir nga marmetmet sipsipnga maran parlesi Iesu daron nga miak e(2:8-20), ko nga muspe suri daron nga Iesumivi melakel malume ko mian re Naim On(2:41-50), ko nale rrongrrongvi ne meriSameria nga mirres ngok (10:25-37), konale rrongrrongvi ne melakel nga mutorjabble sel (15:11-32).

Nanu ngamarlelep nga Lukmuspe surirmilep re naul ngel erpe loten, Nemin On,majingen se nesevin nir nga marwilwil seIesu, ko ospe suri kele nga Atua orongwosepitlasi tweni nololien se jinibb.

Etipatun1 Selek Teopilas, jinibb elep pa arpelak

arwera paruli tweni jilweren ne nanu ngelnir nga marpelari ji kerr ngel nir. 2 Erperenge womu jer nen, nir arlesi renge me-ter ko aruli tututweni nale nen nir rengenaul, ko arwerair tevi kerr. 3Ko inu nulesievi nanu nga mirres nga inu kele boli

tututweni nale nen nir renge naul tevinik. Suri inu nomok-meteni suri nanungel nir bonevis le wor, ko nurongwos bolisurir tevi nik pimawos; 4 ko puloli nga nikkuprongwose nanu nga marvisvisenir tevinik arivi weretunen temijpal.

Anglo owra tweni nga Jon Baptaes piak5 Nanu ngel nir arpelari renge daron se

Erot, renge daron nga mivi numal rengeJutia e. Ko renge daron nen jinibb nesulsulen san elik rengen, nisen Sekaraea.Ni evi san renge meling jinibb ne sulsulense Apaeja. Ko nesen sen Elisapet, ni keleevi metka se Eron san. 6 Nuru korti orivijinibb nga mormawos mirres renge noAtua. Orivellilane renge nale nesesreien se Atua nir konale nesesreien nir. 7Ko nuru korti orterapa osuw, sia se nuru elep pa. Ko Elisapetkele evi nesevin nga mimer, sete evasus,ko ololi natu nuru ejkie.

8 Mian ko ejpari daron se Sekaraeagortien sen nir nga parloli majingen ngajinibb ne sulsulen nir marok-loli rengenabong jile renge Naim On se Atua. Koni kele evan. 9 Ko nir arwirr daes erpemurrun se jinibb ne sulsulen nir, nga par-lesi nir si nen ko nga pian pusli nanu ngamapun mirres renge naworr; ko daes or-rum mawos re Sekaraea. Ko ni evan rengeloloim on se Atua nga pusulsul. 10 Delungartur jer vare, parlot renge daron ngananu nga mapun mirres pin e.

11 Ko Sekaraea etaole anglo se Iova sanerrmali jin, ko otur renge nawot van rengedevjen rres e. 12 Ko daron nga Sekaraeamilesi, ko nolon opotpot lenglengen eko emtutu elep. 13 Ko anglo owrai tevi,“Sete kupmetutu, Sekaraea; Atua orngeloten som, ko nesen som pivesi nik na-tum norman san. Ko nik kuplingi nisenpiwaji Jon. 14Nik kuprunge pirres ko kupirpilep daron nga ni piak. 15 Ko ni poropilep vajin ko pivi jinibb nga milep rengeno Numal. Ko sete pimni norro rreknganuwi nga miterter, pijki. Ni puwun sauteNemin On tetajer, pitipatun renge daronnga tasu sen pivesi e. 16 Ni puloli meriIsrel nir pilep parieni lweni van ji IovaAtua ser. 17 Ko ni puwowomue Mesaeanon renge nemin ko derteren se Elaeja, kopirieni lweni tata ser nolor pirieni lwenivan ji natur, ko parresrres luwi tevir. Konir nga sete marosuri parivel vajin rengenorongwosien se nir nga marmomsawos,

Luk 1:18 71 Luk 1:52ko puloli lilane jinibb nga martiriv teraNumal nolor pirres.” 18 Ko Sekaraea owraitevi anglo owra “Inu borongwos nanu ngelnir pirpese? Suri inu nuvi birtera pa, konesen suk kele sian elep pa osuw.” 19 Koanglo erij luwi tevi owra “Inu nuvi Gaprielnga motur renge no Atua, ko ni okoniinu nga bowrai tevim nospen nga mirresngel. 20Ko kuplesi, nik kupivi nabbut, setekuprongwos kuprij kupwera nale pisan,pitipatun lelingen ngel ko pijpari daronnga nanu ngel nir para-pelari e. Suri nganik sete kuosuri nale suk nir, nga para-pelari renge nabong nen mawos.”

21 Ko renge daron nen artirive Sekaraea,ko arwera “E, erpese nga ni milik miprivmirpok renge Naim On se Atua?”, ko ngokololi bbösa elair e. 22Marok-tiriv mian koni eivare renge Naim On vini vare e. Ko evinabbut, sete orongwos pirij. Ko ewirrleninevren tevir; ko nir arongwose nga ni elesinemin san renge Naim On. 23 Mian konabong ne majingen sen nir osuw, ko niolwi van renge naim sen e.

24 Mian ko nabong sete elep munko nesen sen Elisapet ejien. Ko ok-liktepi malume ejpari navöl elim, ko owra25 “Nurongwose vajin nga Numal ko orror-rmi inu, ko niko ela tweni vajin nanu ngajinibb nir marok-meteni inu suri.”

Anglo owra tweni nga Iesu piak26 Ko Elisapet navöl sen ouwon easi

osuw, ko Atua okoni kele anglo Gaprielevan renge ngaim nga milep san rengeGalili, nisen Nasret. 27 Ni otori nale ngapian puwrai tevi nesen melakel san nganisen Merri. Merri nen setewor normansan evan jin, ko arwera pilik ji mer san nganisen Josep, nga mivi metka se Devet san.28 Ko anglo evan ji Merri renge loloim senko owrai tevi ni, “Erres, nik kupir. Numalololi erres tevimko eptevi nik.” 29KoMerrinolonopotpot e ko orrorrmi karkare rengenale nga anglo muwrai ngok, owra “O, sevle ngel?” 30Ko anglo owrai tevi ni, “Merri,sete kupmetutu, suri Atua erres tevim.31 Ko kuplesi, nik kuptetaur, ko kupa-wosinatum norman san. Ko kuplingi nisenpiwaji Iesu. 32 Ni pivi Jinibb nga milep koparveruse Atua ne Drromsen Mare Natun.Ko IovaAtuapuloli ni piviNumal pirpe apusen Devet tuwi. 33 Ni pivi Numal rengemetka se Jekop nir tuwi ngok vini. Kobatun vanu sen sete purongwos pusuw.”34 Ko Merri owrai tevi anglo owra “O, ko

inu sete nuvijuri wor norman san, ejki. Konanu ngel putoe pirpese le?” 35 Ko angloowrai lweni tevi Merri owra “Nemin Onko pivini jim, ko derteren se Atua ne Dr-romsen Mare pivini pisalsal orem. Ko surinanu ngel, jinibb parwerai bipi nga miakOn, ko evi AtuaNatun. 36Ko kuplesi niakensom Elisapet. Ni evi nesevin nga mimer,ko etra pa evi lekter osuw; ko etetaurvajin lelingenok, navöl sen ouwon le ngelvajin. 37 Suri sete nanu san rragrrag ngaAtua sete orongwos puloli.” 38 Ko Merriowrai tevi “Inu nuvi nesevin ne majingense Numal lebbong, ko erres kobbong, putopirpe nga nik kumwerai ngok.” Ko angloevel lingi ni.

Merri evan oklue Elisapet39 Ko renge vitunen vajin, Merri ewit

ngavilvil van renge botwen nga ngaim ngamilep san ne Jutia muto rengen. 40 Ko esilvan renge loloim se Sekaraea e, ko owra“Erres” tevi Elisapet. 41Ko daron nga Elis-apetmoka-rungenale seMerri, ko bipi ngamimatur renge depain eir ko ewrrir rengedepain, ko Elisapet owun saute Nemin On.42Ko ekail drrelan elep van mare, ko owra“Atua erij erres surim renge nesevin minijnen jile nir, ko erij erres suri bipi ngakumsoloi renge depaim! 43 Ko erpese tasuseNumal sukmivini milesik? 44Kokuplesi,daron nga inu mornge nale som, ko bipinga mosloi renge depaik eir e ko ewrrire. 45 Neiren renge nik, suri nga kumosurinale nga Numal mukoni anglo sen muwraitevi nik piplari.”

Merri osrövi Atua46 Merri owra 47 “Renge mauren suk

totoklai nusrövi Atua ne Drromsen Mare.Ko nemik eir suri Atua ngamoklai maurentevik, ko nga murrorrmi inu milep. 48 Surini orrorrmi terai inu nga mevi nesevinne majingen sen ko nga mevi nesevin ngawelili jer. Ko renge lelingen ngel ko tuwingok vini jinibb parveruse inu nesevin ngaAtua milai neiren tevi, 49 suri nanu ngamilep nga Atua nga derteren sen milepmuloli tevi inu. Ni nisen On. 50 Evisenimerrenien sen tevi nir nga marmetutueni renge dul nga tuwi pa ko nga lelingenngel ko nga para-vini kele. 51 Eviseni dert-eren sen tevi delung arlesi. Ololi nir nganolor mian mare arsarr suri norrorrmienser. 52 Ni ela tweni nir nga marivi numalnga marlelep renge nai seksakel ser ngamarsakel rer aran ngatan, ko ok-susi lartul

Luk 1:53 72 Luk 2:7nga maran ngatan van mare. 53 Jinibb nganumer miajir, ni ololir arup erres. Kojinibb nga joror milep, ni okoni twenir ar-totori nevrer kiskis arivel. 54Otori rijrijensen nga muloli tevi apu se kerr nir ngatuwi pa, ko orrorrmi kerr meri Isrel, nijinibb sen nir, 55 erpe nga muwrai pa teviapu se kerr nir, ko Epram, kometka sen nirnga para-vini vitunen suri ni, pian pijparituwi ngok vini.”

56 Ko Merri elik tevi Elisapet erpe navölitul sopon, ko evel olwi kele van rengengaim sen e.

Jon Baptaes eak57 Mian ko ejpari nabong nga Elisapet

puwosi natun e, ko ni evasus; ko natun evinorman. 58 Ko selen nir ko niaken sen nirarunge nga Numal muloli mirres tevi ni konga murrorrmi ni, ko nir arir elep tevi.

59 Mian ko ejpari bongin owil, ko nirarini nga parloli ni pian renge movilparevji parloli ni pilalos. Ko arwera par-lingi ni nisen piwaji kele tata sen Sekaraea.60 Ko tasu sen owra “Ejki! Ni nisen piwajiJon.” 61Konir arwerai tevi ni, “Ko nik. Setemetka som san ewaji nais ngel.” 62 Ko nirarij e nevrer tevi tata sen nga ni puwranisen piwaji isi. 63Ko Sekaraea owra parlananu nga marok-ulul ren san tevi ni. Arlaitevi, ko ni oli nisen owra “Ni nisen piwajiJon.” Ko nir jile artaole. 64Ko renge daronmawos nen ko pa erij luwi, ko osrövi Atua.65 Ko nir nga marlik mori ni armetutu,ko bbösa elair e. Ko nospen nen arsuperrale ngaim nga marto rrale botwen neJutia e nir. 66 Ko jinibb jile nga marungenospen ne bipi ngel arrorrmi renge nolorko arwera “Bipi ngel pia-ivi bipi nga pia-irpese le?” Suri oto limjer ngel nga Atuane Drromsen Mare derteren sen eptevi.

Sekaraea Nemin On esilvi ko evi propet67 Ko tata sen Sekaraea Nemin On evini

esilvi, ko owun saute. Ko erij erpe propetowra 68 “Kerr rrapsurövi Atua se kerr meriIsrel nir. Suri ni evini oklue kerr jinibb sennir, ko orpaji tweni kerr rramiel sisarowvajin. 69 Elai jinibb nga derteren sen milepsan tevi kerr nga pila mauren tevi kerr; nievi metka se Devet san. 70 Erpe Atua owraipa tuwi renge jingo propet on sen nir, 71nierijrij pa nga pijnge devje nuval se kerrnir renge kerr, ko pirvei tweni kerr rengenevre nir nga marungasi kerr nir. 72 Ko nieviseni merrenien sen mawos apu se kerr

nir nga tuwi, ko orrorrmi suri rijrijen onsen.73 Ololi rijrijen nga miterter renge ni nisentevi apu se kerr nga tuwi Epram. 74 Ewertelasi tevi ni nga ni pirvei tweni kerr rengenevre devje nuval se kerr nir, ko kerrrraploli majingen sen nga sete rrapme-tutu rragrrag vajin pijpari nga rrapa-mij.75 Rrapivi jinibb on sen ko rrapivi jinibbnga mumomsawos mirres renge ni nonrenge nabong jile renge mauren se kerr.76 Ko nik bipi suk, parveruse nik nisemkupwaji Atua ne Drromsen Mare propetsen; suri nik kupwowomu renge no Nu-mal nga kuploli lilane sel sen. 77 Kupwertelasi sel sen limjer tevi jinibb sen nir, ngaAtua pitlasi tweni nololien ser ko parmaur,78 suri merrenien nga milep se Atua sekerr. Ni pukoni moron ne melrin pivinipuklue kerr, 79 ko pimor vaseni nir ngamarlik tongmalik renge namol ne mijen;ko puloli bela kerr parivel renge sel nedemat.”

80 Ko mian ko nanwarreng nga eleprujrujma renge niben ko norrorrmien sen,renge nga pimajing se Atua. Ko tetajerok-an ok-lik renge lolo merwer ok-tirivenabong nga ni pia-vini limjer renge nomeri Isrel nir.

2Iesu eak

1 Renge daron nen batu numal se meriRom nir nga nisen miwaji Sisa Okas-tas elngi nale nesesreien san, emrrenipareve jinibb jijle nga ni mimetmete nir,purongwose nir evis totoklai. 2 Ngel evisensas nga womu nen, renge daron ngaKwaerinias mivi numal nga milep rengeSiria. 3 Ko niko renge wosenen jinibb jijlearlulwi wor van rengevanu ser e, nga norman nir paruli niserrenge naul renge ngaim ser mawos.

4 Ko ngok niko Josep evel lingi ngaimne Galili san nga nisen Nasret, lat ngamilik e, ko evan renge ngaim ne Jutia sannga nisen Betliem. Ie evi lat nga numalDevet miak e rengen tuwi. Ko niko Josepmulwi wor van ie, suri ni evi metka ngamiplari renge metka se Devet san. 5 Josepeptevi nesen sen Merri, nuru oran ngaparlai nise nuru. Orlik korti ma, ko Josepsetewor ean jin. Ko Merri otomori papivesi natun. 6Ko renge daron nga morlikrenge Betliem e ko evi daron mawos ngaMerri puwosi bipi sen e. 7 Ko ni evesi

Luk 2:8 73 Luk 2:35womue natun norman eak rrongvi. Ko niela kalek ngamimalum mirres ko onbe oree, ko evetri ematur ngatan rengenarov sannga marok-wungani nanu rrum nir ren-gen. Suri naim nga jinibb marlik rengerloloim nen nga markel ototvi sete evternir, ko lat nga nuru porlik rengen ejki.

8 Ko renge lat nen jinibb ne ngaim nensopor arlik orsel arok-metmete sipsip serrenge nat nga mupong nen. 9 Ko anglo seIova san evini eplari jir, ko nosrövien seIova omor rrerraler; ko nir armetutu elep.10 Ko anglo owrai tevir, “Sete kapmetutute pijki! Kaplesi, inu nuvini tevi nospennga mirres nga bowrai tevi kami, nga pilaineiren nga milep temijpal tevi jinibb jijlenir. 11 Renge lelingen ngel, renge natamupong nga ngel, renge ngaim ngel se De-vet, bipi san eak rengen nga pilai maurentevi kami. Ni evi mer nga Atua mirijrij ngapukoni, ni evi Mesaea ko Numal. 12 Nanungel le pivi nelesienngapiviseni tevi kami:kami kapan ko kaplesi bipi san nga mar-nube ore kalek nga mimalum mirres e, komarlingi mimatur ngatan renge narov ngamarok-wungani nanu rrum nir rengen.”13Daronmawos nen ko pa anglo ne melrinnir arini arpitevi anglo nen, ko arla nubo,arsurövi Atua ne Drromsen Mare, arwera14 “Nosrövien pian ji Atua ne DrromsemMare! Ko renge iel ngatanngel demat putorenge jinibb se Atua nga ni mimrrenir.”

Jinibb ngamarok-metmete sipsip nir aranBetliem

15 Mian ko daron nga anglo marivellingir e marluwi vajin van renge melrine, ko jinibb nga marok-metmete sipsiparwerwerai tevir, “Kerr pian ta Betliemrraplesi ta nanu ngamiplari ngel nga Atuamuwrai tevi kerr.” 16Ko nir arwit lenglengvan; ko arlesi Merri ko Josep ko bipi nennga mimatur renge narov nga nanu rrumnir marok-wunganir rengen. 17 Ko daronnga marlesi jile bipi e, ko arsupsupe tevijinibb nir sev nga anglo nir marwerai tevirsuri bipi. 18 Nir jijle nga marunge nalengel nir nga jinibb nga marok-metmetesipsip marsupe suri tevir artaol lenglenge.19 Ko Merri otori totkoni jile rijen nennir ko elngir renge nolon, orrorrmi surireterter. 20 Ko jinibb nga marok-metmetesipsip arlulwi, ko arsurövi Atua, arweraerres tevi ni renge nanu jile nga marungekomarlesir mirpe nga anglo muwrai tevir.

21 Mian ko bipi nen bongin owil, omom-sawos bongin nga parloli pian renge bae e,ko arloli evan renge bae. Ko arlingi nisenewaji Iesu, nisen nga anglo milngi womuemian ko vitunen vajin ko Merri mia-soloi.

22 Mian ko ejpari daron momsawos nennga Josep ko Merri porloli murrun nganale nesesreien se Moses muwrai nga pu-loli nuru porwokwok re no Atua ko jinibb,ko orwosi Iesu van renge Jerusalem ngaporla lweni tevi Iova. 23 Erpe aruli rengenale nesesreien se Iova, “Bipi norman jilenga miak rrongvi womu nen e aron, arivise Iova.” 24 Ko porloli sulsulen pirpe nganale nesesreien se Iova muwrai parlai:“Wumer pieru, rreknga daro pieru.”

Simeon elesi Iesu renge Naim On se Atua25 Ko birtera san elik renge Jerusalem

renge daron nen, nisen Simeon. Ni evibirtera nga mumomsawos mirres, ko evijinibb se Atua nga mimtutu ko etriv teraipilesi mer nga pilai mauren tevi meri Isrelnir. Ko Nemin On se Atua eptevi ni,26 eviseni tevi ni nga ni sete pimij mun,pilesi mun Mesaea se Iova nga mirijrijepuwomu. 27Ngok Nemin On eptevi ni vanrenge Naim On se Atua. Ko re wosenenmawos ko pa tasu se bipi ko tata sen or-sale Iesu vini renge Naim On nga porlolisulsulen tevi ni pirpe nga nale nesesreiense Atua muwrai. 28 Ko Simeon elesi bipi,ko owosi esale rengenevren koosrövi Atuaowra 29 “Lelingenok kuplinglingi jinibb nemajingen som vajin pivel renge demat,pirpe nale som muwrai. 30 Lelingen ngelmetek elesi jinibb som nga pia-la maurentevi jinibbnir 31erpenganik kumloli lilanerenge no jinibb jijle ne iel ngatan nir.32 Moron nga pimor vaseni jinibb jijle nevare nir, ko pivi nosrövien se kem meriIsrel nir nga namivi jinibb som.” 33 Ngoktata sen ko tasu sen ortaole nale ngamuwrair ngok nir suri ni. 34Ko Simeon erijerres suri nir; ko owrai tevi tasu sen Merriowra “Kupmeteni! Atua otobbtobbue bipingel nga pulokloksi meri Isrel pilep parvi-tan, ko pisa raji lweni nir pilep. Ko pivinelesien nga meri Isrel pilep parij tere.35Ko ngok niko pimor vaseni norrorrmiense jinibb pilep nga marok-silvenir martoteptepi parto limjer vajin. Ko nik nolompurnge pisij pirpe nesip nuval nga musorenge devjen korti misari rrurrngi nolom.”

Ana elesi Iesu renge Naim On

Luk 2:36 74 Luk 3:836 Ko renge daron nen lekter san evi

propet, nisen Ana. Ni evi natu Panuel koevi metka se Aser san. Bonevis, daronnga mivi nesen melakel kobbong, ko elikji diwen sen; ko orlik sia ebut, ko diwensen emij lingi. Ko otur nawon sia eleplengleng. 37 Sian evi ngavöl owil drromonivij (84) vajin. Ko sete elinglingi Naim Onnabong san. Renge rorpong jile ko rivrivjile okorti tevi nir ngamarok-lot komarok-linglingi nanen suri. 38Ko Ana evini rengeloloim ne Naim On renge daron mawosnga Simeon mirij mirres suri bipi e. Koomurrarrong suri nale nga muwrair suribipi ngel, ko owra erres elep tevi Atua suri.Ko ospe suri tevi jinibb jijle nga martirivtera Atua pitlasi tweni meri Isrel nir.

Merri ko Josep orwosi bipi arluwi vanNasret e

39 Merri ko Josep orloli nanu nga nalenesesreien se Atua muwrai jile, ko orwosibipi arluwi van renge Galili e renge ngaimser Nasret. 40 Ko bipiwarreng nen eleprujruj ma, ko jin eterter, ko owun sautenorongwosien. Ko Atua erij erres suri ni.

Iesu evan renge Naim On se Atua daronnga mivi nanwarreng malum e

41 Renge sia jijle tata se Iesu ko tasusen orok-pitevi nir nga marok-an rengeJerusalem nga marok-tori nanen ne asien.42 Daron nga Iesu sian mijpari esngavöldrromon eru malum e ko tata sen ko tasusen orpitevi ni nir kes aran renge nanenneasien, erpe tetajermarok-loli. 43 Mian ko ejpari nabongnga marlingi nanen ne asien puto rengerarsuw, ko jinibb artipatun arlulwi vanrenge ngaim ser e. Ko Iesu elik jer rengeJerusalem; tata sen ko tasu sen sete orong-wose nga ni milik jer. 44Orrorrmi rrekngani eptevi pa meling ne jinibb nga ngoknen sopor nga marlulwi van renge ngaimser e. Mian ko otomori pivi vajin nabongtotoklai san, ko ortipatun orkulkulu pejrenge metka ser nir ko seler nir, 45 ko seteorlesi te ejki. Mian ko orluwi kele vanrenge Jerusalem e, orpej kele. 46 Mianko renge nabong itolin vajin ko orsekairenge Naim On se Atua, milik tevi jinibbne nevisvisenien se meri Isrel nir, ko ok-murrarrong nir ko ok-susi lweni nale tevir.47 Ko nir jile nga marunge nale sen bbösaelair e, suri marunge renge rijen sen ngamok-rij weli lweni nale se jinibb nevisvise-nien se meri Isrel nir, nga norongwosien

sen elep. 48 Daron nga tata sen nuru tasusen morsekai ni e ko ormabbös bbösa elainuru e, ko tasu sen owrai tevi, “Wurrunatuk erpese kumloli mirpok tevi komru?Kuplesi tata som ko inu nomor-runge esij,nolo komru opotpot elep nga nomor-pejnik.” 49 Ko Iesu owrai lweni tevi nuru,“Komor-pej inu suri sev? Sete komor-rongwose nga inu belik renge naim se Tatasuk ko wor?” 50 Ko nuru sete orongwoseisev ko nga muwrai tevi nuru. 51 Ko Iesuevini ji nuru ko arluwi van renge Nasret e,ko ni tetajer ok-runge drrela nuru. Ko tasusen orrorrmi suri nanu ngel nir tetajer,sete emalie nir. 52 Ko Iesu elep oruj rengeniben ko norongwosien sen, ko Atua eirrengen, ko jinibb kele arir rengen.

3Werweren se Jon Baptaes

1 Renge sia esngavöl drromon elim (15)nga Taepirias Sisa mivi batu numal rengeRom, ko Ponjes Paelet evi numal ne Jutia,ko Erot Antipas evi numal ne Galili, kotuwan Pilip evi numal ne Ituria ko Trakon-aetas, ko Lisanias evi numal ne Apilin,2 ko Anas ko Kaeapas orivi batu jinibb nesulsulen nir; ko renge daron nen ko nalese Atua evini ji Jon Sekaraea natun rengedaron nga milik renge lolo merwer e. 3KoJon evel petpeti renge vanu nga martomori Jortan nir, ewerwer renger, owra“Kaprieni lweni nolo kami renge nololiense kami nir, ko kappaptaes; ko Atua pitlasitweni nololien se kami.” 4 Erpe nga propetAesea muli renge naul sen muwra “Jinibbsan ekail renge lolo merwer, owra ‘Kaplolililane sel se Numal puto metmet terai,ko kaploli mesekle sel sen nir parmetetpirres. 5 Bbulwil nga marperrparrorr vanngatan nir kaptevnir parsorsan, ko bot-wowout jile nir kapjuröni nir paranngatanparsorsan, 6 nga jinibb jijle parlesi sel ngaAtua pilamauren tevi jinibb nir.’ ” 7Delungelep arivel sele Jon, nga ni pipaptaesenir. Ko ni owrai tevir, “Kamivi jinibbnga kamsij O! Kamirpe metka ne numet!Isi osusur metu tevi kami nga kapwolulingi lolaren se Atua nga pia-vini? 8 Poronolo kami pulululwi, rrek erres kapviseniwenen nen. Sete kapwerwerai tevi kamilululweni, ‘O, kem namivi metka se Epram,ko pirres bbong re kem.’ Inu nuwrai tevikami, Atua orongwos pila nevöt nawonnga ngel nir ko pirienir parivi metka se

Luk 3:9 75 Luk 3:37Epram. 9 Lelingen ngel artori batu delioto metmet nga parta ototvi lape nai nir;ko nai jile nga marsij, sete wener marresmun, parta twenir parwirr nir van rengenabb nga min.”

10 Ko delung, daron nga marunge nalesen, ko arsusi lweni tevi ni, “Ko kemnabloli sev ma?” 11 Ko ni owra lwenitevir owra “Mer nga sunsun sen mieru pilatuwen tevi mer nga sunsun sen mijkie; komer nga nanen sen mutoe, ni kele pulolipirpok puwngani sopon tevi mer nga na-nen sen mijkie.”

12 Ko jinibb nga marok-la nevöt ne takisnir arini jin nga ni pipaptaese nir, koarsusu tevi ni arwera “Ko kem nablolipirpese?” 13Ko ni owra lweni tevir, “Kamisete kaplai nevöt piasi renge lat nga mar-lingi tevi kami nga kaplai rengen.”

14 Ko jinibb nuval nir arsusi tevi niarwera “Ko kem nabloli pirpese?” Ko niowra lweni tevir, “Kami sete kapon terterejinibb nga kapla nevöt jin, ko sete kap-susurmetu tevir kapwera kaploli nanu santevir nga puloli kami kapla nevöt jir. Kokapir kobbong suri nowli kami.”

Mian ko Kristo pivini15 Jinibb norrorrmien ser artipatun

arunge erres suri Jon, ko arrorrmi rrekmani evi Mesaea. 16 Ko Jon orongwose nor-rorrmien ser ko owra lweni tevir, “Inunupaptaese kami e nuwi rres kobbong. Kosan ko ma niko pia-vitu suri inu vini, nieanwormare renge inu, ko inu sete nurresrragrrag nuvter re betlasi tweni dil ne butsen. Ni ko ma pia-paptaese kami e NeminOn ko nabb. 17 Ni otori nai juljule sanrenge nevren nga pujlujle wene wit e nir,ko dokolvir parwirr lingi jelangir; ko piserkortoni jelangir pilngir renge bepeim sen,ko pusli dokolvir renge nabb nga sete sanorongwos pivsi pini.” 18 Ko ela nale lelekele wor elep tevir renge nga miwerwertevir renge nospen nga mirres.

Jon Baptaes evan renge naim ne nekaien19 Ko Jon otortori Numal Erot suri

mitkai luwe nesen se tuwan Pilip, Erotias,ko suri kele wor nanu elep nga mulolirmarsarr. 20 Ko nanu nga misij perper nennga muloli evi vajin nga milngi Jon rengenaim ne nekaien.

Jon epaptaese Iesu21 Ko daron nga setewor Erot milngi

Jon re naim ne nekaien, ko Jon epaptaes

jile jinibb nir osuw, ko vitunen vajin koepaptaese Iesu. Ko renge daron mawosnga pa mipaptaese ngok ko, ko Iesu olotko melrin eteri wukari etpir. 22 Ko NeminOn ojubbul vini; ko ololi niben otoe erpewumer, ko orow vini esakel renge Iesu. KoAtua drrelan evel renge melrin vini erijtevi, owra “Nik kuviNatuknganumrrenimelep. Nurnge erres elep surim.”

Iesu metka sen nir23 Iesu etipatun majingen sen renge

daron nga sian pirpe pingavöl pitul (30)sopon. Ko jinibb arwera ni evi natu Josep,ko tata sen ko Josep. Ko Josep evi natu Eli24 ko Eli evi natu Matat, ko Matat evi natuLivae ko Livae evi natu Melki ko Melki evinatu Janai ko Janai evi natu Josep. 25 KoJosep evi natu Matataias ko Matataias evinatu Amos ko Amos evi natu Naum koNaum evi natu Esli ko Esli evi natu Nakai.26Ko Nakai evi natuMaat koMaat evi natuMatataias ko Matataias evi natu Semin koSemin evi natu Josek ko Josek evi natuJota. 27 Ko Jota evi natu Jonan ko Jonanevi natu Resa ko Resa evi natu Serupapelko Serupapel evi natu Salatail ko Salatailevi natu Neri. 28Ko Neri evi natu Melki koMelki evi natu Ati ko Ati evi natu KosamkoKosam evi natu Elatam ko Elatam evi natuEr. 29Ko Er evi natu Josua ko Josua evi natuEliesa ko Eliesa evi natu Jorim ko Jorimevi natu Matat ko Matat evi natu Lipae.30Ko Lipae evi natu Simeon ko Simeon evinatu Jutas ko Jutas evi natu Josep ko Josepevi natu Jonam ko Jonam evi natu Eliakim.31 Ko Eliakim evi natu Melea ko Melea evinatu Mena ko Mena evi natu Matata koMatata evi natu Natan ko Natan evi natuDevet. 32 Ko Devet evi natu Jese ko Jeseevi natu Opet ko Opet evi natu Boas koBoas evi natu Salmon ko Salmon evi natuNason. 33 Ko Nason evi natu Aminatapko Aminatap evi natu Atmin ko Atmin evinatu Ani ko Ani evi natu Esron ko Esronevi natu Perej ko Perej evi natu Juta. 34KoJuta evi natu Jekop ko Jekop evi natu Aesakko Aesak evi natu Epram ko Epram evinatu Tera ko Tera evi natu Nakor. 35 KoNakor evi natu Seruk ko Seruk evi natuReu koReu evi natu Pelek ko Pelek evi natuEper ko Eper evi natu Sela. 36 Ko Sela evinatu Kenan ko Kenan evi natu Apaksat koApaksat evi natu Sem ko Sem evi natu Noako Noa evi natu Lamek. 37 Ko Lamek evinatu Metusela ko Metusela evi natu Inok

Luk 3:38 76 Luk 4:29ko Inok evi natu Jaret ko Jaret evi natuMalalel ko Malalel evi natu Kenan. 38 KoKenan evi natu Inos ko Inos evi natu Set koSet evi natu Atam, ko Atam evi natu Atua.

4Demij orrowrrowe Iesu

1 Ko Iesu owun saute Nemin On, ko evellingi Jortan, olwi. Ko Nemin On owomueni evan renge lolo merwer e. 2 Ko nielik iok nabong ngavöl ivij (40) nga Demijpurrowrrowe ni. Ko renge nabong ngoknir, ni sete orro nanen san renger ejparimarsuw. Ko renge vitunen vajin ko orngenumer aji lenglengen. 3 Ko Demij owraitevi ni owra “E, nik kuvi pa Atua Natun!Kupwerai tevi nevöt nawon ngel pirienipivi niv.” 4 Ko Iesu owra lweni tevi owra“Ejki, Naul On owra ‘Jinibb sete orongwospimaur e niv kis pisan.’ ”

5 Ko Demij eptevi ni ortongsa van maresopon. Ko eviseni batun vanu ne ielngatan totoklai tevi ni evesane erpe navilnga mivil. 6 Ko owrai tevi, “Bela derterenne nanu ngel jile nir tevim ko nosrövienner jile, suri arlair pa tevi inu, ko inu vajinbelai tevi isi nga inu memrreni. 7 Ko nikoporo nga nik kupjipa ngatan ko kuplotoeinu, ko ngok nanu ngel jile parivi som.”8Ko Iesu owrai lweni tevi owra “Ejki, NaulOn owra ‘Nik kuplotoe Iova Atua kobbong,ko nik kuploli majingen se ni kobbong.’ ”

9 Ko Demij eptevi ni kele van rengeJerusaleme ko elngi ni renge drromoNaimOn mare jer, ko owrai tevi, “E, nik kuvi paAtua Natun! Kuprow jubbul iel van ngatane. 10 Suri Naul On owra ‘Atua pukonianglo sen parmetmete nik.’ 11 Ko Naul Onowrai kele, ‘Nir parwosim renge nevrermare suri nik tukjilaklak wos belam rengenevöt.’ ” 12 Ko Iesu owra lweni tevi, “Ejki,Naul On owra, ‘Sete kuprrowrrowe IovaAtua som te, pijki.’ ” 13 Daron nga Demijmurrowrrow jile Iesu renge sel ngamuwrapurrowrrowe ni rengen ko evel lingi mun,pian pijpari nabong sopon kele ko pia-luwikele.

Iesu etipatune majingen sen renge Galili14 Ko derteren se Nemin On esilvi Iesu,

ko ni olwi van renge Galili e. Ko nospennen evel jile renge ie nir. 15 Ko evisvisenijinibb nir renge naim ne loten ser nir, kojinibb jile nir arsurövi ni.

Iesu aroji tweni renge Nasret

16 Ko Iesu olwi van renge Nasret e rengelat nga ni milep e bonevis. Ko rengenabong ne Sapat ni evan renge Naim Onerpe tetajer mok-loli. Ko otur imare ngapieve Naul On. 17Ko nir arla naul se PropetAesea arsareni tevi ni. Ko ni elai eveve;ko elesi lat san, ko eve tevir. Lat nenowra erpel: 18 ‘Nemin se Iova elik rengeinu, suri ni otobbtobbue inu nga bewerwerrenge Nospen nga Mirres tevi beres nir.Ni okoni inu nga bowra tweni tevi nirnga marlik renge naim ne nekaien parivelsisarow, ko bololi nir nga meter marrorrparkulu luwi, ko bololi nir nga marlik renekaien parivel sisarow. 19Ko bowra twenisia nga Iova pia-la mauren tevi jinibb sennir.’ 20 Ko daron nga mieve jile, ko niolulngi lweni naul ko esareni lweni tevir koesakel re lat ne werweren. Ko nir jijle ngamarlik renge naim ne loten arwang surietingtingin. 21 Ko ni etipatun owra suritevir, “Nale nga naul ngelmuspe surir ngelnir nga kammurrarrong nir ngel, lelingenngel Atua ololir arpelari.” 22 Jinibb jilearunge nale sen nir arres pelak, ko bbösaelair e. Ko arwera “Ni evi natu Josep,rreknga?” 23 Ko ni owra lweni tevir, owra“Nurnge erpe kami kapwera nale san ngamarok-werai ngel tevi inu, ‘Dokta, kuplolinik lweni kuprres puwomu. Nanu ngakumloli renge Kapaneam nir, kuplolir ielkele renge sisom’. 24 Ko nuwretun nuwraitevi kami, propet san, orongwos parosurilat jijle nga mian e. Ko jinibb nga marenge sisen woswos sete mara-osuri pe-lake. Nanu ngok sete erres. 25 Ko rengeweretunen nuwrai tevi kami, nesevin eleprenge Isrel nga diwen ser marmij lingirrenge daron se Elaeja, renge daron nganaus sete mus renge sia itul totoklai korengedevje sia kele san, ko numer nga mileprenge vanu ngel petpeti. 26 Ko Atua seteokoni Elaeja van ji nir san, ejki. Ko okonini ma van renge Saripat renge vanu neSaeton san, evan ji nesevin san nga diwensen mimij lingi ie. 27 Ko jinibb elep ngamarmesi e mesien nga niber mimemaulrenge daron nga Elaesa mivi propet erenge Isrel, ko nir san sete Elaesa ololi er-res luwi, ejki, ko sansan kobbong Neman,nga mivi meri Siria.” 28 Ko nir nga marlikrenge naim ne loten loloimmarunge nanungel e ko arlolar lenglenge. 29 Ko arturimare ko arrul totoni Iesu, ko arevei vanvare e. Ko arpitevi van renge drromo

Luk 4:30 77 Luk 5:10botwen e nga marloli ngaim ser renge jel-jelin, arwera parsir jubble batun puwomuvan ngatan e. 30Ko ni evel rrurrngi bbonglivö renge delung nir ko evel asi, evel,setemun arrul totoni.

Iesu oji tweni nemin nga marsij rengejinibb san

31 Ko Iesu evan renge Kapaneam e,ngaim ne Galili san. Ko renge nabongne Sapat evan renge naim ne loten, koevisviseni jinibb nir. 32 Ko jinibb artaolenevisvisenien sen, suri nale sen nir arrowerres. 33 Ko jinibb san nga nemin ngamarsij marsisilvi elik ie renge loloim nenaim ne loten. Ko ekail drrelan evan marelengleng, 34 owra “E! Sev som oto nile iel,nik Iesu ne do Nasret? Nik kuvini ngakuplokloksi kem? Inu nurongwose nik, nikkuvi jinibb on se Atua.” 35Ko Iesu otortoriowra “Kupmurrarrong, kupsil ivare rengeni!” Ko nemin nga misij evireni mernenewajeni torrlai ngatan renge livö ne nir, koevel lingi. Ko sete ololi niben sopon esij.36Ko bbösa ngamilep elair e, ko arsupsupelulweni nir e arwera “Aro, nale sev le ngel?Ni nale sen otutun, muwrai tevi neminnga marsij ko arivare arvesane.” 37 Konospen ne nanu nga Iesu mulolir, jinibbarsupsuper owlu jijle renge vanu ne ie nir.

Iesu ololi jinibb elep arres luwi rengemesien ser

38 Ko Iesu eivare renge naim ne loten koevan renge naim se Saemon e. Ko Saemonpilen lekter emsi e mesien dowalul ngamiterter milep, ko arwerai tevi Iesu. 39 Koni evan otur mori ji Saemon pilen lekterko ewer ore mesien dowalul, ko mesiendowalul elinglingi. Ko lekter emra kasi koela nanen tevir.

40 Mian ko nial ewaj pini vajin, konabong on ser osuw. Ko jinibb nga selermarmesi artektekair vini ji Iesu. Ko elnginevren nuru renger ko ololi nir jile arresluwi. 41 Ko nemin nga marsij arivare linginir elep, ko arkail van mare arwera “Nikkuvi Atua Natun!” Ko Iesu otortorir ewerorer owra sete parij, suri arongwose ni eviMesaea.

Iesu ewerwer renge naim ne loten nir42 Ko renge nat nga murorpong ko Iesu

evel lingi ie ko evan renge lolo merwere, lat nga nat mubbubbil e. Ko delungarvivitu suri, arpej. Ko daron nga marlesiko arloli lesi parwer ore ni sete pivel lingir.

43Ko ni owrai tevir, “Inu bewerwer ko worrenge nospen nga mirres ne batun vanu seAtua renge ngaim minij kele nir, suri ngananu ngok ko Atua mukoni inu tweni ngabololi.” 44 Ko ni evel suri ngaim ne Jutianir, ko evan renge naim ne loten nir koewerwer renger.

5Iesu everuse jinibb nga marwomu marivi

jinibb sen nir1 Renge nabong san ko Iesu ok-tur renge

jeli nuwito ne Genesaret (nga nisen tuwenmarveruse nuwito ne Galili) ko ok-werwer.Ko delung elep arini mori jin arunge nalese Atua, ko arlilji ni. 2 Ko Iesu elesi drraveru orrerrsi renge jeli depinan; ko jinibbnga marok-tutumun renge nuru arivellingi nuru aran arrawe niva ser. 3 Ko Iesuesa van renge drrav nen tuwen, nga mivise Saemon Pita nen, ko owrai tevi ni ngapusoni tweni pisal van ngalu beblen, pisallingi depinan. Ko ni esakel renge drrav koevisviseni delung nir nga martur suri jelinuwito.

4 Ko daron nga Iesu mirij jile, ko owraitevi Saemon “Kupsu rujoni drrav beblenvan renge lat nga nuwi murron e, kokapjuröni niva se kami van ngatan. Kokaplesi ko, kaprevei nai vajin.” 5 Ko Sae-mon owra lweni tevi, “Numal, nampelakelep nata mupong, nampelak rrarren kosete namla nai sansan rragrrag. Ko surinik kumwerai, ko inu bololi ta pirpe ngakumwerai.” 6 Ko nir arjuröni niva ser vanngatan renge nuwi; ko arevei lengleng nai,ololi niva ser otomori pimarrerr. 7 Koaroluve seler nir renge drrav tuwen nene nga parini parpitevir. Ko nir arini koarlila tututweni nai re niva van renge nolodrrav e nuru, ko orwun saute vajin, oto-mori parron e. 8 Ko Saemon Pita etaollenglengen e ko ejipa ngatan renge belaIesu ko owra “Numal wurru kupruj ngasueinu, suri nuvi jinibb nga mesij.” 9 Surini ko nuru nga morpitevi ni bbösa ngamilep elair e renge nga marlesi mareveilenglenge nai mirpel. 10 Ko Jemes kotasin Jon, Sepeti natunnurungamorpiteviSaemon, nir jile bbösa elair e. Ko Iesuowrai tevi Saemon, “Sete kupmetutu te.Etipatun le pangel, lelingenngel ko pitajertevi, nga nik kuprevei vajin jinibb pirpenga lelingenok komok-revei nai.”

Luk 5:11 78 Luk 5:3211 Ko nir arsu e drrav ser van ngaut e,

arrerrseni renge depinan. Ko arivel lingi,tevi joror jile nir nga marto rengen. Koarvijuri Iesu, arivi jinibb sen vajin.

Iesu ololi jinibb san ngamimsimesien nganiber mimemaul erres luwi

12 Mian ko renge nabong minij kele sanIesu elik renge ngaim san, ko jinibb sannga mimsi mesien nga niber mimemaulevini. Mesien ngok ololi petpeti nibenjile nir osuwsuw. Ko mernen elesi Iesuko evini ejipa ngatan jin, ko owra “Wurruporo nga nik kupmarong, ko kuploli inubowokwok.” 13 Ko Iesu owra “Ejki, nu-marong le pa. Kupwokwok!” Ko seteeringemesien sen, esaro elngi nevren ren-gen. Ko ngavilvilsen mesien nga nibermimemaul evel lingi ni. 14Ko Iesu ewer oreni, owra “Kuplesi sete kupwera nanu pisantevi jinibb pisan, ko kupvijuri sel som,kupasi ji batu jinibb ne sulsulen pilesim.Ko kupla nanu nga Moses muwrai rengenale nesesreien sen tevi ni. Ngok pivisenitevi jinibb nir nga kumwokwok pa.” 15 Konospen ne sev nga Iesu muloli ok-ruj maelep renge vanu. Ko delung elep arok-ivel tweni nga parunge ni nale sen, kopulolir parres luwi renge mesien lele sernga marmesi e. 16 Ko evi murrun sen ngarenge nabong jile ok-ivel lingir, ko ok-sanok-an renge lolo merwer e, ok-lot mun ie.

Iesu ololi jinibb san nga devje nibenmimijemaur luwi kele

17 Mian ko renge nabong minij kele sanIesu ok-visviseni jinibb nir. Ko Parasinir ko jinibb nevisvisenien ne nale neses-reien nir nga marivel renge ngaim jijle nirne Galili e vini, ko renge Jutia ko rengeJerusalem kele, arsakel ie. Ko derteren seIova elep renge Iesu nga puloli lartul ngamarmesi parres luwi. 18 Ko jinibb soporarwosi jinibb san nga devje niben mimijrenge maling sen vini, ko arpejpej lat ngaparasi van loloim e tevi, parlingi ji Iesu.19 Ko sete lat san oto nga parasi rengen,ejki, suri jinibb elep pelak. Ko arwosi arsatevi van mare e renge drru naim. Koarrarre drru naim mare, ko arjuröni nivan loloim e renge livö ne jinibb nir korenge Iesu non. 20Ko Iesu etaole nga milesinosurien ser ko owrai tevi, “E, merel,nololien som nutlasi tweni pa osuw.” 21Kojinibb nevisvisenien ne nale nesesreien koParasi nir arrorrmi sarrsarre renge nolor,arwera “Erpese merel mirij mirpok? Erij

melmelas ko osopsope Atua! Isi orongwospitlasi tweni nololien nir? Atua kobbongesan bbölbböl!” 22 Ko Iesu orongwosenorrorrmien ser, ko owrai tevir, “Surisev kami kamrrorrmi nanu ngel nir rengenolo kami nir mirpok? 23 Evi nanu ngamisisarow bbong nga bowrai tevi merel,‘Nololien som nutlasi tweni pa,’ suri sipilesi poro nuwretun rrek nukrekris kob-bong? Ko evi nanu nga miterter kele worasi ngok nga poro bowra ‘Kuptur imarekupla milngom ko kupiel van renge naimsom e,’ suri jinibb jijle parlesi lelingenporo piplari pirpe nga mowrai ngok. 24Kobololi vajin nanu nga miterter nen, pulolikaprongwose kele nga inu Jinibb Mawosderteren suk otoe renge iel ngatan ngabetlasi tweni nololien.” Ko ni owrai tevimer nga niben devjenmimij owra “Nuwraitevi nik, Kuptur imare kuplai maling somkupwosi, ko kupiel van renge naim som e.”25Ko ni otur imare kasi ngavilvil, ko osröviAtua, ko owosi maling sen ko evel limjerrenge nor, evan vare e. 26 Ko jinibb jijlebbösa nga milep elair e ko armetutu elep,ko arsurövi Atua arwera “Aro, lelingenrramlesi nanu nga minijnije san.”

Iesu everus Livae pivijuri ni, pivi jinibbsen

27 Vitunen renge nanu ngel nir, ko Iesuevel kele, ko elesi jinibb san nga mok-lanevöt ne takis nga nisenmiwajie Livae, ok-lik renge naim nga mok-majing rengen.Ko Iesu owrai tevi “Merel, kup-vijuri inuko kupivi jinibb suk.” 28 Ko ni otur imare,evel lingi joron jile nir arjipon ko evijuriIesu.

29 Ko mian ko Livae ololi nanen ngamilep san rengenaim sen nga miaan ore ni e tevi Iesu.Ko nir elep nga marok-la nevöt ne takisarini renge nanen, ko jinibb elep kelewor nga marsakel tevi Iesu araan kortitevi ni renge tep. 30 Ko Parasi sopor kojinibb nevisvisenien ne nale nesesreiensopor nga marok-pitevir arwor suri Iesutevi jinibb sen nir, arwera “Erpese kamikamaan ko kamminmin tevi jinibb ngamarok-la nevöt ne takis nir ko jinibb ngamarsij nir?” 31Ko Iesu owrai lweni tevi nir,“Nir nga marres sete armerreni dokta, konir nga bbong marmesi ko. 32Ko erpok ko,inu nuvini sete nga beveruse nir nga teta-jer marwera marres, ejki, ko nuvini twenibbong beveruse nir nga sete markerkeris,

Luk 5:33 79 Luk 6:15

ko marwer limjere nga marsij, nga nolorpulululwi.”

Nosusien suri murrun nga parlinglinginanen parvil

33 Ko mian ko jinibb sopor arwerai teviIesu “Jon jinibb sen nir arok-vil tetajerko arok-lot, ko jinibb se Parasi kele nirarok-loli erpok; ko nik jinibb som, erpesemaraan ko marminmin ko setemun mar-vil?” 34 Ko Iesu owrai tevir owra “Daronnga jinibb nga mutotko elik vane rengenanen tevi selen nir, ko kami kamrrorrminga nir parlinglingi nanen nga parvil? Ejkirres nawon! 35 Mian ko nabong nen pia-vini vajin, ko para-tekai tweni mer ngamutotko jir. Ko ngok ko nir para-vil korenge nabong nen nir.”

36 Ko ni owra nale rrongrrongvi minijnen kele san tevir, owra “Sete jinibb sanorongwos pirrerrsi tweni bebje sunsunnga mimerr sopon ko puwol ore lat ngamimarrerr e renge sunsun nga mitra e,ejki. Poro pirpok ko ni olokloksi pa sunsunnga mimerr nen; ko sunsun nga mitra nenkele pisij, suri bebje sunsun nga mimerrnen sete pusorsan pirres tevi. 37 Ko erpelkele, sete jinibb san orongwos pujongjonginorro nga mimerr van renge botel ngamitra nga marloli nevlu nanikot e. Poropirpok ko norro nga mimerr tut, tulolinevlu nanikot nga mitra tirrerren ko tiaprrerrsi, suri etra pelak. Ko norro timejivjivteplingi tisij, ko nevlu nanikot kele tisij.38Niko norro nga mimerr parlingi ko worrenge nevlu nani nga mimerr mimalummirres. 39 Ko sete jinibb san nga mok-mini norro nga mitra emrreni norro ngamimerr, suri owra ‘Norro nga mitra er-res’.”

6Jinibb se Iesu nir arsesri wene wit renge

nabong ne Sapat1 Mian ko Iesu evel otvi naut ne wit

san renge nabong ne Sapat. Eptevi jinibbsen nir; ko jinibb sen nir numer ajir, koartipatun arsesri sursele wene wit nir koarseseir nga dokolvir parjikie lingir, ko ar-lair arurrurroir. 2Ko Parasi sopor arlesi, koarwerai tevi ni, “Kuplesi ta, nir arloli nanunga sete mumomsawos renge nabong neSapat!” 3 Ko ni owrai lweni tevir, “Aro,ejki ma, ko rreknga ma kami sete kameverenge Naul On, nanu nga Numal Devetmuloli daron nga nanen ser mijkie, numer

miaji ni ko nir nga marlik tevi ni? 4 Niean renge Naim On se Atua, daron ngaApiata mivi batu jinibb ne sulsulen e, koni orro tama niv nga setete erres rengejinibb nga marivi jinibb nawon parurroi,evi kis bbong se batu jinibb ne sulsulenko. Ko ni elai kele tevi nir nga marlik teviarurroi.” 5 Ko Iesu owrai kele tevir, “InuJinibb Mawos nuvi Numal ne Sapat.”

Iesu ete nevre jinibb san nga mikati eme-tet luwi

6 Mian ko renge nabong ne Sapat minijkele san ko Iesu evan kele renge naimne loten pivisviseni jinibb nir. Ko jinibbsan nga nevren rres mikati elik ie rengeloloim. 7 Ko renge ie jinibb nevisvisenienne nale nesesreien sopor ko Parasi soporarmeteni suri Iesu eterter nga poro nga nipuloli mer nga nevren mikati nen pirresrenge nabong ne Sapat, ko ngok nir partorsweri nanu san nga parevei Iesu pian rekot suri. 8Ko Iesu orongwose norrorrmienser, ko owrai tevi mer nga nevren mikati,“Kupmera ta, kupini iel kuptur iel livenwomu.” Ko ni otur imare evan otur livenwomu. 9 Ko Iesu owrai tevi nir, “Inunumrreni bosusi tevi kami: Renge devjenne nale nesesreien, erres nga parloli nanunga mirres re nabong ne Sapat? Poro pijkirreknga parloli pisij? Erres nga parlolijinibb san pirres luwi renge nabong neSapat? Poro pijki ko parlokloksi jinibbrrek!” 10Ko Iesu oklu emteni rrale nir jijlenga martur rrale ni, ko owrai tevi mer nganevren mikati, “Kupete ta nevrem pime-tet.” Ko ni ete nevren emetet, ko nevrenerres luwi. 11 Ko nir arlolar lengleng koarsupsupe lululweni tevi nir nga parlolisev tevi Iesu.

Iesu otobbtobbue jinibb sen esngavöl dr-romon eru

12 Renge daron nen Iesu otongsa vanmare renge botwen nga pulot, ko ni elikrrarren renge ie nutpong san nga mulotvan ji Atua. 13 Ko daron nga nat mirin va-jin, ko ni everus jinibb sennir vini jin; ko niotobbtobbu tweni nir esngavöl drromoneru nga ni milngi niser marwajie aposol.14 Nir le niser ngel: Saemon (nga ni mil-ngi kele nisen miwajie Pita), ko Antru niwor tasin, ko Jemes, Jon, Pilip, Batolomiu,15koMatiu, Tomas, Jemes nga natu Alpeas,Saemon nga mivi pati nga marwera parojitweni meri Rom nir, ko Jutas nga natu

Luk 6:16 80 Luk 6:40Jemes, 16 ko Jutas ne Iskariot nga vitunenko pia-tekai kerasi Iesu.

Iesu evisviseni jinibb nir ko ololir arresluwi

17 Ko Iesu ojubbul tevi jinibb sen nirvini ngatan e renge numiv san ko oturrengen. Ko jinibb sen elep, ko delung elepne Jutia ko Jerusalem, ko nga renge jeljelidis ngalu renge Taea ko Saeton. 18Nir ngelarini mori jin nga parunge nale sen, ko nipulolir parres luwi renge mesien ser. Kolartul nga nemin nga marsij marsisilvir,Iesu oji twenir renger ko ololir arres luwi.19 Renge meling jinibb nga milep ngel, nirjijle arok-wera parjipari Iesu nga puloliderteren sen pian renger, ko pirpok kopuloli nir jijle parres luwi.

Jinibb nga marongwos parunge pirres kojinibb nga marongwos parunge pisij

20 Iesu emteni jinibb sen nir ko owra“Neiren renge kami nga kamivi beres;batun vanu se Atua evi se kami. 21Neirenrenge kami nga numer miaji kami lelingenngel; mian ko kami kapa-up. Neiren rengekami nga kamting lelingen ngel; mian kokapa-ir ko, kapa-men. 22 Neiren rengekami renge daronnga poro jinibbnir arlesinga kamivi jinibb se inu Jinibb Mawos, koarungasi kami vajin, ko arla nale otot tevikami, ko arsoni tweni kami renge gortienser, suri bbong inu. 23Kapir renge nabongnen daron nga nanu ngok nir parpelari, kokaprowrow e neiren, suri nowli kami eleprenge melrin. Suri renge sel mawos ngokko pa birterawarreng ser arloli tevi propetnga tuwi nir.

24 “Ko esij wor elep niko renge kami ngajoro kami milep lelingen ngel, suri kamlikpa renge mauren nga mimalum, ko setekamrongwos kaplik kele mun pirpok remelrin. 25Ko esij wor elep niko renge kaminga kamup mirres lelingen ngel; suri mianko numer piaji kami. Esij wor elep nikorenge kami nga kammen lelingen ngel;suri mian ko kapting ko kaptaur. 26 Esijwor elep niko renge kami nga jinibb nirmarsupsupe kami kamrres lelingen ngel,suri apu ser kele tuwi arok-loli sel mawosngok ko pa tevi propet ne gerisen nir,arsuper arwera nawon arres.

Kapmerreni devje nuval se kami27 “Ko inu nuwrai tevi kami nga kam-

murrarronge inu: Kapmerreni devje nuval

se kami, kaploli pirres tevi nir nga marun-gasi kami. 28 Kaprij pirres tevi nir ngamarij misij tevi kami, ko kapverus van jiAtua suri nir nga marungasi kami. 29 Porojinibb pisan puwje vasum devjen, ko niksete kupwuje lweni kele, ko kuplinglingikele ma vasum devjen tevi puwje kele. Koporo jinibb pisan pilai tweni kot som, kokuplinglingi ni pila kele sunsun som.

30 “Kuplai tevi mer nga mungonim, komer nga milai jorom, sete kupwera pilalweni kele tevim. 31 Erpe nga kami kam-marong nga jinibb parloli nanu tevi kami,ko kami vajin kaploli pirpok tevir.

32 “Poro kami kapmerreni jinibb ngabbong marok-merreni kis kami, ko er-pese? Iok sete evi nanu san, suri jinibb ngamarsij kele arok-merreni nir nga marok-merrenir. 33 Poro kapok-loli pirres tevikis bbong nir nga marok-loli mirres tevikami, ko erpese? Iok sete evi nanu san,suri nir nga marsij kele arok-loli kobbongerpok. 34Ko poro kaplai tevi nir kis bbongnga parkele lweni ko, ko erpese? Ioksete evi nanu san, suri nir nga marsij kelearok-loli bbong erpok tevi nir lululwi ngaparok-kele lweni pusorsan. 35 Ko kami makapmerreni ko wor devje nuval se kamiko kaploli pirres tevir, ko kaplai tevi nirnga sete kaprrorrmi parlai lweni kele. Koniko kami nowli kami pilep, ko kami kapiviAtua ne Drromsen Mare natun; suri nierres tevi nir nga sete marok-wera errestevi, ko nir nga marsij. 36 Kaprrorrmijinibb nir, pirpe Tata se kami orrorrmir.

Sete kapwer lokloksi jinibb pisan37 “Sete kapwer lokloksi jinibb pisan

kapwera esij, pijki, ko Atua vajin sete pia-wera kami kamsij. Kami kaptelasi tweninololien se jinibb minij nir, ko Atua vajinpitlasi tweni nololien se kami. 38 Kaplaijoro kami tevi jinibb minij nir, ko Atua pia-kele lweni tevi kami; pijvi puwun saut pir-res, puni van ngatan, pusurrsurrngoni pijpirres, pijvi kele puwun saut, ko pimejivjivnawon vajin.”

Murru kami pumomsawos pirres39 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi minij

kele san tevir owra “Metrrorr sete orong-wos puwowomue metrrorr piptevi rengesel, ejki. Poro pirpok ko nuru korti pora-vitan van ngatan renge nolo bbulwil! 40Koerpok kele, mer nga marvisviseni ni seteorongwos piasie jinibb nevisvisenien senvan mare e; pian pijpari wor pusuw ko

Luk 6:41 81 Luk 7:12renge marvisviseni, ko ngok ko ea-sorsanko vajin tevi jinibb nevisvisenien sen.41Ko erpese kumlesi nate nato nga tuwammikrae re nolo belan, ko sete kulesi surinate buluk nga milep nga nik kumkerae renik nolo belam?A 42 Ko poro pirpok, konik kupwerai pirpese tevi tuwam, ‘Tuwak,kuplinglingi besre tweni nate nato ngakumkerae re nolo belam,’ daron nga niksete kumleslesi nate buluk nga milep nganik kumkerae re nik nolo belam? O,nik nga kumiel renge sel eru, tukbböt reaseni ni belan tuloli ni belan turro tiasi!Womujnen kupsere tweni nate buluk ngamilep nga nik kumkerae re nolo belam jilepusuw, ko kuplesi nolo belam owokwokerres, ko kurongwos kupa-sere tweni va-jin nate nato nga tuwam mikrae mibböljibelan.

Nai ko wenen nir43 “Nai nga mirres san sete orongwos

piwen wenen nga misij, ko nga misij seteorongwos piwen wenen nga mirres. 44Naijijle arongwose renge wener. Jinibb seteorongwos pian pitawe wene nitapol rengega moku, ko sete orongwos pitawe wenedrra renge duru molulu. 45 Ko erpok ko,jinibb nga mirres ok-wera tweni nanu ngamarres nga mok-rrorrmir marto rengenolon; ko jinibb nga misij ok-wera tweninanu nga marsij nga mok-rrorrmir rengenolon. Suri sev nga muwun saut rengenolo jinibb, niko marpelpelari renge jingojinibb mok-wera tutwenir.

Jinibb eru nga morili naim46 “Erpese kami kamveruse inu mirres,

‘Numal, Numal,’ ko setete kamok-loli surinanu nga mowrai tevi kami? 47 Nir jijlenga marini jik, ko marunge nale suk nirko marlolir surie, inu beviseni tevi kaminir arirpe isi. 48 Nir arirpe jinibb sannga mili naim sen renge dan nga mitertermirres. Mili jile musuw vajin, ko mian kodaron nga naus mus ko nuwi muwlu komiveji naim nen, ko sete ototo, suri elipa eterter jile erres. 49 Ko mer nga mamurnge nale suk ko sete mulolir, ni erpemer nga mili naim sen renge dan malum;ko sete eli nabur nen nir aran ngatan, arunjipoj nawon. Ko daron nga nuwi muwlu

muti naim nen, ko evitan van ngatan, koomosoksok petpeti.”

7Iesu ololi jinibb ne majingen san erres

luwi1 Daron nga Iesu musuw renge nale

sen, ko evel van renge Kapaneam e. 2 Korenge ie, batu jinibb ne nuval san se meriRom nir, jinibb ne majingen sen san ngamimrreni milep emsi lengleng, otomoripimij. 3Ko ni ornge nga Iesu milik ie, ko niokoni birterawarreng ne Isrel sopor paranparwerai tevi ni nga ni pivini puloli jinibbsen pirres luwi. 4 Ko nir aran ji Iesu koarngoni tertere nga ni pian, ko arweraitevi, “Ni evi mer nga mirres pelak. Kupiniko wor kuploli nanu nga muwrai ngel. 5Niemrreni jinibb ne vanu se kerr nir, ko ni elinaim ne loten se kerr.” 6 Ko Iesu epteviraran.

Ko daron ngamartomori parjipari naimnen, ko batun ne jinibb nuval okoni selensopor arivel tersele aran jin, nga parw-erai tevi, “Numal, sete kuplokloksim. Inusete nurres nga kupini renge loloim suk.7 Ko inu kele nurrorrmi sete erres nga inubevinuk jim. Ko kupwerai bbong nale, kojinibb ne majingen suk pirres luwi. 8 Surijinibb nga marlelep renge inu arlingikrenge derteren, ko arlingi kele jinibb nuvalarlik tevik. Ko poro bowrai tevi nga ngel‘Kupan,’ ko ni pian ko wor, ko poro bowratevi nir san kele, ‘Kupini,’ ko ni pivini kowor; ko poro bowrai tevi jinibb ne ma-jingen suk san, ‘Kuploli nanu ngel’, ko nipuloli ko wor.” 9 Ko Iesu etaol lenglengenale ngel nir daron nga murnger e. Koerieni oklu emteni delung nga marvijuri,ko owra “Nuwrai tevi kami, sete nulesinosurien nga milep mirpel wor san, ejki.Renge Isrel kele ejki rres nawon.”

10 Ko jinibb nga batu jinibb ne nuval nenmukonir arluwi van renge ngaim; ko arlesinga jinibb ne majingen nen erres pa osuw.

Iesu ololi bipiwarreng san nga mimijemaur luwi

11 Musuw vajin ko sete epriv ko Iesuevan kele renge ngaim nga welili san nganisen Naen. Ko jinibb sen nir arpitevini, ko delung elep kele wor arpitevi ni.12 Ko daron nga maran mori renge ngaimnen metali ne naworr nen, ko arlesi jinibb

A 6:41 Erpe iel, Luk ospe suri nanu nga muto re mete jinibb, ko kem namrieni nga namvijuri murrun ne rijen nenale nga iel.

Luk 7:13 82 Luk 7:35sopor marwosi tweni bipiwarreng san ngamimij, paran partevni. Bipiwarreng welnen, tasu sen diwen sen emij lingi pa osuw,ko vinnen natunsansan wel nen ko pa. Ko delung elep ngarenge ngaim nen arpitevi vinnen. 13 Kodaron nga Numal milesi vinnen, ko orror-rmi lenglenge, ko owrai tevi owra “Setekupting te pijki.” 14 Ko oruj van mori koejpari drravngamimatur rengen, ko jinibbnga marwosi artur murrong tevi. Ko owra“Nanwarreng, nuwrai tevim, kupmera!”15 Ko mer wela nga mimij emra ko elik, koerij luwi. Ko Iesu ela lweni mer wela tevitasu sen.

16 Ko jinibb jijle nolor arwun sautemetutuen. Ko arsurövi Atua arwera“Propet nga milep san otur imare rengelivö renge kerr!”, ko arwera kele “Atuaevini nga pila mauren tevi jinibb sen nir.”

17 Ko nospen ne sev nga Iesu mulolingok, jinibb nir arsupsupe owlu petpetirenge Jutia ko renge vanu jijle nga martorrerrale ie.

Jon Baptaes osusi rongornge tevi Iesu18 Jon jinibb sen nir arsupe suri nanu

ngel nir tevi, ko ni everuse jinibb sen eruorini jin. 19 Ni owrai tevi nuru poran jiNumal porwerai tevi, “Jon owra ‘Nik kuvipa mer nga pivini le, rreknga kem nabtirivmalume san kele wor?’ ” Ko ni okoni tweninuru.

20 Daron nga morini ji Iesu ko orw-erai tevi, “Jon Baptaes okoni komru owranobor-susi tevim, ‘Nik kuvi pa mer ngapivini le, rreknga kem nabtiriv malumesan kele wor?’ ” 21 Ko renge daron nen niololi nir elep nga marmesi mesien lele nirarres luwi, ko ololi nemin nga marsij ari-vare arwolu lingi jinibb nga marsisilvir, koololi nir elep ngametermarrorr arkulkululuwi erres. 22 Ko ni owra lweni tevilaru nga Jon mukoni nuru, owra “Kopor-vijuri lweni sel se kamru, kopor-luwi kokopor-werai tevi Jon isev nga komor-lesirko komor-runger: Metrrorr nir arkulkululuwi erres, naroj nir arivel luwi erres,niber mimemaul nir arwokwok luwi, bor-won nir arongrong luwi erres, jinibb ngamarmij armaur luwi kele, ko beres nirarwerwer renge nospen nga mirres tevir.23 Ko inu nuwrai erpel, neiren renge mernga sete milesi nanu san renge inu ngapuloli ni purnge pisij rengen.”

Iesu ospe suri Jon Baptaes mauren sen

24Daronnga jinibbnga Jonmukoni nurumorivel lingir, ko Iesu etipatun ospe suriJon tevi delung nir, owra “Bonevis daronnga kamiel tweni Jon renge lolo merwere, kamwera kaplesi sev ko? Mavir sannga ling muwi petpate mia? 25 Ia, kamankamwera kaplesi sev ko? Jinibb san ngamuri sunsun nga mimau mirres? Ejki rresnawon. Lartul nga maruri sunsun ngamirpok araan erres ko arlik renge laut senumal nir. 26 Ia, ko kami kamwera kaplesisev? Propet san? O-o, ko inu nuwrai tevikami, ni elep asi wore propet. 27 Merelko Naul On muli suri nga Atua muwra‘Kapmurrong, bokoni jinibb suk san ngapuwowomu re Mesaea ko puloli sel se nipimetet.’ 28Ko inu nuwrai tevi kami, Jinibbjijle nga mariak renge iel ngatan, sete sanelep asie Jon. Ko mer nga ma muwelilirenge batun vanu se Atua ko, ni elep asiwore Jon.” 29 Ko delung nir ko jinibb ngamarok-la nevöt ne takis nir, daron ngamarunge ko arir ko arsurövi Atua. Surinir arpaptaes pa renge baptaesen se Jon.30 Ko Parasi nir ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir armusus parvijuri selse Atua nga muloli pa tevir, suri armususparpaptaes bonevis renge baptaesen seJon.

Iesu erij tere jinibb nir nga renge daronsen

31 “Sev ko niko bowra viringsi dul ngalelingen ngel e nir? Ko nir arirpesele? 32 Nir arirpe bipiwarreng sopor ngamarlik renge mesa nga mirres sopon, komarkikail marververuse seler nir parinijir partetnij; arwera ‘Namuwi nabbu tevikami, ko kammusus kapsew; ko namlanubo ne mijen, ko kammusus kapting.Kammusus kaptetnij detnijen ne neiren,ko detnijen ne dauren.’ 33 Ko erpok, kamidul nga lelingenok kami kele kammususemurru komru kes, Jon Baptaes ko inu. JonBaptaes evini ko eaan wowarreng bbong,ko sete ok-mini norro; ko kami kamwera‘Nemin nga misij elik rengen.’ 34 Ko inuJinibb Mawos nuvini ko nomok-aan konomok-minmini norro, ko kami kamwera‘Kaplesi leorr lep ko lemni kis norro. Ni evisele jinibb nga marok-la nevöt ne takis nirko jinibb nga marsij nir.’ ” 35Ko Iesu owraitevir, “Ko norongwosien sete eplari re selsansan, eplari wor re sel elep ko. Ko komruJon, komru kes nomor-vijuri.”

Nesevin nga misij san

Luk 7:36 83 Luk 8:1036 Ko mian ko Parasi san everuse Iesu

nga pian piaan tevi. Ko Iesu evan rengeloloim se Parasi nen, ko esakel ngatan koeaan tevi. 37 Ko nesevin san nga rengengaim nen nga mauren sen misij orngenga Iesu milik renge naim se Parasi nenmiaan tevi. Ko vinnen ela botel senta sannga nowlin elep. Ko botel nen arloli nevöte san nga nisen alapasta.38 Ko vinnen evini otur renge bela Iesurenge duren ko eting, ko suwen metenarjumjum van renge bela Iesu. Ko elarao batun ko etwasi bela Iesu e, ko or-romji bela Iesu, ko ejvi senta renge belan.39 Parasi nga miveruse Iesu nga pivini pi-aan tevi milesi, ko orrorrmi renge nolonowra “Merel poro weretunen pivi propet,ko purongwose ko nesevin nga mirpese lengel nga mijpari. Nesevin ngel evi vinnga misij!” 40 Ko Iesu owra lweni tevi,“Saemon, inu nuwra bowra nanu le sanngel tevim.” Ko Saemon owra “Numal,kupwerai ko wor.” 41Ko Iesu owra “Numalsan, jinibb eru orloli nivnon jin. Ngoknuru tuwen ela nevöt evi ongut valim(500) jin nga muloli nivnon e. Ko nurutuwen nen ela nevöt ngavöl elim (50) jinnga muloli nivnon e. 42 Mian ko nurukorti sete orviter nga porkele lweni tevi.Ko ni erres tevi nuru, elinglingi nivnonnen nuru korti orjipon, setemun porkele.Ko renge nuru ngok, nuru ngabes nen kopimrreni wore ni piasi jer renge nuru?”43Saemon owra lweni tevi, “Inu nurrorrmingangamuloli nivnonmileplep nen ko jin,ni ko pimrreni piasie wor.” Ko Iesu owralweni tevi, “Kuwra momsawose erres.”44Koni erieni emteni nesevin koowrai teviSaemon, “Kulesi vinel? Inu nuvini rengenaim som, ko nik sete kutkaik erres, setekurrawe belak. Ko vinel ma errawe belake suwen meten, ko etwasi jomro batun ebelak nuru ormes. 45 Nik sete kurromjiinu, ko vinel ma daron nga mevini loloime ko orromji belak, sete omosie. 46Nik setekujvi oel renge inu batuk, ko vinel ma ejvisenta nga mirresrres asi oel renge inu be-lak. 47 Ko suri mirpel ngel ko niko nuwraitevi nik, nololien se vinel nga muwun sautnutlasi twenir pa, nikomimrreni inumilepsuri. Ko isi ko nga murrorrmi nololiensenmuwelili bbong, poro metlasi tweni ni,pimrreni inu bbong puwelili rrek.” 48 KoIesu owrai tevi nesevin nen, “Nololien somnir nutlasi twenir pa osuw.” 49 Ko nir nga

marsakel tevi nga maraan tevi arrorrmilweni e lolor arwera “Merel evi jinibb sevle nga orongwos pitlasi tweni nololiennir?” 50 Ko Iesu owrai tevi nesevin “No-surien som ololi nik kumrres luwi. Kupiel,kupluwi renge demat.”

8Nesevin nga marok-pitevi Iesu

1 Nanu ngel nir arasi osuw, ko rengevitunen sopon vajin ko Iesu otutur soponevan renge ngaim nga marlelep nir korenge ngaim ngawewarreng nir. Ko ni ew-erwer renge nospen nga mirres tevi jinibbnir, ko jinibb sen nir esngavöl drromoneru arpitevi ni. 2 Ko nesevin sopor nganemin ngamarsijmarivare lingir, ko sopornga marres luwi pa renge mesien ser nir,ngok Merri ne Maktala, nga nemin ngamarsij ebut marwolu lingi pa musuw, 3 KoJoana nesen se Kusa nga mivi jinibb sanne majingen se Numal Erot, ko Susana, konesevin elep kele wor nga marok-la jorortevi Iesu ko jinibb sen nir.

Nale rrongrrongvi ne mer nga mijijrenijelangin

4 Mian ko delung elep ne ngaim lelenir arini arkorti ji Iesu. Ko ni owra nalerrongrrongvi san tevi nir, owra 5 “Jinibbngamok-jijreni jelangin evannga pijijreni.Ko daron nga mijijreni e, ko jelangin soporarwij asi van renge dan ne sel e, ko jinibbarivel rer ko arverasi lokloksir, ko numönarow vini ko artasi twenir. 6 Ko sopor kelearwij asi van renge danne jerev e; ko daronngamaretiv imare ko armeli ngavilvil, surilaper sete ejpari nuwi te ejki. 7 Ko soporkele arwij van renge liven ne lolo moku,ko daron nga moku miejal mimaur orer,ko emelngir, sete armaur. 8 Ko sopor maarwij van renge dan malum nga mirres,ko aretiv armaur erres ko arwen, wenerongut (100).” Ko Iesu ekail owra “Mer ngaboron mutoe purnge re nolo boron!”

Iesu owra tweni omomsawos erpese nga nimutuw nale rrongrrongvi

9 Ko jinibb se Iesu nir arsusi tevi ni, ar-wera “Nale rrongrrongvi ngel owra puwraisev ko?” 10 Ko ni owrai tevir owra “Kamima arlai tevi kami nga kaprongwose nanunga marto teptepi renge batun vanu seAtua. Ko nale rrongrrongvi ma arlai tevinir jijle ngok nga parlesi, ko sete parlesiwose, ko parunge ko sete parongwose; suribatur eterter ko armusus nolor pulululwi.”

Luk 8:11 84 Luk 8:32Iesu owra tweni vajin nale rrongrrongvi

lat nga muto suri11 “Nale rrongrrongvi nen, nile erpel

ngel. Jelangin nen evi nale se Atua.12 Ngok, jelangin nga marwij van rengedan ne sel arirpe jinibb nga marunge nale,ko demij mivini mila tweni renge nolor,nga puloli nir sete parosuri ko sete par-maur. 13Ko jelangin nga marwij van rengedan ne jerev arirpe jinibb nga marungenale, ko arir nga parlai. Ko norrorrmiennen nga pirpe lape nai nga purrul totkonirenge nolor ejkie. Arosuri beblen, mian kosete epriv daron nga nanu nga purrowr-rowe mivini, ko arvitan. 14 Ko jelanginnga marwij van renge lolo moku arirpejinibb ngamarunge nale, komarvijuri suriwor sel ser; ko norrorrmien ser, ko jorornir, ko nanu lele nga marmerrenir rengemauren ser nir armelngir, ko sete arwene wenen nga marres sopor. 15 Ko jelanginngamarwij van renge danmalumnga mir-res, arirpe jinibb nga nolon muwretun komirres, ornge nale ko otori eterter ejparinga milai wenen.

Laet nga marteplis ore biles e16 “Sete jinibb san orrungsi laet ko pila

biles piteplis ore e, rreknga pilai pilngirenge melve maling, ejki rres nawon. Pil-ngi ko wor mare renge lat nga mok-jingetrengen. Ko ngok jinibb nga parini rengeloloim parlesi moron. 17 Nanu san seteorongwos piteptepi rragrrag nga sete pia-pelari limjer, rreknga nanu tama san ngamuto silsilveni nga sete orongwos piplarirenge moron, ejki rres nawon. Nanu jilenga marirpok parpelari ko wor renge mo-ron.

18 “Kapmetmet renge nale suk nga kamikamok-runger. Poro nga jinibb pisanputor totonir, ko ngok mernen Atua pilaikele ko wor tevi. Ko poro jinibb san seteteputori totonir, ko ngok mernen Atua pilaitweni ko ji ni sev nga murrorrmi mutoritotoni.”

Iesu tasu sen ko tasin nir arini parlesi ni19 Iesu tasu sen ko tasin nir arini nga

parlesi ni; ko sete arongwose paran jinmori te ejki, suri nga delung elep pelak.20 Ko arwerai tevi Iesu, “Tasu som le kotasim, nir le ngel vare armerreni parlesinik.” 21 Ko Iesu owra lweni tevi nir, “Tasusuk ko tasik nir arivi nir ngamarunge nalese Atua ko marosuri.”

Iesu ewer ore ling serser nga mitewutmilep san renge nuwito

22Mian ko renge nabong san, Iesu owraitevi jinibb sen nir, “Kerr puwlu asi vanrenge devje nuwito e.” Ko nir arsa redrrav ko arwolu van. 23 Ko daron ngamarwolu e, ko Iesu ematurrwel. Ko lingserser nga milep san etewut eterter vinire nuwito, ko ejpari drrav ser. Ko nuwiejvijvi van renge nolo drrav, ko dungunelep nga elep; otomori parron, ko noloropotpot e elep. 24Ko aran ji Iesu ko arwuniarwera “Numal! Numal! Rrapmij le pa!”Ko ni emra ko ewer ore ling ko daptap nenuwi nga marbburbbur milep marjivjivivini re drrav, ko nuru korti ormosi orsuw.Ie omol nawon vajin. 25 Ko Iesu owraitevir, “Nibeni le nosurien se kami?” Ko nirarmetutu ko artaol lengleng, ko arwerw-erai tevi nir lululweni arwera “Isi le ngel,ni ewer ore ling ko nuwi ko nuru orungeni?”

Iesu oji tweni demij nir renge jinibb neGerasa san

26 Ko nir arwolu toku renge bongsinsan renge vanu se meri Gerasa nir rengenuwito. Ko Galili oto luwi van devjene renge bongsin nen. 27 Ko daron ngaIesu mujubbul mian ngaut e, ko jinibbne ngaim nen san evel vini ko esewute.Mernen demij arsisilvi, ko epriv pa ngasete mun ok-uri sunsun; ko setemun elikrenge ngaim, ko ok-lik pa renge dubb ko,lat nga martivtavin e. 28 Ko daron ngamilesi Iesu ko ekail van mare ko ejipa vanngatan rengenon, ko erij drrelan eanmarejer owra “Sev som oto ni le iel, nik NatuAtua ne Drromsen Mare? Nungoni tevinik sete kuplokloksik!” 29Owrai erpok suriIesu owrai pa tevi nemin nga misij pivarelingi mernen. Nabong elep bonevis mivinimijpari lelingenok nga nemin nga misijmok-wowomue. Ko ewretun jinibb nirarsere nevren nuru ko belan nuru tevi dildelrrurr nir, ko ni ok-rrerrersir armotot.Ko nemin nga misij okjeli van lolo merwere. 30Ko Iesu osusi tevi, “Nik nisem si?” Koowra “Delung,” suri demij elep arsisilvi ni.31 Ko demij nir arngoni tevi Iesu arwera“Warru sete kupkoni kem naban rengebbulwil nga nabbön mijkie, pijki!”

32 Ko renge ie meling berper ngamilep san arok-susung bbong renge jeljelibotwen. Ko nemin ngamarsij arngoni teviIesu nga ni pilinglingi nir parsilvi berper

Luk 8:33 85 Luk 9:2-5nir. Ko ni elinglingir. 33 Ko nemin ngamarsij arivare lingi mer nga ko aran arsilviberper nir. Ko berper nir arwolu jubbjub-bul van renge jeljeli nuwito ko arowrowjubbjubbul van ngatan e renge nuwito, koarron.

34 Ko daron nga lartul nga maruwnganiberper maroka-lesi sev nga miplari, ko ar-wolu van arwerai renge ngaim nga milepko ngaim nga wewarreng nen nir. 35 Kojinibb ne ngaim nen nir arivel tweni van,parlesi isev nga miplari nen. Ko arini jiIesu ko arlesi mer nga nemin nga marsijmarivare rengen elik ngatan renge belaIesu. Norrorrmien sen erres vajin, ko orivajin sunsun. Ko daron nga marlesi, konir jijle armetutu lengleng. 36 Ko nir ngamarlesi nanu ngel nga Iesu muloli arsupesuri tevir erpese nga Iesu muloli pa mernga nemin nga marsij marsisilvi mirresluwi. 37Konir jijle ngamarlik rengeGerasako nga marlik rrerrale ie arsurtoni tertereIesu pivel lingi vanu ser, suri armetutuelep. Ko Iesu evan esa van renge drrav, kodrrav etipatun nga puwlu. 38 Ko mer nganemin nga marsij marivare lingi ongonitevi Iesu nga poro nga ni piptevi ni. KoIesu okoni lweni owra 39 “Kupluwi vanrenge ngaim som e, ko kupwera sev ngaAtua muloli pa tevim.” Ko mernen evanrenge ngaim jile nir ko ospe suri sev ngaIesu muloli tevi ni.

Iesu ololi nesevin san nga drran mutomisij erres luwi, ko nesenwarreng san emaurluwi kele

40 Daron nga Iesu mian mijpari rengedevje nuwi e, ko delung nir artur terai kopa parwera erres tevi ni renge nga mivini,suri nir artiriv ko pa terai. 41Ko jinibb sannisen Jaeras, evi jinibb nga mok-metmetenaim ne loten, ni evini ji Iesu ko ejipa vanngatan renge bela Iesu ko ongoni terterenga Iesu pivini renge naim sen. 42 Ninatun sansan bbong, ko evi nesevin, sianesngavöl drromon eru. Ko vin wel nenematur renge maling, otomori pimij pa.Ko daron nga Iesu mian e ko delung eleparvijuri suri ni ko arlilji ni.

43 Ko nesevin san ngamesien se nesevinnir ololi tetajer renge sia esngavöl dr-romoneru. Vinnenolokloksi petpeti joronnir nga milngir tevi dokta nir, ko sete sanorongwos puloli ni pirres. 44 Ko vinnenesilvi delung nir renge Iesu duren vitu nene, ko evini morie, ko ejpari bongsi sunsun

sen. Ko ngavilvil mesien nga muloli vin-nen drra nen emes evesane. 45 Ko Iesuowra “Isi mijparik?” Ko nir jijle arweraejki, arvilvil ore. Ko Pita owra, “Numal,delung elep arututir mori nik ko arliljim.”46 Ko Iesu owra “Ejki, san wor ejparik,suri nurnge renge nibek nga derteren evellingik.” 47 Ko vinnen elesi nga nanu ngamuloli oto pa limjer, ko eririr lenglengko evan ko ejipa ngatan renge no Iesu,ko ewer telasi renge no delung nir sev koololi nga ni mijpari Iesu bongsi sunsunsen, ko erpese nga ni mirres ngavilvilsen.48Ko Iesu owra tevi, “Natuk, nosurien somololim kumrres jile. Kupiel renge demat.”

49 Ko daron nga mok-rij malum e, kojinibb san evel ko ewit lengleng rengenaim se Jaeras vini, ko owrai tevi Jaeras,“Natum nesenwarreng emij pa osuw. Ku-plinglingi Numal, sete kupkarkar rengen.”50 Ko Iesu ornge, ko owrai tevi mernen“Sete kupmetutu, sansan kobbong kupo-suri, ko nesenwarreng pimaur luwi ko.”

51 Ko daron nga marini renge naim eko Iesu ewer ore jinibb nir san sete pivi-juri van loloim, sansan kobbong Pita koJon ko Jemes ko tata se nesenwarreng kotasu sen wor. 52 Ko jinibb nir artengsivin wel nen, drrelar elep. Ko Iesu owra“Sete kapting, nesenwarreng sete emij teejki, ematur kobbong.” 53 Ko lartul nennir armen keraji e, suri arongwose nganesenwarreng wel nen emij pa osuw. 54Koni esaro ko orrul re nevre nesenwarrengko everuse owra “Nesenwarreng, kupturimare!” 55 Ngavilvilsen mauren sen olwivan rengen ko otur imare. Ko Iesu owraitevir nga parla nanen sopon tevi purroi.56Ko tata sen ko tasu sen bbösa nga milepelai nuru e. Ko Iesu ewer ore nuru nga seteporwerai nanu ngel tevi jinibb pisan, pijki.

9Iesu okoni jinibb sen esngavöl drromon

eru aran parwerwer1 Ko Iesu everus kortoni jinibb sen es-

ngavöl drromon eru arini korti jin, ko eladerteren tevir nga paroji tweni nemin ngamarsij nir, ko parloli jinibb nga marmesinir parres luwi rengemesien ser nir. 2-5Koni ewer orer owra “Sete kaptori nanupisan renge nivelen se kami renge sel,pijki; nejipjip pijki, narr pijki, nanen pi-jki, nevöt pijki; ko sete kaptori sunsunpieru. Ngabe nga kami kapan rengen, ka-pan renge naim, ko kaplik renge naim nen

Luk 9:6 86 Luk 9:27ko pa pijpari daron nga kapiel e. Ko pororenge ngaim san jinibb nen nolor piterter,sete parlai kami pijki, ko ngok daron ngakami kapiel lingi ie, erres kapwirrwirrlenitweni maw nga muto re but se kami, ngapiviseni tevi nir nga marloli misij.” Ko niokonir van parwerwer tevi jinibb nir suribatun vanu se Atua, ko parloli jinibb nirngamarmesi parres luwi rengemesien sernir. 6Ko nir arivel lingi, aran renge ngaimnir ko arwerwer renge nospen nga mirrestevi jinibb nir, ko renge iok jile arloli jinibbarres luwi.

Numal Erot Antipas ospe suri Iesu7 Ko Erot Antipas evi numal ne Galili,

ko ornge nanu nga marpelari ngok nirnga Iesu mulolir. Ko nolon ekarkare elep,suri ornge jinibb sopor arwera “Ngok JonBaptaes ko otur imare luwi renge mijen.”8 Ko nir sopor arwera “Elaeja ko miplaringok,” ko nir sopor kele arwera “Propetko san nga tuwi emaur luwi kele.” 9 KoErot owra “Jon Baptaes, inu nuta otvi pabatun, ko si kele le ngel, nga inu morngekele nanu ngel kele nir suri mirpel?” Koni emrreni lenglenge pilesi Iesu, pijiljilwersopon tevi.

Aposol se Iesu ngamukonir maranmarw-erwer arlululwi vini jin

10 Ko aposol nir, daron nga marlulwivini ji Iesu, ko arsupe suri sev nga marlolirtevi ni. Ko ni eptevir arsan aran rengengaim e san nga nisen Betsaeta. 11 Kodelung arongwose, ko arvijuri suri ni; koni owra erres tevi nir, ko ospe suri batunvanu se Atua tevir, ko ni ololi nir sopor ngamarmerreni parres luwi arres.

Jinibb evi nuvasngavöl valim (5000) Iesuela nanen tevir

12 Ko nat erivriv pa otomori nial piwajpini, ko jinibb sen nir esngavöl drromoneru arini jin ko arwerai tevi ni, “Kupkonitweni jinibb nir parivel, ko paran rengengaim nga wewarreng nir ko ngaim ngamarlelep nga marto karkar ngok nir, koparmatur ko parla nanen ser. Suri iellat nga rramlik e ngel evi lolo merwerle.” 13 Ko ni owrai tevir, “Kami ko kaplananen tevir parurroi.” Ko nir arwerai tevi,“Kem namtori bbong niv elim ko nai eru.Ko poro pirpok ko kem naban nabwulinanen ser kele wor, suri delung.” 14 Surijinibb elep, evi nuvasngavöl valim (5000)totoklai nga marlik ie marunge nale se

Iesu. Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir,“Kaploli jinibb parlik ngatan pivi meling.Ko kaplingi nir pingavöl pilelmi (50) parlikrenge meling sisamis.”

15 Ko nir arloli surie erpe nga muwraingok, arloli arlik ngatan. 16 Ko Iesu elaniv nga elim nga nir ko nai nga eru nga koesarrerr imare emteni melrin, ko olot erijerres surir; ko obbri otvi niv nga nir ko nainga nuru, ko elai tevi jinibb sen nir. Ko nirarlilai tevi jinibb nir. 17 Ko nir jile arurroi,ko nir jile arup. Ko jinibb se Iesu nir arserelweni bebje niv nga marurroi linglingir konai ngamarurroi linglingir van renge narresngavöl drromon eru arwun saut er.

Pita owra tweni nga Iesu evi Mesaea18 Mian ko nabong san Iesu kis bbong

oklot, ko jinibb sen nir arini jin. Ko niosusi tevir owra “Jinibb nir arwera inunuvi isi?” 19 Ko nir arwera lweni tevini, “Sopor arwera Jon Baptaes, ko soporarwera Elaeja, ko sopor arwera propet ngatuwi san emaur luwi kele.” 20 “Ko kamikamwera inu nuvi isi?” Ko Pita owralweni tevi ni, “Nik kuvi Mesaea se Atua.”21 Ko Iesu osur terter tevi nir nga seteparwowrai nale nen tevi jinibb pisan. 22Koowra “Jinibb Mawos purnge wor pisij korenge nanu pilep, ko birterawarreng nir,ko batu jinibb ne sulsulen nir, ko jinibbne nevisvisenien ne nale nesesreien nirparungasi ni, parevji pini. Ko nabong pitulko pimaur luwi kele.”

Jinibb se Iesu putor ore wor nanu nga nimimrreni ko

23 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir,“Poro jinibb san puwra pivijurik, ni putorore nanu nga ni bbong mimrreni, konabong jile puwosi nai pelaot sen ko pivi-jurik. 24 Ko poro san puwra putor totonimauren sen, mian ko pia-tor jabble; koporo nga san pimaronge mauren sen surimivijuri inu, ko mian ko pia-lai vajin mau-ren nga mirres. 25 Poro jinibb pisan pia-lai petpeti nanu ne iel ngatan ngel nir, koputor jabble mauren sen pijijki, ko pilesisev ko pirres rengen? 26Ko isi san poro pi-manune inu ko nale suk nir, ni kele JinibbMawos pia-manune ni renge daron nga nipia-vini e renge nosrövien se Tata sen tevianglo on nir. 27 Nuwretun nuwrai tevikami, sopor renge kami nga kamtur ngelsetewor kaplesi mijen ko kaplesi batunvanu se Atua pivini.”

Luk 9:28 87 Luk 9:54Iesu niben erieni enij kele e

28Nabong owil asi osuw, vitunen ko Iesuela Pita ko Jon ko Jemes arpitevi ni. Ko nirkis arsan artongsa van renge botwen ngani pulot. 29Ko renge daron nga mulot e konon erieni enij kele e, ko sunsunsen owraprap titis. 30 Ko jinibb eru or-pelari ie, Moses ko Elaeja, nuru orok-jiljilwer tevi ni. 31 Nuru orremali rengenosrövien ne melrin, ko orsupe suri mijensen nga otomori piplari Jerusalem. 32 KoPita ko laru ngamorpitevi armatur pa, surimeter arruwel temijpal. Mian ko artaol koarkulu vajin van ji Iesu e, ko arlesi nos-rövien sen ko laru nga mortur pa tevi ni.33Mian ko laru nga ortipatun porivel lingiIesu, ko Pita owrai tevi Iesu, “O, Numal,erres ma kem namlik pa iel; kem nabloligorkoraim pitul, san pivi se nik, ko sanpivi se Moses, ko san pivi se Elaeja.” Niowraima, ko errerrlenge nale ngamuwrai.34 Ko daron nga mok-rij malum e mok-werai nanu ngel nir, ko nabor san esalvini esalsal orer, ko nir artur vajin rengenamol nen. Ko armetutu elep. 35 Korenge nabor nen drrelan san eplari rengenowra “Ni evi natuk ngamemrreni, ko ni komotobbtobbue. Kami kaprunge ni.”

36 Ko renge daron nga drrelan musuw,ko arlesi Iesu esan vajin. Ko sete arwowrananu ngel tevi jinibb san renge nabongnen nir, armurrarrong ore ko pa.

Iesu oji tweni demij renge nanwarrengsan

37 Ko renge mevinen vajin nir arjub-bul renge botwen, arluwi vini ngatan e.Ko delung elep arivel ore arini jin arlesi.38Ko jinibb ne delung nen san everus owra“Jinibb nevsivsenien, natuk sansan welelle pa, ko nungoni nik, warru kupini kuplesini ta. 39 Ko kuplesi, nabong sopon neminsan esilvi ni, ko enger nga enger lengleng,ko eririr nga eririr ko melabbsen eia. Konemin nen eterter elep renge nga pivarelingi ni, ko ololi niben arerer elep. 40 Konungoni jinibb som nir paroji tweni, kosete arongwos parloli.” 41 Ko Iesu owralweni tevir, owra “O, aro, kami dul ngelnosurien se kami ejkie! Belik tevi kamipijpari wor seveling, ko bololi nanu tevikami?” Ko owrai tevi mernen, “Kuptekainatum vini iel ta.” 42Ko mer wel nga daronnga mivel malum e vini, ko nemin ngaevivivrrule elep ko ololi ewajeni lenglengengatan, ko ololi niben aririr elep. Ko Iesu

otortori nemin nga misij nen ko ololi merwel nga erres luwi, ko ela lweni tevi tatasen. 43 Ko nir jile bbösa nga milep elair esuri nanu nga mulolir renge derteren ngamilep se Atua.

Iesu owra lweni kele tevirmian ko ni pimijKo daron nga bbösa milair malum e

suri nanu nga mulolir ngel nir, ko Iesuowrai tevi jinibb sen nir, owra 44 “Nale ngabowrai ngel nir, kaplingi pian renge noloboro kami nir ko kaprrorrmir. Inu JinibbMawos partekai inu van renge nevre jinibbnir.” 45Ko jinibb sen nir arrelenge nale ngaIesu muwrai ngel lat nga muto suri. Atuaesilveni renger nga sete parongwose, konir armetutue parsusi lweni tevi ni.

Isi pivi jinibb nga milep jer nen renge nir46 Ko jinibb se Iesu nir arok-rij latlat

lulweni tevir suri isi pivi jinibb nga milepjer renge nir. 47Ko Iesu orongwose sev ngamuto renge nolor, ko etkai bipiwarrengnga welili san ko elngi otur renge nelindevjen. 48Ko ni owrai tevir, “Isi nga pitkaibipiwarreng ngawelili san ngamirpel ngelrenge inu nisek, ko erpe etkai inu ko pa.Ko isi nga mitkai inu, erpe sete etkai inuko, ko etkai ni ngamukoni inu ko. Mer ngamivi jinibb nga welili jer nen renge kami,ko ngok ni ko evi jinibb ngamilep jer nen.”

Mer nga sete mitre kami ko ngok ni evikerrkerr ko

49 Ko Jon owrai tevi owra “Numal, nam-lesi jinibb san oji tweni demij san rengejinibb san renge nik nisem. Ko namwerore, suri nga ni sete evijuri kerr.” 50 KoIesu owrai tevi ni, owra “Sete kapwer oreni. Mer nga sete mitre kami, ko ngok ni evikamikami ko.”

Iesu etipatun pivijuri sel nga pianJerusalem e

51 Mian ko otomori nabong nga Atuapitka lweni Iesu van mare e renge melrin,ko ni elngi non eterter evijuri sel vanrenge Jerusalem e.

Meri Sameria armusus Iesu pian rengevanu ser

52 Ko Iesu okoni wowomu ngarre jinibbsopor nga marivi ni non, ko nir arivelaran renge ngaim san se meri Sameria nirnga parloli lilane ngarre tevi ni. 53 Konir armusus nga ni pivini renge vanu ser,suri ni elngi non emawos van Jerusalem e.54Ko daron nga jinibb sen ngel nuru Jemesko Jon morunge, ko orwerai tevi, “Numal,

Luk 9:55 88 Luk 10:15

kumarong komru nobor-werai nabb pivelrenge melrin vini pianir?” 55 Ko ni erieniko otortori nuru. 56 Ko nir setemun aranre ngaim nen, arivel asie van renge ngaimminij kele e san.

Jinibb sopor armerreni parvijuri Iesu57 Ko daron nga marivel suri sel malum,

ko jinibb san evini ko owrai tevi Iesu,“Ngabe tama nga poro kupa-van e, ko inubevijuri nik ko wor.” 58 Ko Iesu owrai tevi,“Guli rrumngawowarrengnir belaur otoe,ko numön nir menuner otoe; ko inu JinibbMawos milngek ejkie. Ngok, kuprrorrmimun pirres poro nga kumrreni kupvijuriinu.”

59 Ko mian ko Iesu owrai tevi jinibbminij nen san, “Kupvijuri inu!” Ko mer-nen owrai lweni tevi owra “Numal, ku-plinglingik mun bean betevni tata sukpuwomu.” 60 Ko Iesu owrai tevi mernenowra “Kuplinglingi lartul nga sete marlamauren ko pa partevni nir ngamarmij ser,ko nik kupan kupwerai batun vanu se Atuatevi jinibb jile nir.”

61 Ko nir minij nen san owrai tevi, “Bea-vijuri nik ko, Numal; ko kuplinglingikmunpuwomu bean beremse nir nga marlikrenge naim suk.” 62 Ko Iesu owrai tevi,“Jinibb nga miale drrav puklu van womuetetajer, sete puklu vitu kele. Mer ngamirpok sete erres renge batun vanu seAtua.”B

10Iesu okoni tweni jinibb sen ngavöl ebut

drromon eru (72) aran parwerwer1 Vitunen renge nanu ngel nir marsuw

vajin, koNumal otobbtobbuenir minij kelesopor arivi jinibb sen. Nir ngavöl ebutdrromon eru, ko ni okoni tweni nir er-erwi arivel arwowomu renge ni van rengengaim ko vanu jile nga ni pia-vivitu vanrenger. 2Ko owrai tevir, “Lelingen ngel evidaron ne numös nga milep, ko jinibb ngamarmajing rengen nir ewelili jer. Ko ngokkami kaplot, kapngoni piterter tevi Numalne numös nga ni pukoni kele jinibb nemajingen sen sopor nga parmajing rengeorsel ne numös sen. 3 Kapiel, ko kaprong-wose nga inu nukoni tweni kami kam-san kis kamirpe natu sipsip nir renge sel,paran renge livö ne guli rrum nir. 4 Setekaptori baos rreknga narr rreknga but se

kami, pijki; ko sete kaprij tevi jinibb pisanrenge sel, pijki. 5 Ko renge naim ngabenga kami kapan renge loloim nen, nanuwomujnen nga kapwerai kapwera ‘Dematputo renge naim ngel.’ 6 Ko poro jinibbne demat san pilik renge naim nen, kongok demat se kami pijpon jer jin. Koporo pijki, ko ngok pulwi kele vini ji kamie. 7 Ko renge naim mawos nen ko pakami kaplik malum pa rengen ko. Setekapan kele renge naim lele e nir, pijki. Kokaprro nanen sev ko kapmini nuwi sev ngamarlair tevi kami. Suri erres nga jinibb nemajingen pila nowlin. Sete kapan rengenaim ko naim. 8 Ko renge ngaim ngabesnen nga kami kapa-pelari rengen, ko porojinibb nen nir parir nga partekai kamikapan jir, ngok kami kapurroi sev nanenko nga nir parlair parlingi renge no kami.9Ko kami kaploli jinibb ngamarmesi rengengaim nen parres luwi renge mesien ser.Ko kapwerai tevi nir jile, ‘Lelingen ngelbatun vanu se Atua evini mori pa vajinji kami.’ 10 Ko renge ngaim ngabes nennga kami kappelari rengen, ko poro jinibbnen nir sete parmarong nga partekai kamivan jir nga kaplik tevir, ko ngok kapivarekapini renge sel ne ie ko kapwera 11 ‘Erpemaw kele ne ngaim se kami nga mibböljibela kem, namtewasi twenir etre kami. Kokaprongwose mae nanu ngel: Batun vanuse Atua evini mori pa ji kami.’ 12 Nuwraitevi kami, renge daron nga Atua pia-werasuri lat nga puto suri re jinibb jijle, ko pia-sij wor pilep renge nir ne ngaim ngok pia-asie Sotom.

Iesu otortori jinibb nga sete marosuri ni13 “Wi kami meri Korasin! Wi kami

meri Betsaeta! Kami nga kamok-ungasijinibb ne vare nir, erpe meri Taea ko meriSaeton nir. Ko poro nga nelesien ngel nirnga mololir ngel nir nga kami kamlesir,poro parlolir pa renge Taea ko Saeton, kojinibb ne iok nuru, nolor pululwi pa tuwinen renge nololien ser, ko paruri sunsuntera nga marmerrmerris nir, ko parlikrenge niavi nabb parpelpalos e, parviseninga arrorrmi nanu nga marsij nga marlolisarrsarre nir. 14 Niko renge daron ngajinibb jile nir ne iel ngatan, Atua pia-wera suri lat nga puto suri rer, ko pia-tor vitrangi kami piasie nga putor vitrangimeri Taea ko Saeton. 15 Ko kami meri

B 9:62 Erpe iel, Luk ospe nanu san nga mok-kiri dan nga buluk mirvei, ko kem namrieni nale nga puloli mining nenale sen piplari limjer.

Luk 10:16 89 Luk 10:36Kapaneam nir, kami kamok-wera kami makamrres kapan renge melrin, ko ejki rresnawon. Kami parwirr tweni kami vanrenge bbulwil nga nabbön mijkie.”

16 Ko ngok Iesu owrai tevi jinibb sen nirowra “Mer nga murnge kami ko ngok erpeornge inu ko, ko mer nga mungasi kamiko ngok erpe ongasi inu ko. Ko mer ngamungasi inu ko ongasi mer nga mukoniinu ko.”

Jinibb se Iesu nir ngavöl ebut drromon eruarlulwi vini jin

17 Ngok nir ngavöl ebut drromon eru(72) arlulwi vini tevi neiren nga milep,ko arwerai tevi Iesu, “Numal, demij kelenir arunge drrela kem ko arloli nanu nganamwerair renge nik nisem.” 18 Iesu owraitevir “Ok-irpok, ko inu numteni rengemetek daron nga demij muwlu lingi mel-rin erpe navil evil.” 19 Ko Iesu owrai keletevir, “Kaplesi, inu nulai pa derteren tevikami osuw. Asi petpeti derteren sedemij nir. Ko ngok niko, kami kamrong-wose kapverasi numet ko netu numet, konanu san ejki rres nawon nga orongwospulokloksi kami. 20Ko niko sete kapir suringa nemin nga marsij marloli nanu ngakamwerair, ko kapir ma suri nise kamiAtua olir renge naul ne melrin.”

Iesu eir elep ko owra erres tevi Tata sen21 Renge wosenen, Nemin On ololi Iesu

nolon owun saute neiren, ko owra “Tata,nuwra erres tevi nik, O Tata Numal nemelrin ko iel ngatan, nga nik kumlolinanu ngel nir marto teptepi renge jinibbnga norongwosien ser milep ko nir ngamarongrongwos milep, ko kuviseni tevinir nga marivi bipi kobbong. Niko Tata,erpe erres ko wor renge nom.” 22 Koowra “Tata suk ela nanu petpeti nir tevik,ko sete san orongwose rragrrage norror-rmien se inu, natun mawos. Tata sukkobbong esan bbölbböl orongwose. Kosete san orongwose Tata suk, inu kobbongnga mevi natun mawos, ko nir nga inumotobbtobbue nir, nir kele arongwose.”23 Ko Iesu erieni mawose jinibb sen nirko owra malum bbonge tevi nir kis bbongarunge, owra “Neiren renge nir nga mar-lesi meter e nanu nga kami kamlesir ngelnir. 24Nuwretun nuwrai tevi kami, propetelep, ko numal nga marlelep owun sautarmerreni parlesi nanu ngel nir nga kami

kamlesir ngel, ko setete arlesir te, ko ar-wera parunge nanu nga kami kamrungerngel, ko setete arunger te.”

Nale rrongrrongvi ne meri Sameria ngamirres

25 Ko jinibb ne nevsivsenien ne nale ne-sesreien san otur mera ko owra purrowr-rowe Iesu, owra “Numal, inu bololi isevko, ko bela mauren nga muto tuwi ngokvini?” 26 Ko Iesu owra lweni tevi, “NaulOn owra sev re iok? Kueve kulesi owraerpese?” 27 Ko mernen owra lweni teviIesu, “Ko Naul On owra ‘Nik kupmerreniNumal Atua som tevi nolom totoklai, komauren som totoklai, ko derteren somtotoklai, ko tevi norrorrmien som totoklai;ko kupmerreni selem pirpe nik mawos.’ ”28 Ko Iesu owra lweni tevi mernen, “Nikkuwrai erres pelak ko; ko nik kuploli pir-pok ko, ko kuplai mauren nga muto tuwingok vini.” 29 Ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien emrreni wor piviseni ngani mumomsawos, ko osusi kele tevi Iesuowra “Ko isi ko evi selek nen?”

30 Ko Iesu owra lweni tevi renge nalerrongrrongvi ngel: “Jinibb san ojubbulJerusalem van ngatan e Jeriko. Ko daronnga mivijuri sel mivini ko etaole jinibbvenao nir marpelari jin. Ko arrul totoni koarla joron nir, ko arevji emijmij, ko arivellingi ematur jer renge jeli sel otomoripimij. 31 Mian ko sete epriv ko jinibb nesulsulen san ojubbul kele renge sel nenvini. Mivini ko elesi mernen; ko etalevvan renge devje sel e, ko easie evel lingi.32 Ko erpok kele renge Livaet san. Ni keleevini, evini kele renge lat nen ko elesimernen kele. Ko etalev kele van rengedevje sel e, ko asie evel lingi. 33 Vitunenvajin ko meri Sameria san evel vini evijurisel nen kele. Mivini renge lat nen, koelesi mernenmimaturmutomori pimij, koorrorrmi lenglenge. 34 Ko evan jin, koela oel ko norro, etwasi vaseni niben ngamarmetmetvir e nir ko ekai orer. Ko owosielngi esakel mare renge dongki sen, koelai van renge naim san nga marok-mosirengen, elngi elik rengen ko emetmete.35 Ko renge mevinen renge rorpong susunen vajin, ko oroni tweni nevöt sopor koelair tevi mer nga naim sen nen, ko owraitevi, ‘Kupmetmete merel ko pa iel. Koporonga kupa-lokloksi kele nevöt som soporrengen, ko ngok daron nga bea-luwi viniko bea-kele lweni tevim.’ ” 36Ko Iesu owrai

Luk 10:37 90 Luk 11:19tevi mer nga mususi tevi nga, owra “Nikrenge norrorrmien som, kurrorrmi erpeserenge nir nga itul ngok? Kurrorrmi nir sinen ko erpe pivi selen e mer nga jinibbvenao marevji ngok?” 37 Ko mernen owra“Rrek mer nga murrorrmi ni nen ko.” KoIesu owrai tevi mernen, “Kupiel, ko kupankuploli pirpok.”

Iesu evan renge ngaim se nesevin eru38 Ko nir artutur suri sel ko arini renge

ngaim san. Ko nesevin ne ie san, nisenewajie Marta, vinnen etkair aran rengenaim sen. 39 Ko vinnen tasin san nisenewaji Merri. Ko Merri nen evini ko elikngatan ji Iesu morie belan, ko omurrar-rong nale se Iesu nir. 40KoMarta ornge esije nga majingen milep, ko ni bbong misanmiplaker. Ko evini ji Iesu ko owrai tevi,“Numal, sete kurrorrmi nga tasik mivellingi inu, ko inu bbong mesan meplak?Kupwerai tevi ni pivini piptevi inu.” 41 KoNumal owra lweni tevi, “Marta, Marta, nikkurnge esij suri nanu elep pelak ko pangok. 42 Ko nanu sansan kobbong errestemijpal. Ko ngok nikoMerri otobbtobbuengel, nga sete san orongwos pilai twenikele jin.”

11Verusen se Numal nga ni mivisviseni tevi

kerr1 Nabong san Iesu esan evan olot renge

lat san. Ko daron nga musuw vajin koolwi vini ji jinibb sen e nir. Ko jinibb sensan owrai tevi, “Numal, kupvisviseni keme loten, pirpe Jon mivisviseni jinibb sene nir marok-lot.” 2 Ko Iesu owrai tevir,“Daron nga kami kaplot e ko kapwerai pir-pel: ‘Tata se kem, nisem on. Nammerrenijinibb jijle nir partorim pirres. Nammer-reni nik batun vanu som pivini iel ngatan.3 Ko kuplai nanen pivtere kem lelingen,nabaani. 4 Ko kuptelasi tweni nololiense kem nir, pirpe kem namtelasi tweninololien se nir nga marloli misij tevi kem.Ko sete kuploli nanu parini parrowrrowpelake kem.’ ”

5 Ko Iesu owra tevir, “Kami si poro selenotoe ko pia-van ji selen nen nat nga mir-rang vajin, ko puwrai tevi, ‘Ai sile, kuplapa niv pitul tevik. 6 Suri selek san otuturvini jik eatur vitan ni le, ko nanen nganamrro lingi sete sopon ojpon jer nga belaitevi purroi.’ 7 Ko selen nga milik loloimnen puwrai lweni tevi, ‘Sete kupvijajeng

rengek, nuplaji ore pa metali osuw, kokem natuk nir nammatur pa renge milngekem osuw. Setemun nurongwos bemrabela nanu san tevim.’ 8 Nuwrai tevi kami,ewretun evi selen nga mirres, ko pumususko nga pimra pilai tevi. Ko suri bbongmungoni malume miterter, mian ko nipimra ko pilai tevi pusorsan tevi nga mer-nen mimrreni. 9 Ngok niko inu nuwraitevi kami, Kapngoni, koAtuapia-lai ko tevikami. Kappej, ko Atua pia-loli kaplesi ko.Kapututi, ko Atua pia-tasi metali nen tevikami. 10 Suri nir jijle nga marok-ngonipara-lai, ko nir jijle nga marok-pej para-lesi, ko nir jijle nga marok-ututi metali,para-tasi metali nen pitpir tevir. 11 Kamisi nga mivi tata, poro natun pungoni nivtevi, ko ni pila nevöt tevi purroi? Rrekngaporo pungoni mesal tevi, ko ni setemunpila mesal nen tevi, ko pila numet tevipurroi? 12 Rreknga poro pungoni narrlunato tevi, ko nipila netu numet tevi? Ejki rres nawon!13 Ia ko kami kamivi jinibb nga marsij nir,ko kami kamrongwose kobbong nanu ngamarres nir nga kapa-lair tevi natu kaminir. Ko ngok Tata se kami nga milik rengemelrin, ni asi wore tata se kami nir. Koni pia-lai Nemin On tevi nir nga marngonitevi ni.”

Jinibb sopor arwera Iesu okloli nanu nirrenge derteren se Demij

14 Nemin nga misij san evi nabbut, koesilvi jinibb san ko ololi mernen sete ok-rongwos pok-rij. Ko daron nga Iesu muojitweni nemin nga misij nen renge mernen,ko mernen erij luwi vajin. Ko delungartaol lenglenge. 15Ko jinibb sopor arwera“Bielsepul ko, numal se demij nir, ela dert-eren ngok tevi, niko mok-oji tweni demijnir ngok e.”

16 Ko nir sopor arrowrrowe ni arpejnelesien ne melrin renge ni nga puloliparlesi. 17Ko Iesu orongwose norrorrmienser ko owrai tevir, “Poro batun vanu sanpiteri wukari pieru e, ko pipalpal luwi tevini, ko sete orongwos putur te. Ko porometka san piteri wukari pieru e ko pitrelweni ni, sete liken sen orongwos pirres terengenabongpisan. 18KongokporoDemijpiteri wukari pieru e ko pitre lweni ni, kobatun vanu sen putur pirpese? Suri kamikamwera inu nuoji tweni demij nir rengederteren se Belsipa. 19 Ko poro nga were-tunen inunomok-oji tweni demij nir renge

Luk 11:20 91 Luk 11:41derteren se Belsipa, ko kami natu kami nirarok-oji tweni demij nir renge derteren seisi? 20 Ko weretunen inu nomok-oji twenidemij nir renge Atua nevren ne derteren,ko ngok niko batun vanu se Atua evini paji kami ko osuw.

21 “Daron nga jinibb nga miterter mu-tori joro nuval sen nir mutur metmetenaim sen, ko ngok joron nir arto erresmalum renge naim sen. 22 Ko daron ngajinibb nga miterter asie mernen mivini koepalpal tevi mernen mianan ko oji tweni,ko ngok ela joro nuval sen nir nga nimilngi nolon renger, ko ela joro mernen,ko owluwlu tevi selen nir.

23 “Mer nga sete miptevi inu, mernenetre inu ko, ko mer nga sete mipteviknomorser kortoni jinibb nir, oji tututwenirko.

Nemin nga misij nen orongwos pulwi kele24 “Nemin nga misij san daron nga mi-

vare lingi jinibb san ko evel petpeti rengelat nga nuwi mijkie nir, epejpej lat san ngapumosi rengen. Ko poro sete elesi lat san,ko owra ‘Bolwi kele wor van renge naimsuk ngameivare ren ngamevel lingi.’ 25Korenge daron nga pulwi vini e, ko pilesinga aruraki vaseni pa loloim nen erres,ko arlingi nanu jile nir arto jile pa erresrengen. 26 Ko nemin nga misij nen pianvajin ko pilesi kele nemin nga marsij ebutnga marsij asi wore ni, ko piptevir parluwivan parsilvi lweni mernen. Ko mernenmauren sen nga vitunen pisij perper vajinpiasi nga womunen.”

Neiren weretunen27Daronnga Iesumuwra jile nanungel e

nir musuw, ko nesevin san nga nir delungmarlik erij drrelan elep van mare owra“Neiren renge nesevin nga mivesi nik, komila nasus tevim kumsus rengen.” 28 KoIesu owra “Rrek erpok ko, ko mare rengeiok, neiren renge nir nga marunge nale seAtua ko martor totonir kele renge nolor.”

Jinibb armerreni parlesi nelesien san29 Delung elep nga elep arini korti ji

Iesu, ko Iesu owra “Dul ngel arivi dul ngamarsij, ko armerreni parlesi nelesien. Koejki rres nawon, setemea-lamun san tevir.Sansan kobbong, nelesien nga miplari jipropet Jona tuwi. 30 Erpe Jona evi ne-lesien se meri Nineve nir tuwi, ko ngokpirpok ko Jinibb Mawos pivi nelesien sedul nga lelingen ngel nir. 31 Ko nesevin

nen nga mivi numal nga milep renge Saotpia-tur imare tevi jinibb ne dul ngel nirrenge nabong nga Atua pia-wera suri latnga puto suri tevi jinibb nir, ko pia-werlokloksi bbong nir, puwra ‘O, kaplesi, inunuvel renge bongsi vanu vini nga borngenorongwosien se Solomon, ko erpese kamisete kamrunge nale se san nga milep asiwor Solomon, ko milik tevi kami bbong?’32Ko renge nabong nga Atua pia-wera surilat nga puto suri tevi jinibb nir, meri Nin-eve nir para-tur imare ko tevi dul ngel nirko parongwos parwer lokloksi bbong sel sekami nir, parwera ‘O, kaplesi, daron nganamrunge Jona miwerwer e tuwi, ko nolokemolululwi renge nololien se kemnir. Koerpese kami nolo kami sete olululwi daronnga kamrunge san nga milep asi wor Jonamiwerwer tevi kami?’

Nale rrongrrongvi ne nasul33 “Sete jinibb san osli jile nasul osuw

mian ko otori ngatan, ejki; putori maresopon, ko puloli jinibb jile parlesi mo-ron. 34-35 Mete jinibb erpe moron neniben. Poro nga metem pimerer, ko mo-ron puwun saut re nibem totoklai. Ngokowra puwra, poro nga nolom pirres, komauren som totoklai kele pirres. Ko poronga metem pisij, ko nemalik puwun sautenibem totoklai, surimetem erpemoron nenibem. Ngok owra puwra, poro nga nolompukul, ko mauren som totoklai kele pisijjile. 36 Ko poro mauren totoklai se kamiparwun saute moron, ngok pimor vasenipetpeti mauren se kami ko, sete lat soponmara-jipon jer.”

Iesu otortori Parasi sopor ko jinibb nenevisvisenien ne nale nesesreien sopor

37 Daron nga Iesu mirij jile musuw vajin,ko Parasi san ongoni ni, owra ni pian piaantevi ni. Ko Iesu evan loloim esakel eaan.38 Ko daron nga Parasi nen milesi mirpok,ko bbösa nga milep elai ni e suri. Suri ngaIesu sete ejejavöl owomu mian ko vitunenko ni pia-aan. 39 Ko Numal owrai tevimernen, “Kami Parasi kamok-rrawe varene biles nir ko plet nir, ko renge nolokami nir arwun saute nanu nga marsij nir.40 O kami nga kamlengleng temijpal, setekamrrorrmi nga Atua nga muloli vare nene, ni kele kobbong ololi nolon e? 41 Kamikapla nanu nga marto renge nolo biles sekami ko nolo plet se kami tevi beres nir, konanu jile nir parwokwok vajin ji kami.

Luk 11:42 92 Luk 12:742 “Wi kami Parasi nir, pia-sij wor pilep

niko renge kami, suri kami kamok-pelakmilep suri nanu nga marper jer, ko nanunga marlelep nir nga moro kaplolir, kam-lingi kurtwenir. Suri kamok-pelak surinanu nga marper jer, erpe roi warreng nirerpe min ko ru, nga kapeveve petpetir,ko kamla tweni songovlör nga kaplair teviAtua. Ko erpok erres kobbong kaploli;ko nanu nga misij nen evi nga kamlingikurtweni nanu nga marlelep nir, erpemurrunmawos komerreniennga kapmer-reni lenglengen Atua.

43 “Wi kami Parasi nir, pia-sij worpilep niko renge kami. Kami kammerrenikapok-sakel renge nai seksekal nga marenir renge loloim ne naim ne loten nir, kokammerreni jinibb partori kami daron ngamarsekai kami re lat nenanen. 44Wipia-sijwor pilep niko renge kami. Kamirpe dubbnga sete marusi ore nivev rer, marto kiskisnawon, ko jinibb setemarongrongwos rra-grrag nir; ko marivel rer marbbötbböt rer,ko ololi arrokitkit petpetie.”

45 Ko san renge jinibb ne nevisvise-nien ne nale nesesreien owra lweni teviIesu owra “Jinibbnevisvisenien, daronngakumwera nale ngok e nir, ko ngok ku-lokloksi kem kele.” 46 Ko Iesu owra “Wipia-sij wor pilep niko renge kami kelejinibb ne nevisvisenien ne nale nesesreiennir, suri kami kamok-jingteni nanu ngamarrow milep renge birpari jinibb nir ngasete marongwos parwosi luwer, ko kamima kammusus lengleng kapjipari majin-gen ser sopon. 47Wi pia-sij wor pilep nikorenge kami, suri kamok-juroi dobbi propetnga tuwi nir, nga tata se kami nir marevjipinir marmij. 48 Iok kamviseni emawosnga kami kele kamkorti renge majingennga marsij se tata se kami nir. Suri nirarevji pinir, ko kami vajin kamok-juroidobbir. 49Ko erpokAtua ospe suri pa rengenorongwosien sen owra ‘Bea-koni propetnir ko aposol nir vini jir, ko nir soporparevji pinir, ko nir sopor parloli pisij tevirparojir.’ 50 Ko niko drra propet jile nirnga apu se kami nir marevji pinir tuwi,kami ko dul ngel kapa-la norongen ngamisij nen. 51 Nuwretun nuwrai tevi kami,mitipatun renge drra Apel, mivini mijparidrra Sekaraea nga marevji renge Naim Onse Atua renge livö ne nawot ko lat ngamuon. Nuwretun nuwrai tevi kami, kamiko dul nga lelingen ngel, kapa-la norongennga misij ne nanu ngok jile nir vajin.

52 “Esij wor elep niko renge kami jinibbne nevisvisenien ne nale nesesreien nir,suri kami kamkikiore metali ne norong-wosien ko kamsilveni ki nen. Ko kami kelesete kaman renge loloim nen, ko kamok-wer ore jinibb nir nga marwera paranrenge loloim nen.”

53 Mian ko Iesu evel lingi naim nen,ko jinibb nevisvisenien ne nale nesesreiennir ko Parasi nir arij esij tevi ko arsusinanu elep. 54Nir arok-teravi Iesu nga poropuwra jabble nale pisan nga nir parlai nirengen.

12Iesu erij tere murrun nga jinibb sel sen

mieru e1 Renge daron nen meling jinibb nga

milep arini arser korti ji Iesu renge latsan. Nir evi nuvasngavöl vavis kis wor,ko artur lililjir pelak nir, ko arbbötbbötrenge drrun belar. Ko Iesu owra womuetevi jinibb sen nir owra “Kami kapmetmetko wor renge is se Parasi ngel nir, rengemurrun nga sel ser eru ngok e. 2 Ko nanujile nga jinibb martawi ore nir, mian koAtua piraji vasenir parto limjer. Ko nanujile nga jinibb marsilvenir, mian ko Atuapulolir parto limjer, jinibb parongwoser.3Konanu jile nga kami kamok-super rengenat nga mupong, mian ko Atua puloli ngajinibb parsuper renge nat nga mirin.Ko nanu jile nga kami kamok-sur vijvijerenge boro jinibb nir renge loloim, mianko parkaile parwerai van mare jer.”

Jinibb se Iesu sete erres re parmetutuejinibb nir

4 Iesu owra “Selek nir, inu nuwraitevi kami, sete kapmetutue jinibb nir ngamarongwose parevji pini bbong nibe kaminir, mian ko vitunen setemun arongwoseparloli kele nanu pisan. 5 Inu bosusurmetu le ngel tevi kami, bowrai tevi kamiisi nga parmetutue. Parmetutue Atuakobbong. Ni kobbong orongwose pirevjipini jinibb, mian ko vitunen ni orongwospiwirre van renge lat ne nejijkien. Suriderteren sen otoe. Ngok ni ko ma kamikapmetutue.

6 “Kami kamrongwos pae nga jinibb nirarok-wulwule numönngawowarreng elimnowlir evi nevöt eru kobbong. Ko rengeno Atua, sete ok-kulu jabble san emalie,ejki. 7 Ko kaplesi jomro batu kami ngoknir; Atua orongwos petpeti nir, sete san

Luk 12:8 93 Luk 12:28ejki. Atua tetajer emetmete kami errespelak. Ko ngok niko kami sete kapmetutu,ni emrreni kami elep nga elep, asi jer worenumön ngok nir.

Mer nga muwowrai “Inu nuvi jinibb seIesu.”

8 “Inu nuwrai tevi kami, Mer nga setemimtutu nga puwowrai inu nisek rengeno jinibb nir, inu kele Jinibb Mawos bea-wowrai ni nisen renge no anglo se Atuanir. 9 Ko mer nga mimtutu ko mivilvil oreinu nisek renge no jinibb nir, ngok inu kelebea-vilvil ore ni nisen renge no anglo seAtua nir. 10 Ko mer nga mirij melmelas koosopsope inu Jinibb Mawos, mian ko Atuaorongwos pitlasi tweni ni. Ko mer ngamirij melmelas ko osopsope Nemin On,mernen Atua sete orongwos pitlasi twenirragrrage ni.

11 “Ko inu nuwrai tevi kami: Mian kojinibb para-revei kami van renge naimgortien ji numal nga marlelep nir nga nirparwera suri nanu nga kamloli, lat ngaputo suri re kami. Ko kami sete kapmetutukaprrorrmi pelake sev nale ko nga kamikapwera lweni. 12 Suri renge daron nenmawos malum ko pa, Nemin On pia-weranale mawos nen tevi kami nga kami kapa-werai.”

Jinibb nga marser kortoni joror milep13 Ko nir san renge meling jinibb ngel

nir owrai tevi Iesu owra “Jinibb nevisvise-nien, kupwerai tevi tuwak nga ni puwn-gani joro tata se komru nir nga ni mimet-mete nir, pivsese komru korti. Suri niomusus puwnganir.” 14 Ko Iesu owrai tevimernen owra “E merel, inu sete nuvinitweni nga bospe suri nanu nga marirpok.”15 Ko mian ko ni owrai tevi jinibb nirowra “Kami kapmetmet wor kami ko pir-res, ko kaptor ore nolo kami nga kamok-merrmerreni nijor e nir. Suri jinibb mau-ren sen weretunen sete arloli nanu ngok eko nir, nga marivi joron ngok.”

16 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi santevir, owra “Jinibb san nga joron milep,orsel sen nanen elep nga elep ren. 17 Koni orrorrmi ko owra ‘Inu bololi pirpe levajin, suri bepe ne nanen suk ewelili pa.Bololi pirpese le vajin?’ 18 Ko ni orrorrmirenge nolon owra ‘A, nurongwose lat ngabololi surie; bololi pirpel le, berrarre twenibepe suk ko beli pilep lengleng vajin, kobelngi nanen suk nir ko jorok nga marres

nir rengen. 19 Ko bowrai vajin tevi nemik,‘Jorom nga marres elep nga elep lengleng,evter nga nik kuplik vajin sia pilep ngapilep lengleng. Kupaan ko kupminminpirres, ko kupir vajin.’ 20 Ko Atua owraitevi mernen owra ‘O, nik nga kumlenglengtemijpal! Suri nata mupong nga lelingenbelai tweni nemim. Ko nanu nga kumajingnir ngok, ko nanu nga kumlingir ngok nirparivi se si ko vajin?’ ” 21Ko Iesu owra “Pia-irpok ko renge jinibb nga marser kortonijoror milep nga mivi se nir kis bbong, koiok renge no Atua sete joror oto rragrrage,ejki rres nawone.”

Atua orongwose pimetmete kami pirres22 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir, “Suri

nanu ngel ko inu nuwrai tevi kami, Seteerres nga kami kaprrorrmi pelake maurense kami, ko kapwera ‘Mian ko rraprro sevle lelingen?’ Ko sete erres kele nga kamikaprrorrmi pelake nibe kami, kapwera‘Mian ko rrapla sunsun nga rrapuri ngabele?’ 23 Mauren evi nanu nga milep wor,nanen evi bbong nanu nga welili. Erpokkele, nibe kerr evi nanu nga milep wor,sunsun evi bbong nanu ngawelili. Ko Atuaelai pa nanu nga morlelep nen nuru; kosuri sev kami kamrrorrmi sete orongwospila kele nanu nga wowarreng ngok nirtevi kami?

24 “Kaplesi numön nir; sete nevrer ar-toe, sete aruw te, ko sete arok-tawe wenennurrer te, ejki, ko bepe ser ejkie. Ko Atuaok-la wor nanen tevir. Ko ngok renge noAtua kami kamrres asi wore numön ngoknir.

25 “Kami kamrrorrmi jinibb nga mok-pelak mok-rrorrmi mauren sen nga mum-rrol jer bbong, orongwos puloli maurensen pipriv asi kele wor? Ejki! 26Ko suri ngakami sete kamrongwos kaploli nanu ngamarwowarreng ngel nir pirpe nga ngoknen nir, ko suri sev kami kamok-rrorrmipelake nanu minij nga ngak nen nir surimauren se kami?

27 “Kami kaprrorrmi ta nevngu sekavöl.Sekavöl sete emajing erpe jinibb, ko seteevitvit te. Ko inu nuwrai tevi kami, numalSolomon kele tuwi ori sunsun nga marrespelak nir, ko sete arres arirpe nevngusekavöl ngok san. 28 Atua emetmete mös-mös ne orsel nga parmaur lelingen komevinen mun parsulir ko pa; ko ngok nipimetmetewor kami pilep piasiworwomu

Luk 12:29 94 Luk 12:50renge mösmös, O kami nga nosurien sekami ewelili.

29 “Ko sete kaprrorrmi pelake nanennga kami kaprroi, ko nuwi nga kami kap-minir, rreknga kaprrorrmi nanu pilep pe-lak. 30Nanu ngel nir jinibb jile nga marlikiel ngatannir nga setemarosuri Atua arok-rrorrmi ko arok-pej. Ko Tata se kami maorongwos pae sev nga nevre kami mar-mumrrol ren. 31 Ko nanu nga milep nennga kami kaploli, kappelak nga kapsil vanrenge batun vanu se Atua. Ko ni pia-laikobbong nanu ngok nir tevi kami. 32 Setekapmetutu te, kami meling welili. SuriTata se kami orongwose erres nga ni pia-la batun vanu sen tevi kami.

Jinibb nga joron milep renge no Atua33 “Kapwulwule joro kami, ko kaplai

nevöt nen tevi beres nir. Ko re sel ngokko, erpe kami kamvati narr se kami ngasete marongwos parmutmut, ko kamlingijoro kami parto renge melrin. Iok setearongwos parsij, ko jinibb ne venao seteorongwos pian, ko momom sete orongwospulokloksir. 34 Suri nga ngabe nga narr sekami puto rengen, ko ngok lat nen ko nolokami puto rengen tetajer.”

Jinibb se Iesu nir parmetmet ko wor teta-jer terai Iesu pulwi vini

35 Ko Iesu owrai kele tevi jinibb sen nir“Kami kapmetmet ko wor tetajer terai inubolwivini. Ko kapserteni netatuw se kamipiterter, ko kapsuli laet se kami pimormetmet. 36 Kami kapirpe jinibb ne majin-gen nga milik terai numal sen daron ngani pulwi renge nanen ne totkoien sen evini. Ko daron nga pulwi vini ko pututimetali, ko nir partasi metali pivesane tevini. 37 Neiren renge jinibb ne majingennen nir, suri nir sete armatur te rengedaron nga numal ser mivini, ko milesinir markulu metmet terai ni mulwi vini.Nuwretun nuwrai tevi kami, ni puloli pir-res pelak tevir; pila netatuw sen pitatuwe,ko puloli nir parlik ngatan, ko pila na-nen tevir paraani. 38 Ko poro pulololasopon, pia-vini renge nat pirrang soponrreknga nat pisal pirin, ko pilesi lartulnen nir parok-teravi malume pirpok, kongok neiren renge lartul nen nir. 39 Kokami kaprongwose nanu ngel: Poro ngajinibb san purongwose daron mawos ngajinibb venao pivini e, ko ni sete orongwospivel lingi naim sen; pimetmet ko wor,

puloli mernen sete orongwos piasi van.40Ko pirpok kele ko, kami kele kapmetmetko wor, suri Inu Jinibb Mawos dea-vinirenge daron san nga kami sete kaprrorrmirragrrage nga inu bolwi vini rengen.”

Nale rrongrrongvi ne jinibb ne majingeneru

41 Ko Pita owrai tevi Iesu owra “Numal,kuwra nale rrongrrongvi tevi kem kis leb-bong, rreknga tevi jinibb jijle nir?” 42 KoNumal owra lweni tevi “Ia, ko kuprungeta nale ngel: Jinibb si nga milngi nolonre majingen nga numal sen mila tevi, koevi jinibb ne majingen nga norongwosiensen mutoe. Ni evi jinibb san nga numalsen pilngi pimetmete naim sen jile, kopila nanen tevi jinibb sen nir renge daronmawos nen. 43Neiren renge mernendaronnga Numal sen pulwi vini e ko pilesi ngani puloli pirpok. 44Nuwretun nuwrai tevikami, mernen ko numal sen pilngi ni pivibatu jinibb nga pimetmete joron nir.

45 “Ko poro jinibb ne majingen nenpurrorrmi renge nolon puwra ‘Numal sukololola lengleng renge nga pulwi vini,’ kopitipatun pivirrvirrali jinibb ne majingennir, ko pian ko piminmin ko pivi jinibbne botminminen. 46 Mian ko numal sejinibb ne majingen nen pulwi vini rengenabong san nga mernen sete murongwosrragrrage. Ko numal nen piwirr twenimernen, ko puloli ni pian pilik pisij perpertevi jinibb nga marsij ko nga nosurien sermijkie.

47 “Jinibb nemajingen ngamurongwosepa sev nga numal sen mimrreni nga nipuloli tevi ni, ko sete muloli te nanu nen,mernen numal sen pia-virrvirrali temij-pale. 48 Ko mer nga ma sete murongwosenanu nga numal sen mimrreni, ko mulolinanu ngamusorsan tevi pa nga parvirrvir-rali rengen pilep suri, ko ejki, parvirrvir-rali puwelili kobbong suri. Erpok ko, jinibbsi nga marla nanu milep tevi, mernenparngoni nanu pilep jin; ko jinibb si ngaAtua milngi pa nanu milep renge nevren,mernen Atua emrreni pimajing majingennga marlelep.

Iesu ololi jinibb nir arwij ngasngasu49 “Inu nuvini nga bosor tweni nabb

renge iel ngatan. Ko nabb nen ein pa,ko poro puror ko inu bololi sev? Inubeir lengleng. 50 Ko nanu erwen le ngel,baptaesen san nga muto malum, nga inubepaptaes rengen; ko inu nomok-runge

Luk 12:51 95 Luk 13:14esij e, pian pian pijpari nanu ngel pivinipiasi; ko osuw vajin. 51 Kami kamrrorrminga inu nuvini tweni nga bela demat teviiel ngatan? Ejki rres nawon! Inu nuwraitevi kami, sete bela demat, ko bowjuwjema jinibb ko parwijwij ngasu nir. 52Ko eti-patun le pa ngel ko pitajer tevi le pa,metkasan nir pielim parlik korti renge naimpisansan. Ko nir pitul partere nuru pieru,ko nuru pieru portere nir pitul. 53 Tatako pitre natun norman, ko natun normanpitre tata sen. Ko tasu pitre natun ne-senwarreng, ko natun nesenwarreng pitretasu sen, ko lekter pitre nesevinli sen, konesevinli sen pitre pilen lekter.”

Jinibb nir parlesi wose wor nelesien nedaron se Iesu ko

54 Ko Iesu owrai kele tevi delung nirowra “Daron nga kami kamlesi nabormarimare marmot korti milep lat san, kokamrongwos pae ko evesane, ko kamwera‘Naus pus ko’, ko mian ko erpe nga kamikamwerai. 55 Ko daron nga kami kamlesiling murrwurrweli tolu, ko kamwera ‘Natpututun ko pilep’, ko mian ko erpe ngakamwerai. 56 Kami nga kamiel renge seleru! Kamrongwos kapwera suri nelesiennga kamlesir renge iel ngatan ko rengemelrin. Nanu nawon ngok nir kami kam-lesi woser. Ko erpese renge daron seinu nga lelingen ngel? Erpese kami setekamrongwose kaplesi wose nelesien nente mijki?

Jinibb se Iesu pian ko wor pirij tevi mernga mitre ni

57 “Ko erpese nga kami lweni sete kam-rongwose kapwera suri nanu nga marresnir marsorsan nga moro kaplolir? 58 Poronik ko mer nga kamru komorlat koporivelkorti koporan ji numal nga puspe lilane, kodaron nga komorivel renge sel e, ko kupw-erai lilane tevi ni. Poro pijki, ko ni tilngimvan renge nevre numal, ko numal tilnginik van renge nevre polis, ko polis tilnginik van renge naim ne nekaien. 59Nuwraitevi nik, sete kurongwos kupivare renge iepijpari wor kupla jile ko nevöt nga mar-lingi ko marwera kuplai.”

13Jinibb nolor pululwi renge nololien ser

1 Ko jinibb sopor arlik ie renge daronnen ko arini ji Iesu. Ko arsupe suri meriGalili sopor nga marloli sulsulen van ji

Atua, ko Paelet otur imare ko erevji pinirre daron mawos nga marloli sulsulen. 2KoIesu owra lweni tevir “Ko ngok suri mir-pok ngok, kami kamrrorrmi meri Galilingel nir arsij womu ne wor meri Galilijijle nir, suri nga marpal mirpok? 3 Inunuwrai tevi kami, Ejki. Poro kami setenolo kami pulululwi renge nololien sekami nir nga kamok-lolir, kami kele kapmijkapjijki pirpe nir. 4 Ko nir esngavöl dr-romon owil (18) nga naim ngamuwumarerenge Saeloam mimav ko mirevji pinir;kami kamrrorrmi nir arsij wor easie nirminij nen nir ngamarlik renge Jerusalem?5 Ejki rres nawon! Inu nuwrai tevi kami,poro kami nolo kami sete pulululwi rengenololien se kami nga kamok-lolir, kamikele kapmij pirpe nir marjijki ngok.”

Nale rrongrrongvi ne nai nga sete miwen6 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi ngel

tevir, owra “Jinibb san orwi nai pik sanrenge orsel sen. Mian ko evini epej wenenrengen, ko sete elesi san rragrrag. 7 Koowrai tevi mer nga mimetmete dan sen,owra ‘Kuplesi, sia itul le pa mevini mepejnai pik ngel wenen rengen, ko sete nulesite san. Kupta bburi piravij ngatan, erpesemimni nawone suwe dan?’ 8 Ko mer ngamok-metmete dan sen owra lweni teviowra ‘Numal, kuplinglingi pa putur kelemun renge sia ngel, ko inu beli rrale bbul-wil renge batun, ko bololi lilane dan pirresrengen. 9Ko poro nga pia-wen vajin rengesia nga vitu, ko ngok erres ko. Ko poronga pia-jiki, ko kupa-ta bburi ko pivitanngatan.”

Iesu ololi dure nesevin sanngamurru oturrramos luwi renge nabong ne Sapat

10 Ko Iesu ok-visviseni renge loloim nenaim ne loten san renge nabong ne Sapat.11 Ko nesevin san nga nemin nga misijmisisilvi muloli mimsi sia esngavöl dr-romon owil (18), nga durenmurru jer, setemurongwos putur rramos renge nabongsan, elik ie. 12Ko daronnga Iesu milesi vin-nen ko owra “Vinel! Kuprres ko pa rengemesien som nga muloli durem murrungok.” 13 Ko Iesu elngi nevren renge vinnga, ko erres evesane renge duren ngamurru nga, ko osrövi Atua.

14 Ko numal ne naim ne loten ololarsilenglenge Iesu suri ngamuloli vinnen mir-res renge nabong ne Sapat, ko ni erij otor-tori delung nir, owra “Nabong ouwon kis

Luk 13:15 96 Luk 14:2nga jinibb puloli majingen rengen, ko kap-ini renge nabong nen nir ko kami kaprresrenge mesien se kami nir, ko sete nabongne Sapat, pijki!” 15 Ko Numal owra lwenitevi owra “Kami nga kamiel renge seleru! Sete kami sisamis kamok-telasi bulukse kami rreknga dongki se kami rengenabong ne Sapat, ko kamok-iler van rengenuwi parminmin? 16Ko vinel evi metka seEpram san nga Demij misre totoni ni rengesia esngavöl drromon owil, ko erpese seteerres renge ni pivel sisarow renge nabongne Sapat?” 17 Nale sen nga muwrair ngelnir arloli devje nuval sen nir nor eta dan.Ko delung arir elep suri nanu nga marresnga ni mulolir.

Nale rrongrrongvi ne jelangi nubek18 Iesu owra “Batun vanu se Atua erpe

sev, ko sev osorsan tevi nga inu bowrarrongrrongvi rengen? 19 Erpe jelanginubek san nga muwelili jer, nga jinibbmilai ko murwi renge dan sen. Ko etivpelari, ko emaur, evi nai nga milep san;ko numön ne mesa nir arow vini, ar-sakel renge rengsin, ko arjali menunerrengen.”C

Nale rrongrrongvi ne is20Ko Iesu owra kele “Batun vanu seAtua

erpe sev? Ko sev osorsan tevi nga inubowra rrongrrongvi ren? 21 Osorsan teviis nga nesevin milai ko milngi renge besinne plaoa itul kis, mian komipau jijle vajin.”

Metali nga welili22 Mian ko Iesu evel suri sel sen evel

rrurrngi ngaim nga marlelep nir ko ngaimnga marwowarreng nir; ko ok-visvisenijinibb nir, ko ok-tajer tevi van rengeJerusalem e. 23 Ko jinibb san osusi tevini owra “Numal, nir puwelili kobbongpara-maur?” Ko ni owra lweni tevi owra24 “Kami kappelak temijpal ko wor tweninga kapan kapsil renge metali nga weliliko. Inu nuwrai tevi kami, nir pilep para-merreni nga paran parsil rengen, ko seteparongwos paran te, ejki. 25 Ko Numal nenaim tutur imare ko tian tikikiorore met-ali, ko kami tamoka-tur jer vini vare e. Kokaptipatun kapututi metali, ko kapverus‘Numal, kuptasi metali tevi kem!’ Ko nitia-wera lweni tevi kami, ‘Inu nurrerrlengsisini kami. Kami kamivi meri ngabe ko?’26 Ko kami kaptipatun kapwera lweni tevi

inu, kapwera ‘Ejki ma, namok-aan tevimko namok-minmin tevim, ko nik komok-visviseni kem lat nga kem!’ 27Ko ni puwralweni kele tevi kami, ‘Inu nurrerrlengsisini kami. Kami kamivi meri ngabe ko,kami nga kamok-loli nanu nga marsij nir.’28Ko kami kapting ko kaporrliw daron ngakaplesi Epram ko Aesak ko Jekop ko propetnir renge batun vanu se Atua, ko kamilweni parwirr tweni kami kapjikie. 29 Kodelung parivel renge vanu petpeti ngokvini, ko parsakel tevi Atua renge batunvanu sen, paraan tevi. 30 Ko kaplesi rengeie nir nga marivi jinibb nga marwelili,mian ko para-ivi jinibb nga marlelep; konir nga marivi jinibb nga marlelep, mianko para-ivi jinibb nga marwelili.”

Erot Antipas owra pirevji pini Iesu31 Ko renge daron nen mawos ko pa

Parasi sopor arini ji Iesu ko arwerai tevi“Kupiel lingi iel, kupan iok e sopon. SuriErot emrreni pirevjim kupmij.” 32 Ko Iesuowra lweni tevir owra “O, morok evi jinibbne gerisen. Kapan kapwera tevi, ni pilesiinu nuoji tweni nemin nga marsij nir, kobololi nir nga marmesi parres luwi lelin-gen ko mevi. Ko renge nabong itolin vajinko bololi jilemajingen suk. 33Ko ngok nikoinu bevijuri suri wor sel suk ko renge lelin-gen ko mevi ko teru, ko bejpari Jerusalem.Suri ewretun lenglengen, Jerusalem evi latngamoro partori pirres propet nir rengen;ko ejki mun, arok-revji pinir ma ren.

Iesu etengsi meri Jerusalem34 “O Jerusalem, Jerusalem, nik nga

kumrevji pini propet nir ko kumtuwe pininir nga Atua mukonir vini jim! Momoriinu numrreni bololi jinibb som nir parlikkorti pirpe nato nga misrew ore natun nir,ko nik kumusus. 35 Ko kuplesi, Atua evellingi pa ngaim somoto kiskis. Ko kami setekama-lesi inu te ejki, pian pijpari daronnga kami kapa-wera ‘Atua, kuprij pirressuri mer nga mivini renge nise Iova.’ ”

14Iesu ololi jinibb nga mimsi san erres luwi

1 Renge nabong ne Sapat san ko Iesuevan nga piaan tevi merwomu ne Parasinir san. Ko delung arujruj van mori jin,ko armeteni suri ni eterter. 2 Ko jinibbsan nga drru nevren nuru ko drru belan

C 13:19 Erpe iel, Luk orrongrrongvi batun vanu se Atua erpe jelangi mastat, ko suri mastat ejki iel, namlingi nubek,nga puloli mining ne nale se Luk piplari limjer.

Luk 14:3 97 Luk 14:24nuru morsosol pa nga pimij elik rengeie. 3 Ko Iesu elesi, ko osusi tevi jinibb nenevisvisenien ne nale nesesreien nir koParasi nir, owra “Renge nale ne nesesreiense kerr emarong nga rraploli jinibb pir-res luwi renge nabong ne Sapat, rrekngaejki?” 4 Ko nir armurrarrong nawon, setearwera nanu san. Ko Iesu eptevi twenimernen ko ololi erres luwi, ko elngilngi nievel. 5 Ko Iesu owrai tevi jinibb nir, owra“Isi renge kami poro nga natun rrekngabuluk sen otoe, ko osobbul van ngatanrenge bbulwil ne nuwi renge nabong neSapat, ko mernen sete orongwos pian ma-wos pirvei tweni renge wosenen?” 6Ko nirarmurrarrong nawon kele, sete arongwosparwera lweni kele nale san tevi ni.

Norrorrmien se jinibb pian ngatan7 Iesu owra nale rrongrrongvi san tevi

nir nga marsakel maraan, suri elesi nirarpejpej lat seksakel nga marto womu.Ko owrai tevir owra 8 “Poro jinibb pisanpungoni nik nga kupan renge nanen netotkoien sen, ko kupan, ko sete kupsakelwomu renge lat seksakel nga mirres. Surimer nga mungoni nik tungoni jinibb ngamilep asie wor nik san tia-vivitu vini. 9Koporo pirpok ko mer nga mungoni nik nentia-vini jim ko tia-werai tevim, ‘Kupturiok, merel pivinuk pisakel iok remilngom,’ko ngok nik kupan kuplik ngatan, ko kup-manun pilep. 10 Ko poro daron nga parn-gonim e, ko nik kupan ko kuplik bbongngatan. Ko ngok poro mer nga mungonimpivini ko pilesim,ko puwrai tevim ‘Selek, kupini kupsakelmare.’ Ko ngok ni puloli nolom pir rengeno jinibb nir nga kupan kupsakelmare tevinir nga kapaan. 11 Suri mer nga milngilweni ni van mare, mian ko Atua puloli nipivi jinibb nga pian ngatan jer. Ko mer ngamuloli nimianngatan,mian koAtua pulolini pian mare.”

Murrun nga parveruse jinibb nir pariniparaan

12 Ko Iesu owrai tevi mer nga miveruseni nga piaan tevi, owra “Poro nga nikkuploli nanen ne levial rreknga rivriv, seteerres kupveruse selem nir, rreknga tuwamnir rreknga metka som nir rreknga selemnga joron milep nga milik tevim bbong.Poro pirpok, ko nir parverus kele bbongnik, ko parkele lweni nanu nga kumlolitevir. 13 Ko poro daron nga nik kuplolinanen pisan, ko kupveruse beres nir ko

jinibb nga marus karkar nir ko nir ngabelar marsij nir ko metrrorr nir. 14 Ko nikkuprunge pirres, suri lartul nen nir setearongwos parkele lweni tevi nik. Ko Atuavajin pia-kele lweni tevi nik renge daronnga puloli jinibb nga marres nir parmaurluwi kele re mijen.”

Nale rrongrrongvi ne nanen nga milep15 Ko san renge nir nga marsakel tevi

nga maraan murnge nanu ngel nir e, koowrai tevi Iesu owra “Mer nga pian pia-aan renge batun vanu se Atua, ni purngepirres pilep.” 16 Ko ni owrai tevi mernenowra “Jinibb san ololi nanen nga milepsan, ko everuse jinibb elep parini rengenanen. 17 Ko renge daron ne nanen vajin,ko ni okoni jinibb ne majingen sen pianpuwrai tevi lartul nga ni muwrai pa tevirnga para-vini, ‘Kapini vajin, arloli nanujile arsuw pa, arto metmet.’ 18 Ko nir jilenorrorrmien ser evi sansan e, ko artipatunarwera orore nanu sopor. Nir san ngawomunen owra ‘Inu nua-wuli bbong orselsan, ko inu numrreni bean mun belesi ta;sete numa-vinuk ko, ejki.’ 19 Ko nir erwennen kele owrai tevi, ‘Inu nua-wuli bbongbuluk nga marok-revei kat esngavöl, koinu numrreni bean borrowrrowe ta nirparmajing lesi ta. Sete numa-vinuk ko,ejki.’ 20Ko nir itolin kele owra ‘Inu nua-lesibbong nesevin suk, ko niko inu sete numa-vinuk ko, ejki.’ 21 Ko jinibb ne majingennen olwi van, ko owrai suri nale nga lartulnga marwerai tevi ni, tevi numal sen. Konumal nen ololar lengleng, ko owrai tevijinibb ne majingen nen, owra ‘Kupsaropingavil, kupan renge sel nga marwoluototvi live laut ne ngaim ko sel lele kelenir. Ko kuptekai beres nir, ko nir nga nibermarsij, kometrrorr nir, ko naroj nir; ko nirvajin parini renge nanen.’ 22 Ko ni evan,ololi jile, mian ko olwi ko owra ‘Numal,inu nuloli pa erpe nga kumwerai osuw, kololoim elep malum wor oto.’ 23 Ko numalowrai tevi jinibb ne majingen sen owra‘Kupiel, kupan kele kupvijuri sel jile ngaiok e nir, ko kupvijuri sel nga maran orsele nir. Ko kupan kupsupe pirres tevi jinibbnir parini ko parsongni naim suk puwunsaut. 24 Inu nuwrai tevi kami, jinibb ngamongoni womu nir ngok, nir san setemia-vini mia-rroi nanen suk sopon.’

Jinibb se Iesu puloli wor Iesu ko puwomurenge ni

Luk 14:25 98 Luk 15:1325 Delung jinibb nga milep arvijuri suri

Iesu. Ko Iesu erieni lweni emtenir, koowrai tevi nir owra 26 “Poro jinibb sanemrreni pivini ji inu, ko mernen pimrreniinu piasi jer wore mimrreni tata sen, kotasu sen, ko ni wor nesen sen, ko natun nir,ko tuwan nir, ko jojin nir, ko ni kele wormauren sen. Ko ngok mernen orongwospivi jinibb suk san vajin. 27 Ko isi nga setemuwosi nai pelaot sen komivijurik, ni seteorongwos pivi jinibb suk san.

28 “Ko poro kami san pimrreni pili naimnga muwu mare temijpal san, ko sete-mun pilik ngatan te purrorrmi suri latnga nowlin puto surie pirpese, ni evterepuwli jile rreknga ejki? 29 Poro pirpe ngangok, ko ni titipatun bbong, ko tia-rungeturrow renge ni, tuloli bbong ngatan nenko. Ko ngok sete tivter mun tia-loli jijle;ko jinibb nir tarlesi ko tarmen keraji nirengen, 30 tarwera ‘Merel emajinge naimngel, ko setemun evtere nga pimajing jijlemun, omrrol ren.’

31 “Ko poro nga numal san piptevi jinibbnuval pivi nuvasngavöl vasngavöl vesan(10,000), paran parval tevi numal minij sanngamiptevi jinibb nuvalmivi nuvasngavölvasngavöl varu (20,000) mivini tevir ngaparval tevi nir. Numal nen pilik ko worngatan purrorrmi suri lat nga puto suriepuwomu, poro nga ni eterter evtere ngapival tevi numal minij nen, rreknga ejki.32 Ko poro pijki, ko ni pukoni jinibb so-pon parivel ore numal nen tuwen nen,parsewute renge sel renge daron nga nimivel malum ngasue, ko parngoni demattevi.” 33 Iesu ewer otvi nale sen, owra erpelle: “Ko erpok ko, poro kami san sete pivellingi jile nanu nga marivi sen nir, mernensete orongwos pivi jinibb suk te, ejki.

Sol nga dilten musuw rengen34 “Sol erres; ko poro dilten nga

mimelmel pusuw jer rengen, ko parlolilweni pimelmel luwi pirpese ko? 35 Seteerres rragrrag mun renge parloli nanukele e san, nanu nga mirres rreknga nanunga misij. Parwirre kobbong pirresrres.Mer nga boron mutoe, purnge re noloboron.”

15Nale rrongrrongvi ne sipsip nga mijki

1 Renge nabong san, ko jinibb ngamarok-la nevöt ne takis nir ko jinibb nga

marsij nga marwirr tweni nir arini armur-rarronge Iesu. 2 Ko Parasi nir ko jinibbne nevisvisenien ne nale nesesreien nirarlesi, ko artipatun arok-sur vijvij malumbbong arok-wor suri Iesu, arwera “Merelokorti tevi jinibb nga marsij nir ko eaantevir.” 3 Ko Iesu ornge marwerai, ko owranale rrongrrongvi san tevir, owra 4 “Poronga san renge kami sipsip sen ongut vesan(100), ko san pijijki lingir, ko erpese, ni seteorongwos pilngilngi ngavöl esiw drromonesiw (99) ngok renge lolo merwer parurromösmös, ko ni pipej nga mijijki nen, pianpijpari nga piska lweni? 5 Pian ko wor,ko daron nga miska lweni, ko owosi elngiejingteni renge birparin, ko eir nga eirlengleng. 6 Ko daron nga muwosi lwenivini ngaim e, ko everus kortoni selen nirnga marlik ngasue ni ko nga marlik moribbong ni, ko owrai tevir, ‘Kerr rrapir, surinuska lweni pa sipsip suk nga mijijki nga.’7Ko inu nuwrai tevi kami, pirpok ko rengemelrin. Nir parir lengleng suri jinibbsansan nga misij nga nolon mulululwi, pi-asi ngavöl esiw drromon esiw nga marok-wera lweni kis pae nga marivi jinibb ngamarres, ko armusus nolor pulululwi.

Nale rrongrrongvi ne nevöt nga welili sannga mijijki

8 “Ko nesevin si renge kami poro pilngisilva pisngavöl kopisansanpijijki, ko erpe?Ni pusli laet ko puraki vaseni loloim, pipejpian pijpari nga piska lweni. 9 Ko daronnga vinnen miskai lweni, ko everus kor-toni selen nir nga marlik ngasue ni ko nirnga marlik mori bbong ni ko owrai tevir,owra ‘Kerr rrapir, surinuskai lweni pa silva suk nga mijijki nga.’10Ko inunuwrai tevi kami, pirpok ko rengeno anglo se Atua. Nir parir lengleng surijinibb sansan bbong nga misij nga mijijkinen, nga nolon mululwi mirpel.”

Nale rrongrrongvi ne melakel nga mutorjabble sel

11 Ko Iesu owra “Jinibb san nga natuneru morivi norman. 12 Ko ngok mervitunen evan ji tata sen ko ongoni tevi, owra‘Tata, kuptutweni jorom nga parivi sekomru nen nir, pivsivsese komru korti.’ Koni otutweni joron tevi nuru korti. 13Mianko nabong sete elep mun, ko mervitu neneser kortoni joron jijle nir ko evel evanrenge ngaim nga milep san nga mutongasu. Ko elik ie, ko etipatun olokloksi

Luk 15:14 99 Luk 16:6petpeti joron renge norrorrmien sen ngasete murrorrmi mirres e.

14 “Ko daron nga mulokloksi petpetijoron e nir, ko numer nga milep eimarerenge ngaim nen; ko ejki mun, ni joronarsuwsuw petpeti pa. 15 Ko ni lweni evanemajing se jinibb ne ngaim nen san. Komernen okoni ni evan renge orsel ngamarok-wungani berper sen nir rengen,nga pok-wungani berper sen nir. Ko rengemarwungani berper, meri Isrel nir arlesievi majingen san nga misij perper. 16 Koni numer aji lenglengen e, ko sete sanela nanen rragrrag san tevi nga purroi;ko ngok ololi emrreni lenglengen e purronanen se berper nir sopon, nga puloli pupe. 17 Mian ko nolon olwi, orrorrmi lwenitata sen vajin, ko owra ‘Aro, jinibb nemajingen se tata nir elep wor, ko nanenevtere nir petpeti, ko majbböl nen ojpon;ko suri sev inu bemij e numer iel! 18 Erresma inu bemra iel, ko bolwi van ji tata.Ko bowrai tevi ni, “Tata, inu nuloli esijrenge no Atua ko renge no nik kele. 19 Kongok inu setemun nurres renge nga jinibbparwera inu nuvi natum san, ejki mun.Ko kuploli inu ma bevi jinibb ne majingensom san.’ ” 20 Ko ni otur imare ko evel,pivini ji tata sen e.

“Ko daron nga mivel ngasu malummivini, ko tata sen elesi. Ko orrorrmitemijpale. Ko owlu tersele ko pa, evan koerake totoni, ko orromji. 21Ko natun owraitevi ni ‘Tata, inu nuloli esij renge noAtua ko renge no nik kele. Inu setemunnurres renge nga jinibb parwera inu nuvinatum san.’ 22 Ko tata sen everuse jinibbne majingen sen nir, owra ‘Kapsaro pin-gavil, kapla sunsun nga mirresrres asi nen,kaploli ni puri. Ko kapla ring suk ko kaplolipirae re bbösö nevren, ko kaploli pirae but.23 Ko kapan kaprevji natu buluk san ngamilep mirres; ko rrapurroi, ko kerr rrapirvajin. 24 Suri natuk ngel erpe emij le paosuw, ko emaur luwi kele. Ni erpe ejijki lepa, ko nulesi lweni kele.’ Ko nir artipatunarir vajin.

25 “Ko ni natun norman nga wowomunen ejkie nir, evel womu evan pa orsel e.Mian ko olwi vini ngaim e. Ko daron ngamivinimorie naim, ko ornge drrelarmarlanubo komarsew. 26Ko ni everuse jinibb nemajingen se tata sen san vini jin, ko osusitevi owra ‘Sev ko ngok?’ 27 Ko mernenowra lweni tevi ni, owra ‘O, tasim olwi

vini ngaim, ko niko tata som erevji natubuluk nga milep mirres san rengen, surini milesi natunmulwi vini mimaurmalumbbong.’ 28 Ko ni ololar e, omusus pianloloim. Ko tata sen eivare vini vare e koevini jin, ko eiari ni nga pian loloim. 29 Koni owra lweni tevi tata sen, owra ‘Kuplesi,inu numajing som sia sia, nurpe jinibb nemajingen som san. Ko sete nutor otvi nalenesesreien som san, ejki rres nawon. Konik sete kula nanu san rragrrag tevik. Setekula nanani san tevik nga inu bololi nanene san tevi selek nir ko nabir. 30 Ko daronngamanatumngel ngamulokloksi petpetijorom nir tevi nesevin ne sel nir mivini e,ko nik kutur imare, kurevji natu buluk ngamilep mirres renge ni!’ 31Ko tata sen owralweni tevi ni owra ‘Natuk, nik kulik teviktetajer ko pa, ko ngok nanu jile nga marivisuk arivi som ko pa. 32 Niko erres kerrrrapaan vajin ko rrapir, suri tasim ngelerpe emij ko pa ko emaur luwi; ko ejijki kopa, ko rramlesi lweni kele.’ ”

16Nale rrongrrongvi ne burtur nga majin-

gen sen sete muloli momsawos1 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir, owra

“Numal san joron elep. Ko ni elngi jinibbne majingen sen san nga pimetmete nijorsen nir. Ko mian ko jinibb sopor ariniji numal nen, ko arwera ‘O, jinibb somngok olokloksi jorom nir.’ 2 Ko numal neneveruse mer nga mivi burtur renge joronnen vini jin, ko owrai tevi ‘Sev le ngel ngainu mornge renge nik? Kupsuw ko pa,setemun kuma-ivi burtur renge inu joroknir. Kupan kupuli tweni lat nga komok-majing muto suri, ko san kele pila wanim.’3 Ko burtur nen orrorrmi renge nolon,owra ‘Inu bololi sev le, suri numal suk pilatweni inu renge majingen suk? Ko inuderteren suk sete evter renge nga beli danorsel, ko numanunkele rengenga bongun-ngun.’ 4 Mian ko owra ‘E! Inu nurongwospae lat nga bololi surie renge daron nganumal suk pila tweni majingen suk jik, pu-loli jinibb nir parmarong kobbong nga inubean loloim se nir.’ 5 Ko ni everuse jinibbnga marloli nivnon ji numal sen arini jin.Ko osusi womue tevi nir san, owra ‘Nikkuloli nivnon e sev ji numal suk?’ 6Ko mernga mususi womu nen e tevi owra lwenitevi, owra ‘Inu nuloli nivnon e dram oelongut (100).’ Ko burtur nen owra lweni

Luk 16:7 100 Luk 16:26tevi, ‘Naul nen le ngel, kuplai ko kupulipingavöl pielim (50) kobbong rengen.’ 7Koosusi kele tevi nir san, owra ‘Ko nik kulolinivnon e sev?’ Ko mernen owrai tevi,owra ‘Inu nuloli nivnon e bak wit evi nu-vasngavöl vesan (1000).’ Ko burtur nenowra lweni tevi ‘Naul nen le ngel, kuplai kokupuli ongut valim (500) kobbong rengen.’8 Ko numal se mer nga mivi burtur ngasete muloli mumomsawos nga owra ‘O,morok norrorrmien sen engavilvil nawon,orongwos kemkame lat nga puloli surie!’Suri jinibb ne iel ngatan nir arongwoseasie nir nga marlik renge moron.

Sel nga marwulwule nevöt9 “Kami kele kaploli pirpe morok, kapla

nijor ne iel ngatan nir, ko kaplair tevijinibb nir. Ngok puloli nir parir surikami, ko partekai kami van renge naimnga renge melrin nir rrek! 10 Ejki! Mernga mirres renge puloli nanu nga welilibbong, ngok ni pirres renge puloli kelenanu nga milep. Ko mer nga sete erresrenge puloli nanu nga welili bbong, ngokni sete mia-rres renge puloli nanu ngamilep kele. 11 Erpok ko, poro sete kamlolierres renge nijor ne iel ngatan nir, ko sipila nijor ngamarresweretunen nemelrintevi kami kapmetmeter? 12 Ko poro setekamrres renge kapmetmete nijor se jinibbminij, si pilai tevi kami nijor nga parivi sekami?

Jinibb san sete orongwose pimajing senumal pieru pivesane

13 “Sete jinibb san orongwose pimajingse numal pieru pivesane. Poro pirpok,ko tungasi nuru tuwen, ko timrreni nurutuwen nen. Erpok ko, sete Atua orong-wos pukonim re majingen sen poro nevötmukonim pa renge majingen sen. Surisete kurongwos kupmajing se nuru kortievesane.”

Parasi nir arok-merreni temijpale nevöt14 Ko Parasi nir arok-merreni temijpale

nevöt, ko daron nga marunge nanu ngaIesu muwrair ngok e nir, ko armen kera-jie. 15 Ko Iesu owrai tevi nir owra “Kamingok ko kamivi lartul nga tetajer kamw-era kamrres renge mete jinibb. Ko Atuaorongwose nolo kami. Ko sev nga marlolimian mare renge jinibb bbong, ngok seteevi nanu san rragrrag renge no Atua.

Jinibb arpelak tweni nga paran rengebatun vanu se Atua

16 “Nale nesesreien oto ko pa, ko nale sepropet nir arto ko pa, mian ko mivini mij-pari daron se Jon Baptaes vajin. Ko rengedaron nen mawos ko vajin, marwerwerrengenospennga mirres; ko jinibb arpelaktemijpal arwera paran renge batun vanuse Atua. 17Ko evi nanu nga miterter rengemelrin ko iel ngatan porjijki; ko evi nanunga miterter kele wor miasi san rengebebje nale ne nale nesesreien ngel sanpijijki.

18 “Erpok ko, jinibb si nga pilngikurtweni nesen sen ko pitkai kele nesevinminij san, erpe evitan re nesevin ngok kovajin. Ko mer nga mitkai kele nesevin ngadiwen sen milngi kurtweni, ni kele evitanre nesevin ngok.”

Nale rrongrrongvi ne mer nga joronmilepko Lasros

19 Ko Iesu ela jilweren kele san erpel:“Jinibb san nga joronmilep elik lat san. Koni tetajer ok-uri sunsun nga nulser mar-res pelak marsongsong, ko marow rapraptitis, ko marmalum marres. Ko nabongjijle eaan erres ko eir, elelea. 20 Ko jinibbsan nga mivi beres nga mok-ngun-ngunres nga miwajie Lasros elik ie renge metalise mer nga joron milep nen. Ko mernenniben nir arkar petpeti. 21 Ko ni emrrenilengleng pok-rroi bebje nanen nga mar-vitvitan renge tep se mer nga joron milepnen. Ko ejki; ko guli arok-ini arok-lomlominiben nga markar nir. 22Mian ko vitunenvajin ko beres ngamok-ngun-ngun res ngaemij. Ko anglo nir arwosi ni van rengemelrin ji Epram, ko elik lilji nelin. Mianko vitunen vajin, ko mer nga joron milepnga ea-mij vajin, ko artevni. 23 Ko nielik renge lat ne mijen, ko ornge esij eleplengleng. Ko daron nga moro muklu, koelesi Epram iokwan ngasu jer, ko Lasrosemajil renge morkon. 24Ko ni ekail everusowra ‘Tata Epram, warru kuprrorrmi inu!Kupkoni Lasros pian purrurrngoni bbösnevren pisansan renge nuwi, ko puloli pu-jum renge nemek, ko pimemrrali. Suri inunurnge esij nga esij lengleng renge lominabb ngel.’ 25 Ko Epram owra lweni tevi,owra ‘Natuk, kuprrorrmi renge daron nganik kummaur e. Nik kulesi nanu jile arresvinuk jim; ko Lasros ornge esij elep, elesinanu jile arsij vini jin. Ko renge lelingenngel vajin ni ela lol molmol, ornge erres;ko nik kulik renge lat ne norongen ngamisij, kurnge esij. 26 Ko nanu san muto

Luk 16:27 101 Luk 17:16ngok liven ne kem ko kami, evi mesa ngamilep. Ko ngok nir nga parwera parasivinuk ji kami sete arloli wos parasi vinukji kami, ko kami sete kamrongwose kapasivini ji kem iel.’ 27Komian ko mer nga joronmilep nga owra lweni tevi owra ‘Tata, nun-goni tevi nik, warru kupkoni Lasros pulwikele van renge naim se tata suk. 28 Suriinu tasik elim, ko erres ma renge ni pianko pususur metu tevi nir, ko puloli nganir sete parini kele iel renge lat nga inumornge misij ngel e.’ 29 Ko Epram owralweni tevi mer nga joron milep nga owra‘O, ejki, tasim nir, naul se Moses ko naulse propet nir arto pa jir. Naul ser nen kopa nir parsusur metu tevir.’ 30 Mer ngajoron milep owra lweni tevi owra ‘O, ejki,tata Epram, poro ma san pimaur luwi kowor renge mijen ko pian jir, ko ngok koma nir nolor pululwi ko renge nololien sernir!’ 31 Ko Epram owra lweni tevi, ‘Poronir sete parunge nale ne naul se Moses konale ne naul se propet nir, ko ngok nirparirpok kele kobbong renge nga poro sanpimaur luwi renge mijen; sete mara-osurite, ejki.’ ”

17Jinibb nga muloli jinibb minij mijilaklak

mivitan van renge nololien1 Iesu owrai tevi jinibb sen nir owra

“Nanu nga parloli jinibb parjilaklak parvi-tan van renge nololien parini ko wor, seteorongwos pijki. Iok ewretun, ko wi pia-sij wor niko renge mer nga pia-la nanungok nir parpelari! 2 Erres pelak poro ngaparsaro puwomu pingavil parla nevöt ngamilep ko san, ko parile dil renge mernennowen ko parjuröni ngalu renge dis mot,piasie nga poro puloli nir nga welili ngelsan pijilaklak pivitan van renge nololien.

Jinibb pitlasi tweni nololien se jinibb kowor

3 “Kami kapmetmet lululweni kamilweni ko wor. Poro tuwam rreknga tasimpuloli pisij tevim, ko nik kupwera lilaneko wor tevi ni. Ko poro nolon pulululwi,ko kuptelasi tweni nololien sen. 4 Koporo puloli pisij tevi nik pivavis kis rengenabong sansan bbong, ko ngok poro pulwivini jimpuwranolonolululwi, kongok, nikkuptelasi tweni ko wor.”

Nosurien se jinibb nga muosuri Atua5 Ko aposol nir arwerai tevi Iesu arwera

“Numal, kuploli nosurien se kem purujkele wor van mare.” 6 Ko Numal owralweni tevir owra “Po, ko poro nosurien sekami puwelili bbong pirpe jelangi nubek,Dko kamrongwos kapwerai tevi nai sik-mon nga milep ngel, ‘Nik lweni kuprrangitwenim ko kupan kuptur renge dis,’ ko nipuloli kobbong pirpe nga kami kamweraingok ko tevi.

Murrun se jinibb nga mimajing7 “Ko isi niko renge kami poro jinibb

ne majingen sen pimajing renge orsel pi-lawlaw rreknga pimetmete sipsip, ko poropulwi vini ngaim e, ko nik kupwerai tevi,‘Erres, kupsaro pingavil, kuptajer ko pakupaan.’ 8 Ejki rres nawon, nik kupweraima tevi ‘Nik kuploli nanen suk puto teraik,ko nik kupla netatuw som ko kuptatuweko kupselsale nanen suk daron nga inubeaan e, ko beminmin jile mun pusuw. Kovitunen vajin ko nik ko kupa-aan ko kupa-minmin.’ 9 Ko kami kamrrorrmi numalnen owra erres tevi jinibb ne majingensen suri nga muloli nanu ngel nir nga nimuwrai? Ejki! Evi wor nanu nga puloli ko.10 Ko kami kele kapirpok, kaploli nanu jilenga inu nuwrai tevi kami nga kaplolir, kongok ololi kami kapwera vajin ‘Niko erresko wor, kem ngel namivi bbong jinibb nemajingen som le, osorsan ko wor rengenabloli pirpok.’ ”

Iesu ololi jinibb esngavöl nga marmesi emesien nga niber mimemaul arwokwok luwi

11 Ko daron nga marivel suri sel ngaparan Jerusalem e, ko Iesu eptevir arivelrrurrngi renge liven ne Sameria ko Galili.12 Ko aran laut renge ngaim nen san. Kojinibb nga marmesi e mesien nga nibermimemaul esngavöl arini ji Iesu. Ko setearini morie, artur bbong ngasu. 13 Koarverus van jin, arwera “Iesu, Numal,warru kuprrorrmi kem!” 14 Ko Iesu okluvan emtenir, ko owrai tevir “Kami kapanji batun jinibb ne sulsulen ko kaploli nipununri kami.” Ko daron nga marok-ivelsuri bbong sel malum e vini, ko nir jilearwokwok pa osuw. 15 Ko san renge nirnga esngavöl ngok milesi muwokwok koolwi vini ko osrövi Atua drrelan ean marejer. 16Ko daron nga mivini ji Iesu, ko ejipa

D 17:6 Erpe iel, Luk orrongrrongvi nosurien ser erpe jelangi mastat; ko suri mastat ejki iel, namlingi nubek, ngapuloli mining ne nale se Luk piplari limjer.

Luk 17:17 102 Luk 18:7van ngatan renge dan re bela Iesu, ko owraerres tevi ni. Ko mernen evi meri Sameriako. 17 Ko Iesu osusi lweni owra “Nuwratenga nuloli nir esngavöl ko arres arwokwokluwi, ko nibeni nir esiw? 18 Sete nir sanorongwos pulwi vini pusrövi Atua, merelbbong esan nga mivi jinibb neturvitan!”19Ko ni owrai tevi mernen, “Kuptur imareko kupvijuri sel som, ko kupluwi. Nosuriensom ololim kumwokwok ko kumrres.”

Batun vanu se Atua pivini seveling20 Ko Parasi sopor arsusi tevi Iesu arw-

era “Batun vanu se Atua pivini seveling?”Ko Iesu owra lweni tevir owra “Batun vanuse Atua sete orongwos pivini renge sel ngaparlesi rengen. 21 Sete jinibb san puwraitevi nik, ‘Kuplesi ngel’, rreknga ‘Kuplesingokwan,’ ejki. Batun vanu se Atua oto parenge nolo jinibb.”

Nabong se Jinibb Mawos pivini22 Ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir

owra “Mian ko daron nen pia-vini ngakami kapmerreni kaplesi nabong seJinibb Mawos, ko kami sete kamrongwoskaplesi. 23Ko jinibb nir arongwos parweraitevi kami, parwera ‘Kaplesi ngokwan!’,rreknga ‘Kaplesi ngel!’; ko ngok kami setekapan kapkulkulu pej te, pijki. 24 Erpenavil nga mivil, daron nga mivil rengedevje melrin ko mimor vaseni melrinpetpeti mivesane mijpari devjen, ngajinibb jijle nir marlesi. Ko ngok pia-irpok renge inu Jinibb Mawos renge daronnga bea-luwi vini. 25 Ko womunen inubornge pisij renge nanu pilep renge dulnga marmaur lelingen ngel parloli tevik.

26 “Erpe renge daron se Noa tuwi jinibbnir arlelea nawon, kongokpirpok ko rengenabong se inu Jinibb Mawos. 27 Rengedaron nen ko jinibb araan ko arminmin koarlesi nesevin, ko armusus parunge nalese Noa, mianan mijpari daron nga Noamian renge lolo drrav ngamuwse; ko nuwiowlu ko ervei jinibb nir, ko armij petpeti.28Pirpe kele nabong se Lot. Jinibb araan koarminmin ko arwulwul ko aruw ko arililinaim nir. 29 Ko mian ko mijpari daronnga Lot mivel lingi Sotom e, ko nabb konevöt nga marin arvitvitan renge melrinerpe naus ngamus, ko osli nir, arin petpetiarivi niavin. 30Ngok nabong se inu JinibbMawos nga bevini rengen pusorsan tevi kopirpok.

31 “Ko renge nabong nen, mer ngamililik vare renge naim sen ko joronmartorenge loloim, ni sete pian kele mun pilatwenir. Ko mer nga mutur renge orsel, nisete puwlu luwi kele mun van renge naimsen nga pila joron. 32 Kaprrorrmi sev ngamiplari ji nesen se Lot. 33 Si nga mimrrenipila se mauren sen, mernen putor jabblemauren sen. Ko si nga ma mutor jabblemauren sen, ni pia-la lweni mauren sen.34 Ko inu nuwrai tevi kami, renge nat ngamupong nen, jinibb pieru pormatur rengemaling pisansan; ko parteka tweni tuwen,ko nuru tuwen nen pilik jer. 35 Ko nesevinpieru porlik lat pisansan parvarrvarr; konuru tuwen parteka tweni, ko nuru tuwenpilik jer. 36 [Jinibb pieru pormajing rengeorsel; tuwen parteka tweni, ko nuru tuwenpilik jer.]”E 37 Ko jinibb sen nir arweralweni tevi “Ngabe ko, Numal?” Ko Iesuowra lweni tevir owra “Lat nen kapa-lesiwos bbonge ko. Pirpe daron nga nanu sanemij, ko numön nir nga marok-tasi par-mot rrale; orongwos kaplesiwose kobbongngasu.”

18Nale rrongrrongvi ne nesevin san nga

mok-julmi suri numal san1 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi san

tevi jinibb sen nir nga pivisvisenir e ngaparlot tetajer, sete partibbtibbot e. 2Owra“Numal san elik renge ngaim san. Ko nisete emtutu rragrrag Atua, ko sete orngejinibb san. 3 Ko renge ngaim nen nesevinsan nga diwen sen mimij lingi elik rengen.Ko vinnen evini tetajer ko pa jin, ok-lunisuri numal nen nga puloli lilane nanunga muto jin ko ji devje nuval sen. 4 Konumal nen omusus puloli. Eprivwormian,ko vitunen vajin ni lweni orrorrmi lweniko owra ‘Inu sete numtutu Atua ko setenurnge jinibb san. 5 Ko suri vinel mutormomorie pa mivini ko mivijajeng jik, kobololi ma nanu nga muwrai. Poro pijki,ko ngok puloli inu sete numa-lik mirresrragrrag, pivijajeng inu ko tetajer.’

6 “Ko kami kamrunge sev nga numalnga misij nen muwrai. 7 Ko erpese rengeAtua ko jinibb sen nir nga mutobbtobbuenir, nga marngir suri ni renge nata mirinko nata mupong? Kami kamrrorrmi niorongwos pulolola renge puloli nanu nga

E 17:36 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Luk oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Luk 18:8 103 Luk 18:30marngir suri ngok e? 8 Inu nuwrai tevikami, Atua pisaro pingavil, puloli lilanenanu nen tevir.

Ko inu Jinibb Mawos renge daron ngabea-luwi vini e, ko bea-lesi nosurien putomalum renge jinibb ne iel ngatan nir,rreknga ejki mun?”

Nale rrongrrongvi ne Parasi ko jinibb ngamok-la nevöt ne takis

9 Ko Iesu owra nale rrongrrongvisan tevi jinibb nir nga marok-linglingilweni nir lweni marok-wera marres, komarok-kulu wutan re jinibb minij nen nir.10 “Jinibb eru oran loloim renge naim neloten nga porlot. Nuru tuwen evi Parasi,ko nuru tuwen nen evi jinibb nga mok-lanevöt ne takis. 11 Ko Parasi esan otur koolot owra ‘Atua, nuwra erres wor tevi nik,suri nga inu sete nurpe jinibb nga ngoknir nga marok-vevna ko marok-loli nanunga sete marres, ko marok-loli misij tevinesevin nir. Ko inu sete nurpe kele mernga mok-la nevöt ne takis ngel. 12 Rengewik jile inu nomok-linglingi nanen rengenabong nen eru, ko jorok nir, nomok-lasongovlön tevi nik tetajer.’

13 “Ko mer nga mok-la nevöt ne takisnen otur tuwi ngasu, ko sete oklu imareemteni melrin, ejki. Ko owjuwje morkonnga miviseni nga murnge misij, ko owra‘Atua, kuprrorrmi inu! Nuvi jinibb ngamisij.’ ” 14 Ko Iesu owrai tevi nir, owra“Nuwrai tevi kami, merel ko, daron ngamorivare, ko ni ko evi mer nga mumom-sawos renge no Atua nen, ko sete nurutuwen nen. Suri mer nga milngi ni vanmare, ko Atua puloli ni pian ngatan; komer nga milngi ni van ngatan, ko Atuapilngi ni van mare.”

Iesu erij erres suri bipiwarreng15 Ko jinibb sopor arpitevi bipiwarreng

ser nir arini ji Iesu nga ni pilngi nevrenrer ko pirij pirres surir. Ko daron ngajinibb sen nir marlesi, ko arwer orer seteparan jin, pijki. 16Ko Iesu everus nir paranjin. Ko owra “Kaplinglingi bipiwarrengnir parini jik, sete kapwer orer te, pijki.Suri batun vanu se Atua evi se nir konga nolor marirpe bipiwarreng ngok nir.17 Nuwretun nuwrai tevi kami, Mer ngasete puloli nolon pivini pirpe bipiwarreng,ni sete orongwos pian renge batun vanu seAtua.”

Jinibb san nga joron milep emrreni pilamauren nga muto tuwi ngok vini

18 Ko merwomu san re meri Isrelnir osusi tevi Iesu, owra “Wurru, jinibbnevisvisenien nga mirres, bololi pirpeseko belamauren ngamuto tuwi ngok vini?”19 Ko Iesu owra lweni tevi mernen, owra“Erpese nik kumverus inu merres? Setesan erres, Atua kobbong esan erres. 20 Konik kurongwose pae nale nesesreien seAtua nga muwra ‘Nik sete kupvenae ne-sevin, ko sete kuprevji pini jinibb, kosete kupvevna, ko sete kupkerkeris, kokuptori tata som ko tasu som.’ ” 21 Koni owra “Nanu ngok nir, inu nulolir jilepa renge daron nga bbong mevi nanwar-reng e ko mijpari lelingen ngel.” 22 Kodaronnga Iesumurngemuwraimirpok, koowra lweni tevi owra “Nanu sansan kob-bong ojpon evi nga kummerreni malume.Jorom nir kupwulwul petpeti nir, ko kup-tutweni nevöt ner tevi beres nir. Ko nikjorom pia-to renge melrin. Ko kupinikupvijurik.”

23 Ko daron nga mernen murnge nalengel e, ornge lengleng esij e. Suri ni evijinibb nga joron milep san. 24 Ko Iesuelesi nga mernen ornge lengleng esij e. Koowra “Evi nanu nga miterter milep ngajinibb nga joron milep pian renge batunvanu se Atua. 25 Erpe nato, eterter temi-jpal renge liwen pietiv.F Ko nga jinibbnga joron milep pian renge batun vanu seAtua, eterter temijpal wor asie ngok.”

26 Lartul nga marunge muwrai mirpokarwera lweni tevi, “Aro, poro pirpok koisi ko ma piasi pimaur?” 27 Ko Iesu owralweni tevir “Sev nga miterter re jinibbpuloli, sete eterter rragrrag renge ngaAtua puloli.” 28 Ko ngok ololi Pita owralweni tevi, “Ko kuplesi, kem namiel linginanu jijle ngamarivi se kemnir arjipon, konamvijuri nik.” 29Ko Iesu owra lweni tevir“Inu nuwretun nuwrai tevi kami, mer ngamivel lingi naim sen, rreknga nesen sen,rreknga tuwan tevi tasin nir, rreknga tatasen tevi tasu sen, rreknga natun nir, suribatun vanu se Atua, 30mernen pia-lai pilepkele wor renge daron nga lelingen ngel;ko renge daron nga para-vini, ko ni pia-lamauren nga muto tuwi ngok vini.”

Iesu ospe sur mijen sen vatolinF 18:25 Erpe iel, Luk ospe kamel pisil rrurrngi batu nitel san nolon. Ko suri kamel ejki iel, namsupe nato ela wani.

Luk 18:31 104 Luk 19:1731 Ko Iesu eptevi jinibb sen nir arsan kis,

ko owrai tevir owra “Kaplesi, rramtongsale van mare e renge Jerusalem. Ko nanujile nga propet nir maruli tuwi suri inuJinibb Mawos parpelari ko wor. 32Partekaiinu van ji jinibb ne vare, ko partetnije inuko parlutövi inu. 33 Ko nir parvirralik koparevji pinik. Ko nabong pitul, ko inubemaur luwi kele.” 34 Ko jinibb sen nirarrleng sisini nale nga muwrair ngel, kosete arongwose rragrrage sopon.

Iesu ololi jinibb san nga meten murrorroklu luwi

35 Ko Iesu otutur suri sel evan morieJeriko. Ko jinibb san nga mok-ngun-ngunnga meten murrorr, elik renge jeli sel.36 Ko daron nga mer nga meten mur-rorr nen murnge delung jinibb nga milepmarivel asi renge sel, ko osusi owra “A,sev ko ngok?” 37 Ko nir arwera lweni teviarwera “Iesu ne doNasret ko miasi ngok.”38 Ko daron nga murnge, ko ekail everusvanmare owra “Iesu, nik Devet metka sen,kuprrorrmi inu!” 39 Ko jinibb nga marturvan womue renge lat nga non mimawos earwera ore ni, arwera “Kupmurrarrong!”Ko ni ea-verus temijpal kele ko ma vanmare lengleng, owra “Nik Devet metkasen, warru kuprrorrmi inu!” 40 Ko Iesuotur murrong, ko owra partekai ni van jin.Ko daron nga mivel vini mori ji Iesu, koosusi tevi, 41 owra “Nik kumarong nga inubololi sev tevi nik?” Kometrrorr nen owralweni tevi owra “Numal, numrreni kuplolimetek puklu!” 42 Ko Iesu owra lweni teviowra “Kupkulu! Nosurien som ololi nikkumrres.” 43 Ko meten oklu evesane. Koevijuri Iesu, ko osrövi Atua. Ko daron ngadelung nir marlesi e, ko arsurövi Atua.

19Iesu ko Sakias

1 Ko Iesu evijuri sel van renge Jerikoe, nga piasi lingi ie vajin; 2 ko jinibb sannga nisen Sakias elik renge iok. Ko ngokrenge nir nga marok-la nevöt ne takis, nievi jinibb nga milep rer, ko evi jinibb ngajoron milep kele. 3 Ni okluklu pej Iesu,owra pilesi wose evi jinibb nga mirpeseko. Ko sete orongwos pileslesi, suri ni evijinibb nga mumrrol jer, ko delung eleppelak. 4 Ko owlu wowomu asie delung nir,ko ean esa renge drru nai san nga mirpenai sikmon, emrreni pilesi wose Iesu rengedaron nga pia-asi renge sel nen.

5 Ko daron nga Iesu mivel vini mumom-sawose lat nen, ko esarrerr imare emteni,ko owrai tevi owra “Sakias, kupsaro pin-gavil, kupjubbul vini ngatan e. Suri ngalelingen inu belik renge loloim som.” 6 KoSakias esaro ngavil, ojubbul vini ngatan e,ko eptevi Iesu. Ko eir lengleng.

7 Ko daron nga delung marlesi e koarwor surie, arwera “Ni evan renge naimse jinibb nga misij!”

8 Ko daron nga marsakel vajin re naimse Sakias, ko Sakias otur mare ko owraitevi Numal owra “Bela wukari jorok nir;devjen bea-lai tevi beres nir, ko devjenpivi suk. Ko poro nuvnae pa joro jinibbsan, ko bea-la lweni nanu pivij bea-kele e.”9 Ko Iesu owra lweni tevi owra “Lelingenmauren easi vini renge naim ngel, suri nikkele kuvi Epram metka sen san. 10 Suriinu Jinibb Mawos nuvini nga nomok-pejnir nga marsarr marjijki nga bela ser.”

Nale rrongrrongvi ne jinibb nga martorinevöt se numal ser

11 Ko daron nga marmurrarrong surinanu ngel nir e, ko Iesu erij malum ko paetajer tevi, owra nale rrongrrongvi san.Suri ni evini mori pa renge Jerusalem e, kosuri nga nir arok-rrorrmi nga batun vanuse Atua pivini pirrmali pingavilvil. 12 Koni owra “Jinibb nga mivi jinibb nga milepsan owra pian ngasu renge vanu ngamilepsan, nga parloli ni pivi batu numal ne vanusen, ko pia-luwi vini. 13 Ko ni everusejinibb ne majingen sen esngavöl arini jini, ko ela nevöt san nga marwera minaesngavöl tevi nir sisamis. Ko owrai tevir,owra ‘Kapla nevöt ngel nir ko kapmajingrer, ko kaprevei kele nevöt sopor partotevir, pian pijpari renge daron nga inubolwi vini e.’ 14 Ko ni evel lingi vanu sen.Ko jinibb sen nir nga renge vanu sen arun-gasi ni, ko arkoni jinibb sopor arvijuri ninga parwera ‘Kem sete nammerreni merelpivi numal se kem, ejki.’

15 “Ko daron nga mulwi vini e, ngamila jile derteren sen erpe batu numal,ko everus jinibb ne majingen sen nen nirnga ni mila nevöt tevir parini ji ni, nga nipurnge jir nga nir armajing re nevöt nennir, ko evis ngamarlai kelemuto tevi. 16Komerwomu nen evini ko otur womu rengenon, ko owra ‘Numal kuplesi, nevöt som lengel. Ko inu numajing ren, ko nula keleesngavöl oto tevi nga kumlai tevik.’ 17 Koni owrai tevi owra ‘Nik kuloli erres, kuvi

Luk 19:18 105 Luk 19:46

jinibb ne majingen nga mirres. Nik kulolierres renge nanu nga welili jer bbong. Inubelngi nik kupmetmete ngaim nga mar-lelep pisngavöl.’ 18Ko nir erwen evini kele,ko otur womu renge non, ko owra ‘Numal,kuplesi nevöt som le ngel, ko inu numajingren, ko nula kele elim oto tevi nga kumlaitevik.’ 19 Ko ni owrai kele tevi mernen,owra ‘Nik kele kupivi numal renge ngaimnga marlelep pielim.’ 20 Ko nir itolin keleevini, ko owra ‘Numal, kuplesi nevöt somle ngel. Inu nulai ko nunbunbe ore e kaleke, ko nulngi oto. 21 Suri numtutue nik;kuvi mer nga murrum miterter. Komok-la kele nanu nga nik sete kumlingi, kokomok-la kele nanu nga sete kumruwir.’22Ko ni owra lweni tevi mernen owra ‘Nikkuvi jinibb ne majingen nga misij, inubewer lokloksim suri nale somngok ko nir.Suri nik kurongwose nga inu nuvi jinibbnga murruk miterter, nomok-la nanu ngasete melngir, ko nomok-la nanu nga setemorwir. 23Ko erpese sete kumla nevöt sukko kumlingi renge naim ne nevöt lat ngamarok-to rengen e? Ko daron nga inu bea-luwi vini e, ko bea-la lweni nevöt suk tevimajbböl nen.’ 24 Ko ni owrai tevi lartulnga martur ie, owra ‘Kapla tweni nevötnga mutorir jin, ko kaplai tevi mer ngamutori misngavöl.’ 25 Ko nir arwera lwenitevi arwera ‘Numal, ko ni otori pa esngavölosuw!’ 26 Ko ni owra lweni tevir, owra‘Inu nuwrai tevi kami, nir jile nga martori,parlai kele wor tevir. Ko nir jile nga setemartori, ko beblen nga martori, para-latweni jir. 27 Ko jinibb suk ngel nir ngamarungasi inu ngel, nga sete marmerreniinu bevi numal ser ngok, kapreveir vini jik,ko kaprevji pinir renge inu nok.’ ”

Iesu evan renge Jerusalem ko jinibb nirarsusi nisen van mare

28 Ko daron nga Iesu muwra jile nalengel e, ko otongsa wowomu van rengeJerusalem e. 29 Ko daron nga marini moriBetpaj e ko Betani renge botwen nga mar-veruse Botwen ne lolnai ne olip, ko niokoni jinibb sen eru, 30 owra “Koporivel,koporwowomu van renge ngaim ngamutomawos kamru ngok. Ko koporlesi natudongki san ni ko arile totoni otur ngajinibb san setewor esakel rrongvi rengen.Ko koportelasi tweni dalin ko koporilevini. 31 Ko poro jinibb san pususi tevikamru, ‘Erpese komortelasi?’, ko kamru

koporwera lweni tevi koporwera ‘Numalemrreni’.”

32 Ko laru nga Numal mukoni nuru nenorivel suri sel van, ko orlesi erpe ngaNumal muwrai tevi nuru. 33 Ko daronnga mortelasi tweni dil ne natu dongkie, ko lartul nga ser arlesi ko arwera tevinuru, arwera “Erpese kamru komortelasitweni dil ne natu dongki?” 34 Ko nuruorwera lweni tevir orwera “Numal le em-rreni.” 35 Ko nuru orile vini ji Iesu. Konir arpelseni sunsun ser renge drrun, koarloli Iesu esa esakel rengen. 36 Ko daronnga mivel suri sel e ko nir sopor kele arlasunsun ser ko arpelsenir renge sel.

37 Ko daron nga ni mivini moriJerusalem e renge lat nga sel mujubbulvan ngatan e renge Botwen ne lolnai neolip e, ko delung jile nga marivi jinibb sennir artipatun arir ko arsurövi Atua, drrelarelep van mare, suri nanu nga marinijnijnawone nir nga marlesir. 38 Ko arwera“Numal Atua, nik kurij pa erres tevi ninga mivini renge nik nisem. Demat putorenge melrin ko nosrövien pian ji ni, Atuane Drromsen Mare.”

39 Ko Parasi sopor renge meling jinibbnga milep ngel arij van ji Iesu, arwera“Jinibb nevisvisenien, kupwer ore jinibbsom nir!” 40 Ko Iesu owra lweni tevirowra “Nuwrai tevi kami, poro nir parmur-rarrong, ko nevöt nawon ngel nir vajinparkail van mare.”

Iesu etengsi Jerusalem41 Ko daron nga Iesu mivini morie

Jerusalem ko emteni, ko etengsi, 42 owra“Poro bbong kuprongwose nabong ngalelingen, ko nik kuprongwose nanu ngamivi demat ko! Ko ejki mun, lelingen ngelmetem sete orongwos pilesi mun. 43Mianko nabong nen nir para-vini, ko nir ngamarivi devje nuval som partuwe nawotnga puwlu rralem, ko parlik rralem koparmetmet ore nik renge iok jijle. 44 Konir parjijkarre petpeti nik ko jinibb ngamarlik tevim renge live laut ne nawotsom, ko sete parlinglingi nevöt ne nawotnen san pijnget jer renge pisan. Surinik sete kurongwose daron nga lelingenoknga Atua muwra pila som.”

Iesu evan renge loloim ne Naim On45 Ko Iesu evan renge loloim ne Naim

On. Ko ejeli tweni nir nga marwulwul,paran vare e. 46Ko owrai tevir owra “Arulierpel renge Naul On: Atua owra ‘Naim

Luk 19:47 106 Luk 20:20suk parveruse naim ne verusen’. Ko kamikamtur imare vajin ko kamloli evi ‘naimnevenao res.’ ”

Atua kuprij pirres suri Numal nga mivini47 Ko renge nabong jijle Iesu ok-an ok-

visviseni renge Naim On. Ko batu jinibbne sulsulen ko jinibb ne nevisvisenien nenale nesesreien nir armerreni parevji pini.48 Ko arrelenge suri lat nga parloli suri e,sete artor sweri sel san nga parloli rengen.Suri delung jile arkomrönir suri, armur-rarrong kemkame nale sen nir.

20Jinibb womu se meri Isrel nir arsusi si ela

derteren tevi Iesu1 Mian ko errmali erpel: renge nabong

san, daron nga Iesu mok-visviseni jinibbnir e renge NaimOn komok-werwer rengenospen nga mirres, ko batu jinibb ne sul-sulen sopor ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien sopor ko birterawarrengsopor arkorti ko arini. 2 Ko arsusi tevi,arwera “Kupwerai ta tevi kem, isi ko eladerteren ngel tevi nik, nga kumrres rengekuploli nanu ngel nir?” 3 Ko Iesu owralweni tevir owra “Ko inukele bosusi ta nalesan ni le tevi kami, ko kami kapwerai tevik.4Baptaesen se Jon evel ji Atua vini, rrekngaevel ji jinibb kobbong vini?”

5 Ko nir arsupsupe suri lululweni tevinir kis bbong ko arwera “Rrapwera pir-pese? Poro rrapwera ‘Evel ji Atua vini,’ koni puwra ‘Ko suri sev kami sete kamosuriJon?’ 6 Ko poro rrapwera ‘Evel ji jinibbvini,’ ko delung ngel nir parla nevöt nir kopartuwe pini kerr e. Suri nir artori Jonevi propet.” 7 Ko nir arwera lweni teviarwera “Iawo, kem namrrelenge lat ngamivel e vini.” 8 Ko Iesu owra lweni tevirowra “Ko inu kele sete numa-werai tevikami inu nula derteren ngel ngabe le ngamololi nanu ngel e nir.”

Nale rrongrrongvi ne jinibb sopor nga setemarmetmet lilane orsel se numal san

9 Ko Iesu etipatun owra nale rrongr-rongvi ngel tevi delung nir, owra “Jinibbsan orwi naut ne grep san. Ko elngi tevijinibb sopor parmajing rengen, ko ni evelvan renge ngaim minij san, ko elik ie eprivval wor. 10Ko renge daronmawos nga grepwenen marok-mirr e, ko numal nen okoni

jinibb nemajingen sen san van ji lartul ngamarmajing rengen, nga parla merrenienne wenen nen sopon tevi. Ko lartul nennir arvirrvirrali mernen ko arkoni tweniototori nevren, olwi kiskis tevi. 11 Konumal nen okoni kele jinibb ne majingensen minij nen kele san evan. Komernen kele lartul nga arvirrvirrali, ko ar-loli esij tevi jile osuw, ko arkoni tweni oto-tori nevren, olwi kiskis kele tevi. 12 Mianko numal nga okoni kele nir itolin van; komernen kele lartul nga arevji lenglenge koarwirre van vare e. 13 Ko numal ne nautne grep nga owra ‘Aro! Bololi pirpese? Inubokoni vajin natuk ngamemrreni, ko ni koma nir partori pirres ko.’ 14 Ko daron ngalartul nen nir marlesi ni, ko arwerweralululweni tevir, arwera ‘Ngok natu numalnen ko ngok! Kerr pirevji pini, ko orsel senpivi vajin se kerr!’ 15 Ko arrul totoni, koarevei tweni re orsel van vare e, ko arevjipini emij.”

Ko Iesu owra “Ko numal ngel pia-lolipirpese tevir? 16 Ni pia-revji pini lartulngel nir parmij, ko pilngi orsel ngel tevijinibb minij nir.”Ko daron nga marunge nale ngel nir e, kodelung arwera “Ejki rres nawon!” 17 KoIesu oklu mawos nir, ko osusi tevir owra“Ia, ko nale nga maruli renge Naul On ngelowra sev le, nga muwra ‘Nabur nga jinibbnga marok-majinge naim marungasi mar-wirre, ni ko vajin evi nabur nga murrultotoni naim miterter.’G 18 Si nga pusngenabur ngel, niben pimabbur; ko si nganabur ngel piravij ren, niben pumoloploppetpeti.”

19 Ko renge daron momsawos nen ko pako jinibb nevisvisenien ne nale nesesreiennir ko batu jinibb ne sulsulen nir arloli lesiparevei Iesu. Suri arongwose nga ni owranale rrongrrongvi ngok ewer lokloksi nirrengen. Ko armetutue jinibb nir, ololisetemun arrul totoni.

Erres renge kerr rrapwuli takis tevi Sisa?20 Ko nir arpejpej sel san nga poro pirres

renge nir nga puloli partor wos Iesu ren-gen, ko niko puloli nir parongwose vajinparlingi ni van renge nevre numal, konumal vajin pia-tor pini. Ko niko arwulijinibb sopor nga paran parloli sel kerkeristevi ni, nga

G 20:17 Erpe iel, Luk ospe nevöt, ko murrun nga nir marili naimmuto suri; ko kem namrieni erpe kerr rramili naimiel, nga puloli mining ne nale se Luk piplari limjer.

Luk 20:21 107 Luk 20:47

puloli nir parla Iesu renge nale sen nir.21 Ko lartul ngel nir arsusi kerkerasi teviIesu, arwera “Jinibb nevisvisenien, kemnamrongwos iok, sev nga kumwerai kokumvisviseni jinibb e nir arweretun temi-jpal. Ko sete komok-rrorrmi san, poroevi jinibb nga milep rreknga muwelili,ko kurij telair ko wor, komok-visvisenimarongen se Atua weretunen tevi jinibbnir. 22 Ko nammerreni nabrongwose ta,Ia, erres kobbong renge nale nesesreiense kerr nga poro rrapwuli takis tevi Sisa,batu numal se meri Rom nir, rreknga seteerres?” 23 Ko Iesu elesi wose nale gerisenser nga marwerai nga markerkerasi e, koowrai tevir owra 24 “Kapsareni ta nevötnen tevik belesi.” Ko nir arlai san tevi. Koni owra “Isi le non ngel, ko nisen marulirengen ngel?” Ko nir arwera “Rrekma Sisako.” 25 Ko Iesu owra lweni tevir, owra “Koniko nanu nga mivi se Sisa kapla lwenitevi Sisa. Ko nanu nga mivi se Atua, kaplalweni tevi Atua.” 26 Ko lartul ngel nir setearongwos parlai ni renge nale sen ngelnir renge no jinibb nir. Artaole muwraimirpok, ko armurrarrong jer.

Erpese renge jinibb pimaur luwi rengemijen?

27 Ko Satusi sopor, nga marok-werajinibb sete orongwos pimaur luwi kelerenge mijen, arini ji Iesu ko arsusi kerk-erasi tevi 28arwera “Ia, ko jinibb nevisvise-nien, Moses oli pa renge nale nesesreiense kerr nga muwra ‘Poro jinibb san pimij,ko poro mernen elesi nesevin san, ko natunuru ejkie, ko ngok tasin pilesi kele ne-sevin nga tuwan mimij lingi nga, ko pivesiwani metka se tuwan nga mimij ngok.’29 Ko ngok, jinibb niaken ebut; merwomunen elesi nesevin, komian ko emij, ko natunuru ejkie. 30 Ko mervitu nen kele elesi.31 Mian ko nir itolin kele elesi vinnen.Mian mian ejpari nir jile nga ebut nenarlesi vinnen. Ko nir jijle natur ejkie, koarmij lingi vinnen. 32 Vitunen vajin kovinnen vajin emij. 33 Ko mirpok ngok,renge nabong nga Atua puloli jinibb nirparmaur luwi kele re mijen, nir si nenko pia-ivi nesen sen e? Suri nir ebut jilengok martekai vinnen. Kupwerai ta we!”34 Ko Iesu owra lweni tevir, owra “Rengeiel ngatan ngel, norman nir ko nesevin nirarongwos partotko. 35 Ko nir nga Atuamilesir arres re parmaur luwi re mijenrenge liken ne tuwi ngok vini, nir ko ma

sete arongwosparok-totko. 36Nir arsorsantevi anglo nir, parmaur tuwi ngok vini,sete arongwos parmij kele mun. Nir arivipa Atua natun, suri ni ololi nir armaurluwi kele renge mijen. 37 Ko renge devjenne nir nga marmij, nga mivi weretunennga marongwose parmaur luwi renge mi-jen, Moses kele nga kami kamtori, ni koeviseni tweni nga evi weretunen. Surirenge jilweren ne nai welili nen nga nabbmuroror ren ko sete ani, Moses oli nalese Atua nga muwra ‘Inu nuvi Iova Atuase Epram, ko Atua se Aesak, ko Atua seJekop.’ 38Ngok niko, ni sete evi Atua se nirnga marmij te ejki. Ni evi Atua se nir ngamarmaur. Suri Atua derteren sen elep ngaelep lingimijen, ko jinibb jijle armaur kob-bong renge ni.” 39 Ko jinibb nevisvisenienne nale nesesreien sopor arwera “Ejki,aro, jinibb nevisvisenien, nik kuwra lweniomomsawos erres pelak.” 40 Ko ngok ololinir armetutue pae ko, armusus parsusinanu kele mun san tevi.

Nosusien suri Mesaea41 Ko Iesu owra lweni tevir, owra “Er-

pese nir marwera Mesaea evi metka seDevet san? 42Suri Devet lweni owrai rengenaul ne Sam, owra ‘Numal Atua owrai teviNumal suk “Kupsakel iel renge nevrek rresko kuptiriv 43 pijpari nga inu belngi devjenuval som parirpe lat nga kupbböt renrenge nolon belam ngatan.” ’ 44 NikoDevet owra mernen evi Numal sen. Koporo pirpok ngok, ko Mesaea evi metkasen erpese ko?”

Iesu osur metutu tevi jinibb nir ngaparmetutue jinibb nevisvisenien ne nale neses-reien nir

45 Daron nga jinibb nir marmurrarronge, ko Iesu owrai tevi jinibb sen nir 46 owra“Kapmetmet renge jinibb nevisvisenienne nale nesesreien nir. Suri nir armer-reni paruri sunsun nga marres marpeprivpartur tevir, ko delung jile partorir pir-res ko parsareni nevrer tevir renge sel.Armerreni parsakel renge nai seksakel ngamuto limjer womu mirres renge Naim On,ko armerreni parsakel renge nai seksakelngamuto limjer womu mirres renge lat nenanen. 47 Nir arivi demij venao, arvenaepetpeti nijor se nesevin nga diwen sermarmij lingir; ko renge daron ngok ko paarkerkerasi jinibb nir, arloli verusen ngamarpepriv nga partori nir pirres rengen.

Luk 21:1 108 Luk 21:24Ngok Atua putor vitrangir piterter asi worsuri.”

21Nesevin san nga mutuw nevöt sen

1 Iesu ok-meteni jinibb nga joror milepmarok-tuwe nevöt ser renge bokis nenrenge Naim On se Atua. 2 Ko ni elesinesevin san nga diwen sen mimij lingi, koevi beres. Vinnen evini ko otuw nevöt ngawowarreng eru. 3 Ko Iesu owra “Nuwraitevi kami, vin nga diwen sen mimij lingingel, ni otuw nevöt asi wore nir jijle ngamartuw nevöt ser ngok e. 4 Suri lartulnga ngok nir joror elep temijpal ko arlaibbong beblen ko artuwe, ko artori jerewor eleplep. Ko vinel ma emarong putuwpetpeti sev nga ni milngi nga mivi likensen petpeti.”

Iesu owra tweni nga jinibb sopor para-tingtinge Naim On se Atua

5 Ko jinibb se Iesu sopor arok-supsupesuri nevöt nga marlelep lengleng ngarenge Naim On se Atua, ko nevöt ngamarres kele nir nga marjuroi e, ko mer-renien nir nga jinibb marlair. 6 Ko Iesuowra “Kami kamok-meteni nanungoknir?Mian ko daron nen pia-vini nga jinibb nirpartingtinge nevöt ngok nir petpeti ngamarlelep ngok nir nga renge naim ngok.Setemun san pijnget jer renge san, part-ingtinge petpetir.”

Nanu nga misij nga pia-vini7 Ko nir arsusi tevi ni arwera “Jinibb

nevisvisenien, nanu ngok nir para-pelarisevelingko? Ko sev nelesien ko piviseni nga nanungok nir otomori pa nga parremali?” 8 KoIesu owrai kele owra “Kami kapmetmetko wor nga sete san pikerkerasi kami.Suri jinibb pilep parini renge inu nisek koparwera ‘Inu nuvi Mesaea le’, ko ‘Daronnen evini!’ Ko kami sete kapvijuri nirte, pijki. 9 Ko daron nga kami kaprungemarval, ko jinibb nir parlatlat nir, ko setekapmetutu te; suri nanu ngok nir pariniko wor, parasi puwomu, ko nabong ngavitunen ejki malum ko wor.” 10 Ko niowrai tevir owra “Ngaim san putur imareko pival tevi ngaim san; ko batun vanusan putur imare ko pival tevi batun vanusan. 11 Ko nami nga marlelep nir parmirenge vanu lele ne iel ngatan nir. Konumer nga marlelep nir parpelari rengevanu lele ne iel ngatan nir, jinibb parmer

pilep. Komesien lele nir parini parlokloksijinibb nir. Ko renge melrin nanu lele nirparpelari, parloli jinibb nir parmetutu, konelesien lele nga marlelep nir. 12 Nanungok nir setewor parpelari ko, ko jinibbparrul totoni womu pae kami ko. Koparloli pisij pilep tevi kami, ko partekaikami van ji jinibb nga marmetmete naimne loten nir. Ko parlingi kami van rengenaim ne nekaien, ko parloli kami kapturrenge no numal nga marlelep nir ko nonumal nga wowarreng nir, suri inu nisekmuto renge kami. 13 Ngel pia-ivi daronse kami nga mirres nga kapa-wera tweninospen nga mirres. 14Ngok niko suri nanungok nir, kami kaptor orewomu re norror-rmien se kami ko piterter, nga puloli setekaprrorrmi nga kapa-wera ‘O, rrapweralweni nale sev le tevir?’ 15 Suri inu ko bea-la nale ko norongwosien nen tevi kami ngakapwerai. Ngok puloli sete nir san rengedevje nuval se kami purongwos pirij terenale se kami rreknga puwra kamkerkeris.16 Ko tata se kami nir ko tasu se kami nirko tuwa kami nir ko niaken se kami nirko sele kami nir parlingi kami van rengenevre devje nuval se kami nir. Ko lartulnen nir parongwose parevji pini kami so-por. 17 Mian ko jinibb jijle nir parungasikami suri kami kamtori inu nisek. 18 Kojomro batu kami nir, sete pisansan pia-jijki. 19 Kami kaptur ko wor piterter, kokapla se nemi kami.

Nanu nga misij milep renge Jerusalem20 “Mian ko daron nga kami kapa-lesi

jinibb nuval pilep parini parlik rrale ielJerusalem, ko ngok kami kaprongwose ngasete pipriv ko parlokloksi petpeti. 21 Kodaron nga kami kaplesi nanu ngel, kokami nga kamlik renge Jutia, kapwolu kowor kapan kapteptepi renge botwen. Kokami nga kamlik Jerusalem, kami kele,kapwolu lingi wor ko. Ko kami nga kam-lik renge vanu nga marto rrale ngaim,setemun kamrongwos kapluwi kele vanrengen. 22 Nabong ngel nir arivi nabongnga Atua pia-tor vitrangi jinibb nir ngapuloli nanu jile ngaNaul Onmuwrai pariniparpelari. 23 Wurru pia-sij wor niko renesevin nga mitetaur ko nesevin nga mu-loli natun musus renge nabong nen nir.Atua lolaren sen pia-vini renge jinibb ngaiel nir. Ko nanu nga parsij nga parsijperper pilep parini parpelari renge vanungel. 24 Jinibb sopor parmij e nesip, ko

Luk 21:25 109 Luk 22:10sopor parlair van parlik renge naim nenekaien nga marto renge vanu sarrsarrngok nir. Mian ko jinibb ne vare nirparlokloksi petpeti Jerusalem parjijkarrepirres pelak, sete sopon pijpon jer. Pianpian pijpari jinibb ne vare nir parini rengebongsi daron ser e nga marwomu.

Mian ko Jinibb Mawos pia-vini25 “Mian ko nelesien nir parto renge

nial, ko navöl, ko moju nir. Ko rengeiel ngatan jinibb ne vanu pilep parungepisij pilep ko parmetutu dis bburbbur kodaptap nen nir. 26 Jinibb parunge pisijpilep nga partiriv terai sev nga piplarirenge iel ngatan totoklai. Suri derterenne nanu nga marto renge melrin mare,Atua pulolir paririr. 27 Mian ko jinibbnir parongwose parlesi inu Jinibb Mawosbevini beplari renge nabor tevi derterennga milep ne nosrövien suk jijle. 28 Kodaron nga nanu ngel nir partipatun, kokami kaptur rramos ko apkulu kapmetenimare. Suri inu sel ne netlasien se kamiotomori bevini.”

Sete jinibb san orongwos daron nen29 Ko Iesu owra nale rrongrrongvi san

tevir owra “Erres renge kami kaprror-rmi nai pik ko nai minij nen kele ngangok nen nir. 30 Renge daron nga kamikamlesir martipatun martengriv luwi, kokami kamrongwose nga daron ne numösevini mori pa. 31 Ko pia-irpe sel ngelko, daron nga kami kamlesi nanu ngoknir marpelari, ko kapa-rongwose ngabatun vanu se Atua otomori pa pivini.32 Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevikami, dul ngel nir nga marmaur ngel nirsetewor parmij ko, ko parlesi nanungel nirparpelpelari. 33Melrin ko iel ngatan pianko porjijki, ko nale suk ma sete orongwospijijki nabong san.

Kami kapkulkulu metmet ko wor pirres34 “Kami kapkulkulu metmet ko wor

pirres, suri norrorrmien se kami tilelea;kami tamok-oji nanen ko tamok-minmintamok-lengleng, ko tamok-rrorrmi pelakemauren ne iel ngatan; ko ngok nabong suktia-irpe nover, tia-tawi ore kami tivesane.35 Suri nga nabong nen pivini ji jinibbjijle nga marlik renge iel ngatan totoklai.36 Ko niko renge nabong jijle kami kapok-metmet ko wor pirres. Ko kami kapok-lotko wor, nga puloli kami derteren se kamiputoe nga puloli kami kapwolu lingi nanu

nga marsij perper ngok nir, nga pulolikami kaptur pirres renge no inu JinibbMawos.”

37 Renge nabong ngel nir Iesu ok-visviseni jinibb nir renge NaimOn se Atua.Ko renge nat nga mupong jile ni ok-ivellingi ie ok-tongsa van renge Botwen nelolnai ne olip e. Ko ok-matur rrarren paie ko. 38 Ko renge rorpong susu jijle jinibbarok-mermera vini jin renge Naim On ngaparmurrarrong suri nale sen nir.

22Jinibb nga marwowomu renge meri Israel

nir arwera parevji pini Iesu1 Daron ne nanen nga marok-rro niv

nga is mijki rengen, nga marveruse nanenne asien, oruj mori. 2 Ko batun ne jinibbne sulsulen nir ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir arpejpej sel san ngaparevei silveni Iesu rengen, nga parevjipini pimij. Armusus parloli limjer, suriarmetutu temijpale jinibb nir.

Jutas eir renge pimaronge Iesu pian rengenevre devje nuval sen nir

3 Ko Demij evini esilvi Jutas ngamiwajieIskariot, nga mivi san renge nir esngavöldrromon eru. 4 Ko Jutas evel lingir koevan owrai tevi batu jinibb ne sulsulennir ko merwomu ne jinibb nuval nir neNaim On se Atua, nga puloli sel nga nipurongwos pilngi Iesu renge nevrer. 5 Kolartul nennir arunge erres e, arir lengleng,ko arloli rijrijen nga parla nevöt sopontevi ni rengen. 6 Ko Jutas emarong. Koorrorrmi pejpeje sel san nga poro pirresrenge ni nga pila Iesu pilngi renge nevrer,ko sel nen jinibb jijle parrerrelenge.

Jinibb se Iesu eru orloli nanu jile artolilane terai nanen ne Asien

7 Mian ko ejpari nabong ne nanen nenngamarok-rroi niv nga ismijki rengen. Korenge nabong nen jinibb arok-revji natusipsip nir nga parloli nanen ne Asien.8 Ko Iesu owrai tevi Pita ko Jon “Kopo-ran koporloli lilane nanen ne Asien putometmet ngarr terai kerr ko rrapa-uroi.”9 Ko nuru orsusi lweni tevi orwera “Kokumarong nga komru noboran noborlolililane ngarre puto terai kerr ngabe le?”10 Ko ni owrai lweni tevi nuru owra “Ko-pormurrarrong ta. Daron nga kamru ko-poran renge laut ne ngaim nen, ko ko-porsewute jinibb san ie nga muwosi bo-tel nuwi san nga muwun, mian tevi re

Luk 22:11 110 Luk 22:34naim sen e. Ko koporvijuri suri ni, kokoporan renge naim nga ni pian rengeloloim nen. 11 Ko koporwerai lweni tevimer nga naim sen nen, koporwera ‘Numal,jinibb nevisvisenien le okoni komru, owranoborsusi tevim nibeni le loloim nga niputori nanen ne Asien rengen?’. 12 Kongok mernen piptevi kamru van rengeloloimne naimnen san ngamilep temijpalnga muto mare, nga nanu jile marto parengen. Renge ie ko koporloli nanu jileparto metmet ngarr pirres.” Ko okoninuru orivel.

13 Ko nuru orivel oran, ko orlesi nanujijle osorsan erpe nga Iesu muwrai tevinuru. Ko nuru orloli lilane nanu jijle nenanen ne Asien arto erres ngarr.

Iesu orro tuloni nanen ne Asien tevi nir14 Mian ko evini ejpari renge mete nial

nga marok-aani nanen ne Asien ren, koIesu evan esakel renge milngen renge tep,ko aposol nir arsakel arpitevi ni. 15 Ko niowrai tevir owra “Numrreni lenglengen eborro nanen ne Asien ngel tevi kami pu-womu ko vitunen vajin ko bea-runge pia-sij renge nibek. 16 Inu nuwrai tevi kami,setemun numa-rroi kele nanen ne Asienngel pian pijpari pia-pelari pumomsawospetpeti renge batun vanu se Atua.”

17 Ko Iesu ela biles norro ko olot owraerres tevi Atua, ko owra “Biles ngel kokaplilai tevi kami. 18 Suri inu nuwrai tevikami, setemun numa-mini kelemun norrongel renge lelingen ngel le pa ko pianpijpari batun vanu se Atua pivini.” 19 Komian ko ni ela niv ko olot owra erres teviAtua, ko obbur ototvi, ko elai tevi jinibbsen nir. Ko owrai tevir, “Ngel evi inunibek nga melai misre kami. Kami kapok-loli nanu ngel pirpok ko, ko kapok-rrorrmiinu.” 20 Ko daron nga nanen musuw ko niololi erpok kele renge biles; ela biles koowra “Ngel evi inu drrak nga piseser surikami ko puloli rijrijen nga mimerr se Atuapia-pelari.

21 “Ko kaplesi jinibb san nga pia-tekaikerasi inu van renge nevre devje nuval suknir, ni esakel tevik ni le renge tep. 22 Inunuvi jinibb mawos, ko mian ko inu bemijko wor pirpe nga Atua muwrai pa. Ko wipia-sij wor pilep niko renge mer nga mil-ngi inu van renge nevre nir.” 23Mian ko nirarsusi lululweni tevi nir lweni, arwera “Isinen ko renge kerr nga ni puloli pirpok?”

Jinibb nga milep renge nir

24 Ko mian ko jinibb sen nir arijrij latlatlululweni tevi nir lululweni bbong suri nirsi nen ko pia-ivi jinibb nga milep asasinen renge nir. 25 Ko Iesu erij tevir owra“Numal nir ko jinibb nga marwowomu nirrenge jinibb ne iel ngatan nir, derterenser otoe. Ko armerreni nga jinibb nirparveruse nir parwera ‘Mer nga mok-la sejinibb.’ Ko tetajer arok-tor vitrangi jinibbser nir. 26 Ko kami ma norrorrmien ngokpijki renge kami, sete kaploli pirpok. Komer ngamivi jinibb ngamilep renge kami,mernen puloli lweni wor ni pirpe mer ngavitunen jerjer renge kami. Ko mer ngamivi merwomu renge kami, ni puloli lweniwor ni pirpe jinibb ne majingen se kamivajin. 27 Kaprunge ta renge jinibb ngaeru ngel nuru, nuru ngabes nen le ele-plep renge nuru: Mer nga misakel rengetep miaan, rreknga mer nga mok-selsalenanen vini jin? Kami kamwera mer ngamisakel ko mare renge tep miaan. Ko inunutur livö renge kami nurpe mer ngamok-selsale nanen nen ko ma.”

Iesu ololi rijrijen tevi jinibb sen nir28 Iesu ololi rijrijen tevi jinibb sen nir,

owra “Kami kamlik tevik renge daron ngananu nir marini marpelari ji inu, nga mar-rowrrowe inu. 29 Ko erpe inu Tata sukmilngi pa inu mevi Numal, ko ngok inuvajin nulngi kami 30 nga kami kapsakeltevik renge batun vanu suk, kapaan kokapminmin tevik renge inu tep suk, kokaplik renge nai seksakel suk. Ko kapsupelilane suri metil naim se meri Isrel nir ngaesngavöl drromon eru.

Iesu owowrai nga Pita orongwose piavilvilore ni

31 “Saemon, Saemon! kupmurrarrongta, demij ongoni pa kami nga purrowrrowekami pirpe jinibb nga mok-majing mok-jule tutweni dokolvin renge wit. 32 Koinu nomok-lot suri nik Saemon nga niknosurien som sete pivitan te. Ko daronnga kupa-rieni lweni nolom, ko kupvijurilwenik kele vajin, ko kupwer jilijle tasimnir nga puloli norrorrmien ser piterterkele.” 33 Ko Pita owra lweni tevi ni owra“Ejki ma, Numal, inu nomok-tiriv le vajinnga bean renge naim ne nekaien tevi nikko bemij tevi nik!” 34 Ko Iesu owra lwenitevi owra “Nuwrai tevim Pita, lelingennato sete pukokorout rragrrag ko wor, konik kupvilvil ore womu pae inu ko pivatulnga kupwera sete kurongwose inu.”

Luk 22:35 111 Luk 22:61Baos ko narr ko nesip ne nuval

35 Ko Iesu owrai tevir owra “Bonevisnga daron nga mokoni kami van nga kap-werwer, ko nuwrai tevi kami nga kamisete kaptori baos ko narr ko but se kami.Ko erpese, kami nevre kami armumrrolenanu san?” Ko nir arwera “Ejki.” 36 KoIesu owrai tevir owra “Ko lelingenok vajinmer nga milngi baos ko narr, pilai putorinuru. Ko mer nga sete milngi nesip nuval,ko pila sunsun sen puwulwule, ko puwlisan e. 37 Inu nuwrai tevi kami nale ne NaulOn ngel nga muwra ‘Nir arlesi ni oto tevimer nga mutor otvi nale ne nale neses-reien,’ ngok mian ko piplari ko renge inu.Suri nale nga maruli renge Naul On ngamarsupe suri inu, parini kowor parpelari.”38 Ko jinibb sen nir arwerai tevi, arwera“Numal, nesip nuval eru le pa ngel!” Koni owra “Ngok evter ko pa!”

Iesu otongsa evan renge Botwen ne lolnaine Olip, olot

39 Ko Iesu evel lingi ngaim ko otongsavan renge Botwen ne lolnai ne Olip e, erpetetajer mok-loli. Ko jinibb sen nir ara-tongsa vitu suri. 40 Ko daron nga mivinirenge lat nen, ko owrai tevi jinibb sennir, owra “Kami kaplot ko wor nga pulolikami sete kapvitan daron nga marrowr-rowe kami.”

41 Ko ni evel rujruj sopon ko ejipa vanngatan ko olot. 42 Owra “Tata, poro pivimarongen som, ko kuplai tweni biles nenorongen nga misij ngel renge inu. Kosete pivijuri inu marongen suk te ejki, kopivijuri wor nik marongen som.” 43 Koanglo ne melrin san evini jin ko osusilweni jile ni eterter. 44 Ko nolon orngeesij elep lengleng; ko eplak malum oloteterter, ko erat, ko raten sen ojumjumvan ngatan renge dan erpe drra. 45 Kodaron nga mulot jile ko emra otur, ko olwivan ji jinibb sen e nir. Ko elesi nga nirmarmatur pa, suri arunge esij lengleng, konorrorrmien ser arrow arto murrarrong.46 Ko ni owrai tevir, “Suri sev kammatur?Kapmera ko kaplot, nga puloli kami setekapvitan daron nga marrowrrowe kami.”

Devje nuval se Iesu arini arrul renge ni47 Daron nga Iesu mok-rij malum e,

ko meling delung jinibb nga milep ariniarpelari. Ko mer nga miwajie Jutas, ngamivi nir san renge nir esngavöl drromoneru, owowomue nir evini. Ko evel vinimori ji Iesu nga purromji. 48 Ko Iesu

owrai tevi Jutas owra “Nik kuptekai kerasiinu Jinibb Mawos renge nga kuprromjik?”49 Ko daron nga ni jinibb sen nga marturtevi marlesi wose nga sev piplari, ko arw-erai tevi arwera “Pirpe? Nabla nesip nuvalse kem nabpalpal e?” 50 Ko nir san elanesip nuval sen, ko eta jinibb ne majingense batu jinibb ne sulsulen, ko esipri otviboron rres. 51 Ko Iesu owra “E, pijki, evterko pa!” Ko ela nevren ko eptongi rengemer nga boron ko ololi emaw erres luwi.

52 Ko Iesu owrai tevi batun ne jinibb nesulsulen nir, ko batun ne jinibb nuval ngamarmetmete Naim On nir ko birterawar-reng ngamarini ie jin nga parevei ni, owra“Kami kamini tevi nesip nuval ko betiluk.Kami kamrrorrmi inu nurpe jinibb venaorreknga jinibb nga mok-revrevji pinpinijinibb? 53 Ko renge nabong jile daronnga inu melik tevi kami, ko inu nomok-visviseni jinibb nir renge NaimOn se Atua,ko kami sete kamloli lesi nga kapreveik teejki. Ko lelingen ngel evi daron se kami, koevi daron nga derteren ne nemalik piplarirengen.”

Pita evilvil ore Iesu owra sete orongwoseni

54 Ko nir arrul totoni Iesu ko arpitevivan renge loloim se batu jinibb ne sulsulennir. Ko Pita ok-vivitu surir ngasu worsopon nga mok-vijurir. 55 Ko mian ko nirarsure nabb san renge liven renge naworrngamuwlu ore naim nen, ko arlik rrale; koPita evan ko elik renge liven jir.

56 Ko nesenwarreng ne majingen sanelesi nga nabb muror vaseni ni milik. Kook-meteni suri etertermian ko owrai owra“Merel kele eptevi ni le!” 57Ko Pita evilvilore owra “Ejki! Vinel, inu sete nurong-wose ni te.”

58 Mian ko sete epriv kele mun ko jinibbkele san emteni ni ko owrai tevi “Nik kelekuvi nir ko san”. Ko Pita owra “Ejki mamerel!”

59 Ko vitunen vajin, erpe mete nialsan asi pa osuw, ko jinibb minij nen kelesan osur terter tevi, owra “Ewretun lemerel eptevi le, suri evi meri Galili lesan.” 60 Ko Pita owra “E, merel, inu setenurongwose rragrrag nanu nga kumweraingok!” Daron nga mok-rij malum mirpelko nato kele okokrout evesane tevi mom-sawos daron nga mok-rij malum ngoke. 61 Ko Numal erieni ko oklu emteniPita. Ko Pita orrorrmi sweri nale se

Luk 22:62 112 Luk 23:17Numal nga muwrai womu pae tevi, ngamuwrai mirpel, “Lelingen kobbong, rengenata mupong nga lelingen, nato seteworpukokrout ko, ko nik kupvilvil ore inupivatul ko pa pusuw.” 62 Ko Pita evel vanvare, ko eting nga eting lengleng, emes-masorr e.

Jinibb nuval nir artetnije Iesu63 Ko renge daron nen jinibb nga

marmetmet ore Iesu artetnije ni, ko ar-wuje. 64 Ko nir arka ore mete Iesu, ko ar-werai tevi, “Kuvi propet san, ko kupweraita, Isi ko mivrralim ngok?” 65Ko nale elepkele wor nga marsij nir, marwerair tevi.

Iesu otur womu renge nor renge gortienser

66 Ko renge nata mirin nen vajin, kobirterawarreng ne Isrel nir, ko batu jinibbne sulsulen nir, ko jinibb nevisvisenien nenale nesesreien nir arini korti lat sansan,ko artori gortien ser. Ko arwera Iesupivini putur re nor. 67 Ko arsusi teviarwera “Ia, kupwerai ta tevi kem. Nik kuviMesaea ko?” Ko Iesu owra lweni tevi nirowra “Poro bowrai tevi kami, ko kami setekama-osuri inu, ejki. 68 Ko poro nga inubosusi nanu san tevi kami, ko ngok kamisete kamrongwos kapwera lweni. 69Ko eti-patun le pa ngel, mian ko inu JinibbMawosbean besakel ngatan renge Atua nevrenrres, nga derteren sen mutoe.” 70 Ko nirjijle arsusi tevi arwera “Ia ko erpese! Nikkuvi Atua natun?” Ko ni owra lweni owra“Kami kamwerai pa ngok. Inu ko.” 71 Konir arwera “Ngok! Niko vajin. Ko suri sevko nga muloli kerr rramok-pejpej malumenale sopor nga parwilwil tere ni ren?”

23Iesu otur renge no Paelet

1 Ko nir nga marlik renge gortien nennir jijle artur imare ko artekai Iesu vanrenge no Paelet nga ni puwra suri lat ngaputo suri renge Iesu. 2 Ko arini ji Paeletvajin ko artipatun arwera nanu ngel nir:“Kem namlesi merel ololi jinibb se kem nirarlengleng. Ololi artere numal se kem, kookwer ore kem, owra sete nabwuli takistevi Sisa, batu numal se kami meri Rom.Ko ok-wera ni evi Mesaea Numal.” 3 Ko

Paelet osusi tevi Iesu owra “Nik kuvi nu-mal se meri Isrel nir?” Ko ni owra lwenitevi, owra “Nik ko kumwerai ngok.”

4 Ko Paelet owra lweni tevi batu jinibbne sulsulen nir ko jinibb jijle nir, “Nulesimerel sete otor otvi nale ne nesesreiensan, ejki.” 5Ko nir arij eterter arwera “Ejki,ni ololi jinibb arlik esij, evel petpeti rengeJutia. Ko etipatun renge Galili ko eviniejpari iel nga mok-visviseni jinibb nir.”

Iesu otur renge no Erot Antipas6 Ko daron nga Paeletmurnge nale ngel,

ko osusi owra “Ia, ko merel evi meri Galilile?” 7 Ko daron nga Paelet murnge mar-wera lilane nga Iesu mivel renge Galili evini, ko okoni tweni van ji Erot e. SuriGalili evi vanu nga Erot mok-metmete, kore daron nen Erot elik pa renge Jerusalem.8 Ko daron nga Erot milesi Iesu ko eirnga eir lenglenge. Suri nga ni ok-tirivpa bonevis ko, emrreni pilesi. Suri ngani ok-runge nospen nen, ko orrorrmi ngarenge nabong san ko pilesi Iesu pulolinanu nga minijnij nawone san. 9 Ko Erotosusi rongornge nale elep tevi Iesu. KoIesu sete owra lweni rragrrag nale san tevini. 10 Ko batu jinibb ne sulsulen nir kojinibbnevisviseniennenale nesesreiennirartur ko arwer memsi Iesu. 11 Ko mianko Erot ko jinibb nuval sen nir arongrongmelas bbonge ni ko arsij tevi. Ko Erot owraparloli puri sunsun san nga nulsen mirresko parpitevi lweni van ji Paelet. 12Ko Erotbonevis evi devje nuval sen e Paelet, koPaelet bonevis evi devje nuval sen e Erot.Ko lelingen ngel vajin orloli sel.

Paelet owra Iesu orongwos pimij ko wor13 Ko Paelet everus kortoni batun ne

jinibb ne sulsulen nir ko numal se meriIsrel nir, ko jinibb jile nir arini arkortilat sansan. 14 Ko owrai tevir owra “Mernga kami kamtekai vini jik ngel nga kamikamwera ni ololi jinibb nir arlenglengtemijpal. Ko inu nurnge lilane pa nanunen nir jin renge no kami, ko sete nulesinanu nga kami kamwerai ngok san, ngamerel esij ren. 15 Ko Erot kele sete elesinanu san esij rengen, suri mukoni lwenivini ji inu. Ko ngok oto vajin limjer ngamerel sete ololi nanu san nga ni pimij suri.16 Ko inu bololi jinibb suk parvirrvirrali,ko bea-linglingi ni ko vajin pivel sisarow.”17 [Suri renge daron ne nanen ne Asien

H 23:17 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Luk oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Luk 23:18 113 Luk 23:42renge murrun ser Paelet pilinglingi worjinibb ser ko san nga milik renge naimne nekaien pivel sisarow].H 18 Ko nirjile arkail arvesane van mare jer arwera“Kuppitevi tweni merel van, kuprevji pinipimij! Ko kuplinglingi ma Barapas pivelsisarow pirpe kem nammerreni.” 19 MerelBarapas, meri Rom nir arlingi renge naimne nekaien suri nga muloli lartul ngamarlik ie marpalpal tevi numal nga milikrenge ngaim nen. Ko ni erevji pini kelewor jinibb emij.

20 Ko Paelet emrreni pilinglingi Iesupivel sisarow, ko erij tevi nir kele. 21 Konir arkikail lengleng van mare arwera“Kuprruloni renge nai pelaot!” 22 Ko nierij luwi kele vatolin tevir, owra “Merelololi sev esij? Inu sete nulesi ololi nanusan esij renge ni pimij suri. Ko inu bololipara-virrvirrali ni, ko belinglingi ni pivelsisarow.” 23 Ko nir sete armosi re markail.Arkail kele eterter lengleng, drrelar evanmare jer arvesane, arwera “Kuprruloni!Kuprruloni renge nai pelaot!” Ko Paeletornge drrelar, ololi surie erpe drrelarmuwrai. 24 Ko emarong Iesu tevir nga nirparloli surie nga nir marmerreni tevi nipirpe nga nir marwerai. 25Ko ni elinglingiBarapas, mer nga meri Rom nir marlingirenge naim ne nekaien suri nga mulolinir marpalpal tevi numal nga milik rengevanu nen, ko erevji pini kele wor jinibb.Ko elinglingi ni evel sisarow erpe nga mer-womu se meri Isrel nir marmerreni.

Arpitevi Iesu evel26 Ko jinibb nuval sopor arpitevi Iesu

evel van nga parruloni re nai pelaot. Koarlesi jinibb ne Saerin san renge sel, nganisen Saemon, otutur vini nga pian rengengaim nga milep. Ko arrul totoni niko arjingteni nai pelaot se Iesu rengebirparin, ko aron tertere nga ni puwosipivitu. 27 Ko delung nga milep arvijurisuri Iesu. Ko nesevin sopor arpitevir, koarting elep armesmasor e nga martengsierpe ni mimij pa. 28 Ko Iesu erieni lweniko owrai tevir owra “Kami nesevin neJerusalem nir, sete kaptengsi inu te, pijki.Ko kaptengsi lweni ma kami, ko natu kaminir. 29Nabong nen nir para-vini nga jinibbnir para-wera ‘Neiren renge kami nesevinnga kammer ko kami nesevin nga seteworkamvasus ko kami nesevin nga setewor

kamloli bipi musus wor nabong san. Kamingok ko kaprunge pirres.’ 30 Ko rengenabong nen nir para-rongwos parweraitevi botwen nga marlelep nir, ‘Kapmatopko kapvitan renge kem!’, ko arongwos par-werai tevi botwen nga marwowarreng nir,‘Kapini kaptevni ore kem!’ 31Kaplesi! Ara-tipatun lebbong ngel, ko arloli erpok. Pianko para-loli pisij perper wor piasi ngel.”I

Arwuse Iesu renge nai pelaot32 Ko nir arpitevi kele nuru eru. Laru

nen nuru korti orivi jinibb nga morsij,ko niko marlingi nuru pormij tevi Iesu.33 Ko nir arini renge lat san nga mar-wera Golkota e, nga muwra mirpel, Latne bongur. Ko renge ie nir arwuse Iesunevren nuru ko belan nuru renge naipelaot. Ko arwuse kele jinibb nga mor-sij nga nevre nuru ko bela nuru rengenai pelaot eru, nuru tuwen renge Iesunevren rres, ko nuru tuwen renge nevrenmair. 34 Ko Iesu owra “Tata, kuptelasitweni nololien ser, suri sete arongwoserragrrage nanu nga marloli.” Ko nir ar-tututweni sunsun sen tevir nga partuwedaes suri.

Jinibb armen kerkerasi Iesu35 Ko jinibb nir artur mori bbong. Ko

arok-kulu arok-meteni daron nga mer-womu se meri Isrel nir marok-men kerk-erasi Iesu, arwera “Ni ela pa se jinibb eleposuw; ko rraplesi vajin ni pila se ni luwivajin ta we, poro pivi Mesaea nga Atuamutobbtobbue.” 36Ko jinibb nuval kele nirarmen kerkerasi. Ko arini mori jin ko arlalesi norro nga mimilali pa tevi ni. 37 Koarwera “Poro nik kupivi numal se meriIsrel nir, ko kupla se nik luwi!” 38Nale ngelle nir nga marulir mare renge nai pelaot:MEREL EVI NUMAL SE MERI ISREL NIR.

Laru nga mormij tevi Iesu39 Ko laru nga mormij tevi Iesu, nuru

tuwen erij esij tevi, owra “E, poro nikkupivi Mesaea, ko kupla se nik ko komru!”40 Ko nuru tuwen erij tevi suri, owra “Niksete kumtutue Atua rrek! Kuplesi nik koinu, kerru rromorsere lweni wor nanu ngarromorloli ko, 41ko niko renge kerru, erresko wor. Suri kerru ma, rromorla mawoswore ko nanu nga moro rroporlai rengesev nga rromorlolir. Ko merel ma seteololi nanu san esij rragrrag te.” 42Mian ko

I 23:31 Erpe iel, Iesu ospe nai ngamimalum ko nai ngamukur, ko kemnamrieni nga puloli mining ne nale sen piplarilimjer.

Luk 23:43 114 Luk 24:12ni owrai tevi Iesu owra “Iesu, poro nabongnga kupa-ivi Numal, ko warru kuprrorrmiinu.” 43 Ko Iesu owra lweni tevi owra“Nuwretun nuwrai tevi nik, lelingen kob-bong kuplik tevik renge lat nga mirres asijer, nga mivi drromdrromon jer.”

Iesu emij44 Ko omomsawos renge mete nial es-

ngavöl drromon eru ko nial setemun esin.Lat emalik petpeti renge lat jijle eviniejpari mete nial itul nat mirivriv vajin.45 Ko kalek nga murrul ore lat nga muonngamuon temijpal renge Naim On se Atualoloim eteri wukari devjen eru e. 46 KoIesu everus temijpal van mare owra “Tata,nulngi nemik renge nevrem!” Daron ngamuwrai jile nale ngel e ko osrow pini. 47Kodaron nga batu jinibb nuval se meri Romnir milesi nanu ngamiplari, ko osrövi Atuasuri. Ko owra “Ewretun le merel evi jinibbnga mimawos mirres!”

48 Ko jinibb jijle nga marini ie ngaparmeteni, daron nga marlesi nanu ngelnir ko arieni lwenir van renge ngaim sere, arunge esij lengleng, arwujwuje morkorsuri. 49 Ko Iesu selen wor nir ko nesevinnga marvijuri Iesu renge Galili vini, nirngok artur wor van ngasngasu sopon, koarmeteni nanu nga marpelari nir.

Josep etevni Iesu50-51 Ko meri Armetia san elik ie, nisen

Josep. Armetia evi ngaim ne Isrel san.Ko merel Josep evi nir san renge gortiense nir nga marwowomu re Isrel nir. Nievi jinibb nga mimawos mirres, ko evijinibb nga mok-teravi batun vanu se Atuapivini. Ko sete emarong renge nanu ngagortien ser ngok muloli tevi Iesu. 52 Komerel ko emawose no Paelet evan jin, seteemtutu te, ko ongoni nibe Iesu tevi. KoPaelet emarong. 53 Ko Josep evan ojritweni nibe Iesu renge nai pelaot, ko elakalek nga mimalum mirres san, ko onbeore e. Ko owosi van elngi renge nevötsan nga marsavi nolon mutoe nga seteworarlingi jinibb san rengen nabong san. 54Koevi Praete, nabong nga marok-eseser emarok-la kortoni ngarre nanu nir. Kootomori pa nial piwaj pini ko Sapat pivini.55 Ko nesevin nga marvijuri Iesu rengeGalili vini, nir arpitevi Josep, aran ko ar-lesi dubb nen, ko armeteni suri lat ngamarlingi nibe Iesu muto suri. 56 Mian konesevin ngel nir arluwi van renge naim e,ko arla roi nga mapur mirres ko pomat,

arloli kortoni ngarre nir, mian ko para-lair van parsesei renge nibe Iesu. Ko nirarmosi erpe nesesreien ne Sapat muwrai.

24Dubb oto kiskis, Iesu emra luwi renge

mijen1 Renge Sante rorpong susu malum, ko

nesevin nen nir artori ro nai nga mapurmirres, ko armermera tevi van renge dubbnga parsesei renge nibe Iesu. 2 Ko daronngamarini renge dubb, ko arlesi nevöt ngamuto ore dubb martini tweni pa rengenmijkie. 3 Ko arjiol van ngatan ko arsilvan renge lolo dubb, ko sete arlesi nibeNumal Iesu. 4 Ko nir artur lengleng vajin,arrelenge lat nga nanu ngel muto suri.Ko ngavilvilsen jinibb eru orpelari jir or-tur tevir. Sunsun se nuru orow rapraptitis. 5 Ko nir armetutu temijpal, ko arjiolvitan nor emawose dan. Ko laru nennuru orwerai tevir orwera “Erpese kamikampej mer nga mimaur renge nir ngamarmij pa? 6Ni ejki iel, ni emaur luwi pa.Kami kamrongwose renge daron nga milikrenge Galili wosenen ni owra sev nale tevikami? 7 Ko ni owra ‘Partekai inu JinibbMawos van renge nevre jinibb nga marsijnir, ko nir parwuse inu renge nai pelaot koparrulonik; ko nabong pitolin ko bemaurluwi kele.’ ”

Jinibb se Iesu sete arosuri nale se nesevinnir

8 Ko nesevin nen nir arrorrmi swerilweni nale nga muwrair nen nir. 9 Ko nirarivel lingi dubb ko arluwi van ji jinibbse Iesu nir esngavöl drromon san e (11);ko arsupe nanu petpeti tevir. 10 Nesevinnen le ngel nir: Merri ne Maktla ko Joanako Merri nga tasu se Jemes, ko nesevinminij nen kele wor sopor nga marpitevir.11 Ko aposol nir arunge nale ser erpe nalegerisen bbong, ko sete arosuri.

Pita esil van renge lolo nevöt12 Ko Pita emra ko owlu van renge dubb

e. Ko ejiol van ngatan, ko emteni ko elesisunsun nga bbongmarnube e misanmuto,ko setemun elesi kele nanu san. Ko evelolwi van renge naim sen e. Bbösa ngamilep elaie suri nanu nga miplari ngok.

Jinibb se Iesu eru orivel suri sel van Emease

Luk 24:13 115 Luk 24:4413 Renge nabong nen mawos ko pa,

jinibb se Iesu eru orivel suri sel nga po-ran renge ngaim e san nga nisen Emeas.Ko oto wor ngasngasue Jerusalem soponerpe evi kilomita esngavöl drromon sanwor. 14 Ko daron nga morok-ivel suri selemorok-supsupe suri nanu nga marpelarinir tevi nuru lululweni wore, 15 ko Iesuevel vini mori ji nuru. Ko nuru orok-supemalume, ko Iesu evini pa ji nuru, arivelkokorti vajin. 16 Ko daron nga nuru mor-lesi ni ko orrelenge ni, sete orongwose,suri Atua opongi ore mete nuru. 17Ko Iesuosusi tevi nuru owra “Sev ko komorok-supsupe renge sel nga komorivel ngok?”Ko nuru ortur murrarrong, no nuru evir-rvirrting. 18Ko nuru tuwen nen nga nisenKleopas osusi tevi, “Rreknga nik kusankuvi jinibb nga kumlik renge Jerusalem kosete kurongwose nanu nga miplari rengenabong evis lebbong nga marasi!” 19 KoIesu osusi tevi nuru owra “Isev ko nir?” Konuru orwera lweni tevi orwera “Nanu ngamarpelari renge Iesu ne Donasret. Ni evipropet san, ko renge no Atua ko renge nojinibb nir, ni evi jinibb ngamilep san rengemajingen sen ko renge nale sen nir. 20 Kobatun ne jinibb ne sulsulen nir ko mer-womu se kerr nir arpitevi ni van ji meriRom nir, nga nir parwera ni pimij ko wor.Ko nir arruloni ni renge nai pelaot. 21 Kokem namlingi nolo kem renge ni eterternga ni orongwos puloli kerr meri Isrel nirrrapiel sisarow vajin. Ko mare nen rengenanu ngel nir, lelingen evi nabong itolinle pa osuw nga nanu ngel nir marpelari.22 Ko nesevin sopor renge gortien se kemarloli bbösa nga milep elai kem, rengedaron nga marmermera rorpong susu vanrenge dubb nga jinibb marlingi ni nibenrengen. 23 Ko sete marlesi nibe Iesu, koarlulwi vini arwerai nga nir arlesi angloeru orwerai tevi nir nga ni emaur luwipa. 24 Ko sopor renge gortien se kem aranrenge dubb ko arlesi nanu jile arirpe nganesevin nir marwerai.Ko sete arlesi ni.” 25 Ko Iesu owrai tevinuru owra “O, kami nga kamlengleng, kokamlolola lengleng renge kaposuri nalese propet nir nga marwerai! 26 Sete evinanu nga Atua milngi pa nga piplari kowor nga Mesaea purnge pisij renge nanungel nir, musuw ni pian renge nosröviensen?” 27 Ko Iesu owra lweni tevi nurusev nga marwerai suri ni renge Naul On,etipatun renge naul seMoses ko etajer tevi

vini ejpari nga propet nir marulir. 28Mianko nir aran mori renge ngaim nga nurumorwera poran rengen, ko Iesu ololi erpeni pitajer kele wor. 29 Ko nuru oreveitotoni ni ko orwera “Kuplik tevi komru.Suri nat erivriv pa, otomori nial piwajpini.” Ko ni emarong, ko ean loloim ngapilik tevi nuru.

30 Ko ni esakel renge tep tevi nuru ngaparaan. Ko ni ela niv ko olot owra errestevi Atua suri, ko obbri otvi niv, ko elaitevi nuru. 31 Ko mete nuru emerer vajin,ko orlesi wose ni. Ko ni ejijki renge metenuru, orrerrlenge lat nga mian e, setemunorlesi. 32 Ko nuru kis vajin orwerweralululweni tevi nuru, orwera “Po! Nilema wor daron nga rramiel renge sel e komuwra visviseni Naul On nir tevi kerru,ko nolo kerru eir.” 33 Ko renge daronnen mawos ko pa, ortur imare ko orluwivan renge Jerusalem e, orlesi aposol niresngavöl drromon san ko nir minij nenkele wor sopor. 34Ko aposol nen nir ko nirnga marpitevir ngok arij womu tevi nuru,arwera “Numal emaur luwi weretunen! Nieplari ji Saemon.” 35 Ko nuru vajin orsupesuri nanu nga marpelari renge sel tevi nir,ko erpese renge daron nga ni mubbri otviniv, ko nuru morlesi wose.

Jinibb se Iesu arlesi ni36 Ko daron nga morok-supe suri nanu

ngel e tevir, ko artaol lenglenge Iesu oturpelari renge liven jir, ko owra “Dematpiptevi kami.” 37Konir armetutu lengleng,arrorrmi rreknga ma arlesi nemin san.38 Ko Iesu owrai tevir owra “Kami kam-metutu sev ko? Suri sev norrorrmien ngamarirpel ngel nir marini renge nolo kami?39 Kapmeteni nevrek nuru ko belak, kokapsareni nevre kami, ko kaprunge evi inumawos le wor. Ko kaplesi, nemin seteniben otoe te ejki, ko jin sete otoe te ejki,erpe nga kami kamlesi inu ngel!” 40 Niowra nanu ngel, ko eviseni nevren nuru kobelan nuru tevi nir armeteni. 41 Ko bbösaelair e ko arir lengleng; ko setewor arosurierres te, ejki malumwor. Ko ni owrai tevir,“Kamtori nanen sopon ni ko?”42 Ko nir arla viso nai nga mimasos jile pasan ko arsareni tevi ni. 43 Ko ni esaro koelai jir ko orroi renge nir jile nor.

Bongsi nale se Iesu tevi jinibb sen nir44 Ko Iesu owrai tevir owra “Nanu ngel

nir arivi nanu mawos nga mowrai pa tevikami renge daron nga melik malum tevi

Luk 24:45 116 Luk 24:53kami e. Renge bonevis nen nomok-weraipa nga nanu jile nga maruli renge naulse Moses ko renge nale se propet nirko renge Sam nir nga marsupe suri inuparini ko wor parpelari.” 45 Ko ni owninorrorrmien ser arkulu nga parongwosenale ne Naul On nir pirres. 46 Ko owraitevi nir owra “Ngel evi sev nga maruli,nga Mesaea purnge ko wor pisij, mian kopia-maur luwi kele renge nabong itolin.47 Ko parwerwer renge vanu jijle nir ngajinibb nir nolor parlululwi ko wor, ko Atuapitlasi tweni nololien ser vajin renge niseMesaea. Ko womujnen pitipatun womurenge Jerusalem. 48 Kami ko kamivi jinibbnga kapwera tweni nanu ngel nir. 49 Koinu bokoni mer nga Tata suk mirijrij paetevi kami nga pia-lai tevi kami. Ko kamikaptiriv wore ko renge ngaim pian pijparidaron nga derteren se Atua pivel rengemelrin vini iel ngatan nga puloli kamikapterter.”

Atua etkai lweni Iesu van renge melrin e50Ko Iesu eptei twenir arivel lingi ngaim

nen. Ko arivel van arjipari Betani. Korenge ie ni esareni nevren nuru van maremawos nir, ko erij erres suri nir. 51 Kodaron nga mok-rij mirres surir ko Atuaetkai tweni ni van mare e renge melrin.52Ko nir arlotoe ni, ko mian ko arlulwi vanrenge Jerusalem e tevi neiren nga mileprenge nir nolor. 53Ko nir aran renge NaimOn ko arlotoe Atua, arwera erres tevi.

Jon 1:1 117 Jon 1:18

Nospen nga Mirres se IesuKristo nga

JONMuliBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Naul ngel ospe suri Iesu nga ni evi Nalese Atua nga mivi jinibb, ko milik tevi kerr.Jon oli naul ngel nga puloli jinibb parong-wose parosuri nga Iesu evi jinibb nga Atuamuloli rijrijen (promes) nga pukoni ngapila mauren tevi jinibb, ko ni evi kele natuAtua. Ko oli erpoknganir arongwose parlamauren re nise Iesu, suri arosuri ni (20:31).

Nanu nga womujnen nga Jon muwraitweni, owra Iesu evi nale nga tuwi ngatuwi jer elik ko pa osuw, ko eptevi Atua(1:1). Ko vitunen ea-supe suri nelesien(saen) nir nga Iesu mulolir nga arongwosepuloli rraplesi wose nga Iesu evi were-tunen natu Atua. Ko jinibb sopor arosuriIesu ko arvivitu suri, ko sopor armususparosuri ni.

Renge batun esngavöl drromon itul (13)ejpari esngavöl drromon ebut (17), Jonospe suri nanu nga marremali nir re nat-pong nga devje nuval nir marini nga par-rul totkoni Iesu. Re natpong ngok, Iesuejiljilwer tevi jinibb sen nir nga puloli nirpartur metmet re nanu nga parini parma-wos nir, ko owrai rrurrngir e, nga pususinorrorrmien puto piterter puwomu, kovitunen devje nuval sen para-vini para-rrul totkoni.

Re batun 18 ejpari 21, Jon ospe suri de-vje nuval ngamarrul totkoni Iesu. Ko arlaivan re kot, ko vitunen arlai van arwuse renai pelaot, ko emij. Ko vitunen emaur luwikele, ko jinibb sen nir arlesi ni.

Re naul ngel, Jon ospe suri mauren ngasete mia-suw nabong sopon, nga jinibborongwose pilai ji Iesu Kristo kobbong.Mauren ngok etipatun lelingenok ko eta-jer van ji nir ngamarosuri Iesu nga ni kob-bong evi sel, ko evi batu nale weretunen,ko evi mauren.

Nale norongwosien se Atua1 Tuwi nga tuwi jer Nale elik ko pa osuw.

Nale ngok eptevi Atua. Nale ngok kele evi

Atua. 2 Womu jer mian ko ngatan ngelpia-tipatun, ni elik ko pa osuw tevi Atua.3Nanu jijle nga Atuamulolir Nale eptevi niren, nuru korti orlolir, sete Nale ejkie nanusan nga Atua muloli. 4 Mauren oto rengeni, ko mauren ngok elai moron tevi jinibbnir. 5 Moron ngok omor re nemalik, konemalik sete evter rragrrage nga pimaliktevtevni.

6 Atua okoni jinibb san vini, mernennisen Jon. 7 Ni evini nga pirij se Moronngok ko, owra lilane tevi jinibb nir, ngapuloli jinibb nir parosuri. 8 Ni sete eviMoron nen te, ni evini nga bbong pirij seMoron nen ko. 9 Nale ngok evi Moronweretunen, evini iel ngatan, omor vasenijinibb jijle nir.

10 Ni elik iel ngatan, ko ni ololi ngatanngel, ko jinibb ne ngatan ngel nir setearlesi wose ni te. 11 Ni evini ji metkasen mawos nir, ko metka sen mawos nirsete artekai ni. 12 Ko nir elep ma ngamarosuri ni, ko martekai ni vini jir. Nirngel koma, ni elai derteren tevir arini ariviAtua natun. 13 Nir arivi Atua natun, seteerpe nga jinibb miak renge drra, rrekngamarongen se niben, rreknga marongen sejinibb, ejki. Nir arivi Atua natun suri Atuako wor marongen sen.

14 Nale ololi lweni ni evi jinibb, eplarilimjer ko elik tevi kerr. Ko kem namlesiwose renge nosrövien sen nga ni esan eviAtua natun mawos, owun saute nalol ngamirres nga sete orongwos pirieni.

15 Jon erij sen, ekail owrai tevi jinibb nir,“Merel le nomok-supe suri nga nomok-wera, Inu nuwowomu nga bololi lilane selsen, nga ni pia-vitu surik. Ko ni elep worasi inu, suri ni elik wowomu ko pa mian koinu mea-iak, ko niko ni elep asi wore inu.”

16 Niko suri nolon owun saute nga mim-rreni kerr, ko ololi ni mok-la nanu nir tevikerr. Ko erpokmalum, ok-lilamalumworenanu ko nir tevi kerr. 17 Nale nesesreieneplari re Moses, ko nalol nga ma mirresnga sete orongwos pirieni eplari rengeIesu Kristo. 18 Sete jinibb san elesi Atuarenge daron san, ejki. Natun mawos kob-bong, nga nuru Atua morsorsan mawos,nga morkorti mirres morirpe melew, nikobbong evel renge melrin vini, ko owravisviseni Tata sen tevi kerr.

Jon owra tweni Iesu limjer

Jon 1:19 118 Jon 1:4619 Nir nga marwowomue meri Isrel nir

nga marlik Jerusalem arkoni jinibb ne sul-sulen sopor ko Livaet sopor vini ji Jon ngaparsusi tevi, “Nik kuvi isi le?”

20 Ko Jon sete evilvil orore ni, ejki,ewer limjere ni tevir, owra “Inu sete nuviMesaea te.”

21 Ko ngok arsusi kele tevi ni, “Ia, ko nikkuvi isi, Elaeja?” Ko Jon owra “Ejki, inuejki.”

Ko arwera “Ia, ko nik kuvi ma Propetnen?” Ko Jon owra “Ejki.”

22 Ko nir arsusi lweni tevi, “Po! Ko nikngok kuvi isi le? Kupwerai lweni nik tevikem, puloli kem naban nabwera lweni tevinir nga markoni kem vini. Nik kupwowrailweni nik!” 23 Ko Jon owra “Inu nuvibbong jinibb san nga propet Aesea muspesuri, muwra ‘Drrela jinibb san ekail rengelolo merwer, “Kaploli lilane sel se Numalpimetet.” ’ ”

24 Lartul ngok nir, Parasi ko nir arkonirvan ji Jon. 25 Ko nir arsusi tevi Jon “Poronga nik ngok sete kuvi Mesaea rrekngaElaeja rreknga propet nen, ko suri sevkomok-loli baptaes?” 26 Jon owra lwenitevir, “Inu nomok-loli baptaes tevi nuwilebbong, ko sanma ni ko pa otur livö rengekami, kami sete kamrongwose. 27Ngok niko ma evi mernen mawos nga propet ngatuwi nir arwera pivitu suri inu. Ko ni elepasi jer wore inu, ko inu sete numomsawosnurres rragrrag kele re bbong bejiol vitanbetlasi tweni dil renge but sen.”

28 Nanu ngel nir arpelari renge Betani,ie oto roroni Jortan, lat nga Jon mok-lolibaptaes ren.

Iesu Natu Sipsip se Atua29 Renge nabong minij nen san kele, Jon

emteni Iesu mivel mawose vini. Ko owra“Kaplesi, natu sipsip seAtua nga pila tweninololien ne iel ngatan! 30Ngok! Niko mernga nomok-supe suri nga ko, mowra ‘Inunuwowomu le, nuloli lilane sel sen ngapivivitu surik.’ Ko ni elep wor asi inu, surini elik ko pa, mian ko inu ngel mea-iak.31 Inu kele sete nurongwose merel bonevis,ko erpoknuvini tweni nupaptaes tevi nuwinga inu beviseni ni tevi meri Isrel nir.”

32 Ko Jon erij se ni owra “Nulesi Neminojubbul renge melrin vini erpe wumer koesakel jer re ni. 33 Inu kele sete nurong-wose merel, ko ni nga mukoni inu mepap-taes tevi nuwi owrai tevik, ‘Mer nga ku-plesi Nemin pujubbul pian pisilvi pilik jer

ren, mernen ko evi ni nga pipaptaes jinibbnir tevi Nemin On.’ 34Ngok niko inu melesiko nurij sen nga ni ngel ko evi Atua natunmawos.”

Iesu everus lartul ngamarivi womu jinibbsen

35 Renge nabong minij nen san, Jonotur tevi jinibb sen eru. 36 Ko Jon emteniIesu mivel, ko owrai tevi jinibb sen nuru,“Koporlesi, Natu sipsip se Atua ngel.”

37 Daron nga jinibb sen nuru morungenga muwrai mirpok tevi nuru, ko orlingitweni Jon otur jer ko orvijuri suri Iesu.38 Iesu erieni emteni nga morvijuri, koowrai tevi nuru, “Komorpej isev?”

Ko nuru orwerai tevi ni “Rabae (naisngok renge nale se meri Isrel nir owrajinibb nevisvisenien ko), nibeni lat ngakumlik e?”

39 Iesu owrai lweni tevi nuru, “Koporinikoporlesi.” Ko nuru orvijuri, oran orlesilat nga milik e. Ko orlik tevi ni ie, suri naterivriv pa, erpe pirpe mete nial ivij.

40 Renge nuru nga eru ngok ngamorunge Jon muwra visviseni Iesu tevinuru komorvijuri ngok, nuru tuwen nisenko Antru, Saemon Pita tasin. 41 Antruevel evan ko eska wowomue Saemon, nituwan, ko owrai tevi ni owra “Komru manomorlesi Mesaea” (nais ngok renge nalese meri Gris nir, arwera Kristo, ko owrapuwra ‘Jinibb nga Atua mirijrij pa ngapukoni nga pila mauren tevi jinibb nir’).42 Ko ngok Antru eptevi Saemon van jiIesu.

Ko daron nga Iesu milesi, ko owrai tevi,“Nik Saemon, kuvi natu Jon. Nik parveruskele nisem Kepas.” Nais ngok renge nalese meri Isrel nir owra bereng ko. Ko naisngok Pita renge nale se meri Gris nir, owrabereng kele kobbong.

Iesu everus Pilip ko Nataniel porvijuri43 Renge nabong minij kele san, Iesu

owra pian kele Galili e. Ko elesi Pilipko owrai tevi, “Kupini kupvijurik, kupivijinibb suk.” 44 Antru ko Pita, ngaim senuru ko Betsaeta, ko Pilip kele evi meri iok.45Pilip evel ko elesi Nataniel, ko owrai tevi,“Kemmanamlesi mer ngaMosesmuli surirenge Naul ne nale nesesreien tuwi, kopropet nir kele maruli suri. Nisen ko Iesune donasret, Josep natun.”

46 Nataniel owrai tevi “O, aro, ejki ma,nik kurrorrmi renge iok Nasret nanu ngamirres san orongwos piplari ren e?”

Jon 1:47 119 Jon 2:19Pilip owra lweni tevi, ‘Iow, ko kupini

kuplesi ta we.”47 Daron nga Iesu milesi Nataniel mivel

mawose vini, ko owra “Kaplesi morok,evi meri Isrel tera san nga sete orongwospikrekris.”

48 Nataniel owra lweni tevi, “Nikkurongwose inu erpese le?” Iesu owralweni tevi, “Nurongwos wowomu nik kopa osuw daron nga komok-tur re melvenai pik e, vitunen ko vajin Pilip mia-verusnik.”

49 Ngok Nataniel owrai lweni tevi, “O,jinibb nevisvisenien, nik kuvi Atua natunmawos, kuvi Numal se meri Isrel nir!”

50 Iesu owra lweni tevi, “Niko suringa inu mowrai tevim nga nulesim rengemelve nai pik, nik kuosuri suri iok wolokkobbong? Ko kurongwos kupa-lesi nanunga parlelep kele wor parasie ngok.” 51KoIesu owrai kele tevi ni, “Nuwretun nganuwretun nuwrai tevi kami, vitunen suringel kapa-lesi melrin pitpir ko anglo seAtua nir partongsa vanmare rengemelrinko parjujubbul vini ngatan ji Jinibb Ma-wos.”

2Totkoien san renge Kena

1 Renge nabong itolin vajin, totkoiensan oto renge Galili, renge ngaim nen sannga nisen Kena. Ko renge iok Iesu tasusen owomu pa, elik tevir iok. 2 Arla nalekele van ji Iesu ko jinibb sen nir parinikele renge totkoien nen. 3Mian ko daronnga norro ser musuwsuw renge nanen, koIesu tasu sen owrai tevi ni, “Norro serosuwsuw.”

4 Ko Iesu owra tevi vinnen, “Kuwrabololi sev? Mete nial suk mawos nga inubemajing ren setewor evini.”

5 Mian ko tasu sen owrai tevi jinibb nemajingen ne nanen ne totkoien nir, owra“Kaploli sev tama nga puwrai tevi kami.”

6 Ko botel ngamarlelep ouwonngamar-lolir e nevöt arto ie nga jinibb parjejavöle, nga mivijuri murrun tera se meri Isrelnir. Botel nen nir sisamis murrrmurrnga marlelep nga martori nuwi rer ej-pari eru rreknga itul. 7 Iesu owrai tevijinibb ne majingen ne nanen ne totkoien,“Kaptevtevangi nuwi van rengebotel ngoknir parwun.” Ko nir artevtevangi nuwivan renge botel nen nir arwun saut vanmare renge jingor. 8 Ko owra lweni keletevir, “Kaptevangi tweni sopon, kaplai tevi

mer nga mimetmete nanen ne totkoien.”Ko nir arloli erpok. 9 Daron nga mernga mimetmete nanen ne totkoien mimnirrongvi nuwi nga mirieni pa mivi norrongok, ko etaole. Ko errerrlenge lat ngamivel e vini (ko jinibb ne majingen netotkoien ma, nir nga martevangi tweninuwi, arongwose). Ko everus jinibb ngamutotko, 10 ko owrai tevi, “Aro, jinibb jijlearok-la wowomue norro nga mirres tevijinibb nir, arok-mini wowomue, mian komoro marmini jile musuw, ko arrleng suridilten vajin lat nga muto suri, ko aroka-la nga sete mirres armini vivitue. Ko nikma lelingen kumtipatun kula nga mirres,mijpari lelingen ngel ko kua-la nga mirresjerjer nen oto ore.”

11 Ngel evi nelesien womujnen nga Iesumuloli renge Kena renge ngaim ne Galilisan, nga miviseni nosrövien sen. Ko jinibbsen marosuri ni rengen.

12Vitunen rengengel, ko ni evanngatane rengeKapaneam, eptevi tasu sen ko tasinnir ko jinibb sen nir, ko arlik nabong evisie.

Iesu oji tweni jinibb nga markelkel rengeNaim On se Atua

13 Nanen ne asien, daron nga meri Is-rel nir marok-rrorrmi lweni daron ngamarivel lingi norongen nga misij ngamarok-runge Ijip, oruj mori. Ko Iesuotongsa luwi van mare e Jerusalem. 14 Koelesi nir nga marwulwule buluk ko sipsipko wumer, ko nir nga markelkele nevöt,marsakel renge Naim On loloim. 15 Ko niela dil wowarreng sopor, ko evirvirenirarto korti lat sansan, ko oji twenir erenge Naim On, tevi sipsip ser ko bulukser. Ko evatpus tep ser osutapoe vanngatan, ko nevöt ser nir arwera jrar! ar-wirr sarrsarr. 16 Ko owrai tevi nir ngamarwulwule wumer, owra “Kapla tweninanu ngok nir! Kapiel tevir, sete kaplolinaim se Tata suk pivi lat ne wulwulen sekami!” 17Ngok jinibb sen nir arrorrmi wosnga aruli pa renge Naul On, nga muwraimirpel, muwra ‘Inu numrreni Naim Onsom puwokwok tetajer. Norrorrmien suketerter tetajer iok, erpe nabb nga min renolok.’

18 Ko meri Isrel nir nga marlelep rengenir arlesi esij ko arwerai tevi ni, “Nelesiensev nga nik kupviseni tevi kem nga nikkurres renge kuploli pirpel?” 19 Iesu owralweni tevir, owra “Kaplokloksi Naim On

Jon 2:20 120 Jon 3:21ngel, ko nabong pitul kobbong, ko bosusiraji lweni kele.”

20 Meri Isrel nen nir arwera lweni tevini, “O, laro, NaimOnngel ela sia ngavöl ivijdrromonouwon (46) nga kemnammajingerer. Ko nik ma kurongwos kupsusi rajilweni nabong pitul bbölbböl?”

21 Ko Naim On nga Iesumuspe suri ngokevi ni kobbong niben, nga Atua pia-lolipimaur luwi kele re mijen. 22 Vitunenvajin, daron nga ni mimaur luwi rengemijen, jinibb sen nir arrorrmi sweri ngani owrai pa nanu ngel tevir bonevis, koarosuri Naul On ko nale nga Iesu muwraitevir.

Iesu orongwose jinibb jijle nir nolor23 Daron nga Iesu milik renge Jerusalem

renge daron ne nanen ne asien, jinibb eleparosuri ni, suri marlesi nelesien nir ngani mulolir. 24 Ko Iesu sete osurir, suriorongwose jinibb jijle nir nolor. 25 Ko seteemrreni jinibb san puwra tweni suri jinibbkele san, suri ni orongwos pae sev ngamarto renge nolo jinibb jijle nir.

3Iesu ko Nikotemas

1 Parasi san elik iok, nisen Nikotemas.Evi jinibb san nga milep nga muwowomuemeri Isrel nir. 2 Mernen mawos evinisilveni ji Iesu renge natamupong san. Koowrai tevi, “Jinibb nevisvisenien, kemnamrongwose nik kuvi jinibb nevisvise-nien nga kumiel ji Atua vini, suri sete sanorongwose puloli nelesien ngel nir nga nikkumlolir ngel, poro nga Atua sete piptevini.”

3 Iesu owra lweni tevi, “Nuwretun nganuwretun nuwrai tevi nik, poro nga sansete piak luwi kele, ko sete orongwos rra-grrage pian renge batun vanu se Atua ngapia-vini.”

4 Nikotemas owra lweni tevi Iesu, “Ai,jinibb piak luwi kele pirpese, nga mitra pa?Sete orongwos pulwi kele van renge depaitasu sen, ko piak luwi kele!”

5 Iesu owra lweni tevi, “Nuwretun nganuwretun nuwrai tevi nik, poro nga jinibbsete piak luwi renge nuwi ko Nemin On,ko ni sete orongwose pian rragrrag rengebatun vanu se Atua. 6 Niko, nanu ngamiak renge niben evi niben kobbong, konanu nga miak rengeNemin On evi nemin.7 Sete kuptaole nga inu mowrai tevimmirpok ngok nga nik kupiak kele. 8 Nik

kurongwos kuprunge ling puwuw rengeiok jijle nir vini, ko sete kurongwos lat ngamitipatun ren vini ko lat nga pian pusuwren. Erpok kele renge nir nga mariakrenge Nemin On.”

9 Nikotemas owra lweni tevi Iesu, owra“Ai, nanu ngel putoe pirpok pirpese ko?”

10 Ko Iesu owra lweni kele teviNikotemas, “Nik kuvi jinibb ne nevisvise-nien se meri Isrel nir, ko suri sev setekumrongwose nanu ngel? 11 Nuwretunnga nuwretun nuwrai tevi nik, inu nomok-supe suri nanu nga morongwose, konomok-rij suri nanu nga nulesi metek e.Ko kami sete kamosuri sev nga nuwrai.12Nuwra tweni nanu ne iel ngatan nir tevikami, ko kami sete kamosuri te. Ko porobowra vajin nanu ne melrin nir tevi kami,ko kami kaposurir pirpese? 13 Sete jinibbsan otongsa van renge melrin nabong san.Inu kobbong sansan, Jinibb Mawos ngamojubbul renge melrin vini.

14 Erpe Moses tuwi murrloni numet ngamarmajing rrongrrongvi e bras re nai sanko musi mutur imare renge lolo merwer,ngok pirpok ko renge inu Jinibb Mawos,jinibb nir para-rrulonik. 15Renge iok, poroisi tama san pia-osuri inu, mernen pia-laimauren nga muto tuwi ngok ko wor vini.16 Atua emrreni temijpale jinibb ne ielngatan nir. Ko niko muloli ni mukoni inu,nga mesansan mevi ni natun mawos, viniiel ngatan. Ngok poro isi san pia-osuri inu,mernen sete mia-mij, ko pia-la maurennga muto tuwi ngok vini. 17 Atua okoniinu Natun mawos vini iel ngatan, sete suribewer lokloksi jinibb ne iel ngatan nir,ejki, ko bela ma mauren tevir.

18 Ni nga muosuri inu, setemun Atuamia-wer lokloksi. Ko si nga sete muo-suri inu, Atua ewer lokloksi ko pa osuwngok, suri sete muosuri nise inu nga meviAtua natun mawos. 19 Atua ololi erpoksuri nanu ngel le: moron evini pa ielngatan osuw, ko jinibb sete armerreni te.Armerreni wor nemalik asie moron, surinanu nga marok-lolir arsij. 20 Jinibb jijlenga marok-loli nanu nga marsij nir arok-ungasi moron, ko ololi sete armerreniparini renge moron. Armetutue moron,arunge moron tumor vaseni nanu ngamarsij nga marok-lolir tarto limjer. 21 Kosi nga ma muloli sev nga mivi weretunen,okini ko wor renge moron, suri nga emr-reni puloli parlesi wos nanu nga mok-lolirnga marres, nga muosuri Atua rer.”

Jon 3:22 121 Jon 4:14Jon Baptaes owra lilane Iesu

22 Vitunen vajin renge nanu ngel nir,Iesu eptevi jinibb sen nir aran renge Jutia.Ko arlik nabong evis wor iok, ko Iesu ok-paptaese jinibb nir ie. 23 Jon kele rengedaron nen ok-paptaese jinibb nir rengeAenon mori Salim, suri nuwi elep rengeiok. Ko jinibb nir aranan ji Jon ie, kook-paptaes nir iok. 24 Suri renge daronnen setewor arlingi Jon renge naim nenekaien.

25 Renge iok Jon jinibb sen sopor komeri Isrel san arsupsupe suri murrun nelalosen, erpese nga jinibb san orongwospuwokwok renge no Atua. 26Mian ko ariniji Jon arwerai tevi, “Jinibb nevisvisenien,kuplesi mer nga bonevis nga miptevimnga iokwan renge devje nuwi seser vanluwi Jortan nga e, nga nik kumrij sen. Nile ngel mok-paptaes jinibb nir renge nuwiseser. Jinibb petpeti arinini jin.”

27 Jon owra “Erres kobbong. Sete jinibbsan orongwos puloli majingen san poroAtua sete mukoni twenie. 28Kami bonevisnga, kamrongwose nga inumowra inu setenuvi Mesaea. Atua okoni wowomu inuko ma renge ni, vitunen ko ni pia-vini.”29Ko Jon otuw kele nale ngel, owra “Jinibbsan nga puwra pilesi nesevin san, ko poropuwrapianmun lat san, ko pilngi selen sannga pimetmete nesen sen sopon pijparinga pia-luwi. Ko vinnen evi pa sen ko.Ko selen ngok, daron nga murnge drrelamernen mivini, ko eir elep, sete orongwospurnge pisij e. Ko erpok ko, inu neiren sukelep temijpal vajin. 30Ni pian mare jerjer,ko inu bean ngatan jerjer renge ni.”

Ni nga mivel renge melrin vini31 Ni nga mujubbul mare renge melrin

vini, ean mare jerjer renge jinibb nir. Komer nga miplari bbong renge iel ngatanevi pa jinibb ne iel ngatan, ko ok-supesuri bbong nanu ne iel ngatan nir. Ninga ma mujubbul mare renge melrin vini,ni an mare jerjer ko wor renge jinibbnir. 32 Ni ok-supe sev nga ni murnge komilesir re meten. Ko sete ma jinibb sanea-osuri rragrrage nanu nga muwrai ngoknir! 33 Ni nga ma muosuri sev nga inumowrai eviseni vajin nga Atua nale senarivi weretunen. 34 Mer nga Atua mukoni,ni ok-supe suri nale se Atua, suri Atua elaiNemin On sen tevi ni owun saut rrese.35 Tata emrreni Natun, ko ela nanu jijletevi, elngir renge nevren. 36 Mer nga

muosuri Natun elai pa mauren nga mutotuwi ngok vini. Ko mer nga sete muosuriNatun sete mia-la mauren nga muto tuwingok vini. Mernen lolaren se Atua otomalum ren.

4Iesu erij tevi nesevin Sameria

1-2Komian koParasi nir arungenga Iesujinibb sen nir milep miasie Jon vajin, konga Iesu mipaptaese jinibb milep miasieJon. (Ko ewretun, Iesu sete epaptaesejinibb nir, ejki, ko jinibb sen kobbong nirarok-paptaese jinibb nir.) 3 Ko daron ngaIesumurongwose nga Parasi nir arunge panga ni jinibb sen milep miasie Jon, ko nikomuloli ni mivel lingi Jutia, ko mulwi kelevan re Galili e.

4 Ko renge nivelen sen, evel otvi sisemeri Sameria nir. 5 Ngok, evini rengeSameria ngaim nga welwelili nen san nganisen Saeka, morie orsel nga Jekop milaituwi tevi natun Josep. 6 Renge ie evi latnga Jekop mili nuwi sen ren. Ko Iesu orngelengleng esij renge nivelen sen, ko eviniesakel mori jeli nuwi nen. Erpe evi levialmawos, mete nial esngavöl drromon eru.

7 Mian ko nesen Sameria san evini ngapitvangi nuwi ie. Ko Iesu owrai tevi vin-nen, “Kupla nuwi ngok sopon tevik be-mni.” 8 (Renge daron nen jinibb sen nirarivel pa aran ngaim e parwuli nanen sersopon.)

9 Nesen Sameria nen etaol ko owrailweni tevi, “Erpese nga nik kumivi meriIsrel, ko kumngoni nuwi nga kupmini teviinu, nga mevi nesen Sameria?” (Meri Isrelsete arok-korti tevi meri Sameria nir.)

10 Iesu owra lweni tevi vinnen, “Poronga nik kuprongwose nelaien se Atua ngamilai, ko isi le ngamuwrai tevimnga kuplanuwi tevi pimni, ngok nik kurongwos kup-ngoni ni pilai nuwi nga nik vajin kupmini.Ko kupmaur tuwi ngok vini rengen.”

11 Vinnen owra lweni tevi Iesu, “O, konanu san ejki iel nga nik kuptevangi nuwie, ko nuwi ngel evan ngatan lengleng.Ko renge nuwi ne mauren nga tuwi ngokvini nga nik kumwera kuplai ngok, kuplaingabe ko? 12 Birtera se kerr Jekop, ni le elinuwi ngel; ni ko natun nir ko buluk sen nirarmini nuwi ngel. Ko ni ko elai tevi kem.Ko erpese, nik kulep asi wore ni?”

13 Iesu owra lweni tevi, “Isi nga pimninuwi ngel, pian ko purnge kele kobbongnolon pimesmes. 14 Ko isi nga ma pimni

Jon 4:15 122 Jon 4:42nuwi nga inu bea-lai tevi, ni sete nolonmia-mesmes kele mun. Nuwi nen ngabelai tevi nen pia-irpe mete nuwi ngamuwowosi renge ni, ko pia-lai mauren ngamuto tuwi ngok vini.”

15 Vinnen owrai tevi ni, “Numal, kuplainuwi nen tevik bemni, ko puloli nolok setepimesmes kele, ko sete bevini kele munbetvangi nuwi iel.”

16 Iesu owra lweni tevi vinnen, “Kupankupveruse diwen som pivini, ko nik kelekupluwi vini.” 17 Vinnen owra lweni teviIesu, “Ejki ma, diwen suk ejkie.”

Ko Iesu owra lweni tevi, “Kuwretunrenge kumwerai mirpok, diwen som ejkie.18 Suri nik diwen som nga renge sel elimkis, ko mer nga nik kumlik jin lelingenoksete evi diwen som. Kuwretun ko worrenge kumwerai mirpok.”

19 Vinnen owra lweni tevi, “Numal,nurnge nibek nen nga nik kuvi propet san.20 Birtera se kem nga tuwi nir arok-lotoeAtua renge botwen nga ngel, ko kami meriIsrel nir kamok-wera renge Jerusalem kowor evi lat nga jinibb parlotoe Atua ren-gen.”

21 Iesu owrai tevi vinnen, “Vinel, ku-posuri inu, mete nial nen evini nga kamisetemun kaplotoe Tata renge botwen ngangel, rreknga renge Jerusalem. 22 Kamimeri Sameria nir sete kamrongwose Atuanga kamlotoe, ko kem meri Isrel namlo-toe Atua nga namrongwose. Suri sel ngajinibb pila mauren eplari ji meri Isrel nirkobbong. 23Mete nial nen evini ko eplarilelingen ngel, nga jinibb nga marweretunmarlot, parlotoe Tata tevi nemin ko were-tunen. Tata epej loten nga mirpok ko, ngaparlotoe ni rengen. 24 Atua evi Nemin, kojinibb nga marlotoe ni parlotoe ni ko wortevi Nemin ko weretunen.”

25 Nesevin owra tevi ni, “Nurongwosenga Mesaea, nga pia-la mauren tevi jinibbnir, pia-vini ko wor ko pia-wera visviseninanu jijle tevi kerr.”

26 Iesu owra lweni tevi vinnen, “Inu nenle pa ngel nga merij tevim ngel, inu nuvimernen.”

27 Renge daron nen mawos Iesu jinibbsen arlulwi vini. Ko artaole nga marlesiIesu mok-rij tevi nesevin san. Ko setenir san osusi tevi vinnen, “Kupej sev le?”,rreknga puwrai tevi Iesu, “Erpese kumrijtevi nesevin ngok?”

28 Ko nesevin nga elngi tweni botel senesiri jer, ko owlu suri sel olwi van ngaim

nga milep ser e, ko owrai tevi delung ne ienir, 29 “Lartul, kapini kaplesi ta jinibb sanni le, mernen owra jijle nanu nga nomok-lolir nir. Rreknga mernen evi Kristo le?”30 Ngok jinibb nga renge ngaim nen nirarivel tweni aran jin arlesi.

Iesu ela nale rrongrrongvi ne numös31 Renge daron nen jinibb sen nir

arveruse ni, arwera “Numal, kupini munkupaan sopon.”

32Koni owrai tevir, “Nanen suk nga bor-roi oto wore nga kami sete kamrongwose.”33 Suri muwrai mirpok ngok, ko jinibb sennir arwerwera lululweni nir e, “Rrekmajinibb san ela nanen tevi ni nga purroi?”

34 Ko Iesu owra lweni tevir, “Kami setekamrongwose nanen suk. Nanen suk evinga bemajing jile marongen se Atua ngamukoni inu vini, bololi jijler.

35 Kami kamok-wera, ‘Navöl ivij ojponmalum mian ko daron ne numös pia-vini.’Ko kaplesi, inu nuwrai tevi kami, kap-kulu ta imare kapmeteni naut ne orselnir. Arkur arow jile, arviter partawer.36 Mer nga mok-tawe wenen ne numösok-la nowlin. Ko ok-ser kortoni wenennir, ngok erpe jinibb nir nga paran rengemauren ne tuwi ngok vini. Puloli nurukorti, mer nga mok-jijreni ko mer ngamok-tawe, porir kokorti. 37Naul On owra,‘San purwi naut ne orsel, ko jinibb minijpia-tawe wenen ren vajin.’ 38 Inu nukonikami kaman renge naut ne orsel nga kamisete kamruwir, ko kamok-tawe wenen rervajin. Jinibb minij nir arpelak nga maruwinaut nen nir, ko kami vajin kama-vankamtawe nawone wenen rer.”

Meri Sameria elep arosuri Iesu39 Jinibb ne ngaim nen elep arosuri

Iesu vajin, suri renge nale se nesevin ngamuwrai tevir ngel, ‘Owra nanu jijle nganomok-lolir’. 40Daronnennga meri Same-ria marini jin nen, arngoni tertere ni ngani pilik mun tevir. Ko ni elik mun tevir ienabong eru kele. 41Ko renge milik tevir ie,nir elep kelewor arosuri ni rengemarungenale sen nir. 42 Ko lartul nen nir arweraitevi nesevin nen, arwera “Lelingen ngelkem namosuri, sete suri nga nik kumweraitevi kem, ko suri kem wor namrunge nalesen nir nga muwrair. Ko namrongwose nievi merweretunennga pia-laimauren tevijinibb ne iel ngatan nir.”

Iesu ololi natu numal san erres luwi

Jon 4:43 123 Jon 5:1743 Iesu elik ie Sameria ejpari nabong eru

asi osuw, ko evel kele van sisen e Galili.44 Ko ni owra tweni wowomue pa rengenale sen, “Mer nga mivi propet, ko jinibbne sisennir sete arok-osuri ni.” 45Kodaronnga mivini mijpari lweni Galili e, jinibb neie nir artur terai, suri marlesi nanu ngamulolir renge Jerusalem renge daron nenanen ne asien; suri nir kele arini rengenanen nen.

46 Mian ko Iesu olwi kele vini Kena e,nga mivi ngaim nga welili ne Galili san,lat nga bonevis mirieni nuwi rres mivinorro e. Ko jinibb nga milep san elik iok.Mernen natun emsi, ko ematur jer worKapaneam. 47 Mernen daron nga murngeIesumivel lingi pa Jutia mivini renge Galilie, ko ean jin ko ongoni ni, owra piptevi po-ran ngatan Kapaneam, puloli natun pirresluwi. Suri otomori pa pimij. 48 Iesu owraitevi mernen, “Aro! Poro nga sete kaplesinelesien nir, sete kama-osuri rragrragete.”

49 Jinibb nga milep nen owra “Numal,wurru, kupini wor pingavil puwomu, vi-tunen ko poro natuk pia-mij vajin!”

50 Ko Iesu owra lweni tevi, owra “Kupiel.Natum emaur pa.” Ko mernen osuri nalenga Iesu muwrai, ko evel osri lweni selolwi.

51 Ko daron nga musri lweni sel mulwivan ngatan e Kapaneam, ko jinibb ne ma-jingen sen sopor arivel tersele ko arsewuterenge sel, ko arwerai tevi, “Ai, natum erresluwi pa!”

52 Ko ni osusi tevir, owra “Momsawosmete nial sev nga ni mitipatun mirres luwiren?” Ko nir arwera lweni tevi, “Mom-sawosmete nial sansan rengeminiv levial,mesien dowalul elinglingi ni.” 53 Tata senorongwose evi mete nial mawos nga Iesumuwrai ko tevi ni rengen, ‘Natum emaurpa.’ Ko ni osuri, ko nir jijle nga marlikrenge naim sen nir kele arosuri. 54Ngel evinelesien erwen nga Iesu muloli daron ngamivel lingi Jutia ko mivini Galili e.

5Iesu ololi jinibb san erres luwi renge nuwi

ne Betsaeta1 Vitunen renge nabong ngel, ko na-

nen san se meri Isrel nir vajin, ko Iesuotongsa evan Jerusalem e. 2 Ko rengeiok Jerusalem, nuwito san oto ren ngamubbun rrerrale. Renge nale se meri Isrelnir, nisen ko Betsaeta. Evi lat ne lalosen,

ko oto mori metali san renge naworr ngamirrale Jerusalem nga marveruse metaline sipsip. Lat nen, naim salsal elim arturren. 3 Ko renge iok renge naim salsalngok nir, jinibb elep nga elep temijpalarmatur rer, nir ngok armesi e mesien lelenir. Nir sopor meter arrorr, nir soporarivi naroj, nir sopor devje niber armij.Ko arok-tiriv tera nuwi nen piterringr-ring. 4 Suri nabong sopon anglo ok-jubbulvini ngatan ok-siksikeni nuwi nen, ko isinga puwowomu van renge nuwi ngatan,mernen ko erres renge mesien sev ngani mimsi ren. 5 Renge ie jinibb san ngamimsi sia ngavöl itul drromon owil (38).6Daron nga Iesu milesimimatur, ko orong-wose nga mesien ngok ololi wor tuwi ko.Ko owrai tevi, “Nik kumarong kuprres?”7 Mer nga owra lweni tevi, “Numal, inusete jinibb nga puwosik van renge nuwiotoe. Moro daron nga nuwi miterringr-ringe, ko mowun tweni nga ban, ko jinibbminij san ojubbul womu van ngatan rengenuwi.” 8 Ko Iesu owrai tevi, “Kupmerakupuni milngom ko kupiel!” 9 Daron nenmawos ko pa, mernen erres luwi. Ko onimilngen ko evel.

Renge nabong nen evi nabong on ma-wos. 10 Meri Isrel ngamarlelep nir arweraitevi mer nga mirres luwi nga, “E, lelingenevi nabong on, sete omomsawos rengedevjen ne nale nesesreien nga nik kupunimilngom ko kupiel!”

11 Ko ni owra lweni tevi nir, owra “Mernga wor muloli inu ko merres luwi owraitevik, ‘Kupuni milngom ko kupiel.’ ”

12 Ko nir arsusi lweni kele tevi, arwera“Ia, ko isi ko nenen nga muwrai tevimnen, ‘Kupuni milngom ko kupiel’?” 13 Komer nga mirres luwi sete orongwose isi komernen, suri delung elep pelak ie. Ko Iesukele evel tilper ko evel pa van lat minij e.

14 Mian ko vitunen vajin sopon, Iesuotor sweri mernen renge NaimOn se Atua.Ko owrai tevi, “Kuplesi, kurres pa ngok. Kosete kuploli kele mun nololien, suri nanunga tia-sij temijpal san tia-asi mesien somngok tia-loli kele nik.”

15 Ko mer nga eivare ko evan ji meriIsrel nen nir, ko owrai tevir, “Iesu le ngamuloli inu merres luwi nga.” 16 Ngel koololi nga meri Isrel nen nir marmerrenipara-rrurr otot tevi Iesu, suri ololi nanungok re nabong on.

17 Ko Iesu owra lweni tevir, “Tata sukemajing tetajer erpok sete omosi, ko niko

Jon 5:18 124 Jon 5:46inu memajing, sete bomosi.” 18 Rengemuwrai mirpok ngok ko, ololi meri Isrelnen nir arpej kele wor renge ni sel ngaparevji pini ni rengen, sete suri kis ngamutor oti nabong on, ko suri kele ngamuwra Atua evi ni Tata sen mawos, erpeololi ni osorsan tevi Atua.

Derteren se Atua Natun19 Iesu owrai kele tevir, “Nuwretun nga

nuwretun nuwrai tevi kami, sev nga mele-sir Tata suk mok-lolir, ko niko inu nomok-lolir. Inu sete nurongwos bololi nawonenanu pisan, ejki. Sev nga Tata mok-lolirkobbong, ko inu kele nomok-lolir. 20 SuriTata emrreni inu, ni natun, ko eviseninanu jijle nga nimok-lolir tevi inu. Ko pia-viseni kele wor renge inu majingen ngawor parlelep parasie nga ngel, nga parlolikami kapa-taoler. 21 Erpe Tata suk mulolijinibb nga marmij nir armaur luwi kelerengemijen, inu kele berpok, ko bela lwenimauren tevi si nga memrreni. 22 Tata suksete owra suri lat nga puto suri tevi jinibbsan, ko elngi majingen ngok oto renge inunevrek. 23 Niko puloli jinibb nir parosuriinu, nga mevi ni natun mawos, pirpe nganir marosuri inu Tata suk. Mer nga setemuosuri inu temijki, ni sete osuri Tata suknga mukoni inu, ejki.

24 “Nuwretunnganuwretunnuwrai tevikami, mer nga murnge nale suk, ko mu-osuri Tata suk nga mukoni inu, elai pamauren nga muto tuwi ngok ko vini. Atuasetemun orongwos putor vitrangi, ko asiko pa renge mijen ean renge mauren.25 Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevikami, lelingen ngel mete nial nen evininga jinibb nga marmij nir parunge drrelainu nga mevi Atua natun mawos; ko jinibbngamarmurronge inu, nir kele parla mau-ren. 26 Erpe Tata suk esansan bbölbbölkobbong evi batu mauren, ko erpok elaitevi inu nga inu kele besansan bbölbbölbevi batu mauren. 27Tata suk ela derterentevik nga inu bowra lilane lat nga putosuri renge jinibb nir, suri inu nuvi JinibbMawos. 28 Kami sete kaptaole nanu ngamowrai ngel, suri mete nial nen evininga jinibb nga marmij nir para-runge dr-relak 29 ko para-ivare renge dobbir. Konir nga marok-loli nanu nga marres nirbonevis parmaur luwi ko paran renge latnemauren. Ko nir ngamamarok-loli nanunga marsij nir bonevis paran renge lat nenorongen nga misij.

30 “Inu sete nurongwos bowra nawonelat nga puto suri tevi jinibb san renge inuderteren suk, ejki rres nawon. Nanu jijlenga nomok-werai, nurnger ko wor ji Tatasuk. Ko nanu nga mowrair arivi were-tunen, suri sete nomok-loli marongen suk,ko nomok-loli ma marongen se ni ngamukonik.

31 “Poro inu berij se inu lweni bbong,nale suk ngok sete evi weretunen. 32 Inungel, jinibb minij san erij se inu. Ko inunurongwose nale sen nga mirij se inu reneviweretunen. 33Bonevis nga kami kamanji Jon Baptaes, kami kamsusi rongorngetevi ni, ko ni owra tweni weretunen tevikami. 34 Inu nomok-rij erpok ngok, setesuri nubibto re nale se jinibb san, ejki.Inu nomok-wera nanu ngel nir arirpel ngapuloli kami kapasi van re mauren. 35 Jonevi nasul san nga mimor, moron mirinrinwowomu bonevis; ko kami kamir, kam-marong kaplesi nasul sen. Ko ngok otobbong omrrol. 36 Ko inu nanu kele sannga mirij suk otoe. Nenen elep asie wornga Jon ngok, nenen evi majingen ngaTata suk milair tevik nga inu bemajing rer,bololi jijler. Majingen jijle nga mololirngok nir arij se inu nga Tata suk okoniinu. 37 Ko Tata suk nga mukoni inu, nikele erij se inu. Ko sete kami kamrungedrrelan renge nabong san, rreknga kam-lesi niben renge nabong san. 38 Nale seni sete kami kamlair kamtorir renge nolokami nir, suri sete kamosuri inu, nga nimukonik. 39 Kami kamok-pejpej sel rengeNaul On, ko kamok-wera kami kamok-lamauren nga muto tuwi ngok vini ren. KoNaul On nen kele erij se inu kobbong,40 ko kammusus kapini jik ko puloli kaplamauren.

41 “Sete numrreni jinibb nir parsuröviinu, ejki. 42Ko inu nurongwose renge kamingok, sete kamok-la merrenien se Atuakamok-tori renge nolo kami nir. 43 Inunuvini renge nise Tata suk, ko kami setekamtekai inu. Ko poro ma jinibb minijsan pivini renge ni kobbong nisen, niko ma kaptekai. 44 Ngok kami kaposuripirpese, suri kami kamok-lila lululweninosrosrövien renge kami kobbong, ko setekamok-pej nosrövienngamivel ji Atua ngamisan kis mivini. 45 Sete kami kaprrorrminga kapwera inu bowowra tweni kami teviTata suk, pijki. Moses nga mivi mer ngakami kamosuri, ko ni ko pia-wowrai twenikami. 46 Poro pivi weretunen nga kami

Jon 5:47 125 Jon 6:27kamosuri Moses, ko ngok kami kaposuriinu ko, suri ni oli suri inu kobbong. 47 Kosuri kami sete kamosuri nale se Moses,ngok kaposuri nale suk nir pirpese?”

6Iesu owngani jinibb evi nuvasngavöl

valim (5000)1 Vitunen renge ngel, Iesu evel rujruj

kele evan renge devjen ne nuwito neGalili,nga nisen minij nen marwera nuwito neTaepirias e. 2 Ko meling jinibb nga mileparvijuri arini jin, suri marlesi nelesien sennir nga mulolir renge nir nga marmesi.3 Ko Iesu otongsa van mare renge botwensan, ko elik tevi jinibb sen nir ie. 4 Rengedaron nen, nanen ne asien se meri Isrel nirdabbuen nen oruj mori.

5 Daron nga Iesu muklu tawij, ko milesimeling jinibb ngamilepmarinini jin rengeie. Ko owrai tevi Pilip, “Kerr rrapwuli nivngabe nga delung jinibb ngamarinini ngelparurroir?” 6 Owrai erpel, owra bbongpurrowrrowe Pilip ko ren. Suri ni orong-wos pae sev nga ni pia-loli.

7 Pilip owrai lweni tevi, “Nevöt pivipungut pivaru (200) kis ngok puwelili kelekobbong, sete pivter malum pivi nowliniv nga parurroi e; nir sisamis parurrurrobbong beblen ko.”

8 Ko san kele renge jinibb sen, nga nisenAntru, Saemon Pita tasin, owrai tevi niowra 9 “Nanwarreng san ni le ielan otoriniv wowarreng nga marloli bale e elim, konai wowarreng eru. Ko erpese, jinibb ngoknir elep ko wor.”

10 Ko Iesu owra “Kaploli jinibb nir parlikngatan.” Ko renge ie mösmös elep ren; kojinibb nen nir arlik ngatan. Ko normannga marlelep kis kobbong nir totoklai ej-pari nuvasngavöl valim (5000). 11 Iesu elaniv nen nir, ko owra erres tevi Atua surir.Ko owjuwje tevi jinibb nir nga marlik iok;ko ololi erpok kele renge nai nga wowar-reng nga nuru. Ko nir jijle arla nanenevter nir erpe marmerreni. 12 Ko daronngamaraan jile vajinmusuw, ko Iesu owraitevi jinibb sen nir owra “Kapsere lweni be-bje nanen nir nga marurro linglingir mar-jipon, sete sopon parsij nawon.” 13 Ko niraran arsere kortoni bebjen nga marurrolinglingir renge niv nga elim wowarrengnga, ko arsongnir renge narr esngavöldrromon eru arwun saute. 14 Ko daronnga delung nen nir marlesi nelesien ngamuloli, ko arwera “Merel evi propet nen

weretunen le pa nga marwera pia-vini ielngatan!” 15 Iesu ornge renge niben nen,orongwose nga parini paron tertere ni ngapivi numal ser. Ko ni evel esan evan rengebotwen e.

Iesu evel renge mare ne nuwi16 Renge daron nga nat mirivriv e vini,

ko jinibb sen nir arjubbul van ngatan erenge nuwito. 17Ko aran arsa renge drrav,ko arwolu otvi nuwito, arluwi kele vanKapaneam e. Ko natopong pa vini, ko Iesusetewor evini jir. 18 Ko ling serser ngamilep san etewut vini, ko ololi nuwito ob-burbbur. 19Ko jinibb sen arsu erpe ningawevi nuvasngavöl valim (5000) rreknga va-won (6000) pa osuw, ko arlesi Iesu mivelrenge mare ne nuwito vini, evini morirenge drrav. Ko nir aririr lengleng. 20 KoIesu owrai tevir, “Inu lebbong, sete kap-metutu!” 21 Ko nir armarong vajin pisaparengeni renge drrav. Ko drrav evesanrrese ejpari ngaut lat nga marwera paranren.

Delung arpej Iesu22 Mevinen jinibb delung nga martur

jer renge devje nuwito arlesi nga dr-rav sansan bbong nga mutur renge devjenuwito, ko arongwose nga Iesu sete misatevi jinibb sen nir mijkie, ko arsan kisbbong arsa ko arwolu. Ko arrorrmi Iesuni ko malum iok sopon. 23 Drrav minijsopor ne Taepirias arwolu veut morie latnga meling jinibb nga milep marurroi nive nga Numal muwra erres rer womu teviAtua, ko vitunen ko mara-urroir.

24 Ko mian ko meling jinibb ngok nirmarlesi nga Iesu mijki iok, ko jinibb senkele nir, ko ngok arla kele drrav soporarwolu kele arini Kapaneam e, arpej Iesu.

Iesu niv ne mauren25 Daron nga delung martor sweri ni

renge devje nuwito e, ko arwerai tevi,“Jinibb nevisvisenien, kuvini iel e sevelingle?”

26 Ko Iesu owra lweni tevir “Nuwretunnga nuwretun nuwrai tevi kami, kampejinu sete suri kamrongwose suri nelesiensuk nir, ko suri kamrro niv, ko kamup emirpe nga kammerreni. 27 Sete kapmajingtweni nanen nga mian ko pisij, ko kapma-jing tweni nanen nga pia-la mauren ngaputo tuwi ngok vini tevi kami, nga inuJinibb Mawos bea-lai tevi kami. Atua elnginabil ne derteren nen pa renge inu.”

Jon 6:28 126 Jon 6:6228 Ko nir arsusi tevi ni, “Kem nabloli

sev ko, evi nga nammajing majingen seAtua?” 29 Iesu owra lweni tevir, “Ngel leevi majingen se Atua, nga kami kaposuriinu, nga ni mukonik.”

30 Ko nir arwerai tevi ni, “Nelesiensev nga nik kupviseni nga kem nablesi,ko nabosuri nik? Kuploli majingen sev?31 Tata se kerr nir arurroi mana renge lolomerwer, erpe nga maruli renge Naul On,‘ni ela niv ne melrin tevir arurroi.’ ”

32 Iesu owrai tevir, “Nuwretun nganuwretunnuwrai tevi kami,Moses sete elaniv ne melrin weretunen tevi kami. Tatasuk ko ma ok-la niv ne melrin weretunentevi kami. 33 Ni nga mivel renge melrinvini iel ngatan evi niv se Atua, ko ok-laimauren tevi iel ngatan.”

34Konir arwerai tevi ni, “Numal, kopok-la niv nen ko pa tetajer tevi kem.”

35 Ko Iesu owrai tevir, “Inu nuvi niv nemauren. Mer nga pivini jik, numer seteorongwos piaji kele; ko mer nga muosuriinu, ni sete purnge nolon pimesmes kelemun. 36Ko nuwrai tevi kami, kami kamlesimete kami e inu, ko sete kamosuri inu te.37 Jinibb nga Tata milair tevik parini jikko wor; ko mer nga mivini jik, setemunnuma-oji tweni, ejki. 38 Suri inu nuvelrenge melrin vini iel ngatan, ko sete nu-vini tweni nga bololi marongen suk, konuvini tweni nga bololi marongen se ninga mukoni inu. 39 Ngel ko evi marongense Tata ngamukoni inu, nga jinibb jijle ngamilair tevik, sete botor jabble san pijijki,bea-loli parmaur luwi kele renge nabongnga vitunen. 40Ko ngel le evi marongen seTata suk, nga jinibb jijle ngamarlesi Natunko marosuri ni, parla mauren nga mutotuwi ngok vini. Ko inu bea-loli parmaurluwi kele renge nabong nga vitunen.”

41 Ko meri Isrel nga marlelep nir ar-lolare renge Iesu muwrai mirpok, nga nievi niv nga mivel renge melrin vini, koarok-rij latlat malum bbonge suri. 42 Koarwera “Po, merel evi bbong Iesu le ngel,nga tata sen ko tasu sen rramrongwosenuru. Nimivi bbong natu Josep! Ko erpesele ni muwra mivel renge melrin vini?”

43 Iesu owra lweni tevir owra “Setekaplolar kapok-supsupe lululwenimalume pirpok renge kami lweni. 44 Setejinibb san orongwose pivini jik, porobbong Tata suk nga mukonik ko pirveini vini jik. Ko inu bea-loli pimaur luwikele renge nabong nga vitunen. 45 Propet

nir aruli renge Naul On erpel, ‘Atua pia-visvisenir’, ko jinibb jijle nga murngeTata ko murongwose nanu vajin, pivinijik ko. 46 Sete jinibb san elesi Tata rengenabong san. Ni nga bbong mivel ji Atuako, ni kobbong elesi Tata. 47 Nuwretunnga nuwretun nuwrai tevi kami, mer ngamuosuri inu ela mauren ne tuwi ngok kopa vini. 48 Inu nuvi niv ne mauren. 49 Tatase kerr nga tuwi nir arurroi mana rengelolo merwer, mian ko armij. 50 Ko ngel eviniv ngamivel rengemelrin vini iel ngatan,nga poro jinibb san purroi, ko sete pimij.51 Inu ngel nuvi niv ne mauren nga mevelrenge melrin vini. Poro jinibb san purroniv ngel, ni pimaur tuwi ngok vini. Nivnga inu belai pivi mauren ne iel ngatan,evi inu nibek.”

52 Meri Isrel nen nir arlolar vajin, ko ar-sususi lululweni tevir, arwera “Merel pilaniben tevi kerr pirpese nga kerr rraprroi?”

53 Iesu owrai lweni tevir, “Nuwretunnga nuwretun nuwrai tevi kami, poro ngakami sete kaprroi nibe Jinibb Mawos, kokami sete kapmini drran, ko ngok maurensete oto renge kami. 54 Ko isi nga murronibek, ko mimni drrak, ela pa mauren ngamuto tuwi ngok ko vini. Ko niko inu bea-loli pimaur luwikele renge nabong nga vitunen. 55 Surinibek evi nanen weretunen, ko drrak eviminminen weretunen. 56 Mer nga murronibek ko mimni drrak, ni elik renge inu,ko inu nulik renge ni. 57 Erpe Tata ngamimaur tuwi ngok vini mukoni inu, ko inunumaur renge Tata, erpok kele mer ngamurroi inu nibek, ni pirpok ko, pimaurrenge inu. 58Ngel evi niv nga mivel rengemelrin vini iel ngatan. Sete erpemana nennga tata se kerr marurroi tuwi, ko mianko marmij bbong. Mer nga murroi nivngel pimaur tuwi ngok vini.” 59Owra nanungel nir renge naim kortien ser daron ngamivisviseni renge Kapaneam e.

Nale ne mauren ne tuwi ngok vini60 Nir elep renge jinibb sen nir daron

nga marunge nale sen ngel e, ko arwera“Nevisvisenien sen ngel eterter temijpal,isi ko orongwos pumurrarronge?”

61 Iesu ni lweni orongwose nga jinibbsen nir arunge esij renge nanungamuwraingok, arwerwera malum bbonge renge nirlululwi bbong. Ko owrai tevir, “Nale welellebbong olokloksi kami? 62 Ko pirpese kovajin poro kami kaplesi Jinibb Mawos pisa

Jon 6:63 127 Jon 7:25tongsa luwi vanmare renge lat nga milik etuwi? 63 Nemin ko evi nga milai mauren,niben sete orongwos puloli nanu pisan.Nale ngamowrair tevi kami arivi nemin koarmaur. 64Niko renge iok, kami sopor setearosuri.” Suri Iesu orongwos wowomue pasiko nir nga setemarosuri, ko siko nga pia-tekai kerasi ni.

65 Ko Iesu owrai kele: “Renge murrunngok ko muloli nga inu mowrai tevi kami,Sete jinibb san orongwose pivini jik, poronga bbong Tata suk ko pimarong.” 66Ngoksuri iok ngok ko, ololi jinibb sen elep ar-lulwi, setemun arpitevi ni. 67Ko Iesu owraitevi jinibb sen nir esngavöl drromon eru,“Erpese, kami kele kapluwi kapiel?”

68 Ko Saemon Pita owra lweni tevi, “Nu-mal, naban ji si kele e ko mun? Nik ko pakutori nale nemaurenngamuto tuwi ngokvini! 69 Kem namosuri ko namrongwosenga nik kuvi Jinibb On se Atua.”

70 Iesu owrai lweni tevir, “Sete inu nu-tobbtobbue kami nga esngavöl drromoneru ngok? Ko san renge kami evi demij!”71 Owra suri Jutas, natu Saemon Iskariot,san renge nir esngavöl drromon eru ngapia-tekai kerasi ni.

7Iesu tasin nir sete arosuri ni

1 Vitunen renge nanu ngel, Iesu otutursuri renge Galili. Sete emrreni pian putu-tur renge Jutia, suri meri Isrelnga marlelep nir armerreni parevji pini.2 Ko nabong ne nanen ne devji se meriIsrel nir oruj mori. 3 Ko Iesu tasin nirarwerai tevi ni, arwera “Kupiel lingi iel,kupan Jutia e, puloli nga jinibb som nirkele parlesi majingen som nga komok-lolir. 4 Poro jinibb san pimrreni puturlimjer, sete orongwos pimajing silsilvenite. Poro kuploli nanu ngel nir, kupviseniwor nik lweni ko tevi jinibb jijle nir!” 5Arijerpok suri nir, ngamarivi tasinmawoswornir, nir kele sete arosuri ni.

6 Ko Iesu owrai tevir, “Daron suk sete-wor evini. Kami ma daron jijle evi pa sekami ko nir. 7 Jinibb nir sete arongwosparungasi kami. Ko inu ma arungasik,surimowra twenimajingen ser ngamarsij.8 Kami ma kapan renge nanen. Inu setenuma-van rengen, suri daron suk mawossetewor evini.” 9Owra nale ngok tevir jile,ko nir arivel. Ko ni elik jer renge Galili.

Iesu evan renge nanen ne devji

10 Tasin nir aran renge nanen ne devji.Vitunen vajin ko Iesu evivitu surir. Seteevel limjer te, ko evel silsilveni. 11 MeriIsrel nga marlelep nir arpej ni renge na-nen, ko arsusi “Nibeni ni?” 12Ko renge livörenge nir arsur vijvije arsupsupe suri nielep. Sopor arwera ni evi jinibb nga mir-res, ko sopor arwera “Ejki, ok-kerkerasibbong jinibb ko nir.” 13Ko sete san ejilwersuri ni re limjer, suri armetutue meri Isrelnga marwowomu re nir.

14 Ko mian vajin mijpari liven soponne nabong nir ne nanen nen, ko Iesuevini limjer vajin, ko evan renge Naim Onse Atua ko evisviseni jinibb nir rengen.15 Meri Isrel nga marlelep nen nir artaole,ko arwera “Merel sete bbong arvisvisenisopon, ko orongwose nanu ngel nir er-pese?”

16 Iesu owra lweni tevir, “Nevisviseniensuk sete evi nga inu, ko evi se ni ngamukoniinu. 17 Poro jinibb san pimarong pulolimarongen se Atua, mernen pia-rongwosenevisvisenien ngel nga inu nomok-visviseni evel ji Atua vini, rreknga eviinu bbong nevisvisenien suk. 18 Mer ngamuspe suri lweni bbong ni lweni, epej selnga bbong pusrusrövi lweni bbong ni koren. Ko ni nga ma muwra pusrövi kis ninga mukoni, mernen ko ewretun, ko setenanu nga misij san oto ren. 19 Moses elaipa nale nesesreien tevi kami. Ko kami sansete otori rragrrage. Ko suri sev kamwerakaprevji pinik?” 20 Delung arwera lwenitevi, “Demij oto rem! Isi owra pirevjipinim?”

21 Ko Iesu owrai tevir “Nuloli majingenngamilep san, ko kami kamtaole. 22Mosesela bae tevi kami (erpe sete Moses, koapu se kami nir, metka ser nga wowomunen nir.) Ko kami kamok-loli bipiwar-reng se kami nir arok-an renge bae, kokamrongwos kaprevjir kele renge nabongon. 23Kamok-loli arok-an renge bae rengenabong on erpok, nga nale nesesreien seMoses sete pimaot otvi. Ko erpese kamikamlolarsi inu nga mololi jinibb nibentotoklai mirres renge nabong on? 24 Setekaptor ngavilvil nga kapwer lokloksi nanu,ko kaprrorrmi lilanemun,musuwkokapa-wera suri vajin lat nga pia-to surie.”

Ni evi Mesaea25 Nir sopon renge delung ne meri

Jerusalem nir arwera “Kules, mer nga, nga

Jon 7:26 128 Jon 8:4marwera parevji pini nga le ngel! 26Kules,ni le ngel: mutur limjer mirij ngel, ko setesan erij tere! Rreknga jinibb nga marlelepse kerr nir arongwose nga ni ewretunevi Mesaea. 27 Ko nanu ma san: merelkerr rramrongwose lat nga mivel e vini.Ko daron nga Mesaea pia-vini e, sete sanpurongwose lat nga pia-pelari e.”

28 Ko suri nga marok-werai mirpok,daron nga Iesu mivisviseni e renge NaimOn se Atua, ko ekail vanmare, owra “Ia, kokami kamrongwose inu, ko kamrongwosengabe nga mevel e vini? Ko inu setenuvini suri bbong inu norrorrmien suk. Niokoni inu, ni evi weretunen. Ko kami setekamrongwose ni. 29 Inu ma nurongwoseni, suri nuvel ji ni le mevini. Ni ko okoniinu.” 30 Ngok ololi arwera parevei ni. Kosete nir san orrul ren, suri mete nial sensetewor evini. 31Ko delung elep arosuri ni.Ko arwera “Poro nga Mesaea ni ko malumsetewor evini, ko ni pia-loli kele wor ma-jingen nga para-lelep wor nir, piasie ngamerel mulolir ngel nir? Ejki, ni le pa!”

Arkoni jinibb sopor parevei Iesu32 Parasi nir arunge delung nir marok-

sur vijvij malum marok-supe suri nanunga Iesu mulolir ngok nir. Ko ngok nir kobatu jinibb ne sulsulen nir arkoni jinibb neno nuval sopor paran parevei Iesu. 33 KoIesu owrai tevir, “Beptevi kami ma beblensete pipriv, ko bevel lingi kami, bean jini nga mukoni inu. 34 Kami kappej inuko sete kapa-lesik, suri lat nga bean e,kami sete kamrongwose kapini ren.” 35Komeri Isrel nen nir arwerwera lulwenir e,arwera “Owra pian ngabe nen e le, ngakerr sete rraplesi ngel? Pian lat san ngameri Isrel nga marivel lingi kerr marlike, ko pivisviseni meri Gris nir? 36 Owraerpese le muwrai mirpel ngel, ‘Kappej inu,ko sete kama-lesik, ko lat nga belik ren,sete kamrongwos kapini ren?’ Owra sevko?”

Mete nuwi wowosi ne mauren nga tuwingok vini

37 Renge nabong nga muto ore jererenge nanen ne devji se meri Isrel nir,ngok evi nabong nga milep ko nga mirresnen jer, Iesu otur imare ko ekail, owra“Poro jinibb san nolon emesmes, pivinijik pimni nuwi! 38 Mer nga muosuri inu,mernen ‘mete nuwi seser ne mauren ngatuwi ngok vini puwowosi peleplarie rengenolon’, erpe Naul On muwrai.” 39 Ngok

Iesu ospe suri Nemin nga nir nga para-osuri para-lai. Ko Nemin On nen seteworevini, suri Iesu setewor emra renge mijen,ko setewor evan renge nosrövien.

Jinibb nir nolor eru e suri Iesu40 Delung elep daron nga marunge nale

sen ngel e, ko arwera “Weretunen, merelevi propet nen.” 41 Ko nir sopon arw-era “Merel evi Mesaea.” Ko nir soporarwera “Mesaea piplari ko Galili? Ejkirres! 42 Renge Naul On owra Mesaea pi-plari renge metka se Numal Devet, ko pia-ak renge Betliem, lat nga Numal Devet.”43 Ngok suri marij latlat mirpok ngok ko,ololi meling jinibb ngok nir nolor eru e.44 Nir sopor armerreni parevei ni, ko setesan orrul totoni ni, ejki.

Merwomu ne meri Isrel nir45 Jinibb ne no nuval nen nir arlulwi

vini ji batu jinibb ne sulsulen nir ko Parasinir. Ko nir arsusi tevir, arwera “Suri sevsete kamrevei ni vini?” 46 Jinibb ne nonuval nen nir arwera lweni tevir, “Setenabong san jinibb san erij erpe merelmirij.” 47 Parasi arwera lweni tevir, “Kamikele, ololi kami kamlengleng kele? 48 Koerpese renge jinibb womu ne jinibb nir kokem Parasi nir, sete san osuri ni! 49 Kodelung ngok nir nga marosuri ngok, setearongwose nale nesesreien se Moses, kololaren se Atua oto rer.” 50 Ko Nikotemas,nir san nga mivini ji Iesu bonevis, owraitevir, owra 51 “Renge devjen ne nale ne-sesreien se kerr, sete orongwose rrapsupesuri lat nga puto suri renge jinibb sanpuwowomu, vitunen vajin ko rrapa-rungenale sen ko rrapa-meteni suri nanu ngamulolir.” 52 Ko nir arwera lweni tevi,arwera “Ko rrek nik kele kuvi meri Galilirrek? Poro kuppej renge Naul On ko ku-plesi ko, sete propet san orongwose piakrenge Galili!”

8Nesevin nga muloli batun

1 Ko nir petpeti arlulwi vini renge naimser e, ko Iesu otongsa van renge Botwenne lolnai ne olip e. 2 Ko mevinen rengerorpong susu, ko olwi kele van renge NaimOn e. Ko delung elep arini kele jin, ko niesakel ko evisvisenir.

3 Ko jinibb nevisvisenien ne nale ne-sesreien nir ko Parasi nir arpitevi nesevinsan vini, nga muloli batun. Ko arlingiotur renge livö renge nir. 4 Ko arwerai

Jon 8:5 129 Jon 8:32tevi, “Jinibb nevisvisenien, nesevin le sanngel ololi nanu nga misij kele tevi nor-man minij san nga sete mivi ni diwensen. Lelingenok ko namrevei ko ren. 5 Korenge nale nesesreien ngaMoses milai tevikerr, evi nga vinel pimij le, partuwe pini.Ko nik kuwra erpese?” 6 Arwerai erpelngel nga bbong parrowrrowe ni ko rengen,puloli nga nir parla norrorrmien rengen,ko parwer lokloksi ni ren. Ko Iesu ejiolvitan ko olul e bbös nevren renge dan, ololierpe setemurnge nanungamarwerai. 7Konir arpelak arsusi rongorngemalume tevi;mian ko ni otur rramos ko owrai tevir, “Isirenge kami ngok poro nga sete ololi nanunga misij nabong san, ni ko pila womuenevöt ko putwe wowomue nesevin ngok.”8Ko ejiol luwi kele van ngatan, ko olul kelerenge dan. 9 Daron nga marunge, ko nirsisamis arrorrorrmi lululweni rer. Mian koarmetaw sisamis arivel, mitipatun rengebirtera ko evini ejpari nga vitu jer nen.Ko Iesu esan esapo jer vajin, ko nesevinotur malum renge liven nga mutur ren.10Ko ni otur rramos kele, ko setemun elesisan, nesevin bbong esan. Ko owrai tevi,“Vinel, nibeni lartul nga marpitevim nganir? Sete jinibb san piwer lokloksi nik?”

11 Ko vinnen owra “Numal, san ejki.” KoIesu owrai tevi, “Inu kele sete numa-werlokloksi nik. Kupiel, ko sete kuploli lwenikele mun nololien.”

Iesu evi moron ne iel ngatan12 Iesu owrai kele tevir, “Inu nuvimoron

ne iel ngatan. Mer nga pivijuri inu, ni pilamoron ne mauren. Sete orongwos pivelrenge nemalik.”

13 Ko Parasi nir arwerai tevi, “Nikkomok-rij se nik lweni kobbong, ko nikonale som sete evi weretunen.” 14 Iesu owralweni tevir, “Erpok, poro nurij se inu lwenikobbong, ko nale suk evi weretunen, surinurongwose lat ngamevel e vini ko lat ngabean e. Kami ma sete kamrongwose latnga mevel e vini ko lat nga bean e. 15Kamikamok-supsupe nanu erpe nga jinibb nirmarok-supsupe. Ko inu ma sete nuspesuri lat nga puto suri re jinibb san. 16 Koporo inu bospe suri lat nga puto suri rejinibb san, ko nospen suk evi weretunen,suri sete inu kis nusan, ko inu komru worTata suk ko nga mukoni inu, komru korti.17 Aruli kele renge nale nesesreien se kerrnganale se jinibb eru eviweretunen. 18 Inunuvi san nga merij se inu lweni, ko Tata

suk kele nga mukoni inu, ni ko erij se inukele.” 19Ko nir arsusi lweni tevi ni, “NibeniTata som?” Ko ni owra lweni tevir, “Kamisete kamrongwose komru korti te; setekamrongwose inu, ko sete kamrongwoseTata suk.”

20 Nale ngel nir Iesu owrair renge daronnga mivisviseni jinibb nir renge Naim On,renge lat nga marok-tuwe nevöt rengen.Ko sete san ervei, suri mete nial sen sete-wor evini.

Sete kamrongwose kapini re lat nga beane

21 Iesu owra lweni kele tevir, “Inubea-ivel, ko kami kapa-pej inu, ko setekaprongwos kaplesik; ko kapa-mij rengenololien se kami. Ko lat nga bean e, kamisete kamrongwose kapini rengen.” 22 MeriIsrel nen nga marlelep nir arwera “Owrasev ko, muwra ‘Sete kamrongwose kapinirenge lat nga bean ngok e’? Rrek owraputor pini lweni ko, rrek!” 23 Iesu owralweni tevir, “Kami kamivi ne iel ngatan,ko inu nuvi ne mare. Kami kamivi ne ielngatan, ko inu sete nuvi ne iel ngatan.24 Nuwrai tevi kami, kami kapmij rengenololien se kami nir, poro nga kami setekaposuri nga inu nuvi mernen.” 25 Konir arwera tevi ni, arwera “Aro, nik kuviisi?” Iesu owra lweni tevir, “Ko erpe nganomok-werai tetajer tevi kami. 26 Nanuelep nga kamsarr rer nga inu nurongwosebowrair ko bospe surir re kami, ko ejkiwor. Ko San nga mukoni inu, ni eviweretunen, ko inunomok-wera suri bbongnanu nga mornge jin nir iel ngatan.” 27Konir sete arongwose nga ni ospe suri Tatasen tevir.

28 Mian ko Iesu owrai tevir, “Daronnga kami kapa-susi Jinibb Mawos pia-anmare, ko ngok kaprongwose nga inu nuvimernen. Ko niko inu sete nusan nomok-loli nanu san, ejki. Inu nomok-supebbong nanu nga Tata suk ko mivisvisenieinu. 29 Ko Mer nga mukoni inu epteviinu, sete elinglingi inu nusan, suri teta-jer nomok-loli kobbong nanu nga mimr-renir.” 30 Jinibb elep nga marunge Iesumuwrai mirpel ko arosuri ni rengen.

Jinibb nga mivel sisarow ko demij maur31 Iesu owrai tevi meri Isrel nir nga

marosuri ni, owra “Poro kaplik teta-jer malum ko pa renge nale suk, kongok kamivi jinibb suk weretunen ko.32Kaprongwose weretunen, ko weretunen

Jon 8:33 130 Jon 9:2pia-loli kami kapiel sisarow.” 33 Ko nirarwera lweni tevi ni, “Aro, kemma namivimetka se Epram kobbong, ko setewornamivi demij maur se jinibb san nabongsan. Ko suri sev nik kumwerai ngok, Kemnabiel sisarow?”

34 Ko Iesu owrai tevir “Nuwretun nganuwretun nuwrai tevi kami, isi nga mok-loli nololien evi pa demij maur ne ma-jingen se nololien ko. 35 Demij maursete orongwose pilik tuwi ngok vini rengenaim, ko natu mer nga naim sen koma pilik tuwi ngok vini. 36 Ko poroinu Atua Natun bololi kami kapiel sis-arow, ngok kapa-ivel sisarow petpeti kovajin. 37 Nurongwose kami kamivi metkase Epram. Ko kamwera kaprevji pinik, surinale suk milngen ejki renge nolo kami.38 Inu nomok-supe suri nanu nga melesirji Tata suk, ko kami ma kamok-loli sev ngakamlesir ji tata se kami.”

39 Ko nir arwerai tevi ni, “Po! Ko niko,Epram evi tata se kem!” Ko ni owraitevir, “Poro kapweretun nga kamivi metkase Epram, ko ngok kaploli majingen ngamarres nga Eprammok-lolir ko. 40 Inu ngamowra weretunen tevi kami nga morngeji Atua, ko lelingen ngel kamwera kaprevjipinik suri. Ko Epram sete ololi erpok.41Kamok-loli nanumawosnga tata se kamimok-lolir.” Ko nir arwerai tevi, “Aro, kemma sete namivi bipi ne sel te ejki! Atuako evi tata se kem, kem namivi natunweretunen!”

42 Ko Iesu owrai tevir, “Poro nga Atuapivi Tata se kami weretunen, ko kapmer-reni inu ko, suri nuplari ji Atua ko ngamevini ngel. Inu sete nuvini suri inubbong norrorrmien suk, ko ni ko worokoni inu. 43 Suri sev sete kamrongwosenanu nga mowrair? Erpok ko wor, surisete kami kamrongwos rragrrage nale suk.44 Kami kamivi se tata se kami, Demij! Komurrun nir nga marivi se tata se kamiko kamok-lolir. Ni erevji pini wowomujinibb, ko eplak etajer tevi malume. Kosete elik renge weretunen, suri weretunenejki renge ni. Daron nga mikrekris, ngokevijuri wor murrun nga ni ko, suri ni evibotgerisen, ko evi tata se botgerisen nir.45Suri nuwraweretunen tevi kami, ko nikokami sete kamosuri inu. 46 Isi renge kamiorongwos ma puwra tweni nga inu nulolinololien san? Ejki! Inu ma nomok-weraweretunen tetajer, suri sev sete kamosuriinu? 47 Mer nga mivi se Atua ornge nale se

Atua. Ko niko kami sete kamrunge nale seAtua, evi suri kami sete kamivi se Atua.”

Iesu ko Epram48 Meri Isrel nir arwera lweni tevi, arw-

era “Namweretun, namwera nik kuvi meriSameria, ko demij esisilvi nik!” 49 Ko Iesuowra lweni tevir, “Inu sete demij esisilvikte. Inu nuosuri Tata suk, ko kami setekamosuri inu. 50 Inu sete nupej nosröviense inu lweni, ejki. Ko San ko ma nikoni ko pia-lai nosrövien tevi inu, ko pia-wer suri lat nga puto suri renge kami.51 Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevikami, poro jinibb pisan putori totoni nalesuk, sete mia-lesi mijen nabong san.”

52 Meri Isrel nen nir arwera lweni tevini, “A! Re iok vajin, nama-rongwose erresnga nik demij esisilvim. Epram emij pa,ko propet nir armij pa, ko nik kuwra porosan putori totoni nale som, ko mernensete mia-lesi mijen! 53 Erpee? Nik kuleplingi wor tata se kem Epram nga mimij pa,ko propet nga marmij pa nir? Ko kuwrakupwera nik kuvi isi kele?”

54 Ko Iesu owra lweni tevir, “Poro inubosrosrövi lweni inu, ko evi nanu nawon.Ko ejki, Tata suk ko osrosrövi inu. Ni kokamok-wera evi Atua se kami. 55 Ko kamisete kamrongwose ni, inumanurongwose.Poro nga bowra sete nurongwose ni, kobevi jinibb ne gerisen pirpe kami. Ko ejki,nurongwose ni, ko nutori totoni nale sen.56Tata se kami Epram eir renge nga milesinabong suk, ko renge daron nga milesi e,eir lengleng.”

57 Meri Isrel nen nir arwera lweni tevini, “Nik ngok setewor siam evi ngavöl elim(50) wor, ko kulesi Epram erpese?” 58 Iesuowra lweni tevir, “Nuwretun nga nuwre-tun nuwrai tevi kami, inu ngel nulikwomuko pa osuw, mian ko Eprammia-iak.” 59Konir arevei nevöt arwera partuwe e. Ko Iesuotur tevi jinibb nir, ko evel rrurrngi livenrer, ko esil ivare renge Naim On, evini varee evel.

9Iesu ololi mer nga meten murrorr oklu

luwi1 Iesu otutur sopon ko elesi jinibb san

nga miak ko meten murrorr ko pa. 2 Kojinibb sen nir arsusi tevi ni, arwera “Jinibbnevisvisenien, isi ko ololi nololien, ololimiak ko meten murrorr? ni, rreknga tatasen rreknga tasu sen?”

Jon 9:3 131 Jon 9:333 Iesu owra lweni tevir, “Ngok sete evi

nololien se ni, rreknga tata sen ko tasu sen,ejki. Ngok evi nga puloli majingen se Atuapiplari ko rengen. 4 Nata mirin evi daronnga rraploli ko wor majingen se ni ngamukonik rengen. Daron nga nata pupongpivini, setemun san orongwos mun pulolimajingen san rengen. 5Erpe lelingen ngel,inu nulik iel ngatan, ko nuvi moron ne ielngatan.”

6 Daron nga muwrai mirpok, ko oltuvvan renge dan, ko ekiskisi nolton tevi dan,ko elai nolton nga mikiskisi tevi dan ngokko ebbölji rengemetemetrrorr. 7Ko owraitevi, “Kupan kupwirap renge nuwito neSaeloam (nga marieni mirpel, Okoni). Komernen osri sel evan ewirap vasenimeten,ko oklu luwi erres; ko olwi van sisen e.

8 Ko selen nir ko jinibb nga marok-lesipa ni ngametenmurrorr arwera “Sete merngamok-lik ngun-ngun nga le ngel?” 9Nirsopor arwera “Ewretun, mer nga le ngel”.Ko nir sopor nen arwera, “Ejki, ko morokerpe pini pa ni ko.” Ko ni owrai tevir, “Pe,inu nen le pa ngel!” 10Ko nir arsusi tevi ni,“Ia, ko metem oklu luwi erpese ko?”

11 Ko ni owrai tevir, “Jinibb san ngamarveruse nisen Iesu ekiskisi dan, ko elaidan ngok, ebbölji renge metek nuru koowrai tevik, ‘Kupan renge nuwito ne Silamko kupwirap.’ Ko mean mewirap ko nukluluwi.” 12 Ko nir arsusi tevi ni, “Ko nibenimernen?” Ko ni owra lweni tevir, “Iawo,sete nurongwose.”

Parasi nir armeteni suri renge nanu ngaIesu muloli nen

13 Arpitevi mer nga bonevismetenmur-rorr nen van ji Parasi nir. 14Renge nabongnga Iesu mikiskisi dan ngok ko mulolimetrrorr meten mirres luwi ngok e, evinabong on. 15 Ko Parasi nir arsusi tevini, arwera “Ko kuklu luwi erpese?” Ko niowrai tevir, “Ela dan, ebbölji renge meteknuru, ko nuwirap, ko nuklu luwi erres.”

16 Ko nir sopor renge Parasi arwera“Mernen sete evi jinibb se Atua ko, surisete otori nabong on.” Ko nir sopor nenkele arwera “Ko jinibb ne nololien san seteorongwos puloli nelesien ngamirpel san!”Ngok ololi nir nolor eru e. 17 Ko Parasinir arsusi kele tevi metrrorr, arwera “Erpenik, kumwerai ololi metem nuru orres. Konik kurrorrmi mernen evi isi ko?”

Ko metrrorr owrai tevir, “Evi propet kosan.”

18 Parasi nen nir sete arosuri nga merelevi metrrorr, ko oklu luwi kele. Artirivwore parverus tata sen ko tasu sen porini.19 Ko arsusi tevi nuru, “Merel evi natukamru nga miak ko meten murrorr? Kooklu luwi erpese le?”

20 Mernen tata sen nuru tasu sen or-wera “Ewretun nga ni evi natu komru,ko ewretun nga miak ko meten orrorrko pa. 21 Ko erpese nga muklu luwi,komru sete nomor-rongwose te ejki. Kosete nomor-rongwos kele mer nga mu-loli meten morkulu luwi. Kapsusi tevini, puwrai ko tevi kami. Etra ko pa,evter puwra suri nanu nga miplari jin.”22 Tata sen nuru tasu sen orwerai erpoksuri ormetutue meri Isrel nga marlelepnen nir. Suri arwerai jile pa nga porojinibb pisan puwra nga Iesu evi Mesaea, kongok puloli nir parla tweni mernen rengenaim gortien ser, pijkie rengen. 23 Nikomuloli nga tata sen ko tasu sen morwera“ni etra ko pa, sian evter kapsusi ni e.”

24 Ko arverus lweni kele mer nga metenmurrorr nga vini jir, ko arwerai tevi,“Nik kupsurövi Atua ko wor suri. Kemma namrongwose merel evi jinibb nenololien.” 25 Ko ni owra lweni tevir,“Sete nurongwose te, mernen pivi jinibbne nololien, rreknga ejki. Nanu sansankobbong nurongwose, nga metek murrorrko lelingen ngel nuklu luwi.” 26Nir arsusitevi ni, “Ololi erpese nik, ololi erpee ko kometem morkulu?” 27Ko ni owrai tevir, “E,nuwrai jile pa tevi kami, ko kami sete kam-murrarronge. Erpee? Kami kammerrenikaprunge kele? Kami kele kammerrenikapivi jinibb sen, rrek?”

28 Ko nir arsowri ni, ko arwerai tevi ni,“Nik kuvi jinibb sen, kem namivi jinibb seMoses! 29Kemnamrongwose Atua erij teviMoses. Ko morok, sete namrongwose evelngabe ko vini!”

30 Ko mer nga owrai lweni tevir, “O,nanu nga rramtaole le, kami sete kam-rongwose lat nga mivel e vini! Ko niololi metek orkulu luwi! 31 Kerr rram-rongwose, Atua sete orongwose pumur-raronge mer nga muloli nololien, orong-wos bbong mer nga mutori ni ko, ko mernga muloli nanu nga ni mimrrenir, ni koma pumurrarronge. 32 Mitipatun rengedaron nga Atuamuloli iel ngatan emijparilelingen ngel, setewor arunge jinibb sanololi mer nga miak kometenmurrorr okluluwi, ejki rres nawon. 33 Poro merel sete

Jon 9:34 132 Jon 10:22pivi se Atua, ko sete orongwose rragrragepuloli nanu pisan!” 34 Nir arwera lwenitevi, “Aro, nik kuak renge nololien, kokuloli nololien tetajer malum, ko kuwrakupvisviseni kem?” Ko arwirr tweni nirenge naim gortien ser.

Metrrorr renge norrorrmien35 Iesu ornge nga marwirr tweni mer-

nen renge naim gortien ser pa. Mian koeskai ko owrai tevi, “Nik kuosuri JinibbMawos?” 36 Ko ni owrai lweni tevi, “Nu-mal, isi ko, nga poro inu bosuri renge ni?”

37 Ko Iesu owra lweni tevi, owra “Nikkulesi jile pa mernen, mernen evi mer ngamirij tevim lelingen ngel.” 38 Ko mer ngaowra “Numal, nuosuri!” Ko ejipa vitan koolotoe.

39 Iesu owra “Inu nuvini iel ngatantweni nga bowra suri lat nga puto surirenge jinibb nga meten sete mukluklu,puklu luwi vajin, ko jinibb ngamarkulkuluparivi vajin metrrorr nir.”

40 Ko Parasi sopor artur tevi ie arungenga ni muwra nale ngok nir mirpok, ko ar-wera tevi, “Aro, kem kele namirpok, metekem orrorr?” 41 Iesu owrai tevir, “Poropiwretun mete kami purrorr, ko nololiense kami sete putoe. Ko suri kami kamwerakamkulkulu, ngok nololien se kami otoeko.”

10Nale rrongrrongvien ne mer nga mimet-

mete sipsip1 Iesu owra “Nuwretun nga nuwretun

nuwrai tevi kami, mer nga sete mikalirenge metali ne sipsip e ko misa tela na-worr, mernen evi jinibb venao ko. 2 Komer nga mikali renge metali e, ni evimer nga mok-metmete sipsip nir. 3 Komer nga mok-metmete metali ne sipsipetasi tevi, ko sipsip arongwose ni drrelan;ko ni orongwose piverus sisamis niser,ko owomue nir parivare. 4 Daron ngamiptevi twenir ivare, owowomue nir; kosipsip arvijuri ni, suri arongwose drrelan.5 Sete arongwose parvijuri jinibb minij;parwolue ko, suri sete arongwose drrelan.”6 Iesu owra nale rrongrrongvien ngel tevinir, ko sete arongwose isev ko muwraitevir.

Iesu evi jinibbmetmeten nga mirres pelak7 Iesu owrai kele tevir owra “Nuwretun

nga nuwretun nuwrai tevi kami, inu ngel

nuvi metali ne sipsip. 8 Jinibb nga mar-wowomue inu arivi jinibb venao kobbongnir. Ko sipsip sete arunge drrelar. 9 Inunuvimetali. Mer nga mikali ji inu e, ni pia-asi van re mauren; ko pia-lik pirres, pirpesipsip san nga sete nanu rrum san pulok-loksi, ko nanen sen owun saut temijpal.10 Jinibb venao evini bbong nga pivevnako, ko pirevji pini, ko pulokloksi petpeti.Inu ma nuvini nga belai mauren tevir ngaparla petpeti vajin.

11 “Inu nuvi jinibb metmeten nga mir-res. Jinibb metmeten nga mirres ela mau-ren sen tevi jinibb nir, emij surir. 12 Mernga marlingi bbong pimetmete sipsip ngaparwuli rengen, daron nga milesi gulirrum mivini, ko elngi kurtweni sipsip nirko owlu lingir. Ko guli rrum ean aji terterisopor, ko ojir arwolu sarrsarr. 13 Mer ngamok-metmete sipsip nga marwuli bbongren, ko muwlu lingir ngok; suri ni mivibbong mer nga marwuli bbong ren, koniko sete muwor surir. 14 Inu nuvi jinibbmetmeten nga mirres renge sipsip nir. Konurongwose sipsip suk nir, ko nir arong-wose inu. 15 Erpe Tata orongwose inu, koinu kele nurongwose Tata. Ko numarongnga bemij suri sipsip suk nir.

16 “Sipsip minij kele wor sopor ngamarivi suk, nga sete marivi ne laut ngel,belair vini rengen kele. Nir parunge dr-relak; parivi meling pisansan, ko jinibbmetmeten ser pisansan. 17 Tata suk em-rrenik suri numarong belngilngi maurensuk, bemij sere jinibb nir. Ko mian kobea-la lweni kele, bemaur luwi. 18 Setejinibb sanorongwos pila twenimauren sukjik, putor pinik. Inu kobbong numarongbemij. Derteren suk otoe nga belngilngimaurensuk bemij, ko derteren suk otoe nga belalweni kele mauren suk, bemaur luwi. NikoTata suk owrai tevik nga bololi pirpok.”

19 Renge muwrai mirpok ngok, meriIsrel ngamarlelep nir norrorrmien ser erue kele rengen. 20 Nir elep arwera “Demijesisilvi ko epapa nawone! Erpese kamikammurrarronge?” 21 Ko nir minij nennir arwera “Sete mer nga demij misisilviok-rij erpok, ejki. Demij orongwose pulolimetrrorr san puklu luwi kele?”

Meri Isrel nga marlelep nir arungasi Iesu22 Evi daron ne nanen san se meri Isrel

nir, nga marok-rrorrmi lweni Naim On se

Jon 10:23 133 Jon 11:15Atua nga marloli muon luwi bonevis. Na-nen ngel artori renge Jerusalem. Ko rengedaron nen evi daron ne melas. 23 Iesuotutur sopon renge naim san ngamutur rejeli Naim On, nga marveruse Naim Salsalse Solomon. 24 Ko meri Isrel nga marlelepnir arini jin, artur rrale ko arwerai tevi,“Pijpari seveling nga nik kopok-loli kemnabok-tiriv pirpel? Namtirivtiriv ko ejkirres nawon. Poro nga nik kuvi Mesaea,kupwerai momsawose tevi kem vajin!”

25 Ko Iesu owra lweni tevir, “Nuwrai patevi kami, ko sete kamosuri te. Ko majin-gen nga mololir renge nise Tata suk arijse inu. 26 Ko kami sete kamosuri, suri ngasete kamivi sipsip suk, erpe ngamowrai patevi kami. 27 Sipsip suk nir arunge drrelak;ko inu nurongwose nir, ko nir arvijurik.28 Inu nula mauren nga muto tuwi ngokvini tevir, nga nir setemun parmij kelenabong pisan. Ko sete san orongwosepiteseni twenir renge inu nevrek. 29 Tatasuk nga milair tevik, ni eterter asie jinibbpetpeti nir, ko sete san orongwos pitesenitwenir renge ni nevren. 30 Ko Tata suk koinu nomorivi sansan kobbong.”

31 Meri Isrel nen nir arla kele nevötarwera partuwe pini ni kele. 32 Ko Iesuowrai tevir, “Nuloli majingen elep ngamarres tevi kami nga Tata suk milair teviknga bololir. Ko renge majingen ngabe nenko nga kami kamwera kaptuwek rengen?”33 Ko meri Isrel nir arwera lweni tevi,“Renge majingen nga mirres sete nam-rongwos nabtuwem suri, ko suri kuwerlokloksi Atua ko. Suri nik kuvi bbongjinibb, ko kumtur imare ko kumloli lweninik lweni kumsorsan tevi Atua!”

34 Ko Iesu owra lweni tevir, “Sete arulirenge Naul On owra ‘Kami kamirpe Atua’?35Kerr rramrongwos nanu ngaNaul On muli surir, ewretun tetajer ko patuwi ngok vini. Ngok niko nir ngel ngaAtua mila nale sen van jir, Atua everusenir ‘Atua’. 36 Ko inu ma nulep asi nir ngokko. Ko Tata osusture inu, ko okonik viniiel ngatan. Ko erpese kami kamwera inunuwer lokloksi Atua suri nga mowra inunuvi Atua Natun? 37 Poro sete nomok-lolimajingen se Tata suk nir, ko erres kob-bong, sete kaposuri inu. 38Ko poro bololirwor, ko pesveni poro sete kaposuri inu surinale suk, ko kaposurima inu surimajingensuk nir, nga puloli kami kaprongwose. Kokaplesi wose nga Tata suk elik renge inu,ko inu nulik renge Tata suk.”

39 Vesan kele arloli lesi kele nga parrultotoni; ko evel easi renge nevrer, evellingir. 40 Evel luwi kele van renge devjenuwi seser ne Jortan e, renge lat nga JonBaptaes mipaptaes womue ni rengen, koelik ie. 41 Jinibb elep arini jin, ko arwera“Ewretun, Jon Baptaes sete ololi nelesiente ejki, ko nanu jile nga ma Jon Baptaesmuspe surir renge merel arweretun.” 42Kojinibb elep lengleng arosuri ni renge ie.

11Mijen se Lasros

1 Meri Betani san, nisen Lasros, emsi.Betani evi ngaim seMerri ko tuwanMarta.2 Merri ngel evi vin nga vitunen ko mia-jivi senta nga mapun mirres renge belaIesu ko mia-tewasi jomro batun e. Vinelko tuwan Lasros mimsi nen. 3Ngok nesenniaken ngel ko nuru orla nale ngel van jiIesu, “Numal, selem nga kumrreni milepemsi.”

4 Daron nga Iesu murnge e ko owra“Mesien se Lasros ngok sete evi ne mijen,ko evi ma nosrövien se Atua, nga puloliparsurövi inu Atua natun mawos rengen.”5 Iesu emrreni lenglenge Marta ko tasinMerri ko Lasros. 6 Ko daron nga murngenga Lasros mimsi, ko elik malum lat nennga milik nen e nabong eru kele wor orasi.7 Vitunen renge ngel ko owrai tevi jinibbsen nir “Kerr pulwi kele van renge Jutia e.”

8 Ko jinibb sen arwerai tevi, “Ai, jinibbnevisvisenien, seveling nga kobbong meriIsrel nir nga marlik Jutia arwera par-tuwem, ko erpese kuwra kupan kele ieko?”

9 Iesu owra “Erpese, sete mete nial es-ngavöl drromon eru renge nabong san?Ko poro jinibb pisan pivel renge natamirin, sete orongwos pijilaklak, suri elesimoron ne iel ngatan. 10 Ko poro pivelrenge nemalik, ko ngok pijilaklak ko, surimoron ejki ji ni.” 11 Iesu owra nanu ngelnir, mian ko vitunen owra “Sele kerr Las-ros ematur, ko inu bean bownitweni pimra renge meturen sen.” 12 Ngokjinibb sen nir arwerai tevi, “Numal, poropimatur ko pirres luwi kobbong.” 13 Ngamirij mirpok, ko Iesu ospe mijen se Las-ros; ko nir arrorrmi rreknga owra emit-matur rres kobbong, omosi. 14 Ko Iesuowra momsawos vajine limjer tevir, “Las-ros emij pa. 15 Ko inu nuir nga sete meliktevi ni ie, suri kaplesi vajin nanunga pirres

Jon 11:16 134 Jon 11:49san renge kami, nga puloli kami kaposuri.Kerr pian lat nga marlingi e.” 16 Ko Tomasnga marveruse melew owrai tevi jinibb seIesu nga ngok nen e nir, “Pesveni, kerr kelerrapvijuri ma, rrapan rrapmij rrapvesaneko pa tevi.”

Iesu evi batu meraien ko batu mauren17 Daron nga Iesu mian vajin, ko elesi

nga artevni Lasros nabong ivij pa arasiosuw. 18 Betani oto mori bbong Jerusalemsopon, erpe pirpe kilometa itul bbong so-pon, 19ko niko meri Isrel elep arini jiMartako Merri nga parla nale molmol tevi nurusuri renge mijen se tuwa nuru.

20 Daron nga Marta murnge nga mar-wera nga Iesu mivini, ko evel ore rengesel. Ko Merri elik jer renge naim. 21Martaowrai tevi Iesu, “Numal, poro ma kuplikbbong iel, ko tuwa komru sete mia-mijwelili, pijki ko. 22 Ko nurongwos maelelingen ngel, poro kupngoni isev tamasan tevi Atua, ko Atua pilai ko wor tevinik.” 23Ko Iesu owrai tevi, “Tuwampimaurluwi kele kobbong.” 24 Ko Marta owraitevi, “Nurongwose nga pia-maur luwi kelerenge nabong nga vitunen nga Atua pulolijinibb nir parmaur luwi.”

25 Ko Iesu owrai tevi nesevin, “Inu nuvibatun ne mauren. Mer nga muosuri inu,poro pimij, ko pia-maur luwi kele ko wor.26 Ko isi nga mimaur ko muosuri inu, seteorongwos pimij rragrrag pijpari tuwi ngokvini. Kuosuri renge iok?” 27Nesevin owralweni tevi, “O-o, Numal, nuosuri nga nikkuvi Mesaea, Atua natun mawos, ni ngapropet nga tuwi nir arok-wera pia-vinirenge iel ngatan.”

Iesu eting28 Daron nga vinnen muwrai jile mir-

pel ngel, ko evel evan everus silvenibbong tasin Merri, ko owrai tevi, “Jinibbnevisvisenien le ngel osusi nik.” 29 Daronnga Merri murnge, ko emra ngavilvil evanji Iesu. 30 Iesu setewor evini renge ngaim,ejki wor. Elik malum renge lat nga Martamian jin ren. 31 Meri Isrel nir nga marlanale molmol tevi Merri renge naim mar-lesi nga Merri mimra kasi mivel, ko arvi-juri suri. Arrorrmi rreknga nesevin pianrenge dubb, piting ie.

32 Merri evini renge lat nen nga Iesumilik e. Ko elesi ko ejipa van ngatanosusweni non renge bela Iesu, ko owraitevi, “Wurru, Numal, poro kuplik iel, kotuwak sete mia-mij ko te ejki.” 33 Daron

nga Iesu milesi nesevin miting, ko meri Is-rel nir nga marpitevi nesevin marting, koengavsi, ornge lenglenge esij renge nolon,erpe piap nawone.

34 Ko osusi tevir, “Nibeni lat ngakamtevni e?” Ko arwerai tevi, “Kupini tanumal, kuplesi.” 35 Iesu eting. 36 Meri Isrelarwera “Ai, emrreni lenglenge mamorok.”37 Ko nir sopor nen arwera “Ai, merelololi metrrorr meter markulu bonevis. Er-pese sete orongwos puloli morok kele setepimij?”

Lasros emaur luwi38 Vesan kele Iesu engavsi, ornge

lengleng esij. Ko evan renge dubb. Evibereng, ko aritini nevöt nga milep oto oremetali nen. 39 Iesu owra “Kapitini tweninevöt.” Ko Marta, joji mer nga mimij nen,owra lweni tevi “O, ejki, Numal, lelingenngel opo le pa, suri bongin ivij le pa osuw!”

40 Ko Iesu owrai tevi nesevin, “Setenuwrai tevim nga poro kuposuri ko kupa-lesi nosrövien se Atua?” 41 Ko nir ar-itini tweni nevöt nen. Ko Iesu elengraji meten oklu imare, ko owra “Tata,nuwra erres tevi nik nga komok-runge inu.42Nurongwose nga nik kurnge inu tetajer,ko nuwra nanu ngel suri lartul nga marturngel nir, nga puloli parosuri inu nga nikkumkoni inu.”

43Muwrai jilemirpel, ko everus temijpalvan mare, owra “Lasros, kupivare!” 44 Komernen nga mimij pa eivare vini. Konevren nuru ko belan nuru, kalek nemijennga marnube e arto malum rer; ko sunsunngamarkai renge non artomalum rengen.Ko Iesu owra “Kaptelasi twenir ren.”

Jinibb nga marlelep renge meri Isrel arlolinale ne nga parevji Iesu

45 Meri Isrel elep nga marini marlesiMerri arlesi sev nga Iesumuloli, ko arosurini. 46 Ko nir sopon nen nir arluwi ko aranji Parasi nir ko arsupe suri nanu nga Iesumulolir tevir. 47 Ko Parasi nir ko batujinibb ne sulsulen nir arkorti tevi gortienngamilep se meri Isrel nir ko arwera “Kerrpuloli pirpese? Merel ololi nelesien ngamarlelep nir. 48 Poro rraplinglingi pulolisel ngok, ko jinibb jijle nir tarosuri ni;ko meri Rom nir nga marrul totoni kerrtarlesi tisij ko tartingtinge Naim On sekerr, ko tarlokloksi jinibb se kerr jijle nir.”

49 San renge nir nisen Kaeapas; ni evibatu jinibb ne sulsulen nir renge sia nen.

Jon 11:50 135 Jon 12:20Owra “Kami sete kamrongwos rragrragenanu san. 50 Sete kamrongwose nga evinanu nga mirres nga jinibb pisansan pimijsuri delung, pia-la wani jinibb jijle nir ngamoro parmij?” 51Errlenge sev ngamuwraingok, ko erij wor nale se Atua, suri evibatu jinibb ne sulsulen ko renge sia nen: niowra tweni nga Iesu pimij suri meri Isrelnir. 52 Ko sete nir kis kobbong, ko pia-la lweni kele wor jinibb jijle se Atua ngamarivel sarrsarr nir.

53 Renge nabong nen meri Isrel ngamartori derteren renge nir arloli nale ngaparevji pini Iesu rengen. 54 Ololi Iesusetemun evel limjer renge Jutia, evel lingiie ko evan renge ngaimngawelili e san nganisen Eprem, morie lolo merwer. Ko eliktevi jinibb sen nir ie.

Otomori daron ne nanen ne asien55 Nanen ne asien se meri Isrel nir oto

mori. Ko jinibb elep arivel aran rengeJerusalem, arwera partaur parwokwok jiletera daron ne nanen ne asien. 56Ko daronnga marini renge Jerusalem, ko arkulkulupej Iesu ko arwerwera lululwenir e, “Kam-rrorrmi erpese? Pivini ko renge nanenne asien, rreknga sete orongwos pivini?”57 Batu jinibb ne sulsulen nir ko Parasi nirarwerai pa tevi jinibb nir arwera poro sanpilesi Iesu lat nga milik e, ko puwrai tevirparongwose, ko paran parevei.

12Iesu everus renge Betani

1 Nanen ne asien nabong ouwon ojponmalum, ko Iesu olwi kele vini renge Betanie renge lat nga Lasros, nga ni muloli mi-maur luwi kele renge mijen, lat nga milike. 2 Renge ie artabbu nurre Iesu. Martaetabbu, ko Lasros evi san renge nir ngamaraan tevi Iesu. 3 Mian ko Merri elabotel nga milep san ne senta nga mapunmirres pelak nga nowlin milep temijpalnga marloli e nart, ko ejvi petpeti rengebela Iesu nuru, ko etwasi e jomro batun.Ko loloim owun saute mapu senta nen.4 Jutas ne Iskariot, nga mian ko vitunenpia-tekaikerasi Iesu, owra 5 “Erpese kumlokloksisenta nga mapun mirres ngok? Poro kup-wulwule ko nevöt nen pivi pungut pivatul(300) kis ko, ko orongwos rraplai tevi beresnir.” 6Owrai erpel sete suri orrorrmi beresko nir, ko suri evi jinibb ne venao. Ko ni

oksolo narr ser, ko ok-sesaroe nevöt ngamuto renge nolon.

7 Ko Iesu owrai tevi “Kuplinglingi ne-sevin pisan, kuplinglingi puloli metmetetera nga partevnik. 8 Beres ngok nir parliktetajer ko pa tevi kami, ko inu ma setenuma-lik tetajer tevi kami.”

Jinibb nga marlelep renge meri Isrel nirarloli nale nga parevji pini Lasros

9 Delung jinibb nga milep ne meri Isrelnir arunge nga Iesu elik renge Betani, koartutur van, sete suri kis Iesu, ko surikele wor Lasros nga Iesu muloli mimaurluwi renge mijen. 10 Ko niko batu jinibbne sulsulen nir arloli nale ne Lasros ngaparevji pini kele. 11Suri nga meri Isrel eleparlesi nga Iesu muloli Lasros mimaur luwi,ko arlingi kurtweni merwomu ser nir, koarosuri Iesu vajin.

Iesu evan renge Jerusalem ko jinibb ar-surövi ni

12 Renge nabong minij nen vajin melingjinibb nga milep nga marini renge nanenne asien arunge nga Iesu mivel vini pivinirenge Jerusalem. 13 Ko arvasi rengsi nininir ko arivel aran artur ore, ko arkail ar-wera “Rrapsurövi Atua! Atua pirij pirressuri ni nga mivini renge nise Iova, Numalse meri Isrel nir!”

14 Ko Iesu elesi natu dongki san koesakel ren, erpe nga maruli renge NaulOn: 15 ‘Kami jinibb ne Saeon nir, setekapmetutu. Kaplesi Numal se kami evini,esakel renge natu dongki.’ 16 Jinibb sennir sete arongwos wowomue nanu ngelnir; mian ko vitunen vajin daron nga Iesumutur imare luwi renge mijen mian rengemelrin mila nosrövien sen, ko ngok ara-rrorrmi sweri vajine nga aruli nanu ngelnir suri ni renge Naul On, nga jinibb nirparloli nanu ngel nir tevi ni.

17 Lartul nga marpitevi ni renge daronngamiverus komuloli Lasrosmutur imareluwi rengemijen renge dubb arij suri nanunga Iesu muloli miplari nen. 18Nanu ngokko muloli delung elep kele wor aran jinrengen, suri nga marunge nelesien nennga muloli. 19 Ko Parasi nir arwerwerailululweni tevir, “Kaplesi, setemun rram-rongwos rraploli mun nanu pisan, surijinibb jijle arvijuri pa ni.”

Meri Gris sopor arpej Iesu20 Jinibb nga maran renge nanen ne

asien renge Jerusalem, renge livö rer, meri

Jon 12:21 136 Jon 12:50

Gris sopor aran kele nga parlot. 21 Lartulnen arini ji Pilip, meri Betsaeta neGalili, koarwerai tevi “E merel, nammerreni nablesiIesu.” 22 Pilip ean owrai tevi Antru, koAntru nuru vajin Pilip oran orwerai teviIesu.

23 Ko Iesu owra lweni tevir, “Lelingenngel mete nial nen mawos evini nga par-surövi inu Jinibb Mawos. 24Nuwretun nganuwretunnuwrai tevi kami, Porowene naisete pukur pivitan ngatan renge dan, kongok esansan bbölbböl malum. Ko poropukur ko wor, pivitan ngatan renge dan,pietiv ko pimaur kele, ko ngok ko pia-lawenen pilep ko vajin. 25 Mer ngamimrrenimauren sen iel ngatan putor jabble; komer nga ma sete mimrreni mauren sen ielngatan, pia-tori tajere van renge maurenngamuto tuwi ngok vini. 26Poro jinibb sanpimrreni pimajing suk, ko pivijuri surikko wor. Ngabe nga belik e, jinibb sukkele pilik tevik ie. Ko poro nga jinibb sanpimajing suk, Tata suk pia-susi van mare.”

Iesu owra suri mijen sen27 Iesu owra “Lelingen ngel nolok ornge

esij temijpal, ko bowra pirpese? Bowra,‘Tata, kupla twenik renge mijen ngel?’Ejki, sete nurongwos bowra pirpok, surinanu mawos ngel ko mevini tweni rengeiel ngatan. 28 Ko bowra ma ‘Tata, kuploliisev tama san nga pususi nik nisem vanmare.’ ” Ko drrelan san evel renge melrinvini owra “Nususi pa evan mare osuw, kobosusi kele wor pian mare pivesan.”

29 Delung nga martur ie marunge koarwera “Belver ko san”, ko nir sopor nenarwera “Ejki, anglo ko san erij tevi.” 30 KoIesu owra lweni tevi delung nga martur ie,“Drrelan ngel sete evini suri inu, ko evinisuri kami kaprunge. 31 Lelingen ngel evidaron nga Atua puwra suri lat nga putosuri tevi jinibb nir, ko pusor tweni demij,numal ne iel ngatan. 32 Ko inu daron ngaparsusik imare ko bervei jinibb jijle parinijik.” 33 Owra nale ngel, eviseni sev mijennga ni pimij rengen.

34 Delung arwera lweni tevi, “Kem nam-runge renge nale nesesreien, owraMesaeapilik tuwi ngok vini. Ko nik kuwra erpeseko nga kumwerai mirpok ngok, ‘Parsusiwor jinibb mawos ko mare’? Ko isi kojinibb mawos ngok?” 35 Ko Iesu owraitevir, “Moron ngel piptevi kami beblenkele ma, ko sete mia-periv te. Daron ngamoron ngel mimor e, ko kapiel ko wor

rengen, nemalik tia-malik tevtevni kami.Suri ni ngamivel rengenemalik errleng latnga pian e. 36 Daron nga moron miptevikami, ko ngok kaposuri moron, nga pulolikami kapivi jinibb ne moron.” Iesu owrajile nanu ngel nir ko evel teptepe nir, seteparlesi.

37 Ewretun ni ololi nelesien elep temij-pal renge nor arlesi, ko sete arosuri ni te,ejki. 38Osorsan tevi nale nga propet Aeseamuwrai tuwi, owra ‘Numal, isi osuri nanunga namwerair, isi elesi wose derterensom nga kumviseni?’ 39 Erpe nga ngokko, sete arongwos parosuri. Suri Aeseaowrai kele vesan, owra 40 ‘Lartul ngok nirbatur eterter erpe nevöt. Ko niko Atuaololi meter arrorr, ko ololi nolor arterter.Suri arwera “Ai, rratlesi renge mete kerr!Rratrongwose renge norrorrmien se kerr!Rratrieni lweni kerr vini jin vajin ko nituloli kerr rrata-maur luwi!” ’ 41 Aeseaowrai nanu ngel nir, suri elesi nosröviense Iesu, ko niko muspe suri ni.

42 Ko ewretun, meri Isrel elep arosuriIesu, ko nir elep nga marlelep rer arosurikele. Ko suri armetutu Parasi nir, ko setearwerai tweni ni te ejki. Suri armetutu tar-wirr twenir renge naim gortien ser. 43 Suriarmerreni nga jinibb parsurövir easi rengenga Atua pusrövir.

Iesu evi mauren ne iel ngatan44 Iesu ekail ko owra tweni “Mer nga

muosuri inu, sete osuri inu kis ko, ko osurimer nga mukonik kele. 45 Jinibb si ngamilesi inu, ngok elesi pa mer nga mukoniinu ko osuw. 46 Inu nuvi moron ne ielngatan. Mer nga muosuri inu sete orong-wos pilik renge nemalik. 47 Poro jinibbpisan purnge nale suk, ko sete puosuri te,inu sete numa-wera suri lat nga puto surire mernen. Suri sete nuvini tweni bololipirpok iel ngatan, nuvini tweni nga belamauren tevi jinibb nir. 48 Isi nga mungasiinu, ko sete muosuri nale suk nga mowrai,san nga pia-wera suri lat nga puto suri remernen otoe.

“Nale suk nga mowrai niko pia-werasuri lat nga puto suri re mernen rengenabong nga vitunen. 49 Inu sete nuwranawon nanu san. Tata suk nga mukonikko wor owrai tevik nale nesesreien sevnga inu bea-werair ko bospe surir. 50 Konurongwose nale nesesreien sen evi mau-ren nga muto tuwi ngok vini. Ko niko nale

Jon 13:1 137 Jon 13:31suk nga mowrair, nuwrai osorsan tevi ngaTata suk muwrai tevi inu.”

13Iesu errawe bela jinibb sen nir

1 Evi nabong nga muwomu nen, mianko mevinen vajin pivi nabong ne nanenne asien. Ko Iesu orongwose nga metenial sen evini nga pivel lingi iel ngatan,pulwi van ji Tata sen e. Ni tetajer emrrenijinibb nga marivi sen renge iel ngatan, koemrrenir ejpari bongsin jer.

2 Iesu eptevi jinibb sen nir renge nanen.Ko Demij elngi womupae renge nolo Jutas,Saemon ne Iskariot natun, nga ni pitkaikerasi Iesu. 3 Iesu orongwose nga Tata elananu petpeti nir elngir renge nevren, koni orongwose nga ni evel ji Atua vini, kopulwi kele ko wor van ji Atua e. 4 Ko niemra renge nanen, ko ori tweni sunsunsen ejingteni oto, ko ela tawol, etatuwerenge bin. 5 Ko ela nuwi ejvi van rengenarov, ko etipatun errawe bela jinibb sennir, ko ela tawol nga mitatuwe ko etwasire. 6Mian ko evini vajin ji Saemon Pita. KoPita owrai tevi “Numal, sete omomsawosnga nik kuprrawe inu belak!”

7 Iesu owra lweni tevi, “Sev nga mololisete kuma-rongwose lelingen ngel, vi-tunen ko wor ko kupa-rongwose.” 8 Pitaowra lweni tevi “Ejki rres nawon! Setekuma-rrawe belak nabong san.” Iesu owraitevi “Poro sete berrawe belam, ko nik setekuma-ivi jinibb suk.”

9 Ko Saemon Pita otur imare owrai tevi,“O, Numal, poro pirpok ko sete belak kisnuru, ko nevrek nuru ko batuk kele!”10 Iesu owrai tevi “Ejki, mer nga milalos jilelelingen ngel sete orongwos pulwi pilalosluwi kele, belan kis kobbong nuru; koni owokwok petpeti ko pa. Kami kam-wokwok; ko sete kami jile kamwokwok.”11 Suri orongwos womue pa nga isi pia-tekai kerasi ni, ko niko muloli nga mutuwnale ngok, “sete kami jijle kamwokwok”.

12 Vitunen renge mirrawe jile belar,ko ela lweni sunsun sen ko ori lweni,musuw ko esakel luwi renge milngen. Koowrai tevir, “Kamrongwose sev ngamololitevi kami? 13 Kami kamveruse inu JinibbNevisvisenien ko Numal. Kami kamweraimomsawose inu ko, 14 inu nuvi Numal kojinibb nevisvisenien se kami. Ko ngok,kami kele kaploli nolo kami pian ngatan,ko kaploli pirpok, kaprrarrawe bela kami

lululweni nir. 15 Inu nuloli rrongrrongvitevi kami ko lat nga kaploli suri e. Niko,kami kaploli pirpe nga mololi tevi kamingok ko. 16 Nuwretun nga nuwretunnuwrai tevi kami, jinibb ne majingen seteean mare lingi numal sen, ko erpok kelejinibb nga markoni sete ean mare lingi ninga mukoni. 17 Poro kaprongwose nanungel, ko neiren renge kami poro kaploli.

18 “Sete nuwra kami jijle ngok ko.Nurongwose nir nga motobbtobbuer. KoNaul On pivini piplari weretunen ko wor,nga muwra ‘Mer nga murro nanen nur-ruk pirieni ko pitre kele inu.’ 19 Nuwrawowomue le ngel tevi kami, vitunen kopia-pelari; ko poro pia-pelari, ko kamikapa-osuri vajin nga inu nuvi mernen.20 Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevikami, isi nga mitkai nir san renge nir ngamokoni ngel van re naim sen, ngok etkakele pa inu ko. Ko isi nga mitkai inu, ngoketkai kele pa ni nga mukoni inu ko.”

Iesu ospe suri mijen sen21 Daron nga Iesu muwra nanu ngel e

ko ornge lenglenge esij ko owrai tevir,“Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevikami, san renge kami pia-tekai kerasi inu.”22 Jinibb sen nir armetmetenir e, arrelengeowra nir si nen ko. 23 San renge jinibbsen, ni nga Iesumimrreni, elik mori bbongIesu, elik lilji. 24 Ko Saemon Pita olongwisbbong tevi, owra “Kupsusi ta tevi ni, isi komuwrai ngok.”

25 Ngok mernen oruj mori van jin koosusi tevi, owra “Numal, isi ko mernen?”

26 Ko Iesu owrai tevi, “Mer nga bea-rrurrngoni niv ko bea-lai tevi. Ni ko evimernen.” Ko ela bebje niv ko orrurrn-goni renge sup ko elai vajin tevi Jutas,Saemon ne Iskariot natun. 27 Daron ngaJutas moka-la niv e, ko Demij kele es-ilvi vajin. Ko Iesu owrai tevi “Sev ngakumwera kuploli ngok, kuploli pingavil.”28 Nir nga marlik renge nanen, nir sansete orongwose rragrrag suri sev nga Iesumuwrai mirpel tevi. 29 Arrorrmi rrekngasuri nga Jutas moksa narr ne nevöt, koniko Iesu muwrai tevi pian puwli sev ngamarmerreni renge nanen, rreknga pianpila nevöt tevi beres nir. 30 Ko Jutas elajile niv ko esil ivare evel. Natopong ko paosuw.

31 Jutas ean pa vare ko osuw, ko Iesuowra “Lelingen ngel evi daron nga par-surövi inu Jinibb Mawos, ko renge inu

Jon 13:32 138 Jon 14:23bosrövi Atua. 32 Poro nosrövien se Atuapiplari renge inu, ko Atua kele puloli nos-rövien se inu kele piplari luwi kele ji inu,ko puloli pirpok pivesane. 33 Nanwarrengsuk nir, sete numa-lik tevi kami mia-perivmun. Sete pipriv mun mian ko kapa-pejinu; ko erpe mowrai pa tevi merwomuse kerr meri Isrel nir, ko lelingen ngelnuwrai le vajin tevi kami: Lat nga beane kami sete kamrongwos kapini rengen.34 Lelingen ngel bela nale nesesreien ngamimerr tevi kami, ngel: Kami kapmer-rmerreni kami. Pirpe nga inu memrrenikami, kami kele kaploli pirpok, kapmer-rmerreni kami. 35Poro kami kapmerrmer-reni kami, ko ngok jinibb jijle parongwoseko nga kami kamivi jinibb suk nir.”

36 Saemon Pita osusi tevi ni, “Kupanngabe ko Numal?”

Iesu owra lweni tevi ni, “Lat nga beane, lelingen ngel setete kurongwose kupvi-jurik rengen; ko kupa-vijurik vitunen va-jin.”

37 Pita owrai tevi, “Numal, suri sevsetete nurongwos bevijurim lelingenngel? Numarong lweni inu nga bemijsurim.”

38 Iesu owra lweni tevi, owra “Ia, nikkuwretun ko wor, nik kumarong nga kup-mij surik? Inu bowra weretunen vajintevim. Nato setewor pukokrout ko wor konik kupvilvil orek pivatul, kupwera setekurongwose inu.”

14Iesu evi sel nga pian ji Tata

1 Ko Iesu owrai tevir, “Sete kaploli nolokami parkarkar; kaposuri Atua ko inu kele.2 Renge naim se Tata, loloim nen ngamarkel ototi rengen owun saut. Poro setepirpok, sete numa-werai le ngel tevi kami:Bean bololi lilane lat nga kami. 3 Beanbololi lilane jile pusuw, ko bolwi kele vinibetkai kami, kaplik tevik renge lat ngamelik e. 4 Ko kami kamrongwose sel nennga bean e.”

5 Tomas owrai tevi “Numal, setenamrongwose te lat nga kupan e, kemnabrongwose sel nen pirpese?”

6 Ko Iesu owrai lweni tevi, “Inu nuvibatu sel, ko nuvi batu weretunen, ko nuvibatu mauren. Sete san orongwos piasinawon van ji Tata ejki, pikali wor ji inu eko. 7 Poro kaprongwose inu, ko kaprong-wose kele Tata suk. Kamlesi pa ni osuw,

ko lelingenok kamrongwose ni.” 8 Pilipowrai tevi owra “Numal, kupviseni ta Tatasom tevi kem, nga puloli kem nabrongwosalje vajin.” 9 Iesu owrai tevi, “E, nuptevikami bonevis le wor, ko ejki malum wor,kurrleng malume inu Pilip? Mer ngamilesi inu, ngok elesi pa Tata suk ko, kosuri sev nga kumwera “Kupviseni ta Tatasom tevi kem”? 10 Sete kuosuri nga inurenge Tata suk ko Tata suk renge inu?Nale nga mowrair tevi kami, sete nuwrairrenge derteren suk. Tata suk ko wor ngamilik renge inu ololi majingen sen nir.11 Kaposuri inu nga inu renge Tata sukko Tata suk renge inu. Ko poro kaplesipiterter nga kaposuri iok, ko kaprrorrmimajingen nga mololir, ko kapa-osuri kovajin. 12 Nuwretun nga nuwretun nuwraitevi kami, mer nga muosuri inu pia-lolimajingen nga mololir, ko pia-loli nga wormarlelep nen jerjer, suri inu bolwi vanji Tata suk e. 13 Poro kapngoni isev sanrenge inu nisek, ko bea-loli ko, nga pulolinosrövien se Tata suk pia-viseni rrurrngirenge Natun. 14 Nanu jijle ngok nir, porokapngoni renge inu nisek, ko ngok bea-lolir ko.”

Rijrijen ne Nemin On15 “Poro kapmerreni inu, ko kaptori

lilane nale nesesreien suk nir. 16 Ko inubea-ngoni tevi Tata nga ni pia-koni NeminOn vajin vini nga pok-wilwil se kami, kopia-tekai kami tuwi ngok vini. 17 Ni eviNemin ne weretunen, ko sete jinibb neiel ngatan arongwos parlai ni, suri setearlesi ko sete arlesi wos kele e. Ko kamima kamrongwose ni, suri elik livö rengekami, ko pilik renge kami tetajer. 18 Setetebelinglingi kami kapsan te ejki, bolwi kelevini ji kami. 19 Sete ngasu te, ko jinibb neiel ngatan ngel nir setemun parlesik. Kokamima kaplesik; ko suri numaur, ko kamikele kapa-maur. 20 Renge nabong nen,kami kaprongwose nga inu renge Tata, kokami renge inu, ko inu kele renge kami.

21 “Mer nga mutori lilane nale neses-reien suk nir ko muosurir, ni evi mer ngamimrreni inu. Ko mer nga mimrreni inu,Tata suk pimrreni ni; ko inu kele bemrrenini, ko inu bea-viseni inu tevi ni.”

22 Jutas (sete Jutas ne Iskariot) owraitevi ni, “Numal, kuploli pirpese ngakupviseni nik lweni tevi kem, ko sete tevijinibb ne iel ngatan jijle nir?” 23 Iesu owralweni tevi, “Poro nga jinibb san pimrreni

Jon 14:24 139 Jon 15:20inu, ko ngok ni pia-tori lilane nale suk.Ko Tata suk pia-merreni ni, ko noborinijin, ko noborloli liken se komru tevi ni.24 Mer nga sete mimrreni inu sete otoritotoni nale nesesreien suk nir. Nale ngakamrunge ngok nir sete arivi suk, arivi seTata suk nga mukoni inu. 25 Daron ngelnga melik tevi kami malum e, ko nuwrananu ngel nir tevi kami. 26Nemin nga pok-wilwil se kami, Nemin On nga Tata pia-koni renge inu nisek, pia-visviseni kamie nanu jijle, puloli kami kaprrorrmi swerilweni nanu nga mowrair pa tevi kami.

27 “Demat nga milep le melai tevi kami,evi inu demat suk. Sete demat suk osorsantevi demat ne iel ngatan. Sete kaprongkarkare te, puloli nolo kami pisij, pijki, kosete kapmetutu te. 28 Kamrunge nuwraitevi kami le ngel, ‘Inu bolwi le pa, ko bevinikele bbong ji kami ko.’ Poro kapmerrenikko kapir kobbong, suri nga bean ji Tata.Suri ni elep asi wore inu. 29 Inu nuwraiwowomue nanu ngel le nir tevi kami, mianko vitunen para-pelari. Ko daron ngapara-pelari e, ko kami kapa-osuri vajin.

30 “Sete numa-rij periv tevi kami. SuriDemij, numal ne iel ngatan, otomoripivini. Derteren sen ejki rres nawonerenge inu. 31 Ko inu nuloli surie erpe worTata ko muwrai tevik, puloli nga jinibb neiel ngatan parongwose nga inu numrreniTata. Kapmera, kerr pivel vajin.”

15Iesu evi batu grep weretunen

1 “Inu nuvi batu grep weretunen, koTata suk evi mer nga mimetmete. 2 Koseken jijle nir nga renge inu nga setemarwen nen nir, oktevei tutwenir arjikie.Ko okvasi vaseni seken nga marwen nennir, ko ngok puloli sete parmelmelngir,ko parejal sisamis ma pirres, ko parwenlengleng. 3 Ko ololi vaseni kami kamwok-wok ko pa osuw renge nale nga mowrairtevi kami ngel nir. 4 Ko kami kaplik rengeinu, ko inu belik renge kami. Erpe sekensete orongwose pisan piwen, orongwosbbonge piwen ko renge nga poro pijipjiptimalum renge durun. Ko ngok erpokko renge kami, sete kamrongwos kapwenporo sete kaplik renge inu.

5 “Inu nuvi batun, ko kami kamivi sekennir. Si nga milik renge inu, ko inu rengeni, pia-wen temijpal kele wor. Suri setekamrongwos kaploli rragrrage nanu pisan

poro nga inu bejkie kami. 6Poro nga jinibbpisan sete pilik renge inu, parwirr tweniko wor erpe seken, ko pukurkur. Ko arserkortoni seken ngok nir ko arwirr tweninir van renge nabb, ko arin. 7 Ko poronga kaplik renge inu, ko nale suk putorenge kami, ko ngok ko poro nga kapngonisev nga kammerrenir, ko kaplair ko. 8 Kojinibb pilep parsurövi Atua Tata suk, surikapla temijpale wenen. Ko renge sel ngelko, kami kapivi jinibb suk nir. 9 ErpeTata suk emrreni temijpale inu, ko inunumrreni kami; niko kami kaplik rengeinu merrenien suk malum. 10 Poro ngakami kaptor lilane nale nesesreien suk nir,ko niko kaplik renge merrenien suk, pirpenga inu motori lilane nale nesesreien seTata suk nir, ko melik renge merreniensen.

11 “Inu nuwrai nanu ngel nir tevi kaminga puloli neiren suk puto renge kami. Kongok puloli kami neiren se kami puwunsaut. 12Ngel evi nale nesesreien suk: Kamikapmerrmerreni lululweni kami, pirpenga inu memrreni kami. 13 Merreniennga milep temijpal nga jinibb puloli teviselen nir, evi nga pilngilngi mauren sen,pimij pisrer. 14 Kami kamivi selek, poronga kaploli sev nir nga mowrair tevi kami.15 Inu setemun beveruse kami ‘jinibb nemajingen’. Suri jinibb ne majingen seteorongwose sev ko nga numal sen muloli.Inu beverus vajine kami ‘selek nir’. Surinuwra nanu jijle nir nga mornger ji Tatatevi kami. 16 Kami sete kamtobbtobbueinu, inu ko ma nutobbtobbue kami. Konulngi kami nga kapan kapla wenen pilep,wenen nen nga puto tuwi ngok vini. Kongok niko, isev nga poro kapngoni rengeinu nisek van ji Tata suk, ni pia-lai kotevi kami. 17 Ngel le evi nanu nga bowraitevi kami: Kami kapmerrmerreni lulul-weni kami.

Jinibb ne iel ngatan arungasi jinibb seIesu nir

18 “Poro nga jinibb ne iel ngatan nirparungasi kami, ko kami kaprongwose ngaarungasi womue inu ko pa, vitunen komara-ungasi kami vajin. 19 Poro kamikapivi se iel ngatan, ko jinibb ne iel ngatanparmerreni kami ko, suri kamivi sen. Koejki, inu nutobbtobbue kami renge ielngatan. Kami sete kamivi sen. Suri iokko niko mungasi kami suri. 20 Kaprrorrminale nga inu mowrai pa tevi kami: Sete

Jon 15:21 140 Jon 16:20jinibb ne majingen elep asie numal sen.Poro parloli pisij tevi inu, ko parloli pisijkele kobbong tevi kami; ko poro partorinale suk nga mowrair, ko partori kelebbong nale se kami ko nir. 21 Ko par-loli nanu ngel ko nir tevi kami suri kamikamivi jinibb suk nir, suri nir sete arong-wose mer nga mukoni inu vini. 22 Poronga inu sete bevini ko bowra nanu tevir,ko niko sete arongwose paron ko rengenololien ser. Ko lelingen ngel sete arong-wose parkerkerise parwera nawone nanusan suri nololien ser, suri mejiljilwer patevir, ko arongwos pae osuw. 23 Mer ngamungasi inu, ngok ongasi Tata suk keleko. 24 Ko poro nga sete bololi majingennga jinibb san setewor muloli ko rengelivö renge nir, ko ngok ko sete arongwoseparon ko renge nololien ser suri. Ko ejki,arlesi pa nanu nga mololir, ko arungasiwor komru korti, inu ko Tata suk. 25 Ngelevi nga puloli nale ngamaruli renge neses-reien ser piplari, nga muwra ‘Arungasi na-won bbonge inu, inu sete nuloli rragrragnanu nga misij san.’

26 “Nemin nga mokla ser pivini, Neminne weretunen, nga pia-ivel ji Tata vini.Inu bea-koni ji Tata pia-vini ji kami, koni pia-rij se inu. 27 Ko kami kele kapa-rijse inu, suri nga kami kamlik tevik rengenga metipatune memajing wowomu jer,mijpari lelingen ngel.

161 “Nuwra nanu ngel nir nga puloli kami

sete kapvitan te, pijki. 2 Jinibb nir par-wirr tweni kami renge naim gortien ser.Ko daron nen pia-vini nga jinibb parevjipini kami, ko jinibb nga marevji pini kaminir, parrorrmi arloli majingen se Atua ko.3 Parloli nanu ngel nir tevi kami suri ngasete arongwose komru korti, Tata ko inu.4Nuwra wowomu pae nanu ngel le nir tevikami ngel. Poro nga daron nen pia-vinivajin nga para-loli nanu nga ngel nir tevikami, ko ngok, kami kaprrorrmi sweri nganuwrai pa tevi kami osuw.”

Majingen se Nemin On“Sete nuwra wowomue nanu ngel nir

tevi kami renge bonevis pa, suri inu meliktevi kami. 5 Ko lelingen ngel, bevel lepa, bolwi van ji ni nga mukoni inu e. Kokami san sete osusi tevik “Kupan ngabeko?” 6 Ko mowrai tevi kami nga bevellingi kami, ko nolo kami arrum suri. 7 Ko

nuwra weretunen ko tevi kami, ngok pia-ivi nanu nga mirres renge kami; suri porosete bevel, ko Nemin nga mok-la ser seteorongwos pivini ko. Ko poro bolwi ko van,ko bokoni Nemin On ko vini ji kami. 8 Kodaron nga pivini e, ko pia-wowrai jinibb neiel ngatan nir nga marsarr renge nololien,ko pia-wowrai suri sev nga mumomsawos,ko sev nga sete mumomsawos nga Atuapia-wer lokloksi jinibb suri. 9 Nir arsarrrenge nololien, suri nga setemarosuri inu.10 Ko arsarr renge inu mer nga mololimumomsawos mirres, suri inu bean ji Tatae, ko kami sete kaplesi kele mun inu. 11Koarsarr renge erpese nga Atua pia-wer lok-loksi jinibb suri, suri sete arongwose ngaAtua ewer lokloksi jile pa Demij nga mivimerwomu ne iel ngatan.

12 “Nanu elep malum wor nga morobowrai tevi kami, ko ejki mun, lelingenngel setemun kamviter kaprongwos nir.13Ko daron nga Nemin neweretunen vajinpia-vini, ko pia-wowomue kami van rengeweretunen jile nir. Ni sete pia-wera na-wone nale pisan, ejki rres. Ni puwra bbongnanu nga murnger kis ko, ko puwowrananu nga para-vini nir tevi kami. 14 Nipusrövi inu, suri pia-la nanu nga marivisuk nir, ko ni pia-werwerai twenir tevikami. 15Nanu jile nga marivi se Tata arivisuk; ngok ko ololi nga inu mowrai Neminpia-la nanu nga marivi suk nir, ko pia-werwerair tevi kami vajin.”

“Beblenwelili kelema, ko kaplesi kele inu”16 Ko Iesu owrai kele tevir, owra “Beblen

welili kele ma, ko sete kaplesi mun inu;mian ko beblen welili kele ma vitunenrenge ngok, ko kapa-lesi kele inu.”

17 Jinibb sen sopor arwerai tevi nir so-por nen, “Owra sev le san nga muwraimirpok ngok tevi kerr, ‘Beblen welili kelema, ko setemun kaplesi inu, mian ko be-blen welili kele ma vitunen renge ngok, kokapa-lesi kele inu’, ko, ‘Suri nga inu bean jiTata’?” 18 Ko jinibb sen nir arsususi lulul-weni tevi nir: “Owra sev le san nga muwra‘Beblen welili’? Sete rramrongwose owrasev ko.”

19 Iesu orongwose nga armerreni par-susi tevi ni, ko owrai tevir, “Inu mowra‘Beblen welili kele ma ko setemun kaplesiinu, mian ko beblen welili kele ma vitunenrenge iok, ko kapa-lesi kele inu’. Ngokko, kamok-susi lululweni kami ngok e.20 Nuwretun nga nuwretun nuwrai tevi

Jon 16:21 141 Jon 17:12kami, kapkail kapting, suwen mete kamipujumjum; ko jinibb ne iel ngatan nirparir, ko kami nolo kami parrum. Ko mianko nolo kami nga marrum ngok parienirvan renge neiren. 21 Daron nga nesevinmutomori puwosi bipi sen, ko nolon or-rum, suri daron sen evini nga puwosi bipi.Ko daron nga nesevin muwosi jile bipi, koemalie norongen nga misij sen vajin, suribipi eak pa iel ngatan osuw. 22Kami kamir-pok ko lelingen ngel, nolo kami arrum. Kobea-lesi kele kami, ko nolo kami puwunsaute neiren. Neiren nen, setemun jinibbsan orongwos pilai tweni mun ji kami.

23 “Renge nabong nen, setemun kama-susi rongornge nanu san tevik. Nuwretunnga nuwretun nuwrai tevi kami, poro ngakapngoni nanu san tevi Tata suk rengeinu nisek, kapngoni, ko ni pia-lai ko tevikami. 24 Mijpari lelingen ngel, kami sete-wor kamngoni nanu san renge inu nisek;kapngoni vajin ko kaplai, nga puloli neirense kami puwun saut.”

Iesu easi renge nanu jijle nir ne iel ngatanngel

25 “Nuwra nanu ngel nir tevi kami rengenale rrongrrongvi nir. Ko daron nen pia-vini nga inu setemun bela nale rrongr-rongvi, pijki, ko bowra momsawos Tatavajin tevi kami renge nale momsawos nir.26 Nabong nen pia-vini ko kami kapngonini renge inu nisek. Sete nuwra inu beanse kami bongoni nanu san jin se kami,ejki. Kami ko wor kapan mawos ji Tata,27 suri Tata ni lweni emrreni kami. Niemrreni kami suri kami kammerreni inu,ko kamosuri nga inu nuvel ji Atua vini.28 Inu nuvel ji Tata vini iel ngatan. Kolelingen ngel, bevel lingi iel ngatan kobolwi van ji Tata e.”

29 Jinibb sen nir arwerai tevi ni, “Ngokkulesi, kuwra momsawose vajin, setemunkuwrai renge nale rrongrrongvi. 30 Kemnamrongwose vajin nga nik kurongwosenanu jijle. Kurongwos kupsupsupe nanupetpeti nir, tevi nanu nir nga setewor sanmususi tevim. Ngel ololi nga kem namo-suri nga nik kuel ji Atua vini.” 31 Ko Iesuowrai lweni tevir, “Kamosuri vajin lelin-gen ngel? 32Mete nial nen evini, ejpari pangel, nga kami jijle kapwolu sisamis vanrenge ngaim se kami e. Ko inu besansanbbölbböl botur jer. Ko weretunen setenusan, suri Tata eptevik. 33 Inu nuwrapa nanu ngel tevi kami, nga puloli kami

kapkorti renge inu, ko kapla demat. Ielngatan puloli kami kaprunge pisij; ko setekapmetutu, inu nuasie pa nanu ne ielngatan ngok nir jijle.”

17Iesu olot suri jinibb sen nir

1 Daron nga Iesu muwra jile nale ngel enir, ko oklu imare emteni melrin, ko olotowra “Tata, mete nial nen evini. Kup-surövi natum, ko inu bosrövi nik. 2 Kuladerteren tevik nga inu nuterter evter ngabololi sev ngamemrreni tevi jinibb petpetinir. Ko ngok nurongwos belai mauren ngamuto tuwi ngok vini tevi jinibb jijle ngakumlair tevik. 3 Nanu ngel le evi mau-ren nga muto tuwi ngok vini, nga jinibbparongwose nik kumsansan kumivi Atuaweretunen, ko parongwose Iesu Kristonga nik kumkoni vini iel ngatan. 4 Inunusrövi nik renge iel ngatan, nuloli jijlemajingen nga kumlair tevik nga bololir.5 Lelingen ngel vajin Tata, kupsurövi inurenge nik nom renge nosrövien nga tuwimivi suk, renge daron nga melik tevi nik ewomu mian ko vitunen vajin kuma-loli ielngatan.

6 “Inu nuwra visviseni nik nisem tevijinibb ne iel ngatan nir nga nik kumlatwenir marivi som, ko kumlair tevik vajin,ko nir arosuri nale som. 7Lelingen ngel nirarongwose vajin nga nanu jile nga kumlairtevik arivel jim vini. 8 Suri nale som nirnga kumlair tevik, inu nulair tevir. Ko nirarlair, ko nir arongwose vajin nga were-tunen nga inu nuvel jim vini. Ko arosuringa nik kukoni inu.

9 “Inu nomok-lot suri nir; inu setenomok-lot suri jinibb ne iel ngatan nirte ejki; nomok-lot suri bbong nir ngakumlair ko tevik, suri arivi som. 10 Nirjile nga marivi suk arivi som kele, ko nirnga marivi som arivi suk. Nosrövien suknir ko arviseni eplari. 11 Lelingen ngelinu bevinuk pa jim e le, setemun numa-lik iel ngatan; ko nir ma parlik jer ielngatan. Tata nga muon, kupmetmet nirnga kumlair tevik renge derteren ne niknisem, nga nir parivi pisansan, pirpe ngakerru sansan. 12 Daron nga melik tevi nirnga kumlair tevik, numetmet nir rengederteren ne nik nisem. Numetmet lilanenir erres, sete nir san ejijki te; sansankobbong, nga ni pirpok kowor, ni kobbongejijki, nga puloli nale ngamuto renge Naul

Jon 17:13 142 Jon 18:15On piplari. 13 Lelingen ngel inu bolwi lepa bevinuk jim e, ko nuwra nanu ngel nirtevir renge daron nga inu melik ngatanmalum le. Ngok puloli nir parla neirensuk renge nolor parwun saute. 14 Inu nulanale som tevir; ko jinibb ne iel ngatannir arungasir, suri nir sete arivi ne ielngatan, arsorsan tevi inu sete mevi neiel ngatan. 15 Inu sete nungoni nik ngakupla twenir renge iel ngatan, pijki. Nun-goni nik ma nga kuptor orer, parasi rengeDemij nga misij. 16 Nir sete arivi neiel ngatan, arirpe inu sete mevi ne ielngatan. 17 Kuplingi taleve nir, kuplolirparon renge weretunen som. Nale som eviweretunen. 18 Erpe nga nik kumkoni inuvini iel ngatan, ko inu kele nukoni nir vanrenge iel ngatan. 19 Inu nulngi taleve inulweni nuon, nga puloli nir kele parlik talev,ko paron renge weretunen.

20 “Inu sete nulot suri nir kis kobbong,ko nulot suri kele wor nir nga para-osurikele inu vitunen suri nale se jinibb sukngel nir. 21 Inu nulot suri nir, nga parivipisansan e, pirpe nik Tata renge inu, koinu renge nik. Ngok pirpok ko, nir kelerenge kerru, puloli nga jinibb ne iel ngatannir parlesi wose inu nga nik kumkoni inu.22 Nosrövien nga kumlai tevik, nulai patevir nga nir parivi pisansan pirpe kerrurromorivi sansan. 23 Inu renge nir, ko nikrenge inu, ngok puloli nir parivi pisansanmawos, nga puloli jinibb ne iel ngatannir parongwose nga nik kukoni inu, kokumrreni nir osorsan tevi kumrreni inu.

24 “Tata, numrreni nga nir nga kumlairtevik parlik tevik kele renge lat nga be-lik e, nga parlesi inu nosrövien suk ngakumlai tevik. Suri nik kumrreni womuinu, vitunen ko iel ngatan ngel mia-toe.25 O, Tata nga mumomsawos, jinibb ne ielngatan nir sete arongwose nik, ko inu manurongwose nik; ko nir ngel kele arong-wose nga nik kumkoni inu. 26Nomok-weravisviseni pa nik tevi nir, ko nir arongwosvajine. Ko bololi malume pirpok, ngapuloli merrenien nga kummerreni inu eputo renge nir, ko inu kele renge nir.”

18Arevei totoni Iesu

1 Vitunen renge Iesu mulot jile muwranale ngel nir, ko eptevi jinibb sen nirarivare renge Jerusalem, arivel otvi belainuwi ne Kitron. Ko aran renge lut san nga

mivi lolnai olip. 2 Jutas nga pitkai kerasini orongwose lat nen, suri Iesu tetajer ok-korti tevi jinibb sen nir ie. 3Ko Jutas eptevijinibb ne nuval sopor ne Rom ko jinibb nenuval kele sopor nga marmetmete NaimOn, nga Parasi nir ko batu jinibb ne sul-sulen nir markonir. Artur korti evi melingjinibb nga milep ne nuval san. Artori laetko nasul ko nijor ne nuval nir, ko arivelmawos ie. 4 Ko Iesu orongwose sev ngapiplari renge ni; ko evel mawose nir vanwomue ko osusi tevir, owra “Kampej isiko?”

5 Nir arwera lweni tevi ni, “Iesu nedonasret.”

Ko Iesu owra lweni tevir, “Ko inu lengel.” Ko renge ie Jutas nga mitkai kerasini otur tevir, ko ornge nale nga marwerai.6 Renge daron nga Iesu moka-werai tevirmirpok e, “Inu le ngel”, ko nir arivel durerko arwajenir van ngatan renge dan. 7 KoIesu osusi lweni kele tevir, “Kampej isi le?”Ko nir arwera “Nampej Iesu ne donasret.”

8 Iesu owrai tevir, “Nuwra jile pa tevikami osuw, ‘Inu le ngel’. Poro nga kam-pej inu ko, ko kaplinglingi jinibb ngel nirparivel.” 9 Owrai erpel nga puloli nalesen nga muwrai piplari, ‘Tata, sete nutorjabble nir san nga kumlair tevik ejijki.’

10 Ko Saemon Pita etatuwe nesip nuvalsan, ko ervei tweni ko owun owra pitapini demij maur se batu jinibb ne sulsulen.Ko eta jabble, ko esipri otvi boron rresevesane. Demij maur nen nisen koMalkas.11 Ko Iesu owrai tevi Pita, owra “Pijki!Kuplingi lweni nesip nuval som rengemil-ngen. Tata suk ko owra pila norongen ngamisij ngel tevik. Kurrorrmi sete erres ngabotor totoni nolok piterter ren nga banren?”

Iesu otur renge no Annas12 Meling jinibb nga milep ne nuval

nen nir arrul totoni Iesu ko arsere totoninevren ko arile. 13 Womujnen arpiteviwomue van ji Annas, suri ni evi pile Kaea-pas, ngamivi batu jinibb ne sulsulen rengesia nen. 14 Kaeapas nen ko muwrai tevimeri Isrel nir nga ‘Evi nanu nga mirres ngajinibb pisansan pimij suri delung nir.’

Pita evilvil ore Iesu15 Saemon Pita ko jinibb minij se Iesu

kele san orvijuri suri Iesu tevi melingjinibb nga marile. Ko nuru tuwen neneptevi Iesu oran renge lolo naworr nenaim se batu jinibb ne sulsulen e, suri

Jon 18:16 143 Jon 18:37mernen batu jinibb ne sulsulen orongwoseerres pelak. 16 Ko Pita otur jer rengemetali vare e. Ko jinibb se Iesu tuwen nenolwi van ko ongoni tevi nesenwarreng ngamok-tur metmete metali nga ni piasi vanvare e, piptevi Pita piasi vini live laut nenaworr e. 17 Ko daron nga nesenwarrengnen moka-lesi Pita, ko owrai tevi, “Rreknik kele kuvi jinibb se mer ngangelan san.”Ko Pita owra “Inu? Ejki, sete nuvi san.”

18 Nata mupong nen melas elep, kojinibb ne majingen nir ko jinibb ne nuvalnir arser kortoni bevla nir. Ko arsurer koartur rrale ko artetli rengen. Ko Pita evanlat nen jir, ko otur tevir etetli.

Batu jinibb ne sulsulen osusi rongorngetevi Iesu

19 Ko renge loloim batu jinibb nesulsulen osusi rongornge tevi Iesu,owra purongwose suri jinibb sen nirko nevisvisenien sen. 20 Ko Iesu owralweni tevi, “Tetajer inu nomok-werananu nir tevi jinibb jijle nir renge limjer.Nevisvisenien suk nomok-lolir renge naimgortien nir ko renge Naim On, lat ngameri Isrel jijle marok-ini korti rengen.Inu sete nomok-wera silveni rragrragenanu san, ejki. 21 Sete osorsan rengenale nesesreien se kerr nga nik kupsusirongornge tevi inu. Kupsusi tevi ta delungnir nga marok-runge inu. Nir arongwosenanu nga mowrair.”

22Daron nga Iesumuwra nanungel e, kosan renge jinibb nuval nir owje, ko owraitevi, “Erpe kumrij mirpel tevi batu jinibbne sulsulen nga mian mare! Sete arok-rijerpok.” 23 Ko Iesu owra lweni tevi mer-nen, “Poro inu nuwra nawone nanu sansete emawos, ko kupwera tweni lut ngamowrai sarrsarre. Ko poro nga nanu ngamowrai omomsawos, ko suri sev kumwu-jek?” 24 Mian ko Annas okoni tweni Iesuvan ji Kaeapas, batu jinibb ne sulsulen. Kodil nga marsere Iesu nevren e oto malumren.

Pita evilvil ore Iesu kele25 Saemon Pita otur malum renge lat

nga ko etetli. Ko nir sopor nga marturmartetli tevi arwerai tevi, “Nik kuvi jinibbse morok san.” Ko Pita evilvil ore kele,owra “Ejki ma, inu sete nuvi jinibb sensan!”

26 San renge jinibb ne majingen se batujinibb ne sulsulen, nga mivi metka se mernga Pitamisipri otvi boron, owra “Sete nik

ko, melesim kumpitevi ni renge lolnai neolip?” 27Ko Pita evilvil ore kele, owra “Ejkima!” Ko renge daron mawos ngok ko pa,nato okokrout.

Iesu otur womu renge no Paelat28 Nir arpitevi tweni Iesu renge naim

se Kaeapas van renge naim nga milepse Paelat, nga mivi meri Rom nen ngamivi batu gavman iok. Evi rorpong susumalum. Meri Isrel nir sete aran rengenaim se Paelat te ejki, suri ni evi meri Rom,ko poro paran ko ngok parrokitkit ko, kosete parongwos parurroi nanen ne asien.29 Ko niko Paelat eivare evini jir, ko osusitevir owra “Sev ko kamlesi esij re merelnga muloli kamrevei vini iel e jik?”

30 Ko nir arwera lweni tevi ni, arwera“Po, ko poro merel sete puloli majingennga parsij, ko setete nama-pitevi ni vini!”31 Paelat owra lweni tevir, “Kappitevitweni, ko kami ko kapwera suri lat ngaputo suri rengen renge nale nesesreien sekami.” Meri Isrel nga marwowomu nirarwera lweni, “Ko kami ko meri Rom nirkamwer ore nga sete namrongwos nabtorpini jinibb san!” 32 Nanu ngel eplari ngapuloli nale se Iesu nga muwrai piplari,nga muwra suri mijen sev nga ni pia-mijrengen.

33 Ko Paelat olwi van loloim e, koeveruse Iesu pivini jin. Ko Iesu evini jin, koPaelat osusi tevi ni, “Ia, ewretun nik kuvinumal se meri Isrel nir?”

34 Ko Iesu owra lweni tevi, “Kususi ron-gornge erpok suri nik kobbong norror-rmien som, rreknga sopor arsupe suri inutevi nik?” 35Paelat owra lweni tevi ni, “Po,kurrorrmi inu nuvi meri Isrel rrek? Nikluwi ko wor jinibb som nir ko batu jinibbne sulsulen nir artekai nik vini jik. Nikkuloli sev?” 36 Iesu owra lweni tevi, “Inubatun vanu suk sete evi ne iel ngatan. Poronga bevi numal ne batun vanu san ne ielngatan, ko jinibb suk nir parpalpal ore inuko, nga sete mara-tekaik vini renge nevremerwomu se meri Isrel nir. Ko niko inubatun vanu suk sete evi ne iel ngatan.”

37 Ko Paelat osusi kele tevi ni, “Ia, koewretun ko wor nik kuvi Numal san?”

Ko Iesu owra lweni tevi, “Kuwretun rekumwerai, ko rrek sete kurongwos surinuvi numal nga mirpese san. Inu meviniiel ngatan meak suri bbong majingensansan, nga bospe suri weretunen. Isi nga

Jon 18:38 144 Jon 19:20mivi jinibb ne weretunen pumurronge inudrrelak.”

38 Ko Paelat osusi tevi, “Isev ko were-tunen?”

Paelat owra suri lat nga puto suri re IesuKo Paelat muwrai mirpok jile tevi Iesu,

ko eivare olwi van ji meri Isrel e nir. Koowrai tevir, “Inu sete nulesi nanu nga misijrragrrag san renge ni. 39 Ko nanu san. Evipa murrun se kami nga re sia jijle re daronne nanen ne asien, inu bemaronge jinibbnga milik renge naim ne nekaien san ngakammerreni pivel sisarow. Ko ngok kamikammarong nga inu bemaronge Numal semeri Isrel nir pivel sisarow?”

40 Ko nir arkail lengleng arwera “Ejkirres nawon, kem sete nammerreni merel!Kem nammerreni Barapas.” Ko Barapasnen evi mer nga mivi jinibb venao, komok-revrevji pinpini jinibb.

191 Ko Paelat ela Iesu tevi jinibb nuval

nir, ko arvirrvirrali. 2 Ko jinibb nuvalnir arla dil moku ko arjali erpe nuvan seNumal san, ko arlingi renge batun ori.Ko arla sunsun nga musongsong mupong-pong mirres ko arloli ori. 3 Ko armomorijin ko arkerkerasi, arwerai tevi “Nik kuplikpipriv, Numal se meri Isrel nir!” Ko arwujenon.

4 Ko Paelat eivare kele vini ji delungnir ko owrai tevir, “Kaplesi, beptei twenile pa vini vare e ji kami, ko kaprongwosmae nga inu sete nutor sweri nanu ngamisij san renge ni nga puloli inu bospesuri ni rengen, ejki.” 5 Ko Iesu eivare vinivare e, ori nuvan nen nga marjali rengedil moku mirpe nuvan se numal san, koori sunsun nga musongsong. Ko Paelatowrai tevir, “Niko mernen le ngel.” 6 Kodaron nga batu jinibb ne sulsulen nir kojinibb nuval nir marlesi ko arkail mare,arwera “Kuprruloni ni renge nai pelaot!Kuprruloni ni renge nai pelaot!” Ko Paeletowrai tevir, “Kaptekai ni kapiel tevi, kokami vajin kaprruloni renge nai pelaot.Inu sete nulesi on renge nanu san ngabospe suri ni rengen.”

7 Meri Isrel nir arwera lweni tevi Paelet,arwera “Kem nesesreien se kem otoe, konesesreiennenowrai ni orongwos pimij kowor! Suri ni lweni elngi ni evi Atua natun.”

8 Daron nga Paelat murnge mirpel, koni ea-metutu lengleng kele e ko. 9 Koolwi van renge loloim sen kele e, ko osusi

tevi Iesu, “Nik kuvi meri ngabe le?” KoIesu sete owra lweni nanu san tevi ni.10Ko Paelat owrai kele tevi ni, “Sete kuma-wera nanu san tevik? Sete kurongwosenga inu derteren suk otoe nga bololi nikkupiel sisarow, ko borruloni nik renge naipelaot?”

11 Ko Iesu owrai tevi, “Nik derteren someasi inu suri Atua kobbong elai tevi nik. Komer nga milai inu vini jim, ni ko ma onrenge nololien nga misij perper milep.”

12 Ko daron nga Paelat murnge nalengel, ko epejpej sel kele san nga puloliIesu pivel sisarow rengen. Ko meri Isrelnir arkail van jin: “Poro kuploli ni pivelsisarow, ngok eviseni nga nik sete kuvisele Sisa. Si nga milngi ni lweni mivinumal, ni evi devje nuval se Sisa ko vajin!”

13 Ko daronnga Paelatmurnge nale ngele nir, ko olwi van loloim e, ko etkai tweniIesu eivare, ko ean re lat san nga martuwemivi nawot (nga nale se meri Isrel nirmarwera nisen Gapata e), ko esakel rengenai seksakel nga mok-sakel ren daron ngamok-wera suri lat nga puto suri tevi jinibbnir. 14 Evi levial vajin renge nabong ngapareseser tera nanen ne asien e, mete nialesngavöl drromon eru; ko Paelat owraitevi meri Isrel nir owra “Ni le, Numal sekami!”

15 Ko nir arkail van mare arwera “Kup-pitei tweni, kuppitei tweni, kuprevji pinirenge nai pelaot!”

Paelat owrai tevi nir, “Erpe, kami kam-merreni inu berevji pini numal se kamirenge nai pelaot?”

Ko batu jinibb ne sulsulen nir arwera“Numal se kem ejki ko ngok, Sisa ko ma!”

16 Ko Paelat elinglingi Iesu tevi nir vajin,parevji ko parruloni renge nai pelaot.

Iesu arwuse orrul renge nai pelaot17 Ko arpitei tweni Iesu evel, owosi nai

pelaot sen van renge botwen san ngamar-veruse nisen miwaji bongur (renge nalese meri Isrel nir arveruse Kolkota). 18 Nirarruloni ni iok renge nai pelaot; ko nurueru kele orpitevi, san renge devjen rresko san renge devjen mair, ko Iesu rengeliven. 19 Paelat oli nale sopor, ko elngirenge nai pelaot se Iesu. Areve erpel, ‘Iesune donasret Numal se meri Isrel nir.’ 20 Komeri Isrel elep areve nale nen, suri latngamarruloni Iesu ren otomori Jerusalembbong. Aruli nale ngok renge nale semeri Isrel nir, ko nale se meri Rom nir,

Jon 19:21 145 Jon 20:2ko nale se meri Gris nir. 21 Ko batu jinibbne sulsulen se meri Isrel nir arwerai teviPaelat, “Sete kupuli ‘Numal se meri Isrelnir’ pijki, ko kupuli pirpel: ‘Merel owra InuNumal se meri Isrel nir’.”

22 Ko Paelat owra lweni tevir, “Sev ngamoli pa puto ko pa pirpe nga moli.”

Jinibb nuval artututweni sunsun se Iesu23Vitunen renge jinibb nuvalmarruloni

jile Iesu renge nai pelaot, ko arla joron nirko artutweni sisamise nir. Arlingi melingivij e, evsese jinibb nuval nen nir ivij. Koarla kele sunsun nga mok-uri ore womuniben e, ko arlesi nga marloli mivi pasansane ko. 24 Ko jinibb nuval arwerweralululweni tevi nir, “Sete rraprrerrsi te,pijki. Kerr putuw daes suri.” Ngel pulolinale nga Naul On muwrai piplari, ‘Ko nirarlai tweni jorok ko artututwenir e, koartuw daes nga parlesi si pilai sunsun suk’.Ngok jinibb nuval nir arloli surie erpok.

Iesu ko tasu sen25Komori bbongenai pelaot sopon, Iesu

tasu sen ko tasu sen tuwan, ko Merri nganesen se Klopas, ko Merri nesen Maktala,artur. 26 Ko Iesu emteni tasu sen ko jinibbsen nga ni mimrreni temijpale mortur, koowrai tevi tasu sen, “Ngok evi natum.”

27 Mian ko owrai kele tevi jinibb sennga ni mimrreni temijpale, “Ngok evi tasusom.” Ko etipatun re daron nen, ko mer-nen emetmete erres renge naim sen.

Mijen se Iesu28 Iesu orongwose nga lelingen ngel

nanu jijle arsuw jerjer pa, ko owra (ngapuloli Naul On piplari) “Nolok emesmes.”

29 Besin san oto iok, owun saute norronga mimilali. Ko ngok arla nalum sanko arrurrngoni rengen, ko arlingi rengemavir san, ko arsareni van renge nevlujingon nuru. 30 Ko Iesu orromji lesi norronen beblen, ko owra “Osuw jerjer vajin.”

Ko etmarru vitan ko emij.Arjuji neli Iesu

31 Merwomu se meri Isrel nir arngonitevi Paelat nga pimarong parbburi belajinibb nen nir, puloli parmij e, ko parjuritwenir renge nai pelaot nir. Arwera parlolipirpel suri evi Praete, ko sete armerreniniber parrul jipari nabong ne Sapat. Sapatnen evi Sapat nga muon milep, suri eviSapat ne nanen ne asien. 32 Niko jinibbnuval nen nir arini ko arbburi luwe mernga murrul tevi Iesu tuwen belan, musuw

ko aran kele arbburi kele nuru tuwen kelebelan. 33 Ko daron nga marini ji Iesuvajin, ko arlesi nga emij pa osuw, ko nirsetemun arbburi ni belan. 34 Ngok nirsan renge jinibb nuval ela sir sen ko ounirenge neli Iesu. Ko drra ko nuwi orseserpelari orvesane. 35 San le ngel elesi ngamirpok, ko owrai erpok ko. Orongwosenga ni ok-wera weretunen, ko owra ‘Sevnga nomok-werair ewretun. Kami kele ka-posuri.’ 36Nanu ngel nir arpelari nga nalesan ngamuto renge Naul On pivini piplari,nga muwra ‘Sete jin san pia-mabbur.’ 37Konale kele san renge Naul On owra ‘Parme-teni ni nga jinibb maruni sir rengen.’

Arlingi Iesu renge dubb38 Vitunen renge nanu ngel, Josep, nga

mivi meri Armetia, ongoni tevi Paelat ngaporo orongwos puwosi tweni nibe Iesu.(Josep evi jinibb se Iesu ko pa san, kookvilvil ore, suri emtutue merwomu semeri Isrel nir nga martori derteren rengenir.) Ko Paelat elinglingi tevi ni. Ko evanowosi tweni nibe Iesu. 39 Ko Nikotemas,nga bonevismivini ji Iesu nat ngamupong,eptevi Josep, nuru oran. Ni ela sentanga nowlin mivi nevöt ongut vesan ngamarkisie mir ko alos, otori tevi ni. 40Nuruorwosi nibe Iesu ko ornube sunsun ngamimalum e mirres tevi mir ko alos nga.Meri Isrel nir lat nga marok-loli surie koerpok. 41 Mori iok lat nga marruloni Iesurengen, orsel ne lolnai ne olip san otomori bbonge. Ko renge lolnai ne olip ngoknevöt bereng san nga Josep mitai nolonmutoe oto rengen, nga sete arlingi rrongviwor jinibb ngamimij san rengen. 42Ko surievi pa nabong se meri Isrel nir nga marok-eseser rengen komevinen pivi nabongngamilep ser, ko lolo bereng nen mori bbongie, ko orwosi Iesu orlingi rengen.

20Dubb oto kiskis

1 Daron nga Sapat ser miasi vajin,renge Sante rorpong susu nat murrorrorrmalum, Merri ne Maktala emremra vanrenge dubb. Ko elesi nevöt nga muto orenolo bereng mijkie, arla tweni pa. 2 Konesevin owlu luwi van ji Saemon Pita enuru jinibb se Iesu minij nen nga Iesumimrreni nen. Ko owrai tevi nuru, “O laru,arwosi tweni Numal renge dubb, ko seterramrongwose lat nga marlingi e!”

Jon 20:3 146 Jon 20:31

3 Ko ngok Pita ko jinibb se Iesu minijnen otur imare kasi nga poran porlesidubb. 4Nuru korti orwolu van; ko jinibb seIesu minij nen owlu eterter easie Pita, koejpari womue dubb. 5Ko ejiol vitan ko ok-luklu; ko elesi sunsun ngamarmalummar-res marto, ko sete ma evan lolo bereng.6 Vitunen vajin Saemon Pita muwlu vituvini. Ko ni ma etajer evan lolo bereng,ko ni kele elesi sunsun nga marmalummarres marmatur marto. 7 Ko elesi kaleknga marmelji batun e misan muto, seteoto tevi sunsun nga marmalum marres te,ejki. Arlulngi esan oto. 8 Mian ko jinibbse Iesu minij nen nga muwowomu rengedubb nen, ni kele evan lolo bereng, ko elesiko osuri vajin. 9Nuru setewor orongwoseNaul On nga muwra ni pimaur luwi rengemijen. 10Mian ko jinibb se Iesu nen nuruorluwi van renge ngaim e.

Iesu eplari ji Merri ne Maktala11 Ko Merri ne Maktala ok-tur malum

vare renge dubb, eting. Ok-ting mianan,ko ejiol vitan oklu van renge lolo dubbe. 12 Ko elesi anglo eru oruri sunsun ngamorow raprap, orlik renge lat nga Iesumarlingi niben muto rengen, nuru tuwenrenge batun ko nuru tuwen renge belan.13Ko orsusi tevi vinnen, orwera “Nesevin,kuting suri sev ko?”

“Suri nga marla tweni Numal suk, kosete nurongwose arlingi nibeni.”

14 Daron nga vinnenmuwramirpel e, komoro mirieni vajin, ko elesi Iesumutur. Kosete orongwose nga evi Iesu. 15 Iesu osusitevi owra “Erpese nga nik kumting? Kupejisi ko?”

Vinnen orrorrmi rreknga evi jinibb ngamok-metmete nai olip nen nir, ko owraitevi, “Merel, poro nga nik kuwosi tweni,ko kupwowrai tevik, ko inu bean bowosilweni.” 16 Ko Iesu owra Merri nisen rengenale se meri Isrel nir; ko Merri etaole koerieni mawose, ko owra “Raboni!” (ngarenge nale se meri Isrel nir owra ‘jinibbnevisvisenien’).

17 Ko Iesu owrai tevi “Sete kuprrul to-tonik, suri setewor nuan ji Tata. Kupluwima van ji tasik nir, ko kupsupe suri inutevir, nga inu botongsa van ji mun Tatasuk, ko kami Tata se kami kele, van ji munAtua suk ko Atua se kami kele.”

18 KoMerri olwi van ko owrai tevi jinibbse Iesu nir, “O, lartul! Nulesi Numal!”, ko

ospe suri tevir nga ni owra nanu ngel nirtevi.

Iesu eplari ji jinibb sen nir19 Renge natamirivriv ko Iesu jinibb sen

nir arkorti kele. Ko metali arkikior, suriarmetutue jinibb nga marlelep renge meriIsrel nir. Ko artaole Iesu otur pelari livöjir, ko owrai tevir, “Demat piptevi kami.”20 Vitunen renge muwrai jile mirpel, koeviseni milnge nel nuru renge nevrennuru ko milnge sir renge nelin. Ko jinibbsen nir arir renge marlesi Numal. 21 KoIesu owra lweni kele tevir, “Demat piptevikami. Erpe inu Tata okonik, ko inu kelebokoni kami vajin.” 22Kodaronngamuwranale ngel e, ko owi sowin van renge nir, koowrai tevir owra “Ngok, Nemin On esilvipa kami. 23 Poro kami kaptelasi tweninololien se jinibb pisan, ngok Atua etlasitweni ko pa. Ko poro sete kaptelasi tweni,ko ngok Atua sete pitlasi tweni ko.”

Iesu ko Tomas24 Tomas, san nga renge jinibb se Iesu

esngavöl drromon eru, ngamarveruse mi-wajie melew, sete eptevir renge daron ngaIesu mivini jir. 25 Ko jinibb se Iesu minijnen nir arwerai tevi ni, “Kem ma namlesiNumal!” Ko Tomas owrai tevi nir, “Ejkima! Poro inu sete belesi nelmilngen rengenevren nuru, ko sete belngi bbösö nevrekrenge milnge nel nolon ko belngi nevrekrenge milnge sir renge nelin, ngok setenuma-osuri.”

26 Mian ko renge nabong owil arasiosuw, ko jinibb sen nir arlik korti kelerenge naim; ko Tomas eptevir vajin. Kometali arkikior. Ko Iesu otur pelari kelelivö jir, ko owra “Demat piptevi kami.”27 Ko owrai tevi Tomas “Kuplingi bbösnevrem iel ko kupmeteni nevrek nuru, kokupsareni nevrem kuplingi renge milngesir renge nelik. Sete nosurien som pijkie,ko kuposuri ma.”

28 Ko Tomas owra lweni tevi Iesu, “Nu-mal suk ko Atua suk!”

29 Ko Iesu owrai tevi Tomas, “Nik kuo-suri inu suri kumlesik? Neiren renge nirnga sete marlesik ko marosuri wor!”

Naul ngel nanu nga murongwos puloli30 Ko Iesu ololi nelesien minij nir elep

kele wor renge no jinibb sen nir, nga setemarulir renge naul ngel. 31 Ko ngel lema nir nga molir, nulir nga kami kaposuringa Iesu evi Mesaea, Atua natun mawos;

Jon 21:1 147 Jon 21:23ko renge nosurien ngok renge nisen, kamikapla mauren rengen.

21Iesu eplari ji jinibb sen ebut

1 Vitunen renge ngel, Iesu lweni evisenini kele vesan tevi jinibb sen nir rengejeli nuwito ne Taepirias (Galili). Rengesel ngel ko ni miviseni ni lweni rengen,erpel: 2 Saemon Pita, Tomas (nga miwajiemelew), Nataniel (ne Kena renge Galili) konatu Sepet nuru, ko nuru minij nen keleeru arlik korti lat sansan. 3Ko Saemon Pitaowrai tevir, owra “Inu bean le pa botutu-mun.” Ko nir arwerai tevi “Nabinuk, kerr.”Ko nir arivel van, ko arsa renge drrav.

Komian ko renge natamupong nen setearla nanu san rragrrag. 4Mian ko mijparirorpong, nat mirinrin rranu malum, koarlesi Iesu mutur renge jeli nuwito rengedepinan. Arlesi ma, ko setewor arongwosenga mivi Iesu. 5 Ko Iesu vajin erij van jir,owra “Nanwarreng nir, kamla mesal?”

Ko nir arwerai tevi, “Ejki rres!”6 Ko ni owrai tevir “Kapjuröni niva van

renge drrav devjen rres e, ko kapreveisopor ko.” Ko nir arloli erpok, arjuröniniva van ngatan renge nuwi; ko sete eprivko nai aron temijpal ren, ololi setemunarongwos parevei lweni, orrow pelak.

7 Mian ko jinibb se Iesu nga mimrreninen owrai tevi Pita, “O, Numal ko ngok!”Daron nga Saemon Pita moka-runge sweringa muwra ni mivi Numal, ko esaro ngav-ilvil, ela lweni sunsun sen ko etatuwe, suriori tweni re marevei niva; ko orow jubbulvan renge nuwi. 8 Ko jinibb se Iesu minijnen nir arsaro ngavilvil arevrevei nivarenge drrav vini ngaut e, suri nai owunsaut rengen. Sete aruj ngasue vanu, erpeningaw ongut vesan bbong sopon. 9Daronnga maran ngaut e, ko arlesi nabb min;ko nai marmasos renge bevla nen, ko nivsopor arto. 10 Ko Iesu owrai tevir, “Kaplanai ngok nga kama-lai ngok bbong soporvini.”

11 Ko Saemon Pita evan ervei rrerrseniniva vini lat nga mimes e vajin, owunsaute nai nga marlelep nir. Nir jijle eviongut vesan bbulin ngavöl elim drromonitul (153). Ko ngok niva owun saute nainir, ko sete emarrerr te ejki. 12 Ko Iesuowrai tevir, “Kapini kapaan.” Ko jinibb sennir armetutu nga parsusi tevi, ‘Isi le nik?’Suri arongwose evi Numal. 13Ko Iesu evini

ela niv ko obbur ototvir, elai tevir, ko ololierpok kele renge nai.

14 Ngel evi vatolin le nga Iesu mivisenini lweni tevi jinibb sen nir vitunen rengemimaur luwi kele re mijen.

Iesu ko Pita15 Daron nga maraan jile, ko Iesu osusi

tevi Saemon Pita, “Saemon Jonas natun,kumrreni inu asie nanu ngel nir?”

“O-o Numal, nik kurongwose nga inunumrreni nik.” Iesu owrai tevi “Kupwun-gani sipsip suk.” 16 Mian ko sete eprivko Iesu osusi varwen tevi ni, “SaemonJonas natun, kumrreni inu?” Pita owrailweni tevi “O-o Numal, nik kurongwosenga inu numrreni nik.” Ko Iesu owrai keletevi, “Kupwungani sipsip suk.” 17 Ko Iesuosusi vatolin tevi ni, “Saemon Jonas natun,kumrreni inu?”

Pita ornge lengleng esij e suri Iesu owraivatul kis tevi ni, ‘Nik kumrreni inu?’ Koowra lweni tevi, “Numal, nik kurongwosenanu nga musuw ngok nir, kurongwosenga inu memrreni nik!”

Ko Iesu owrai lweni kele tevi, “Kup-wungani sipsip suk. 18 Ko nuwretun nganuwretun nuwrai tevi nik, Daron nga ku-mivi melakel e, ko kusre totoni netatuwsom, ko kuan lat jile nga musuw ngok ngakummerreni kupan e. Ko daron nga kupa-ivi birtera, ko kupa-sale nevrem nuru, kojinibb san pia-sere totkoni nuru, ko pia-pitevim van lat nga sete kummerreni ku-pan e.” 19 Ngel Iesu owrai suri mijen sevnga Pita pimij rengen, pia-la nosrövientevi Atua. Muwrai jile nale ngel, ko owraitevi Pita, “Kupvijuri inu.”

Iesu nuru jinibb sen nga ni mimrrenimilep nen

20 Mian ko Pita erieni ko elesi jinibb seIesu nga Iesu mimrreni milep womunen,mer nga milik lilji Iesu renge daron nenanen nga maraan, ko mususi tevi, “Nu-mal, isi ko pitkai kerasi nik?” 21Daron ngaPita milesi, ko owrai tevi Iesu “Numal, kopirpese re merel?” 22 Ko Iesu owrai teviPita owra “Poro inu bemarong ni setemia-mij ko pilik pijpari nga inu bolwi vini, kongok erpese renge nik? Nik kupvijurik kowor.”

23 Ko nale ngel owlu elep vajin rengekalesia, nga jinibb se Iesu ngel sete pimijte. Ko Iesu sete owrai tevi Pita nga nisete pimij, ejki, ko owrai bbong ‘Poro inu

Jon 21:24 148 Jon 21:25bemarong ni sete mia-mij ko pilik pijpariinu bolwi vini, ko ngok erpese renge nik?’

24 Inu nuvi mernen le, jinibb se Iesu ngamowra nanu ngel nir, ko moli tututweninanu ngel nir. Ko kami kamrongwose nalesuk evi werweretunen.

Bongsi nale25 Nanu elep nga elep kele wor nga Iesu

mulolir. Poro paruli nir petpeti, inu nur-rorrmi rreknga naul nen nir parsongni ielngatan parto petpeti rengen puwun saute,ko sete pivter kele e, sopor parjijpon.

Majingen 1:1 149 Majingen 1:17

Majingen se Aposol nirBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriNaul ngel, Majingen se Aposol nir, Luk

oli van ji jinibb san nga nisen Teopilas.Naul ngel evi naul nga Luk muli vivitue(nga muli wowomue evi Nospen nga mir-res suri Iesu Kristo nga Luk muli).

Renge naul ngel, Luk ospe surimajingense aposol nir nga Nemin On mitkai nirre majingen nen nga partewijreni nospensen, pitpatun Jerusalem, ko re lat jijle neJutia, ko re Sameria, ko pian pijpari ielngatan petpeti (1:8).

Re naul ngel, Luk emrreni piviseni nganir nga marosuri sete artere batu numalne Rom nga mimetmete lat jijle re daronngok. Ko emrreni piviseni nga nanu jijlenga meri Isrel marosuri womue, nir jijlearpelari re nospen nga mirres.

Nanu nga milep san nga naul ngel mus-pe suri evi majingen se Nemin On. Daronnga aposol nirmarlikmalum Jerusalem, konabong ne Pentekos evini, ko Nemin Onesilvir, ko elai derteren tevir. Ko vitunenNemin On eptevi malum nir nga miwilwilser remajingen ser. Re naul ngel kele, nalesopor arto nga aposol nir marwera tweni,ko eviseni nga nale nga marwerai tweni,derteren nen otoe nga orongwose pirienimauren se jinibb. Ko ewilwil se kalesia nirnga parkorti lat sansan.

1 Selek Teopilas, renge naul suk ngawomujnen, nulul tevim nga bejiljilwersuri nanu jijle nga Iesu mulolir ko ngamivisviseni kele jinibb nir renger tuwi,2 mian mian mijpari nabong nga Atuamitkai van remelrin e. Ko vitunen komia-van mare e, ko owrai nanu sopor rengederteren se Nemin On tevi aposol nir ngamutobbtobbuer. 3Ko renge nabong ngavölivij (40) ko ni eviseni ni tevir, nga pu-loli parongwose pirres nga ni emaur luwirenge mijen. Nir arlesi, ko ni ejilwer tevirsuri batun vanu se Atua. 4 Ko daron nganir jijle marini lat sansan, ko owrai tevirowra “Setewor kapiel lingi Jerusalem wor,ko kaptiriv mun Tata nga pilai Nemin Ontevi kami erpe merrenien nga milep santevi kami. Niko mowra pa tevi kami ngani ololi pa rijrijen nga puloli ko. 5 Jon ololi

baptaes renge nuwi, ko re nabong pieviskele kobbong ko kami kappaptaes rengeNemin On.”

Iesu ean renge melrin e6 Daron nga aposol nir marini markorti

lat sansan tevi Iesu, ko arsusi tevi arwera“Ia, Numal, evi pa daron le vajin nga nikkupivi batu numal ne Isrel?”

7 Ko Iesu erij welir owra “Sete evi ngakami kaprongwose daron nga nanu ngoknir parremali ren; Tata kobbong esan el-ngir renge ni derteren sen. 8 Ko NeminOn ma pilai derteren pivini puwun sautre kami, ko kami kapsupe suri vajin inutevi jinibb nir renge Jerusalem, renge Jutiatotoklai, Sameria, ko re lat jijle ne ielngatan.” 9 Daron nga mirij jile mirpok, konir arlesi meter e nga Atua ela lweni vanre melrin e. Ko nabor san etevni ore, kosetemun arlesi kele.

10 Ko daron nga mian mare e ko meteroto eterter malum re melrin, ko artaolemarlesi jinibb eru ortur renge jelir tevisunsun nga marow titis. 11 Orwera “Surisev kami meri Galili ngel kamok-tur iel,kamok-kulu van mare e renge melrin?Iesu ean pa re melrin e mare. Ko ni pia-rremali luwi kele osorsan erpe nga kamlesimian mare e.”

Gortien se aposol nir12 Ko aposol nir arlinglingi botwen ngok

nga marveruse ‘Botwen ne lolnai ne olip’,arluwi van Jerusalem e. Botwen ngok otomori bbong ngaim erpe kilomita bbongsan. 13Mian ko arluwi van Jerusalem e renaim nga marok-lik ren mare. Nir ngokko niser ngel: Pita, ko Jon, ko Jemes, koAntru ko Pilip, ko Tomas, ko Batolomiu,ko Matiu ko Jemes nga mivi natu Alpeas,ko Saemon nga bonevismukorti tevi lartulnga marmerreni puwirr tweni meri Rom,ko Jutas nga tata sen Jemes. 14 Nir ngokarok-korti tetajer renge loten tevi nesevinnir, ko Merri, tasu se Iesu kele, tevi keletasi Iesu nir.

San nga pila wani milnge Jutas15Nabong sopor arasi ko jinibb seNumal

nir ejpari ongut vesan bbulin ngavöl eru(120) arser korti renge liken ser san. Mianko Pita otur imera ko owrai tevir, 16 owra“Tasik ko jojik nir, tuwi jer Nemin Onerij renge jingo Devet, owrai tweni Jutasngok nga mitkai jinibb nir marini marrultotkoni Iesu. 17Bonevis ni okorti tevi kem,

Majingen 1:18 150 Majingen 2:19suri Iesu otobbtobbue ni kele nga pimajingtevi kem.

18 “Mian ko Jutas owli dan sopon rengenevöt nga marlai tevi renge sel nga misijngamuloli ngok tevi Iesu. Mian ko ewajenipa iok ko, ko depain eap ko jinen arivare.19 Ko daron nga meri Jerusalem jijle nirarongwose nanu ngok, ko niko arlingi va-jin ie ewaji nais ngok Akeltama, nga rengenale ser owra puwra ‘Lat ne Drra.’ ”

20 Ko Pita etajer owra “Re Naul ne Samnir, Devet owra nale san nga muwra ‘Naimsen puto kiskis, ko sete jinibb san pilikren.’ Ko nale minij kele san oto ngamuwra‘Erres jinibb minij san pilai wani milngenre majingen sen.’

21-22 Re iok, erres jinibb san pivini puko-rti kele tevi kem nga puwrai tweni Iesu,Numal se kerr ngamimaur luwi kele rengemijen. Ko ni pivi wor san re nir ngamiptevi kem tetajer, etipatun re daron ngaJon muspe suri murrun ne baptaes, mivinimijpari daronngaAtua mila lweni Iesu vanrenge melrin e.”

23 Ko nir arlingi jinibb eru. Tuwen eviJosep nga marverus kele e Basapas (koni nisen tuwen nen evi Jastas), ko nurutuwen nen nisen Matias. 24Mian ko nir ar-lot arwera “Numal Atua, nik kurongwosenorrorrmien se jinibb jijle nir. Kupvisenitevi kem nuru si nen re nuru ngel nikkutobbtobbue 25nga putori majingen ngelne aposol nga Jutas milngi kurtweni pako mian re lat nga mumomsawos wor reni pian ren.” 26 Ko arloli nanu san erpearwirre daes nga parlesi purrum ji nuru sinen, mian ko nise Matias errmali. Mianko arsusture, okorti tevi aposol esngavöldrromon san (11).

2Nemin On errmali jir

1 Re nabong ne Pentekos (ngok nabongne nanen nga milep se meri Isrel nir),jinibb se Iesu nir arser korti kele latsansan. 2 Ko vesan rres, drrela nanunga milep san errmali renge melrin vini,erpe ling nga miterter; ko drrelan nen os-ongni petpeti naim nga marlik ren loloim.3 Ko arlesi nanu san arirpe lomi nabb ngamaror pelpelari. Lomi nabb nen nir arorjipari nir jijle nga marlik re naim nen.4 Ko Nemin On owun saute nir jijle, koartipatun vajin nga marij renge nale lelenga Nemin mimarong nga parij ren.

5 Ko meri Isrel elep nga marok-lotarivel renge vanu jijle nir ne iel ngatan,arini arlik renge Jerusalem re daron ngok.6 Ko daron nga marunge drrelan nen, kodelung nga milep arser korti ie. Ko nirartaol ko aririr temijpal, suri arunge vajinjinibb se Iesu nir marjiljilwer renge naleser mawos. 7 Mian ko artaol lenglengko arwera “E weta, lartul nga marok-rijmirpok ngok arivi meri Galili kobbong!8 Suri sev rramrunge marok-rij renge nalese kerr nir mirpok? 9 Kerr rramiel latlele le vini. Sopor Patia, Mitia, ko Elam.Sopor arivi nga Mesopotemia, Jutia, Kap-atosia, Pontas, Esia, 10Prijia, Pampilia, Ijip,ko re lat sopon ne Lipia mori Saerin, koRom, 11 Krit, ko Arepia. Kerr sopor arivimeri Isrel mawos, ko sopor arivi jinibbne vare nga marlot tevi meri Isrel nir.Ko rramrunge nir marok-rij renge nalengok nir se kerr, ko marok-werai twenimajingen ngok nir nga marlelep nga Atuamulolir!” 12 Mian ko nir artaol lenglen-gen e ko norrorrmien ser esis nawone, kosetemun arongwose lat nga muto suri; koarsususi lululweni tevir arwera, “E, lartul!Sev ko san?” 13 Ko nir sopor armen kerajijinibb se Iesu nir ko arwera “O, lartul ngokarminmin ko!”

Pita erij tevi delung nir14 Mian ko Pita otur tevi aposol nir es-

ngavöl drromon san ko erij renge drrelannga mian mare tevi delung nir, owra “Se-lek nir, kami nga kamivi meri Isrel ko kaminga kamlik iel Jerusalem, kapmurronginu pirres renge sev nga bowrai visvisenitevi kami ngel. 15 Kami kamrongsarr konga kamwera namminmin. Suri ea-ivibbong mete nial esiw ko nga rorpong.16 Ko sev nga kamlesi ngel evi ma nanunga propet Joel muspe wowomu pae tuwimuwra 17 ‘Atua owra Re daron ne nabongnga vitu ne iel ngatan pia-tomori, ko inubejivreni Nemin suk tevi jinibb jijle, nganir para-tor sweri derteren jijle rengen.Natu kami norman ko nesevin para-ivipropet, para-werai tweni sev nga inu belaitevir. Melakel se kami nir parlesi bori ngainu bea-viseni tevir, ko birterawarreng sekami nir parmatur lesi bori nir. 18Ko rengenabong ngok nir, inu bea-jivreni Neminsuk renge jinibb suk nir totoklai, normanko nesevin, ko nir para-werai tweni nalesuk nga inu bowrai tevir. 19 Inu bololi nanunga marinijnij nawone nir renge melrin

Majingen 2:20 151 Majingen 2:47mare ko re kele iel ngatan. Ngok, drrako nabb ko nousnin nga milep kele puto.20Womujnen nial pirieni pumot nawon, konavöl pirieni pusongsong pirpe drra. Kovitunen nabong suk nga mevi Numal Atuanga mean mare pia-rremali vajin. 21 Korenge daron ngok ko vajin, Numal pia-laimauren tevi nir nga marverus van jin.’

22 “Ko erres kapmurrong vajin suri sevnga bowrai suri renge Iesu ngok ne Nasret.Atua eviseni nga milai pa derteren sen teviIesu suri nanu nga marinijnij nawone nirko nelesien nir nga Iesumuloli renge dert-eren se Atua. Kami kamrongwose erresnanu ngok nir, suri arpelari iel bbong reliven ne kami. 23Ko oto pa re norrorrmiense Atua osuw nga ni mimrreni pilngi Iesurenge nevre kami. Ko kami vajin kamtorpini, suri kamloli jinibb nga marsij nirarwuse re nai pelaot. 24 Ko Atua ololiemaur luwi kele renge mijen, ko ololi evelsisarow renge derteren nen. Komijen setederteren nen evter rragrrag nga purrul totkoni Iesu, 25 suri Devetowrai nale san suri, owra ‘Tetajer nulesiNumal elikmori tevik, ko oklik re nelik ngasetemea-metutu rragrrag. 26Ko renge iok,nolok pir temijpal; ko nale suk kele, neirenoto renger, ko nolok sete pivitan. 27 SuriNumal sete mia-marong nga nemik pimijpin. Nuvi wor se ni nga muon le, ko setemia-marong nga nibek pumutmut rengedubb, suri nuvi jinibb nga mon re majin-gen sen. 28 Kuviseni pa sel ne mauren nirosuw tevik, ko kuloli nuir nga komok-likmori inu.’

29 “Selek nir, evi norrorrmien nga mu-sorsan nga bospe suri apu se kerr ngokDevet tevi kami. Emij ko pa ko artevni, kodobbin otomalum iel. 30Ko evi propet san,ko orongwose nga Atua ololi pa rijrijensan tevi nga sete mia-tor otvi. Owrai patevi nga nir san re metka sen mawos ngoknabong sopon pia-ivi batu numal pirpe ni.31 Devet elesi nanu nga Atua pia-loli, koniko ospe suri Mesaea nga pia-maur luwire mijen. Nale sen erpel: ‘Atua sete elin-glingi renge dubb nga niben pumutmut.’

32 “Kerr jijle rramlesi nga Atua ololiIesu nen emaur luwi kele. 33 Iesu eanpa mare e nga milik vajin tevi Atua Tatasen renge nevren rres, ko Atua elai NeminOn tevi, erpe nga ni mirijrij pae musuw.Ko Iesu kele ejivreni Nemin renge kem,ko ngok vajin lelingenok kamlesi ko kam-runge. 34 Devet sete ean renge melrin.

Ko ni bbong owra nale ngok nga muwra‘Atua owrai tevi Numal suk owra Kupsakelre devjek rres, kuptiriv 35 nga inu belngidevje nuval som nir parirpe nanu san ngakupbböt ren.’ 36 Re iok, erres nga kerrmeri Isrel totoklai nir rraprongwose pirresnga ewretun nga Atua milai Iesu ngok ngawomu kamwuse re nai pelaot, ko ni ololievi Numal ko Mesaea se kerr vajin.”

Nir elep arosuri Iesu37 Daron nga jinibb nir marunge jile

nale ngok, ko arunge erpe ojuji lenglengennolor. Ko arsusi tevi Pita ko aposol minijkele nir arwera, “E, selek nir, kem nablolipirpese nga nablesi mauren?”

38 Pita owra lweni tevir owra “Kamikaprieni ko wor norrorrmien se kami surinololien se kami, ko kami jijle kappaptaesrenge nise Iesu Kristo, nga puloli Atuapitlasi tweni nololien se kami. KoAtuapia-lai vajin Nemin On ngok tevi kami. 39 Suririjrijen ngok evi se kami, ko tevi natu kamikele nir. Ko evi se kele jinibb jijle nir ngaAtua piveruse nir, poro arlik ngabe ngabe.”

40 Ko Pita owra visviseni nanu elep ngapirvei norrorrmien ser. Mian ko owra“Nuwrai eterter tevi kami nga kapwolulingi lolaren nga pivini renge dul ngamar-sij ngel nir.” 41 Ko re daron ngok ejparinuvasngavöl nuvatul (3000) nga marosurinale ko marpaptaes.

Mauren se nir nga marosuri vajin Iesu42 Ko nir arlai daron ser elep vajin nga

martor sweri norrorrmien nga marmerr jiaposol nir; ko arirpe vajin niaken sorsannir. Tetajer araan korti ko arlot korti. 43KoAtua emajing vajin rrurrngi aposol sennir re nanu elep nga marinijnij nawonenir ko nelesien nir, ko jinibb nir aririrtemijpal suri. 44 Jinibb jijle nga marosuriarok-korti kemkame, ko arok-vijngeni lu-lulwenir kele re nanu jijle nga marto jir.45 Nir arwulwule joror nir ko arlai nevötnen, artutweni tevi nir si nga mumrrolenanu san. 46 Nabong jijle arok-korti latsansan, loloim re Naim On. Arok-aankokorti renge naim sisamis, renge nolornga marir ko maran ngatan. 47 Nir arok-surövi Atua, ko jinibb kele nir artorir. Konabong jijle Numal ololi jinibb kele soporarlai mauren ko arini arkorti kele re gor-tien ser vajin.

3Mer nga belan misij otur imera evel

Majingen 3:1 152 Majingen 4:11 Nabong san renge daron ne loten, evi

mete nial itul rivriv, ko Pita ko Jon oranrenge Naim On. 2Ko jinibb san sete orong-wos pivel, suri daron nga miak e evi naroj.Nabong jijle selen nir arwosi vini ko arlingire roro metali san ne Naim On nga nisenMetali nga mirinrin mirres. Ko okngoninevöt ji nir ngamarok-asi van loloimngok.3 Mernen elesi Pita ko Jon orini nga poranloloim, ko ongoni nga porlai nevöt sopontevi. 4Ko nuru orkulu mawos ni ormeteni,ko Pita owra “Kupmeteni komru!” 5Mianko oklu van ji nuru, orrorrmi nga pilainanu san ji nuru. 6Ko Pita owrai tevi owra“Nevöt san ejki rragrrag jik, ko nanu masanoto jik nile belai tevim. Rengenise IesuKristo meri Nasret ngok, nuwrai tevim,kuptur imera ko kupiel!” 7 Mian ko orrultotkoni nevren rres ko ervei nga putur. Kovesan rres nau re belan ko bbujin belanarres luwi, 8 ko otur imera kasi ko evivel.Ko evivitu suri nuru aran loloim re NaimOn. Evel ko orowrow belan, osrövi vajinAtua. 9 Ko jinibb arlesi vajin nga ni mok-rowrow belan nuru ko mok-surövi Atua.10 Ko daron nga marlesi wose nga mivinaroj nga tetajer mok-ngoni nevöt varerenge metali nga mirinrin mirres, ko nirartaol lenglengen suri nanu ngok nga mir-rmali jin.

Pita ejiljilwer tevi jinibb nir re Naim On11 Mernen orrul totoni Pita ko Jon renge

naim san nga mutur re jeli Naim On ngamarveruse Naim Salsal se Solomon. Kojinibb nir artaol lenglengen ko arwolwoluvini jir. 12Ko daron nga Pita milesi delungmilep marini marser rrale, ko owra “Seleknir, suri sev kamtaole nanu ngel? Surisev kamok-meteni lenglenge kem? Kam-rrorrmi komru nomor-majing re derterense komru? Kamrrorrmi nomor-rongwosnobor-loli merel pivel suri bbong nomor-ivi jinibb nga nomor-rres? 13 Ejki! Atuanga Epram, Aesak, Jekop ko birterawar-reng se kerr nir elngi ni nosrövien sentevi jinibb ne majingen sen ngok Iesu.Ni ko kami kamtekai kerasi van rengenevre meri Rom nir, ko kamtere ni daronnga mutur re no Paelet nir. Paelet keleowra puloli ni pivel sisarow, ko kami kam-musus. 14 Kamungasi Iesu, nga muon komirres. Kamngoni tevi Paelet suri jinibbnga mirevji pini jinibb nga pivel sisarow,15 ko kamrevji pini ni nga mitkai jinibb nirvan re mauren. Ko Atua osustur lweni re

mijen, kem namlesi! 16 Ko kaplesi narojngel. Derteren ne nise Iesu ko ololi dert-eren sen muto luwi. Nanu ngel nga kamikamlesi ko kamrongwose, nomor-loli surinomor-osuri Iesu nisen. Niko nosurienngok ko renge Iesu ko ololi merel mirresjile luwi, erpe nga kami jijle kamok-lesivajin.

17 “Ko selek nir, nurongwose nga sevnga kami tevi merwomu se kami nir mar-loli tevi Iesu, kamloli suri sete kamrong-wose sev nga kamloli. 18 Ko ngok evi selse Atua nga puloli nale nga muwrai twenituwi pa parremali. Renge nale se propetsen nir, owrai tweni pa osuw nga Mesaeapia-runge pisij, ko lelingenok otori totkonirijrijen sen ngok. 19 Ko erres vajin ngakaprieni lululweni norrorrmien se kamisuri nololien se kami, ko kapan ji Atua ngani pitlasi tweni nololien se kami. Porokaploli pirpok, ko 20daron nen pivini vajinnga Numal pia-lai derteren nga mimerrko mirres tevi kami. Ko ni pukoni Iesuvinuk ngamivi Mesaea se kami nga ni mu-tobbtobbuemusuw. 21Ko Iesu pilikmun remelrin puwomu pianan pijpari nanu jijleparmerr luwi kele, pirpe nga Atua muwraitweni pa musuw re nale se propet sen ngamaron ne tuwi. 22 Suri Moses owra ‘Numalnga mivi Atua se kami pukoni san viniji kami nga pia-ivi propet, osorsan erpenga mukoni pa inu. Ni pivi san re kamikobbong. Kapvijuri ko wor pirres nanujijle nga pia-werai tevi kami. 23 Jinibb ngasete mivijuri nale se propet ngok, ko Atuapia-lai tweni renge gortien sen ko pulolipijijki.’ 24Ko Samuel kele tevi propet minijnen nir nga marvivitu suri arok-supsupekele suri sev nga mirrmali pa lelingenok.25 Rijrijen nga Atua milai tevi birtera sekerr nir tuwi arivi se kami, ko kami kamko-rti pa renge rijrijen nen nir. Nale ngaAtua muwrai tevi Epram owra ‘Rrurrngirenge nik metka som nir nga para-vini,inu berij pirres suri jinibb totoklai ne ielngatan.’ 26 Niko Atua otobbtobbue jinibbne majingen sen ko okoni womue vini jikami. Suri Atua emrreni pirij pirres surikami kopuloli kami jijle kaprieni lululwenikami renge sel nga marsij se kami.”

41 Pita nuru Jon orok-rij malum tevi

delung nir, ko jinibb ne sulsulen nirtevi merwomu se jinibb nir nga marok-metmete Naim On tevi Satusi nir arini ji

Majingen 4:2 153 Majingen 4:29nuru. 2 Arlolarsi nuru suri mor-visvisenidelung nir, arwera Iesu emaur luwi kele remijen, ko ngok niko ololi nga jinibb nir ngamarmij arongwose parmaur luwi remijen.3 Ko arrul totoni nuru ko arlingi nurure naim ne nekaien pijpari mevinen, suririvriv jer pa. 4 Ko nir elep nga marungenale se nuru ko arosuri. Ko norman ngamarlelep nir nga marosuri oruj mori nu-vasngavöl nuvalim (5000) sopon.

Pita nuru Jon ortur re kot5 Mevinen vajin ko jinibb nga marlelep

nir se meri Isrel nir ko birterwarreng sernir ko jinibb nevisvisenien ne nale neses-reien nir arkorti Jerusalem. 6 Arkorti tevibatu jinibb ne sulsulen, nga nisen Annas,ko Kaeapas, ko Jon, ko Aleksanta, ko nirminij nen kele nir nga marivi metka sebatu jinibb ne sulsulen. 7 Ko arlingi nuruortur re liven ne nir, ko arsusi tevi nuru,arwera “Re derteren se siko rreknga renise siko komor-loli nanu ngok ren?”

8 Ko Pita owun saut e Nemin On, koowrai tevir owra “Kami jinibb nga mar-lelep nir se kerr meri Isrel nir ko birter-warreng nir, 9 kamok-susie komru erpesere majingen nga mirres ngok nga nomor-loli renge naroj ngel, erpese belan erresluwi. 10 Erres kami ko meri Isrel jijlenir kaprongwose nanu ngel: nomor-lolire nise Iesu Kristo doNasret, nga kamikamtor pini re nai pelaot, ko Atua ololiemaur luwi re mijen. Niko re ni nisenko, merel mirres luwi pa mutur re nokami ngel. 11 Iesu ngel evi mer nga NaulOn muspe suri, ngel: ‘Nabur nga kamijinibb nga marmajinge naim kamlesi esijko kamwirre, evi vajin nabur nga murrultotoni naim miterter.’ 12 Ko sete san keleorongwos pila mauren tevi kerr, ejki. Surinais petpeti ne iel ngatan nir san ejki kelemun nga kerr rrapmaur ren.”

13 Ko daron nga marlesi Pita nuru Jonsete ormetutu mirpok ko artaole, surinuru orivi jinibb nawon, ko sete arsesrepelak nuru bonevis. Ko arlesi wose vajinnga morok-pitevi Iesu. 14 Ko sete arong-wos parwera mun nanu san tevi nuru ren,suri marlesi bbong mer nga mirres luwijile pamutur tevi nuru. 15Ko arkoni twenirivare lingi gortien ser, ko nir kis arsanvajin armurri suri. 16 Ko arwerwerai tevir,“Rraploli sev tevi jinibb ngel nuru? Surinir jijle ngamarlik iel Jerusalem arongwospae nanu nga milep nga morloli. Sete

rramrongwos rrapvilvil ore mun. 17 Konga rraptor ore, setemun piasasi kele vanji meri Isrel petpeti nir, rrapsusur metutevi nuru nga setemun porsupe kele naisngok tevi jinibb san.”

Arlinglingi tweni nuru orivel sisarow va-jin

18 Ko arverus nuru vajin vini. Ko arweraeterter tevi nuru nga setemun porsupe kosetemun porvisviseni kele nise Iesu, pijki.19 Ko Pita nuru Jon orwera lweni tevir:“Erpese? Erres re noAtuanganobor-vijurinale se kami, rreknga nobor-vijuri nalese Atua? Erres kami kaprunge suri kamitevi. 20Ko komruma, sete nomor-rongwosnobor-lingi kurtweni sev nga nomor-lesirko sev nga nomor-runger. Ejki, nobor-wera twenir ko wor.” 21 Ko mian ko ar-tortori nuru eterter kele sopon, ko ar-linglingi tweni nuru vajin, orivel. Setearongwos partor sweri sel san nga partoralje nuru ren, suri delung nir arlesi sevnga morloli erres pelak, ko arsurövi Atuarengen. 22 Suri mer nga nanu nga milepngok miplari ren nga morloli mirres nenevi jinibb tera pa sopon, sian asi ngavöl ivij(40).

Loten se kalesia nir23 Orivel sisarow vajin, ko ormawos kele

kalesia nir sopon, ko orwera tweni nanunga batu jinibb ne sulsulen nir ko birter-warreng nir marwerai tevi nuru. 24 Kokalesia nir, daron nga marunge nale senuru ngok, ko arlot korti van ji Atua,arwera “Numal nga mian mare, nik ngakummajing melrin ko iel ngatan ko dis konanu jijle ngamarto rer. 25Renge derterense Nemin On kurij rrurrngi renge Devetapu se kem, nga mivi jinibb ne majingensom, re nale ngel: ‘Suri sev jinibb ne varenir arlolar pelak erpok? Suri sev armurrinanu nga marsij, nga sete marongwosparivi nanu san? 26 Numal ne iel ngatannir artur korti tera nuval, ko jinibb ngamarlelep nir kele arini lat sansan teranuval, artere Numal Atua ko Mesaea sennga mutobbtobbue.’ 27 Ewretun, eplari paerpok bonevis renge ngaim ngel mawos,nga Erot nuru Ponjes Paelat nuru tevijinibb ne vare nir ko meri Isrel nir kelearini lat sansan, arkorti artere Iesu ngamivi Mesaea som, nga kumtobbtobbue.28 Ko arloli bbong sev nga derteren somko marongen som morlingi wowomu paenga piplari. 29 Ko lelingenok, Numal Atua,

Majingen 4:30 154 Majingen 5:20kupmeteni suri nale ne balpalen ser, kokuploli kem jinibb ne majingen som, nokem piterter ko nabwera tweni nale som.30Ko kupsareni nevrem ko kupjipari jinibbnga puloli jinibb parres luwi, ko nga ma-jingen nga marlelep marres nir parpelarirenge nise jinibb ne majingen som ngamuon, Iesu.” 31 Daron nga marlot jilemusuw, ko nami eterure naim nga marlikren. Ko nir jijle arwun saut e Nemin On, koololi nor eterter vajin nga parwera tweninale se Atua.

Artututweni joror32 Ko kalesia nir, nolor ko nemir arivi

sansane. Ko setemun nir san orrorrmijoron arivi se ni esan, ko arwera jororevi se nir jijle. 33 Ko aposol nir arweratweni nga Numal Iesu emaur luwi remijentevi derteren nga milep, ko Atua erij errespelak suri nir jijle. 34 Ko sete nir sannevren omrrol rragrrage nanu san. Surinir jile nga joror milep, erpe dan ko naim,ko arwulwuler, ko arlai nowli nanu ngamarwulwul ngok e nir, 35 ko arlai teviaposol nir. Ko nir artututweni tevi jinibbsi nga nevren mumrrol.

Banapas36 Ko jinibb san nga nisen Josep, metka

se Livae san, nga miak renge Saepras.Ko aposol nir arlingi nisen minij kelesan, arveruse Banapas, nga muwra puwra‘jinibb nga moksusi nolo jinibb nir mianmare.’ 37 Ko re murrun ngok, ni owulwulebebje dan sen, ko ela nowlin vini ko elaitevi aposol nir.

5Ananaeas nuru Sapaera

1 Ko jinibb san nisen Ananaeas nganesen sen nisen Sapaera owulwule bebjedan se nuru san. 2 Ko elngi jer nowlinsopor ojpon, ko elai sopor bbong vini teviaposol nir. Ko nesen sen kele orongwosesev nga muloli ngok. 3 Ko Pita owrai tevi,“Ananaeas, erpese Demij musongni nolomnga kumkerkerasi Nemin On, ko kumlingijere nowli dan som sopon? 4 Daron ngasetewor kumwulwul wore dan, ko evi somko. Ko daron nga kumwulwul pae, konowlin oto re nik nevrem malum nga ku-ploli sev nga kummerreni e, erres kob-bong. Ko suri sev norrorrmien ne gerisenmivini muto re nolom? Sete kukrekrasijinibb nir, ko kukrekrasi Atua kele.” 5 KoAnanaeas, daron nga murnge nale sen

ngok, ko eil jubbul vitan, ko emij pin.Ko nir nga marunge nanu ngel, metuennga milep evini rer suri. 6 Ko melakelnir arnube ore, ko arwosi tweni van koartevni.

7Vitunenvajin, erpemetenial itul arasi,ko nesen sen evini loloim. Mivini kosete orongwose sev nga miplari ji diwensen. 8 Ko Pita owrai tevi, “Kupwerai tatevik. Ngel evi nowli dan totoklai le panga komor-wulwule?” Ko ni owra “O-o,ngok ko.” 9 Ko Pita owrai tevi, “Erpesekamru korti komor-marong komor-werakopor-rrowrrow silveni Nemin se Numal?Kuprunge dan bela nir nga martevni di-wen som arini pa roro metali, ko parwositweni nik kele.” 10 Ko vinnen eil jubbulevesane ngatan renge Pita belan, ko emijpin. Ko melakel ngok nir arini loloim, koarlesi nga ni mimij pa; ko arwosi tweniivare, ko aran artevni tevi diwen sen. 11Kometuen nga milep evini renge kalesia jijlenir suri, ko renge nir jijle nga marunge.

Majingen nga marinijnij nawone nir12 Ko aposol nir arok-loli majingen nga

marinijnij nawone nir elep tevi jinibb nir.Ko nir jijle arkorti renge naim salsal seSolomon nga muto ore Naim On. 13 Jinibbjijle nir arsurövir, ko nir jijle nga setemarivi kalesia armetutu nga paran parko-rti tevir. 14 Ko gortien ne kalesia nirnga marok-osuri Numal, ngok norman konesevin nir, okruj van mare tetajer. 15 Surinanu ngok nir, ko jinibb nir arwoswosijinibb nga marmesi nir vini re sel nir, koarlingi nir sopor re maling, ko nir soporrenge boriti nga marpelsenir. Armer-reni nga poro Pita piasi, ko poro bbongnemin pisal van pijpari nir sopor. 16 Kodelung elep ne nir ngamarlik renge ngaimwowarrengngamarto rrale Jerusalemkelearwoswosi jinibb nga marmesi vini, tevinir nga nemin nga marsij marsisilvir; konir jijle arres luwi.

Arloli esij tevi aposol nir17 Ko batu jinibb ne sulsulen, ko nir

nga markorti re gortien sen, nir ngok koSatusi nir, nolor eleplep temijpal. Ko arturimare, 18 ko arrul totoni aposol nir, koarwirrer van re naim ne nekaien. 19 Koanglo se Numal san evini nat mupong, koetasi metali ne naim ne nekaien ko eptevitwenir ivare. Ko owrai tevir: 20 “Kapankaptur renge Naim On ko kapwera tweni

Majingen 5:21 155 Majingen 6:2petpeti nale ngel ne mauren tevi jinibbnir.” 21 Ko daron nga marunge nale ngokmusuw, mian ko nat ea-rinrin rranu va-jin, ko arini re Naim On, ko artipatunarvisviseni jinibb nir.

Mian ko batu jinibb ne sulsulen tevigortien sen nir arververus kortoni gortiennga milep se birterwarreng nir nga mar-wowomue meri Isrel nir arini lat sansan.Ko arkoni jinibb ser sopor paran re naimne nekaien ko parpitevi aposol nir parini.22 Ko daron nga jinibb nen nir maran, kosete arlesir re naim ne nekaien. Ko arluwivini jir kele, ko arwerai arwera 23 “Daronnga namjipari naim ne nekaien, ko nam-lesi metali nen arkikiore erres pelak, kolartul nga martur metmete artur met-mete erres renge roro metali. Ko daronnga namtasi metali vajin, ko sete namlesijinibb san loloim.” 24 Ko daron nga batujinibb nga mok-metmete Naim On tevibatu jinibb nga marsulsul nir marungenale ngok, ko norrorrmien ser ekarkar,ko arrelenge sev ko eplari jir. 25 Mian kojinibb san evini ko owrai tevir, “E lartul!Jinibb ngok nir nga kamlingir re naim nenekaien artur lelingenok re Naim On koarok-visviseni jinibb nir.” 26Ko batu jinibbnga mok-metmete Naim On eptevi jinibbsen sopor aran ko arpitevi twenir. Ko setearon tertere nir, suri armetutue delung nirtartuwtuwer e nevöt.

27 Arpitevir van ko arloli artur re nogortien ser. Ko batu jinibb ne sulsulenerij tevir, owra 28 “Namwerai pa etertertevi kami nga sete kami kapvisvisenirrenge nais ngok. Ko erpese? Kamloliiel Jerusalem owun saute nevisvisenienngok! Ko rrek kammerreni kaploli drraIesu pibbölji kem!”

29 Ko Pita tevi aposol nir arwera lwenitevir: “Nabosuri wor Atua ko womu nejinibb. 30 Numal se tata se kerr nir ololiIesu emaur luwi re mijen, nga kami kam-revji re nai pelaot. 31 Atua elngi ni esakelmare re nevren rres, nga ni puwomu rekerr ko pila mauren tevi kerr, nga kerrmeri Isrel nir nolo kerr purongwos pulu-lulwi, ko nga pitlasi tweni nololien se kerr.32 Ko kem namok-rij sen renge nanu ngelnir, tevi Nemin On nga Atua mila tevi nirnga marosuri ni.”

33 Ko daron nga nir nga markorti ngoknirmarungenale ngok, ko arlolar lenglengko arwera parevji pinir. 34 Ko Parasi sannga mok-korti tevir renge gortien ngok,

nisen ko Gameliel, evi jinibb ne nevisvise-nien ne nale ne nesesreien san nga jinibbjijle nir arsurövi ni. Ko ni otur imareko owra partekai tweni mun aposol nirvan vare e beblen. 35 Musuw, ko owraivajin tevi selen nir, owra “Meri Isrel nir,rraprrorrmi pirres pelak ko wor re sevnga rramwera rraploli tevi lartul ngok nir.36 Suri rramrongwose bonevis sopon, sanotur imare, nisen ko Tutas. Ni elngi lwenini evi jinibb san. Ko jinibb elep sopon,ejpari ongut vavij (400) sopon arpitevi.Ko mian ko mernen arevji pini, ko jinibbsen nir arwolu sarrsarr; ko ngok evi vajinbongsi majingen sen. 37 Ko vitunen Jutas,meri Galili ko san, otur imare re daronnga marok-eve jinibb e nir. Ko ni erveitweni jinibb sopor arvijuri ni. Ko mianko ni kele arevji, ko nir jijle nga marvijurini arivel sarrsarr. 38 Ko ngok, re nanunga miplari ngel vajin, nuwra bowrai tevikami: sete rraploli nanu san tevi jinibbngok nir. Rraplinglingir parivel. Suriporo nga norrorrmien ser ko majingen sereplari re jinibb kobbong, ko pivitan kob-bong. 39Ko poro ma eplari re Atua, ko seterramrongwos rraplokloksir. Poro pirpokko kerr rratpalpal kobbong tevi Atua.” Konir armurronge erres.

40 Ko arveruse aposol nir arini kele jir,ko artelmajir ko arwerai eterter tevir ngasetemun parsupe nise Iesu; ko arlinglin-gir arivel. 41 Ko nir arivare lingi gortienser nen ko arir kobbong nga Atua elesinir arviter nga jinibb artelmajir suri niseIesu. Ko sete armanun rragrrage. 42 Kore nabong ko nabong, sete armosi ngaparvisviseni ko parwera tweni nospen ngamirres suri Iesu nga mivi Kristo nga Atuamutobbtobbue, renge Naim On, ko rengenaim nir.

6Arlingi jinibb ebut parmajing tevi kalesia

nir1 Jinibb se Iesu elep malum arini. Ko

mian ko laten san eplari jir. Renge devjenevi meri Isrel nga marok-rij nale se meriGris nir, ko renge devjen evi meri Isrelnga marok-rij nale ser wor. Ko nir redevjen nga marok-rij nale se meri Gris nirartere nir re devjen, arwera sete armetenisuri nesevin ser nir erres re daron ngamartututweni nevöt ko nanen nabong jijletevi nesevin nir nga diwen ser marmijlingir. 2 Ko aposol esngavöl drromon eru

Majingen 6:3 156 Majingen 7:10arverus kortoni kalesia jijle nir, ko arweraitevir: “Sete erres re nga kem nablinglingikurtweni majingen ne nale se Atua konabpelak nga nabmetmete nevöt. 3 Koniko, niaken se kem nir, kaplingi jinibbpiebut re kami nga jinibb nir martorir, konga marwun saute Nemin On ko norong-wosien, ko kem nablingi nir parla majin-gen ngel. 4 Ko kem ma, nabmajing tetajerrenge majingen ne verusen ko ne nale seAtua.”

5 Ko kalesia jijle nir arlesi nale ser ngokerres, ko arlingi Steven, jinibb san ngamuwun saute nosurien ko Nemin On, koPilip, ko Prokoras, ko Nikeno, ko Timon, koPamenas, ko Nikolas nga mivi meri Antioksan, nga womu evi jinibb ne vare san kovitunen ea-korti vajin tevi meri Isrel nirko oklot tevir. 6 Ko kalesia nir arpitevi nirngok, arlingir artur re no aposol nir, ko nirarlot ko arlingi nevrer rer.

7 Ko nale se Atua ok-asasi, ko jinibb seIesu nir nga renge Jerusalem elep temijpalmalum arini, ko delung elep ne jinibb nesulsulen nir arosuri kele.

Arrul totoni Steven8 Steven ngok evi jinibb san nga Atua

mirij mirres suri, ko elai derteren ngamilep tevi. Ko ololi majingen nga marini-jnij nawone nir re no jinibb nir. 9 Ko seteepriv, jinibb sopor artur imare ko artere.Nir arivi jinibb ne naim gortien san semeri Isrel nir nga bonevis marivi pa demijmaur, ko lelingenok arivel sisarow vajin.Ko niko arverus naim gortien ser, arwera‘Naim gortien se nir nga marivel sisarow’.Nir ko arivi meri Isrel nga marivel Saerinko Aleksantria vini. Ko meri Isrel soporkele ngamarivel Silisia ko Esia arkorti keletevir, ko arlat tevi Steven. 10 Ko NeminOn ololi Steven norongwosien sen elep,ko daron nga mirij e, nir sete arongwosparasi ni re rijen sen. 11Mian ko arkonkonisilveni jinibb sopor nga paran parwerai,“Namrunge pa ni erij esij tere Moses kotere Atua.” 12 Arok-rij erpok mian, koarserranu re nolo jinibb nir ko birterwar-reng nir ko jinibb nevisvisenien ne nalenesesreien nir; ko nir vajin artur imareko aran arrul totoni Steven, ko arevei vanre naim gortien se numal ser nir. 13 Koarlingi jinibb sopor partur ko parij re nalegerisen ser. Ko lartul nen arwera “Merelokrij tetajer tere Naim On ko tere nalenesesreien se Atua. 14 Ko namrunge ni

owrai Iesu neNasret ngok pulokloksi NaimOn ngel ko pirieni liken nga Moses milatevi kerr pa.” 15 Ko nir nga marlik renaim gortien ngok armet teretre Steven;ko arlesi ni non erpe no anglo san.

71 Ko batu jinibb ne sulsulen osusi tevi

Steven owra “Evi weretunen kowor?” 2KoSteven erij weli lweni owra “Tuwak kotata nir, kapmurrong inu! Womunen koapu se kerr ngok Epram mia-van nga pilikAran, daron nga milik malum re vanungok Koltia nga muto re vanu nga milepngokMesopotamia, 3koAtua ne nosrövieneplari jin; ko owrai tevi owra “Kupiel lingivanu som ko metka som nir ko kupan revanu san nga bea-viseni tevim.” 4Mian koEpram evel lingi vanu sen ko ean etipatunliken sen Aran. Ko vitunen ko tata seEpram ea-mij, ko Atua ololi Epram eveloruj vini re vanu ngel nga rramlik renlelingenok. 5 Ko renge daron ngok Atuasete elai rragrrag bebje dan sopon teviEpram, ejki, ko ololi ma rijrijen tevi ngapia-lai dan nir tevi. Ko owra dan nirparivi se ni tevi metka nga para-rremalirenge ni. Ko daron nga muwrai ngoke, ko Epram natun ejki wore ko! 6 Kongel evi nale se Atua nga muwrai tevi,owra ‘Metka som nir para-ivel lingi iok koparan parlik renge vanu minij nga parividemijmaur ie, ko parlik renge nekaien ngamiterter pijpari sia pungut pivavij (400).’7 Iok ospe suri Ijip. Ko Atua owra ‘Inubea-virrvirrali nir nga marmajing ser, kometka som nir para-ivel lingi vanu ngokko parluwi parsurövik iel.’ 8 Ko Atua elaimurrun ne bae tevi Epram, nga miviseninga Epram evijuri vajin sel se Atua. NatunAesak ean re bae daronnga bonginmuowile. Ko Aesak kele ololi tevi Jekop nga milaivan re bae, ko Jekop kele ololi erpok ngamilai natun esngavöl drromon eru maranre bae, nir ngok nga marivi birtera se kerrne tuwi.

Steven ospe suri birtera ser nir9 “Jekop natun nir nolor eleplep tevi

tasir Josep, ko arwulwule nga pian pividemij maur renge vanu ngok Ijip. Ko Atuaemetmete Josep, 10 ko etkai lilane erres;ko ololi easi renge daron nga marterternir nga marok-pelari jin. Daron nga Josepmivini vajin mutur re no batu numal semeri Ijip nir, ko Atua ololi norongwosien

Majingen 7:11 157 Majingen 7:37sen ean mare tevi murrun nga mirres pe-lak sen. Ko numal nen ololi Josep evi jinibbnga mian mare temijpal, nga pimetmeteIjip totoklai ko pimetmete majingen nenaim sen kele.

11 “Sete epriv daron nga miterter sanejpari Ijip ko Kenan, nga nanen ejki.Ko birtera ngok se kerr nir arunge esijlengleng suri nanen ejki. 12 Ko daron ngaJekop murnge nga nanen muto Ijip, kookoni natun nir, birtera ngok se kerr nir,aran. Ngok evi womujnen nga mara-vanrrongi ie. 13Ko renge daron minij kele ngamaran, ko Josep eviseni ni limjer vajin tevituwan nir, ko numal se meri Ijip nir orngejilweren suri metka se Josep nir. 14 Mianko Josep elai nale van ji tata sen Jekop ngapiptevi metka sen nir parini parlik Ijip.Renge gortien ngok nir ejpari ngavöl ebutdrromon elim (75) renge nir totoklai. 15KoJekop tevi birtera ngok se kerr nir ne tuwiarivel lingi lat nga marlik e ko aran arlikIjip; ko arlik ie ejpari daron nga mara-mije. 16 Ko arwosi lweni niber van Sekem e,ko artevnir lat nga marok-tivtavin e sannga Epram muwli tweni pa tevi metka seAmoro nga renge vanu ngok Sekem.

Steven ospe suri Moses17 “Ko daron evini mori vajin nga Atua

puloli rijrijen sen ngok nga milai pa teviEpram pirrmali. Renge daron ngok, metkase birtera se kerr ngok nir arvasus koemaur elep kele.

18 “Ko eanan ejpari nga jinibb minij kelemivi batu numal kele ne Ijip, nga setemurrorrmi tutune Josep. 19 Osur terterko ekrekrasi birtera ngok se kerr nir, koosulngatir nga parwosi tweni bipi ser nirrenge naim ser ko parling twenir vare ngaparmij. 20 Ngok evi daron mawos ngabipi nga mirres pelak ngok Moses miakren. Tata sen ko tasu sen ormetmeteerres renge naim ser ean ejpari navöl itul,21mian ko orlingi tweni vare erpe nga ne-sesreien se batu numal muwrai. Mian konatu numal nesevin eskai, ko otori tweniko emetmete, ko elai erpe natun mawosvajin. 22 Arvisviseni renge norongwosiense meri Ijip nir, ko evini evi jinibb ngamilep renge rijen ko re majingen kele.

Moses ololi lesi nga piwilwil se meri Isrelnir

23 “Daron ngaMoses sianmijpari ngavölivij (40) ko orrorrmi wor nga pian pilesi

otvi lat nga meri Isrel nir liken ser mutosuri. 24 Mian ko elesi meri Ijip san ngamirevji jinibb nga nir san; ko ean erevjipini meri Ijip nen. 25 Ni orrorrmi metkasen nir parongwose nga Atua pimajingrrurrngi ni nga puloli nir parivel sisarow.Ko nir sete arongwose. 26Komevinen kele,elesi meri Isrel eru orpalpal, ko evan ngapijnge nuru. Ko owra “E, erpese komor-iviniaken bbong, ko komor-palpal lululwenikamru mirpok?” 27 Ko wela nga moklolimisij tevi nuru tuwen osoni tweni Mosesko owrai tevi owra “Erpese, si elngi nik nganik kuptur womue kem, ko nga kupwerasuri lat nga puto suri tevi kem? 28 Rrekkumrreni kuprevjik pirpe kumrevji pinimeri Ijip ngokminiv?” 29Daron ngaMosesmurnge nale ngok, ko owlu lingi Ijip. Koean elik erpe jinibb neturvitan renge vanune Mitian. Ko natun nuru ora-iak ko ie.

Moses ornge nale se Atua30 “Sia ngavöl ivij (40) easi, ko an-

glo san errmali ji Moses renge duru nainga welili san nga min, mori botwen ngaSinae. 31Moses etaol lenglengen re sevngamilesi, ko oruj van mori nga pilesi lilane.Ko etaol nga Atua erij tevi, 32 owra “Inunuvi Atua se birtera som nir. Inu nuviAtua se Epram, Aesak ko Jekop.” Mianko Moses eririr temijpal ko emtutu ngapimteni. 33Ko Atua owrai tevi Moses owra“Kuplai tweni but nga kumrae renge nolobelam, suri lat nga kumtur ngok e evi latnga muon ko. 34 Nulesi ko pa nga jinibbsuk nga marlik Ijip nir arunge lenglengesij, ko nurongwose norongen nga mutojir, ko nuvini nga belai twenir. Ko kupini,bokonim van Ijip.

Meri Isrel arungasi Moses35 “Ngok Moses nen kele kobbong nga

meri Isrel marungasi ko marwirr nale ngamuwra “Erpese, si elngi nik nga kupturwomue kem ko kupwera suri lat nga putosuri tevi kem?”, Atua kobbong osusture ni.Okoni anglo ngamiplari ji Moses renge naingok nga nabb muroror rengen mare ngapususture ni pivini pivi jinibb nga milepser, ko nga piwilwil se nir. 36 Moses ngokololi nanu nga marinijnij nawone nir Ijip,ko etkai tweni meri Isrel nir Ijip van redis nga musongsong e. Ko etkair kele siangavöl ivij (40) van renge lolo merwer,ko ololi nanu nga marinijnij nawone nirkele wor. 37 Ko Moses ngok kobbong nga

Majingen 7:38 158 Majingen 8:1muwrai tevi meri Isrel nir nga muwra‘Atua pususture propet san re kami pirpenga mususture inu. Ko ni pivi kele san rekami san.’ 38Moses ngok ko etkai jinibb nirko eser kortonir renge lolo merwer, mianko anglo erij tevi renge botwen ngok ngaSinae. Iok ko, Atua elai nale ne maurentevi nga pivini pivijngeni tevi kerr.

39 “Ko birterawarreng se kerr nir ar-musus parosuri Moses. Arong tweni nalesen ko arrorrmi lenglengen nga parluwikele van Ijip e. 40Ko arwerai tevi Eron arw-era “Wurru, kupmajing ta atua sopor ngaparwowomu ko kerr rrapok-vijuri. SuriMoses ngok nga mitkai tweni kerr Ijip ngarrapini iel, ko rramrreleng vajine, erpeserengen.” 41Renge daron ngok ko armajingnanu san nga marrongrrongi re natu bu-luk nga parsurövi erpe atua ser, ko arevjinanu rrum ko arloli nanen nga milep san.Arsurövi sev nga nevrer bbong mimajinge.42 Ko Atua esir duren tevir ko elinglingirarsurövi moju nir. Ngok erpe nga Naul Onmuwrai re naul se propet nir muwra ‘MeriIsrel nir, tetajer renge sia ngavöl ivij (40)renge lolomerwer kamok-revji nanu rrumnir nga kaploli sulsulen rengen, ko setekamsurövi inu, ejki. 43Tetajer kamok-wosidevji ngok ne atua minij ngok Molok tevipija ne moju se atua ngok se kami Repan.Molok ko Repan ngok kamok-surövi nuru.Renge murrun ngok, inu boji tweni kamikapan ngasue re devjen van ngasu ngasueBapilon.

Tuwi ko pa vini, Atua okwilwil se meriIsrel nir

44 “Devji nga birterawarreng se kerrnir nga marok-surövi Atua rengen oturtevir kele renge lolo merwer. Devji ngokkobbong Atua owrai tevi Moses nga pi-majinge, ko armajinge suri norrngov ngaMoses milesi. 45 Vitunen, daron ngabirterawarreng se kerr nir marvivitu suriJosua, arini nga parlai dan ngel. Ko nirarlai devji se Atua ngok tevir. Renge daronngok, Atua oji tweni jinibb nir, ko arwolulingi birtera se kerr nir. Ko devji se Atuangok oto osorsan ean ejpari daron ngaDevet mivi batu numal. 46 Atua eir suriDevet, ko Devet ongoni nga poro orong-wose pimajing naim rres sannga meri Isrelnir parok-surövi Atua rengen vajin. 47 Komian ko Devet sete emajinge, ko Solomonma emajing naim nen tevi Atua.

48 “Ko ewretun, Atua ngok nga mianmare temijpal sete orongwose pilik rengenaim nga jinibb mimajinge, erpe ngapropet muwrai daron nga mirij renge niseNumal muwra 49 ‘Melrin evi nai seksakelsuk, ko iel ngatan evi lat nga bejingtenibelak ren. Naim ngamirpese ko san kuwrakupmajinge tevik? Ngabe mawos ko inubea-mosi ren? 50 Inu numajing nanu to-toklai nir.’

Meri Isrel sete arosuri Atua51 “O, batu kami eterter pelak, nor-

rorrmien se kami erpe bbong jinibb nevare nir! Sete kamrongwose kaprungenale, ko kamsorsan tevi birtera se kerrnga tetajer kamok-palpal tere Nemin On.52 Birterawarreng se kerr nir arloli sel ngamisij milep tevi propet petpeti ne tuwi nir.Arevji pini propet nga muwra visvisenimer nga muosuri Atua nga pia-vini vitu,ko lelingenok kamtere ni ko kamrevji pini.53 Anglo nir arlai nale nesesreien se Atuavini tevi kami, ko setewor kamosuri.”

Artuwe pini Steven54 Ko daron nga jinibb ne gortien ngok

marunge nale se Steven, nolor eirarsi koarorrliw tevi. 55 Ko Steven owun saut eNemin On, ko oklu vanmare rengemelrin;ko elesi nosrövien se Atua, ko Iesu kele ngamutur renge devjen rres ji Atua. 56 Mianko owra “Inu nulesi metali nemelrin etpir,ko Jinibb Mawos otur renge devjen rres jiAtua.” 57 Mian ko jinibb ne gortien ngokarkikail van mare ko artop ore boror, koarwolumawose Steven. 58Ko arrul totkonimusuw, ko arevei tweni renge ngaimngok,ko arok-tuwtuwe nevöt e vajin. Ko nir ngamarij tere Steven aruri tweni sunsun sersopor ko arlai tevi melakel san, nisen Sol,nga ni pimetmete; mian ko artuwe vajinSteven. 59 Ko daron nga jinibb nir marok-tuwtuwe suri kele, ko Steven everus owra“Wurru Numal Iesu, kuprunge drrelakko kuplai inu nemik pivinuk piptevim.”60 Mian ko ejipa van ngatan ko ekail vanmare owra “Numal, sete kupvirrvirrali nirrenge sev nga marloli ngok.” Daron ngamuwrai jijlemirpokmusuw, ko osrow pini.

8Sol ok-ojoji jinibb se Atua nir

1 Ko Sol elesi erres kobbong nga mar-tuwe pini Steven. Ko renge nabongmawosngok, Sol tevi meri Isrel nir artipatun

Majingen 8:2 159 Majingen 8:28nga parloli pisij pilep tevi kalesia nir ngamarlik Jerusalem. Ko kalesia nir arwolulingi ngaim ngok ko arwolu van rengevanu karkar nga Jutia ko Sameria, ko niresngavöl drromon eru nga marivi aposolkobbong arlik jer Jerusalem. 2 Ko meri Is-rel sopor nga marvijuri lilane Atua arungeesij suri Steven, ko arlai niben ko artengsiko aran artevni. 3 Ko Sol olokloksi torrlaikalesia nir, ko etkai jinibb sen nir arivelkarkar Jerusalem renge naim nir ko arrultotoni kalesia nir, norman ko nesevin kele,ko arlingir van renge naim ne nekaien.

Jinibb arwerai tweni nospen nga mirres seIesu Sameria

4 Ko daron nga Steven mimij, jinibbse Atua nir arwolu lingi Jerusalem, aranlat karkar ko arvisviseni suri nise Iesu.5 Ko jinibb san, nisen Pilip, ean kele rengengaim nga milep ne Sameria ko ewerwersuri nise Iesu, nga mivi Mesaea. 6 Kojinibb petpeti renge ngaim nen armerreniparunge lilane nale se Pilip, suri arungenale sen nga mirres ko arlesi nelesien nirnga ni mulolir nga marviseni derteren seAtua tevir iok. 7 Nir elep nemin nga mar-sij marsisilvir, ko nemin nga marsij nenarkail van mare ko arivare lingir arivel.Mian ko Pilip ololi nir elep nga devje nibermarmij arres luwi, ko nir nga setemarong-wose parivel arivel luwi kele. 8 Ko nirnga marlik iok daron nga marlesi ko arirlenglengen.

Jinibb ne botut san, nisen Saemon9 Ko renge ngaim ngok kele, jinibb san

nisen Saemon elik iok nga muloli botutsen, jinibb marok-taole bonevis pa. Kookwera kele erpok “Inu nuvi jinibb minijsan tevi derteren lele nir.” 10 Ko nir jijlerenge ngaim ngok nga marivi jinibb konga marivi jinibb nawon kele, arosuri sevnga muwrai, mian ko arwera “O, ewretunmorok derteren se Atua eptevi.” 11 Koarok-murronge ni daron elep pa nga nimokloli marok-taole nanu ngamokloli nir.12 Ko vitunen, daron nga Pilip mian miw-erwer tevir suri batun vanu se Atua ngapia-pelari ko suri Iesu Kristo, arunge nalesen. Ko ni epaptaese nir, ngok nesevin konorman. 13 Ko Saemon kele osuri nale sePilip, ko arpaptaese ni. Ko ngabe nga Pilipmian e, ko Saemon kele eptevi; ko daronnga milesi nanu ngamarinijnij nawone nirnga miviseni derteren se Atua nga Pilipmuloli, ko etaol ko eririr.

14 Ko aposol nir esngavöl drromon erunga marlik iok Jerusalem arunge nale surimeri Sameria nga marosuri pa nale seAtua osuw, mian ko arkoni Pita ko Jon ngaporan jir. 15 Mian ko oran jir, ko daronnga morpelari jir, ko orlot nga Atua pilaiNemin On tevir. 16 Suri Pilip epaptaese nirrenge nise Iesu Kristo kobbong, ko NeminOn setewor ean renger. 17 Ko Pita ko Jonorlingi nevre nuru renge batu nir, mian koNemin On ean esilvir vajin.

18 Ko Saemon daron nga milesi aposolngel nuru morlingi nevre nuru renge batunir ko Nemin On misilvir, oturmera ko elainevöt ngamilep vini ko esareni tevi Pita koJon ko owra tevi nuru owra 19 “Ei, kopor-lai kele derteren ngok tevik bevel tevi, kojinibb si nga belngi nevrek rengen, ko nikele Nemin On pisilvi.”

20 Mian ko Pita owrai lweni tevi owra“E, nik kurongwose kupwuli sev nga Atuamilai nawone tevi jinibb? Nik tevi nevötsom koporan korti renge nejijkien! 21 Setekuma-pitevi kem rragrrag rengemajingenngel, suri nolom sete osorsan renge noAtua. 22 Kuprieni nolom renge sev ngakomok-loli ngok, ko kuplot van ji Atua ngani pitlasi nik renge murrun nga komok-loli mirpok. 23 Suri inu nurongwose ngalol leplep nga marsij elep arto nga demijmuloli markikair renge nolom.” 24 Mianko Saemon owrai tevi Pita ko Jon owra“Wurru laru, koporlot suri inu nga Atuapilai se inu, nga nanunga misij nga komor-werai ngok sete pirrmali ji inu.”

25 Mian ko aposol nga nuru orsupe nalese Atua tevi jinibb nir ko sev nga morlesiNumal muloli, ko vitunen morsuw, orivellingi ie ko orluwi van Jerusalem e. Kodaron nga morivel suri sel, orok-werwersuri nospen nga mirres se Iesu Kristorenge ngaim elep nga Sameria.

Pilip erij tevi meri Etiopia san26 Ko anglo se Atua san eplari ji Pilip

ko owra “Pilip, kupan iak ko kupiel vanrenge sel nga mitipatun JerusalemkomianGasa e.” Sel ngok easi renge lolo mer-wer. 27 Mian ko otur mera ko evel van.Daron nga miplari, ko elesi meri Etiopiasan esakel renge lemetiti sen, ko okwolusuri sel vini. Mernen artevei evi demaw,ko evi jinibb nga milep san nga mok-metmete nevöt se kwin nga Etiopia ngamarveruse nisen kele san Kantes. Mernenean Jerusalem nga pulot tevi Atua. 28 Ko

Majingen 8:29 160 Majingen 9:13daron nga musuw ko esakel renge lemetitinga pulwi, ko okeve naul se propet Aesea.29 Mian ko Nemin On erij tevi Pilip owra“Pilip, kupan mori lemetiti ngok ko kupieljelin.” 30 Ko Pilip ean ko okivel morilemetiti nen. Ko ornge mernen mokevenale se propet Aesea. Mian ko Pilip owratevi mer nga owra “E, nik kurongwose,nale nga komok-eve ngok owra puwrasev?”

31 Ko mer nga owra “Borongwose pir-pese? Poro jinibb san pivisviseni tevik,ko borongwose ko. Kupsa vini mare, kokupvisviseni murru nale ngel tevik”. 32Konale se propet Aesea nen le ngel: ‘Erpesipsip san ngamarlai nga parevji pini, erpenatu sipsip nga martevei tweni silvin kosete murongwose piting, ko mernen seteorongwose puwrai nanu san, ko omurrongkobbong. 33 Ko nir arwer rrerrarre rengesel nga misij. Mernen sete orongwosnatun putoe, suri artor otvi mauren sen.’

34 Mian ko meri Itiopa nen osusi teviPilip owra “Kupwerai ta tevik, isi ko ngoknga propet ngok moksupe suri ngok? Ok-supe ni kobbong, rreknga oksupe jinibbminij kele san?” 35 Ko Pilip esa jingonko ospe suri nale se Aesea ngok ko surinospen petpeti nga mirres suri Iesu Kristo.36Orjilwer ortajer orini, ko orremali rengenuwi seser nga welili san. Ko mer ngaosusi tevi Pilip owra “E, kulesi, rromor-pelari renge nuwi le ngel. Ko nik kurror-rmi erpese? Sev ejki nga poro parpaptaeseinu?” 37 [Mian ko Pilip owrai tevi “Poroweretunen wor nga nosurien oto rengenolom, ko erres nga inu bepaptaese nik.”Ko mer nga owra “O-o, o-o, inu nuosuringa weretunen jerjer, Iesu Kristo evi Atuanatun.”]A

38 Daron nga muwrai jijle musuw koowrai tevi mer nga moklai lemetiti ngapumosiemun, mian ko nuru Pilip orjubbulko oranngatan re nuwi. Ko Pilip epaptaeseni. 39 Ko daron nga morivel lingi nuwivini lat nga mimes e, ko Nemin On etesenitweni Pilip evel, ko mer nga setemun elesi.Mian ko ean esakel luwi renge lemetitisen, ko nolon eir nga eir vajin daron ngalemetiti mokwolu tevi mitajer. 40Mian koPilip etaole nga mijpari ngaim nga Asot.Ko etajer kele nga mokwerwer e nospennga mirres se Atua renge ngaim minij nga

marto surusrir iok, ko etajermalumvan koejpari vajin ngaim nga Sisaria.

9Atua erieni murru Sol nga pivi jinibb se

Iesu1 Ko renge daron ngok, Sol oksur terter

nga pirevji pini nir nga marok-osuri Nu-mal. Ean elesi batbatu jinibb ne sulsulen,2 ko osusi tevi, mian ko batbatu jinibb nesulsulen oli naul sopor se nir nga marok-metmete naim gortien nir renge ngaimnga Damaskas, ko elair tevi Sol. Ko nalenen erpel: ‘Nukoni merel Sol nga pivinukpilesi norman rreknganesevin si ngamivi-juri sel ngamimerr ngok, ko pisre totkonirko piptei lwenir vini Jerusalem e.’

3 Ko Sol elinglingi Jerusalem nga pianDamaskas e. Ko daron nga mivini moriengaim ngok, ko etaole moron nga milepsan miplari renge melrin vini, ko mumorvaseni lat ngamivel e. 4Koewajeni ngatan,ko ornge drrelan san owrai tevi owra “Solo, Sol! Suri sev komok-loli misij tevik mir-pok?” 5 Ko Sol osusi lweni, owra “Wurru,Numal, nik si ko?” Ko drrelan nga owralweni, “Inu le Iesu nga komok-loli misijtevik. 6 Ko kupmera, ko kupan ngaimDamaskas, ko iok jinibb san ni ko puwraitevim sev nga kupa-loli.”

7 Ko nir nga marok-ivel tevi Sol arturmurrong, sete arwerai nale san. Nir kelearunge drrelan ngok, ko sete arlesi jinibbsan. 8 Ko Sol otur mera eleng raji meten,ko meten omot. Ko selen nir arevei koarpitevi van renge ngaim nga Damaskase. 9 Ko Sol meten orrorr erpok ejparinabong itul, sete orongwos pileslesi nanusan. Ko daron ngok kele, sete eaan ko seteeminmin.

10 Ko renge ngaim ngok Damaskas,jinibb san nga mok-osuri Iesu, nisenAnanaeas. Ni elesi bori san nga Numalmuwra tevi “Ananaeas!” Ko Ananaeasorrum, owra “Inu le ngel, Numal.” 11 KoAtua owrai tevi “Kupmera ko kupvijuri selnga mivel otvi liven ne ngaim ngel nganisen Sel nga mimetet, ko kupan re naimse Jutas. Ko kupsusi meri ngaim ne Tasassan, nisen Sol. Mernen oklik ko oklot.12Ko ni kele elesi bori san, ko elesi nga nikAnanaeas kuan kujpari meten, ko metenerres luwi kele.” 13 Ko Ananaeas owrai

A 8:37 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Luk oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Majingen 9:14 161 Majingen 9:37lweni, “Wurru, Numal, nir elep pa marok-supe suri morok, nga ni oklokloksi jinibbse Atua nir nga marlik Jerusalem. 14 Korenge iel Damaskas kele elai derteren senngok ji batbatu jinibb ne sulsulen nir ngapivini purrul totkoni jinibb si ngamuosurinik.” 15Ko Numal owrai tevi owra “Kupiel,suri inu nulngi ni nga pimajing se inu, kopuloli nisek pian mare ji jinibb ne vare nirko numal nir ko ji meri Isrel kele. 16 Kodaron nga puloli majingen suk, inu bowraivisviseni sel nga misij sev nga pia-sekaiiok.”

17 Ko Ananaeas ornge nale ngok nir, kootur imare ko ean ji Sol renge naim se Ju-tas. Ean loloim ko elngi nevren re batu Sol,ko owrai tevi, “Niaken Sol, Numal ngamiviIesu, nga miplari jim renge sel le, okoniinu nga bevini bololi kupkulu luwi kele,ko nga Nemin On kele puwun saut rengenolom.” 18 Ko vesan rres nanu san erpeberte nai orvitan rengemete Sol, kometenorkulu luwi vajin. Oturmera, ko sete eprivAnanaeas epaptaese. 19 Ko eaan luwi kojin eterter luwi vajin, ko elik nabong soponkele tevi kalesia nir Damaskas.

Sol ewerwer e nale nga mirres Damaskas20 Ko sete epriv nga Sol etajer kele van

renge naim gortien nir se meri Isrel, koetipatun nga piwerwer suri Iesu nga ni evinatu Atua. 21 Ko nir jijle nga marungeni artaole ko arwera “E, mer nga mok-torrtorrlai kalesia nir Jerusalem ngok, koevini tweni nga purrul totkonir ko pitkairvan ji batu jinibb ne sulsulen nir!” 22 KoSol derteren ne nale sen emaur elep, koeviseni nir e erres nga Iesu evi Mesaea. Komeri Isrel nir nga ie arwera parij otvi nalesen, ko arunge nale se Sol eterter pelakko norrorrmien ser omrrol, ko arbbut kob-bong.

23 Ko nabong elep arasi, ko meri Isrelsopor nga marlik iok arlolarsi Sol elep, koarmurri suri nga parevji pini. 24Ko nutrinko nutpong kele, nir artirive Sol rengemetali ne nawot nga milep nga mirralengaim ser, nga parevji pini. Ko jinibb sanean owrowra tweni womue norrorrmienser tevi Sol. 25 Ko natpong san jinibb seSol nir arpitevi ko arsongni renge narr ngamilep san, ko arjuröni rrurrngi renge latnga mitpir e san renge nawot van ngatane. Erpok ko Sol eivare ko owlu.

Sol iak Jerusalem

26 Ko Sol evel lingi Damaskas ko olwi vanJerusalem e. Ko owra pukorti tevi jinibbse Iesu nir; ko nir sete arosuri nga ni evikalesia, ko arwij ngasue. 27 Ko Banapasewilwil sen, ko eptei van liven ji aposolnir. Ni owra visviseni tevir erpese nga Solmilesi Numal renge sel, ko nga Numal kelemirij tevi. Ni owrai kele tevir erpese ngaSol sete mimtutu nga puspe suri nise Iesuiak Damaskas. 28Ko Sol elik tevir ko arong-wose vajin, ko arkorti tevi vajin. Ko evellat petpeti Jerusalem, ko sete emtutu ngapoksupe suri nise Numal. 29 Sol ewerwerenale kele sopor tevi meri Isrel nir ngamar-lik ngasue vanu ser nga marongwose nalese meri Gris nir, ko vitunen marini marlikJerusalem. Ko nir sete armerreni nale seSol ko arlatlat tevi suri. Ko sete eprivnir arlolar ko arwera parevji pini. 30 Kodaron nga kalesia marunge nale nga meriie marwera parevji pini Sol, ko artekai vanko arlingi elik talev Sisaria. Ko vitunenarkoni tweni van sisen e Tasas.

31 Ko renge daron nen, kalesia nir ngamarlik sarrsarr renge vanu ne Jutia, Galiliko Sameria arlik renge demat. Ko NeminOn elai derteren tevir, ko nir arlik eterternga marosuri Numal. Ko nir elep temijpalmalum arini nga marosuri Numal vajin.

Pita iak Lita ko Jopa32 Ko Pita otutur errale lat sopon, ko

daron san evan ji jinibb se Atua nir nengaim ngok Lita. 33 Re ngaim ngok, eskaijinibb san nga nibenmimij mijpari sia owilko pa osuw nga sete orongwose pivel, kookmatur kobbong re maling sen. Mernennisen Aeneas. 34 Mian ko Pita owrai teviowra “Aeneas, lelingen wolok ko pa IesuKristo puloli kuprres luwi. Kuptur merakuplulngi maling som!” Ko vesan rres Ae-neas otur imare. 35 Ko nir jijle nga marlikre ngaim ne Lita ko re kele vanu ne Saron,daron nga marlesi, ko arieni norrorrmienser ko arvijuri Numal se kerr.

Tapita36 Ko nesevin san elik re ngaim ngok

Jopa, nisen Tapita (nais ngok owra puwradie, nanu rrum san. Re nale se meri Grisnir, arveruse Dokas). Vinnen osuri Atuako tetajer okloli majingen nga marres nirko okwilwil se kele nir nga joror marjikie.37 Re daron ngok mesien san ololi, mianko emij. Ko arrawe lilane niben, ko arlingirenge loloim san kelemare renge naim sentera nga partevni.

Majingen 9:38 162 Majingen 10:2338 Ko Jopa oto mori bbong Lita ko so-

pon; ko daron nga jinibb se Iesu ngaJopa marunge nale nga Pita milik Lita, koarkoni nuru eru oran jin tevi nale ngelnga muwra “Wurru kupsaro ta pingavilvilsopon, kupini kuplesi kem iel.” 39 Mianko Pita otur imare ko eptevi nuru aran.Daron nga marjipari ie, ko arpitevi van reloloim ne naim nen mare. Iok, nesevinnga diwen ser marmij lingir arser rrale, koarok-ting ko arok-sareni sunsun ko nijornga Dokas mimajinge daron nga mimaurmalum e. 40 Mian ko Pita okoni twenir,ko ejiol vitan ko olot. Olot jile ko erieninon mawos vin nga mimij nga ko everuse,owra “Tapita, kupmera!” Tapita elengraji meten, ko daron nga milesi Pita, koemra elik. 41 Ko Pita otori nevren, esaraji nga putur. Mian ko everuse jinibb seIesu nir tevi nesevin nga diwen sermarmijlingir, ko elngi lweni vin nga mimaur luwinga tevir. 42 Nospen ne nanu ngok owlupetpeti re ngaim ngok Jopa, ko jinibb elepkele arini arosuri Numal. 43 Ko mian koPita elik eprepriv kele sopon Jopa tevi mersan ngamokmajinge nanu nir renge nevlubuluk, nga nisen Saemon.

10Pita ko Konilias

1 Ko renge ngaim ngok Sisaria, meriRom san elik nga nisen Konilias, ngamimetmete jinibb nuval nir ongut (100) semeri Rom nir, nga marivi ne gortien ngamarveruse gortien ne Itali. 2 Ni evi jinibbsanngamukorti pa tevi meri Isrel nirmok-surövi Atua, tevi jinibb nir ne naim senkele; ko oklai kele merrenien elep tevimeri Isrel nga joror ewelili. Ko tetajeroklot van ji Atua.

3 Ko nabong san, otomori pivi metenial itul nga rivriv, omomsawose daronne verusen, ko elesi nanu san erpe bori.Renge bori nen elesi oto limjer nga anglose Atua san evini loloim sen ko everuse,owra “Konilias”. 4 Konilias emet tere-tre anglo ko emtutu lenglengen, ko owra“Wurru, Numal, kupej sev ko san?” Ko an-glo erij weli owra “Atua eir temijpal rengeloten som komajingen ne merrenien som,ko etriv nga piwilwil som.

5 “Ko kupkoni jinibb sopor paran Jopako parveruse jinibb san nga pivini muniel. Mernen nisen arveruse Saemon Pita.6Elik tevi jinibb san ngamokmajinge nanu

nir renge nevlu buluk, nga nisen kele Sae-mon. Naim sen oto ngatan mori jeli dis.”7 Mian ko anglo evel lingi. Ko Koniliaseveruse jinibb ne majingen sen eru vini,ko jinibb nuval nga mokmajing sen ko ngamoklot kele, nga nir pitul parini jin. 8Ewervisvisenir suri sev nga mirrmali, ko okonitweni nir itul ngok van Jopa e.

9 Ko renge nabong minij nen, arvijurisel vini re ngaim ngok Jopa. Ko re daronmawos nen, Pita esa van mare renge drrunaim nat milival nga pulot. 10Mian ko nu-mer eaji elep, ko emrreni lengleng purroinanu san. Ko daron nga marok-loli nanenser e, ko ni elesi bori san nga Atuamivisenitevi. 11 Elesi melrin etpir, ko boriti ngamilep san, artori renge bongsin nga ivij,ko arjuröni renge melrin vini iel ngatane. 12 Renge boriti nen, netun vanu jijlenir ko numön jijle nir arto ren. 13 Kodrrelan san errmali ko owrai tevi owra“Pita, kuptur imare, kuprevji nanu ngoknir ko kupurroir.” 14 Ko Pita erij weliowra “Numal, sete mea-loli mirpok, surisetewor nurroi lesi nanu san nga mur-rokitkit, ko setemusorsanmirpokngabor-roi.” 15Mian ko drrelan nen eplari kele jinowra “Sev nga inu Atua mowrai pa tevimnga owokwok, nik sete kurongwose kupw-era orrokitkit kele.” 16 Drrelan nen owralweni nale nen vatul musuw, ko boriti nenemtaw lingi ko olwi van re melrin e.

17 Pita nolon orrum malum suri boringok, owra purongwose sev nga Atuamiviseni tevi ngok. Ko jinibb itul ngaarsusi rongornge pa naim se Saemon lutnga mutur e, arongwose, ko re daron nenmawos nga Pita murrorrmi bori sen, arturrremali renge metali. 18 Ko arsusi arwera“Moi, Saemon Pita elik niko iok rrekngaejki?” 19 Mian ko Nemin On owrai teviPita owra “Jinibb itul arini pa nile, arpejnik. 20 Kupsaro pingavilvil, kupjubbulvan ngatan e. Sete kuprrorrmi nanu san,suri inu ko nukonir.” 21 Pita ojubbul, eanngatan e, ko owrai tevir owra “Inu nenle nga kamok-peje inu. Suri sev kampejinu?” 22 Ko nir arwerai lweni arwera“Numal Konilias ko okoni kem. Evi jinibbnga mirres nga moksurövi Atua. MeriIsrel kele armerreni ni. Anglo se Atuanga muon ko san owra Konilias pukonikem vinuk jim nga puloli purnge sev ngakupwerai.” 23 Ko Pita etkair arlik tevi koarmatur tevi.

Ko rorpong nen, Pita tevi meri Sisaria

Majingen 10:24 163 Majingen 11:2nen itul arlinglingi ngaim ne Jopa, arivelkele, ko nir sopor nga marosuri Iesu rengevanu ngok arpitevir kele. 24Renge nabongminij nen arjipari Sisaria; ko Konilias etrivterair ko pa. Erijrij kele metka sen koselen nga marres nir nga parkorti partirivPita. 25 Daron nga Pita mirrmali vajin,ko Konilias otur imera ko evini ejiol vitanjin. 26 Ko Pita owrai tevi owra “O, setekuploli pirpok tevik, kupmera, inu nuvikele bbong jinibb le!” Ko Pita ervei nevreKonilias otur rramos. 27Ko Pita okjiljilwertevi Konilias, ko orivel korti oran loloime. Ko Pita elesi erpe jinibb elep aran paloloime. 28Koowrai tevir owra “Kamrong-wose erres nga meri Isrel renge gortien sersete arongwose parkorti rreknga parpelariji jinibb ne vare nir. Ko Atua eviseni teviknga sete nurongwose belesi jinibb soporerpe arrokitkit rreknga arsij. 29 Niko ololidaron nga kamverus nga bevinuk, ko setenuloli kele nale san, ko nutur imera kopa ko nuvini. Ko nuwra bosusi tevi kami,kamverus inu suri sev ko?”

30 Ko Konilias erij weli owra “Nabongitul le pa easi, erpe pivi mete nial itulnatmirivriv san, ko nomok-lot iel rengenaim suk. Ko vesan rres jinibb san sunsunsen arinrin nawon evini otur renge nok.Ko owrai tevi inu owra 31 “Konilias, Atuaornge pa verusen som ko okrrorrmi elepsuri merrenien som nga komok-lai tevijinibb nir nga joror mijkie. 32 Kupkonijinibb sopor paran Jopa, parlesi jinibb sannisen Saemon Pita. Elik renge naim sejinibb san nga nisen kele Saemon, ngamivijinibb nga mokmajinge nanu nir rengenevlu buluk. Naim sen oto mori jeli disngalu.” 33 Ko nusaro ngavilvil ko nukonijinibb suk arinuk jim, ko erres wor ngakumrunge sev nga marwerai ko kuvini.Kem jijle namlik korti vajin renge no Nu-mal Atua ko nabrunge vajin sev nga kup-werai.”

Pita ewerwer tevi Konilias34 Ko Pita esa jingon owra “Lelingenok

inu nua-lesi wose vajin nga weretunenAtua ololi osorsan kobbong tevi jinibb jijle.35 Atua eir temijpal tevi si nga musrövi niko muloli sev nga musorsan mirres, poroevel renge vanu ngabe tama san. 36 Nalengok kele kobbong Atua elai tevi jinibbsen nir meri Isrel, daron nga mukoni IesuKristo Numal se jinibb jijle nir nga pilaidemat tevi nir. 37 Ko rrek kamrongwose

sev nga miplari ji Iesu Kristo lat jijle revanu ne Jutia. Nanu ngok jijle artipatunGalili, daron nga Jon muwra jinibb jijlenir parpaptaes. 38 Atua elai Nemin Onko derteren tevi Iesu doNasret, ko Iesudaron nga mokivel rrale mokloli majingennga marres nir, ko ololi nir nga marlikrenge derteren se Demij nir arres luwikele. 39Kem jijle namlesi sev nga Iesu mu-loli Isrel ko re ngaim nga Jerusalem kele.Ko jinibb ngamarlelep se nir arwuse re naipelaot nga pimij. 40Ko nabong itul easi, koAtua ololi emaur luwi kele re mijen. Koeviseni ni tevi kem nga milngi kem nganabsupsupe ni tevi jinibb nir. 41 Atua seteeviseni ni tevi jinibb jijle nir, ko tevi kemkis kobbong daron ngamimaur luwi rengemijen, ko kem namaan korti ko nammin-min korti tevi ni. 42 Ko Atua owrai nganabwerai tweni ko wor nospen nga mirrestevi jinibb nir. Ko kem nabwerai tweni kowor nga Atua elngi pa ni nga pia-wera surilat nga puto suri tevi jinibb jijle nir, ngoknir ngamarmaurmalum lelingenok, konirnga marmij pa musuw. 43 Ko propet jijlearok-rrorrmi ni kobbong, ko arwera suringa nise Iesu kobbong, derteren nen otoe;ko jinibb nga marosuri ni, Atua pia-telasitweni nololien ser.”

Nemin On ean ji jinibb ne vare nir44 Daron nga Pita mokrij malum e, ko

Nemin On ojubbul vitan ko esilvi nir ngamarok-murronge nale sen. 45Ko meri Isrelnga marosuri Iesu nga marlinglingi Jopatevi Pita artaol ko aririr lengleng rengesev nga miplari, suri Atua elai Nemin Ontevi jinibb ne vare nir erpe merrenien ngamilep san tevi nir. 46 Artaol temijpal suriarok-runge nir ngok arok-rij renge nalelele, nga marok-surövi nise Atua. Mianko Pita owra 47 “Nir ngok arlai Nemin Onpa erpe kerr rramlai pa musuw. Ko sikoorongwose piwer orer nga sete parpap-taese nir?” 48 Ko Pita owrai tevir ngaparpaptaese nir renge nise Iesu Kristo.Mian ko nir arngoni nga poro Pita orong-wose pilik mun beblen kele tevir.

11Nale se Pita tevi kalesia nga renge

Jerusalem1 Ko aposol tevi tuwa kerr ko joji kerr nir

re lat jijle re vanu nga Jutia arunge nospennga jinibb ne vare kele arlai pa nale seAtua kele osuw. 2 Ko daron nga Pita mian

Majingen 11:3 164 Majingen 11:30Jerusalem e, ko meri Isrel sopor artortori,arwera jinibb ne vare nir nga marivi kale-sia paran ko wor re bae. 3 Arwera “E, surisev komok-pitevi nir nga setewor maranre bae ko komok-aan kele tevir?”

4 Mian ko Pita owrai tweni vajin tevirnanu mawos nen nga mirrmali, 5 owra“Daron nga nomok-lot renge ngaim ngokJopa, mian ko numatur, ko nulesi borisan. Nulesi nanu san nga mirpe boriti ngamilep san, artori renge bongsin nga ivijko arjuröni renge melrin vini iel ngatane, ko evini mori inu. 6 Numteni lilanenolo boriti ngok, ko nulesi netun vanu jijlenir ko numön jijle nir. 7 Mian ko seteepriv nurnge drrelan san owrai tevik owra“Pita, kuptur imera, kuprevji ko kuprroi.”8 Ko inu nuwra “Ejki Numal, ejki rres.Nanu ngok sopor sete arsorsan ko setearwokwok nga borroi, ko setewor nurroirnabong san.” 9 Ko sete epriv, nurnge dr-relan nen eplari kele vini owra “Nanu ngainu Atua mowrai pa musuw nga owokwok,nik sete kurongwose kupwera orrokitkitkele.” 10 Drrelan ngok errmali erpok vatulosuw, ko boriti nen tevi nanu jijle areveilweni kele van re melrin e. 11 Ko rengedaron mawos nen, jinibb itul arini re naimnga nulik ren. Meri Sisaria san okonirnga parini partekaik nga bolwi tevi nir.12 Ko Nemin On owrai tevik sete bongasinir ko bemarong ma bolwi tevir. Ko tuwakerr nga ouwon ngok kele arpitevi inu. Kodaron nga nampelari Sisaria, ko kem jijlenaman loloim re naim se merak Konilias.13 Mian ko ni owrai tevi kem nga ni elesianglo san evan otur renge loloim sen, koanglo owrai tevi owra “Kuplai nale van rengaim ngok Jopa nga parveruse jinibb sannga nisen Saemon ko nisen kele Pita. 14Nipia-wera nale tevi nik nga pila maurentevi nik ko tevi nir nga renge naim somkele”. 15 Ko mian ko daron nga metipatunvajin nga merij tevir, ko Nemin On eviniesilvir osorsan erpe nga mivini re kerrbonevis. 16Mian ko nurrorrmi jipari nalenga Numal muwrai tuwi nga muwra, ‘Jonololi baptaes tevi nuwi; ko sete mia-periv,Atua pia-paptaese kami renge Nemin On.’17 Ko oto limjer nga Atua elai merrenienngok kobbong tevi jinibb ne vare nir, erpenga milai tevi kerr daron nga rramosuriIesu Kristo e. Ko erpese, inu nurongwosebololi lesi nga bewer ore Atua, rrek?”

18 Daron nga Pita mirij jile musuw, konir arlingi kurtweni norrorrmien karkar

ser, ko nolor emra e ko arsurövi Atua arw-era “Rrek Atua elai kele tevi jinibb ne varenir norrorrmien ne parieni lululwenir koparmaur vajin.”

Kalesia nir ne Antiok19 Daron nga Steven mimij, ko jinibb nir

aroji kele nir nga marosuri, ko nir arwolusarrsarr. Sopor aran arjipari Ponisia koSaepras ko Antiok ko arok-werai tweninospen nga mirres, sete tevi meri minij,ko tevi meri Isrel kobbong. 20Ko nir soporkele nga marivi meri Saepras ko Saerinaran Antiok ko arwera tweni nospen ngamirres se Iesu Kristo, Numal se kerr, tevijinibb ne vare kele nir. 21 Derteren seNumal eptevir, ko jinibb elep arieni nolorarosuri Atua vajin. 22 Ko nospen ne nanungok owlu kele evan ejpari kalesia ngaJerusalem,mian ko nir arkoni Banapas vanAntiok e. 23 Daron nga ni mian jir komilesi erpese nga Atua mirij mirres surijinibb ne ie nir, ko ni eir temijpal, ko owraitevir nga partur piterter renge nosurienser ko weretunen renge Numal tevi nolortotoklai. 24 Banapas evi jinibb nga mirres,nga muwun saute Nemin On ko nosurien,ko ervei jinibb elep arini ji Numal se kerr.

25 Mian ko Banapas ean kele Tasas enga pipej Sol. 26 Ko daron nga miskai, koetkai oran Antiok e. Ko renge sia totoklaisan, nuru orok-jiljilwer tevi kalesia ne ieko orvisviseni nir elep kele renge gortienngok. Ko renge ngaim ngok ko Antiok, ar-lingi womue nais ngok ‘Kristin’ re kalesianir.

27 Ko renge daron ngok, propet soporkele arivel lingi Jerusalem aran Antiok.28 Nir nen san nisen Akapas, otur imerarenge derteren se Nemin On ko ewerrrurrngi tevir nga daron ne numer ngamiterter san sete ngasu pirrmali rengengatan ngel totoklai. Ko numer nen er-rmali erpe nga muwrai renge daron ngaKlotias mutori batu numal ne Rom.

29 Mian ko jinibb se Iesu nir armurriporo erres jinibb sisamis pilai wor merre-nien pilep van nga piwilwil se seler nir ngamarlik Jutia. 30 Mian ko arloli erpok, koarlai nevöt sopon. Ko arlai tevi Banapasko Sol nga poran porlai tevi jinibb ngamarlelep se kalesia nir nga Jerusalem.

12Numal Erot Akripa 1 erevji kalesia sopor

Majingen 12:1 165 Majingen 12:231 Ko renge daron ngok kele, Numal Erot

Akripa etipatun nga puloli piterter keletevi kalesia sopor. 2 Okoni jinibb sen nirnga paran parrul totkoni Jemes tasi Jonko partai otvi batun. 3 Ko suri nanu ngokololi meri Isrel nir arir, ko etajer kele ololinale tevi jinibb sen nir nga parrul totkoniPita. Nanu ngok errmali mawos re daronne nanen ne niv nga is mijki ren. 4 ElngiPita re naim ne nekaien, ko elngi gortienivij ne jinibb ne nuval sen nir nga parlikmetmete. Norrorrmien sen evi nga porodaron ne nanen gortien piasi, ko ni pia-wera suri lat nga puto suri tevi ni re nodelung nir. 5Mirpok ko Pita milik re naimnenekaien. Ko kalesia nir arlot eterter vanji Atua suri ni.

Anglo etkai tweni Pita re naim ne nekaien6 Re natpong nen, ko vitunen nga Erot

pia-wera suri lat nga puto suri tevi Pitarenge no delung nir, Pita ematur livenre jinibb ne nuval nga mormetmete ni renaim ne nekaien tevi kele dil delrrurr erunga markai nevren e, ko jinibb ne nuvaleru kele ortur metmete metali. Ko Pitaematurrwel. 7Ko vesan rres anglo se Atuasan otur pelari ie, ko moron omor vasenijijle naim ne nekaien ngok. Ko esesaroejpari neli Pita ko owni, ko owra “Kupsaropingavilvil, kupmera.” Ko vesan rres, dildelrrurr ngok nuru orjiki re nevre Pita koorvitan. 8 Ko anglo owrai kele tevi owra“Kuptatuwe netatuw som ko kuprae butsom, ko kupini rroporivel.” Pita ololi sevnga anglo muwrai, mian ko anglo owraikele owra “Erres, ko kupuri kot som kokupvivitu surik.” 9 Ko Pita evivitu suri.Etla van vare e renge naim ne nekaien. Koorrorrmi nga nanu ngok nir arirpe bbongematur lesi bori ko. 10Mian ko orini orasigortien eru ne jinibb ne nuval, ko orinivajin renge metali delrrurr nga muto orejer ngaim nga jinibb pian vare e vajin.Ko metali nen esan etpir, ko oran vare e.Orok-vijuri sel vini, ko vesan rres angloemtaw lingi Pita, evel.

11 Ko Pita elesi wose vajin sev nga mir-rmali, ko owra “O, nulesi wose ko vajin ngaNumal suk okoni anglo sen vini nga pitkaitweni inu re derteren se Erot ko re nanujijle nga jinibb nga marlelep se meri Isrelnir marrorrmi nga parloli tevik.”

12Ko ean re naim seMerri, ngamivi tasuse Jon nga nisen tuwen nen marveruseMak. Ko nir elep nga marok-vijuri Numal

arser korti ie nga parlot. 13 Pita eviniotuti metali vare. Ko nesenwarreng ngamokmetmete naim, nga nisen Rota, eviniowra pitasi. 14 Ko ni etaole drrela Pita, koorongwose evesane, ko eir temijpal suri.Ko setemun etasi metali, ko owlu luwikele van ji nir sopon e nga marlot. Koowrai tevir owra “E, lartul, Pita le ngelmoktur vare renge metali!” 15 Ko nir ar-werai lweni tevi arwera “Ai, kulengleng!”Ko ni otur eterter owra “Ejki, nuwretunko wor!”. Mian ko nir arwera “Ejki ma,rrekma nemin ko.”

16KoPita nga eplakmalum, otutimetali,mianan ko artasi ko vajin. Ko daron ngamarlesi ko artaol lenglengen. 17 Ko Pitaobbölbböleni nevren tevir nga parmur-rong, ko owra visviseni tevir erpese ngaNumal se kerr milai tweni ni re naim nenekaien. Ko okonir vajin owra “Kapweraikele tevi Jemes ko kerr sopor kele sev ngamirrmali”. Mian ko evel lingi ie van eliktalev re lat minij kele san.

18 Mevinen vajin, ko jinibb ne nuvalnir ara-taole arlesi Pita mijki; ko arrorrmisarrsarre, arok-sususir e vajin arwera “E,Pita nga ean ngabe e?” 19 Ko Erot okonikele jinibb ne nuval sen nir nga paranparpej tevi, ko sete arlesi rragrrage te. Koosusi kele norrorrmien elep tevi nir ngamarmetmete, mijki mun, mian ko ololiarevji pinir. Mian ko sete epriv ko Erot evellingi Jutia nga pian pilik sopon Sisaria.

Mijen se Erot Akripa20 Mian ko Erot ololarsi meri Taea ko

Saeton nir. Suri iok, nir ne ngaim ngaeru ngok arkorti lat sansan nga paran par-lesi. Ko womunen, arevei womue jinibbsan nga mokmetmete majingen ne naimse Erot nga piptevir van, nisen Blastas.Ko nir arini ji Erot ko arngoni nga poroni orongwose puloli demat, suri nir nevanu ngok arok-wuli bbong nanen ser koji jinibb ne vanu se Numal Erot. 21 Mianko Erot elngi nabong san nga pia-lesi nirren. Ko re daron nen vajin, Erot ojokjokerres temijpal re nijor se numal ko eanesakel re nai seksakel se numal, ko elaivajin nale tevir. 22Ko nir arkikail vanmarearwera “O, sete jinibb ko mirij ngok, koatua ko wor san.” 23 Ko vesan rres, anglose Atua san ololi Erot eil jubbul ngatan.Suri emrreni jinibb partori ko parsurövini pirpe kele atua san. Mian ko doto nirarpelari ko arurroi jinen, ko emij.

Majingen 12:24 166 Majingen 13:2224 Ko nale se Atua easasi elep kele, ko

jinibb elep arini arosuri kele. 25 Ko Bana-pas ko Sol oran orvinvini ore jijlemajingennga marlingi nuru tweni. Mian ko orivellingi Jerusalem vajin orluwi. Orpitevilweni Jon Mak tevi nuru.

13Arsusture Banapas ko Sol nga poran por-

loli majingen1 Ko kalesia sopor neAntiok arivi propet

ko jinibb nevisvisenien. Banapas, koSimeon nga marveruse nibmotmot, ko Lu-sias kele nga mivi meri Saerin, ko Manaennga bonevismarmetmet kortoni ni ko ErotAntipas renge naim sansan, ko Sol kele.2 Ko daron san arlingi kurtweni nanen koarsurövi Atua. Mian ko Nemin On erijtevir owra “Kapsusture Banapas ko Sol ngaporloli majingen nga inu motobbtobbuenuru tweni.” 3 Mian ko nir artajer ngaarlingi kurtweni nanen, ko arlot. Ko seteepriv nir jijle arlingi nevrer renge nuru,ko arkoni tweni nuru nga poran porlolimajingen.

Banapas ko Sol orwerwer Saepras4 Ko niko Nemin On okoni nuru, ko or-

jubbul van ngatan e Selusia. Ko orsa re dr-rav san, ko drrav owlu tweni paran re salesan nisen Salamis nga muto re norour ngaSaepras. 5 Ko daron nga nuru morjiparivajin Salamis, ko orok-werai tweni nale seAtua re naim loten se meri Isrel. Ko JonMak eptevi nuru nga mimajing se nuru.6 Ko nir nga itul ngok arivel otvi norourngok van devjen e Papos. Ko renge ie,arlesi jinibb ne botut san, nisen Bajisas. Nievi meri Isrel san, ko evi propet ne gerisensan. Ko nisen kele san re nale Gris arweraElimas. 7Ko ni evi kele jinibb se Sejas Polasnga mimetmete norour ngok Saepras, ngabatun muwlu milep. Ko Sejas Polas ngokeveruse Banapas ko Sol nga poran jin, suriemrreni purnge nale se Atua. 8 Ko daronngamarini ko marij, ko mer ne botut ngokBajisas, nga nisen tuwen nen Elimas, erijtere nuru ko ololi lesi nga pirieni nor-rorrmien se numal Sejas Polas, nga setepuosuri Atua. 9 Ko Sol nga nisen tuwennen Pol, owun saute Nemin On, ko emetteretre jinibb ne botut ngok, 10ko owra “A,nik natu demij, kuvi botgerisen ko sel somarkipkapil, ko kuvi devje nuval se nanujijle nga mirres! Seveling vajin kupa-suwre komok-rij tere sel weretunen se Numal?

11 Lelingenok ko pa Atua putor aljem ngametem pumot, ko setemun kuma-lesi mo-ron pipriv sopon.”

Ko vesan rres nanu san ngamirpe nous-nin nga mumotmot san evini ousni orenon, ololi meten omot; ko evel esesarokarkar epej jinibb san nga pok-tekai ni.12 Ko daron nga Sejas Polas milesi sevnga mirrmali ngok, ko etaol; ko eir temi-jpal re nale se Numal se kerr nga nurumorvisviseni tevi, ko osuri vajin Atua.

Banapas ko Pol orwerwer e nospen ngamirres re ngaim ngok Antiok iak Pisitia

13 Ko Pol tevi selen nir arlai drravsan Papos ko aran Pampilia, arwolu tokure ngaim ngok Peka. Ko renge ie, JonMak evel lingir ko olwi van Jerusalem e.14Arivel lingi vajin Peka, ko arjipari Antioknga mori vanu ngok Pisitia. Ko rengenabong on, orsil van re naim loten se meriIsrel nir ko orsakel ngatan. 15 Ko daronnga mareve jijle Naul On musuw, ko naburser arkoni nir san van ji Pol ko Banapasko osusi tevi nuru owra “E selek, poronorrorrmien nga mirres san oto niko ngakomor-merreni kopor-werai nga piwilwilse jinibb nir, ko erres kopor-werai”. 16 KoPol esareni nevren tevir nga parmurrong,mian ko owra “Meri Isrel nir ko kamijile nga kamok-surövi Atua, kapmurrong.17 Atua se meri Isrel nir otobbtobbue apuse kerr ne tuwi nir, ko osusi nir van maredaron nga marlik mirpe jinibb neturvitanre vanu ne Ijip. Ko tevi derteren ngamilepjerjer sen, etkai twenir arivel lingi ie. 18Koerpe sia ngavöl ivij (40) sopon erpok, koarlik re lolo merwer, ko arok-loli batursopon. Ko Atua sete emet twenir, 19 koololi metil ngaim ebut re vanu ngok Kenanarmij ko elai dan ser tevi jinibb sen nir;ko arlik ren, 20 evini ejpari sia ongut vavijbbulin ngavöl elim (450).

Ko vitunen Atua osusture numal nirsopor nga parmetmete nir, eanan ejparidaron se propet Samuel. 21 Ko marngonikele batu numal san, mian ko Atua elai Solngamivi natu Kis re metka ngok Benjaminnga pivi batu numal ko putori vanu ser. Koni otori ejpari sia ngavöl ivij (40). 22 Kodaron nga Atua milai tweni kele, ko osus-ture vajin Devet nga pivi batu numal. KoAtua owrai norrorrmien sopon suri Devetowra “Nulesi Devet natu Jesi evi jinibb nganolon oto suri inu nolok. Evi jinibb ngapuloli nanu jijle nga inu memrreni puloli.”

Majingen 13:23 167 Majingen 13:4623 “Ko osorsan erpe nga Atua mirijrij

pae musuw, ni osusture metka se Devetsan nga nisen Iesu nga ni pia-la maurentevi meri Isrel nir. 24 Ko daron nga Iesusete miplari wor, ko Jon okwerwer pae kotevi meri Isrel nir owra ‘Kami kaprieni workami ko renge nololien se kami nir, kokami jijle kappaptaes kowor’. 25DaronngaJon mivini mori vajin renge bongsi majin-gen sen, ko oksusi okwera ‘Kami kamok-rrorrmi inu nuvi isi le? Inu sete nuvimer nga kamok-tirive. Ko kapmurrong ta.Jinibb san pivini ni ko nga inu sete nuvterrragrrage nga betlasi tweni dil renge butsen.’

26 “Tasik ko jojik nir, kami nga kam-pelari renge metka se Epram ko kamijinibb ne vare nir nga kamok-surövi Atuase kerr, kerr ngok ko, Atua elai pa nalenga pitasi sel nga pila mauren tevi kerrjijle. 27 Daron nga Iesu mivini, ko meriJerusalem nir ko nabur ser nir arrelenge.Ko sete arongwose nale se propet kele nirnga marok-eve renge nabong on jijle nir.Iok ko ololi nir arlingi Iesu pian re mijen,mian ko arwera ni pimij ko wor, erpe ngapropet nir marwerai wowomu paemusuw.28 Ko sete artor sweri sel san nga norror-rmien nen purrow puloli nga Iesu pian remijen, ko artur imera ma ko arngoni teviNumal Paelet nga pirevji pini. 29Ko daronngamarevji pini jijle re nai pelaot erpe ngaNaul On muwrai, ko arjuröni vini ngatan evajin, ko aran artevni renge dubb. 30Mianko sete epriv nga Atua ololi emaur luwikele renge mijen. 31 Ko re daron elep,Iesu errmali ji jinibb sen nir nga moktuturtevir Galili van Jerusalem e, ko lelingenokvajin nir arok-wera tweni Iesu tevi meriIsrel nir. 32 Atua ololi pa rijrijen nen teviapu se kerr nir osuw, ko kem namvijurile vajin nga nabwerai tweni nospen ngamirres nen tevi kami. 33 Ko ololi pa tevikerr nga rramivi metka nen daron ngamuloli Iesu emaur luwi kele renge mijen.Erpe Naul Onmuwrai pa renge naul erwenne Sam,muwra ‘Etipatun lelingen nik kuvinatuk woswos, ko lelingen inu bevi tatasom woswos.’ 34Ko iok ko Atua muwrai pare Naul On sen suri Iesu pimaur luwi kelere mijen nga ni sete mia-mij kele nabongsan nga niben pian pupo, ejki. Ko erpe ngamuwrai kele muwra ‘Bololi tevim rijrijennga muon ko mimerr osorsan erpe ngamololi tevi Devet.’ 35 Ko renge naul neSam kele san, Nale On owra ‘Atua setemia-

marong rragrrag nibe jinibb on sen puponawon.’ 36 Daron nga Devet mimaur e,ko osuri Atua. Ko daron nga mimij e, koartevni erpe birtera sen nir, ko niben eanopo. 37Ko IesumangaAtuamulolimimaurluwi kele rengemijen, niben sete opo, ejki.

38 “Tasik ko jojik nir, kaprongwos lilaneko wor nale ngok nga nomok-werai nirtevi kami. Suri re Iesu Kristo kob-bong sansan, Atua orongwose pitlasi tweninololien nir se kami. 39 Kami kaprongwoswore ko nga Iesu Kristo kobbong orong-wose puloli nir nga marosuri ni parivelsisarow renge nololien ser. Ko sete evinale nesesreien seMoses ngamurongwosepuloli kapiel sisarow renge nololien sekami, ejki. 40Ko suri iok, kami kapmetmetko wor pirres. Poro pijki ko nale se propetnir tirrmali ji kami 41 nga muwra ‘Kaminga kamok-sopsope Atua, lelingenok kokaptaole ko kapa-van re mijen suri. Surisev nga bololi lelingen evi nanu nga kamisete kama-osuri. Rrek poro san puwralilane tevi kami, ko iok kele sete kama-osuri rrek.’ ”

42 Ko daron nga Pol nuru Banapasmorivel lingi naim ne loten vajin, kojinibb ne ie arngoni kele tevi nuru arwera“Wurru, poro orongwose kopora-luwi kelevini, kopor-wer visviseni kem e nale ngokrenge nabong on nga vitu.” 43 Ko daronnga jinibb martela vare re naim ne lotenvajin, ko nir elep arvijuri kele Pol ko Bana-pas.

Nir sopor arivi meri Isrel, ko nir soporwomujnen arivi jinibb ne vare nir, mianko vitunen mara-tori vajin nosurien semeri Isrel nir. Ko Pol ko Banapas orweraieterter tevir, orwera “Kaprrul totkoni kowor murrun ngok se Atua piterter ngamokwilwil se kami renge nolon nga mirrespelak.”

Pol ewerwer e nospen nga mirres tevi meriAntiok nir

44 Ko re nabong on nga suri nen kele,otomori nir jijle re ngaim ngok arini kelelat sansan nga parunge nale ngok se Nu-mal se kerr. 45 Ko daron nga meri Isrelnir markulu marmeteni delung ngok nir,ko nolor eleplep temijpal. Mian ko arok-rij esij ko arok-rij tere vajin nale se Pol.46Ko Pol nuru Banapas orloli norrorrmiense nuru eterter kele ko orwera “Nobor-wera womue kowor nale se Atua tevi kamimeri Isrel nir. Ko kami kamrong tweni

Majingen 13:47 168 Majingen 14:19nale nen. Ngok eviseni nga sete kammer-reni kaptor sweri mauren nga sete mia-suw nabong sopon. Ko lelingenok rreknablingi kurtweni kami, ko naban vajin jijinibb ne vare nir. 47 Ko ngel evi nale ngaNumal milai tevi kem, nga Naul Onmuwra‘Inu nususture nik nga nik kupirpe moronsan nga pumor jipari jinibb ne vare nir,tweni nga jinibb ne lat jijle ne iel ngatanparasi van re mauren.’ ”

48 Nale ngok ololi jinibb ne vare nir arirtemijpal ren, ko arsurövi lengleng Numalre sev nga marunge. Ko nir nga Atuamutobbtobbu pa nir musuw nga parlaimauren nga sete mia-suw nabong sopon,arosuri ni vajin. 49 Ko murrun ngok ololivajin nale se Numal easasi van lat jijlerenge ngaim ngok.

Meri Isrel sopor aroji tweni Pol ko Banapas50 Ko meri Isrel sopor arivel rrerrale ji

nesevin ne loten nir ko nabur se nesevinko jinibb nga marlelep ne ie, ko areveirnga paran partere Pol nuru Banapas. Mianko aroji tweni vajin nuru re siser. 51 KoPol nuru Banapas orwajwajeni tweni mawre bela nuru nga piviseni tevi jinibb ne ienga nuru orsir dure nuru tevi nir. Mianko orivel lingi ie, ko oran Ikoniam e. 52 Kojinibb seNumal nir neAntiok arir temijpal,ko arwun saute Nemin On.

14Pol ko Banapas iak Ikoniam

1 Pol ko Banapas orwerwer rengenospen nga mirres tevi jinibb nir neIkoniam, osorsan erpe nga morloli Antiok;ko meri Isrel ko meri Gris elep arlinginosurien ser renge Numal. 2 Ko meri Isrelnga nosurien sermijkie artere nir, ko arlolijinibb nir ne ngaim nen arlolar ko arterejinibb seAtua. 3Ko aposol nuru orlik daronsopon kele ie. Ko nosurien se nuru otoeterter re Numal, ko nolo nuru eterternga morwerai tweni nale sen. Atua elaiderteren tevi nuru nga pormajing nanunga marinijnij nawone nir. Ko eviseni nganospen nga mirres nga muspe suri Atuanolon nga mirres evi weretunen. 4 Mianko meri Ikoniam arteri wukari nir evimeling eru e; devjen arvijuri meri Isrel,ko devjen arvijuri aposol nuru. 5Mian kojinibb ne vare sopor tevi meri Isrel soporko nabur ser nir arloli norrorrmien ngaparevji ko partuwe pini Banapas ko Pol.6 Daron nga morunge norrorrmien ngok,

ko orwolu oran renge ngaim nga morlelepngok nuru Listra ko Depe re vanu ngokLikaonia. 7 Ko renge ngaim ngok ko nuruko lat sopor nga marto rrale, orok-werwertweni nospen nga mirres se Iesu Kristo.

Pol ko Banapas iak Listra8 Ko jinibb san elik Listra, ko daron nga

miak e ko pa ko sete orongwose pivel,belan orkati. 9 Ko ni oklik ie ko okmur-ronge nale se Pol. Pol elesi nga nosuriensen eterter wor nga emrreni pirres luwi,mian ko oklu van jin 10 ko ekail van mare,owra “Kuptur rramos!” mian ko mer ngaotur imera kasi ko etipatun nga pivivelvajin. 11 Ko daron nga delung marlesi sevnga Pol muloli, ko artipatun arkail re nalene ie Likaonia, arwera “O, atua nir arirpejinibb kele, ko arjubbul vitan vini ji kerrkele!” 12 Ko arlingi nise Banapas ewajiSus (nga mivi batbatu numal atua ser nir),ko arlingi Pol ewaji Emis (nga mivi atuaser san nga mokwosi nale se atua ser nir).13Ko naim ne loten se Sus oto mori bbongngaim ser ko, vare sopon. Ko jinibb ngamoksulsul tevi Sus tevi delung ngok nirarmerreni parloli sulsulen tevi Banapasko Pol; mian ko aran arevei buluk ngamarjoroi tevi nevngun vini re jeli metali.

14 Ko daron nga Pol ko Banapas mora-rongwose vajin sev nga nir marwera par-loli, ko orrerrerrsi sunsun se nuru ngapiviseni nga orunge esij pelak. Ko orwoluvan liven re jinibb nir ko orkikail vanmarejer, 15 orwera “E, lartul, suri sev kamok-loli sel ngok? Komrunomor-ivi jinibb erpekami kobbong. Namini iel nga nabweratweni nospen nga mirres nga pirieni kamirenge sel nga misij, ko kapluwi van jiAtua nga mimaur nga muloli melrin, ielngatan, dis ko nanu jijle ngamarto rengen.16Tuwi elinglingi jinibb jijle arvijuri lweninorrorrmien ser sisamis, 17 ko eviseni manga okpitevi kami re nanu jijle nga marresnga muloli. Atua elai naus renge melrinvini nga muloli wini marres. Elai nanentevi kami ko ololi nolo kami eir.” 18 Polko Banapas orwerai tweni nale nen erpokko pa, orpelak epriv sopon, mian ko ora-ete vajin norrorrmien se delung nir ngasetemun parloli sulsulen van ji nuru.

19 Ko mian ko nabur ne Isrel sopor ngamarivel Antiok ko Ikoniam arevei norror-rmien se delung nir arasi vini devjen sere. Artekai Pol ko artuwe ko arevei twenivan vare e re ngaim ngok ko arkurtweni,

Majingen 14:20 169 Majingen 15:16arrorrmi nga ni emij ko pa. 20Kodaronngajinibb se Iesu nir marini martur rrale Pol,ko Pol emra, ko olwi kele van renge ngaimngok. Ko mevinen ko nuru Banapas orivelkele van Depe e.

Pol ko Banapas orivel otvi kele iok nir ngaporan ngaim e

21 Pol ko Banapas orwerwer e nospennga mirres re ngaim ngok Depe, ko oreveijinibb elep arini arivi jinibb se Iesu. Mianko orluwi van Listra e ko Ikoniam, mianko ortajer van Antiok renge Pisitia e.22 Orsa raji nolo kalesia nir, ko orweraieterter tevir nga parrul totoni nosurienser puto piterter; mian ko orwerai tevirorwera “Kerr rraprunge ko wor pisij pileppuwomu, ko orongwose rrapa-sil van rebatun vanu ne melrin.” 23 Ko re Naim Onsisamis orok-susture elta nga morok-lingikurtweni nanen ko morlot milep van jiAtua surir nga Numal se kerr pimetmetenir pirres. 24Mian ko Pol ko Banapas orivelotvi kele Pisitia e van Pampilia e.

25 Ko renge ie, orwerwer kele rengengaim wel san nga Peka, mian ko orjubbulvan ngatan e Atalia. 26Daron nga morsuwvajin iok, ko orsa luwi van re drrav eko orwolu luwi van Antiok renge Siria e.Iok ko evi lat nga Atua mususture nurubonevis ko muwrai nga pimetmete nurupirres renge nalol nga mirres sen mijparinga morvinvini ore jijle vajin majingensen.

27 Daron nga morjipari Antiok, koorveruse kalesia jijle arini arkorti latsansan. Orwera tevi jinibb nir sev ngaAtua miwilwil se nuru nga morloli, koerpese nimurongwose puloli nga jinibb nevare nir kele parosuri. 28 Mian ko orlikeprepriv kele ie tevi jinibb se Iesu nir.

15Nabur se kalesia nir arkorti Jerusalem

1 Ko jinibb sopor arivel lingi Jutia koarini Antiok e. Ko arok-wer sesesre tasikerr, arwera “Poro sete kapan re bae pirpenale nesesreien se Moses muwrai, ko Atuasete mia-la mauren tevi kami.” 2 Ko Polko Banapas orij latlat elep tevir suri ne-sesreien ngok. Ko mian ko kalesia nir ngaAntiok arkoni tweni Pol ko Banapas tevinir sopon kele van Jerusalem e nga parsusirongornge iok tevi aposol ko elta nir. 3 Kodaron ngamarkonir jile ko arivel otvi Pon-isia ko Sameria. Arsupe suri erpese nga

Atua mirvei jinibb ne vare nir nga pariniparivi jinibb se Atua. Nospen ngok ololijinibb se Numal nir arir temijpal.

4 Ko daron nga marremali Jerusalem e,ko kalesia nir tevi aposol ko elta nir arweraerres tevir. Ko arwerai tweni nanu jijle ngaAtua miwilwil se nir nga marlolir. 5Ko nirsopor nga marivi Parasi ko marosuri Iesu,artur imera ko arwera “O, nir ngok ngasete marivi meri Isrel paran wor re bae ko.Ko kapvisvisenir ko wor nga parvijuri nalenesesreien se Moses.”

6 Mian ko aposol tevi elta nir arlik ko-rti nga parjiljilwer suri norrorrmien ngoksuri jinibb ne vare nir, lat nga parloliputo suri. 7 Arjiljilwer suri epriv sopon,mian ko Pita otur imera ko owra “Seleknir, kamrongwose nga tuwi jer pa, Atuaorrorrmi nga pilngi inu erpe san re gortienngok se kerr nga piwerwer renge nospennga mirres tevi jinibb ne vare nir. Atuaololi erpok nga nir parunge ko parosurini. 8 Ko Atua nga murongwose nolo jinibbjijle nir eviseni norrorrmien sen tevi jinibbne vare nir daron nga milai Nemin On sentevir, osorsan erpe nga milai tevi kerr.9 Norrorrmien nga Atua muloli tevi nirosorsan kobbong erpe norrorrmien ngamuloli tevi kerr. Arlingi nosurien serrenge ni, ko ni ololi nolor owokwok jijleerres. 10Ngok, ko suri sev kamwera kaploliAtua pulolar? Suri kamwera kaplingi kelesoloslo nga murrow renge nir ngok ngamarosuri. Soloslo ngok orrow pelak rengekerr meri Isrel nir, ko re kele apu se kerrnir. 11 Ko Numal se kerr Iesu okrres pelaktevi kerr, ko rramasi renge nosurien rengeni kobbong, osorsan erpe jinibb ne varenir.”

12 Nir jijle arlik murrarrong ko armur-rong, mian ko Banapas ko Pol vajin orsupesuri erpese nga Atua milai derteren tevinuru nga pormajinge nelesien nir ko nanunga marinijnij nawone nir tevi jinibb nevare nir.

Jemes evinvini ore nale13 Daron ngamorwerai jijle nale se nuru

musuw, ko Jemes otur imera ko evinviniore nale, owra “Tasik ko jojik nir, kapmur-ronge nale suk pirres. 14 Saemon Pita ea-wer visviseni lebbong erpese nga womuAtua murrorrmi jinibb ne vare nir, ko ngamilai tweni nir sopor marini jin e. 15 Iokosorsan tevi sev nga propet maruli: 16 ‘InuNumal, bea-luwi kele ko bemajing lweni

Majingen 15:17 170 Majingen 16:4naim se Devet ngamumutmut jile pa misij.Inu bosusture lweni kele. 17 Ko jinibb lelene iel ngatan nga inu meveruse nir pa ngapartori totkoni nisek, parlesi wose nga inunuvi Atua. 18Nale ngel evi se inu Atua ngamololi jinibb marongwose tuwi pa vini.’ ”

19 Ko Jemes etajer nga muwra “Evinale suk nga bowrai suri: sete erres ngarraplingi soloslo ngamurrow kele re jinibbne vare nir nga marieni lwenir pa viniji Atua e. 20 Ko erres rrapuli naul sanvan jir, ko rrapwerair e nga nir parvijuriko wor nale sopor nga marto renge nalenesesreien se Moses, nir le ngel: Setemunparurroi nanen nga marloli sulsulen e vanji atua minij nir, ko sete parloli pisij tevinesevin, ko sete parurro nanu san ngamarwusi ore birislan nga pimij ko drransete miseser asi te. 21 Suri tuwi jer pavini, renge naim ne loten se meri Isrel nirre nabong on, jinibb sopor arok-tur imareko arok-eve nesesreien se Moses, ko jinibbarok-werai tweni nale sen re ngaim jijle.”

Aposol ko elta nir arlai naul san pian jijinibb ne vare nir

22 Aposol tevi elta ko kalesia nir armurrisuri nga parkoni kele jinibb sopor vanAntiok e nga parpitevi Pol ko Banapas.Arlingi Saelas ko Jutas Barsapas ngamorivinabur eru re gortien se Numal. 23 Arulinaul san nga muwra mirpel: ‘Kem aposolko elta nir, namwerai erres pelak tevi kamijijle jinibb ne vare nir nga kamivi jinibb seNumal nir re Antiok, Siria, ko Silisia.

24 ‘Namrunge nga jinibb sopor re gor-tien se kem arinuk ji kami ko arlokloksikami re nale nga sete kem namkonire. 25 Ngok ololi kem namlik korti le,ko namini tevi norrorrmien nga nablingijinibb ne majingen eru ko nabkoni nuruvinuk ji kami. Nuru porpitevi Banapas koPol nga nammerreni nuru milep. 26 Nirnga namlingir ngok arlai pa nolor komau-ren ser ko twenimajingen ngok. 27Ko nikonamkoni Jutas ko Saelas, nga pora-weraikele nanu ngok kobbong nga kem namuli.

28 ‘Nemin On eviseni tevi kem ngasete nabjingteni soloslo ngamurrow rengekami. 29 Ko iok kobbong, evi nga setekapurroi sev nga marloli sulsulen ren vanji atua minij nir. Ko sete kaploli pisij tevinesevin. Sete kapurroi nanu san nga mar-wusi ore birislan nga pimij ko drran sete

miseser asi te. Poro kapvijuri norrorrmienngok nir, ko kaploli pirres ko. Erres wor koremse kami ko pa.’

30 Niko nir ivij ngok arivel lingiJerusalem ko aran Antiok e. Mian koarkortoni kalesia totoklai nir, ko arlaivajin naul ser tevir. 31 Nale ne naul nenosongni nolor e neiren, ko osustur kelenorrorrmien ser. 32Ko Jutas ko Saelas keleorivi propet, ko orjiljilwer epriv tevir, koorsustur e norrorrmien ser ko orwilwilser. 33 Meri Jerusalem ngok orlik kelebeblen Antiok, ko daron nga morivel linginga porluwi van ji nir nga markonir e, kokalesia nir ne ie arwera “Demat piptevikamru re sel se kamru nga kopor-luwie.” 34 [Ko Saelas elik jer ie.]B 35 Ko Polko Banapas orlik kele Antiok, ko nurutevi kalesia elep kele wor arvisviseni koarwerwer suri Numal renge ie.

Pol ko Banapas orivel sisamis36 Ko sete epriv, Pol owrai tevi Bana-

pas owra “Rrek rrapluwi kele van rraplesijinibb se Numal nir renge ngaim jijle ngarramwerwer renge nale sen rer. Ngokpuloli rraprongwose lat nga marlik renmuto suri.” 37 Ko Banapas emarong, koemrreni pitkai kele Jon nga nisen tuwennen Mak. 38 Ko Pol sete emrreni pirpok,suri Mak evel lingir seveling nga Pampiliako omusmus pimajing tevir. 39 Sete eprivko Pol ko Banapas orlat, mian ko orsisamis.Banapas etkai Mak ko orwolu renge drravvan Saepras e. 40 Ko Pol etkai Saelas; kojinibb se Numal nir arngoni nga Numal sekerr purongwose pimetmete nuru rengenalol nga mirres sen. Mian ko orivel.41 Orivel van, orremali Siria ko Silisia,orok-wilwil se kalesia nir nga parterter.

16Timoti evivitu kele suri Pol ko Saelas

1 Pol etajer kele van Depe ko Listra e,lat nga jinibb san nga mivi kalesia nganisen Timoti milik e. Tasu sen kele evikalesia nga mivi nesen Isrel, ko tata senma evi meri Gris. 2 Tasi kerr ko joji kerrnir nga Listra ko Ikoniam arwera evi jinibbnga mirres pelak san. 3 Pol emrreni pitkaipiptevi, mian ko ololi ean re bae. Ololierpok suri meri Isrel petpeti nga marlikie arongwose nga tata se Timoti evi meriGris. 4Ko daron nga Pol tevi selen ngok nir

B 15:34 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Luk oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Majingen 16:5 171 Majingen 16:27marok-tutur mitajer re ngaim ko ngaimnir, arwerai tweni tevi kalesia nir sev ngaaposol tevi elta nga Jerusalem marwerai.Ko arwerai eterter nga nir parrul totkoniko wor norrorrmien ngok nir. 5 Ko kalesianir arini eterter kele renge nosurien. Konabong jijle, jinibb evinvini, ololi nir esavan mare tetajer.

Pol elesi bori san iak Troas6 Pol tevi selen nir arivel otvi Prijia ko

Galesia. Ko Nemin On sete emarong nganir parwerwer re vanu ne Esia. 7 Vitunenko arremali kele renge vanu ngok Misia;ko arloli lesi nga paran mare kele Bitiniae, ko Nemin se Iesu sete emarong. 8Mianko arivel otvi ma Misia, mian ko arjipariTroas. 9 Ko re natmupong nen bbong,ko Pol elesi bori san suri meri Masetoniasan nga mutur ko mungoni tertere muwra“Kupini wor iel Masetonia ko kupwilwil sekem.” 10 Daron nga Pol milesi jijle boringok, ko kem nampejpej sel nga nabanMasetonia e. Suri namrongwose nga Atuaeveruse kem nga naban nabwerwer rengenospen nga mirres sen iok.

Litia evini evi jinibb se Numal11 Namwolu lingi kele Troas renge dr-

rav, ko naman mawos Samotres e. Komevinen, namjipari Neapolis. 12 Ko rengeiok namtajer kele van Pilipae e, lat ngameri Rom milep marloli liken ser rengen,ko mivi kele ngaim nga muto womu revanu ngok Masetonia. Namlik nabongsopor ie.

13 Ko re nabong on, namivare re ngaimngok van re jeli nuwi seser san, nga nam-rrorrmi evi lat nga meri Isrel nir marok-ser korti e tweni loten. Namlik ngatan konamtipatun namjiljilwer tevi nesevin nirnga markorti ie. 14 Nesevin nen san ngamokmurrong nen nisen Litia, nga mok-wulwule nijor nga nowlin milep ko mu-songsong mupongpong mirres re ngaimngokTaeatira. Koni evi vinngamoksuröviAtua. Numal etasi nolon nga milngi nor-rorrmien sen vajin eterter re nale se Pol.15 Ko daron nga vinnen tevi naim sen nirmarpaptaes jijle, ko everuse kem owra “E,kapini kaplik renge naim suk, poro ngakaprrorrmi nga inu nuvi weretunen jinibbse Numal”. Mian ko kem nammarong resev nga muwrai, ko naman.

Arlingi Pol ko Saelas re naim ne nekaien

16 Nabong san renge sel se kem vanre lat ne loten e, namsekai nesenwarrengdemij maur san. Ni nemin san oto rengennga milai derteren tevi nga puwrai twenisev nga pia-rremali vitu. Ervei nevöt elepdaron nga mokloli majingen ngok e tevinir nga marmetmete ni. 17 Vinok evijuriPol tevi kem sopor kele, ko ok-kail vanmare owra “Lartul ngel arivi jinibb se Atuanga mian mare temijpal nga marvisvisenikami renge sel ne mauren!”

18 Vinok olöni lweni norrorrmien ngoknabong sopon kele, mian ko Pol ornge esije. Ko otur imera ko erij tere nemin nga,owra “Renge nise Iesu Kristo, kuplinglingivajin vinel!” Ko vesan rres neminnga misijnen elinglingi vin nga.

19 Ko daron nga nir ngamarok-metmetevinel marongwose vajin ngamartor jabblesel ser nga marok-loli nevöt milep ren, ar-tur imare ko arrul totkoni Pol ko Saelas. Koartekai nuru van ortur renge ngaim ngokre maket, lat nga marok-wer sesesre latnga puto suri tevi jinibb nir. 20 Ko artekainuru van ortur renge no meri Rom erunga morivi gavman, mian ko arwera “Larungel orivi meri Isrel, ko orok-loli sel ngamarsij renge sise kerr. 21Orvisviseni mur-run nga sete musorsan. Ko murrun ngamorwerai kele sete evijuri nale nesesreiense kerr, ko kerr rrammajing renge nisenumal gavman ne Rom ko sete orongwoserrapvijuri nuru.” 22Ko delung aran kele renorrorrmien ngok, ko artere Pol ko Saelas.

Ko jinibb ne nuval nir arrerrerrsi joronuru ko arlai nale nga parevji nuru renai. 23 Daron nga marevji lenglengennuru musuw, ko arlingi nuru van re naimne nekaien. Ko arlingi nale tevi mernga mimetmete naim ne nekaien ngapimteni suri nuru pirres nga sete porwolu.24Daron nga morok murnge nale ngok, kootur mera ko etkai nuru van lat san loloimjer kele, ko eplaji totkoni bela nuru e nainga milep san.

25 Ko mian ko daron nga nat mirrang,ko Pol ko Saelas orlot ko orlai nubo vanji Atua, daron nga nir kele sopor re naimne nekaienmarok-murronge. 26Sete eprivko nami nga milep san eterure naim nenekaien elep. Metali nir artetpir, ko dildelrrurr nga markai renge nevrer arvitvi-tan renge nevre nir jijle nga marlik renaim ne nekaien. 27 Daron nga mer ngamokmetmete nir mitaol ko milesi met-ali martetpir, ko orrorrmi nir nga marlik

Majingen 16:28 172 Majingen 17:11loloim arwolu van vare e; otur mera koelai nesip ne nuval sen nga pisari lweni e.28 Mian ko Pol ekail owra “E, sete kupsarilwenim! Sete san owlu ivare, ejki.”

29 Mian ko mernen ongoni laet san, koowlu van loloim re naim ne nekaien. Eririrtemijpal, ko evini ejiol vitan re no Pol koSaelas. 30 Ko etkai tweni nuru re naim nenekaien, ko osusi tevi nuru owra “Wurru,bololi pirpese ko bela mauren?” 31 Orijweli nale sen, orwera “Kuplingi nosuriensom renge Numal Iesu, ko ngok kurong-wose kupla mauren, nik ko nir nga marlikrenge naim som.”

32 Mian ko Pol ko Saelas orjilwer va-jin tevi ni ko nir jijle nga marlik rengenaim sen suri Numal Iesu. 33 Re daronngok kobbong natmupong nen, ko mernga mokmetmete nir re naim ne nekaienngok etkai nuru van, errawe vaseni lat ngamarevji nuru renge nibe nuru, mian ko nitevi jinibb jijle nir nga marlik renge naimsen arpaptaes. 34 Mian ko etkai lweni Polko Saelas vini re naim sen e, ko ela nanensopon tevi nuru. Ni ko jinibb ne naim sennir, neiren nga milep oto renge nolor suriarini nga marosuri vajin Atua.

35 Daron nga nat mirin vajin, ko numalnesesreien okoni polis sopor van ji ni ngamokmetmete naim ne nekaien tevi nalesan nga muwra “Kuplinglingi laru ngoknuru porivel sisarow.” 36 Mer nga owraitevi Pol owra “Jinibb nesesreien elai nalengel nga nik ko Saelas kopor-ivel. Komor-rongwose kopor-ivel ko vajin renge de-mat.” 37 Ko Pol owrai tevi polis nen owra“E, erpese ko, komru nomorivi meri Rom,ko laru ngok setemun orloli nomorkot, koarevji komru re no jinibb nir, mian koarwirr komru van re naim ne nekaien. Kolelingenok ormerreni porlai tweni silvenikomru. Sete mia-irpok, sete erres porlainale re sel, ko porini ko wor porlai twenikomru iel.”

38 Daron nga polis muwrai tweni tevinumal nen nuru nga Pol ko Saelas orivimeri Rom, ko numal nen nuru ormetutulenglengen. 39 Mian ko orini ko orweraiwarru tevi nuru, ko ortekai tweni nurure naim ne nekaien, mian ko orngoni ngaporivel lingi ngaim ngok. 40 Ko daron ngamorivel lingi ie ko oran mawos re naim seLitia, ko iok ko orlesi kele jinibb se Numalnir ren, ko orsusture kele nosurien ser.Mian ko orivel lingi vanu ngok.

17Pol ko Saelas oran Tesalonaeka

1KoPol ko Saelas orivel van, ko orremalire ngaim ngok Ampipolis ko Apolonia;mian ko ortajer van orjipari Tesalonaeka.Ko naim ne loten se meri Isrel nir san otoie. 2 Ko erpe nga mokloli pa tetajer, koPol ean loloim nen nga pusrövi Atua. Kookloli erpok ean ejpari nabong on itul kopa nga ni mokwerwer tevi jinibb nir ie. Kooklai nale 3 ne Naul On nga miviseni tevirnga Mesaea purnge pisij ko wor pijparipimij, ko Atua pia-loli pia-maur luwi kelerenge mijen. Pol owrai kele tevir ngaIesu evi Mesaea nga ni mokwerwer suri.4 Nir sopor arosuri sev nga Pol muwrai,ko arini kele arvivitu suri Pol ko Saelas.Ko jinibb ne vare kele nir elep nga marok-surövi Atua, ko nesevin nga marwowomure nesevin nir arini kele arpitevir.

5 Komian ko jinibb ngamarlelep se meriIsrel nir nolor eleplep, ko aran arpej but-terter nga marok-ivel suri nawon sel, koarwerai tevir nga parloli balpalen karkar.Arwera parevei Pol ko Saelas van jir; koaran renge naim se jinibb san nisen Jeson,ko arbburbburi metali sen nga marok-pejPol ko Saelas. 6 Ko daron nga setemunmarlesi nuru, ko arrul totoni Jeson tevitasi kerr sopon, areveir vini artur rengekot re no jinibb nga marlelep ie. Mianko arkail van mare temijpal arwera “Larungok nuru Pol ko Saelas orloli nanu ngamarsij elep renge lat elep. Ko lelingenokorini iel kele! 7 Mian ko Jeson ngel etkainuru oran loloim sen e. Nir jijle artorotvi nale nesesreien se Sisa, batu numalse meri Rom nir. Nuru orwerai nga batunumal minij kele san oto, nga nisen Iesu.”8 Ko daron nga meri Isrel tevi jinibb ngamarlelep ne ie marunge nale ngok, koarunge lengleng esij suri. 9Mian ko arloliJeson ko tasi kerr nen nir parlai nevötsopor tevir puloli parivel sisarow e. Ko nirarloli erpok, ko arivel sisarow vajin.

Pol ko Saelas oran Berea10 Renge natpong nen kobbong ko tasi

kerr nir arkoni tweni Pol ko Saelas oran rengaim ngok e Berea. Ko daron nga morre-mali ie, ko ortajer ko pa van re naim lotense meri Isrel nir. 11 Jinibb ne ngaim ngokBerea arresrres asi nir ne Tesalonaeka, konir arir nga parunge nale. Ko nabongjijle armeteni pejpej renge Naul On poronga nale nga Pol muwrair arsorsan tevi

Majingen 17:12 173 Majingen 17:34

nga marto re Naul On, rreknga ejki. 12 Komian ko nir elep arlingi nosurien ser rengeNumal. Ko nesevin elep nga marwowomure nesevin nir ne Gris ko norman nen keleelep arosuri.

13Kodaronnga meri Isrel nir ngamarlikTesalonaeka marunge nga Pol mokweratweni nale se Atua tevi meri Berea nir, iokololi nir aran ie ko arevei kortoni delungsopor arser korti; ko arwera suri tevir, koololi nolor ololarsi Pol. 14Ko ngavilvil, tasikerr nir arkoni tweni Pol tevi selen kelesopor arjubbul van ngatan e renge jeli dis(ko Saelas ko Timoti orlik jer Berea). 15 Koarpitevi Pol aran arjipari Atens. Ko daronnga marivel lingi Pol nga parluwi vanBerea e, ko Pol elai nale tevir nga paranparwerai tevi Saelas ko Timoti nga nuruporsaro pingavilvil vini porpitevi kele.

Pol elik Atens16 Daron nga Pol mokteravi nuru renge

Atens, ko ornge esij nga milesi atua sernga marsavir renge nai ko nevöt muwunsaut. 17 Ko ean renge naim gortien semeri Isrel nir nga pijiljilwer tevi nir ko tevijinibb ne vare kele nga marsurövi Atua.Ko nabong jijle, okjiljilwer kele tevi jinibbjijle nga milesir renge maket. 18 Ko meriGris nir sopor arvijuri nesesreien se nirsan nga nisen Epikurus, ko sopor arvijurinesesreien se nir san nga nisen Seno. Konir nen sopor arjilwer tevi Pol. Ko nirsopor arwera “O,morok erij se lenglengen!Ni oksupe sev ko?” Ko nir minij arwera“Namrunge erpe moksupe atua ne vanuminij ko.” Arok-rij erpok suri Pol oksupesuri Iesu ko owrai tweni nga Atua ololiemaur luwi renge mijen.

19 Mian ko arverus Pol nga pivini puturrenge no gortien ser san nga marveruseEreopakas, ko arwera “Nammerreninabrongwose nevisvisenien nga mimerrsom erpese ko? 20 Namrunge kuwrainanu sopor nga namtaol lenglenge, konammerreni nabrongwose kuspe sevko?” 21 Ko suri evi norrorrmien terase meri Atens nir ko se neturvitankele nir ne ie nga tetajer marmerreniparlilik ko parmurronge nale nga mimerrko parjiljilwer renge norrorrmien ngamarirpok.

22 Mian ko Pol otur imera re no delungnir ko owra “Meri Atens, inu nulesi pa erpekamok-surövi atua se kami nir erres pelak.23 Daron nga nomok-ivel suri sise kami,

ko nomok-meteni nanu nir nga kamok-surövi, ko nulesi pa nale san nga kamulirenge nawot san nga muwra ‘Ngel ototweni nga parsurövi Atua san nga seteworrramrongwose’. Kami sete kamrongwoseko kamsurövi ma, ni le vajin mowra tweningel tevi kami. 24 Atua ngok emajinge ielngatan ko nanu jijle nga marto rengen.Evi numal ne melrin ko iel ngatan kele.Sete elik renge naim loten nga jinibb mi-majinge. 25 Sete ongoni jinibb san pilasen nga pirij. Elai mauren, sowin ko nanujijle tevi jinibb nir. 26 Etipatun re jinibbsansan kobbong, ni ololi jinibb totoklai nirngamarmaur iel ngatan. Ko owjuwje vajinlat ne liken ser sisamis, ko owra suri keledaron nga para-maur jipari. 27 Atua ngokololi erpok nga puloli kerr jijle rraploli lesinga rrappej ni; ko rrek daron nga rramok-totong karkar, ko orongwose rrapsekai ni.Ko ewretun temijpal nga ni sete oruj ngasurragrrag ji kerr. 28 Ko erpe jinibb sanmuwrai pa tuwi muwra ‘Suri rramkortirenge Atua kobbong ololi rramla mau-ren, ko rramok-tutur ko rramloli nanujijle’. Ko erpe kele kami san nga mok-koji nubo muwrai pa muwra ‘Kerr kelerramivi natun.’ 29 Ko suri rramivi natuAtua, ko sete orongwose rrapwera ni erpenanu nga marmajinge re gol rrek silvarrek nevöt. Sete evi nanu san nga jinibbmurongwose pimajinge re nevren rreknganorongwosien sen, ejki. 30 Ko re daron netuwi nga jinibb sete murongrongwos, koAtua etlasi tweni bbong sev nga marloli,suri norongwosien ser ejkie. Ko lelin-genok vajin okwerai tevi kerr jijle re latjijle, owra ‘Kami jijle kaprieni norrorrmiense kami suri nololien se kami.’ 31 Suri elngipa nabong nga pia-wera suri lat nga putosuri tevi jinibb jijle ne iel ngatan renge selnga musorsan kobbong. Atua otobbtobbupae isi nga ni puloli pia-wera suri lat ngaputo suri tevi jinibb nir. Ko eviseni nga eviweretunen nga puloli pirpok re ngamulolipa mernen emaur luwi kele renge mijen.”

32 Ko daron nga Pol muwra jinibb sanmimaur luwi kele re mijen, ko nir soporarmen keraji. Ko nir sopor ma arwera“Nammerreni naba-runge kele nale somsuri norrorrmien ngok.” 33 Mian ko Polevel lingir; 34ko nir sopor arini arkorti teviko arosuri Iesu. Renge nir ngok, jinibb sannisen Denis nga mivi san re gortien ngokEreopakas, ko nesevin kele san nga nisenDamaris, ko norman minij kele sopor.

Majingen 18:1 174 Majingen 18:2618

Pol ean Korin1 Pol evel lingi Atens ko ean kele re

ngaim ngok Korin. 2 Ko iok, eskai meriIsrel san nga mivel Pontas, nga nisen Ak-wila. Ko bonevis ean elik Itali re ngaimnga milep ngok Rom. Ko sete epriv batunumal ne Rom nga nisen Klotias, owrainga meri Isrel parivel lingi Rom ko wor.Mian ko Akwila tevi nesen sen Prisilaorivel lingi Rom ko orini orlik Korin. Seteorlik epriv, mian ko Pol errmali ngamivinimilesi nuru. 3 Ko elik tevi nuru. Okortitevi nuru renge majingen se nuru, suri nikele majingen sen osorsan tevi nuru; nirarivi jinibb nga marilile nevlu buluk. 4 Kotetajer renge nabong on Pol tevi meri Isrelnir ko meri Gris nir arok-loli jiljilwerenelep renge naim loten, suri Pol emrrenipirveir nga parosuri Iesu.

5 Ko vitunen Saelas ko Timoti orivellingi Masetonia vini; ko daron nga mor-remali ie, ko Pol elngilngi majingen ngamok-ilile nevlu buluk, ko ean vajin re ma-jingen nga renge nospen nga mirres, kookwerai lilane tevi meri Isrel nir nga Iesuevi Mesaea. 6 Ko nir ne ie artere ni ko arijesij tevi ni. Mian ko ni ewirrwirrleni twenimaw re sunsun sen, nga piviseni tevirnga esir duren tevir, mian ko owra “Porokapjijki, ko evi nga kami kobbong, setenumrreni inu borongwose. Ko etipatunlelingenok inu bean bowrai tweni nale suktevi jinibb ne vare kobbong.” 7 Mian koevel lingi nir, ko ean elik re naim se jinibbsan ngamivi jinibb ne vare ngamoksuröviAtua, nga nisen Titias Jastas. Naim sen otobbong jeli naim ne loten se meri Isrel nir.

8 Ko Krispas, mer nga mokmetmetenaim ne loten ngok, tevi nir nga marlikrenge naim sen, arosuri Numal se kerr. Kojinibb minij kele elep ne Korin, daron ngamarunge nale se Pol ko arosuri vajin Iesu,ko arini vajin ko arpaptaes.

9 Ko natpong san Pol elesi nanu sanerpe bori san nga Atua miviseni tevi koowra “Sete kupmetutu, ko kuptajer ko wornga kupwerwer. Sete kupmosi. 10 Inubeptevim, ko sete san mia-lokloksim, surinir elep re ngaim ngel arivi suk ko.” 11 Koiok ololi Pol elik iok Korin ejpari sia san konavöl ouwon, ngamivisviseni nale se Atuatevi jinibb nir.

Meri Isrel artekai Pol van renge kot

12 Renge daron ngok, meri Rom nirarsusture kele jinibb san nga nisen Galionga pivi batu gavman se meri Akaea nir.Ko gortien ne meri Isrel arini ko arrultotkoni Pol, ko artekai van re kot, ko arw-era 13 “Merel okloli lesi nga puloli jinibb sekemnir parsurövi Atua renge sel nga mitrenale nesesreien se kem!” 14 Vitunen koPol pia-tur imera nga pirij, ko Galio owraitevir owra “Meri Isrel, kapmurrong. Poroewretun merel ololi nanu san nga seteosorsan, rrekngaotor otvi nale nesesreien,ko kamrongwos pae nga inu bornge kowor kami. 15 Ko suri evi laten kobbong nenale, ko nais ko nanu ne nale nesesreien sekami, ko oto ji kami kobbong nga kaplolililane. Inu sete nuir rragrrag nga bowrasuri norrorrmien san ngamirpok.” 16Mianko ejeli twenir arivel lingi kot. 17Ko delungnir arrul totkoni Sostinis, nga mivi naburne naim loten san, ko arevji temijpale repa roro metali ne naim ne kot ko. Ko Galiosete ma owor suri rragrrag nir.

Pol olwi vini Antiok e18 Vitunen ko Pol elik beblen kele tevi

jinibb se Numal nir Korin, mian ko eremsenir ko elai drrav van kele Siria e teviAkwila ko Prisila. Ko vitunen ko mia-linglingi ie, etvei tweni rao batun omus iakKenkrea, nga piviseni rijrijen san nga mu-loli tevi Atua. 19Komian ko arjipari ngaimngok Epesas, ko Pol evel lingi Akwila koPrisila. Mian ko ean loloim renge naimne loten se meri Isrel nir nga pijiljilwertevi jinibb nir ie. 20 Elilik sopon mian koarngoni nga pilik piprepriv kele tevir, koni omusus. 21 Eremse nir ko owra “PoroAtua pimarong ko inu bea-luwi kele”.

22 Ko ejpari Sisaria renge drrav, ko eta-jer van Jerusalem e, ko owrai erres tevikalesia nir. Mian ko etajer evan Antioke. 23 Elik eprepriv sopon ie, mian ko evellingi kele, ko evel otvi Galesia ko Prijia ngapususture nosurien se jinibb se Iesu nirnga parini parterter kele.

Apolos iak Epesas ko Korin24 Ko meri Isrel san evini Epesas nga

nisen Apolos. Apolos eak renge ngaimne Aleksantria, ko evi jinibb nga mirressan ne rijen, ko orongwose erres nale neNaul On. 25 Arvisviseni pa osuw sel seNumal se kerr, ko tetajer okrunge erresnga pokwerwer ko nga pokvisviseni jinibbnir renge nale weretunen se Iesu. Koorongwose bbong baptaes se Jon. 26 Ko

Majingen 18:27 175 Majingen 19:24okwerwer loloim re naim loten se meriIsrel nir nga norrorrmien sen sete eririrrragrrag. Ko daron nga Prisila ko Akwilamorunge nevisvisenien sen, ko orpitevivan re naim se nuru ko orwera visvisenisel se Atua erres vajin tevi. 27 Vitunen koApolos owra pian Akaea, mian ko tasi kerrko joji kerr ne ie Epesas arwilwil sen ngamaruli naul san van ji jinibb se Iesu nir neie. Arngoni nga poro arongwos partekaiApolos pian loloim re naim ser. Ko daronnga mirrmali Akaea ko ewilwil se nir ngare nalol nga mirres se Atua arivi kalesia.28Suri Apolos evi jinibb nga mirij miterter,ko renge nale ne Naul On eviseni erres ngaIesu evi Mesaea. Ko renge no jinibb nir,okwer ore nale se meri Isrel nir.

19Pol evini Epesas kele

1 Daron nga Apolos milik malum Korine, ko Pol evel otvi vanu vini Epesas e; koie, eskai kele jinibb se Numal nir rengen.2Ko osusi tevir owra “Daron nga kamlinginosurien se kami renge Iesu, ko Nemin Onesilvi kami rreknga ejki?” Ko nir arij weliarwera “Ejki, setewor namrunge rragrragesopon suri Nemin On.” 3Mian ko Pol owra“Ko kamla baptaes nga mirpese san?” Konir arij weli arwera “Ko namla baptaesse Jon.” 4 Mian ko Pol erij welir kele,owra “Jon epaptaese jinibb nir nga nolorpulululwi. Ko owra kele nga san pia-vitukele wor re ni nga jinibb nir parosuri. KoIesu ko evi mernen nga Jon moksupe suringok.”

5Daronnganirmarunge jijle sevngaPolmuwrai ngok, ko nir jijle arpaptaes re niseNumal Iesu. 6 Mian ko Pol elngi nevrenrenger, ko Nemin On esilvir; ko arij rengenale lele. Ko arok-werai tweni sev ngaAtua muwrai tevir, erpe propet. 7 Ko regortien ngok, nir erpe esngavöl drromoneru (12) totoklai.

8 Ko evi navöl itul totoklai nga Polmokan re naim liliken se meri Isrel nir komokjiljilwer sopon tevir suri batun vanuse Atua. Ololi lesi nga pirveir parini. 9 Konir sopor batur eterter ko armusus paro-suri, ko arok-rij esij tere sel weretunen seAtua re no jinibb nir. Pol evel lingir koetkai jinibb se Iesu nir. Ko nir arvivitu surivan re naim nga marok-korti ren san semer san nga nisen Tiranas. Ko nabong jijlePol okjiljilwer tevir, ko nir armurri suri latnga puto suri. 10 Ean ejpari sia eru, mian

ko meri Isrel ko jinibb ne vare jijle ne vanungok Esia arunge vajin nale se Numal.

Natu Skeva nir11 Atua elai derteren tevi Pol nga pu-

loli majingen nga marinijnij nawone nir.12 Jinibb arlai bbong sunsun ko nijor ngaPol nibenmijparir, ko aran arlingi re jinibbngamarmesi nir, ko arres luwi e; ko neminnga marsij arwolu lingir.

13 Ko meri Isrel kele sopor nga marok-ivel sarrsarr nga paroji tweni demij arlolilesi vajin nga paroji demij nir renge niseNumal Iesu. Arwerai tevi demij nir arwera“E, namrij tevi kami renge nise Iesu ngoknga Polmokwerwer rengen.” 14Ko meri Is-rel ebut ngamarivi natu jinibb ne sulsulensan nga nisen Skeva, arloli lesi nga parlolipirpok. 15 Mian ko nemin nga misij ngokowrai tevir owra “Iesu ngok, nurongwospae, ko Pol kele nurongwose; ko kami ma,sete nurongwos rragrrage kami.” 16 Komer nga nemin nga misij misisilvi ngokotur mera ko oti siksenir, mian ko nirarwolu ivare lingi naim sen tevi nibersopon nga marrerra ko sunsun ser kelearmerrerrerr. 17 Daron nga meri Isrel komeri Gris nga marlik Epesas marunge sevnga miplari ngok, ko armetutu ko aririrtemijpal. Mian ko jinibb nir arok-susi niseIesu Numal se kerr van mare kele wor.

18Konir elep ngamarok-osuri vajin Iesuartur mera ko arwerai tweni vajin re nojinibb nir nga tuwi nir arok-loli majingenngok nir ne botut ko nanu nga pulokloksimauren se jinibb nir. 19 Ko nir elep ngamarok-loli mirpok arlai naul ser vini koarsulir renge no jinibb nir. Naul nen elepsopon, erpe nowlir pian pijpari bebje silva50 000. 20 Ko re sel nga marirpok ngaderteren ner mutoe, nale se Numal eanejpari lat jijle, ko ean eterter kele wortetajer.

Laten nga milep iak Epesas21 Daron nga nanu jijle musuw vajin ie,

ko Pol orrorrmi nga pileslesi Masetonia koAkaea re sel sen van Jerusalem e. Mian koowra “Poro bosuw Jerusalem, ko ban keleko wor Rom e.” 22Mian ko okoni jinibb ngamorok-wilwil sen eru, Timoti ko Erastas,van Masetonia e. Ko ni elik mun soponEsia.

23 Re daron mawos ngok ko, laten ngamilep san eplari iak Epesas suri sel ngokse Numal se kerr. 24 Laten ngok eplarierpel: Jinibb san elik nga mok-majinge

Majingen 19:25 176 Majingen 20:6nanu renge silva, nga nisen Dimitrias. Korenge ie jinibb nir arok-surövi atua sersan nga mivi nesevin, nga nisen Atemis.Dimitrias emajing natu naim wowarrengnir re silva nga marrongrrongi naim lotense Atemis. Ko ni ko nir ngamarok-majingenanu ngok nir arok-la nevöt elep re daronnga marwulwuler.

25 Dimitrias ervei kortoni nir jijle ngamarok-loli majingen ngok ko owra “Seleknir, kamrongwose nga rramok-loli lilaneliken se kerr re sev nga rramloli ngel. 26Korrek kamlesi ko kamrunge pa suri morokPol nga oksusur metutue jinibb ko erveitweni nir elep, sete re Epesas kis ko oto-mori renge lat jijle iel Esia. Okwera tweninga atua nir nga jinibb marloli nevrer esete arivi atua weretunen ko, ejki. 27 Koniko ololi jinibb jijle arrorrmi esij suri kerrvajin, ko suri nanu nga rrammajing ngoke nir. Ko naim ne loten se atua se kerrngok Atemis tivini tivi naim nawon vajin,ko jinibb nir setemun tarsurövi erpe atuasan. Iok sete erres, suri lelingenok jinibbelep arok-surövi, re Esia ko re lat elep kelene iel ngatan.”

28 Daron nga jinibb nen nir marungeiok, ko arlolar ko arkail van mare arwera“Atemis nga mivi atua ne Epesas, ni elep!”29 Mian ko arvijajenge elep erpok, erralelat jijle re ngaim ngok. Ko nir sopor arrultotkoni meri Masetonia ngok nuru, Gaeasko Aristakas nga morpitevi Pol vini, koarevei nuruvan re lat ngamarok-lilik e ngamilep ser.

30 Ko Pol emrreni pian pijiljilwer so-pon tevi jinibb nir, ko kalesia nir setearmarong. 31 Ko nir sopor nga martorimajingen se numal gavman ne vanu ngokEsia arivi seler e Pol, ko arlai nale van ngaPol sete pian.

32 Ko delung arkarkar temijpal. Nirsopor arvijajenge nanu san ko nir soporarvijajenge nanu san, ko nir eleplep ar-relenge ko arvijajeng mae. 33 Ko meriIsrel nir arkoni nir sannganisenAleksantanga pian putur re no nir. Ko jinibb ar-rorrmi nga ni evi mernen ko, suri meriIsrel nir marloli mian mutur re nor. Koosusi nevren van mare nga puloli par-murrong. Owra puwra suri nelesien senrenge sev nga miplari. 34 Ko daron ngadelung nir marongwose nga Aleksanta evimeri Isrel, ko nir arkail kele van mare,arwera “Atemis nga mivi Atua ne Epesas,

ni elep!” Arok-pelak nga markail mirpokejpari mete nial eru totoklai.

35Mianan ko jinibb se numal gavman nengaim ngok san ea-loli delung nir armur-rong, ko owrai tevir owra “Meri Epesas,jinibb jijle ne iel ngatan arongwose ngaevi majingen se kerr ko nga rrammetmetenaim ne loten ngok se Atemis nga nisenmian wor mare, ko nevöt on nen ngamurrongrrongvi ni, nga mivitan re melrinvini iel. 36Sete san orongwos rragrrag pik-erkeris re iok. Ko niko erres ma nolo kamipumolmol, pian ngatan. Ko sete erres batukami piterter pirpok. 37 Kamtekai larungok vini, ko sete orvenae nanu san rengenaim ne loten se kerr, ko sete orok-rij terekele Atua ngok se kerr. 38 Poro Dimitriastevi selen nir arlesi nanu san tere jinibbsan, ko kot oto pa niko, ko numal nen nirarlik kele. Erres parloli nir wor parsup-supe. 39 Rreknga poro kamwera kapwerananu kele san, ko erres rraploli re gortiensan nga mivijuri sel mawos nen kobbong.40 Suri emlas bbong tarevei kerr van rekot suri laten nga kamlat e milep lelingen,ko kapa-wera pirpese suri?” 41 Daron ngamuwrai jijle mirpok, ko okoni tweni jinibbnir arivel.

20Pol evel rrurrngi Masetonia ko Gris

1 Daron nga laten ngok musuw vajin,ko Pol everus kortoni jinibb se Iesu nirnga parini lat sansan. Elai rijen tevir ngapuloli norrorrmien ser piterter, mian koeremser, ko evel lingi ie van Masetonia e.2 Evel rrurrngi ie, ko oklai nale elep ngapuloli norrorrmien se jinibb piterter, mianko etajer kele van Gris e. 3 Ko elik navölitul ie, oktiriv nga pilai lweni drrav sanko pulwi van Siria e. Ko ornge nga meriIsrel sopor arlingi nale ne ni nga parevjipini; mian ko erieni kele norrorrmien senko evijuri suri bbong ngaut renge sel ngamiasi Masetonia. 4 Ko Sopata, meri Bereangok nga mivi natu Piras, evivitu suri,ko meri Tesalonaeka ngok Aristakas teviSekantas, nuru kele orvijuri. Meri Depengok Gaeas nuru Timoti ko meri Esia ngoknuru, Tikikas nuru Tropimas, orvivitu kelesuri. 5 Lartul ngok nir arpitevi kem, mianko arwowomu kem vajin aran artiriv kemTroas. 6Ko daronne nanennga ismijki renngok miasi, ko namsa re drrav san, nam-linglingi Pilipae, ko namwolu namjipari

Majingen 20:7 177 Majingen 20:35Troas; ela nabong elim totoklai. Namkortitevi nir ne ie ko namlik wik san totoklai.

Pol ejilwer tuloni tevi kalesia ne Troas nir7 Re nabong nga womujnen re wik,

namser korti kele nga nabsurövi Atua konabaan korti. Pol ejiljilwer tevi kalesia nirejpari nat mirrang, suri re rorpong nenbbong ko ni pia-ivel. 8 Ko re loloim ngamuto mare jer nen e nga namlik ren, laetesaut arto ren. 9 Ko melakel san nisen Iu-tikas oklik re winto nen. Ko daron nga Polmokrij mirpok, ko Iutikas meten orrwel,mian ko ematurrwel; mian ko evitan koewaji ngatan re dan. Naim nen arloli evinaim itul e. San oto ngatan, san oto marenen, ko san oto mare jer. Ko ni evitan rengamare jer nen; ko daron ngamaran ngaparlesi, ko ni emij pin jer pa. 10 Pol keleean ngatan ko esaro ngavil, ejiol vitan jiIutikas ko erake ko owra “Sete kaprrorrmi,ni emaur luwi le pa!” 11Mian ko Pol olwivan kele mare e ko namaan korti jile, koejiljilwer tevir eanan ejpari nat emaot ngapirin; ko namiel lingir vajin. 12 Mian koarpitevi mer wel ngamimaur luwi nga vanre naim sen e, ko arir temijpal suri.

Namlinglingi Troas naman Maelitas e13 Pol orrorrmi nga ni pivel kele van lat

san nga nisen Asos. Ko kem namwowomurenge drrav nga naban nabtirive ni ie.14 Ko okorti kele tevi kem ie, ko esa redrrav. Ko namwolu kele van Mitilen e.15 Ko mevinen namini lat san mori Kios,ko nabong minij nen namjipari Samos. Komevinen vajin namjipari Maelitas, ko na-man ngaut ie. 16Pol orrorrmi nga nabwoluasi Epesas, suri sete emrreni nga puturperiv Esia. Otor ngavilvil, suri emrrenipilik Jerusalem renge daron ne Pentekos.

Pol ejilwer tuloni tevi merwomu nir nekalesia nir ne Epesas

17 Re Maelitas, Pol elai nale van Epesase, ko everus merwomu nir ne kalesia nirnga parini parlesi ni. 18 Daron nga marji-pari ie ko owrai tevir owra “Kamrongwosenanu jijle nga mololi nga meptevi kamidaron nga mea-vini taole Esia. 19 MeriIsrel nir sopor arok-loli norrorrmien ngaparlokloksik, ko arloli nurnge esij elep. Koinu nutajer bbong, numajing se Numal, konuloli nolok ean ngatan. Ko nabong elepsuwenmetek orurus. 20Daron ngamewer-wer renge no delung nir, rreknga re naimse kami sisamis, ko sete norrorrmien suk

emtutu renge sev nga bowrai nga piwilwilse kami. 21Nuwrai tevi meri Isrel ko jinibbne vare nir nga parlinglingi nololien ser koparieni lwenir van ji Atua e, ko parosuriNumal Iesu.

22 “Ko sete nurongwose sev pia-rremalijik re Jerusalem, ko bosuri ta Nemin seAtua ko bean ie. 23 Ko re ngaim jijle ngabotutur e, Nemin On owra tevik nga beanre norongen nga misij milep, ko parlingiinu re naim ne nekaien. 24Ko sete nurror-rmi pelak sev nga pirrmali jik, ko nuwra tama bevinvini ore jijlemajingen nga NumalIesu milai tevik nga bololi. Ko majingenngok evi nga bowrai tweni nospen ngamirres suri nolo Atua nga mirres pelak.

25 “Nuvel ji kami jijle, mewerwer tevikami suri batun vanu se Atua. Kolelingenok nurongwose nga sete kamisan orongwose pilesi kele nok. 26 Koniko bowra nanu nga miterter san tevikami, ngel: Poro kami san pijijki, kosete kama-piri inu e, ejki; 27 suri nuwrainanu jijle ko pa nga Atua mimrrenikaprongwose. 28 Kapmetmet kami pir-res ko nir nga Nemin On milngi renevre kami. Kaptor pipi kalesia se Atuanir, suri Atua owli tweni nir ko pa redrra Natun. 29 Nurongwose nga porobevel lingi kami, ko sopor para-vini jikami pirpe guli rrum nga parlokloksikami. 30 Kami luwi kele kobbong so-por parvisviseni gerisen nga parlai twenijinibb se Numal nir. 31 Kapmetmet, kokaptur piterter! Kaprrorrmi, natpong konatrin ejpari sia itul totoklai nga nomok-visviseni tetajer kami e nga suwen metekmokjumjum suri.

32 “Ko lelingenok vajin nulngi kamirenge nevre Atua, ko nulai nale se Atuatevi kami nga muwra nolon nga mirresorongwose piwilwil se kami. Nale ngokorongwose puloli kapterter ko pilai nanunga marres parremali ji kami, erpe rijrijensen muwrai pa. 33 Ko inu sete nuvi jinibbnga nolok mimrreni nevöt rreknga nijorse jinibb minij nir. 34 Kamrongwose ngainu nomok-pelak tevi nevrek mawos ngabelai sev nga inu tevi selek kele nir, nevrekem mumrrol ren. 35 Renge nanu jijle ngamololi, nuviseni erpese nga kami kapvijuringa piwilwil se nir nga niber mimelisna.Kaprrorrmi suri nale se Numal Iesu ngamuwra ‘Neiren elep renge kerr re rramlainanu tevi jinibb, easie nga poro rraplainanu ji jinibb.’ ”

Majingen 20:36 178 Majingen 21:2536 Daron nga Polmivinvini jijle nale sen,

ko ejipa vitan tevi nir jijle ko olot. 37 Nirjijle arunge esij nga pilinglingir, ko art-ing ko arloplope, ko arromji ko aremsen.38 Arunge esij elep suri owrai tevir owra“Sete kama-lesi kele inu nok.” Mian koarpitevi van renge drrav.

21Pol ean Jerusalem

1 Vitunen nga namremser ko namsa redrrav, ko namwolu mawos van Kos e. Komevinen namjipari Roj, ko namtajer van,namjipari Patara. 2 Ko renge ie, namlesidrrav kele san owra pian Ponisia e; konamsa ren ko namwolu kele. 3 Naminivajin nga namleslesi norour nga milepngok Saepras miraji, mian ko namasi redevjen rres e; mian konamwolunganabiniSiria. Drrav ejpari iok re Taea nga pujubblinijor ie, mian ko namanngaut e. 4Namsusipejpej jinibb se Iesu nir ie, ko namlik tevirejpari wik san. Ko Nemin On owrowraitevir nga parwerai tevi Pol nga setemunpian Jerusalem.

5 Ko daron nga wik nen miasi vajin konamtipatun kele sel se kem. Jinibb totoklaitevi nesen ser ko natur nir arpitevi kem rengaim ean ejpari jeli dis. Namjipa vitanrenge depinan ko namlot. 6 Mian ko kemjijle namremremse kem sisamis; ko kemkobbong namluwi kele van re drrav e, konir ma arlulwi van siser e.

7Kodrrav owlu lingi Taea, owlu kele vinirenge Toleme e. Ko naman ngaut, namlesikele tasi kerr nir ne ie. Namlik nabongtotoklai san tevi nir. 8 Ko mevinen namanSisaria ko namlik tevi Pilip, ngamivi jinibbwerweren. Evi san re nir ebut nga mar-lingi bonevis Jerusalem nga parmetmetenevöt.C 9 Ko natun nesevin nir ivij ngasetewor marlik ji norman, ko nga marok-werai tweni nale nga Atua milai tevir erpepropet. 10 Namlik Sisaria nabong sopor,mian ko jinibb san nga mivi propet, nisenAkapus, mivel Jutia vini ji kem. 11 Evini jikem ko elai netatuw se Pol ko eka lwenibelan tevi nevren, ko owra “Ngok nalese Nemin On nga muwra, Merwomu neIsrel nga Jerusalem parkai jinibb nga ne-tatuw sen ngel re murrun ngel kobbong,ko parlingi ni re nevre jinibb ne vare nir.”12 Daron nga namrunge nale ngok ko kemjijle namok-werai eterter tevi Pol nga sete

pian Jerusalem. 13 Ko Pol erij weli kemowra “Suri sev kamting ko kamtor otvinolok? Sete numarong kis nga parlingiinu re naim ne nekaien suri Numal Iesu,ko numarong kele wor nga bemij suri niiak Jerusalem.” 14 Ko niko sete nama-revei norrorrmien sen, ko namlinglingikobbong. Ko namlot kobbong nga puto kopa pirpe nga Numal se kerr mimrreni.

15 Namlik eprepriv sopon ie, ko namserkortoni kele joro kem, mian ko namielnamini Jerusalem e. 16 Jinibb se Iesu kelenir sopor ne Sisaria arpitevi kem. Koartekai kem van re naim se jinibb san,nisen Nason, ne Saepras, nga mivi jinibbse Iesu tuwi ko pa. Ko namlik renge naimsen.

Pol okluklue Jemes17 Ko daron nga namjipari Jerusalem, ko

jinibb seNumal nir arir temijpal nga parlaikem. 18 Mevinen vajin ko Pol emrrenipukluklue Jemes, ko kem nampitevi. Konir nga marivi merwomu se kalesia nirarlik jijle ie. 19 Pol owra erres tevir, koewer visviseni tevir erpese nga Atua milaini nga piwilwil se jinibb ne vare nir.

20 Nir jijle nga marunge nale ngok ar-surövi Atua. Ko arwerai tevi Pol arwera“Sele kem, nik kulesi pa nga jinibb nuvas-ngavöl vavis kis ne meri Isrel nir marinimarosuri. Ko nir jijle artori malume nalenesesreien se Moses erres pelak. 21 Ko nirarrorrmi nga nik kuvisviseni meri Isrel nirngamarlik karkar re vanu se jinibb ne varenir nga sete parosuri nesesreien ngok. Ar-wera nik kuwer orer nga natur normannir setemun parvijuri sel ne tuwi se meriIsrel nir, ko nga sete natur paran re bae.22Ko rraploli pirpese le vajin, suri jinibb sekerr nir arongwos pae nga nik kumlik iel?23 Ko kuploli ma sev nga nabwerai ngel:Jinibb se kem ivij arloli rijrijen sisamis sertevi Atua. 24Kupkorti ma tevir mevi rengeloten ser nga puloli nir parwokwok re noAtua. Ko kuplai nevöt nga nir parwulinanu e nir renge nabong ser nen, ko nirvajin parongwos parkiri batur. Ko ngokpiviseni tevi jinibb nir nga sev nga mar-supsupe suri nik sete arivi weretunen, kojinibb jijle parongwose vajin nga ewretunnik kuvijuri ko wor nesesreien se Moses.25 Ko daron sopon pa, namwerai rrurrngijinibb ne vare e nir nga marivi kalesia,sev nga nir parloli. Namwerai rrurrngir

C 21:8 Kuplesi batun 6:5.

Majingen 21:26 179 Majingen 22:6e nga sete parurroi sev nga marlot e teviatua minij nir, sete parurroi vison ngadrra muto malum ren, rreknga nanu rrumnga sete martevei otvi birislan nga drrapuwlu tweni, ko sete kele parloli pisij tevinesevin.”

26 Ko Pol emarong, ko mevinen eptevinir ivij nen, arivel. Ko arloli verusen ngapuloli parwokwok re no Atua. Ko Pol eanloloim re Naim se Atua nga puwrai tevijinibb ne sulsulen suri nabong evis ngaparvinvini ore majingen ne nir elim ngoknga parini parwokwok luwi re no Atua.Suri nir ngok parevji sisamis wor nanurrum ko.

Arrul totkoni Pol27 Ko daron nga wik nen mutomori

pusuw, ko meri Isrel nga marivel Esia vinimarkulu sweri Pol loloim re Naim On. Koarser kortoni delung jinibb nir ko arturimera ko arrul totkoni Pol. 28 Arkikail,arwera “E, sele kem nir, meri Isrel, kapinikapwilwil se kem! Merel okivel karkarlat jijle, okwerai nanu nga marsij nir terekerr meri Isrel nir ko tere nale nesesreiense Moses ko tere kele Naim On ngel. Koololi Naim On orrokitkit vajin suri eptevijinibb ne vare nir vini ren.” 29 Arweraierpok suri arrorrmi Pol eptevi Tropimasnga mivi jinibb ne vare, meri Epesas san,van re Naim On; suri arlesi nuru Pol rengaim ie.

30 Ko iok ololi kele laten nga milep sanerrmali re ngaim ngok. Ko arrul re Pol koarteseni tweni re Naim On vini vare e; kojinibb ne sulsulen nir arkikior luwi remet-ali. 31Nir ngok armerreni parevji pini Pol;mian ko nale ejpari burtur se jinibb nuvalne Rom nir, ornge nga laten nga mikarkarsan errmali renge Jerusalem totoklai. 32Kongavilvilsen elai jinibb nuval tevi mer-womu ser nir sopor, arwolu van lat nga natmikarkar muto ren. Ko daron nga jinibbnir markulu marmeteni burtur tevi jinibbnuval sen nir, ko setemun arevji Pol. 33 Koburtur ean morie Pol ko ololi jinibb sennir arrul totkoni, ko arkai totkoni nevrentevi dil delrrurr eru. Mian ko osusi tevirowra “Merel evi si le san? Ololi erpesele?” 34 Nir sopor arkail arwera nale san,ko nir minij arwerai nale minij. Arkarkarelep nawon, ko burtur elesi eterter ngapurongwose sev evi batu laten. Mian kookoni kele jinibb sen nir nga partekai Polvan re naim se jinibb ne nuval nir. 35Daron

ngamartipatunngapartongsa van renaimnen, ko jinibb nir arlolar pelak, ololi jinibbne nuval nir arwosi Pol van mare ko ariveltevi, 36 suri delung nir arvivitu ko arkikaileelep arwera “Kaprevji, kaprevji pini!”

Pol erij tevi delung37 Otomori jinibb ne nuval nir parwosi

Pol van loloim re naim ser, mian ko Polongoni tevi burtur owra “Wurru, orong-wose bejiljilwer tevim beblen?” Burturosusi tevi owra “Erpese? Kurongwosekuprij nale se meri Gris? 38 Inu nurrorrminik kuvi meri Ijip nen nga mutur imerako mitre batu gavman ko mitkai jinibbnuval nir nuvasngavöl nuvavij (4000) konir maran marlik renge lolo merwer.”

39 Ko Pol erij weli owra “Ejki, inu nuvimeri Isrel. Nuak Silisia, re Tasas, nga mivingaim nga milep. Wurru kupmarong inunga berij tevi delung ngok nir.” 40 Burturemarong, ko Pol otur ko obblöni nevrenvan mare nga nir parmurrong; mian ko nierij tevir vajin re nale se meri Isrel nir.

221 Ko Pol owra “Selek nir, meri Isrel

tata suk nir ko tuwak nir, wurru kapmur-rong ko bowrai visviseni mauren suk tevikami.” 2 Ko daron nga meri Isrel nen nirmarunge nga ni mokrij tevir renge nalemawos ser, ko nir armurrong kemkamekele. Mian ko ni erij etajer, 3 owra “Inunuvi meri Isrel. Nuak Silisia re ngaimngok Tasas. Numaur ko nulep ie. Nulainorongwosien suk ji jinibb nevisvisenienngok Gamaliel. Evisviseni inu erres pelakre nesesreien se birterawarreng se kerrnga bevijuri. Ko re daron ngok nuterterelep re majingen se Atua, erpe kami ngoknir lelingen. 4 Ko nomok-oji jinibb ngamarvijuri sel se Iesu, nga berevji pinir.Nurrul totkoni norman ko nesevin ngamelngir re naim ne nekaien. 5 Ko ngokbatu jinibb ne sulsulen tevi nir ne kaon-sel se kerr arongwose parwerai nga eviweretunen. Re daron ngok nutori naulnga maruli paran ji tasi kerr ngok nir ngamarivi meri Isrel iak Damaskas. Nuan ioknga besre totkoni kalesia nir ko beptevilwenir vini Jerusalem e nga parvirralir.

Pol owrai tweni erpese mivini mivi jinibbse Iesu

6 “Otomori pivi levial re daron san,nomok-tutur suri sel vini mori Damaskas,ko moron nga milep san omor vini re

Majingen 22:7 180 Majingen 23:3melrin ejparik. 7Nuil jubbul ngatan re dan,konurngedrrelan sanmuwra tevikmuwra“Sol, Sol, suri sev nik komok-loli esij teviinu?” 8 Ko nususi tevi nuwra “Numal, nikkuvi isi le?” Ko ni owra lweni tevik owra“Inu le Iesu meri Nasret ngok nga komok-loli esij tevik.” 9 Nir nga marivel kortitevik arlesi moron ngok ko setema arungedrrelan nga mirrmali. 10 Mian ko nususinuwra “Numal, kumrreni inu bololi sev?”Mian ko owrai lweni tevik owra “Kupturimera ko kupan Damaskas e. Ko daron ngakupjipari ie, ko jinibb san piwer visvisenitevim nanu jijle nga Atua milngir ngakupa-loli.” 11 Moron ngok omor temijpalko ololi setemun nurongwose bokluklu, konir ngamarvivitu suri inu artotkoe nevrekvan Damaskas e. 12 Renge ngaim ngok,jinibb san elik ie nga nisen Ananaeas ngamuosuri ko mutori nesesreien se Mosesnir mirres, ko nga meri Isrel nir ngamarlikie martori ni muon mirres suri. 13 Evinijik ko owrai tevik owra “Sol, selek, lelin-genok kurongwose kupkulu luwi vajin!”Ko vesan rres, nuklu luwi ko numteni.14 Mian ko owrai tevik owra “Atua ngaapu se kerr nir marok-surövi otobbtobbunik nga kuprongwose nanu nir nga nimimrrenir, ko nga kuplesi jinibb ne ma-jingen se Atua nga mumomsawos mirres,ko kuprunge ni mawos drrelan. 15 Kokupwerai tweni ko wor tevi jinibb jijle sevnga kumlesi ko kumrunge. 16 Ko suri sevkomok-tiriv? Kuptur mera, kuppaptaes,kupverus van ji Atua re loten nga ni pir-rawe tweni nololien som.”

Atua okoni Pol nga puwrai tweni nospennga mirres se Iesu tevi jinibb ne vare nir

17 “Nulwi vini Jerusaleme. Kodaronnganomok-lot loloim re Naim On, ko nulesinanu san erpe bori nga Atua mivisenitevik, 18 nga melesi Numal suk. Owraitevik owra “Pingavilvilsen, kupiel lingiJerusalem lelingen wolok ko pa, suri nirne iel setemun mara-runge nale som suriinu.” 19 Ko nurij weli nuwra “Numal, nirarongwose nga renge lat ne liliken elep pa,nurrul re jinibb ko nurevji jinibb nga no-surien sermuto renge nik. 20Ko daron ngakele marevji Steven e nga muwrai tweninik nisem, nuir bbong, ko nutur tevirko nomok-metmete joro nir nga marevji.”21Mian ko Numal owrai tevik nga bevel, koerijrij inu nga pukoni twenik van ngasu jerji jinibb ne vare nir.”

22 Delung nen arok-murronge nale sePol erres ean ejpari vajin muspe surijinibb ne vare nir. Ko daron nga moka-supe jinibb ne vare nir, ko artipatun ngamarkarkar orore vajin; arkail van marearwera “Kaptekai tweni morok, kapre-vji pini, sete erres nga pimaur!” 23 Koarok-kikail lenglengen van mare, ko ar-wirrwirr sunsun ser, ko arserake maw koarwirr karkare nga piviseni nga nir arungelengleng esij. 24 Ko burtur se jinibb nuvalne Rom nir owrai tevi jinibb sen nir ngapartekai Pol van loloim ko parvirrali ngapuloli puwrai tweni suri sev meri Isrel nirmarok-kail tere mirpok. 25 Ko daron ngamarkai totkoni vajin nga parvirrali, ko Polowrai tevi merwomu ser nga moktur ieowra “E, inu nuvi meri Rom le san. Kosetewor nukot. Sete kamrongwos kapvir-ralik!”

26 Daron nga merwomu nen murngenale ngok, ko ean owrai tweni tevi burturowra “E, rrek kurrlenge, ko morok evimeri nga kerr ko san!” 27 Mian ko burturnen evini osusi tevi Pol owra “E, kupweraipirres, kuwretun le wor nga nik kuvi meriRom san?” Ko Pol eweli nale sen owra “O-o, nuwretun ko wor.” 28 Mian ko burturnen owra “O, inu nuwirr pa nevöt ngamilep san nga mevini vajin mevi meriRom.” Ko Pol erij weli owra “Ko inu nulaisuri nuvijuri bbong tata suk.”

29 Ko nir nga marwera parevji Pol arjujluwi, ko burtur kele emtutu, suri otorjabble pa nga mika totoni meri Rom san redil delrrurr.

Pol otur re no jinibb nga marlelep ne Isrel30 Ko nabong minij nen merwomu em-

rreni purongwos mawos nale nga numalse meri Isrel nir martere Pol ren. Mian koorpaji dil delrrurr ko ololi Pol evel sisarow,ko erijrij jinibb batu sulsulen nir totoklainga parlik. Ko ololi artekai Pol van ko ololiotur liven re nor.

231 Pol oklu mawos re nor ko owra “Tasik

ko jojik nir, tetajer mijpari lelingenok,numajing se Atua renge sel nga muon,ko nuwokwok erres.” 2 Ko batu jinibbne sulsulen ngok Ananaeas owra tevi nirngok nga marok-tur mori Pol nga nir sanpuwje jingo Pol. 3 Mian ko Pol owra teviAnanaeas owra “Nik nga kumwokwok mir-res, Atua pia-wuje nik ko! Kulik iok ngakupwera sesre lat nga puto suri tevi inu

Majingen 23:4 181 Majingen 23:30renge nesesreien se Moses, ko kutor otvinale nesesreien nga kumwera parwujek!”4Ko jinibb nga martur mori Pol arwera “E,erpese kumrij tere batu jinibb ne sulsulense Atua mirpok?” 5 Mian ko Pol erij weliowra “O, sete nurongwose nga nimivi batujinibb sulsulen. KoNaul Onowra sete erresrraprij nale nga misij tere merwomu sekerr san.”

6 Ko mian ko daron nga Pol milesi nganir ne gortien ngok sopor arivi Satusi nirko sopor arivi Parasi nir, ko ekail vanmareowra “Selek nir, inu nuvi Parasi san, konuvi kele natu meri Parasi san. Ko armer-reni parrowrrowe inu iel lelingen suri inunuosuri temijpale nale nga muwra jinibbnga marmij para-maur luwi kele.”

7 Daron nga Pol muwrai jijle mirpokmusuw ko Parasi ko Satusi nir arlatlatlululwenir re gortien ser, ko arteri wukarirvajin evimeling eru e. 8Satusi nir setemunarosuri anglo nir ko nemin nir, rrekngamijen nir nga parmaur luwi kele, ko Parasinir ma arosuri nir totoklai. 9Mian ko natekarkar temijpal. Ko jinibb nevisvisenienne nesesreien se Moses sopor nga mariviParasi nir artur imera ko arwerai etertertevir arwera “Sete namlesi rragrrag nanusan esij ji morok. Rrek ewretun nemin sanrreknga anglo san erij tevi!” 10Ko laten serean elep. Ko burtur emtutu nga tarevei Polko tarrerrerrsi niben sopon,mian ko erijrijjinibb sen nga partekai tweni. Ko nir aranartekai tweni van elik talev re naim ser.

11Renatpongnen, Numal otur re jeli Polko owra “Sete kuprrorrmi nanu san! Erpekumjiljilwer pa suri inu iel Jerusalem, kokupjiljilwer kele pirpok suri inu iak Rom.”

Armurri suri nga parevji pini Pol12 Ko remevinen rorpong, meri Isrel nir

easi ngavöl ivij (40) arser korti ko arlinginale san, ko arijrij tevi Atua arwera 13“Setenabaan ko sete nabminmin pijpari wornabrevji pini Pol!” 14 Ko nir sopor aranji batu sulsulen ko merwomu ser ko arw-era “Namloli pa rijrijen pa tevi Atua ngasete nama-urroi nanu san pijpari nabrevjipini wor Pol. 15 Ko kami nir ne kaonsel,kaplai nale van ji burtur se meri Rom nir.Kaplumi nolon ko kapngoni poro orong-wose pitkai lweni Pol pulwi vini ji kaminga kapsusi rongornge kele tevi. Ko kemnabtiriv terai live sel sopon nga nabrevjipini nga setemun pijpari iok.”

16 Ko metulu se Pol ornge nale ngok,ko ean owraie. 17 Mian ko Pol owrai tevinir san owra “Kuptekai melakel ngel vanji burtur. Emrreni puwrai nanu san tevi.”18 Ko mer nga etkai melakel nga van jiburtur, ko owra “Pol nga milik re naim nenekaien okonik nga beptevi melakel ngelvinuk jim, suri emrreni puwrai nanu santevim.” 19 Burtur etkai melakel nga vandevjen e sopon, ko osusi tevi owra “Kuwrakupwerai sev le tevik?” 20 Melakel erij weliowra “Meri Isrel sopor arloli pa nale san,ko mevi parngoni tevim nga kupa-piteviPol van ngatan re gortien ser. Parkerasimnga gortien ser emrreni kele purongwosesopon suri nanu ngok. 21 Ko warru, pijkisetemun kuploli nanu nga parwerai ngok.Suri nir easi ngavöl ivij (40) nga parteptepiterai parevji Pol. Arloli pa rijrijen nga seteparaan ko sete parmini nanu san pijparinga parevji pini. Ko lelingenok, artiriv panirka nga parloli ko nga parunge lweni sevnga kupwerai lweni.” 22 Burtur owrai teviowra “Sete kupwerwerai tevi jinibb sanpurongwose sev nga kumwerwerai tevikngok.” Ko okoni tweni evel.

23 Ko burtur nen everus jinibb sen eru,ko owrai tevi nuru owra “Koporan kopor-lesi jinibb ne nuval nir ongut varu (200) kokoporwerai tevir nga nir partiriv parmet-met nga paran Sisaria. Koporlai nir ngavölebut (70) nga parsakel sisamis re os ser,ko nir ongut varu (200) kele nga parivi nesir kis. Ko parlinglingi iel re mete nialpiesiw nat pupong. 24Kaplingi os san putometmet terai Pol. Ko kapmetmete pirrespian pijpari ji batu gavman ngok Piliks,nga sete nanu san pulokloksi renge sel.”25Ko burtur oli naul san nga muwra:

26 ‘Neiren evel ji inu Klotias Lisias ko eanji numal gavmanPiliks. 27Morok meri Isrelarrul totkoni pa osuw ko otomori parevjipini. Ko daron nga mornge nga ni evimeri Rom san, ko nutkai jinibb nuval suknir van nga betkai tweni jir. 28 Numrrenibemteni otvi wor sev nga marlolarsi nisuri, mian ko nutkai van re Kaonsel ser.29Ko nulesi nga ni sete ololi rragrrag nanusan nga ni pimij rreknga pian re naim nenekaien suri. Nale nga marwerai ren evibbongmurrun ne nesesreien ser kobbong.30 Ko daron nga san mivini muwrai teviknga meri Isrel armurri suri nga parevjipini, ko niko nurrorrmi erres nga bokonitweni vinuk jim. Nuwrai mawose tevi nirnga marlolarsi, nga poro nir arongwose

Majingen 23:31 182 Majingen 24:21parwerai tweni sev nga ni muloli misij,renge nik nom.”

31 Jinibb nuval nir arosuri nale se burturser, ko re natpong mawos nen kobbong,artekai Pol van re ngaim nga Antipatrise. 32 Ko mevinen, jinibb nuval nga os sermijkie arivel luwi belar van lat nga nir e,ko jinibb nuval nga os ser kobbong mutoeartajer tevi Pol. 33 Ko daron nga mariniSisaria ko arlai naul nen tevi numal Piliks,ko arlingi Pol renge nevren. 34 Piliks evenaul nen, ko osusi tevi Pol owra “Nik kuvimeri ngabe?” Ko daron nga murnge ngaPol mivi meri Silisia 35 ko owrai tevi owra“Daron nga jinibb marini nga parweraitweni sev nga marlesi rem, ko inu bea-murronge nik.” Ko owrai tevi jinibb nuvalnga parrul totkoni pa Pol ko renge naimnenekaien nga muto ji ni.

24Meri Isrel arwerai tweni sev nga marlesi

esij renge Pol1 Nabong elim easi, ko batu jinibb sul-

sulen ngok Ananaeas ean Sisaria tevi mer-womu se meri Isrel nir ko tevi kele jinibbne nesesreien san nga nisen Tetalas. Aranji numal Piliks nga parwera tweni sev ngamarlesi esij renge Pol. 2 Arverus Pol viniloloim e, ko Tetalas owra tweni vajin nalese nir.

Owra “Numal, weretunen nik kuanmare, ko kuloli liken ne demat nga mirresoto epriv ji kem. Erres ma nik, ko kumlolinanu se kerr muto mirres pelak. 3 Kemjijle namok-runge erres tetajer suri sevnga kumloli. 4 Sete numrreni bolokloksidaron som, ko nungonimma nga kuprror-rmi kem ko kupmurrong ta nale se kemwelel nga nabwerai ngel. 5 Namtor sweripa osuw nga morok evi jinibb nga misij,ko evi batu liken nga misij. Okloli palaten nga marlelep nir tevi meri Isrel ngamarlik rrale iel ngatan, ko evi merwomure lenglengen gortien san nga marvivitusuri meri Nasret san. 6Ololi lesi nga pulolinaim se Atua purrokitkit re no Atua, konamrrul totkoni. [Ko kem namtur metmetnga nabwera tweni lat nga puto suri tevirenge sel ne nale nesesreien se kem. 7 Konumal gavman ngok Lisias eteseni tweni jikem, 8ko owrai nga si ngamimrreni puwrananu san tere Pol parini ko parwerai tevi

nik.]D Ko poro kupsusi tevi, ko kuprungemawose nga sev nga namwerai evi were-tunen ko wor.” 9 Ko meri Isrel nen nirarkorti re nale ngok se Tetalas, ko arweraarivi weretunen petpeti.

Pol erij ore nir10 Ko numal gavman otungun tevi Pol

nga pirij; mian ko Pol etipatun owra“Nurongwose nik komok-wera suri lat ngaputo suri tevi jinibb ne vanu se kemnir evini ejpari lelingen ngel sia elep pa,ko inu nuir nga berij ore nale ser ngokre nom. 11 Ko poro kupmeteni lilanenale suk, ko kuplesi nga setewor easinabong esngavöl drromon eru (12) ngamean mosrövi Atua Jerusalem. 12 Ko meriIsrel ngok nir sete arlesik nga melat tevijinibb sopor loloim re Naim On, rrekngare naim loten ser san, rreknga renge latkele san Jerusalem. 13 Ko iok eviseni nganale nga marwerai tevim lelingenok arivigerisen. 14 Ko sansan kobbong ewretun,ngel: nusrövi Atua se batu tata se kemrenge sel san nga nir marwera misarr. Konuosuri ma nanu petpeti nga muto rengenale nesesreien se Moses ko renge Naul sepropet nir. 15 Ko inu norrorrmien suk otoeterter renge no Atua erpe nir kele, ngaAtua pia-loli jinibb jijle parmaur luwi kelere mijen, ngok nga mirres ko nga misij.16 Ko suri iok, niko nuplak tetajer ngabevijuri sel nga mumosawos mirres rengesev ngamololi tevi Atua ko tevi jinibb kele.

17 “Ko nuvel lingi Jerusalem sia eleppa sopon easi, niko memrreni bolwi kelevan nga belai merrenien san sopon tevinir nga nijor ser mijkie ne vanu suk, kobololi sulsulen sopor van ji Atua. 18 Konomok-loli malum norrorrmien ngok, komian ko marsekai inu re loloim se Atua,daron nga mololi jile nanu san nga mulolinuwokwok. Ko sete jinibb elep arlik tevik,ko laten kele ejki jik. 19 Ko meri Isrelsopor nga marivel Esia vini arlik loloimre daron ngok. Ko poro nir arlesi nanusan esij renge inu, ko erres parini parweraitweni renge nom; 20 rreknga poro pijki, konir ngok ma parwerai tweni sev nga misijnga mololi. Suri daron nga motur re nogortien ser, ko sete artor sweri rragrragnanu san nga misij renge inu. 21 Ko nalesansan kobbong arongwos parwerai, nile: Daron nga motur renge nor ko nukail

D 24:8 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Luk oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

Majingen 24:22 183 Majingen 25:17temijpal nuwra “E, kamloli nukot lelingensuri nuosuri nga jinibb nga marmij para-maur luwi kele rengen mijen.”

22 Ko Piliks orongwos erres sopon sel seNumal. Mian ko ewer otvi nospen ser koowra “Bea-werai lweni wor nale san daronnga burtur Lisias pia-vini e.” 23 Mian koowrai tevi jinibb ne nuval sen nga parmet-mete Pol, ko sete parloli pilik talev pelak,ko sete parwer ore nga poro jinibb sen sanpimrreni pivini pila nanu san tevi.

Jinibb nuval armetmete Pol24 Nabong evis arasi osuw ko Piliks nuru

nesen sen Drusila, nga mivi nesen Isrel,orini lat nga marmetmet Pol e; ko Piliksowrai nga partekai Pol vini jin. Ko omur-ronge vajin Pol mokjilwer suri nosuriensen renge Iesu Kristo. 25 Ko daron ngaPol mijiljilwer suri murrun nga mirres, konga jinibb piwer ore sev nga ni kobbongmimrreni, ko nabong nga Atua pia-wersesre lat nga puto suri tevi jinibb nir, koPiliks emtutu ko owra “Kupiel vajin! Bea-lesi nabong minij kele san ko bea-veruslwenim kele vini.” 26 Ko ni orrorrmi ngaputor sweri nevöt sopon ji Pol nga puloliPol pivel sisarow. Ko niko nabong elepokwera Pol pokini jin nga porok-jiljilwer.

27 Ko sia eru easi, ko Piliks osuw va-jin renge nga mivi numal gavman. Koelinglingi Pol elik malum renge naim nenekaien, suri emrreni puloli meri Isrel nirparunge pirres re ni. Mian ko Posias Pestasevini ela wani vajin milngen.

25Pol emrreni Sisa pia-wer sesesre lat nga

puto suri tevi1 Ko Pestas elai majingen sen ejpari

nabong itul easi, ko evel lingi Sisaria vanJerusaleme. 2Ko ie batu jinibb sulsulen nirko numal se meri Isrel nir arwer visviseniesuri nale nga nir marlingi tere Pol. Koarngoni kele tevi Pestas 3 poro orongwosepimarong partekai Pol vini Jerusalem e.Arngoni erpok suri arloli pa nale san ngaparevji pini Pol renge live sel. 4 Ko Pestasowrai tevir owra “Pol pilik ko pa re naimne nekaien iok Sisaria, ko sete mia-periv,inu bolwi kele van iok. 5 Ko poro ewre-tun ololi nanu san nga misij, ko kaplingimerwomu se kami sopor parpitevik ngaparwera tweni renge nospen nen nanu sannga pitre ni ie.” 6 Pestas elik kele nabongowil rreknga esngavöl musuw ko mia-van

vajin Sisaria e. Ko mevinen vajin ko esakelre kot sen ko owrai nga partekai Pol vinijir. 7 Ko daron nga Pol miasi vini loloim,ko meri Isrel nir ne Jerusalem arser rraleko arwerai tweni nale ngamartertermileptere Pol. Ko sete nale ser arrow rragrragerpe nga arweretun. 8Ko Pol eweli nale serowra “Inu sete nuloli rragrrag nanu santere nesesreien se meri Isrel, rreknga tereNaim On rreknga tere Sisa, batu numal neRom.”

9 Ko suri Pestas emrreni kobbong pulolimeri Isrel nir parunge pirres ren, nikomususi tevi Pol muwra “Erpese? Nik kum-rreni kupan Jerusalem nga parsupsupenanu nir ngamarlingi renge nik ie?” 10Polerij weli nale sen owra “Inu nutur pa rekot se Sisa san, ko osorsan kobbong nga nikobbong kot sen puspe inu. Kurongwoseerres pelak nga inu sete nuloli nanu sannga pulokloksi meri Isrel nir. 11Poro ewre-tun nutor otvi nale nesesreien ko nulolinanu san nga musorsan nga bemij suri,ko erres kobbong pirpok, numarong. Koporo nale ser ngok nga marlingi rengeinu parivi gerisen, ko san sete orongwosepilngik renge nevrer. Ko inu numrrenibean botur re kot se Sisa iak Rom!”

12 Ko daron nga Pol muwrai jile mir-pok, ko Pestas ejiljilwer sopon tevi nirne gortien sen musuw, ko owrai tevi Polowra “Poro nik kumrreni kupan kuptur renospen se Sisa, ko erres kobbong, kupanko.”

Pol otur re no batu numal Erot Akripa 213 Nabong sopon arasi van, ko batu

numal Erot Akripa nuru jojin Benis oriniSisaria nga porlesi Pestas ko porwera er-res tevi re nga mia-vini. 14 Orloli jileerpok, mian ko eprepriv ko pa soponmianko Pestas mia-supe Pol tevi batu numalAkripa. Ko owrai tevi owra “Daron ngaPiliksmusuw remajingen sen ko elinglingijinibb san elik jer iok re naim ne nekaien.15Ko daron ngamean Jerusalem e ko jinibbsulsulen nir tevi merwomu se meri Isrelnir arini arwerai tevik nga bea-wera surilat nga puto suri tevi. 16 Ko nuwrai tevirnga sete evi sel se kem meri Rom ngabelngi nawone jinibb san van re nevre nirnga marok-tere ni re nospen; womujnen,daron sen puto wore ko nga ni putur reno jinibb nir nga puwrai tweni weli nalesen re sev nga nir marok-werai tere ni.17 Ko daron nga lartul nen marpelari iel

Majingen 25:18 184 Majingen 26:14ko nusaro ngavilvil, ko mevinen mawos,nuan nulik re kot ko nuwrai tevi jinibb suknir nga partekai Pol vini. 18 Ko daron ngajinibb martur imera nga parwera nale sertere Pol, sete arwerai rragrrag nale sannga inu nulesi mivi nanu nga murrow, ejkirres. 19 Arij latlat kobbong tevi Pol surinosurien ser ko wor meri Isrel nir, ko surikele jinibb san nga nisen Iesu nga mimij,ko nga Pol muwra emaur luwi kele rengemijen. 20 Ko renge murrun nga mirpok,sete nurongwose pelak sel nen erres. Koiok ololi nususi tevi Pol nuwra “Erpese?Nik kumrreni kupan Jerusalem nga inubevinuk bornge nospen surim ie?” 21 KoPol ongoni nga bokoni van Rom nga batunumal ne Rom ngok Sisa pia-wera suri latnga puto suri tevi ni ie. Ko iok ololi nuwraitevi jinibb suk nir nga parmetmete pijparibelesi daron san nga bokoni van ji Sisa.”22 Ko batu numal Akripa owrai tevi Pestasowra “Inu kele numrreni bornge nale semorok.” Pestas erij weli owra “Iow, ko rrekmevi ko pa.”

23 Ko re nabong minij nen, batu numalAkripa nuru Benis orini re kot ser. Kobatbatu jinibb nuval nir ko nir nga maranmare re ngaim ngok arloli kele sel sernga marok-tori batu numal ren. Mianko Pestas elai nale nga partekai Pol viniloloim e, 24 ko owrai tevir owra “Batunumal Akripa ko kami jile nga rramkortilelingen, kapmeteni morok! Meri Isreljijle nir ne Jerusalem ko Sisaria arok-ini jikko arloli nale suri, ko arkail arwera seteerres bololi morok pimaur. 25 Ko inu setenulesi ololi nanu san esij nga pimij suri. Kosuri ongoni nga pian wor puloli Sisa piwersesesre lat nga puto suri tevi, niko nurror-rmi bokoni tweni van ji Sisa Rom. 26 Kosete nutor sweri rragrrag norrorrmien sansuri nga boli van ji Sisa. Iok ko ololi melaivini mutur kele re no kami ko no nik batunumal Akripa kele. Nuwra kaplai tweninorrorrmien sopon ren nga boli van ji SisaRom. 27 Suri daron nga markoni jinibb sanvan ji Sisa, ko sete parkoni nawone, koparwera suri wor nanu san nga misij ngamuloli.”

26Pol erij ore nir

1 Ko batu numal Akripa owrai tevi Polowra “Iow, numarong vajin nik luwi kup-supe lweni nik.” Mian ko Pol ete twenivajin nevren ko erij ore nir nale ser, owra

2 “Batu numal Akripa, nulesi erpe daronsuk nga mirres le san lelingen, suri nikkumlik ko inu daron suk otoe nga berijore nale se meri Isrel nir re nom. 3 Surikurongwose lilane erres murru kerr meriIsrel nir, ko latlaten se kem. Ko niko nun-gonim nga nolom pipriv nga kupmurrongsev nga bowrai.

4 “Meri Isrel jile nir arongwose lilanemurruk erres, etipatun re pa daron ngamewelili malum e ko. Arongwos pae mur-ruk renge vanu suk mawos ko re keleJerusalem. 5 Arongwose erres nga daronnga mevi malum melakel e ko nukorti tevigortien ngok se kerr ngamarivi Parasi ngamurrurr miterter kele wor, ko inu kelenuvi san. Ko meri Isrelarongwose parwera nale ngok evi were-tunen. 6 Ko lelingenok nutur pa iel ngaparsupsupe inu nospen nek, suri inu nul-ngi norrorrmien suk oto eterter renge ri-jrijen nga Atua muloli pa tevi birterawar-reng se kerr nir ne tuwi. 7 Rijrijen ngokkobbong ngametka esngavöl drromon eru(12) se kerr ngok marok-surövi Atua nut-pong ko nutrin nga partor sweri. 8 Batunumal Akripa, suri nanu ngokmawos kob-bong, meri Isrel ngel nir arlingi nale tereinu lelingen. Ko meri Isrel nir, suri sev setekamrongwos kaposuri nga Atua murong-wose puloli jinibb pimaur luwi kele remijen?

9 “Tuwi nulesi erres nga bololi nanujijle nga puore nise meri Nasret ngok Iesu.10 Nuloli womue Jerusalem, ko jinibb sul-sulen ko nir arlai derteren tevik nga mel-ngi jinibb se Atua milep van re naim nenekaien. Ko daron nga numal nirmarweranga nir parmij ko wor, ko inu kele nuwraierres, parmij kowor. 11Daron elep nomok-ivel suri naim ne loten nir, nomok-virralir,ko nuloli lesi nga bololi parij pisij tere Iesu.Nulolarsi temijpal nir ko nuojir van ngasunga borrul totkonir renge vanu minij nirnga bololi pisij tevir.”

Pol ospe suri erpese mivini mivi jinibb seAtua

12 Ko Pol owra “Niko nabong san nuvelre sel van Damaskas e tevi derteren ngabatu sulsulen milai tevik. 13 Ko levial resel, nulesi moron nga milep san eplari remelrin nga mumor vaseni inu tevi nir ngamarvivitu surik. Moron nen omor easinial. 14 Ko kem jijle namvitan re dan. Konurnge drrelan san re nale se meri Isrel

Majingen 26:15 185 Majingen 27:7nir owrai tevik owra “Sol, Sol, suri sevkomok-loli misij tevik mirpok? Sete erreskopok-loli terter nanu tere inu.” 15 Konususi tevi nuwra “Wurru, Numal, nik isile?” Ko Numal erij welik owra “Inu nuviIesu le nga komok-loli misij tevik ngel.16 Ko kupmera, kuptur. Inu nurrmali jimerpel nga bosusture nik nga kupivi jinibbne majingen suk. Nik kupwerai tweniko wor tevi jinibb nir sev nga kumlesilelingen suri inu, ko nanu nga kele bea-viseni tevim. 17 Inu bemetmet nik pirresnga meri Isrel tevi jinibb ne vare nir setearongwos parlokloksim. 18Kupa-loli jinibbne vare nir parmeteni wose. Kuprieninorrorrmien ser nga parlinglingi nemalikko parini re moron. Kuprienir nga parlin-glingi derteren se Demij ko parini vajin rederteren nga milep se Atua,ko Atua pitlasi tweni vajin nololien ser. Konosurien ser renge inu pitkair vajin ngaparini parivi jinibb nga maron se Atua.”

19 Ko Pol owra kele, “Batu numal Akripa,evi nale sewor ni nga milik rengemelrin lemosuri ngel. 20Womujnen, nuwerwer tevijinibb nir iak Damaskas, mian ko nutajerkele van Jerusalem e ko lat jijle ne Jutia, komian ko ji kele jinibb ne vare nir. Nuwraitevi jinibb nir nga parieni norrorrmienser suri nololien ser, ko parosuri Atua.Ko murrur piviseni ko wor nga arieni panorrorrmien ser osuw. 21 Ko suri ma-jingen ngok ko, daron san nga melik reNaim On Jerusalem ko, meri Isrel marturimera ko marrul totkonik, ko marloli lesinga parevji pinik. 22 Ko Atua ewilwil seinu tetajer elep ejpari lelingen ngel, koniko inu nutur iel, ko nurij tevi kami jijle,jinibb nawon ko jinibb nga marlelep nir.Nale nga mowrair ngok arivi pa nale ngapropet nir ko Moses kele marwerai twenipa womu nga pirrmali, ngel: 23 Mesaeapurnge pisij ko wor renge niben, ko pivimerwomu jer kele nga pimaur luwi rengemijen. Ko puspe suri moron tevi meri Isrelnir ko tevi kele jinibb ne vare nir.”

24 Ko daron nga Pol mirij mirpok mianko Pestas ekail van jin owra “E, Pol, kulen-gleng! Norrorrmien som owlu pelak, koololi batum erpe poklengleng pa.” 25 KoPol erij weli owra “Numal nga mirres, inusete nulengleng. Nale ngok nga mowraiarvijuri wor sel nen ko, ko arweretun.26 Ko nanu ngel jijle sete arremali re latsan nga muto teptepi. Nurongwose nikkurongwose sev nga mospe suri ngok.

Niko nurongwose nga sete kutor jabblenanu ngok san. 27 Numal Akripa, nikkuosuri nale se propet nir? Nurongwoseerres nga nik kuosurir.”

28 Akripa osusi tevi Pol owra “Erpese,rrek daron beblenwelel lebbong kumrrenikupreveik nga bevini bevi kalesia?” 29 KoPol erij weli owra “Rrek daron nga miprivrreknga daron nga mumrrol, ko inu nulottevi Atua, sete suri nik kobbong, ejki, kosuri kami jijle nga kamok-murronge nalesuk ngel, ko numrreni lenglengen ngakami jijle kapirpe bbong inu ko. Re bbongdil delrrurr suk pijki, sete numrreni kaprujmori ko kapan ren.”

30 Mian ko batu numal Akripa, ko batugavman nen, ko Benis, tevi nir minij keleartur imera 31 arivel, ko arwerwerai tevirarwera “Morok sete ololi nanu san esij ngapimij suri rreknga pian re naimne nekaiensuri.” 32 Ko batu numal Akripa owrai teviPestas owra “Poro nga sete Pol owrai panga mimrreni pian putur re kot se Sisa, kopivel sisarow kobbong.”

27Pol owlu lingi Sisaria van Rom e

1 Ko arlingi pa nale osuw nga nabwoluvan Itali e, mian ko arlingi Pol tevi jinibbkele sopor nenaimnenekaien rengenevremerwomu san nga mimetmete jinibb nu-val ongut vesan (100), nga nisen Julias. Nievi ne gortien ngok nga marveruse Gor-tien se Batu Numal. 2 Drrav san elinglingiAtramitiam evini iel, ko owra pulwi kelevan re ngaim ne Esia e nir. Ko namannamsa re drrav nen; ko meri Masetoniakele san eptevi kem, nga sisen Tesalon-aeka ko nisen Aristakas. 3 Ko mevinennamjipari Saeton. Julias ololi erres tevi Polko ololi ean ngaut nga pileslesi selen nirsopon, ko selen nen nir armetmet ni er-res. 4Daron nga namwolu lingi Saeton, konamwolu tere ling ko namwolu van morinorour nga Saepras van devjen ngamuruve. 5 Ko namwolu lingi ngaut, naman redis mot vajin van renge devjen ne saot neSilisia ko Pampilia, mian ko namjipari Lisiare ngaim ngok Maera. 6 Ko iok, merwomuse jinibb nuval nir elesi drrav kele san ngamilinglingi Aleksantria ko pian Itali e, koololi kem namsa re drrav ngok.

7 Namwolu tere malum ling mirpokmian ejpari nabong evis wor nga namtorsweri ling nga marterter, mian ko nama-wolu jipari ngaim ngok Nitas. Ko ling eser

Majingen 27:8 186 Majingen 27:31elep pelak, ko daptap elep, ololi setemunnamrongwose nabwolu tajer. Mian konamrieni drrav, namwolu pelaot nga na-ban re norour ngok Krit; ko namwolu asiebongsin nga marwera Salmone, ko nam-wolu sere devjen ngamuruv e. 8Nampelakelep namwolu seresre namtajer van, konamjipari lat san ngamarwera SaleMalume nga muto mori ngaim ngok Lasea.

9 Ko namlik iok eprepriv sopon; mianko nivelen ne dis setemun erres, suri evipa daro ling ravij. Ko nanen se meriIsrel kele nir, nga marveruse Nabong ngamarloli lilane nololien e, easi kele pa, ngokre Oktoba ko, mian ko Pol erij tevir ngapuwnir. 10 Owra “Lartul, kapmurrongta. Poro rrapwolu lelingenok, ko drravse kerr tevi nijor nen nir parsij petpeti,ko mauren kele pilep pijijki.” 11 Ko Juliasemrreni bbong pumurronge merwomu nedrrav nale sen tevi mer nga drrav sen nen,easie pumurronge nale se Pol. 12 Ko surisale ngok sete evi sale nga mirres pelakre daron ne ling, ko otomori kem jijlenabir nga poro nabwolu lesi kele van resale minij ne Krit e san, nga nisen Piniks,nga nablik ie renge daron ne ling. Piniksevi sale nga mirres, bongsin eru, tuwenemawos re not wes, tuwen emawos re saotwes.

Ling serser nga milep san ejpari drrav ser13 Sete epriv ko ling narrosiwnga mirres

san etipatun eserser. Mian ko nir arrorrmierres ko pa nga parloli sev nga marrorrmi.Mian ko arevei angka vini mare, arwolu.Arok-wolu seresre jeli botunmal.

14 Ko sete epriv ko ling serser nga milepsan nga nisen Merri etewut ngaut evini.15Daron nga ling nen mirevji kem, ko setenamrongwos nabwolu tere; ko namrienilweni drrav namwolu suri ling, namses-rete dis. 16 Ko namasi re norour ngokKaota renge devjen ne saot, ololi namoruve beblen. Erpe elai daron tevi kem nganablingi lilane drravngawelili puto pirres,ko jinibb ngamarmajing re drrav nir arpe-lak elep sopon 17nga parevei vinimare. Koarevei dil sopor arselabe drrav e ngatan koarmelji totkonir nga purrul totkoni drrav.Ko nir armetutu sopon, suri van ngalujer re Lipia sou sopor arto ren, ko nirarmetutu drrav tires ren. Ko iok ololiarjuröni nabin vini ngatan ko arlinglingibbong drrav esal ling. 18 Ko ling eterter

elep malum, ololi mevinen, nir arwirr tu-tutweni kele nanu nga marengenir soporvan renge dis e. 19 Ko re mevinen kele,nir arwirr tututweni kele nijor ne drrav nirsopor arivel.

20 Ko nabong elep setemun namlesinial; ko natmupong kele, setemun namlesimoju nir. Ko tetajer ling okser lenglen-gen. Ko ololi norrorrmien se kem evi-tan vajin, ko namrrorrmi rrekma setemunnamrongwose nabmaur. 21Ko nabong eviskis vajin nga sete kem san eaani nanen,mian ko Pol otur imera ko owrai tevirowra “Selek nir, poro kapmurrong pa nalesuk nga mowrai womu pa, ko rrek seterrama-wolu lingi Krit, ko sete rrama-torjabble nanu nir mia-irpok. 22 Ko lelin-genok nuwrai eterter tevi kami nga setekapmetutu. Kerr sanmauren sen setemia-jijki, ko drrav ngel kobbong pijijki. 23 Surinatmupong, anglo se Atua san evini jik.Ngok anglo se Atua nga mevi jinibb sen,ko nga nomok-surövi. 24 Ko owra ‘Pol,sete kupmetutu, nik kupan ko wor kupturre no Sisa iak Rom. Ko renge Atua nalolnga mirres sen eir bbong nga puloli kamipetpeti nga kamsa renge drrav kapmaur.’25Ko niko, selek nir, sete kapmetutu! Nuo-suri Atua nga nanu jijle pirrmali pusorsanpirpe nga ni muwrai ngok. 26 Ko womuj-nen, ling ngok puti pepteni drrav se kerrrenge norour san.”

Aruj mori norour san27 Ejpari nutpong esngavöl drromon ivij

(14) nga dismokuti karkar kemngok rengedis ne Metiterenian, ko oruj mori nat pir-rang vajin sopon, ko jinibb nga marmajingre drrav nir arrorrmi vajin nga otomorinabjipari ngaut san. 28Mian ko arkai delr-rurr san renge dil ko arjuröni van re nabbödis; ko arlesi ningaw nen evi bbong ngavöleru (20). Artiriv beblen mian ko arjurönikele, ko arlesi ejpari vajin ningaw esngavöldrromon elim (15). 29 Ko armetutu ngadrrav tumoworwor re nevöt, ko arjubbliangka ivij vitu re drrav aran ngatan. Koarok-lot van ji atua ser nga nat pirin pin-gavil. 30 Ko jinibb nir nga marmajing redrrav arloli lesi nga parwolu lingi drrav;arjuröni natu drrav van ngatan ko ark-erkeris arwera paran parjuröni kele angkaminij womu. 31Ko Pol owrai tevi burtur sejinibb ne nuval nir tevi jinibb nuval sen nirowra “Poro jinibb nga marmajing re drravsete parlik re drrav, ko sel kele san ejki nga

Majingen 27:32 187 Majingen 28:14rrapasi ren.” 32 Mian ko jinibb ne nuvalnir artevei otvi dil ngamurrul totkoni natudrrav ko arloli evitan van re dis e.

33 Ko otomori vajin nat pisal pirin, koPol erij eterter tevir nga paraan. Owraitevir owra “Ejpari nabong esngavöl dr-romon ivij (14) pa, nolo kami orrum pelak,ololi sete kamurroi rragrrage nanu san.34Nuwrai eterter tevi kami nga poro kap-merreni kapmaur, ko erres nga kapaan kowor, puloli kami jijle kapterter nga setesan pijijki. Sete kami san niben pisij so-pon.” 35Daron nga Pol muwrai jile mirpokmusuwko elai bongsi niv san koowra errestevi Atua renge no nir jile, ko obbri otviko orroi. 36Mian ko norrorrmien ser evinierres luwi kele, ko nir jijle arlai nanen koarurroi. 37 Kem petpeti renge drrav ejpariongut varu bbulin ngavöl ebut drromonouwon (276). 38 Ko daron nga nir totoklaimaraan jijle musuw, ko arwosi tweni bakwit nga marto re drrav ko arwirre van redis nga puloli drrav pisisarow.

Drrav emawor ngaut39 Daron nga nat mirin vajin ko jinibb

nga marmajing re drrav nir arlesi ngaut.Ko sete arlesi wose, ko arlesi ma sale sannga depinan muto ren. Ko arrorrmi ngaporo arongwose parloli ko parlai drravpian ngaut ie. 40 Ko artevei otvi dil neangka nga ivij ngok ko arlinglingir arjiponrenge dis, ko arupaji dil ngamarrul totkoniniwos nga martori alale drrav e; mian koarevei nabin nga womu, nga ling puwidrrav nga pian ngaut. 41 Ko no drravosongti re sou depinan san, ko eres jer;ko dis bburbbur erpe paruti worwor drravbatun.

42 Ko jinibb ne nuval nir arlingi nalenga parevji pini jinibb ne naim ne nekaiennir, suri arrorrmi tarilong toku ko tarwolu.43 Ko merwomu ser emrreni pila se Pol,ko ewer ore norrorrmien ser ngok; koowrai tevi jinibb nir nga si ngamurongwospilong purow jubbul womu van renge disko pilong van ngaut e. 44Ko owrai tevi nirminij nen nir nga sete marilong wos ngapartori niriv parilong surir renge niriv kobebje drrav nga marmawor tweni. Ko iokololi kem jijle namjipari depinan nga setekem san ejijki.

28Pol elik Molta

1 Daron nga naman ngaut musuw konammosi erres vajin. Ko nama-runge ar-wera norour ngok nisen ko Molta. 2 Nirne ie arloli erres pelak tevi kem. Re daronnen, naus ous ko melas elep; ko arsurenabb nga nabtetli ren, mian ko armetmetlilane kem. 3 Ko Pol esresre joro nabbsopor, okwirrwirr nir van re nabb. Mianko numet san ornge nabb erangi pelake, koeplari, ko eaji nevre Pol. 4 Ko daron ngajinibb ne ie marlesi nga numet murrurrulre nevre Pol, ko arlongwis lululweni tevirarwera “O, kulesi rramwerai, morok eviwor jinibb nga mokrevji jinibb ko! Ko easibbong sete orron re dis, ko melrin ngamusorsan sete emarong nga ni pimaur.”5 Ko Pol ewirrleni tweni numet kobbongevitan luwi van re nabb e; ko sete milngeliwen sopon oto re nevren. 6Ko jinibb nennir arrorrmi nga nevren pusol, poro pijkiko ni pivitan ngatan pivesane pimij pin.Arok-meteni suri epriv, ko setemun nanusan eplari jin; mian ko arieni norrorrmienser ko arwera “O, morok evi atua ko san!”

7 Ko batu jinibb ne norour ngok nganisen Puplias, ni dan sen sopon oto moriie. Puplias evi jinibb nga mirres pelak,ko ni eptevi kem van re naim sen. Konamlik jin nabong itul. 8 Tata sen ematurre maling nga mesien dowalul muloli, konolon kele owlu eptiptevi drra. Ko Polean okuklue, elngi nevren rengen ko olottevi, ko ololi erres luwi vajin. 9Ko vitunen,nir totoklai re norour ngok artekai nir ngamarmesi vini ji Pol, ko ni ololi arres luwi.10 Ko nir arlai merrenien elep tevi kem;ko daron nga namwolu vajin, ko nir arlananen elep arlingir renge drrav nga pia-ivimas se kem renge drrav.

Pol elinglingi Molta van Rom e11 Namlik navöl itul arasi osuw, mian

ko nama-sa re drrav san nga mitepi ierenge daron ne ling. Drrav nen evi ngaAleksantria re Ijip, ko arveruse arwera‘Atua melew’ (suri ewaji nise atua erungok nga morivi melew, Kasto ko Polakis).12 Namwolu vini namjipari Saerakus, konamlik nabong itul ie. 13Mian ko namwolukele, ko namini re ngaim ngok Rejiam.Ko mevinen ling evi narrosiw nga mirres,mian ko namwolu kele ejpari nabong eru,ko namjipari ie Puteoli. 14 Iok namlesi tasikerr ko joji kerr sopor; ko arngoni kemarwera nablik tevir kele wik san. Mian kovitunen nama-jipari vajin Rom.

Majingen 28:15 188 Majingen 28:3115 Tasi kerr ko joji kerr ne Rom arunge

nospen suri kem, ko arivel ore kem ngaparsewute kem renge sel. Namsesewutre lat nga Apias mili naim nga marok-wulwule nanen ren, ko re kele lat nga naimliliken mosien itul arto ren. Ko daron ngaPol milesir ko owra erres tevi Atua surir,ko norrorrmien sen evini eterter kele wor.

16 Daron nga namjipari Rom vajin arlin-glingi Pol pisan pilik renge naim san tevijinibb nuval san nga pimetmete.

Pol ewerwer ie Rom17 Namlik ie ejpari nabong itul arasi, ko

Pol everus kortoni merwomu se meri Isrelnir ne ie, ko owrai tevir owra “Selek nir,sete nuloli rragrrag nanu san nga pulok-loksi jinibb se kerr nir, ko sete kele nutrenesesreien se birterawarreng se kerr nir.Ko nir nga Jerusalem ma arrul totkonikko arlingik van re nevre meri Rom nir.18 Meri Rom arsusi nale elep tevik, mianko armarong vajin nga bevel sisarow kob-bong, suri arlesi sete nuloli nanu san ngapuloli inu bemij suri. 19 Ko meri Isrelnir armusus. Ko iok osonik nga mowrakele botur re no Sisa nga pia-wera surilat nga puto suri tevik. Ko setemun nanusan oto nga berij tere jinibb ne vanu suknir rengen. 20 Iok ko ololi meverus kaminga bejiljilwer sopon tevi kami suri nor-rorrmien ngok nir. Ewretun lenglengen,arkai totonik renge dil delrrurrmirpel surimer nga kerr meri Isrel nir rramtirive.”21 Ko nir arij weli arwera “Sete san rengeJutia ela naul san vini nga muspe nik, kosete nir san evini iel nga puspe lokloksi niksopon. 22 Ko nammerreni nabmurrongesev nga kupwerai. Suri namrongwose ngajinibb renge lat jijle arok-rij tere gortiennga mimerr ngok nga nik kumkorti ren-gen.”

23Mian ko arlingi nabong san nga pariniparunge Pol pijiljilwer tevir. Ko nir eleparini re wosenen re naim sen. Etipatunrorpong, ko evini ejpari nata mupong,Pol ejilwer elep tevir suri batun vanu seAtua. Ela nale tevir nga marto renge nalenesesreien se Moses ko re kele propet nirnga puloli nir parosuri Iesu. 24 Nir soporarwera erres renge sev nga Pol muwrai,ko sopor ejki, sete arosuri te. 25 Ko nikoarteri wukari nir eru e. Ko mian ko daronnga parivel vajin, ko Pol owra nale santevir owra “E, nale ngok nga Nemin Onmilai tevi propet Aesea nga puwrai tevi

birterawarreng se kerr, osorsan erres, suriowra 26 ‘Kupan kupwerai tweni tevi jinibbngel nir: ‘Kaprunge nga kaprunge, ko setema kama-rongwose. Kaplesi nga kaplesi,ko sete ma kama-lesi wose nabong sopon.27 Suri nir jijle batur eterter. Boror arirpemaruti ore metipo, ko arpil ore meter.Poro pijki, ko batur parongwose, ko bororparunge, ko meter pimteni, ko parienilwenir vini jik, ko inu bololi parres luwi.’ ”28Ko Pol evinvini ore nale sen owra “Kamikaprongwose ko wor nga Atua elai pa nalene mauren van ji jinibb ne vare nir. Nir koparunge!” 29 Pol mirij jile musuw, ko nirarij latlat lululwi tevir suri nale nga Pol komuwrai tevir, ko arivel sisamis.

30 Ko renge sia eru totoklai Pol elik renaim san nga marok-wuli re navöl. Ko eirtama re jinibb jijle nga mimrreni pivinipilesi ni. 31 Ni sete emtutu nga miwerwersuri batun vanu se Atua, ko okvisvisenirkele suri Numal Iesu Kristo, ko sete sanewer ore sopon.

Rom 1:1 189 Rom 1:17

Naul nga Pol Muli teviKalesia Nir renge

ROMBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriJinibb arlesi Pol evi jinibb nga milep re

kalesia nir, asi kalesia minij nir, ne tuwi komijpari lelingenok. Womu, ko ni oji kalesianir eterter, mian ko re daron nga ni milesiIesu renge sel ne Damaskas, ko nolon olwi.Ko ni emajing vajin erpe Aposol, rrekngajinibb san nga Iesu mukoni, asi sia ngavöleru (20). Ko re daron ngok ko ni ospesuri nospen nga mirres re vanu petpetinir nga Rom mutorir. Ko ni oli kele naulelep tevi kalesia nir. Kerr kele rramrong-wos rrapmeteni naul ngok nir esngavöldrromon itul (13) nga marto malum, konga marlingir re Naul On. Ko naul ngani muli tevi kalesia nir renge Rom ospeerres pelak suri nospen nga mirres nga Polmokwerwer suri re majingen sen. Ni owrajinibb jijle nir, meri Isrel nir ko jinibb nevare nir, arlik re derteren ne nololien. Kojinibb nir arongwos parmomsawos parresre bbong nosurien ser nga marosuri IesuKristo, daron nga marlingi nolor miterterrenge ni. Ko nir nga marosuri arlik vajinrenge demat tevi Atua, ko Nemin On ololinir arivel sisarow renge nololien ko mijen.

Pol owra “erres” tevi nir1 Inu Pol, nuvi jinibb ne majingen se

Iesu Kristo. Atua everuse inu tweni ngabevi aposol, ko okonik suri nanu sansanbbong: nospen nga mirres sen. 2 Nospenngok, Atua erijrij womu pae tevi jinibb sennir renge jingo propet nir, ko aruli twenirenge Naul On. 3 Nospen ngok ospe suriAtua Natun, Iesu Kristo nga mivi Numal sekerr. Re devjen ne jinibb, ko ni eak rengemetka se Devet. 4 Ko re devjen se Atua,Atua eviseni renge derteren ngamilep sennga Iesu evi ni Natun, suri nga muloloi nimimaur luwi kele remijen. 5Ko renge IesuKristo Atua ololi nuvi aposol san rengenalol nga mirres sen, ko okonik nga bololijinibb ne vare nir renge vanu jijle nir paro-suri ko parvijuri Iesu Kristo, puloli ngajinibb pilep parsurövi vajin ni nisen. 6 Koniko majingen suk ejpari kami kele nga

kamlik re Rom, nga Atua miveruse kaminga kapivi jinibb se Iesu Kristo.

7 Nomok-uli naul ngel tevi kami ngakamlik Rom nga Atua mimrreni kami, komiverus kami tweni nga kapivi jinibb ngakapon pirres. Nurongwose, Atua Tata sekerr ko Numal Iesu Kristo porok-wilwil sekami ko porlai demat tevi kami renge nalolnga mirres se nuru.

Pol owra pian puklue nir8 Womunen, nuwra bowra erres wor

tevi Atua suk renge nise Iesu Kristo surikami jijle. Suri nosurien se kami arok-supsupe renge iel ngatan petpeti. 9-10 KoAtua orongwose numrreni temijpal bev-inuk boklue kami. Nomok-majing sen tevinolok petpeti renge nospen nga mirresse Natun. Ko Atua orongwose nomok-rrorrmi kami tetajer nabong jijle nga porobolot, ko nomok-ngoni poro nga lelin-genok vajin Atua pimarong ko borongwosvajin bevinuk ji kami. Suri nutriv tuwi lewor tweni nga bololi pirpok. 11 Numrrenitemijpal belesi kami pirpok ngok, surinuwra bela merrenien se Nemin On santevi kami nga puloli kaptur wor piterter.12 Merrenien ngok nga mospe ngok evinga rrapwer jilijle kerr tevi inu nosuriensuk ko tevi kami nosurien se kami. 13 Koniaken suk nir, nuwra kaprongwose ngavavis kis le pa, nuwra bevinuk ji kami; koejpari lelingenok, sete nurongwos wore.Nuwra betawe wenen sopon ji kami pirpenga mololi pa ji jinibb ne vare minij nir.14 Suri Atua elngik pa nga ban wor ji jinibbpetpeti nir, jinibb ne dis, ko jinibb ne livenvanu; nir nga norongwosien ser mutoe, konir nga norongwosien ser mijkie. 15 Koniko numrreni lenglengen bewerwer surinospennga mirres tevi kami kele nga kam-lik Rom.

Derteren ne nospen nga mirres16 Nuosuri nospen nga mirres ngok sete

orongwos piasi nawon daron nga mewer-wer e, suri derteren nga milep se Atuaoto ren nga moklila mauren tevi jinibbjijle nir nga marosuri. Erpok re meriIsrel nir womu, mian ko vitunen re jinibbpetpeti nir vajin. 17Ko Atua eviseni sel sennga ni puloli jinibb parmomsawos pirresrengen. Sel nen etipatun re nosurien koowlu kis bbong re nosurien, ejpari bongsinmawos nga marmomsawos mirres petpetivajin. Naul On owrai erpok re nga muspe

Rom 1:18 190 Rom 2:8mirpel: ‘Ni nga mumomsawos mirres surinosurien sen kis kobbong, mernen ko pi-maur.’

Jinibb nir arivel lingi Atua pa osuw18 Atua eviseni pa lolaren sen re melrin

vini iel ngatan. Lolaren sen ngok ototere murrun nga marsij nir se jinibb nirnga marvilvil ore weretunen suri nololienser nga marsij. 19 Lolaren sen oto terererpok suri oto limjer ko pa nga parong-wose Atua. Erpe Atua eviseni pa ni tevir.20 Sete arleslesi Atua, ko arlesi mawos maeerres renge nanu nir nga Atua mulolir,mitipatun nga muloli iel ngatan rengederteren sen nga sete orongwos pusuw.Arongwospae erres pelakngaAtua koololinanu ngok nir. Ko niko gerisen ser ejkie.21 Suri arongwos pae Atua, ko sete artorierpe Atua, ko sete arwera erres wor tevi.Norrorrmien ser owlu elep, ko sete ejparinanu san. Ko norrorrmien ser arlenglengvajin ko armalik. 22 Nir arwera norong-wosien ser elep, ko arnganga nawon temi-jpal. 23Ko arkelkele Atua ngamimaur tuwingok vini, ko nga nosrövien sen milep,ko arsurövi wanie vajin nanu nga jinibbmulolir re nevrenngamisavi rrongrrongvijinibb, rreknga numön, rreknga numet,nanu nga marmaur mumrrol kobbong,pian ko parmij kobbong.

24 Ko niko Atua elngilngir nga parlolisev nga marsij nga nolor marmerrenir, koarok-loli nanu nga marsij tevi nir sisamislululweni. 25 Atua elngilngir erpok suriarkelkele weretunen suri Atua ko arla va-jin nga mivi gerisen ela wani. Ko arlot teviko arvijuri sev nga Atua mulolir kobbong,ko Atua ejki. Ko Atua ni esansan kobbongerres osorsan nga parsurövi tuwi ngokvini. Pirpok ko.

26 Ko ngok Atua elngilngir nga parvijurinanu nga marsij nga nolor marmerrenikarkare nir. Nesevin nir arkelkel arla wanimilnge diwen ser nir, ko ngok arlokloksimurrun ngamusorsan. 27 Ko erpok kele re normannir. Nir arlinglingi sel nga musorsan ngaparkorti tevi nesevin, ko armerrmerrenitemijpal lululweni nir, ko arok-loli nanungamarsij tevi nir lululweni. Ko Atua erpeotorrlai pa nir renge sev nga miplari pa jirsuri nanu nga marsij nga marlolir.

28 Ko suri armusus partori norrorrmiensuri Atua, ko niko Atua vajin elngilngirrenge norrorrmien ne lenglengen ser ko

nololien nga marsij ser. 29 Nolor owunsaute nanu lele nir nga marsij, nolorela nanu jijle, arok-ungasi jinibb. Nolorowun saute lol leplep, murrun ngamarevjipini jinibb, balpalen, gerisen, murrunnga marloli nawone misij tevi jinibb, koarivi jungwarwar. 30Arok-linglingi nawonnale gerisen, arok-ungasi Atua, arok-rijteweswasi, batur eterter, arok-rij melme-las, armurri suri parloli pisij, arok-rongtweni tata ko tasu ser nir. 31Norrorrmienser ejkie, ko arok-tor otvi rijrijen ser, kosete arrorrmi rragrrag jinibb. 32Arongwospae nale nesesreien se Atua ngamuwra nirnga marok-loli mirpok parmij ko wor, koarok-loli malum wore ko. Ko mare nenkele, arok-rij erres suri nir nga kelemarlolimirpok.

2Atua piwer sesesre lat nga puto suri tevi

jinibb nir renge sel nga mumomsawos1-2 Rramrongwose, Atua ololi nanu nga

mumomsawos kobbong daron nga mutorvitrangi jinibb nir ngamarok-loli nanu nirnga marirpok. Ko nik vajin nga komok-wer lokloksi jinibb minij nir, nik lweni ku-pasi pirpese? Suri daron nga komok-werlokloksi jinibb minij, komok-wer lokloksilweni nik, suri nik lweni komok-loli nanumawos nen nir. 3 E selek, nik komok-lolinanu mawos nen bbong nga komok-werlokloksi jinibb minij nir suri! Ko kurrorrminik ma Atua sete orongwos piwer lokloksinik? Pirpese? 4 Rrek nik kurrorrmi Atuapitlasi tweni nawon tama nololien som?Ewretun, Atua oktori selsale jinibb nir er-res temijpal, ko oktori totoni nolon eprivtemijpal. Ko sete kurongwose Atua nolonnga mirres ngok owra bbong pirvei lweninik nolom pulululwi? 5 Ko nik nga nolommiterter ko mumusus pulululwi, komok-ser kortoni kobbong nanu nir nga Atuapia-wer lokloksim surir renge nabong ngani pia-wera suri lat nga puto suri tevijinibb nir renge murrun mawos sen, kololaren sen pia-rremali. 6 Re nabong nen,Atua pia-wuli jinibb sisamis nir pusorsantevi majingen sisamis ser. 7 Nir nga mar-tori majingen nga marres ser marterter,ko nikomarok-pelpelak suri nga Atua pile-sir erpe parres ko pusrövir ko pilaimaurennga sete orongwos pusuw, tevi nir ngangok ko Atua pilai mauren ne tuwi ngokvini tevir. 8 Ko nir ma nga marok-rrorrmi

Rom 2:9 191 Rom 3:4lweni kis nir lweni ko sete arvijuri were-tunen, ko arvijuri bbongmurrunnga misij,tevi nir nga ngok ko Atua pilai lolaren ngamilep sen tevir. 9 Ko jinibb jijle nir ngamarok-loli misij parla norongen nga misijko norongen karkar ngamarsij nir, womu-jnen re meri Isrel nir, ko vitunen re jinibbpetpeti nir vajin. 10 Ko jinibb jijle nir ngamarok-loli mirres parla demat ji Atua, koAtua pusrövir ko puosurir, womujnen remeri Isrel nir, ko vitunen re jinibb petpetinir vajin. 11 Suri Atua ololi omomsawososorsan kobbong tevi jinibb jijle nir.

12 Jinibb ne vare nir arrelenge nale ne-sesreien se Moses. Arok-loli esij, ko arok-mij ko wor suri iok kobbong; Atua setepivijuri nale nesesreien se Moses daronnga pia-wera suri lat nga puto suri tevir.Ko meri Isrel ma nir nga martori nale ne-sesreien se Moses ko nga marok-loli misij,ko Atua pia-wera suri lat nga puto suri tevinir renge nale nesesreien ngok. 13 Surisete jinibb san orongwos pumomsawospirres re nga mok-runge nawone nale ne-sesreien, ko re bbong nga mok-vijuri nalenen. 14 Ewretun, jinibb ne vare nir setearongwose nale nesesreien. Ko daron ngamarvijuri bbongnir nolor ko arloli osorsantevi nale nesesreien, erpe artori pa nalenesesreien, weretunen sete jinibb san elaitevir. 15 Murrur ngok eviseni nga Atuaelngi nale nir nganale nesesreienmuwrairoto pa renge nolor. Norrorrmien ser keleeviseni kele nanu ngok, suri nabong soponarongwos pae ngamarloli misij, ko nabongsopon arongwos pae nga marloli mirres.16Ko pia-irpok renge nabong nga Atua pia-wera suri lat nga puto suri tevi jinibb nirnga nomok-werwer suri renge nospen ngamirres. Re nabong nen, Atua pia-koni IesuKristo pia-wera suri lat nga puto suri tevijinibb nir pusorsan tevi norrorrmien sernga muto silveni pa re nolor.

Nale nesesreien sete orongwos pila na-wone se meri Isrel nir

17 Ko kami meri Isrel nir, rrek seteerres pelak re kami. Kambibto re nalenesesreien, ko kamrij melmelas re ngakamrongwose Atua. 18 Ko kamrongwospaemarongen se Atua, ko kamlesi wos paesev nga mirres, suri marvisviseni pa kamirenge nale nesesreien. 19 Ko kamok-weraeterter nga kamivi merwomu re metrrorrnir, ko kamivi moron se nir nga marlik

re nemalik, 20 ko kamivi jinibb nevisvise-nien se lartul nga marlengleng ko se nirkele nga sete marongwose nanu san. Surirenge nale nesesreien nga kamtori ngok,aruli tweni petpeti pa norongwosien koweretunen. 21 Nanu ngok arivi were-tunen nir. Ko erpese kami nga kamok-visviseni jinibb minij nir, sete kamok-visviseni lweni kami nir? Kamok-werwertere venao, ko erpese kami kamok-vevna?22 Kamok-wer ore murrun nga marok-venae nesevin, ko erpese kami kamok-venvenae nesevin? Kamok-ungasi atuaminij nir, ko erpese kamok-evna rengenaim on ser nir? 23 Kamok-rij melme-las renge nale nesesreien, ko kamok-tor ototvi kele kobbong. Erpok kamok-lokloksi nise Atua. 24 Re iok eplari erpeNaul On muwrai pa, ngel: ‘Jinibb ne varenir arok-rij esij suri Atua suri bbong kami.’

25 Ko re nga kaman pa renge bae semeri Isrel nir, ko kamlik erres, poro bbongkaptori nale nesesreien ser. Ko poro ngakamok-tor otvi nale nesesreien, ko kam-sorsan vajin tevi jinibb ne vare nir nga setemaran rengebae. 26Suri poronga jinibbnevare san nga setemian re bae otori sev nganale nesesreien se meri Isrel nir muwrai,erpe ean pa re bae ko osuw. 27 Ko nirvajin nga sete marevji niber renge bae konga marosuri ma nale nesesreien parwerlokloksi kami nga nale nesesreien ko baemuto ji kami, ko kamok-tor ototvi nale nennir. 28 Si evi jinibb weretunen se Atua?Sete evi nir nga martori kis bbong nanune vare nir, erpe bae nga marloli vare renibe jinibb. 29Ko jinibb weretunen se Atuarramlesi wose renge nolon. Ni ko bae senoto re nolon, renge nemin ko sete rengeniben. Ko ni ko sete jinibb nir arij erressuri, ko Atua ma.

3Murru Atua omomsawos erres tetajer

1 Ko poro pirpok, nga meri Isrel nir kelearivi jinibb ne nololien osorsan tevi jinibbne vare nir, ko meri Isrel nir nga martoribae ser, liken ser erresrres renge jinibb nevare nir erpese? 2Ejki, arlik ko pa erresrresrenge nanu elep. Womujnen, Atua elainale sen tevir. 3Weretunen, nir sopon setearosuri. Ko murrun ser ngok orongwospuloli Atua pilngilngir? 4 Ejki rres nawon! Jinibb jijlearongwos parkerkeris, ko Atua sete orong-wos pikrekris. Suri Naul On owra ‘Niko

Rom 3:5 192 Rom 4:2parlesi wose nga nik Atua kummomsawosdaron nga kumrij, ko kupasi daron ngamarwera parwer lokloksi nik.’

5 Ko poro berij vajin pirpe jinibb rresnurongwos bowra “O, sel nga misij se kemmeri Isrel nir ololi jinibb nir arongwoseparmeteni viringsi pirres pelak tevi selnga mirres pelak se Atua. Ko niko seteosorsan nga Atua piwer lokloksi kem surisel nga misij se kem.” 6 Ejki rres nawon!Poro pirpok, ko Atua pia-wera suri latnga puto suri tevi jinibb nir ne iel ngatanpirpese? Suri jinibb jijle nir arsij arirpekem.

7 Ko poro pivi weretunen nga were-tunen se Atua eplari elep pelak surigerisen suk, ko suri sev marwer lokloksiinu merpe malum jinibb nga misij? 8 Koporo pirpok, vesan kele ko jinibb san tuwra“Bololi pisij, ko nanu nga mirres piplarirengen.” Nir sopor arij pa esij suri inuarsupsupe pa nga inu nomok-rij mirpok.Erres pelak nga Atua pia-tor vitrangi nirsuri nale ser ngok.

Jinibb san ejki rres nawon nga mumom-sawos mirres

9 Ko pirpese vajin? Kem meri Isrel nirnammomsawos asie jinibb ne vare nir?Ejki. Suri erpe nga mowrai pa, kem meriIsrel nir ko jinibb ne vare nir kele rram-sorsan, rramlik re derteren ne nololien.10 Suri Naul On owra ‘Sete san omom-sawos, ejki rres nawon. 11 Sete san orong-wose, sete san eplak tweni nga purong-wose Atua. 12 Nir petpeti arivel lingi paAtua, nir jijle arloli esij. Sete san oklolierres, jinibb san ejki rres. 13 Birislar erpedobbi jinibb sannga setewormartevni ore,ler armotot; nemer arok-kerkeris, nevlujingor arsij arirpe numet korpila, naleser arerngis. 14 Jingor owun saute rijennga marsij nga marpelari renge nolor ngamarkarkar, 15 nevrer esisarow nga parevjijinibb. 16 Lat jijle nga maran e, arlokloksipetpeti nanu nir, 17 ko arrelenge sel nedemat. 18 Ko metutuen se Atua sete otosopon re nolor.’

19 Ko rramrongwose nga nale jijle nenale nesesreien owrai tevi nir nga marlikrengen, ngok meri Isrel ko nir. Ko nikonir jijle jingor arwonwon vajin, setemunarongwos para-wera kele nanu san. Atuapia-tor vitrangi nir, ko jinibb petpeti nir,suri nololien nga marsij ser.

20 Berij otvi vajin, bololi nale suk pum-rrol: jinibb san ejki rres nawon ngamurongwose pumomsawos pirres re noAtua re nga mivijuri nale nesesreien ngaMoses milai tevi meri Isrel nir. Renge manale nesesreien arlesi wose nololien ser.

Jinibb san orongwos pumomsawos pirresrenge nosurien kis kobbong

21 Ko Atua eviseni vajin sel sen ngapuloli jinibb pumomsawos pirres. Seteeplari renge nale nesesreien, ejki. Konale nesesreien ko propet nir arjuji tweni.22Atua puloli jinibb petpeti parmomsawosparres poro bbong parosuri Iesu Kristo.Suri kerr jijle rramsorsan kobbong. 23Kerrjijle rramloli nololien ko rrammumrrol renosrövien se Atua. 24 Ko rrammomsawosrramrres nawon suri nalol nga mirres senkobbong, erpe sete rramloli nanu san suri.Iesu Kristo kobbong ojri lweni kerr. 25Atuaelngi Iesu Kristo nga pimij nga puloli selrenge drra ne mijen sen nga pitlasi tweninololien nir se jinibb nir ngamarosuri. Iokeviseni nga Atua ololi omomsawos erresre nga mimalie nololien se birterwarrengnga womu sopor, 26 suri nolon nga mipriv.Atua eviseni tevi kerr lelingenok nga nimumomsawos mirres re nga sete miwerlokloksi nir ngok, suri Iesu Kristo emij esrenir.

27 Si vajin orongwos pirij melmelas?Sete jinibb san. Ko suri sev? Ko surikerr sete rrammajing tweni liken mawosse kerr re nga rramvijuri nale nesesreien,ko re bbong nga rramosuri Iesu Kristo.28 Suri nomok-werai eterter nga jinibb sanorongwos pumomsawos pirres renge no-surien kobbong, sete renge majingen nenale nesesreien. 29 Ko evi weretunen ngameri Isrel arok-wera “Atua evi Atua se kemkis kobbong”? Ejki, evi kele Atua se jinibbne vare nir. 30 Suri Atua esansan bbong,ko okloli osorsan tevi meri Isrel nir ngamaran pa renge bae ser, ko tevi jinibb nevare nir, nga sete maran re bae. Nurukorti, Atua okloli ormomsawos erres suribbongnosurien senuru. 31Ko re ioknuwrabejkie nale nesesreien suri nosurien? Ejkirres nawon, nutori ko wor mare.

4Epram omomsawos suri bbong nosurien

sen1 Ko pirpese vajin re Epram, batu tata

se kem meri Isrel nir? 2 Poro nga Epram

Rom 4:3 193 Rom 5:2omomsawos erres suri nga mivijuri nalenesesreien, ko orongwos pirij melmelassuri. Ko ejki, ni sete orongwos pirijmelmelas re no Atua. 3 Suri Naul Onowra ‘Epramosuri Atua, ko Atua elesi vajinerpe ni omomsawos erres.’ 4 Poro jinibbsan pimajing tweni nowlin, ko parlai wornowlin ko suri majingen sen ngok, seteparlai pirpe merrenien san. 5 Ko porojinibb san sete pimajing, nanu nga marlaitevi vajin pivi merrenien. Erpok ko, jinibbsan poro puosuri Atua nga mokloli jinibbnga marsij marmomsawos mirres, ko poromernen sete pimajing suri majingen nenale nesesreien, ko Atua vajin pilesi niomomsawos erres suri nosurien sen ngokkobbong. 6 Erpok kele Numal Devet erijerres suri jinibb san nga Atua milesi mu-momsawos mirres sete renge nga mivijurinale nesesreien: 7 ‘Jinibb nga Atua mitlasitweni nololien sen komusuw, elik pa erresvajin. 8 Jinibb nga Atua mitlasi nololiensen elik erres.’

9 Ko rijen nga mirres ngok oto re nirnga maran pa re bae se meri Isrel nir,rreknga re nir nga sete maran? Erpese reEpram? Suri erpe nga rramlesi pa, NaulOn owra ‘Atua elesi erpe ni omomsawoserres’. 10 Ko re wosenen, daron nga Atuamuloli mirpok, ko Epram ean pa re bae,rreknga ejki wor? Ejki ko wor, seteworean wor. 11 Ni bae sen evi pa nelesien kosan nga mivini vitu nga miviseni limjernga ni omomsawos pa erres. Ko ni omom-sawos erres erpok suri bbong nosuriensen, daron nga setewor mian re bae sen.Ko niko ni evi batu tata se nir ngamarosuriko nga sete maran re bae se meri Isrel nir,ko nga Atua milesir marmomsawos mirressuri nosurien ser. 12 Ko evi kele batu tatase nir ngamaran pa renge bae se meri Isrelnir, ko nga marvijuri kele bbötö Epram renosurien sen nga muto pa jin daron nga nisetewor ean re bae.

Atua ololi rijrijen sen tevi Epram suriEpram nosurien sen

13 Rijrijen nga Atua muloli tevi Epramko tevi metka sen, nga nir para-lai ielngatan, sete eplari renge nale nesesreiense meri Isrel nir, ko eplari bbong suriEpram omomsawos erres renge nosuriensen. 14 Ko poro nga nir nga marvijuri nalenesesreien se meri Isrel nir para-lai ielngatan, ko niko nosurien vajin evi nanunawon, ko rijrijen ngok se Atua evitan

nawon. 15 Ko ejki, nale nesesreien erveibbong lolaren se Atua. Suri poro nga nalenesesreien pijki, ko nololien kele pijki.16 Ko niko rijrijen ngok se Atua oto rengenosurien, ko evi vajinmerrenien. Ko ngok,metka ngok nir petpeti para-lai, sete nirkis nga renge nale nesesreien se meri Isrelnir, ko nir petpeti nga nosurien ser mutoemirpe Epram. Ko ngok Epram evi vajinbatu tata se kerr petpeti. 17 Erpe Atuamuwrai renge Naul On: ‘Nulngi nik kuvibatu tata se jinibb ne vanu pilep.’ Ko reno Atua nga Epram muosuri, rijrijen ngokotur. Atua ngok nalol nga mirres sen errespelak. Ni oklamauren tevi nir ngamarmij,armaur luwi kele, ko okloli nanu nga setemarto, arpelari arto. 18 Ko rijrijen se Atuanga milai tevi Epram owrai nga ni metkasen pilep lenglengen, ko erpok ni pivi batutata se jinibb ne vanu pilep.

Ko Epram osuri nale ngok eterter, koetravi eterter nga pia-pelari. 19 Nosuriensen ngok sete otor wolwolue sopon, ejki,otori totoni vane, ewretun ni etra temijpalko ni orrorrmi ni sete orongwos pivasus.Niben etra lenglengen, osorsan erpe pimij,suri sia sen oji ongut (100). Ko Sera keleemer. 20 Ko Epram sete elngilngi nosuriensen, ko sete orong tweni rijrijen se Atua.Ko ni oksurövi Atua, ko okrujrujoni kelenosurien sen piterter re Atua. 21Ni orong-wos kemkame nga Atua nga mila rijrijenngok tevi evter temijpal ko pa nga pulolisuri. 22Ko re nga Eprammuosuri Atuamir-pok, ko Atua elesi ni erpe ni omomsawoserres, erpe nga Naul On muwrai.

23 Ko nale ngok sete aruli suri ni kis,24 ko aruli kele suri kerr jijle nga Atuapia-lesi nosurien se kerr pirpe rrammom-sawos mirres. Kerr rramosuri Atua ngamuloli Numal se kerr Iesu Kristo mimaurluwi kele rengemijen. 25 Iesu ngok, arlingire mijen suri nololien se kerr, ko Atua ololiemaur luwi kele re mijen nga puloli kerrrrapmomsawos pirres.

5Demat ko neiren

1 Ko ngok, rrammomsawos erres pa surinosurien se kerr, ko sete suri rramvijurinale nesesreien se meri Isrel nir. Korramlik vajin renge demat tevi Atua suriNumal se kerr Iesu Kristo. 2 Suri Kristokele, rramjipari pa mauren ngel se Atua

Rom 5:3 194 Rom 6:3nga rrammaur rengen. Ko rramir va-jin suri rramrongwose rrapa-jipari nos-rövien se Atua. 3 Ko sete re iok kis kob-bong, ko rramir kele suri norongen ngamisij nga jinibb nir marok-loli tevi kerr.Rramir, suri rramrongwose norongen ngamisij ngok puloli nolo kerr piterter, 4 kongok vajin nalol nga mitra mirres putorenge kerr. Ko ngok, norrorrmien se kerrpiterter kele wor vajin re Atua renge sevnga rramteravi jin. 5 Ko rramrongwoserrapa-lai ko pa nanu ngok nir nga rramter-avir ji Atua, suri Atua ejivreni merreniensen rengenolo kerr re nevre Nemin On sen nga milatevi kerr.

6 Renge daron nga rramtor pot malum,erpe sete rramrongwos rraploli lweninanu san se kerr, ko Kristo emij sere kerrjinibb nga rramsij nir. Ko ololi erpok redaronmomsawosngaAtua milngi. 7Rengedevjen ne jinibb, eterter nga san pimij surijinibb san, poro mernen pivi jinibb ngamumomsawos. Rrek poro nga mernen pir-res pelak, rrekma san pia-mij ko wor suri.8 Ko Atua ma eviseni ni merrenien sennga mimrreni kerr temijpal, re nga Kristomimij suri kerr daron nga rramivi jinibbnga rramsij malum. 9 Ko lelingenok vajinrrammomsawos erres suri drra ne mijensen. Ko rramrongwos kemkame vajin ngani pia-loli rrapa-asie lolaren se Atua vajin,suri ngok erpe nanu nga misisarow vajinrenge kerr. 10 Suri daron nga rramivimalum devje nuval se Atua, ko mijen seni Natun ololi rramivi vajin sele Atua. Koevi vajin nanu nga misisarow nga rrapa-asi, suri rramivi pa sele Atua, ko Kristoemaur luwi pa renge derteren. 11 Rrapa-asi ko wor, ko rrapir kele renge Atua suriNumal se kerr Iesu Kristo, nga mivi nevreAtua nga muloli rramivi vajin sele Atua.

Atam ko Iesu Kristo12 Erpok ko, nololien mivini iel ngatan

renge jinibb sansan kobbong, Atam, konololien ngok ololi mijen kele mivini. Komijen mian vajin re jinibb jijle, suri jinibbjijle arloli nololien. 13 Ko ngok, nololienoto womu ko pa iel ngatan osuw, ko vi-tunen nale nesesreien se meri Isrel nirmia-vini vajin. Ko sete areve nololienporo nale nesesreien mijki. 14Ko ewretun,mijen orrul totkoni jinibb petpeti nir, mi-tipatun re Atam mijpari daron nga Mosesmila nale nesesreien. Nir petpeti armij,

ewretun nir nololien ser sete arlelep jiparinga Atam, nga mutor otvi nale mawosse Atua. Ko re nga Atam misan mulolinololien mivini iel ngatan, rramlesi rrur-rngi Kristo nga pisan pia-la tweni nololienngok.

15 Ko merrenien se Kristo elep asi wornololien se Atam. Ewretun, jinibb eleparmij renge nololien se Atam esan. Komerrenien ma se Atua ko nelaien nawonnga Iesu Kristo misan milai suri ni merre-nien sen tevi jinibb elep, ngok elep pelakasi. 16 Ko nelaien ngok wenen sete erpewenen ne nololien se jinibb sansan ngok.Suri wenen ne nololien sansan ngok evinga Atua putor vitrangir; ko wenen mane nelaien ngok ololi jinibb armomsawos,ewretun nololien ser sete sansan, elepko wor. 17 Ewretun, mijen orrul totkonijinibb nir suri jinibb sansan bbong ngamuloli nololien sen. Ko ewretun temijpal,kerr nga rramlai merrenien nga muwunsaut se Atua ko nga rramivi vajin jinibbnga rrammomsawos nawone ren, kerr va-jin rraprrul totkoni mauren ko rrapbbötrenge nololien suri Iesu Kristo esan.

18 Ko erpok ko, nololien se jinibb sansankobbong ololi evter nga Atua putor vit-rangi jinibb jijle nir. Ko erpok kele, ma-jingen nga mumomsawos mirres se jinibbsansan kobbong ololi jinibb jijle nir parasire iok ko parlai mauren ngamumomsawosmirres. 19 Ko niko, jinibb elep arini arivijinibb ne nololien suri jinibb sansan otorotvi nale. Ko erpok kele, jinibb elep ariniarivi vajin jinibb nga marmomsawos mir-res suri jinibb sansan otori suri nale.

20 Atua ela nale nesesreien nga pulolijinibb parlesi wose limjer nololien ser ngamuwun saut. Ko merrenien ma se Atuaowun saut asi temijpale vajin. 21 Tuwi,nololien orrul totkoni kerr renge mijen.Ko lelingenok vajin merrenien se Atua or-rul totkoni kerr, ko suri Iesu Kristo Numalse kerr rrammomsawos erres, ko rraplaimauren ne tuwi ngok vini.

6Rrammij jile re nololien

1 Ko pirpese vajin? Rraplik rengenololien, nga merrenien se Atua piplaripuwun saut? 2 Ejki rres nawon! Kerrrrammij jile, ko niko rramtor otvi derterenne nololien. Ko pirpese vajin rrapok-maur malum renge nololien ngok? 3 Rreksete kamrongwose nga renge daron nga

Rom 6:4 195 Rom 7:3marpaptaese kami nga kapivi se IesuKristo, ko arpaptaese kami kele rengemijen sen. 4 Erpe renge baptaesen sekerr, erpe artevni kerr tevi ni renge mijensen. Oto erpok nga kerr kele rramrong-wos rrapmaur renge mauren nga mimerr,pirpe Iesu Kristo mimaur luwi kele re mi-jen suri nosrövien ne derteren nga milepse Tata sen. 5 Ko suri rramlik erpe artevnikerr tevi ni re mijen sen, ko niko rram-rongwos pae nga rrapa-maur luwi kele remijen pirpe ni, rrapa-korti tevi ni. 6 Korramrongwose, mauren nga mitra se kerremij tevi Kristo renge nai pelaot, ko ngokolokloksi nibe kerr nga mokloli nololien.Ko niko setemun vajin rrapivi demij maurne nololien. 7 Suri si nga mimij, evelsisarow vajin re devjen ne nololien.

8 Ko suri rrammij tevi Kristo, ko nikorramosuri nga rrapa-maur kele tevi. 9 Korramrongwose Kristo, nga Atua mulolimimaur luwi kele pa re mijen, setemunpia-mij kele, suri mijen setemun orrultotkoni. 10Remijen ngamimij ren, ko emijvesansan kobbong, ko otor otvi derterenne nololien ko osuw. Ko mauren sen ngamimaur rengen vajin, ko emaur korti luwitevi Atua. 11Ko kami, kapmeteni lululwenikami erpe kammij ko kamtor otvi derterenne nololien, ko kammaur korti luwi teviAtua suri Iesu Kristo.

12 Ko niko, sete kaplingi nololien purrultotkoni nibe kami, nga kaposuri nanu ngamarsij nga nibe kami marmerrenir. 13 Kosete kaplinglingi murrrmurr ne nibe kamisan pivi nevre nololien, pijki. Ko kaplaikami petpeti tevi Atua erpe kammaur luwire mijen. Ko murrmurru kami vajin nirparivi nevre Atua nga parok-loli pumom-sawos pirres. 14 Ko niko nololien setemunpurrul totkoni kami, suri setemun kamlikre nevre nale nesesreien, ko kamlik vajinrenge nevre merrenien se Atua.

Demij maur rreknga slev ne murrun ngamumomsawos

15 Ko pirpese vajin? Rrek rraplolinololien suri setemun rramlik re nevrenale nesesreien ko rramlik re nevre mer-renien se Atua? Ejki rres nawon. 16 Rreksete kamrongwose nga poro nga kam-marong kapivi demij maur se jinibb san,ko setemun kamiel sisarowvajin, ko kapvi-juri wor mernen ko. Ko erpok ko, poronga kapmarong kapvijuri sel ne nololien,ko derteren nen orrul totkoni vajin kami

ko pa, ko kapa-mij ren. Ko poro ngama kapmarong kapvijuri nale se Atua, kokapa-asi ko, kapa-momsawos pirres. 17 Korramwera erres wor elep tevi Atua surikami. Suri womu kamivi demij maurne nololien, ko lelingenok vajin kamvijuritevi nolo kami nevisvisenien nga mirresnga marvisviseni kami ren. 18Murrun nenololien setemun orrul totkoni kami vajin,ko kamivi vajin demijmaur nemurrunngamumomsawos.

19 Nomok-rij rrongrrongvi suri demijmaur nir ngok nga puloli kaprongwosepirres. Ko niko, kapmarong vajin kapvi-juri petpeti pirres sel nga mumomsawos,pirpe demij maur san mivijuri petpeti nu-mal sen. Ko ngok puloli kapa-on pirres.Ko setemun kapirpe bonevis nga kamok-vijuri sel nga sete muwokwok ko nololiense kami muwun saut ren. 20 Suri re wose-nen, kamirpe demij maur ne nololien, komurrun nga mumomsawos derteren nenejki re kami. 21 Ko lelingenok vajin, nokami esij suri nololien ngok nir. Ko wenenir arirpese re wosenen? Suri bongsirpara-vini re mijen. 22 Ko lelingenok vajin,murrun ne nololien derteren nen ejki rekami, ko kamirpe vajin demij maur seAtua. Ko wenen nga kaplai vajin evi mur-run nga muon mirres, ko bongsin pia-vinire mauren ne tuwi ngok vini.

23 Bowra ototvi vajin, bololi nale sukpumrrol: nowli nololien evi mijen. Komerrenien ma se Atua evi mauren ne tuwingok vini, rrurrngi Iesu Kristo Numal sekerr.

7Nale rrongrrongvien ne totkoien

1 Niaken suk nir, kami kamrongwosenale nesesreien se meri Isrel nir. Koniko kamrongwose nga nale nesesreienderteren nen oto re jinibb san daron ngamimaur malum. 2 Ko erpok, re nesevinsan nga milik ji diwen sen, ko nale neses-reien esre totoni tevi diwen sen daron ngadiwen sen mimaur malum. Suri owra nirnga marlik pa ji diwen ser sete arongwosparkorti tevi norman minij. Ko poro ngadiwen sen pimij vajin, ko erpe artelasitweni vinnen vajin renge nale nesesreiennen nga misre totoni tevi diwen sen. 3 Koporo nga diwen sen mimaur malum kovinnenpukorti tevi norman minij, ko ngokotor otvi pa nale nesesreien nen vajin,ololi pa esij. Ko poro nga diwen sen

Rom 7:4 196 Rom 8:5emij, ko nale nesesreien nen setemun or-rul totkoni vajin, ko ni sete ololi esij poropukorti tevi norman minij.

4 Ko kami niaken suk nir, kamirpe vin-nen. Ko kami kammij re devjen ne nalenesesreien renge mijen se Kristo. Ko erpekamkorti vajin tevi diwen minij vajin, ngakamkorti tevi Kristo. Ko Kristo emaur luwiremijennga kami kapwenewenen seAtua.5Daron nga rramlik malum renge maurentera se kerr, ko norrorrmien nga marsij sekerr nga nale nesesreien mukonkonir ar-majing renge nibe kerr, nga rrapwene we-nen ne mijen. 6 Ko lelingenok vajin, arte-lasi tweni kerr renge nale nesesreien, erperrammij lingi, ko setemun orrul totkonikerr. Ko rrammejmajing vajin renge selngamimerr se Nemin On, ko sete renge selnga mitra, sel ne nale nesesreien.

Nololien evi nanu nga misij perper7 Ko rrapwera pirpese vajin? Rrapwera

nale nesesreien esij? Ejki rres nawon!Poro nga nale nesesreien pijki, ko seteborongwose nanu nga misij. Erpe poronga nale nesesreien nen pijki nga muwra‘Sete kupmerrmerreni karkar nanu san sejinibb minij’, ko sete borongwose vajin ngamurrun ngok esij. 8 Ko nololien eska selsen renge nale nesesreien, ko emajing va-jin renge inumerrenien karkar lele nir. Koporo nale nesesreien ejki, ko nololien emijvajin, derteren nen ejki rres nawon. 9 Kobonevis, daron nga nale nesesreien ejkiwor, ko inu numaur. Ko nale nesesreienevini vajin, ko nololien emaur vajin, 10 koinu numij. Ko nale nesesreien nga muwrapilamauren tevi jinibb, ejkimun, elamijenvajin. 11 Erpe nololien eska sel sen rengenale nesesreien ko ekrekrasik ko otor pinikrenge nale nesesreien.

12 Ko iok rramlesi wose nale neses-reien on ko nale nen nir aron ko armom-sawos erres pelak. 13 Ko niko, nale ne-sesreien, nga mivi nanu nga mirres, elamijen tevi inu rrek? Ejki rres nawon! Konololien, nga mimajing renge nanu ngamirres ngok, ololi numij. Ko ngok rramlesiwose nololien evi nanu nga misij perper,ko renge nale nesesreien evan pelak rengesel nga misij sen.

14 Ngok rramrongwose nga nale neses-reien erres, ko evel ji Atua. Ko inu manuvi jinibb kobbong, derteren suk ejkie, konurpe demij maur ne nololien. 15 Ko setenurongwose nanu nga nomok-lolir. Suri

nanu nga memrrenir, sete nomok-lolir, konanu nga mongasir, ngok ko nomok-lolir.16 Ko suri nomok-loli nanu nga sete mem-rreni bololir, ko ngok nurongwos bowraewretun, nale nesesreien erres kobbong.17Ko setemun evi inu nga nomok-loli misijngok, ko nololien nga milik renge inu.18 Suri nurongwose nga sete nanu san ngamirres elik renge inu, erpe renge nibekngel. Suri nomok-marong nga bololi pir-res, ko sete nurongwos bololi luwe. 19 Surisete nomok-loli sev nga memrreni, konomok-loli nanu nga marsij nga numususbololir. 20Ko suri nomok-loli nanu nga nu-musus bololir, ko ngok erpe setemun inunga nomok-loli nanu ngok nir, ko nololiennga milik renge inu, ni ko ololir.

21 Nulesi erpok tetajer ko: daron nganuwra bololi nanu nga mirres, ko nanunga misij evini mori inu. 22 Nuir rengenale nesesreien se Atua renge nolok; 23 konulesi tetajer, nololien nga milik rengenibek okval tevi norrorrmien suk nga mir-res ngok. Ko ololi vajin nololienngok orrultotkonik tetajer. 24 O, nulik esij perper.Siko pitka tweni inu renge nibek ne mijenngel? 25 Nuwra erres wor tevi Atua ngamuloli mirpok rrurrngi Iesu Kristo Numalse kerr.

Bowra ototvi vajin, bololi nale suk pum-rrol: poro nga inu besan, ko norrorrmiensuk kobbong orongwos pivijuri nale neses-reien se Atua. Ko nibek ma emelisna kotetajer evijuri nololien.

8Mauren nga Nemin On milai

1 Ko ngok Atua setemun orongwospuwra kerr nga rramkorti pa tevi IesuKristo rramsij kele mun, suri rramasi pa.2 Suri derteren se Nemin On etlasi twenikerr renge nololien ko mijen nga mikatotoni kerr, ko ela mauren tevi kerr ngarramkorti tevi Iesu Kristo. 3 Ko nale ne-sesreien, derteren sen ejkie nga pitlasitweni kerr renge nololien ko mijen, surinibe kerr ololi emelisna. Ko Atua okonini Natun, niben erpe nibe kerr nga marsij,tweni nga pila tweni nololien suri mijensen nga niben mimij rengen. 4 Atua ololierpok tweni nga kerr nga rramok-vijuriNeminOnko setemun rramvijuri nibe kerrnga marsij, rrapirpe vajin rramloli pet-peti pa sev nga nale nesesreien muwrai.5 Nir nga marok-vijuri niber nga marsij

Rom 8:6 197 Rom 8:30arok-rrorrmi suri niber nanu nen nir. Konir nga ma marok-vijuri Nemin On arok-rrorrmi suri Nemin On nanu sen nir. 6Ngamarok-rrorrmi suri niber erpok evi sel nemijen, ko nga marok-rrorrmi suri NeminOn evi sel nemauren ko demat. 7Surimur-run nga marok-rrorrmi suri niber ololiarivi devje nuval se Atua, ko nir ngamarirpok sete arok-osuri nale nesesreiense Atua, suri sete arongwose. 8 Ko nirnga marok-vijuri niber nga marsij ngoksetete arongwose parloli Atua purnge pir-res surir, ejki.

9 Ko kami ma setemun kamvijuri nibekami, ko kamvijuri Nemin On, suri NeminOn se Atua elik pa renge kami. (Ko singa Nemin On sete milik rengen, ni seteevi jinibb se Kristo.) 10 Ko suri Kristo elikrenge kami, ewretun nibe kami armij surinololien, ko Nemin On emaur renge kami,suri kammomsawos erres pa re no Atua.11 Ko niko Atua, nga muloli Iesu mimaurluwi kele remijen, Nemin On sen elik pa rekami. Ko derteren sen nga milep temijpalngok puloli nibe kami kele parmaur rengenevre Nemin On sen nga mimaur rengekami.

12 Ko niko, niaken suk nir, rrapvijuri kowor Nemin On, ko setemun rrapvijuri nibekerr nga marsij. 13 Suri poro nga kapvijurinibe kami ngamarsij ko kapa-mij. Ko porongama kaprevji pini murrun ne nibe kamingamarsij re nevreNeminOn, ko kapmaurvajin. 14 Suri nir petpeti nga Nemin Onse Atua mokwowomue nir arivi pa natuAtua ko. 15 Suri Nemin On se Atua ngakamlai ngok setemun mia-loli kele kapivikele demij maur rreknga kapmetutu, koololi kamivi natu Atua. Ko Nemin Onngok ololi rramok-verus Atua erpe “Tata”.16 Nemin On se Atua erij se nemi kerrnga muwra rramivi natu Atua. 17 Ko surirramivi natu Atua, ko niko rrapa-korti teviKristo ko rrapa-la nanu nga marres nirse Atua. Ko rrapkorti ko wor tevi Kristorenge norongen nga misij ne ngatan ngelnir, tweni nga rrapa-korti kele tevi rengenosrövien sen.

Nosrövien nga rrapa-lai18 Re inu nelesien suk, nulesi nga noron-

gen nga misij nga rramok-runge misij rerlelingen ngel arivi nanu nawon daron ngarrammetenir tevi nosrövien nga Atua pia-lai tevi kerr. 19 Suri nanu petpeti nir ngaAtua mulolir arok-tiriv malume eterter

terai nga kerr rrapala petpeti milnge kerrvajin nga rrapivi natu Atua. 20 Suri ngaAtua elngi nanu petpeti nir parvasil na-won. Ko iok sete suri nanu nir armarongpirpok, ko suri Atua ko wor emarong. KoAtua elngi kele nga nanu nir partiriv tweni21nga Atua pila twenir rengemurrun ngoknga marvasil nawon, erpe nga marok-maur mirres mian ko tetajer marok-mijpin ko marpo. Ko nanu nir para-asi va-jin re iok ko para-korti tevi kerr natuAtua nir renge nosrövien se Atua. 22 Surirramrongwose, ejpari lelingen ngel, nanupetpeti nir arirpe nesevin san nga mingirrre nga puwosi natun. Suri nanu nir arok-tiriv eterter nga para-asi pirpok. 23 Kokerr kele, rramirpok kele. Rramlai maNemin On, nga mirpe wenen womunenne sev nga rrapa-lai, ko nolo kerr engirrvane renge norongen nga misij ngel. Korramok-tiriv nga Atua pia-juri lweni nibekerr ko rrapa-ivi natun mawos vajin. 24KoAtua ewilwil se kerr nga rraptiriv tweninanu ngok. Ewretun, setewor rramlesi;ko poro rraplesi, ko setemun rrama-tirivvajin. Sete san oktiriv tweni nanu sannga milesi pae meten musuw. 25 Ko kerrrramok-tiriv tweni nanu san nga seteworrramlesi, nga rrapa-ivi Atua natunmawos.Ko rramlingi no kerr eterter mawose ngarrapa-lai ko.

26 Ko erpok kele, Nemin On kele ewilwilse kerr renge lolmijmij se kerr. Suri kerrsete rramrongwose kele lut nga rraplotputo suri, ko Nemin On ongun-ngun sekerr ji Atua. Ko engirr bbonge, surinale san sete evter nga puwra tweni iok.27Ko Atua nga murongwos alje nolo jinibborongwos kele norrorrmien se Nemin On,suri ngaNeminOnokngun-ngun se kalesianir osorsan tevi marongen se Atua.

28 Ko rramrongwose nga Atua oklolinanu jijle nir ngamarpelpelari ji kerr arresbbong re kerr jijle, suri rrammerreni Atua,ko Atua everus pa kerr suri norrorrmiensen nga muto tuwi pa. 29 Erpe Atua oto-bbtobbuwowomuekerr tuwi panga rrapa-ivi sen, ko elngi kerr nga rrapa-sorsan pet-peti ko wor tevi ni Natun. Ko Natun nenniaken sen pilep vajin, ko ni puwowomure nir, pivi tuwar. 30 Ko kerr nga Atuamilngi kerr nga rrapa-sorsan petpeti tevini Natun, Atua everus tweni kerr pa osuw.Ko ololi kele rrammomsawos erres osuw,ko ela kele pa nosrövien sen tevi kerrosuw. Ko iok rramasi vajin re nanu petpeti

Rom 8:31 198 Rom 9:15osuw.

Merrenien se Atua nga mimrreni kerr e31 Ko rrapwera pirpese vajin? Atua

ko otur tevi kerr, ko si mun pitre kerrvajin? 32Atua sete orrul totkoni jereNatunmawos, ko okoni tweni vini, emij suri kerrjijle. Ko suri sev sete orongwos pila nanupetpeti tevi kerr vajin, suri ololi jile pananu nga miterter nen osuw? 33Ko si munorongwos pilngi nanu nga misij san re kerrnga Atuamiverus tweni kerr? Suri Atua koololi rramasi, okwera rrammomsawos jilepa erres osuw. 34 Si mun puwra rramsij?Iesu Kristo ejki. Suri ni emij suri kerr,ko emaur luwi kele osuw, ko elik vajin reAtua nevren rres, ko okngun-ngun vajintevi Atua suri kerr. 35 Ko sev pirvei twenikerr re merrenien se Atua nga mimrrenikerr e? Norongen nga misij? Maurennga miterter? Daron nga jinibb marojojisarrsarr kerr? Numer? Daron nga nanusan ejki nga rrapuri ore nibe kerr? Daronnga rramlik re liven nemijen? Nuval? Ejkirres nawon! 36 Erpe Naul On muwrai, ‘Surinamivi jinibb som, Atua, ko jinibb arweraparevji pini kem nabong jile. Arlesi kemerpe sipsip nga parpal.’ 37 Nanu ngok nirewretun arto tetajer ji kerr, ko rramasikemkame petpeti rer. Atua nga mimrrenikerr ololi rramasie nir. 38Suri nurongwoseerres, sete nanu sanorongwospirvei twenikerr re merrenien se Atua nga mimrrenikerr e, poro pivi mijen, rreknga mauren,anglo nir rreknga derteren tama san remelrin, rreknga nanu tama san ne lelin-genok, rrekngananu tama sanngapia-vini39 rreknga nanu tama san remare, rrekngananu tama san renge lat nga jinibb ngamarmij marlik ren, rreknga nanu kele sannga Atua muloli, ko ejki. Sete nanu sanorongwos pirvei tweni kerr re merreniense Atua nga mimrreni kerr e rrurrngi IesuKristo Numal se kerr.

9Atua otobbtobbue meri Isrel nir tuwi pa

1 Inu nuvi jinibb se Kristo weretunen.Sete nukrekris ko, ejki. Ko norror-rmien suk kele, Nemin On owowomue koowrai tevik, ko nurongwose nga inu setenukrekris ko. 2Norrorrmien suk nga mor-rorrmie ololi tetajer nurnge esij elep temi-jpal. Ololi nolok erpe piap nawone. 3 Suringa meri Isrel ngok nir arivi inumetka suknir, drra sansan, ko arlik malum ngasue

Kristo. Inu nurrorrmi poro bololi nanusan ko puloli nga nir parongwos parini jiKristo e. Rrek poro mijki, ko parla twenikma ji Kristo, puloli Atua pulolarsik e, poropirpok orongwos bololi sel ser san. 4 Surinir arivi paAtua jinibb sen, koAtua ololi panir arivi ni natun ko eviseni pa nosröviensen tevir. Ko ololi pa rijrijen sen ngamarterter milep tevir osuw, ko ela nalenesesreien tevir, ko loten weretunen. 5Konir arivi metka se jinibb se Atua nga tuwipa nir. Ko Kristo kele renge mauren sennga mimaur e iel ngatan, ni evi metka sernen san. Ko ni elep asi wore nir ko jinibbjijle, suri evi pa Atua. Ko kerr rrapsusinisen van mare tetajer tuwi ngok vini.Pirpok ko!

6 Ko bosusi ta: Suri meri Isrel arlikngasue Atua erpok ngok, ngok rijrijen seAtua suri meri Isrel nir evitan? Ejki, surisete meri Isrel jijle nir arivi meri Isrelweretunen se Atua. 7 Erpok kele, sete nirjijle nga marivi metka se Epram arivi Atuanatun, ejki. Suri Atua owrai tevi Epramowra ‘Renge Aesak kis kobbong, metkasom nir nga merijrij ngel e tevi nik para-iak jin.’ 8 Ko niko, renge bipi nga mariak,sete nir jile arivi Atua natun, ejki, bipinga bbongmariak ko renge rijrijen se Atuaarivi ni natun mawos. 9 Atua ololi rijrijensen erpel le, owra ‘Renge daron mawosnen ko, inu bea-luwi vini e. Ko ngok koSera pia-wosi bipi norman sen san.’ Ngokniko rijrijen se Atua suri Aesak. 10 Ko setengok ko pa ko osuw, ejki. Suri Repekanatun norman eru nga morivi melew,nuru kele tata se nuru mawos ko apu sekem Aesak. 11-12 Ko suri bbong renge nor-rorrmien se Atua ko, owra putobbtobbuebipi nen nuru tuwen. Ko ngok, rengedaron nga setewor moriak e, ko setewormorloli nanu san nga mirres ko nga misij,ko Atua erij tevi Repeka owra ‘Natum ngamivi merwomu nen pokmajing se natumnga miak vitunen.’ Murrun ngel eviseninga daron nga Atua mutobbtobbue jinibbnir, ololi sete suri majingen ser, ejki, kosuri bbong norrorrmien se ni ko. 13 Erpenale on se Atua muwrai, ‘Numrreni Jekopko nungasi Iso’.

Atua okloli erres kobbong14 Ko pirpese, rrapwera Atua ololi esij?

Ejki rres nawon, ololi wor erres ko. 15 Suriowrai pa tevi Moses osuw, owra ‘Poro ngainu borrorrmi jinibb san, ko inu bololi ko

Rom 9:16 199 Rom 10:5wor pirpe morrorrmi. Ko poro nga inuberres tevi jinibb san, ko inu bololi ko worpirpe morrorrmi.’ 16 Ko niko lat nga putosuri tevi jinibb nir sete evijuri sev nganir marmerreni rrek marloli, ko sansankobbong, evijuri norrorrmien se Atua ngamurrorrmi jinibb e. 17Renge Naul On Atuaowrai tevi numal ne Ijip, owra ‘Inu nulnginik suri nanu sansan kobbong, nga nabongsopon, bololi nanu nga marlelep tevi nik,beviseni derteren suk, nga jinibb nga ielngatan totoklai parlesi wose derteren suk.’18Ko niko Atua orrorrmi si nga ni murror-rmi ko wor, ko Atua ololi esij tevi si nga nimimrreni puloli pisij ko wor tevi.

19 Poro kami san puwrai tevik, puwra‘O, poro nanu ngel pirpok, ko Atua puwrajinibb san esij pirpese? Isi purongwospiwer ore nanu nga Atuamimrreni puloli?Sete san orongwos piwer ore marongen seAtua!’ 20 Ko inu bowra lweni: ‘Ko isi konik selek, nga kumrij weli Atua mirpok?Sete sospen dan san orongwos pirij tevimer ngamumoli tweni ni renge danpirpel,“Erpese nik kumlolik merpel?” 21 Suriewretun lenglengen, mer nga mokmolidan mivi sospen esansan kobbong elesisuri lat nga puloli surie. Orongwos pumolitweni sospen pieru renge dan san. Pumolitweni tuwen pumomsen pirres pelak ngapivi ne nabong ngamilep, ko pumoli twenituwen pivi ne nabong jijle.

22 Ko erpok kele, sev nga Atua muloli,sete san orongwos pususi kele. Suri em-rreni nga piviseni lolaren sen, ko puloliparongwose derteren sen. Ko ni ololinolon epriv tevi nir nga mulolarsir ngaparan renge mijen nga pia-vini. 23 Ko niemrreni piviseni kele batun ne mete nos-rövien sen nga muwun saut piplari, ngapimejivjiv vini renge kerr nga murrorrmikerr, ko rraplai nosrövien sen. 24 Surikerr rramivi jinibb nga ni miveruse. Seterenge meri Isrel kis kobbong, ko ejki, rengekele jinibb ne vare nir. 25 Ngel evi nalenga muwrai renge Osea: ‘Jinibb nga setemarivi suk, inu bea-verus nir ‘jinibb suk’;ngaim nga sete memrrenir inu bea-verusnir ‘Inu numrreni lengleng nir’. 26 Korenge vanu jijle nga mowra ‘Kami setekamivi jinibb suk te’, renge ie bea-wera‘kami kamivi jinibb suk’; renge ie bea-veruse nir arivi Atua nga milik tuwi ngokvini natun.’ 27KoAesea ospe suri meri Isrelnir, owra ‘Poro nir pimaur pilep lenglengpirpe depinan nga ngalu renge dis, ko

nir pievis kobbong Atua pia-lai ser para-maur. 28 Suri oto mori pa nga Atua putormeljeni iel ngatan petpeti nir nga marsij,sete pisansan pijpon.’ 29 Erpe Aesea nalesen nga muwrai tuwi pa renge daron ngananu ngok nir setewor marini marpelarie, ko owra ‘Poro Atua ne drromsen marenga derteren jijle muto jin sete pilinglingmetka se kerr sopon parmaur jer, ngokrrapmij petpeti pirpe jinibb ne Sotom kojinibb ne Komora nir. Ko ejki, suri niorrorrmi kerr.’

Meri Isrel elep sete arongwose nospen ngamirres se Kristo

30 Ko niko vajin kerr rramwera jinibb nevare nir nga sete marpelak tweni parlolinir lweni parres re no Atua, nir arres vajinrenge no Atua renge bbong nosurien serko. 31 Ko meri Isrel nir nga marpelakmilep nga parloli lweni nir parres rengeno Atua renge sel ne nale nesesreien seMoses, sete artor wos. 32 Ko suri sev nganir sete martor wos mirpok? Suri setearmajil renge nosurien, ko armajil bbongrenge sev nga nir kobbong marloli. Koniko marjilaklak renge nevöt nga marok-jilaklak e. 33Ngok Atua ospe suri pa rengenale on, owra ‘Inu nusi nevöt san rengeSaeon nga puloli jinibb parjilaklak ren,ko nir pilep parvitan ren. Ko jinibb ngapuosuri nevöt ngok, ko nevöt ngok seteorongwos pulokloksi rragrrage.’

101 Selek nir, renge inu ma nolok num-

rreni lengleng wore nga poro Atua pilase jinibb suk nir parmaur. Ko nikoinu nomok-pelak, nomok-lot suri nir.2 Nurongwos bowrai tevi kami nga nirarmerreni Atua elep; ko armerreni maerpok, ko arrelenge sisini sel weretunennga parlesi Atua rengen. 3 Ko arreleng selnga Atua puloli jinibb pumomsawos pirresrenge ni non, ko arloli sel ser ela wanimilngen; ko armusus parvijuri sel se Atua.4 Suri Kristo evnivni ore pa nanu nga nalenesesreien se Moses muto tweni. Ko nikojinibb jile ngamarosuri ni arres ko pa osuwrenge no Atua.

Atua elai mauren tevi meri Isrel nir kojinibb ne vare nir

5 Moses oli suri ngel, erpel: owra ngajinibb nga mimrreni pumomsawos pirresrenge no Atua renge sel ne nale nesesreiense Moses pivijuri wor nale ne nesesreien

Rom 10:6 200 Rom 11:8ko, nga muwra ‘Isi tama san nga pivijurinanunganale nesesreienmuwrai, mernenpimaur kowor.’ 6Ko jinibb si ngamimrrenipumomsawos pirres renge no Atua rengesel ne nosurien pirpel ma: ‘Sete kapsususilululweni tevi kami lweni kapwera “Isiko pian renge melrin?” (nga pilai Iesuvini iel ngatan). 7 Rreknga kapwera “Isipian ngatan ji jinibb nga marmij nir kopila lweni Iesu ji jinibb nga marmij nirvini?”. Ejki, suri Iesu evini pa iel ngatan,ko emaur luwi pa renge mijen. 8 Ko sevnga marwerai ngok ni le ngel, “Nospennga mirres se Atua oto mori bbong, rengejingo kami ko nolo kami.” Nospen ngamirres ngok evi nospen ne nosurien ngakem namwerwer rengen pa tevi kami, er-pel: 9 Poro nga kami kapwera tweni tevijingo kami nga Iesu evi Numal, ko kaposurirenge nolo kami nga Atua ololi ni emaurluwi kele renge mijen, ko kami kapmaurko pa. 10 Suri renge nosurien se kerrko, renge nolo kerr, niko Atua ololi kerrrrammomsawos erres ko pa renge ni non.Ko rramwera tweni nale ngok nir rengejingo kerr, ko niko kerr rrammaur ko paosuw. 11 Naul On owra ‘Isi tama san ngapuosuri Atua sete orongwos pimanun te,ejki rres nawon.’ 12 Ko nale ngel etawi orejinibb jile nir. Suri sete enije renge meriIsrel nir ko jinibb ne vare nir. Atua eviNumal se jinibb jile nir, ko erij erres surijinibb jile nga marveruse ni. 13 Erpe NaulOn owra ‘Jinibb jijle nga parverus van jiNumal, ni pia-lai mauren tevir.’

14 Ko nir parverus van jin pirpese koporo sete parosuri? Ko nir parosuri nipirpese ko poro sete parunge nospen nen?Ko nir parunge pirpese poro nospen nensete parsupsupe tevir? 15 Ko parwerainospen nen pirpese, poro sete parkoni sanpian tweni ngapuwrai? ErpeNaul Onowra‘Erres pelak nga jinibb ngamarok-konkonimivini nga pila Nospen nga mirres tevijinibb nir.’ 16 Ko sete jinibb jijle armerreninospen nga mirres; Aesea ko owra ‘Numal,isi osuri nospen se kem?’ 17 Ko erpelko, nosurien evini renge marunge nospennen. Ko parunge daron nga parwerwerrenge nospen se Kristo.

18 Bosusi kele mun, Evi weretunen konga nir sete arunge nospen nen? Ejkirres nawon ma, nir arunge ko pa osuw.Suri Naul On ospe suri nir nga marwerwerrenge nospen se Kristo, ko owra ‘Drrelarowlu jile pa van renge ngatan jijle, ko

nale ser ejpari pa renge bongsi ngatantotoklai osuw.’ 19 Bosusi lweni kele mun,Evi weretunen ko wor nga meri Isrel nirsete arongwose? Ejki rres nawon ma,nir arongwose ko pa; Moses ko evi mernga muwra wowomue: ‘Mian ko bea-konijinibb nga marsij nir para-loli jinibb suknir nolor pileplep. Bea-koni jinibb ngamarlengleng kobbong nga parloli kamikaplolar.’ 20 Aesea owra rujrujoni keleowra ‘Lartul nga sete marpej inu nabongsan, nir arlesi inu pa. Lartul nga nabongsan sete marverus inu, inu nuplari pa jirosuw.’ 21 Ko Atua ospe ma suri meri Is-rel nir owra ‘Renge nabong totoklai ngelpian pijpari nial piwaj pini, nusale nevreknuru roroni meri Isrel nir, nuwra beraketotonir, ko armusus. Sete arosuri inu, koartere inu tetajer.’

11Atua emrreni malume meri Isrel

1 Inu numrreni bosusi kele ta, Atua elngikurtweni meri Isrel nir nga ni mutobbto-bbu wowomue nir tuwi jer pa? Ejki rresnawon! Suri inungel nuvi meri Isrel le san,nga mevi metka nga meplari renge metkase Benjamin san, nga miplari re metka seEpram. 2 Ejki, Atua sete elngi kurtwenijinibb sen nir nga ni mutobbtobbu womunir tuwi jerjer pa. Kami kamrongwosesev nga Naul On muwrai renge nale ngaElaeja mirij tere meri Isrel nir rengen teviAtua 3 nga muwra “Numal, lartul ngel nirarevji pini propet som nir, ko artingtinginawot som ne sulsulen. Ko inu le vajinnusansan nujpon jer, ko nir arloli lesi kelenga parevji pini inu.” 4 Ko Atua owralweni tevi erpese? Owra “Inu numetmetejinibb suknir evi nuvasngavöl vabut (7000)nga sete marlotoe Atua keris ngok Bal.”5Ko erpok kele, lelingenok, nir evis bbongnga Atua mutobbtobbue nir, suri ni bbongmerrenien sen. 6Ni otobbtobbue nir rengebbong ni ko merrenien sen, sete rengesev nga nir marok-majinge. Poro Atuaputobbtobbue jinibb renge sev nga mar-majinge, ngok ko merrenien sen setemunpivi merrenien.

7 Ko erpese? Meri Isrel nir setemunarlesi sev nga marpej. Nir evis kobbongnga Atua mutobbtobbuer arlesi. Nir ji-jle nga ngok nen e nir arjimje ore bororrenge verusen se Atua. 8 Erpe Naul Onowrai owra ‘Atua ololi norrorrmien ser ko

Rom 11:9 201 Rom 11:30nolor arsiror pa, mivini mijpari lelingenngel. Sete arongwos parkulkulu ko parun-grunge.’ 9 Ko erpe kele Devet owrai owra‘Poro bbong parlair e niva ko nimet rengenanen ser, poro bbong parvitan, ko porobbong Atua putor vitrangir. 10 Poro bbongmeter parrorr ko puloli sete parkulkulu,ko poro bbong durer parru tetajer rengesolosloen ser.’

Mian ko Atua pila lweni meri Isrel nir11 Bosusi kele: Daron nga meri Isrel nir

marjilaklak ko arvitan, ko arvitan jer? Ejkima, suri marloli nololien ko ololi Atua elamauren tevi jinibb ne vare nir, nga pulolimeri Isrel nir nolor pileplep tevir e vajin.12 Nololien se meri Isrel nir ololi Atua elananu nga marres nir tevi jinibb totoklaine iel ngatan nir. Ko suri meri Isrel nirmarvitan, ko ngok ololi Atua ela nijor ngamarres nga marivi se Nemin tevi jinibb nevare nir. Ko poro pirpok, ko pia-lai kelewor pia-asi jere ngok nir daron nga pia-lalwenir vajin.

Atua ela mauren tevi jinibb ne vare nir13 Lelingen ngel inu nurij tevi kami

jinibb ne vare nir. Daron nga Atuamilngi inu mevi aposol renge jinibb nevare nir, ko nomok-sursurövi majingensuk. 14 Nomok-loli erpok tweni nga bololimetka suk sopor nolor pileplep ko parinivajin, ko pirpok ko inu borongwose belase nir sopon. 15 Ko daron nga Atua misirduren tevi nir, ko ololi jinibb minij nir ngamarivi devje nuval se Atua arivi selen evajin. Ko pia-irpese vajin poro Atua pilalwenir? Pia-irpe marmij ko marmaur luwikele!

16 Poro kuloli niv sopor, ko kula san teviAtua, ko niv petpeti nen nir arivi vajin seAtua. Ko poro kuwer ore batu nai san, evise Atua, ko rengsin petpeti nir arivi vajinse Atua. 17 Nai olip ne orsel san rengsinemabbur tweni, ko Atua ela rengsi nai olipne lolmarrul ko ejipjipteni wanie. Ko kamijinibb ne vare nir kamirpok ko, kamirpenai olip ne lolmarrul ngok, ko kamjipjiptivajin renge nai olip ne orsel. Ko nikolelingen ngel vajin kami kamlai maurennga mirres nga mivi se meri Isrel nir. 18Koniko erpok ko, sete kapungasi lartul ngamarirpe rengsi nai nga marmabbur tweningok nir. Kaplololie kami pirpese? Kamikamirpe bbong rengsin nir. Kami setekamla suwen tevi durun, ejki, durun komaela suwen tevi kami.

19 Ko nik kupwera “O-o, ko rengsin ngelnir nga marmabbur twenir ngel nir arloliinu milnguk.” 20Ngok ewretun, ko armab-bur twenir suri sete arosuri. Ko kamima kamosuri, ko kamlik malum. Ko setekaplololie kami e te pijki, ko kapmetutuma. 21 Atua ela tweni rengsi nai olip ngoknir. Ni esesri vasenir. Ko kapmetmet,kami kele takok-irpok, tisesri tweni kamikele tirpe nir. 22 Iel rramlesi erpese ngaAtua murrun mirres, ko erpese nga mur-run miterter. Ni eta tweni nir nga mar-vitan, ko ololi erres tevi kami, poro kamikaplik tetajer pirres renge merrenien sen.Ko poro sete kaploli pirpok, ko kami kele,tita tweni kami. 23Meri Isrel ngok nir, poroparlingi tweni murrur nga sete marosuringok e, ko Atua pilngi lwenir renge mil-nger. Suri Atua orongwos puloli pirpok.24 Kami nga tuwi kamivi jinibb ne vare,kami kamirpe nai olip ne lolmarrul ngokrengsin. Ko Atua ejipjipteni kami tevi naiolip ne orsel sen san, nga sete kamsorsanpelak tei. Ko meri Isrel ma arirpe rengsinai olip weretunen ne orsel ngel, ko evinanu nga misisarow nga ni pijipteni lweninir renge batur mawos kele.

Atua orrorrmi jinibb jijle25 Selek nir, nale weretunen kobbong

san ngok nga Atua muloli muto teptepingok, inu numrreni kami kaprongwose,suri nga esij nga kami kaprrorrmi kamiwor norongwosien se kami easi nale nen.Evi nga muspe suri butterter se meri Isrelnir sete evi murrun san nga puto tetajer,ejki. Murrun ngok orongwos puto rengenir pian pijpari bbong jinibb ne vare totok-lai nga Atuamutobbtobbu nir nen parini jiAtua. Ko murrur ngok pia-suw vajin. 26Komeri Isrel nir petpeti para-lai mauren va-jin, erpe Naul On owrai owra ‘Ni ngamoklamauren tevi jinibb nir pivel Saeon e vini kopia-la tweni nanu nga marsij nga metka seJekopmarloli. 27Bea-loli rijrijen ngel tevirdaron nga inu betlasi tweni nololien ser.’28 Suri nga nir marsir durer tevi nospennga mirres, meri Isrel nir arivi devje nuvalse Atua, ko ngok erres re kami jinibb nevare nir. Ko suri nga marivi jinibb ngapa Atua mutobbtobbue nir, ko niko nirarivi pa sele Atua, suri renge apu ser ngatuwi pa nir. 29 Atua sete orongwos pirieninorrorrmien sen renge sev nga ni muto-bbtobbue pa ko mirij mirres suri pa. 30 Koerpe renge kami jinibb ne vare; bonevis

Rom 11:31 202 Rom 12:17sete kamosuri Atua, ko lelingen ngel vajinAtua orrorrmi kami, daron nga meri Isrelarsir durer tevi, nga sete arosuri. 31 Koniko renge sel ngel ko, suri Atua orrorrmikami pa osuw ko, meri Isrel nir nga setearosuri Atua, nir kele Atua pia-rrorrmir.32 Jinibb jijle sete arosuri, ko Atua ololirarivi demij maur suri, nga ni pia-loli jinibbjijle parivel sisarow.

Murru Atua erres pelak33 Atua murrun erres nga erres elep

tevi jinibb nir. Norrorrmien sen konorongwosien sen oran ngasu nga ngasulengleng. Si orongwos puwra suri norror-rmien sen? Isi orongwos purongwose selsen nir? 34 Erpe nga Naul On muwraimuwra, ‘Isi orongwos norrorrmien seIova? Isi orongwos puwra nanu san tevi?’35 Nanu jile ngok nir, isi pa ela san teviAtua, ko ngok ni puwli lweni tevi?’ 36Nanujijle Atua kobbong ololir, ko nanu jile ngamarto nir arto bbong renge ni ko maron-gen sen, ko arivi sen. Nosrövien pian jiAtua tuwi ngok vini. Pirpok ko.

12Loten weretunen se kalesia nir

1 Niko selek nir, suri nga Atua murror-rmi kerr milep, ko niko inu nuwrai etertertevi kami nga kapla kami lweni tevi Atuapirpe sulsulen san nga mimaur ko ngamuon, ko nga ni pir ren. Ngel ko evi lotenweretunen nga kami kaplai. 2 Sete kapvi-juri norrorrmien se jinibb ne iel ngatannir, ko kaplinglingi ma Atua pirieni nor-rorrmien se kami petpeti parmerr kele, kopuloli kami kapviter nga kaprongwose sevnga Atua mimrreni, sev nga marres rengeAtua non, ko sev nga ni purnge pirresrenger, ko nga parsorsan parres petpeti.

Norrorrmien se kami pian ngatan3 Ko suri Atua erres temijpal tevi inu,

ko inu vajin nuwrai tevi kami jijle: setekaploli norrorrmien se kami pianmare jer.Kaploli norrorrmien se kami pian ngatan,ko kapmeteni lululweni kami renge nor-rngov ne nosurien nga Atua milai pa tevikami sisamis musuw. 4 Nibe kerr kalesiasansan kobbong, ko murrrmurr nen elepwor. Ko renge murrrmurr ngok nir arma-jing majingen lele ko wor. 5 Ko ngok osor-san tevi kerr: kerr elep ko wor, ko rramivisansan bbonge, suri rramjipjipteni kerrrenge murrrmurr ne nibe Kristo. Ko nikorramivi pa sansan ko. 6 Ko niko kerr jijle

rrapmajing renge derteren lele ngok ngaAtua milai tevi kerr ngok, pusorsan tevinga milai. Poro nga derteren nga milaitevi kerr evi nga rrapwer tweni nale sen,ko rrapwerai pusorsan tevi nga rramosuri.7 Poro nga derteren nen nga milai tevikerr evi nga rrapmajing se kalesia nir, korrapmajing wor se kalesia nir. Ko poronga derteren nen nga milai tevi kerr evinga rrapvisviseni, ko rrapvisviseni wor.8 Ko poro derteren nen pivi nga rrapwerjilijle jinibb, ko rrapa-loli ko wor; ko isingamoklaimerrenien tevi jinibb minij nir,puloli ko wor tevi nolon nga mir mirres;ko isi nga muwowomue nir, pimajing worpiterter; ko isi nga moklai tevi nir nganevrer marmumrrol re nanu san, puloliwor tevi nolon nga mir.

Murrun nga marmerreni temijpale jinibb9 Kami kapmerreni wor jinibb ko nir

re weretunen, sete kapmerreni kerkerisbbonge nir. Ko tetajer kapungasi nanunga misij, ko kaprrul totoni ma nanu ngamirres. 10 Kami kapmerrmerreni kamilululwi piterter pirpe kalesia nir, ko teta-jer kaprresrres tevi kami lululwi ko wor.11 Kapmajing piterter ko wor, sete nibekami pimijmij e. Ko kaploli majingen seNumal tevi nolo kami petpeti, sete soponpijpon jer. 12 Kaplingi norrorrmien sekami puto piterter renge Atua, ko kapir.Ko daron nga poro nanu nga misij piplariji kami e, kaptor totoni wor nolo kami kopiterter. Ko renge nabong jijle, kaplot.13 Kami kaptututweni joro kami nir tevijinibb nga marivi kalesia nir nga jorormuwelili, ko kaptasi metali ne naim sekami tevi jinibb neturvitan nir.

Jinibb nga marivi kalesia nir parmerrenidevje nuval ser

14 Kapngoni tevi Atua nga pirij pirrestevi jinibb nga marloli misij tevi kami. O-o pirpok ko, kapngoni ni pirij pirres surir,sete kapwerai tevi nga pulokloksi nir. 15Kokami kapir kobbong tevi jinibb nga marirnir, ko kapting tevi jinibb nga marting nir.16 Kami norrorrmien se kami pivi sansanbbonge ko tevi jinibb nir. Sete kaplololiekami te, ko kaploli ma sel tevi nir ngamarivi jinibb malum. Ko sete kaprrorrmikami kamivi jinibb nga norongwosien sekami milep.

17 Poro jinibb san ololi esij tevi kami,ko sete kaploli lweni pisij tevi, kapkele e.Ko kaploli lesi ma kaploli sev nga pirres

Rom 12:18 203 Rom 14:1renge jinibb jijle nir. 18 Kaploli nanu jilepirres renge devjen nga kami nen, ngapuloli kami kaplik pirres renge demat tevijinibb totoklai nir. 19 Poro jinibb san ololiesij tevi kami, ko kami sete kaploli lwenikele pirpok tevi. Kaplinglingi puto. Atuapia-tor vitrangi mernen. Suri Naul Onowra ‘Murrun ngok nga jinibb puloli lwenitevi jinibb nga muloli misij, inu kobbongnusan nurongwos bololi, ko bekle lwenitevi.’ 20 Erpe Naul On owrai kele, ‘Porodevje nuval som numer aji, kupla nanentevi; ko poro nolon emesmes, kupla nuwitevi pimni. Renge nga kuploli pirpok kopuloli ni pimanune.’ 21 Sete kaplinglinginanu nga marsij parevei tweni kami, kokaploli ma nanu nga mirres pila tweninanu nga misij.

13Kalesia parosuri wor numal ko nir

1 Kalesia parosuri wor numal nga mar-tori derteren ko nir, suri numal nir arwajinais ngok suri bbong nanu sansan ko, suriAtua kobbong elai tevir. Ko erpok numalnga marlelep nga marlik, Atua kobbongelngir. 2 Poro jinibb san pitre numal ngamarlelep ngok nir, ni etre sev nga Atuamuloli pa. Ko ngok poro jinibb san ololiwor erpok, ko ni lweni ololi nga partor vi-trangi. 3 Jinibb nga marok-loli mirres setearongwos parmetutu numal nir, ko jinibbnga marok-loli misij arongwos parmetutunumal nir. Ko poro kami kapmerreninga sete kapmetutu numal nir, ko ngokkaploli nanu nga marres nir, ko pulolinumal nir parsurövi kami. 4 Suri nir arivijinibb ne majingen se Atua, armajing surinanu nga parres renge kami. Ko poronga kami kaploli nanu nga sete parres,ngok iok kami kapmetutu ko wor. Surinir derteren ser otoe nga partor vitrangikami. Iel ewretun le, suri nga nir arivijinibb ne majingen se Atua. Arla wanimilnge Atua nga marvirrvirrali jinibb nirnga marloli nanu nga marsij. 5 Suri nanungel ko, niko kami kaposuriwornumal ngamartori derteren ko nir. Ko sete erres ngakami kaploli pirpel suri bbong nga kamikammetutue nga Atua pia-virrali kami;ejki, kami kaposuri wor numal nir ngapuloli norrorrmien se kami sete pulokloksikami. 6 Ko ngok erpok ko muloli kamikamwuli takis. Suri numal nir arivi jinibbne majingen se Atua daron nga marloli

majingen ser. 7 Ko erpok ko kami kaplaiwor nevöt ne takis lele nir nga numal nirmarwera kaplair; ko kaptorir van mare kokaposuri nir.

Jinibb nir parmerreni tuwar ko tasir8 Sete erres nga kami kaploli nivnon

ji jinibb pisan; ko nanu kobbong san ngakami kaploli pirpe pivi nivnon se kami,evi merrenien nga kami kapmerrmerrenikami lululweni. Isi san nga puloli pirpelerpe osuri nale nesesreien kopa. 9Nale ne-sesreien nga marto ngel, ‘Nik sete kupve-nae nesevin, Nik sete kuprevji pini jinibb,Nik sete kupvevna, Nik sete kupmerrmer-reni joro jinibb nir’, nale nesesreien ngamowrair ngel nir, ko nale nesesreien ngamarjijpon, sete mowrair nen nir, nalenesesreien sansan kobbong etawi ore nirjijle, ni le ngel: ‘Kupmerreni selem pirpenik luwi kobbong’. 10 Poro kupmerrenijinibb minij nir, ko sete kuma-loli misijrragrrag tevir. Niko nga jinibb pimrrenijinibb pirpok, erpe otori nale nesesreienjijle ko pa nir osuw.

Kerr rramivi jinibb ne moron11 Kami kaploli pirpel, suri kamrong-

wose daron evini nga kaptaol vajin rengemeturen se kami nga kammatur e, kap-mera. Suri daron nga rrapla mauren evinimori jer vajin, asie nga womu daron ngarrama-osuri e. 12Nat ngamupong otomoripa piasi, nat erin le pa ngel. Niko sete-mun rraploli nanu nga marsij nga marivise nemalik, ko rrapla nijor ne nuval ngarrapval renge moron vajin. 13 Erres makerr rrapok-loli nanu nga marok-rres nirpirpe jinibb nga marlik pa renge moronne nat nga mirin. Ko sete rraploli dab-buen nga pisij, ko sete rrapmini pelakenorro rreknga nuwi nga miterter nga pu-loli rraplengleng. Ko sete rraploli pisijtevi nesevin, rreknga rraploli murrun ngamarsij. Ko sete rraplat, ko sete nolo kerrpileplep. 14 Ko rraplai Numal se kerr IesuKristo erpe sunsun ne nuval se kerr ngaorongwos puto ore nanu jijle nga mar-sij. Ko setemun kapok-rrorrmi murrunnga marsij nir nga norrorrmien se kamimuwra purrorrmir.

14Sete kapwer lokloksi tuwa kami nir ko tasi

kami nir1 Kami kapmarong ko wor nir nga no-

surien ser muwelili ngok parini ji kami.

Rom 14:2 204 Rom 14:23Ko sete kaprij tevir suri norrorrmien ser.2 Jinibb sopor renge norrorrmien ser aro-suri nga nanen jijle arres kobbong rengeparurroir. Ko jinibb sopor nga nosurienser muwelili, nir arurroi kis bbong nanenne orsel ko nir, ko sete arurroi nanu ngavisor mutoe. 3 Jinibb nga marurroi nanenjijle ngok nir, sete erres nga nir parmetenipisij renge nir nga setemarurro nanen jijlengok nir. Ko jinibb ngamarurroi kis bbongnanen ne orsel ngok nir, sete erres nganir parwer lokloksi jinibb nga marurroinanen jijle ngok nir, suri Atua emarong panir maran jin. 4 Nik kuvi isi, nga kupwerlokloksi jinibbnemajingen se jinibb minij?Ngok oto pa renge Numal ser ko nga pia-werai suri tevir, arloli erres rreknga arloliesij. Ko nir para-loli pirres ko, suri Numalser orongwose puloli para-loli pirres.

5 Jinibb sopor arrorrmi nabong soporaron wor arasi nabong minij nen nir, kojinibb sopor arrorrmi nabong jile ngoknir arsorsan kobbong. Re iok, ko kerrsisamis rraprrorrmi ko wor pirres, setenorrorrmien se kerr pieru e. 6 Jinibbnga marrorrmi ko martor tutune nabongngok nir van mare, arloli wor erpok rengemarosuri Numal ko. Ko jinibbngamarurronanen jijle ngok nir arloli erpok renge wormarosuri Numal ko. Suri arwera erres patevi Atua renge nanen ngok. Ko jinibb ngamarmusus weretunen nga parurroi visonngok nir, arloli erpok renge wor marosuriNumal ko, ko nir kele arwera erres teviAtua. 7 Sete kerr san nga mauren sen evise ni kobbong, ko sete san mijen sen evise ni kobbong. 8 Poro kerr rrapmaur, evise Numal nga kerr rrammaur. Ko porokerr rrapmij, ko evi se Numal nga kerrrrapmij. Erpok ko, poro rrapmaur rrekngarrapmij, evi se Numal. 9 Suri Kristo emijpa ko emaur luwi kele pa renge mijen ngapivi Numal se nir nga marmaur ko se nirnga marmij pa. 10 Ko niko, erpe kami ngakamaani nanen ne orsel kobbong nir, surisev kami kapwer lokloksi jinibb minij nir?Ko kami nga kamrro nanen jijle nir, surisev nga kami kammeteni pisij renge selekami bbong nir? Kerr jile rraptur renge noAtua, nga pia-wera suri lat nga puto suritevi kerr. 11 Suri Naul On owrai nga Atuaojuji lweni ni ko owrai owra ‘Nale ngelewretun erpe inu numaur, Jinibb jijle par-jipa ngatan jik parsurövi inu, parwerwerainga inu nuvi Atua’. 12Ngel erpe owra kerrjijle rraptur renge no Atua ko rrapwowra

tweni nanu ngamarres ko nanu ngamarsijnga rramlolir.

Sete rraploli sele kerr nir parvitan13 Ko niko setemun rrapok-supsupe lok-

loksi lululweni kerr nir pirpok; rrapsup-supe suri ma lat san nga pila wani, ngapuloli setemun rrapok-loli sele kerr nirparjilaklak rreknga parvitan van rengenololien. 14 Inunukorti pa tevi Numal Iesu,ko ngok ololi nurongwose nga ewretunnanen jijle arres kobbong, sete san orro.Ko poro nga san puosuri nga nanen sanorro, ko ngok erpok ko pa, orro ko pa ren-gen. 15 Ko poro san nga mirpok ornge esijdaron nga milesi nik kurro nanen san, kongok setemun kuvijuri sel nga kumrrenini e ko. Sete kuploli nanen nga kumrroipulokloksi jinibb san nga Kristo mimij suripa. 16Sete kuploli jinibb nir parworworsursuri nanu nga kumlolir marres, ko parwerlokloksir parwera arsij. 17 Suri nga batunvanu se Atua sete evi ne nanen ko min-minen, ko evi ne ma murrun nga marres,ko demat, ko neiren nga Nemin On milair.18 Renge daron nga kuploli majingen seKristo renge sel ngel, ko ololi Atua orngeerres e ko, ko jinibb kele nir arlesi erres e.

19 Ko ngok niko, kerr tetajer rrapvijurisel nga milai demat, ko ngel puloli kerrrraplila lululweni se kerr nir. 20 Kamisete kaploli nanen pulokloksi sev nga Atuamuloli pa musuw. Nanen jijle parurroirkobbong, ko esij ko ma renge parurroisan nga pulokloksi jinibb san pivitan vanrenge nololien. 21 Nanu nga mirres nenma nga nik kuploli evi nga nik sete kuprrovison, ko sete kupmini norro, rreknga setekuploli nanu minij nen kele san nga puloliselem pivitan van renge nololien. 22 Niknosurien som oto livö renge Atua ko nik.Ko inu nosurien suk oto livö renge Atua koinu. Nik sete kupon tertere inu bevijurinik renge vison, ko inu sete bon terterenik kupvijuri inu. Ko neiren ma renge nirnga sete norrorrmien ser eru e re daronngamarvijuri norrorrmien ser ngamuwrananu ngok evi nanu nga mirres. 23Ko poronorrorrmien se kami daron nga kamrroipieru e, ko Atua piwer lokloksi kami ngakamurroi. Suri kami sete kamloli rengenosurien te. Ko nanu jijle nga sete mutorenge nosurien evi nololien.

Rom 15:1 205 Rom 15:2415

Sete rraprrorrmi kerr kis kobbong, kerrrraprrorrmi wor jinibb minij ko nir

1 Kerr nga nosurien se kerr miterter pamusuw, rrapla se wor nir nga nosurienser muwelili, ko sete rraploli nanu ngaparres renge kerr kis bbong nir. 2 Korraploli ma pirpel: rraprrorrmi sele kerrnir, nanu nga nir marmerrenir, nga pulolinir nosurien se nir parterter kele wor.3Suri Kristo kele sete ololi nanunga mirresrenge ni luwi bbong, ko erpel ma, erpeNaul Onmuwraimuwra ‘Nale ser ngamar-sij nir, nga marok-werair tevim, nir kelele ngel marwerair tevi inu.’ 4 Nanu jijlenga maruli renge Naul On, arulir suri ngaparvisviseni kerr, nga puloli norrorrmiense kerr piterter. Suri nale on nga martorengeNaul On arloli kerr rramrunge erres,ko ololi nosurien se kerr pipriv. 5 Atuaokloli nosurien se kami arperiv ko kam-runge erres. Ko ngel evi verusen suk, ngani puloli kami jile norrorrmien se kamiparivi sansan bbonge. Suri kami kamvijuripa sel se Iesu Kristo. 6 Ko ngok puloli ngakami jile kaprongwos kapsurövi Atua Tatase Numal se kerr Iesu Kristo renge drrelansansan.

Meri Isrel nir ko jinibb minij nir pariniwor lat pisansan ko

7 Kami kaprevei wor sele kami ko nirparini ji kami kapkorti lat pisansan, pirpeIesu Kristo mirvei kami vini lat sansan,kamkorti mirres tevi ni. Renge sel ngok koololi nosrövien van ji Atua. 8 Nuwrai tevikami renge mauren se Iesu renge daronnga milik iel ngatan e emajing se meriIsrel nir, nga piviseni nga Atua ololi jilerijrijen sen ngamuwrai pa tevi apu ser ngatuwi nir arpelari. 9 Ko ni ololi erpok ngapuloli jinibb ne vare nir kele parsusi Atuanisen van mare suri murrorrmir, erpe ngaNaul On owrai nga muwra ‘Ko inu bea-susi nisem van mare ji jinibb ne vare nirmian ko bela nubo bosusi nisem vanmare.’10 Ko Naul On owrai kele, ‘Kami jinibb nevare nir, kappitevi jinibb se Atua nir, kapirkorti tevir.’ 11 Vesan kele, Naul On owra‘Kami jinibb ne vare nir, kappitevi jinibbjijle nir, kapsusi Atua nisen pian mare.’12 Ko vesan kele Aesea owra ‘Mian kometka se Jese san pia-pelari. Ni pivini ngapivi merwomu renge jinibb ne vare nir,ko nir para-lingi norrorrmien ser rengenpiterter.’ 13 Selek nir, ngel evi verusen suk,

nga Atua nga rramlingi nolo kerr rengennga rrapla nanu nga rramtirive jin, ni pia-songni neiren ko demat renge nolo kaminga kamosuri ni. Ko ngok renge derterense Nemin On puloli nolo kami pututun surimalume nanu nga kamtiriv tweni.

Majingen se Pol nga mimajing se jinibb nevare nir

14 Selek nir, inu nurongwose ngakami kamwun saute murrun nga mirresko norongwosien, ko kamrongwoskapvisviseni kami lululwenie nir. 15Rengenaul suk ngel inu nula nale nga martertersopon tevi kami, nga puloli kamikaprrorrmi malume nale nga namwerairpa tevi kami. Inu nurij eterter erpok suriwor Atua ko elngi inu. 16 Ni elngi inu ngabevi jinibb ne majingen se Iesu Kristo, ngabemajing se jinibb ne vare nir. Bemajingpirpe jinibb ne sulsulen san nga bewerwerrenge nospen nga mirres se Atua. Kopirpok ko nga puloli jinibb ne vare nirparirpe sulsulen san nga Atua pilai, koNemin On puloli nir paron. 17 Inu nukortipa tevi Iesu Kristo, ko niko rreknga inunurongwos bosrosrövik e sopon rengemajingen se Atua; 18 ko bosrosrövik suribbong sev nga Kristo milngi renge inubololi nga puloli jinibb ne vare nir partoriAtua, renge nale nga mowrair ko rengenanu nga mololir. 19 Ko Kristo emajingrenge derteren ne nanu nga marinijnijnawone nir, ko emajing renge derterense Nemin On se Atua. Ko niko rengedaron nga mevel suri sel renge Jerusalemmevini mejpari Ilirikam, tetajer renge selinu nomok-wera tweni nospen nga mirresse Kristo petpeti. 20 Tetajer norrorrmiensuk eterter nga bowra tweni nospen ngamirres renge vanu nga jinibb nen nirsetewor marunge. Numusus bemajingnaim nga jinibb minij milil tur jile pae.21Erpe nga Naul Onmuwrai muwra ‘Jinibbnga sete marunge nospen nen parlesi ko,ko jinibb nga sete marunge nospen ne niwor parongwose.’

Pol orrorrmi nga pian pukluklu Rom22 Nabong elep nga nomok-wera nobok-

inuk nobok-kulkulue kami, ko majingensuk nir arok-to ore. 23Ko lelingen ngel inunumajing jile pa majingen suk nir nga ielnir, ko numrreni lengleng wor nga bev-inuk bokluklu kami renge sia elep pa arasiosuw. 24 Ko niko lelingen ngel nurongwos

Rom 15:25 206 Rom 16:16bololi le vajin. Ko numrreni boklukluekami renge daron nga bean Spen e, kobelik beblen tevi kami. Ko renge daronnga bokluklu jile kami, renge daron ngabevel e, ko kami sopor parpitevik rengesel. 25Ko renge lelingenngel inu beanmunJerusalem, bololi majingen se jinibb seAtua sopor ngamarlik ie. 26Suri kalesia neMasetonia ko kalesia ne Akaea arsupsupenga parlai merrenien sopon tevi jinibb nirnga joror mijkie renge Atua jinibb sen nirrenge Jerusalem. 27Norrorrmien ngok eviwor nga nir ko, nga parloli pirpok. Ko erpenorrorrmien ngok ewretun. Suri meriIsrel nir arla nale nga mirres se Atua tevijinibb ne vare nir, ko ngok niko erres jinibbnevarenir parloli lweni pirpok, parla jororsopor nga Atua milai tevir tevi meri Isrelnir nga nevrer marmumrrol. 28 Ko rengedaron nga bosuw renge majingen ngok,nga bela nevöt nga jinibb ne vare marlaingel tevir pusuw, ko bevijuri sel nga beanSpen e ko bea-asi ji kami, bokluklue kami.29 Nurongwose renge daron nga bevinukji kami, ko bea-la nanu pilep lengleng ngamarres se Kristo tevi kami.

30 Selek nir, renge nise Numal se kerrIesu Kristo ko rengemerrenien nga NeminOn milai pa tevi kerr, inu nungoni tevikami nga kappitevik renge loten suk, ngakami kaplot surik van ji Atua piterter.31 Kami kapngoni tevi ni piterter nga niputor totoni nolo jinibb ne Jutia nir ngasete marosuri, nga puloli nir sete parevjik,ko puloli nga majingen suk nga bololiJerusalem, jinibb se Atua nga marlik ieparlesi pirres. 32 Ko inu beir pilep ngabokluklue kami vajin, poro nga Atua pi-marong, ko beir pilep nga belik ji kami,puloli nga inu beterter kele. 33Ngel le eviverusen suk tevi kami, nga Atua nga mivibatu demat se kerr, ni pilik tevi kami jijle.Pirpok ko.

16Pol nale sen nga muwra erres tevi jinibb

nir1Nusrövi joji kerr nga mimajing se kale-

sia nir nga Kenkria nga nisen Pipi. Ni evinesevin nga mimajing mirres milep san.2Ko niko kami kaptekai ni van renge naimse kami nir renge nise Numal se kerr, pirpejinibb se Atua nir marloli. Ko poro nga niemrreni nanu san ji kami, ko kami kaplaiko wor tevi ni. Suri nga ni ololi sel tevi

delung elep, ko evi nesevin san nga mirrestevi jinibb nir, ko tevi inu kele.

3 Ko nuwra erres tevi Akwila ko nesensen wor Prisila, nga nuru morpitevik pa,kem nammajing renge majingen se IesuKristo. 4Nuru ormarongpa pormij suri inubonevis. Koniko inunuwra erres nga errestemijpal wor tevi nuru; ko sete inu kisnusan ko, nir kalesia nga marivi jinibb nevare kelewornir arunge erpok. 5Konuwraerres kele tevi kalesia nir nga marok-kortirenge naim se nuru.

Ko nuwrai erres kele wor tevi inu worselek ngamemrreni Epaenetas. Ni evi merngamuosuri womueKristo renge jinibb neEsia nir. 6 Nuwra erres tevi Merri, rengenga miplak temijpale kami. 7Nuwra errestevi laru ngel nuru, Antronikas ko Junias.Ko meri Isrel nga itul ngel ko, namlik rengenaim ne nekaien namvesane. Laru ngelnuru, aposol nir arongwose nuru erres, koorivi kalesia owowomu mian ko vitunenvajin ko inu.

8 Inu nuwra erres elep tevi Ampliatusnga mukorti pa tevi Numal. Ni evi seleknga memrreni milep. 9 Nuwra erres teviOpanas nga mukorti pa tevi kami rengemajingen seKristo, ko Stakis nga inumem-rreni lenglenge. 10 Nuwra erres tevi Ape-les, mer nga miviseni nga ni nosurien seneterter weretunen renge Kristo. Ko nuwraerres kele tevi metka se Aristopolas ngamarlik renge naim sen. 11 Inu nuwra errestevi Erotien meri Isrel ngok, ko tevi nirnga markorti pa tevi Numal se kerr ngamarlik renge naim se Nasisas. 12 Nuwraerres tevi nesevin ngel nuru Tritaena koTriposa nga morok-majing milep rengemajingen se Numal se kerr, ko tevi Persiskele, selek nga memrreni milep nga mi-plak milep renge majingen se Numal sekerr. 13 Nuwra erres tevi Rupus. Ni evijinibb san nga mimajing milep renge ma-jingen se Numal se kerr. Ko nuwra erreswor tevi tasu sen, nga ni mimetmete inumirres erpe wor nga ni mivesik. 14Nuwraerres tevi lartul ngel nir, Asinkritas koRelkon ko Eremes ko Patropas ko Eremas,ko kalesia minij nen kele nir nga marok-lik tevir iok. 15Nuwra erres tevi Pilolokasko vinel Julia, ko Nereas ko jojin wor, koOlimpas ko jinibb se Atua nga marok-liktevir iok. 16 Kapwera erres tevi kami lul-ulwi tevi merrenien ko demat. Ko kalesianir se Kristo kele nir arwera erres tevikami.

Rom 16:17 207 Rom 16:27Bongsi nale se Pol tevi nir

17 Selek nir, inu nuwrai eterter tevikami nga kami kapmetmet ko wor rengejinibb nga marwerai parloli kami kapserwirrwirr, ko armerreni parlokloksi no-surien se kami, ko artere nesesreien ngakem namlai tevi kami. Kami kapwij worngasue nir ko. 18 Lartul nga marloli nanungok nir sete armajing se Kristo Numalse kerr; nir arok-vijuri bbong norrorrmienser nga marsij ko nir, ko arok-rij nalemelmelas nir ko nale nga marrun nir. Koarok-kerkeris, ko arevei tweni jinibb sopornga sete arloli nanu nga misij san nabongsan. 19 Jinibb jile arunge pa nga kamturmiterter renge nospen nga mirres, ko surimurrun ngel ko ololi inu nuir renge kami.Ko numrreni kami kaprongwose sev ngamarres ko sev nga marsij, ko niko kamisete kapan renge nanu nga marsij nir,pijki rres nawon. 20 Sete ngasu nga ngasurragrrag te nga Atua ne batu demat se kerrpuni Demij van ngatan renge nolon belakami kapbböt ren. Ngel evi verusen suk,merrenien se Numal se kerr Iesu piptevikami tuwi ngok vini.

21 Timoti ngamok-majing tevik, ni owraerres tevi kami. Ko meri Isrel nga itulngel, Lusias ko Jeson ko Sosipata, nir kelearwera erres tevi kami. 22 Inu le Tosias nulitweni Pol nale sen ngamuwrair renge naulngel, ko inu kele nuwra erres tevi kami ngakerr rramivi pa kalesia, rramkorti pa teviNumal se kerr Iesu.

23 Jinibb san nga nisen Gaeas nga inuPol nomok-lik renge naim sen, ko kalesianir marok-ini jin marok-korti renge naimsen, ni owra erres tevi kami. Ko Erastasnga mivi mer nga mok-metmete nevöt nengaim ngel, ko tasi wor kerr Kwotas, nurukorti orwera erres tevi kami. 24 [Ko ngelevi loten suk, nga merrenien se NumalIesu Kristo piptevi kami. Pirpok ko.]A

Nale ne parsurövi nise Atua pian mare25Kerr rrapsurövi Atuanisenpianmare.

Ni kobbong esan orongwos puloli kamikaptur piterter renge nosurien se kami.Nale ngok osorsan tevi nospen nga mir-res nga nomok-werwer rengen suri IesuKristo, ko osorsan tevi nale nga Atua mil-ngi silveni tuwi jer pa, ko lelingen ngelvajin ololi oto limjer erres. 26 Atua ngamimaur tuwi ngok vini, ni emajing renge

nale nga propet sen nga tuwi jer pa nirmaruli nga parwowrai nale nga Atua mil-ngi silveni ngel tuwi jer pa, piplari va-jin limjer. Ko ni owrai eterter nga nalengel puwlu jile renge vanu ngamusuwsuwngok nir, ko puloli jinibb parosuri ni, kopartori ni. 27 Atua sansan bbong, ko esannorongwosien sen otoe, ko niko kerr rrap-surövi ni renge nise Iesu Kristo tuwi ngokvini. Pirpok ko.

A 16:24 Nale nga muto re nolo [ ], rrek sete Pol oli, ko jinibb san ea-uli vitue daron nga muli tweni kopi san ne naulngel.

1 Korin 1:1 208 1 Korin 1:17

Naul nga Pol Muli Womuetevi Kalesia Nir renge

KORINBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriNaul (leta) nga Pol muli womue van ji

kalesia ne Korin nir, oli suri nanu lele eleparok-imare re mauren se kalesia nir ie, koowra piwilwil se nir. Pol ko evi merwomunga mian Korin, ko ololi womu meri Korinnir arivi kalesia.

Korin evi ngaim nga milep se meri Grisnir ko evi kele ngaim womu ne vanu ngokAkaea nga Rom mimetmete. Jinibb nevanu lele elep arlik ie, ko evi kele latnga jinibb elep marongwose re devjen nebisnes, ko re devjen ne kastom ser kele, kore devjen ne murrun nga misij kele, ko rekele sel nga marloli nosrövien van ji atualele nir.

Nanu nga marlelep nir nga Pol mijilwersuri renge naul ngel arirpel: ospe surimurrun nga kalesia nir marok-sisamis e,ko murrun nga marok-loli misij tevi ne-sevin. Nir arsusi womu pa nanu sopor teviPol, ko renge naul ngel ni erij welir, koospemurrunne totkoien, ko pirpese re na-nen nga jinibb marlai tevi atua minij nir.Ko eviseni selmawosngaparvijuri reNaimOn re daron nga markorti, ko derteren nirnga Nemin On milai tevi kalesia nir, komurrun nga jinibb pimaur luwi kele.

Re batun esngavöl drromon itul (13) os-pe suri murrun nga rrapmerreni lenglen-gen Atua ko jinibb nir nga evi nanu ngamirres temijpal nga jinibb se Atua nirparvijuri.

1 Inu Pol nuvi aposol se Iesu Kristo ngaAtua miveruse inu, ko mimrreni bemajingre majingen ngel. Ko Sotinis nga mivi ni-aken se kerr, 2nomorwera erres tevi kami,jinibb nga marosuri Atua iak Korin. Kami,Iesu Kristo ololi kamon ko kamivi jinibbsen. KoAtua everus kami nga kapkorti tevijinibb sen minij kele nir. Renge lat jijle ielngatan, nir arlot van ji Iesu Kristo ngamiviNumal se kerr ko nga mivi Numal se nirkele. 3 Ngel evi loten suk, nga Atua Tatase kerr tevi Numal Iesu Kristo porwilwil se

kami renge nalol nga mirres, ko porlingidemat puto tevi kami tetajer.

Pol owra erres tevi Atua4 Tetajer nomok-werai erres tevi Atua

suri kami, renge nalol nga mirres nga nimilai nga muloli kamkorti pa tevi IesuKristo. 5Ko suri gortien se kami tevi Kristoololi kamasasi renge norongwosien, kokamrongwose kapwer rrerrarre nanu jijleputo limjer. 6 Nale nospen nga marsupesuri Kristo evini pa oto eterter renge kami,7 ololi kamlai merrenien elep ji Nemin Ondaron nga kamok-tirive Iesu Kristo Numalse kerr pia-rremali vini. 8Ni purrul totkonikami piterter nga sete nanu san pisij rekami, pianan pijpari nabong nga Numal sekerr Iesu Kristo pia-luwi kele ren. 9 Atuanga miveruse kami ko mukortoni maurense kami tevi mauren se Iesu Kristo Numalse kerr, okloli suri erpe nale sen muwraitetajer.

Kalesia nir arwirr sarrsarr10 Renge nise Iesu Kristo Numal se kerr,

inu nuwrai eterter tevi kami tasik nir,nga wurru kapivi sansane kobbong. Seteerres kapwij sarrsarr van renge gortienwowarreng nir. Murru kami ko nor-rorrmien se kami pivi sansane kobbong.11 Suri metka se Kloe sopor arwera twenitevik nga kami kamok-latlat lululweni kelekami. 12 Nuwrai erpok suri kami sisamiskamsupe nale sisamis minij. San ok-wera, “Nuvijuri Pol”, minij ok-wera “Nu-vijuri Apolos”, san kele ok-wera “Nuvi sePita”, ko sopor kele arok-wera “Namivise Kristo”. 13 Erpese? Kami kamrrorrmikamrongwose kaptor otvi Kristo pirpokngok? Kamrrorrmi inu Pol numij rengenai pelaot nga bewilwil se kami? Kamisete kampaptaes renge inu nisek, ejki!14 Nuwrai erres tevi Atua nga inu setenupaptaese rragrrag kami san, ko Krispasko Gaius kobbong. 15Niko sete san orong-wos puwra “Renge nise Pol arpaptaeseinu.” 16 O, ko nupaptaese kele Stepanastevi metka sen kele nir, ko nurrlenge,nupaptaese kele san rreknga ejki. 17Kristosete okoni inu nga bepaptaese jinibb nir,ko okoni inu nga bowrai tweni nospen ngamirres sen. Ko sete okoni inu nga bew-erwer renge nale norongwosien se jinibb,ejki, ngok puloli mijen se Kristo renge naipelaot pivi nanu nawon.

Kristo, derteren ko norongwosien se Atua

1 Korin 1:18 209 1 Korin 2:1018 Nale nga muwrai tweni mijen se

Kristo renge nai pelaot evi nale lenglen-gen kobbong ji jinibb nejijkien. Ko tevikerr nga Atua mok-la mauren tevi kerr,nale nen eviseni derteren sen. 19 Ko NaulOn se Atua owrai owra ‘Norongwosien sejinibb nga marwera marongrongwos, inubololi parjijki jer. Ko norrorrmien nenorongwosien bololi parivi nanu nawon.’20 Jinibb ne norongwosien nirbe? Nibenijinibb nga marongrongwos? Nibeni jinibbnga marok-rij melmelas suri nanu ne ielngatan nir? Arjiki rres. Atua ololi panorongwosien ser pivini pivi nale lenglen-gen vajin. 21 Atua, norongwosien senelep pelak, ko ololi jinibb sete arong-wos parongwose Atua renge sel ne nirnorongwosien ser. Ko emrreni puloli nalenga rramok-werai tweni ngok, nga jinibbmarwerai evi nale lenglengen, nale nenko pila mauren tevi nir nga marosuri ni.22 Meri Isrel armerreni wor parlesi rengemeter majingen nga marinijnij nawonese Atua, ko meri Gris armerreni parungenale norongwosien. 23 Ko kerr ma kalesia,rramok-werwer suri Kristo nga marevji renai pelaot. Nale ngok, meri Isrel nir nolorsete erres suri, ko jinibb ne vare nir arungeerpe nale lenglengen kobbong. 24 Re makerr korti, meri Isrel ko meri Gris nga Atuamiveruse kerr, Kristo ngel evi derteren seAtua ko norongwosien nga milep se Atua.25 Murrun se Atua nga jinibb milesi mivilenglengen, ni kele easi wor norongwosiense jinibb. Ko murrun se Atua nga jinibbmarlesi derteren nenmijkie, derteren nenelep kele wor easi derteren se jinibb.

26 Tasik ko jojik nir, kaprrorrmi ta daronnga Atuamiveruse kami, kamivi jinibb sevko? Renge no jinibb nir sete kami elepkamrongrongwos, sete kami elep derterense kami otoe, ko sete kami elep kamivijinibb nga marlelep. 27 Ko Atua oto-bbtobbue nanu nga jinibb ne iel ngatanmarwerai evi lenglengen, puloli nir ngamarongrongwos parmanun. Ko otobbtob-bue nanu nga jinibb ne iel ngatan marok-werai nga derteren nen ejkie, puloli nirnga derteren ser martoe parmanun. 28 Kootobbtobbue si nga jinibb ne iel ngatanmarlesi erpe niser ejkie, ko otobbtobbuesev nga jinibb ne iel ngatan marlesi arivinanu nawon, nga puloli sev nga nir mar-lesi arivi nanu nga marlelep parini vajinparivi nanu nawon. 29 Ngok niko setejinibb san orongwose pirij melmelas renge

no Atua. 30 Ko kami, Atua okortoni pakami tevi Iesu Kristo, ko elngi Iesu ngapivi norongwosien se kerr. Ololi rramonko rramivi jinibb sen, ko owli tweni kerrrramasi pa renge nololien nga marok-kaitotkoni kerr. 31 Ko erpok, erpe Naul Onmuwrai, ‘Jinibbngamimrreni pirijmelme-las, pirij melmelas bbong suri nanu ngamarres nir nga Numal muloli tevi ni.’

2Pol owrai tweni mijen se Kristo

1 Tasik ko jojik nir, nuvinuk ji kamiseveling pa iok nga bowrai tweni nor-rorrmien se Atua nga womu miteptepi.Sete nuvinuk nga bowrai tweni renge rijenmelmelas rrek renge nale norongwosiense jinibb, ejki. 2 Ko daron nga meptevikami, nuloli norrorrmien suk nga bemalienanu jijle, ko nanu sansan kobbong bospesuri, evi Iesu Kristo, tevi mijen sen rengenai pelaot. 3Re wosenen derteren suk ejkirrese, tetajer numtutu ko nuririr. 4 Kowerweren suk sete eplari renge norong-wosien se jinibb nga pirvei kami ren, ejki.Kowerweren suk evi nga piviseni derterenne Nemin On, 5nga puloli batu nosurien sekami sete puto renge nale norongwosiense jinibb, ko puto renge derteren se Atuakobbong.

Nemin se Atua okloli rramrongrongwosenorongwosien se Atua

6 Ko ewretun, kem namok-wer visviseninale norongwosien tevi nir nga nolor mi-tra pa renge mauren ne kalesia. Ko seteevi norongwosien nga mivi ne iel ngatan,rreknga derteren ne iel ngatan san, ejki.Derteren ngok nir para-jijki ko para-sijnabong sopon. 7Ko norongwosien ma ngakem namwera tweni ngok, Atua sansankobbong orongwose, ko esilveni nga jinibbnir sete parongwose. Evi norrorrmien ngaAtua murrorrmi ko pa nga pia-susi kerrvan mare, mian ko mia-loli iel ngatan.8 Jinibb ngamarlelep ne iel ngatan san seteorongwose norongwosien ngok. Ko poroparongwose, setemun mara-revji Numalne melrin renge nai pelaot. Ko sete artorsweri norongwosien ngok. 9 Ko Naul Onowra ‘Atua elngi lilane nanu elep oto met-met tweni nir nga marmerreni ni milep.Setewor jinibb arlesi nanu ngok nir rengemeter, setewor arunge nale ner rengeboror, ko setewor arrorrmi nir renge nor-rorrmien ser, ejki wor.’ 10 Ko Atua elai

1 Korin 2:11 210 1 Korin 3:14Nemin On sen nga piviseni nanu ngok nirtevi kerr. Nemin On sen ngok orong-wose piskai nanu nga miteptepi. Norror-rmien se Atua nga jinibb setemurongwosepiskai, koNeminOnorongwose piskai kob-bong. 11 Ko evi nemi jinibb kobbong ngamuto renge ni, orongwose piviseni ngamernen erpese. Ko erpok kele, Nemin Onse Atua kobbong orongwose puwra twenikele nga Atua erpese. 12 Ko kerr kalesia,Nemin nga rramlai pa sete evi nemin ngamiplari iel ngatan, ejki. Evi Nemin ngaAtuamukoni vini nga puloli rraprongwosenelaien nga marres nir nga Atua milai tevikerr.

13 Ko erpok, nale nga namrij rengen seteeplari renge norongwosien se jinibb, ejki,ko namlai nale nga Nemin On mivisvisenikem e. Ko namok-werai tweni nale were-tunen sen renge nale nga milai tevi nirnga Nemin sen milik renger. 14 Ko si ngaNemin On sete milik rengen, sete orong-wose pilai derteren lele nga Nemin Onmilai. Ko mernen meten orrorr nga setemia-rongwose nanu nen nir, elesi erpearivi nanu ne lenglengen, suri Nemin Onkobbong orongwose puloli jinibb purong-wose nanu nen nir. 15Ko jinibb nga NeminOn se Atua milik rengen orongwose sevnga mirres ko sev nga misij, ko sete jinibbminij san orongwose puwra suri jinibb ngamirpok san. 16 Erpe Naul On muwrai, ‘Setesan orongwose norrorrmien se Atua, setesan orongwose pisesre ni.’ Ngok ewretun,ko kerr rramlai pa norrorrmien se Kristoosuw.

3Jinibb se Atua

1 Ko tasik ko jojik nir, rijen nga melaitevi kami seveling nga daron nga meliktevi kami, sete erpe rijen nga moro belaitevi nir nga Nemin milik renger, ejki; nurijtevi kami erpe kami kamivi malum jinibbnawon ne iel ngatan, rrek erpe bipiwar-reng nga mara-iak renge kalesia nosurienser. 2Erpe kamsusmalum, ko sete nurong-wose belai nanen nga miterter tevi kami,suri sete kamvitere. Ko kamirpok malumejpari lelingenok. 3 Suri murru kami evi-juri malum murru jinibb ne iel ngatan.Lol leplep muto renge kami, ko kamok-latlat lululweni kami. Ko ngok eviseni

nga kamirpe malum jinibb ne iel ngatan,ko kamvijuri murrun ne iel ngatan, kokamlik malum erpe jinibb ne iel ngatanmarlik. 4 Daron nga kami sopor marwera,“Namvijuri Pol”, ko minij kele marwera“Namvijuri Apolos”, ngok kamirpe jinibbmawos ne iel ngatan ko pa.

Jinibb ne majingen se Atua, majingen ser5 Kaplesi. Apolos evi si? Ko inu Pol

nuvi jinibb si? Komru kes nomorivi bbongjinibb nemajingen se Atua ko, nga nomor-pitevi kami vini kamosuri Kristo. Kerrsisamis okloli majingen ngok bbong ngaNumal milai tevi nga puloli. 6 Erpe inumeli dan komorwi jelangin, ko Apolos evsijelangin nen nir. Ko Atua kobbong ololijelangin nen marmera mirres. 7 Jinibbnga murwi ko jinibb nga mivsi orivi nanunawon kobbong, ko batu majingen ngokoto ji Atua; suri ni ololi jelangin emra kowenen otoe. 8 Ko inu nga merpe jinibbnga murwi jelangin, ko Apolos nga mirpejinibb nga mivsi jelangin ngok, nomor-sorsan kobbong; ko Atua pia-wuli komrupusorsan tevi majingen nga nomorloli.9 Erpe komru nomorkorti tevi Atua nganoborloli majingen sen. Ko kami kamirpeorsel se Atua, ko kamirpe kele naim sannga ni mimajinge. 10 Ko numajing suriko wor derteren nga Atua milai tevik,ko numajing erpe metusu rrek jinibb ngamokmajinge naim, ko nuli nabur nen. Kojinibb minij evini etajer tevimajingennen.Ko jinibb si nga mitajer renge majingennen purongwos wore, ko pimetmet pirreserpese nga mimajing renge naim ngok.11 Suri Atua elngi pa Iesu Kristo erpe esanrres kobbong nga mivi nabur nga mur-rul totoni naim miterter, ko nabur ngamirpok ejki kele mun nga marongwoseparili. 12 Renge naim ngok, sopor arong-wose parmajinge renge narrong, jeli, koniat nga mirres, nga puloli puto pipriv.Ko jinibb sopor ma parlai nevnu, wirip,ko botrro.A 13 Ko nabong nga milep seKristo pia-viseni majingen se jinibb jijlenir limjer. Renge nabong ngok nabb pia-rrowrrow lesi majingen totoklai se jinibbnir. Daron ngok, nabb pia-viseni limjersi majingen sen erres ko si majingen senesij. 14 Poro jinibb san majingen sen erresko otur jer malum daron nga nabb musuwe, ko morok pia-lai nowli majingen sen

A 3:12 Erpe iel, Pol ospe nevöt, ko murrun nga nir marili naim muto suri, ko kem namrieni erpe kerr rramili naimiel, nga puloli mining ne nale se Pol piplari limjer.

1 Korin 3:15 211 1 Korin 4:12ko. 15 Ko poro san majingen sen pia-innivniv, ko otor jabble joron ko pa osuw; kootomori pin tevi joron nir, ko Atua pulolipuwlu lingi tevi nevren kiskis.

Kalesia nir arirpe naim se Atua16 Rrek kami kamrongwos pae nga kami

kamirpe naim se Atua nga Nemin se Atuamilik pa re kamimusuw. 17Ko poro san pu-lokloksi naim se Atua, ko Atua pulokloksimernen. Suri Atua naim sen on elep, konik ko inu, kerr jijle rramivi naim se Atua.

Jinibb sete pirij melmelas suri majingensen

18 Jinibb nga ni murrorrmi lwenimurongrongwose renge no jinibb nirpimetmet ni pirres. Sete erres nga nipikrekrasi lweni ni. Erres ma ni pimtenilweni ni pirpe bbong lenglengen san, koiok puloli norongwosien pivini jin vajin.19 Suri norongwosien se jinibb ne ielngatan nir, Atua elesi arirpe lenglengenkobbong. Naul On owra ‘Atua ololi jinibbnorongwosien ser arongsarr, koaron luwi renge norongwosien ser.’ 20 KoNaulOnowrai erpel kele owra ‘NumalAtuaorongwos pae norrorrmien se jinibb nenorongwosien, ko owra arivi nanu nawonkobbong.’ 21 Ko erpok, sete erres ngakapok-rijmelmelas suri sev nga jinibbmu-loli, suri nanu jijle arivi se pa kami osuw.22 Inu Pol tevi Apolos ko Pita, namivi sekami. Ko iel ngatan evi se kami, ko nanune mauren nga mirres ko derteren ngakapasi remijen, ko nanu jijle ngamarto pa,ko nanu jijle nga para-pelari kele, nir jijlearivi se kami. 23Ko kami, kamivi se Kristo,ko Kristo evi se Atua.

4Aposol se Kristo nir

1 Rrek erres kapmeteni kem pirpel:namivi bbong jinibbnemajingen seKristo.Atua elngi kem nga nabwera tweni majin-gen sen nga womu marto teptepi. 2 Kodaron nga numal ne majingen milngi ma-jingen renge si nga pimetmete, norror-rmien nga milep evi nga mernen pimet-met ko wor pirres ko puloli suri ko worsev nga numal sen muwrai tevi. 3 Porokapmerreni kapwer lokloksi inu, rrek porobotur renge no numal nir nga parwerasuri inu majingen suk, ko sete nurrorrmievi nanu san, ko sete numtutue. Ko inukele sete nurongwose bowra suri lweni inumajingen suk. 4 Renge inu nelesien suk

numajing erres; ko sete nurongwos bowraiporo nuwretun iok rreknga ejki. Jinibbsansan kobbong pia-wera suri inu majin-gen suk, ngok evi Numal ne melrin. 5 Koerpok, sete erres kapwera suri majingense jinibb san renge setewor mivi daronmawos nen. Rraptiriv kowor pijpari daronnga Numal pia-luwi e vini. Ko ni vajinpia-la tweni norrorrmien ne nemalik ngajinibb marsilvenir parini limjer. Ko rengedaron ngok, Atua puloli nise jinibb pianmare pusorsan tevi lat nga mirres ren.

Meri Korin arkowkowrir elep6 Tasik ko jojik nir, nuloli komru Apolos

nomorvijuri nale ngok nir nga mowrairngok, ko ngok kami vajin kamrongwoskaploli suri pirpe nga komru nomorlolipa. Ko niko kaprongwose vajin murrunne nale ngel, nga muwra ‘Kaprrul totkoniko wor nale nga maruli pa musuw’. Seteerres nga kapsurövi jinibb nga kamok-vijuri ko kaprrorrmi pisij suri jinibb minijnir. 7 Si ololi kami kaman mare re jinibbsopor? Atua kobbong, suri ni ela nanujijle tevi kami. Niko sete erres kamsur-surövi lweni kami, erpe kammeteni kamibbong kamsan kamloli. 8 Ia, ko nanu jijlenga kammerreni, kamtor swerir pa osuw?Ko kamimare pa renge kalesia mauren sekami, a? Kamivi pa numal nir, a? Kokem ejki rres wor, namto malum ngatan!O, ko poro evi weretunen kamivi numal,ko nabir pilep. Suri poro pirpok ko kemkele nabkorti tevi kami, ko kerr jijle vajinrrapivi numal nir. 9 Ko nulesi Atua elngikem aposol namvivitu jerjer. Namirpejinibb nga marsupe suri pa musuw nganaban vajin re mijen, renge no jinibb jijlenir ko re kele no anglo nir. Namok-turrenge no anglo ko no jinibb ne iel ngatankele nga parmeteni nekaien se kem. 10Surinamivi se Kristo, ololi jinibb armeteni kemerpe namivi lenglengen kobbong. Ko kamima kamkorti pa tevi Kristo, ko kamwunsaut pae norongwosien osuw. Kem nam-melisna, ko kami ma kamterter! Jinibbarkulu wutan re kem, ko artori ma kami.11Ko tetajer numer aji kem, ejpari lelingenngel; ko tetajer nolo kem emesmes, ejparilelingen ngel. Sunsun se kem armer-rerrerr. Jinibb arevji kem, ko sise kemejkie nga nablik rengen. 12 Nammajingelep tevi nevre kem nga nabla nanen sekem. Daron nga jinibb marij misij tevikem, ko namrij erres bbong surir. Daron

1 Korin 4:13 212 1 Korin 5:11nga marloli misij tevi kem, ko kem setenamloli nanu san. 13 Daron nga marwerlokloksi kem, ko kem namrres bbong tevir.Jinibb armeteni kem erpe nanu nawonkobbong, ko evini ejpari lelingenok, nirarlesi kem namirpe nubus ne iel ngatan.

Wurru, kapvijuri murrun suk14 Nuli nale ngok tevi kami, sete evi

nga puloli kaprunge pisij, ejki, ko ngapuloli kaprongwose. Suri kamivi natuknga memrreni kami milep. 15 Rrek delungjinibb elep wor niko nga marvisvisenikami renge mauren nga kamkorti teviKristo; ko jinibb sansan kobbong nga mivitata se kami. Ko renge mauren kortien sekami tevi Iesu Kristo, inu le nuvi tata sekami nga melai womu nospen nga mirrestevi kami. 16 Ko niko nuwrai eterter tevikami nga kapvijuri ko wor murrun suk.17Nukoni Timoti vinuk ji kamingapiwilwilse kami renge sel ngok nir. Renge kale-sia mauren sen, ni evi natuk nga memr-reni milep, nga mokterter renge majingenngok nir. Ni piwer visviseni kami rengemurrun nga mevijuri renge mauren ngamimerr nga miplari ji Iesu Kristo. Evimurrun ngamevisviseni jinibb e nir rengelat jijle.

Pol norrorrmien sen nga pian kele Korin18 Kami sopor arwera “O, setemun Pol

mia-vini mia-lesi kerr”, ko norrorrmienser evan mare pelak. 19 Ko poro pivimarongen se Numal, ko sete mia-periv, kobevinuk ko ji kami. Ko belesi vajin nirnen nga nolor mian mare nga marok-rijmelmelas, poro derteren ser osorsan tevinale ser. 20 Suri batun vanu se Atua seteevini re rijen nawon, ko evini re derterenmawos se Atua. 21 Ko kami kammerrenipirpese? Inu bevinuk belesi kami ko bevr-rali kami? Rreknga kaplinglingi norror-rmien se kami nga mian mare, ko bev-inuk vajin bewilwil se kami renge murrunnga mumolmol pirpe nga memrreni kamimilep.

5Jinibb nga mivi kalesia san ololi nanu nga

misij san1 Ko nale san errmali nga muwra san

re kami ngok ololi nanu nga misij perper.Ololi nanu nga jinibb ne vare kele nirmarlesi sete musorsan. Mernen sel ngamisij, ok-matur tevi tata sen mawos nesensen tuwen. 2 Ngok, suri sev norrorrmien

se kami mok-an mare pelak? Suri sevkam-kowkowri kami? Erres pelakma kamikapting ko kaprunge pisij suri nanu ngok.Ko erres nga kami kapwirr tweni jinibbnga muloli misij pelak mirpok nga sete-mun pukorti tevi kami. 3-4Ko ewretun nu-vel lingi kami rengenibek, ko rengenemik,nulik malum tevi kami rengen. Ko rengenise Iesu Kristo Numal se kerr, nuwerlokloksi jile pa mernen osuw renge sev ngamuloli, erpe nga inu nulik pa tevi kami.Ko daron nga kamkorti renge nise IesuKristo Numal se kerr, ko inu nukorti tevikami renge nemik; ko renge derteren seIesu, ko 5 kami kaplingi mernen van rengenevre demij. Ngok puloli niben pijijki, koAtua pia-la ma mauren tevi nemin rengenabong nga vitu daron nga Numal se kerrpia-wer sesesre lat ngaputo suri tevi jinibbpetpeti nir ren.

Kami kaplai tweni ko wor jinibb nga mar-loli nololien tetajer

6 Ko sete erres nga kaploli norrorrmiense kami pian mare pelak pirpok. Kamikamrongwos pae nga is beblen kobbongorongwose puloli niv pipau. 7 Kami kap-suw vajin re kamok-loli nololien, erpekapwirr tweni ko pa is nga mitra, pulolikapirpe plaoa nga marloli niv ne nanenne asien nga is mijki ren. Ko arevji paKristo erpe natu sipsip san nga marloliterai nanen ne asien e; ko niko nanu jijleoto metmet pa. 8 Ko niko rraploli nanenne asien, ko poro is nga mitra rreknganololien komurrun nga setemusorsan otomalum renge kerr, ko rrapla tweni, ko kerrrrapvijuri ko wor murrun nga muwokwokmirres ko mivi weretunen, puloli rrapirpevajin niv nga is mijki ren.

9 Renge naul nga moli womu pa tevikami musuw, nuwrai tevi kami nuwra‘Sete kapkorti tevi jinibb nga marloli mur-run nga misij tevi nesevin.’ 10 Iok nuwraibbong nir nga marwera marivi kalesiakobbong sopor ko marok-loli kele misijmirpok. Suri jinibb nga setemarivi kalesiako marok-loli mirpok owun saut. Nir ngamarok-loli murrun nga misij tevi nesevin,nir nga nolor mukul ko nga marmerrenilenglengen nanu nir, nir nga marvevna,ko nir nga marlot tevi atua minij nir, nirkele owun saut. Ko poro kapmerreni setekapkorti tevi nir ngok nabong sopon, kokapiel lingi ko wor iel ngatan! 11 Ko rengenale nga mowrai norrorrmien nen erpel:

1 Korin 5:12-13 213 1 Korin 6:15sete kapkorti tevi jinibb ngamarwera arivikalesia, ko marok-loli malum nololien.Poro parloli pisij tevi nesevin, rreknganolor pukul, rreknga parlot tevi atuaminij, rreknga parok-worworsur, rrekngaparok-minmin pelak rreknga parvevna.Sete kapan kapkorti tevi nir, ko sete kapankaplik tevi jinibb nga marirpok nir ngakapaan tevir. 12-13 Sete evi inu majingensuk nga bewer sesesre lat nga puto suritevi jinibb ne vare nir; Atua ko wor pulolinanu ngok. Ko poro san nga mukorti patevi kami muloli murrun nga misij, kokami kamrongwos wore kapwer sesesrelat nga puto suri tevi mernen. Suri NaulOn owrai owra ‘Kami kapkur tweni jinibbngamok-loli nololien tetajer, nga setemunpukorti tevi kami.’

6Sete erres jinibb ne vare nir parsupe otvi

lolaren se kalesia nir1 Kami kamok-loli erpese ko? Daron

nga kami san milat tevi selen kalesiasan, suri sev milai norrorrmien ngok tevinir nga sete marivi kalesia nga parsupeotvi? Suri sev sete mimrreni puloli jinibbse Atua nir parsupe otvi? 2 Rrek setekamrongwose nga jinibb se Atua nir par-wer sesesre lat nga puto suri tevi jinibbne iel ngatan petpeti nir? Ngok, koporo kamrongwos kapviter nga kapwersesesre lat nga puto suri tevi jinibb neiel ngatan nir, ko kamviter kele nga kap-wer sesesre murrmurrun wowarreng kelepirpok. 3 Rrek sete kamrongwose ngakerr rrapwer sesesre lat nga puto suri tevianglo nir? Ko poro pirpok, ko murrmur-run wowarreng re mauren ne iel ngatanemalum kobbong nga rrapsupe otvi. 4 Koejki! Suri daron nga laten nga mirpokmimare, kamtur imare ko kaman kamw-erwerai tasi kami tevi nir nga sete marivikalesia, nga nir ngok ma parloli lilane.5Wi, sete kammanun suri nanu ngok? Er-pese, kami san ejki nga norongwosien senmutoe, nga murongwos puloli lilane latenngoknga jinibb milat tevi tasin kele? 6Seteerres nga kalesia eru porij latlat renge kotnga jinibb ne vare nir parwera suri lat ngaputo suri tevi nuru. 7 Ko nga laten ngamarirpok nir arto re kami eviseni limjernga kamvitan pa osuw. Suri sev sete kam-rongwos kaplinglingi kobbong san ngamuwra puloli pisij tevi kami? Suri sevsete kamrongwos kaplinglingi kobbong

san nga muwra pikrekrasi kami? 8 Ko ejkima! Suri kami kobbong kamok-loli esij.Kami kobbong kamok-kerkerasi jinibb, kosete jinibb nawon nir, ko jinibb nga marivikalesia tasi kami. 9Kapmetmet! Suri kam-rongwos pae osuw nga jinibb nga marok-loli mirpok sete mara-sil van loloim rengebatun vanu se Atua. Sete kaprongsarrrenge norrorrmien. Jinibb nga mok-ojojinesevin, ko jinibb nga moklot tevi atuaminij, sete orongwos pian loloim rengebatun vanu ngok. Jinibb nga mimaturtevi nesen se jinibb minij, ko nesevin ngamuloli misij tevi diwen sen, ko normanngamok-matur tevi norman minij kele, konesevin nga mimatur tevi nesevin minijkele, sete arongwose paran loloim rengebatun vanu se Atua. 10 Jinibb venao, kojinibb nga mimrreni nanu milep, ko jinibbnga mok-minmin ko batun milengleng, kojinibb nga moklokloksi nise jinibb minijkele, ko jinibb nga muloli murrun lele ngapivnae nevöt rengen, sete mia-van loloimrenge batun vanu se Atua. 11 Tuwi kamisopor arirpok, ko lelingenok Atua errawetweni nololien se kami ko ololi kamwok-wok. Ololi kamon ko kamivi jinibb sen.Ololi kammomsawos erres renge non surinise Iesu Kristo Numal se kerr, ko rengeNemin se Atua se kerr.

Kami kapmetmet nibe kami nga kapsusinise Atua van mare

12 Jinibb sopor arwera “O, erres kob-bong nga rraploli nanu petpeti nir”. Er-res, ko sete nanu jijle nga kerr rramrresren. Rramrongwose rrapwera “O, erreskobbong nga rraploli nanu petpeti nir”,ko sete rrapmarong te nga nanu ngok nirsan pirvei tweni norrorrmien se kerr, ejkirres. 13 Jinibb sopor arwera “O, nanen evinga pusongni depai kerr, ko depai kerrevi nga pilai nanen.” Ewretun, ko nanungok korti nuru, pian ko pora-suw ngaAtua pia-lai tweni nuru. Ko erpok kele,nibe kerr sete evi nga rrapoji nesevin e,ko evi nga rraptori puon nga rrapsuröviAtua rengen, ko Atua pilai sev nga nibekerr mimrreni. 14Atua esa raji Numal Iesurenge mijen, ko renge derteren sen keleni pia-loli kerr kele rrapa-maur luwi kelerengemijen. 15Kami kamrongwos pae nganibe kami erpemurrmurru nibe Kristo. Koerpok, sete nurongwos bean bematur tevinesevin ne sel. Kami kamrrorrmi erresnga parkortoni murrmurru ne nibe Kristo

1 Korin 6:16 214 1 Korin 7:17san tevi nesevin nga mirpok? Ejki rres na-won! 16 Ko kami kaprongwose ko wor ngadaron nga jinibb san mian mimatur tevinesevin ne sel san, nuru orirpe nibe jinibbsansan kobbong. Ngok erpe nga Naul Onmuwrai muwra ‘Nuru korti, nibe nuru pivisansane’. 17 Ko si nga mukortoni maurensen tevi Numal se kerr, ko nuru ngok erpeevi sansane ko pa. 18Setemun kaplolimur-run nga misij tevi nesevin. Nololien lelenga jinibb muloli sete olokloksi niben, kodaron nga jinibb muloli misij tevi nesevin,ololi esij ko pa tevi niben, erpe olokloksiniben pa. 19 Erpese sete kamrongwose nganibe kami evi naim se Nemin On? Neminngok, Atua elai pa elik tevi kami osuw, kooto vajin ji kami. Ko niko nibe kami seteevi se kami, ko evi se Atua vajin. 20 SuriAtua owli tweni pa kami osuw. Ko ngokkapmetmet nibe kami kowor renge sel ngapususi nise Atua pian mare.

7Arsusi rongornge totkoien

1 Nuwra bowrai vajin tevi kami suri sevnga kamsusi daron nga kamulul vini jik.Ewretun, jinibb nga sete mitkai nesevinololi murrun nga mirres pelak. 2 Ko surijinibb elep arok-loli esij, erresma nga nor-man, nesen sen putoe, ko nesevin, diwensen putoe. 3 Ko norman pukorti ko worpirres tevi nesen sen renge murrun ngamusorsan ne totkoien nga morlik kortirengen, ko nesevin kele puloli pirpok keletevi diwen sen. 4 Ko sete nesevin kisemetmete niben, ko diwen sen kele.Ko renge murrun ngok kele, sete diwensen emetmet kis ni niben, ko nesen senkele. 5Sete kopor-musmuse kamru lululwitevi kamru. Ko poro kamru korti komor-marong, orongwos kopor-ivel ngangasumun kamru sopon nga kopor-lot mun so-pon, ko erres, mian ko vitunen kopora-viniko wor nga kopora-korti luwi kele. Poropijki ko demij orongwose piskai sel ngapikrekrasi kamru rengen, suri sete komor-terter.

6 Nale ngok nga mowrai tevi kami setenuwra nga kaptotko ko wor, ko nuwrabbong nga poro pirpok kamtotko, kokapvijuri lat nga mowrai ngok. 7 Porojinibb jijle sete partotko, ko pirpe inukobbong, ngok erres pelak. Ko Atua elaiderteren lele tevi jinibb. Elai derteren nenorrorrmien tevi san nga puloli nanu san,

ko elai derteren ne norrorrmien tevi sannga puloli nanu san.

8 Ko tevi nir vajin nga sete martotkowor, ko tevi nir nga diwen ser marmijlingir, nuwrai tevi kami, erres nga kamikaplik pirpe inu kobbong. 9 Ko poro kamisan purnge nga nolon mimrreni lenglen-gen wor nga putotko, ko erres, putotko.Erres nga putotko asi nga poro pilik nawonko tetajer nolon ok-venae nesevin.

10 Ko norrorrmien san ngel, sete evinga inu kis ko evi se Numal, ko pian jinir nga martotko pa musuw. Ko owraiowra ‘Nesevin sete pilinglingi diwen sen.11 Poro nesevin pilinglingi diwen sen, kopilik nawon pirpok, nga sete putotko kele;rrek poro pijki ko pulwi ma pukorti tevidiwen sen kele. Ko norman sete pilngikurtweni nesen sen.’

12Tevi kami minij nir vajin, ngel evi nor-rorrmien suk lebbong, sete evi se Numal:poro kalesia norman san nesen sen otoenga sete mivi kalesia, ko vinnen emarongnga pilik tevi mernen, mernen sete pilngikurtweni. 13 Ko poro kalesia nesevin sanototko tevi norman nga sete mivi kalesia,ko mernen emarong nga pilik tevi, vinnensete pilingi kurtweni. 14 Suri norman ngasetemivi kalesia ngok, on re noAtua daronnga mukorti mirres tevi nesen sen; konesevin nga setemivi kalesia ngok kele, onkele re no Atua daron nga mukorti mirrestevi diwen sen. Poro sete pirpok, ko bipise kamru nir parirpe bipi ne vare kob-bong. Ko ejki, bipi ngok aron vajin. 15 Koporo nuru tuwen nga sete evi kalesia owrapivel lingi nuru tuwen ngamivi kalesia, kokalesia nen sete piwer ore, pilinglingi kob-bong. Ko kalesia norman rreknga nesevinngok pimarong bbong nga pivel lingi, setenolon pisij tevi suri. Suri Atua everus kerrnga rraplik renge liken nga mumolmolmirres. 16 Poro nik kuvi nesevin san, kosuri sev kurrorrmi nga sete kurongwosekuplai se diwen somnga nabong san pivinipivi kalesia? Ko poro nik kuvi norman san,ko suri sev kurrorrmi nga sete kurongwosekuplai se nesen som nga nabong san pivinipivi kalesia?

Kaplik pirpe nga Atua miveruse kami17 Kerr sisamis purrul totkoni ko wor

pirres murrun nga Numal Atua milai tevikerr daron nga miveruse kerr, ko rraplikmalum renge liken nga rramlik pa renwomu. Ngok evi nale nesesreien nga

1 Korin 7:18 215 1 Korin 7:39nomok-visviseni tevi jinibb nga marok-korti rengeNaimOn jijle. 18Poro jinibb sanpian pa re bae daron nga Atua miveruse,ko sete erres nga ni pian puloli lesi pirienikele nanu ngok. Ko poro san setewor eanre bae daron nga Atuamiveruse, ko sete nipian re bae kele. 19 Suri poro jinibb pianre bae rreknga poro sete pian, osorsankobbong, evi nanu nawon. Ko nanu ngamilep nen evi nga jinibb pivijuri ko wornesesreien se Atua. 20 Ko poro rrapividemij maur rreknga jinibb nga mivel sis-arow daron nga Atua miveruse kerr, koerres nga rraplik pirpok kobbong. 21 Rrekkuvi demij maur se jinibb san daron ngaAtua miveruse nik, ko erres kobbong, setekuprrorrmi. Ko poro sel san oto ngakurongwos kupini kupivi jinibb nga mivelsisarow, ko erres, kuplai, ko kupiel sis-arow vajin. 22 Daron nga Kristo miverusejinibb san nga mivi demij maur, ni erpeevel sisarow ko vajin renge Kristo. Koerpok kele, poro Kristo piveruse jinibb sannga mivel sisarow, ko mernen pivini kovajin pirpe demij maur se Kristo. 23 Korenge iok, Atua owli tweni pa kerr osuw,ko sete emrreni nga rrapini rrapivi keledemij maur kele suri murrun nir se jinibb.24 Ko niko, tasik ko jojik nir, renge kalesiamauren se kerr, kerr sisamis pilik malumko wor renge liken nga milik ren womu,daron nga Kristo miveruse.

Arsusi suri sel se nir nga sete martotko konir nga diwen ser marmij lingir

25 Ko kamsusi kele suri nir nga setemartotko wor. Sete nutor sweri nale sannga miplari ji Numal se kerr nga muspesuri. Ko bowrai bbong norrorrmien suk.Ko suri Numal se kerr okwilwil se inurenge nolon nga mirres, ko kaposuri kowor nale suk. 26 Rrek erres nga jinibbparlik suri mun marlik, suri lelingenokevi daron nga miterter san. 27 Nik ngakumtotko pa musuw, sete erres nga kup-tor otvi totkoien som. Ko nik nga setekumtotko wor, sete erres nga kuptotkokele. 28 Ko poro kuptajer renge norror-rmien nga kumrreni kuptotko, ko ngoksete evi nololien. Ko poro nesenwarrengsan putotko, ko ngok sete evi nololien. Kosuri nanuwowarreng tetajer arok-vijajengre jinibb nga martotko, niko nuwra erresnga parsan kobbong parlik. 29 Tasik kojojik nir, nale nga mowrai ngok erpel le:Suri daron setemun mia-periv, ko erres

nga jinibb nga mutotko pilik ko pa pirpejinibb nga sete mutotko. 30 Ko jinibb ngamokting, erres nga pilik pirpe jinibb ngadingen mijki jin. Ko jinibb nga mokir,erres nga pilik pirpe jinibb nga sete mokir.Ko jinibb nga mok-wulwul, erres nga pilikpirpe jinibb nga nijor sen mijkie. 31 Kojinibb nga mok-majing suri norrorrmienne iel ngatan, erres nga sete puloli nanungok nir parevei totkoni. Nomok-rij erpoksuri otomori le pa iel ngatan tevi murrunlele nen nir parjijki. 32 Inu numrrenilenglengen e nga sete nanu san pirveitweni norrorrmien se kami. Suri jinibbnga sete mutotko orrorrmi wor elep surimajingen se Numal nga puloli Numal senpir rengen, 33 ko jinibb nga ma mutotkook-rrorrmi elep suri nanu ne iel ngatan,ko owra pipej sel nga puloli nesen senpir rengen. 34 Ko norrorrmien sen ngokevijuri sel eru. Ko erpok kele, nesevin ngasete mutotko rreknga nesenwarreng, ok-rrorrmi elep suri majingen se Numal sekerr. Emrreni nga niben tevi norrorrmiennuru korti porwokwok nga porivi se Atua.Ko nesevin nga ma mutotko ngok epejpejsel nga puloli kobbong diwen sen pir.

35 Nomok-werai nale ngok nir nga par-wilwil se kami, ko sete numrreni parrowsikami, ejki. Ko numrreni nga kapvijurimurrunngamusorsan ko kaplolimajingense Numal nga sete norrorrmien san pirveitotkoni kele kami.

36 Ko poro nesevin san nuru normansan orloli rijrijen nga ormerreni portotko,mian ko norrorrmien sopon eplari kelenga muloli porlik sisamis mun, seteworportotko. Ko mian ko poro norman nenelesi nga mokloli murrun sopon nga setemirres pelak tevi selen ngok, mian ko or-rorrmi kele nga erres portotko, rrek erresma portotko, erpe puto re norrorrmiennga nimimrreni. Ko ngok sete evi nololienko. 37 Ko poro jinibb san niko nga selenmutoe, nga sete san owraie, ko renge nor-rorrmien senbbongorrul totoni nolonngasete putotko, ko norrorrmien sen omol-mol ko setewor ololi esij tevi selen, kongok morok ololi erres ko.

38 Berij otvi nale suk vajin: si nga mu-totko tevi selen ololi erres. Ko si ngasete mutotko tevi selen ololi erres kelewor. 39 Ko nesevin nga mutotko pa seteorongwose puwlu lingi diwen sen daronnga mimaur malume, ko daron nga diwensen mimij vajin ko orongwose pia-lik ji

1 Korin 7:40 216 1 Korin 9:8jinibb minij. Ko diwen sen nen pivi ko workalesia. 40Ko renge norrorrmien suk, poroputur nawon ko rrek ni pir kele wor. Nur-rorrmi Nemin se Atua ko elai norrorrmienngok tevik.

8Nanen nga marsulie van ji Atua minij nir

1 Ko erpese re vison nga marsulsul lingimijpon tevi atua minij nir? Erres rekerr kalesia rrapurroi, rreknga ejki? Konale nga kamok-werai ngok, nga kerr jijlenorongwosien se kerr otoe, ewretun kob-bong. Ko norongwosien ngok ololi nor-rorrmien se jinibb eanmare ko okowkowrie kobbong. Ko merrenien ma ololi mau-ren ser evini mare erres. 2 Jinibb ngamurrorrmi nawone ni orongrongwos, seteorongwos alje rragrrag nanu san rengenorongwosien weretunen. 3 Ko jinibbnga ma mimrreni lenglengen Atua, Atuaorongwos pae mernen erres osuw, ko eviselen nga mirres.

4 Ko erpese vajin re iok, re nanen ngamarsuli van ji atua minij nir? Rramrong-wose pa nga atua minij ngok nir sete ariviweretunen, ko Atua nga ma kerr rramlottevi evi weretunen jerjer nga misan rreskobbong. 5 Ko poro atua nga marirpoknir pilep nga jinibb marok-lot tevir ngamarto mare rreknga re ngatan, ko pirpeseko? Rrek atua elep ko numal elep ngamarirpok. 6 Ko kerr nga rramivi kalesiarramrongwose nga Atua se kerr sansankobbong, ngok Tata se kerr ngamauren konanu jijle marivel jin vini. Ko Numal sekerr kele sansan kobbong, evi Iesu Kristonga muloli nanu jijle nir ko muloli kerrrrammaur.

7 Ko sete jinibb jile arongwose nanu ngamivi weretunen ngok. Jinibb sopor ngalelingenokmarivi kalesia, tuwi ko arok-lottevi atua minij nir renge sia elep. Ko eviniejpari lelingenok, daron nga marurroi na-nen nen, ko arunge erpe arosuri malumeatua minij nen nir, suri norrorrmien sersetewor eterter, ko arunge erpe arok-lolinanu nga sete mirres. 8 Ewretun, nanenevi nanu nawon. Nanen sete orongwosepirvei kerr nga rrapruj mori Atua, ejki.Sete rramrongwose rraptor jabble nanusan poro sete rrapurroi nanen ngok; koerpok kele poro rrapurroi nanen ngok,sete rramrongwos rraptor sweri nanu sanrengen. 9 Iok ewretun ko, ko kupmet-met re nanu san ngel: Tukrroi nanen san

nga marsuli pa tevi atua minij, ko selemsan nga nosurien sen sete eterter tilesiko ni kele tuloli tirpok ko tivitan van renololien vajin. 10 Suri ni nosurien sen seteeterter, ko elesi nik nga tetajer komok-wera norongwosien som otoe, kukorti kelerenge nanen nga marloli tevi atua minijnir, ko ngok tirvei norrorrmien sen ngatuloli ni tukorti kele renge kele nanenngok, renge norrorrmien sen nga setemirres. 11 Ko norongwosien som ngoktuloli vajin mer nga nosurien sen setemiterter ngok tijijki suri, ngok tasim ngaKristo mimij suri. 12 Ko renge murrunngok, tomok-loli tisij tevi tasim ko tomok-lokloksi nga norrorrmien sen sete titerter,ko erpok tomok-loli tisij kele tevi Kristokele. 13 Poro kalesia tasik rreknga jojik or-rorrmi nga ololi nololien daron nga mur-roi nanen ngamarloli tevi atua minij ngoknir, ko inu ma ejki, sete inu mea-urroi na-nen ngok nabong san, suri sete numrrenibololi tasik pivitan renge nololien.

9Pol evi Aposol ko setewor ela nanu jijle nga

moro pilai1 Erpese? Kamrrorrmi inu sete nuvel

sisarow? Kamrrorrmi sete nuvi Aposol?Kamrrorrmi sete nulesi metek e Iesu ngoknga mivi Numal se kerr? Erpese? Kamiko kamiviwenen rengemajingenngokngamololi tevi Numal se kerr. 2 Rrek jinibbsopor arlesi inu erpe sete nuvi Aposol, kokami ma ejki. Suri mauren se kami ngakamkorti pa tevi Numal se kerr evisenierres pelak nga inu nuvi Aposol. 3Ko ngelevi weli nale suk daron nga jinibb marw-era parwer lokloksi inu, nuwra: 4 Erpese?Kamrrorrmi inu sete nurongwos bela na-nen rreknga nuwi pivi nowli majingensuk? 5Ko kamrrorrmi inu nusan sete erresnga belesi nesen suk san nga mivi kalesiako piptevik re nivelen suk nir, pirpe Pita,ko aposol nga ngok nir, ko tasi NumalIesu nir marloli? 6 Kamrrorrmi erres ngakomru Banapas kobbong noborok-pelaknga nobor-tor sweri nijor ko nanen nirrenge mauren se komru? 7 Sete pa jinibbnga mivi jinibb ne nuval san owli lwenikele sel sen nga pian pipalpal. Ko sete pajinibb san orwi orsel san ko sete ok-an ngapilai wenen renge orsel nen; ko sete pa sanowngani nawon buluk ko sete orroi rragr-rag san. 8 Kamrrorrmi norrorrmien ngok

1 Korin 9:9 217 1 Korin 9:27

eplari rengemauren se kerr kobbong? Ejkirres. Oto kele wor renge nale nesesreiense Moses. 9 Suri Moses oli pa renge nalenesesreien nen owra ‘Daron nga kamlaibuluk nir nga paran parbböt jijreni batuwit nir nga parlai tutweni jelangin nir, setekapkai totkoni jingor, ko kaploli ko worparurroi wit ngok nir.’ Erpese, Atua ok-rrorrmi buluk ko nir? 10 Ejki, nale ngokejpari kerr, ko emawose kerr. Jinibb ngamurwi ko jinibb nga pilai wenen, nurukorti porloli wormajingen se nuru ko, surinorrorrmien se nuru oto nga pora-kortirenge wenen nga pia-pelari. 11 Majingense kem erpe namruwi orsel san ji kaminga nanen nen mivi kalesia mauren. Koerpese? Erres kobbong nga nablai nanenrres ji kami nga kaplai tevi kem nabr-roi? 12Kammarong bbong nga jinibb soporparok-la nanen ji kami, ko kemma namivijinibb mawos nga moro nablai nanen jikami. Ko kem sete namloli erpok, ejki.Nammusus nabon tertere nanu pirpok,suri tulokloksi sel ne nospen nga mirres seKristo. Sev nanu nga murrow nga mivini,ko namwosi ko pa. 13Ko kami kamrongwospaenga jinibbngamartorimajingen rengeNaim On arlai nanen ser iok. Ko jinibb ngamarok-revji nanu rrum nir nga parlai vanloloim renge lat ne sulsulen, arok-urroikele sopon renge nanen ngok nir. 14 Korenge murrun ngok, Numal se kerr elnginale, owra jinibb nga marok-werai tweninospen nga mirres sen, para-lai ko wornowlir suri.

15 Ko nurongwos bololi pirpok nga belainowlik, ko ejki, sete nuloli. Ko sete nuspenowlik erpel nga bevijajenge. Rrek erresnga inu bemij kobbong, asi nga poro sanpila tweni nanu ngel nga nurnge erres ren,nga setemarwulik remajingen suk. 16Setenurongwose berij melmelas suri nomok-werwer renge nale se Kristo. Suri ngokevi wor majingen nga bololi ko. Ko porosete bewerwer tweni nospen nga mirresngok, ko ngok pisij pilep re inu. 17Poro inubbong belngi inu nga bololimajingen ngel,ko orongwose bowra ‘O, rrek belai nowliksopon rengen.’ Ko suri sete inu nulngik,ko Numal suk ko wor elngi inu nga bevidemij maur sen. 18 Ko nowlik evi bbongnga bewerwer tweni nospen nga mirresvan ji jinibb nir nga sete nir san muwlitevik. Suri sete nuloli norrorrmien suknga belai nevöt ngamoro belai suri nospen

nga mirres ngok. Re murrun ngok ko paerpe evi nowlik ren.

Pol erpe demij maur se jinibb nir19 Inu Pol nuvel sisarow. Sete nuvi

demij maur se jinibb san. Ko inu kobbongnulngi inu nuvi demij maur se jinibb nir,nga bervei nir pilep parini parivi jinibb seKristo. 20 Nuvijuri murrun se meri Isrelnir nga bervei nir parini parivi jinibb seKristo. Ewretun sete nulik re nevre nalenesesreien se Moses, ko renge no meriIsrel nir nga marlik re nevre nale sen,inu nuloli erpe inu kele nulik rengen, ngabervei nir parini parivi jinibb se Kristo.21 Ko sete nulik ngasu re nesesreien seAtua erpe jinibb ne vare nir, ko nulik renevre nesesreien se Kristo; ko renge nojinibb ne vare nir nga sete marlik re nevrenale nesesreien se Moses, nuloli erpe ngainu kele sete nulik re nevre nale nen, ngabervei jinibb ne vare ngok parini parivijinibb se Numal. 22 Ko renge no jinibb ngaderteren ser mijkie, nuloli erpe inu kelederteren suk ejkie, nga bervei nir pariniparivi jinibb se Kristo. Renge no jinibb lelenuloli erpe nuvijuri kele kobbong murrunnga muto jir, nga bevijuri sel totoklai ngabewilwil tama se nir sopor. 23Nuloli nanungok nir suri nospen nga mirres ngok,nga puloli borongwose botor sweri beblenrenge nanu nga marres renge nospen ngamirres ngok.

Rrapwolu ko wor piterter nga rraplainowli kerr

24 Kamrongwos pae murrun ne woluen.Jinibb elep arwolu, ko nir sansan kobbongorongwos pilai nowlin nen. Ko erpok kele,kapwolu ko wor piterter renge woluense kami ngok nga kaplai nowli kami ngaKristo pia-lai. 25 Jinibb ne woluen orong-wose piplak daron pilep ko wor nga pia-lai vajin nowlin. Ko nowlin nen putobeblen kobbong. Ko kerr ma erpe ngarramwolu tweni rraplai nowlin san ngasete mia-jijki nabong sopon. 26 Iok ko ololinga numrreni bowlu nunsi wor lat ngawoluen musuw e. Iok ko ololi nurpe kelejinibb sanngamian renge boksingnga seteewirr sarrsarr nevren. 27Ko erpok nomok-rrul totoni nibek eterter erres, nga pulolinibek pumolmol ko sete pirveik van latnga misij. Inu nuverus pa jinibb elep ngaparini parivi jinibb se Kristo, ko esij poronga inu vajin bejijki.

1 Korin 10:1 218 1 Korin 10:2710

Sev nga miplari ji meri Isrel tuwi evi ngapuwni kerr

1 Tasik ko jojik, nuwra kaprongwose sevnga miplari ji apu se kem nir ne tuwi redaron se Moses. Nir jijle arteptepi rengenamol re nabor nen, ko sete nanu sanolokloksir. Nir jijle arivel bbong belar koarivel otvi dis ngamusongsong. 2Ko rengedis ngok rreknga nabor ngok, nir jijlearkorti tevi Moses, erpe arpaptaese kerrlelingenok rramkorti tevi Kristo. 3Nir jijlearurroi nanen ngok mana nga Atua milaitevir. 4 Ko armini kele bbong nuwi sansanngok ko nga Atua milai tevir, suri arlainuwi renge nevöt nga milep nen. Nevötnen erpe Kristo, nga miptevir tetajer. 5Konir eleplep Atua sete eir rer, niko muloliarmij renge lat karkar renge lolo merwer.

6 Ko nanu ngok nir arivi nga parsusurmetue kerr ko nga parwuni kerr. Seteerres nga nolo kerr pivnae nanu karkarnir pirpe nir ngok ne tuwi marloli. 7 Seteerres rraplot tevi atua minij nir, pirpenir ngok ne tuwi sopor marloli. Naul Onospe suri nir owra ‘Nir ngok aran arkortinga maraan ko marminmin, mian ko arturmera ko arloli detnijen nga sete marres.’8 Sete erres rraploli murrun nga misij tevinesevin pirpe nir ne tuwi marloli, ko mianko nir evi nuvarrerrleng ngavöl eru dr-romon itul (23,000) marmij renge nabongsansan. 9 Sete erres rraprrowrrowe Numalse kerr pirpe nir ne tuwi sopor marloli,mian ko numet nir maraji pinpinir. 10 Kosete erres nga rraploli nale pirpe nir netuwi nir marloli, mian ko anglo nga mok-revji pini jinibb nir evini erevji pinpinir.

11 Nanu karkar nga nir ngok ne tuwi nirmarok-tor swerir ngok arivi nga parvisenikerr, ko aruli jiljilweren ser renge naulngok nga puwni kerr lelingenok. Surirrammaur jipari daron san nga otomorile pa nabong nga vitu pivini. 12 Niko singa orrorrmi otur eterter, pimetmet kowor pirres nga sete pivitan kele. 13 Nanukarkar nga marok-rrowrrowe kami ar-sorsan kobbong tevi nanu karkar ngamarok-rrowrrowe kalesia jijle nir kele. KoAtua orrul totkoni rijrijen sen, ko ni setemia-marong nanu san nga miterter pe-lak purrowrrowe kami; ko re daron ma-wos nga nanu nga mirpok muloli lesi ngapurrowrrowe kami, Atua puloli sel san ngakami kapasi renge nanu ngok nir.

14 Selek nir, sete erres kapsurövi atuaminij nir. 15 Nomok-rij tevi kami er-pok erpe kami kamrongrongwos pae, kokaprrorrmi ta poro nuwrai erres rrekngaesij. 16 Ko erpese renge biles ngok nenanen se Numal nga rramwerai erres wortevi Atua suri? Daron nga rramminminrenge biles ngok, ko rramivi sansan teviKristo renge drran nga miseser. Ko er-pese kele renge niv ngok nga rramok-rroi?Daron nga rramurroi niv ngok, ko rramivisansan tevi Kristo renge niben. 17 Kerrelep, ko niv sansan rres kobbong. Ko kerrjijle rramurroi niv ngok, ololi erpe kerrjijle rramivi niben sansan kobbong.

18 Kaprrorrmi ta murrun ngok se meriIsrel, erpese renge jinibb nga marurroinanu rrum nir nga marevjir nga parlolisulsulen van ji Atua? Nir ngok arivi gor-tien sansan kobbong renge sulsulen ngok.19 Ko re devjen se nir nga marloli sul-sulen van ji atua minij nir, inu sete nuwraatua minij ngok nir arivi Atua weretunen,ejki, ko sete nuwra viso nanu rrum ngamarevjir nga parloli sulsulen van ji atuaminij nir evi nanu san, ejki. 20 Ko nor-rorrmien suk erpel ma: nir arok-loli sul-sulen tevi demij nir, sete arloli tevi Atua.Ko numusus lenglengen nga kapkorti tevidemij nir. 21 Sete kamrongwose kapmin-min renge biles se Numal se kerr ko rengebiles se kele demij, ejki. Ko sete kamrong-wose kaplik nga kapurroi kele nanen ngaNumal milai ko nanen se kele demij, ejki.22 Erpese? Kamwera kaploli Atua nolonpileplep suri sevnga kamloli ngok? Kamrrorrmi rrekderteren se kami easi wore ni derterensen? 23 Ko kamok-wera “O, rramrongwosrraploli nanu jijle nga sete san orongwospiwer ore kerr ren.” Ewretun, ko sete nanujijle erres nga rraploli, ko sete nanu jijleorongwose piwilwil se kerr. 24 Sete erresjinibb ngamivi kalesia san pipejpej sel ngapiwilwil se bbong ni rengen, ko rrappejpejma sel nga purongwose piwilwil se selekerr nir. 25 Kamrongwos kaprroi kobbongvison nga marsulsul lingi mijpon tevi atuaminij nir nga kamwuli ji jinibb ngamarok-wulwule, nga sete norrorrmien se kamipuwlu karkar suri. 26 Suri Naul On owraiowra ‘Ngatan ngel ko nanu jijle nga martorengen arivi se Atua nga mivi Numal sekerr.’ 27 Poro jinibb san nga sete muo-suri Atua piveruse kami nga kapan kapaanrenge naim sen, ko erres kobbong kam-

1 Korin 10:28-29 219 1 Korin 11:20-21rongwose kapan ko kapurroi nanu jijle ngamilai nga sete nolo kami puwlu karkar surinanen sev nga marto. 28-29 Ko poro sanpuwrai puwra “O vison ngok evi ne nanurrum san nga marloli sulsulen e van jiatua minij nir. Sete erres rraprroi.” Ngokkapvijuri nale se morok, ko sete kapurroivison ngok. Suri nik nolom erres bbong,ko mernenma nolon tuwlu karkar suri. Koporo kami san pususi kele re iok, puwra“O, borroi le! Inu nuvel sisarow. Suri sevbevijuri kele norrorrmien se jinibb minij?30 Poro bowra erres tevi Atua suri nanensuk, sete san orongwose piwer lokloksi inusuri nanen suk nga mowra erres tevi Atuasuri.” 31 Iok erres kobbong, ko nanu sanni le: sev tama san nga kamurroi rrekngakammini rrek nanu tama san nga kamloli,tetajer kapsusi ko wor nise Atua pianmaresuri. 32 Ko sete kapok-loli nga daron so-pon meri Isrel rreknga jinibb ne vare nirrreknga jinibb ne kalesia se Atua nolorparok-sij suri murrun se kami. 33 Tetajerrenge inu murrun suk nomok-pelak ngabololi jinibb nir parir bbong renge sev ngamololi. Sete nuloli nanu nga pirres reinu kis, ejki. Nuloli nanu nga pirres rejinibb minij nir nga puloli sel nga belaimauren tevir. Ko kami kaploli surie pirpeinu mololi.

11Murrun mawos se nesevin re daron nga

marwerwer e1 Kapvijuri murrun suk pirpe nga mevi-

juri murrun se Kristo.2 Nusrövi kami suri kamok-rrorrmi

tetajer inu ko kamvijuri erres nevisvise-nien suk nga mevisviseni kami e womu.3 Ko numrreni kaprongwose pirres nanusan, ngel: norman ean mare wor easinesen sen, ko Kristo ean mare kele easijinibb jijle, ko Atua ean mare kele wor easiKristo. 4 Ko daron nga jinibb san mulotrreknga muwra tweni sev nga Atua milaitevi, komusunsun ore batun, mernen ololiKristo non ewis ko. Suri renge murrun sekerr, jinibb san pusunsun ore batun ngapiviseni nga jinibb san ni ko nga mianmare re ni. Ko ejki, Kristo esan rres eanmare re kerr. 5 Ko daron nga nesevin sanmiwerwer rreknga mulot ko sete osunsunore batun, nesevin ngok ololi diwen sennon ewis ko. Suri ni pusunsun ko wor,nga renge murrun se kerr miviseni ngadiwen sen ni ko ean mare easi re ni. Poro

pijki, ko erres ni pimanun pirpe nesevinsan nga markiri batun mumus petpeti.(Ngok nesevin ne sel nir arok-loli.) 6 Koporo nesevin san pumusus pusunsun orebatun, ko erres ma nga pitvei tweni jomrobatun petpeti. Ko poro pimanun ngapitvei rreknga pikri pumus, ko erres manga ni pusunsun ore kobbong. 7 Ko seteerres nga norman pusunsun ore batun,suri ni erpe Atua, ko eviseni nosrövien seAtua. Ko nesevin ma eviseni nosröviense norman. 8 Suri tuwi Atua sete elainesevin nga muloli norman e, ko elai manorman nga mimajing nesevin e. 9 KoAtua sete ololi norman nga piwilwil senesevin, ejki. Ololi nesevin nga piwilwil senorman. 10Ko renge iok, osorsan kobbongnga nesevin pusunsun ore wor batun ko,nga piviseni tevi anglo nir nga elik rengenevre diwen sen. 11 Renge kalesia maurenngok, nesevin sete orongwos pisan pulolinanu san, ko norman kele sete orongwospisan puloli nanu san. Nuru kes pormajingkokorti ko wor. 12 Suri ewretun, tuwi Atuaemajing nesevin re norman, ko lelingenoknorman eak vajin renge nesevin. Ko nanujijle arpelari wor ji Atua.

13 Kami kaprrorrmi ta, bowrai lwenikele sopon: Erres nga nesevin putur re nojinibb nir ko pulot van ji Atua nga setepusunsun ore batun, rreknga ejki? 14 Komurru kerr muto suri eviseni nga daronnga jomro batu norman san mipriv pelakko evi nanu nga misij. 15 Ko nesevin masan, daron nga jomro batun mipriv, koerres pelak, evi nanu san nga Atua milaitevi nga pitawi ore batun. 16Ko poro soporparmerreni parok-lat malum suri nanungok, ko ngel evi nale suk tevir: kem setenamok-loli murrun minij kele, ko nir neNaim On jijle nir se Atua sete arongwoseparloli kele.

Sopor arloli murrun nga misij daron ngamarkorti re nanen se Numal se kerr

17 Ko re nanu san ngel, rrek sete bosrövikami. Suri daron nga kamkorti lat sansan,ko liken ngok se kami sete ewilwil se kami,ko olokloksi bbong kami. 18 Ko nanunga womujnen nga nuwra bowrai erpel:nurnge nale nga daron nga kamini kamko-rti lat sansan, ko kamlatlat lululweni tevikami, ololi kamsisamis. Ko nurongwosenga nale ngok ewretun sopon. 19 Ko ngakamsisamis mirpok eviseni limjer re kamisisamis si nen ololi osorsan. 20-21Ko daron

1 Korin 11:22 220 1 Korin 12:10nga kamkorti lat sansan nga kapurroi na-nen se Numal se kerr, sete kamtori were-tune, suri kamsisamis suri nanen se kamisisamis, ko sete kamtotrong suri lat ngamoro kaptutweni nanen puto suri. Kokami sopor numer eajir, ko sopor arorrelep ko arminmin elep. 22 Poro kammer-reni kapaan pilep ko kapminmin pilep,rrek erres kaploli pirpok re bbong naimse kami sisamis. Suri daron nga kamaanmilep ko kamminminmilep re no tasi kaminir nga nanen ser mijkie, ko kamloli norewis, ko kamloli nanu nga misij rengeNaim On se Atua. Ko kamwera bowrapirpese re iok? Kamwera bosrövi kami?Ejki nga ejki.

23 Nale san nulai ji Numal se kerr konuwrai tweni tevi kami ngel: “Renge nut-pongmawos nen ngamartekai kerasi Iesu,ko ni elai niv 24 ko otori ko olot owra erresvan ji Atua ko obbri otvi, ko owra “Ngelevi nibek nga bemaronge suri kami. Ka-purroi, puloli nga kapok-rrorrmi inu ren-gen.” 25Ko erpok kele, daron ngamarurroijijle niv, ko elai biles kele ko owrai owra“Biles norro ngel erpe sel nga mimerr seAtua nga drrak piseser nga pitasi. Darontama san nga kapok-minmin ren, kaprror-rmi inu tetajer.”

26Koniko, daron tama sannga kamurroiniv ngok ko kammini norro ngok, erpeowra tweni mijen se Numal se kerr, piananpijpari daron nga pia-luwi kele e vini.

Kapurroi nanen se Numal renge murrunnga musorsan

27 Ko niko poro jinibb san purroi nivrreknga piminmin renge biles se Numalse kerr renge murrun nga sete musorsan,ko ololi esij renge drra ko nibe Numal sekerr. 28 Ko erpok ko, erres nga jinibbpimteni lilane ni puwomu, ko pia-vini ngapurroi niv ko piminmin renge biles ngok.29 Suri jinibb nga mokaan ko mokminmintama, orrorrmi ololi nanu ngok nir arirpedetnijen kobbong, ko Atua putor vitrangiko suri. 30 Niko nir milep re kami marok-mesi ko niber sete miterter, ko nir elepre kami armij pa osuw suri murrun ngok.31 Poro jinibb sisamis pimteni lilane pawomu renge mauren sen, ko sete Numalse kerr mia-tor vitrangi. 32 Ko daron ngaNumal se kerr mutor vitrangi kerr, kootor vitrangi kerr nga rrapvijuri sel ngamusorsan. Ko daron nga pia-wera suri lat

nga puto suri tevi jinibb jijle nir vajin, kokerr rrapasi.

33 Ngok, tasik ko jojik nir, poro kapkortilat sansan renge nanen se Numal se kerr,kami totoklai kaplik ko wor. 34Ko poro sannumer eaji, ko erres nga piaan ko pa rengenaim sen, musuw ko pia-vini. Ko daronnga kapini lat sansan, ko Atua setemia-torvitrangi kami vajin.

Ko nanu minij nen nir nga kamsusisurir, poro bea-rremali kele ji kami ko bea-loli lilaner.

12Derteren nga Nemin se Atua moklair tevi

kerr1 Tasik ko jojik, inu numrreni nga

kaprongwose pirres murrun nga Neminse Atua moklai derteren lele nga marresnir tevi kerr. 2 Tuwi, daron nga kamlikmalum renge mauren nga misij, atua ngasete marongwose parij nir arevei twenikami van jir e, nga sete orongwose kapwerore. 3 Suri iok, numrreni kaprongwoselilane nale suk ngel: jinibb nga Nemin seAtua mokpitevi weretunene sete orong-wose puwra “O, Iesu esij.” Ko jinibb seteorongwose puwra tweni puwra “O, Iesu eviNumal suk”, poro Nemin On sete eptevi.

4 Ko derteren lele se kerr elep, ko Neminse Atua sansan kobbong nga moklai. 5 Komajingen lele kele elep nga rramok-loli,ko Numal sansan kobbong nga rramok-majing sen. 6Komurrun lele nga jinibb pi-majinge elep, ko Atua sansan kobbong ngamokrij renge nolo kerr jijle nga rraptajerrenge majingen ngok nir.

7 Atua elai Nemin sen tevi kerr sisamisnga kerr sisamis rrapwilwil sisamis sekerr luwi ren. 8 Ko erpok, re jinibb so-pon, Nemin ngok orongwose pilai nalene norongwosien tevi; ko renge sopon,Nemin ngok kele kobbong orongwose pilainorongwosien nga purongrongwos. 9 KoNemin ngok orongwos pilai nosurien ngamiterter tevi jinibb sopor. Ko rengeNemin ngok kele kobbong, orongwose pi-lai derteren lele nga parloli jinibb ngamimsi pirres luwi kele. 10 Renge jinibbsopon orongwose pilai derteren nga jinibbpuloli nanu nga marinijnij nawone. Korenge sopon, elai derteren nga parweraitweni nale se Atua. Ko renge sopon,elai derteren nga parlesi wose nemin ngamisij ko nemin nga mirres. Ko rengesopon kele, Nemin ngok orongwose pilai

1 Korin 12:11 221 1 Korin 13:2derteren tevir nga parij renge nale minijnir. Ko renge sopor, Nemin ngok elaiderteren tevir nga parieni nale minij nennir nga jinibb purongwose. 11 Ko ngok,Nemin sansan ngok kobbong nga moklaiderteren ngok jijle nir. Moklai derterenlele ngok tevi jinibb jijle osorsan erpe ngani mimrreni.

Pol owra rrongrrongvi kalesia nir rengenibe kerr jinibb

12 Nibe jinibb sansan kobbong, ko mur-rmurrun nen elep. Ko murrmurrun ngoksete arsorsan, ko arkorti ma nga marloliniben sansan. Ko Kristo kele erpok ko.13 Kerr jijle, meri Isrel, rreknga jinibbne vare nir, rreknga demij maur rrekngajinibb nga mivel sisarow, rramirpe nibensansan kobbong renge Kristo. Daron ngamarpaptaese kerr, ko Nemin sansan oko-rtoni kerr, ko rramivi vajin niben sansan,ko rramok-la mauren ji Nemin nga sansanngok bbong. Atua elai Nemin ngok kob-bong tevi kerr jijle nga rraplai maurenrengen.

14 Ko sete nibe jinibb murrmurrunsansan, ko elep ko wor, ko parmajing kowor lat sansan. 15 Poro belak purnge pisijrengemajingen sen ko puwrai tevik puwra“O, nevrem ma emajing erres, ko inu setenurongwos bololimajingennga mirres sanrenge nibem”, nale ngok evi nale nawonkobbong, suri belak sete orongwos pilatweni ni renge inu. 16 Ko poro borokpuwra “O, metem ma emajing erres, koinu sete nurongwos bololi majingen sanrenge nibem”, erpe nale ngok evi nale na-won, suri borok sete orongwos pila twenini renge inu. 17 Ko poro nibek jijle pivimetek bbong, ko borngurnge nanu pir-pese? Ko poro nibek jijle pivi borok bbong,ko bongus re nanu pirpese? 18 Ko seteerpok; Atua elngi murrmurrun lele re nibejinibb erpe nga ni murrorrmi. 19 Poromurrmurrun lele ngok nir parsorsan, konibe jinibb pirres pirpese? 20 Ko ewretun,murrmurrun lele elep renge nibe jinibb,ko nibe jinibb evi bbong sansan. 21 Koerpok kele, metek sete orongwose pirijtere nevrek, puwra “O, sete numrrenim”;ko batuk sete orongwose puwrai tevi belakpuwra “O, sete numrrenim”. 22 ko seteerpok, ko murrmurru nibe kerr nga rram-rrorrmi derteren ner mijkie, nir majingenser nga marlelep arto pae ko nga parloli;

23 ko murrmurru nibe kerr nga rramle-sir sete marres, ngok nir rramloli lilanerko. Ko murrmurrun nga rrammanunenir, rramlavlav orer wor erres; 24 Ko mur-rmurru nibe kerr nga rramlesir marresbbong, rramlingi kurtweni nawone nir er-pok. Niko Atua okortoni murrmurru nibekerr ngok nir, ko emrreni nga murrmur-run nen nir nga rramlesir sete marres,ko rraploli lilaner pirres. 25 Renge mur-run ngok kobbong, murrmurru ne nibekerr sete orongwose parlatlat nir. Armet-met lululwi nir ma erres, ko arwilwil ser.26 Poro murru nibek san purnge pisij, kongok nibek totoklai purnge pisij. Ko poroparsurövi murru nibek san, ko ngok nibektotoklai purnge pirres ko wor.

27 Ko erpok, kerr jijle rramivi nibeKristo, erpe kerr sisamis rramivi mur-rmurrun re niben ngok. 28 Ko renge kale-sia, Atua elngi majingen sisamis se jinibbjijle. Womujnen, elngi aposol nir. Kosuri nen e, elngi propet nir. Ko vatolin,elngi jinibb nevisvisenien nir. Mian ko nirnga marloli nanu nga marinijnij nawone,musuwko elai derteren tevi nir nga parlolijinibb parres luwi renge mesien, mian konir nga parwilwil se jinibb,mian konir ngamarmetmete majingen ne Naim On, mianko nir nga marongwos parij renge nalelele. 29 Ko sete kerr jijle rramivi aposol,sete kerr jijle rramivi propet, sete kerr jijlerramivi jinibb nevisvisenien. Sete kerr jilearlai derteren tevi kerr nga rraploli nanunga marlelep marres, 30 rreknga rraplolijinibb parres luwi renge mesien, rrekngarraprij renge nale minij nir, rreknga rrap-wer tweni mining ne nale nen nir ngajinibb purongwose, ejki. 31Renge iok, kamikaploli norrorrmien se kami piterter kelewor nga kaplai derteren nga marres nennir. Ko beviseni vajin sel nga mirres asisan, nga boli suri ngel:

13Merrenien nga jinibb mimrreni Atua ko

jinibb nir1 Poro nurongwose berij nale jijle ne iel

ngatan ko nale se anglo kele nir, ko merre-nien suk mijkie, ko ngok nale suk evi nanunawon kobbong, erpe nabe nga drrelanmivijajeng nawon ko sete owra nanu san.2 Ko poro derteren suk putoe nga bowraitweni nale nga Atua milai tevik, ko

1 Korin 13:3 222 1 Korin 14:9merrenien sukmijkie, ko ngok nale suk evinanu nawon kobbong. Ko poro norong-wosien suk pilep, ko nurongrongwos nanunga musuw ngok, ko merrenien suk mi-jkie, ko ngok inu sete nuvi jinibb san. Koporo nosurien suk pilep, evter nga puru-joni botwen nga marlelep nir, ko merre-nien suk mijkie, ko ngok inu sete nuvijinibb san. 3 Poro belai nawone jorokpetpeti nir tei jinibb nga jorormarjikie nir,ko bemarong nga devje nuval nir parsulikrenge nabb suri nuvi jinibb se Kristo, komerrenien suk mijkie, ko sete mea-torsweri rragrrag nanu san, ejki. 4Merrenien,nolon epriv, okrrorrmi elep suri jinibb,ko erres tevi jinibb nir. Sete nolon pile-plep ko sete nolon pian mare pelak, kosete pukowkowrie. 5 Sete piwer lokloksijinibb, sete purrorrmi lweni kis ni. Setepulolar pingavilvil, ko sete poklolar piprivpelak. 6 Merrenien sete orongwos pirrenge sev nga misij, ko eir ma renge sevnga mivi weretunen. 7 Merrenien, nolonsete orongwose pivitan nga mokwilwil sejinibb nir. Tetajer osuri Atua, ko norror-rmien sen oto eterter renge Atua tetajer;ko nekaien ngamarlelep arongwose pariniren, ko nolon sete orongwose pivitan.

8 Merrenien sete mia-suw nabong san.Rrek jinibb sopor derteren ser otoe ngaparwerai tweni nale nga Atua milai; pianko pusuw. Rrek sopor derteren ser putoenga parij renge nale minij; mian ko pijpon.Ko rrek sopor norongwosien ser pileplenglengen; pian ko pijijki. 9 Suri norong-wosien ngok se kerr evi beblen kobbong,ko derteren nga rramwerai tweni nale ngaAtua milai kele evi beblen kobbong. 10 Kodaron nga nanu nga musorsan mirres jijlepirrmali, ko nanu nga setemusorsan pelakpian pijijki vajin.

11 Tuwi daron nga mewelili malum e, korijen, norrorrmien, ko norongwosien sukerpe bipiwarreng. Ko daron nga mevinimevi jinibb vajin, ko nukurtweni murrunse bipiwarreng vajin. 12 Erpok kele, lelin-genok erpe rramlesi drranuoto oremalumnanu nir; mian ko nabong san, nanu jijlepia-to limjer, ko rrapa-lesi Atua mawosvajin. Lelingenok norongwosien se kerroto re liven kobbong; ko mian ko rengedaron ngok inu bea-rongwose nanu jijlepirpe nga Atua murongwose lilane inu.

13 Ko niko murru sel itul oto nga setemara-jijki. Nga womu, evi nosurien sejinibb nga muosuri Atua. Nga suri nen

e evi norrorrmien se jinibb nga miterterrenge Atua. Ko itolin evi merrenien. Konga miasi jerjer re nir nga itul ngok evimerrenien.

14Rijen re nale minij ko rijen erpe propet

1 Kami kappelak kowor pilep nga kapvi-juri sel ne merrenien. Ko kappej kelederteren nir nga Atua milair; ko womunenkappej derteren nga kapwera tweni nalese Atua erpe propet. 2 Suri jinibb ngamirij renge nale minij erpe nga NeminOn milai, sete erij tevi jinibb, ko erij teviAtua kobbong. Nemin On elai derterenngok tevi nga puwrai tweni nale ngoksuri nanu nir nga jinibb sete murongwose.3 Ko jinibb nga ma muwra tweni nale seAtua renge nale se kerr mawos, ni vajinerij erpe propet; erij limjer nga jinibb nirparongwose, ko okwilwil se nir ko osusinorrorrmien ser van mare, ololi arungeerres. 4 Jinibb nga mirij renge nale minijewilwil sen lweni kobbong, ko jinibb ngama muwra tweni nale nga Atua milai,renge nale se kerr jijle, ni ko vajin okwilwilse kalesia totoklai. 5 Rrek pirres poronga kami jijle kaplai derteren ne marij renale minij; ko poro kaprongwose kapweraitweni nale nga Atua milai renge nale sekerr jijle, ko inu beir kele wor. Erpeporo jinibb nga mirij renge nale minij seteorongwose pirieni nale nen nga kalesiaparongwose, ngok erresrres jinibb minijpuwra tweni nale se Atua renge nale sekerr jijle, ko niko vajin pia-wilwil ser.

6 Tasik ko jojik nir, pirres pirpese porobevinuk ko berij nale minij tevi kaminga setemun nuwra lilane sel nga mutosuri? Nale ngok piwilwil se kami pirpese?Ko rrek pirres ma poro bowra mawossev nga Atua miviseni tevik, rreknganorongwosien rreknga nevisvisenienrreknga nale kele san nga muto limjer.7 Kaprrorrmi ta nabbu nga maruwi kogita. Nanu ngok nir arivi nanu nawon,ko jinibb kobbong ololi drrelan mutoe.Ko poro drrelar sete pimerer, ko jinibbsete mia-rongwose nubo nga marlai. 8 Koporo davö paruwi sete drrelan pimererpirres, ko sete jinibb san mia-rongwosenga evi daron ne nuval. 9 Ko erpok kele,sete jinibb san mia-rongwose sev ngakamwerai, poro nga nospen se kami ototetajer renge nale minij; nale se kami pian

1 Korin 14:10 223 1 Korin 14:34bbong pijijki renge mesa nawon. 10 Konale lele elep lenglengen iel ngatan, konir jijle mining ner artoe. 11 Ko poro seteborongwose nale se jinibb san, ko borngeerpe mernen enganga, ko ni kele purngeinu erpe benganga. 12Ko erpok kele rekami, suri kammerreni lenglengen dert-eren nir nga Nemin On milair, kappelak kowor pilep nga kaplai derteren nen nir ngamarwilwil se kalesia jijle nir. 13 Ko niko, singa derteren sen otoe nga mirij renge naleminij mirpok, pulot ko wor nga Nemin Onpilai derteren tevi nga purongwose kelepirieni nale minij nen. 14 Suri poro bolotpirpok renge nale minij san, nemik kob-bong olot ko norrorrmien suk oto nawon.15 Ko ngok, pirpese ko vajin? Ko erresdaron nga rramlot renge nemi kerr, korrapkortoni tevi norrorrmien se kerr kele;ko daron nga rramlai nubo tevi nemi kerrkele, ko rrapkortoni kele tevi norrorrmiense kerr. 16Daron nga kumlot nga kupweraierres tevi Atua renge nale minij san, kojinibb nir sete arongwose parwera “Pirpokko!” renge loten som, suri sete arongwosenale nga kumrij e. 17 Rrek loten som ngoktevi Atua erres pelak, ko sete mia-wilwilrragrrag se jinibb ngok nir.

18 Nuwra erres wor elep tevi Atua ngainu nomok-rij renge nale minij easi kamijijle. 19 Ko re Naim On numrreni berije nale evis bbong nga marmumrrol ngajinibb orongwose ko nga parvisviseni nirerres, easi nga berij renge nale puwun sautrenge nale minij nga marrelenge.

20 Selek nir, sete kapirpe bipiwarrengnir renge norrorrmien se kami. Kapirpebipiwarreng nir nga marrelenge nanu ngamarsij, ko re ma norrorrmien se kami,kapirpe jinibb tera. 21 Suri Naul On owra‘Inu bowrai tweni nale suk tevi jinibb suknir, ko berij rrurrngi nir ne nale minij nir,ko berij renge jingo neturvitan kobbongnir. Ko re sel ngok kele jinibb suk nir setemara-murrong inu.’ 22 Ko erpok kele, otolimjer nga derteren ne parij re nale minijevi nga piviseni jinibb nga sete marosuriAtua, parlesi wose, ko sete evi se nir ngamarosuri. Ko derteren ne parwera twenimawosnale seAtua erpe propet rengenalese kerr evi nga piwilwil se nir nga maro-suri, ko sete evi se nir nga sete marosuri.23 Poro jinibb minij sopor, rreknga nir ngasete marosuri Atua parini daron nga kamikalesia jile kamkorti, ko kami jile kaprij

renge nale minij nir, ko erpese? Rrekparwera “O, arlengleng ko!” 24 Ko porokami jile kapwerai tweni mawos nale seAtua renge nale se kerr daron nga jinibbsan nga sete muosuri Atua pilik loloim, kongok enije. Ngok nale se kami jijle pujujinolon suri nololien sen, ko piviseni kele ni,lat nga mauren sen muto suri. 25 Nale sekami ngok pirvei tweni norrorrmien sennga mokteptepi ngok pivini puto limjer,puloli mernen pijipa vitan pusrövi Atua,puwra, “Ewretun, Atua elik liven re kamiiel.”

Parsurövi Atua renge sel ngamusorsan kowor mirres

26 Tasik ko jojik nir, bowra sev tevikami? Bowra, daron nga kamini kamkortinga kapsurövi Atua, ko kami jile kamlolimajingen. Rrek san evi nga pilai nubo,ko san evi nga pivisviseni, ko san evi ngapuwra tweni norrorrmien nga mimerr ngaAtua miviseni tevi, ko san evi nga pirijrenge nale minij, ko san evi nga pirieninale nen; ko kami jijle puloli wor sev ngamuloli renge sel nga piwilwil se delung.27 Poro sopor parij renge nale minij, koerres nga nir pieru rreknga pitul bbongparij. Ko san pirij jile pusuw ko minij kele,ko jinibb san pirieni nale ser. 28 Ko porojinibb san pijki nga pirieni nale ser ne naleminij ngok, ko erres nga mer nga mirijngok pilik malum kobbong renge liven nekalesia ko pirij kobbong tevi ni lweni kob-bong ko tevi Atua kele. 29 Ko re devjen nenir ngamarwera twenimawosnale seAtuaerpe propet renge nale se kerr, erres poronuru pieru rreknga pitul parij, ko nir minijnen parselepor ko parmurronge nale ser,poro osorsan erres rreknga ejki. 30Ko porojinibb san elik nga murnge nale se Atua koornge nga Atua eviseni nanu san tevi, koerres mer nga mirij pumosi mun ko pil-inglingi mernen puwrai tweni nanu nen.31 Erpok kami jijle kamrongwose kapweraitweni nale se Atua, san pusuw, ko san.Ko renge murrun ngok puloli kaprong-wose nanu, ko norrorrmien se kami pivinipiterter kele wor. 32 Puloli propet nir par-majing tevi derteren ngok renge murrunnga musorsan mirres. 33 Suri Atua seteevi batu sel nga mikarkar, ko evi ma batudemat. Renge Naim On totoklai se Atuanir arok-vijuri murrun ngel, ko kami kelekapvijuri ko wor: 34 nesevin parperperrenge Naim On. Sete erres parij, ko parlik

1 Korin 14:35 224 1 Korin 15:22malum ko parosuri, erpe nale nesesreiense Moses muwrai. 35 Poro nesevin sanpuwra purongwose nanu san, ko erres ngapususi tevi diwen sen re naim se nuru. Kosete erres nga nesevin parij renge NaimOn. 36 Ko erpese? Kami kamrrorrmi nalese Atua eplari womu ji kami? Kamrrorrminale se Atua evini ejpari ji kami kobbong?37 Poro san re kami orrorrmi derteren senotoe erpe propet nga puwrai tweni nale seAtua, rreknga orrorrmiNemin On okpitevini, ko ni pilesi wose kobbong nga nale nganomok-uli tevi kami evi weretunen nalenesesreien se Numal se kerr. 38 Ko porosan sete owor suri nale suk ngel, ko Atuakele sete pia-wor suri ni. 39 Tasik ko jojiknir, kaplingi ko wor norrorrmien se kamirenge derteren nga kapwerai tweni nale seAtua erpe propet. Ko sete ma kama-werore jinibbngaderteren senmutoenga pirijre nale minij. 40 Kaploli nanu jijle rengemurrun nga musorsan mirres nga jinibbparir rengen.

15Kristo emaur luwi kele re mijen

1 Tasik ko jojik nir, nuwra kaprongwosesuri nospen nga mirres nga mewerwer epa tevi kami, nga kamlai pamusuw, ko nganosurien se kami muto miterter malumrengen. 2Ngok evi nospen nga mirres ngamewerwer e tevi kami. Ko Atua pia-lolinospen nga mirres ngok pia-lai maurentevi kami, poro kaprrul totoni piterter.Poro pijki, ko rrek nosurien se kami pivinanu nawon kobbong! 3 Sev nga melai,nuvijngeni tevi kami. Evi norrorrmiennga milep temijpal re nosurien se kerr,ngel: nga Kristo emij suri nololien se kerrerpe maruli pa re Naul On; 4 nga artevni,ko nabong itul easi ko Atua ololi emaurluwi erpe maruli pa renge Naul On; 5 ngamirrmali ji Pita, mian ko ji kele jinibbsen esngavöl drromon eru. 6 Ko vitunenerrmali ji gortien ne jinibb nir nga nir easiongut valim (500), nga nir jijle arlesi ni.Nir sopor re gortien ngok armij pa, ko nirelep armaur malum. 7 Vitunen errmali jiJemes, ko vitunen kele errmali ji aposolsen jijle nir. 8 Ko vitu jerjer errmali ji inungel nga sete nuvi jinibb san.B 9 Nuwraierpok suri nulesi inu nuan ngatan easiaposol minij nir; ko nurnge nibek nen ngasete erres parveruse inu aposol, suri tuwi

inu nomok-ojoji kalesia nir. 10Ko suri Atuaewilwil se inu renge nolon nga mirres,niko mewaji vajin nais ngok. Ko Atua seteewilwil nawon se inu, ko wenen nen otowore, ko inunumajingwor elep easi aposolminij nir. Ko ewretun, sete inu ko ngamemajing; Atua ko nga mok-wilwil se inurenge nolon nga mirres sen, ni ko eptevikrenge majingen ngok nir. 11Ko ngok, poronga inu bewerwer, rreknga nir parwerwer,ko eplari osorsan kobbong, kami kamosuripa.

Jinibb se Atua para-maur luwi kele12 Ko nospen nga mirres owra nga Atua

ololi Kristo emaur luwi kele renge mijen.Ko ngok nale nga kami sopor kamok-werainga nir nga marmij sete mara-maur luwikele, sete evi weretunen. 13 Poro eviweretunen nga nir nga marmij sete mara-maur luwi kele, ko pirpok ko, Kristo seteemaur luwi kele renge mijen. 14 Ko poroKristo sete emaur luwi kele renge mijen,ko nospen nga namok-werwer tweni ngokevi nanu nawon kobbong, ko nosurienkele se kami evan lat nawon. 15 Ko ngokeviseni kele nga rramloli gerisen re Atuadaron nga rramwera ololi Kristo emaurluwi renge mijen. Ko poro nga Atua seteorongwose puloli nir nga marmij parmaurluwi, ko ngok sete ololi Kristo emaur luwi.16 Suri poro nir nga marmij sete parmaurluwi, ko Atua sete ololi Kristo emaur luwirenge mijen. 17 Ko poro Kristo sete emaurluwi renge mijen, ko nosurien se kamirenge Kristo evi nanu nawon kobbong, koAtua setewor etlasi tweni nololien se kami.18 Ko nir nga marosuri Atua mianan komarmij pa musuw, aran renge nejijkienko pa. 19 Poro rramlingi norrorrmien sekerr renge Kristo suri nowlin nga rraplaibbong iel ngatan, ko rramlik esij easi jinibbpetpeti ne iel ngatan ko!

20 Ko ejki. Evi weretunen jerjer ngaAtua ololi Kristo emaur luwi renge mijen.Ko renge nir nga marmij pa osuw, ni evimer nga muwowomu jer nga mimaur luwirenge mijen. Ni erpe wenen san nga mi-tra womu renge naut san. 21 Erpe mijenevi nanu san nga jinibb sansan kobbong,Atam, elai errmali iel ngatan. Ko maurennga miplari renge mijen errmali kele jijinibb sansan kobbong vini. 22 Ko kerrjijle nga rrampelari renge metka se Atam,

B 15:8 Iel Pol owra ni erpe bipi san nga miak otvi, ko niko rrek owra puwra ni sete evi jinibb san.

1 Korin 15:23 225 1 Korin 15:48rrapan kowor rengemijen, mian ko rrapa-korti tevi Kristo nga rrapa-maur luwi kelerenge mijen. 23 Ko nanu nir parpelaripirpel le: ni nga mimaur luwi womueevi Kristo, nga mirpe nanen nga mitrawomu renge orsel. Ko vitunen, re daronnga Kristo pia-rremali, ko jinibb sen vajinpara-maur luwi. 24 Ko vitunen, bongsinanu jijle nir pirrmali. Renge daronngok Kristo pulokloksi batbatu jinibb nirko gavman nir ko numal nga marivi sedemij, para-jijki jile, ko pilai lweni dert-eren totoklai pulwi van re nevre Atua Tatasen. 25 Ko rramrongwose nga Kristo piviNumal pian pian pijpari nga Atua pilngijile devje nuval jijle nir se Kristo ngatanko pubbötbböt renger re belan ngatan.26 Musuw ko devje nuval nga vitu jer nenngaAtua pia-lingi ngatan evimijen. 27SuriNaul On owra ‘Atua elngi nanu jijle artorenge melve belan’. Ko nga muwrai ngok,‘Nanu jijle arto renge melve belan’, ngoksete etawi ore Atua. Suri Atua ko elnginanu jijle renge melve bela Kristo. 28 Kodaron nga nanu jijle parto vajin pirpok rederteren se Kristo, ko vitunen, Kristo ngamivi Atua natun, ni kele kobbong pilngi nilweni van ngatan re derteren se Atua ngoknga womu milngi nanu jijle marto rengederteren se Kristo. Ko Atua vajin putoriderteren renge nanu jijle.

29 Ko erpok kele, poro jinibb ngamarmijnir sete parmaur luwi kele re mijen, kosuri sev jinibb nirmarok-lai baptaesmarlawani nir nga sete marbaptaes tuwi, mianko marmij? 30-31 Ko suri sev kem namok-pelak tetajer nga namlokloksi mauren sekem nga otomori nabmij nabong jijle?Neiren nga milep nga muto renge inusuri kami, ko mauren nga kamlai rengeIesu Kristo, Numal se kerr, evi batun ngamowrai iok. 32 Ko iel Epesas erpe inunomok-palpal tere nanu rrum nir, ko be-lesi sev ko pirres suri renge iel ngatan?Poro nir nga marmij sete parmaur luwikele renge mijen, ko rrek erres ma rrapvi-juri norrorrmien nga muwra ‘Erres marraplik rraplelea rrapaan ko rrapminminkobbong, suri mevi le pa rrapmij, ko sete-mun rrama-lesi kele nanu nga mirres san.’

33 Sete kaplengleng, sele kami nga mur-rur marsij arongwose parlokloksi kami.34 Kaploli lilane norrorrmien se kami pir-

res, ko kaplingi kurtweni nololien ngamarsij se kami. Ko erres no kami pimanunko pa, suri kami sopor nirko arrelengeAtua.

Nibe kerr pia-irpese re daron nga rrap-maur luwi re mijen?

35 Ko rrek jinibb sopor para-susi nabongsopon, parwera “Jinibb nga marmij par-maur luwi pirpese?” Ko “Niber kele para-irpese ko?” 36 Kamwolu lengleng! Setekamrongwose nga drrum pimij ko wor,nga puloli drruvi nga mirres san piplari,erpe mauren nga mimerr.C 37 Ko winennga maruwi sete evi drruvi, ejki. Drruvievi nanu nga mimerr taktak, ko elep koerres pelak asi winen, nga mumutmut jilevajin. 38 Atua ko ela sinan tevi drruvi nirerpe nga ni mimrreni. Ko erpok kele, oklainiben tevi nanu jijle nir. 39 Nibe nanu nirsete arsorsan. Viso jinibb sete osorsan teviviso nanu rrum. Numön vison enije, komesal kele vison enije. 40 Ko nanu soporarto mare re melrin, ko nanu sopor kelearto ngatan. Ko moron ne nanu ne melrinartoe, ko moro nanu ne iel ngatan keleartoe. 41Nial sete erpe navöl ko, navöl kelesete erpe moju, ko moju sisamis arinije.

42 Ko pia-irpok ko re daron nga jinibbpara-maur luwi kele e renge mijen. Nibenngamartevni, pian ko pupo ko pumutmut;ko daron nga para-maur luwi kele rengemijen, ko setemun mara-mutmut. 43 Konibe jinibb daron nga rramtevni ko rram-lesi esij elep, ko derteren sen ejkie; kodaron nga para-maur luwi kele renge mi-jen, ko niber parres pelak, ko derteren serpilep temijpal. 44 Niben nga marmij ngamartevnir arivi ne mauren ne iel ngatankobbong; ko daron nga para-maur luwirenge mijen, ko arivi vajin nga parmaurtevi Atua. Niben ne iel ngatan otoe, koniko niben nemauren tevi Atua oto kele e.45Ko Naul On owra ‘Merwomu ngok Atam,Atua ololi evi jinibb nga milai maurenne iel ngatan’; ko ni nga mivi Atam ngavitu jer nen, Atua ololi evi nemin, ngaorongwose pilai mauren tevi kerr. 46 Kosete mauren ne nemin oto womu, ejki, komauren ne iel ngatan oto womu, mian komauren ne nemin ea-to vitu. 47 Merwomu,armajinge renge maw ne iel ngatan; komervitu eplari re melrin vini. 48 Jinibb jijle

C 15:36 Erpe iel, Pol ospe wit, ko kem namlingi drrum, nga puloli mining ne nale sen piplari limjer.

1 Korin 15:49 226 1 Korin 16:15ne iel ngatan, niber erpe niben nga mar-majinge rengemawne iel ngatan; ko jinibbjijle ne melrin, niber erpe niben nga mivelrenge melrin vini. 49 Ko erpe lelingenokrramirpe merwomu nen, nga mivi Atam;ko erpok kele rrapa-irpe mervitu nen ngamiplari re melrin vini, nga mivi Kristo.

50 Tasik ko jojik nir, ngel evi miningne nale suk: Nibe kerr nga vison ko drramuto ren sete mara-van rragrrag rengebatun vanu se Atua. Ko niberr ngel ngapian ko pimij, sete orongwos pila maurenne tuwi ngok vini. 51 Selek nir, kap-murrong pirres; ngel evi nale teptepi lesan, bowrai tevi kami. Sete kerr jijle korrama-mij. 52 Ko daron nga drrela davönga milep ne nabong nga vitu piting, koAtua pirieni nibe kerr jijle pivesan rrese,pirpe navil nga mivil. Suri daron ngadavö ngok piting, ko Atua puloli nir ngamarmij parmaur luwi kele renge mijen,nga setemun mara-mij kele nabong san.Ko pirieni kele nibe kerr nga rrammaurmalum re daron ngok. 53 Suri nibe kerrnga marok-mij, parieni ko wor nga pariviniben nga sete mia-mij nabong sopon. Konibe kerr nga marivi ne nejijkien, parieniko wor nga parivi niben nga sete mia-jijkinabong sopon. 54Ko daron nga nanu ngoknir para-rremali, ko nale ne Naul On kelepirrmali nga muwra ‘Nanu ngok mijen,Atua olokloksi pa osuw, olokloksi jijle pa.’55 ‘E mijen, ngabe ko derteren som vajin?E mijen, erpese kurongwose kuplokloksikem?’ 56Suri nololien ko elai derteren tevimijen nga muloli mijen orongwos pulok-loksi kerr; ko nale nesesreien elai dert-eren tevi nololien. 57 Ko rramwera errestemijpalwor tevi Atua surimukortoni kerrrenge Iesu Kristo, Numal se kerr, ko tetajerololi rramok-asi.

58 Ko ngok, tasik ko jojik nga mar-res pelak, kami kaptur ko wor piterter,sete kapririr. Tetajer kapmajing ko worpiterter renge majingen ngok se Numal sekerr. Ko kamrongwose pae nga daron ngakammajing se Numal se kerr, ko majingenngok wenen puto wore ko.

16Merrenien nga piwilwil se kalesia nir ne

Isrel1 Ngok, ko daron nga kamtuwtuw nevöt

suri jinibb se Atua nir, ko numrreni kaplolipusorsan pirpe sev nga mowrai tevi kale-sia nir ne Galesia. 2 Ko ngok evi nga

re nabong on jijle nir, kami sisamis pil-ngi taleve nevöt sopon, pirpel: Ni ngamila nevöt nga milep pilngi pilep, ko ninga mila nevöt nga welili pilngi puwelilibbong, puto metmet. Suri poro pijki,devinuk ko taka-tipatun bbong nga taka-loli. 3 Ko kaplingi kami sopor nga para-tori nevöt nen nir van Jerusalem e. Kodaron nga bea-luwi vinuk ko bea-uli naulsopor nga bea-wera suri nir tevi kalesianga Jerusalem nir, ko bokonir van vajin.4Ko poro belesi erres nga inu kele bean, konabkorkorti vises van.

Norrorrmien se Pol suri sel sen5 Daron nga beasi Masetonia vajin ko

bevinuk ji kami vajin e. 6 Ko rrek belikpiprepriv sopon tevi kami, rrek belik pi-jpari daron ne melas pusuw. Vitunen kokapa-meteni sel suk lat nga bea-van kele e.7 Sete numrreni belik beblen kobbong tevikami, ko norrorrmien suk oto nga poroNumal pimarong ko inu belik pipreprivsopon tevi kami.

8 Ko norrorrmien suk oto nga belikmun iel Epesas pianan pijpari nabong nePentekos. 9 Suri sel etpir erres nga bololimajingen iel nga pulolimajingen seNumalpian mare. Ko jinibb elep kele arok-tereinu.

10 Ko poro Timoti piplari iok ji kami,ko kapmetmete pirres, puloli purnge pir-res nga pilik tevi kami, suri okmajing seNumal se kerr kobbong erpe inu nomok-loli. 11 Sete kami san puklu wutan re ni,ko kapwilwil ma sen nga pitajer malum resel sen re demat, puloli sete putor swerinanu nga mikarkar, mian pijpari ni ko tasikerr nir parluwi kele vini jik. Suri namok-teravi malume le.

12 Ko re devjen ne tuwa kerr ngok Apo-los, nuwrai lilane tevi nga numrreni worpivivitu suri tasi kerr ngok nir nga parinukparlesi kami. Ko ni setewor emrreni piv-inuk. Rrek poro daron sen putoe ko pia-vinuk pia-lesi kami vajin.

Bongsi nale se Pol tevir13 Kapmetmet pirres, sete kaplelea, ko

kaptur piterter renge nosurien se kami.Sete kapmetutu. 14Kaploli nanu jijle re selne merrenien.

15 Tasik ko jojik nir, kamrongwos paejiljilweren ne Stepanas ko metka sen nir.

1 Korin 16:16 227 1 Korin 16:24Nir arivi meri Akaea ngawomu jerjermar-lingi nosurien ser renge Kristo, ko marok-pelak nga parwilwil se kalesia nir. 16Ko inunumrreni lenglenge nga kaposurir pirres,tevi kele nir nga marmajing tevir. 17 Nuirtemijpal nga melesi Stepanas, Potunatasko Akaekas. Nir ko arlai wani milnge kamiko arloli nurnge erres. 18 Arloli inu nolokeir luwi, erpe kele arloli pa nolo kami eirluwi. Erres kaposuri jinibb nga marirpok.

19 Ko gortien nir se kalesia nir ngaEsia arwera erres tevi kami. Ko Akwilanuru Prisila tevi gortien ne kalesia nir ngamarok-ser korti renge naim ser armerrenilenglengen parwerai erres tevi kami rengenise Numal se kerr. 20 Tasi kerr ko jojikerr jijle nir iel arwerai erres ser tevi kami.Kapweraerres tevi kami lululwi, tevi merrenien kodemat.

21 Inu Pol vajin, nula pensil ji mer ngamok-uli tweni nale suk ngel nir, ko nulivajin ‘erres’ suk ngel tevi kami.

22 Poro san sete emrreni Atua, ko lolarense Atua puto ren.

Erres wor Numal, ko sete pipriv ko ku-pluwi.

23 Ko nalol nga mirres se Numal Iesupiptevi kami. 24 Ko merrenien suk piptevikami jijle renge nise Iesu Kristo. Remsekami.

2 Korin 1:1 228 2 Korin 1:17

Naul Erwen nga Pol Mulitevi Kalesia nir renge

KORINBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriNaul (leta) erwen nga Polmuli tevi kale-

sia nir re Korin, oli re daron nga nir soporarlolarsi ni ko artere ni. Ko Pol evisenitevir nga ni orrorrmi eterter nga pulolililane nanu ngok, ko puloli parkorti luwikele.

Re bongsi naul ngel nga womunen(batun 1 musuwsuw re 9), Pol ospe surisev ni mirij nale ngamarterter tevir rengenaul san nga milai tevir, ko owrai nga nieir nga nir marunge nale sen, ko marieninorrorrmien ser suri nale sen, ko marlolililane nanu karkar nga muto livö e nir,ko markorti luwi kele tevi ni. Ko vitunenowrai kele tevir nga nir partuwtuw ko wormerrenien sopon nga parlai tevi kalesiaseler nir ne Jutia nga joror mijkie.

Ko re bongsi naul ngel nga vitunen(batun 10 musuwsuw re 13), Pol erijeterter sopon tere meri Korin nga marw-era nir arivi aposol weretunen, ko arok-lokloksi kalesia nir ne ie re nevsivsenienser nga setemusorsan. Arok-werai nga Polsete evi aposol weretunen, ko Pol erij orereterter ko eviseni nga ni evi weretunenaposol se Iesu Kristo.

1 Inu Pol nuvi aposol se Iesu Kristo surimarongen se Atua. Ko komru Timoti ngel,tasi kerr, nomor-uli naul ngel tevi kamikalesia ne Korin nir, ko tevi jinibb on pet-peti nir nga marlik renge Akaea totoklai.2Ngel evi loten suk, nga Atua Tata se kerrko Numal Iesu Kristo porij pirres suri kamiko porlai demat tevi kami jile.

Pol owra erres tevi Atua3-4 Rramwera erres wor elep tevi Atua,

Tata se Numal se kerr Iesu Kristo, ko Tatase kerr kele. Ni orrorrmi kem tetajer, kotetajer okla lweni kem daron nga nam-runge esij suri jinibb ngamarloli misij tevikem. Ngok ololi kem kele orongwos nablalweni tasi kerr nir poro parunge pisij surijinibb nir marojir, renge murrun mawosnen nga Atua muloli pa tevi kem. 5 Ngokniko, ewretun jinibb elep pelak aroji kem

suri namivi jinibb se Kristo, evi nanu ngamirres kobbong. Suri Kristo ela lweni nor-rorrmien se kem, ko kem kele orongwosnabla lweni norrorrmien se kalesia minijnir. Ko iok ololi jinibb elep arunge erresnga erres. 6 Ko niko poro kem namrungeesij, ko nanu ngok orongwos puloli kamikaprunge pirres, ko kapasi van rengemau-ren nga mirres nga Atua moklai. Ko poroma namrunge erres, ko nanu ngok keleorongwos puloli kami kaprunge pirres; kokaptur piterter, ewretun jinibb nir arojikami, erpe maroji kem. 7Ko nolo kem nganamlingi renge kami sete pivel lingi kami,suri namrongwose nga kamtur tevi kemrenge norongen nga misij ko renge kelevajin norongen nga mirres.

8 Tasi kem ko joji kem nir, sete nabsil-veni norongen nga misij milep ngamijparikem renge vanu ne Esia. Elep asi petpetinga namrongwos nabtori, ko namwerarrek nabmij. 9 Ko ewretun namtori mijense kem tetajer. Ko ngok ololi setemunnambibto renge kem lweni, ko nambibtoma renge Atua nga muloli nir nga marmijarmaur luwi. 10 Ko erpe ololi jile pa tevikem renge Esia, ko orongwos puloli kele.Namlingi nolo kem oto eterter ren. 11 Koloten se kami kele suri kem ewilwil se kem.Jinibb elep arok-lot suri kem, ko daron ngamarlesi nga Atua mirij mirres suri kemvajin, ko parwera erres tevi Atua suri.

Murru Pol oto limjer bbong12 Ko namrunge erres suri majingen se

kem iel ngatan, suri nammajinge rengesel nga musorsan mirres; ko namloli er-pok kele tevi kami, ko ean mare kelewor. Sete namsilveni nolo kem sopon,ko sete namvijuri norongwosien se jinibbkobbong. Atua ko ewilwil se kem. 13Ko sevnga namok-uli tevi kami, kami orongwoskaprongwose kobbong. Ko nammerrenikaprongwose nanu petpeti nir, 14 erpenga kamrongwose kem sopon. Ko kamikaplololi kami e kem vajin renge nabongnga milep se Numal Iesu, erpe kele kemnablololi kem e kami. 15-16Ko suri nurong-wose erres nanu ngok, norrorrmien sukoto nga bevinuk bokluklu womue kami,mian ko bean Masetonia e; mian ko bolwikele vinuk ji kami, nga puloli kaprungepirres pivaru. Mian ko kapmeteni sel suknga ban kele Jutia e. 17 Ko kami daronnga kamrunge norrorrmien suk ngok suri

2 Korin 1:18 229 2 Korin 3:3

nivelen suk, ko kamwera “O, Pol elen-gleng, owluwlu elep pelak.” Ko sete erpokte. Ko norrorrmien suk sete oto re devjenne jinibb kobbong norrorrmien ser, ngapuloli bowra “O-o”, ko mian ko sete eprivko bowra “Ejki” vajin. 18Ko suri Atua teta-jer okwilwil suk, ko niko sete nurongwosbowrai nale ngel nuru korti porvesane, “O-o” ko “Ejki”. 19 Suri Iesu Kristo, natu Atua,nga milik renge nolo kami suri kem Sae-las ko Timoti namwerwer renge nospennga mirres tevi kami, ni sete orongwospuwra “O-o” ko “Ejki” orvesane, ko owra“O-o” ko pa. 20 Suri rijrijen petpeti seAtua arpelari renge Kristo. Niko rengeni rramwera “Pirpok” tevi Atua, ko rram-surövi Atua. 21 Ko Atua ololi inu ko kamikele rramtur eterter renge Kristo. Ko Atuaotobbtobbue kerr, 22 ko ela kele NeminOn van renge nolo kerr, nga muloli kerrrramrongwose ko jinibb jijle arongwosenga rramivi jinibb se Atua.

23 Ko suri sev setewor nuvinuk jikami? Nuwretun, nujuji mare, sete-wor nulwi vinuk ji kami suri numususbololi kaprunge pisij. 24 Iok sete namw-era kaprunge pisij suri nosurien se kamiewelili, ko nga kem elep; ejki, suri no-surien se kami otur pa, ko namwera kemko kami, rrapmajing lut sansan, nga pulolikapir.

21 Ko norrorrmien suk eterter nga sete

bevinuk kele ji kami poro bololi kamikaprunge pisij pirpe daron nga mevinukwomu. 2 Ko poro bololi kami kaprungepisij, ko si puloli inu bornge pirres luwi?Kami ejki, suri inu nuloli pa kami kam-runge esij. 3 Ko nuli naul suk nga womunga puloli sete mia-irpok, ko sete kapa-loli inu bornge pisij daron nga bevinuk,ko kaploli ma beir; suri erpok ko osorsan.Suri nurongwose, poro nga inu beir, kokami jijle vajin kapir kele. 4 Daron ngamoli naul nen, ko nulik renge norongennga misij, nurnge esij elep, ko nutingelep. Sete nuwra norrorrmien ngok ngapuloli nolo kami pivitan, ko nga ma pulolikaprongwose merrenien suk nga milepnga memrreni kami e.

Kaptelasi ko wor jinibb nga muloli misij5 Ko poro nga san ololi inu nolok evitan,

ko sete ololi inu kis kobbong, ko erpeololi kami jile nolo kami evitan sopon.

Iok nuwretun, sete nukrekris. 6 Ko surierpok, ko erpe kami elep kamloli pa mer-nen ornge esij, ko setemun oto nga sanpuloli pirpok kele. 7 Ko erres kapla lwenivajin nolon, kaploli pir luwi, suri nolontivitan petpeti. 8Kaploli bbong pirres tevi,nga puloli pilesi wose merrenien se kami.9 Nuli erpok renge naul suk nga womunga borongwose nolo kami erpese, porokaposuri nale suk jijle nir, rreknga ejki.10 Ko si nga kami kamtelasi, ko inu kelenutlasi pa. Ko poro nanu san oto ngabetlasi san suri, ko betlasi renge no Kristosuri kami. 11 Ko erpok ko puloli Demijsete putor tevtevnie kerr. Rramrongwoseerres gerkerisen sen nir.

Daron nga Pol milik re Troas ko nolonorrum

12 Nuvini Troas re majingen suk nganomok-werwer suri Nospen nga Mirres seKristo, ko nulesi Numal ololi metali ngamilep san etpir tevik. 13 Ko nolok orrumsopon, suri Taetas ejki. Ko niko nuvellingir, ko nuvini iel Masetonia.

Kristo ololi Pol easi14 Ko nuwra erres wor elep tevi Atua

nga tetajer ololi rramok-asi suri Kristo, koololi mapun nga mirres sen nga muto jikerr suri rramrongwose ni, esesbel iok jijlenir. 15Suri Atua ololi kerr rramirpemapunnga mirres se Kristo renge gunsi nir ngamarivi sen, ko para-laimauren nga mirres;ko re kele gunsi nir nga para-van re mijen.16Tevi nir ngamarosuri, mapun ngok erpemapu mauren; ko tevi nir nga para-vanre mijen, erpe mapu mijen kobbong. Kosi orongwos puloli nanu ngel nir? 17 Surijinibb elep arok-werwer rengenale seAtuanga bbong parla nevöt ren. Ko kem setenamsilveni nolo kem sopon. Atua okonikem, ko namok-majing renge no Atua korenge derteren se Kristo.

3Sel nga mimerr ko sel nga mitra

1 Ko iok namtipatun kele nga nabrijmelmelas rrek? Rrek namirpe jinibb soporko nammerreni san puli naul nga pusrövikemnga nablai tevi kami, rrek kami kapulinaul san nga pusrövi kem nga nablai tevijinibb minij nir? 2 Ejki! Kami ko pa kamivinaul se kem, nga maruli renge nolo kem,nga jinibb jijle nirmarlesi komarlesi wose.3Ko oto limjer vajin nga kami kamivi naul

2 Korin 3:4 230 2 Korin 4:15san se Kristo nga kem nammajinge, ngamaruli sete tevi pensil, ko tevi Nemin seAtua nga derteren sen mutoe. Naul nensete mariki re nevöt, ko re ma nolo jinibb.

4 Nanu ngel nir namrongwoser erressuri Kristo. Namrij re no Atua. 5 Setenamwera kem namviter rrek namrongwosnabwera namsan ko namloli nanu san,ejki. Atua ko eptei kemko ela derteren tevikem. 6 Ni ko ololi namvitere nabmajingrenge Sel nga Mimerr sen. Sel ngel seteerpe nga tuwi nen nga muto renge naulsan, ejki. Nga ngel, ko Nemin On koeviseni. Naul derteren nen ejki, ko nir ngamarvijuri para-mij kobbong. Ko NeminOn derteren sen otoe, ko orongwos pilamauren.

7 Sel nga mitra nen nga mariki re nevötnir nga mimajing bbong mijen eplari tevinosrövien nga milep. Meri Isrel nir setearongwos parmeteni Moses non suri er-inrin elep pelak ren. Mian ko sete eprivko nosrövien nen osuw. 8 Poro pirpok,ko nosrövien ne sel nga mimerr se NeminOn pirinrin pilep piasi. 9 Suri Sel seMoses nen ewer lokloksi bbong jinibb, konosrövien nen otoe. Ko Sel nga Mimerrngel ololi jinibb omomsawos erres, ko nikonosrövien nen pilep asi. 10 Sel nga mitra,nosrövien nen otoe bonevis, ko lelingenokejki, suri etra vajin. Ko nga mimerr vajinnosrövien nen elep nga elep lingi. 11 Selnga mitra oto toto bbong, ko nosröviennen otoe. Ko Sel nga puto tetajer, nos-rövien nen elep asi lenglengen.

12 Suri nga namosuri nga Sel nganamok-werwer ren erinrin erres erpok, nokem sete emanune sopon; 13 ko sete nam-rongwos nabloli pirpe Moses, nga mitawiore non tevi kalik san, nga puloli meri Isrelnir sete parlesi nosrövien nga muto rennga mokan ngatan. 14 Ko meri Isrel nennir, erpe nor eseser wonti vane. Ejparilelingenok, erpe kalik nen oto orer vanedaron nga mareve naul ne Sel nga Mitra.Suri Kristo esan kobbong orongwos pilatweni jir. 15 Ko ejpari lelingen, daron ngamareve naul se Moses, ko erpe kalik nenoto ore norrorrmien ser vane. 16Ko daronnga san erieni lweni ni van ji Numal, kokalik nen ejki tweni vajin. 17 Suri Nu-mal evi Nemin, ko daron nga Nemin seNumal mivini, ko okla tweni noslosloenjijle nir nga rramsolosloir. 18 Ko kerr jijle,nanu san ejki nga muto ore no kerr, korrammeteni erres nosrövien se Numal. Ko

daron nga rrammeteni, ko Numal, ngamivi Nemin, tetajer mok-rieni kerr rengenosrövien nga tetajer mok-an mare, ngamian ko rrapa-sorsan tevi ni.

4Derteren ngamilep jer nen oto wor ji Atua

1 Ko ngok, suri Atua orrorrmi kem koela majingen ngel tevi kem, sete nolo kemevitan. 2Ko namtur ngasue sel ngamarlolisilveni nanu ngamarsij nir. Sete namvijurigerkerisen, ko sete namrieni nale se Atuapivi gerkerisen, ko nomok-werwer limjerre weretunen. Jinibb jijle arongwose, koAtua kele erij se kem nga namweretun.3 Ko poro nospen nga namok-werwer renoto kelti sopon, ko oto erpok ji nir bbongnga marok-an re mijen. 4 Nir ko sete aro-suri, ko atua ne ngatan ngel opongi metenorrorrmien ser nga sete parlesi moronne nosrövien ne nospen nga mirres neKristo, nga musorsan pini tevi Atua. 5 Surisete namok-supe suri kem lweni, ko nam-supe Numal Iesu Kristo, nga milngi kemnamivi jinibb nemajingen sen. 6Suri Atua,nga tuwi muwra “Moron piplari rengenemalik”, ni kele ololi moron sen omorvaseni vajin nolo kerr nga rraplesi wosenosrövien se Atua re no Kristo.

7 Ko nanu nga marres pelak ngel nirnamok-torir renge nibe kem, nga mirpebbong sospen dan san. Ko niko rramlesinga derteren nga milep jer nen oto wor jiAtua, ko kem ma ejki. 8 Jinibb tetajer arojikem, ko sete artor pini nolo kem. Nam-tur memav, ko sete namtur pot. 9 Arok-loli esij tevi kem, ko sete Atua elinglingikem namsan. Artoni kem namvitan, kosete nammij. 10 Ko tetajer erpe namwosimijen se Kristo renge nibe kem. Ko ngokpuloli mauren sen kele piplari renge nibekem. 11 Tetajer kem nammaur ma, kosuri namvijuri Iesu, ko jinibb nir arweraparsoni kem van re mijen. Ko ngok pulolimauren se Iesu piplari renge nibe kem nemijen. 12Niko derterennemijen emajing jikem, ko niko ololi mauren emajing ji kami.

13 Naul On owra ‘Nuosuri, ko niko nurij’.Nemin On ko ela nosurien nen, ko NeminOn kele elik ji kem. Ko niko kem kelenamosuri, ko namok-rij. 14 Ko namrong-wose, Atua nga muloli Numal Iesu emaurluwi re mijen, puloli kem kele nabmaurluwi kele tevi Iesu, ko puloli nabtur tevikami renge non. 15 Nanu jijle oto ngapiwilwil se kami, ko niko merrenien se

2 Korin 4:16 231 2 Korin 6:2Atua daron nga mijpari jinibb elep vajin,ko puloli jinibb pilep parwera erres wortevi Atua ko parsurövi.

Rrambibto re Atua16 Niko sete nolo kem evitan. Ewre-

tun nibe kem ngel vare okan ngatan ngapimij, ko nolo kem ma, Atua nabong jijleokloli nga pian ko pimerr luwi kele. 17 Konorongen nga misij ngel ewelili bbong kooto bbong omrrol, ko puloli rrapviterenosrövien nga milep nga milep temijpal,ko nga puto tuwi ngok vini. 18Ko niko setenamok-meteni nanu nir nga mete kemngel nir marongwos parlesir, ko namok-meteni ma nanu nir nga mete kem setearongwos parlesir. Suri nanu nir ngameter marlesir paran ko parsuw kobbong,ko nanu nga ma sete rramlesir lelingenokparto tuwi ngok vini.

51 Rramrongwose nga poro nga nibe kerr

ngel, nga marirpe naim nga rramlik reriel ngatan, poro nga parsij vajin, ko Atuapilai naim nga mimerr tevi kerr. Nanungok, sete san emajinge; oto re melrinmare, ko puto tuwi ngok vini. 2 Rengenaim ngel iel ngatan orongwos rraprungepisij, ko rrammerreni lenglengen rrap-lik re naim nga re melrin nen. 3 Konibe kerr nga mimerrr pirpe kele sunsunnga mimerr nga rrapuri, puloli sete erperrama-malmal. 4 Rramlik mirpel re nibekerr ko rramrunge esij, nanu nir arrowsikerr. Iok sete erpe rrammerreni rrapmal-mal, ko rrammerreni ma rrapuri nibe kerrnga marmerr nir. Ko niko mauren pia-torrlai mijen. 5 Atua ko ololi rramviterenanu ngel, ko ni kele ela Nemin On, ngamuloli rramrongwose erres nga rramivisen.

6 Niko sete nolo kerr evitan nabong san,suri rramrongwose nga daron nga rramlikre nibe kerr ngel, ko setewor rramlik renaim se Numal. 7 Rrambibto bbong reAtua; setewor rramlesi nanu nga marresnir nga ni pia-lai tevi kerr. 8Niko nolo kerrsete evitan, ewretun jinibb elep arloli esijtevi kerr, ololi rrammerreni rrapiel linginibe kerr ngel ko rraplik ji Numal. 9 Konanungamilep nga rrampelak tweni, pororramlik malum re nibe kerr ngel rrekngaejki, evi nga majingen se kerr puloli ni pir.10 Suri kerr petpeti rraptur ko wor nabongsan re noKristo, ko ni puwra surimajingen

se kerr sisamis, poro pirres rreknga pisij,ko pia-lai nowli kerr.

Kristo emij sere kerr11 Niko nammetutue Numal, ko namok-

pelak nga nabrevei jinibb nir. Sete nam-rongwos nabsilveni nolo kem e Atua, konuwra rrek kami kele kamrongwose nolokem. 12 Iok ete namok-sursurövi kemkele; kami kobbong orongwos kapsurövikem, daron nga kamjiljilwer tevi nir ngamarsursurövi lweni nir suri nanu ne varenir, ko nanu ne nolor ejki. 13 Suri poro ngaewretun namlengleng, ko namlenglengsuri namok-loli majingen se Atua. Ko poronorrorrmien se kem erres, ko iok evi nganabwilwil se kami. 14Merrenien se Numalowowomue kem, suri namrongwose, sanemij sere jinibb jile. Iok erpe nir jijlearmij. 15 Ko ni emij serer, nga daronnga marmaur malum, ko sete parmaursuri nanu nga nir kobbong marmerrenir,ko parmaur ma nga parmajing se ni ngamimij serer ko mimaur luwi.

16 Niko setemun namlesi nanu nir erpejinibb kobbong nir marlesir. Bonevis konamlesi Kristo erpok, ko lelingenok vajinejki mun. 17 Suri poro san okorti teviKristo, ko evi jinibb ngamimerr. Nanu ngamartera nir arasi pa, ko nanungamarmerrnir arini vajin. 18 Atua ko evi batu nanujijle ngel nir. Ni ko ololi namivi lweniselen, ko ololi kem nammajing sen nganabsupe tevi jinibb nir nga nir kele parivilweni Atua selen nir. 19 Erpe Atua emajingrrurrngi Kristo nga puloli jinibb jijle parivilweni selen nir. Setemun puwra lokloksirsuri nololien ser nir. Ko ololi kem namivijinibb sen nga nabsupe suri nospen ngamirres sen, sel nga jinibb nir parivi lweniselen.

20 Erpe namivi devje nevre Kristo; erpeAtua erij re kem jingo kem. Namngonikami eterter renge majingen se kem seKristo, kapini kapivi sele Atua. 21 Ni ngamirrlenge puloli nanu nga misij san, Atuaevrrali erpe jinibb nga misij, nga pulolikerr nga rrama-korti vajin tevi Kristo,rrapivi jinibb nga marmomsawos mirresre no Atua.

61 Niko nammajing tevi Kristo, ko nam-

ngoni eterter nga sete kaplokloksi nanunga mirres pelak nga Atua milai tevi kami.2 Suri Atua owrai renge Naul On, ‘Rengedaron mawos nen ko nurnge nale se kami,

2 Korin 6:3 232 2 Korin 7:11ko renge nabong mawos nen ko nula mau-ren tevi kami.’ Lelingenok le evi daronmawos nen; nabong mawos nen evini lepa.

Majingen se Aposol nir3 Nammusus nablingi niblaot san puto

ore san, suri jinibb nir tarwer lokloksi ma-jingen se kem. 4 Ko oto limjer renge ma-jingen se kem totoklai nga namivi jinibbse Atua. Jinibb elep arloli esij tevi kem,ko namtur eterter, pesveni nat esij petpeti,namrunge esij, 5 jinibb arvirrali kem, ar-wirre kem van re naim ne nekaien, jinibbarpalpal vijajeng. Nampelak lenglengen,numer aji kem, sete namrongwos nab-matur. 6 Ko tetajer namvijuri sel ngamumomsawos mirres, namvijuri norong-wosien nga mirres, namloli nolo kemepriv, namloli erres tevi jinibb jijle nir.Sete namsilveni nolo kemsopon, nammer-reni jinibb jijle nir, ko Nemin On eptevikem. 7 Nale se kem ewretun tetajer, koAtua ela derteren tevi kem. Joro nuval nirnga marval e tweni murrun nga mumom-sawos mirres arto re nevre kem rres konevre kemmair. 8Nabong sopon, ko jinibbnir arongwos partori kem pirres; nabongsopon, ko arongwos parlokloksi nise kem.Nabong sopon, arij erres suri kem, konabong sopon, arij esij suri kem. Arweranamkerkerasi jinibb nir, ko ejki, namwere-tun tetajer. 9 Jinibb elep sete arongwosekem, ko kamima kamrongwose kem erres.Erpe nabmij, ko ejki, nammaur. Arvirralikem ma, ko sete nammij. 10 Erpe nabting,ko ejki, namir. Erpe joro kem ejkie, konamla nijor nga marres milep tevi jinibbelep. Erpe nijor se kem ejkie, ko erpe kelenanu petpeti nir arivi se kem.

11 Meri Korin nir, nale se kem tevi kamioto limjer, sete namsilveni sopon. Metaline nolo kem etpir tevi kami. 12 Sete nanusan ekikior renge kem devjen nga kem,oto bbong ji kami nolo kami. 13Nomok-rijtevi kami erpe nurij tevi natuk mawos nir.Kami vajin, kaptasi nolo kami.

Moron sete orongwos pibbölji nemalik14 Sete kapkorti pelak tevi nir nga sete

marivi kalesia. Murrun nga mirres seteorongwos pukorti tevi murrun nga misij.Moron sete orongwos pibbölji nemalik.15Kristo sete orongwos pimajing korti teviDemij. Kerr nga rramosuri, sete orongwos

rrapkorti rragrrag tevi nir nga sete maro-suri. 16 Nai demij nga marsavi rrongr-rongvi sete orongwos putur renge NaimOn se Atua. Ko kerr le rramivi Naim Onse Atua nga mimaur tuwi ngok vini. SuriAtua owra ‘Belik tevir ko pa, ko bevi Atuaser, ko nir parivi jinibb suk nir.’ 17 NikoAtua owra kele, ‘Kapruj ngasue nir ngamarsij, ko kaplik ngasue nir. Sete kapjiparinanu nga misij, ko niko vajin betkai kami18 ko bevi Tata se kami, ko kami kapivinatuk norman ko nesevin nir.’ Niko nalese Atua ne derteren petpeti.

7Pol eir suri meri Korin nir

1 Sele kem nir nga nammerreni kami,suri nga rijrijen se Atua oto erpok, rrap-wirre murrun nga misij pibbölji batu naingok. Rrapmetutue Atua, ko rraploli nibekerr ko nemi kerr poron petpeti.

2 Kaprrorrmi kem renge norrorrmiennga mirres. Sete namloli esij tevi san, setenamlokloksi san, ko sete namla ore jorokami san e joro kem. 3 Nomok-rij erpok,sete evi nga bewer lokloksi murrun sekami. Suri erpe nuwrai pa, nutori kami renolok. Rrammaur korti ko rrapa-mij korti.4 Nolok otutun suri kami, nurnge erressuri kami. Nat mikarkar re kem, ko setenolok evitan sopon, ko nuir lenglengen.5 Ko daron nga namini Masetonia e, kosete namlesi mosien sopon, ko nat ekarkarpetpeti. Balpalen oto rrerrale kem, kometutuen oto re liven. 6 Ko Atua ngamokla lweni nir nga nolor maran ngatanela lweni kem daron nga Taetas miplari.7 Namir luwi, sete kis nga namlesi Taetas,ko nga ni ospe kele nospen ne kami. Owrakamrrorrmi inu elep, kamtengsik, ko kam-rij tere nir nga marwera parwer lokloksik.Ko niko nuir elep. 8 Rrek naul nga moliololi kamrunge esij, suri nale suk eterter,ko nolok sete olwi nga moli. Suri ewretunololi kamrunge esij beblen; 9 ko mian kokamlesi wose nanu nga mowrair, ko nolokami olululwi, ko kamlinglingi murrun nirnga mowra surir. Niko nuir. Suri Atuaemajing daron nga kamrunge esij ngok, koniko nale se kem nga miterter sete olok-loksi kami sopon. 10Suri daron nga noron-gen nga misij miplari ji Atua, ko orongwospuloli nolo kerr pulululwi, ko rrapasi vanre mauren. Iok erres. Ko norongen ngamisij ngamok-pelari re bbong ngatan ngelokloli rrapan remijen. 11Ko norongen nga

2 Korin 7:12 233 2 Korin 8:22misij nen nga miplari ji Atua ololi erreselep. Ololi nibe kami ous nga kaploli nisekami pirres luwi. Ololi kamlolarsi nir ngamarloli misij, ko kamvirralir. Kamrrorrmielep nanu nga mowrair, ko kamrrorrmitutuner. Kamloli erres petpeti. 12 Konurongwos bowrai, batu norrorrmien ngamuloli moli naul nen tevi kami sete eplarire devjen ne ni nga muloli misij, rrek redevjen ne ni nga marloli misij tevi. Ejki,nuli erpok nga puloli kaplesi wose rengeno Atua norrorrmien se kami lweni ngakamrrorrmi vane kem miterter. 13 Ko inunulesi, ko nolok eir.

Ko nolok eir lenglengen daron nga Tae-tas mivini. Suri ni eir renge murrunnga kami jijle kamla lweni ni daron ngamilik ji kami. 14 Nusrosrövi pa kami teviTaetas, ko ni elesi nuwretun. Nuwretunrenge nale suk minij nir nga mowrair tevikami, ko nuwretun renge kele nale nirnga mosrosrövi kami tevi Taetas. 15 Konorrorrmien sen nga murrorrmi kami eokan mare daron nga murrorrmi jiparimurru kami, nga tetajer kamvijuri nalesen tevi metutuen nga milep daron ngamilik ji kami. 16 Niko nuir, suri nurong-wose, kaposuri tetajer.

8Murrun nga marlai tevi nir nga nevrer

mumrrol1 Tasi kem nir, nammerreni kaprong-

wose sev nga meling kalesia ne Masetonianir arloli, nga miviseni nolon nga mirresse Atua. 2 Nir arlik renge norongen ngamisij nga murrowrrowe nir, ko joror ejkirres. Ko suri neiren ser nga milep, arlolinolor erres nga erres 3 ko arlai tevi tasikerr nga marlik Jutia sev nga marongwosparlai, ko asi nga marongwos parlai. Nirkobbong 4arsusi eterter tevi kem nga poroparongwos parwilwil se jinibb on nen nir.

5 Ko arloli asi nga namrrorrmi, ko arlaiwomu nir lweni tevi Atua ko tevi kem,suri marongen se Atua. 6 Niko namwerajilijle tevi Taetas nga mitipatune nanu ngamirres ngel tevi kami, nga pivinvini orepirres. 7 Suri kaman pa mare renge nanujijle nir: renge nosurien, renge nale, rengenorongwosien, ko renge merrenien ngakammerreni inu e, nibe kami ous. Ko nikonammerreni kapan mare renge nanu ngelkele.

8 Numusus bosoni kami, ko nurij surinanu nga kalesia nga Masetonia marloli,

nga borongwos weretunen kami merre-nien se kami erpese. 9Kamrongwose nalolnga mirres pelak se Numal se kerr IesuKristo. Ni joron elep nga elep, ko evellingir nga pivini iel ngatan, nga pulolikami vajin joro kami pilep.

10 Renge inu nelesien suk, rrek erresporo kapvinvini ore vajin sev nga kamti-patune resia nga womu. Kami kamrrorrmi womue,ko kami kele kamloli womu jere nir jijle.11 Ko ngok, kaploli jile vajin, nolo kamipimaur ren. Ko kaploli tevi sev nga mutopa re nevre kami. 12 Poro kammarongerres, ko Atua pir re sev nga kamlai. Seteorongwos kaplai piasie sev nga kamlinginika, ko poro bbong pusorsan tevi, koerres.

13-14 Ko re iok kele, numusus kami kap-pelak, ko nir minij nen parmosi bbong;ko suri lelingenok kami joro kami elepnika, erres nga kaplai tevi nir nga nevrermumrrol. Ko poro nabong sopon kaminevre kami omrrol ko nir nijor ser elep, konir vajin arongwos parlai tevi kami. Erpokko osorsan re devjen nuru kes. 15 Arulipa renge Naul On, ‘Ni nga miser kortonimilep, sete oup pelak; ko ni nga miserkortoni ewelili bbong, sete numer aji.’

Taetas nir paran Korin16 Namwera erres tevi Atua nga muloli

Taetas kele orrorrmi tutune kami erpekem. 17 Ko ni emarong daron nga namw-erai tevi nga pian pilesi kami, ko ni kob-bong emrreni elep pian. 18Ko nabkoni sankele piptevi Taetas. Mernen kalesia jijlearsurövi, suri ewerwer erres pelak rengeNospen nga Mirres. 19 Mernen ko kalesianir artobbtobbue nga piptevi kem rengenivelen se kem nga nablai nevöt ngel van.Ko nevöt ngel evi nga puloli jinibb nir par-surövi Numal, ko puloli jinibb nir parlesiwose nga nammerreni nablai se nir nganevrer marmumrrol renge nanu nir.

20 Namtobbtobbue nuru ngok porpitevikemmirpokngapuloli sete sanpurongwospiwer lokloksi kem renge sel nga namlolitevi nevöt nga milep ngel. 21Nammerrenielep sel se kem pusorsan petpeti renge noAtua ko re kele no jinibb nir.

22 Niko nabkoni kele tasi kerr kelesan, nga namok-lesi tetajer mivi drravnga marale mirres, ko lelingenok vajindaron nga milesi nga kamterter mirpok,ko emrreni lenglengen kele wor piptevi

2 Korin 8:23 234 2 Korin 10:6kem. 23 Ko Taetas eptevik nabong eleprenge majingen suk petpeti, ko re kelenga noborlai se kami. Ko tasi kerr minijnen nuru, nuru ormajing se kalesia petpetinir, ko majingen se nuru ololi jinibb nirarsurövi Kristo. 24 Ko niko kapmetmetenir ngok renge merrenien nga milep, ngapuloli kalesia petpeti nir parongwose nganamweretun daron nga namok-sursurövikami.

9Nevöt nga piwilwil se kalesia nir renge

Jutia1 Nurongwose, nolo kami erres pelak

pa, ko boli tama sopon kele renge naulngel suri nevöt ngok. Erpe kamrongwose,evi nga rraplai tevi kalesia nir iak Jutia.2 Nurongwose, kammarong pa nga kaplaisopon van, ko nusrövi pa kami tevi kalesianir nga renge Masetonia. Nuwrai tevir,nuwra “Kalesia nir nga renge Akaea arturmetmet nga parlai van, etipatun pa sia ngawomu pa.” Ko nolo kami nga mir mir-pok ngok ololi nir elep kele iak Masetoniaarmarong kele parlai van. 3 Ko nukonitasi kerr ngok nir nga puloli nale se kemngok suri kami sete pivini pivi nale nawon,ko kaptur metmet ko pa terai, pirpe nganamsupe pa suri kami tevi meri Masetonianir. 4 Poro mijki, ko dea-pitevi meri Mase-tonia nir sopon vinuk konada-lesi nga setekamtur metmet, ko no kem tia-wis rengenale nga namwerai suri kami, ko kami keleno kami tia-wis lenglengen. 5 Ko nikonulesi erres poro bokoni tasi kerr ngoknir parwowomue kem, parinuk ji kami koparloli lilane nanu nir re devjen ne nevötngok. Ko erres pelak nga kamwerai pakaplai. Ko mirpok ko puto metmet pirrestera daron nga kemnabinuk, ko puloli kelekaplai renge nolon nga mirres, ko sete surimarsoni kami.

Atua emrreni ni nga milai renge nolonnga mir

6 Kaprrorrmi nanu ngel: ni nga muruwmuwelili pili tweni kele puwelili kobbong,ko ni nga muruw milep pili tweni pilepkele wor. 7 Jinibb jijle pilai ko wor pu-sorsan pirpe nolon mir nga pilai, sete ngapuloli nolon purnge pisij e, rrek suri orngemarsoni. Suri Atua emrreni ni nga milairenge nolon nga mir. 8 Ko Atua joronelep temijpal, ko ni pilai nanu nir tevikami tetajer, puloli tetajer nevre kami sete

pumrrol re nanu san, ko orongwos vajinkaplai tetajer tevi nir si nga nevrer mar-mumrrole nanu nir. 9 Erpe Naul On owrai,owra ‘Ni elai elep tevi nir nga nevrer mar-mumrrol. Sel nga mirres sen oto tetajer.’10 Ko Atua nga mok-lai winen tevi nir ngamaruw ko nanen nga rrapaani, pilai kelewinen pilep tevi kami, ko puloli kapilitweni pilep kele wor suri sel nga mirresse kami. 11 Ko orongwos kaplai pilep tevijinibb nir tetajer, puloli jinibb pilep parw-era “Erres wor” tevi Atua suri nevöt ngakami kamlai ko kemnamtori van jir. 12Surimajingennga mirres ngel nga kamloli ololinanu eru kis: ela se kalesia nir nga nevrermarmumrrol, ko ololi kele nga jinibb eleparwera erres wor tevi Atua. 13 Nanu ngamirres nga kamloli ngok ololi jinibb nirarlesi wose nolo kami, ko puloli parsuröviAtua, suri kamosuri nospen nga mirres seKristo erres, ko suri kamlai tevi nir ko tevijinibb jijle nir. 14Ko puloli parlot suri kaminga parrorrmi kami pilep suri nanu ngamilep nga Atua muloli renge nolo kami.15 Rrapwera erres wor elep tevi Atua surimerrenien nga mirres asi nga ni milai tevikerr!

10Pol erij tevi nir nga marwera derteren ser

ejkie1 Kami sopor kamwera nga inu nomok-

manun re no kami, ko nga nomok-rijeterter sopon re bbong daron nga melikngasu vajin. Ko numrreni kapmurrongnale suk ngel, suri Kristo kele nolon eanngatan ko nolon emaot. 2 Erpok kele,kami sopor kamwera ngamevijurimurrunne iel ngatan. Daron nga bevinuk vajinbelesi kami, ko rrek berij wor pitertersopon tevi nir. Sete kaploli nga berijpirpok. 3 Ewretun namlik iel ngatan, kosete namvijuri murrun ne iel ngatan. 4 Kojoro nuval se kem sete arivi nanu ne ielngatan, ko derteren ner otoe nga Atua mi-lai, nga nabrrerrarre lat nga Demij murrultotkoni. Ko namok-rrerrarre nale gerisen5 ko namok-lokloksi norrorrmien jijle ngamian mare ko nga muto ore ko mulolijinibb nir arrelenge Atua. Ko namrrultotkoni norrorrmien jijle nir se jinibb nir,ko namlolimarosuri Kristo. 6Ko daron ngakami kaposuri erres vajin, ko nabtor aljenir nga marmusus parosuri.

2 Korin 10:7 235 2 Korin 11:157 Kamok-meteni bbong nanu ne vare

nir. Poro san ok-wera nga ni evi jinibbse Kristo, ko ni purongwose ko wor ngakem kele namivi jinibb se Kristo. 8 Rrekewretun nurij elep pelak suri derteren suknga Numal milai tevi kem aposol. Ko dert-eren nen sete evi nga nablokloksi kami,ko nga nabtor jilijle kami. Ko sete nokewis nga merij mirpok suri derteren nen.9 Ko numusus bololi kapmetutue inu surinale nga moli re naul suk nir. 10 Surikami sopon kamok-wera “Pol naul sen nirarwun saute nale nga miterter. Ko daronnga ma milik ji kerr, evi jinibb nga milemijnawon, ko nale sen nir armeljariv nawon.”11 Nir nga marij mirpok parmetmet kowor, suri daron nga nablik vajin ji kami konabloli vajin pusorsan pirpe nale se kemnga marto renge naul.

Pol erij tevi nir nga marwera ni osrosrövilweni ni

12Konammetutu nabwera kemnamrresasi nir nga marok-wera nir lweni niseraran mare. Ko nir arlengleng, suri teta-jer arok-wera nga nir marres, ko arok-meteni lweni bbong nir kis kobbong. 13Kokem nammusus nabsursurövi kem pirpoksuri nanu nga sete musorsan nga nabrijsuri. Nabrij bbong suri majingen ngaAtua mukoni kem nabloli. Ko majingense kem ejpari kami kele. 14 Ko niko setenamsursurövi pelake kem lweni, suri kemnamla nospen nga mirres evinuk ji kami.15 Ko sete kem namok-sursurövi kem surimajingen nga jinibb minij muloli. Konammerreni nga kami kapan mare rengenosurien se kami, puloli majingen se kempivini mare kele iok. Ngok mirpok tetajernammerreni nabloli. 16 Ko nabwerwerrenge nospen nga mirres renge vanu ngangasuwor nir e kami vajin, lat nga seteworjinibb san evan ewerwer. Ko erpok setenabsursurövi kem suri majingen se jinibbminij.

17 Ko Naul On owrai owra ‘Sete sanpusrusrövi lweni ni, pijki, ko pusrövi maNumal.’ 18 Nir nga marok-wera nir lweniniser aran mare sete arweretun. Atuakobbong esan orongwos puwra jinibb sanerres rreknga erpese.

11Pol erij tere aposol ne gerisen

1 Kaplinglingi ta inu berij mun selenglengen sopon. 2 Nurrorrmi terae

kami, erpe Atua kele orrorrmi terae kami.Kami kamirpe nesenwarreng nga setewormian ji jinibb san, ko nga inu nulngi orepian ji Kristo kis kobbong. 3 Ko numtutuvajin suri nulesi erpe nga nir nga mariniji kami ko marok-rij melmelas marweraniser maran mare ko marivi ‘aposol’, erpeparlokloksi vajin norrorrmien se kami ngakamlingi pa renge Kristo. Erpok kelenumet nga misij nen muloli tuwi daronnga mikrekrasi Iv renge nale ne neni rretr-run nga muwrai tevi. 4 Suri kammarongpae nir arinuk ji kami. Ko arwerwer masuri Iesu, ko nale ser suri Iesu arinijnijwore. Ko arwerwer suri Nemin On kosuri Nospen nga Mirres, ko nale ser suringok nuru kele arinijnij wore. Ko kamo-suri bbong nale ser, nga sete pa osorsantevi nga inu nuwerwer e ko nga kamosuriwomu.

5 Niser mirres O! Ko inu nisek sete eanngatan rragrrag renge nir. 6 Ewretunre devjen ne rijen, sete nurongwos berijkemkame erpe nir, ko re ma devjen nenorongwosien, sete nuan ngatan rragrragre nir. Ngok kamrongwos pae erres.

7 Rrek nuloli esij nga sete nungoni nevötsan ji kami daron nga mewerwer rengeNospennga Mirres seAtua tevi kami, rrek?Ko nuloli inu nuan ngatan, ko kami kamanmare. 8Ko nuloli kalesia minij nir arwulikdaron nga memajing ji kami. Erpe nuvnaenir nevöt ser nga puwlik daron nga me-majing se kami. 9 Ko tetajer daron ngamelik ji kami iok, poro nevrek pumrrol renanu san, ko tasi kerr ngaMasetonia arok-lai tevik, ko sete nuloli kami kampelaketevik. Ko numusus bololi pirpok nabongpisan. 10 Nuwretun renge weretunen seKristo ngamuto jik, nok eterter ngapirpokko pa tetajer renge iok Akaea, ko sete sanpiwer orek nga mosrosrövik rengen. 11Kosuri sev sete nungoni nanu san ji kami?Suri nga sete numrreni kami? Ejki, Atuako orongwose nga memrreni kami elep!

12 Ko betajer nga bololi pirpok. Erpokko bolokloksi nale se aposol gerisen nennir ngamarok-sursurövi nir lweni, marok-wera marmajing osorsan erpe inu. 13 Nirsete arivi aposol weretunen. Arkerkerissuri majingen ser, ko arloli mete jinibbowonwon, ko arloli jinibb nir arrorrminga marivi aposol se Kristo. 14 Ko seterraptaole iok, suri Demij kele ololi metejinibb nir owonwon, ko ololi arrorrmi nievi anglo ne moron! 15Niko jinibb sen nir

2 Korin 11:16 236 2 Korin 12:9arloli osorsan erpe ni daron nga marlolimete jinibb owonwon ko marwera mar-majing suri sel ne murrun nga musorsan.Atua putor vitrangir pilep suri nanu ngamarloli.

Norongen nga misij se Pol16 Sete kaprrorrmi nga inu nulengleng.

Ko poro ewretun kamrrorrmi ko erpok,ko kaplinglingik bosrosrövik mun soponpirpe lenglengen san! 17 Berij le sopon;rrek nale suk sete pivi nale se Numal, kopivi nale se san nga milengleng. 18Ko surinir elep arsursurövi nir lweni suri nanunga nir kobbong marloli, ko rrek inu kelebololi pirpok, bosrosrövik sopon. 19 Kaminorongwosien se kami otoe, a? Ko nikokammarong bbong kaprunge nale se nirnga marlengleng. 20 Kammarong bbongesan ngamukoni lokloksi kami, san nga mikrekrasikami, san nga mivnae ji kami, san ngamurrorrmi ni evi jinibb san ko muwjevasu kami. 21 Numanun nga bowrai, kodaron nga kem namlik ji kami, ko kem setenamviter ko nabloli pirpok!

Ko poro san owra pusrosrövi ni lweni,ko inu kele bololi pirpok. (Kamlesi nurij selenglengen vajin!) 22Nir arivi meri Ipru, a?Ko inu kele nuvi san. Meri Isrel ko nir? Koinu kele. Metka se Epram ko nir? Inu kele.23 Jinibbnemajingen seKristo konir? Rreknulengleng nga bowrai, ko bowrai tama:inu nuasie nir renge iok. Nurat elep asienir, nuan re naim ne nekaien nabong elepasie nir, arvirralik vavis kis asie nir, kootomori bemij vavis kis. 24 Valim kis konupal ji meri Isrel nir nga marvirrvirra-lik ejpari ngavöl itul drromon esiw (39).25 Vatul ko meri Rom nir arevjik tevi nainga milep san, ko nabong san jinibb soporartuwek e nevöt. Drrav nga mesa rer nir,itul kis arron. Ko renge drrav nga itul ngamarron nga, renge san, nuilong jer rengedis nutrin ko nutpong san. 26 Nivelensuk elep lenglengen, ko nutori mijen sukrenge nuwi ngamuwlumilep, renge jinibbvenao, renge niaken suk nir meri Isrel,renge jinibb ne vare nir, renge ngaim ngamarlelep nir, renge lolo merwer, rengedis, ji nir nga markerkeris nga marweramarivi kalesia. 27Nuplak elep, nurat elep.Nabong elep sete numatur erres. Numerajik, nolok emesmes, melas ajik suri sun-sun nga mori sete emtul, eminmaniv, kosete evtere melas. 28Ko nanu kele san nga

muto jik tetajer evi nga nomok-rrorrmipelak kalesia nir renge lat jijle nir. 29 Poronir san nolon pimelisna, ko inu kele erpok,nolok emelisna. Ko poro nir san evitan, koinu nurnge esij e.

30 Poro bosrosrövik, ko bosrosrövikbbong suri derteren suk nga mijkie.31 Atua, Tata se Numal Iesu Kristoorongwose nga sete nukrekris. Rrapsurövini tuwi ngok vini. 32 Daron nga melikDamaskas, ko jinibb nga mimetmetengaim nen se numal Aretas ololi jinibbnuval sen sopor arturmetmet remetali nengaim nga parrul totonik. 33 Ko ejki mun,suri selek sopor arsongnik van re narr sanko arjurönik rrurrngi lat nga mitpir e sanre naworr, ko arjurönik van ngatan re dan,ko nuwlu asi.

12Pol owra tweni nanu nga milep nga ni

milesi1 Bosrosrövik ko wor. Bela sev ko pirres

ren? Ko bololi tama. Bospe vajin surinanu sopor nga Numal mivisenir tevik.2Nurongwose jinibb le san nga mivi kale-sia san. Ko evi sia esngavöl drromonivij (14) pa, ko arlai van re melrin itolin,nga mare jer nen. Nurrlenge, ematurlesi lebbong, rreknga niben mawos le wormian. Atua kobbong esan orongwose iok.3 Erpe nga mowrai, nurongwose nga mer-nen arlai van re melrin, ko nurrlenge,ematur lesi lebbong, rreknga nibenmawosle wor mian. Atua kobbong esan orong-wose iok. 4 Ko arlai van re melrin; korenge ie ni ornge nanu sopor nga marresnga marres nga sete orongwos jinibb sanpuspe re nale san ne iel ngatan. 5 Nikobosrosrövi mernen; ko re inu devjen ngainu, sete nurongwos bosrosrövik. Bospebbong derteren suk nga mijkie. 6 Ko poronga bosrosrövik, ko iok sete nulengleng,suri nuwretun bbong. Ko sete bosrosrövik,suri numusus kapmetenik van mare, konumrreni kaprrorrmi bbong nanu nir ngamololir pa ko nale nir nga mowrair pa.

7 Ko Demij ololi nanu san esij re nibek,ko nanu ngok erpe evrralik ko orrul totoninolok nga sete pian mare pelak, ko ngasete bolololik suri nanu nga marlelep ngamelesir. 8 Ko nulot van ji Atua vatulnga pila tweni nanu ngok jik. 9 Ko niowra lweni teik, owra “Ewretun, nik dert-eren som ewelili, ko inu derteren suk pu-wosim ko pa. Ko daron nga nik nibem

2 Korin 12:10 237 2 Korin 13:10mimelisna, ko inu derteren suk emajingerres pelak vajin.” Ko niko nuir nga bospepilep lenglengen nibek nga mimelisna va-jin, nga puloli derteren se Kristo puto jik.10 Ko niko numarong bbong derteren sukpuwelili, jinibbnir parwer lokloksik, jinibbnir parojik, daronnga miterter pijparik, koniblaot lele nir parto pelaot suri mevijuriKristo. Suri poro derteren suk puwelili, kongok derteren suk pilep ko vajin.

Pol orrorrmi kalesi ne Korin nir11 Nurij se lenglengen nga merij re dev-

jen suk mirpok, ko kami ko kamloli mololimirpok. Moro kami ko kapsurövi inu, koejki! Inu sete ma nuvi jinibb nga welilirenge nir ngok nga marsursurövi lulul-wenir marwera marivi aposol, ewretunsete nuvi jinibb san! 12 Orongwos kaplesikobbong emerer nga mevi aposol suri ne-lesien nir ko nanu nga marinijnij nawonenir nga mololir, renge nolok nga mipriv,daron nga melik ji kami. 13 Kamjikie nanusansan kobbong nga meling kelesia minijnir marloli, nile: sete kammeteni suri inu.Kaptelasi inu nga mololi misij tevi kamierpok!

14 Pivatul le pa bevinuk belesi kami. Kosete bongoni nanu san ji kami. Sete num-rreni nevöt se kami, ko numrreni kamikobbong. Suri sete erres nga bipi sanpuwngani tata sen, ko tata sen ma puwn-gani bipi. 15 Numarong bela nevöt sukjijle, ko nibek kele, nga bewilwil se kami.Ko ewretun merrenien nga kammerreniinu e pian ngatan suri inu merrenien ngamemrreni kami e ean mare?

16 Niko kamlesi vajin nga sete nulolikampelak suri inu. Ko rrek kapwera “Polololi erpok nga pikrekrasi kerr, musuwko pia-lai nanu san ji kerr.” 17 Ejki ngaejki rres! Ko nir san nga mokonir vinukekrekrasi kami, rreknga ejki? Ejki rres ma.18 Nuloli Taetas evan, ko nukoni kele tasikerr minij nen kele eptevi. Rrek Taetasekrekrasi kami rrek? Ejki, suri ni norror-rmien sen osorsan bbong tevi nga inu, koni ololi osorsan bbong tevi nga inu nomok-loli.

19Kami kamrrorrmi rrek tetajer namok-rij nga nabwer ore nale se kami ngamuwrapulokloksi kem? Ejki! Tetajer namok-rijerpe Kristo emrreni ko erpe Atua emrreni.Ko nanu jijle nga namloli, namloli nganabwilwil se kami, sele kem nir nga nam-merreni kami. 20 Ko numtutu dea-vinuk

ji kami ko delesi kami sete kamlik erreserpe numrreni, ko kami kele taklesi inudololi nanu san nga kami sete kapmerreni.Suri numtutu delesi takrij latlat, nolo kamitileplep, nolo kami tumrrol, nolo kamitukul, takworworsur, takrij otot tevi kamilululweni, nolo kami tian mare, ko nattikarkar ji kami. 21Numtutu dea-vinuk koAtua tuloli nok tiwis re no kami, ko dea-tengsi nir tilep nga tarloli pa nololien kosete nolor olululwi, ko nga nolor timrreniaseni nesevin, ko nga tarloli tisij tevi ne-sevin.

13Bongsi nale se Pol

1 Vatolin le vajin bevinuk belesi kami.Naul On owra ‘Poro jinibb san owrapirij tere selen, ko nuru pieru rrek nir pitulko pa parij se nale nen.’ 2 Nuwra bowraitevi nir ngamarloli pa nololien, ko tevi nirminij nen nir, erpe ngamowrai pa re daronerwen nga melik ji kami, ko bowrai lwenikele nga melik ngasue kami vajin: Porobolwi kele vinuk, ko botor vitrangi kamivajin. 3 Ko kaprongwose pirres vajin ngaKristo erij rrurrngi inu. Ko ni daron ngamuwra piete kami, ko ni derteren sen setepuwelili, ko derteren sen pilep. 4 Ewretunderteren sen ewelili daron nga murrul renai pelaot, ko lelingenok vajin ni emaurrenge derteren nga milep se Atua. Kokem namkortoni tevi Kristo, ko kem kelederteren se kemewelili; ko nabmaur rengeni mauren sen re derteren nga milep seAtua renge no kami.

5 Kaprrowrrow kami lweni. Kamturko renge nosurien se kami, rreknga ejki?Rrek sete kamrongwose nga Iesu Kristoelik livö e kami? Poro pijki, ko kam-tor jabble petpeti! 6 Ko numrreni kamikaprongwose nga kem sete namtor jabble.7 Namok-lot van ji Atua nga sete kaplolipisij. Iok sete namloli nga jinibb nir parlesikem majingen se kem erres, ko nga kamikobbong kaploli pirres, pesveni jinibb nirarlesi kem majingen se kem erres rrekngaerpese. 8 Suri sete namrongwose nablolinanu san nga puto ore weretunen, ko ngama putor jilijle. 9 Namir bbong daronnga derteren se kem ewelili ko derterense kami elep. Ko namok-verus van jiAtua nga kapa-momsawos pirres petpeti.10 Niko nomok-uli naul ngel vinuk ji kamidaron nga melik ngasu ngel; nuli nga kami

2 Korin 13:11 238 2 Korin 13:14kapete lweni kami, ko poro bevinuk va-jin ko setemun bololi nanu nga martertersopon tevi kami renge derteren nga Atuamilai pa tevik. Suri derteren nen sete evinga berrarre nanu, ko nga ma bololi pianmare.

11 Rrek otomori nale suk pusuw ngel.Nuwra erres wor tevi kami. Kappe-lak nga kapa-momsawos pirres petpeti;kaprunge nale suk nir; norrorrmien sekami pisansan; kaplik renge demat. KoAtua nga mivi Atua ne merrenien ko Atuane demat pilik livö e kami.

12 Kapwera erres tevi kami lululwenitevi merrenien ko demat. 13 Kalesia jijlenir arwera erres tevi kami. 14 Ngel eviloten suk, nga nalol nga mirres se NumalIesu Kristo, ko merrenien se Atua, ko gor-tien se Nemin On puto ji kami jijle.

Galesia 1:1 239 Galesia 1:20

Naul nga Pol Muli teviKalesia Nir renge

GALESIABatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriRenge daron nga ni muli naul ngel,

ko Pol ornge esij elep ko orrorrmi elepmeri Galesia nir suri nga nir elep arivellingi nevisvisenien nga Pol milai tevirbonevis, ko arvijuri nevisvisenien se jinibbminij sopor nga marok-wer lokloksi Pol konospen nga mirres. Nir arwera kalesia nirparvijuri ko wor nale nesesreien rrekngalo (law) nga Moses milai tuwi tevi meriIsrel nir, ko paran re bae ser. Ko Pol owraeterter nga nosurien esan kis kobbong,nga jinibb muosuri Iesu Kristo, evi sel ngajinibb san pumomsawos pirres re no Atua.Renge sel ngok, ko Nemin On okpitevikalesia nir, ko ololi murrun ser erres pelakeasi jinibb san nga miplak nga pivijuri nalenesesreien tama san.

Pol owra “Erres” tevi nir1 Inu Pol, nuvi aposol san. Sete jinibb

san elngik, suri nanu ngok sete eplari redevjen ne jinibb. Iesu Kristo ma elngik,ko Atua Tata nga muloli ni mimaur luwikele re mijen. 2 Inu tevi kalesia niaken sukjijle nir ne iel, namwera “Erres” tevi kamikalesia nga kamlik re vanu ngok Galesia.

3 Nurongwose, Atua Tata se kerr koNumal se kerr IesuKristo porlaimerrenienko demat tevi kami. 4 Iesu Kristo emaronglweni ni pimij pisre nololien se kerr, ngapitka tweni kerr re ngatan nga misij ngel.Iok evi kelemarongen se Atua Tata se kerr.5Rrapsurövi ni tuwi ngok vini. Pirpok ko.

Nale minij ngok nga kamrunge sete evinospen nga mirres se Kristo

6 Nutaol lengleng nga kamwolu lingiAtua ngavilvil mirpok ko kamvijuri vajinnospen minij san! Suri Atua everuse kamirenge merrenien se Kristo. 7 Ko nospennga mirres minij san ejki kele mun, kojinibb kobbong sopor arwera parlokloksikami ko parieni nospen nga mirres seKristo. 8 Ko poro nga kem bbong, rrekngaanglo san pivel re melrin vini ko piwerwer

re nospen minij san tevi kami nga setemu-sorsan tevi nga inu mewerwer pa ren tevikami, Atua putor vitrangi ko wor rengensuri. 9 Iok namwerai pa osuw, ko lelin-genok nuwra lweni kele: poro jinibb sanpiwerwer tevi kami renge nospen minijsan nga sete musorsan tevi nga kamrungepa musuw, Atua putor vitrangi ko worrengen suri.

10 Nga merij mirpok, kamrunge erpenumrreni bololi jinibb nir parunge pirreskobbong re inu, rrek numrreni bololi Atuapurnge pirres re inu? Ko ejki, Atua kob-bong. Rreknga numrreni bololi berres reno jinibb? Ejki! Poro nga bololi pirpokngok, setete nuvi jinibb ne majingen seKristo. Ko niko nir nga marieni nospennga mirres se Kristo ko nga marwer lok-loksi inu erpok arkerkeris kobbong.

Pol ospe suri ela majingen sen ji Kristoerpese

11 Tasik nir, numrreni kaprongwosenanu ngel: nospen nga mirres nga nomok-werwer ren sete eplari ji jinibb, ejki. 12 Kosete jinibb san elai tevik, ko sete jinibb sanevisvisenik ren, ejki. Ko Iesu Kristo ko woreviseni tevik.

13 Kamrunge pa nospen ne sev nganomok-loli daron nga mevijuri malum selse meri Isrel nir nga marok-lot rengen.Nomok-ojoji pelak kalesia se Atua nir;nuwra betelmajir pijpari loten ser pusuw.14 Ko nuan mare renge sel se meri Isrelnir nga marok-lot rengen, asi re meri Isrelelep nga marivi dul suk. Ko nuvijuri pelakbirterwarreng se kem nir renge sel ngamarwerai tuwi.

15 Ko Atua otobbtobbu womue inu redaron nga mematur malum re depai tasusuk, ko everuse inu, suri ni nolon nga mir-res. Ko emarong vajin 16 piviseni ni Natuntevi inu, nga bospe suri nospen ne ni tevijinibb ne vare nir. Re daron mawos nen,sete nususi rongornge kele tevi jinibb kelesan, 17 ko sete nuan Jerusalem nga belesinir ngamarivi aposol womu re inu. Ko nu-vel ko numawos pa Arepia nuvesane, mianko nulwi vini kele Damaskes e. 18Vitunenvajin re sia itul, ko nuan vajin Jerusalemnga bosusi rongornge tevi Pita. Ko nulikjin ejpari nabong esngavöl drromon elim(15). 19 Sete nulesi aposol minij san, Jemeskobbong, tasi Numal. 20 Nanu nga molirngok tevi kami sete arivi gerisen, ariviweretunen ko wor mawos Atua.

Galesia 1:21 240 Galesia 2:1721Mian ko nuan vajin re vanu Siria ko re

vanu Silisia. 22Kokalesia nir ngamarlik Ju-tia setewor arlesi wose nok. 23 Arunge manospen nek nga marsupe mirpel: “Ni ngamok-ojoji kerr bonevis, lelingenok vajinokwerwer re nosurien nga bonevis mok-lokloksi.” 24Ko arsurövi Atua suri inu.

2Pol ejiljilwer tevi aposol minij nir

1 Vitunen vajin re sia esngavöl drromonivij (14), ko nuan kele Jerusalem e tevi Ba-napas, ko nula Taetas kele eptevik. 2Nuansuri Atua owrai tevik nga ban ko wor.Ko nukorti tevi nir nga martorir marivijinibb nga marlelep, kem namsan kis. Konuwra suri nospen nga mirres nga nomok-werwer ren tevi jinibb ne vare nir. Suridotor jabble re lat san, tuloli majingensuk tivi nanu nawon, ko nir ma parweramomsawose ko tevik. 3 Ko ejki, nir arlesinanu jijle armomsawos erres kobbong. Redevjen ne bae kele, ko sete aron tertereselek Taetas. Ni evi meri Gris san, kosetewor ean re bae se meri Isrel nir.

4 Ko nir sopor armerreni ni pian rebae. Nir ngok arkerkeris nga marweramarivi kalesia, ko arvij vini tweni par-leslesi suri nivelen nga kerr rramiel sis-arow ren re Iesu Kristo. Ko nir arweraparloli rrapivi demij maur kele. 5 Kosete nammarong parasie kem sopon, surinammerreni nabtor totoni weretunen nenospen nga mirres ngel puto pirres teta-jer, suri namrrorrmi kami.

6 Ko nir nga ma jinibb martorir marivijinibb nga marlelep, sete arwera kele nalesan tevik. (Poro pivi weretunen ngamarivi jinibb nga marlelep evi nanu na-won ji inu, suri Atua elesi jinibb jijle nirarsorsan kobbong.) 7 Ko nir sete arwerakele nale san tevik, ejki rres. Ko arlesievi weretunen Atua elngi pa renge inunospen nga mirres sen nga bowra twenitevi jinibb ne vare nir, pirpe nga milngiwomu pae renge Pita nga ni puwra twenitevi meri Isrel nir. 8 Ko Atua ela derterentevi Pita nga pivi aposol nga pian ji meriIsrel nir, ko Atua kele ela derteren teviinu nga bevi aposol nga bean ji jinibbne vare nir. 9 Ko Jemes ko Pita ko Jonarlesi wose vajin derteren nga Atua milaitevik. Nir ngok, jinibb nir artorir erpeburtur. Ko arini vajin ko arrul totkonikomru Banapas nevre komru rres, erpenomorivi seler. Ko armarong nga komru

noboran ji jinibb ne vare nir, ko nir paranji meri Isrel nir. 10 Ko arwera bbong ngakomru noborrorrmi beres ko nir. Ko nanungok mawos kobbong, numrreni lenglengwomu pae nga bololi.

Pol ewer ore Pita11 Ko mian ko daron nga Pita mivini

Antiok vajin, ko nutur imare re non nutreni, suri ololi sarrsarre. 12 Suri womu Pitaokaani nanen tevi jinibb ne vare nir. Kodaron nga jinibb sopor nga Jemesmukonirmarini vajin, ko ni ewij ngasu kerkerasijinibb ne vare nen nir, suri emtutue nirnga martori nale nesesreien se meri Isrelnir eterter, ko nga marungasi jinibb nevare nir. 13Ko nir minij nen nir nga marivikalesia re meri Isrel nir arkorti tevi Pitarenge murrun gerisen ngok. Ko Banapaskele arwos tweni vajin renge gerisen serngok.

14 Ko daron nga inu melesi marloli mir-pok, ko sete arivel mawos renge were-tunen ne nospen nga mirres, ko nuwraitevi Pita renge no nir jijle, “Nik kuvi meriIsrel san. Ko kulik vajin erpe jinibb ne varesan, suri setemun kuvijuri nale nesesreiense meri Isrel nir, suri kuvi pa kalesia. Koerpese vajin kuruj ngasue jinibb ne varenir erpok, erpe kungasir kele, ko kuwrakupon tertere nir parlik pirpe meri Isrelnir?”

Nosurien evi nanu nga milep ji meri Isrelnir ko ji jinibb ne vare nir kele

15Kemnamiaknamivi meri Isrel, ko setenamivi jinibb ne vare nga meri Isrel nirmarungasir. 16 Ko lelingenok vajin kemnamrongwose nga jinibb san sete orong-wos puloli lweni ni pumomsawos pirres renga mivijuri nale nesesreien se meri Isrelnir, ejki. Orongwos pumomsawos pirresko re bbong nosurien sen re Iesu Kristo.Ko niko kem kele namosuri pa Iesu Kristonga Atua puloli kem nabmomsawos pirressuri nosurien se kem re Kristo, ko sete suringa namvijuri nale nesesreien. Suri setesan orongwos pumomsawos pirres re ngamivijuri nale nesesreien, ejki. 17 Ko meriIsrel nir nga martori nale nesesreien sernir eterter arungasi kele kem vajin, surisetemun namvijuri nale nesesreien ser,ko namok-vijuri sel nga Atua puloli kemnabmomsawos pirres suri bbong nosuriense kem re Kristo. Ko nir arwera vajinkem nololien se kem otoe erpe jinibb nevare nir, ko arwera kele Kristo evi batu

Galesia 2:18 241 Galesia 3:17nololien. Ko ejki nga ejki rres nawon!18 Nurrerrarre tweni nale nesesreien sernir nga marok-wer ore nanu milep. Ngoksete evi nololien nga misij nga mololi mir-pok. Ko poro nga bemajing lweni nalenesesreien ngok nir, ko ngok ko ma erpenololien nga misij suk putoe vajin!

19 Ko re devjen nga renge nale neses-reien, numij ko pa ren. Nale nesesreiennen kobbong otor pinik. Ko ngok evi ngabemaur se Atua nga bemajing sen vajin.Erpe arwuse totonik pa re nai pelaot teviKristo. 20 Ko erpe inu vajin setemun nu-maur, ko Kristo ko vajin emaur rengek. Kore nga memaur malum renge nibek ngel,numaur suri nosurien suk kobbong ngamosuri natu Atua. Ni emrrenik elep, ko elani lweni suri inu.

21 Bololi ototvi vajin nale suk pumrrol:Merrenien se Atua, ngamukoni natun IesuKristo nga pimij sere kerr, elep nga eleptemijpal. Ko nir nga marwera jinibb sanorongwose pumomsawos pirres suri ngamivijuri nale nesesreien arkerkeris kob-bong. Suri poro nale ser ngok evi were-tunen, ko niko Kristo emij nawon vajin, komerrenien se Atua evi nanu nawon.

3Nale nesesreien rreknga nosurien?

1 E, kami meri Galesia, kamlengleng.Siko ololi suri kami, nga muloli kamiellingi Kristo? Nuwer metelepe mijen seKristo renge nai pelaot tevi kami. 2Nuwraborongwos nanu sansan ji kami, ngel:Kamlai pa Nemin On suri nga kamvijurinale nesesreien? Ejki, kamlai suri kam-runge ko kamosuri nospen nga mirres.3 Erpese kamlengleng temijpal mirpok?Kamtipatun pa re Nemin On, ko kamweravajin kapvinvini ore re derteren ne nibekami kobbong! 4 Nanu elep arpelpelari jikami, ko pesveni ko? Ejki, nuosuri wenerpartoe ko. 5 Bosusi kele: Atua nga moklaNemin On tevi kami ko nga mokloli nanunga marinijnij nawone nir livö re kamiokloli erpok suri nga kamvijuri nale neses-reien, rreknga suri kamrunge ko kamosurinospen nga mirres? 6 Erpok kele ‘Epramosuri Atua, ko Atua owrai vajin nga niomomsawos erres suri nosurien sen’, erpeNaul On owrai.

7 Niko kamrongwose nir nga nosurienser mutoe, nir mawos nen ko arivi metkamawos se Epram. 8Naul On owra wowomu

pae nga suri nosurien ser kobbong Atuapia-loli jinibb ne vare nir parmomsawospirres ren. Ko niko Naul On owrawowomue tevi Epram erpel: ‘Atua pirijpirres suri jinibb ne vare nir renge nik.’9 Epram osuri Atua ko Atua erij erressuri Epram. Ko erpok kele nir petpetinga marosuri Atua, Atua erij erres surinir. 10 Nir nga marmajil renge nale ne-sesreien nga parvijuri majingen nen, koAtua oungasir. Suri Naul On owra ‘Atuaongasi jinibb jijle nir nga sete marvijuritajer nale petpeti nir ngamarto renge nalenesesreien.’ 11 Ko vesan kele, rramrong-wos alje nga sete san orongwos pumom-sawos pirres re no Atua renge ngamivijurinale nesesreien, suri Naul On owra ‘Mernga bbongmumomsawos mirres rengeno-surien sen ko, ni ko pimaur.’ 12 Ko sel ngajinibb san pumomsawos pirres renge nalenesesreien sete evi sel ne nosurien, ejki.Suri Naul On owrai kele, ‘Ni nga bbongmivijuri nale nesesreien nir pimaur surir.’13 Ko Kristo ervei tweni kerr, ololi Atuasetemun oungasi kerr, suri nga ni ela luwenungasien nga Atua oungasi kerr ren, nganale nesesreien muspe. Ololi erpok re ngamurrul re nai pelaot, suri Naul On owra‘Jinibb san nga marevji pini, ko marruloniniben re nai san, ngok rramlesi wose ngaAtua oungasi, suri ela norongen nga misijtemijpal.’ 14Ko niko renge Iesu Kristo vajinAtua purongwos pirij pirres suri jinibb nevare nir pusorsan tevi nga mirij mirressuri Epram. Ko kerr rramrongwos vajinrraplai Nemin On nga Atua mirijrij e ngapilai, suri nosurien se kerr.

Nale nesesreien rreknga nale ne rijrijen?15 Tasik nir, borrongrrongvi re jinibb.

Poro nga jinibb pieru pormarong kokortire nanu san nga porloli ore marongen senuru ngok, ko sete jinibb san orongwosvajin pirieni kele rrek puwra kele munnale san kele pian ren. Suri orloli ore jileko pa. 16 Ko erpok, Atua ela rijrijen senwomu pa tevi Epram, ko nale nesesreiennga mia-vini vitu sete orongwos pirieni.Ko Atua ela rijrijen sen ngok tevi Epramko tevi metka sen san. Ko re iok, NaulOn sete owra ‘tevi metka som nir’, ejki,ko owrai ma ‘tevi metka som san’. Metkasen ngok evi Kristo ko. 17 Ko nanu ngamilep nga mowra bowrai nen, erpel: Atuaelai pa rijrijen sen tevi Epram owomu. Kovitunen, sia ongut vavij bbulin ngavöl itul

Galesia 3:18 242 Galesia 4:15(430) easi osuw, ko nale nesesreien ea-vini vajin. Ko niko nale nesesreien ngoksete orongwos pulokloksi marongen ngokse Atua ko pirieni rijrijen sen. 18 Suriporo nga nelaien se Atua eplari renge nalenesesreien, ko setemun orongwos piplarirenge rijrijen. Ko Atua ela nawon pae teviEpram suri rijrijen sen. 19 Ko erpese vajinre nale nesesreien? Evini suri sev? Areveioto tevi nale rijrijen suri bbong nololiennir se jinibb nir. Ko arlingi oto erpokpijpari ngametka nen se Epramngamarlainale rijrijen ngok tevi pia-pelari. Ko nalenesesreien nir, Atua elair tevi anglo nir,ko nir vajin arlai tevi Moses, ko Moses elaitevi meri Isrel nir. 20Ko daron ngamaAtuamila nale rijrijen sen tevi Epram, ko niesan kis kobbong elai mawose tevi Epram,sete jinibb san otur liven.

21 Ko erpok, nale nesesreien ngok ototere nale rijrijen se Atua rrek? Ejki nga ejkirres nawon! Ko poro nga nale nesesreienorongwos puloli jinibb parmaur, ko nikovajin jinibb nir parmomsawos pirres ren.Ko ejki, sete erpok. 22 Suri Naul On owraipa nanu petpeti nir arto pa re derteren nenololien. Ko nale rijrijen kobbong vajinorongwos pila tweni jinibb re derteren nenololien suri nga marosuri Iesu Kristo.

Kerr petpeti rramivi sansan re Iesu Kristo23 Ko daron nga nosurien ngok setewor

mivini wor, ko nale nesesreien owlu orekerr, ejpari nga nosurien ngok mirrmalivajin. 24 Erpe nale nesesreien emetmetekerr mijpari nga Kristo mivini vajin, korrammomsawos erres suri nosurien vajin.25 Ko suri nga nosurien mirrmali vajin, konale nesesreien setemun emetmete kerrvajin. 26 Kami jijle kamivi natu Atua surikamosuri Iesu Kristo. 27 Suri kami pet-peti nga kampaptaes renge Kristo, erpekamuri pa mauren se Kristo. 28 Ko kerrjijle vajin rramsorsan, poro rramivi meriIsrel rrek poro rramivi jinibb ne vare, koporo rramivi demijmaur rrek poro rramielsisarow, ko poro rramivi norman rrek pororramivi nesevin. Kerr petpeti rramivisansane renge Iesu Kristo. 29 Ko porokamivi jinibb se Kristo, ko kamivi vajinmetka se Epram, ko kaplai vajin nelaien seAtua nga mirijrij e renge nale rijrijen sen.

4Rramivi natu Atua

1 Bowra rrongrrongvi re bipiwarrengsan nga tata sen joron milep. Daron ngamer wel nen muwelili malum, seteworotori joro tata sen san. Ko jinibb minijsopor nga tata sen milngir armetmete niko nijor nen nir, pian pia-jipari daron ngatata sen milngi nga ni pilep vajin ko pilainanu petpeti nir vajin. 2 Ko poro puwelilimalum, ko pusorsan pini tevi demij maurse tata sen nga sete mutori nanu san evisen.

3 Ko erpok kele re kerr. Daron ngarramwelili malum renge sel se Atua, korramivi demij maur se demij nir ne ielngatan. 4Mian mian ko ejpari momsawosdaron mawos nen vajin, ko Atua okoni va-jin ni Natun. Ni eak re nesevin san, ko eakre daron momsawos nga nale nesesreienmurrul totkoni malum mauren se jinibbnir. 5 Ko ni evini nga pujri lweni kerr nganale nesesreien murrul totkoni kerr, konga kerr rrapivi vajin natu Atua.

6 Ko suri rramivi vajin natu Atua, koAtua okoni Nemi Natun vini renge nolokerr, ololi kerr rramverus Atua evi Tata sekerr. 7Ko niko kerr setemun rramivi demijmaur, rramivi vajin natu Atua. Ko suri ngarramivi natuAtua, ko nikoAtua pia-lai tevikerr nanu jijle nga milngir parivi se natunnir.

Pol orrorrmi meri Galesia nir8 Ko erpok ko, bonevis kamrrerrlenge

Atua, ko kamivi demij maur se demij nirnga setemarivi atua. 9Ko lelingenok vajin,kamrongwos pae Atua (rreknga erresrresma bowrai Atua orongwose kami). Koerpese kammerreni kele kapluwi van jidemij ngok nir, nga marmelisna ko jorormarjikie? Erpese kammerreni kapivi luwidemij maur ser kele? 10 Kamtori nabongsopor, ko navöl sopor, ko daron sopor,ko sia sopor nga marsupsuper renge nalenesesreien se meri Isrel nir! 11 Numtutudeplak nawon pa suri kami.

12 Niaken suk nir, nungoni kami eterternga kapirpe inu, erpe nga inu nurpepa kami. Sete kamloli rragrrag nanunga misij san tevik. 13 Kamrongwoseinu numsi re nibek daron nga mewerwerre nospen nga mirres tevi kami womu.14Ko mesien nga mulolik sete kamungasiktevi, nurongwos ma kamlesi evi nanu ngamisij. Ko sete kamruj ngasue inu, kokamlaik erpe anglo san se Atua, erpe IesuKristo. 15 Ko nibe neiren se kami ne

Galesia 4:16 243 Galesia 5:10

wosenen? Nurongwose, re wosenen kamikapla tweni mete kami ko kaplai tevi inu,poro kaprongwose kaploli pirpok. (Erpeiok nuspe suri nolo kami nga mirres ngasete murongwos pusuw tevi inu.) 16 Koerpese kamok-rij tere inu vajin, kamloliinu nurpe vajin devje nuval se kami? Rrekkamloli erpok suri nga merij re weretunentevi kami?

17 Ko lenglengen ne jinibb ne nevisvise-nien ngok nir arsurövi kami re nale ngamarivi neni rretrrun marres arwera par-lumi nolo kami rer. Ko partur ore kamivajin ko kami vajin kapsurövi kis nir vajin.18 Erres nga parsurövi kami, poro wornolor parres. Ko erres kele nga kamsuröviinu daron nga melik tevi kami. Ko suri sevkammosi re daron nga melik ngasu vajin?19Natuk nir! O, nuplak elep re kami daronnga womu kamini kamivi kalesia, osorsantevi nesevin san eplak nga puwosi bipi senpiak. Ko rrek beplak luwi kele vajin pijparinga nolo kami parini parmomsawos pirpenolo Kristo. 20 O, poro nga belik tevi kamilelingen ngel! Ko poro nga borongwosberieni nale suk tevi kami! Suri nomok-rrorrmi lenglengen kami.

Jiljilweren suri Eka ko Sera21 Kapwerai ta tevi inu, kami nga

kammerreni kaplik renge nale ne neses-reien, sete kamrunge nanu nga nale ngokmuwrai? 22 Suri aruli erpel, nga Epramnatun norman eru. Tuwen evi natu Eka,nga mivi nesevin ne majingen sen; kotuwen evi natu nesevin nga mivel sisarowsan, nisen Sera, Epram wor nesen senmawos. 23 Ko bipi nga nesevin ne majin-gen muwosi, eak suri marongen se jinibbkobbong. Nisen ko Ismael. Ko bipi ngamanesevin ngamivel sisarowmuwosi, eaksuri rijrijen se Atua ko wor. Ni nisen koAesak. 24 Ko ngok orrongrrongvi nanu kosan. Nesevin ngok nuru orirpe sel erungok nga jinibb san puruj mori lesie Atua.Sel tuwen nen eplari renge botwen ngokSinae, botwen nga Atua mila nale neses-reien tevi Moses. Ko nir nga marvijurisel ngok arivi demij maur, erpe Eka kometka sen nir. 25Ko niko Eka erpe botwennga Sinae nga muto renge vanu Arepia,ko erpe kele Jerusalem ne lelingenok, surini tevi metka sen nir arivi demij maur.26Ko Jerusalem nga mimerr nen nga mutorenge melrin, ni erpe jinibb san nga mivelsisarow, ni ko evi tasu se kerr. 27 Suri

aruli erpel renge Naul On: ‘Kupir, niknga kummer nga setewor kumvesi natumsan rragrrag. Kupsorrvij ko kupkail surikumir, nik nga setewor kumwosi bipi sanwor. Suri ni nga mutur nawon, natunpileplep piasie ni nga diwen sen mutoe.’

28 Ko kami, niaken suk nir, kamivi natuAtua suri rijrijen sen, erpe Aesak, natuSera. 29 Ko erpe re wosenen, Ismael, ngamiak suri marongen se jinibb, okoji Aesaknga miak suri rijrijen se Atua, ko erpokkele lelingenok arok-oji kerr. 30 Ko NaulOn owrai erpese? Owrai erpel: ‘Kupwirrtweni nesevin ne majingen nuru natun,suri natu nesevin ne majingen sete orong-wos pilai nijor se tata sen pirpe natu ne-sevin nga mivel sisarow pia-lair.’ 31 Kokerr, niaken suk nir, sete rramivi metkase nesen ne majingen ngok, ko rramivi mametka se nesevin ngok nga mivel sisarow.

5Kaptur piterter renge nivelen sisarow se

kami1 Kristo ololi rramiel sisarow, ko owra

rrapiel sisarow petpeti vajin. Ko ngok,kaptur piterter renge nivelen sisarowngok, ko sete kaploli lweni kami kapiviluwi demij maur. 2 Kapmurrong! InuPol, nuwrai tevi kami nga poro nga kaplolinir parevji kami renge bae ser, ko ngokKristo sete orongwos pila mauren tevikami vajin. 3 Nuwrai eterter kele tevijinibb jijle nga maran renge bae se meriIsrel nir nga nir parvijuri ko wor nalenesesreien ser petpeti vajin. 4 KamjikieKristo, kami nga kammerreni kapmom-sawos renge nale nesesreien. Kamruj pangasue merrenien se Kristo. 5 Ko kerrma, Nemin On se Atua eptevi kerr, korramteravi nga Atua pia-loli kerr rrap-momsawos suri nosurien se kerr kobbong.6 Suri bae evi nanu nawon renge jinibbsan nga mukorti pa tevi Iesu Kristo, poroean pa rengen rreknga ejki. Ko nanu ngama milep evi nosurien. Ko nosurien sekerr okpelari renge merrenien se kerr ngarrammerreni jinibb nir.

7 Womu, kamwolu erres renge maurenne kalesia se kami. Siko ololi nga kamisetemun kamvijuri weretunen? 8 Nanungok sete eplari ji Atua, nga mokverusekami. 9 Jinibb sansan kobbong orongwospuloli delung nir parsarr. 10 Ko nurong-wose, norrorrmien se kami sete orongwospinije renge nga inu. Nurongwose iok suri

Galesia 5:11 244 Galesia 6:8nga kamkorti pa tevi Iesu Kristo. Ko isi ngapivi mernen nga moklokloksi kami, Atuaputor vitrangi ko.

11 Tasik nir. Kamrongwos pae inu nor-rorrmien suk suri bae. Nomok-wera ngakalesia nir setemun paran rengen. Koniko arok-ojik suri. Nir arlesi murrunse Kristo nga mokla nawon mauren tevikerr suri mijen sen renge nai pelaot evinanu nga misij. Suri armerreni nir worparloli nanu sopor nga pila lweni se nir,armusus Kristo pisan kobbong pila se nir.12 Numrreni poro nga nir nga marweraparlokloksi kami re nga parevji kami rengebae ser parla nesip ser ko parevji lokloksilweni nir!

Kapla wenen ne Nemin On ko sete nemauren tera se kami

13 Ko kami, niaken suk nir, Atua everusekami tweni nga kapiel sisarow. Sete nalene nesesreien san orrul totkoni mun kami.Iok erres. Ko nanu sansan kobbong nile: sete kapwera “O, nanu san setemunorrul totkonik, inu bololi sev nga memr-reni vajin”, ko ngok kamvijuri lweni va-jin mauren tera nga misij se kami. Setekaploli pirpok, pijki. Ko kaplilama se kamilululweni suri merrenien. 14 Suri poro ngakupvijuri nale ngel, ‘Kupmerreni selempirpe nik luwi’, ko ngok kuvijuri petpetipa nale nesesreien ngok nir ko osuw. 15Koporo nga kaploli pirpe nanu rrum nir ngamarijaji lululwenir, ko iok kapmetmet ren,taklokloksi petpeti lululweni kami.

16 Ko nuwrai tevi kami, kapvijuri NeminOn kobbong, ko sete kapvijurimauren teranga misij se kami. 17 Suri mauren tera sekami etre Nemin On, ko Nemin On etremauren tera se kami. Nuru ngok orivividevje nuval se nuru, ko orok-tontoni kami;ko niko, kami sete kamok-loli sev ngamirres nga kammerreni. 18 Ko poro ngakapvijuri Nemin On, ko niko nale neses-reien setemun orrul totkoni kami.

19 Ko majingen ne mauren tera sekami arto limjer, nir le ngel: murrunnga norman ko nesevin morojoji nurumirpe guli, 20 murrun nga marvijuri atuaminij nir, murrun nga marloli suri jinibb,murrun nga martertere nir, murrun ngamarpalpal, murrun nga nolor marleplep,murrun nga marok-lololar, murrun ngamarivi lolkul, murrun nga marwijwijrir,21 murrun nga nolor marvevna, murrunnga marminmin, ko murrun nga marloli

nanen san nga puloli bbong parkarkar ren,ko murrun lele nir nga marsorsan tevirmarirpok. Nususur metue kami erpe ngamowrai womu: Nir nga marok-loli mirpoksete parlai batun vanu se Atua.

22 Ko wenen ma ne Nemin On er-pel: merrenien, neiren, demat, nolon ngamipriv, drrorin nga mirres, nolon nga mir-res, nolon nga mokrrorrmi tutune nanu,23nolon ngamimalum, ko nolon ngamimijnga sete orongwos pulolar. Nanu ngok nirarres pelak, ko poro nga jinibb san pulolir,ko sete nale nesesreien san orongwos pi-plari suri, suri evijuri petpeti pa nale ne-sesreien petpeti osuw. 24Ko nir ngamarivijinibb se Iesu Kristo arwuse mauren teraser renge nai pelaot tevi murrun ngamok-merreni karkar nanu nir. 25Nemin On elamauren tevi kerr, ko niko rrapvijuri vajinNemin On. 26 Sete kapsursurövi lululwenikami, sete kaprij kerkerasi lululweni kami,ko sete nolo kami pokvenvenae nanu sekami minij.

61 Niaken suk nir, poro nga kaptor sweri

jinibb san ngamok-loli nanu nga misij san,ko kami nga kamvijuri malum Nemin Onkapete mernen pumomsawos. Ko kaplolipirpok renge sel nemurrun ngamimalum.Ko kapmetmet re kami, suri murrun ngoktirvei kele nolo kami, ko kami kele takir-pok. 2 Kapwosi jilijle soloslo nga marrowse kami lululweni, ko niko kapvijuri pet-peti nale nesesreien se Kristo pusuw. 3 Koporo nga jinibb san nolon ean mare koorrorrmi ni evi jinibb nga milep san, kore weretunen ni evi jinibb nawon, ko ngokni okkerkerasi lweni ni kobbong. 4 Kamisisamis kapmeteni suri majingen se kamisisamis luwi ko wor, ko sete kapmeteniviringsi tevi majingen se jinibb minij. Koniko kaprongwos vajin kaprij melmelassuri majingen se kami kis kobbong. 5 SuriAtua elngi majingen sisamis ji jinibb jijlenir nga nir parlolir. Ko niko sete erres ngakapmeteni viringsi majingen se kami tevimajingen se jinibb minij.

6 Nik nga marok-visvisenim, kopok-tutweni nanen ko nanu nga marres pet-peti nir nga komok-lair tevi ni nga mok-visvisenim.

7 Sete kaprongsarr, sete jinibb sanorongwos pikrekrasi Atua renge nanungel: sev nga jinibb san murwi, nanu nenpimaur ko wor. 8 Niko poro nga jinibb

Galesia 6:9 245 Galesia 6:18san purwi nanu ngamarsij nemauren terasen, ko pia-tawe mijen ren. Ko poro purwima nanu nga marres nga Nemin On mim-rrenir, ko pia-tawe mauren nga NeminOn milai nga sete orongwos pusuw. 9 Koniko kerr nga rramok-loli mirres, sete nibekerr pimijmij ren; suri rrapa-tawe wenennen re daron mawos nen, poro bbong seterraplinglingi majingen ngok ko. 10Ko nikorraploli pirres ngarr tevi jinibb petpeti nir,ko womunen, tevi kalesia nir.

Bongsi nale se Pol nga puwnir11 Kamlesi, nulul elelep tevi vajin inu

nevrek vajin. 12 Nir nga maron terterekami nga kapan renge bae ser, lartul ngoknir arwera parij melmelas suri nanu ngamuto re nibe jinibb kobbong. Ko arok-loli erpok suri bbong arwera jinibb tarojirporo parwera mijen se Kristo re nai pelaotesan ela mauren tevi jinibb. 13 Ko nirkele nga maran pa renge bae, nir kelesete artori nale nesesreien, erpe kami kelesete kamrongwos kaptori, suri sete jinibbsan orongwose putori nale nesesreien. Konir arwera bbong parij melmelas suri nibekami.

14 Ko renge inu ma, setete berij melme-las re nanu pisan, pijki rres. Berij melme-las re bbong nai pelaot se Numal se kerrIesu Kristo. Renge mijen se Kristo rengenai pelaot, Atua obbri tweni murrun nederteren ne iel ngatan nir renge inu, koololi nuvel sisarow vajin re murrun ngoknir. 15 Ko erpok ko, poro nga jinibb sanpian pa re bae, rreknga poro pijki, evinanu nawon. Ko nanu nga milep ma evimauren nga mimerr nga Atua milai tevikerr renge Iesu Kristo. 16 Ko nurongwose,Atua pila demat ko netlasien tevi nir jijlenga marvijuri nale ngok, ko tevi jinibb senpetpeti nir.

17 Setemun jinibb san puloli kele vajinvitunen bornge pisij suri nanu ngok nir.Suri nuwosi nabil elep re nibek nga devjenuval se Iesu marevjik rer. Nabil ngok nirarviseni nga inu nuvi demij maur sen.

18 Nurongwos mae tasik nir, merreniense Numal se kerr Iesu Kristo puto rengenolo kami sisamis. Pirpok ko. Nuwra“Remse kami jijle.

Epesas 1:1 246 Epesas 1:20

Naul nga Pol Muli teviKalesia Nir renge

EPESASBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriRenge naul ngel Pol ospe suri norror-

rmien se Atua nga jinibb jijle nir parlikparivi sansan renge IesuKristo. Ko gortienngok eplari pa ji kalesia nir. Nir arirpenibe Kristo, ko Kristo evi batun. Ko arirpekele naim san nga Kristo mivi batu naburnen, ko arirpe nesen se Kristo. Nalerrongrrongvien rreknga pikja nale ngoknir arviseni nga kalesia nir arivi sansanrenge Kristo. Ko rramlesi Pol eir elep koejiljilwer kemkame renge nale nga marresnir daron nga murrorrmi merrenien ngamilep se Atua nga rramlesi renge IesuKristo nga mila mauren tevi kerr. Mianko ospe kele suri lat nga liken ser putosuri renge mauren nga marmaur rengennabong jijle.

Pol owra erres tevi nir1 Inu Pol nuvi aposol se Iesu Kristo

suri marongen se Atua. Nuwra ‘erres’tevi kami jinibb on nir nga kamlik Epesas,ko nga kamtur eterter renge Iesu Kristo.2 Nurongwose, merrenien ko demat seAtua Tata se kerr ko se Numal Iesu Kristopiptevi kami.

Atua elai pa nanu jijle nga marres tevikerr

3 Rraprij pirres suri Atua Tata se Numalse kerr Iesu Kristo, suri ni elai pa nanujijle nga marres nga marto renge melrinko elngi re nolo kerr nga rramkorti pa teviIesu Kristo. 4 Ko ni otobbtobbu womuekerr nga rrapa-korti tevi Iesu Kristo, vi-tunen ko ea-loli iel ngatan muto vajin.Elngi pa kerr nga rrapon ko rrapwokwokrenge ni non, ko nga rrapmerrmerrenikerr pilep. 5 Owra wowomu pae nga kerrrrapivi natun suri Iesu Kristo, suri ni kob-bong marongen sen elesi erres pirpok.6Ololi erpok tweni nga jinibb nir parsurövini nosrövien sen ko merrenien sen re ngamila Kristo nga ni mimrreni milep tevikerr erpemerrenienngamilep sen sanngamila nawone tevi kerr. 7 Renge drra ne

mijen se Kristo ko ni ojri lweni kerr ngarramkorti tevi Kristo. Iok erpe etlasi tweninololien se kerr, suri merrenien sen ngamirres milep 8 nga mijivreni milep rengekerr. Re norongwosien sen nga murong-wose nanu petpeti nir 9elesi erres nga kerrrraprongwose marongen sen, nga womumuto teptepi. Ko iok evijuri norrorrmiensen nga milngi womue renge Kristo 10 ngapia-pelari renge daron momsawos nen.Ko norrorrmien sen evi nga piser kortoninanu petpeti nir renge Kristo, nanu nir nemelrin ko nanu nir ne iel ngatan, ko Kristopivi batu nanu ngok petpeti nir vajin.

11 Atua okloli nanu petpeti nir arok-pelari osorsan tevi ni marongen sen. Koni otobbtobbue kem renge Kristo, ko owrawowomu pae 12 nga jinibb jijle nir par-surövi nosrövien se Atua suri kem nganamlingi womu nolo kem renge Kristo.13 Ko renge Kristo kami kele, nga kam-runge pa nale ne weretunen, ko nospennga mirres nga muspe suri sel nga Atuapila mauren tevi kami rengen, kami kelekamlingi nolo kami rengen. Ko Atua otorore kami tevi Nemin On nga muwrai pawowomu nga pia-koni. 14 Ko Nemin Onngok eviseni womue nga Atua pia-lai kowor nanu petpeti nir nga milngir pa parivise kerr. Ko ngok rrapsurövi ni nosröviensen.

Loten se Pol15 Suri nanu ngok ko nir, mitipatun

re daron nga mornge nosurien se kamirenge Numal Iesu ko merrenien se kaminga kammerreni kalesia nir, 16 sete numosinga bowra ‘erres wor’ tevi Atua suri kami.Nomok-rrorrmi kami renge loten suk, 17konomok-ngoni tevi Atua se Numal se kerrIesu Kristo, nga mivi Tata ne nosrövien,nga pilai norongwosien nga murrow tevikami renge Nemin On sen, ko nga NeminOn sen kele piviseni Atua tevi kami, ngakaprongwose ni pirres. 18 Ko niko, kaplesiwose pirres renge nolo kami vajin nanunga marres temijpal nir nga Atua miveruskami tweni, nanu nga marwun saute nos-rövien, nga Atua milngir pa se kerr jinibbon sen nir, nga rraptiriv twenir. 19 Konumrreni kele nga kaprongwose kele dert-eren sen nga milep nga milep temijpalnga mok-majing renge kerr nga rramo-suri. Iok osorsan tevi derteren nga milepsen 20 nga muloli Kristo mimaur luwi remijen, ko misakel renge Atua nevren rres

Epesas 1:21 247 Epesas 2:22renge melrin. 21 Ko iok Kristo ean marere numal petpeti nir, ko nisen ean mare renais petpeti nir re daron nga ngel ko daronnga pia-vini. 22 Ko Atua elngi nanu jilere belan ngatan, ko ololi kele ni evi batukalesia nir renge nanu petpeti nir, 23 kokalesia nir arirpe ni niben. Ko mauren serowun saute Kristo, nga mok-songni nanujijle nir nga Atua mulolir.

2Re mijen van re mauren

1 Ko kami bonevis erpe kammij renololien se kami ko nanu nga marsij ngakamok-lolir. 2 Re wosenen kamvijuri selnga misij ne ngatan ngel, ko kamosuriDemij, nga mivi numal se demij nir ngamarlik ngatan petpeti nir, ko nga mok-majing malum renge nir nga sete marvi-juri Atua. 3Ko kerr jijle bonevis rramvijurisev nga nolo kerr nga misij ko norror-rmien se kerr nga misij mimrrenir. Konalol se kerr esij erpok ko wor, ko rramivijinibb nga Atua mulolarsi kerr, erpe jinibbjijle nir. 4 Ko Atua orrorrmi terai kerr.Ko suri merrenien sen nga milep ngamimrreni kerr e, 5 ololi rrammaur luwitevi Kristo, daron nga rrammij pa rengenololien. Ko ngok rramlesi, Atua elamauren tevi kerr suri ni merrenien senkobbong. 6Ko ni ololi kerr rrammaur luwikele tevi Kristo, ko ololi rramsakel kokortitevi Kristo renge melrin. 7Ololi erpok ngapiviseni renge sia sia nga para-vini, merre-nien sen nga milep lenglengen ko murrunnga mokrrorrmi kerr renge Iesu Kristo.8Atua ela mauren tevi kami nga kamosuri,suri bbong merrenien sen ko. Erpe evinelaien san nga ni mila nawone tevi kami,sete eplari renge kami. 9Ko sete eplari kelerenge majingen nga mirres san nga kam-loli, ejki. Ko niko, sete jinibb san orongwospulololi lwenie. 10 Kerr rramirpe nanusan nga Atua kobbong mimajinge. Ko niela mauren nga mimerr tevi kerr suri IesuKristo, tweni nga rraploli majingen ngamarres nga ni milngir wowomu pae ngarrapmajing twenir.

Kerr jijle rramivi meling sansan rengeKristo

11 Re womu kamiak kamivi jinibb nevare. (Ko meri Isrel nir, nga martori baeser miterter, arok-ungasi kami, ko arok-wera tevi kami, ‘Sete kaman re mövil’.Ko iok evi nanu san nga jinibb kobbong

muloli, ko ejpari bbong nibe jinibb kis ko.)Ko kaprrorrmi wos kamirpese re wosenen.12 Rrek re wosenen kamlik ngasue Kristo,ko kamivi jinibb minij re meri Isrel nir, kosete kamkorti renge nanu nga marres nirnga Atua muwra pilai tevi meri Isrel nir.Ko niko sete nanu san nga kaptiriv twenivitunen otoe, ko kamlik ngasue Atua ielngatan. 13 Ko lelingenok vajin kamkortitevi Iesu Kristo, ko setemun kamlik ngasuerpe womu, ejki. Kamini pa mori suri drrane mijen se Kristo.

14KoKristo ololi demat livöne kemmeriIsrel nir ko kami jinibb ne vare nir, ko ololikerr rramivi meling sansan. Erpe tevi niniben ko etngitngi naworr nga martuwemuto kokorti mivi nawot nga muwlu livöne nuru. Ko ololi nuru vajin setemunorivivi devje nuval se nuru. 15 Ko ni elatweni nale nesesreien se meri Isrel nir tevinesesreien wowarreng nen nir, nga pulolinuru nga womu orivel sisamis porivi vajinmelew, porirpe jinibb sansan renge Kristo,nga muloli demat ngok. 16Mijen se Kristorenge nai pelaot erevji tweni jerjere mur-run nga kem meri Isrel nir, ko kami jinibbne vare nir, rramivivi devje nuval. Komijen se Kristo renge nai pelaot ejiptenigortien se kerr nga eru ngok evi nibensansan vajin, evi ni niben. Ko ela kerr jijleko ejipteni kerr tevi Atua. 17 Ko erpok,Kristo evini ko ewerwer suri nospen ngamirres suri demat. Ewerwer tevi kaminga kamlik ngasue Atua, kamivi jinibb nevare nir, ko ewerwer kele tevi kem meriIsrel nir nga marlik morie Atua. 18 Ko suriKristo, kerr jijle rramrongwose rrapan jiAtua, meri Isrel nir ko jinibb ne vare nir.Ko Nemin On nga mivi sansan okpitevikerr jijle.

19 Ko ngok, kami jinibb ne vare nir,setemun kamivi jinibb neturvitan. Kosetemun kamlik toto, ejki. Ko kamivi pajinibb tera se Atua erpe jinibb sen jijlenir, ko kamivi pa naim se Atua. 20 Naimnen, batu nabur nen evi Iesu Kristo, konabur nir nga martur suri arivi propetnir ko aposol nir. 21 Ko nibe naim nenpetpeti arjipjipti renge Kristo, ko armajingrujrujoni malume renge Kristo, pivi NaimOn se Numal. 22Ko kami kele, kamivi nibenaim nen sopon, suri kamivi se Kristo. Korenge naim nen, Atua ko pilik ren, suriNemin On sen.

Epesas 3:1 248 Epesas 4:63

Majingen se Pol suri jinibb ne vare nir1 Ko suri nanu ngok nir, inu Pol nomok-

lot tevi Atua suri kami. Nulik re naim nenekaienngel suri nuvi jinibb se IesuKristo.Ko nomok-majing se kami jinibb ne varenir. 2Rreknga kamrunge pa osuwnga Atuamila teviinu majingen ngel nga memajing se kami,suri ni merrenien sen kobbong. 3 Atuaeviseni nospen nga mirres tevik, ngawomu muto teptepi. (Ko moli pa sopontevi kami re murrun nga miviseni tevikngok. 4 Ko poro nga kapeve sev nga molingok, ko kaplesi wose norongwosien suksuri nospen se Kristo ngok.) 5 Nospenngok, Atua sete eviseni tevi dul ne jinibbnga wowomu nir, erpe nga miviseni pa renevre Nemin On tevi aposol nga maronnir ko tevi propet nir lelingenok. 6 Konanu nga milep nga muto teptepi sia siarenge nospen ngok evi: jinibb ne vare nirparkorti tevi nir nga marosuri re nanunga marres nir nga marpelari renge IesuKristo, nga marsupe renge nospen ngamirres sen, ko nga rraplik terair. Ko parko-rti kele renge niben sansan.

7 Ko Atua ololi inu nuvi jinibb ne ma-jingen nga bowrai tweni nospen ngok surimerrenien sen nga milai tevik ko suri dert-eren nga milep sen. 8 Inu nuvi jinibb ngawelili jer renge jinibb on jijle nir, ko Atuaelai ma merrenien ngel tevik, nga bowratweni tevi jinibb ne vare nir nospen ngamirres suri nanu nga marres temijpal reKristo nga jinibb nirmarongwonwone nir.9 Ko erpok kele, bowra tweni tevi jinibbjijle nir suri majingen se Atua nga pia-majing pirpel, pirpok, ko pirpak. Majingenngok se Atua nga pia-majinge oto teptepisia ko sia ji Atua nga mimajing nanu jijlenir wowomu pa. 10 Ko Atua emarongnga lelingenok norongwosien sen nga sellele nen milep piplari vajin renge liken sekalesia nir, puloli nga jinibb nga marlelepnir ko anglo nga marlelep nir re mel-rin parongwose. 11 Ko iok evi marongensen nga muto tuwi pa, nga miplari surimajingen se Iesu Kristo Numal se kerr.12 Suri Kristo ngok, kerr nga rramosurini rramrongwos rrapiel ruroni re no Atuadaron nga rramlot, tevi nolo kerr nga setemimtutu. 13 Ko niko, nungoni kami nganolo kami sete pivitan suri norongen nga

misij nga mijparik suri kami. Ngok evi ngama pususi kami imare ko.

Loten se Pol14 Ko suri nanu ngok ko nir, nujipa re

no Atua Tata, nulot. 15 Ko ni evi batun netata nir, ko metka jijle nir renge melrinko renge iel ngatan arokla murrun se tatarenge ni. 16 Ko nomok-ngoni tevi ngapuloli kapterter pilep pusorsan tevi nos-rövien nga milep sen, tevi Nemin sen ngamoklik re nolo kami. 17 Ko nomok-ngonikele nga Kristo kele poklik re nolo kamisuri nosurien se kami. Ko nomok-ngonikele nga mauren se kami puto renge mer-renien, pirpe lape nai nga murrul totkonidan, ko pirpe kele naim san nga muturmiterter re dan nga miterter mirres. 18Konulot erpok nga kapviter nga kaprongwosvajine merrenien se Kristo, tevi jinibb senjijle nir. Merrenien sen ngok elep temij-pal; ean ngasu jer, ko ean mare jer, ko eanngatan jer. 19 Merrenien se Kristo ngokelep pelak re jinibb san purongwose, konulot nga kami kaprongwose. Ko ngok,kapwun saute murrun nga mirres se Atua.

20 Atua orongwos puloli asi jere temi-jpal isev nga rramngoni ko isev kele ngarramrrorrmi, suri derteren sen nga mok-majing livö ne kerr. 21Ko kerr nga rramivikalesia, nga rramkorti pa tevi Iesu Kristo,rrapsurövi ni tuwi ngok vini. Pirpok ko.

4Kerr kalesia rramirpe nibe Kristo

1 Ko niko inu, nga melik re naim nenekaien suri nomok-majing se Numal,nomok-werai malume eterter tevi kaminga liken se kami pirres pusorsan tevi ngaAtua muwrai womu daron nga miverusekami. 2 Nolo kami pumolmol ko wor, kokapivi jinibb malum. Nolo kami pipriv, kokaprresrres ko wor tevi kami, sete kapsisijtevi kami, suri merrenien nga kammer-rmerreni kami ren. 3 Ko erpok, kapsaropiterter nga sete nanu san pulokloksi gor-tien se kami nga Nemin muloli mirres patevi demat nga mubbölji kortoni kami.4 Kami kamirpe niben sansan, ko Neminsansan elik livö ne kami. Ko Atua everusekami nga kamok-tiriv tweninanu sansan kobbong, nabong se Kristonga pia-luwi vini rengen. 5 Ko Numal sekerr kele evi sansan, ko nosurien se kerrnga rramosuri evi sansan, ko baptaesennga marpaptaese kami evi sansan. 6 Ko

Epesas 4:7 249 Epesas 4:32Atua, nga mivi Tata se jinibb petpeti nir,ni kele evi sansan. Ko ni ean wor mare rejinibb jijle nir, ko emajing rrurrngi jinibbjijle nir. Ko ni elik livö ne jinibb jijle nir.

7 Ko Kristo ela merrenien tevi kerrsisamis pusorsan tevi nga ni mimarong.8 Nale san suri nanu ngok oto renge NaulOn, nga muwra ‘Daron nga ni mian marere melrin, ko ni etkai kele devje nuval sennir nga miasie pa nir. Ko re wosenen elamerrenien nir tevi jinibb nir.’ 9 Ko iok,nga muwra ‘mian mare’ iok, eviseni ngani ean ngatan womu re nolo dan. 10 Ko ningamian ngatan ngok evi ni ngamian kelemare asi petpetimelrin, ngani puwun sautre nanu petpeti nir nga Atua mulolir.

11 Ko merrenien ngok nir nga mi-lair arivi derteren lele. Elai derterentevi jinibb sopor nga parivi aposol. Koelai derteren tevi jinibb sopor nga parivipropet. Ko elai derteren tevi jinibb sopornga parwera tweni nospen nga mirres. Koelai derteren tevi jinibb sopor nga parivijinibb nga parmetmete kalesia nir. Ko elaiderteren tevi jinibb sopor nga parvisvisenikalesia nir. 12 Kristo ololi erpok nga jinibbsen nir parviter parmajing se kalesia nir,ko nga nibe Kristo nga mivi kerr kalesiapurujruj pirres kele wor, 13 pianan pij-pari nga kerr jijle rraptur kokorti rengenosurien pisansan, ko nga rraprongwosalje Natu Atua, rraprus rraplep pirres pu-sorsan tevi Kristo, ko rrapivi vajin jinibbtera mawos. 14 Ko niko, setemun rrapirpebipiwarreng, ko setemun rrapirpe jinibbsan nga daptap ne dis marsilsileni rreknganga ling mokuwi petpate. Nevisviseniense jinibb nga marivi botgerisen arweraparloli pirpok. Nir arok-majing nanu elepnga parevrevei tweni jinibb nir. 15 Kokerr ma, rrapok-rij re weretunen rengemerrenien se kerr, ko rrapmaur pijparinga rrapsorsan petpeti tevi Kristo, ngamivi batun. 16 Ko Kristo ololi kerr jijlenga rramirpe ni niben, rramjipjipti erres.Ko niko, poro nga murrmurrun jijle nirre niben ngok parmajing kokorti pirres,ko niben totoklai pimaur pirres, ko pileprujruj kele wor renge merrenien.

Liken nga mimerr se kami17 Ko niko, re nise Numal, nususur

metue kami: setemun kapok-lik pirpejinibb ne vare nir, nga marvijurinorrorrmien ser nga marlengleng.18 Norongwosien ser emalik, ko arrelenge

nanu suri nolor nga marsiror ore, suriarmusus temijpal parunge nale se Atua.Ko niko, arlik ngasue mauren nga Atuamoklai. 19 Setemun arongrongwossuri nanu nga marsij nga marok-lolir.Ko aroji nesevin nir, ko arloli karkarnanu nga marsij nir. Ko armerrenitemijpal nga parloli murrun jijle nir ngasete marwokwok. 20 Sel se Kristo ngamarvisviseni kami ren sete erpok. 21 Kokamrunge ko pa nale sen, ko arvisviseni kopa sel sen tevi kami, suri kamivi kalesia.Suri weretunen oto renge Kristo. 22 Koniko, kapla tweni liken tera se kami ngawomu, nga kammerreni sarrsarr nanunga marsij nir, ko sete kamrongwose ngakami kammosoksok rer. 23 Ko kaploliAtua pirieni norrorrmien se kami pivinipimerr petpeti. 24 Ko kapla liken ngamimerr nga Atua muloli mivi se kami,nga musorsan tevi ni liken sen. Liken ngamimerr ngok, osorsan erres, on erres, koeplari re weretunen kobbong.

25Kopirpok ko, kapla tweni nale gerisennir, suri kerr jijle rramirpe murrmurrunne niben sansan; ko Naul On owra ‘Kamikaprij re weretunen tevi kami.’ 26 KoNaul On owrai kele, ‘Poro nga kaplolar,ko sete kaploli nanu nga pisij suri ren.’Sete kaploli lolaren se kami puto pijparinial pian ngatan. 27 Ko niko Demij daronsen pijkie. 28 Ko jinibb nga mokvevnasetemun pokvevna, ko pimajing majingenre nevren renge nanu nga marres nir. Koniko purongwos pilai tevi nir nga nevrermumrrol renge nanu san. 29 Ko nale ngamisij sete piplari re jingo kami, ko nale ngamirres kobbong, nga murongwos pirres rejinibb sisamis parmerreni. Ko niko, kam-rongwos kaplumi nolor pirres ren. 30 Kosete kaploli Nemin se Atua purnge pisij.Suri Atua ela Nemin sen tevi kerr, erpeoto ore kerr pijpari nabong nga pia-jurilululweni petpeti kerr. 31 Sete nolo kamipubbubbuj, ko sete kaplolar rragrrag, kosete kapkikail renge balpalen. Ko setekaprij pisij tere jinibb san, ko sete kap-sisij tevi kami. Murrun ngok nir parujngasue kami. 32 Ko kaprresrres tevi kami,kaprrorrorrmi kami, ko kapteltelasi lul-ulweni kami, pusorsan pirpe Atua etlasitweni pa nololien se kami suri Kristo.

5Rraplik re moron

Epesas 5:1 250 Epesas 5:32

1 Ko pirpok ko, kaploli rrongrrongvimurru Atua, suri kamivi ni natun ngamimrreni kami milep. 2 Merrenien piviko wor nanu nga milep renge liken sekami, pusorsan tevi merrenien se Kristonga mimrreni kerr. Ko ni elai mauren senesre pa kerr, erpe sulsulen san ngamarsulivan ji Atua nga mapun mirres.

3Komurrunnganormanmuoji nesevin,ko murrun nga nesevin muoji norman,ko murrun jijle nir nga sete marwokwokko murrun nga marmerreni nawon nanu,arivi lat on ko pa. Sete kaplolir, ko setekapsupsuper kele. Pirpok erres kobbongre jinibb on nir. 4 Ko sete omomsawosnga kaprij nale nga marsij nir, nale nelenglengen nir, ko nale sopsopen ngamar-sij nir. Omomsawos ma nga kapok-wera“erres” tevi Atua. 5 Kaprongwose nanungel pirres: jinibb jijle nga marok-oji ne-sevin, ko jinibb jijle nga marok-loli mur-run nga sete marwokwok, ko jinibb jijlenga marok-merreni nanu jijle (ko iok erpearvijuri nanu ngok nir arirpe atua ser nir),sete milnger putoe renge batun vanu seKristo ko se Atua. 6 Sete kaploli jinibbsan pikrekrasi kami tevi nale lenglengensen. Suri nanu ngok ko pa nir, lolaren seAtua pia-pelari re nir nga marong twenini nale sen. 7 Sete kapan kapkorti tevi nirpisan, pijki. 8 Suri bonevis kamlik re natnga mimalik, ko lelingenok vajin kamlikre moron suri kamkorti pa tevi Kristo. Koniko, liken se kami pusorsan ko wor tevijinibb ne moron. 9 Wenen se jinibb nemoron eplari re nanu jijle nga marres,nga mokloli nanu jijle nga marmawos, konanu jijle nga marivi weretunen. 10 Kokappelak piterter kaprongwose sev ngaNumal mimrreni. 11 Ko sete kappitevi nirnga marmajing majingen nir ne nemaliknga wener marjikie. Ejki, ko kaploli majinibb nir parlesi wose nga majingen serarsij. 12Sev nga nirmarloli teptepie, rram-supsuper kobbong, ko rrammanun pae ko.13Ko daron ngamoronmimor vaseni nanusan, ko arlesi wose vajin evi nanu ngamirpese ko, mirres rreknga misij. 14 Surinanu jijle nga moron mimor vaseni arirpevajin moron. Niko nubo san muwra‘Kupmera, nik nga kummaturKuptur imare re mijenKo Kristo pia-mor vasenim.’

15 Ko ngok, kapmetmet re liken se kami.Sete kapirpe jinibb lenglengen, ko kapirpeko wor jinibb san nga norongwosien sen

mutoe. 16 Kapmetmet re nabong jijle,sete san piasi nawon, suri lelingenok evidaron san nga misij pa. 17 Ko ngok, setekaplengleng, ko kaprongwose pirres sevevi marongen se Numal. 18 Ko sete kap-mini pelak norro. Ngok puloli murrunkarkar parpelari ko. Ko kapwun sauteNemin kobbong. 19Ko daron nga kamrijrijtevi kami, ko kapla nale ne Sam nir, konubo nir nga kalesia nir marok-lair, konubo nir nga marsurövi Atua rer. Kaplanubo lele nir, ko nubo ne Sam nir, ngakapsurövi tevi nolo kami. 20 Ko kapok-wera “erres” tetajer tevi Atua Tata surinanu petpeti nir nga marpelpelari, rengenise Numal se kerr Iesu Kristo.

Murrun ne totkoien21 Kapok-osuri kami, suri kamosuri

Kristo. 22 Nesevin nir nga kamlik ji di-wen se kami nir, kaposuri diwen se kaminir, pirpe nga kamosuri Numal. 23 Suridiwen sen owomu re nesen sen, pirpeKristo owomu re kalesia nir. Ko ni oklamauren tevi nir, nga marirpe ni niben.24 Ko erpe kalesia nir arosuri Kristo, pir-pok ko nesevin ser nir parosuri diwen serrenge nanu jijle nir. 25 Ko kami diwen sernir, kapmerreni nesen se kami nir, pirpeKristo mimrreni kalesia nir ko ela maurensen tevir sere. 26 Kristo ololi erpok ngakalesia nir paron pirres, daron nga milanale sen tevir. Re iok erpe ejivler e nuwinga parwokwok. 27 Kristo ololi erpok suriowra pila lweni kalesia nir tevi ni lwenirenge nosrövien, pirpe jinibb san mitkanesen sen. Ko owra kalesia nir parirpenarrlu mete nesenwarreng san nga mirrespelak, nga niben sete mimeriri ko namotnen ko nanu nga marsij mirpok kele nirarjiki re niben. Ko pirpok ko, Kristo owrakalesia nir paron ko parwokwok pirres.28Ko niko, diwen ser nir parmerreni nesenser nir pirpe nir lululweni niber. Jinibbnga mimrreni nesen sen eviseni nga em-rreni lweni ni. 29 Sete jinibb san ongasini niben lweni, ejki, ko okwungani kookmetmete erres. Ko erpok kele, Kristoemetmete kalesia nir, 30 suri kerr rramivimurrrmurr ne ni niben. 31 Naul On owra‘Ko niko jinibb san pilngilngi tata sen kotasu sen ko pukorti tevi nesen sen, konuru korti porini porivi niben pisansanvajin.’ 32 Rrek murrun nga milep san otosilveni wor re nale ngok, ko inu nulesi erpeospe suri murrun se Kristo tevi kalesia nir.

Epesas 5:33 251 Epesas 6:2433 Erres kobbong, ko kami jijle kapmerreninesen se kami pirpe kami lululweni, konesevin nir parosuri kele diwen ser nir.

6Murrun ne metka

1 Bipiwarreng nir, kaprunge nale se tatako tasu, suri kamivi pa kalesia, ko surimurrun ngok omomsawos erres. 2Naul Onowra ‘Kuposuri tata som ko tasu som’. Kongok evi womujnen re nale nesesreien nganale rijrijen sanmuto tevi, ngel: 3 ‘Ko niko,pirres rem, ko kuplik pipriv iel ngatan.’

4 Ko kami tata nir, sete kaploli kele natukami parlolarsi kami. Ko kaptor pipi pirrestevi bipiwarreng se kami nir; kapeter par-momsawos, ko kapvisvisenir pirpe Numalmokete ko mokvisviseni kerr.

Murrun ne jinibb ne majingen nir ko nu-mal ser nir

5 Kami jinibb nemajingen nir, kaprungenale se nir nga marivi numal se kami ielngatan. Kaposurir pirres tevi metutuenko tevi nolo kami petpeti, pirpe kamo-suri Kristo. 6 Sete kapok-majing pirres rebbong daron nga numal se kami marlike, nga nir parunge pirres nawon re kami.Ko kapmajing ko wor pirpe jinibb ne ma-jingen se Kristo nga marmajing mirres seAtua tevi nolor. 7 Ko kapmajing tevi nolokami nga mivi weretunen, erpe kamma-jing se Numal ko sete se jinibb kobbongnir. 8Kamrongwos pae nga Numal pia-kelelweni jinibb jijle nir pusorsan tevi majin-gen nga marres ser, poro parivi jinibb nemajingen rreknga poro sete parivi jinibbse numal san.

9 Ko kami numal nir, kami kele kaplolipirpok kele tevi jinibbnemajingen se kaminir, ko sete kapsorponir. Suri kamrong-wos pae nga Numal se nir ko se kami keleoto re melrin, ko ni setete okloli erres tevijinibb sansan, ko okloli osorsan tevi jinibbpetpeti nir.

Rramok-palpal tevi Demij10 Ngel evi bongsi nale suk: kapterter

renge Numal ko renge derteren sen ngamilep temijpal. 11 Kapuri sunsun petpetine nuval nga Atua milair pa tevi kami, kongok kapviter vajin nga kaptur pitertertere sel ne gerisen lele nir se Demij. 12 Surisete rramok-tertere jinibb, ejki. Rramok-tertere numal nga marlelep nir se demijnir, nir nga marok-metmete nemalik neiel ngatan, ko nemin nir nga marsij re

melrin. 13 Ko niko kapuri sunsun petpetine nuval nga Atua milair pa tevi kami, ngakapviter nga kaptur piterter re nabongnga misij. Ko vitunen, daron nga kamvaljile, ko kaptur piterter malum kobbong.

14 Ko pirpok ko, kaptur lilane tera nu-val. Kaploli weretunen pirpe netatuwse kami. Ko murrun nga mumomsawosmirres pirpe puto ore morko kami. 15 Konospen nga mirres nga mokla demat, ngakamtur tera kapwerai tweni, pirpe butnga kamrae. 16 Ko nanu nga milep ngakaplai evi nosurien, nga mirpe nanu sanngamilepmiteberber nga kaptori ore nibekami e daron nga Demij muwra pilwekami. Ko ngok neliw sen nga marsij ngamarin mirpe nabb sete parjipari kami so-pon. 17 Ko murrun se Atua nga moklamauren tevi kami erpe nuvan ne balpalen.Kaplai kapuri re batu kami. Konale seAtuaerpe nesip nuval nga Nemin On milai tevikami. Kaplai ko kaptori metmete.

18 Ko renge nanu jijle nga kamlolir, kokaplot, ko kapngoni Atua piptevi kami. Kotetajer, kaplot renge derteren se NeminOn. Ko kapmetmet kapkulkulu pirres,ko sete kapmosi nga kaplot suri kalesiapetpeti nir. 19 Ko kaplot kele suri inu ngadaron nga bowra tweni nale se Atua, koAtua pila nale senmawos tevik nga bowraitweni. Ko sete bemanun nga bospe jirsuri nospen nga mirres nga bonevis mutoteptepi. 20 Inu nuvi jinibb ne bowra tweninospen nga mirres ngok, ko nile mar-wirrek re naim ne nekaien ngel. Kaplotnga bololi nok piterter. Iok osorsan kob-bong nga inu bololi.

Bongsi nale se Pol21-22 Numrreni kaprongwose nospen

nek, ko sev nga nomok-lolir, ko nikonukoni pa Tikikas vinuk ji kami. Ni eviniaken se kerr san nga rrammerreni, koevi kele jinibb ne majingen se Numal ngamok-majing lilane. Ko ni, poro pivinuk, kopia-wera tweni nanu jijle ne nospen nek.Ko pia-wer jilijle kele nolo kami.

23 Nurongwose nga Atua Tata ko NumalIesu Kristo porlai demat ko merrenien konosurien tevi kami niaken suk nir. 24 Konurongwose kele nalol nga mirres se Atuaputo tevi kami jijle nga kammerreni Nu-mal se kerr Iesu Kristo tevi merreniennga sete orongwos pusuw. Nuwra “Remsekami jijle.”

Pilipae 1:1 252 Pilipae 1:17

Naul nga Pol Muli teviKalesia Nir renge

PILIPAEBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriPilipae evi ngaim rreknga taon san

renge vanu ne Masetonia. Ko iok Poletipatun majingen sen nga mimajing jidosalsal nir nga marlik renge Iurop. Kodaron nga muli naul ngel tevir, ko ni elikrenge naim ne nekaien iak Rom. Ko rram-lesi nolon sete evitan, ko neiren sen owunsaut malum kobbong, ko evijuri malumsel nga mirres nga Kristo miviseni. Koowrai tevi nir nga nir kele parirpok kowor renge nanu ngamarsij nir ngamarok-pelpelari ji nir. Ko ni owra kele erres wortevi nir suri merrenien nga marlai tevi, koowra Atua pilai nanu petpeti nir nga poronevrer marmumrrol rer.

Pol owra erres tevi nir1 Inu Pol ko Timoti nomorivi jinibb ne

majingen se Iesu Kristo, nomorwera ‘er-res’ tevi kami nga kamivi jinibb se IesuKristo renge iok Pilipae. Ko nomorwerakele ‘erres’ kele tevi kami nga kamok-metmete kalesia nir, ko tevi kami ngakamok-majing ser. 2 Nurongwos mae,merrenien ko demat se Atua Tata se kerrko se Numal Iesu Kristo puto tevi kami.

Pol oklot suri nir nga renge Pilipae3 Nomok-wera ‘erres wor’ tevi Atua

tetajer re morrorrmi kami. 4 Ko rengeverusen suk petpeti nir suri kami jijle,nomok-ir kobbong rer. 5Nomok-ir mirpokngok suri nga kamkorti erres tevik rengemajingen ne nospen nga mirres suri IesuKristo, re nga kamok-la nanu tevik, miti-patun re nabong womunen mijpari lelin-genok. 6 Nurongwose erres nga Atua ngamia-majing rrongvi majingen nga mirressen livö e kami pia-vinvini ore ko worrenge nabong nga Iesu Kristo pia-luwi viniren. 7Ko erpok erres kobbong osorsan ngabowrai pirpok tevi kami jijle, suri nomok-rrorrmi kami tetajer renge nolok, ko surirenge nalol nga mirres se Atua, ni elngikami jijle kappitevi inu rengemajingen ne

nospen nga mirres. Rramkorti nga rramw-era tweni nospen nen puto pirres limjernga jinibb jijle parlesi evi weretunen. Kosete kamiel lingi inu ejpari lelingen ngelnga marsere totoni inu. 8 Atua orongwospuwrai nga nuwretun, numarong elep be-lesi kami jijle. Numrreni kami tevi merre-nien weretunen se Iesu Kristo.

9 Ko verusen suk suri kami erpel, ngamerrenien se kami purujruj pilep malumtevi norongwosien nga kaprongwos aljenanu nga marres ko nanu nga marsij.10 Kaprongwose vajin kaptobbtobbue selnga marres nir. Ko re murrun ngok, rengenabong nga vitunen nga Kristo pia-werasuri lat nga puto suri tevi jinibb jijle ren,ko kami mauren se kami puwokwok jijlepirres vajin, ko sete jinibb pisan purong-wos piwer ngusngasi kami. 11 Ko kapwunsaute wenen nga marres renge murrunnir nga marsorsan mirres nga marpelarirenge Iesu Kristo. Ko jinibb nir parsurövivajin nise Atua ko parsusi nisen pianmare.

Pol elik re naim ne nekaien, ko majingenne nospen nga mirres etajer van malum

12 Numarong kami niaken suk nirkaprongwose pirres nanu ngel le: nanunga marsij nir nga marpelari ji inu seteartor ore sel nga parwera tweni nospennga mirres, ejki, ko arwilwil se nospen ngamirres kobbong. 13 Suri jinibb ne nuval nirnga marok-metmet suri iel, ko nir petpetinga marlik iel renge naim se numal ser,arongwos pae nga marsere totoni inu suribbong nomok-majing se Kristo. 14 Ko surikele nir eleplep lingir renge kalesia niakense kerr, nolor arterter kele wor rengeNumal. Ko setemun armetutu mun, kotetajer arok-asasi rer nga parlingi nor vannga parwera tweni nale se Kristo.

15 Ewretun, nir sopor arok-wera tweninale se Kristo suri nolor eleplep suri inu,ko arwera parloli inu belik pisij suri. Ko nirminij nen ma nir arok-wera tweni nale seKristo re nolor nga marres kobbong, 16 kosuri merrenien ser. Suri nir arongwos paenga Atua elngi inu iel nga bowra tweninospen nga mirres puto limjer. 17 Ko nirminij arok-supe nospen se Kristo re nolornga sete marres, nga parsusi lweni nirimare kobbong, ko arwera parloli inu belikpisij kele wor renge naim ne nekaien ngel.

Mauren weretunen nibe?

Pilipae 1:18 253 Pilipae 2:1218 Ko erres kobbong! Erres nga parwera

tweni nospen se Kristo, poro piplari rengenolon nga misij rreknga renge nolon ngamirres. Ko nuir kobbong suri. Ko bea-ir kele, 19 suri nurongwos pae nga inubea-tela ivare bea-ivel sisarow vajin, suriverusen se kami ko suri nga Nemin se IesuKristo nga moklila se inu. 20 Nanu sansankobbong nga nurongwose pia-pelari, ngamelngi norrorrmien suk rengen, ngel: ngasete inu mea-vitan nabong san renge ma-jingen suk, ko nga belngi nok van ren.Ko erpok, jinibb jijle nir parsurövi Kristosuri nanu nir nga marpelari ji inu lelin-genok pirpe nabong jijle, poro nga bemaurrreknga poro nga parevji pinik iel re naimne nekaien.

21 Batumaurenweretunen nibe ko? Ngainu nen oto renge Kristo. Niko, errespelak poro nga bemij, ko ban vajin beliktevi. 22-23 Ko poro nga belik re mauren nengatan ngel, ngok orongwose wenek nenpiwen emajingen ngamarres. Erpe nuviniremesekle sel suk, ko inu sete nurongwosesel ngabes nen erres renge nuru nga inubotobbtobbue. Re inu kobbong, numrrenibevel lingi mauren ngel ko bean belik teviKristo. Ngok erres temijpal womu ne seltuwen. 24Ko poro pirpok, ko si pimetmetekami? Rrek erres pelak malum poro ngabelik malum re ngatan ngel tevi kami.25Nurongwose emawos erpok, ko niko be-lik ko pa. Beptevi kami jijle nga bololinosurien se kami purujruj pilep kele wortevi neiren. 26Ko niko, poro nga belik keletevi kami vajin, ko kamrongwos kapwera,‘O, Pol ololi majingen nga mirres temijpal.Rrapsurövi Iesu Kristo ren.’

Rraptur piterter ko rrapval27 Ko re lelingenok, nanu nga milep evi

nga liken se kami pirres pusorsan tevi ngamarwera tweni renge nospen nga mirresse Kristo. Ko ngok, poro nga bea-vinukbea-lesi kami, rreknga poro nga pia-jiki kobea-runge kobbongnospen suri kami, bea-rongwose nga kamlik eterter, ko kamkortierres renge norrorrmien nga mivi sansane. Ko kappalpal vajin pirpe jinibb pisansansuri nosurien ne nospen nga mirres. 28Kobea-rongwos pae nga setete kammetutuedevje nuval nir. Ko murrun ngok nga setekammetutue nir piviseni nir nga nir para-jijki, ko kami kapa-maur. Suri Atua pia-lamauren tevi kami. 29 Ko renge nalol nga

mirres se Atua, ni elngi kami nga kaposuriKristo, ko nga kaplesi kele norongen ngamisij suri ni. 30 Ko ngok lelingenok erpekamtur pa vajin tevi inu renge balpalensuk nga kamlesi bonevis mepalpal ren,ko nga kamrunge nomok-palpal malumrengen.

2Pol owra parlik renge merrenien, gortien

nen, ko lolmalum nen1 Erpese renge kami? Mauren nga kam-

lai renge Kristo okloli nolo kami eterter?Murrun se Atua nga mokmerreni temijpalkerr e okjinge kami? Nemin On okkortitevi kami erres? Kamok-loli erres tevikami ko kamok-rrorrmi kami? 2 Poropirpok, erres, ko kaploli neiren suk pileptemijpal, pirpel: Kaploli norrorrmien sekami pivini lat sansan, ko kami jijle kap-merrmerreni kami. Kaploli nolo kamiparini parivi sansane. 3 Sete kami sanpuloli nanu san nga pususi lweni ni imarekobbong, pijki rres, rreknga nga pulololilweni ni e. Ko renge nolo kami nga mianngatan mirres, kapmeteni jinibb minij nirpirpe parres asie kami. 4 Ko sete kap-metmete nanu nga marivi se kami kis,ko kapmetmet lululwenie nanu jijle ngamarivi se kami jile nir.

5 Kaploli nolo kami pirpe nolo IesuKristo. 6 Iesu tetajer osorsan tevi Atua,ko sete orrorrmi nga owra purrul totkoninanu ngok, ejki. 7 Elngilngi tweni nanungok nir, ko eak iel ngatan, ko rramlesiosorsan tevi jinibb vajin. Ko ololi lwenini vajin osorsan tevi jinibb ne majingensan. 8 Ololi nolon ean ngatan temijpalko osuri Atua, ejpari mijen sen nga misijrenge nai pelaot. 9Ko suri nanu ngok, Atuaosusi ni ean mare temijpal, ko ololi ewajinais nga mian mare jijle re nais nir. 10 Kongok, renge nise Iesu, jinibb jijle nir para-jipa baur ngatan, anglo ne melrin nir, kojinibb nir ne iel ngatan, ko jinibb nir ngamarmij martevnir pa ngatan. 11Ko nemerjijle para-wera tweni nga Iesu Kristo eviNumal, ko parsurövi Atua Tata renge ni.

Kami kamirpe moron ne iel ngatan12 Ko ngok, selek nir nga memrreni

kami, kapvijuri inu pirres. Kamloli pa er-pok daron nga melik tevi kami, ko kaplolikowor pusorsan kele lelingenok nga melikngasue kami. Atua elai pa mauren tevikami. Ko kapmetutu ko kapririr renge

Pilipae 2:13 254 Pilipae 3:9majingen se kami nga kammajing tweniwenen nga mirres nen renge mauren sekami. 13 Suri Atua kobbong okmajingre nolo kami nga puloli kapmarong kokapterter nga kaposuri ni marongen sen.

14 Sete kapwer ngusngasi, ko sete kapw-era lweni “O, esij” daron ngamarlai majin-gen san tevi kami. 15 Ko niko kapwokwokpirres, ko nanu nga misijpijki re nolo kami. Kapirpe natu Atuanir nga marres petpeti, nga kamlik livenne dul nga marsij perper. Liven ne nir,kapmor pirpe moju renge iel ngatan. 16Kokapsupsupe nale ne mauren tevi nir. Koniko, re nabong nga Kristo pia-luwi viniren, ko inu beir re kami, suri sete woluensuk nga mowlu rengen evi woluen nawon,ko sete belaken suk evi belaken nawon.

17 Ko pesveni poro nga parevji pinik. Iokpirpe parjivreni drrak renge nosurien sekami ngamuto renge nawot ne sulsulen seAtua. Ko Atua purnge mapun pirres. Koinu beir ren, ko beir korti tevi kami jijle.18Ko kami kele kapir ko wor, ko kapir kortitevi inu.

Pol orrorrmi pukoni Timoti van jir19 Poro nga Numal Iesu pimarong,

nuwra bokoni Timoti sete ngasu pivinukji kami. Ko numrreni ni pia-la lwenikele nospen ne kami vini jik, puloli nolokpumolmol pirres. 20 Sete jinibb san erresemawos erpe ni. Ni okrrorrmi weretunekami. 21 Jinibb jijle arrorrmi lweni nir kob-bong, sete arrorrmi suri nanu nga marivise Iesu Kristo. 22 Ko kami kamrongwose,Timoti murrun erres, ko eptevi inu rengemajingen re nospen nga mirres erpe natunmiptevi tata. 23Ko niko, nurrorrmi bokonini vinuk ji kami re daron momsawos ngaborongwose lut nga puto suri tevi inu.24Ko nurongwos kemkame erres nga poroNumal pimarong, ko sete ngasu inu kelebevinuk.

Pol orrorrmi nga pukoni tweni Epaprotae-tas van jir

25 Inu nurrorrmi pa osuw nga bokonikele merel Epaprotaetas pulwi vinuk jikami. Ni evi niaken se kerr san nga komrunomorok-majing kokorti, ko nomorok-valkokorti. Kamkoni ni vini bonevis ngapiwilwil se inu re majingen. 26Ni emaronglengleng nga pilesi kami, ko ornge esij ngakamrunge ni mimsi. 27 Ewretun, ni emsi,ko otomori pimij. Ko Atua orrorrmi ni; ko

sete ni kis, inu kele. Suri poro nga ni pimij,ko inu nolok purnge pisij kele wor. 28 Koniko, numrreni lenglengen nga bokoni nivinuk ji kami, nga kami kapir kele daronnga kamlesi, ko inu kele sete bornge pisij.29Ko kami kaplesi ni tevi neiren ngamilep,erpe niaken san renge Numal. Ko kapo-suri jinibb nir nga marirpe ni. 30 Suri niotomori pimij suri majingen se Kristo, koemajing tama se inu renge majingen ngakami sete kamrongwos kaploli.

3Murrun nga mumomsawos mirres

1 Niaken suk nir, bevnivni ore nale sukiel: Kapir renge Numal. Nga boli viringsikele nanu nga moli womu sete evi belakentevi inu, ko puloli kami kaprreleng kapsarrren.

2 Kapmetmet piterter ko wor renge but-terter nir ngamarok-loli misij ko ngamar-wera paron tertere kami kapan renge baeser. 3 Suri kerr rraman pa renge bae ngamivi weretunen, ko Nemin On eptevi kerrdaron nga rramlot. Ko rramlololi kerr erenge Iesu Kristo, ko sete rramlingi nolokerr renge nanu san nga muto renge nibekerr, erpe bae.

4 Ewretun, inunurongwose belngi nolokrenge nanu nga marirpok nir. Poro jinibbpisan purrorrmi pilngi nolon renge nanunga jinibb bbong marlingi nawone mir-pok, ko inu kele beasi wore ni. 5 Inunuvi drra sansan tevi meri Isrel nir, konuplari renge metka se Benjamin. Rebongik muowil, nuan pa re bae, osorsantevi murru meri Isrel nir. Ko re devjen nenale ne nesesreien se meri Isrel nir, nu-tori eterter temijpal, suri nuvi san rengegortien ne Parasi nir. 6 Ko nuasi pelak reiok, ko nuoji kalesia nir vajin. Ko nusorsannurres petpeti re devjen ne nga mevijurinale ne nesesreien.

7 Ko re womu, nulesi nanu ngok nirarres; ko re Kristo vajin, nulesi arirpenanu nga marsij kobbong. 8 Ko sete nanungok kis kobbong. Nulesi nanu petpetinir arirpe arsij, suri nga nurongwose IesuKristo, nga mivi Numal suk. Ko ngokevi nanu nga mirres asi nanu petpeti nir.Suri re Kristo ko nuwirr tututweni nanupetpeti nir, suri daron nga memteni vir-ingsir tevi Kristo, arirpe nubus kobbong.9Numrreni bokorti pirres tevi ni. Setemun

Pilipae 3:10 255 Pilipae 4:12beplak nga bevijuri sel ne nale ne neses-reien nga bololi lweni inu bosorsan pirres,ejki. Ko bosorsan pirres suri bbong no-surien suk nga muto renge Kristo. Ko iokevi sel nga Atua kobbongmuloli nga jinibbsan pusorsan pirres ren, suri nosurien sen.10 Nga ngok kobbong numrreni vajin, ngaborongwose Kristo pirres, ko nga bebböljiderteren se Atua nga muloli Kristo mi-maur luwi re mijen. Nuwra bokorti tevini re nga inu kele nibek purnge pisij pirpeni, pijpari nga bea-mij kele pirpe ni. 11 Kongok Atua pia-loli inu kele vajin bea-maurluwi re mijen.

Pol eplak malum, owlu tweni norrngov12 Sete nurongwos bowra nujpari pa

nanu ngok nir, ejki. Setewor nuvi jinibbnga mimawos mirres jile wor. Ko nomok-pelak tweni ko wor nga bea-rrul totkoninanu ngok nir, suri Kristo orrul totkonipa inu. 13 Niaken suk nir, inu nulesierpe setewor nurrul totkoni wor, ejkiwor. Ko nanu kobbong san nomok-loli,ni le: nomok-mali nanu nir ne bonevisnga marto renge durek, ko nomok-tortorsuri vajin nga belai nanu nga marto rengenok. 14 Nuplak nga bowlu mawos tweninorrngov ko nowlin. Ko nowlin ngok evinga Atua everuse kerr nga rrapkorti teviIesu Kristo, ko rrapan rraplik sisen mare.15 Ko kerr jijle nga rramtera mirres jijle,rraprrorrmi ko wor pirpok. Ko poro ngasan orrorrmi jabble, ko Atua piviseni lweniputo limjer tevi. 16 Ko sev nga rramjiparipa, rraprrul totkoni, ko rrapvijuri ko wor.

17 Niaken suk nir, kapok-rrongrrongviinu tetajer, ko kapmeteni suri pirres resi nir nga marviseni murrun nga mirres.18Ko nale ngel, nuwrai pa nabong elep tevikami, ko lelingenok kele, nuwra lweni tevisuwen metek nga mubbun: nir elep arok-loli esij, arlik erpe devje nuval ne murrunnga nai pelaot se Kristo eviseni. 19 Nirarivi jinibb nga parjijki kobbong. Nanunga bbong nolor marmerreni arivi atuaser, ko arok-lololir e murrun nir nga jinibbnon pisij e, ko arok-lingi norrorrmien serrenge nanu nir ne ngatan ngel kobbong.20 Ko kerr ma nir, rramivi pa jinibb nemelrin, rramivi jinibb gortien nen. Korramtiriv Numal Iesu Kristo eterter, ngapia-luwi re melrin vini ko pia-la maurentevi kerr. 21 Ko ni pia-rieni nibe kerr nengatan ngel nga marmelisna, para-irpe niniben ne nosrövien. Pia-loli pirpok renge

derteren sen nga milep nga murongwospuloli nanu jijle nir parosuri ni.

4Pol ela nale sopon tevir

1 Ko niko, niaken suk nir nga memrrenitemijpal kami ko morrorrmi kami, kapturpiterter pirpok renge Numal. Nomok-irsuri kami, ko bea-la nowlik ji Kristo surikami.

2 Kamru Iuotia ko Sintike, inu nungonitevi kamru eterter nga norrorrmien sekamru puto kokorti pirres pirpe Numalmimrreni. 3 Ko nungoni nik kele, ngakerru rromormajing kokorti pa erres, ngakuppitevi nuru, suri orpelak tevi inu rengemajingen ne nospen nga mirres, tevi keleKlemenkonir ngamarok-majing korti teviinu. Niser nir, aruli pa renge naul ngamaruli nise jinibb nir nga para-lai maurennga mirres.

4 Kapir tetajer renge Numal. Iok bowralweni kele: kapir.

5 Kapviseni nolo kami nga mimalumtevi jinibb petpeti nir. Otomori Numalpulwi vini. 6 Sete kaprrorrmi pelake nanusan, ko daron nga kamlot ko tetajer kap-wera erres wor tevi Atua, ko kapok-ngonisev nga nevre kami marmumrrol rer. 7 Kodemat se Atua nga miasi norongwosien sekerr, purrul totkoni nolo kerr ko norror-rmien se kerr renge Iesu Kristo.

8 Niaken suk nir, bevnivni ore nale sukiel: nanu nir nga marivi weretunen, nanunir nga maran mare, nanu nir nga mar-mawos, nanu nir nga marwokwok, nanunir nga marres, nanu nir nga jinibb marijmirres suri, murrun nir nga marsorsanmirres ko nga marsorsan nga rrapsusiparanmare, ngok kaplingi norrorrmien sekami renge nanu ngok nir. 9 Ko sev ngakamrunge ko nga kamlai renge nale suk,ko sev nga kamlesi renge liken suk, ngokkaploli surir kowor. Ko Atua ngamivi batudemat piptevi kami.

Pol owra erres wor tevir10 Nuir elep re Numal nga lelingenok

kami kamviseni lweni merrenien se kamitevi inu. Epriv le pa, ko sete kamlamerrenien san tevi inu. Kamrrorrmi mainu, ko sel ejki. 11 Sete nuspe nanungok suri nevrek omrrol renge nanu san,ejki. Suri nurongwos pae vajin belik pirrespirpe moup pa tevi sev nga muto pa jik.12Nurongwose belik pirres poro nga jorok

Pilipae 4:13 256 Pilipae 4:23puwelili, rreknga poro nga jorok pilep.Renge liken petpeti nir, nurongwos paebelik pirres; poro nga nanen pilep rrekngananen pijki, poro nga nijor pilep rreknganijor pijki. 13 Nurongwos belik re likenpetpeti nir suri Kristo nga mokla derterentevi inu.

14 Ko erres ma nga kamrrorrmi inurenge norongen nga misij suk. 15 Ko kamimeri Pilipae, kamrongwos pae nga rengedaron ne majingen ne nospen nga mirres,etipatundaronngamevel lingi vanuMase-tonia, ko kami kamsan kamkorti tevi inu,suri kamok-la nanu tevi inu. Sete kalesiaminij kele nir arloli erpok tevik re wose-nen. 16Ko erpok kele, daron nga melik iakTesalonaeka, ko vavis kis kamok-la nanunir nga nevrek mumrrol rer. 17 Sete erpenomok-rrorrmi kis nanunga belair ji kami,ejki. Ko nomok-rrorrmi wenen nga piplarirenge nolo kami nga mirres suri. 18 Nulapa nanu ngok jile nir, ko nula pelake. Nuppa, suri nulai pa ji Epaprotaetasmerreniense kami nir. Arirpe sulsulen nga mapunmirres van ji Atua nga pir ren. 19 KoAtua pilai petpeti nanu jijle nir nga nevrekamimarmumrrol rer tevi kami, pusorsantevi nga milngi pa miasi ji Iesu Kristo renosrövien. 20Rrapsurövi Atua Tata se kerrlelingen ngel ko tuwi ngok vini. Pirpok ko.

Bongsi nale se Pol21 Kapwerai ‘Erres’ tevi nir nga marivi

jinibb nga markorti tevi Iesu Kristo. Ni-aken se kerr nir nga marlik tevi inu ielarwera ‘Erres’ tevi kami. 22 Ko kalesia jijlenir ne iel arwera ‘Erres’ tevi kami, ko marenen nga marlik renge naim se numal ngamilep jer se meri Rom nir. 23 Merreniense Numal Iesu Kristo puto tevi nemi kami.Nuwra ‘Remse kami’.

Kolosi 1:1 257 Kolosi 1:20

Naul nga Pol Muli teviKalesia Nir renge

KOLOSIBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriPol oli naul ngel tevi kalesia nir nga

marlik renge Kolosi, ngaim san ie Esia. Olisuri nevisvisenien gerisen san nga miplarijir. Nir nga marvisviseni nevisviseniengerisen nen arwera jinibb nir parosurianglo nir ko parosuri kele nale wowar-reng elep ngamarto renge nale nesesreienrreknga lo (law) se Moses, ko niko parong-wose weretunen Atua vajin. Ko Pol owraIesu Kristo esan okla mauren tevi jinibb,ko daron nga marvijuri nale gerisen ngokko aruj ngasu kobbong e ni. Ko ospe kelesuri mauren ser nga marlai renge Kristo,ko pirpese renge mauren ser vajin rengenabong jijle. Ko daron nga muli jile naulngel, ko elai tevi selen Tikikas putori vanjir. Ko Onesimas kele eptevi Tikikas, surirewosenen Pol okoni ni pulwi van ji numalsen Pilimon.

Pol owra erres tevi nir1 Inu Pol nuvi aposol se IesuKristo renge

marongen se Atua. Tevi Timoti tasi kerr,2nomoruli naul ngel tevi kami meri Kolosinga kamivi tasi komru renge Kristo, konga kamosuri mirres renge sel nga muon.Nurongwos mae, merrenien ko demat seAtua Tata se kerr piptevi kami.

Pol owra erres tevi Atua suri nir3 Tetajer daron nga nomorok-verus

suri kami, ko nomorok-wera ‘erres’ teviAtua, Tata se Numal se kerr Iesu Kristo.4Suri nomorunge pa nospen nen nga kamikamosuri Iesu miterter, ko kami kammer-reni temijpale kalesia nir. 5 Kami kamok-loli murrun ngok suri nga kami kamok-lingi norrorrmien se kami oto eterterrenge nanu nir nga Atua milngi tera kamire melrin. Nanu ngok nir, kamrunge panospen ner womu daron nga kamrungenospen ne nale weretunen suri Kristo.6 Nospen ngok ejpari kami pa osuw. Koetajer malum, pila wenen renge ngatanngel totoklai, pusorsan tevi nga miwen paji kami musuw, mitipatun re daron nga

kamrunge e, ko kamrongwose weretunenmerrenien se Atua. 7 Kamrungrungewomu pae nanu ngel nir ji Epapras, ngamivi sele kerr san nga nomormerreni. Nievi jinibb nga mokmajing lilane mirres seKristo tevi kami. 8 Ko ni owrai pa tevikomru merrenien nga Nemin On milai patevi kami.

Verusen se Pol suri nir9 Ko suri nospen ngok ne kami, ololi

komru nomorverus suri kami tetajer,mitipatun renge daron nga komrunomorunge. Komru nomorok-ngonitevi Atua nga Nemin On puloli kapivijinibb nga kaplesi wose, ko puloli kamikaprongwos alje marongen se Atua. 10 Kongok, liken se kami pumomsawos pirresvajin pirpe Numal mimrreni. Ko pulolimauren se kami wenen putoe rengemajingen nga marres nga kamok-lolir,ko puloli kami kaprongwos temijpalkele wore Atua. 11 Ko kapterter petpetipusorsan tevi derteren nga milep se Atua,nga puloli kami kaptur piterter tetajermalum renge nanu nga marsij nga marok-ini. Ko kapir bbong. 12 Ko kapweravajin ‘erres’ tevi Tata suri nga mulolikami kamviter kaplai pivsivses nanu ngamarres nga milngi kortonir nga martotera jinibb sen nir, re lat nga moron kismuto ren. 13 Ko Atua etka tweni kerrpa renge derteren ne nemalik, elngi kerrrenge batun vanu se Natun nga mimrreni.14Ko ojri lweni kerr suri Kristo, erpe etlasitweni nololien se kerr.

Kristo evi batu nanu jile nga Atuamulolir15 Sete jinibb san orongwos pilesi Atua.

Ko Kristo ma, rramlesi pa Atua ren, surini osorsan petpeti tevi Atua. Ko Kristoowomu re nanu jijle nir, 16 suri Atua el-ngi re nevre Kristo nga ni puloli nanujile parpelari; nanu nga marto re melrinko nanu nga marto iel ngatan, nanu ngarramlesir ko nanu nga sete rramlesir, koderteren jile se anglo nir ko se jinibb.Ni ololir, ko arivi sen ko wor. 17 Ko niowowomu re nanu jile, ko nanu jile artokokorti erres re ni kobbong.

18 Ko kalesia nir arirpe nibe Kristo, koni erpe batur. Ni owowomu renge kale-sia nir; ni emaur wowomu re mijen, ngapuwowomu re nanu petpeti. 19 Suri Atuaeir nga pilngimauren sen jile renge Kristo,20 ko eir kele nga Kristo pivi nevren ngapuloli ore lolaren se Atua pusuw jerjer. Ko

Kolosi 1:21 258 Kolosi 2:12Kristo ololi vajin nanu jile arkorti erresluwi tevi Atua, poro parivi nanu ne melrinnir rreknga nanu ne ngatan ngel. Ololidemat ngok suri drra ne mijen sen ngamiseser renge nai pelaot.

Kaptur piterter renge murrun ne no-surien

21 Ko bonevis sopon, kami Atua kam-turtur telur e kami, ko kamivi devje nu-val se Atua, ko kamok-loli majingen ngamarsij nir. 22 Ko lelingen ngel vajin, suriKristo ololi niben erpe jinibb ko emij surikerr, niko muloli kerr rramkorti luwi teviAtua. Ko ololi kami kele kamivi jinibb onngamarwokwok, ko jinibb sete parongwosparok-wor suri kami. Ko Kristo pia-pitevikami pirpok van re no Atua. 23Ko ni pulolipirpok poro bbong kaptur piterter rengemurrun ne nosurien. Sete kaptur me-mav, ko sete kapruj lingi nanu nga kamok-tiriv tweni ngamarsupe renge nospen ngamirres nga kamrunge pa. Nospen ngok,arwerwer ren tevi jinibb jile nga melrinmisalsal orer. Ko inu Pol nuvi jinibb ngamemajing ren.

Pol erpe jinibbnga mimajing se kalesia nir24 Nomok-runge esij elep renge naim ne

nekaien ngel. Ko nuir kobbong, suri erpenuwosi luwe norongen nga misij se kamirenge inu nibek. Kristo kele ornge esij elepdaronngani milik iel ngatan. Ko jinibb senjijle nir arirpe vajin ni niben, ko nir keleparunge pisij ko wor iel ngatan. Ko erpeinunuwosi luwe soponnorongennga misijse kami. 25 Ko inu nuvi jinibb nga mok-majing se kalesia. Majingen ngok, Atuako elngi re inu nevrek nga bemajing jile esuri kami. Komajingen suk evi nga bowraitweni nale sen puto limjer.

26 Ko nale ngok oto teptepi sia ko siarenge dul ko dul, ko lelingenok vajin Atuaololi eplari limjer jile ji jinibb sen nir.27Atua emrreni piviseni tevir nale sen ngamuto teptepi ngok, nga muspe suri nanusan nga mirres temijpal nga miplari pamusuw renge jinibb ne vanu jijle nir, ngok:Kristo elik pa re kami, ko kamtiriv twenivajin nga kapa-korti re nosrövien sen.

28 Kristo ngok, namok-werwer ren.Namsusur metue jinibb jile ko namok-visviseni jinibb jile renge norongwosienjile nga murrow nga nabpitevi jinibb jilenir partera pirres petpeti renge Iesu vanji Atua. 29Nuplak tweni nanu ngok, nurat

suri renge derteren sen nga miterter ngamoklai tevik.

2Rraposuri piterter Kristo

1 Numarong kaprongwose nga nurattemijpal suri kami ko suri meri Laotisianir, ko suri nir jile nga sete marlesi woswore nibek ko nok. 2 Nurat suri nganolor piterter ko pumolmol nga parkortipirres renge merrenien. Ngel evi nanunga mirres pelak san: numrreni parong-wos alje, parongwos pirres nga pirreskemkame Kristo, nga bonevis nospen nenoto teptepi ji Atua. 3KoAtua esilveni rengeKristo norongwosien totoklai nga marres.

4 Nomok-supe nanu ngok suri jinibbsopor arok-loli ler erres, ko tarkerkerasikami. 5 Nulik ngasue kami renge nibek,ko renge nemik ma, nukorti tevi kami.Ko nuir nga melesi kamtur vivöngsur kokamtur miterter renge nosurien se kamirenge Kristo.

Mauren se kami pirres kowor renge Kristo6 Erpok, kamlai pa Iesu Kristo evi Nu-

mal se kami. Kaploli mauren se kamitotoklai vajin piptevi ni. 7 Kaprrul totkonini piterter, pirpe lape nai murrul totkonidan, ko kaptur piterter ren pirpe naimsan nga mutur miterter renge dan. Konosurien se kami pivini ko wor pitertermalum tetajer, pirpe nga marvisvisenikami pae. Ko kapwera ‘erres’ temijpalwor tevi Atua. 8 Kami kapmetmet pirres,lartul ngok nir tarrul totkoni kami re nalenawon ser ko gerisen ser nga marvijurinorrorrmien nawon se jinibb nir, ko selne nevisvisenien ne ngatan ngel nir. Setearvijuri sel se Kristo.

Kristo kobbong evi batu jinibb nir ko an-glo kele nir

9 Kristo niben otoe erpe jinibb, ko mau-ren totoklai se Atua elik ren. 10 Ko kamikele, daron nga kamkorti tevi ni, ko kam-lai mauren totoklai. Kristo owowomure Numal petpeti nir ko derteren petpetinir. 11 Ko erpok kele, daron nga kamkortitevi ni, erpe kaman re pa bae ko osuw.Ko iok, sete nuspe suri bae nga normanmian ngalu marevji, ko nuspe suri bae ngaKristo mirevji tweni murru nalol nga misijrenge mauren se kami. 12 Ko daron ngamarpaptaese kami, erpe artevni kami teviKristo. Ko erpok kele, daron nga kamtawijluwi re nuwi ngok, erpe kammaur luwi

Kolosi 2:13 259 Kolosi 3:10tevi Kristo renge mijen, suri kamosuriAtua nga derteren sen ololi Iesu mimaurluwi re mijen.

13 Ko erpe kami kammij pin rengenololien se kami ko renge murrun ngamisij se kami. Ko lelingenok vajin, Atuaololi kami kammaur luwi tevi Kristo. Nietlasi tweni nololien jile se kerr, 14 koolokloksi nanungamaruli kortonimarterekerr tevi nale nesesreien nga marwer orekerr rer, ko ela tweni petpetir ko owserrenge nai pelaot tevi Kristo. 15 Renge naipelaot ngok, Kristo obbri otvi derterense jinibb nga marlelep nir ko jinibb ngamarwowomu nir renge devjen se Demij.Kristo otorrlair pa osuw, ko ololi tevirerpe Numal san nga mutorrlai devje nuvalsen musuw, ko ololi nor arsij, nga jinibbarongwos parmetenir.

Kristo evi batu kami16 Ko lartul ngok arwera parwer lokloksi

kami suri nanen lele nga kamrroi, ko nanulele nga kammini. Ko arwera kele kamloliesij nga sete kamtori nabong sopor, ko setekamtori nanen ne navöl muwut rrongvi,ko sete kamtori murrun ne nabong ebu-tun, nga marmosi ren. Ko sete kapmarongparij pirpok, pijki. 17 Nanu ngok nir, meriIsrel nir arvijuri tuwi. Ko arjuji bbongKristo. Ko daron nga Kristo mivini vajin,rramlesi vajin ni sel sen nga mirres pelakasi nanu ngok nir. 18 Lartul ngok nir,norrorrmien ser ean pa mare osuw, suriarlesi nanu sopor re bori ser. Ko arkerk-erasi jinibb nir, arwera jinibb nolor pianwor ngatan ko, ko parsurövi wor anglo konir. Sete kaplinglingi nir parwer lokloksikami, parwera kamsij renge nanu ngoknir. Norrorrmien ser ean mare temijpal,ko pesveni ko. Arok-rrorrmi nanu ngoknir suri murru jinibb kobbong nir. 19 Kosetemun artori Kristo eterter, ko nimawosma evi batu jinibb sen nir. Ko jinibb sennir arirpe ni murru niben nir nga maroklananen ser renge batun, suri nau ko mur-rrmurr arjipjipti erres re niben. Ko erpokvajin, Atua orongwos puloli niben totoklaipimaur rujruj pilep pirres.

Mauren nga mimerr renge Kristo20 Kami erpe kammij pa osuw tevi

Kristo. Kamivi vajin jinibb nga kamielsisarow osuw, setemun nevisvisenien nengatan ngel nir arrowsi kami. Ko erpesekamok-vijuri malume murrun ne ngatanngel? Erpese kamvijuri nale nesesreien

ne ngatan ngel nir, nga muwra: 21 ‘Setekaptori nanu ngok ko nanu ngok’, ‘Setekaprroi nanu ngok ko nanu ngok’, ‘Setekapjipari nanu ngok ko nanu ngok’? 22 Koiok arsupe suri nanu nga partorir ko par-sij bbong. Ko nale nesesreien ngok konevisvisenien ngok arivi se jinibb kob-bong. 23 Nale ser ngok, rramlesi rrongvierpe erres, erpe eviseni norongwosien er-res pelak, suri osoni jinibb nga parlot, konga nolor pian ngatan, ko nga partor orepiterter murrun nga marmerreni karkarnanu nga marsij nir. Ko nesesreien ngoknir, derteren ser ejki rres nawone ngapartor oreweretunennanunganolo jinibbmok-merrmerreni sarrsarr nir. Ko rram-lesi, daron nga rramvijuri sel ser, murrunnga misij ngok oto erpok malum kobbong.

31 Kami, erpe Atua ololi kammaur luwi

re mijen evesane tevi Kristo. Ko niko,kappelak suri nanu nga marto re melrintevi Kristo, nga misakel pa re Atua nevrenrres. 2Kami kaplingi norrorrmien se kamiko wor puto re nanu nga marto re mel-rin nir, setemun kapok-rrorrmi nanu nengatan ngel nir. 3 Suri erpe kammij paosuw, ko mauren se kami oto teptepi teviKristo ji Atua pa osuw. 4 Ko ngok, batumaurenweretunen se kami evi Kristo kob-bong. Ko daron nga Kristo pia-rremali, kokami kele kapa-rremali tevi ni vajin rengenosrövien.

Mauren se kami nga mitra pusuw vajin5 Ko ngok, kapbböt pini murru kami

nga marivi ne ngatan ngel kobbong, erpenorman muoji nesevin, ko nesevin muojinorman, murrun nga sete muwokwok, koarmerreni nanu nga marsij nir. Ko nirarok-merrmerreni nanu jile, ko iok erpearosuri nanu ngok nir arirpe atua minijnir. 6 Suri murrun ngok nir, lolaren seAtua pian renge nir nga sete marosuri ni.7Ko kami kele, bonevis kamok-vijuri mur-run ngok nir, daron nga kammaur rengere. 8 Ko lelingenok vajin, kami kapjikiemurrun jijle nga marsij, erpe lolaren,nolon nga mulolar, nalol nga mungasijinibb, murrun nga marij misij tere jinibb,rereren nga marsij nir. Setemun kapok-rijpirpok nabong pisan. 9 Ko sete kapkerk-erasi lululweni kami. Suri kamla tweni pamauren nga womu tevi murrun nen ngamarsij nir, 10 ko kamuri lweni pa mauren

Kolosi 3:11 260 Kolosi 4:6

nga mimerr ngok, nga Atua mokloli lulul-weni mimerr tetajer. Suri Atua emrreninga kaprongwose ni pirres, ko nga kap-sorsan tevi ni. 11 Ko niko, setemun jinibbsan orongwos puwra, ‘O, inu nuvi meriIsrel ko san, ko nik kuvi jinibb ne vare kosan’, rreknga ‘O, inu nuan pa renge bae, konik setewor kuan re bae’, rreknga ‘O, inunurongwose erres, ko nik kurrlenge nanu’,rreknga ‘O, inu nuvel sisarow, ko nik kuvijinibb ne majingen’. Setemun kapok-rijpirpok, pijki. Suri Kristo elep asi nanungok nir, ololi arirpe nanu nawon kobbongnir. Ko ni elik pa renge jinibb sen nir.

Mauren se kami emerr12 Iow, erres, kamivi jinibb nga Atuamu-

tobbtobbue kami, kamivi jinibb on, kamivijinibb nga Atua mimrreni kami. Ko niko,kapuri mauren nga mimerr nga murrunmirpel: kaprrorrmi jinibb nir, kaprrestevir, nolo kami pian ngatan ko kapivijinibb malum, ko norrorrmien se kamipipriv. 13 Kaptor totoni nolo kami, kokaptelasi lululweni nololien se kami rengesel nga Numal mitlasi tweni pa nololiense kami ren. 14 Ko murrun ngok nir,kapjipjipteni tevi merrenien. Suri mer-renien evi nanu san nga murongwos pi-jipjipteni nanu jijle pirres. 15 Ko dematse Kristo puwowomu re nolo kami. Suridemat evi nanu ngamilep nga Atuamimr-reni puto renge jinibb sen nir, nga marko-rti mirpe niben sansan. Ko kapok-wera‘erres’ tevi Atua suri nanu petpeti nir.16 Ko nale se Kristo puto petpeti re nolokami. Ko kapvisviseni lululweni kami, kokapsusur metu lululwi tevi kami rengenorongwosien jile nga murrow. Ko kapok-lai nubo lele tevi Atua nga kapsurövi ni,nubo nir ne Sam renge Naul On, nubo nirnga kami kamkoji, ko nubo nir nga NeminOn milair tevi kami. Kaplai nubo ngoknir tevi nolo kami ngamarok-wera “erres”tevi Atua tetajer. 17 Ko nanu petpeti ngamusuwsuw ngok nga kamwerai, ko nanupetpeti nga musuwsuw ngok nga kamloli,ko kaplolir ko wor renge nise Numal Iesu.Ko kapok-wera tetajer ‘erres’ tevi AtuaTata renge nise Iesu mawos.

Murrun ne metka renge mauren ngamimerr

18 Kami nesevin nga kamlik ji diwen sekami nir, kaposuri diwen se kami nir. Mur-run ngok osorsan erres kobbong rengekalesia nir. 19Ko kami normannga kamlesi

nesevin, kapmerreni nesen se kami, kosete kapok-sij tevir. 20 Ko bipiwarrengnir, kapvijuri nale petpeti se tata ko tasuse kami nir, suri Numal ornge erres remurrun nga mirpok. 21Ko tata nir ko tasunir, sete kaploli natu kami nir parungasikami suri sel nga miterter nga kamok-lolitevir, suri nolor tarok-vitan.

Murrun ne jinibb ne majingen nir ko nu-mal ser nir

22 Jinibb ne majingen nir, kaposuri nalepetpeti se nir nga marivi numal se kamiiel ngatan. Sete kapok-majing pirres rebbong daron nga numal se kami marlik e,nga nir parmerreni nawone kami. Ko kap-majing ko wor renge nolo kami nga mirrespetpeti, suri kammetutue Numal Kristo.23 Ko nanu jile nga kamloli, kapmajingetevi nolo kami, pirpe kammajing se Nu-mal, sete se jinibb kobbong. 24 Suri kam-rongwose nga Numal pia-lai nowli kamitevi kami, nga marivi nanu nga marres nirnga ni milngir terai kami e. Erpe kamok-majing pa se Numal Kristo. 25 Ko nir ngama marok-loli misij, ko Numal pikle lwenitevi nir petpeti pusorsan tevi nga marlolingok. Suri Numal ololi osorsan tevi jinibbpetpeti nir, poro parivi jinibb nga mar-welili rreknga jinibb nga marlelep.

4Pol ela nale tevi nir

1 Ko kami numal nir, kaploli murrunnga mumomsawos mirres tevi jinibb nemajingen se kami nir, pusorsan pirpok tevinir petpeti. Suri kamrongwos pae ngakami kele Numal se kami oto pa re melrin,ko ni pia-loli tevi kami pusorsan tevi ngakami kamloli tevi nir.

2 Kami kapok-lot tevi nolo kami ngamarterter tetajer. Kapkulkulu pirresrenge loten se kami, ko kapok-wera ‘er-res’ tevi Atua. 3 Ko kaplot suri kemkele, nga Atua pitasi metali nga nabw-era tweni nospen suri Kristo, nga bonevismuto teptepi. Ko inu nulik renge naim nenekaien le ngel suri numajing ren. 4 Kokaplot suri nga inu berij pirres, pulolinale nen parmerer. Iok pirpe pusorsanpimawos tevi nga inu bololi.

5 Kapok-loli murrun nga mivijurinorongwosien tevi jinibb ne vare nir.Kaploli womue pirres ngarr tevir, nabongtarasasi nawon. 6 Kapok-rij pirres tevi nirtetajer, puloli nir parir nga parunge nale

Kolosi 4:7 261 Kolosi 4:18se kami. Ko kaprongwose pirres vajin lutnga kaprij weli jinibb jile nir parto suri.

Nospen ne Pol7 Tikikas pia-supe suri nospen nek tevi

kami. Ni evi niaken se kerr san nga rram-merreni, ko nga mokmajing korti lilanemirres tevi inu renge majingen se Numal.8 Nukoni vinuk ji kami suri nanu ngel le,nga puloli kaprongwose nospen ne kem,ko nolo kami parmolmol suri pirres. 9 Kobokoni kele Onesimas piptevi ni. Ni keleevi niaken se kerr sannga rrammerreni, konga mokmajing lelane mirres, ko evi kamisan. Nuru ngok porloli kaprongwose nanujile nga marok-pelpelari iel.

Bongsi nale se Pol10 Aristakas le nga milik renge naim ne

nekaien ngel owra ‘erres’ tevi kami, koMak kele ngamivi tasi Banapas san, ni keleowra ‘erres’ tevi kami. Nuwra rrurrngi patevi kami nga poro ni pivinuk, ko kapa-tekai ni. 11 Ko merel nga nisen muwajiIesu nen nga marverus kele nisen tuwenJastas, ni kele owra ‘erres’ tevi kami. Niritul ngok kobbong renge meri Isrel nirarpitevi inu rengemajingenne batun vanuse Atua, ko arok-loli nolok erres. 12 KoEpapras kele, ngamivi kele kami san, owra‘erres’ tevi kami. Ni evi jinibb ne majin-gen se Iesu Kristo, ko okrat tetajer surikami renge loten sen nga kaptur piterterjile, kaptera jile, ko nga kaploli marongenpetpeti se Atua. 13 Nurongwos bowrainga ni mokpelak milep suri kami, ko surinir nga renge Laotisia, ko nir nga rengeIerapolis. 14Ko dokta Luk le, nga rrammer-reni ni, ko Demas kele, orwera ‘erres’ tevikami. 15 Kapwera ‘erres’ tevi tasi kerr nirnga marlik Laotisia, ko tevi vinok Nimpa,ko tevi kalesia nir nga marok-korti rengenaim sen. 16Ko poro nga para-eve jile naulngel tevi kami, kaplai kele van para-evekele tevi kalesia nir nga renge Laotisia. Konaul suk nga melai tevi kalesia nir rengeLaotisia, kami kaplai vinuk ko kaploli para-eve tevi kami. 17 Ko kapwerai tevi Akipas,‘Kupmetmet pirres nga kupmajing jilema-jingen ngok nga Numal milai tevi nik.’

18 Inu mawos vajin, nula pensil ji mernga mok-uli tweni nale suk ngel nir, konuli vajin “erres” suk ngel tevi kami. Er-res kaprrorrmi inu renge dil delrrurr ngamarserek e. Nurongwos mae, merreniense Atua puto tevi kami. Nuwra ‘Remsekami’.

1 Tesalonaeka 1:1 262 1 Tesalonaeka 2:5

Naul nga Pol Muli Womuetevi Kalesia Nir renge

TESALONAEKABatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriTesalonaeka evi ngaim nga milep ne

Masetonia. Pol evan ie daron nga mivellingi Pilipae, ko etipatun re majingen nekalesia ie. Ko sete epriv, ko meri Isrelsopor nga nolor mileplep suri jinibb eleparosuri nospen nga mirres, aroji tweni Pol.Ko Pol etajer kele, okmajing renge ngaimminij sopor. Ko mian ko orrorrmi meriTesalonaeka nir elep, ko okoni Timoti ngani pimteni suri liken ser erpese. Mian koTimoti olwi vajin ko ospe nospen se nirtevi Pol, ko ololi Pol nolon eir elep suri.Ko eauli vajin naul ngel nga rramveruse1 Tesalonaeka nga puloli norrorrmien serpiterter renge nosurien ser, ko liken serpuon pirres. Ko ni ospe kele sopon surinanu sopor nga nir marsusi, erpe pirpesere nabong nga Kristo pia-luwi vini rengen.

Pol owra erres tevi nir1 Inu Pol, Silas, ko Timoti, namuli naul

ngel tevi kami kalesia nir nga Tesalonaekanga kamkorti pa tevi Atua Tata ko NumalIesu Kristo. Nurongwos mae, merrenienko demat se Atua piptevi kami.

Pol owra erres tevi Atua suri murrun konosurien se nir

2 Tetajer namok-wera erres elep teviAtua suri kami jijle, ko namok-verussuri kami renge loten se kem tetajer.3 Namrrorrmi re no Atua Tata se kerrerpese nga kammajing tweni nosurien sekami, ko nga merrenien se kami mulolikampelak; ko nga norrorrmien se kamimuto miterter malum renge Iesu KristoNumal se kerr, ko sev nga ni pia-loli tevikami.

4 Niaken se kem nir, kem namrongwoseerres nga Atua emrreni kami elep, ko elngipa kami osuw nga kapivi jinibb sen. 5 Suridaron nga kem namwerai tweni nospenngel nga mirres tevi kami, ko sete evi nalenawon, ejki. Ko Atua elai pa derteren senko Nemin On sen orpitevi nale se kem,ko ololi kamrongwose erres nga evi nale

weretunen. Ko kamrongwose, liken sekem omomsawos erres daron nga namliktevi kami. Ko namloli erpok nga pivisenisel tevi kami. 6Ko kami kamvijuri sel ngokkobbong nga kem namviseni. Evi pa sel seNumal. Ko daron nga kami kamlai nospennga mirres, ko kami kele, jinibb nir arloliesij tevi kami. Ko Nemin On ololi kamikamir kele. 7 Ko re murrun ngok, kamikamviseni kele sel nga mirres re no kalesianir ne vanu nga Masetonia ko kalesia nirne vanu ne Akaea, nga nir parvijuri kami.8 Suri kami kamwera tweni nale se Numalrenge Masetonia ko Akaea kobbong, konospen ne nosurien se kami renge Atuaetajer kele wor re vanu petpeti. Ko nikomuloli kem setemun namrongwose nab-werai tweni nanu san suri nosurien sekami tevi jinibb nir. 9 Suri lartul ngoknir kobbong arsupsupe suri kami, ko sevnga miplari daron nga namini ji kami, ngakami kamlingi tweni pa atua minij nir,ko kamini kamvijuri Atua nga mimaur konga mivi weretunen. 10 Ko arsupsupe kelenga kami kamok-tiriv Iesu nga mivi AtuaNatun nga Atuamuloli mimaur luwi remi-jen, nga pia-luwi kele wor re melrin vini,ko pia-lai mauren tevi kami re nabong ngapia-vini nga Atua pia-wera suri lat ngaputo suri tevi jinibb nir.

2Majingen se Pol renge Tesalonaeka

1 Tasi kem nir, kamrongwos pae ngasete naminuk nawon ji kami, ko jelanginnga namlingi emaur pa ji kami. 2 Ko kamikamrongwose, daron nga namlik malumngaim Pilipae, ko jinibb arloli esij tevi kemko arij esij elep kele wor tevi kem. Koarij tere kele kem daron nga naminuk jikami. Ko Atua se kerr ololi norrorrmiense kem eterter nga nabwera tweni nospennga mirres sen tevi kami. 3 Ko nale sekem nga miveruse kami evi weretunen.Sete erpe nga nir marok-werai, nga nam-sarr, rreknga namwera nablai nanu sanji kami kobbong, rreknga namkerkerasikami, ejki. 4 Ko Atua emteni pa nolokem ko elesi erres, ko elai pa nospen sentevi kem nga nabwerai tweni. Ko nikonammajing se Atua, nga puloli ni pir remajingen se kem; ko sete nammajing sejinibb, nga nir parir renge majingen sekem. Ko Atua okmeteni nolo kem malumrengen. 5 Ko kamrongwose erres nga kemsete naminuk nga nabsurövi nawon kami,

1 Tesalonaeka 2:6 263 1 Tesalonaeka 3:7rrek suri nabloli sel nga nabvenae jorokami nir, ejki. Atua orongwos puwrai nganale ngok evi weretunen. 6 Ko kem setenamloli murrun ngok nga nabloli jinibbparsurövi kem, poro pivi kami, rrekngajinibb minij kele. 7 Ko kem namrongwosenablolir parsurövi kem, suri namivi paaposol se Kristo. Ko sete namloli erpok.Ko namloli nolo kem omolmol pa livö nekami, erpe tasu san nga moktor lilanenatun nir. 8 Ko erpok kele, nammerrenikami elep, ko nammarong nga nablai, setenospen se Atua kis kobbong, ko mauren sekem kele wor tevi kami. Suri merrenien sekem elep wor tevi kami.

9 Tasi kem nir, kaprrorrmi wose nganampelak elep. Nutrin ko nutpong nam-majing tevi nevre kem, nga kami setekaprrorrmi pelak kem renge nanen daronnga namok-werai tweni nospen se Atuatevi kami. 10 Kami kamrongwos kapwerai,koAtua kele orongwos puwrai ngamurrunnga kem namloli tevi kami kalesia owok-wok, ko osorsan erres. Ko sete jinibb sanorongwos pirij tere kem renge murru kemngok. 11 Ko kami kamrongwose nga kemnamvisviseni kami sisamis kobbong osor-san tevi tata san ngamivisviseni natun nir.12 Ko kem namok-rij nale elep nga mirrestevi kami, nga puloli nevre kami piterter,ko nolo kami sete pivitan. Ko Atua everusekami nga kapan renge batun vanu sen nenosrövien, nikomuloli namok-rij mitertermirpok tevi kami, nga kami kaptori mur-run nga musorsan mirres renge no Atua.

Lartul nga marok-oji kalesia nir13 Ko suri nanu minij kele namok-wera

erres tevi Atua suri kami tetajer, ngadaron nga namlai nale se Atua vinuk jikami, ko kami kamlai erres. Kami kamlesiwose weretunen nga evi pa nale se Atua,sete nale se jinibb kobbong. Ko nale ngokokmajing malum tevi kami nga kamok-osuri. 14 Ko tasi kem nir, eplari osorsantevi kami erpe nga miplari tevi kalesia seAtua nir renge vanu ne Jutia nga marturrenge Iesu Kristo. Suri jinibb ne vanu sekami nir arloli esij tevi kami osorsan erpenga meri Isrel nir marloli pa misij tevikalesia nga nir. 15 Ko meling ngok kelekobbong nir arevji pini Iesu Numal se kerr,ko propet nir ne tuwi; ko arok-oji kemkele, ko arloli Atua sete eir renge sev ngamarloli. Ko artere jinibb totoklai, 16 suriarok-tur ore kem nga sete nabwerai tweni

nale se Atua tevi jinibb ne vare nir, ngaAtua sete pilai mauren tevi nir. Ko erpoknololien ser ean pelak tetajer, ko lolaren seAtua oto tevir ko pa osuw.

Pol emrreni pilesi nir kele17 Tasi kem nir, daron nga namiel lingi

kami, ko namrrorrmi kami elep, erpe nor-rorrmien se kem elik malum tevi kami.Ko sete epriv nga namrunge erpe nam-merreni kelewor nablesi no kami. 18 Nikonammerreni nabinuk ji kami. Ko inu Pol,nulwi lesi vavis le pa, ko Demij oktur orekem. 19 Ko daron nga Iesu Numal se kerrpia-luwi e vini, ko naba-runge pirres rengeni non suri kami kis kobbong. Ko naba-rij melmelas suri kami kis kobbong, konaba-lai nowli kem suri kami kis kobbong.20 Suri kami kamjoroi pa kem, ko kamikamlai pa neiren tevi kem.

31 Ko namrrorrmi kami elep erpok mian,

ko nolo kem setemun orongwos putomalum. Ko niko nammarong nga komruSaelas noborlik jer ko pa iel renge ngaimne Atens, 2 ko nomorkoni Timoti. Ni evitasi kerr san, ko okpitevi komru rengema-jingen se Atua nga parwerai tweni nospennga mirres suri Kristo. Nomorkoni nivinuk nga puloli kaptur piterter rengenosurien se kami, sete nolo kami pivitan3 suri nanu nga marsij nga marok-loli tevikami. Ko kami kamrongwos pae nga para-loli pirpok, suri evi pa marongen se Atua.4Ko kem, daron nga namlikmalum ji kami,ko namwerai womu pae tevi kami nganir para-loli pisij tevi kami pirpok. Kokami kamrongwos pae, suri eplari pa osuwosorsan tevi nga namwerai. 5Niko mulolisetemunnurongwos belikmalum,mian konukoni Timoti nga pimteni suri nosuriense kami erpese. Nomok-rrorrmi Demij ngamokrrowrrowe jinibb tikrekrasi pa kamiko tuloli belaken se kem tarivi vajin nanunawon.

Neiren ngamilep se Pol suri meri Tesalon-aeka nir

6 Ko lelingenok vajin Timoti evel lingikami ko olwi pa vini ji kem, ko elik pa tevikem osuw, ko ospe nospen nga mirres surinosurien se kami ko merrenien se kami.Ko ni owrai nga norrorrmien se kami okr-res tetajer suri kem, ko nga kammerrenikaplesi kem, osorsan erpe nga kem kelenammerreni nablesi kami. 7 Tasi kem nir,

1 Tesalonaeka 3:8 264 1 Tesalonaeka 5:1suri namrunge pa nospen ngel nga mirressuri nosurien se kami, niko muloli nolokem sete evitan renge norongen nga misijko nanu nga marsij nir nga marok-loli tevikem. 8 Ko suri kami kamtur pa eterterrenge Numal, niko muloli vajin kem nam-maur renge mauren nga mirres. 9 Kemsete namviter rragrrag nga nabwera errestevi Atua suri kami, ko suri neiren ngamilep nga namir suri kami rengen re noAtua se kerr. 10Nutpong ko nutrin namok-verus eterter nga nabrongwose nablesi nokami kele, ko nga nablai kele sev nganosurien se kami mumrrol rengen. 11 Kongel evi loten se kem, nga Atua Tata koIesu Numal se kerr porloli sel nga kemnabinuk nablesi kami, 12 ko nga Numalpuloli merrenien se kami nga kammer-rmerreni kami ko nga kammerreni jinibbjijle pimaur kele van mare pilep, pusorsantevi merrenien se kem nga nammerrenikami. 13 Ko nomok-lot kele nga ni pia-loli norrorrmien se kami piterter ko puonpirres re no Atua Tata se kerr, pijparidaron nga Iesu Numal se kerr pia-luwi vinikele tevi jinibb sen nir.

4Murrun nga marmomsawos renge no

Atua1 Tasi kem nir, nuwra bospe suri vajin

liken se kami. Namvisviseni pa kami rengesel nga puloli Atua pir tevi kami, ko lelin-genok kamok-vijuri sel nen. Ko namngonikami renge nise Numal Iesu nga kapvijurisel nen pirres kele wor, ko nga nolo kamiputo piterter rengen. 2Ko kami kamrong-wos pae nale nga namlai tevi kami rengenise Numal Iesu, ngel: 3 Atua emarongnga kapivi jinibb nga muon mirres. Nor-man sete puloli sel nga misij tevi nesevin,ko nesevin sete puloli sel nga misij tevinorman. 4 Kami sisamis kaptor sweri kowor nesen se kami renge sel nga muonko muwokwok mirres, 5 ko sete renge selnga misij mirpe jinibb ne vare nir ngasete marongwose Atua. Suri nir arok-vijuri nolor kobbong nga marvenae ne-sevin. 6 Ko kami sete kaploli pisij tevitasi kami san nga kapvenae nesen sen.Suri Numal pia-tor vitrangi isi nga mar-loli mirpok. Namwerai womue ko namw-erai eterter tevi kami erpok. 7 Suri Atuaeveruse kerr nga rrapvijuri sel nga muon,sete sel nga misij. 8 Ko si nga murongtweni nale ngok, sete orong tweni jinibb

kobbong, ko orong tweni kele Atua ngamoklai Nemin On sen tevi kami.

9 Ko re devjen ne merrenien, setemunnurongwose boli nale san tevi kami. SuriAtua evisviseni pa kami osuw nga kap-merrmerreni kami, 10 ko kamok-loli er-pok tevi tasi kerr jijle nga marlik sisamisrenge Masetonia totoklai. Ko namok-werai eterter tevi kami nga kapan marekele wor renge sel ngok, 11 ko nga kamikappelak ko wor nga mauren nga mumol-mol puto ji kami, ko nga kapmetmet ngakapmajing lululweni majingen se kamikobbong. Ko erpe namok-werai pa, setekaplik nawon, ko kami kapmajing ko wortevi nevre kami. 12 Ko nanu ngok nir par-loli nir nga setemarosuri Iesu parlesi kamipirpe jinibb mawos kobbong, ko setemunkapkulu van ji jinibb minij nir renge sevnga nevre kami mumrrol ren.

Pol ospe suri nabong nga Iesu pia-luwi evini

13 Tasi kem nir, nammerreni kaprong-wose erpese renge kalesia nir nga marmijpa. Sete nammerreni nga kami kaptingko kaprunge pisij pilep suri nir pirpe lar-tul nga norrorrmien ser sete muto rengeAtua, ko nga sete marteravi nanu san jin.14 Kerr rramosuri nga Iesu emij, ko emaurluwi kele. Ko erpok kele, renge kalesianir nga marmij, Atua pia-la lweni nir keleparan renge melrin tevi Iesu. 15 Sev nganamok-sesre tevi kami ngel evi nesesreiense Numal: Kerr nga rrammaur jer re daronnga Numal pia-luwi vini setete rrama-wowomu renge kalesia nir nga marmij pa.16 Atua pia-werai nale, ko numal se anglonir pia-verus, ko san pia-uwi davö se Atua.Ko Numal vajin pia-linglingi melrin viningatan. Ko kalesia nir nga marmij para-maur luwi puwomu. 17 Para-maur luwijile pusuw, ko kerr vajin nga rrammaurmalum mijpari nabong ngok, Atua pia-tekai kerr vajin, ko pukortoni kerr tevi nirnga marmij, renge nabor nir. Ko kerr jilerrapa-lesi Numal renge mesa nawon. Kongok ma rrapa-lik tevi Numal tuwi ngokvini. 18 Ko niko erres ma nga kami kapok-supsupe nale ngok tevi kami lulweni, ngapuloli norrorrmien se kami puto piterter.

5Sete jinibb san orongwose nabong nen

1 Tasi kem nir, sete nurongwos boli tevikami suri nabong ko daron nga nanu ngok

1 Tesalonaeka 5:2 265 1 Tesalonaeka 5:28nir para-rremali ren. 2 Suri kami kam-rongwos alje pae nga Numal pia-vini renabong san nga jinibb sete marongwose,osorsan erpe nga jinibb venao san mivininatmupong. 3 Jinibb nir para-wera, ‘Oerres kobbong, nanu jijle erres bbong’,ko nanu nga mikarkar pivini pijpari nirpivesane ko pulokloksir, ko sete parong-wos parasi. Pirpe kele nesevin san ngamilelea mian ko murnge depain nga piva-sus.

4 Ko kami, tasi kem nir, sete kamlikrenge nemalik, nga kapa-taole nabongngok pirpe nga martaole jinibb venaonga mivini. 5 Suri kami jijle kamivi pajinibb ne moron, ko jinibb ne nat ngamirin. Sete kamivi jinibb ne nemalik,rrek jinibb ne natmupong. 6 Ko seterrapmatur porporwon pirpe lartul ngoknir, ko rrapkulu metmet ko wor, ko nor-rorrmien se kerr pimerer pirres. 7 Konir nga marok-matur porporwon arok-matur natmupong, ko nir nga marok-minmin arok-minmin natmupong. 8 Kokerr rramivi pa jinibb ne nat nga mirin, koniko norrorrmien se kerr pimerer ko worpirres. Nosurien ko merrenien porirpesunsun nga puto metmet nga neliw sedevje nuval sete purongwos pilik rrurrngi.Ko rraplingi norrorrmien se kerr rengeAtua nga pia-la mauren tevi kerr, ngokerpe evi nuvan re batu kerr nga mutometmet erpok kele. 9 Suri Atua sete elngikerr nga pulolarsi kerr kele, ejki. Elngipa kerr ji Iesu Kristo, Numal se kerr, ngani pia-lai mauren tevi kerr. 10 Ni emijsuri kerr nga kerr rrapa-korti tevi ni rengemauren, poro nga rrapmaur rreknga rrap-mij daron nga pia-luwi e vini. 11 Ko ngokma kami kapok-rij ko wor pirres tevi kamilululweni, nga puloli norrorrmien se kamipiterter, ko kapok-lilai se kami, pirpe ngakamok-loli lelingenok.

Bongsi nale se Pol12 Tasi kem nir, namngoni eterter tevi

kami nga kaposuri pirres nir nga Numalmilngir parpelak renge nemetmetien konevisvisenien se kami. 13 Kapmerrenirko kaposurir pirres renge majingen ngamarok-lolir. Ko tetajer kapok-korti lul-weni tevi kami pirres, nga demat puto livöe kami.

14 Tasi kem nir, namwerai eterter tevikami nga kapsulngatir ko wor nga niberpiterter nga parloli majingen. Ko kaprij

pirres tevi nir nga nolor marmetutu, ngapuloli parterter luwi kele; ko kaplai senir nga derteren ser mijkie. Ko tevi nirtotoklai nolo kami pipriv ko wor. 15 Kamikapmetmet kowor nga kami san sete piklelweni murrun nga misij tevi jinibb san.Ko kami kappelak pilep nga kaploli pirrestetajer ko wor tevi kami lulweni ko tevijinibb minij kele nir.

16 Kami kapir ko wor tetajer. 17 Kamikaplot ko wor tetajer, nga nolo kami setepijebreni. 18 Ko kami kapwera ‘Erres’ kowor tevi Atua renge nanu jijle nga marok-pelari ji kami. Suri ngok evi marongense Atua renge gortien se kami tevi IesuKristo. 19 Sete kapvisi pini Nemin On seAtua. 20 Sete kapkulu wutan re nale sejinibb san nga muwra nga ni mivi propetko mirij nale se Atua. 21 Ko kaprrowrrowwore nanu jijle, ko kaplesi nga mirres kokaptori; 22 ko kaplinglingi nanu jijle ngamarsij.

23 Ko ngel evi loten suk, nga Atua ngamivi batu demat, puloli kapon nga kaponpetpeti; ko ni putori totkoni kami nganorrorrmien se kami, mauren se kami, konibe kami puto pirres totoklai, pian pijparidaron nga Iesu Kristo Numal se kerr pia-luwi e vini. 24Atua ngamiveruse kami pia-loli nanu ngok nir, suri ni okloli pa nanunga muwrai nir osuw.

25 Tasi kem nir, kaplot suri kem kele kowor. 26Kapwera “erres” tevi kalesia selerrnir, renge sel nga mirres san. Ko ngokma piviseni nga rramirpe niaken mawosvajin. 27 Nuwrai eterter tevi kami, rengenise Numal se kerr, nga kapeve naul ngeltevi kalesia jijle nir.

28 Merrenien se Iesu Kristo, Numal sekerr, puto tevi kami. Nuwra “Remse kamijijle.”

2 Tesalonaeka 1:1 266 2 Tesalonaeka 2:4

Naul Erwen nga Pol Mulitevi Kalesia Nir renge

TESALONAEKABatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriNgel evi naul tuwen nen nga Pol muli

tevi kalesia nir ie Tesalonaeka. Ospe kelesuri nabong nga Kristo pia-luwi vini ren-gen, ko ewer rrerrarre nale gerisen ngoknga muwra nabong nen eplari pa osuw.Ko owrai tevir nga partur piterter rengenosurien ser, ewretun jinibb sopor arok-loli esij tevir. Ko owrai kele nga sete parliknawon, ko nir sisamis parmajing tweni kowor nanen ser, ko nga parok-loli majingennga marres tetajer.

Pol owra erres tevi nir1 Inu Pol, Silas, ko Timoti, namuli naul

ngel tevi kami kalesia nir nga Tesalonaekanga kamkorti pa tevi Atua Tata ko NumalIesu Kristo. 2Merrenien ko demat se AtuaTata ko se Numal Iesu Kristo piptevi kami.

Pol owra erres tevi Atua suri nir3 Tasi kem nir, namok-werai erres ko

wor tevi Atua tetajer suri kami. Ko er-res nga nabloli pirpok, suri nosurien sekami okmaur elep, ko merrenien se kaminga kamok-merrmerreni kami okan mareelep kele wor. 4 Ko ngok ololi kem vajinnamok-surövi kami tevi kalesia se Atua nirrenge vanu totoklai. Namok-supe murrunngel, suri nga kamtur eterter pa daronnga jinibb nir marloli misij tevi kami. Kojinibbne varenir arok-oji kami ko arok-loliesij tevi kami nabong elep, ko nosurien sekami sete evitan rengen.

Atua putor vitrangi nir nga marok-lolimisij tevi meri Tesalonaeka nir

5 Ko nanu ngok nir para-loli kapivijinibb mawos ne batun vanu ne melrin,ko ngok evi batun nga marok-loli misijtevi kami. Ko suri arok-loli esij tevi kamierpok, niko miviseni nga Atua puloli pu-sorsan pirres daron nga putor vitrangijinibb nen nir. 6 Ko rrek pirres pelak maporo Atua puloli pisij tevi nir nga marok-loli misij tevi kami ngok. 7 Ko re wosenenkele kobbong, Atua pia-la tweni norongennga misij ji kami ko ji kem kele. Re daron

ngok, Numal Iesu pia-linglingi melrin kopirrmali iel ngatan tevi anglo sen nir ngamarterter, 8ko tevi nabb ngamuror milep.Ko ni pia-tor vitrangi nir nga marivi devjenuval se Atua, ko nir nga sete marosurinospen nga mirres suri Iesu Numal se kerr.9Atua pia-tor vitrangir rengenabongngokdaron nga pilngi kurtwenir, ko parlik vajinngasue Atua renge lut nga misij san pijparituwi ngok vini. Ko setemun parini mori jiNumal nga parlesi nosrövien sen rrekngaderteren sen. 10 Renge nabong ngok,kami kapa-pitevi nir ngamarres, suri kamikamosuri pa nale nga namwerai tevi kami.Ko Iesu pia-luwi vini, ko jinibb sen nir ngamarosuri ni partaole ko parsurövi ni.

Loten se Pol suri nir11 Niko muloli namok-lot tetajer suri

kami, nga Atua se kerr puloli kapviterrengemaurennganimiveruse kami tweni;ko nga pilai derteren kele tevi kaminga kaprongwos kapmajing nunsi norror-rmien jijle nga marres ko majingen ji-jle nga muto pa renge nosurien se kami.12 Murrun ngok puloli jinibb parsurövinise Iesu Numal se kerr suri kami, ko par-surövi kami kele suri ni, suri merrenien seAtua se kerr ko se Numal Iesu Kristo.

2Murrun nga Iesu Kristo pia-luwi e

1 Tasi kem nir, namwera nabsupe vajinsuri murrun nga Iesu Kristo pia-luwi e, kopirpese rrapa-korti tevi ni. 2 Ko namw-era nabwerai piterter tevi kami nga setenorrorrmien se kami pisarr pingavilvil,rreknga sete kaprunge pisij renge nalekarkar nga marwerai ‘O, nabong se Numalevini pa.’ Rrek kami kamrunge nale ngokji jinibb san ngamuwra Nemin On elai tevini, rreknga ji jinibb san nga mokwerwer,rreknga renge naul san nga marwera kemnamuli. Ko ejki, sete kaprunge. 3 Setekaploli jinibb san pikrekrasi kami rengesel san. Suri nabong ngok sete mia-viniwomu. Kapa-lesi womu nabong nga milepsan nga pirrmali, nga jinibb partur imerako partere Atua. Ko jinibb nga moktorotvi nale pia-rremali, ni nga mivi jinibbne nejijkien. 4 Ni pia-tere atua minij nirnga jinibbmarok-surövir, ko pilngi ni pianmare re nir ngok. Ko ni pian vajin rengeNaimOn seAtua ko pisakel ko puwra tweninga ni kobbong evi Atua.

2 Tesalonaeka 2:5 267 2 Tesalonaeka 3:125 Ko erpese? Kami kammalie nga

nuwrai pa nanu ngel tevi kami daron ngameptevi kami e? 6 Ko nanu kele sannga murrul totkoni nanu ngel nga setepirrmali lelingenok, ko rrekma kami kam-rongwos pae nanu nen. Purrul totkonimian, ko renge daron mawos nen, jinibbnen pia-rremali. 7 Suri murrun ngamarok-tor otvi nale okimare pa osuw, koeteptepi malum. Ni nga mokrrul totkonimurrun ngok puloli pirpok ko wor pijparinga Atua pia-lai tweni ni renge sel ngok.8 Ko jinibb nga moktor otvi nale pirrmaliko vajin limjer. Ko Numal Iesu sowin pilaimernen ko pirevji pini. Ni pia-mij pivesandaron nga Iesu pia-luwi e vini.

9 Mernen pia-vini suri majingen seDemij, ko derteren sen pilep nga pulolinanu pilep nga jinibb nir partaole, kopikrekrasi jinibb pilep nga parosuri ni.10 Ko ni pia-loli gerisen lele nga marsijnga pikrekrasi nir nga para-jijki. Nir ngokpara-jijki suri sete armerreni parvijuriweretunen, ko ngok kobbong evi sel ngaAtua pia-lai mauren tevi nir rengen. 11 Korenge murrun nga muto jir, Atua oklolinorrorrmien ser nga pilengleng kele wornga parok-osuri gerisen. 12 Niko nir jilenga sete marosuri weretunen ko marok-irsuri nanu nga marsij, Atua pia-tor vitran-gir ko suri.

Atua elngi pa jinibb sen nir osuw13 Ko kami ma, tasi kem nir, Numal em-

rreni kami elep. Ko tetajer, nammerreninabwera erres wor tevi Atua suri kami.Suri Atua elngi pa kami osuw nga kap-womu renge nosurien renge vanu se kami,nga Atua pia-lai mauren tevi kami. Koni ela mauren tevi kami renge sel ngel,nga Nemin sen puloli kapon, ko kaposuriweretunen. 14Ko Atua everuse kami rengenospen nga mirres nga namwerai tweni patevi kami osuw, nga kaptor sweri maurenne nosrövien se Numal se kerr Iesu Kristo.

15 Ko ngok, tasi kem nir, kaptur piterter,ko kaprrul totkoni nevisvisenien nganamvisviseni tevi kami renge jingo kemko renge naul nga namuli tevi kami.16 Atua Tata se kerr emrreni kerr. Korenge merrenien sen, otori nolo kerr ngaputo piterter, sete pivitan nabong san. Koni elai kele nanu nga mirres nga rrapa-tiriv tweni. 17 Ko Atua tevi Numal se kerrIesu Kristo porloli norrorrmien se kami

piterter nga sete orongwos pimijmij rengemajingen ko nale jijle nga marres.

3Pol owra parlot suri ni

1 Tasi kem nir, rreknga ngel evi bongsinale suk. Kami kaplot ko wor suri kemnga nale se Numal se kerr orongwosputuw asasi pingavilvil, nga jinibb arong-wos parosuri renge vanu lele nir pirpe paiak ji kami. 2 Ko kaplot kele nga Atuapilai tweni kem renge nevre nir nga setemarsorsan mirres, ko nga marivi jinibbnga marsij. Ko suri sete nir petpeti ko nganosurien ser mutoe.

3 Ko Numal osorsan erres nga rraplinginolo kerr rengen, ko ni puloli nolo kerrpiterter, sete pivitan. Ko putor ore Demijnga sete pivini mori ji kerr. 4 Ko Nu-mal ololi nosurien se kem oto eterter rekami nga lelingenok kamok-loli erpe nganamwerai pa, ko nga kapok-loli pirpoktetajer ko wor. 5 Ko ngel evi loten se kemkele san, nga Numal puwrai visviseni tevikami nga kami kapmerreni Atua pilep, konga puloli kaptur piterter kele wor rengederteren se Kristo.

Kalesia nir sete parlik totrong nawon6 Tasi kem nir. Renge nise Iesu Kristo,

Numal se kerr, namwera eterter tevi kaminga sete kapkorti tevi kalesia nir nga mar-lik totrong nawon, ko sete marvijuri nalenga namlai pa tevi kami, nga kalesia nirparmajing ko wor. 7 Kami kamrongwospae nga kaploli rrongrrongvi kobbong sevnga kem namloli pa. Daron nga namliktevi kami, sete namlik totrong nawon.8 Sete namlai nawon nanu san ji kamisan, ejki, namwuli ko wor. Nammajingeterter elep tevi nevre kem natmirin konatmupong, nga puloli kami sete kappelakre nanen se kem. 9 Ko kem namrong-wos nabngoni nanu pilep, suri namivi paaposol. Ko sete namloli erpok. Ejki,nammajing tweni ko wor nanen se kem,nga piviseni sel nga kami kapvijuri kem.10 Daron nga namlik tevi kami, namok-werai erpel tevi kami: ‘Jinibb si nga mu-musus pimajing, sete kaplai nanen tevi.’

11 Suri namok-runge nale nga kami so-por arok-lik totrong nawon, sete armajing,ko areses ma nanu van re majingen sejinibb minij nir. 12 Renge nise Numal IesuKristo kem namwerai nale ngel nga puwni

2 Tesalonaeka 3:13 268 2 Tesalonaeka 3:18nir ngok: kaplik malum, ko kappelak ngakaptor sweri nanen se kami kobbong.

13 Ko kami, tasi kem nir, sete nibe kamipimijmij nga kaploli majingen nga marresnir. 14 Rrek kami sopor ni ko iok nga setemarvijuri nale nga namok-lai tevi kamirenge naul ngel. Poro san ni ko nga mir-pok, erres ma nga kaprongwos ni pirres,nga sete kapok-korti mun tevi, puloli ninon pisije sev nga muloli. 15 Ko setekapmeteni ni pirpe devje nuval se kami,ejki. Evi pa tasi kami ko. Ko niko kaplolilesi wor nga nolon pulwi.

Bongsi nale se Pol16 Ko ngel evi loten suk, nga Numal, nga

mivi batu demat, pilai demat tevi kamitetajer renge sel jijle nir. Ko Numal piptevikami jijle. 17 Inu mawos vajin Pol, nulapensil ji mer nga mok-uli tweni nale sukngel nir, ko nuli vajin ‘erres’ suk ngel tevikami. Nomok-uli erpok renge naul sukjijle nir, nga kami kaprongwose nga eviweretunen naul suk. 18 Ko ngel evi lotensuk, nga merrenien se Numal se kerr IesuKristo puto tevi kami jijle. Nuwra “Remsekami jijle.”

1 TIMOTI 1:1 269 1 TIMOTI 1:17

Naul nga Pol Muli WomueteviTIMOTI

Batu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriTimoti tasu sen evi nesen Isrel san nga

mivi kele kalesia, ko tata sen evi meriGris. Ko etipatun majingen sen nga mi-majing tevi Pol daron nga mivi melakelmalume. Pol oli naul ngel nga rramveruse1 Timoti tevi Timoti daron nga ni mok-metmete kalesia nir ie Epesas. Pol owraTimoti puwer ore nevisvisenien gerisennga jinibb sopor marok-visviseni ie. Koospe kele suri lat nga marlot muto suri,ko lat nga kalesia liken ser puto suri rengedevjen sopor kele.

Pol owra erres tevi Timoti1 Inu Pol, nuvi aposol se Iesu Kristo

suri nale se Atua nga milai mauren tevikerr, ko Iesu Kristo Numal se kerr ngarramok-teravi. 2 Nuwrai ‘erres’ tevi nikTimoti. Kurpe natukwoswos renge kalesianir. Ko ngel evi loten suk, nga merrenien,netlasien, ko demat se Atua Tata ko Numalse kerr Iesu Kristo piptevim.

Pol owra puwer ore nevisvisenien gerisen3 Erpe mowrai pa musuw tevim daron

nga melinglingim nga bean Masetonia,numrreni nik kuplik ko wor Epesas,nga kupwer ore nir nga marok-visvisenigerisen nir. 4 Ko kupwerai tevi nir nganir parlinglingi tutunmasa gerisen ser konaul nga marpepriv lenglengen ne nisemetka ser nir. Daron nga marmeteni nanungok nir, ko arpalpal elep. Ko marongense Atua sete orongwos piplari rengenanu ngok nir. Eplari kobbong rengenosurien se jinibb nir. 5Ko Atua owrai kerrrrappelak tweni merrenien nga miplarirenge nalol nga muwokwok mirres, konga sete mubbujbbuj suri nanu nga marsijnga rramlolir, ko renge nosurien nga miviweretunen. 6 Jinibb sopor arlinglingi pamurrun ngok nir ko arsarr pa renge nalenawon. 7 Nir arwera arongrongwos elepsuri nale nesesreien se Atua, ko arok-rij eterter erpe norongwosien ser mutoekobbong. Ko setete

arongwose suri murru nale nga marok-werai.

8 Ko rramrongwose erres nga nale ne-sesreien se Atua erres poro parrul totkonirenge sel momsawos nen. 9 Ko tetajerrraprongwose nga nale nesesreien seteeplari tweni jinibb nga marres kobbong,ko purrul totkoni ma jinibb nga marok-tor otvi nale, ko jinibb nga marok-lolibatur, ko jinibb nga sete marosuri Atua,ko jinibb nga marok-loli nololien nir, kojinibb nga sete marvijuri sel se Atua kosete marok-rrorrmi Atua nabong sopon,ko jinibb nga marok-revji pini tata ser kotasu ser, rreknga marok-revji pini jinibblele. 10 Ko evi nga purrul totkoni nor-man nga sete puloli pisij tevi nesevin, konesevin nga sete puloli pisij tevi norman,ko norman nga sete puloli pisij tevi nor-man pirpok kele. Ko evi kele nga purrultotkoni nir nga marok-venae jinibb, ko nirnga markerkeris, ko nir nga marlai nalegerisen re nospen se numal nir, ko nir ngamarloli murrun minij kele nga marsij komartor otvi nale nga musorsan.

Kristo etlasi Pol ko elngi nospen nga mir-res renge nevren

11 Nale ngok nga musorsan eplari rengenospen nga mirres ne nosrövien se Atua.Rrapsurövi ni rengen. Ko nospen ngokAtua elngi pa renge nevrek osuw nga inubowra tweni. 12 Inu nuwra erres tevi IesuKristo, Numal se kerr, nga milai derterentevi inu, ko milesi inumosorsan nga botorimajingen sen. 13 Tuwi, nomok-rij esij tereni, nomok-oji jinibb sen nir, ko nomok-loli esij tevir. Ko iok erpe nuloli esij tevini mawos. Ko erres kobbong, ni orngeesij suri inu, suri inu sete nurongwosenanu nga nomok-loli nir, ko sete nuosurire wosenen. 14 Ko merrenien se Numalse kerr emejivjiv nawon ko elai nosurienko merrenien nga morivi se kerr kokortivajin tevi Iesu Kristo. 15 Ko nale ngelnga muwrai Iesu Kristo mivini iel ngatannga pila mauren tevi jinibb nga marsij evinale weretunen, nga kerr rraposuri kowortetajer.Ko inu nusij wor asi nir ngok. 16 KoIesu Kristo etlasi inu suri emrreni pivisenirrongi renge inu nolon nga mipriv torrlaitevi jinibb nir nga nir kele para-osuri ni,nga para-tor sweri mauren nga puto tuwingok vini. 17 Atua evi Numal ne tuwingok vini nga mauren sen sete orongwos

1 TIMOTI 1:18 270 1 TIMOTI 3:5pusuw nabong san. Evi Atua nga seterramrongwos rraplesi; esan kobbong eviAtua. Rrapsusture kowor nisen pianmare,ko rrapsurövi lelingenok ko pian pijparituwi ngok vini. Amen.

18 Belai nale ngel tevim, natuk Timoti,nga pusorsan tevi nale se Atua nga mar-werai pae womu piplari suri nik. Kuptoritotkoni nale ser nir, puloli norrorrmiensom puto piterter nga kupbböt totkoninanu nga marsij nir. 19 Kupmetmete no-surien som pirres, ko kupmetmet kelenga norrorrmien som sete pubbujbbuj, kokupiel lingi sel nga misij pivesane. Jinibbsopor sete arloli erpok, ko arlokloksi panosurien ser osuw. 20 Renge laru ngoknuru Aemenaeas ko Aleksanda, nuru orlolipa esij erpok, ko nulngi pa nuru re dert-eren se Demij nga porlinglingi murrun nenale nga misij.

2Loten

1 Nale suk nga womujnen nga kupweraipiterter tevi nir, ngel: nga nir parlot kowor pilep tevi Atua suri jinibb nir. 2 Koparlot renge loten lele nir suri numal nirko jinibb ngamarlelep ngamartori totkonivanu nir, nga Atua purongwos pilik tevirrenge majingen ser; ko nga rraprongwosrraplik renge liken nga mumolmol mirres,ko nga rraprongwos rraplot tevi Atua konga rraprongwos rrapvijuri murrun jijlenga mirres. 3Murrun ne loten nga mirpokerres pelak, ko ololi Atua nga mila maurentevi kerr ornge erres. 4Suri ni emrreni pilamauren tevi jinibb totoklai, ko nga parlesiwose sev nga mivi weretunen. 5Atua esanrres kobbong. Ko jinibb san esan rreskele nga milik livö e Atua ko jinibb nir,evi Iesu Kristo nga mivi jinibb. 6 Ko nielngi mauren sen nga puloli lilane sel ngapujri lweni jinibb jijle nir rengen. Iokeviseni erres renge daron momsawos nennga Atuamimrreni pila mauren tevi jinibbtotoklai. 7 Ko Atua okoni inu erpe aposolnga bowra tweni nanu ngok. Nuwretun,sete nukerkeris; majingen suk evi ngabevisviseni jinibb ne vare nir murrun nenosurien nga mivi weretunen. 8 Renge latjijle, numrreni jinibb nir parlikmalumngalolaren ko laten pijki jir, ko nga parsusi

nevrer paran mare ko parlot loten ngamumomsawos vajin tevi Atua.

Murrun momsawos se nesevin nir9 Renge murrun ngok kele, numrreni

nesevin nir paruri nijor ser nir renge selnga mirres, sete parkowkowrir nga par-lokloksi mete jinibb nir. Ko sete parlok-loksi daron pilep nga parviri batur. Kosete parlokloksi nevöt pilep nga parwuligol, rreknga nevöt nen nga marok-lai lolobotrrum, rreknga sunsunnga nowlinmianmare pelak. 10 Ko parjoroi lweni nir setetevi sunsun ko tevi majingen nga marres.Suri ngok evi murrun momsawos se ne-sevin san ngamuwra ni evi kalesia nesevinsan. 11 Nesevin parlik malum renge NaimOn, koparloli norrorrmien ser pianngatannga parongrongwos. 12 Nomok-wer orenesevin nir nga sete parok-visviseni jinibbnir renge Naim On, ko sete paran mare renorman, ko parlik malum kobbong. 13 Surituwi jer pa, Atua ololi Atam womujnen,ko vitunen ea-loli Iv. 14 Ko sete Atam konga murnge nale gerisen nen, ko vinnenko ornge nale gerisen nen, ko otor otvinale nesesreien se Atua. 15 Ko sel sanotoe nga Atua pilai mauren tevi nesevinnir rengen, suri nesevin arvesi bipi. Konesevin parrul totoni kele kowor nosurienser ko merrenien ser ko paron pirres, seteparkowkowrir.

3Murrun se jinibb nga marlelep se kalesia

1 Nale ngel evi nale weretunen: ‘Poronga san emrreni pivi jinibb nga pilep sekalesia, ko ni emrreni majingen nga mir-res pelak ngok.’ 2 Mernen sel sen pirreskemkame ko wor, pimrreni temijpal nesensen ko sete puoji nesevin minij;A sete pivijinibb nga pokminmin; pokmetmet lwenini ko murrun puwokwok pirres. Ni pirko wor nga pilai jinibb neturvitan paranjin. Ko ni purongwos piwerwer kele.3 Jinibb neminminen ko jinibb ne balpalensete putori majingen ngok. Pivi jinibbnga nolon mumolmol, sete mokkarkar, kosete norrorrmien sen puto pelak rengenevöt. 4 Ko pivi kele jinibb nga purong-wos pimetmet metka sen nir ko pulolinatun nir parosuri ni nga parunge drrelan.5 Poro jinibb san sete purongwose sel nga

A 3:2 Erpe iel, Pol owra ‘Nesen sen pisansan kobbong’, ko renge nale se meri Gris nir, ngok erpe betile nale san ngamining nen erpe nga namlingi, ‘pimrreni temijpal nesen sen ko sete puoji nesevin minij.’

1 TIMOTI 3:6 271 1 TIMOTI 4:10pimetmete metka sen nir rengen, ko pia-metmete kalesia nir pirpese ko? 6Ko jinibbnga mia-ivi taol kalesia bbong sete orong-wos putori majingen ngok, suri nolonturow pelake, koAtua tia-tor vitrangi tirpepia-tor vitrangi Demij. 7 Ko jinibb ngaputori majingen ngok kele pivi wor jinibbsan nga jinibb ne vare nir parwerai pirpel:‘O, merel evi mer nga mirres pelak.’ Ko remurrun ngok puloli nisen sete orongwospisij, ko sete orongwos pivitan re nimetnga Demij milngi.

8 Ko re murrun ngok kele kobbong,jinibb nga marlai majingen nga marma-jing se kalesia nir, parmomsawos pirresko parvijuri nale nga marok-werai pir-res, sete parok-mini pelak norro rreknganuwi nga miterter, ko sete parmerrenipelak nevöt. 9 Ko parosuri piterter naleweretunen ngok renge murrun ne no-surien nga Atua miviseni pa musuw, ngasete nanu san pubbujbbuj renge norror-rmien ser suri. 10 Ko kalesia nir parrowr-row lesi lartul nga marwera parlai majin-gen ngok nir puwomu, ko poro parviter,kalesia nir arongwos para-susture nir va-jin. 11 Ko nesen ser kele parmomsawospirres, ko sete parworworsur, ko seteparok-minmin, parivi nesevin nga parok-majing tetajer suri norrorrmien ser pir-res. 12 Lartul ngok nir parmerreni temi-jpal nesen ser nir, ko sete paroji nesevinminij.B Ko parivi jinibb nga parongwosparmetmete natur nir ko metka ser nirpirres. 13Nir nga marmajing mirres rengemajingen ngok, niser orongwos pian mareko norrorrmien ser orongwos piterter kelewor nga parrul totkoni murrun nga maro-suri mirres Iesu Kristo.

Kerr kalesia rramtori totkoni weretunense Atua

14 Timoti, daron nga moli naul ngeltevim, nomok-rrorrmi rreknga sete mia-periv nga bevinuk belesim iok. 15 Ko porosete bevinuk pingavil, ko naul ngel evi ngapuwrai visviseni murrun nga marsorsannga rraptori, kerr nga rramivi kalesia seAtua nga mimaur. Kerr kalesia rramivipa metka se Atua, ko rramtori totkoniweretunen oto erres.

16 Ko weretunen, nale nga miteptepisuri Kristo renge murrun ne nosurien se

kerr ean mare elep. Arsupsupe erpel:Kristo ngel, Atua ololi eplari ko evi jinibberpe kerr nga rraprongwose ni. Ko NeminOn ewilwil sen nga muwra, ‘Mernen lengel.’ Ko anglo sen kele arlesi ni. Jinibb nevare nir arunge nospen nga mirres sen, kojinibb ne iel ngatan nir arosuri ni. Ko Atuaelai ni vajin ean elik tevi renge melrin.

4Nevisvisenien gerisen

1 Nemin On owrai tweni pa osuw ngadaron nga iel ngatan putomori pusuw,jinibb sopor arongwos parlinglingi mur-run ne nosurien ser renge Atua, ko paro-suri nemin ne gerisen kobbong nir. Kodemij parongwos parkerkerasi nir rengen.2 Jinibb ne gerisen ngok nir nga markerk-erasi jinibb nir mirpok, setemun arungenanu san obbujbbuj re nolor daron ngamarloli misij. 3 Nir parwer ore nga jinibbsete putotko, ko sete purro nanen lele. KoAtua elngi pa nanen ngok nir nga jinibbnga marosuri ni ko marongwose were-tunen parwera erres wor tevi Atua rengenko parlai parurroi. 4 Nanu jijle nga Atuamuloli arres kobbong; rramrongwos rra-purroi nanu jijle poro rraplot ko rrapwera‘erres’ tevi Atua rengen. 5 Suri nale seAtua ko lotenngamirpok arongwos parlolinanu jijle paron pirres re no Atua.

Jinibb ne majingen nga musorsan se IesuKristo

6 Poro nik Timoti kopok-werai tweninale ngok tevi tasi kerr nir, nik kupivijinibb ne majingen se Iesu Kristo ngamusorsan mirres. Ko nale ne nosurienko nevisvisenien nga mirres nga komok-vijuri pora-irpe nanen som renge kalesiamauren som. 7 Sete kuprunge tutunmasagerisen nir nga marij tere nale se Atua.Ko kuppelak kowor piterter twenimaurennga musorsan mirres nga Atua mimrreni.8Rrek erres sopon ngamarpelak tweni nganiber piterter, ko erres kele renge sel jijlenga marpelak tweni mauren nga musor-san mirres nga Atua mimrreni. Suri jinibbnga muloli mirpok orongwos purnge pir-res renge mauren nga lelingenok ko mau-ren nga pia-vini vitu kele. 9 Nale ngokevi nale weretunen nga kerr rraposuri tor-rtorrlai ko wor tetajer. 10 Ko rramlingi

B 3:12 Erpe iel, Pol owra ‘Nesen ser pisansan kobbong’, ko renge nale se meri Gris nir, ngok erpe betile nale san ngamining nen erpe nga namlingi, ‘parmerreni temijpal nesen ser ko sete puoji nesevin minij.’

1 TIMOTI 4:11 272 1 TIMOTI 5:13pa norrorrmien se kerr osuw renge Atuangamimaur, ngamoklamauren tevi jinibbjijle nir, ko mare nen kele ela mauren tevijinibb nga marosuri ni. Ko niko rramok-pelak milep renge majingen se kerr.

11 Ko nik Timoti kuprij piterter ko worko kupvisviseni nanu ngok nir tevi kale-sia nir. 12 Sete kuploli jinibb parkuluwutan renge nik suri nik kuvi melakelkobbong san. Ko renge nale som ma koliken som ko merrenien som ko nosuriensom ko sel nga mirres som nga komok-loli tevi nesevin nir, puloli kupviseni selnga mirres tevi kalesia nir nga parvijuri.13 Pian pijpari daron nga inu bea-luwi evini, nik kuppelak nga kopok-eveworNaulOn, ko kopok-werwer, ko kopok-visviseninir renge nale weretunen. 14 Sete kuplolinorongwosien som nga Nemin On milaitevim seveling nga pa puto nawon. Arlaitevim suri nale se Atua nga propet sanmuwrai tweni tevim, daron nga birter-awarreng nir nga marwowomue kalesiamarwilwil nga marlingi nevrer renge ba-tum. 15 Nik kuploli wor majingen ngokko nir, norrorrmien som puto piterterrenge nanu ngok nir, nga puloli jinibbparongwos parlesi wose nga norrorrmiensom oktajer malum. 16 Kupmetmete nik,ko kupmetmet renge nevisvisenien somkele. Kuptur piterter renge nanu ngok nir,suri poro kuploli pirpok, nik kupa-loli niklweni kupasi van re mauren, ko nir ngamarunge drrelam kele.

5Murrun nga mirres nga pirij tevi jinibb

nir1 Sete kupan kuprij piterter tevi jinibb

nga mitra, ko kuprij ma rijrijen lilane tevini, erpe ni evi tata som woswos kobbong.Ko kuprij tevi melakel nir parirpe tasimwoswos. 2 Ko kuprij pirres tevi lekterwar-reng nir pirpe nir arivi tasu som woswos.Ko kuprij kele tevi nesenwarreng melakelnir pirpe nir arivi jojim woswos, renge selnga muwokwok mirres.

Murrun nga parmetmete nesevin nir ngadiwen ser marmij lingir

3 Kuposuri pirres nesevin san nga diwensen mimij lingi ko nga metka sen sanmijki nga pimetmete ni. 4 Ko poro natun

rrekngamebbun putoe, nir ngok ko parloliwosworemajingen ngamilep ngel se kale-sia nir, nga parmetmete metka ser. Nirparloli ko wor pirpel, erpe parkele lwenibelaken se nir nga marvesir nga marlolitevir. Ngok evi nanu san nga Atua pirrengen.

5Koosorsannga kalesia nir parmetmetenesevin nga diwen sen mimij lingi ngokko nga metka sen arjikie nga parmetmeteni, ko nga milngi norrorrmien sen mutomiterter renge Atua, ko nga muklu tetajernat mirin ko nat mupong nga Atua pok-metmete ni renge liken sen. 6 Ko poronga nimokrrorrmi lweni ni kobbong, ngokerpe niben emaur malum ko nemin emijpa osuw. 7 Nale ngok kupwera tweni kowor tevi nesevin ngok nir, nga parlolisan sete orongwos piwer lokloksi nir ren-gen. 8 Ko jinibb nga mumusus pimetmetemetka sen mirpe tasu sen san nga diwensen mimij lingi, eviseni nga ni setemunorrul totkonimurrun ne nosurien, ko evanngasu malum wore Atua easi jinibb sannga nosurien sen mijkie.

9 Ko renge naul ngok nga maruli tweninise nesevin nir nga diwen ser marmijlingir rengen, nga kalesia nir parmetmetenir, kupuli bbong nise nesevin nir ngasia ser miasi ngavöl ouwon (60), ko ngamarmerreni temijpal diwen ser mijparidaron nga marmij lingir, ko sete marojinorman minij.C 10 Ko nir niser parres kowor, suri nir arok-loli majingen nga mar-res. Nir parivi nesevin nga marres, suriartor pipi erres ejpari nga natur marlelep,ko arok-ir nga parok-la neturvitan parinijir, ko parmetmete kalesia san pirres pelakporo pivini jir, ko parlai se nir nga jinibbmarojir. Suri nir norrorrmien ser eterterpa nga parloli majingen jijle nir nga mar-res.

11 Ko sete kupuli tweni nise nesen me-lakel nir nga diwen ser mimij lingir. Suridaron nga norrorrmien ne totkoienmivinimiterter renger, ko taran ngasue Kristovajin. 12 Ko jinibb nir tarwer lokloksi nirvajin, suri arlinglingi tweni rijrijen sernga womu, nga setemun partotko kele koparkorti tevi Kristo pisan vajin. 13 Ko pir-pok kele, tartipatun nga tarlik totrong na-won, ko tarivel karkar renge naim nir, ko

C 5:9 Erpe iel, Pol owra ‘Diwen sen pisansan kobbong’, ko renge nale se meri Gris nir, ngok erpe betile nale san ngamining nen erpe nga namlingi, ‘pimrreni temijpal diwen sen ko sete puoji norman minij.’

1 TIMOTI 5:14 273 1 TIMOTI 6:6tarunge lokloksi ko tarworworsur, ko tar-supe nanu nga sete mirres re nir parwerai.14Ko niko numrreni nesen melakel nir ngadiwen ser marmij lingir partotko kele kowor, ko natur partoe, ko parmetmet lilanenaim ser. Ko ngok puloli devje nuval sekerr sel ser pijki rrese nga parongwoseparij tere kerr. 15 Nesevin nga diwen sermarmij lingir ngok sopor arivel lingi pa selnga mimawos ko arvijuri Demij vajin.

16 Ko poro kalesia nesevin san evi so-pospen e nesevin san nga diwen senmimijlingi, ni ko pimetmete pirres sopospenngok. Sete parloli belaken nen pian rekalesia jijle nir. Ko kalesia nir vajinpara-metmete nesevin nir nga diwen sermarmij lingir ko metka ser san mijkie ngapimetmete nir.

Majingen se birterawarreng nir ngamarok-wowomue kalesia nir (elta)

17 Birterawarreng nir nga marok-wowomue kalesia nir, poro nga parmajingpirres, ko kalesia nir parosurir ko wor. Koparlai kele nevöt tevir, kongok erpe arlai nowlir evaru ko. Parlolipirpok pilep ko wor tevi nir nga marpelakmilep nga marwerwer ko marvisviseni.18 Suri Naul On owra ‘Daron nga kumlaibuluk nga parbböt tututweni jelangi witnir, kami kaploli ko wor parurroi jelanginngok sopor, sete kapkai totkoni jingor.’ Konale owrai kele nga ‘Poro jinibb san pulolimajingen san, erres nga ni pia-la nowlinren ji jinibb nga mokmajing ser.’

19 Sete kaprunge nale san nga mar-wera ‘O, birterawarreng ngok nga mok-wowomue kalesia nir ololi esij’, poro setenir pieru rreknga pitul nga parwera pirpokewretun. 20 Ko poro birterawarreng ngoksan puloli pisij, kuprij piterter tevi rengeno kalesia nir, nga puloli nir minij parme-tutu kele.

21 Inu nuwrai eterter tevim renge noAtua ko renge no Iesu Kristo tevi anglosen nir nga ni milngir pa musuw, ngakupvijuri ko wor nale suk ngok nga melaitevim. Kuploli pusorsan ko wor tevi jinibbpetpeti. Sete kuploli sel nga miterter tevijinibb sopor, ko sel nga mimalum tevi nirsopon kele.

22 Sete nolom pingavilvil nga kuplinginevrem renge jinibb san nga kupsusture ninga putori majingen san se Atua. Ko setekupkorti tevi jinibb karkar nir nga parloli

kupvitan van renge nololien ser. Kuprrultotkoni mauren som puwokwok pirres.

23 Sete erres nga nik kopok-mini nuwikis kobbong, ko suri nik komok-mesidaron elep, ko erres nga nik kopok-mininorro beblen nga puloli lilane depaim.

24 Nololien se jinibb sopor arto lim-jer rres, ko jinibb jijle arlesi wos paenololien ser osuw. Ko jinibb sopor maarloli nololien ser arto kelti, nga jinibbsete pilesi wose pian pijpari nabong ngaAtua pia-wera suri lat nga puto suri tevijinibb nir. Ko iok evi batun nga mowraisete nolom pingavilvil nga kuplingi jinibbsan putori majingen san se Atua. 25 Koerpok kele, majingen nga marres kele artolimjer kobbong. Ko poro sete parto limjerwomu, ko nir para-pelari ko wor nabongsopon.

6Murrun nga mumomsawos se jinibb ne

majingen nir1 Nir nga marivi jinibb ne majingen

parosuri ko wor numal ser nir pirres, pu-loli sete jinibb san purongwose piwer lok-loksi nise Atua ko nevisvisenien se kerr,nga parwera ‘O, kalesia nir sete armajingerres’. 2 Ko jinibb ne majingen nga numalser marivi kalesia sete arongwos parlolimurrun ngok nga parwera “O, numal sukerpe tuwak kobbong”, ko sete parosuripirres suri. Ejki, parmajing pirres kelewor, suri arok-majing se kalesia san ngamarmerreni.

Nevisvisenien gerisen ko nijor ngamarresNanu ngok nir, kupwer visviseni ko

kupwer sesesre ko wor tevir. 3 Ko singa mivisviseni nevisvisenien minij ngasete musorsan tevi nale weretunen se IesuKristo Numal se kerr ko tevi nosuriennga mimawos mirres, 4 ko mernen seteorongwose nanu san, ko norrorrmien senean mare pelak. Ko murrun ngok ololiarok-merreni lenglengen partertere nir renale, ko nolor eleplep, ko parsisij tevir, koparlat, ko norrorrmien nga marsij pelakparto tevir. 5 Ko ngok evi murru jinibbnga norrorrmien ser milengleng, ko were-tunen ejki rres jir, ko niko marmerreniparlat tetajer. Ko nir arrorrmi nosurien sejinibb orongwos puloli sel nga putor swerinevöt pilep.

6 Ko ewretun, murrun nosurien se kerrevi sel nga jinibb orongwos putor sweri

1 TIMOTI 6:7 274 1 TIMOTI 6:21nanu pilep, poro ni pir suri sev nga mutopa jin. 7 Ko kurongwose, daron nga rram-pelari iel ngatan sete rramtori nanu santevi kerr. Ko daron nga rrapluwi kele,sete rrama-tori nanu san kele tevi kerr.8 Ko poro nanen se kerr putoe, ko sunsunse kerr puto kele, ngok evter pa kerr ko.9Ko pisij re jinibb nga marok-merreni ngajoror pilep, parirpe jinibb san nga novermisrapo ore. Ko murrun nga marmerrenijoror pilep ngok e orongwos puloli parvi-tan pisij nga mauren ser pian pisij petpeti.10 Murrun nga marmerreni pelak nevöt eevi batbatu murrun lele nga marsij. Kojinibb sopor arok-vijuri sel ngok eterter,ko aran ngasue murrun ne nosurien vajin,ko arloli nanu elep nga nir kele marungemisij milep suri.

Nale mawos se Pol tevi Timoti11 Ko nik, Timoti, kuvi jinibb se Atua.

Kupruj ngasue nanu ngok nir. Ko kuppe-lak ko wor pilep nga kuploli murrun ngamusorsan mirres, ko murrun nga muonmirres, ko nosurien, ko merrenien, ko ngakuptur piterter pijpari bongsin, ko ngakupivi jinibb malum. 12 Kupwolu piterterrenge woluen ne nosurien, nga kuplaimauren ngamuto tuwi ngok vini pivi som.Suri Atua everuse nik nga kuplai maurenngok renge daron nga kumwerai tweninosurien sombonevis renge no delung nir.13 Ko womu ne Atua, nga mila maurentevi nanu jijle, ko womu ne Iesu Kristongamuwra tweni nosurien nga mirres senrenge no Ponjes Paelet, 14 nuwrai etertertevim nga kupvijuri nale nen nir piterter,sete kupvitan re nanu san, pianan pijparinabong nga Iesu Kristo Numal se kerr pia-luwi kele vini rengen. 15 Kristo ngok,Atua pia-viseni ni renge daron momsawossen. Atua ngok esan kobbong derteren senotoe, ko jinibb jijle parsurövi ko wor, koevi Numal se numal ngabe ngabe petpetinir. 16 Ni esan rres kobbong nga maurennga muto tuwi ngok vini oto jin. Ko latnga milik ren erinrin erres, nga jinibbsan sete orongwos pian mori. Atua ngok,sete jinibb san elesi wor nabong san, kosete san orongwos pilesi. Ko kerr rrap-susi nisen pian mare tetajer, ko rrapweraitweni derteren sen nga puto pijpari tuwingok vini. Pirpok ko.

Kalesia nir nga nijor ser milep

17 Kuprij piterter ko wor tevi nir nganijor ser milep iel ngatan, nga sete par-loli norrorrmien ser pian mare pelak, koputo pelak renge nevöt ser. Suri rreknevöt orongwos pijijki kobbong. Ko nirparlingi norrorrmien ser puto renge Atuakobbong. Suri ni oklai pa nanu elep ngarraprunge pirres rengen. 18 Nik kupweraiko wor tevir nga nir parloli majingen ngamarres, ko nga parir renge majingen ngoknir piasi nga marir renge nijor ser nir.Nolor parres, ko parvijngeni joror tevinir nga joror mijkie. 19 Re murrun ngokerpe arok-lingi lilane joror nga marres nirre melrin nga parto piterter tetajer tuwingok vini. Ko parongwose vajin parlaimauren nga mivi mauren weretunen.

Bongsi nale se Pol tevi Timoti20 O Timoti, kuptor totkoni pirres nanu

nga Atua milngi pa re nevrem musuw.Kupan ngasu re nale nawon ngok ngamarij tere Atua rengen, ko lenglengense nir nga marwera evi norongwosien,ko ejki, nir arkerkeris kobbong. 21 Surijinibb elep arok-vijuri murrun ngok, ngamuloli maran ngasu pa renge murrun nenosurien.

Ko ngel evi loten suk, nga merrenien seAtua piptevi kami jijle. Nuwra “Remsom”.

2 Timoti 1:1 275 2 Timoti 1:18

Naul Erwen nga Pol MuliteviTIMOTI

Batu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriNanu nga milep nga Pol muspe suri

renge naul erwen nga muli tevi selenTimoti evi nga Pol mimrreni Timoti no-surien sen piterter ko puloli majingen senpumomsawos, konga sete pimtutue jinibb.Ko Pol owra Timoti puruj ngasue murrunnga nir sopormarok-loli ngamarok-palpalsuri nale, ko owra Timoti pivijuri sel ngamirres nga milesi Pol muwlu rengen.

Pol owra erres tevi Timoti1 Inu Pol nuvi aposol se Iesu Kristo

suri marongen se Atua, nga bowra tweninospen nga mirres ne mauren nga mivise nir nga markorti pa tevi Iesu Kristo.2 Nuwrai “erres” tevi nik, Timoti, natuknga memrrenim milep. Ngel evi lotensuk, nga merrenien, netlasien ko dematse Atua Tata ko Iesu Kristo Numal se kerrpiptevim.

Pol erij nga pususture norrorrmien seTimoti

3 Nuwra “erres” tevi Atua. Nomok-majing sen nga nolok sete obbujbbuj, erpebirterawarreng suk nir ne tuwimarok-loli.Ko natmirin ko natmupong, daron nganomok-lot, tetajer nomok-rrorrmi nik,ko nomok-wera “erres” tevi Atua surim.4Nomok-rrorrmi daron nga melinglingimko kumtengsik, ko numrreni lenglengenwor nga bevinuk belesim kele, nga pulolibeir lenglengen luwi kele. 5 Ko nurrorrmiwose nosurien som nga sete mivi gerisen,nga musorsan kobbong tevi nosurien ngaapu som lekter Loes ko tasu som Iunismortori. Ko nurongwose erres nga nikkele nalol ngok otomalum tevim. 6Ko surinanu ngok, nuwrai tevim nga derterennga Atua milai tevim daron nga melnginevrek rengem, kopok-wuni suri ko wor,nga sete pian ngatan. 7 Suri Nemin ngaAtua mila tevi kerr, sete evi nga pulolirrapmetutue jinibb, ejki. Nemin ngok

evi nga pila derteren komerrenien, ko ngapuloli kerr rramrongwos rraptur ore sevnga kerr kobbong rrammerreni.

8 Ko suri nanu ngok, nik sete kupmanunnga kupwera tweni nospen se Numal sekerr. Ko sete kupmanune inu kele suringa inu mean re naim ne nekaien surinumajing sen. Ko nik kupmarong ko wornga jinibb parloli pisij tevim suri nospenngok, ko Atua puloli kuptur piterter vajin.

9 Atua elai mauren tevi kerr, ko everusekerr osuw nga rrapivi jinibb on sen tuwijer pa, suri Iesu Kristo. Ko ni sete ololierpok suri elesi majingen se kerr erres,ejki. Ololi erpok suri ni kobbong maron-gen sen komerrenien sen. 10Ko IesuKristonga mokla mauren tevi kerr errmali vajinji kerr. Ko ni eviseni merrenien se Atua,ko erevji pini pa derteren ne mijen, koololi mauren nga sete murongwos pusuwerrmali vajin renge nospen sen.

11 Ko Atua okonik erpe aposol ngabowra tweni ko bevisviseni nospen sennga mirres nen. 12 Ko ngok evi batunnga marwirrek vini re naim ne nekaienngel. Ko sete nurongwos bemanun, surinurongwos pae jinibb nga mosuri osuw.Ko nurongwose erres nga ni orongwosepimetmete inu renge nanu jijle nga nimilngi pa re nevrek, piananpijpari nabongnga Atua pia-wera suri lat nga puto suritevi jinibb nir. 13 Kuptori totkoni naleweretunen nga mevisviseni tevim. Ngokeviseni sel nga kupvijuri, renge murrunne nosurien ko merrenien nga rramok-korti tevi Iesu Kristo rengen. 14Nanu ngamarres pelak ngok nir, nga Iesu Kristomilngi pa re nevrem, nik kuptori totkoniwor nir ko renge derteren se Nemin Onnga milik pa re nolo kerr musuw.

Pol owra tweni murrun se Onesiporas15 Erpe kurongwos pae osuw, selek nir

nga iel Esia, tevi nuru nga Pukelas koEmojenes, arwolu lingi pa inu osuw. 16 Kongel evi loten suk, nga Numal puloli pirrestevi metka se Onesiporas, suri womu niokla lweni inu vavis le pa. Ko ni seteemanun nga inu melik iel Rom re naimne nekaien, ejki; 17 ko daron nga miplariiel, ko epejpej inu eterter, mianan ko eskaiinu vajin. 18 Ko nulot nga Numal pilainetlasien tevi renge nabong nga Atua pia-wera suri lat nga puto suri tevi jinibb nir.Suri nik, Timoti, kurongwose erres pelak

2 Timoti 2:1 276 2 Timoti 2:21ni ololi nanu elep nga marres tevik iakEpesas.

2Jinibb ne nuval mawos se Iesu Kristo

1 Ko natuk, kupterter renge merreniennga mivi se kerr nga rramkorti tevi IesuKristo. 2 Ko kuptori nevisvisenien ngakumrunge pa jik renge no delung nir. Kokuplingi nale ngok nir renge nevre nir ngakurongwos nir murrur erres, ko nolometerter renge nir nga parviter parvisviseninir minij kele vajin renge nale ngok nir.

3 Nik kupmarong ko wor nga jinibb par-loli pisij tevim suri nale ngok. Ko kupirpevajin jinibb ne nuval san nga mirres seIesu Kristo. 4 Re daron ne nuval, jinibb nenuval sete orongwos pivel sarrsarr pirpelartul nga nuval mijki jir. Ni piplak kowor piterter nga puloli nabur sen purngepirres rengen. 5 Ko jinibb nga mokwolure woluen san sete orongwos putor swerinowlin nga womujnen poro sete puosurimurrun mawos ne woluen nen. 6Ko jinibbnga mokpelak milep renge orsel sen, errespelak nga ni piaani nanen nen puwomu.7 Kuprrorrmi nale rrongrrongvi suk ngoknir, ko Numal se kerr piviseni nik ngakuprongwose murrun petpeti nen twenimauren som.

Erres nik kuprrorrmi Iesu Kristo8 Kuprrorrmi Iesu Kristo, nga mimaur

luwi renge mijen, ko nga mivi metkase Numal Devet san, erpe nga nomok-werwere pa renge nospen nga mirres.9Suri nospen nga mirres ngok nga nomok-werwer e, ko jinibb arok-loli nomok-rungeesij ko arkai totkoni inu e dil ngel ngamividelrrurr, erpe nga marok-loli tevi jinibbsan nga mokloli misij. Ko nale se Atuama sete arongwos parkai totkoni renge dilsan. 10 Ko ngok, nolok sete evitan rengenanu nga marsij nir nga marloli tevik; konuplak nga beskai sel nga Atua pilai mau-ren tevi nir nga markorti tevi Iesu Kristo,nga paran para-korti kele renge maurenne nosrövien renge melrin nga sete mia-suw nabong sopon. 11 Ko ngel evi nospenweretunen san: ‘Kerr erpe rramkorti kopa tevi renge mijen sen; ko niko, rrapa-korti kele vajin tevi renge mauren sen.12 Poro nga rrapok-tur piterter, ko rram-rongwos rrapa-korti tevi renge derterennen se Numal. Ko poro rrapok-kerkerisnga rrapok-wera sete rramivi jinibb sen,

ko ni kele orongwos pia-wera tweni nga nisete evi Numal se kerr. 13Ko poro kerr seterraptori totkoni rijrijen se kerr, ko ni pia-tori totkoni worrijrijen sen ko tetajer, suri ni sete orong-wos pirieni kele nale sen san.’

Selmawos ngamuspe suri naleweretunense Atua

14 Nik kopok-werai visviseni nale ngokko tevi jinibb som nir. Ko nik kopok-rijpiterter tevi nir renge no Atua nga nir par-linglingi murrun ngel nga marok-lat surinale kobbong. Murrun ngok ololi maurense jinibb nga marok-runge evan esij kelewor elep. 15 Ko nik kuppelak ko worpilep nga kupivi jinibb ne majingen ngaAtua purnge pirres surim, ko kupivi jinibbnga sete pimanun renge majingen sen;ko kupivi jinibb nga mokvisviseni jinibbrenge nale weretunen se Atua renge mur-run nga musorsan mirres. 16 Sete kuprujmori nale ngok nir nga marij karkar tereAtua. Rijen nga mirpok okrevei twenibbong jinibb ko nir, nga paran ngasu kelerenge Atua. 17 Rijen se jinibb nga marir-pok erpe bolkar san nga sete murongwospirres luwi kele. Tetajer okkar elep ngapulokloksi belan. Ko nale se nuru Ae-menaeas ko Paelitas erpok. 18 Nuru ngokortor jabble pa sel suri nale weretunen,ko nuru orok-lokloksi kele murrun ne no-surien se kalesia sopor. Suri nuru orok-werai nga meraien ne mijen eplari jile paosuw, ko niko, daron nga kerr rrammij,ko nibe kerr sete mara-maur luwi. 19 Kobatu nale nga miterter nga Atua milngi pasete orongwos putoto, ko nale nga mutorenge batu nale ngok owrai erpel: ‘NumalAtua orongwos pae jinibb sen nir osuw’.Ko nale minij san kele rengeNaul On owraierpel kele, ‘Ko si nga muwra ni evi jinibbse Atua pilngilngi ko wor murrun nga setemarsorsan mirres.’

20 Renge naim se jinibb nga joronmilep,narov lele arto rengen. Sopor armajingerenge nanu nga marerr mirres, ko soporarsavi renge duru nai, rrek armajing nirrenge dan kobbong. Sopor arivi nga par-lingi nanen renger daron ne nabong ngamilep, ko sopor arivi nga marlingi nanenrenger nabong jijle kobbong. 21 Ko porojinibb san puloli ni puwokwok renge nanunga marsij ngok nir ko puon pirres, ko nipia-irpe vajin narov ngok nga numal senpurongwos pia-rrul totkoni renge nabong

2 Timoti 2:22 277 2 Timoti 3:17

nga milep. Ko mernen elik metmet vajinnga pia-loli majingen jijle nga mirres.

Jinibb ne majingen se Atua nga Atuamurnge mirres rengen

22 Kupruj ngasue murru lenglengen semelakel nir nga marmerreni sev nga mar-sij nir.Ko kuppelak tweni murrun nga musorsanmirres, nosurien, merrenien, ko demat,tevi nir nga norrorrmien ser muwokwokmirres, ko marok-verus van ji Atua tetajer.23 Ko kupan ngasu renge laten se nir ngamarlengleng, suri nik kurongwos pae ngamurrun ngok orongwos pivesi balpalenkobbong. 24 Ko jinibb ne majingen seNumal sete pivi jinibb ne balpalen. Nipivi wor jinibb ne nevisvisenien, ko nor-rorrmien sen pimalum, ko nolon piprivtevi jinibb totoklai. 25 Ko ni purong-wos piviseni lilane nir nga marok-tere ni,renge murrun nga mumolmol kobbong.Ko rrek Atua ko puloli nolor pulululwinga puloli parini parongwose weretunennen vajin. 26 Ko norrorrmien nga mirrespijpari vajin batur, ko parwolu lingi nevernga Demij milngi, nga milair rengen ngapuloli parvijuri norrorrmien sen.

3Murru jinibb renge daron ne nabong nga

vitu1 Nik kuprongwose wor nanu ngel: nga

mauren ne iel ngatan pivini piterter pilepre daron ne nabong nga vitu. 2 Jinibbparrorrmi lweni nir kobbong, ko parmer-reni nevöt pilep. Nir parij melmelas, konorrorrmien ser pian mare pelak, ko parijpisij tevi jinibb nir, ko sete mara-osuri tataser ko tasu ser. Ko sete mara-wera “erres”tevi seler renge nanu san, ko sete mara-rongwos parrorrmi Atua. 3 Parivi jinibbnga parloli terter nanu tevi jinibb minijnir nga sete parunge pisij ren, ko parong-wos parlokloksi nise jinibb minij. Parivikele jinibb nga marok-verver ko marerrilenglengen. Ko nir parungasi sev nga mir-res. 4Parivi jinibb nga parlokloksi seler nirnga sete parosurir, ko sete partotrong surisev nga parloli, ko norrorrmien ser pianmare pelak. Parivi jinibb nga marmer-reni nanu nga parunge pirres ren, easinga parmerreni Atua. 5 Renge no jinibbnir, nir parok-loli nga parvijuri murrunse kalesia nir, ko sete parmerreni dert-eren se Atua pirieni norrorrmien ser nga

marsij. Sete kupruj mori rragrrag jinibbnga marirpok. 6 Nir sopor arokan loloimnga parkerkerasi nesevin nir nga baturmarjikie ko marok-likto suri nololien ser,ko norrorrmien lele nga marsij marok-revei totkonir. 7 Nesevin ngok nir tetajerarok-merreni jinibb pivisvisenir, ko setearongwos partor sweri weretunen nabongsan. 8 Nir ngok artere nale weretunen,erpe tuwi laru nga morongrongwos ngoknuru, Janes ko Jabres, ortere Moses. Jinibbnga marirpok nir, norrorrmien ser seteosorsan, ko murrun ne nosurien ser evigerisen kobbong. 9 Ko majingen ser setemia-to mia-periv, suri jinibb jijle para-lesimurru lenglengen ser, pirpe nir nga tuwimarlesi murru lenglengen se nuru ngok.

Kupvijuri ko wor murrun suk10 Ko nik, Timoti, kuvijuri pa nevisvise-

nien suk, murrun suk, ko sev nga inu mel-ngi nolok rengen, ko murruk ne nosurien,ko nolok nga mipriv, ko merrenien suk, komurruk nga nomok-rrul totkoni majingenputo piterter pijpari bongsi majingen nen.11 Ko nik kulesi pa nga jinibb marok-ojipelak inu, ko marloli nibek murnge misij.Nik kurongwos pae sev nga mutor sweriinu Antiok ko Ikoniam ko Listra, nga jinibbmarok-oji inu, ko marok-loli misij pelaktevik. Ko Numal elai tweni inu re nanungok nir. 12Ko si ngamarmerreni parmaurkorti tevi Iesu Kristo renge mauren ngamusorsan mirres, nir ngok kele ko para-ojir ko para-loli pisij tevir pirpok kele.13Ko jinibb nga marsij ko jinibb ne gerisennir partajer malum ko parkerkeris malumtevi jinibb nir, ko nir kele vajin parongwosparosuri nale gerisen ser.

14 Ko nik ma kuptori totkoni nanu nganamvisviseni tevim tuwi, ko nga kumosuripa mirres musuw, suri nik kurongwoseerresmurrun se kemnga namvisviseni nike. 15 Ko nik kurongwos pae daron ngakumivi bipi mivini mijpari lelingenok, ngakurongwose erres nale ne Naul On. Nalenen orongwos puloli kuprongwos pirresrenge sel nen nga Atua purongwos pilamauren tevi nir rengen. Ko sel nen evinga parosuri Iesu Kristo. 16 Ko nale jilerenge Naul On arpelari ji Atua, ko erresnga pivisviseni jinibb, ko puwrai twenigerisen sen poro putoe; ko erres nga pietemurru lenglengen, ko pivisviseni jinibbnir renge murrun nga musorsan mirres.17Atua elai nale ngok nir nga puloli jinibb

2 Timoti 4:1 278 2 Timoti 4:22sen nir norongwosien ser pilep jijle konga partiriv terai vajin majingen jijle ngamarres.

4Kuptori totkoni ko wor nale se Atua

1 Renge no Atua ko renge no Iesu Kristo,nga pia-wer sesesre lat nga puto suri tevijinibb jijle nir, nir ngamarmaur, ko nir ngamarmij pa, inu nuwrai nale nga miterterngel tevim. Suri nga Iesu Kristo pia-luwi kele vini, ko suri batun vanu sennga pia-rremali vajin, inu nuwrai etertertevim: 2 Kupwerai tweni ko wor nale sen.Poro parmerreni parunge rreknga ejki,ko erres kobbong. Tetajer nik kupterternga kupwerai tweni. Kuprevei jinibb ngaparosuri Kristo, ko kuprij piterter tevirnga sete parloli karkar nanu, ko kuplolinorrorrmien ser parterter. Kuploli nolompipriv nga kupvisviseni nir pirres. 3 Suridaron pia-vini nga jinibb sete parmerreniparunge nale nga mivi nale weretunen, koparvijuri lweni nir kobbong norrorrmienser, ko paran parpej jinibb nevisvisenienpilep nga parongwos parwerai nale sevnga nir kobbong parmerreni parunge. 4Konir partur telure nale weretunen ngok,ko paran ngasu ko parunge tutunmasanawon kobbong nir. 5 Ko nik kupmetmetko wor pirres renge sev nga marinuk jim,nga kupvijuri sel nga musorsan. Ko poronga parloli pisij tevim, ko nik kuploli wornorrorrmien som piterter ko pipriv. Nikkuploli ko wor nga kupwerai tweni nospennga mirres se Kristo, ko kuploli petpetimajingen ngok nga Atua milai tevim.

Mauren se Pol otomori pusuw6 Ko inu, daron suk evini pa nga bel-

inglingi mauren suk; partor pinik surinuvi jinibb se Atua. 7 Nuplak pa eleprenge woluen, nuwlu nunsi petpeti lat newoluen nen, ko nurrul totkoni nosuriensuk tetajer. 8Ko nowli jinibb nga mokasasirenge woluen oto metmet pa teraik ngabean belai. Nowlin ngok Numal pia-laitevik renge nabong nga Atua pia-wera surilat nga puto suri tevi jinibb nir. Numalosorsan erres, ko ni pia-lai nowlik ngoktevik suri inu mauren suk osorsan erres.Ko sete inu kis kobbong, ko tevi kele nirjijle nga marok-tiriv kele tevi merreniendaron nga ni pia-rremali luwi e.

Pol elai nospen tevi selen nir

9 Inu numrreni nga kupsaro pingavilnga kupini kuplesi inu. 10 Suri Demasemrreni pelak mauren ne iel ngatan, koowlu lingik pa evan Tesalonaeka e. KoKreseus kele evan pa Galesia e, ko Tae-tas kele evan pa Dalmatia e. 11 Ko Lukkobbong elik tevik lelingenok. Ko erresma kupan kuplesi Mak nga ni piptevim;suri ni okpitevik erres renge majingen.12 Ko nukoni pa Tikikas evan Epesas pae.13Daron nga kupini e, ko erres kuplai sun-sun ne melas suk tevim nga melngi twenimijpon jer Troas, renge naim se Kapas. Koerres kuplai kele naul suk nir parini, o kowomujnen renge naul ngok nir, kuplai kelenaul ngok nga marmajing nir renge nevlunanani.

14 Morok Aleksanta nga mivi jinibb ngamokmajing delrrurr nir olokloksi inu elep.Ko Numal pia-kele lweni sev nga mulolingok. 15 Ko nik kele kupmetmet renge ni,suri etre nale se kerr eterter.

16 Ko womujnen daron ngamean loloimre kot iel Rom nga bowrai tweni nalesuk, sete san erij suk. Nir jijle arwolulingik. Ngel evi loten suk, nga Atua seteputor vitrangir suri. 17 Ko Numal ma eliktevi inu, ko elai derteren tevik, niko ololinurongwos bowrai tweni petpeti nale sen,ko jinibb ne vare petpeti nir parunge. Kootomori jer parlingi inu van re mijen, koAtua ela tweni inu. 18 Ko Numal ngok pia-lai tweni inu rengenanu jijle ngamarsij, kopia-tekai inu pirres van renge batun vanusen ne melrin. Ko rrapok-susi nisen pianmare tetajer pijpari tuwi ngok vini. Pirpokko.

Bongsi nale se Pol19 Kupwera “erres” suk tevi Akwila ko

nesen sen Prisila, ko tevi kele metka seOnesiporas. 20Erastas elik jer iak Korin; kodaron nga melinglingi iak Maelitas, nulin-glingi Tropimas elik jer iak, suri ni emsi.21 Inu numrreni nga kupsaro pingavil ngakupini kuplesi inu puwomu, ko daron nemelas pia-vini. Iupulas, Putens ko Linas,tevi joji kerr Klotia, ko tevi tasi kerr ko jojikerr nga iel jijle nir, arwerai “erres” tevim.

22 Ko ngel evi loten suk, nga Numalpiptevi nik renge norrorrmien som. Komerrenien sen piptevi kami jijle. Nuwra“Remsom”.

Taetas 1:1 279 Taetas 1:16

Naul nga Pol Muli teviTAETASBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Pol elngi Taetas nga ni pimajing rengenorour ne Krit, ko oli naul ngel tevi ngapuspe suri lat nga pimajing tweni majin-gen sen puto suri. Pol ospe suri liken sejinibb san nga puwowomu re kalesia nir.Ko ospe kele suri liken se kalesia nir puonko pirres pirpese.

Pol owra ‘Erres’ tevi Taetas1 Inu Pol nuvi jinibb ne majingen se

Atua. Ko Iesu Kristo okonik erpe aposolnga bela se jinibb nga Atua milngir pamusuwnga nir parosuri ni, ko nga parong-wose nale ne weretunen nga mivi batbatukalesia mauren se kerr. 2 Ko ni okonikkele nga bololi nir parlingi norrorrmienser puto piterter renge mauren nga mutotuwi ngok vini. Mauren nen, Atua, ngasete orongwos pikerkeris, owraiwomupaetuwi jer nga pilai tevi kerr. 3 Ko rengedaron momsawos nen, eviseni maurennen, renge nale sen. Ko Atua nga milamauren tevi kerr elngi nale ngok rengenevrek, ko owrai eterter nga inu bowratweni ko wor tevi jinibb nir.

4 Taetas, nik kurpe natuk woswos rengemetka ne nosurien, nomok-uli nale ngeltevim. Ngel evi loten suk, nga merrenienko demat se Atua Tata ko se Iesu Kristo ngamila mauren tevi kerr piptevim.

Majingen se Taetas iak Krit5 Nulngim iak renge norour nga Krit

nga nik kupmajing lilane majingen nirnga mevel lingir. Nuwrai pa tevimnga kupsusture birterawarreng nga par-wowomu re kalesia nir renge lat jijle nir.Ngok kuprrorrmi nale lilane suk ngel:6 Birterawarreng nga pokwowomu re kale-sia nir pivi wor jinibb nga mauren senmusorsan ko mirres. Ko pimrreni temijpalnesen sen ko sete puoji nesevin minij.AKo natun kele nir parosuri Atua ko wor.Sete erres nga nospen nga misij puto suri

natun nir, nga marwolu karkar rrek setemarosuri nale. 7 Jinibb san nga pokmet-mete kalesia nir, mauren sen pusorsanwor pirres. Suri Atua elngi pa majingensen oto re nevren. Ni nolon sete pianmare pelak, sete purongwos pulolar pin-gavil, sete pokminmin, sete pokpalpal, kosete pokmerreni nevöt pilep. 8 Ni pok-lai ko wor neturvitan nir paran re naimsen. Ko pimrreni sev nga mirres. Kopivi mer nga pusorsan pirres, ko puonpirres. Ko sev nga misij nga ni mimrreni,pubböt ore tetajer. 9 Ni putor totkoninale nga rramok-visviseni jinibb nir renpiterter ko nga sete purongwos pimjabböl.Ko ni purongwose vajin pivisviseni jinibbnir renge nale momsawos nen, ko piwerrrerrarre nale se nir ngamartere nale nen.

Jinibb ne nevisvisenien gerisen10 Ko jinibb elep sete arosuri nale, ko

arkerkerasi jinibb minij nir renge kalesiatevi norrorrmien ser nga mikarkar. Nireleplep renge nir ngok arivi meri Isrel.11 Kapwer ore ko wor nale ser, suri rengemetka sopor, nale nga mirpok erpe pok-lokloksi pa jinibb petpeti nir. Jinibb ngoknir arvisviseni jinibb nir renge nale ngasete mirres nga jinibb puwrai, nga puloliparongwos parevei bbong nevöt ser pilepren. Ko murrun ngok evi nga jinibb nonpisij e kobbong. 12 Meri Krit lweni kob-bong san nga mivi propet se nir, owra ‘O,meri Krit arivi jinibb nga marok-kerkeristetajer, arirpe nanu rrum nga marsij, arivijinibb nga sete marongwos parmajing, komarorrmilep.’ 13Ko nale sen ewretun kob-bong. Ko suri nanu ngok, nik kupsurponirko wor nga puloli nosurien ser piterter.14Nik kupwer ore nir nga setemun parrultotkoni tutunmasa gerisen ngok se meriIsrel nir, ko nale se nir nga marivel lingipa nale weretunen musuw.

15 Nanu jijle arwokwok tevi nir nganolormarwokwok, ko sete nanu san owok-wok tevi nir nga nolor marrokitkit ko setemarosuri. Suri norrorrmien ser orongtapae renge nanu nga misij osuw, ko nolorsetemun arongwos parbbujbbuj re nanunga marsij nga marok-lolir. 16 Nir ngokarok-wera arongwose Atua, ko murrunnga marok-loli arviseni nga nale ngok ngamarok-werai evi gerisen kobbong. Nirngok arsij perper. Arok-tor otvi nale, ko

A 1:6 Erpe iel, Pol owra ‘nesen sen pisansan kobbong’, ko renge nale se meri Gris nir, ngok erpe betile nale san ngamining nen erpe nga namlingi, ‘pimrreni temijpal nesen sen ko sete puoji nesevin minij.’

Taetas 2:1 280 Taetas 3:3sete arongwos parloli nanu nga mirressan.

2Nale tevi jinibb nga martera nir

1 Ko nik Taetas kupwera tweni kowor nevisvisenien nga musorsan tevi naleweretunen. 2 Kupwerai tevi birterawar-reng nir nga sete parmini pelak norrorreknga nuwi nga miterter, ko ngamurrunnga mumomsawos puto tevir. Ko sevnga misij nga nir marmerreni, partur oretetajer. Nosurien ser ko merrenien serporsorsan pirres, ko parongwos partorimajingen ser piterter pian pijpari bongsin.3 Ko renge murrun ngok kele kobbong,kupwera tevi lekterwarreng kele nir nganir parloli wor murrun nga marmom-sawos, pirpe nesevin nga marlik renge selnga muon mirres. Ko sete parij pisij surinise jinibb minij nir. Ko sete parok-minipelak norro rreknga nuwi nga miterter.Ko parvisviseni sel nga mirres ko wor,4 nga parongwos parsesre nesenwarrengnir nga nir parmerreni lenglengen diwenser tevi natur nir. 5 Ko sev nga misij nganir marmerreni, partur ore ko wor, pulolinga nir paron pirres. Ko parvisviseninga parmetmete naim ser pirres, ko ngaparosuri diwen ser. Ngok puloli jinibb sansete purongwos pirij tere nale se Atua.

Nale tevi melakel nir6 Ko renge murrun ngok kele kobbong,

nik kuprevei melakel kele wor nir ngasev nga misij nga nir marmerreni, par-tur ore tetajer. 7 Renge nanu jijle ngakumloli, kupviseni ko wor renge nor ma-jingen nga marres nga komok-lolir, ngapuloli nir parvijuri vajin. Ko daron ngakopok-wer visviseni, ko nale som pivi worweretunen ko, ko purrow pirres. 8 Kokupvisviseni nale nga musorsan kobbong,nga jinibb sete parongwos parij pisij suri.Ko kuprongwos kuploli vajin jinibb sannga mutur tere kerr non pisij, suri ni nanunga puwrai tere kerr pijkie, suri murrunne kalesia nir osorsan erres.

Nale tevi jinibb ne majingen nir9 Nik kupviseni jinibb ne majingen nir

nga parosuri numal ser ko parloli numalser parir renge nanu jijle nga marlolir. Kosete parij weli kele numal ser, 10 ko seteparsesaro renge nanu se numal ser. Ko nirparviseni tetajer nga nir arok-loli erres,puloli numal ser parongwose parbibto re

nir. Ko re murrun ngok, nanu jijle ngamarlolir ngok parjoroi renge no jinibb nirnale se Atua nga mokla mauren tevi kerr.

Batbatu mauren se kalesia nir11 Merrenien se Atua errmali pa nga

pilai mauren tevi jinibb jijle nir. 12-13 Kokerr rramok-tiriv nga rraplesi nabong ngamilep ngok nga norrorrmien se kerr mutorengen, nga Iesu Kristo nga mivi Atuako nga pilai mauren tevi kerr pia-rremalirengen tevi nosrövien sen nga milep. Kolelingenok nga rramok-tiriv, merrenienngok se Atua eviseni tevi kerr nga lelin-genok ko pa rraplinglingi murrun nga setemarsorsan re no Atua. Sete rrapmerrenipelak nanu ne iel ngatan nir. Ko nanu ngamarsij nga kerr rrammerreni, rraptur oretetajer. Rraploli murrun nga marsorsanmarres nga Atua purnge pirres suri kerrrenger.

14 Iesu Kristo ela mauren sen nga pilamauren tevi kerr. Ko ni ojri lwenikerr renge murrun nir nga sete marsor-san, ko ololi kerr rramirpe gortien sannga mauren se kerr muwokwok mirres.Rramivi jinibb sen kobbong, ko rramterternga rraploli majingen nga marres nir.15 Kupwera nale ngok tevi jinibb som nir.Ko kupsusture norrorrmien ser, ko kuprijpiterter nga kupwer ore murrun nga misijse nir renge derteren jile ngamuto jim. Kosete kuploli jinibb san puklu wutan re nik.

3Murru kalesia nir

1 Kupwerai lilane tevi jinibb somnir ngaparosuri ko wor jinibb nga marlelep nirnga martori vanu, ko nga parvijuri naleser. Ko parlik metmet tetajer nga parlolimajingen nga marres nir. 2 Ko kupweraitevir nga sete parij pisij tere jinibb san,ko sete parivi jinibb nga parok-lat; parivijinibb nga parok-loli sel pirres tevi jinibbnir. Ko murrur pumolmol tevi jinibb to-toklai. 3 Ko kerr kele, bonevis rramok-irpok, nga rramok-lengleng nabong so-pon, ko rramok-tor otvi nale ko rramok-sarr, ko nabong sopon rramok-loli nanunga rraprunge pirres ren nga kerr kob-bong rrammerreni. Ko iok rramirpe demijmaur se nanu ngok nir. Ko tetajer,nolo kerr okleplep, ko rramok-tori lolarenepriv pelak. Jinibb nir arungasi kerr, kokerr rramungasi nir.

Taetas 3:4 281 Taetas 3:154 Ko daron ngamerrenien se Atua ko sel

sen nga mokloli mirres miplari ji kerr, koni elai mauren tevi kerr vajin. 5 Ko seteololi erpok suri kerr rramloli majingennga marres, ejki. Ela mauren tevi kerrsuri ornge esij kobbong suri kerr. ErpeNemin On errawe vaseni nolo kerr ko ololikerr erpe rramiak luwi tevi mauren ngamimerr kele. 6 Erpe Atua ololi Iesu Kristonga mila mauren tevi kerr ejivreni NeminOn sen renge kerr. 7 Ko nalol nga mir-res sen elai mauren tevi kerr nga mulolirramivi jinibbngamarsorsan mirres rengenon, ko kerr rramrongwos rraptor swerimauren nga sete orongwos pusuw. Rram-lingi norrorrmien se kerr oto pa rengemauren nen osuw. 8 Nale ngok evi were-tunen.

Ko numrreni nik Taetas kuprij wor surinanu ngok nir, nga puloli jinibb nga maro-suri Atua arongwos parloli norrorrmienser piterter kele nga parloli majingen ngamarres, ko nga marongwos para-rres kelewor tevi jinibb jijle nir. 9 Ko nik kupanngasu wor re laten se nir nga marlenglengko ngamarok-meteni pelak re naul ne nisemetka ser nir nga tuwi pa, ko kupan ngasuwor re laten ko balpalen nga marok-lolirenge murrun wowarreng nga marpelarirenge nale nesesreien se Moses. Nalenga marirpok arivi nale nawon rres, setearongwos parloli nanu san pirres. 10 Porojinibb san pokloli jinibb parwijwij ngasunir renge nale nga mirpok, ko nik kupankupser metutue pijpari pivaru kobbong,ko vitunen setemun kupan. Ko setemunkupkorti tevi mernen kele. 11 Suri nikkurongwos pae jinibb nga mirpok, nor-rorrmien sen esij ko pa, ko nololien seneviseni nga ni ololi pa esij.

Bongsi nale se Pol12 Ko daron ngamokoni Atemas rreknga

Tikikas nuru tuwen vinuk jim, nik kup-pelak piterter nga kupini jik Nikopolis,suri inu nurrorrmi bean belik ie daronne melas. 13 Ko kuppelak kele ngakupla se nuru ngok Apolos ko jinibbnga mokvisviseni nale ngok Sinas, ngakupseser tevi nuru renge nanu jijle ngaportori renge sel se nuru. 14 Ko jinibb sekerr nir parongwos parterter kowor rengemajingen ngamarres, nga parongwos par-lai se nir nga nevrer mumrrol renge nanusan. Sete erres nga parlik nawon.

15 Nir nga marlik tevik iel arwera “Er-res” tevi nik. Ko nik kupwerai “erres” tevisele kem nir nga marivi kalesia. Ko ngelevi loten suk, nga merrenien se Atua putotevi kami jijle. Nuwra “Remsom”.

Pilimon 1 282 Pilimon 20

Naul nga Pol Muli teviPILIMONBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Pilimon evi jinibb nga nijor sen milep,ko evi kele kalesia. Ni elik rrek ie Kolosi.Ko jinibb ne majingen sen san nga nisenOnesimas owlu lingi. Mian ko Onesimasmivini milesi Pol, nga re wosenen milik renaim ne nekaien. Ko Pol ela Onesimas viniji Kristo, evi vajin kalesia. Ko Pol okonivajin Onesimas nga pulwi van ji Pilimon,ko oli naul ngel tevi nga Onesimas putorisuri. Ko Pol owra Pilimon sete pulolarsiOnesimas. Ko owra kele nga Pilimon pia-koni Onesimas pia-luwi kele van ji Pol kopimejmajing sen pijpari nga Pol pia-ivelsisarow renge naimne nekaien ngamarrultotkoni ni rengen.

Pol owra “Erres” tevi Pilimon1 Inu Pol, nga melik re naim ne nekaien

ngel suri Iesu Kristo, ko Timoti kelenga mivi tasi kerr, nomorwera “erres”tevi nik, Pilimon. Kerr itul ngel, rram-lik renge majingen sansan kobbong, kokomru nomormerrenim elep. 2Ko nomor-wera “Erres” tevi joji komru Apia, ko tevinatu kamru Akipas, nga kem namivi jinibbne nuval ne gortien sansan kobbong. Konomorwera “Erres” kele tevi kalesia nirnga marok-korti renge naim som. 3 Kongel evi loten suk, nga merrenien ko de-mat se Atua Tata ko se Iesu Kristo nga milamauren tevi kerr, piptevim.

Merrenien ko nosurien se Pilimon4 Pilimon, daron nga molot e, tetajer

nomok-rrorrmi nik, ko nomok-werai“Erres” tevi Atua, 5 suri nomok-rungenospen suri merrenien nga komok-merreni lenglengen jinibb se Atua nir,ko nosurien som nga muto miterterrenge Numal Iesu. 6 Nomok-lot suringa nik komok-korti tevi kem rengemurrun ne nosurien, ko numrreni kelenga kuprongwos kele nanu nga marres nirnga Atua moklai tevi kerr nga rramkortitevi Kristo. 7 Niaken suk, merreniensom ela neiren nga milep tevik, ko ololinorrorrmien suk eterter kele vajin. Komurrun som ngok okloli jinibb se Atua nir

arunge erres luwi vajin rengenorrorrmienser.

Pol ongoni Pilimon nga pilai lweni Onesi-mas

8 Ko suri nanu ngok, ko suri rromor-korti pa tevi Iesu Kristo, nurongwos berijpiterter tevim nga kuploli ko wor nanungel nga musorsan mirres nga kuploli.9 Ko suri memrrenim, sete numrreni berijpiterter tevim, ko bongonim kobbong. Inule Pol, nutra le pa, ko lelingenok nulikre naim ne nekaien ngel suri Iesu Kristo.10 Ko nungonim suri Onesimas, nga mivijinibb ne majingen som womu, mian komuwlu lingim. Ko daron nga melik malumre naim ne nekaien ngel, ko melai vini jiKristo. Ko ni erpe natuk ko vajin. 11WomuOnesimas sete orongwos puloli majingensom nga mirres san, ko lelingenok va-jin orongwos puloli majingen nga marrespilep se nik ko se inu kele, suri evi vajinkalesia.

12 Ko lelingenok nukoni ni pulwi vinukjim. Ko norrorrmien suk otomalumbbongtevi. 13 Ko numrreni poro pilik mun ielsopon tevik, nga ni pila milnge nik ngapimejmajing se inu renge naim ne nekaienngel nga melik ren suri nospen nga mirres.14 Ko inu sete numrreni nga bosortonimnga kuploli nanungoknga pirres tevik pir-pok. Nik kuploli suri nik ko wor kumrreni.Ko sete nurongwos bololi nanu san poronga nik sete kupmarong. 15 Rrek kutorjabble Onesimas beblen, nga daron ngakupla lweni, ko pilik tevim pijpari tuwingok vini vajin. 16 Ko lelingenok ni asikele pa jinibb ne majingen. Ni evi vajintasi kerr nga mirres, nga inu memrrenimilep. Ko rrek nik kupmerreni kele worpiasi, suri ni evi jinibb ne majingen som,ko okorti kele tevi Numal. 17 Ko porokopok-lesi inu pirpe nga rromorivi niakenkobbong, erres nga sete kuplolarsi ni, kokuploli pirpe nga kupla inu vinuk rengenaim som. 18 Poro ni ololi esij pa tevimrenge nanu tama san, rreknga nivnon sensan oto jim, erres nga nik kuplingi inunisek puto renge nivnon sen nen. 19 Nalengel nuli tevi inu nevrek kobbong. Inu Polbea-wuli lweni nivnonngok tevim. Ko setekupmalie nga nik nivnon som oto pa jik,suri inu nuvi batun nga nik kumtor sweripamauren ji Kristo. 20O tasik, kupla se inurenge nanu ngel, suri kerru rromorkorti

Pilimon 21 283 Pilimon 25pa tevi Numal. Kuploli inu bornge pirresluwi renge norrorrmien suk.

21 Nomok-uli nale ngel vinuk jim, konurongwose erres nga nik kuploli nanunga inu mongoni jim. Ko nurongwose nganik kuploli kele wor piasi sev nga mowraingel. 22 Ko re daron mawos nen kele,kuploli milnguk san puto metmet teraikrenge naim som. Suri tetajer inu nomok-rrorrmi nga Atua okrunge verusen se kamijijle ko pia-la lweni inu vinuk ji kami kele.

Bongsi nale se Pol23 Epapras ngok, ngamoklik renge naim

ne nekaien tevi inu 24 suri Iesu Kristo,tevi Mak, ko Aristakas, ko Demas, ko Luk,ngamarok-majing tevi inu, arwera “Erres”tevim. 25Ko ngel evi loten suk, nga merre-nien se Iesu Kristo Numal puto tevi kamijijle. Nuwra “Remse kami”.

Ibrus 1:1 284 Ibrus 2:1

Naul nga mian jiMeri Isrel Nir (Ibrus)

Batu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriSete rramrongwose si oli naul ngel: Pol,

rreknga Apolos, rrek nir minij nen san.Ko oli van ji meri Isrel sopor nga marivikalesia. Ko owra Iesu ean mare re anglonir (1:5-14), ean mare re propet nir, koean mare kele re Moses ko Josua (2:1 —4:14). Iesu evi batu jinibb ne sulsulen ngamumomsawos mirres petpeti, suri ni ejkienololien. Ni emarong bbong pimij erpesulsulen san nga mian ji Atua, ko setemunrrammerreni sulsulen minij kele san ngarraplai tevi Atua (9:23—10:18). Ko Atuaololi ni emaur luwi re mijen, ko etasi vajinsel nga jinibb jijle arongwos paran ji Atua(4:14—5:10; 7:1—8:13).

Ko naul ngel ospe nosurien kele, owrakerr rraposuri ko wor Iesu. Nosurien ololikerr rramrongwose erres nga rraplai jiAtua nanu nir nga lelingenok sete rram-leslesir. Ospe nosurien se jinibb se Atuanga tuwi nir (11:1-40), ko owra kerr kelenosurien se kerr piterter ko wor (12:1-3).

Iesu ean mare wor easi propet nir1 Tuwi jer vini, Atua ok-rij tevi birter-

awarreng se kerr nir renge sel lele nir rrur-rngi propet nir. 2Ko renge ma nabong ngamivi bongsi iel ngatan erpe rramlik vajinrengen lelingenok, erij mawos vajin rrur-rngi Natun mawos. Natun ngok ko, womujer daron nga iel ngatan mitipatun e, koAtua emajing nanu jijle renge ni nevren;ko owrai nabong sopon nanu jijle para-ivisen e. 3Natun ngok, moron se Atua omorrengen, ko non omor erpe Atua, ko evisenierres Atua. Ni kobbong orrul totkoni nanujijle, ko ololi kele arto erres renge derterenne rijrijen sen. Ko emarong lweni kelenga mivini mirrawe tweni nololien se kerrjijle. Daron nga mivinvini jijle majingensen ngok iel ngatan ko olwi van re melrine, ko elik vajin tevi Tata sen renge nevrenrres, ngamivi Numal ngamianmare rengemelrin.

Iesu ean mare kele wor easi anglo nir

4 Iesu ean mare kele wor easi anglo nir,ko nisen nga miwajie ean mare wor easinise anglo nir. 5 Rramrongwose iok, suriAtua sete owrai nabong san tevi anglo sensan owra ‘Nik kuvi natuk. Lelingen nuvinibevi tata som woswos’; ko Atua sete ospekele anglo sen san nga muwra, ‘Inu beviTata sen ko ni pivi natuk.’ 6 Ko daron ngamaAtuamuwra pukoni natun normanngamivi merwomu vini iel ngatan, ko owra‘Anglo petpeti se Atua parsusi wor nisenko van mare.’ 7 Ko renge nospen twenianglo nir Atua owra ‘Nuloli anglo suk nirarirpe ling nga muwuw karkar, ko nulolinir nga marmajing suk arirpe nabb ngamuroror.’

8 Ko daron nga ma nale on muspe surinatu Atua, ejilwer suri erpe nga ni osorsanbbong tevi Atua, owra ‘O Atua, nik kuviNumal, ko kupivi Numal ko pa pijpari tuwingok vini. Ko komok-loli erres pelak kopa renge murrun nga kummetmete jinibbjile nir ren. 9 Kumrreni sev nga mirres komusorsan, ko kungasi sev nga misij. Iokko evi batun nga Atua nga mivi Atua sommutobbtobbue nik ko ololi kurnge erresnga mususi nisem van mare temijpal easijinibb nga marlik rrale nik.’

10 Ko vesan kele Atua owra ‘Numal, tuwijer pa, nik kobbong kuloli iel ngatanmuto,ko renge nevrem kobbong kulngi melrinmare. 11Nanungok nir paran ko parjiki, konik ma kuplik tetajer. Nanu ngok nir pianko partera daron sopon pirpe sunsun ngamian ko mitra, 12pirpe boriti nga mitra sanngamarlulngi tweni mijkie, erpe nijor ngamartera nir nga marlai twenir. Ko nik makusorsan kumerr tetajer, ko mauren somsete orongwose pusuw nabong san.’

13 Ko nale se Atua san oto kele nga nisetewor owrai rragrrage tevi anglo sen, koowrai ma tevi Natun mawos, owra ‘Kuplikko pa kuptiriv renge devjek rres pijparinga belngi devje nuval som nir parirpeboriti nga kupververasi ngatan.’

14 Ko niko anglo nir arirpese? Arivibbong nemin nga marmajing se Atua, koarivi nga parwilwil se kerr, ngok kerr ngaAtua pila mauren tevi kerr.

2Nospen nga mirres se Iesu ean mare wor

easi nale nesesreien se Moses1 Renge iok ko, kerr rrapterter ko wor

nga rraprrul totkoni nale weretunen nga

Ibrus 2:2 285 Ibrus 3:5rramrunge pa musuw, puloli sete rraptorjabble sel se kerr. 2 Rramlesi pa rengenale se Moses nga miplari ji anglo nir tuwipa tevi metka se kerr nir, nga arivi were-tunen; ko nir nga martor otvi nale ngokko sete marosuri, artor sweri pa norongennga misij osuw. 3 Iow, ko rrapasi pirpeserenge norongen nga misij ngok poro seterrapvijuri sel nga mimerr nga Atua mimr-reni piwilwil se kerr ren lelingenok? Iesu,Numal se kerr, owomu jer nga muwraitweni sel ngok nga Atua piwilwil se kerrren. Ko nir nga marunge ni arviseni tevikerr nga sel ngok evi weretunen jerjer,4 ko Atua vajin okorti tevi nir nga puwraililane nga sel ngok evi paweretunen jerjer.Ok-loli nanu nga marinijnij nawone nir konanu nir nga jinibb marok-taole nir; kook-tututweni derteren nir ngamarpelari jiNemin On aran ji jinibb, osorsan erpe ngani mimrreni.

Iesu owomu renge liken nga pia-vini vitu5 Atua sete osusture anglo nir nga parivi

numal renge liken nga mimerr nga pia-vini, ngok likennga rramok-jiljilwerengel.6 Suri nale san nga muto renge Naul Onowra ‘O Atua, suri sev kumrrorrmi milepsuri jinibb, nga mivi nanu nga welili jerkobbong? 7 Kuloli ni ean ngatan rengeanglo nir beblen kobbong, ko lelingenokkulai nais nga mian mare ko kususture,8 ko kuloli emetmete nanu jijle.’ Nalenga muwra, ‘emetmete nanu jijle’, eviseninga sete nanu san pijpon, ko nanu jijlevajin. Ko setewor rramlesi nga jinibb sanemetmete nanu jijle nir. 9 Ko rramrong-wos ma rraplesi Iesu nga mivini iel ngatanmivi jinibb, ni ko evi vajin Numal ne nanujijle nir. Ko renge nalol nga mirres seAtua, ololi Iesu ean ngatan renge anglonir beblen kobbong, puloli ni pimij ngapiwilwil se jinibb nir. Iesu ornge esij rengeniben eanan ejpari mimij; ko renge iok ko,Atua osusture lweni, ko elai nais nga mianmare tevi.

10 Atua ngok nga muloli nanu jijlenga marivi sen, emrreni pilai jinibb pilepparini parkorti tevi renge mauren ngamirres pelak sen rengemelrin. Ko osorsanerres tevi murrun sen nga muloli Iesumurnge misij renge niben, nga pivi jinibbmawos nga puloli ni purongwose piwilwilse jinibb vajin. Ko Iesu owomu re nir ngaAtuamimrreni piwilwil se nir. 11Atua ololiaron ko arwokwok erres renge nololien

ser. Ko ni tevi nir nga muloli marwokwok,tata ser sansan kobbong. Ngok ko ololiIesu sete emanun nga puwrai nga nir arivitasin ko jojin nir. 12 Iesu owra ‘Atua,bowrai tweni murrun som renge no tasikko jojik nir. Belai nubo ko bosrövi nikrenge no jinibb som nir.’ 13 Ko owrai kele‘Belngi nosurien suk piterter renge Atua’;ko owrai kele ‘Inu le ngel tevi natuknir ngaAtua milai pa tevik musuw.’

14 Ko kerr jijle nga rramivi natu Atua,kerr jijle rramivi jinibb, rramivi drra koniben. Ko ewretun Iesu evini erpe tuwakerr, ko emaur renge drra ko niben erpekerr. Ko emarong kele niben nga pimijsuri kerr. Ololi erpok suri renge mijen senorongwose putor pini derteren ne mijennga Demij murrul totoni. 15 Elai tweniderteren se Demij ngamulokloksi kerr ngatetajer muloli rramok-metutue mijen.

16 Ko oto limjer nga Iesu sete ewilwil seanglo nir, suri Naul On owrai, ‘Ewilwil senir nga marpelari renge metka se Epram.’17 Ko norrorrmien se Atua erpok, elesierpe Iesu pivini pivi niaken kobbong tevikerr renge nanu jijle nir. Ko kerr rrapturpiterter ko wor renge nosurien se kerrrenge majingen nga Iesu ololi tevi Atuasuri nololien se kerr, nga puloli no kerrpirres tevi Atua. Erpe ni evi batu jinibbsulsulen se kerr nga mokrrorrmi kerr.18 Otur tere daron nga marterter mileprengenanu elepngamarpelari rengemau-ren sen nga murnge misij suri, mianan koeasi; ko lelingenok orongwose piwilwil sekele kerr daron nga nanu nga martertermarini marrowrrowe kerr.

3Iesu ean mare wor easi Moses

1 Tasik ko jojik nir, Atua everus pakami osuw nga kapon ko kapivi jinibb sen.Ngok, kaprrorrmi ko wor Iesu nga Atuamukoni ko milngimivi batu jinibb sulsulentevi kerr jijle nga rramosuri. 2 Iesu ololiosorsan erres renge no Atua nga musus-ture ni renge majingen ngok, erpe tuwiMoses mok-loli musorsan renge majingensen nga mimetmete jinibb se Atua nir.3 Ko jinibb nga mimajing naim ean marewor easi naim ngok; ko erpok kele osor-san nga Atua pususture Iesu pian marekele wor piasi Moses. 4 Ewretun naimjijle, jinibb sisamis emajinge; ko Atua maemajinge nanu jijle nir. 5 Moses osuriko ololi osorsan nga mimetmete jinibb se

Ibrus 3:6 286 Ibrus 4:10Atua nir. Ni evi jinibb ne majingen seAtua nga mok-werwer womu renge nanunir nga jinibb minij se Atua para-weraivitue. 6 Ko Kristo ma ololi osorsan rengemajingen se Atua erpe evi pa natu Atuamawos. Ko kerr rramrongwose rrapivijinibb sen, poro rraplingi norrorrmien sekerr puto piterter renge nanu nir ngarramrongwose erres nga Atua pia-lai tevikerr.

Meri Isrel ne tuwi artor jabble sel7 Renge iok ko pirpe ko wor nga Nemin

On muwrai renge Naul On muwra ‘Porokaprunge nale se Atua lelingen 8 setemunbatu kami piterter nga kaptere ni pirpenga nir marok-loli tuwi. Sete kaploli mur-run ngok nga marrowrrowe ni renge lolomerwer.’ 9 Re daron nen kele, Atua owra‘Renge lolo merwer ngok, birterawarrengse kami nir arok-lesi murrun suk ngamar-res tetajer ejpari sia ngavöl ivij (40), ko ar-loli lesi wor nga parrowrrowe inu tetajer.10Renge iok ko ololi inu nulolarsi temijpalnir suri; ko nuwra, nir arlengleng nawon,ko sete artor sweri murrun suk rragrrag.11 Inu nulolar ko nuwirr nale nga mitertersan, nuwra ‘Nir ngok sete paran renge danser nga moro belai teir parmosi ren.’

12 Tasik ko jojik nir, kapmetmet nga setekami san norrorrmien sen puwun sautre nanu nga marsij nir, ko sete tuosuriAtua ngamimaur nga sete orongwos pimijnabong sopon, ko tutur imare, ko tivellingi. 13Kapwilwil sisamis se kami nabongjijle. Renge nabong jijle, kerr rramwera“Lelingen”, ko niko, nale nen renge NaulOn nga muspe suri ‘lelingen’ eplari ji kerr.Ko niko, nabong jijle, kaploli norrorrmiense kami puto piterter, nga puloli nololiensete orongwose pikrekrasi kami san, kopirvei tweni kami san. Ko batu kamikele sete piterter. 14 Suri poro rraprrultotkoni nosurien se kerr nga rramtipatunren piterter pianan pijpari bongsi maurense kerr, ngok kerr jijle rrapok-korti teviKristo vajin nga rraptor sweri nale rijrijense Atua.

15 Nale on owra ‘poro kaprunge nale seAtua lelingen, setemun kaploli batu kamipiterter pirpe nga birterawarreng nir sekami marloli tuwi nga martur imare komartere ni.’ 16 Ko siko nir nga marungenale se Atua ko martur mera ko marterekele ni? Ko nir ngok ko nga Moses mitkaitweni nir Ijip. 17 Ko siko nir nga Atua

mulolarsi temijpal nir mijpari sia ngavölivij (40)? Ko nir ngok kobbong nga marlolimisij komarmij renge lat karkar renge lolomerwer. 18 Ko siko nir nga Atua mulolinale terter ngok tweni nir, nga muwra‘Nir ngok sete paran renge dan ser ngamoro belai tevir parmosi ren’? Ngok nirnga bbong martur mera ko marok-tere ni.19Ko rramlesi wose nga nir ngok sete aranrenge dan ser suri sete arosuri Atua.

4Jinibb se Atua parmosi

1 Ko Atua elai nale rijrijen san pa tevikerr osuw nga kerr rraptor sweri mosiennga ni pilai. Ko rrapmetmet nga kerr sansete tivter. 2 Suri rramrunge pa nospennga mirres osuw erpe nir ngok nga tuwimarunge. Arunge, ko arunge nawonekobbong, suri daron nga marunge ko setearosuri. 3 Ko kerr nga ma rramosuri,rraplesi ko wor mosien nga Atua pia-laitevi kerr. Ngok mosien nga Atua muwraipa nga muwra ‘Nulolar ko nuwirr nalenga miterter san nuwra, nir ngok seteparan renge dan ser nga moro belai tevirparmosi ren.’ Atua erij erpok, ko tuwipa daron nga mimajing iel ngatan ko ev-invini jijle wor majingen sen, ko omosivajin. 4 Suri nale san oto renge Nale Onnga muwra ‘Atua elngi iel ngatan ko nanujijle nir renge nabong ouwon, ko rengenabong ebutun ko omosi rengen.’ 5 Konale kele san ospe suri mosien ngok kele,owra ‘Nir ngok sete mara-lesi mosien seAtua.’ 6 Nir nga marunge womu nospennga mirres ngok sete arlesi mosien ngok,suri sete arosuri Atua. Ko oto limjer nganir minij ma partor sweri mosien ngok.7 Renge iok ko Atua elngi nabong minijkele san nga marveruse “Lelingen”. Mianko sia elep arasasi, ko Atua owrai rrurrngire jingo Devet nale nen nga rramlesi panga muwra ‘Poro kaprunge nale se Atualelingen, setemun batu kami piterter.’

8 Ko daron nga Josua mitkai meri Isrelnir nga paran parlesi mosien ngok rengedan ser mawos, ko setemun arlesi. Poroweretunenwor parlesi jile pa, ko Atua seteorongwose pilngi daron minij kele tevijinibb sen nir nga parlesi. 9Ko niko, sel otowornga jinibb seAtua partor swerimosienerpe nga Atua mumosi renge nabong ebu-tun. 10 Suri nir nga paran parlesi mosien jiAtua parmosi renge majingen ser osorsan

Ibrus 4:11 287 Ibrus 6:1erpe Atua mumosi renge majingen senwomu. 11 Renge iok ko, kerr rrappelak kowor nga rraplesi mosien ngok ji Atua. Seteerres poro kerr san pivijuri butterter se nirnga tuwi nir, tuloli ni tutor jabble mosienngok.

Nale se Atua eterter elep12 Nale se Atua emaur ko emajing

eterter elep, ko oso easi nesip ne bal-palen nga muso renge devjen korti nuru.Orongwose pijpari nolo jinibb, pirpe nesipne balpalen nga mian mijpari nuwi ngamuto renge ji jinibb. Nale se Atua orong-wose puwra suri norrorrmien ko nalol ngamuto renge nolo jinibb. 13 Sete nanu saniel ngatan orongwose piteptepi renge noAtua. Nanu jijle arto limjer rres renge non.Ko renge no Atua kobbong kerr jijle rrapa-werai tweni murrun ne mauren se kerr.

Iesu evi batu jinibb sulsulen se kerr14 Kerr rraprrul totkoni ko wor piterter

nosurien se kerr. Suri rramtor sweri pabatu jinibb sulsulsen nga mirres pelak san,nga mivi Iesu ngok nga mivi Atua natunngamian pa jin ko milik loloim rengemel-rin. 15 Jinibb sulsulen ngok sete erpe jinibbsulsulen minij nir, nga daron nga derterense kerr mijkie ko sete marong pote kerr.Ko nanu jijle nga marok-rrowrrowe jinibbarrowrroweni kele. Ni orongwos rrerrarrepa osuw. Ko nanu sansan kobbong, ninololien sen ejkie. 16 Ko ngok, daron ngananu nga marterter marok-ini ji kerr, seterrama-metutu, rrapini ko wor re no Atuanga mok-rrorrmi kerr ko nga mok-wilwilse kerr renge nalol nga mirres sen, ko nivajin piwilwil se kerr re daron mawos ngamiterter.

51 Tuwi, Atua oklai tweni renge jinibb

nir san nga ni milngi nga puloli majingenrenge ni non renge nise jinibbnir. Jinibb sulsulen ngok oksuli nanu ngamarres nir tevi Atua. Erevji nanu rrumnir nga puloli sel nga pilai tweni nololiense jinibb nir. 2 Orongwos purnge pisijrenge nir nga marvitan, suri daron soponni kele derteren sen ejkie ko okvitan rengenololien. 3 Ko niko ni pirevji nanu rrum,sete erpe nga pilai tweni nololien se jinibbminij kobbong nir, ko evi nga pilai twenikele nololien se ni kele. 4 Ko sete evimarongen se jinibb san nga ni pivini pivijinibb sulsulen. Atua everuse jinibb nga

ni pivini pivi jinibb sulsulen, osorsan erpenga miveruse Eron tuwi.

5 Ko erpok sete evi norrorrmien seKristo nga piwaji nais nga mian marengok, ‘batu jinibb sulsulen’. Ejki. Atuako osusture Kristo ko owrai tevi owra ‘Nikkuvi natuk, lelingen nuvi tata som were-tunen.’ 6Ko owrai kele renge naul kele sanrenge Naul On, owra ‘Nik kuvi jinibb sul-sulen erpe jinibb sulsulen nga tuwi ngokMelkisetek. Ko kuptori majingen se jinibbsulsulen ngok pianan pijpari tuwi ngokvini.’

7 Renge mauren sen iel ngatan, Iesuongoni eterter tevi dingen sen nga suwenmeten mujumjum tevi Atua, nga Atua pi-wilwil sen, sete mia-mij. Ko suri norror-rmien sen ean ngatan, ololi Atua orngedrrelan. 8 Ewretun Kristo evi Atua natun,ko ornge ma esij re niben, ko niko elesiwose nga puosuri wor nale se Atua. 9 Konorongen nga misij sen ololi ni osorsanerres jijle, ko orongwos vajin pila maurenne tuwi ngok vini tevi nir nga marosuri.10 Ko Atua elai nais ngok nga piwajie, ngaevi batu jinibb ne sulsulen nga muosurijinibb sulsulen nga tuwi ngok Melkisetek.

Nale nga puwni nir11 Renge murrun ngok nale elep oto

nga nabwerai tevi kami; ko eterter nganabwerai lilane nir jijle tevi kami, surinorrorrmien se kami ololola pelak ngakaprunge wose. 12 Tuwi le pa nga kamok-runge nale nga Atua muwrai, ko evtervajin kapvisviseni; ko sete kamrongwose,ko evter ma jinibb sopor kele wor pariniparvisviseni kami renge batu nale ngok.Erpe kami kamluwi kele nga sete kam-rongwose kapurroi nanen terter, ko kam-sus malum. 13 Ko nir nga marok-susmalum arirpe bipi nga welili, nga setewormilesi wose sev nga mirres ko sev ngamisij. 14 Ko nanen nga miterter evi se nirnga marini pa marivi jinibb nga marlelepnga marok-pelak pa tuwi vini, ko arvitervajin nga parini parwera tweni murrunngabe erres ko murrun ngabe esij.

61 Ko niko, erres rraplinglingi norror-

rmien ngawomu renge nosurien se Kristo,ko rraptajer tevi norrorrmien nga mitra.Rramrieni pa kerr osuw renge majingennga misij ne mijen, ko rramlai nosurienji Atua osuw; ko sete evi nga rrapok-luwi kele tetajer van re norrorrmien nga

Ibrus 6:2 288 Ibrus 6:19womu. Erpe rramloli lilane pa milngenaim, ko evi vajin daron nga rraploli naimputur e ko. 2 Arviseni pa kerr osuw resel ne marbaptaes ko nga marlingi nevrerre jinibb, ko rramosuri pa nga rrapmaurluwi kele renge mijen, ko rramrongwosenga norongen nga misij san oto metmetnga jinibb nga marsij nir parlesi nga seteorongwose pusuw nabong sopon. Nanungok nir rraman pa renger osuw, ko seteerres rraplöni lululwenir kele; ko rraptajermalum ma tevi Numal se kerr. 3 Ko ngokevimajingen nga rraploli, nga rraptajer kopa, poro nga Atua pimarong pirpok.

4 Erres nga rraptajer ko pa tevi ni teta-jer. Ko pirpese renge nir nga marvitanko marluwi kele van re nololien? Nirngok, womu arok-ivel erres renge moron,ko arok-urroi pa nanen ne orsel re melrinosuw, ko Nemin On evan pa renger; kodaron nga marini marsij kele mirpok, kosetemun orongwose parieni lwenir par-luwi vini renge mauren kele. 5 Suri naleon se Atua ewilwil pa se nir, ko arlai paderteren nen beblen ne batun vanu ngapia-vini. 6Ko daron nga martur telur mir-pok ko marloli batur mirpok, orongwoseparini luwi kele? Ejki rres! Pisij worpilep renge nir, suri erpe arok-wuse lwenikele Natu Atua mare kele renge nai pelaotrenge nevrer, ko erpe arok-lingi ni marenga parsowri lokloksi kobbong.

7 Kaprrorrmi ta dan nga mimni suwenaus nga mirres tetajer, ko mok-lai we-nen milep tevi nir nga marmajing rengen.Atua erij erres suri. 8 Ko dan nga mösmösnga misijmimaur ren, erpengaAtua pilngirijrijen ne mijen kobbong tevi, ko puslirenge nabb.

9 Ewretun lenglengen selek nir, nale ngamarirpok arterter temijpal.

Ko re devjen se kami, sete nurror-rmi kami kamirpok, ejki. Nulngi noloketerter renge kami nga wenen nga marresne mauren nga mimerr pok-maur pirresmalum wor renge kami. 10 Nuosuri Atuanga ni setemia-maliemajingennga mirresse kami, ko ni purrorrmi piterter murrunne merrenien nga kamlai tevi ni daronnga kamwilwil se kalesia minij nir. Kamikammajing erres erpok tuwi ko pa, evinierpe nga kamok-majing rengen malum,ko Atua eir elep suri. Ko ni kele pulolipusorsan ko pirres tevi kami jijle. 11 Koerpok kele, numrreni bowrai piterter tevikami nga sete kapluwi kele, ko kapterter

ko wor nga kaptajer malum pianan pijparibongsin, nga puloli kaplai nanu jijle ngaAtua milngir martometmet renge no kerr.12 Sete nibe kami pimijmij, ko kapmajingpiterter pirpe birterawarreng se kerr ngamartori totkoni majingen miterter. Nor-rorrmien ser miterter ko mipriv eananejpari marlai nanu petpeti nga Atua milairenge nale rijrijen tevir.

Nale rijrijen weretunen se Atua13 Daron nga Atua milai rijrijen sen

tevi birtera Epram nga muspe suri metkanga para-rremali rengen, san ejki kele ngaAtua orongwose pujuji nga puloli rijrijenngok piterter. Suri Atua ean mare rengenanu jijle, ko niko ojuji ni lweni kobbongdaron nga milai nale rijrijen sen, ko owra14 ‘Inu Atua berij pirres lenglengen surinik. Bololi metka som nir pilep temijpaliel ngatan.’ 15 Epram elesi nga Atua ololirijrijen sen ngok eterter erres pelak, koniko, daron nga mutor sweri daron ngamiterter milep, ko sete elngi kurtwenirijrijen se Atua; ko orrul totkoni eterter,mian ko elai vajin sev nga Atua mirijrijetevi. 16 Renge murrun nga parloli rijrijenpiterter, arok-juji jinibb nga marlelep. Kosete arongwose parij latlate kele ren, surinais ngok oto pae, ko ololi nale eterter.17 Ko erpese renge Atua? Ni kele em-rreni puloli nale sen piterter pirres ngarraposuri ko sete rraprong tweni. Kerrrramirpe bipi nir nga rraplai nanu pilepji Atua. Ko Atua owra rraprrorrmi pirresnga norrorrmien sen tevi kerr sete mia-suw nabong sopon. Ko niko ojuji ni lweninga puloli rijrijen sen tevi kerr puto pirrestetajer. 18 Ko nanu nga eru ngok, rijrijensen, tevi murrun ngamujuji ni lweni, nurukorti ormajing lat sansan, orviseni ngaAtua sete ekrekris, ko sete pirieni nale sennabong san. Niko rraptur piterter rengenale sen. Rramivi jinibb nga rramwolulingi lat nga misij nga rramlik rengen tuwi,ko rramok-pejpej kele lat nga mirres san.Ko rijrijen se Atua ok-wilwil se kerr ngamuloli norrorrmien se kerr epriv, nga kerrrrapan rraptor sweri lat nga mirres pelakngok nga Atua milngi muto metmet rengeno kerr. 19 Nosurien se kerr nga miterterngok nga muwra Iesu pilai mauren tevikerr evi norrorrmien ngamirpe angka ngamurrul totkoni miterter drrav nga misalmurrong. Purrul totkoni mauren se kerrnga sete nanu san purongwose pilai tweni

Ibrus 6:20 289 Ibrus 7:17kerr kele. Angka ngok erpe oto pa osuwrenge lat ngamuonmilep ji Atua, nga kaliknga milep murrul ore pa renge melrin.20 Ko Iesu owowomu pa kerr van lat nenosuw, nga puloli majingen sen erpe mivijinibb sulsulen se kerr nga puloli lilanekerr tevi Atua. Ni erpe batu jinibb sulsulennga muosuri birtera ngok Melkisetek, koni putori majingen ngok pianan pijparituwi ngok vini.

7Batu jinibb sulsulen ngok Melkisetek

1 Naul ne Jenesis ospe suri Melkisetek.Owra ni elik re daron se birtera Epramnga tuwi pa. Birtera Melkisetek ngokevi numal re ngaim nga Salem, ko jinibbsulsulen se Atua ne drromsenmare. Daronsan birtera Epram evan ololi balpalen santevi devje nuval sen nir, ngamirevji numalnir ivij. Ko daron nga mulwi vajin koeskai Melkisetek, ko Melkisetek erij erressuri ni. 2 Ko renge joron nir nga Eprammilair renge nuval, elai songovlön teviMelkisetek. Ko nais ngok Melkisetek owrapuwra ‘Numal ne murrun nga musorsan’.Ko ni evi kele numal ne Salem.A Ko Salemowra puwra Demat, ko niko ni evi kele‘Numal ne demat’. 3 Ko nale san ejki ngamuspe suri Melkisetek tata sen rrekngatasu sen rreknga apu sen nir, ejki rres. Kosete nale san ospe lat nga miak e rrekngamimij e. Ni erpe natu Atua nga mutorimajingen senne jinibb sulsulen mirres ngasete orongwose pusuw nabong sopon.

Melkisetek ean mare wor easi batu jinibbsulsulen se meri Isrel

4 Kaprrorrmi ta Melkisetek ngok, ngamivi nais nga mian mare lenglengen.Epram nga mivi birtera se kerr, daronnga milai joron nir renge nuval, ko emr-reni wor pilai songovlön tevi Melkisetek.5 Ko nga marok-lai songovlön mirpok evimurrun nga meri Isrel marok-loli rengesia jijle. Nale nesesreien se Moses owra‘songovlön pok-an kowor jimetka se Livaenga marivi jinibb sulsulen.’ Ko meri Isreljijle nir arivi sansan kobbong, erpe arivimetka se Epram. 6 Ko Melkisetek sete evimetka se Livae, ko Epram elai ma joronnir nga milair re nuval songovlön tevi, koMelkisetek erij erres suri. Ko Epram ngokko, Atua mila pa rijrijen tevi. Kongok evini

emerer kele tevi kerr nga Melkisetek eanmare wor easi Epram, 7 suri oto limjer ngajinibb nga mian mare kobbong orongwosepirij pirres suri jinibb nga mian ngatansopon.

8 Jinibb arok-lai joror songovlön tevijinibb sulsulen nir. Ko jinibb sulsulennir jijle paran ko parmij kobbong. KoMelkisetek ma sete emij, erpe nga NaulOn muwrai. 9 Ko lelingenok metka seLivae nir arok-lai songovlön ngok nir jimeri Isrel nir. Ko tuwi daron nga Eprammilai songovlön ngok van ji Melkisetek,ko erpe Livae kele elai tevi. 10 Nuwraierpok, suri Livae evi metka se Epram kosan, ngamivitu. Ko niko, daron nga EprammutoriMelkisetek, ko erpe Livae kele otoriMelkisetek.

Batu jinibb sulsulen re metka se Livaeko jinibb sulsulen nga mutori murrun seMelkisetek

11 Atua osusture metka ne jinibb sul-sulen nir, mian ko elai vajin nale neses-reien sen tevi meri Isrel nir. Ko poro ma-jingen se jinibb sulsulen ngok nir erres pa,ko jinibb sulsulen minij san pivini kele surisev? Ko suri nir sete arviter, ko niko sanpivini kele ko wor. Ko ni sete pirpe Eron,nga mivi merwomu nga mutori majingenne jinibb sulsulen re metka se Livae, kopirpe ma Melkisetek. 12 Ko poro parlaitweni batu jinibb sulsulenngawomungok,ko nale nesesrien kele rrek parieni ko.13Ko pirpok ko wor, suri iok ospe Numal sekerr nga miplari renge metka minij. Sete-wor nir san renge metka nga Iesu miplariren otur re nawot nga puloli majingen nesulsulen se Atua. 14 Jinibb nir arongwospae osuwngani eplari rengemetka se Juta.Ko Moses sete ospe rragrrage sopon surimetka se Juta, daron nga mokjilwer surimajingen se batu jinibb sulsulen nir.

Batu jinibb sulsulen minij san ngamurrultotkoni murrun se Melkisetek

15 Ko eplari limjer nga batu jinibbsulsulen minij ngok evi jinibb sulsulenngamurrul totkoni murrun se Melkisetek.16 Otori majingen ne jinibb sulsulen, setesuri nga nale nesesreien muwra ni metkasen ko wor putori majingen ngok, ejki.Otori suri derteren ne mauren sen ngabongsin mijkie. 17 Suri Naul On owra ‘Nik

A 7:2 Nais ngok Salem evi nise Jerusalem, tuwi jer.

Ibrus 7:18 290 Ibrus 8:8kuvi batu jinibb sulsulen erpe jinibb sul-sulen ngokMelkisetek ne tuwi. Ko kuptorimajingen ne jinibb sulsulen ngok tetajerpijpari tuwi ngok vini.’ 18 Nale ngok elaitweni sel nga mitra nga derteren nen ejkieko sete orongwose puloli rrapmomsawospirres. 19 Ko nale nesesreien se Mosessete orongwose puloli nanu san pusorsanpirres. Ngok norrorrmien nga mimerr saneimare nga pilamilnge sel nga mitra ngok.Sel nga mimerr ngok ko vajin rraposuripiterter, suri evi sel ne mauren weretunennga pitkai kerr rrapan mori ji Atua.

20 Ko Atua ololi kele nale rijrijen sensan tuwi nga puloli sel nga mimerr nenpivini mare. Ko sete ololi nale rijrijen sandaronnga jinibb sulsulen remetka se Livaenir marini marlai majingen ser. 21 Ko Iesuevini evi jinibb sulsulen suri nale nga Atuamuloli miterter pa nga Naul On muwra:‘Atua ololi nale sen eterter pa, ko sete mia-rieni kele norrorrmien sen. Ni owra ‘Nikkuptorimajingen se jinibb sulsulen tetajerpijpari tuwi ngok vini.’ 22 Ko Iesu orrultotkoni majingen sen erres, ko etasi selnga mimerr se Atua tevi kerr, nga mirreswor asi nga womu.

23 Ko nanu kele san ni le: jinibb nesulsulen ne tuwi, nir elep ko wor, surimarmajingmianan ko san emij, ko san kelepilai wanimilngen. 24Ko Iesuma emaur kosete mia-mij nabong sopon. Sete mia-laimajingen sen ne batu jinibb sulsulen tevijinibb minij kele san. 25 Ko niko eti-patun lelingenok ko pijpari tuwi ngok vini,ni orongwos pila mauren tevi jinibb ngamarkorti tevi nga parini ji Atua. Ni pimaurko pulot tetajer tevi Atua suri nir.

26 Rramwerai erres wor elep tevi Atuanga mukoni jinibb sulsulen nga mirrespelak mirpel vini ji kerr nga pimetmetekerr. Ni on elep. Sete nanu san esijjin, ko nololien ejki jin. Sete erpe rra-grrag kerr jinibb ne nololien nir. Nisenean mare temijpal easi nanu jijle ne ielngatan. 27Ni sete erpe batu jinibb sulsulennga nabong jijle marok-revji nanu rrumnga pilai tweni nololien ser puwomu, kovitunen pia-lai tweni kele se jinibb nir.Iesu evinvini ore murrun ngok ko pa osuwdaron nga mimarong ni mimij nga pitlasitweni nololien se jinibb nir ne iel ngatantotoklai. 28 Nale nesesreien se Mosesosusture jinibb nga derteren ser mijkie,ko marok-loli nololien, nga parivi jinibbsulsulen. Ko rijrijen se Atua, nga mivini

vajin vitunen, osusture natun Iesu Kristonga musorsan mirres tetajer pijpari tuwingok vini.

8Sel nga mimerr: Majingen se jinibb sul-

sulen nen erres wor asi1 Ngel evi batu rijen suk, nga batu jinibb

sulsulen se kerr otoe, ko elik pa rengemelrin tevi Atua renge nevren rres teviderteren sen nga milep. Ko nisen ko Iesu.2 Sete ololi majingen sen renge naim onnga jinibb mimajinge, ko ololi majingensen renge Naim On mawos nga Atua kob-bong mimajinge renge melrin.

3 Ko majingen se jinibb sulsulen ne ielngatan tetajer evi nga parlai merrenienko parevji nanu rrum nga parloli sulsulenvan ji Atua. Ko batu jinibb sulsulen sekerr, Iesu, ni kele pilngi wor nanu ko sannga pilai tevi Atua. 4 Ko poro Iesu pilikmalum iel ngatan, ko sete mia-tori naisngok jinibb sulsulen, suri jinibb sulsulennir arlik pangaparlaimerrenien tevi Atua,osorsan erpe nale nesesreien se Mosesmuwrai. 5 Majingen nga jinibb sulsulennir arok-loli, erpe arloli rrongrrongvi kob-bong nanu nga muto renge melrin; ko ngarenge melrin ma evi weretunen jerjer. Koewretun, suri daron nga Atua muwrai teviMoses tuwi pa nga pususture Naim Onnga mivi devji ngok, ko owra ‘Kupmetmetpirresnga kupmajing nanu ngok nir pusorsantevi nanu nga meviseni pa tevim rengebotwen iak.’ 6 Ngok rramlesi vajin majin-gen se jinibb sulsulen nga Iesu mimajingeerres wor elep easie nga jinibb sulsulen niriel ngatan marloli. Ko renge murrun ngokkele, sel se Atua nga Iesu milai mirrmali jijinibb nir erres kele wor easi sel ne tuwi.Suri nale rijrijen nga marres nir kele worarto nga puloli putur.

7 Poro sel nga womu pirres malum, kosete sel nga vitu mia-to kele.

Sel nga mimerr: Atua erijrij pae tuwi ngapilai

8 Atua elesi nga meri Isrel nir sete arvi-juri sel nga womu erres, evi batun ngamuloli rijrijen nga pilngi nga mimerr kelesan. Owrai tweni renge nale san nga milaitevi propet Jeremaea nga puwrai tweni.Renge nale nen, Atua rijen sen owrai er-pel, owra ‘Kapmurrong pirres. Numrrenibowrai tevi kami nga daron san pia-vini ni

Ibrus 8:9 291 Ibrus 9:12ko nga inu belngi kele sel nga mimerr santevi kami jinibb suk nir, kami nga rengemetka ne Isrel nir ko metka se Juta. 9Ngelsete mia-irpe rijrijen nga melai tevi apu sekami nir nga tuwi. Renge daron nen erpenuvel jilijle nir ko metkai tweni nir Ijip.Ko suri nir sete artori rijrijen nga melaitevir, ko iok ko ololi setemun nurrorrminir.’ 10 Ko Numal owra ‘Rijrijen nga bea-lingi tevi meri Isrel nir renge daron ngapia-vini, ni le vajin ngel. Belngi lilanenale nesesreien suk renge norrorrmienser, ko boli tweni renge nolor. Ko inu beviAtua ser, ko nir parivi jinibb suk. 11 Kosetemun evi nga paran parvisviseni seler,parwera ‘O sel lema ngel’, rreknga, ‘O Atuaerpel, erpok, rreknga erpak wor.’ Ejki.Setemun mara-loli mirpok, suri nir jijlepara-rongwose vajin inu rengemauren sersisamis, pitipatun renge bipiwarreng nirpian pijpari jinibb nga mitra. 12Ko rijrijensuk evi nga, poro nololien sev oto ji nir,ko inu betlasi tweni, puloli bemalie. Ngokevi sel suk nga mimerr tevi jinibb suk nir.’13 Ko renge nale sen ngok, Atua ospe surisel nga mimerr ngok nga puloli rraplesiwose sel nga womu pa erpe etra pa osuw.Ko norrorrmien oto renge sev nga Atuamuwrai etra pa osuw; suri evan pa ngatan,ko sete mia-periv ko pia-jijki petpeti vajin.

9Sel nga mimerr: Lat on nen erres wor asi

1 Ko rramrongwose erres rijrijen ngamitra ngok, ko sel nen nga parsurövi Atuaren otoe. Ko lat on nen kele san otoe ngamuto bbong iel ngatan. 2 Jinibb ne tuwiarsusture devji san nga mivi Naim On ngamarkel otvi mierue. Loloim nga womunenarwerai lat nga muon. Renge loloim nen,laet san oto, tep san, ko niv sopon ngamarok-lingi tetajer renge no Atua. 3Ko ar-ruloni ore loloim nen tevi kalik nga milepsan nga mirres pelak. Ko loloim tuwennenevi lat nga muon nga muon lenglengen.4 Ko renge loloim nen, nawot nga mivigol oto ren, nga marjingteni nanu nir ngamapur marres nga parsulir tevi Atua. Kobokis ngok kele ne rijrijen se Atua ngamivigol ngok nga biles san nga mivi gol mar-jingteni lolon, nga nanen ngokmanamutorengen. Ko nai san nga mivi nejipjip seEronnga tuwiAtuamulolimimra luwi keleraon mutoe, ko nevöt nivev kele eru nganale nesesreien esngavöl se Atua maruli

renge nuru. 5Mare renge bokis ngok keleevi lat nga Atua mok-lai tweni nololien sejinibb e nir rengen. Ko mare rengen kele,nanu eru kele nga marveruse nisen jeru-bim nga mirinrin lenglengen nga piviseninga Atua elik iok, ko naben kele orsalsalore lat nen. Ko daron ejki nga rrapsupenunsi petpeti murrmurrun wowarreng nenanu nen nir.

Sel nga mimerr: Sulsulsen nen erres asi6 Ko nanu jijle muto mirpok vajin, ko

jinibb sulsulen nir arok-an vajin rengeloloim nga womunen nabong jijle ngaparloli vajin majingen se jinibb sulsulennir. 7 Ko batu jinibb sulsulen kobbongorongwose pian renge loloim nga erwennenngamuon lenglengen, ko pian pivesankobbong renge sia san. Daron nga mian,ko elai drra nanu rrum nir erpe evi sul-sulen van ji Atua. Drra ngok evi nga pilaitweni ni nololien sen, ko pilai tweni kelenololien nga meri Isrel jijle nir marloli kosete marongwose nga evi nololien. 8 Iok,Nemin On eviseni vajin nanu san emerererres tevi kerr. Daron nga devji ngokmuturmalum, kometali setewor etpir ngakerr jijle rrapan loloim renge lat ngamuonlenglengen ngok. 9Ngok erpe nale rrongr-rongvi nga piviseni kerr daron nga rramlikren lelingenok. Nale rrongrrongvi ngokowrai erpok, ngamerreniennga jinibb sul-sulen marok-lai tevi Atua, ko nanu rrumngamarok-revji nga pilai tweni nololien sejinibb nir, sete evter. Nanu ngok nir setearongwose parloli norrorrmien se jinibbpuwokwok pirres renge no Atua. 10 Iokarsupsupe bbong murrun ne jinibb miaanko miminmin ko milalos. Ko nanungok nir arivi nanu nawon nga martokobbong mijpari daron nga Atua mirieninanu jijle nir arini armerr luwi kele.

Kristo elai mauren sen nga pilai tweninololien se jinibb

11 Ko Kristo errmali pa osuw nga mirpebatu jinibb sulsulen ne nanu nga marresngok nga marpelari pa. Ko devji nga nimimajing ren erres ko osorsan easi ngawomu. Devji ngok, sete jinibb ne ielngatan emajinge, ko sete evi nanu ne ielngatan san. 12 Daron nga Kristo mianloloim nga womu renge devji ngok, koetajer van renge loloimngamuon lenglen-gen. Ko sete ololi erpe jinibb sulsulenminij nirmarloli. Sete elai drra nanu rrumsan nga pitlasi tweni nololien se jinibb

Ibrus 9:13 292 Ibrus 9:28nir, ejki. Elai ni drran mawos kobbong.Ko ololi evesan rres kobbong, nga pivin-vini ore sel nga mitra ngok ko pilai tweninololien se kerr, ko puloli rrapiel sisarowvajin pian pijpari tuwi ngok vini. 13 Drrananani, drra buluk ko natu buluk ngamar-suli mivi niavin, majingen ner otoe. Jinibbsulsulen arongwose parlai drra ngok so-pon ko niavin ngok ko parwirrwirrlenirrenge jinibb nga marrokitkit renge noAtua, ko nanu ngok orongwose puloliparwokwok luwi kele. 14 Ko drra Iesuorongwose puloli majingen nga miterterkele wor easi majingen ne nanu ngok nir.Renge majingen se Nemin On nga mimaurtuwi ngok vini, Kristo elai mauren sentevi Atua erpe sulsulen san nga musorsanmirres petpeti. Ko drran ngok orongwosepuloli norrorrmien se kerr puwokwok renanu ne mijen nga rramloli, nga rraplolivajin majingen se Atua nga mimaur tuwingok vini.

Tetajer drra puwlu ko wor nga piviseninga rijrijen otur

15 Ko suri majingen nga mirres mir-pok, niko Iesu mususture kele rijrijen ngamimerr se Atua. Emij nga puwli twenijinibb nir renge nololien ser nga martorotvi nale nesesreien se Atua nga womu.Kristo ololi nir nga Atua miveruse nirarivel sisarow pa nga artor sweri nanunga sete mia-suw nabong sopon, nga Atuamirijrij pae musuw nga pilai tevir nabongsan. 16 Poro jinibb san puloli maron-gen san puwra ‘Daron nga bemij ko nanungok parivi se morok, nanu ngok parivi semorok’, emerer erres tevi jinibb nir ngaporo mernen pia-mij, puloli marongennen putur vajin. 17 Suri poro jinibb sanololi marongen nga mirpok san ko emaurmalum, ko setewor mara-vijuri nale nen.Para-vijuri ko ma renge daron nga poropia-mij. 18 Ko erpok kele renge marongenrreknga sel nga womu nga Atua muloli.Nanu san pimij ko wor, drran puwlu, koniko sel nen putur vajin. 19 Erpok ko,Moses owra tweni jijle nale nir re nalenesesreien tevi jinibb nir. Daron ngamuwrai tweni jijle musuw, ko otor pinivajin sulsulen nga puloli nale renge nalenesesreien ngok pimaur ko putur. Arevjipini natu buluk tevi nanani, ko elai drransopon ko ejvi nuwi sopon van ren. Ko elairao nai san nga marveruse isop tevi silvisipsip nga musongsong, ko orrurrngoni

van re drra nga, ko erringrringe rengenaul ngok nga maruli nale nesesreien seAtua nir rengen ko renge kele jinibb nir, koowra 20 ‘Ngel evi drra nga puloli sel se Atuaputur. Atua owra kami kaposuri ko wor.’21 Ko renge murrun ngok kele kobbongMoses ewirrwirrleni kele drra ngok soponlat lele nir renge devji ko renge nanusopor nga marto renge lat nga marok-surövi Atua rengen. 22 Sel ne majingen nenale nesesreien arirpok ko, nga otomorinanu jijle nga marmajinge rengen, arok-wirrwirrleni ko wor drra pian ren ngapuloli puon. Ko poro drra sete piseser,ko Atua sete mia-telasi tweni nololien sejinibb.

Kristo elai mauren sen, ko drran owlu ngapilai tweni nololien se jinibb.

23 Nanu nen nir, erpe devji nen, arlolirrongrrongvie nanu ne melrin nir. Kodrra nanu rrum san puwlu ko wor suringa puloli parwokwok. Ko nanu ma-wos ma nga marto renge melrin armer-reni sulsulen nga miterter kele ko worsan nga puloli nir parwokwok. 24 KoKristo sete ean loloim renge lat nga muonlenglengen ngok nga jinibb kobbong mar-susture nga mirpe marrongrrongvie kob-bong, ejki. Ean mawos renge melrin were-tunen ko otur renge no Atua. Ko evannga pila se kerr. 25 Ko erpok, batu jinibbsulsulen ok-lai drra nanu rrum nir evesanrenge sia jijle ngamian renge lat ngamuonlenglengen ngok. Ko Kristo sete ololilululweni erpe nir ngok, ejki. Ololi evesankobbong. 26 Suri poro ni pok-loli pirpok,ko kami kamrrorrmi ni pok-rrul lululwiko pa renge nai pelaot? Pok-runge pisijrenge niben daronpilep, etipatun re daronnga iel ngatan mitipatun, mivini mijparilelingenok? Ko ejki, sete erpok. Evinivesansan rres kobbong nga pivinvini orenanu jijle nir ne daron nga womu. Koerrmali nga milai mauren sen nga pilaitweni nololien se jinibb.

27 Ko Atua owngani pa sel se jinibb jijlenir, owra jinibb pimij pivesan kobbong, kovitunen ko Atua pia-wera suri lat nga putosuri tevi vajin. 28 Ko renge iok, Kristo elaimauren sen evesan rres kobbong nga pilaitweni nololien se delung. Ko pia-rremaliluwi kele, ngok erpe pivi varwen ko vajin,sete nga pitlasi tweni nololien se jinibb. Koevi nga piwilwil se nir nga marok-teravi.

Ibrus 10:1 293 Ibrus 10:2410

Sulsulen se Iesu erres kele wor1Nale nesesreien seMoses owra rrongr-

rongvi bbong nanu nga marto ko rengemelrin, ko sete arivi nanu nen mawosnir; ko sete osorsan pelak tevir, namolner kobbong. Ko mian ko nanu mawosnen nir para-pelari ko. Tetajer rengesia jijle, jinibb sulsulen arok-revji nanurrum nir renge murrun ngok ko pa, ngapilai tweni nololien se jinibb. Arpelakmalume, ejpari lelingen ngel, ko ejki mun.Suri nale nesesreien se Moses nga mima-jing renge sel ngok sete orongwose pulolijinibb nga marwera parini ji Atua par-momsawos pirres. 2 Ko nir nga marok-lolisulsulen van ji Atua sete arwokwok erresrenge nololien ser. Poro parwokwok, kosetemun parunge nanu san purrowsir, kosulsulen ser pusuwko vajin. Ko sete erpok.3 Sia jijle, arpelak malum, ko sulsulen nirnga marloli arviseni lweni bbong tevi nir,nololien nga nir marok-loli. 4 Suri drrabuluk rreknga nanani sete orongwose pir-rawe tweni rragrrag nololien se jinibb.

5 Ko renge iok, tuwi pa, daron ngaKristo muwra pivini iel ngatan, owrai teviAtua owra ‘Nik sete kumrreni sulsulenko merrenien nga marok-lai tevim, kokula ma nibek tevik. 6 Nanu nga mar-sulir van ko marnivniv nawon, ko mer-renien nga puloli jinibb puwokwok rengenololien, setemun kuir renger. 7 Ko nuturmera ko nuwrai lilane tevi Atua nuwra ‘OAtua, nuir nga bololi marongen som, erpemaruli pa renge Naul On.’ 8 Womu jerKristo owra ‘Nik sete kumrreni nga jinibbparok-revji nanu rrum ko parok-lai mer-renien tevim. Sete kumrreni parevji nanurrum ko parloli sulsulen nga pilai tweninololien ser. Sete kurnge erres rengemur-run ngok.’ Komurrun ngamarok-loli ngokosorsan bbong tevi nga nale nesesreiense Moses muwrai. 9 Ko mian ko Kristoowra ‘Atua, numarong le vajin nga beanbololi marongen som.’ Renge iok, rramlesisel nga womu ne sulsulsen tweni nololien,Atua ewirr tweni; ko nga vitunen ma, elaiko otori. 10 Renge sel nga mimerr ngokko vajin, Iesu Kristo ololi erpe marongense Atua muwrai, nga milai niben erpe sul-sulen mivesan kobbong nga sete mia-lolivesan kele. Ko suri muloli mirpok, Atuaololi rramwokwok ko rramon erres rengenololien se kerr.

Sulsulen se Iesu puto tuwi ngok vini11 Nabong jijle jinibb sulsulen se meri

Isrel arok-loli majingen ser nga marevjinanu rrum nir nga pitlasi tweni nololiense jinibb. Komurrun ngok sete orongwosepitlasi tweni rragrrag nololien se jinibb.12KoKristoma elai ni lweni niben nga pilaitweni nololien se jinibb nir. Ololi vesansankobbong, renge mijen sen, ko evter ngapitlasi tweni ko pa nololien se jinibb nirpijpari tuwi ngok vini. Ko vitunen ko eanesakel vajin tevi Atua vajin renge nevrenrres. 13 Ko Iesu pisakel iok pian pijparinga Atua puloli devje nuval sen parlikngatan pirpe boriti, ko Iesu pibbötbbötrer. 14Daron nga Kristomimij vesan bbongnga pitlasi tweni nololien se jinibb nir, koololi kele nir aron ko pa, ko arivi jinibb sen.Ko armomsawos erres jijle, ko parlik vajinpirpok pian pijpari tuwi ngok vini.

15 Ko Nemin On kele ok-werai lilanenanu ngok nir tevi kerr. Womujnen owra16 ‘Ngel evi rijrijen nga belai tevi meri Isrelnir renge daron nga pia-vini. Bevisviseninir renge nale nesesreien suk, ko belngililane nale nesesreien suk renge nolor.17 Ko setemun mea-rrorrmi nololienser tevi sev nga marsij nga marok-loli.’18Daron nga Atua mitlasi tweni nololien senirmirpok, sel san ejki kelemunnga jinibbpurrorrmi nga parlai kele wor merrenienvan ji Atua nga pilai tweni kele nololienser, ejki.

Erres nga rrapruj mori Atua19 Tasik ko jojik nir, suri drra Iesu

Kristo ololi rramwokwok pa osuw, rram-rongwose rrapan loloim ko vajin rengelat nga muon lenglengen ngok, nga seterrammetutu rragrrag. 20 Iesu etasi pa selngamimerr san osuw. Sel nemauren ngokelik rrerrsi kalik nga tuwi murrul ore latnga muon lenglengen ngok, niko evi ngamimij suri. 21 Ngok rramtor sweri vajinbatu jinibb sulsulen nga mirres nga pok-metmet vajin jinibb se Atua nir. 22 Koniko erres rrapini mori ji Atua, nga nor-rorrmien se kerr puwokwok ko nosuriense kerrpiterter. Drra Iesu Kristo errawe vaseninolo kerr arwokwok, ko nibe kerr kelearlalos pa renge nuwi nga muwokwok.23 Erres nga rraplingi norrorrmien se kerrputo piterter renge Atua, suri ewretunrramrongwose rraposuri Atua nga ni pu-loli rijrijen sen nir pia-rremali. 24Ko erres

Ibrus 10:25 294 Ibrus 11:6nga rrapok-lai se lululweni kerr nga pulolirrapir nga rrapmerreni sele kerr nir rengemurrun nga mirres pelak. 25 Sete erresnga rraplingi kurtweni sel nga rramok-korti lat sansan, pirpe kerr sopor mar-loli pa musuw. Tetajer ko wor rrapkortirenge jiljilweren, puloli norrorrmien sekerr pivini piterter kele wor. Suri daronnga Numal se kerr pia-wera sesesre lat ngaputo suri tevi jinibb e nir oto mori pa.

Sete rrapok-loli kele nololien26 Ko poro kerr nga rramtor sweri

nale weretunen pa osuw, rraptur mera korrapok-loli kele nololien, ngok, sel san ejkirres mun nga rraprevji kele nanu san ngapilai tweni nololien se kerr. 27 Sel sansankobbong oto, nga rrapmetutu temijpalAtua rengen, evi nga putor vitrangi kerr,ko rrapmetutu nabb ngok nga miterterlenglengen nga Atua pusli devje nuval sennir ren. 28Renge nale nesesreien se Mosestuwi, poro jinibb san otor otvi nale neses-reien nen san, ko jinibb eru rrek itul orw-era nga ewretun mernen muloli, ko osuwko, partor pini mernen ko suri. 29 Poroparloli pirpok renge jinibb nga mutor otvinale nesesreien seMoses, ko pirpese rengejinibb nga mungasi natu Atua? Atua putorvitrangi ni pilep suri. Erpe olokloksi drranga muon renge sel nga mimerr nga mu-loli muwokwok pa renge no Atua, ko Atuapulolarsie pilep suri. 30 Suri Atua ko owra‘Bekle lweni nanu nga misij nga marloli.’Ko owra kele ‘Atua piwer sesesre lat ngaputo suri tevi jinibb sen nir.’ 31 Ngokevi nanu nga rrapmetutue pilep san, pororrapwera rrapwolu asi ji Atua, ko Atuapurrul totkoni kerr, ko pivrrivrrali kerr.Suri Atua emaur, ko derteren sen elep.

32 Erres ma kaprrorrmi nanu ngok nirnga kamok-lesir tuwi, daron ngamoron seAtua mia-rremali ji kami. Ewretun kam-runge esij suri nanu elep nga marterter,ko nolo kami sete evitan. 33 Daron soponjinibb arij esij tevi kami renge no jinibbnir, ko arloli esij kele tevi kami. Ko daronsopon jinibb arok-loli esij tevi kami soporrenge no kami, ko kami sete kammetutu,kamtur eterter lat sansan. 34 Kamkortitevi nir nga marlik renge naim ne nekaienrenge norongen nga misij ser; ko daronnga jinibb marlai luwe joro kami ko setekamrunge esij suri, norrorrmien se kamierres bbong, suri kamrongwose nga jorokami minij san otometmet nga mirres kele

wor, nga sete mia-jijki nabong san. 35 Kokaprrul totkoni ko pa norrorrmien se kamipiterter pirpok, suri nowlin nga kapa-lesielep nga elep temijpal. 36 Ko kami kaplolinolo kami pipriv, ko kaploli nanu nga Atuamimrreni, puloli kaplai sev nga nale seAtua muwra kaplai. 37 Ngok pirpe nalesan nga muto renge Naul On nga muwra‘Beblen kele ma, ko si nga muwra pia-vini,pirrmali ko. Sete mia-lolola. 38 Rengedaron ngok, jinibb suk nga marmomsawosko marosurik, para-maur. Ko poro nirsan pirieni lweni kele, ko Atua sete mia-ir rengen.’ 39 Ko kerr ngel sete rramivijinibb nga rraprieni kerr ko rrapluwi vanrrapjijki kele, ejki. Rramivi ma jinibb ngarramosuri Atua, ko ni pia-lai mauren tevikerr.

11Jinibb nga mimrreni pivini ji Atua, no-

surien sen puto wore ko1 Sev ko evi nosurien? Nosurien erpe

nga rramrongwose erres nga rraplai kowor sev nga rramlingi nolo kerr renger.Ko nosurien erpe nga rramrongwoseerres suri nanu nga sete rramleslesir.2 Birterawarreng se kerr ne tuwi nir arlinginosurien ser eterter renge Atua erpok,niko muloli Atua mir suri nir. 3Murrun nenosurien kobbong ololi rramlesi wose ngaewretun, nale se Atua kobbong ololi nanujijle ne iel ngatan marremali. Atua seteemajing tevi nanu san, ko ololi ma nanujijle arpelari nga lelingenok rramlesir.

4 Ko erres nga rraprrorrmi kele van rebirtera ne tuwi nir. Womunen, rraprror-rmi luwe Apel. Renge ni nosurien sen,ko ololi merrenien nga mirres pelak van jiAtua, easi Ken. Ko suri Epel osuri Atua, koniko Atua muloli mumomsawos. Atua eirrenge sulsulen se Epel. Ko Epel ngok emijpa, ko murrun ne nosurien sen ngok otomalum nga pilai norrorrmien tevi kerr.

5 San kele evi birtera Inok. Elngi no-surien sen eterter renge Atua; ko nibensete emij, ko Atua elai tweni ni iel ngatanvan mare e nga setemun arlesi kele. KoNaul On owra ‘Daron nga Inok milik ielngatan, ko evi jinibb nga mirres’, ko nikoAtua mir suri ko vitunen milai lweni vanmare e. 6Ko ewretun lenglengen nga poronosurien sete puto renge kerr, ko Atuasete mia-ir suri kerr. Si nga mimrrenipivini mori ji Atua ko purongwose Atua

Ibrus 11:7 295 Ibrus 11:27rengemauren sen, puosuri kowor piterternga ewretun Atua elik pa, ko puloli pirrespelak tevi nir nga marok-pej ni eterter.

7 Ko nir san kele evi birtera Noa. Evinosurien kele ko nga Noa osuri sev ngaAtua muwra womue, nga setewor jinibbsan milesi. Ko emajing drrav nga milepnga piwilwil se metka sen nir rengen.Ngok erpe Noa ewer lokloksi jinibb jijle nirngamarlik iel ngatan re daron nen, lat ngaputo suri tevir. Ko Atua vajin owra ngaNoa omomsawos erres suri nosurien senngok.

8 Ko evi nosurien ngok kele nga muto jibirtera Epram nga muloli daron nga Atuamiveruse nga pian renge vanu minij, koevan. Atua ololi pa nale rijrijen tevi ngapia-lai lat nen tevi ni, ko Epram elinglingisisen nga pian lat nen. Daron nga milin-glingi sisen, ko setewor orongwose lat nenoto ngabe; 9ko suri osuri Atua, niko ean, koelik ren. Ko elik iok erpe jinibb neturvitankobbong, ni nuru Aesak ko Jekop, nga Atuamilai rijrijen ngok tevir. Nir sete armajingnaim; armajing devji kobbong, arlik totorer. 10 Epram elik erpok suri etriv tweningaim san nga Atua mimajinge ko pia-susture, nga puto tuwi ngok vini.

11 Epram evi pa birtera, etra pelak pa,setemun orongwos natun putoe. Ko Serakele emer. Ko suri Epram osuri Atua,niko Atua elai bipi san tevi nuru nga Seramuwosi. Epram osuri rijrijen se Atua ngamuloli tuwi, mian ko errmali vajin. 12 Kosuri nanu ngok, Epram nga mitra lenglen-gen ko otomori pimij, ko metka senma nirnga vitunen elep nga elep temijpal erpemoju nga renge melrin mare, ko erpe keledepinan nga ngalu.

13 Jinibb ngok nir arosuri Atua, ko mianko armij, ko setemun arlai sev nga Atuamirijrije pilai tevir. Arlesi ma nanu ngoknir, ko erpe arto ngasu lengleng malumenir; ko arir ma nga marlesir. Ko arweraitweni limjer nga arlik iel ngatan arirpejinibb neturvitan kobbong. Iel ngatan seteevi siser mawos. 14 Ko daron nga jinibbmarok-rij mirpok, oto limjer nga arok-pejlat kele san nga mivi siser mawos. 15 Konorrorrmien ser sete oto renge lat ngamarivel e vini. Poro parrorrmi ko rrekparluwi ko, ko ejki. 16Nir ngok armerrenisiser minij kele san, nga lat nen evi melrinkobbong. Renge iok ko, Atua sete ema-nune te nga nir marok-werai nga evi Atua

ser, suri ololi pa ngaim ser san otometmetosuw.

17 Ko rramlesi kele Epram nosurien senre nanu san kele, ni le: Aesak evi mer ngaAtua mirijrije pilai tevi Epram. Ko elai patevi, nga mivi natun sansan bbölbböl. Kodaron nga vajin Atua owra purrowrroweEpram, ko Epram emarong bbonge ngapilai natun Aesak tevi Atua. 18 Atua owraitweni womu pae tevi Epram owra ‘RengeAesak ngok, metka som pilep lenglengennga parrul totkoni nisem.’ 19 Epram orror-rmi mian ko owra “O, rreknga Atua pulolipimaur luwi kele renge mijen”, ko nikoemarong nga putor pini pirpe nga Atuamuwrai. Ko erpe pirpe otomori pirpok,nga Atua muloli mimaur luwi re mijen,suri otomori jer Aesak pimij.

20 Mian ko suri Aesak muosuri Atua,niko Atua erij erres suri natun nuru Jekopko Esao nga nanu nga parres nir parremaliji nuru. 21 Ko Jekop osuri Atua, nikoololi daron nga mutomori pimij, ko emajilrenge nejipjip sen ko olot van ji Atua, koerij erres suri mebbun nuru nga morivinatu Josep.

22 Ko Josep kele osuri Atua, niko ololidaron nga mutomori pimij e, ejilwer suridaron nga meri Isrel nir parivel lingi Ijip.Ko owra tweni ngarre tevir nga para-wosilweni niben.

23 Ko suri nosurien nga tata ko tasu seMoses morosuri Atua rengen, niko daronnga Moses miak e, ko morsilveni mianmijpari navöl itul miasi. Orlesi nga mivibipi nga mirres pelak, ko sete ormetutunga portor otvi nale se Pero, batu numalne Ijip.

24 Ko suri Moses kele osuri Atua, nikoololi daronngamilep vajin ko sete emrrenijinibb parok-wera ni evi mebbu Pero kotasu sen e Pero natun nesevin. 25Orrorrmierres nga pian pukorti tevi jinibb se Atuanir nga marunge misij, easi nga pukortitevi nir ngamarok-loli nololien nga neirennen puto beblen kobbong, pian ko piji-jki. 26 Ko owrai, poro parmen kerajik suriMesaea nga Atua pia-koni vini, ko sete inumea-manune. Bea-runge pirres kele mapiasi nga nurongwos bornge renge nijornir nga marres ne Ijip. Ko elngi metenoto eterter renge nowlin nga pia-tor swerivitu.

27 Ko suri Moses osuri Atua, ololi seteemtutu numal Pero nga mulolarsi, ko evellingi Ijip. Ewretun jinibb sete orongwos

Ibrus 11:28 296 Ibrus 12:5pilesi Atua, ko Moses evijuri ma sel ngaAtua muwra pivijuri, etajer erpe milesimeten e, ko omusus pirieni lweni. 28Rengenosurien sen tevi Atua, ololi etipatunrenge murrun ne nanen ne asien. Owraitevi meri Isrel nir nga parperteni drrasipsip nir rengemetali ne naim ser. Parlolipirpok nga anglo nga Atua mukoni vininga pirevji meri Ijip natur norman ngawomunen nir, sete pirevji natu meri Isrelnir.

29 Ko suri meri Isrel kele nir arosuriAtua, ololi dis ngok nga marwera dis ngamusongsong emes evi dan, ko arivel otvivajin. Ko daron nga meri Ijip nir marinivajin nga paroji surir, ko dis devjen kortiorlulngoni lweni vini, ko orwoj orer.

30 Ko evi nosurien kobbong nga mulolinawot nga milep nga ngaim nga Jerikomivitan daron nga meri Isrel nir marivelrrale vabut. 31 Ko Reap evi nesevin ne selsan, ko suri nosurien sen kobbong, ololimeri Isrel ngok nuru morini re naim sen.Iok ololi meri Isrel nir sete arevji nesevinnen daron nga marevji jinibb ne ie nir ngasete marosuri Atua.

32 Ko sete inu mea-tajer. Sete daron otonga bejilwere nale se Kition, Barak, Sam-son, Jepta, Devet, Samuel ko propet kelenir. 33Ko suri arosuri Atua, ololi armajingenanu elep. Lartul ngok nir artekai meriIsrel nir aran arval tevi meri minij nir,mian ko arevjir. Arloli murrun nga mu-momsawos, ko arlai nanu nga Atua miri-jrije nga pilai tevir. Daron sopon artur orenanu rrum ngok laeon nga sete orongwospiajir. 34Daron sopon arvisi pini nabb ngamin temijpal, ko daron sopon arwolu asirenge jinibb nga marwera parevjir rengenesip ne nuval. Nir ngok derteren serejkie, ko Atua elai derteren tevir nga mu-loli marterter nga marevji jinibb nuval nevanu minij nir. 35Ko nesevin sopor arosuriAtua, ko Atua ololi natur nir armaur luwikele rengemijen. Ko nir sopor, devje nuvalser arrul totonir, ko artorrlair, ko arweraitevir ‘Poro nga kaplingi kurtweni nosuriense kami renge Atua, ko ngok orongwoskapiel sisarow.’ Ko armusus, suri arrorrmieterter nga Atua puloli nir para-maur luwikele renge mauren san nga mirres kelewor. 36 Jinibb sopor nga marosuri Atua,arok-men keraji lokloksir ko arvirralir. Konir sopor, arkai totkonir ko arlingir vanrenge naimne nekaien. 37Nir sopor, artuwpinpinir. Nir sopor, arvarre otvir, morrlor

eru e, armij. Nir sopor, arsari pinir e nesipnuval. Ko nir sopor kele nen arivel nawonerpok, ko aruri sunsun nga marsij bbongnga marloli renge nevlu sipsip tevi nevlunanani. Joror ejkie, ko jinibb arojir ko ar-loli esij tevir. 38Nir arivi jinibb nga marrespelak, ko iel ngatan sete erres evtere nir.Arivel sarrsarr van renge lolo merwer enir, ko renge botwen e nir, ko armaturrenge nolo bereng ko renge lolo bbulwil nedan nir.

39 Suri nosurien ser nga marosuri Atuarengen, elai nais nga mirres tevir arwajienga sete orongwos pijijki nabong sopon.

Ko setewor arlai sev nga Atua mirijrijetevir nga pilai tevir. 40 Suri Atua ololipa norrorrmien sen san oto metmet keleosuw se kerr, nga mirres asi. Renge nor-rorrmien sen ngok, emrreni pukortoni nirtevi kerr nga rrapivi sansane ko rrapmom-sawos pirres.

12Atua Tata se kerr

1 Ko delung elep nga marlik rrale kerr,ko marok-meteni kerr. Niko rraplingikurtweni nanu nga marok-to ore kerrko nololien nga marrul totkoni kerr, korraploli norrorrmien se kerr piterter ngarrapwolu renge sel nga muto renge nokerr. 2 Ko tetajer rrapok-meteni Iesu.Nosurien se kerr arto petpeti renge ni,etipatun renge bongsin, ko ean osuwsuwrenge bongsin. Daron nga milngi nonmawos nai pelaot nga pimij ren, sete elngitweni sel sen, ejki. Renge iok, orongwosenga neiren nga milep san oto metmetterai, ololi setemun orrorrmi nai pelaotngamivimanunen ngamilep, ko emawoseko pa van. Ko lelingen esakel vajin teviAtua renge nevren rres renge nai seksakelsen renge melrin.

3 Erres nga kaprrorrmi wor daron ngamarterter nga Iesu moklesir, nga jinibbnga marsij martur imare ko marungasi nimilep. Ko ngok puloli nosurien se kamiputo piterter nga sete kaplingi kurtweni.4 Ko renge balpalen nga kamok-tur terenololien nga marini nir, setewor kami sanemij esre.

5 Rrek kammali pae nale ngok ngapususi norrorrmien se kami van mare,nga muto renge Naul On, nga Atua mir-ije tevi kami mirpe natun mawos nir,muwra ‘Natuk, inu nuvi Numal; ko daron

Ibrus 12:6 297 Ibrus 12:25nga mevrrali nik, kuprongwose nga nu-visvisenim ko. Ko daron nga merijmiterter tevim, ko sete nolom pisij nganorrorrmien som pivitan. 6 Nuvi NumalAtua, ko nurongwose bololi lilane nir ngamemrreni lenglengen nir, ko bete nir ngameverusemarivi natuk.’ 7Konanu totoklainga marloli rramrunge misij renge nibekerr ngok arirpe Atua mokete kerr. Mur-run nga Atuamuloli tevi kerr ngok eviseninga rramivi natun. Setewor bipi san eliknawon nga tata sen sete erij tevi, rrekngaevrrali. 8 Ko poro Atua sete pok-loli mur-run ngok nir tevi kami pirpe nga mok-loli tevi natun jijle nir, ko ngok eviseninga sete kamivi natun, ko kamivi bipine sel kobbong nir. 9 Renge murrun sekerr jinibb, tata se kerr arvirrali kerr, korramosuri bbong nir. Ko erpese renge tatase kerr nga milik renge melrin? Rraposuriko wor piasi tata se kerr ne iel ngatan,puloli rraplai mauren e. 10 Daron ngatata se kerr marvirrali kerr, ko arvirralikerr beblen kobbong, re norongwosienbeblen nga muto jir. Ko Atua okvirralikerr nga puloli lilane kerr nga rraponpirres. 11 Rramrongwose pae nga poroAtua pivrrali jinibb san, ko mernenpurngepisij. Ko vitunen, nir nga Atua mivrralirnga puloli parmomsawos arongwos par-lesi wenen nga mirres; parlesi mauren ngamumolmol komumomsawos mirres rengeno Atua.

12 Ko iok, kapsusi nevre kami ngamarmijmij van mare, ko kaploli baubela kami nga marok-mimarring pariniparterter luwi kele. 13 Kapok-ivel suribbong sel nga mirres, ko poro bau belakami pisij, ko orongwose pivini pirres luwikele kobbong.

Kapmetmet pirres14 Kapkorti ko wor tevi jinibb nir renge

mauren nga mumolmol mirres. Teta-jer kaploli mauren se kami puon pirres;poro pijki ko sete kama-lesi Numal se kerrnabong san. 15 Kapmetmet pirres ngakami san tirieni lweni ko tian ngasu rengeAtua ngok nga mok-wilwil se kerr rengenalol sen nga mirres. Kapmetmet nga setekami san pirpe duru nai ngok nga raonmimelmel, ko daron nga jinibb marurroiko armesi e, ko olokloksi delung elep. 16Kokapmetmet pirres nga sete kami san pirpeEsao, nga mauren sen sete omomsawosnga sete orongwose purrorrmi kele Atua.

Suri ni evi merwomu, ko joron nga moropilai erpe merwomu, ko ekle lweni nirpetpeti e nanen sansan bbong. 17 Ko vi-tunen, erpe kamrongwos pae, ko orrorrmilweni nanu ngok nir; mian ko owra pirienilweni kele, ko ejki mun. Otor jabble pa.Ko eting lenglengen vajin. Murrun ngamuloli womue oto ore sel sen.

Sel nga mitra ko sel nga mimerr18 Nanu nga kamini renger ngel sete

erpe nanu nga meri Isrel nir maran rengertuwi, ko sete arirpe nanu ne iel ngatan ngakamrongwose kaprunge nir renge nibekami. Meri Isrel ngok nir aran rengebotwen ngok nga marveruse Sinae. Iok,nabb okin rengen, ko nat kele emalik elepko emalik ore nanu jijle nir; ko ling keleowuw elep. 19 Ko renge iok, davö ngamilep san eting, ko meri Isrel nir arungenga Atua okrij tevir. Daron nga marungedrrelan, ko arungoni eterter, arwera sete-mun armerreni parunge nale ngok kele.20 Suri aririr elep daron nga marunge nalengok nga muwra ‘Poro jinibb san rreknanu rrum san pijpari botwen ngok, kokami kaptuwe pini ko wor.’ 21 Daron ngaMoses milesi nanu ngok nir, ko ni keleornge esij elep, mian ko owra ‘Inu nuririrko numtutu elep suri.’

22 Ko kami kamjikie nanu ngok nir. Surikamini renge botwen ngok ngamarveruseSaeon nga mivi ngaim nga milep se Atuanga mimaur. Ngok Jerusalem nga mimerrnga muto mare renge melrin, nga angloelep nga elep arlik ren ko arir tetajer.23 Ko kamini re gortien se jinibb se Atuanga marirpe merwomu se Atua nir ngamarir tetajer, ko nga niser marto pa rengemelrin musuw. Kamini ji Atua, nga piwersesesre lat nga puto suri tevi jinibb jijle, kokamini ji nemi jinibb nir nga Atua mulolirmarmomsawos mirres. 24 Kamini ji Iesunga ni evi jinibb nga mususture sel ngamimerr ngok se Atua, nga drran pulolikapwokwok, erpe owrai tweni nanu ngamirres kele wor easi nanu nga drra Epelmuwrai. 25 Ko ngok, kapmetmet nga setekapsir dure kami tevi si nga mokrij tevikami ngok. Nir nga tuwi nga marmususparunge drrela si nga muwrai tweni nalengok vini iel ngatan sete mara-wolu asi.Ko poro kerr sete rraprunge nale ngokse Atua nga mivel renge melrin vini ngapuwni kerr, ko rrapasi pirpese ko?

Ibrus 12:26 298 Ibrus 13:1626 Tuwi pa Atua ololi dan eririr. Ko

lelingenok elai vajin nale rijrijen sen tevikerr owra ‘Bololi iel ngatan piririr kelepivesan. Ko sete dan kis ko tevi melrinkele, nuru korti poririr.’ 27 Nale ngok ngaAtua muwrai nga muwra ‘Vesan kele wor’,eviseni erres nga Atua ospe suri nanu jijlenga milngi iel ngatan. Ni puloli nanu jijlengok paririr, ko pila twenir vajin. Ko sevnga sete marongwose paririr parjipon jer.

28 Ko renge iok, erres nga rrapweraierres temijpal wor tevi Atua nga mivi Nu-mal se kerr ko miverus kerr rramini rebatun vanu san nga sete orongwos piririr.Erres nga rrapsurövi ni renge murrunnga pir rengen, ko rraptori ni puon korrapmetutu wore ko. 29 Suri ewretun,Atua se kerr osorsan tevi merre nabb ngamuroror lenglengen san nga murongwosepusli nanu totoklai nir pianan ko parjijkipetpeti.

13Murrun momsawos se Kalesia

1 Kami kapmerrmerreni ko wor kamipirpe kamivi niaken woswos. 2 Ko kapok-metmet tetajer nga kaptekai neturvitanvini re naim se kami. Kamrongwose ngajinibb sopor ne tuwi arloli murrun ngok,ko vitunen vajin artaol nga marteka anglovini loloim re naim ser. 3 Kaprrorrminir nga marlik renge naim ne nekaienpirpe nga kami kamlik tevir renge naimnenekaien. Ko kaprrorrmi nir nga marungemisij renge niber pirpe nga kami kele kam-runge esij tevir.

4 Totkoien evi nanu san nga kaprrorrmipilep suri. Norman pilik tevi ko wor nesensenmawos, ko nesevin pilik tevi kowor di-wen senmawos. Atua pivrrali norman me-lakel ngamututur nawonmalum, ko nesenmelakel nga mututur nawon malum, poropormatur kokorti. Ko pivrrali kele normannga mimatur tevi nesevin nga sete mivinesen sen, ko pivrrali kele nesevin ngamimatur tevi norman nga sete mivi diwensen.

5 Sete erres nga kaploli murrun ngakapmerreni pelake nevöt. Poro jorokami pilep rreknga joro kami puwelili, kokaprunge pirres ko wor, suri Atua owraipa osuw owra ‘Sete mea-linglingim kuma-san, ko sete mea-linglingim nabong san.’6Ko erpok, rramrongwose rraploli norror-rmien se kerr piterter nga rrapwera ‘Sete

mea-metutu, suri Numal Atua ok-wilwil seinu. Ko si vajin orongwos pulokloksik?’

7 Ko sete kapmalie nir ngok nga tuwinga marwowomue kami, nga marlai nalese Atua vini ji kami. Kaprrorrmi tamurrunser, mauren ser, ko mijen ser erpese, kokapvijuri vajin murrun ne nosurien ser.

8 Iesu Kristo sete orongwose pirienikele. Osorsan rres kobbong. Murrun os-orsan kobbong, etipatun tuwi pa, evini ej-pari lelingenok, ko pianan sete orongwosepusuw nabong sopon. 9 Ko sete kaplolinale ne murrun lele parini parevei twenikami renge murrun nga mumomsawos.Rrapkulu ko wor van ji Atua nga piwilwilse kerr renge nalol nga mirres sen, pulolirrapterter. Ko sete erres nga rrapvijurinale se nir nga marok-vile nanen sopor.Murru sel ngok nir sete arwilwil rragrragse jinibb nga marvijurir, ejki.

10 Lat ne sulsulen se kerr oto, ko jinibbsulsulen se meri Isrel nga marok-loli ma-jingen ser renge Naim On ser sete arong-wose parla nanen ser renge lat ne sulsulense kerr. 11 Ko batu jinibb sulsulen, daronnga mirevji nanu rrum ko elai drran vanlat nga muon lenglengen, ko elai van jiAtua nga pilai tweni nololien se jinibbnir. Ko vitunen arlai nibe nanu rrumngok nir van, arwirrer vare re ngaim koarsulir. 12 Ko renge iok, Iesu kele eivarerenge ngaim ngok, ko ornge esij lenglen-gen renge niben. Ko suri mijen sen kodrran nga murongwose puloli jinibb par-wokwok renge nololien ser, ko orongwoseparini partur vajin renge no Atua. 13 Kokerr kele, rraploli ko wor pirpok nga rra-pan rrapkorti tevi ni vare re ngaim, korrapir kobbong daronnga jinibb parungasikerr. 14 Renge iel ngatan, ngaim woswosse kerr san ejki nga puto tetajer. Ejki rres.Rramok-pej ngaimwoswos se kerr nga pia-rremali daron sopon. 15 Renge iok, kerrrrapkorti ko wor tevi Iesu ngok nga tetajerrrapsusi nise Atua van mare. Murrunnga mirpok erpe nga rramok-revji nanurrum nga rramlai tevi. Suri tetajer daronnga rramok-werai tweni tevi jinibb nirnga Iesu evi Numal, iok erpe nga rramlaimerrenien tevi Atua. 16Ko kaploli murrunnga marres nir ko kapok-wilwil lululwenise kami tetajer, suri murrun ngok nir kelearirpe nga kele kamok-revji nanu rrumnirnga kaplai tevi Atua, nga ni mir lenglen-gen ren.

Ibrus 13:17 299 Ibrus 13:2517 Kaposuri ko wor nir nga marok-

wowomue kami, ko marivi burtur se kami,ko kaposuri nale ser. Nir erpe arok-metmete mauren ne kalesia se kami ko,nga sete marongwos parmosi. Ko nir par-werai tweni ko wor tevi Atua erpese ngamartori majingen ngok. Poro kaposurir,ko nir parir nga parloli majingen ser pir-res. Ko poro sete kaposurir, ko sete mara-ir re majingen ser, ko murrun ngok setemia-wilwil rragrrag se kami.

18 Ko kami kapok-tajer ko wor ngakaplot suri kem. Sete namrunge erpe nor-rorrmien se kem erpe pirij lokloksi kem,ko namrunge bbong erres, suri nammer-reni nga tetajer nabloli pirres kobbong.19Re iok ko ololi numrreni lenglengenwornga kaplot van ji Atua ko kapngoni tevipiterter kele wor nga inu borongwos bea-luwi kele vinuk ji kami pingavil.

Bongsi nale20-21 Ngel evi loten suk, nga Atua nga

mivi batu demat pilai nanu jijle nganevre kami mumrrol ren tevi kami, pulolikapviter nga kapmajing sev ngamimrreni.Iesu nga mivi Numal se kerr emij ko drraneseser nga pususture sel ngok se Atua ngasete mia-vitan nabong sopon. Ko Atuaololi emaur luwi renge mijen. Ko suridrran nga miseser, Atua ololi evi jinibb ngamiasi jer nga pimetmete sipsip sen nir. Kongel evi loten suk, nga Atua puloli kerr ngarramkorti tevi Iesu Kristo, rraploli pirpenga ni mimrreni. Ko rrapsusi nise Kristopian mare kele wor pijpari tuwi ngok vini.Pirpok ko.

22 Tasik ko jojik nir, kaploli norrorrmiense kami pipriv, ko kapmurronge nale suknir pirres. Nale ngok arivi nga parjilenorrorrmien se kami, ko naul nga molingel sete epriv pelak.

23 Ko numrreni bowrai tevi kami ngatasi kerr ngok Timoti, arlai tweni pa rengenaim ne nekaien. Ko poro piplari pingavil,ko pia-pitevi suri inu re daron nga bea-vinuk belesi kami e.

24 Kapwera erres suk tevi nir nga mariviburtur se kami, ko tevi kele kalesia jijlenir re sise kami. Ko kalesia nir ne Italinir arwera erres kele tevi kami. 25 Ngelevi loten suk, nga nalol nga mirres se Atuapiptevi kami jijle.

Jemes 1:1 300 Jemes 1:17

Naul ngaJEMESMuliBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Rrek Jemes ngamuli naul ngel evi Jemesnga tasi Iesu, nga mivi merwomu se kale-sia nir Jerusalem (Majingen se Aposol nir15:13, 21:18). Jemes oli naul ngel vanji kalesia petpeti nir nga marlik sarrsarrrenge vanu nir nga batu numal se meriRom mutorir. Ko owra suri lat nga parlikputo suri.

Jemes owra, poro rraposuri, ko rraploliko wor nanu sopor suri, sete rrapmaturtevi. Ko ospe nanu elep nga milesi mir-res nga rraplolir. Ko owra, poro joromejkie, sete nolom pivitan. Sete kuplolarpingavil. Kuprres tevi jinibb nir. Kupmet-mete nemem. Kupmarong nga kuploli sevnga Atua mimrreni, ko kuptur tere Demij.Sete kuprij melmelas suri sev nga kuwrakuploli. Poro jorom pilep, ko kupwilwil senir nga joror mijkie. Nolom pipriv, nolompirres.

Nale womujnen1 Inu Jemes, nuvi jinibb ne majingen

se Atua ko se Iesu Kristo Numal se kerr.Nuwrai erres tevi kami, metka esngavöldrromon eru (12) ne meri Isrel, nga kamliksisamis iel ngatan.

Nosurien ko norongwosien2 Tasik ko jojik nir, daron nga nanu

lele parini parrowrrowe kami, sete kaplaipirpe nanu nga kaprunge pisij suri. Ejki,kapir temijpal ko wor suri. 3 Erpe kamikamrongwos pae, daron nga nosurien sekami miterter renge nanu nir nga mar-rowrrowe kami, kamrongwose kapterterkele wor nga kaptur pipriv. 4 Kapturpiterter ko wor tetajer. Ko ngok pu-loli kapa-ivi jinibb nga marmomsawos jilemirres, ko norrorrmien tera puto vajinpirres re mauren se kami, ko murrun jijlenga marres arto pa re mauren se kami.

5 Ko poro norongwosien pijki ji kamisan, ni pungoni ko wor tevi Atua; ko Atuapilai norongwosien tevi ni, suri nolo Atuanga mirres pelak oklai nawone wor nanu

tevi jinibb totoklai, nga sete nolon pisijkele suri. 6 Ko daron nga kamngoni e, no-surien se kami pivi weretunen kowor, setepiwelili. Suri jinibb nga norrorrmien senmiwelili erpe dis kobbong; suri daron ngaling muwuwi, ko owlu karkar. 7-8 Jinibb singa nolon mieru e mirpok, norrorrmiensen owluwlu, ko sete erres ni purrorrminga ni orongwose pilai nanu san ji Atua,ejki.

Jinibb nga joror milep ko jinibb nga jorormiwelili

9 Kalesia si nga joron miwelili setepurnge pisij suri. Ejki, pir kowor, suri Atuaosusture ni. 10 Ko kalesia nga joron milepsete pukowkowri suri joron, ejki. PoroAtua pilngi ni ngatan, ko ni pukowkowrikobbong. Suri jinibb nga joron milep erpenevngu vava kobbong. 11 Daron nga nialmivini mare nga mututun milep, pisnenevngun ngok nir parmeli ko parvitan, konulser nga marres pelak ngok parjijki. Kopusorsan kele renge murrun ngok, daronnga jinibb nga joronmilep ngokmokpelaknga joron pilep kele wor, ni pia-jijki suri.

Nanu nir nga marok-rrowrrowe jinibb12 Jinibb nga mutur miterter renge

daron nga nanu nir marrowrrowe purngepirres ko wor. Suri daron nga miasie nanungok nir, ko Atua pia-lai nowlin tevi vajin,nga mivi mauren nga mirres. Ngok evinowlin nga muwrai pa musuw nga pia-laitevi nir nga marmerreni ni milep. 13 Porojinibb san pilesi nanu san purrowrroweni, ko ni sete puwrai pirpel “O, Atua koorrowrrowe inu.” Ejki, suri nanu ngamisij sete orongwos purrowrrowe Atua, koAtua sete orongwos purrowrrowe jinibbsan nga puloli nololien nga misij. 14 Konanu nir arongwos parrowrrowe jinibbdaron nga ni setemivijuri Atua komivijurilweni sev nga ni lweni mimrreni, ko nanungamarsijmarkerkerasi komarevei tweni.15 Ko norrorrmien nga marsij ngok arvesinololien, ko nololien, daron nga milepvajin, ko evesi mijen.

16 Tasik ko jojik nir, numrreni kamielep. Sete kaploli jinibb parkerkerasikami, ko kaprongwose pirres 17 nga nanujijle nga marres ko merrenien jijle ngamarres lenglengen arpelari mare ji Atuako wor nga milngi moron re melrin, mianko mara-vini ji kerr. Murru Atua seteorongwos pirieni, ko sete orongwos pilik

Jemes 1:18 301 Jemes 2:11telure kerr ko pilinglingi kerr renge nema-lik. 18 Suri Atua emarong, niko milai naleweretunen sen tevi kerr nga rrapivi natun.Ko renge nanu jijle nga mimajinge ko mil-ngi iel ngatan, kerr rramivi batbatun.

Kaprunge ko kaploli ko wor nale se Atua19 Tasik ko jojik nir, numrreni kami elep.

Kapmurrong pirres. Kami jijle, lolarense kami sete pingavilvil pelak, ko rijen sekami kele sete pingavilvil, ko kapsaro mapingavilvil nga kapmurrong. 20Surimurrujinibb nga mulolar sete orongwose pulolimurrun ngamumomsawos nga Atuamim-rreni pirrmali. 21Niko, kaplai tweni kowormurrun jijle nga marrokitkit ko murrunnga marsij nga marmaur wor milep renolo kami, ko kaploli wor norrorrmien sekami pianngatan. Ko kapmarongngaAtuapurwi nale sen re nolo kami, nga pulolikapmaur.

22 Ko sete kapkerkerasi lweni kami ngakaprunge nawon bbonge nale se Atua kosete kamloli. Kaploli wor nale nga naulngok muwrai ko. 23 Jinibb nga mumur-ronge nale ngok ko sete mokloli nanu nganale ngok muwrai, osorsan tevi jinibb ngamokmeteni non renge natung, 24 ko daronnga mivel lingi, setemun orongwose nganon erpese. 25 Ko nale nesesreien ngokemawos jijle, ko orongwose puloli jinibbpivel sisarow. Ko mer nga mokmetenililane nale nen, ko mokmurronge mirres,sete ornge nawone, ejki, okloli ko wor. Komorok ko ma, Atua puloli purnge pirres resev nga muloli ngok.

26 Poro jinibb san owrai nga ni okosuriAtua erres, ko sete otor metmet lilanenemen,morok rrek okkerkerasi lweni kob-bong, ko murrun nga mokosuri Atua ren-gen evi nanu nawon kobbong. 27 Murrusel nga rraposuri Atua Tata, nga milesimuwokwok mirres ko musorsan mirres,erpel: kerr pivivel ko wor ji bipiwarrengnga marivi melus, ko ji nesevin nga diwenser marmij lingir, ko piwilwil se nir rengesev nga nevrer mumrrol rer. Ko rraprrultotkoni mauren se kerr puwokwok, ngamurrun nga misij ne iel ngatan sete pulok-loksi.

2Sete kapmeteni nir nga joror muwelili

parirpe nanu nawon1 Tasik ko jojik nir, kamosuri pa Numal

se kerr nga mivi Numal ne nosrövien.

Ko niko sete kaploli murrun nga kamtorijinibb nga joror milep nir, ko nga kamok-meteni jinibb nga jorormuwelili nir arirpenanu nawon kobbong. 2 Ko niko, porojinibb pieru porini loloim re naim loten sekami, tuwen nga mujokjok mirres ko mil-ngi nasumngamivi gol renge bbös nevren,ko tuwen nga joronmarmerrerrerr, ko esijporo norrorrmien se kami pieru e re larungok nuru. 3 Sete erres nga kaposuri mernga mujokjok mirres ngok, ko kaprror-rmi pisij suri mer nga joron misij ngok.Sete osorsan nga kaplai merwomu van latnga mirres pelak ngok, ko kapwera “Nu-mal, ngel evi lat nga nik, kupini kupsakelrengen”, ko tevi mervitu nen, kapwera“Kuptur pa iok ko!”, rreknga “O, ejki, rrekkupini ma kuplik iel ngatan”. 4 Daron ngakamok-loli mirpok, ko kamok-teri wukarivajin kalesia se kami evi meling eru e, kokamok-wer lokloksi jinibb renge norror-rmien nga setete mumomsawos mirres.

5 Tasik ko jojik nir, numrreni kamielep. Kapmurrong pirres. Jinibb nga jorormuwelili renge iel ngatan, Atua otobbtob-bue tweni nir nga parimare parwun sautrenge nosurien. Ko elai derteren tevinir ngok nga paran loloim renge batunvanu sen, erpe nga muwrai pa tevi jinibbnga marmerreni ni milep. 6 Ko kami makamok-meteni beres nir nir arirpe nanunawon kobbong. Weta, ko jinibb si ngamarok-lokloksi kami, ko marok-lai kamivan re nospen se numal nir? Ngok setejinibb nir nga joror muwelili, ko jinibb ngajorormilep kobbong. 7Konir kele kobbongmarok-rij misij tere nais nga mirres ngoknga Atua muloli kamwajie, nga jinibb nirparveruse kami ‘Jinibb se Kristo’.

8 Renge Naul On, nale nesesreien sanoto nga mivi batu nale nesesreien minijkele se Atua, nga muwra ‘Kupmerreni kowor selem nir, kuploli pirres ko wor tevirpirpe nik komok-loli lweni mirres tevinik.’ Poro kapok-vijuri nale nesesreienngok, ko kamok-vijuri sel nga musorsanko. 9 Ko poro kapok-osuri jinibb ngajorormilep ko kapok-meteni jinibb nir ngajoror muwelili parirpe nanu nawon kob-bong, ko ngok kami kamok-loli nololienko, ko nale nesesreien se Atua puwrainga kamivi jinibb nga kamok-tor otvi nalenesesreien. 10 Suri jinibb nga putor otvinale sansan kobbong re nale nesesreienngok ololi nololien, osorsan erpe nga poroputor otvi nale totoklai ren. 11 Suri Atua

Jemes 2:12 302 Jemes 3:6nga muwra ‘Sete kapvenae nesevin’, Atuanen kele kobbong muwra ‘Sete kaprevjipini jinibb’. Poro sete kapvenae nesevinko kaprevji pini ma jinibb, kamivi ko worjinibb nga kamtor otvi nale nesesreien.12 Renge nabong nga Atua pia-wer sesesrelat nga puto suri tevi jinibb nir, ko nipuloli kami kapa-asi kobbong. Ko nikolelingenok kami kaploli murru kami pir-res petpeti. 13 Suri daron nga Atua pia-wer sesesre lat nga puto suri tevi mernga sete mokrrorrmi jinibb, ni kele seteorongwose purrorrmi mernen. Ko jinibbnga ma mokrrorrmi jinibb, Atua sete mia-wer lokloksi ni.

Nosurien ko majingen14 Tasik ko jojik nir, poro jinibb san

pokwera okosuri Kristo, ko sete okloli ma-jingen nga mirres san suri, ni pia-lesi sevko pirres rengen? Nosurien nga mirpoksete orongwose pilai ni van re mauren ngamirres. 15Poro tasi kerr rrek joji kerr soporsunsun ko nanen ser pijkie, 16 ko kerr sansete mia-van mia-lai ser, erpese ko? Koporo kerr san puwrai tevi nir “Atua pirijpirres suri kami. Kapluwi van, kaptutunkokapaan pirres”, ko sete pilai sunsun rreknanen tevir, ko iok sete ewilwil ser rragr-rag. Nale ngok evi nanu nawon kobbong.17 Ko nosurien se kerr erpok: poro pisanbbong putur, ko majingen nga mirres sansete putur tevi, ko ngok erpe emij jile kopa osuw.

18 Ko poro nik kupwera, “Morok no-surien sen otoe, ko merak ma okloli ma-jingen nga marres”, ko inu bowra lwenitevim, “Eterter wor nga nosurien putoerenge jinibb san poro nga majingen senejkie. Suri majingen sen ko wor eviseninga nosurien sen mutoe.” 19 Nik kuosuringa Atua esan kobbong otur? Erres, kodemij kele arosuri erpok, ko aririr elepsuri! 20 Jinibb nga muosuri ko sete mok-loli majingen nga marres, nosurien senngok evi nanu nawon kobbong. Jinibblenglengen, kumrreni beviseni nanu ngoktevim? 21 Erres, ko kuprrorrmi ta birterangok se kerr Epram. Atua ololi evi jinibbmomsawos renge non suri sev? Suri ma-jingen sen kobbong, nga milai natunAesakko mikai totkoni renge nawot nga pivisulsulen van ji Atua. 22 Kuplesi, nosuriensen ko majingen sen orto korti erres, koniko muloli nga nosurien sen mirres jijlevajin. 23Ko nanu ngok ololi nale nga muto

renge nale on errmali, nga muwra ‘Epramosuri Atua, ko suri muosuri Atua, Atuaololi ni evi jinibb mawos renge non’. Kojinibb arok-veruse ni ‘Sele Atua’. 24Kaplesita suri: Atua ololi jinibb evi jinibb mawosrenge non suri majingen sen, sete erpenosurien sen kis kobbong. 25 Ko osorsankobbong tevi nesevin san ne sel nga tuwingok, Reap. Atua ololi evi nesevin nga mi-mawos renge non suri sev? Suri emetmetemeri Isrel ngok nuru erres, nga morinisilveni porlesi wose Jeriko. Ko ni etkainuru oran orteptepi renge naim sen, mianko vitunen okoni tweni nuru orluwi vansise nuru e renge sel minij, nga meri Jerikonir sete parrul re nuru.

26 Niben nga nemin mijki ren sete mia-maur, pimij ko wor. Ko osorsan kele,nosurien nga majingen nga marres setemarpitevi, ni sete mia-maur, pimij kele kowor.

3Neme kerr

1 Tasik ko jojik nir. Sete erres re kamipilep kapivi jinibb nevisvisenien se kalesianir. Kaprongwose ko wor daron nga Atuapia-wer sesesre lat nga puto suri tevi kemjinibb nevisvisenien, ni pia-loli piterterkele wor tevi kem, piasi murrun nga pia-loli daron nga pia-wer sesesre lat nga putosuri tevi jinibb minije nir. 2 Daron elepnga kerr jijle rramok-loli esij. Jinibb ngasete mutor jabble nanu san renge nale senevi jinibb san nga mimawos jile mirres,ko orongwose putor ore nanu nga marsijnga marivi neblaot van re mauren sentotoklai. 3 Rramok-lingi bebje delrrurrnga welili van renge jingo os nga pulolipuosuri kerr, ko orongwose rraploli pianlat nga rrammerreni pian e. 4 Ko kaprror-rmi ta drrav nga marlelep nga niwos nermarwelili jer kobbong. Ko daron nga lingnga milep milai, jinibb nga mutori niwosngok orongwose puloli ko wor pian lat ngamimrreni pian e. 5 Ko neme kerr erpokko. Evi nanu nga welili jer kobbong, koorongwose pirij melmelas renge nanu ngamarlelep nir.

Nabb nga min nga welili jer kobbongevter nga puloli lat nga milep san pinsa.6 Ko neme kerr osorsan erpok. Evi nibekerr sopon; ko nanu jijle nga marsij arok-pelari rengen, ko arok-lokloksi totoklaimauren se kerr. Neme kerr elai nabbrenge lat ne nejijkien, ko okloli nabb ngok

Jemes 3:7 303 Jemes 4:10okin surusri renge nolo kerr. 7 Jinibborongwose puloli nanu rrum nir, numön,numet, ko mesal ne dis parmu, ko arok-loli pa erpok osuw. 8 Ko san sete orong-wose puloli ni lweni nemen pumu. Nalenga miplari renge neme kerr esij elep,ko sete rramrongwose rrapjinge. Osorsantevi nanu nga murongwose pirevji pinijinibb. 9 Rramrij ma tevi neme kerr ngarramok-surövi Atua Tata Numal se kerr,ko rramok-rij misij kele tevi jinibb nir ngaAtua muloli nir marsorsan kobbong tevini. 10 Renge jingo kerr sansan kobbongrramok-rij nale nga mirres, ko nale ngamisij kele. Tasik ko jojik nir, setete erresnga nanu ngok piplari pirpok. 11Setemetenuwi san orongwose nuwi ko dis, nuru ko-rti porremali rengen. 12Kami kamrrorrminga duru mango orongwose piwen wenenamul rengen, rreknga bainau orongwosepiwen wene mango rengen? Ejki! Kodis sete orongwose pivi nuwi nga rramok-mini. Erpok, poro nga jinibb san pokrijpisij, ngok eviseni pae nga liken sen totok-lai esij.

Norongwosien nga Atua moklai13 Poro evis re kami ngok marok-wera

nga norongwosien ser mutoe ko maron-grongwos, erres nga parviseni nanu ngokrenge mauren ser. Mauren ser pusorsanko wor. Nolor pian ngatan, ko majin-gen ser piplari renge norongwosien serngok. 14 Ko poro nolo kami poklepleppelak nga jinibb minij marivi jinibb ngamarlelep, daron nga kami kele bbong kam-merreni kapivi jinibb nga marlelep, ngok,sete kaprij melmelas suri norongwosien sekami, ko sete kaploli gerisen nga kapsil-veni weretunen. 15 Norongwosien ngoksete evi norongwosien nga miplari rengemelrin. Ngok evi norongwosien se jinibbkobbong, nga miplari iel ngatan, ko mi-plari ji Demij kele. 16 Daron nga jinibbnolon mokleplep mirpok ko mimrrenipian mare re jinibb minij kele, niko mulolinanu jijle setemun orongwose pukorti pir-res, ko murrun jijle nga marsij arpelpelarivajin.

17 Komurru jinibb ngama milai norong-wosien renge melrin enije. Womujnen,mauren sen owokwok erres. Evi jinibbne demat, evi jinibb nga milik malum, evijinibb nga mukorti mirres tevi jinibb nir,ko evi jinibb nga mokrrorrmi jinibb. Koevi jinibb nga wenen nga marres elep arto

renge mauren sen. Ko morok sete pokw-era jinibb san esij kele, ko sete poksilveninolon. 18 Ko daron nga jinibb ne dematmarmajing renge murrun nga mumolmol,osorsan tevi maruwi jelangin nga mirresnga wenen mivi mauren nga musorsanmirres.

4Murrun nga marsij ne iel ngatan

1 Batu balpalen ko batu laten ngamarok-pelari ji kami arivel ngabe vini?Arok-pelari suri re norrorrmien se kami,kammerreni kaplai nanu jijle, ko ngokololi nolo kami oto karkar. 2Nolo kami elaitemijpal nanu nir, ko suri sete kamrong-wose kaplair, niko kamrevji pini jinibbsurir. Kammerrmerreni nanu elep, ko setekamrongwose kaplair; mian ko kamlat,ko kampalpal surir. Ko sete kamlai wornanu nga kammerreni, suri sete kamngonitevi Atua. 3 Ko daron nga kamngoni teviAtua, sete kamlai kele, suri norrorrmiense kami sete osorsan. Kamok-ngoni nanungok nir tevi Atua nga nolo kami kobbongmimrreni.

4 Kamirpe nesevin san nga moklolibatun. Suri sev sete kamrongwose nanungel: jinibb ngamivijuri murru iel ngatan,ko evi pa devje nuval se Atua. Niko,poro jinibb san pimrreni pivijuri murru ielngatan, ko evi vajin devje nuval se Atuako. 5 Nale On se Atua owrai erpel: ‘Atuaemrreni wor elep nga norrorrmien se kerrnga ni milngi muto re nolo kerr piterterrenge ni kobbong’, ko ngok sete evi nalenawon ko. 6 Ko Atua elai malum wor sekerr, niko Nale On sen muwra ‘Atua ewerore jinibb nga mulololie, ko oklai se mernga nolon mian ngatan’.

7 Suri nanu ngok, kami kaplingi workami ko renge melve nevre Atua. Kamikaptur ore wor Demij ko piterter, pulolini puwlu lingi kami. 8 Kapruj mori Atua,ko ni puruj mori kami. Kamivi jinibbnga kamsij, kapjejavöl vaseni nevre kamiko wor. Kami nga nolon mieru e pulolilweni ko wor nolon pivini pivi sansan e,nga puwokwok luwi. 9 Lelingenok erres rekaprunge pisij ko wor, ko kapting. Erres rekapting wor suri nololien se kami ko. Rrekerres setemun kapmen ko kaprunge pir-res, ko kaprunge pisij ko kapting. 10Kaplolinolo kami pumolmol womu ne Atua, ko nipia-loli kapa-tur imare.

Jemes 4:11 304 Jemes 5:12

Sete kapwer lokloksi tasi kami nir11 Tasik ko jojik nir, sete kapwer lokloksi

lululweni kami. Suri si nga miwer lokloksitasin, ewer lokloksi kele nale nesesreien seAtua, ko owra nga nale nesesreien ngokesij. Ko daron nga kamwera nga nalenesesreien ngok esij, setemun kamteptepirengen; kamtur pa mare renge nale neses-reien ngok osuw. 12Atua kobbong esan elanale nesesreien, ko esan kele orongwosepiwer lokloksi jinibb. Derteren sen otoenga pila mauren tevi jinibb, rrek pulolijinibb parjijki kele. Ko kami kamrror-rmi kamivi Atua nga kamok-wer lokloksijinibb nir mirpok?

Nale nga puwni jinibb ngamokrij melme-las

13 Kami sopor arongwose parwerai pir-pel, “O, lelingen rreknga mevi kem nabanre kele ngaim minij e san, ko iok manablik e sia totoklai san, nabloli majingennga nablesi nevöt pilep ren.” Ko kap-murrong ta. 14 Kami sete kamrongwosesev nga pirrmali renge mauren se kamimevi. Kamirpe bbong numow ko nga mir-rmali komuto beblen kobbong, ko vitunenmijijki kele. 15 Nale nga mumomsawosnga kapwerai, erpel: “Poro Atua pimr-reni nabok-maur, ko kem namrongwosenabloli pirpel, pirpok, ko pirpak.” 16 Kolelingenok kami kamok-rij melmelas pamirpok, ololi norrorrmien se kami eanmare pelak. Ko nale melmelas nga mirpokesij. 17 Ko si nga murongwose pa murrunnga musorsan ko sete muloli, erpe ololi panololien ko.

5Nale nga puwni jinibb nga joron milep

1 Ko jinibb nga joror milep, kami kelekapmurrong ta inu. Erres kapting e daronnga miterter nga piplari ji kami. 2 Nijorse kami, erpe armutmut pa osuw. Kosunsun se kami erpe momom mutir pamusuw. 3 Gol ko silva se kami arerra paosuw. Ko rrerraen ngok erpe nanu san ngamitre kami, ko piani nibe kami pirpe nabb.Lelingenok bongsi iel ngatan oto mori, kokami kamtur imare ko kamok-sere kortonimalum nevöt se kami.4 Sete kamteve nowli jinibb nga mar-majing renge naut se kami, ko dingenser ngok ejpari pa nolo boro Atua ngaderteren nga milep muto jin. 5 Rengeiel ngatan, mauren se kami emalum

bbong, ko kamlai pa nanu jijle nga pulolikaprunge pirres. Kamirpe buluk ngamarwungani milep mirres; ko nabongnga parevji e, kami kampelari pa renosuw. 6 Kamok-wer lokloksi jinibb ngamarmomsawos ko kamrevji pinir. Kojinibb momsawos ngok nir setete arjingekami.

Kami kaploli wor norrorrmien se kamipipriv ko

7 Tasik ko jojik nir, kaploli wor nor-rorrmien se kami pipriv ko, nga kaptirivpianan pijpari Numal se kerr pia-luwi kelevini. Kaprrorrmi ta murrun ne marloliorsel. Kamrongwose kaploli norrorrmiense kami pipriv kele wor ko kamtiriv mi-anan mijpari orsel se kami wenen pia-toe.Kami kamtiriv naus nga pusani orsel sekami, ko kamtiriv kele ko wor nga kapankaplai nanen rengen. 8 Ko renge murrunngok kele, kami kaploli norrorrmien sekami pipriv ko wor nga kaptiriv re nabongngamilepngokngaNumal se kerr pia-luwikele. Kaploli wor norrorrmien se kamipiterter ko, suri sete mia-periv nabongngok piplari.

9 Tasik ko jojik nir. Sete erres kapok-worwor suri kami, kapwera “O, nanu ngamisij ngok, ni ko ololi.” Poro kapok-loli murrun ngok, ko Atua putor vitrangikami. Ko kami kamrongwose nga jinibbnga mok-tor vitrangi jinibb evini pa mori,ko otomori pa pirrmali.

10 Tasik ko jojik nir, erres kaprrorrmipropet ne tuwi nir nga marok-werwerrenge nise Numal Atua. Jinibb nir ar-loli arunge esij elep; ko norrorrmien sersete evitan. Ko renge murrun ngok, nirarviseni sel nga mirres pelak san tevikerr. 11Ko suri nir arok-tur eterter tetajer,rramwera Atua ololi nir arunge erres. Kokami kamrunge pa nale suri murru Jop,nga muloli norrorrmien sen mipriv. Kokami kamrongwos pae nga Numal Atuamuloli mirres tevi vitunen. Suri NumalAtua okloli erres temijpal ko okrrorrmijinibb nir.

Murrun ne rijen12 Ko tasik ko jojik nir, mare re nanu jijle

nir, daron nga kamloli rijrijen, sete kaplainais minij van re rijrijen se kami nga pulolipiterter kele. Sete kapjuji melrin, rrekngaiel ngatan, rreknga nanu minij kele. Porokapwerai “O-o”, ko o-o ko pa, rreknga porokapwera “Ejki”, ko ejki ko pa. Ko poro

Jemes 5:13 305 Jemes 5:19-20kaprij karkar kele, Atua orongwos putorvitrangi kami ko.

Loten nga derteren nen mutoe13 Erpese? Kami san ni ko nga noron-

gen nga misij miplari jin? Rrek erres mani pulot. Jinibb san ni ko re kami ngamokrunge mirres? Erres ma nga ni pilainubo nga pusrövi Atua. 14 Kami san niko nga mimsi? Erres nga piveruse Eltase kalesia nir nga parini parlesi ni. Koarongwose parlot suri ni ko parjivi oel vanrengen re nise Numal se kerr. 15 Ko lotense nir nga nosurien ser mutoe ngok pulolimorok pirres luwi. Ko poro morok ololipa nololien sopor, ko Numal se kerr pitlasitweni ko suri, ko puloli niben piterter luwikele. 16 Suri nanu ngok, kami kapwerw-erai tweni ko wor nololien se kami tevikami, ko kaplot suri kami sisamis nga Atuapuloli kaprres luwi. Loten se jinibb ngamumomsawos mirres, derteren nen eleptemijpal. 17 Elaeja evi jinibb nga mirpekerr kobbong, ko olot eterter nganaus setepus; ko renge sia itul ko devje sia kele san,naus sete ous renge dan. 18Ko vitunen olotkele, konaus ous vajin, ko orsel nir arres konanen elep kele vajin.

Rrapteka jinibbngamivel lingiweretunenpulwi kele

19-20 Tasik ko jojik, erres kaprongwosenanu ngel. Poro san re kami pivel lingiweretunen ngok, ko minij re kami ngokpian pitkai porluwi kele, ko minij nenngok ololi pa majingen nga mirres pelakko. Jinibb nga mokririeni jinibb sij mijkierenge sel nga sete mumomsawos, mulwivini renge sel nga mumomsawos kele, elaipa se mauren se jinibb nga misij ngok,ko mer nga misij ngok sete mia-jijki. Komerwomu ngok ololi kele sel nga Atuapitlasi tweni nololien pilep.

1 Pita 1:1 306 1 Pita 1:12

Naul ngaPITAMuli Womue

Batu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriPita oli naul ngel van ji kalesia nir nga

marlik sarrsarr mirpe jinibb neturvitannir (strenja) renge lat sopor nga marweraPontas, Galesia, Kapatosia, Esia, ko Bitinia(ko lelingenok iok petpeti nir arwera vajinTeki e). Ko lartul nga marlik ie arok-sij tevi kalesia nir, suri sete armerrenikalesia. Ko Pita owra nir parir ko wor,suri norongen nga misij ngok orongwospuloli nosurien ser piterter pirres (1:6,7).Ko owra Kristo kele ornge esij daron ngamilik iel ngatan, ko mian ko emij suri kerr,ko mian ko emaur luwi kele, ko mian konabong sopon ni pia-luwi vini ko pitkaijinibb sen nir. Ngok nir partur piterter kowor renge norongen nga misij, ko parosuriKristo piterter.

Pita owra erres tevi nir1 Inu Pita nuvi aposol se Iesu Kristo,

nuwra erres tevi kami jinibb se Atua ngakamlik lat sarrsarrmirpe jinibbneturvitannir, re Pontas, Galesia, Kapatosia, Esia, koBitinia. 2 Atua Tata se kerr otobbtobbuekami tuwi ko pa nga kapivi jinibb sen, koNemin sen ololi kamon erres. KamosuriIesu Kristo, ko drran ejivle tweni nololiense kami. Ngel evi loten suk, nga tetajerAtua pok-wilwil se kami renge nalol ngamirres, ko tetajer pilngi demat puto tevikami.

Mauren nga mirres oto wor renge melrin3 Erres nga rrapwera erres temijpal tevi

Atua nga mivi Atua ko Tata se Numal sekerr Iesu Kristo. Atua ngok ok-rongpotekerr, ko renge murrun ngok, ololi erpekerr rramiak luwi kele, rramtor swerimauren nga mimerr. Ko ngok eplari suringa muloli Iesu Kristo mimaur luwi kelerenge mijen. Ngok puloli norrorrmiense kerr piterter nga puto tetajer. 4 Korramrongwose nga Atua elngi merreniennga milep oto metmet renge melrin terai

jinibb sen nir. Nanu ngok sete orong-wose pisij rreknga pumutmut rreknga pi-jijki, ejki. Atua emetmet lilane re melrin.5 Nanu nga mirres ngok evi se kerr ngarramosuri Atua. Ko suri nosurien se kerrnga muto miterter renge Atua, Atua orrultotkoni kerr pianan pijpari nga pilai mau-ren tevi kerr, ko pia-viseni vajin nanu jijlenir renge nabong nga vitu.

6 Kapir lenglengen suri iok, ewretunporo lelingenwolok ko pa, kami kamrungeesij wor suri nanu karkar nga marini par-rowrrowe kami. 7 Nanu ngok nir arivinga parrowrrowe kami ko parlesi nga no-surien se kami evi weretunen. Netkurne sir nga mikipkapil, arolngi re nabb,mian ko emetet erres vajin.A Ko norongennga misij se kami lelingenok erpe nabbngok, ko orongwos puloli nosurien se kamipimetet pirres. Ko netkur ne sir putobeblen kobbong,mian ko pisij; ko nosuriense kami puloli Atua pia-susi nise kami pianmare renge nabong nga Iesu Kristo pia-luwi vini ren. 8 Kammerreni lenglengenIesu Kristo, ko setewor kamlesi nabongsan. Ko nosurien se kami oto eterterrengen, ko sete nale san orongwose piwerjipari neiren nga mirres se kami nga mutomiterter renge Atua. 9 Ngok kapjiparisev nga nosurien se kami murrorrmi ngakaptor sweri ko, nga Atua pilai se maurense kami.

10 Propet ne tuwi kele nir arok-pejpejsel nga Atua pimajing ren nga piwilwil sejinibb ren. Ko arpelak elep nga parlesi;ko sete arlesi, ko arwera pia-pelari nabongsan. Ko kerr le vajin rrama-lesi. 11 Propetnen nir arloli lesi, arpejpej sel sev, korenge daron sev nga nanu ngok nir par-remali ren, suri Nemin se Kristo nga mutorenger ok-juji malum nanu ngok nir. Ok-werai tweni tevir nga Kristo purnge pisijrenge niben, ko vitunen Atua pilai naisngamianmare temijpal tevi rengemelrin.12 Atua eviseni tevi propet nir nga naleweretunen ngok sete evi rragrrag se nir,ko evi se kerr nga rrammaur lelingenok.Ko nale weretunen ngok errmali pa ji kerrosuw.

Nir nga marwerai tweni vajin nospennga mirres renge derteren se Nemin Onnga Atua mukoni renge melrin vini, nirngok ko arlai eplari. Ko nale weretunen

A 1:7 Erpe iel, Pita ospe gol, ko namlingi netkur ne sir, nga puloli mining ne nale se Pita piplari pimerer.

1 Pita 1:13 307 1 Pita 2:8ngok, anglo kele nir arser rrale nga parlesiwose.

Kaptori murrun ko mauren nga muon13 Re iok, kami kaploli norrorrmien se

kami puto metmet ko pimerer pirres. Kokami kaplingi norrorrmien se kami putotetajer renge Atua nga ni piwilwil se kamirenge nolon nga mirres daron nga IesuKristo pia-rremali ren. 14 Kaposuri Atua.Sete kapmarong nanunga kammerreni nirne tuwi daron nga kamlengleng vane e,parevei murru kami. 15 Atua ngok ngamok-verus kami on, ko owokwok erres. Korenge murrun ngok, kami kele kapon kokapwokwok pirres. 16 Suri Naul On owra‘Kami kapon ko wor ko kapwokwok pirres,pirpe inu nuon ko nuwokwok erres.’ 17 Kokamok-lot van jin, ko kamveruse kamw-era, Tata. Ko kaposuri kele kowor ni pirresre mauren se kami iel ngatan, suri Atuapuwra suri lat nga puto suri tevi jinibbjijle re norrngov sansan ngok kobbong,suri murrun nga marloli. 18 Ko kami kam-rongwos pae sev nga Atua milai nga puwlitweni kami e nga puloli kapiel sisarowrenge murrun nga misij nga kamtor sweriji apu se kami nir ne tuwi. Ko sete elainanu nga pian ko pisij, erpe silva rrekngagol, ejki. 19 Elai drra Iesu Kristo natunmawos, nga miseser renge nai pelaot, ngapuwli tweni kerr. Drra ngok erpe drrasipsip san nga nabil san mijki rres ren.Ko renge no Atua, drra ngok se Kristoerres pelak. 20 Tuwi jer pa daron nga Atuasetewor milngi iel ngatan, ko otobbto-bbu tweni pae Kristo nga pia-majing nanungok nir. Ko lelingenok nga sete mia-periv iel ngatan pusuw, Atua eviseni pa ninga pia-lai mauren tevi kerr. 21 Ko surinanu nga Atua muloli ngok, kami kaminipa kamosuri Atua ngamuloli Kristo emaurluwi kele renge mijen ko milai nais ngamian mare renge melrin. Ko kamosurieterter ko kamlingi norrorrmien se kamioto malum eterter renge Atua. 22 Kamlolimauren se kami owokwok pa osuw re noAtua suri kamosuri pa nale weretunenosuw, ko orongwose kapmerreni tasi kamirenge murrun nga musorsan mirres. Kokapmerrmerreni lululweni kami tevi nolokami petpeti vajin. 23 Kamiak luwi pa, kokamtor sweri mauren nga mimerr. Komauren ngok sete eplari renge jelanginnga mia-mutmut; eplari renge jelangin

nga sete mia-mutmut nabong sopon. Je-langin ngok evi nale se Atua, nga mimaurko sete mia-jijki nabong san. 24 Naul Onowra ‘Kerr rramirpe mösmös kobbong, kojoro kerr nga mirres pelak erpe bbongnevngu mösmös ko. Mösmös orongwosepukur, ko nevngun kele pian ko parvitvi-tan. 25Ko nale se ma Atua puto tetajer.’ Konale ngok evi nale ne nospen nga mirresngok nga marwerai tweni pa osuw tevikami.

2Murru kami pivi ko wor weretunen jerjer

1 Niko, kapsuw vajin re kamok-loli mur-run nga misij. Sete kaplolar, ko setekapkerkeris, ko sete kapsilveni nolo kami.Sete nolo kami pileplep, ko sete kaprij pisijtevi jinibb minij. 2 Kami kapirpe bipi ngamia-iak nga mimrreni lenglengen pusus;ko daron nga musus vajin mian ko jineterter temijpal. Ko kami kele kapirpok,kaplai nanen nga puwngani nemi kaminga puloli Atua pia-lai mauren tevi kamirengen. 3 Suri nale ne Naul On owra ‘Kamikamrrowrrow pae murrun se Numal, kokamlesi wose lat nga mirres muto suri.’

Burtur nga mimaur4 Kapini ko wor rraptur tevi Numal se

kerr. Ni erpe burtur nga mimaur. Jinibbne majingen arwirr tweni ko pa osuw,ko Atua otobbtobbue pa ni osuw. Korenge no Atua, ni erres pelak. 5 Kamikele kapirpe burtur nga mimaur nga Atuapuloli kapirpe naim ne Nemin sen ngamimaur. Ko renge naim sen ngok, kamikapirpe jinibb sulsulen nga muon se Atua,ngamok-lai merrenien van jin. Merreniennen erpe nga kamlai norrorrmien se kamivan ji Atua. Ko ni eir nga putor sweri mer-renien ngamirpok, suri kamkorti tevi IesuKristo daron nga kamlai e. 6 Suri Naul Onowra ‘Kaplesi, inu nususture burtur ngamirres pelak renge botwen nga Saeon. Eviburtur nga mirres pelak ne naim. Ko si ngamuosuri, ko sete nolon pijebreni.’ 7 Tevikami nga kamosuri, burtur ngok erres pe-lak. Ko tevi nir nga setemarosuri, erpengaNaul On muwra ‘Burtur ngok nga jinibbne naim marwirr tweni pa musuw, artaollengleng nga evini kele evi burtur ngamirres pelak vajin.’ 8KoNaul On owrai kele‘Ngok evi burtur nga puloli jinibb parvitanrengen.’ Jinibb ngok nir arvitan ren surisete arosuri nale se Atua, ko ngok evi pa

1 Pita 2:9 308 1 Pita 3:4norrngov nga Atuamuloli pamusuw tevir.9 Ko kami ma Atua otobbtobbu kami panga kapivi metka sen. Kamirpe jinibbsulsulen se Numal, kamivi jinibb on seAtua. Atua ololi erpok nga puloli kapweraitweni majingen nga mirres sen. Everustweni pa kami renge nemalik nga kapinirenge moron nga mirres sen. 10 Womukamiel ngasue Atua, ko lelingenok kamivivajin jinibb se Atua. Womu sete kam-tor sweri nga Atua purrorrmi kami, kolelingenok kamtor sweri vajin nga Atuaorrorrmi kami.

Rramivi jinibb ne majingen se Atua11 Selek nir, kamlik iel ngatan erpe

jinibb neturvitan kobbong nga siser mi-jkie. Ko nuwrai eterter tevi kami ngasete kaploli murrun nga marsij nga nor-rorrmien se kami mimrreni. Murrun ngoknir artere kami nga pulokloksi mauren sekami. 12 Ko jinibb ne vare nir arpelaknga partor sweri nga kami kamivi jinibbnga kamtor otvi nale nesesreien. Ko kamikaploli lilane wor murru kami pusorsanpirres re no nir, puloli parlesi majingennga mirres se kami. Ko vitunen daron ngaAtua pia-wera suri lat nga puto suri tevijinibb nir renge nabong nga vitu, ko para-susi nise Atua van mare suri majingen ngamirres se kami.

13 Suri kamivi jinibb se Numal se kerr,ko kaposuri ko wor nir nga marivi numalgavman nga jinibb mususture ko ni ngamivi batbatu numal gavman, nga mimet-mete jinibb totoklai nir. 14 Ko kami ka-posuri gavman nga batu numal gavmanmukonir nga parvirrali jinibb nga martorotvi nale nesesreien, ko parsurövi kelenir nga marvijuri murrun nga musorsanmirres. 15 Ko ngok evi nanu san nga Atuamimrreni, nga re murrun nga musorsanse kami, kapwer ore nale nga marlenglengse jinibb nir nga norrorrmien ser mijkie.16 Kamivi jinibb nga kamiel sisarow paosuw, komurru kami piviseni ko wor nanungok. Sete erres nga kaploli nivelen sis-arow se kami pitawi ore kele murrun ngamisij, ko kaplik ma pirpe demij maur seAtua. 17Kaposuri jinibb petpeti nir pirres.Kapmerreni lenglengen jinibb nga marivikalesia nir. Ko kaposuri Atua pirres, kokaposuri pirres batbatu numal gavman sekami.

Norongen nga misij se Kristo eviseni seltevi kerr

18 Jinibb ne majingen nir, kaposuri pir-res numal se kami nir, ko tetajer kaptorirpirres. Kaploli pirpok sete tevi kis nirnga marres ko marok-rrorrmi kami, kotevi kele wor nir nga markoni lokloksikami. 19-20 Poro kaploli pisij, ko parvirralikami suri, ko kaploli nolo kami pipriv ngakaptori nekaien ngok. Ngok sete evi nanusan, suri kami kobbong kamrevei nekaienngok. Ko poro ma kampal ko sete surisev nga kami kamloli, ko kapkulu van jiAtua ko pa, ko ngok merrenien nga milepse Atua piptevi kami vajin. 21 Ngok evimurrun san nga Atua miveruse kami ngakaplai, suri Kristo ornge esij renge nibennga piwilwil se kami, ko eviseni murrunngok tevi kami nga kami kapvivitu kelesuri renge bbötun ngok. 22 Ko Naul Onowra ‘Sete ololi nanu san esij, ko sete nalegerisen san eplari renge jingon.’ 23 Seteerij weli nale nga misij san tevi jinibb san.Daron nga marloli murnge misij rengeniben, ko sete orrorrmi nga pikle lwenitevi nir. Ni elngi norrorrmien sen otoeterter renge Atua nga mok-wer sesesrelat nga puto suri tevi jinibb nir rengemurrunngamusorsan. 24DaronngaKristomian re nai pelaot, ko owosi nololien sekerr renge niben. Ololi erpok nga kerrrrapmij renge murrun nga rramloli misij,ko rrapa-maur rengemurrun nga rramlolimusorsan. Renge niben nga mimabburrengenai pelaot, ololi kerr rramterter luwikele vajin. 25 Tuwi rramirpe sipsip ngamartor jabble pa sel osuw, ko lelingenokrramluwi vajin vini ji Kristo, erpe jinibbnga mok-metmet vajin sipsip, erpe jinibbmawos vajin ngamok-metmetemauren sekerr.

3Murrun ne totkoien

1 Renge murrun ngok kele, kami ne-sevin, kaposuri ko wor diwen se kami. Koporo diwen se kami sete parosuri Atua,ko murru kami kobbong orongwos pirveinir vini nga parosuri, nga san sete mia-werai nanu san tevi nir, 2 suri nir para-lesimeter e erpese kami kamlingi nosurien sekami tevi mauren nga musorsan mirresse kami renge Atua. 3 Ko sete erres ngakapkowkowri kami, nga kapviri batu kami,ko kapweni nasum nga marer nir ko sun-sun nga marmerr nir, ko kapiel ngolngolibela kami re mete jinibb nir. 4 Erres manga kaploli norrorrmien se kami pusorsan

1 Pita 3:5 309 1 Pita 4:1re no Atua. Erres ma nga demat putorenge nolo kami, ko kapivi nesevin nganolo kami pian ngatan. Ko murrun ngamumolmol ngok pivi nanu san nga putotetajer ko pirres temijpal kele renge meteAtua. 5 Ko nesevin ngok nir ne tuwiaron ko arwokwok erres re no Atua tevinorrorrmien ser nga miterter, ko arosuridiwen ser erres. Iok ko ololi nir arres kelerenge mete diwen ser. 6 Sera kele ololierpok. Osuri Epram ko everuse owra ‘Nu-mal suk’. Poro kaploli murrun nga mirresko sete kapmetutue nir nga sete marosuri,ko kami kapviter vajin nga parveruse kaminatu Sera nir. 7 Ko renge murrun ngokkele, kami normannga kamtotko, kaprror-rmi ko wor pirres suri nesen se kami rengemurru mauren ne martotko. Suri nir setearterter erpe kami, ko rijrijen se Atua otolivö ne kamru kes, nga renge nolo Atuanga mirres, ni pilai mauren tevi kamru. Kongok, kaposuri nesen se kami, puloli setenanu san puto ore verusen se kamru.

Norrorrmien se kerr pivi ko wor sansan8 Bevinvini ore nale suk. Kami kalesia

jile, norrorrmien se kami pivi sansane, kokaprrorrmi lululweni kami. Kapmerrmer-reni lululweni kami pirpe niaken nir, konolo kami pian ngatan. 9Daron nga jinibbmuloli misij tevi kami, ko sete kapkelelweni kele. Daron nga jinibb mirij misijtevi kami, ko sete kapkele lweni kele, pijki.Kami kaplai lweni nale nga mirres tevijinibb nga mirpok, suri daron nga Atuamiveruse kami, ko ni emrreni pirij pirrestevi kami. 10 Naul On owra ‘Jinibb ngamimrrenimauren nga mirres komimrrenipurnge pirres tetajer setemun pikerkeris.11 Ni pilngi tweni sel nga misij ko pu-loli murrun nga mirres; ko tetajer pipejmauren nga mumolmol ko piplak ko worpiterter nga putor sweri. 12 Suri NumalAtua tetajer oklu van ji jinibb nga marsor-san nir ko ok-runge verusen ser, ko ok-sirduren tevi nir nga marloli misij.’ 13 Porokapok-loli murrun nga mirres ko sete sanorongwose pulokloksi kami ren, ejki. 14Koporo daron sopon jinibb nir arloli kampalsuri bbong kamloli murrun nga mirres, kongok kaprunge pirres kobbong. Ko setekapmetutu, ko sete kaprrorrmi pelake nir.15 Kaploli Kristo pivi Numal se kami, kokaploli ni puwowomu re norrorrmien sekami. Ko kami kaptiriv tetajer nga kaplailweni weli nale tevi jinibb san, poro san

pususi tevi kami puwra “Suri sev kamtoriKristo renge norrorrmien se kami?” Kokami kapviter nga kapwerai lweni welinale tevi. 16 Ko kapjiljilwer tevir rengemurrun nga mumolmol nga demat mutoren, ko tetajer kaploli murrun nga musor-san nga norrorrmien se kami sete piwerlokloksi kami suri. Renge sel ngok pulolijinibb parmanun renge nale nga marsijnga marwerai, suri sel nga kamvijuri seKristo evi pa sel ngamumomsawos mirres.17Ko erres kobbong nga parvirrali nik ngakumloli nanu nga mirres san, poro evimarongen se Atua. Ngok erresrres ma easiporo nga parvirralim suri nanu nga misijnga kumloli.

Kristo emij pa suri kami18 Kristo emij pa suri kami. Emij vesan

kobbong ko sete mia-mij kele, nga pilaitweni nololien se kami. Jinibb nga mu-sorsan emij suri kami nga sete kamsorsan,nga pilai lweni kami van ji Atua. Rengemauren sen iel ngatan, nir arevji pini; koAtua ololi emaur luwi kele renge maurennga mivi ne melrin. 19 Ko nemi Iesuevan ji nemin nga marlik renge naim nenekaien ko ewerwer tevir. 20 Ngok lartulnga marong tweni Atua daron nga Noamimajinge drrav sen. Ko Atua nolon eprivtemijpal ko etriv nir, ko nir sete arosuri.Ko renge drrav ngok gortien nga welilisan, erpe nir owil kobbong, nga Atua mi-wilwil se nir renge drrav se Noa daronnga muloli iel ngatan murron ko jinibbjijle armij. 21 Nuwi ngok nga tuwi evinelesien ne baptaes nga milai mauren tevikerr lelingenok. Ko baptaes ngok sete evinga pirrawe tweni nijorjor re nibe kami,ko evi nga rijrijen se kami tevi Atua seteorongwose piwer lokloksi kami suri. Kobaptaes ngok evi nga putor sweri derterennga pilai mauren tevi kami, suri Atua ololiIesu Kristo emaur luwi kele renge mijen.22 Ko ean pa renge melrin e ko elik rengedevjen rres ji Atua. Ko Atua ololi anglotevi jinibb nga marlelep tevi numal nir nemelrin parsusi nisen pian mare.

4Murru kami pinije ko wor

1 Daron nga Kristo milik iel ngatan, koornge esij renge niben. Ko renge iok,kami kele kaplai norrorrmien ngok ngapuloli kapterter, suri nir nga marungemisij renge niber setemun arloli nololien.

1 Pita 4:2 310 1 Pita 5:52 Ko ngok, pitipatun lelingen, setemunkapmarong norrorrmien nga marsij partoore kami. Ko kaplai ma nanu nga mivi seAtua puto ore kami. 3 Kamlokloksi daronelep pa womu nga kamloli sev nga jinibbne vare nir marloli. Tuwi kamok-loli esijtevi nesevin, kamloli nanu nga misij, kokamok-minmin nga batu kami pilengleng.Ko evter vajin re sel nga kamlot van jiatua minij nir. 4 Jinibb ne vare nir artaolelep suri setemun kamkorti tevir renge selser nga marsij, ko iok ko ololi marworworsuri kami ren. 5 Ko nir parwerai twenimauren ser re no Atua nga mitriv ngapiwer suri lat nga puto suri tevi jinibbnga marmij ko jinibb nga marmaur. 6 Iokko ololi nospen nga mirres mian pa ji nirnga marmij osuw. Daron nga marmaurko artor sweri nekaien ko armij sere, erpejinibb jijle nir. Ko arwerwere nospen ngamirres tevir nga puloli liken ne nemin ngamirres ser pirpe Atua.

Jinibb ne majingen nga mirres pelak seAtua

7 Rramini mori pa daron san nga nanune iel ngatan parjijki. Re iok kaploli lilaneko wor norrorrmien se kami pumolmol kopimerer, ko kapok-lot ko wor. 8 Ko marere nanu jijle, kapmerrmerreni lenglengenwor kami pilep, surimerrenien orongwoseputor ore nololien pilep. 9 Tetajer naim sekami pitpir nga neturvitan rreknga jinibbtama san pisil van loloim, nga sete nolokami pisij suri kele. 10 Ko re Atua nolonnga mirres, elai derteren lele tevi kaminga kaploli majingen sen. Ko kaplai kowor derteren ngok nga piwilwil se kami.11 Poro kapok-werwer, kapwerai tweni kowor nale se Atua. Ko poro kapwilwil sejinibb, ko kaploli ko wor re derteren ngaAtua milai tevi kami. Ko renge murrunngok nise Atua pian mare tevi nanu jijlenga marivi se Iesu Kristo, pianan pijparituwi ngok vini. Pirpok.

Kaprunge pisij daron sopon re nibe kamisuri kamivi jinibb se Atua

12 Selek nir, sete erres kaptaole nanunga marsij nga marok-ini nga parrowr-rowe kami, suri nanu ngok nir parok-pelari lululwi ko. 13Ko erres nga kaprungepirres erpe kamwilwil se Kristo rengenorongen nga misij sen. Ngok puloli kap-wun saute neiren sen daron nga nalol ngamirres sen pirrmali e. 14 Poro jinibb parijpisij tevi kami suri kamivi jinibb se Kristo,

ko kapir, suri ngok eviseni nga Neminngok ne melrin nga mivi se Atua evini paiel ngatan ji kami. 15 Ko jinibb nga mamokrevji jinibb, rrekngamivevna, rrekngamutor otvi nale nesesreien, rreknga jinibbngamieses nanu van re majingen se jinibbminij nir, nir ko Atua pia-tor vitrangirsuri. Ko sete erres nga kami san pipalsuri murrun nga mirpok. 16 Ko poro kamisan pipal suri bbong ni evi kalesia, setepimanun, ko pusurövi ko wor Atua surinise Kristo nga muto pa renge kami. 17 Kodaron evini nga Atua pitipatun nga piwersuri lat nga puto suri tevi jinibb nir; kowomujnen ni puloli tevi jinibb sen nir. Koporo pitipatun tevi kerr, ko ‘pia-irpese renir nga sete marosuri nospen nga mirresse Atua?’ 18 Ko nale se Atua owra ‘Poropiterter re Atua pilai mauren tevi jinibbnga marres nir, ko nir nga sete marosurini ko arok-loli esij, rrek sel pijki rragrrag.’19 Ko ngok, nir nga Atua mimarong ngaparunge pisij renge niber, parlingi ko wormauren ser renge nevre Atua nga rijrijensen muto, ko parloli ko wor murrun ngamirres tetajer.

5Nale tevi Elta nir

1 Inu numrreni belai nale san tevi kamielta nir. Inu kele nuvi elta san, konulesi Kristo tevi metek daron nga nimurnge misij renge niben. Ko inu nu-tur eterter nga bokorti renge mauren ngamirres renge melrin nga Kristo pilai pia-rremali. Ko nuwrai eterter tevi kami nga2 kapmetmete pirres nir nga Atua milairtevi kami, pirpe jinibb ne sipsip nga mok-metmete mirres sipsip sen nir. Ko kaptorlilaner pirres, ko nolo kami pir suri ma-jingen pirpe nga Atua mimrreni. Ko seteerres nga kaploli suri bbong kammerreninevöt pivitan ren. Ko kaploli majingenpirpe nga nolo kami purnge pirres rengen.3 Sete norrorrmien se kami pian marepelak tevi nir nga kammetmete nir, kokapvisenima sel ngamusorsan mirres tevisipsip nir nga nir para-vivitu suri kamirengen. 4 Ko daron nga Kristo, Numalngamuwowomu re jinibb nir ngamarmet-mete sipsip nir pirrmali, ko kami kapa-tor sweri nowli kami nga mirres pelak ngasete orongwose mia-sij nabong sopon.

5 Ko renge murrun ngok kele, kamimelakel, kaposuri ko wor nir nga martera.Nolo kami pian ngatan ko kapwilwil se

1 Pita 5:6 311 1 Pita 5:14lulweni kami, erpe Naul On muwra ‘Atuaetre nir nga markowkowrire, ko ok-wilwilse nir nga nolor mian ngatan.’ 6 Kaplingikami van ngatan ji Atua nga derteren senmilep temijpal, ko ni pia-susi kami vanmare re daron mawos sen nga ni kobbongmilngi.

7 Kaplinglingi norrorrmien se kami ngamuwlu pelak tevi ni, suri tetajer ok-rrorrmi kami.

8 Kaptur piterter, ko kapmetmet. Devjenuval se kami, Demij, ok-wolu rrerralekami erpe bae san nga numer miajimilep, epejpej jinibb nga puwun totok-lai.B 9 Kaptur ore piterter. Kamrong-wose nga renge lat sopon iel ngatan, kerrsopor rrampal suri nise Kristo, osorsanerpe nga kami kamtor sweri. 10 Ko Atuaok-wilwil se kerr tetajer renge nalol ngamirres sen, ko everus kerr nga rrapanrrapkorti tevi Kristo renge mauren ngamirres pelak re melrin nga sete mia-suwnabong san. Kaprunge pisij beblen kob-bong, ko vitunen Atua puloli kapterter,kapsorsan pirres, ko pilai derteren tevikami ko pususture kami pirpe duru nai sannga sete orongwose putoto. 11 Ko lotensuk, nga derteren jijle puto renge nevrenko pa pijpari tuwi ngok vini. Pirpok.

Bongsi nale se Pita12 Naul suk nga welili ngel, Silas oli

tevi kami. Silas erpe kalesia tasi kerrnga inu mosuri. Numrreni bowrai tweninga sel nga Atua mok-wilwil se kerr rengenalol nga mirres sen evi sel weretunen,ko kaptori piterter. 13 Ko nir ne NaimOn ne BapilonC nga Atua milngir arweraerres tevi kami. Ko natuk kele Mak owraerres tevi kami. 14Kapwera erres tevi kamilululwi tevi merrenien ko demat. Ko ngelevi loten suk, nga demat puto tevi kamijijle nga kamivi jinibb se Kristo.

B 5:8 Erpe iel, Pita orrongrrongvi Demij erpe laeon, ko suri laeon ejki iel, namlingi bae, nga puloli mining ne nalese Pita piplari pimerer. C 5:13 Nais ngok Bapilon evi nale teptepi san, ko owra puwra Rom.

2 Pita 1:1 312 2 Pita 1:18

Naul Erwen ngaPITAMuliBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Pita oli naul sen erwen ngel van jikalesia petpeti nir. Re wosenen jinibbnevisvisenien sopor arlik nga nevisvise-nien ser sete arsorsan, ko kalesia soporarvijurir renge murrun nga marsij ser. KoAtua putorrlai nir (2:1-22). Daron ngajinibb nga marirpok nir marini ji kerr, kokerr rraprrul totkoni ko wor nosurien sekerr, ko murrun nga marres nir.

Pita owra erres tevi nir1 Inu Saemon Pita nuvi aposol ko jinibb

ne majingen se Iesu Kristo. Nuwrai errestevi kami nga nosurien se kami mirrespelak mirpe bbong nga kem. Nosurienngok kamlai suri murrun nga musorsanse Iesu Kristo nga mivi Atua ko mer ngamokla mauren tevi kerr. 2 Ngel evi lotensuk, nga Atua pirij pirres suri kami rengenalol nga mirres sen, ko pilai demat pileptevi kami suri kamrongwos pae Atua koNumal se kerr Iesu Kristo.

Atua everus nga kapivi jinibb sen3 Atua renge derteren sen elai nanu

jijle tevi kerr, evter nga orongwos rrap-lik renge mauren nga musorsan mirres.Ngok eplari ji kerr suri rramrongwose IesuKristo, ngok jinibb nga miveruse kerr ngarrapkorti renge nisen nga mian mare komauren nga musorsan sen. 4 Re iok koololi nga milai tevi kerr rijrijen sen ngamarlelep ko nga marres nir, nga pulolikaprongwose kapwolu lingi murrun ngamisij ne iel ngatan, murrun nga marmer-rmerreni nawon nanu nir. Murrun ngokela mijen. Ko kapini rrapkorti vajin remurrun nga mirres se Atua. 5 Ko suri iokngok ko, kami kappelak ko wor pilep ngakapla kele murrun nga musorsan mirresputo tevi nosurien se kami; musuw, kokappelak tweni kele nga norongwosienputo tevi murrun nga musorsan mirresse kami, 6 musuw, ko kappelak twenikele murrun nga kapwer ore sev ngakami kobbong kammerreni, puto tevir.Musuw ko kappelak tweni kele murrun

nga marok-rrul totoni nolor mipriv, putotevir. Musuw ko kappelak tweni kele mur-run nga muon mirres puto tevir. 7Musuwko kappelak tweni kele murrun nga kap-merreni tasi kami puto tevir. Musuw kokappelak tweni kele murrun nga kapmer-reni lenglengen jinibb jijle nir puto tevir.8 Nanu ngok nir arivi nanu nga parto kowor ji kami; ko poro parto pilep ji kami, kongok nibe kami pus, ko wene kami putoe,suri kamrongwose Numal Iesu Kristo. 9Kojinibb si nga nanu ngok nir sete martorenge mauren sen, erpe jinibb san ngameten mumot nga sete orongwose pukluvan ngasu; ko emali pae nga Atua mirrawetweni nololien sen nga muloli womu.

10 Ko niko, tasik ko jojik nir, suri Atuaotobbtobbu pa kami ko everus pae kaminga kapivi jinibb sen, kami kappelak pilepkele wor nga kaploli nanu ngok pivi were-tunen renge mauren se kami. Poro kaplolipirpok, ko sete kama-vitan nabong san.11 Ko renge murrun ngok puloli sel pime-tet tevi kami nga kapsil van loloim rengebatun vanu ne tuwi ngok vini se NumalIesu Kristo nga mokla mauren tevi kerr.12 Kami kamrongwos pae sev nga mowraingok, ko kamlingi norrorrmien se kamioto eterter renge weretunen nga kamlai;ko inu sete mea-tibbtibbot kele nga bowralwenir kele tetajer.

13 Nulesi mirpok osorsan kobbong ngabololi, nga bowni malum nanu ngok nire tevi kami daron nga memaur malume.14 Suri nurongwose, otomori bemij, kobelngi kurtweni nibek ne mijen ngel, erpeNumal se kerr Iesu Kristo owrai pa limjertevik. 15 Ko niko beplak pilep ko wor ngabelngi sel sopor parto metmet tevi kaminga kaprrorrmi iok ngok nir rengen redaron tetajer. Ko poro inu bemij vajin, kokami kaptur tetajer renger.

16 Daron nga namwerai tweni tevi kaminga Iesu Kristo Numal se kerr derteren senotoe ko pia-luwi kele vini, ko sete namlainale ngok renge sel, ejki, ko kem namlesimawose tevi mete kem nga niben mumorngamumor lenglengen. 17Daron nga AtuaTata mususi nisen van mare ko mulolimoron mumor vaseni, kem namlik ko, konamrunge drrelan san nga miplari rengemoron ngok mare vini nga muwra “Ngelevi natuk le nga memrreni lenglengen e,nuir temijpal wor suri.” 18 Kem mawosko namrunge drrelan ngok nga miplari

2 Pita 1:19 313 2 Pita 2:15renge melrin vini, daron nga nampitevirenge botwen nga muon ngok. 19 Nanungok nir arloli nga kemnamrongwose keleerres nga nale se propet nir arweretun,ko erres kapmurrong surir pirres. Surinale se propet nir erpe moron san ngamumor renge nemalik. Ko pumor pijparinga moju nutrin pia-pelari, ko nat pia-rinvajin renge nolo kami, renge nabong seKristo nga ni pia-luwi vini rengen.

20 Ko ngel evi norrorrmien nga milepsan nga kaprongwose, nga sete san orong-wose pisan puwra suri nale san nga mutorengeNaulOn, poroNeminOn sete ewilwilsen rengen. 21 Suri nale se propet nir seteeplari renge nir bbong norrorrmien ser,ejki, ko arvijuri wor derteren nga mivel jiNemin On vini daron nga marlai nale ngamivel ji Atua vini.

2Jinibb nevisvisenien gerisen

1 Renge meri Isrel nir tuwi, propetne gerisen sopor arlik tevir. Ko pirpokkele, jinibb nevisvisenien ne gerisen so-por parpelari renge kami. Arongwoseparvisviseni silveni nevisvisenien gerisennga marsij milep tevi kami nga murong-wose pulokloksi kami. Arongwose parlingikurtweni Iesu Kristo nga mivi Numal sernga miwilwil se nir renge nololien ser.Renge daron wela ngok, nir luwi kobbongparlokloksi lweni nir. 2 Ko jinibb pilepkele parvijuri nir rengemurrun ngamarsijperper ser ngok. Re murrun ser ngokjinibbpilepparij pisij tere sel nenalewere-tunen. 3 Jinibb nevisvisenien gerisen ngoknir nolor evnae nevöt, ko parloli kapwulirpilep daron nga marvisviseni kami e nalegerisen ser. Ko tuwi jer pa Atua owra surilat nga pia-to suri tevir, ko orrorrmi ngapulokloksir. Atua sete ematur, ko ni pia-lokloksir ko, pirpe nga ni muwrai pa ngapuloli ko. 4 Ramrongwose nga Atua otor-rlai pa anglo nga marloli nololien ko nir;ewirr nir van ngatan jer ko ekai totkonirarlik renge nemalik, pian pijpari nabongnga Atua pia-wera suri lat nga puto suritevi jinibb nir. 5 Ko rramrongwose ngare daron se Noa, Atua olokloksi jinibb ngamarsij ne tuwi nen nir. Ololi vanu orronko nanu jijle armij. Ko emetmet lilanebbong Noa tevi nir ebut kele. Noa evijinibb ngamokvisvisenimaurenngamuonko mirres tetajer. 6 Ko rramrongwos kelee nga Atua otorrlai jinibb ne ngaim nga

Sotom ko Gomorra nga musli nuru tevinabb. Ololi erpok nga pilai norrorrmientevi nir nga para-vitu, ko piviseni sev ngapia-pelari kele tevi jinibb jijle nga mar-sij. 7 Rramrongwose nga Atua emetmetlilane Lot nga mivi jinibb nga mirres. SuriLot ornge esij elep renge murrun ngajinibb nga marsij marloli. 8 Jinibb ngamumomsawos ngok elik tevi lartul ngoknir, ko oklesi murru nir, ko okrunge naleser, ko nabong jijle kobbong okrunge esijelep suri. 9 Nanu ngok nir arviseni ngaNumal Atua orongwos pitkai tweni jinibbnga marres nir parjikie renge nanu ngamarrowrrower; ko nir nga sete marres,orongwose purrul totkonir pijpari nabongnga milep nga Atua pia-wera suri lat ngaputo suri tevi jinibb nir, 10 ko putor vit-rangi nir nga marok-loli murrun nga mar-sij nga nir kobbong marmerreni, ko nirnga marungasi Atua.

Murrun nga misij se jinibb soporJinibb nevisvisenien gerisen ngok nir

nolor eanmare lenglengen. Sete armetutunir nga marlik renge melrin, ko arok-rijkele esij tevir. 11 Ko anglo nir nga maranmare ko, derteren ser milep wor miasiejinibb nevisvisenien gerisen ngok nir, konir armetutu ko sete arongwos parij pisijtevi nir renge no Atua. 12 Jinibb nevisvise-nien gerisen ngok nir arirpe bbong nanurrum ko nga marerri ko mariak twenibbong nga jinibb parrul totonir ko parevjipinir. Nir ngok arij tere sev nga nirsete marongwose; ko para-jijki pirpe nanurrum ngok ko nir. 13 Nowlir nga mar-loli jinibb marunge misij renge niber evinga nir kele para-runge pisij. Daron ngamarloli limjer nanu nga marsij nir nganir kobbong armerreni, ko arir kele wor.Nir arloli kammanun ko arlokloksi kami;arini arlik korti tevi kami re nanen, kodaron ngok kele kobbong arok-loli silveniesij. 14Daron nga marmeteni nesevin san,ko sete arongwose parmeteni nawone, koarmerreni parloli pisij ko pa tevi. Tetajerarloli nololien, ko sete arunge evter wor.Arteka kerasi nir nga batur mijkie van renimet. Arvisviseni nir lweni nga nolorparvevna. Ko nale se Atua eplari pa ngamuto pa ji nir, nga para-van re nejijkien kosuri. 15 Arlinglingi sel nga mumomsawosko arsarr. Arvijuri sel se Balam nga mivinatu Boso. Ni emrreni temijpal nevötnga murrorrmi pilai renge sel nga misij,

2 Pita 2:16 314 2 Pita 3:1416 ko dongki sen ewer ore nga sete puloli.Dongki ngok erij tevi erpe jinibb, ko ewerore murru lenglengen sen.

17 Jinibb nevisvisenien gerisen ngok nirarirpe mete nuwi nga mimes pa, ko arirpenabor nga ling nga milep muwi sisamise.Atua ololi lat san oto metmet pa terairnga mimalik nga mimalik. 18Arok-rij nalelenglengen ne kowkowrien nga pususturenorrorrmien nga marsij nga jinibb mimr-reni nanu ne niben kobbong. Renge mur-run ngok arongwose parkerkerasi jinibbngamara-lingi kurtweni bbongmurrunnenemalik nir, ko pirvei nir paran parlen-gleng kele. 19 Jinibb nevisvisenien gerisenngok nir arok-werai tevi jinibb nir ngaparivel sisarow; ko nir lweni sete arivelsisarow, ko arivima demijmaur remurrunnga pulokloksir. Sete arivel sisarow rragr-rag, suri daronngamurrun san milai twenijinibb san nga sete orongwose putor ore,ko mernen ko erpe demijmaur ko pa rengemurrun ngok. 20 Jinibb san nga murong-wose mirres Iesu Kristo Numal se kerr,evel lingi pa murrun ne iel ngatan ngamuloli ni murrokitkit. Ko poro vitunenpian kele ko pisarr kele renge murrunngok nga nanu ngok parwowomu kele e ni,ngok nekaien se morok pisij kele wor piasinekaien nga muto womu ren daron ngasete murongwose wore Iesu. 21Erres pelakrenge jinibb nga mirpok san nga poro pasete purongwose sel ngamusorsan ko nalenga muon, asie nga ni murongwose komivijuri beblen bbong, mian komivel lingikele mirpok. 22 Murru jinibb nga mirpokeviseni nga nale ngok ewretun ngamuwra‘Guli olwi kele van orroi lweni sev ngamulu tweni.’ Ko eviseni kele nale ngok ngamuwra ‘Berper nga muwokwok olwi kelevan epelpalos luwi kele renge laplap.’

3Rijrijen tweni daron nga Iesu pia-luwi

kele e vini1 Selek nir, ngel evi naul suk erwen

tevi kami. Renge naul suk nga eru ngoknomok-lai nale nga puwni kami, nga pu-loli norrorrmien se kami pusorsan pirres.2 Numrreni kaprrorrmi tutune nale ngapropet nga maron nir marwera tweni patuwi ko, tevi nesesreien se Numal IesuKristo nga aposol nir marlai tevi kami.3 Ko ngel evi norrorrmien nga milep sannga kaprongwose, nga re nabong nga vitungel nir, jinibb sopor parini nga murrur

pimrreni sev nga misij. Nir parsopsoptevi kami ko parrowrrowe nosurien sekami. 4 Parsusi parwera “Ai, pirpese levajin? Rijrijen sen owrai pa nga pivini, koean ngabe pae? Birterawarreng se kerr,artevnir pa osuw, ko sete nanu san errmaliwor. Etipatun tuwi jer pa evini ejpari lelin-genok, ko nanu jijle arsorsan bbong erpenga marto.” 5 Arij erpok ko arkikiororemetali re nanu san, ngel: Renge tuwi jerpa Atua erij, ko melrin ko dan orpelari.Ela nuwi ololi dan e, ko dan errmali. 6 Koerpok kele, ela nuwi ko olokloksi dan, redaron se Noa. 7 Ko melrin ko ngatan ngamorto lelingenok, nale se Atua emetmetore nuru, ortiriv ko vajin nga nabb pia-ani nuru. Nale ngok purrul totkoni piananpijpari nabong nga milep nga Atua pia-wera suri lat nga pia-to suri tevi jinibb ngamarsij nir, ko puloli nir para-jijki suri.

8 Selek nir, lut san kele nga kaprror-rmi jipari, erpel: Sia evi nuvasngavölvesan (1000) osorsan kobbong tevi nabongsansan renge nelesien se Numal. 9 Jinibbsopor arrorrmiNumal se kerr ololola pelaknga sete ololi rijrijen sen eplari engavil; kosete erpok. Okloli norrorrmien sen eprivnga pitravi kami, suri sete emrreni ngajinibb parjijki. Emrreni ma nga jinibb jijleparieni norrorrmien ser suri nololien ser.

10 Ko nabong se Numal se kerr pirrmalipirpe nga jinibb venaomivini, renge daronnga kerr sete rramrongwose. Ko rengenabong nga milep ngok, drrela nanu ngamilep piap mare, ko melrin pijijki. Nabbnga min milep piani moju nir van ko par-jijki, ko ngatan kele tevi nanu jijle ngamarto ren parjijki.

Bongsi nale11 Suri pianan ko nanu jijle ne iel ngatan

parjijki pirpok, ko kami kapmetmet kowormauren se kami pirres. Kami kapon kowor, ko murru kami pirres jijle re nanupetpeti nga kamloli. 12 Kaptirive nabongnga Atua pia-vini ren, ko kapmajing tweninga nabong ngok pivini pingavil. Daronngok, nabb piani nanu totoklai ne melrinparjijki, ko moju parliv. 13 Ko Atua owraipa nga nabong sopon pia-lingi ngatanko melrin nga mimerr, nga murrun ngamusorsan mirres kobbong puto ren. Korramok-tiriv rijrijen sen ngok.

14 Ko selek nir, kerr jijle rramtiriv tweninabong se Atua. Ko daron nga kamok-tiriv tweni nanu ngok nir parremali, kami

2 Pita 3:15 315 2 Pita 3:18kappelak ko wor pilep nga kaploli maurense kami puwokwok pirres renge no Atua,ko kaplik renge demat. 15 Numal se kerrnolon epriv temijpal nga mok-teravi kerr.Ko erres nga rraplesi murrun sen ngokevi sel se kerr nga rraplesi mauren ren.Tasi kerr nga rrammerreni ngok Pol olinaul san tevi kami nga muspe iok kele,renge norongwosien nga Atua milai tevi.16Tetajer re naul sen nir oksupe suri nanungok nir. Ko lat sopor re naul se Pol nireterter nga jinibb parongwose. Jinibb ngasete batur mivter, ko jinibb nga norror-rmien ser sete musorsan, arieni murrunale ngok enije, erpe marok-loli pa renale nga marto pa sopon renge Naul On.Re murrun ngok nir arlokloksi lwenir, kopara-jijki ko suri.

17 Ko selek nir, kamrunge pa nale ngapuwni kami. Re iok, kapmetmet ko worpirres; poro pijki, ko nir ngok nga setemartori murrun nga musorsan tareveikami renge nale gerisen ser nga tulolitaka-tor jabble lat nga mirres nga kamture, ko tuloli takvitan.

18 Tetajer, kerr rraplik ko wor ko rrapi-mare kele renge liken se kerr renge sel ngarraprongwos rrurrngi merrenien se IesuKristo, Numal se kerr ko mer nga moklamauren tevi kerr, nga mok-wilwil se kerrrenge nolon nga mirres pelak. Tetajerrrapsurövi Kristo ko rraposuri, pitipatunlelingenok pianan pijpari tuwi ngok vini.Pirpok.

1 Jon 1:1 316 1 Jon 2:12

Naul ngaJON

Muli WomueBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriRrek Jon nga muli naul ngel evi Jon nen

nga muli nospen nga mirres ivajin, ko ngamilesi kele bori sen ko muli tweni mivinaul nga vitu jer nen renge Naul On ngaMimerr. Ko naul ngel nga rramveruseNaul (rrek Leta) nga Jonmuliwomue, ni olivan ji kalesia petpeti nir. Ko ni owra batumerrenien oto ji Atua, ko kerr rrapmer-rmerreni wor kerr ko. Ko erpok orongwoskerr rrapasie murrun nga marsij ne ielngatan.

Nale ne mauren1 Namulul tevi kami suri Nale ne mau-

ren ngamuto pa tuwimusuw, ko Atuamia-loli nanu jijle vajin. Namrunge maurennen ko pa ko namlesi ko pa tevi mete kemmawos. Nammeteni ko namjipari nevrekem e. 2 Daron nga Atua miviseni maurennen, kem namlesi ko pa, ko namwerai tevikami suri mauren nga muto tuwi ngokvini tevi Atua Tata, nga muloli kerr rram-rongwose vajin. 3 Sev nga namlesi pa konamrunge pa, namwerai tevi kami kele,puloli nga kami kappitevi kem kele rengegortien se kem tevi Atua Tata ko NatunIesu Kristo. 4 Ko namuli erpok nga neirense kerr pokrres kemkame.

Atua evi moron5 Ko ngel evi nospen nga namrunge

pa ji Natun Iesu ko namwerai vajin tevikami: Atua evi moron, ko nemalik ejkirres nawon ji ni. 6 Ko niko, poro kerrrrapwerai rramloli gortien tevi ni, daronngamurru kerr muto re nemalik kobbong,rramkerkeris ko sete rramok-loli osorsantevi weretunen. 7Ko poromurru kerr putore moron, pirpe Atua milik pa re moron,rramok-loli gortien tevi kerr sisamis, kodrra Iesu Kristo Atua Natun okrrawe twenikerr renge nololien jijle.

8 Poro rrapwerai nololien se kerr ejkie,rramok-kerkerasi lweni bbong kerr, koweretunen ejki ji kerr. 9 Ko poro rrapwera

tweni nololien se kerr tevi Atua, rram-rongwose erres nga Atua puloli sev ngamumomsawos ko pilai tweni nololien sekerr ko pirrawe tweni kerr renge sel ngamarsij. 10 Ko poro rrapwera “O, kerr seterramloli nololien te”, ngok erpe rramwera“Atua ekerkeris kobbong”, ko nale sen ejkiji kerr.

2Kristo nga mokpitevi kerr

1 Nomok-uli naul ngel tevi kami, natuknir, nga pijle totoni norrorrmien se kaminga sete kaploli nololien kele. Ko porokami san puloli kele pirpok, ko jinibb nenotoe nga pirij tevi Atua Tata nga pilaimauren tevi kerr, evi Iesu Kristo nga mu-momsawos. 2 Ko Kristo esan evi jinibbnga pitlasi nololien se kerr, suri mijen sen.Ko sete nololien se kerr kis kobbong, konololien se jinibb jijle ne iel ngatan.

3 Ko poro rraptori totoni nale se Atua,ko ngok rramrongwose erres nga rram-rongwose ni. 4 Poro jinibb san puwra “O,nurongwose ni”, ko sete otori totoni nalesen, morok ekrekris, ko weretunen ejki jini. 5 Ko si nga moktori totoni nale sen evini nga merrenien se Atua muto jile pa jinmusuw, suri emrreni Atua elep. Ko rengenanu san rramrongwose nga rramkortipa tevi Atua, ngel: 6 Si nga muwrai ngamukorti pa tevi Atua, murrun pusorsan kowor tevi murru Iesu Kristo.

Nale nesesreien nga mimerr7 Selek nir, nale nesesreien ngamoli tevi

kami ngel sete emerr. Ejki, evi nale ngamitra pa san, etipatun daron nga kamivirrongvi kalesia e. Nale nga mitra ngelevi nale nga kamrunge pa musuw. 8 Konuwretun, nale nga moli tevi kami emerrkele. Suri lelingenok nemalik evananpa pijijki, ko moron weretunen omor pa.Eplari pa erpok renge liken se Kristo ko rekele liken se kami.

9 Isi nga muwra ni elik pa renge moron,ko mungasi tasin, osorsan erpe nga nimilik malum re nemalik mivini mijparilelingenok. 10 Isi nga mimrreni tasin elikpa renge moron, ko nanu san ejki kele ngapuloli mernen pivitan van re nololien kele.11Ko si nga mungasi tasin elik re nemalik,otong nawon ko sete orongwose lat ngamivel ren, suri nemalik ololi meten orrorr.

12 Natuk welili nir, nulul tevi kami suriAtua etlasi pa nololien se kami suri Kristo.

1 Jon 2:13 317 1 Jon 3:6

13 Tata nir, nulul tevi kami suri kamrong-wos pae ni nga milik pa tuwi musuw.Melakel nir, nulul tevi kami, suri kabbötore pa nemin nga misij ko kamtorrlai.

14 Natuk welili nir, nulul tevi kami kele,suri kamrongwose Atua Tata; tata nir, nu-lul tevi kami, suri kamrongwos pae ni ngamilik pa musuw renge daron nga wom-ujnen. Melakel nir, nulul tevi kami surikamterter; nale se Atua emaur renge nolokami pa, ko kabböt ore pa nemin nga misijko kamtorrlai.

15 Sete kapmerreni iel ngatan ko nanungamarivi ne iel ngatan. Poro kapmerreniiel ngatan, ko sete kamrongwos kapmer-reni Atua Tata, ejki. 16 Suri nanu jijle ngamarivi ne iel ngatan, nga nolo jinibb milai,ko marlesi ko marmerreni, ko nanu jijlenga jinibb mir ko nolon mian mare suri,sete san evel ji Atua Tata vini; totoklaieplari renge iel ngatan kobbong. 17 Kongatan ngel ko nanu jijle nen nga jinibbnen marmerreni arok-jijki. Ko si ma ngamokloli marongen se Atua pilik ko wortetajer pijpari tuwi ngok vini.

Devje nuval se Kristo18 Natuk welili nir, sete mia-periv nga

iel ngatan pusuw. Erpe kamrunge panga devje nuval nen se Kristo pia-vini;ko lelingenok, devje nuval se Kristo eleppa marpelari musuw. Ko ngok rramrong-wose nga sete mia-periv iel ngatan pusuw.19 Devje nuval ngok nir, womu arlik rengegortien se kerr. Ko sete arivi kalesia were-tunen, ko arivel lingi kerr. Poro parwere-tun nga marpitevi kerr renge gortien sekerr, ko parlik ko wor tevi kerr; ko ejki.Ko suri arivel lingi pa kerr, ko eplari erresnga sete nir san renge nir ngok evi jinibbweretunen renge gortien se kerr.

20 Ko kamima, Kristo, Jinibb On se Atua,elai pa Nemin On tevi kami osuw; ko kamijijle kamrongwose. 21 Niko muloli nulinaul ngel kele tevi kami. Sete suri kamr-relenge sev ngamivi weretunen, ejki. Nulinaul ngel tevi kami suri kami kamrongwospae weretunen, ko kami kamrongwosenga gerisen sete orongwose piplari rengeweretunen.

22 Ia, ko jinibb si evi botgerisen? Jinibbnga mokwerai nga “Iesu sete evi Kristonga Atua mukoni”. Mernen ko evi devjenuval nen se Iesu Kristo, nga mutur telureAtua Tata ko Natun Iesu. 23 Nale ngok eviweretunen, suri daron nga jinibb mutur

telure Natu Atua, ko otur telure Atua Tatakele ko pa, ko Atua Tata sete eptevi ni.Ko jinibb nga muwrai tweni nga muosuriNatu Atua, Atua Tata kele eptevi ni.

24 Erpok, kaplingi nolo kami tetajerre nale nga kamrunge womujnen e pamusuw. Poro kaplingi nolo kami tetajerre nale ngok, ko kaplik korti tetajer teviAtua Natun ko Atua Tata. 25 Ko ngel le evimerrenien nga ni muwra pia-lai tevi kerr,mauren nga muto tuwi ngok vini.

26 Nuli nale ngok van ji kami tweninir nga marwera parkerkerasi kami ka-pan re nololien nga marsij. 27 Ko kamima Kristo ejivreni pa Nemin sen re kami.Ko sete kama-pej kele mun mer san ngapivisviseni kami, suri Nemin oto pa rekami osuw, ko okvisviseni kami suri nanujijle. Ko sev nga mivisviseni sete evigerisen, evi weretunen jerjer. Kaposurinevisvisenien nga Nemin milai tevi kami,ko kaplik korti tevi Kristo.

28 Pirpok, natuk nir, mauren se kamipukorti ko wor tevi Kristo. Ko pirpok,daron nga pia-rremali e, ko norrorrmiense kerr oto eterter pa. Setemun rrama-manun ko setemun rrama-teptepi rengenon re nabong nga milep nga pia-vini e.29 Kami kamrongwos pae nga sel se Atuaomomsawos kobbong. Ko ngok ma, kam-rongwose kele nga nir jijle nga marok-lolinanu nga mumomsawos arivi natu Atua.

3Kerr rramivi Atua natun

1 Kaplesi merrenien nga milep nga AtuaTata milai tevi kerr! Merrenien sen eleppelak nga miveruse kerr Atua natun. Koweretunen rramivi pa natu Atua. Erpokko, suri jinibb ne iel ngatan nir sete arong-wose Atua, ko niko nir sete marongwosekerr. 2 Selek welili nir, rramivi natu Atuapa osuw. Ko sete eplari wor erres ngarrapa-irpese. Ko kerr rramrongwose ngadaron nga Kristo piplari e, kerr rrapa-irpeni, suri renge daron ngok rrapa-lesi mom-sawose ni renge mete kerr. 3 Ko jinibb singa moklingi nolon miterter renge Kristomirpok, okloli lweni ni owokwokkele, erpenga Kristo kele muwokwok.

4 Si nga mokloli nololien, erpe otor otvipa nale nesesreien se Atua. Suri sel nenololien erpok ko, nga martor otvi nalenesesreien se Atua. 5Ko kamrongwose ngaKristo eplari pa nga pilai tweni nololien sekerr; ko nololien san ejki ji ni. 6 Jinibb nga

1 Jon 3:7 318 1 Jon 4:6mauren sen mukorti tevi Kristo setemunokloli nololien. Ko jinibb nga marok-lolinololien sete arlesi wose Kristo, ko setearongwose ni.

7 Natuk welili nir, sete kaploli jinibbparkerkerasi kami. Si nga mokloli sevnga mumomsawos, ni omomsawos, erpekele nga Kristo mumomsawos. 8 Ko singa mokloli nololien evi se Demij. SuriDemij ololi nololien sen oto pae, etipatunre daron nga iel ngatan setewor miplarie. Suri nololien se Demij muto pa, evibatun nga Iesu Atua Natunmivini kele ngapulokloksi sev nga Demij muloli.

9 Si nga mivi natu Atua setemun mia-loli nololien tetajer, suri wenen se Atuaemaur rengen. Ko sete orongwose pulolikele nololien tetajer, suri evi pa natu Atua.10 Rramrongwose rraplesi wose pirres singamarivi natu Atua ko si ngamarivi natuDemij mirpel ngel: Si nga sete mokloli sevnga mumomsawos rreknga sete mokmer-reni tasin, sete evi natu Atua.

Rrapmerrmerreni kerr11 Nospen nga kamrunge mitipatun re

nga kamivi womu kalesia e erpel: rrap-merrmerreni wor kerr ko. 12 Sete rrapirpeKen. Ni evi se nemin nga misij, ko erevjipini tasin Apel. Suri sev Ken mirevji piniApel? Suri, sev nga Ken mokloli arsij, kosev ngaApelmokloli, arres. Ko nikomuloliKen mungasi Apel suri, ko mirevji pini.

13 Tasik ko jojik nir, sete kaptaol daronnga jinibb ne iel ngatan nir marungasikami. 14 Rramrongwose nga rramasi parenge mijen ko rramini re mauren. Rram-rongwose erpok suri rrammerreni tasikerr nir. Si nga merrenien sen mijkieelik malum renge sel ne mijen. 15 Si ngamokungasi tasin evi mer ngamokrevji pinijinibb. Ko kamrongwose nga jinibb ngamirpok sete elai wor mauren nga mutotuwi ngok vini ko. 16Kongel le eviseni kerrnga merrenien erpese: Kristo emarong panga mimij suri kerr. Ko kerr rrapmarongekerr kele ko wor nga rrapmij suri tasi kerrnir. 17 Ko poro jinibb nga joron mileppilesi tasin nga joron san mijkie, ko ololinolon okul tevi tasin, ko suri sev puwrainga merrenien se Atua oto jin? 18 Natukwelili nir, merrenien se kerr sete pivi nalekobbong ko rijen; ko pivi merrenien were-tunen ko wor, nga rramok-loli musorsanrenge mauren se kerr.

Norrorrmien se kerr nga miterter re noAtua

19 Erpok, rramrongwose nga rramivijinibb ne weretunen, ko ngok ma orong-wose puloli norrorrmien se kerr piterterrenge no Atua. 20 Sete rraprrorrmi nalesev nga norrorrmien se kerr mokrrorrminga mokwer lokloksi kele bbong kerr ren-gen. Suri Atua ean wor mare easi nor-rorrmien se kerr, ko orongwose nanu jijle.21 Ko selek welili nir, poro norrorrmien sekerr sete mokwer lokloksi kerr, ko rrapanji wor Atua ko, nga nolo kerr sete pimtutu.22 Ko poro rrapvijuri sel nga ni mir ren,ko rraposuri nale nesesreien sen, rram-rongwose rraplesi sev nga rramngoni ji ni.23Nale nesesreien se Atua owrai erpel, ngarraposuri Natun Iesu Kristo, ko rrapmer-rmerreni kerr pirpe Kristo muwrai pa tevikerr. 24 Si nga mokosuri nale se Atua elikkorti tevi Atua, ko Atua okorti tevi ni. Kosuri Nemin nga Atua milai tevi kerr pa,rramrongwose nga Atua elik korti pa tevikerr.

4Nemin ne weretunen ko nemin ne gerisen

1 Selek nir, propet elep marok-ivel komarok-wera “O inu ma Nemin se Atua elikre inu”. Ko sete erres nga kaposuri nir jijle.Kaprrowrrowe nir ko wor ko kaplesi poronemin nen eplari ji Atua rreknga ejki. Suripropet ne gerisen elep marivel sarrsarr ielngatan. 2Kapa-rongwose pia-irpel ko poronga evi Nemin se Atua; nir nga marok-supe nga daron nga Iesu Kristo mivini ielngatan niben evi jinibb rres erpe kerr, nirngok Nemin nga miplari ji Atua oto paji nir. 3 Ko jinibb nga mokwera “Daronnga Iesu mivini iel ngatan, niben enije”,ko morok Nemin nga miplari ji Atua ejkiko muto rengen ngok. Nemin nga mutojin ngok evel ji devje nuval se Kristo kovini. Rramrunge pa nale nga ni pia-vini,ko lelingenok elik tevi pa kerr iel ngatanosuw.

4 Ko natuk nir, kami kamivi pa jinibb seAtua. Ko kabböt ore pa gerisen se propetngok nir osuw, suri Nemin ngamuto rengekami ngok, derteren nen easi nemin ngamuto re jinibb ne iel ngatan nir. 5 Jinibbgerisen ngok nir arok-ivel arsupe suri nor-rorrmien ne iel ngatan, suri arivi pa jinibbne iel ngatan. Ko jinibb nir armurrongenir, suri nir kele arivi jinibb ne iel ngatankobbong. 6 Ko kerr ma rramivi jinibb se

1 Jon 4:7 319 1 Jon 5:11Atua, ko nir nga marongwose Atua arok-murronge kerr. Ko nir nga sete marivijinibb se Atua, sete arongwose parmur-ronge kerr. Renge sel ngok ko, rramrong-wose nga isi evi nemin neweretunen ko isievi nemin ne gerisen.

Batu merrenien oto ji Atua7 Selek nir, rrapmerrmerreni wor kerr

ko, suri merrenien evel ji Atua vini. Si ngamerrenien muto jin evi pa natu Atua koorongwose Atua. 8 Ko si nga merrenienmijki jin sete orongwose Atua, suri batumerrenien oto ji Atua. 9 Ko Atua evisenimerrenien sen tevi kerr ngamukoniNatunsansan bbölbböl mivini iel ngatan, ngapuloli sel se kerr nga rraplai mauren rengeni. 10 Merrenien erpel: sete evi nga kerrrrammerreni Atua, ejki. Atua ko wor em-rreni kerr elep, ko okoni Natun nga pivinipimij nga pitlasi tweni nololien se kerr.

11 Selek nir, suri Atua emrreni kerr eleperpok, niko kerr kele kowor rrapmerrmer-reni lululweni kerr. 12 Jinibb san seteworelesi Atua nabong san. Ko daron ngarrammerrmerreni lululweni kerr, ko Atuaelik vajin liven e kerr, ko merrenien senoto jile pa ji kerr osuw.

13 Atua elai pa Nemin sen tevi kerr,ko ngok rramrongwose erres nga rramko-rti erres tevi Atua, ko Atua okorti tevikerr. 14 Rramlesi pa nga Atua Tata se kerrmukoni Natun mivini nga misre nololiense kerr, nga pilai mauren tevi kerr jinibbne iel ngatan. Ko rramok-werai nga nanungok evi weretunen. 15 Si nga muwraitweni nga Iesu evi Natu Atua, Atua okortitevi ni, ko ni okorti tevi Atua. 16 Ko kerrrramrongwose ko rramosuri merrenienngamilep nga Atuamimrreni kerr rengen.

Atua evi batu merrenien, ko si ngamoklik renge merrenien oklik korti keletevi Atua, ko Atua oklik korti tevi ni.17Daron nga merrenien se Atua oto jile paerpok ji kerr osuw, ko rrapa-tur piterterrenge nabong nga Atua pia-wera suri latnga puto suri tevi jinibb nir, suri mau-ren se kerr iel ngatan osorsan pa teviKristo. 18 Jinibb nga mimrreni Atua sete-mun orongwose pimtutu. Daron nga mer-renien se Atua muto jile pa ji kerr musuw,ko oji tweni vajin metutuen. Ko jinibbnga mokmetutu nga Atua putor vitrangi,rrekma merrenien se Atua setewor otoerres jin.

19 Kerr merrenien se kerr oto pa, suriAtua emrreni lenglengen wor kerr wom-ujnen. 20 Si nga muwra “O inu numrreniAtua”, ko mungasi tasin, evi jinibb negerisen kobbong. Sete orongwose pim-rreni Atua nga ni sete milesi re meten,poro ni sete pimrreni tasin nga ni milesipa musuw re meten. 21 Ko ni le nalenesesreien nga Kristo muwrai tevi kerr,muwra jinibb ngamimrreni Atua pimrrenikele wor tasin ko.

5Rramasie murru iel ngatan

1 Si nga muosuri nga Iesu evi Kristo ngaAtua mukoni, evi pa natu Atua. Ko si ngamimrreni Atua Tata, emrreni natun kele.2 Poro rrapmerreni Atua pilep, ko rrapok-vijuri nale nesesreien sen, ko ngok ma evisel nga rramrongwose nga rrammerreninatun nir kele. 3 Poro rrapmerreni Atua,ko ngok rrapvijuri nale nesesreien sen. Konale nesesreien sen sete eterter nga kerrrrapvijuri. 4 Suri kerr jijle nga rramiak paji Atua, rramrongwose rrapasie murru ielngatan. Ko sel nga rrapasie iel ngatan er-pel: rramok-asi suri rramosuri Iesu. 5 Setejinibb elep arongwose parasie murrun ngamarsij ne iel ngatan, nga parloli pusorsan.Jinibb nga muosuri nga Iesu mivi NatuAtua kobbong orongwose piasi.

Sev nga Atua muwrai suri Iesu6 Iesu Kristo evi jinibb nga mivini; ko

nuwi nga marpaptaes ni rengen ko drrannga miseser daron nga mimij e, ko erpenanu ngok ko orviseni ni. Sete nuwikobbong nga miviseni ni, ko nuru korti,nuwi ko drran nga morviseni. Ko NeminOn kele okwerai tweni nga Iesu evi NatuAtua, koNemin On ngok evi paweretunen.7 Nir itul nga martur tevi Iesu: 8 NeminOn, nuwi nga mipaptaese, ko drran ngamiseser daron nga mimij e. Ko nir itulngok arwera nanu sansan kobbong. 9 Korramosuri sev nga jinibb marwerai; ko sevnga Atua muwrai ma easi kele wore nanunga jinibb muwrai. Ko nanu itul ngokarivi nanu nga Atua muwrai tweni Natun.Rrek rraposuri ko wor. 10 Ko si nga muo-suri Natu Atua otori ko pa nanu nga Atuamuwrai renge nolon osuw. Ko si nga setemuosuri Atua erpe owra “Atua ekrekriskobbong”, suri sete osuri nanu nga Atuamuwrai tweni Natun. 11 Ko ngel evi nanunga Atua muwrai, nga ni elai mauren nga

1 Jon 5:12 320 1 Jon 5:21muto tuwi ngok vini tevi kerr, ko maurennen oto ji Natun. 12 Si nga muosuri Natunre nolon ela pa mauren nen. Ko si nga setemuosuri Natu Atua re nolon setewor elamauren nen.

Mauren nga muto tuwi ngok vini13 Nuli naul ngel tevi kami nga kamo-

suri nise Natu Atua, nga kaprongwose ngakamlai pa mauren nga muto tuwi ngokvini ko sete mia-suw nabong sopon. 14 Kodaron nga rramini re no Atua nga rraplote, norrorrmien se kerr eterter pa. Rramo-suri nga poro rrapngoni nanu san ji ni ngamusorsan tevi marongen sen, ni purngeverusen se kerr ko. 15 Ko suri rramrong-wose nga ni ornge pa verusen se kerr, koniko rramrongwose kele nga nanu jijle ngarramngoni ji ni arivi pa se kerr osuw.

16 Poro kami san pilesi tasin pulolinololien nga sete pivi nololien nga pia-lai ni van re mijen, ni pulot ko wor suritasin ngok. KoAtua pilaimauren tevi tasinnga muloli nololien ngok. Ko nololien ngamok-lai jinibb van re mijen oto wore, kosete nuwra kaplot tevi Atua suri iok, ejki.17 Murrun jijle nga sete marsorsan arivinololien, ko sete nololien jijle arterter pe-lak. Nololien otoe nga sete mok-lai jinibbvan re mijen.

Bongsi nale18 Rramrongwose isi nga miak ji Atua

sete okloli nololien tetajer, suri Iesu NatuAtua okmetmete, ko nemin nga misij seteorongwose pijpari ni.

19 Rramrongwose nga kerr ngel, rramivijinibb se Atua. Ko nir petpeti nga marturrenge sel ne iel ngatan arlik renge dert-eren se nemin nga misij.

20 Ko rramrongwose nga Natu Atuaevini pa iel ngatan, ko elai pa derteren tevikerr nga rraprongwose Atua weretunen.Ko mauren se kerr okorti tevi Atua ngamivi weretunen, suri mauren se kerr oko-rti pa tevi Natun Iesu Kristo. Ngok ko Atuanga mivi weretunen, ko ngok ko maurennga sete murongwose pusuw nabong so-pon.

21 Natuk nir, kapmetmet lululweni kamipirres, sete kaplengleng kapvijuri atuagerisen nir.

2 Jon 1 321 2 Jon 13

Naul Erwen ngaJONMuliBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Jon olul kele, ospe suri merrenien koweretunen. Ko olul van ji ‘lekter’ san ko‘natun’ nir, ko rrek iok ni owra puwrameling kalesia (jos) san.

Nale Womujnen1 Inu le ngamevi merwomuneNaimOn,

nuwra erres tevi nik, lekter san nga Atuamutobbtobbue nik, ko nuwra erres tevinatum kele nir. Inu numrreni kami elep,suri rramkorti renge nale weretunen. Kosete inu kis kobbong, nir jijle ngamarkortirenge nale weretunen armerreni kami er-pok, 2 suri weretunen nga muto pa ji kerrko puto kele tevi kerr tetajer.

3Ngel evi loten suk tevi kerr nga rramlikrenge naleweretunen, ko rramok-merrenijinibb nir. Atua Tata, tevi Iesu Kristo NatuAtua, porok-la se kerr tevi nolo nuru ngamirres, ko porrorrmi kerr, ko porlai demattevi kerr.

Weretunen ko merrenien4 Inu nurnge erres nga melesi natum

nir sopor marok-vijuri nale weretunen,erpe nga Atua Tata muwrai pa tevi kerrmusuw. 5 Ko lekter, inu numrreni bowraikele tevim nga kerr rrapmerrmerreni kerrpilep ko wor. Inu sete nuli nga bea-werai nesesreien nga mimerr kele santevim, ejki. Nesesreien ngok, rramrungepa womujnen osuw. 6 Ko murrun ngarramok-merrmerreni lenglengen kerr e,ngok evi nga rrapvijuri nesesreien ngaAtua muwrai. Nesesreien se Atua ngokrramrunge pa osuw daron nga rram-runge nale nga mirres womujnen, ngamuwramauren se kerr puwun saut ko worrenge murrun nga rrapok-merrmerrenikerr pilep.

7 Jinibb ne gerisen elep pa marivelkarkar iel ngatan musuw. Nir ngok setearok-werai nga, daron nga Iesu Kristomivini iel ngatan, niben erpe jinibb rreskobbong. Nir nga marirpok arivi jinibbne gerisen mawos, ko arivi devje nuval

se Kristo. 8 Kapmetmet nga taktor jabblesev nga kampelak tweni, ko kapa-lai wornowlin petpeti.

9 Jinibb si nga mivel ngasu ko sete mivi-juri nale nesesreien se Kristo, Atua seteelik re mauren sen. Ko jinibb si nga mivi-juri nale nesesreien se Kristo, Atua Tatatevi Natun Iesu Kristo, nuru korti orlik tevirenge nolon. 10 Poro jinibb san pivini jikami ko sete owra visviseni nale se Kristo,ko sete kaplai pian loloim se kami. Porojinibb nga mirpok pivini, ko sete kapweraierres tevi. 11 Suri jinibb nga puwrai errestevi mernen, ko erpe ni kele ko ok-kortitevi renge majingen nga marsij sen.

Bongsi nale12 Nale elep nga bowrai tevi kami, ko

numusus boli tweni renge naul. Ko nor-rorrmien suk oto eterter erpel, nga bea-vinuk kele bea-lesi kami, ko rrapa-jiljilwersopon. Renge murrun ngok kerr jijlerraprongwos rrapa-runge pirres pilep ren.

13 Jojim nga Atua mutobbtobbue, natunnir arwerai erres wor tevi nik.

3 Jon 1 322 3 Jon 15

Naul Itolin ngaJONMuliBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Jon olul kele, ko owra kalesia nir par-wilwil se nir ngamarok-ivel tweni parsup-supe Numal tevi jinibb nir. Ko oli van jikalesia san nga nisen Gaeas, nga mivi bur-tur (lida) san, ko nga mokmetmete erresnir nga marok-ivel mirpok.

Nale womujnen1 Inu le nga mevi merwomu ne Naim

On ko nuwra erres tevi nik Gaeas, ngamemrreni nik milep.

2 Selek, nurongwose osuw nga mau-ren som renge no Atua oto erres. Konomok-lot suri nga liken som puto pirresrenge nanu jijle nga marres, ko nibemkele piterter. 3 Tasi kerr sopor arpelaripa osuw, ko arwerai nga nik kutur eterternga kumtori nale weretunen ne nale ngamirres ngel, ko nga nik komok-vijuri naleweretunen tetajer renge mauren som.Daron nga mornge, ko nuir elep suri.4 Daron nga mornge natuk nir marok-vijuri nale weretunen tetajer renge mau-ren ser, ngok ololi inu nuir kele wor easinanu minij kele nir.

5 Selek, nik komok-tori majingeneterter. Ko tasi kerr ngok nga marinukjim, poro arivi jinibb nga dis nar mia-jumjum bbong, ko nik komok-metmetenir erres. 6 Ko nir arwerai tweni pa osuwtevi kalesia ne iel nga nik kumrreni nirelep. Ko daron nga parivel lingi naimsom, erres nga kuppitevir renge nanujijle renge murrun nga Atua pir rengen,7 suri lartul ngok nir arlinglingi sisersuri majingen se Kristo kobbong, ko setearlai nanu san ji jinibb nga sete marivikalesia nga partotori. 8 Erres nga kerr marraplai tevi lartul ngok nir sev nga nevrermarmumrrol ren, nga rrapmajing kortitevir renge majingen ser nga parweraitweni weretunen.

Diotrepes ko Demitrias9 Inu nuli naul san pa osuw van ji kalesia

nga sisom. Ko Diotrepes orong tweni nale

suk, suri emrreni pilngi lweni ni puwomu.10Ngokma, poro bevinuk, ko bowrai twenitevi mernenmurrun sev nga nimokloli, kobowrai tweni nale gerisen nga ni mokw-erai nga poklokloksi liken suk. Ko murrunsetewor osuw iok. Sete orongwose pitkaikele tasi kerr ngok nir parini re naim sen;ko mare nen kele, okwer ore nir nga mar-wera partekair van re naim ser. Ko okojitweni kele sele tasi kerr ngok nir rengeNaim On.

11 Selek, sete kupvijuri murrun ngamisij. Kupvijuri murrun nga mirres kob-bong. Si nga mokloli murrun nga mirresevi natu Atua. Ko si nga mokloli murrunnga marsij rrek setewor okorti tevi Atuanabong san.

12KoDemitrias, jinibb jijle arok-werai nievi jinibb nga mirres, ko nale weretunense Atua kele eviseni nga ni osorsan. Ko inukele nulai devjen sen nga nuwrai ni erresosorsan, ko nik kurongwose nga nale sukngel evi weretunen.

Bongsi nale13 Nale elep nga bowrai, ko sete numr-

reni boli tweni renge naul. 14 Ko norror-rmien suk oto eterter nga sete mia-perivrrek bea-lesim kele ko rropora-jiljilwer so-pon.

15 Ngel evi loten suk, nga demat piptevinik. Sele kerr nir nga iel arwerai errestevim. Ko kupa-werai erres sisamis tevisele kerr kele nir nga iok.

Jut 1 323 Jut 12

Naul ngaJUTMuliBatu nale nga mivsivseni

lut nga parmeteni naulngel puto suri

Jut nga muli naul ngel evi tasi Jemes,ko niko evi tasi Iesu san. Ko ospe jinibbnevisvisenien gerisen, ko owra Atua putorvitrangi (panisem) nir. Ko owra kalesia nirparrul totkoni wor nosurien ser.

Jut owra erres tevi nir1 Inu Jut nuvi jinibb ne majingen nga

Iesu mukonik, ko nuvi tasi Jemes. Nulinaul ngel tevi kami, ko nuwrai erres tevikami nga Atua miveruse kami ko nga mer-renien se Atua Tata miptevi kami, ko ngaliken se kami muto mirres re Iesu Kristo.2 Ngel evi loten suk, nga Atua purrorrmikami, ko nga puloli demat puto ji kami kelewor nga kalesiamauren se kami pianmarekele wor, ko nga murrun nga kapmerrenisele kami pimaur piterter kele wor.

Jinibb nevisvisenien gerisen3 Selek nir, nurrorrmi elep nga boli

naul ngel tevi kami tweni nosurien ngamuto pa ji kalesia nir. Ko lelingenoknurnge erpe boli wor naul vinuk ji kaminga pususture norrorrmien se kami, ngapuloli kaptur piterter, ko kapirpe natodosevin nga miverver ore natun tevi naleweretunen nga kamosuri pa musuw. Ngoknale weretunen nga Atua milai pa musuw,ko setemun mia-lai minij kele, ejki. 4 Inunurnge erpe jinibb nga martere Atua so-por arini pa arkorti kele tevi kami re gor-tien se kami nga kami sete kamrongwose.Nir ngok artori nale nga muwra ‘rengenolo Atua nga mirres, ni ewilwil se kerr’;ko artur imare, ko arwera ‘Niko, orongwoskerr rraploli tama nanu san, ko Atua setemia-lolarsi kerr.” Ko arok-loli murrun ngamarsij nir ser vajin. Ko arwera kele setearmerreni Iesu Kristo, nga ni kele kobbongmivi Numal ko Atua se kerr!

Atua pia-tor vitrangi jinibb nevisviseniengerisen nir

5 Nale ngok kamrongwos pae erresosuw, ko inu numrreni bowra lilane keletevi kami. Daron nga Atua milai tweni

meri Isrel renge vanu ngok Ijip, ko vi-tunen olokloksi nir nga sete marosuri, koololi armij. 6 Ko kaprrorrmi ko wor an-glo nir nga sete marir nga partori naisnga mian mare nga Atua milai tevir, koarmerreni wor partori nais ngamianmarejer wor. Niko ololi marwolu lingi siserwoswos. Atua ekai totkonir e dil delr-rurr nga sete mia-maot nabong sopon, koparlik renge nemalik pijpari nabong ngamilep nga Atua pia-tor vitrangir e. 7 Koerres kaprrorrmi kele ngaim nga eru ngokSotom ko Gomora, ko lat sopon nga martomori kele nuru. Nir arlengleng kele erpeanglo ngok nir, ko arloli esij tevi nesevinko arloli esij tevi nir lululweni kele; ko arlanorongen nga misij ne nabb nga min ngasete orongwose pimij nabong san. Nanungok ok-viseni nelesien nga milep tevijinibb, nga parmetutu.

Jinibb nevisvisenien gerisen arivi jinibbnga marij misij

8 Ko lelingenok, nir ngok arok-loli erpokkele kobbong, arok-tere Atua. Armaturlesi bori ner ko artajer ngamarloli murrunnga marsij renge niber. Armusus Atuapimetmete nir, ko arij esij tere anglo nirne melrin. 9 Ko numal se anglo ngok nirnga nisen Maekel, ni kele sete ololi erpok.Daron nga milat tevi demij suri nibeMosesnga nuru si nen pilai, ko Maekel sete elngini van mare nga piwirr nale nga misij tevidemij, ejki, ko owrai bbong, “Numal Atuapiwer orem!” 10 Ko nir ngok ma porosete arongwose nanu san ko rrek parijpisij ko pa suri. Murru nir erpe nanurrum nga norrorrmien ser mijkie ko arlolibbong nanu nga nir marmerreni parlolir;ko murrun ser ngok kobbong oklokloksir.

Jinibb nevisvisenien arok-lokloksi jinibb11 Woi, kaplesi ta lartul lepel nir. Arvi-

juri sel se Ken nga tuwi ngok. Ko surinorrorrmien ne nevöt oto pelak rengebatur, ololi artor jabble sel ser. Ko arvitanvan kele re nololien nga Balam, muloli nirartor otvi nale se Atua erpe Kora, ko para-jijki kele pirpe Kora. 12 Daron nga kaminikamser korti renge nabong nga mirrespelak se kami, nir ngok arirpe nevöt ngamilep san ngamutur ore sale, ko drrav sanpuwlu vini, ko pires ren ko pimawor. Nirarrorrmi lwenir kobbong. Arirpe nat ngamimot milep nga ling milai vini ko setemus rragrrag. Arirpe kele duru nai nga redaron mawos nga pilngi wenen, ko mutur

Jut 13 324 Jut 25nawon; ko jinibb arrangi tweni ko emijmijjer. 13Erpe daptap ngamarlelep ne dis ngamarerrre ko melabbser marut peleplari;nir kele murrur nga marsij arpelpelariarirpe melabbse dis ngok. Arirpe mojunga marvitan nga Atua milngi pa sisernga mimalik nga mimalik muto metmetterair. 14 Ko Inok nga mivi ebutun remetka se Atam, nga tuwi pa muwrai twenisel nga musorsan ngok tevir, nga muwraimuwra ‘Kaplesi, Numal Atua pia-rremalitevi anglo sen nga maron nir owun sautlenglengen 15ko pia-wera suri lat nga putosuri tevi jinibb jijle nir, ko tevi nir kelengamarloli misij ko setemarosuri komarijmisij tevi nale nga misij nga marlai teviAtua.’ 16 Nir ngok arivi jinibb nga marok-loli nale ko marij misij tetajer. Arvijurinorrorrmien nga misij ser ko arij melme-las pelak, ko nale ser erpe neni rretrrunnga puloli partor sweri bbong sev ngamarmerreni.

Nale nga puwnir17 Selek nir, kaprrorrmi ko wor nale

se aposol se Iesu Kristo nir nga marlaitevi kami tuwi nga piviseni sev nga pia-rremali. 18Arwerai pa tevi kami nga rengedaron ne bongsi iel ngatan pusuw, jinibbsopor parmen keraji murru kami ko parvi-juri murrun nga nir kobbong marmer-reni, nga sete mara-osuri rragrrag Atua.19 Jinibb nga marirpok arongwose parlolikapsisamis, suri arvijuri norrorrmien ser,ko sete arvijuri Nemin On.

Murrun nga parmerreni temijpal jinibb20 Selek nir, kami kappelak ko wor nga

kapini kapterter renge murrun ne no-surien nga muwokwok mirres nga miplariji Atua. Kaplot ko wor piterter rengederteren se Nemin On. 21 Ko kaplik rengemauren nga merrenien se Atua muto teta-jer tevi kami, daron nga kamok-tirive Nu-mal Iesu Kristo ngamok-rrorrmi kami ngapilai mauren nga muto tuwi ngok vinitevi kami. 22 Jinibb sopor nga nosurienser sete eterter ko norrorrmien ser elele,ngok kami kaprrorrmir ko wor. 23 Ko nirminij kele, kapwilwil ko wor ser erpe ngakapteseni twenir renge nabb. Ko re nirsopor sel nga marsij ser arrul totkoni nir.Ko kaprrorrmi nir, ko kaptelasi nololienser. Ko kapmetmet pirres nga nalol ngamisij ser ngok tuloli takvitan re nololienser. 24Ko lelingenok, Atua sansan kobbongnga orongwose purrul totkoni kerr nga

sete rrapvitan. Ni kobbong orongwos pilaikerr van rraptur renge non re melrin, nganorrorrmien se kerr pir temijpal. 25 Atuangok kobbong nga miwilwil se kerr ololirramkorti tevi Iesu Kristo Numal se kerrnga rapsusi nise Atua pian mare, ko ngarrapwerai tweni nga ni evi Numal ngamian mare ko mutori derteren ko nos-rövien totoklai, mitipatun tuwi jer pa,mivini mijpari lelingenok, ko pianan seteorongwose pusuw nabong sopon. Pirpokko.

Bori se Jon 1:1 325 Bori se Jon 1:16

BoriseJONBatu nale nga mivsivsenilut nga parmeteni naul

ngel puto suriJon nga muli naul ngel rrek evi Jon nen

nga muli nospen nga mirres ivajin. Daronnga ni etra sopon, meri Rom nir arlolini evan elik talev renge norour san nganisen Patmos, suri okwera tweni nale seIesu. Ko ie, ni elesi bori san, ko oli totoni.Norrorrmien nga milep nga miplari rengebori nen evi nga owretun derteren se meriRomnir elep, ko derteren se Atua elep asiewor. Ko niko sete erres nga kalesia nirparmetutu nga parwer tweni nise Iesu.

Nale elep ne Naul On Tuwi arremalirenge naul ngel, ko arivi vajin nale teptepinga jinibb minij sete orongwos purong-wose. San evi nale nga muspe Bapilon(batun 18), nga mujuji Rom. Ko naleowra Bapilon pivitan, ko iok osoni lweninorrorrmien se kalesia nir van mare. Konir partiriv tweni daron san nga pia-vininga mijen pijki mun, dingen pijki mun, konorongen nga misij pijki mun (21:4).

Nale nga miwer visviseni naul ngel1 Ngel evi naul ne bori se inu Jon. Nanu

ngel nir, Atua evisenir tevi Iesu Kristonga ni piviseni tevi jinibb sen nir sev ngasete ngasu para-pelari. Ko Kristo okonianglo sen nga pivisenir tevi inu Jon, ngamevi jinibb ne majingen sen. 2 Ko inunuli tututweni nanu jijle nir nga mele-sir, arto renge naul ngel. Arivi nale seAtua, ko arivi weretunen nga Iesu Kristomiviseni tevik. 3 Neiren renge mer ngamieveve naul ngel, ko neiren renge nirnga marunge nale se Atua ngel nir, komarosurir. Suri daron evini mori pa ngananu ngel nir parpelari.

Jon owra erres tevi meling kalesia ebut4 Inu Jon, nuli nale ngel tevi kami renge

meling kalesia ebut nga kamlik rrale rengevanu ngok Esia. Ngel evi loten suk, ngaAtua nga muwowomu tuwi jerjer, ko ngamilik lelingenok, ko nga pilik tuwi ngokvini, tevi nemin ebut nga marlik livenrenge nai seksakel sen, pilai demat senputo tevi kami renge nalol nga mirres

pelak sen. 5 Ko Iesu Kristo nga miwer-wer tweni nale se Atua ko nga orongwosrrapvijuri, ni kele pilai demat sen putotevi kami. Ni evi mer nga Atua mulolimimaur luwi kele wowomue re mijen. Koni emetmete numal jijle nir ne iel ngatan.Ni emrreni kerr elep, ko drran nga miseseretlasi tweni nololien se kerr, ololi rramielsisarow vajin. 6 Ko ni ololi rramivi numal,ko rramirpe kele jinibb nga marok-sulsultevi Atua Tata sen. Ko tetajer rrapsusinisen pianmare temijpal, ko sete rrapmosinga rrapwerai tweni nga derteren sen eanmare temijpal. Pirpok ko.

7 Ko ngok kaplesi sete mia-periv ngapirrmali renge nabor nir vini, ko nametjijle puklu pimteni. Ko renge daron ngok,nir nga maruni sir rengen ko jinibb jijle neiel ngatan parunge pisij ko parting daronnga parlesi e. Pirpok ko. 8 Numal Atuaowra “Inu nuvi batu nanu jijle, ko nuvikele bongsi nanu jijle.” Atua ngok elik tuwijerjer, ko elik malum lelingenok, ko pia-lik pijpari tuwi ngok vini, ko evi Atua neDerteren Jijle.

Nanu nga Jon mimatur kuluklu milesir9 Inu Jon ngamevi tuwa kami suri nuko-

rti pa osuw tevi Iesu ko nukorti tevi kami.Kerr jijle rraptur piterter renge norongennga misij nga rramrunge re niberr suribatun vanu se Atua. Ko arkoni tweni inuvan re norour nga Patmos suri nomok-wera tweni nale se Atua ko nale se Iesu.10 Ko renge nabong on se Numal, Neminsen orrul totoni inu. Ko sete epriv nurngedrrelan san renge durek nga mian maretemijpal, mirpe davö san. 11 Ko owra“Kupuli tweni sev nga kumlesi, ko ku-plai naul nen van ji meling kalesia ebutnga marlik renge ngaim ebut ngel nir,Epesas, Smana, Pekamam, Tuatira, Satis,Pilatelpia ko Laotisia.” 12 Ko nurienik ngabelesi si mirij tevik, mian ko nulesi latebut nga marmajing nir e gol, nga laetparjinget rer. 13 Ko re liven ne nanu ngoknir, san erpe jinibb mawos, ori sunsunnga mipriv temijpal ervirvi ngatan erpesunsun se batu numal nir. Ko netatuwsen armajinge renge gol, ko etatuwe remorkon. 14 Ko jomro batun arow titisarirpe numow, ko meten oror erpe nabbnga muror. 15 Belan orinrin erres pelak,ko drrelan erpe dis bburbbur nga mir-rre renge botunmal. 16 Ko otori mojuebut renge nevren rres, ko renge jingon

Bori se Jon 1:17 326 Bori se Jon 2:15nesip nga muso renge devjen korti nurueplari rengen vini. Ko non erinrin erpenial nga muwosput. 17 Daron nga melesiko nuvitan re belan, nurpe jinibb ngamimij. Ko ni esareni nevren rres ejparikko owra “Sete kupmetutu, inu nuwowomujerjer ko bea-vivitu jerjer kele. 18 Inunuvi jinibb nga memaur. Womu numij,mian ko numaur luwi kele, ko setemunmea-mij kele. Ko derteren suk otoe ngabololi nir nga marmij parmaur luwi kele,ko nga bela lweni jinibb re lat ne mijen.19 Ngok kupuli tweni nanu nga kumlesirnga marpelari lelingenok, ko nga para-pelari vitunen. 20 Kulesi moju ebut ngamarto renge nevrek rres ngok nir, tevi latebut nga laet marjinget rer marmajing nire gol? Nanu ngok nir nospen ner artowore, ko arto teptepi, nir le ngel: mojunga ebut ngok arivi anglo ebut ne melingkalesia ebut, ko lat ebut nga laet marjingetrer ngok arivi meling kalesia ebut ko.”

2Nale tevi kalesia nir ne Epesas

1Koowrai tevik owra “Kupuli tweni nalesuk ngel nir, ko kuplair van ji anglo se kale-sia nir nga Epesas, ko kupwera “Nale ngelevel ji san nga mutori moju ebut rengenevren rres ko mok-ivel suri lat ebut ngalaet marjinget rer. 2 Nurongwose sev ngakamloli, ko nurrorrmi elep suri majingenngamilep nga kamloli ko norrorrmien ngamipriv temijpal se kami. Nurrorrmi setekamir rragrrag re nir nga marloli misij.Ko kamrrowrrow pae ko kamlesi otvi nirnga marwera marivi aposol, ko gerisenser eviseni nga marivi botgerisen bbong.3Nurongwose, norrorrmien se kami epriv.Jinibb arloli kamrunge esij renge nibekami suri inu nisek, ko norrorrmien sekami sete evitan. 4 Ko nanu nga misij sanoto liven renge inu ko kami, ngel: Setemunkammerreni inu erpe nga womu kamok-merrenik. 5 Ko ngok kaprrorrmi pirressuri murrun nga mirres nga kamvijurituwi, ko kapvijuri lilane lweni kele pirpetuwi daron nga murrun nen mitkai kamivini nga kamlesi wose moron. Ko porosete kaprieni norrorrmien se kami rengesel nga misij nga kamok-loli lelingenok,ko inu bevinuk ko bela tweni jijle laet sekami. 6 Ko nanu san nga kamloli mirresngel: sete kammerreni murrun ne gortien

se Nikolas, kamungasi nir erpe inu kelenungasi nir.

7 Si nga nolo boron mutoe, pumurronglilane nale nga Nemin On milai tevi kalesianir. Ko tevi nir nga marevji devje nuval,inu bemaronge parurroi wenen ne durunai nemauren nga mutur renge orsel nga mirrespelak se Atua.”

Nale tevi kalesia nir ne Smana8Koowra tevik owrai “Kupuli tweni nale

suk ko kuplai van ji anglo se kalesia nirnga Smana, ko kupwera “Inu nuwowomujerjer ko bea-vivitu jerjer kele. Numij kolelingenok numaur luwi kele. Kapmur-ronge sev nga mowrai. 9 Nurongwosenorongennga misij nga kamlik ren, ko jorokami kele ejkie; ko weretunen joro kamielep. Nurongwose nale nga marsij ngamornge nga nir marij tere kami, nir ngamarwera marivi meri Isrel ko marweranawone. Naim ne verusen ser evi bbongnaim nga marlote demij ren. 10 Sete kap-metutue nanu sopor nga parini ko parlolikaprunge pisij. Demij piwirre kami soporvan re naim ne nekaien nga purrowrrowenir, ko kaprunge pisij nabong pisngavöl.Kaptur piterter pian pijpari kapmij, kobela mauren tevi kami pirpe nowli kaminga mirres. 11 Si nga nolo boron mutoeko pumurrong lilane sev nga Nemin Onmuwra tevi kalesia nir. Nir nga marevjidevje nuval, mijen erwen nga vitunen seteorongwos pijparir.”

Nale tevi kalesia nir ne Pekamam12 Ko owrai tevik owra “Kupuli tweni

nale suk ko kuplai van ji anglo se kale-sia nir nga Pekamam, ko kupwera “Inunga nesip nga muso renge devjen kortinuru miplari re jingok, nale suk le ngel:13 Nurongwos pae lat nga kamlik ngok ePekamam, lat nga Demij misakel re naiseksakel sen. Ko nurongwose kamosurimalum inu eterter. Ko daron nga marevjipini Antipas, jinibb nga mokwerwer seinu ko mutur miterter tetajer tevi inu iokji kami, lat nga Demij milik e, ko setekamvilvil ore inu. 14 Ko kamloli ma nanusopon nga sete mumomsawos re metek.Kami sopor arvijuri malum sel ne tuwierpe propet ngok Balam, nga muwrai teviBalak nga pikrekrasi meri Isrel nir ngaparurroi vison nga marsuli jile tevi demijko nga parloli kele pisij tevi nesevin. 15Koerpok kele, kami sopor arvijuri nale se

Bori se Jon 2:16 327 Bori se Jon 3:7gortien se Nikolas nir. 16 Ngok kaprienikami re nololien se kami. Poro pijki kosete mia-periv inu bevinuk ko bepalpaltere nir ngok tevi nesip nuval nga miplarire jingok. 17 Si nga nolo boron mutoeko pumurrarrong lilane sev nga NeminOn muwrai tevi kalesia nir. Ko tevi nirnga marevji devje nuval, inu belai nanensan tevir nga muto teptepi re melrin, ngapirpe mana nga meri Isrel nir marurroituwi. Ko belai kelenevöt nga muow titis tevi nir sisamis nganais nga mimerr muto rengen ngok. Naisngamimerr ngok, mer nga milai nevöt senkobbong orongwose purongwose.”

Nale tevi kalesia nir ne Tuatira18 Ko owrai tevik owra “Kupuli tweni

nale suk ko kuplai van ji anglo se kale-sia nga Tuatira, ko kupwera: Inu nuviNatu Atua, ko metek oror orirpe nabbnga muror, ko belak orinrin erres pe-lak. 19Nurongwose erres murrun se kamiiok Tuatira, ko nurongwose merrenienko nosurien se kami. Ko nurongwosenga kamok-majing nga kapwilwil se jinibbnir, ko nolo kami epriv temijpal nga seteorongwose kapvitan. Komajingen se kamilelingenok erres kele easi majingen ngakamloli womue. 20Ko nanu le san sete nuirtevi kami ren, ngel: Sete kamwer ore vinoknga muwra ni evi propet, ko ejki, ni erpebbong nesevin nga misij ngok Jesepel netuwi. Ko nevisvisenien sen ololi jinibb sukarlengleng nga marok-loli misij kele tevinesevin, ko arok-urroi kele viso nanu ngamarsulsul jile e tevi demij. 21 Nulai daronevter tevi nga pilesi wose ko pirieni lwenirengemurrun nga misij sen, ko ni omusus.22 Ko suri iok, inu bela mesien nga mileptevi, bololi pimatur re maling. Ko ni tevinir nga marloli misij tevi bonevis parungepisij lenglengen. Ko poro sete parienir renanu ngamarsij nga marloli tevi, ko bololinanu nga mowrai ngok lelingen wolok.23 Ko berevji pini kele natun nir, pulolikalesia nir parongwose, inu nurongwosenanu jijle nga muto re nolo jinibb konorrorrmien se jinibb, ko bea-lai nowlinmawos tevi nir sisamis re murrun ngamarloli. 24 Ko nuwrai kele tevi kami minijkele sopor ne ie Tuatira, kami nga setekamvijuri nevisvisenien sen, ko nga setekamrongwose nanu nga nir marwera evi‘nale teptepi se Demij’, nuwra: Nurong-wose kamtor sweri daron nga marterter

evter, ko sete numrreni belngi kele soloslonga murrow kele re kami. 25 Ko numrrenikaptajer malum, ko kaprrul totoni sel ngamirres ngok piterter pian pijpari daronnga bea-rremali kele e vini. 26-28 Ko belaiderteren tevi si nga mirevji devje nuval komutur miterter nga muloli sev nga mem-rreni mijpari bongsin. Derteren nen, inunulai ji Tata suk, ko bea-lai tevi nir. Ko nirvajin parlik metmete jinibb ne vanu jijlenir tevi nai delrrurr. Ko parevjir e erpenganai delrrurrmipirworwor sospendan.Ko bea-lai moju nutrin kele tevir. 29 Si nganolo boron mutoe, erres pumurrarrongepirres nale ngaNemin Onmoklai tevi kale-sia nir.

3Nale tevi kalesia nir ne Satis

1 Ko owrai tevik owra “Kupuli tweninale suk ko kuplai van ji anglo se kalesianga Satis, ko kupwera: Ngel evi nale seinu nga motori Nemin se Atua ebut tevimoju ebut. Nurongwose murrun se kamierres, ko nurnge jinibb arok-wera, kam-maur bbong; ko ejki, rrek kami kammijpa. 2 Ko kapmera kele, kaploli maurense kami nga mutomori pimij pimaur luwipiterter. Suri inu nulesi nga majingense kami setewor arres jijle renge nelesiense Atua suk. 3 Kaprrorrmi nevisviseniennga marlai tevi kami, ko kaptur piterterren ko kaprieni kami renge nololien sekami. Poro sete kapmera luwi nga kaplikmetmet, ko inu dea-vinuk re daron ngakami takrrelenge, tia-sorsan tevi murrujinibb venao. 4Ko kami sopor iok Satis setekamloli murrun nga misij, erpe sunsun sekami sete arrokitkit. Kami ngok ko kapa-uri sunsun nga marow ko kaptutur tevik,suri kamrres ren. 5 Si nga mirevji devjenuval, ni ko parjuroi sunsun nga marowtitis e nir, ko sete mara-la tweni nisenrenge naul ne mauren. Ko bea-wera twenirenge no Atua ko tevi kele anglo sen nirnga ni mivi suk. 6 Ko si nga nolo boronmutoe, ko erres purnge ko purongwosesev nga Nemin muwrai tevi kalesia nir.”

Nale tevi kalesia nir ne Pilatelpia7Koowrai tevik owra “Kupuli tweni nale

suk ko kuplai van ji anglo se kalesia nir ngaPilatelpia, ko kupwera tevir nga ngel evinale suk, nga inu mon temijpal ko mewre-tun. Inu nutori totkoni ki ngok ngamivi seDevet tuwi, ko daron nga metasi metali ko

Bori se Jon 3:8 328 Bori se Jon 4:7sete san orongwose pikikior kele; ko daronnga mekikior, ko sete san orongwose pitasikele. 8 Ko nurongwose majingen se kaminga Pilatelpia. Nurongwose nga derterense kami ewelili bbong, ko kamvijuri manevisvisenien suk, ko sete kamvilvil oreinu. Kaplesi, nutasi pa metali etpir re nokami oto metmet nga sete san orongwosepikikior kele. 9 Kaplesi, bololi nanu santevi gortien ngok nir nga naim loten sermivi naim loten mawos se demij nir. Nirarwera arivi meri Isrel, ko arwera nawone.Ko bololi parini para-jipa vitan ji kamiko parsusi nise kami van mare, puloli nirparongwose nga inu numrreni kami. 10Konuwrai eterter tevi kami nga bemetmetlilane kami re daron nga miterter nga pia-pelari renge iel ngatan ngel nga purrowr-rowe jinibb nir, suri kamosuri nale suknga mowra ‘Kaptur piterter tetajer, setenolo kami pivitan.’ 11 Sete mia-periv bea-rremali ji kami. Ko kaptori totkoni pitertersev nga kamtor sweri pa musuw, suri santia-lai luwe nowlin nga moro kami kapa-lai. 12 Si nga mirevji devje nuval, ko inubololi pivi nabur nga miterter renge NaimOn se Atua suk, ko sete mia-jikie rengen.Ko bea-uli nise Atua suk rengen, tevi nisengaim ngok kele se Atua suk, Jerusalemnga mimerr ngok nga Atua suk pia-konitweni re melrin vini iel ngatan. Ko bea-ulinisek nga mimerr kele puto rengen. 13 Kosi nga nolo boron mutoe, ko erres purngeko purongwose sev nga Nemin muwraitevi kalesia nir.”

Nale tevi kalesia nir ne Laotisia14 Ko owrai tevik owra “Kupuli tweni

nale suk ko kuplai van ji anglo se kale-sia nga Laotisia ko kupwera, Ngel arivinale suk nga nomok-wera pirpok ko patevi rijrijen se Atua nir, ko nga nomok-wera tweni nale se Atua, ko nga orongwosjinibb pivijurik. Ko nuvi batbatu nanujijle nga Atua mulolir. 15 Nurongwos aljemajingen se kami. Kami sete kamirpenuwi nga mututun, ko kami sete kamirpenuwi nga mimemrrali. Erres pelak maporo kapirpe nuwi ngamututun, rrek porokapirpe nuwi nga mimemrrali. 16 Ko surikamivi liven re nuru, ko nuvirngise kami,ko boltuv tweni kami. 17Ko kami kamwera“Kem ma joro kem elep temijpal, setenevre kem armurrol re nanu san.” Kosete kamlesi wose nga joro kami mijkie,

kamlik esij, kammalmal, ko kamivi metr-rorr. 18 Ko nuwrai tevi kami, kapwuli golnga mirres ji inu, puloli joro kami pilep.Ko kapwuli kele sunsun nga muow ngakapuri, ko puloli setemun kammanun ngajinibb parlesi kammalmal. Ko kapwuli keleroi ne meter ji inu, nga puloli kapkulkululuwi pirres. 19 Inu nomok-rij eterter konomok-tor alje nir nga memrreni temij-pale nir. Ko ngok, kaprrorrmi pirres ko ka-prieni norrorrmien se kami renge nololiense kami. 20 Ngok, kapmurrong, inu nuturnututi metali, ko nuverus. Poro si ngamurnge drrelak ko mitasi metali, inu beanre loloim sen ko noboraan korti. 21 Si ngamirevji devje nuval, ko bololi ni pisakelrenge nai seksakel suk renge nelik, erpeinu kele nurevji pa devje nuval ko nusakelpa renge neli Tata suk renge nai seksakelsen. 22 Ko si nga nolo boron mutoe, errespumurrarronge pirres nale nga Nemin Onmokwerai tevi kalesia nir.”

4Nir nga renge melrin arsurövi Atua

1 Mian ko numatur lesi nanu kele san,ko nulesi metali san etpir renge melrin.Ko drrelan nga mornge womu, nga mirpedavö, erij luwi kele, ko owra “Kupini ielmare, ko beviseni tevim sev nga pia-pelari.” 2 Ko derteren se Nemin On evinievesane ko orrul totonik. Ko iok rengemelrin nulesi nai seksakel san, ko sanesakel ren. 3 Mernen non erinrin erpenevöt nga morres ngel nuru, jaspa kokanilian, nga morsongsong. Ko liwaliwsan oto rrale nai seksakel nen, nga mirin-rin mirpe emral nga nulsen mirpe ro naisan nga miejejen mirres. 4Ko nai seksakelngavöl eru drromon ivij (24) kele artorrale nai seksakel nen, ko birterawarrengngavöl eru drromon ivij arsakel rer. Konir aruri sunsun ngamuow ko aruri nuvannga marivi gol re batur. 5 Ko navil okvilpelari renge nai seksakel nen, ko belverdrrelan orrorrorr ko ever. Ko womu re naiseksakel nen, nasul ebut aror, nga marivinemin ebut se Atua. 6 Ko iok kele, nulesinanu san erpe dis nga mivilvil ko mimerermirres pelak.

Ko netun vanu ivij ngametermarto pet-peti re niber, re nor ko re durer, artur rralenai seksakel nen. 7 Nga mutur womunenerpe laeon; nga mutur surie erpe buluknorman; nga suri kele e non erpe jinibb;ko nga vitu jer nen erpe numön ngel ikel,

Bori se Jon 4:8 329 Bori se Jon 6:2ko ete naben erpe nga purow. 8Ko nir jijlenga ivij ngok, naber sisamis ouwon. Kometer arto petpeti re niber, vini vare e kololor e. Ko nat mirin ko nat nga mupong,sete armosi nga parlai nubo, ngel: ‘Atuane drromsen mare nga muon nga muonnga muon, ni elik tuwi pa, ko elik malumlelingenok, ko pilik kele tuwi ngok vini. Niotori derteren jijle.’ 9Ko netun vanuivij nga arok-la nubo, arsurövi, artori, koarwera erres wor tevi ni nga mimaur tuwingok vini, ko nga misakel renge nai sek-sakel. Ko daron nga marlai nubo nen, 10 kobirterawarreng nga ngavöl eru drromonivij nga arjipa armatur van ngatan re noni nga misakel re nai seksakel, ko arsurövini ngok nga milik tuwi ngok vini. Ko aruritweni nuvan ser ko artuwer van womure nai seksakel e, ko arwera 11 “NumalAtua se kem! Nik kurres nga parsurövim,partorim, ko parlai derteren jile tevim.Suri nik kuloli nanu jijle nir, ko renge nikmarongen som arpelari ko armaur.”

5Naul nga marbbölji ore pa

1Mian ko nulesi naul san; ni nga misakelre nai seksakel otori re nevren rres. Arululpetpeti ren, devjen ko devjen, ko arlulngijile pa, ko arla nabbölA ko arwusi bongsinre lat ebut ko arbbölji ore pa. 2 Mian konulesi anglo san nga derteren sen milep.Ni erij, drrelan ean mare, ko owra “Ngok,si erres re pila tweni nabböl nga marb-bölji ore naul ngok e, ko pieveve vajin?”3 Ko san ejki renge melrin ko renge ielngatan ko renge ngatan nga muto van remelve ngatan ngel e, nga mirres re pievevenaul nen rreknga pimteni lolon. 4 Nutinglenglengen suri san ejki nga mirres repieveve naul nen ko pimteni lolon. 5Mianko san renge birterawarreng nen nir owraitevik, owra “Ete kupting! Kuplesi, Laeonnen nga renge metka se Juta, ngok metkanen nga milep se Devet, ni erevji devjenuval, ko ni ko orongwos pila tweni nabbölnga ebut ngok ko pieveve naul.” 6Mian konulesi natu sipsip sanB otur liven ji ni ngamisakel renge nai seksakel nga netun vanunga ivij nga martur rrale tevi birterawar-reng nir. Ko natu sipsip nen, nulesi erpearevji pini womue. Batin ebut, ko meten

ebut, ngamarivi nemin ebut se Atua nganimok-konir van re iel ngatan totoklai. 7 Konatu sipsip nga evan ko ela naul nen ji ninga misakel re nai seksakel, re nevren rres.8 Ko daron nga muloli, ko netun vanu ngaivij nga ko birterawarreng nga ngavöl erudrromon ivij arjipa armatur van ngatanrenge no natu sipsip. Nir jijle artori nevistingting ser, ko besin nga marmajing gole ko nga marwun saute nanu san ngamapun mirres, ni ko evi verusen se jinibbse Atua nir. 9Ko nir arla nubo nga mimerrsan, ni le: “Nik kurres re kupla naul kokupla tweni nabböl ko kupeveve. Suri nikarevji pinim, ko drram nga muwlu erpesulsulen nga muwli tweni jinibb nir arivise Atua, metka nga marivel renge botnabenir, ko renge vanu nir, ko arivi jinibb ngamarij nale petpeti nir. 10 Ko kuloli arivijinibb ne sulsulen som nir nga parmajingse Atua, ko nir parwowomu renge jinibbnir iel ngatan.” 11Ko nulesi kele anglo elepnga elep, ko nurnge drrelar nga marturrrale nai seksakel, netun vanu nga ivij nga,ko birterawarreng nir, 12 ko arla nubo,drrelar eanmare, arwera “Natu Sipsip ngamarevji pini, ni erres re pila derteren,nijor, norongwosien, ko nga partori, par-surövi, ko parsusi van mare!” 13 Mian konurnge drrela nir jijle nga marlik re mel-rin, ko renge iel ngatan, ko renge ngatannga muto van re melve ngatan ngel e, korenge dis; nanu jijle nir nga marmaur iokjijle nir. Ko arla nubo, arwera “Ni ngamisakel renge nai seksakel, ko Natu Sipsip,parsurövi nuru ko partori nuru ko parsusinuru van mare, ko parlai derteren jile tevinuru tuwi ngok vini.” 14 Ko netun vanunga ivij nga arij welir, arwera “Pirpok ko!”Ko birterawarreng nir arjiol armatur vanngatan ko arsurövi.

6Natu Sipsip ela tweni nabböl renge naul

1 Mian ko nulesi Natu Sipsip nen elatweni nabbölC nga womunen, ko nurngedrrelan san renge netun vanu nga ivij nga,drrelan erpe belver, ko owra “Kupini!”2 Ko nuklu ko nulesi os nga muow san. Kojinibb san esakel ren, ko oke nevis, ko arlanuvan san tevi re batun. Ko ni ololi os

A 5:1 Nabböl evi nanu san nga marlai tuwi nga marbbölji ore naul e nga puloli jinibb nawon sete pieveve. B 5:6Iesu C 6:1 Nabböl evi nanu san nga marlai tuwi nga marbbölji ore naul e nga puloli jinibb nawon sete pieveve.

Bori se Jon 6:3 330 Bori se Jon 7:7

sen owlu, ean epalpal re nuval. Ko tetajerokrevji devje nuval sen nir.

3 Mian ko Natu Sipsip ela tweni nabbölnga erwen nen. Ko nurnge drrela netunvanu nga erwen nen, owra “Kupini!” 4 Koos kele san owlu vini, ngamusongsong. Koni nga misakel ren ela derteren nga pirveinuval pivini iel ngatan, nga puloli jinibbnir parevrevji pinpini lululwenir. Ko arlanesip ne nuval nga milep san tevi.

5 Mian ko Natu Sipsip ela tweni nabbölitolin. Ko nurnge netun vanu nga itolinowraiowra “Kupini!” Ko nuklu, ko nulesi osnga mumotmot san. Ko ni nga misakelren otori skel san re nevren. 6 Ko nurngedrrelan san eplari re liven ne netun vanunir, ko owra “Nowli nanu nir paran mare.Niv ne nabong san, nowlin pusorsan tevinowli majingen ne nabong san totoklai.Ko nowli raes ne nabong itul, nowlin pivinowli majingen ne nabong san totoklai.Ko nowli oel nga marok-tabbu e, ko nowlinorro, pusorsan malum tevi nga womu kopa.”

7 Mian ko Natu Sipsip ela tweni nabbölivajin. Ko nurnge drrela netun vanu ngaivajin, owra “Kupini!” 8Ko nuklu, numtenios nga mivi niavi betiv. Ko ni nga misakelrengen, nisen ko Mijen. Ko san evitubbong mori suri, nga nisen ‘Vanu se jinibbnga marmij.’ Ko Atua ela derteren tevinuru nga poran renge iel ngatan totoklaiko renge lat jijle, porloli jinibb pivi melingpivivji, ko porevji tweni meling ivajin renir petpeti. Ko nanu ngel le nir porevjire, nuval, numer, mesien, ko nanu rrum.

9 Mian ko Natu Sipsip ela tweni nabbölelmen. Ko nulesi re melve nawot ngamar-sulsul ren nemi nir nga jinibb nir marevjipinir suri arwerwer renge nale se Atua,ko arij sen. 10 Ko nir arkail drrelar eanmare, arwera “Atua ne Drromsen Mare!Nik kuon, kuwretun tetajer! Sevelingko kupvirrali jinibb nir suri marevji pinikem?” 11 Ko arlai sunsun nga marowtevi nir sisamis, ko arwera tevir “Kapmosibeblen mun tera nga tasi kami jile ngamarosuri komarmajing se Atua ngamarlikvane ko nga jinibb parevji pinir, parini jilemun.”

12 Ko mian ko nulesi Natu Sipsip elatweni nabböl ouwnon. Ko nami san emi

eterter, ko nial moron ejki, omot nawon,ko navöl osongsong erpe drra. 13 Komojunir armetewtawarvitanngatan, erpewene nai san daron nga ling miser milepko miterure. 14 Ko melrin olulngi twenierpe boriti, mijkie, ko botwen jile konorour jile aruj lingi milnger. 15 Ko numalnir ne iel ngatan, tevi jinibb nga marlelepnir, tevi batu jinibb ne nuval nir, tevijinibb nga joror milep, ko jinibb jijle nir,jinibb ngamarivi demij maur nir, ko jinibbnir nga marivel sisarow, aran arteptepi renolo bereng nir ko re melve bereng nirnga renge botwen nir. 16 Ko arwerai tevibotwen nir ko tevi bereng nir, “Kaptawiore kem pingavil, kaploli nabteptepi remete ni nga misakel re nai seksakel, ko relolaren se Natu Sipsip! 17 Suri nabong ngamilep nen evini pa ne lolaren se nuru. Siorongwos putur?”

7Meri Isrel nir nuvasngavöl ner evi ongut

vesan bbulin ngavöl ivij drromon ivij (144 000)1 Mian ko nulesi anglo ivij artur renge

bongsin ne ivij ne iel ngatan, artor oremete ling nir nga puloli ling seteworparongwos parser sopon renge danrreknga renge dis rrek renge duru naisan. 2Mian ko nulesi anglo kele san eplarirenge lat nga nial mimraej e. Ni otori Atuanga mimaur nabbölD sen. Ko ni everusdrrelan ean mare van ji anglo nga ivijnga, suri Atua elai pa derteren tevir ngaparlokloksi dan ko dis. 3 Ko anglo nenowrai owra ‘Sete kaplokloksi dan, rrekngadis, rreknga duru nai san, pijpari nganabbölji nabböl se Atua ngel renge jinibbne majingen se Atua se kerr borngir”. 4Koarbbölji nabböl se Atua renge borngir,mian ko arwerai tevik nir elepnga elepnganir nga marbbölji nabböl se Atua rengeborngir. Nuvasngavöl ner ejpari ongutvesan bbulin ngavöl ivij drromon ivij (144000). Ko nir arpelari renge metil naimnga esngavöl drromon eru se meri Isrel,5 evi nuvasngavöl vasngavöl drromon eru(12 000) renge metil naim sisamis, metilnaim se Juta, metil naim se Rupen, metilnaim se Gat, 6 metil naim se Asere, metilnaim se Naptali, metil naim se Manase,7 metil naim se Simeon, metil naim se

D 7:2 Nabböl evi nanu san ngamarlai tuwi ngamarbbölji ore naul rrek nanu minij san e nga puloli jinibb nawon setepijpari. Jinibb jile arlesi wose nabböl se jinibb nga milep ko niko sete mara-jipari nanu sen nga mibbölji ore mirpok.

Bori se Jon 7:8 331 Bori se Jon 8:12Livae, metil naim se Isakara, 8metil naimse Sepulun, metil naim se Josep, metilnaim se Benjamin.

Delung jinibb nga milep ne vanu jijle9 Mian ko nuklu, ko nulesi delung jinibb

nga milep nga milep. Sete san orong-wos pieve petpeti nir, suri nir elep pelak.Arivel renge botnabe petpeti nir, ko rengevanu petpeti nir, ko arivi jinibb nga marijnale petpeti nir. Ko artur womu re no Atuanga misakel re nai seksakel ko re no NatuSipsip. Aruri sunsun nga marow ko artorinablasi nini nga raor marto malum rer.10Ko arkail drrelar eanmare, arwera “Atuase kerr, nga misakel renge nai seksakel, koNatu Sipsip orla mauren tevi kem.” 11 Koanglo nir artur rrale nai seksakel, tevibirterawarreng nir, ko netun vanu nga ivijnga. Ko nir arjipa armatur ngatan rengenai seksakel, ko arsurövi Atua, 12 arwera“Pirpok! Atua se kerr, jinibb jijle nirparsurövi, parsusi, partori, parwera erreswor tevi, ko parsupsupe norongwosien senko derteren sen, tuwi ngok vini. Pirpok.”13 Ko san renge birterawarreng nir osusitevik, owra “Ia, ko isi ko jinibb ngel nirnga maruri sunsun nga marow ngel nir,arivel ngabe ko vini?” 14 Ko inu nuwra“Iawo, numal, inu nurrlenge. Nik makurongwose.” Ko ni owra lweni tevik,owra “Nir le ngel nga marlesi norongennga misij, nga jinibb nir arojir elep. Nirarrawe sunsun ser, arloli arow titis rengedrra Natu Sipsip. 15 Niko artur womu reno Atua nga misakel re nai seksakel sen.Ko nutrin ko nutpong, arlotoe renge NaimOn sen. Ko Atua nga mivi Numal serpilik tevir tetajer, ko pimetmet nir pirres.16 Setemun nabong san kele numer piajir,setemun nabong san kele nolor pimesmes;nial setemun pisne lokloksir, ko nat ngamututun setemun puloli parunge pisij.17 Suri Natu Sipsip nga mutur morie naiseksakel se Atua, ni pimetmet nir pirres,ko piptevir paran remete nuwi nemaurennir. Ko Atua pitwasi tweni suwen meterjijle nir.

8Nabböl ebutun

1 Mian ko Natu Sipsip ela tweni nabbölEebutun, ko nat emnena nawon re melrinoto beblen, setemun ejpari mete nial san.

2Mian ko nulesi anglo ebut nga martur reno Atua, arlai davö ebut tevir.

3 Ko anglo kele san, ngamutori nai juljulsan nga mirpe niwos nga marmajing gole, evini ko otur re nawot ne sulsulen ngamivi gol nga muto re no Atua. Arla nanusan nga mapun mirres tevi, nga puto teviverusen nir se jinibb se Atua nir, nga nipisale nai sen e ko pusulsule renge nawot.4 Ko ololi Atua ornge nousnin, ko mapunesesbel erres renge nai juljul nga mutori,ko oto tevi verusen se jinibb se Atua nir.5Mian ko anglo ela nai juljul sen, ko ososletweni nabb soponnga min rengenawot, koevijreni tweni vini iel ngatan. Ko belverorrorrorr ko ever, ko navil evil, ko namiemi.

Anglo ivij aruwi davö6 Mian ko anglo ebut nga martori davö

ebut artori metmete nga paruwir. 7 Koanglo nga womunen owi davö sen. Kobebje aes arvitvitan oto tevi nabb ngamuror ko tevi drra, arirpe naus nga mus.Ko poro dan itul ni ko, ko nabb nen oslitweni itolin. Ko poro nai itul ni ko, konabb nen osli tweni itolin. Ko osli twenimösmös petpeti.

8 Mian ko anglo erwen owi davö sen. Konanu san erpe botwen nga milep ein, koarwirre van renge dis. Ko poro dis lat nenitul, ko lat nen itolin erieni evi drra. 9 Koporo nanu itul nga marmaur renge dis, koitolin emij. Ko poro drrav itul, ko itolinnabb osli, ein lokloksi.

10 Mian ko anglo itolin owi davö sen. Komoju ngamilep san, ngamuror erpe nasul,evitan vini iel ngatan; ko evitan van rengenuwi seser komete nuwi nir. Ko poro nuwiseser itul, ko olokloksi itolin; ko porometenuwi itul, ko olokloksi itolin. 11 Ko mojunen, nisen ko botut. Ni ko ololi nuwi ngamivitan ren emelmel; ko jinibb elep, daronnga marmini, ko armij, suri emelmel erpebesu newri.

12 Mian ko anglo ivajin owi davö sen.Ko nial devjen itul e ko itolin omotmot,ko navöl devjen itul e ko itolin omot, komoju devjen itul e ko itolin omot. Ko rengenat nga mirin, devjen eru bbong nat erinre nuru, ko devjen san nat opong ren. Korenge nat nga mupong, devjen eru bbongomor, ko devjen san emalik.

E 8:1 Nabböl evi nanu san nga marlai tuwi nga marbbölji ore naul e nga puloli jinibb nawon sete pieveve.

Bori se Jon 8:13 332 Bori se Jon 10:413 Mian ko nuklu kele, ko nulesi ikel san

orow mare jer, ko erij drrelan ean mare,owra “Wurru! Wurru! Wurru! Pisij perperre nir nga marlik iel ngatan daron ngadavö itul nga marjipon anglo paruwir!”

91 Mian ko anglo elmen owi davö sen.

Ko nulesi moju san nga mivitan pa rengedan. Ko arla ki san tevi moju nen ngapitasi bbulwil nga nabbön mijkie. 2 Miankomoju nen etasi bbulwil. Ko nousni nabbnga milep ous pelari ren, ko ous ore nialko melrin, ololi nat emalik. 3 Ko nato ngamarok-rowrow re mösmös arow pelpelarirenge nousin nen, arwijwaji renge dan. Koderteren ser otoe nga paraji jinibb pisijerpe netu numet. 4 Ko arwer orer ngasete parurro lokloksi mösmös rreknga raonai rreknga nanu tama san nga mimaur,ko paraji kis bbong jinibb nga nabböl seAtua setemibbölji borngir. 5Ko arwer orernga sete paraji pinir, ko parlolir parungenevrut kobbong pijpari navöl pielim. Mil-nge liwer ererer erpe milnge liwe netunumet. 6 Ko renge navöl nga elim ngoknir, jinibb ngok nir parpejpej sel tama sannga partor pini lwenir e, ko sete mara-torsweri rragrrag san; parmerreni lenglengparmij, ko parrelenge parmij.

7 Ko nato nen nir arirpe os nga marturvivöngsur tera nuval. Nuvan ser re baturarirpe nuvan se numal nga marmajing gole, ko nor arirpe no jinibb. 8 Rao baturarirpe rao batu nesevin, ko liwer arirpeliwe bae. 9 Ko nanu san erpe delrrurr otoore morkor, ko drrela naber arirpe drrelakat nir ne nuval nga osmareveir nga paranre nuval. 10 Nerurer otoe, erpe nerurenövi, nesip ser arto rer; ko derteren sernga parloli jinibb parunge nevrut pijparinavöl pielim arto re nerurer. 11 Numalser otoe, ko ni evi anglo nga mimetmetebbulwil nen. Ni nisen renge nale se meriIsrel nir, Apaton, ko renge nale se meriGris nir, evi Apolion, nga muwra puwra:Jinibb nga moktor pinipni jinibb. 12 Ngokevi nanu itolin nga parsij perper nir ngamiplari womu, ko eru orjipon malum.

Anglo ouwnon owi davö sen13 Mian ko anglo ouwnon owi davö

sen. Ko nurnge drrelan san eplari rengebongsin nga ivij ne nawot ngamivi gol ngamutur re no Atua. 14Ko drrelan owrai tevianglo ouwnon nen owra “Kuptelasi twenianglo ivij nga marile totonir martur renge

jeli nuwi seser nga milep Iupretes.” 15 Koni ean etlasi twenir. Anglo nga ivij nga,tuwi pa arok-tur tera sia ngel, navöl ngel,nabongngel, komete nial ngel, nga parevjipini jinibb nir; parloli jinibb pivi melingpititlu, ko parevji tweni meling itolin renir petpeti. 16 Ko nurnge arwera twenijinibb ne nuval nir evis nga marsakel re osngamarpitevi anglo nga ivij nga; nir ejparimilian ongut varu (200 000 000). 17 Konumatur lesi bori suk malum, ko nulesios nen nir ko jinibb nir nga marsakel rer.Aruri sunsun ne delrrurr arto re morkor.Ko delrrurr nen nir arsongsong erpe nabb,ko arejejen temijpal erpe nuwi seser ngamilep, ko aringango temijpal, erpe salpa.Ko batu os nen nir arirpe batu laeon. Konabb ein peleplari renge jingor, ko nousninabb ous peleplari re jingor, ko salpa kelearingango peleplari re jingor. 18 Ko nabbnga min nen ko nousni nabb nen ko salpanen artor pini meling itolin re jinibb pet-peti. 19 Suri os nen nir, derteren ser otorenge jingor, ko re kele nerurer. Nerurerarirpe numet, suri batur otoe, nga marok-ajaji lokloksi jinibb.

20 Ko jinibb nga sete marmij e nanunga marsij ngok nir, nolor sete arlululwirenge murrun nga marsij ser; ko setearmosie nga parlot tevi demij, ko teviatua ne gerisen nga nir kobbong martarrongrrongvi gol, silva, bras, nevöt, ko nai.Atua ne gerisen nen nir sete arongwosparkulkulu, sete arongwos parungrunge,ko sete arongwos parivel. 21 Ko jinibb nennir nolor sete arlululwi renge murrun ngamartor pinipni jinibb, nga marloli botut,nga marloli misij tevi nesevin, ko ngamarvevna.

10Anglo nga mutori naul nga welili san

1Mian ko nulesi anglo kele san nga dert-eren sen mutoe orow jubbul renge melrinvini ngatan e. Ni ori nabor erpe sunsunsen, ko liwaliw san oto rrale batun. Nonerpe nial, ko belan nuru orirpe nabur nenaim eru nga morin. 2Ko ni otori naul ngawelili san nga mieveve jile renge nevren.Ko otur, belan rres renge dis, ko belanmair renge dan. 3 Ko everus, drrelan eanmare; drrelan erpe drrela laeon nir ngamarngorr. Mikail musuw, ko belver everweli vabut. 4 Belver miver jile, ko otomoribolul; ko drrelan san eplari re melrin, ko

Bori se Jon 10:5 333 Bori se Jon 11:17owra “Kupsilveni nanu nga belver muwraingok, sete kupuli tweni.”

5 Mian ko anglo nen nga melesi ngamutur renge dis ko renge dan ojuji melrine nevren rres, 6 ko nga puloli nale senpiterter, owra nise Atua nga mimaur tuwingok vini, nga muloli melrin ko iel ngatanko dis ko nanu jijle nir nga marmaurrenger. Ko anglo owrai owra “Setemunnanu san oto ore. 7 Ko daron nga angloebutun puwi davö sen, ko Atua puloli nor-rorrmien senngamuto silveni ngamuwraipa tevi propet sen nir nga marivi jinibb nemajingen sen nir tuwi.” 8Mian ko drrelannga mornge renge melrin erij tevik kele,owra “Kupan kupla naul nen nga mutorenge nevre anglo nga mutur renge disko renge dan.” 9 Ko nuan ji anglo nen,ko nungoni naul nen. Ko ni owrai tevik,owra “Kuplai ko kuprroi. Renge jingom kopurrun pirpe narrlu sukabak, ko depaimma pikarkar e.” 10 Ko nulai jin, ko nurroi.Ko re jingok, orrun erpe narrlu sukabak;ko nurrolmi, ko depaik ekarkar e. 11Mianko arwerai tevik, “Pivesan kele nik kupw-era tweni nale se Atua suri jinibb ne vanuelep wor, jinibb ne nale elep wor, ko numalelep wor.”

11Jinibb eru nga morij se Atua

1 Mian ko arlai mavir san tevik ngamivi norrngov. Ko arwerai tevik, “Kupankuprrongvi Naim On se Atua ko nawotnen, ko kupeve nir evis nga marlot ren-gen. 2 Ko sete kuprrongvi norrngov nelolo naworr ne Naim On, suri evi pa sejinibb ne vare nir. Ko nir parloli NgaimOn Jerusalem setemun puon pijpari navölpingavöl pivij drromon pieru (42). 3Ko inubokoni jinibb suk eru nga porij suk. Kobak kobbong pivi sunsun se nuru, pirpenga jinibb maruri daron nga martaur. Konuru porwera tweni nale se Atua rengenabong nen nir nga mivi nuvasngavölvesan bbulin pungut pivaru drromon pin-gavöl puouwon (1260).” 4 Ko nuru ngokporirpe duru olip eru, ko porirpe nasul erunga marusi nuru re no Atua Numal ne ielngatan. 5 Ko poro san puwra pulokloksinuru, ko nabb puror pelari re jingo nuruko pusli pini. Ko pirpok devje nuval senuru nir parmij. 6 Ko nuru derteren senuru otoe nga porwer ore naus sete mia-us renge daron ngamorwerwer renge nalese Atua. Ko derteren se nuru oto kele

renge mete nuwi nir, nga porienir parividrra. Ko derteren se nuru otoe nga porlolinanu nga parsij kele pilep parpelpelari ielngatan. 7 Ko daron nga pora-wera twenijile vajin nale se nuru, ko nanu rrum nennga miplari renge bbulwil nga nabbönmi-jkie pipalpal tere nuru. Ko ni pirevji pininuru. 8 Ko nibe nuru pormatur renge selrenge ngaim nga milep Jerusalem, ngaimnga Iesu nai pelaot nga murrul ren muturren. Ngaim nen, nisen eru kele ni le:Sotomko Ijip, surimurrun osorsan tevi nirnga marlik renge lat nga eru ngok tuwi.9 Ko jinibb elep, jinibb ne vanu petpetinir, metka petpeti nir, ko nale petpetinir parini parmeteni nibe nuru, pijparinabong pitul totoklai ko devje nabongkele san. Ko parwer ore nga partevninuru. 10 Ko jinibb nir ne iel ngatan parirlenglengen suri laru nga eru ngokmormij.Ko parlila merrenien tevir lululweni, surinuru daron ngamormaurmalume, ko nalese nuru ololi jinibb nir arunge esij. 11Mianko nabong itul nga ko devjen arasi vajin,ko Atua ela lweni sowi nuru tevi nuru, koortur imare. Ko jinibb jijle nga marlesinuru armetutu lenglengen. 12 Ko nuruorunge drrelan san eplari renge melrin,owra “Koporini iel mare!” Ko renge nodevje nuval se nuru, nuru oril van marerenge nabor san, oran re melrin. 13 Komoroka-vanmare, ko nami ngamilep emi.Ko renge Jerusalem, devjen san omotop-top, ko devjen esiw arres bbong. Kojinibb armij, nir ejpari nuvasngavöl vabut(7000). Ko jinibb minij nen nir armetutulenglengen ko arsurövi Atua nga milep remelrin. 14 Ngok evi nanu erwen nga misijperper nga miplari; ko san ojpon malum,ko otomori jer pa piplari.

Anglo ebutun owi davö sen15 Mian ko anglo ebutun vajin owi davö

sen. Ko nurnge drrelan sopor renge mel-rin aran mare, arwera “Batun vanu nirne iel ngatan arini vajin renge nevre Nu-mal Atua se kerr ko re nevre Kristo sennga mukoni. Ko ni pimetmet nir tuwingok vini.” 16 Ko birterawarreng ngavöleru drromon ivij nga marsakel renge naiseksakel ser renge no Atua arjiol vanngatan armatur ko arsurövi Atua, arwera17 “Numal Atua ne derteren jile, nik ngakumlik tuwi pa vini, kem namwera erreswor elep tevi nik nga kumsa raji lweniderteren som nga milep, ko kumetmete

Bori se Jon 11:18 334 Bori se Jon 13:4vajin nanu jijle nir. 18 Jinibb ne varenir arlolar lenglengen suri nabong ne niklolaren som evini pa, daron nga kupwerasuri lat nga puto suri tevi jinibb jijle nirnga marmij, ko daron kele nga nik kuplanowli jinibb som nir, propet nir ko jinibbsom jijle nir nga martorim, jinibb ngamarlelep nir ko jinibb nga welili nir. Kodaron evini pa nga kuplokloksi nir ngamarlokloksi iel ngatan.” 19 Ko Naim Onse Atua nga renge melrin etpir, ko jinibbnir arlesi bokis nga miviseni marongen seAtua tevi meri Isrel nir tuwi. Mian ko navilevil, belver orrorrorr ko ever, nami emi,ko bebje aes nga marlelep nir arvitvitanngatan.

12Nesevin ko drakon

1 Mian ko nanu nga minijnij nawonesan eplari renge melrin. Nesevin san orinial erpe sunsun sen, ko ejingteni belannuru re navöl, ko nuvan sen nga rengebatun evi moju esngavöl drromon eru.2Otomori puwosi bipi sen, ko engirr eravenga murnge bipi piak. 3Mian ko nanu ngaminijnij nawone kele san eplari re melrin.Drakon san, erpe mokoblab ko elep temi-jpal asi mokoblab. Osongsong, ko batunebut ko batin esngavöl, ko nuvan se numalarto renge batun nga ebut ngok. 4 Kodrakon ewirrleni neruren ko erevji twenimoju elep renge melrin arvitvitan viningatan. Ko poro moju nir meling itul e,ko san evitan, eru orjipon, san evitan, eruorjipon. Ko drakon otur re no nesevin nen,owra “Natum poka-iak tweni, ko borroi!”5 Mian ko nesevin owosi natun normansan. Ko natun norman nen pia-metmetevanu nir ko putori nai nga mivi delrrurrnga pivrralir e. Ko arteseni tweni van jiAtua e ko nai seksakel sen. 6 Ko nesevinowlu van renge lolo merwer, renge lat sannga Atua ololi metmete terai nga ni pilikren. Ko iok parmetmete ni pijpari nabongpivi 1260.

7 Mian ko nuval nga milep san eplari remelrin. Maekel ko anglo sen nir arval tevidrakon ko anglo sen nir. 8Ko drakon esaroesij, ko setemun orongwos pilik re melrin,nir anglo sen nir. 9 Ko arwirre tweni viniiel ngatan, nir anglo sen nir. Drakon ngamilep nen evi numet nen nga mikrekrasiIv tuwi. Nisen ko Demij, ko nisen tuwen

nen evi Setan. Ko ni ko ok-kerkerasi jinibbne iel ngatan petpeti.

10 Mian ko nurnge drrelan san rengemelrin ean mare, ko owra “Lelingenokvajin Atua se kerr ela mauren tevi kerr.Lelingenok vajin Atua eisi dewsin erpeNumal. Lelingenok vajin Kristo sen ngamukoni eviseni derteren sen. Suri ni ngamutur re no Atua ko ewer lokloksi tasikerr nir nutrin ko nutpong, arwirr twenipa renge melrin. 11 Ko nir arevji rengedrra Natu Sipsip ko renge weretunen ngamarok-werwer ren. Ko sete arrorrmi aljemauren ser, armarong bbong parmij suri.12Niko, nik, melrin, kupir, ko kami jijle ngakamlik rengen. Ko warru kobbong rengeiel ngatan ko renge dis. Suri Demij evinukre kamru ko ni ololar lenglengen, suriorongwose nga daron sen omrrol bbongnga mijpon.”

13 Ko drakon ololar nga marwirre viningatan e, ko oji nesevin nga mivasus nga.14 Ko ikel san nga milep arla naben nurutevi nesevin nga purow van renge lolomerwer san nga Atua muloli teraie. Koiok parmetmete pijpari sia pitul ko devjesia kele san, nga drakon sete orongwospijpari. 15 Mian ko drakon ololi nuwieseser elep renge jingon, owra pujri tweninesevin nga. 16Ko dan ela se nesevin; ema-wor ko emni tepe nuwi nen. 17 Ko drakonololarsi nesevin elep, ko evel owrapipalpaltevi natu nesevin minij nen nir, nir jijlenga marosuri nale se Atua ko weretunennga Iesu muwra tweni. 18 Ko drakon oturrenge jeli dis.

13Nanu rrum eru

1 Ko nulesi nanu rrum san eplari rengedis. Ni batin esngavöl ko batun ebut.Nuvan se numal arto renge batin nir, korenge batun nir aruli nais sisamis rer ngamarwer lokloksi Atua. 2 Nanu rrum nenerpe puskat ko elep asie. Belan nuruorirpe bela nanu rrum nen bea, ko jingonerpe jingo laeon. Ko drakon ela derterensen nga milep tevi nanu rrum nen, koela kele nai seksakel sen tevi. 3 Ko nanurrum nen batun san erpe arevji evter ngapimij, ko emaur luwi pa. Ko jinibb jijle nirne iel ngatan artaole ko arvitu suri nanurrum nen. 4 Ko jinibb jijle nir arsurövidrakon, suri mila derteren sen tevi nanurrum nen. Ko arsurövi kele nanu rrum

Bori se Jon 13:5 335 Bori se Jon 14:10nen, ko arwera “Isi erpe nanu rrum? Isiorongwos pipalpal tevi?”

5 Ko Atua elngilngi nanu rrum nen pirijmelmelas ko ewer lokloksi Atua. Ko Atuaelngilngi puloli derteren sen pijpari navölpingavöl pivij drromon pieru (42). 6 Koetipatun pirij pisij tere Atua ko Atua nisen,ko lat nga milik e, ko nir nga marlik rengemelrin. 7 Ko Atua elngilngi pian pipalpaltevi jinibb se Atua, ko pirevjir. Ko Atuaelngilngi nga pimetmete jinibb jijle nirne vanu petpeti nir, nale petpeti nir, kometka petpeti nir. 8 Jinibb jijle nir ngamarlik iel ngatan parsurövi, ko nir ngamaruli niser renge naul nemauren seNatuSipsip nga marevji pini, sete parsurövi.Nir ko, aruli niser jilemusuw, ko iel ngatanmia-pelari. 9 ‘Kupmurrong, nik nga noloborom mutoe! 10 Si nga parrul totoni kowor, ko parrul totoni. Ko si nga parevjipini e nesip nuval, parevji pini ko. Kongok, kami jinibb se Atua, kaptur piterterko kaposuri pirres.’

11 Mian ko nulesi nanu rrum kele sannga miplari renge dan. Ni batin eru erpebati natu sipsip, ko drrelan erpe drreladrakon. 12Ko ni ela derteren ji nanu rrumnga womunen. Ko otur re no nanu rrumnga batun nen mimaur luwi, ko on tert-ere jinibb jijle nga marlik iel ngatan ngaparsurövi. 13 Nanu rrum nga erwen ngaololi nanu ngamarinijnij nawone nir. Ololinabb ein pelari re melrin evini iel ngatan,jinibb jijle nir arlesi. 14 Ko ekrekrasijinibb jijle nir suri nanu nga Atua elngilngipulolir renge no nanu rrum nga wom-unen. Ko owrai tevir nga parsavi nai sanpurrongrrongvi nanu rrum nen nga nesipnuval erevji, ko emaur bbong. 15 Ko nanurrum nga erwen nga, Atua elngilngi ngapimabbös van renge nai nen nga puloli pi-maur. Ko nai nen orongwos pirij vajin, koorongwospirevji pini si ngamumusus pus-rövi. 16Konanu rrumnen on tertere jinibbpetpeti nir, jinibb nga welili nir, jinibb ngamarlelep nir, nir nga nijor ser milep, nirnga nijor ser mijkie, demij maur nir, konir nga marivel sisarow, nga parlingi nabilsan puto rer, renge nevrer rres rrekngarenge borngir. 17 Ko poro san sete elanabil nen, ko ni sete orongwos puwulwulenanu san, ko sete orongwos puwli nanusan. Ko nabil nen evi neveveienF ne nisenanu rrum nen. 18 Si nga norongwosiensen mutoe orongwos purongwose bbong.

Si nga batun muwlu orongwos purongwosneveveien nen evi neveveien ne nais sev.Suri evi neveveien ne nise jinibb ko san.Ko neveveien nen evi ongut vawon bbulinngavöl ouwon drromon ouwon (666).

14Natu Sipsip ko jinibb sen nir

1 Mian ko nuklu ko nulesi Natu Sipsipmutur renge botwen Saeon. Ko ni eptevijinibb sen nir 144,000 nga maruli ni nisenko Tata sen nisen renge borngir. 2 Konurnge drrelan san eplari renge melrinerpe drrela dis nga milep nga mirrerrrerenge botunmal, ko erpe kele belver ngamiver milep, ko erpe kele drrela nevistingting nir nga marok-kinkinji. 3 Ko nir144 000 artur renge no Atua nga misakelrenge nai seksakel sen, ko renge no netunvanu ivij, ko birterawarreng nir; ko arok-lanubo ngamimerr san, nga nir kis kobbongarongwos parongwose. Atua owli twenirrenge iel ngatan arivi sen. 4 Nir ko arivijinibb on nga sete aran ji nesevin nabongsan. Ko arvitu suri Natu Sipsip ngabengabe nga ni pian e. Atua owli twenir, konir parirpe sulsulen womunen vajin van jiAtua koNatu Sipsip. 5Sete nale gerisen saneplari renge jingor nabong san, ko arivijinibb nga marmomsawos marres jijle.

Anglo itul6 Mian ko nulesi anglo kele san orow

mare, ko okwerwer renge nospen nga mir-res nga muto tuwi ngok vini tevi jinibbjijle nir ne iel ngatan, ne vanu petpetinir, nale petpeti nir, ko metka petpeti nir.7Ko anglo nen erij drrelan ean mare, owra“Kaptori Atua, ko kapsurövi. Suri daronevini le pa nga ni piwer sesesre lat ngaputo suri tevi jinibb jijle nir. Kapsurövini nga muloli melrin, iel ngatan, dis, komete nuwi nir.” 8 Mian ko anglo kele sanevijuri ngawomunen, ko owra “Ngaimngamilep Bapilon eil jubbul pa, esij petpeti.Suri ni ololi jinibb jijle nir armini norrosen nga miterter, ko arlengleng e, ko arvi-juri sel nga marsij sen nir.” 9 Ko angloitolin vajin evijuri anglo nga womu nuru.Ko ni ekail, drrelan ean mare, owra “Nirnga marsurövi nanu rrum nen ko nai ngamarsavi rrongrrongvi, ko nga marla nabilnen renge borngir rrek renge nevrer, 10nirko parmini norro ne lolaren se Atua, ngamivi norro kiskis nga miterter temijpal,

F 13:17 namba

Bori se Jon 14:11 336 Bori se Jon 15:8sete arkisi nanu san e. Erpok ko nir parlesilolaren tera se Atua, parunge pisij rengenabb nga min ko nga muror peleplari renevöt nga nisen salpa, renge no anglonir nga maron ko renge no Natu Sipsip.11Ko nousni nabb nen pus tuwi ngok vini.Ko nir nga marsurövi nanu rrum nen konai nga marsavi rrongrrongvie, ko nir ngamarlai nabil nen, nabb nen puslir tetajernutrin ko nutpong, sete pumosi soponnabong san. 12 Ko ngok jinibb se Atua nirnga marosuri nale se Atua ko nga marlinginolor renge Iesu partur piterter ko wor.”

13 Mian ko nurnge drrelan san eplarirenge melrin, ko owra “Kupuli nanu ngel:Neiren renge nir nga marmij suri marma-jing se Numal Atua, etipatun le pa ngelpian pijpari bongsi iel ngatan.” Ko Neminerij weli, owra “Pirpok ko. Nir parmosirenge belaken ser, ko partori suri wenemajingen ser puto tevir.”

Anglo nga martori nesip netkib ser14 Mian ko nulesi nabor nga muow san,

ko san nga mirpe jinibb esakel ren. Konuvan nga mivi gol oto re batun, ko otorinesip netkib nga muso san oto re nevren.15 Ko anglo kele san eivare re Naim On, koeverus mare jer van ji ni nga misakelre nabor, owra “Kupla nesip netkib som,kupan kupta wit, suri armirr pa. Daronevini pa, ko jinibb ne iel ngatan nir arirpenaut ne wit nga mitra pa, ko daron evininga parta twenir ko.” 16 Ko ni nga misakelrenge nabor ela nesip netkib sen ko eta ielngatan e, ko eta tweni wit ne iel ngatan nirko esraker.

17 Mian ko nulesi anglo kele san mivarerenge Naim On nga renge melrin; ko nikele otori nesip netkib ngamuso san. 18Koanglo kele san, nga mok-metmete nabbnga min, evel re nawot vini. Ko everusvan ji anglo nga mutori nesip netkib nen,ko owra “Kupla nesip netkib som, kupankupta tututweni wene grep nir ne orselne iel ngatan. Armirr arpongpong ko pa.”19 Ko anglo nen ela nesip netkib sen, koeta iel ngatan e; ko eta tututweni wenegrep nir renge gar, ko otuwer van rengemerremrre besin nga milep temijpal san.Ko iok parbbötbböt rer nga puloli suwerpiseser tweni. Ngok ko vajin evi lolaren seAtua. 20 Besin nen oto vare re ngaim, ko

suwer nga marbbötbböt kirkirsir arsong-song peleplari, arseser arivi drra. Drra neneseser peleplari van ngasu, erpe norrngovnen ejpari 1600 statia (ngok evi 300 kilo-mita). Ko orron erpe poro jinibb san puturren, ko pijpari nowen mare.

15Jinibb se Atua nir arsurövi

1Mian ko nulesi nanu nga minijnije kelesan renge melrin, ko nutaol lenglengen e.Anglo ebut artori nanu ebut nga marsij.Nir ko parvinvini ore nanu nga marsij nirnga partor kemkame jinibb nir, suri poroparpelari jile, ko lolaren se Atua pusuw-suw vajin.

2 Mian ko nulesi sale nga mivilvil mir-res san, nabb nga min eksiksi tevi. Konulesi jinibb nir nga marevji nanu rrumnga neveveienG nen eviseni nisen, ko nainga marsavi rrongrrongvie. Ko jinibb nennir artur renge jeli sale nen. Artori nevistingting nga Atua milai tevir, 3 ko arok-la nubo se Moses, jinibb ne majingen seAtua, ko evi kele nubo se Natu Sipsip.Ko arlai erpel: “Numal Atua ne derterenjijle, Nik majingen som arlelep arres, nikbatu numal ne vanu jijle nir. Sel somnir armomsawos arres, arivi weretunen.4 Numal, isi sete orongwos pimtutue nik?Isi pumusus pusrövi nisem? Nik kusanbbong kuon. Jinibb ne vanu petpeti nirparini parsurövim, suri jinibb jijle nir ar-lesi murrun som nir nga marmomsawosmarres.”

Besin ebut nga marwun saute lolaren seAtua

5Mian ko nulesi devji nga mivi Naim Onnga muto renge melrin etpir. 6 Ko anglonga ebut ngamartori nanu ebut ngamarsijnga arivare rengen. Aruri sunsun ngamarow titis marres, ko artatuwe netatuwne gol re morkor. 7 Mian ko san rengenetun vanu nga ivij nga elai besin ebuttevi anglo nir nga marwun saute lolarense Atua, nga mimaur tuwi ngok vini. 8 Konousni nabb osongni NaimOn petpeti, ngamus pelari renge nosrövien ko derteren seAtua. Ko sete san orongwos pian loloim reNaim On, pijpari nga nanu ebut ngamarsijnga anglo ebut martorir parsuwsuw.

G 15:2 namba

Bori se Jon 16:1 337 Bori se Jon 17:416

1 Mian ko nurnge drrelan san ean mare,eplari renge Naim On ko owrai tevi angloebut nga, owra “Kapan kapjivreni twenibesin ebut nga marwun saute lolaren seAtua, parmejivjiv van re jinibb totoklainir.” 2 Ko anglo nga womunen evan koejivreni tweni besin sen van re jinibb to-toklai nir. Ko garen lele nga marsij nirko marerngis arap pelari renge nibe jinibbnir nga nabil se nanu rrum nen muto rer,ngok nir nga marsurövi nai nga marsavirrongrrongvie.

3 Mian ko anglo erwen ejivreni twenibesin sen van renge dis. Ko dis erieni evinierpe drra jinibb nga mimij. Ko nanu jijlerenge dis armij.

4 Mian ko anglo itolin ejivreni twenibesin sen van renge nuwi seser nir komete nuwi nir, ko arieni arivi drra. 5 Konurnge drrela anglo nga mimetmete nuwinir owrai owra “Nik nga kumon, nga kum-lik lelingen ngel ko kumlik tuwi pa. Ku-tor aljer osorsan kobbong tevi nanu ngamarlolir. 6 Suri nir arevji pini jinibb onnir drrar emejivjiv, ko drra propet kelenir; ko niko nik kula drra tevir parmini.Mirpok ngok osorsan kobbong.” 7 Mianko nurnge drrelan san nga miplari rengenawot ko owra ‘Numal Atua ne derterenjijle! Kutor alje jinibb nir renge sel ngamarivi weretunen ko marsorsan mirres.’

8 Mian ko anglo ivajin ejivreni twenibesin sen van renge nial, ko esne lokloksijinibb nir erpe nabb nga min. 9 Esnelokloksir, ko arwer lokloksi nise Atua, ngamimetmete nanu nga marsij nen nir. Koarmusus nolor pulululwi ko parsurövi.

10 Mian ko anglo elmen ejivreni twenibesin sen van renge nai seksakel se nanurrum nen. Ko nat emalik renge batunvanu sen, ko jinibb nir araji nemer suriarunge garen ser otor kemkamer. 11Ko ar-wer lokloksi Atua ne melrin suri marungemisij, ko suri garen ser. Ko ejki, sete nolorarlululwi renge sel nga marsij ser.

12 Ko anglo ouwnon ejivreni twenibesin sen van renge nuwi seser nga milepIupretes. Ko nuwi emes, ko sel otoe vajinse numal nir nga parivel renge Is ko vini.13 Mian ko nulesi nemin itul nga marsijnga marirpe prok. San eplari renge jingodrakon, san eplari renge jingo nanu rrum,ko san eplari renge jingo propet ne gerisensan. 14 Nir ko arivi nemi demij nir ngamarongwos parloli nanu nga marinijnij

nawone nir. Ko nir arivel van ji batu numalne iel ngatan jijle nir, nga puloli parkortire nuval renge nabong nga milep se Atuane derteren jijle.

15 Ko Iesu owra “Kapmurrong! Inu develsilveni vinuk tirpe jinibb venao san, kodea-taolsi kami. Jinibb nga mimetmetmirres, ko sete muri tweni sunsun sen koematur bbong elelea, ni purnge pirres, kosete orongwos pivel malmal re no jinibbnir ko pimanun.”

16 Mian ko nemin nga itul nga artekainumal nir ne iel ngatan arini korti latsansan. Lat nen, nisen renge nale se meriIsrel nir evi Amaketen, nga muwra puwraBotwen nga milep ne Mekito.

17 Mian ko anglo ebutun ejivreni twenibesin sen van renge ling. Ko drrelan sanean mare, eplari renge nai seksakel ngarenge Naim On, ko owra “Osuw le pa!”18 Ko navil evil, belver ever, ko nami ngamilep temijpal san emi. Setewor jinibbsan elesi wor nami nga milep mirpoknabong san, nenen elep asi petpeti. 19 KoJerusalem omoworwor devjen itul e, kongaim ne vanu petpeti nir arsij petpeti.Ko Atua sete emalie Bapilon, otorrlai, ololiemni norro ne lolaren sen ngamilep. 20Konorour jijle nir armetaw ko botwen nirarjijki. 21 Ko motpo aes nga marlelepnga marrow ejpari kilo ngavöl elim (50)arvitvitan renge jinibb nir. Ko nir ar-wer lokloksi Atua, suri evi nanu nga misijmilep.

17Nesevin ne sel nga misij nga misij

1 Ko san renge anglo nga ebut nga mar-tori besin ebut evini jik ko owrai tevikowra “Kupini, ko kuplesi partor alje ne-sevin ne sel nga misij nga misij. Nesevinnen evi ngaim nga muto mori nuwi seserelep. 2 Ko batu numal ne iel ngatan nirarloli esij pa tevi nesevin nen. Ko jinibbnir ne iel ngatan armini norro sen koarlengleng e, ko arvijuri sel nga marsij sennir.”

3 Ko derteren se Nemin On orrul to-tonik, ko anglo nen owosik van renge lolomerwer. Ko iok nulesi vin nga. Ni esakelrenge nanu rrum nga musongsong san.Nanu rrum nen, batun ebut ko batin es-ngavöl, ko aruli nais nga marwer lokloksiAtua renge niben petpeti. 4 Ko vinnenori sunsun nga nulsen mirres pelak, nganulsen eru e, tuwen osongsong ko tuwen

Bori se Jon 17:5 338 Bori se Jon 18:8opongpong e. Ko ni ojroi ni e nanu ngamarivi gol nir, ko nevöt nga marres nir,ko perel. Ko otori biles ne gol nga muwunsaute nanu nga marsij perper nir ngamarivi wene sel nga marsij sen nir. 5 Korenge borngin aruli nale ngamuto tepi sanren, evi nais san, ko owra puwra ‘Bapilonnga milep, tasu se nesevin ne sel nir kobatu murrun nga marsij perper nir ne ielngatan.’ 6 Ko nulesi vinnen elengleng emimni drra jinibb se Atua nir, ko drra nirnga marevji pinir suri marosuri Iesu.

Melesi, ko nutaol lenglengen. 7Ko angloowrai tevik, owra “Suri sev kutaol? Inubowra visviseni tevim nale nga muto tepisuri vinnen ko nanu rrum nga ni misakelren nga batun ebut ko batin esngavöl.8 Nanu rrum nen emaur ko wor womu,ko mian ko emij pa. Ko otomori piplarikele renge bbulwil nga nabbön mijkie; kosete pipriv kele, ko parevji pini pimij kele.Ko nir nga niser mijkie renge naul nemauren nga maruli tweni jile pa, mian koiel ngatan mia-pelari, nir nen ko partaollenglengen daron nga marlesi nanu rrumnen, suri emaur ko wor womu, mian koemij pa, ko eplari luwi kele vajin. 9 Iokporo jinibb san orongwose, ko mernennorongwosien sen elep ko. Nanu rrumnen, batun nga ebut nga arivi botwen ebutnga nesevin nga misij nen elik renger, koarivi kele batu numal ebut. 10 Ko rengebatu numal nga ebut nga, nir elim arjikipa, ko eru orjipon. Nuru tuwen otoriderteren sen malum, ko nuru tuwen sete-wor eplari. Ko daron nga pia-pelari e, koni putori derteren sen re daron kobbongsopon. 11 Ko nanu rrum nen nga mimaurko wor womu, ko emij pa, ni womu evi nirsan renge nir nga ebut ngok; ko eplari luwikele vajin, ko evi vajin numal owalin kele.Ko sete pipriv, ko parevji pini kele pimij.

12 Ko batin esngavöl nga kumlesir arivibatu numal esngavöl nga setewor arladerteren ser, ko mian ko para-lai ko. Koparpitevi nanu rrum nen, para-ivi numalre mete nial sansan. 13 Nir nga esngavölngel, norrorrmien ser evi sansan bbong.Ko nir parla derteren ser, parlingi re nevrenanu rrum, 14ko nirnir nanu rrum nen va-jin parval tevi Natu Sipsip. Ko Natu Sipsipevi Batu Numal ne batu numal petpeti nir.Ni everus pae jinibb sen nir, otobbtobbuer,ko nir arosuri ni erres. Ko ni piptevi jinibbsen nennir ko paran parval tevi numal ngaesngavöl nga, ko parevjir.

15 Ko anglo owrai kele tevik, owra “Nuwinir nga kumlesir nga nesevin nga misijmilik morir arivi jinibb ne vanu nir, ko nemetka nir, ko ne nale nir. 16 Ko batin es-ngavöl nga kumlesir ko nanu rrum parun-gasi nesevin nga misij nen. Ko nir parrawetututweni joron petpeti, ko vinnen puturmalmal. Ko nir parurro vison ko parsulipinivniv. 17 Suri Atua elngi pa re nolornga parloli nanu nga murrorrmi nir, konga parini korti ko parlai derteren ser tevinanu rrum, pijpari nga nale se Atua nirpara-pelari. 18 Ko nesevin nen evi ngaimnga milep nen nga mimetmete numal nirne iel ngatan.

18Ngaim nga milep Bapilon eil jubbul, esij

petpeti1 Mian ko nulesi anglo kele san ojubbul

re melrin vini. Ni derteren sen elep, ko nierinrin ko omor vaseni iel ngatan petpeti.2 Ko erij drrelan ean mare, owra “Ngaimngamilep Bapilon eil jubbul, evitan pa esijpetpeti! Evi vajin sise demij ko nemin ngamarsij nir, ko numön lele nga marsij nirartur pa ren. 3 Suri jinibb ne vanu petpetinir armini pa norro sen nga miterter koarlengleng e, ko arvijuri sel nga marsij sennir. Ko batu numal ne iel ngatan nir arloliesij tevi; ko jinibb nir ne iel ngatan ngamarok-wulwule nijor nir, nevöt ser elepvajin suri ni murrun nga mimrreni nanujijle.”

4Mian ko nurnge drrelan kele san eplarirenge melrin, ko owra “Jinibb suk nir,kapivare ko wor renge Bapilon. Sete kap-korti tevi renge nololien sen nga mar-sij nir. Kapwolu lingi, suri Atua putorkemkame renge nanu nga marsij nir ngaparini jin. 5 Nololien sen ousuni kortonir,owu jiparimelrin. KoAtua elesi sel senngamarsij ngok ko elngi pa rengenorrorrmiensen nga puloli nanu san tevi. 6 Kapkeletevi pusorsan pirpe ni muloli tevi kami.Ko nanu nga muloli pa tevi kami vesan,kapkele pivaru tevi. Kapjivi norro ngamiterter re biles minmin sen, pimni norronga derteren sen miasi varu renge norronga milai tevi kami. 7 Ni eramet, ko ololini luwi nisen ean mare. Kaploli ni purngepisij ko piting vajin. Suri tetajer ni nolonokan mare, ko okwera ‘Inu le, numal san.Diwen suk sete emij lingik, ko sete betingnabong pisan.’ 8 Suri muwrai mirpok, nipilesi mesien, dingen, ko numer, renge

Bori se Jon 18:9 339 Bori se Jon 19:4

bbong nabong pisansan, ko nabb pianipini. Suri Numal Atua nga miwer sesesrelat nga puto suri tevi, ni derteren sen elep.9 Ko batu numal ne iel ngatan nir ngatetajer marir e nijor sen nga marres nirko markorti tevi vinnen Bapilon renge selngamarsij sen nir, parting pilep daron ngaparlesi nousni nabb nga piani. 10 Arturtuwi ngasu, suri armetutu nir kele tarin,ko arwera “Warru! Warru! Ngaim ngamilep Bapilon nga miterter! Renge metenial sansan bbong artorrlaim!” 11Ko jinibbnir ne iel ngatan ngamarok-wulwule nijornir partengsi kele, suri san ejkimun ngapokwuli tweni nijor ser nir. 12 Setemunsan okwuli gol ser, silva ser, nevöt sernga marres nir, ko perel nir. Ko sete-mun san okwuli kalik ser nga marres nir,nga marow titis, ko nga marpongpong, konga marsongsong, ko kalik nga mivi silikmarmalum mirres. Setemun san okwulinai ser nga mapur mirres, ko nai nir ngamarsavi renge liwe elepen, ko renge nainga nowlin mian mare, ko renge bras, korenge delrrurr, ko renge nevöt nen ngamiterter mirres ko muow; 13 ko rao nanunir nga mapur mirres, erpe sinamon kospaes ko insens, ko mir ko prangkinsens.Setemun san okwuli norro, oel, plaoa, kowit ser. Setemun san okwuli buluk, sip-sip, os ko kat ser, ko setemun san okwulijinibb nir nga marivi demij maur. 14 Konir nga marok-wulwule nanu ngok nirparwerai tevi vinnen Bapilon: “Nijor ngamarres nir nga kumlingi nolom rer arjijkipa. Nanu nga marinrin nir ko nga nowlirmilep arwolu lingim, ko setemun kuma-lesir kele.” 15 Ko nir nga marok-wulwulenanu nir renge Bapilon komarok-lai nevötnga milep rengen partur tuwi ngasu, suriarmetutu nir kele tarla norongen ngamisij. Ko arting nga arting lenglengen,armesmasorr e, ko arwera 16 “O, warru,warru temijpal wor renge nik, ngaim ngamilep. Seveling nga, komok-uri sunsunsom nga nulser marres, nga marsongsongko ngamarpongpong mirres, ko arivi kaliknga marres. Seveling nga komok-juroi nike nanu nga marivi gol nir, ko nevöt ngamarres nir, ko perel. 17Ko renge mete nialsansan bbong, nijor som nga marres nirarjijki pa.”

Ko numal ne drrav nir tevi jinibb nirnga marsa renge drrav nen nir ko jinibbnga marmajing renge drrav nir, artur tuwingasu, 18 ko arlesi nousni nabb nga miani

ngaim nga milep nen, ko arkail arwera“Sete pa ngaim san elep ko erres osorsantevi nga ngok!” 19Ko arkera maw arjijrenirenge batur, ko arting nga arting lenglen-gen, armesmasorr e, ko arwera “O, warru,warru temijpal wor renge nik ni ko, ngaimngamilep. Jinibb nir nga drrav ser marok-wolwolu renge dis arla nevöt nga milepjim. Ko renge mete nial sansan bbong,nijor som nga marres nir arjijki pa.” 20 Konik, melrin, kupir, ko jinibb on se Atua nir,ko aposol nir, ko propet nir. Suri Atuaotorrlai suri nanu nga ni muloli tevi kami.

21 Mian ko anglo san nga derteren senmilep owosi nevöt ngamilep san ko ewirrevan renge dis. Ko owrai owra “Bapilon, nikkuvi ngaim nga milep san. Ko parwirrempia-irpok, ko sete san pilesim kele. 22 Resisom, jinibb nga pitetnije nevis tingtingpijki mun, ko jinibb nga pila nubo pijkimun, ko jinibb nga puwi nabbu pijki mun,ko jinibb nga puwi davö pijkimun. Metususan pijki mun, ko setemun parunge drrelanevöt nga milep nga mipsi worwor jelangiwit marok-ivi plaoa. 23 Setemun parlesimoro nasul re sisom, ko setemun parungedrrela jinibb parkarkar re daron nga mar-loli totkoien. Ko seveling nga, jinibb somnir nga marok-wulwule nanu nir, nijor serelep asi nir petpeti nga renge iel ngatan.Ko botut som ekrekrasi jinibb ne vanu jijlenir. Nanu ngok nir arvinvini ore nga evibongsin ko vajin.” 24Atua otorrlai Bapilonerpok suri drra propet nir ko drra jinibbse Atua nir eseser rengen, tevi drra jinibbjijle nir nga martor pinipnir iel ngatan.

19Nir nga renge melrin arla nubo

1Miankonurngedrrelan san erpe jinibbdelung nga milep drrelar re melrin, koarwera “Rrapsurövi Atua! Ni ela maurentevi kerr, nisen ean mare, ko derteren jijlearivi se ni ko. 2 Ni ewer sesesre lat ngaputo suri tevi jinibb jijle nir renge sel ngamimetet musorsan mirres. Ko ni otorrlainesevin ne sel nga misij nga misij nennga mulokloksi iel ngatan renge sel ngamarsijsen nir, ko ekle lweni nga ni mutorpini jinibb se Atua nir.” 3 Ko vesan kelearkail, arwera “Rrapsurövi Atua! Nousninabb nga miani ngaim nga milep pus tuwingok vini.” 4 Ko birtera nga ngavöl erudrromon ivij nga, ko netun vanu nga ivijnga arjiol van ngatan armatur ko arsurövi

Bori se Jon 19:5 340 Bori se Jon 20:3Atua nga misakel renge nai seksakel sen.Ko arwera “Pirpok ko! Rrapsurövi Atua!”

Nanen ne totkoien se Natu Sipsip5 Mian ko drrelan san eplari renge nai

seksakel se Atua, owra “Kapsurövi Atuase kerr, kami jinibb sen nir, kami ngakammetutue ni, kami nga kamwelili kokami nga kamlelep.” 6 Mian ko nurngedrrelan san erpe jinibb delung nga milepdrrelar, ko erpe kele drrela dis bburbburnga mirrerrre re botunmal, ko erpe belverokver. Ko nurnge arwera “RrapsuröviAtua! Ni evi Numal, ko otori derterenjijle. 7 Rrapir, rrapsusi nisen pian mare.Suri daron evini pa nga Natu Sipsip pilesinesen sen.H Ko nesen sen etriv pa. 8 Koarlai pa sunsun nga muow titis, ori pa”.Nesevin nen orrongrrongvi jinibb se Iesunir, ko sunsun nen orrongrrongvi mur-run nga marres nga marloli. 9 Ko angloowrai tevik, owra “Kupuli tweni nanungel:Neiren renge nir nga marveruser parinirenge nanen ne totkoien se Natu Sipsip.”Ko owrai kele owra “Ngok arivi nale seAtua, ko arweretun.”

10 Mian ko nujiol vitan numatur rengebelan, nuwra bosrövi; ko ni owra “Pijki,pijki! Inu kele nuvi jinibb ne majingen seAtua erpe nik ko tasi kerr nir nga martoritotoni nale se Iesu. Kupsurövi Atua kob-bong pisan. Suri nale se Iesu evi batu nalese propet nir.”

San esakel renge os nga muow11 Mian ko nulesi melrin eteri wukari

etpir. Ko nulesi os nga muow san, kosan esakel rengen. Ni nisen ko ‘Merngamokwera nanu komokweretun, pulolisuri pirpe muwrai.’ Ni okwer sesesre latnga puto suri tevi jinibb nir renge selnga musorsan mirres, ko eval renge selmomsawos nen. 12 Ko meten nuru orirpenabb nga mulumlumem pelpelari ren, koori nuvan elep renge batun. Ko arulinais san renge niben, ko ni esan kobbongorongwos nais nen. 13 Ko sunsun senepelpalos petpeti drra. Ko nisen ko ‘Nalese Atua’. 14 Ko jinibb nuval nir ne melrinarvijuri. Nir arsakel renge os nga marownir, ko aruri sunsun nga marwokwok mar-res, arow titis. 15 Ko nesip nuval san ngamuso varrvarr okpelari renge jingon, koni pipalpal e ko putor kemkame jinibb nevanu nir. Ko ni pimetmet vanu nir tevi nai

delrrurr san, ko pibbötbböt kirkirsi wenegrep nir. Ngok orrongrrongvi lolaren ngamilep se Atua ne derteren jijle. 16 Ko arulinais san renge sunsun sen ko renge jakin,nga muwra ‘Batu Numal se numal petpetinir.’ 17Mian ko nulesi anglo kele san oturrenge nial. Ko ni everus drrelan ean marevan ji numön nga marow mare nir, koowra “Kapini, kapser korti renge nanennga milep se Atua. 18 Kapini kaptistasiviso batu numal nir, viso batu jinibb nenuval nir, ko viso jinibb ne nuval nir, visoos nir, ko viso nir nga marsakel rer, visojinibb jijle nir, demij maur, nir ngamarivelsisarow, jinibb nga marlelep, ko jinibb ngawelili nir.”

19 Ko mian ko nulesi nanu rrum neneptevi batu numal nir ne iel ngatan kojinibb ne nuval ser nir, arser korti ngaparval tevi Ni nga misakel renge os ngamuow ko tevi jinibb sen nir. 20 Ko jinibbsen nir aran arrul totoni nanu rrum nen,tevi propet ne gerisen nga muloli nanunga marinijnij nawone nir re non. (Nanungok nir arkerkerasi jinibb nir nga marlanabil ne nanu rrum ko nir nga marsurövinai nga marsavi rrongrrongvi nanu rrumnen e.) Ko nanu rrum nen ko propetne gerisen nen arwirr maur nuru rengenabb nga geken milep nga salpa murorren. 21 Ko jinibb nir se nuru, nesip nuvalnga mokpelari renge jingo ni nga misakelrenge os nga muow esari pinipnir. Konumön nir artistasi visor, artasi, artasi,artasi, mian ko arup vajin.

20Jinibb nga parpitevi Kristo parmetmete

vanu nir pijpari sia pivi 1000 pusuw1 Mian ko nulesi anglo san ojubbul re

melrin vini. Ko ni otori ki ne bbulwil nganabbön mijkie, ko dil delrrurr nga milepsan. 2Ko orrul totoni drakon nen, ngamivinumet nga tuwi mikrekrasi Iv. Nisen koDemij, ko nisen tuwen nen evi Setan. Koanglo eka totoni dil delrrurr nen e, ko pisretotoni pirpok pijpari sia pivi nuvasngavölvesan (1000) pusuw. 3 Ko anglo ewirrevan renge bbulwil nen, ko eplaji ore teviki. Eplaji ore jile, ko ebbölji ore nabböle, nga sete san orongwos pitasi metalinen. Ko ngok Demij sete orongwos pivelko pikrekrasi jinibb nir pijpari nga sia 1000nen pusuw. Ko poro sia nen nir parsuw

H 19:7 Natu Sipsip orrongrrongvi Iesu, ko nesen sen evi kerr kalesia.

Bori se Jon 20:4 341 Bori se Jon 21:8vajin, ko ni pivel sisarow vajin nabongpievis bbong.

4 Mian ko nulesi nai seksakel sopor. Konir nga marsakel rer, derteren ser otoenga parwer sesesre lat nga puto suri tevijinibb nir. Ko nulesi nemin nir nga martaotvi batur suri arwerwer renge nale were-tunen se Iesu ko se Atua. Nir armususparsurövi nanu rrum nen rreknga nai ngamarsavi rrongrrongvie, ko armusus par-lingi nabil ne nanu rrum renge borngir korenge nevrer; ko jinibb artor pinir suri.Ko Atua ololi armaur luwi, ko parpiteviKristo, parmetmete vanu nir pijpari sia1000 pusuw. 5 Ngok evi womunen ngaAtua muloli jinibb marmaur luwi kele remijen. Ko jinibb minij nen nir ngamarmij,sete parmaur luwi pijpari nga 1000 sianen para-asi. 6Neiren renge jinibb on nirnga Atua misa raji wowomue nir mirpok.Mijen erwen nga vitunen sete orongwospijparir. Ko parivi jinibb ne sulsulen seAtua ko se Kristo, ko parpitevi ni ngaparmetmete vanu nir, pijpari sia 1000 nenpusuw.

Arevji kemkame Demij7 Mian ko sia 1000 nen poro parsuw va-

jin, ko Demij pivel sisarow renge naim nenekaien sen. 8Ko ni pivel van ko pikrekrasimetka se Gok ko Makok, ngok arivi jinibbne vanu jijle nir iel ngatan. Ko ni piserkortonir lat sansan tera nuval, nir elepnga elep, erpe depinan ne ngalu. 9 Mianko nulesi arivel otvi iel ngatan ko arturore rrale petpeti lat nga jinibb se Atua nirmarlik e, ko ngaim nga Atua mimrreni.Ko nabb oror pelari renge melrin ko eanirpetpeti. 10Mian ko Demij, nga mikrekrasir,arwirre van renge nabb nga geken milepnga salpa muror ren, lat nga marwirre jilepa nanu rrum nen ko propet ne gerisennen van ren. Ko nir parunge nevrut ioknutrin ko nutpong pijpari tuwi ngok vini.

Atua ewer sesesre lat nga puto suri tevijinibb jijle nir

11Mian ko nulesi nai seksakel ngamuownga milep san, ko Atua esakel ren. Ielngatan ko melrin ormetaw vesan linginon, oran orjijki jer. 12 Ko nulesi jinibbnir nga marmij, jinibb nga marlelep kojinibb nga marwelili, martur re no Atua.Ko anglo nir areveve naul sopor, mianko areveve naul ne mauren. Ko rengenaul nen nir, aruli tweni nanu jijle nirnga jinibb nir marlolir. Ko Atua emteni

naul nen nir, mian ko ewer sesesre lat ngaputo suri tevi jinibb nir. 13 Ko jinibb nirnga marmij renge dis arivare renge dis, koarini. Ko jinibb jijle nir nga marmij arini.Mijen sete orongwos purrul totonir, arivellingi ko arini renge nai seksakel se Atua.Ko Atua emteni naul nen nir nga marulitweni nanu jijle nir nga jinibb nir marlolirenger, mian ko ewer sesesre lat nga putosuri tevi nir petpeti. 14 Mian ko mijenko lat nga jinibb nga marmij nir marlike, anglo ewirre nuru van renge nabb ngageken milep. Nabb nga geken milep nenevi mijen erwen nga vitunen. 15 Ko jinibbjijle nir nga niser setemarto renge naul nemauren, arwirrer van renge nabb nen.

21Melrin ngamimerr ko ngatan ngamimerr

1 Mian ko nulesi melrin nga mimerrsan ko ngatan nga mimerr san. Melrinnga womu ko ngatan nga womu orjijki pa,ko dis ejki mun. 2 Ko nulesi Ngaim On,Jerusalem nga mimerr, ojubbul re melrinji Atua vini. Ko ni erpe nesevin nga mu-tori nijor nga marinrin nga muwra pianji diwen sen. 3 Ko nurnge drrelan ngamilep san eplari renge nai seksakel, owra“Lelingenok Atua ololi liken sen vajin tevijinibb. Ni pilik tevir, ko nir parivi ni jinibbsen. Atua ko pilik tevir, ko pivi Atua ser.4 Ni pitwasi tweni nir jijle suwen meter.Mijen pijki mun, dingen pijki mun, konorongen nga misij pijki mun. Nanu ngatuwi nir parjijki.”

5 Mian ko Atua nga milik re nai sek-sakel sen owra “Kuplesi! Nuloli nanu jijlearivi kele nanu nga marmerr.” Ko owraikele tevik owra “Kupuli tweni nanu ngel,suri nale ngel nir arweretun ko orong-wos jinibb parosurir.” 6 Ko owra “Osuwle! Inu nuvi batu nanu jijle, ko nuvikele bongsi nanu jijle. Inu nuwowomujerjer, ko inu bea-vivitu jerjer. Poro sannolon pimesmes, ko inu bemaronge pimninuwi nga mipleplari renge mete nuwi nemauren, ko pimni nawone. 7 Jinibb ngamirevji devje nuval parlai nanu ngel jik:Inu bevi Atua ser, ko nir parivi inu natuk.8Ko jinibb nga marmetutu, jinibb nga setemarosuri, ko jinibb ngamarok-lolimurrunlenglengen, ko jinibb nga marok-tortorpinipni jinibb, ko jinibb nga marok-lolimisij tevi nesevin, ko jinibb ne botut nir,ko jinibb nga marok-surövi demij nir, kojinibb nga markerkeris, nir ko lat nga nir

Bori se Jon 21:9 342 Bori se Jon 22:7pivi nabb nen nga geken milep nga murortevi salpa. Ngok evi mijen erwen ngavitunen.

Jerusalem nga mimerr9 Ko san renge anglo nga ebut nga

bonevis martori besin ebut nga nanu ngamarsij nir marwun rer evini jik ko owra“Kupini, ko beviseni teim nesen se NatuSipsip nga mia-lik jin.” 10 Ko derterense Nemin On orrul totonik, ko anglo nenowosik van renge drromo botwen ngamilep san. Ko eviseni Jerusalem tevik,Ngaim On, nga mujubbul re melrin jiAtua vini. 11 Ko erinrin renge moronnga mokpelari tetajer ji Atua. Erinrinerpe nevöt nga mirres san, erpe jaspa ngamimerer kemkame. 12 Ko nawot nen elep,owu mare, ko epriv. Ko metali ne nawotesngavöl drromon eru, ko anglo esngavöldrromon eru armetmeter. Ko renge met-ali nen nir aruli nise botnabe esngavöldrromon eru se meri Isrel nir. 13Ko nawotnen devjen ivij arto rrale ngaim, ko metaliitutlu arto renge devjen nga ivij ngok nir.Itul re devjen nga van renge Is e, ko itulrenge devjen nga van renge Saot e, koitul renge devjen nga van renge Not e,ko itul renge devjen nga van renge Wese. 14 Ko nawot nen ejnget renge nevötnga marlelep esngavöl drromon eru. Korenge nevöt nga esngavöl drromon erunen aruli nise aposol esngavöl drromoneru se Natu Sipsip. 15 Ko anglo nga mirijtevik otori norrngov nga mivi gol ngapurrongvi ngaim, metali nir, ko nawotnen. 16Ko norrngov ne devjen nga ivij ngaarsorsan, arivi 12 000 statia (ngok evi 2 400kilomita). Ko owu mare kele ejpari 12 000statia. 17Ko anglo orrongvi kele nawot, koemtul ejpari 144 kiubit (ngok evi 65 mita).Kiubit nen evi kiubit nga marok-rrongvinanu nir rengen tetajer. 18 Ko nawot nenevi jaspa, nevöt nga mirres pelak san. Kongaim armajinge gol nga mimerer mirrespelak erpe glas.

19 Ko nevöt nga marlelep nga nawot nengaim mijnget ren arivi nevöt nga marreslele nir. Nga womunen evi jaspa, ngavitunen evi sapaea, nga mivi itolin eviakat, nga mivi ivajin evi emeral, 20 ngamivi elmen evi onikis, nga mivi ouwnonevi kanilian, nga mivi ebutun evi ialak-woj, nga mivi owalin evi malakaet, ngamivi eswen evi topas, nga mivi songovlönevi kalsetoni, nga mivi drromon san evi

takwaes, ko nga mivi drromon erwen eviametis. 21Kometali nga esngavöl drromoneru nen arsavi ko arlolir re perel. Perelnen nir arlelep lenglengen ko arpepriv.Sansan kobbong orongwos parloli metalinen e san. Ko sel nga muwlu otvi liven nengaim, armajinge gol nga mimerer mirrespelak erpe glas.

22KoNaimOn san ejki rengeNgaim, suriNaim On nen evi Numal Atua ne DerterenJijle, ko Natu Sipsip. 23 Ko sete emrreninial rrek navöl, suri moron se Atua omorrengen, ko Natu Sipsip evi nasul nen. 24Kojinibb nir parivel bburbbur renge moron.Ko batu numal nir ne iel ngatan parlainijor ser nir paran rengen. 25 Ko metalinen nir partepir tetajer, suri nutpong pijkiiok. 26 Ko nanu nga marlelep ko ngamarres pelak nir se jinibb jijle nir parwosirvini rengen. 27Ko sete nanu san nga purropian ren, rreknga jinibb san nga mulolinanu nga misij, rrek nga mikrekris. Nirkis kobbong nga niser marto renge naulne mauren se Natu Sipsip, nir ko paranrengen.

221 Ko anglo nen eviseni kele nuwi seser

ne mauren tevik. Evilvil peleplari rengenai seksakel se Atua ko se Natu Sipsip. 2Koeseser van, eseser suri live sel ne ngaim.Ko renge jelin ko jelin, nai ne maurenartur ren. Ko arwen navöl jijle re navölesngavöl drromon eru re sia. Ko raon ariviroi ne mesien nga parla tweni mesien sejinibb jijle nir. 3 Ko sete nanu san otorenge ngaim nga Atua owra evi nanu ngamisij. Ko nai seksakel se Atua ko se NatuSipsip oto renge ngaim, ko jinibb sen nirparsurövi. 4 Nir parlesi Ni non, ko parulinisen renge borngir. 5 Ko setemun natpupong, ko setemunnial pisin, ko setemunparsuli nasul. Suri Numal Atua ko vajinpivi moron ser. Ko nir parivi numal koparmetmete nanu jijle nir tuwi ngok vini.

Iesu pulwi vini6 Mian ko anglo owrai tevik, owra “Nale

ngel nir arweretun ko orongwos jinibb pu-osurir. Ko Numal Atua, nga mokla Neminsen tevi propet nir, okoni anglo sen ngapiviseni tevi jinibb sen nir sev nga pia-pelari sete ngasu.”

7 “Kuplesi! Bevinuk sete ngasu! Koneiren renge nir nga marosuri nale ngelnir renge naul ngel nga Atua milair.”

Bori se Jon 22:8 343 Bori se Jon 22:218 Inu le, Jon, nurnge ko nulesi nanu ngel

nir. Ko daron nga mornger ko melesir jileosuw, ko nujiol vitan numatur renge belaanglo nga mivisenir tevik, nuwra bosrövi.9 Ko ni owra “Pijki, pijki pa! Suri inukele nuvi jinibb nemajingen kobbong erpenik ko tuwam nir nga marivi propet, konir jijle nga marosuri nale nir nga martorenge naul ngel. Kupsurövi Atua kob-bong pisan.” 10 Ko ni owrai tevik kele,owra “Sete kupsilveni nale se Atua nir ngamarto renge naul ngel, suri daron nenevini mori nga nanu jijle ngel nir para-pelari. 11 Si nga murrun misij piplakepirpok tajer ko wor, ko si nga murrunmurro, piplake pirpok tajer ko wor. Ko singa murrun mirres pirpok tajer ko wor, kosi nga muon, pirpok tajer ko wor.”

12 Ko Iesu owra kele, “Bevinuk setengasu! Ko botori tevik jinibb jijle nirnowlir, ko belai tevi jinibb jijle nir pusor-san tevi murrun nga marloli. 13 Inu nuvibatu nanu jijle, ko nuvi kele bongsi nanujijle. Inu nuwowomu jerjer, ko inu bea-vivitu jerjer kele. Inu nutipatune nanu nir,ko inu bea-vinvini orer. 14 Neiren rengenir nga parrawe sunsun ser ko parvitervajin nga parurro wene nai ne mauren, koparasi re metali ko paran laut. 15 Ko varerenge ngaim, nir nga marok-loli murrulenglengen, nir nga marok-loli botut, nirnga marok-loli misij tevi nesevin, nir nga

marok-tor pinpini jinibb, nir nga marok-surövi demij nir, ko nir nga nolor martosuri gerisen.”

16 “Inu le, Iesu, nukoni anglo suk ngapuwrowrai nanu ngel nir tevi kami kalesianir. Inu nuvi metka se Devet. Inu nuvimoju nutrin nga mimor mirres.” 17NeminOn tevi ni nga mirpe nesen se KristoIorwera “Kupini.” Ko jinibb jijle nir ngaparunge nale ngel parwera kele, “Kupini.”Kupini, nik nga nolommimesmes; nik ngakumrreni kupla nuwi ne mauren, kupinikupla nawone, nowlin ejkie.

Nale nga vitu jer18 Inu le Jon, nususur metu tevi kami

jijle nga kamrunge nale se Atua nga martorenge naul ngel: Poro san pilngi nawonenale kele san puto tevi nale ngel nir, koAtua pilngi kele nanu nga marsij nir nganaul ngel muspe surir, partor kemkamemernen. 19 Ko poro san pila tweni bebjenale san nga muto renge nale se Atua ngamarto renge naul ngel, ko Atua pila twenijin wene nai ne mauren nga moro pilai, kosetemun mernen pian laut ne Ngaim Onnga naul ngel muspe suri.

20 Ko ni nga muwra nale ngel ariviweretunen owra “Nuwretun, bevinuk setengasu!” Pirpok ko. Kupini, Numal Iesu.

21 Ko ngel evi bongsi nale suk, ngaNumal Iesu piptevi kami jijle renge nalolnga mirres pelak sen. Remse kami.

I 22:17 Nesen se Kristo evi kerr kalesia.