Upload
monize-scudero
View
250
Download
2
Embed Size (px)
DESCRIPTION
interessantissimo
Citation preview
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 1/16
OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLONEscritoporRoseKeilaMelodeSouzaeKeylaSoaresdaCostaSb,31deJaneirode200403:00
OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON.
RoseKeilaMelodeSouza[1]
KeylaSoaresdaCosta[2]
RESUMO
Admitindosequesomosseresgeneticamentesociaise,sobretudoafetivos,dotadosdeinteressesedesejosprprios,opresenteestudofocalizaahomogeneizaodevaloresediferenassociaisimpostapelalgicamercadolgicadocapitalismospolticaspblicasnacionais,tomadasaquiasqueversamespecificamentesobreosistemaeducativo.Eatravsdeumaanlisequalitativadeamplitudemicro,ouseja,efetuadaapartirdaprticapedaggicadeprofessoresdoensinofundamental,chegousepremissadequepartedenossasescolasnofogeregra,naocasioqueemlegitimaoensinointelectualistaepragmtico,desconsiderandosignificativamenteoimportantepapeldocontedoscioafetivodiscenteenquantorecursomotivacionalimprescindvelparaaconstruodoconhecimentosignificativo,cujasimplicnciasaosemenosprezlotemsemanifestadonacrescenteapatiadiscentepelaaquisioformaldeconhecimentoveiculadonaescola.idiadeseutilizarocontedoscioafetivocomomolapropulsoradoprocessoeducativo,defendidanesteartigo,convergemospostuladosdetericosclssicoscomoopsiclogosuoJeanPiaget,oeducadoretambmpsiclogorussoLevVygotskyeomdicofrancsHenryWallon.
1.2.GraduadasemPedagogiapelaUFPA/2002.
OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON.
1.1CONCEPESDEINFNCIAVERSUSMODELOSPEDAGGICOS
Apedagogiamoderna,cujaexistnciasedeveaoestabelecimentodeumestatutodeindivduoatribudocrianaporMontaigneeRousseau,seusprincipaisformuladoresnossculosXVIe
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 2/16
XVIII,temsuatrajetriapermeadaporinmerastransformaesdanoodeinfncia,acarretandoconseqentementealteraesnopensamentopedaggiconodesenrolardesuahistriasendoque,essasnoesseconstituiriameseconstituememconsonnciacomosinteressesdomodelopolticoeeconmicovigentes.
ParaMontaigne(15331592),filsofofrancs,acriananopassadeumadultoemminiatura.Pensandoassim,elecriticaqualqueraodeagrado,deludicidadecomrelaoscrianas.Edestaforma,desenvolveagneseparaaracionalizaodoprocessoeducativo,atravsdasupervalorizaodarazo,princpioestequeperduraathoje,econstituisenestemomento,partedanossainvestigao.
Assim,soboimperativodesuasidias,nestapocaqueaescolavaisereorganizarparaocuparsedafunodisciplinareinstrutivacontraapaparicaopromovidanolar.Noentanto,aestafunodisciplinareinstrutivaapontadaporMontaigne,contrapeseopensamentodeRousseau(17121778),paraoqualPedagogiacaberiaocultivodaintimidadeinfantil,ouseja,apreservaodesuasubjetividade.Issoolevaaclassificarasfunespedaggicas,defendidasnasbasestericasdeMontaigne,comointromissesdesastrosasaseremveementementerepudiadasemfavordeumapedagogiadaautonomia,queprimepelarelaontimaepeladisciplinainterior.
Emboraeletenhacriticadoessaracionalizao,comodesdobramentodamodernidade,dosculoXIXaoinciodosculoXX,consubstanciadanasdiretrizesdasociedadedotrabalhoedasociedadecientficaetecnolgica,apedagogiaconvidadaareverosseusprincpios,atrelandoanoodeinfncia,eoseuestatutodeindivduoadquirido,aosditamesdocapitalismo,oumelhor,aomundodotrabalho.
Aestreitarelaomundodacrianaemundodotrabalho,trouxeparaocenriodapedagogiamoderna,contribuiesdaSociologiarepresentadapelasidiasdeDurkheim,damesmaformaaFilosofiadaEducao,bemcomoaPsicologiadeDeweyparaobojodasdiscussespedaggicasconcernentessdeterminaespreestabelecidasentreovnculoescola,trabalhoeinfncia.
Aescolaquehojepossumos,comregras,contedosprogramticos,divisoporsriesapartirdecritrioscronolgicos,etc.,assim,portanto,algoarticuladoaosurgimentodonovosentimentodosadultosemrelaoscrianas,ondeseenfatizasuacapacidadeintelectualemdetrimentodesuaautonomiaafetiva.
Anoodetrabalho,ocupadapelaPsicologia,nocontextoeducacional,ganhoucontornobemmaisamploqueseuconceitousual,desvinculandosedesuaconotaoeconmicaepassandoaserfatorintrnsecovidainfantilnadefiniodeocupaesativas,ouseja,ointeressedoalunoeapreocupaoempropiciarlheaconstruodoconhecimento,emcolocloempermanenteestadodeaocomomeioenfim,oobjetivodeaprimoraracapacidadecognitivadacriana,tornousenessemomentoomagodoprocessoensinoaprendizagem,egrandepartedosprocedimentospedaggicodidticoscentraramsenessepropsito.
Oreconhecimentodaindividualidadedacriana,desuasnecessidadesevontadeprpriaimplicounecessariamenteorepensardaprticaeducativa,damesmamaneirasuacondiodeserpsicolgicopropsPsicologiaasuperaodocarterdicotmicoqueporbastantetempofundamentousuabaseterica.Vistoque,porumlongoperodo,aPsicologiatradicionalpreocupouseemestudarofuncionamentopsicolgico,emespecialofuncionamentocognitivofragmentadamenteisolandodesteoaspectoafetivo,negligenciandooenquantosubstratodaconstituiohumana.
Aseparaodointelectoedoafetivo,diz,Vygotsky,enquantoobjetodeestudo,umadasprincipaisdeficinciasdaPsicologiaTradicional,umavezqueestaapresentaoprocessode
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 3/16
pensamentocomofluxoautnomodepensamentosquepensamasiprprios,dissociadosdaplenitudedavida,dasnecessidadesdosinteressespessoais,dasinclinaesedosimpulsosdaquelequepensa.(Kohl:1992,p.76)
Assim,Vygotsky,defendeatesedequediferentesculturasproduzemmodosdiversosdefuncionamentopsicolgico,ebuscarompercomastesesquerelativizamopapelqueaafetividadedetmparaapromoododesenvolvimentopsicosocialdohomem,colocandoaindependentementedeespecificidadesculturais.Paraele,existeanecessidadedoreconhecimentodequeaafetividadepossuiumcarterdeaovolitiva1,quenorteiatodaatividadehumana.
Estepostuladoterico,emqueodesenvolvimentocognitivopressupeseumabaseafetivovolitiva,tambmestarpresentenosprincpiostericosdediversosautores,comoHenryWalloneJeanPiaget,emmaioroumenorintensidade.
Destaforma,aolongodestecaptulobuscaremosconsiderarasdiferentesmatizesconceituaisdadasporessestericosaotermoafetividadeedimensoocupadaemsuasteorias,enfatizando,aindaqueimplicitamente,odesvelamentodasmentalidadestradicionalistasquecorelacionamaafetividadedesorganizaodavidaracional,earacionalidade,ointelecto,superaoabsolutadonossoestadoafetivoemocional.Reconhecendoqueistoevidentementesupeoconhecimentontimodomododefuncionamentodainteligncia,daafetividade,edainterligaoexistenteentresi.
1.2ASRELAESSOCIAISEAAFETIVIDADENATEORIAPIAGETIANA.
Costumaseatribuircrticasaospostuladospiagetianos,pelasupostaindolnciacomquetratamosaspectossociaisnodesenvolvimentohumano,porm,convmressaltarque,apesardasatenesnoconvergiremexclusivamentesobreessesfatores,Piagetdestacacomclarezaasinflunciasedeterminaesdainteraosocialnodesenvolvimentodainteligncia,afirmandoqueaintelignciahumanasomentesedesenvolvenoindivduoemfunodeinteraessociaisqueso,emgeral,demasiadamentenegligenciadas(PIAGET,1967apudLATAILLE,1992,p.11).
1Aovolitiva:atoquehdeterminaodevontade,segundoconsultaaoDicionrioAurlio.
Nessesentido,julgamosserimportanteenfatizarpreviamentesuadefiniodehomemcomosersocial,assimcomosuaviso,noquetangeaocomprometimentodosfatoressociaisparaodesenvolvimentohumano,jque,anossover,asrelaessociaissobastantecomplexasecompemfundamentalmenteocenriocontnuodahistria,determinandodesdeonascimentoatavidaadultadoser,contedossciohistricosanunciantesdevalores,regrasesignos,porcertodefinidoresdodesenvolvimentopsicosocial.
SegundoPiaget(ibidem,p.14),osersocialdemaisaltonvel,justamenteaquelequeconseguerelacionarsecomseussemelhantesdeformaequilibradaissosignificaafirmarque,acadaestgiodedesenvolvimentodosujeito,definidoporPiaget,compreendeseumamaneiradesersocial,daaformacomoumacriana,noperodoproperatrio,interagesocialmentediferentedeumapessoaqueatingiuonveldasoperaesformais,hajavistaestaconseguirestabelecercomcoernciaeequilbriotrocasintelectuais.
Assim,denotadizerque,odesenvolvimentodasoperaeslgicasnoindivduocorresponde
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 4/16
simultaneamenteaoseudesenvolvimentosocial.
Paratanto,convenienteapresentarmostalrelaonasvariadasetapasfixadasporesteautor.Inicialmente,noperodosensriomotor,onveldesocializaodaintelignciamostraseextremamenteprecrio,poucodevendostrocassociais.Entretanto,noestgioproperatrio,caracterizadopelapresenadalinguagemedarepresentaosimblica,estasocializaodainteligncia,outrorapoucoperceptvel,ganhaefetivasignificncia,emboraalgunsfatoresaindaempeamasconsistentestrocasintelectuaisequilibradas,taiscomo:aausnciadecondiesfavorveisnacrianaparaenquadrarseemumacategoriacomumdereferncia,condioindispensvelaoautnticodilogoaincapacidadecircunstancialdacrianaparasustentarsuasdefiniesouafirmaesalmdenoconseguirpromoverrelaesdereciprocidade,deverseapartirdopontodevistadooutro.Situaesestaspeculiaresaopensamentoegocntrico.
Apesar,denestafaseacrianadesignarseupontodevistacomonicoouverdadeabsoluta,demonstrandoumasupostaautonomia,elaaindanopossuiconscinciadoprprioeu,e,umexemploprtico,percebemosquandonasdiversassituaesdocotidianoacrianamostrasefacilmenteinfluencivelpelaopiniodosadultos,admitindoafervorosamentemuitocomumnafaseheternomadodesenvolvimentodojuzomoralnacriana.Portanto,aceitarsimplesmentetalfatocomoaspectodaformaoautnomaignorarafaltadedomniodoeu,oumelhor,suaheteronomiatantonosmodosdepensarcomodeagir.
Todavia,apartirdoestgiodasoperaesconcretas,asreaistrocasintelectuaiscomeamaserpermanenteseareciprocidadenasrelaesconstitudas,dandoincioconsolidaodapersonalidade,entendidaporPiaget,destamaneira,
nooeuenquantodiferentedosoutroseuserefratriosocializao,masoindivduosesubmetendovoluntariamentesnormasdereciprocidadeedeuniversalidade.Comotal,longedeestarmargemdasociedade,apersonalidadeconstituioprodutomaisrefinadodasocializao.Comefeito,namedidaemqueoeurenunciaasimesmoparainserirseupontodevistaprprioentreosoutrosesecurvaassimsregrasdareciprocidade,queoindivduotornasepersonalidade(...).(...)apersonalidadeconsisteemtomarconscinciadestarelatividadedaperspectivaindividualeacolocalaemrelaocomoconjuntodasoutrasperspectivaspossveis:apersonalidade,poisumacoordenaodaindividualidadecomouniversal(PIAGET,1967,p.245apudLATAILLE,1992,p.17).
Diantedisso,notamosdentreoutrosmotivos,aimportnciadasrelaessociaisnaconstruodanoodoeuedooutro,numprocessoconcomitantedediferenciaoesocializao.Todasasquestesevocadasaquilevamnosarefletirasdiferentesdimensesdosersocialesuantimarelaocomasetapasdodesenvolvimentocognitivomas,valedapensarmostambmaamplainflunciadasinteraessociaissobreessedesenvolvimentohajavista,osfatoresinterindividuaispermitiremintelignciaatingiracoernciapossvel,sobretudopelasnecessidadesoriundasdavidaemsociedade.Mas,nessesentido,cremosserimpretervelmencionarquePiagetnoconfiafielmentenaargumentaodequetodaequalquerrelaointerindividualsupedesenvolvimentosatisfatriopoisemseusestudossobreestas,distinguedoistipos:acoaoeacooperao,compreendidasigualmenteapartirdereflexessobreodesenvolvimentodojuzomoralnacriana.Tecendoasdevidasconceituaesnombitodoprocessoensinoaprendizagem,apreciamosentreosdemaiselementos,ovnculoentreintelignciaeafetividade.
Tantoacoaoquantoacooperao,compemocenriodocotidianoescolar,sejanoespaoprprio
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 5/16
dasaladeaula,quonainstituiocomoumtodo.Sorelaesqueseestabelecem,muitasvezes,emlugaresespecficosinconscientemente,emapologiaaumaeducaodequalidadeeformadora.Destarte,convmclassificarcoercitivaqualquerrelaosubsidiadapelaunilateralidade,pelaimposioaooutrodaformadepensar,deprincpiosevalorestidoscomoverdadesabsolutas.Assim,talrealidadeapontasecontraditriaaodesenvolvimentointelectual,scioafetivoemoral,poismedidaquenopromoveareciprocidadeentreossujeitos,lamentavelmenteimpedeaconstruodesuaautonomia.Noentanto,asrelaesdecooperaosoopostassjreferidas,denotamopontodepartidaparaoprogressomoral,intelectualeafetivo,porgarantirareciprocidadeentreosindivduos,tornandooscapazesdeaceitaropontodevistaalheioepercebersenele.Comopodemosdeduzir,enquantonacoaooselementosafetivosseguemdomedoaosentimentodeobrigatoriedade,nacooperaoprevaleceorespeitomtuo,aautonomia.Fatoresdecisivosaseremconsideradosnaprticaeducativaintraeextraescolares,buscandorespeitareaproveitarasrelaesdecooperaoquenaturalmenteemergemdoscontatosentreascrianas.
Apropsito,osargumentossalientadosdispemevidenciarafunoconstrutoradasrelaesinterindividuaiscooperativas,destacaradinamicidadedesuanaturezanaconstituiohumanae,trazerparaocernedasdiscussespedaggicasnocotidiano,oreconhecimentodequeoconjuntodasatitudesrealizadasresultantedemltiplasdeterminaes,conferindoafetividadeodevidolugarnapromoodeumaeducaomaisrecprocacomsuasfinalidades,jqueointuitodestaaformaoplenadoeducando.
Aodiscorreroutrora,arespeitodocontedosocialdeterminanteformaohumana,cabeevidenciarduasrealidadesdiferenciadas,porm,complementares,igualmenteresponsveis,dimensocognitivaenquantofontedetransmissoeducativaelingsticadascontribuiesculturaisedimensoafetivacomofontedesentimentosespecficos,emespecial,ossentimentosmorais.
Partindodesteprincpio,tornaseindispensveldarmosnfaseevoluodoaspectocognitivodosujeito,compreendidopormeiodeumaseqnciadeestruturasqueseformamatravsdasexperinciasvivenciadas,superandoosobstculosreaiseconvergindoapartirdestasnovasestruturasconsolidaoulterior.Damesmamaneira,nopoderiadeixardeserodesenvolvimentoscioafetivoaoevoluiratendendoamudanasqualitativasegraduaissemelhantesnocognitivo.Odesenvolvimentocognitivo,afetivoesocialencontramsetoimbricadosumaooutro,apontodasimplesmudanacircunstancialemumdosaspectosocasionaratransformaonosdemais,positivaounegativamente,dependendodosseuselementosconstituidores.Enfim,considerandoqueessesdoisaspectossoaomesmotempo,irredutveis,indissociveisecomplementares,no,portanto,muitoparaadmirarqueseencontreumnotvelparalelismoentresuasrespectivasevolues.(PIAGETeINHELDER,1990,p.24).
Oprocessocontnuoeconstrutivodesocializaodosujeitosedtambm,emprimeirainstncia,nomximodeinteraesscioafetivasinterdependentes,destecomooutroecomomeiofatorcaractersticodaprimeirainfncianabuscapelasatisfaoorgnicaepsicolgica,seguindoprogressivamenteemdireoaolimitedaindividualidadee,conseqentemente,daautonomia.Dessemodo,amanifestacorrespondnciaentreosaspectosafetivoecognitivo,notocantesrespectivasevolues,competetornarexplcitoopapeldaafetividadenosperodosdotranscursododesenvolvimentohumano.
Noestgiosensriomotordodesenvolvimentocognitivo,notamosaprincpioapassagemdeummomentoinicial,centradonaaoprpriadacriana,aposteriorestruturaodomundoobjetivoedescentradoaopassoque,naafetividadeinstauraseoestadodenodiferenciaoentreoeueosconstrutosfsicosehumanos,paranaetapaseguinteimprimirtrocasentreoeudiferenciadoeoalheio.
Piaget,emparceriacomInhelder,nolivroApsicologiadacriana,recorreaJ.M.Baldwin,aocomplementaromomentoreferidosobaconceituaodeadualismoinicial,termojatribudoporBaldwinparaexplicaranoconscinciadoeu,ouseja,averticalidadenoconjuntodasrelaes
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 6/16
exteriorescomosefosseextensodomundoparticular.Defato,soasprimeirasrelaes,astrocasinterindividuaisqueacrianaestabeleceafetivamentequeapermitedistinguirasparticularidadesdomundoobjetivoesubjetivo,substanciadasporumasriedeinflunciasdomeiocircundante,quecorrespondemsatividadesespontneasdacriana,numestgiodesatisfaodesuasnecessidades.SegundoSpitzeWolf,autoresreferenciadosporPiageteInhelder2,exprimemquenaanlisedosafetosobservveis,nessaetapadodesenvolvimentopsicosocial,hmuitomaisdetrocasafetivas,contgios,doqueverdadeiramentereconhecimentooudiferenciaodaspessoasedascoisas.Nessesentido
[2]Bibliografia:PIAGET,J.eINHELDER,B.Apsicologiadacriana.11ed.ED.BertrandBrasilS/1990.RiodeJaneiro.
ocontatocomaspessoastornase,destarte,cadavezmaisimportantee,anunciaumapassagemdocontgiocomunicao(ESCALONA).Defato,antesqueseconstruamdemodocomplementaroeueoalheio,assimcomoassuasinteraes,assisteseelaboraodetodoumsistemadetrocasgraasimitao,leituradosindcios,dosgestosedasmmicas.Acrianapassa,desdeento,areagirspessoasdemododiferentedascoisaseagesegundoesquemasquepodemserrelacionadoscomosdaaoprpria.(ESCALONA,1963apudPIAGET,1990,p.27)
Oprocessoseguintedaevoluoafetivosocialconstatadonoestgioproperatrio,quandoacrianaapresentavantagensoutroranopercebidas:mobilidademental,jogosimblicoealinguagem.Fatoresestesresponsveispelaconfiguraodenovosafetos,advindossobformasdesimpatiasouantipatiasduradouras,concernentesoutremdeconscinciaouvalorizaoemrelaoasi(aoeu)vistoqueagoraessasmanifestaesnodependemprimordialmentedapresenadiretadoobjetoafetivodesignadopelacriana.Umavezque,nosubseqenteestgiodasoperaesconcretasosujeitoadquireumapersonalidadeindividualizadacapazdepermitiloliberarseemrelaosinterdependnciasiniciais.
Notaseagora,aconfiguraodoprocessodesocializaonasaesinterindividuais,enquantoquenonvelproperatrioencontrvamosaindaacondioprcooperativa,devidoapresenamarcantedoegocentrismoinfantil,ouseja,adificuldadeemfalareagirpartindodopontodevistadosinterlocutores,emdescentrarse.Vemos,ento,porintermdiodoexerccioconstantedacriana,oalcanceaonveldasoperaesconcretas,constituidorasdenovasrelaesinterindividuais,denaturezacooperativae,nesselimite,apromoodetrocasafetivasecognitivasequilibradas,comoaspectosindissociveisdacondutahumana.SegundoPiageteInhelder(1990,p.109),
aafetividade,aprincpiocentradanoscomplexosfamiliais,ampliasuaescalaproporodamultiplicaodasrelaessociais,eossentimentosmorais,aprincpioligadosaumaautoridadesagradamasque,porexterior,nochegaaredundarsenoemobedinciarelativa,evoluemnosentidodeumrespeitomtuoedesuareciprocidade,cujosefeitosdedescentraosoemnossasociedade,maisprofundosedurveis.
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 7/16
vistadisso,oltimoestgio,correspondeadolescncia,ocasioondeaestruturaodopensamentoformalconduz,apartirdoconcreto,projeodeplanosfuturos.Asnovidadesafetivasdotipo,ointeresseporteorias,mudanasocial,asolidificaodenovosvalores,ouseja,ainseropropriamenteditadoadolescentenobojodosideaissociais,forampormuitotempoencaradascomodispositivosinatosdosujeito,negligenciandooinestimvelpapeldasinteraessociais,responsveisprimeiraspelodesenvolvimentoglobaldoserhumano.
Esteresgatedateoriapiagetianafazsepeloesforoemdeixarevidenteolugarocupadopelaafetividadenodesenvolvimentohumano,emcaracterizlacomoinstrumentopropulsordasaes,estandoarazoaseuservio.Defato,oembateestabelecidoentreaafetividadeeintelignciapodeserresumidonaseguintecitao,conformeasinterpretaesdeLaTaille,noquesereferevisodeJeanPiagetsobreaafetividadeerazo.
Aafetividadeseriaaenergia,oquemoveaao,enquantoarazoseriaoquepossibilitariaaosujeitoidentificardesejos,sentimentosvariados,eobterxitonasaes.Nestecaso,nohconflitoentreasduaspartes.Porm,pensararazocontraaafetividadeproblemticoporqueentodeverseia,dealgumaforma,dotararazodealgumpodersemelhanteaodaafetividade,ouseja,reconhecernelaacaractersticademvel,deenergia.(LATAILLE,1992,p.65e66).
1.3AFETIVIDADENOPROCESSODEFORMAODECONCEITOS,SEGUNDO
VYGOTSKY.
Umimportantepesquisadordofuncionamentointelectualhumano,opsiclogorussoLevSemenovichVygotsky(18961934),cujasidiassoimprescindveisaoembatetericoaoqualnospropomosnestecaptulo,trataoassuntosoboenfoquedeumapsicologiasciohistrica,caracterizadafundamentalmentepelatentativadesereunirdialeticamente,nummesmomodeloexplicativo,tantoosmecanismoscerebraissubjacentesaofuncionamentopsicolgico,quantoodesenvolvimentodoindivduoedaespciehumana,aolongodeumprocessosciohistrico,deformatal,aconstituirsedeimportnciainegvelapreciaodatemticaemcurso.
Porm,paraexplicitaropensamentovygotskianoacercadarelaoentreasdimensescognitivaeafetivaparaodesenvolvimentohumano,hqueseretomaraoseveroquestionamentoqueinfligeasuatradicionaldivisonaCinciaPsicolgica,pois
[somenteumaabordagemholstica,promotoradeumaanlisetotalizanteenofragmenmtada]
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 8/16
Demonstraaexistnciadeumsistemadinmicodesignificadosemqueoafetivoeointelectualseunem.Mostraquecadaidiacontmumaatitudeafetivatransmutadacomrelaoaofragmentoderealidadeaoqualserefere.Permitenosaindaseguiratrajetriaquevaidasnecessidadeseimpulsosdeumapessoaatdireoespecficatomadaporseuspensamentos,atoseucomportamentoeasuaatividade.(VYGOTSKY,1989,p.67apudLATAILLE,1992,p.77).
Comessacitao,almdacrticadivisoentreasdimensescognitivaeafetivadofuncionamentopsicolgico,podemosafirmarque,Vygotskysugereumaaparenteanterioridadedaaoouseja,daexperinciadireta,ondeseencontraofluxodesenfreadodenossosanseios,necessidades,etc.aopensamentogeneralizantefunopsicolgicasuperiorqueordenaasrepresentaesmentais,dadasculturalmente,domundoreal,quesedesfazaoadvertirsobreaexistnciadoprocessoinversoouseja,voafetivocomoforavolitivaparaocognitivo,eestecomoreguladordoprimeiro.
Muitoemboraolxicodapsicologiasoviticadasuapocanodispusessedotermocognitivo,Vygotskyestudouoprocessodedesenvolvimentocognitivorelacionandooestruturaodinmicaentreoquedefiniucomofunesmentaiseconscincia.Assim,deacordocomsuadefinio,entendemosporfunesmentais,oufunespsicolgicassuperiores(emcontraposiosfuneselementares,decarterinvoluntrio),processosvoluntrios,aesconscientementecontroladas,mecanismosintencionais,taiscomo:opensamento,memria,percepoeatenoquedispemdemaiorgraudeautonomiaemrelaoaosfatoresbiolgicos,sendoantesresultadodainserodoindivduoemumcontextosciohistrico.
Notocanteconscincia,visandocombateroreducionismocomportamentalista,porumlado,eoidealista,poroutro,querespectivamenteoraassociaaconscinciaaprocessoselementares(comopercepessensoriaisereflexos),oraaumestadointeriorpreexistente,Vygotskyconcebeapartirdesuadimensosocial,aqualadimensoindividualderivadaesecundria,comoorganizaoobjetivamenteobservveldocomportamento,queimpostaaossereshumanosatravsdaparticipaoemprticasscioculturais,porsucessivosprocessosdeinternalizaoquenoserestringemmeracpiadarealidadeexternanumplanointeriorjexistente.
Grossomodo,aconscinciapassaaserpercebidacomoumaformadeorganizaodinmicadenossasfunesmentaissuperiores,denossocomportamento,talcomoexpressonacitaoanterior,ondeimplicitamentedefinidacomoumsistemaorganizativodesignificadosemqueoafetivoeodinmicoseunem.Seudesenvolvimento,determinadoculturalmentesegundoVygotsky,podeserexplicadonaverdade,porpossuircomoelementomediadorentreindivduoeinflunciasdomundoexterior,alinguagem,asoperaescomsignos,osistemaderepresentaesquesubstituioreal,fornecidospordadaculturaaosindivduosqueaconstituem.
Assim,alinguagem,essesistemasimblicodemediaoentreosujeitoeoobjetoquealmdointercmbiosocial,prestaseprincipalmentefunodecontribuirparaaconstruodopensamentogeneralizante,quesedapartirdageneralizaodasexperinciasemcategoriasconceituais,ouseja,classesdeobjetoscomatributosemcomum,selecionadossobapticadeumgrupocultural,seconsubstancianuminstrumentodeorganizaodoconhecimento,deordenaodomundoreale,assimsendo,tornaseumimportantefatordesencadeantedaconstruodaprpriaconscinciahumana.EstaaqualVygotskyconferepapelcentralnaconcepoquepossuidasrelaesentreafetoeintelecto.
Nessaperspectiva,apartirdasinvestigaesqueefetivoudosprocessosinternosrelacionadosaquisio,organizaoeusodoconhecimentoatravsdasuadimensosimblica,Vygotskychegaaestabelecerumpercursogenticododesenvolvimentodopensamentogeneralizante,chamadoporeledepensamentoconceitual,dentrodoqualbuscaexplicitardequemaneirasecorporificaaconstruo
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizagem 9/16
designificados,comosedoprocessodeformaodeconceitos.Vygotskyosubdivideemtrsgrandesestgios:01.Odaformaodeconjuntossincrticos02.Odopensamentoporcomplexose03.Odaformaodeconceitospropriamenteditos.
Noprimeiroestgio,acrianaagrupaosobjetosdomundocircundantesapartirdenexossubjetivos,baseadaemfatoresperceptuaisporisso,taisligaessoinstveisenoserelacionamnecessariamenteaosatributosrelevantesdosobjetos.Jnoestgiodopensamentoporcomplexos,essasligaes,descobertaspormeiodaexperinciadireta,estabelecemconexesconcretasefactuaisentreosobjetos,porm,aindacarecendodeunidadelgica,umavezquesofremvariaesdecorrentesdotipodecontatoerelaesexistentesentreoselementos,ebaseiamsenacombinaoporsimilaridade,naunificaodeimpressesdiversas.Porfim,noterceiroestgio,ocorreoagrupamentodosobjetoscombasenumnicoatributo,abstradodecaractersticasisoladasdatotalidadedaexperinciadiretaoestgioondeoperaopensamentolgicoabstrato.
Noentanto,todoessepercurso,valeressaltar,nosetratadeumprocessolinear,vistoquediscorresobreaformaodeconceitoscotidianosdavidainfantil,impregnadosdeexperincia,ondeprimordialmentepartesedoconcretoparaoabstrato,desenvolvendosetambmnadireocontrria,quandoseconsideraaformaodeconceitoscientficosnombitodainstruoescolardarepresentaoabstrata,atravsdeumaatitudemediada,metacognitiva(deconscinciaecontroledesuasrelaesecontedo),semconfrontocomumasituaodireta,paraarealidadeconcreta.
Mas,adverteVygotskyprecisoqueodesenvolvimentodeumconceitoespontneotenhaalcanadoumcertonvelparaqueacrianapossaabsorverumconceitocientficocorrelato.DaoimportantepapelqueVygotskyatribuiintervenoescolarpromotoradoagircoletivocomoalternativapedaggicacapazdeprovocaraprendizageme,conseqentemente,gerarodesenvolvimentodoseducandos.
Contudo,adespeitodoqueexplicitamosantes,hqueseespecificaragoraopensamentovygotskianosquestesrelacionadasmaisestreitamentetemticadaafetividade.
Talcomoapercepoeamemria,asemoescompemoquadrodenossasfunespsicolgicase,assimcomoasprimeiras,apresentaumadimensosocialqueadetermina.Sendo,pois,umfenmenopsicosocial,asemoesdependemdeumaconscinciasocialfornecidapelaculturaquediteasdiretrizesparaosentimento,notocanteaquando,ondeeoquesentirequeestasestabeleam,enfim,cdigoslegais,moraisesociaisqueassustentem.
Poroutrolado,aviolaodessasregrasdosentimento,equivaleadesenvolverumanovaideologiasocial,umnovosistemasocial:vemos,porexemplo,segundoRatner(1995,p.67)asconstantesrevoluesemocionaistrazidaspeloproliferardasreivindicaesfeministas.Emgeral,medidaquemudamasideologiassociaiseossistemassociais,elestrazemconsigonovasnormasdeemoes(RATNER,1995,p.67).
Podemosinferir,portantoque,muitoemborahajacorrespondentesemocionaisnosanimaisebebshumanos,asemoesdeumserhumanoadulto,sendo,pois,mediadaspelaconscinciasocial,nomaispossuiumabasenaturaleespontneacomumaosprimeiros.ComooprprioCarlRatnerenfatiza,
emboraalgumasemoespossuamcorrespondentesnaturais,amaiorpartedasemoes,entreasquaisavergonha,agratido,odever,araiva,apiedade,oremorso,aadmirao,odio,odesprezo,avingana,oamoreaculpa,nopossuem.Afaltadecorrespondentesnaturaisparaessasemoestornaaindamaisevidenteseucartersocial.(RATNER,1995,p.68).
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 10/16
Seadimensosocialdasemoesculturalmentedeterminada,porcertoaexistncia,aqualidadeeaintensidadedelassotodiversasquantoouniversodeconceitoseprticassociaisespecficasexistentes.
Eainda,sendoasemoes
compreendidascomoconstructosinventadosparaserviraospropsitoshumanosequedependemdacognio,dainterpretaoedapercepo,asvariaesdaemocionalidadeparecerobastanteplausveis.(...).Aqualidadesocialmentemediadadasemoesrefleteofatodequeasemoesservemapropsitoscomunicativos,moraiseculturaiscomplexos.Osignificadocomplexodecadaemooresultadodopapelqueasemoesdesempenhamemtodaagamadevaloresculturais,relaessociaisecircunstnciaseconmicasdospovos.(RATNER,1995,p.6873).
Esteautordesvela,assim,porcompleto,aidiareificadadequeasreaesemocionaisestariamintrinsecamenteligadasaosprocessosvisceraisdosindivduos.Estes,porm,desempenhampapelmuitomaisindiretoedbil,frenteaopoderdasinflunciasdasignificaoperceptivadasituao.Mesmoasecreohormonal,queativacertosestadosemocionais,causadaporprocessospsicolgicos,despertadosanteriormente.Nosetrataapenasdaatividadeautnomadosistemanervoso,queinfluisomentenaintensidadedessasreaesemocionaismas,daavaliaocognitiva,umprocessodeinterpretaodoestmuloexternoqueseestendeatacompreensosobreaorigemdaexcitaointerna,einfluinaqualidadeemocional.
Noentanto,talavaliaocognitivaimpregnadapelocontedohistricoculturaldeumasociedadeespecficapode,porvezes,resultaremreaesdiversas,vistoquesofunoantesdememriasculturalmentecondicionadasdoquesubprodutosdaexperincia.
Emsuma,criticaRatner,afavordaautonomiarelativadasemoesemrelaoaosprocessosviscerais:atribuiremoesahormniosporsisscriaafalsaimpressodequedeterminadasreaesemocionaissoprodutosnaturais,universaiseinevitveis.
1.3WALLON:ATEORIADAEMOO.
Emboraateoriavygotskianaestabeleaumclaroembasamentosobreatemticadarelaoentreafetividadeedesenvolvimentocognitivo,umencontrodeparadigmas,ouseja,aapresentaodeoutropontodevista,comoodomdico,filsofoemilitantefrancsHenriWallon(18791962)justificasepeloprolficoconfrontotericoeaprofundamentoanalticoque,defato,produziria.Portanto,contribuindoinestimavelmenteparaumamaiorcoberturaecompreensodosmltiplosaspectosenvolvidosmedianteapostulaodasuateoriadaemoo,queotornoudestarteindispensveltambmaqualquerestudosobreafetividadequesevenhaempreender.
Apesardadimensoafetivaocuparlugarcentralnateoriawalloniana,comoemnenhumaoutra,oseugrandeeixoaquestodamotricidade,postoque,paraele,oatomentalsedesenvolvenecessariamenteapartirdoatomotor,intermediadoporumprocessocujaexplicaodesenvolversemaisadiante.
Destemodo,pondoseaestudaraatividademuscularrecorrendoaosrgosqueaconstituem,como:
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 11/16
amusculaturaeestruturascerebraisresponsveisporsuaorganizao,Wallonestabeleceumatipologiadomovimento,naqualidentificalheduasfunes:acinticaeapostural.Aprimeiracorrespondendoaomovimentovisvel,mudanadeposiodocorpo,oudesegmentosdocorponoespaoasegunda,manutenodaposioassumida(atitude)emmica.(LATAILLE,1992,p.37)
Quandoasensriomotricidadeincontinentelentamentesereduz,apartirdosegundoanodevida,comaprogressivainibiodoscentroscorticaisdafunocintica,ocorreofortalecimentodafunotnicopostural.Notamos,portantoque,emcontraposioaosmovimentosinstrumentais,osmovimentossimblicoscontmidiasprojetivasquegeramnovosatosrefletidos:imobilizeseumacrianadedoisanosquefalaegesticulaeatrofiaseseufluxomental,dizHeloysaDantas,apartirdopensamentodeWallon,(ibdem,p.41).Todavia,acrescenta,atransiodoatomotorparaomentalpodeseracompanhadanaevoluodascondutasimitativas(ibidem,p.41),porm,entendendoseporestasaimitaosimblica,queaospoucosdarlugarrepresentaoemsi.
Naverdade,aafetividadenateoriawalloniana,deinspiraodarwinista,segundoHeloysaDantas,vistacomoinstrumentodesobrevivncianaqualsuaorigemencontrarseianafunotnicopostural.
Almdisso,afetividadecompeteatransioentreoestadoorgnicodoseresuaetapacognitiva,racionalsuprindoainsuficinciadaarticulaocognitivanosprimrdiosdahistriadoseredaespcie.
Nessesentido,aafetividade,quecorrespondeprimeiramanifestaodopsiquismo,propulsionaodesenvolvimentocognitivoaoinstaurarvnculosimediatoscomomeiosocial,abstraindodeste,oseuuniversosimblico,culturalmenteelaboradoehistoricamenteacumuladopelahumanidade.Porconseguinte,osinstrumentosmedianteosquaissedesenvolveroaprimoramentointelectualso,irremediavelmente,garantidosporestesvnculos,estabelecidospelaconscinciaafetiva.
Poressarazo,quecostumamosassociartranstornosemocionaisaocomprometimentodopensarreflexivo,bemcomooinverso:aproduodaemooaotocantepoderdosgrandesretricos,ondeodomnionomanuseiodemeiospuramenterepresentacionaisfatordecisivoparagarantiragerao(muitasvezesmanipulaoideolgica)devariantesemocionais.
Contudo,partimosdaafirmaowallonianadequetodaalteraoemocionalcorrespondeaumaflutuaotnica,acrescentandoaestaumaterceirarelaoque,muitoemboraaindaconstituaseintuitivamentenoplanocientfico,segundoAjuriaguerra,autorreferidoporDantas,discorresobreaatuaomecnica,perifrica,deexcitaocorporal,sejaatravsdemassagens,oupormeiodeinflunciasdeatividadesrtmicasintensas,paraodesencadeardereaesemocionais.
Emsuma,taisassociaes,segundoWallon,correspondematrsdiferentesnaturezasassumidaspelasmanifestaesafetivoemocionais:aprimeira,denaturezaqumica,centraloutradetipomecnicomusculare,porfim,umaabstrata,representacional.Eparaalmdestas,Wallonidentificououtrasduas,ahipotnicaeahipertnica,classificandoassegundovariaesnotnusmuscular.
Assim,asemoesdenaturezahipotnica(taiscomoosustoeadepresso)soconsideradasredutorasdotnus,vistoquelheconferemumaconsistnciaflcida,decarterrelaxadoporoutrolado,asdenaturezahipertnica,geradorasdotnus,comoacleraeaansiedade,resultamnumtnusrijo,retesado,numamusculaturaptrea,cujaduraosetornaextremamentepenosa.
comumemvriasteoriasdescrevlascomodesorganizadorasdavidaracional,desconsiderandose,noentanto,queoseupotencialexplosivoeimprevisvelsurgeapenasquandonoconseguemtransmutarseemaomentaloumotora,quandopermanecememoopurae,somenteassimpodesercomparadacomooprprioWallonofezumaformasomtica,confusa,globaldasensibilidade,quesubindocomoumaonda,apagaapercepointelectualeanalticado
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 12/16
exterior.
Porm,aoreconhecersuaorigemnaontogneseefilognesedohomem,Wallonadmiteque,nestaperspectiva,
aafetividadenoapenasumadasdimensesdapessoa:elatambmumafasedodesenvolvimento,amaisarcaica.Oserhumanofoi,logoquesaiudavidapuramenteorgnica,umserafetivo.Daafetividadediferenciouse,lentamente,avidaracional.Portanto,noinciodavida,afetividadeeintelignciaestosincreticamentemisturadas,compredomniodaprimeira.(ibdem,p.90)
NoentantoparaWallon,essapredominnciasubjugadaintensaatividadecognitiva,porm,perdurandoumlongoestadodereciprocidade,deformaqueasaquisiesdecadaumarepercutemsobreaoutradecisivaepermanentemente.
ParaWallon,aevoluoafetivaestintrinsecamenteligadaaodesenvolvimentocognitivo,vistoquediferesobremaneiraentreumacrianaeumadulto,supondoseapartirdistoquehincorporaodeconstruesdaintelignciaporela,seguindoatendnciaquepossuipararacionalizarse.
Assim,talcomoosfamiliaresestgiosdodesenvolvimentocognitivo,Wallondefineetapasnaevoluodaafetividade,cujafaseinicial,achamadaafetividadeemocionalcentrpetaeanablicadeconstruoexclusivadoeu,emencionadaanteriormentecomopuraemooestariacircunscritaamanifestaessomticas,inteiramentedependentesdapresenaconcretadooutroparaoestabelecimentodetrocasafetivas.ocaso,porexemplo,docartercomunicativodosnegligenciadosmovimentosimpulsivosdorecmnascido,poisamanifestaodeumaintencionalidadequeosoriginam,qualseja,adasatisfaodenecessidadesbsicas,pressupeaexistnciadeumamediaosocialsubjacente,oque,numestudosobreacomunicaogestual,Ajuriaguerra,consonantesidiaswallonianas,segundoDantas,chamoudedilogotnico,aqueleefetivadoentremeefilho.
Pormparalelamenteaodesenvolvimentoematuraodecompetnciasnecessriasaoposteriorinteressepelaexploraodarealidadeexternacomagradualaquisio,pelainteligncia,dafunosimblica,atravsdautilizaodalinguagem,sejaporviaoraledepoisescrita,dseaconstituiodeumaformacognitivadevinculaoafetivaadaafetividadesimblica,ondeWallonassinalaque
noincio,ogestogrficoprecedeainteno:oprojetoumaresultante,antesdeserumcontroladordogestoquerealizaodesenho[isto,umacrianaspoderdizernossobreoqueestdesenhandoapsconclulo,poistambmnosaberdoquesetrataseudesenhosejnoofez].Nodiscurso,apalavradisponvel,sejaemseuaspectosemntico,sejaemseunvelpuramentesensorialderessonnciaserimas,conduzidia.Smuitomaistarde,quandooprocessopensanteformaisslido,aidiapresidirbuscaeescolhadapalavra.(ibdem,p.93)
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 13/16
Mas,comachegada,porfim,dapuberdade,exignciasracionaisseimpemsrelaesafetivas,atravsdavalorizaodenoestaiscomo:respeitorecproco,justia,igualdadededireitosetc.
E,porconseguinte,aodiscorrersobreoprocessodeconstruodosujeito,Wallon(ibidem,p.90),aindademonstraque,deacordocomasetapasevolutivasdaafetividadequeestabeleceu,aconstruodoeu(sujeito)sednosmomentosdominantementeafetivosdodesenvolvimento,nainteraocomoutrossujeitosenquantonosdecarterpredominantementecognitivosedaconstruodoobjeto,amodelaodarealidadeexternafrenteconstanteaquisiodastcnicascujaelaboraosedevemculturageraldesociedade,chegandoatatranscenderessarealidade,quandoasuagestualidadeatingeoapogeueiniciasuaetaparegressiva,ecomodizDantas(ibidem,p.94):odestinodaevoluopsicomotoraaeconomia,aespecializao,avirtualizao.
Ora,seintensaatividadecognitivaconcomitantementesedesenvolveaconstruodosi,ressaltaDantas,
cabeeducao,emcadaumdessesmomentos,asatisfaodasnecessidadesorgnicaseafetivas,aoportunidadeparaamanipulaodarealidadeeaestimulaodafunosimblica,depoisaconstruodesimesmo.Estaexigeespaoparatodotipodemanifestaoexpressiva:plstica,verbal,dramtica,escrita,direta,ouindireta,atravsdepersonagenssusceptveisdeprovocaridentificao.(DANTAS,1992,p.95)
Assim,fcilinferirmosapartirdessaafirmaoqueumprocessodeensinoaprendizagemlimitadoaodesenvolvimentodealgumaspoucashabilidades,exigidassocialmente,atravsdeatividadescurriculares,ondepredominamasdecarterlgicomatemtico,intelectualistapragmtico,estariaapenasobstruindoinestimavelmenteodesenvolvimentodoseducadosaoqualestosubmetidos.
Observamos,portantoainigualvelimportnciadosaspectosafetivosparaodesenvolvimentopsicolgico,econstatamosquelimitlosaoalcancedeumanicateoria,ouseja,aopensamentodeumnicopesquisador,seriaconsiderlosapenasparcialmente,oquesignificacomprometersubstancialmentetodaarigorosidadedasanlisesereflexesaquebuscamosempreender.
Assim,osautoresreferenciadosPiaget,VygotskyeWallonaoimplementareminvestigaesacercadodesenvolvimentopsicolgicohumanoacabamporidentificarnaafetividadeoseucartersocial,amplamentedinmicoeconstrutordapersonalidadehumana,almdeestabeleceroelodeligaoentreoindivduoeabuscadosaber(pormeiodasinteraessociais),convergindoostrsparaopostuladodeque,emboraconsideradasobdiversasmatizes,afetividadecabeafunodedesencadeadoradoagiredopensarhumanos,isto,paraaefetivaododesenvolvimentosciocognitivo.
Visandoporfim,classificaressasmatizesconceituaisdaafetividadepelosautoresescolhidos,resgatandodestesospontostericosaosquaistomamoscomofarisnorteadoresdenossasinvestigaes,partimosdopensamentopiagetianoparaoqualaafetividadeestcircunscritaaombitodasinteraessociais,subdivididasporeleemdoistipos,acoao,inibidoradaautonomiaafetivointelectualemoral,vistosustentarseporsentimentosdemedo,derespeitounilateraleirrestritasubservinciaeacooperaocomocondiopropciarecprocaverdadeira,ousejaaconfiguraodorespeitomtuo,garantindoaosujeitoaautonomiasupremaparaacataralgumasdeterminaessociaiseoutrasno.
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 14/16
JnapsicologiadeVygotsky,asemoes,tidascomointegrantesdenossasfunesmentaissuperiores,soantesprodutodainserohumananumdadocontextosciohistricodoresultadodaatividadeindependentedosistemanervosocentralsobreosprocessosvisceraisdocorposomtico.Encontramse,pois,sujeitassinterfernciasedeterminismosdoquechamoudeconscinciasocial,culturalmenteproduzidaseimpostas,incutindolhecdigoslegaisreguladoresdesuasmanifestaesnotocanteacomo,quandoeondesurgirem,tornandosemaisexpressivosnocomportamentoafetivodoserhumanoadulto.Porm,taldeterminismorelativizadopelaconstanteegradualampliaodoprocessodeavaliaocognitiva,noqualoindivduopercebeeinterpretaopapeldasinflunciasexterioresparaodesencadearinternodesuasreaesemocionais,oquetornaoaptoacompreendelaseposteriormentedominalas.
Finalmente,naconcepowallonianadeafetividade,destacamosainspiraodarwinistaaqualvinculase.PoisparaWallon,aafetividadeconsideradauminstrumentodesobrevivnciadoqualobebhumanoseutilizaparasuprirainsuficinciadaarticulaocognitivapormeiodasignificaodesuaatividademotoraoqueatornaaprimeiramanifestaodopsiquismoembuscadeabstrair,compreendereutilizarsedouniversosimblicoqueocerca.
2MOTIVAOEAPRENDIZAGEMSendooaspectoafetivoconstructodanaturezahumanaeelementoresponsvelpeladefiniodasrelaesinterindividuais,baseparatododesenvolvimentosciocognitivodoserhumano,convm,destacarmostambmamotivaocomoparteintegrantedesseaspectoeseusdeterminantesnoprocessoensinoaprendizagem,bemcomo,todasasaesdavidaprticadoindivduo.
NocampodaPsicologiamuitosestudossodesenvolvidosafimdesecompreenderasvariveismotivacionaisdocomportamentohumano.Hoje,contamoscomumnmerosignificativodepesquisasenvolvendoesseassunto,pormnohaindaentreosautoresquesepreocupamcomessetema,usualmente,umaconcepouniversalaceita.
Todavia,oquenosinteressanessecontextoperceberapartirdessesestudos,ascontribuiestrazidas,notocante,aolugarocupadonombitoeducacionaleasconseqnciasdofatormotivao[3],nodesenvolvimentodasestruturascognitivasdosujeito.
[3]SegundoodicionrioAurliodefine:oconjuntodefatoresosquaisagementresi,edeterminaacondutadeumindivduo.
Nocampoeducativo,costumamosresponsabilizaramotivaotantofacilidadecomqueoeducandoaprende,quantopelaausnciadesuaaprendizagem,noentanto,nopodemosserreducionistasapontodenegarmososinmerosfatoresqueenvolvemessasrealidades,destarte,amotivaoconsisteapenasemmaisumelementoconsiderveleimprescindvel,sejaparaaprenderourealizaralgo.Nessesentido,valeressaltarquetodocomportamentopressupeummotivo,sejanoespaoespecficodesaladeaula,quoemtodasasaesdavidahumana,estassomovidasporumaforamotivacional,emboranoestejaexplcita.
SegundoGeraldinaWitter,oconceitomotivao,dependendodoautor,destacaumoutrstiposdevariveis:*determinantesambientais*forasinternas(necessidade,desejo,emoo,impulso,instinto,vontade,propsito,interesseeetc.)*incentivo,alvoouobjetoqueatraiourepeleoorganismo.
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 15/16
Aconcepodemotivaoquemaisganhoudestaquecondizvinculadateoriadaevoluo,porseucarterutilitriofuncionalparaasobrevivnciaedesenvolvimentofilognicoeontognico.Partindodessatica,todocomportamentomotivadoe,sobretudocorrespondesnecessidadesdoorganismo,dadizerqueocomportamentoconfiguraseeminstrumentopeloqualanecessidadesatisfeita.
Semdvida,comopodemosperceber,amotivaoimplicacomponentebasilardetodaatividadehumanaaseraprendida.Comportainmerassituaesemquepressupeaprendizagem.Nessesentido,comumobservarmosnomeioeducacional,emparticular,nocotidianodenossasescolaspblicas,oincmododemuitoseducadoresemcompreenderodesinteressedoseducandos,opoucocasodestespeloqueoprofessorensinalhes,ouseja,abuscaporalternativasparasolucionarousenoamenizarosproblemasadvindospornosepossuirascondiesmotivacionaisfavorveisaprendizagem.Atribudasnagrandemaioriadasvezessomenteaomundoextraescolardoseducandos.
Noentanto,valedestacarquetantoparaaaodeaprenderquantodeensinar,fazsenecessrioumaforapropulsoramotivacionalquedetermineambasassituaes,bemcomo,garantaaotimizaodoprocessoensinoaprendizagematravsdamelhoriadamotivao.
Partindodessapremissa,deconvirqueoproblemadafaltademotivao,todiscutidonodiaadiadaprticaeducativa,noselimitaapenasaoalunado,apresentaproporobemmaior,capazdeirdesdeadireoaocorpodocente,devidoscondiesqueasseguramodesenvolvimentodaeducaobrasileiraseremprecriasedesoladoras.
Asvariveisresponsveispelafaltademotivaodosprofessoressobremaneirajustificveis,como:apoucadisponibilidadedetempoparaplanejar,abaixaremunerao,condiomaterialdesfavorvel,sobrecargadetrabalho,formaodeficiente,desvalorizaosocial,enfim,dentreoutroselementosimpeditivosepropciosresistnciaamudanas,aoavano,inovao,soaspectosfidedignosdarealidadeeducacionalbrasileira,todavia,serianomnimoingenuidadefalarsobremotivaosemrefletiremencionararealsituaodeboapartedenossasinstituiesescolares.
Emboravtimadessasuperestruturaquerequermudanassignificativas,oeducadorsersempreoresponsvelprimeiropelodesenvolvimentosciocognitivodeseuseducandos,ograndeencarregadodepromoverascontingnciasreforadorasquegarantamamotivaoeconseqentementelevemaprendizagem.Enessecaso,acabatornandoseoelementomotivadorpormeiodeseusestmulosantecedentes(decoraodasala,materialdidtico,engenhariadoambienteedisposiodosalunos),tambmpelomodocomorelacionase,suapostura,sualinguagem,etc.
inegvelarelevnciadofatormotivaonodesenrolardaprticapedaggicae,nessesentido,noimportaasestratgiasmotivacionaisqueoeducadordisponhae,sim,oseucompromissoemenvolveroeducandolevandooaperceberaaprendizagemadquiridatambmcomoconquistapessoal.
BIBLIOGRAFIA
LATAILLE,Yvesde.Piaget,VygotskyeWallon:teoriaspsicogenticasemdiscusso/
YvesdeLaTaille,MarthaKohldeOliveira,HeloysaDantas.SoPaulo:Summos,1992.
15/09/2015 OASPECTOSCIOAFETIVONOPROCESSOENSINOAPRENDIZAGEMNAVISODEPIAGET,VYGOTSKYEWALLON
http://www.educacaoonline.pro.br/index.php?view=article&catid=4%3Aeducacao&id=299%3Aoaspectosocioafetivonoprocessoensinoaprendizage 16/16
PIAGET,J.&INHALDER,B.Apsicologiadacriana.Ed.11.RiodeJaneiro:Ed.BertrandBrasilS/A,1990.
RATNER,Carl.ApsicologiasciohistricadeVygotsky:aplicaescontemporneas/trad.LlioLourenodeOliveira.PortoAlegre:ArtesMdicas,1995.
VYGOTSKY,L.Aformaosocialdamente.SoPaulo:MartinsFontes,1989.