69
DISSBRTAÇ~ES SOBRE DIZIMOS ECCLESIASTICOS 1C OBLAÇ~ES PIAS

SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

DISSBRTAÇ~ES

SOBRE Oá

DIZIMOS ECCLESIASTICOS 1C

OBLAÇ~ES PIAS

Page 2: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS

Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro

Origem dos dizimos na lei natural. e no lovitico

Ahraliáo, vencidos cluriiro reis, ofkreceii no sacerdote Melcliiscdecli, rei da Srilem, yuc o ti:ivia benzido c offc- recido por elle sacrificio, n dccirri:i par te dos despojos rln guer ra , Glojies., C. 1 i, i;. 20. O p:iii*i;~rclia Jacoli na srix jornada a Mesopol;~rnia, fez ro lo ilc o f f m c e r a Deus n dizimo d e lotlns 3s SII;~S C O L I S ~ S , ( ; C H P S . . t:. 28. f 22.

Nota : A n t ~ s rle Alirnliáo j:i Fintre os clialile~is era costtime que ellc incitou, d e nffereçri,ern ris dizimos em sacriiicios. Spenccr de Lrgib. Ilrkí.tenr. Rikiral., L. 3, C. 10, Sec. I . Boliemcr., n(l Ipan(l. 8ti, % 2. a OS primeiros snci'iiicios (diz Filangieri, Scienc. da Lryis/ . , Torn. 3, C;. Cijdns Iiotncns, nati foram mais quci íle lierva. O pac juntava a siia bmilia no meio de iIm carnpo riar;) offcrecci. s i i a liomenfigein i Divindade. Yáo se rririti~ciarri cnt3o nem templos nem altnrcc;. 0 campo

I

Page 3: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

era o templo. ,jl;iimn:: miii las ili? Iei9i.n nmonlrintIns fornin- ram o nlt;it': r: i i m fi:i~c (Ic rspipns r i i i f rnir~~lr i5 Ci'atn ri liO\o- causlo qiie o ]iornerr~ ni'l'eimci;ín ar) auclrir i!;] rialiirriza. IJara u n i culto t;io siii i!~lcs ciirla i i i r i liridia scr. ~ i i i i i l i í i cc tia siia f ~ - milia.

i0 desejo naliiral de agradar i l)iriridailc mult ipl icou dc- pois asccincmonias; critHn o Iavrndnr n3o pdde scr saccr.dtite. Consagrarsrn-st: f i Di~ i r idade alg~ris logares part irularrs. I;oi preciso cstabcleçcr mio isti o;, psr s sc incumliiram d'csxe cuidado, e a a ttenc3o coritiiiiia que cxigili o scu minislci'io obrigou a maior l iarte dos poros ri fazer do s:icei.ilricio u m i*orvpo scparadíi. E ra nccesaai.io rliie esle corpo, eslrangeiro a todas as occupaçfics domesticns, fosse enlrel ido i s despe- zns da sociedade. Os egg [iciiis, os ptirsss, os ticbreus, os gru- goc, os romanos assigiinram alguris icridimcntos no sncerdo- ' cio. A clernçlo fez o primeiro passo, etc-n Confir:im-se Rie- ger., P. 3, 5 hGri. Cnvnilar., Instil. C m z m ~ . , I'. 2, C.34 , $ 1, Bo1icinerh., de Pnr och.. Scct. 7, C. i , $ 9 , et ad I'and* Euerc. HB, 5 2, Gonzal. atI C. 10, a de Drciin., r i . 3.

Porkrn o d i z imo i l e Ab iw i iáo :L Mclc l i i scdcc l i foi uma olilnçao r o l i i n i ; l r ia , pnrn sncr i f i r \o?, i! n3c1 l i n r n si1 s i m - t;tçáo d'ni l i iel le saceidi i lc . i l i i i i o d , rio Tr«,rrdo dos &;i- mos, pag. ( m i t i i ) 30, Bnl ienier . . <i<lPiisil.; Ele [ - c . 8(i, 5 3. Da mesina f ú r m n a promessa d e Jacob fo i voto volunta- r io, e não obrigoçao, ~ ~ ; u ~ ~ a c r i f i c i o s p ~ t ' l i e u l a r e s , c n à o p a r a sus tcn iaç l» d o s;icii l icador. D u i i o r l e Rolieiner., s w prn.

$ 3

hloysés, l cg is ludor em r io i i ie [!e Bciir, irniioa nos israe- litas, l i o r o j i idaico, a r i I,l-ig:içio dos d i z i i n o i 1x1 r n os I e r i ~ n s , que n ã o pa r \ i c i pn ram d e liaimlil t ia e d i s i r i l > i i i ~ á o do ierras, e q u e se d ia i r i l i u i nn i iiolns i i u i w s ~ r i b u s , Lccit., C. 27, ir 30 e 31, Nzrnir?.., c. 18, $ 20, nnitero,l.. C. 1 4 , r 22. E a i i i da n o tempo d a pi.k;n~Zo d e Jcsus Cl i i i s io , se pagn r l i i i i exa- ct;in.ientc os d i z imos pelas tri1111s aos l~ i v i t as , corno se i iota e m S. hla ih. . C. 23, t 03. iiiii S. 1.11i.. C,. 11, t 42 , i l i z imos '

~ I I C asc"ii:ii;is I c i s n i . in ii:ivam p:ignr nssi rn . ornries i lec i r i i lcrrcf, s i v c (]C I ' r i ~g i I~us , sire dc ~ i o t l i i s n r l i o r t i t n . . . o i i i i i i u r n {Jcc i [ i i ;~ r i i [~ : ovis, I jov is til capi*;c; q{iz sub l~;is!ijris vir23 t rnnsei i t i t, q u i d q u i d i Icc i r i? i i i i i vcrici-ii, saric tiIic;itiliui. n o - m i n o . . . . Decitrian-i f ibu tne t i t i i i r i , ct rini, e t olei, et p~ i t i io - geniitn dc arrneri i is, e1 ov ibus .

Nota. ~R l i g i l i i i s q i i oq~ i c oIim (esli8c Roliemer., nd Pond., Eacri:. 86, 5 41, ti*iIiii t i loco deciriias sol r i tas intcr Gentes fuissc, oliscri.oi~un1 Cleric., ad Gcni?s. 4 1 , 34, e ,t7, SG, Slieii- cer.. cilat. Lnc., Scrt. ,I, $ 2, ai1 iliicrn rnurenl allurlei-c vide- t u r Samiiel jus Regiiirri espliciris. , i . Sarnucl, 8, i$. Ut rum ,ji ire i'egio I iei is iii ~ir ipi i l r i suo iiiis ~ ~ i r i t i i c a v ~ ~ ~ i t , t:inquam ihex i n tlieocrrr lia, i d quotl cotiti?ntlit, í:li:riz. nd Soldaii, Diss. cila t., i:. 3, ctim Spciicei.., et Ui id~so, Ilisl. Fccles. !>ter. 'l'cslnn~. P. I, Seçt. 3, !ia;- 3!)2; an rttrri inoi>cm ;iritir!iii:m, i lut i dc- c i m a Uco Crinsecralx fiii:r.irit? espeilitionern atIcO facilk ri- detur. Pteiuç, PIA irid; rc~.nsimiii? cst, quod diiciinris Isrncl ix Iiarrd jussi íucruti t Dilo sacrificare, aiit cas in Altari n f k r r e ; Sacriliciis al i* v ic l in ix ermarit :issigri;it,r:; scd qund l)i:us eas Sacer (lotiI)us, ~t 1,c~itis iri S ~ I S ~ I ~ I I ta t i i ine~ i~ pecr~l iar i CI ~ 3 1 1 s ~ :issigrinrci~it, iit Hii l i i j i i i i j i i i i lein cs popiilo.lcrrrim crilercri t, p;iintcrn justa soriem iri i l i r i s i o r ;~ ca~icrcnt. L c v i l x aiitcm, et Sai.ci.cIntt~s a l i I inr dirisirii ic p ~ n i tus esserit cxclusi. Slicr(!rum crirã, qu:c sritis arrili tx et p le i i x snlicitiidinis crlit,.uniçc iis inçurrilieliat, ii qiia iinri ridebarilurb rirocriiiili per agrar iz et pcr:iiai.iz re i I;iliores, x r l uum ucr0 umoirio e m , tit, clui i n judicio fami l ix crçiscuiidx ex iki Sri i lc i i l in pr.aleri l i crant, ir1 rr)rripcriealiritic:ni hujus j nc t i i i x al i iiriircrso [iolii i l i i alc- rentur, ct cer Iam i~ i ro ln i i i es ri.rictitius, c1 ~icçoi.il i i is accipe- i'crit, i r i i ; i i ibiis ririrnariis ISWCI~I:I~IIIII R ~ t l d i l ~ i s ~onsislcl.i;irit. Si ipsi iriter fihalih~s snns p:ii,triiii 1crr.n: ;icc.r[iisserit, j[isirricl qi io~l i i t : CI re SIU ~I . I IC !US ~icl'ci[ierc, et pectirn alet3e liotuis- sciit. U t rum;~ i ie cis ir:li!i.diclirin, cl iittLiiirirlrie iia a licipillo su[ilicdilnridi~rri. Cirr viit'ii [ir.:r?ivisi! l ieriniit? clriin Jiii'c ~110,

q i ~ i nes Su~)[~i?mi;s, Dr:~is t::i[u silhi 1 i i ~ ( l i c ~ b a ~ , c! l ~ n c t r i l i i i - trtm riirsus j t ire Suo Sai:ri.rlcitil~iis, ~ t , I.r:vitis wsignaliat. Do- ccn l bre circiiri içt:iti i ix, 11;)s cs 1,cgti Noaaica (1cl.iitns i1et:imns magnoyiere ab illis, rlim ali ,\Iir~;iii;ttiio ciljl:it~i, rml a Jacobo per rn lum 1irurriissx, cliIYcrrc, c t i I i~f~i '5t1n1 SCOI~LI I~ i iricintlue habuisse ; Ii:cc i l i i ip~ir: 13co Sacihilii,3!i:~ri triih r i i i r Sncrificiorirm communi, noii illa:, qiins Jus 31os:iicrici, S:irr~rd{itilius, et Le- vitis i n dii'ersiir:~ tincrn :issi;'.r:;ivci.:i!: !::cc i o rIutirniirnijiie Slatii

Page 4: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

I , O I : I ~ I I ~ Ii:1111!ri: I )o~~ : I ' :~ I I~ . , r t o n t l l : ~ , i111:t: Sl.:jl1+111 L i i : i p ~ i l i l i ~ : ~ ,

seu Civiiein ~ii~;csiili[iiiiiiiriL: ticclue l a r i i i > i i i t iiivcrsiis Ir:rmr:i- rurn 01,Lis huic t i ~ i l ~ i ~ t i ~ S I I ~ ) ~ P ~ * ~ I J ~ {,SI si?[] I : I ~ I I I ~ [ I I I w ~ a Ca- naai]. et 1sraclitic;i. Ilutlitiger., de Ileciltl. Jt (r l . , Exei,cit. 8.

aíJ irx cuiir i ta sitit, pl~riiim cst , dccimas, qii:irum 3 p ~ I Jiidi~ris tririlex erat r.atii:i, S;icethdiitibus, Levitisrlire iri Hqiii- lilicn 1sr.aeliIica proprias, ct iilcri liris cx ciç susteritaritl~is friissc, (li1011 pai*terri i11 divisiorie terhi.:i? Caiiaan riri l lari i tufet'iiit. Niiiti .

18, 23, cum tariieii esserit cs iamilia Jacohi, et Seorsini 'TI-I- Iiutn coiistituerent, 13;isnli:. ric Deciiis. (i: I1:i:i: rntio ~iar,Ii- ciilriris, c t Soli geiiti Israclilic:~ prupini:i ri-atv. Coiicordii (suh- stanci;ilrncritc com Bolic~nerri) (:nvallnt.., I i rs t . C'clnon., I', 2 , i:. 35. # 1. r:itniidti o segiiiitfri o mcsrrin Clcrir,. in Grines., % I , 3 i .

s 4,

Não posso dcixtir ilt: advertir j i aqui, qiie na lei $no- suica ($ 3 ) itio se nisnda<ain pagar dizimiia purarneiiie ptbssones, ni:m dc feios de porcos, ~a l l i i i l~ns , e oiitros nni- rri:ies, [nas si') rliis rehanhos de bois, ovzl lias e caliras ; e d'cçtcç scí o ilizimo ilor fctos. mas náo tias 15s e leites; rierri se rnancI,iram ~ i a f i : ~ dixiiiios de pestjiieiras, moinhos, I:~g;ires, cna:iiiics, n-icl e outras cous:is, dc qire iltlpois o . d ' . , ' ~ Y L I ~ O C [ ~ I I I I I Z ~ C O OS [ii;iiii1011 p g a r , ('01110 st? póde ver ria Co'onst. r10 Yort., L. 2 , T. (L, (:oI~sI,. 5, clrl Knrbos., de ]'a- r-och., C. 28, s i , Lngnncz d r Fr~tc t . , 1'. I, C. 4 : Tudo isto foi earcsso dirs leis mosiii~~nc. Rieger, P. 3, 5 177. Cas- iilti., Tiiiii. i , L'oiilr. 6. 10. -1 i,iis%o p r i l u e ria Ici escri- 111" se náo 1i"gav;Ini os t l iz i [nos pclsso;ics e nlistos, e só se esialielrri\rain na Ici da graça, a cxliõeni corii S. Tlio- in6s o moder rio rli~:iilo;ii P;itiix.. 'l'cirri. Triti. '3, Dissert. 4, C . 3, li, r:~sÕes heiu :ip~)ar'l~inics, qtie n a d ; ~ iêetii de so- lidez, e hndarn-sc nri seihriio 539 d e Santo Agostiritio, que e apoctmiptio, cotriib ao diante se verá a 5 , beni co- mo os canones 66 e 68, Caus. 16, Q. 1, e oiitros, cuja falsidade se não havia descohoi ,~~) no tempo de S. ThomL, liindaque ja 110 lernpo grie cstmrtsveu Paluzio, Tdm bein a $, sc v e r i a rcrilndeir:~ i iiirorl iircnri c t ns dizinios pessa:ies.

causa, o origcm dos dizimos na lei da grata: Epocha do principio do seu estabeIecimento nas mais nacões catholicas

Niis pihinicii.os ircs scculos i1:i Igrilja, viviam os tiiqius, preslivirios e discriiios scí (Ir. olila~rics, qiie Tcrlu1li;iii. no .A 1;01n6t~. C. 30, dizia serem r»liin\arias sei11 eoaçq~~«. Nos seguin ies Origenes, S. Cypritiilo, S. J05o (;li r~sosloiiio, S ~ L I O .4gostilil'io, t' O U ~ I . O S padres, equir)3[';1ntl0 OS S:~CCI*-

dotes d a lei (Ia graça aos do leviiico; os bispos aos p~iii- tilices m;ixirri«s; os presliyicros aos s:icerdoles; os dinco- nos nos leviias ; 3 131icharisti;i :io s;lcriCicio no krnplo; os nossos altares nos do ien-iplo; e prcsiipposlri. csla siirii- Ihança cnkiLnram a prégar a riccessidadc de pagarem os christáos os clizirnos do leriiico pnra suhsislencin do cs- tado ecclesinstico. Re~nltios do:; sermões d'esles padrcs se tFkeiii triiri scriplos por Palnz., iXeolo!j. mh. ,Tom. 5 ,Traci. 9, Diss. 4, C. 1, $5 G e 7 , Uotiemer., ntl Yandect., Exerc. 8G,

G c 8, Van-Esp., de Jur. Eccles., P. 2, Sect. 4 , T. 2, C. i a 6, Rieg., P. 3, $5 468 e 460. Conf. Dunod, no Trut. dos D i z i t ~ ~ o s , prig. 2 , w La Llixnie, dddit . ail Lue. Feri-ar., vrrbo Décimz, :in. 6, Bohen-ier., tle Pa~+och., Sect. 7 , C. 1, a 5 7,

,Berard.,Tom. 1 , h . Ecclrs., Diss. 6, C. 5,pag.(iiiihi) 1'38, Cavaljar., Inst. Cmon, , P. 2. C . 3 4 , $ 2, Bingam.: Oriq. Eccles., 1;. 5, C. 5, 1, Tliom;isin., de Vet. ct Nov. $~cclcs. Discipl., P. 3, L. i , I:. 3, 5 9. e outros qilr. eslcs referern.

Nola: Em I:ilaiigii:ri, Scienc. dn Lcgisl., Tom. 2, C. 5 , pag. (milii) Gfi, vemos esta lu ta : .Leia-se o artigo 8." do Sader, que i: nhi>cviadti cln antigo livro de Xend-Avesta, e se acha- ráo n a b ô n clc %oroasir*o os inesmos preceitos, que provam nossos parlrcs cm os scculos d;i igrinraricia. Não hasta, diz O pro[tlieta dus p e r u s , qire roasas lioas ohr;is excedam as h- Iliris (\:i2 nrr.oi.er, as golnr i1:i ~1j111'3, 3s arri:is tlo mar, ns rs- 1r.ell;is do Iirtiiani~otri, a lirn iliie r1ll;ls sejam agratla~eis, C 1~er1so ( 1 I I ~ ) , o l ) r , ~ ~ ~ i t * ( ( 5 !>I>+) SI: (lig~ic :~l~~irovd-I;is. Vos n j f i

Page 5: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

(i . - - -

~)oililis obter iim t;il favor, sen;io p ; ~ g a ~ i ~ I o IieltnrnIc n cslc .guia i12 sali;irãn n dii.itnci ilns vossiis Iirhns, clc vossas iPt.s.ns, iIn uosso il inliei imo; cbrri nmn li;il:ivr;~, ilc liitlii o qiic ~ t j s p s - siiis. Sr. ti Dcstuih Fsa~isrt!il~, YOSS:~ 31111í3 escap;iri 30s lrirriicn-

do irirctmrio. Vrjs sr!rcis n'csie iiiiriitlo cirinul:i(los ila 1011- vcircf;, e r , js gciswcis eiii ri otiiri) tlr 11n1 l,em etrLriio. 05 dcs- tui eç s in os or;ic.ulus cln ci.11. ii;nJ;i Ilics E O C L ' L I ~ ~ O ; II. ell ibs sãn ris qi ie s:ili.rt~n tiidús os t iomens~.

- -

Estas prégsçõcs 110s piidrcs ds Igi'cja não cr;irii itrii- rnaiiras de prbeceiio (iicrn cllles cinril Icgisladorcs), c só crniri esbori:i~ori:is, c st insor ins csiimu1:intc~s d a piiidiidc dos fieis, Tomasin., de 17etci. et ATou. Ecclcs. Disc-l., 1'. 3, L. 1 , C . 6 , Blitierucr,, nd Pnndect., Escrç. 86, 5 9, Van- Esp., supra, C. 1, n. 10 c! 14, Riegrr., I'. 3, 5 408, 13u- I I U ~ , no Trat. dos Dizimes, pa;. ?(préga~(ic; iluc Garcia inseriu no dccrcio, V. i r i f i ' i ~ ) .

rn

O resul~ado ti'cstas esliortar,óès foi printiliiiircrr? os cliristrios 1n:iis pios a p a p r com ~iieiricipio volui~iniiu os dizirnos do Icvitico, c prol~ngatido-se srir:ccssivarnenle n devoc:Io dos fieis, passoii n forrii;ii' costi i tnc, Paiux., supra,

8,Vnn-Esp., n. 13, Iiicgrr., P. 3, $5 $69, '1.70, $97, 503, bavallar. , supra, sbli 5 2 , LlunoiI, supihn, pag. I, sub t iLa Dix[ueb.

- -

- Kota: Bem q u e o serrnjo 229, i;rie se attribuc a Sariln -4go3- ti~itio, no Can. Gli, Caus. 10, Q. I , Eapiicripbo, Vari-'Esli., su- pra, ri. 12, o Addicionailoi. de Ferrar,, supra, i i . 7 , tambem o Cano 68, Caus. I G , Q . 3, n~ t r i l i i i i i l ~ i ;i S. Jt.rnriyrrio_(llut! viveu no priricipio do seculo iv) 8 n[incri[ilio, r obra do si3- culo rx. Belhard. in carro?^., P. 3, í:. i:], prig. ,122, A d t l i ~ . a FFrrar., 11, 9, Gihert., Corp. J w . C ~ ~ ~ ~ o r ~ . , ' I 'oI~I . 3, pag. 14% col. 2. Da mesma fi,rrnn o Gari. 4, Cnuu. iG, Q. 7, r i~~~, i t i u ido a Santo Arnhrobiir, C;ihri.i, siipina. 330 H I P ~ I O S ( i 5 i'3110neS 2(jp -- -

"'i c 29, nn Caiis. i.?, Q . $2, dc Simplizio, n alguns bispos nn armo de 67;;; bcnl qii; vistas ns sii:is integras apud Btlrard. in Catlun., L'. 2, C. &i, [iag. 33, e C. B í i , pag. 3 3 i c pag. 3%. Gibcrt, siipra, pag. 1 i 3 , uiI. I. S6 ah i se trata das oblafcier;, yiie se fa~íilni aci aliar cosluniar1;is ri'csses seculos. - - -

5 8 -

Ati! as fins d o secuio J-P não ~ O U Y C conci l i~ geral, ou pruv;ivcl riie tire ti;is tnais tia-òiis riu e eslabeleccsse a obri- gação dos dizitiios como preceiia, lGeg., ag. 3, suti 5 460, Giberl , Corp. Jiii.. Conon, Tom. 3, png. i&, Col. 2, Reg. ?, Bobemer., ad Paizd., Excrc. 51j, $5 9 ct 10. O que se diz das c o n s ~ i i u i ~ ~ e s apostolicas, L. S., C. 30, e L. 4, C. 15, 27, 29 e 35, te111 a censura de Kieg., supra, Bohemer., sub 5 8 (airidilrjiie, como diz Rieg., apcsar de serem espu-

*rios, conduziram liastanlc para o csiabe1:lreiniento dos di- eimos depois do seculo \.i). A mesnia censura padece o que se diz d o c,oticiliu i*orriano iio nnno de 382, debaixo

- - do papa Liarnaso, l ieg. , supibii.

- - Só sim depois do meio do seculo TI o coiicilio turoncnss

do anno de 567 lemliroii os dizimos de Abraliao, apod Harduin., Tom. 3, Coiicilior., pag. 368, ut ilii : ~ I l l u d vero instantissime commonernus, ut Abrahae dicurnen ta sc- qnenhs decimas ca omni facut~uti: non pigcnt Deo pro re- lipuis, qux possidciis cooservnnùis offeriac: ne sibi ipse inopiam generet, qiii P J P . ~ : ~ mn tribuit , u ~ p l u r a retentet, el quod tlicendum est vcrius, suum pcrsolvat pretiurn, i i e se irahi videai peccato doriiiniinlc cnplivurn, etc. Ergo si- -quis in Abrahx conlocari ru l t gremio, rjusdem non re-

ugiiet e x e m p l u ~ . Port;,mjus~ainente adverte Bohemer., d. Lxerc. 86, 8 10, a r o s p ~ i i to d'eçte concilio, que si sub ~ rac i sa nccessitn te j ii m snli.rttd:r! r i i issent dc?ciim, Palr~s sine tluliio canoilcs. de hoc arguuiciito io ipso concilio edi- dissrii, A& ucru ~i i io i ln r i:irtiin> rrt. Iii q i i s to l n ~ . y i ~ r I i c n

Page 6: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

i oltrcibè f'aircs caril tn niriiliotirrii itijicci.r, in ~ I I ; L ~ ~ l u 1 3

rilia, Concilia ct monila cxpIicar1111r, CLIIII in cntioiiibiis nnn tiioiiita sed praccpia ilen tiir. Conf. Francisc,. cle Lc Iloyc, L. 9, Inst. drir. Cil~ioit., Tit. 12, $' 4. Jusiinianus in legil~iis suis eiirurri mcniioncrri riullrtrn tacii. c1 c l i i i ; ~ adliuc Corici- lia de iis silerit circa 1i;ec temporal prolialiile cst, iaritil rii Pati*uin dockrminil pi.iv;ii;i c:iriini uercssii;iicm inciilc;itani fuissen. Confira-se o que no dizimo tlc ALii+aliáo disse rio $ 2, para melhor se confirriirir o siinsoi-io do corr ei!io 111- roileilse.

' $ I 0

O concilio rie llacoii no anno de 585, aptict EIiiiduin-, r 1 l on i . 3, pag. 461, e que tt.ansctnererain os ciiatlos Dohe- rrier., 5 11, Ytin-Esp., supra, n . 18, Pricg., P. 3, 5 671, foi o p r i m ~ i r o que ( l i na sua provincii~) preeeitou os di- zimos do levitico por obrigai;ão, e ctinirniriou pcna de cli-

çommunhiío, Flciiry, flisto?*. Ecclcs., L. 2k, n. 50. Porém reflecle Boheiner., &li 5 1 1, Q. : Pene omnes cltristianos ah officio i11 solverirlis decirriis descirisse, iiiunt Piitres; Dixcris potius ilrcimas riondurn iirii vcrs~ili tcr i ritroducl;is, fuissc, Pnlrcsquc tiujiis concilii e s c1uorund;ini T'atriim an- kiquonim ($ 5) Joc,tririn deceptos crerlidisse ~ii-axini cai'um oti1iierat:irri essr. l l ic uoicus carion ex sxculo vi addtrci potest, cluo tlecimtt! striil iln per;ilz. Conf. Gikcrt, Corp. J. Cnn., Tom. 3, ting. 14.2, Col. 2.

E l'an-Esp., supra, SI] b ri. I ! ) . ;iOver.te qut) E.i. canorie Concilii Maiisconensis sallim ctiucludii~ir sexto s ~ c u l o i n qiiibusdani pnriibus hdeles ad dcciniariim solutioiiem CT-

pisse constringi: secl qiiia hoc coriciliurn ex solis rnetropo- litariis, et episcopis siib reglio regi5 Gunirarririi consiiiutis: eonslilil; neqilaquam ex lioc cano:ie to-ncliidi ~iolest,, FP-

rier:ilc eo teinpore fuisse prxccptir ni dc stil~ cnrlis rlecim 1s. liitciirn in Iioc carione verarn r~iioiieiii iinyisiii p rmep l i de solven rlis dccimis tiis rcr bis ru prilsseri: 1l;itrc" QUAS

sacerdotes in iisuin pnupei-riiil, aiik cati~ivoriiiii rctlcnipiio- ncttl erci~rini~~sssti is o ~ i i i o n i bris Iincciii [iripiilu :ir saluiem

Xci secrilo i 1 1 priuc,ns vesti [litis rcsi;lni iIc dciei~aiiii:i~%ci 7 dc ili~iirios. !laindu iii., Toiii. 3, Cunciliot., 1 1 ~ ~ i 771 . no

;inrio de 688, rcfc1.e uiis c:i[iitulos dc Tlicodiii o cle Gari- l u a r i a , eai qLie sc :iririuiici;lrii ilidimos. No Cap. $ 4 : Yres- hyior dczi?iins Jnrc iio?i coyotil,.; iio 1:'. 30: trili~rtiirtt ccclo- s h sil, S ~ L Z L I C U ~ I S I I C I ti110 cal pl-uçi~tcill~; 1 U I I ~ C U ~ I C ~ I U I J ) C T L > S

i w ticcimis vim palirrnlur. Uohemcr., supra: 5 1 i , i i ~ fiiac.

O rniiis vcrosirriil 6 qirc no sceulri v i i i pri~icipiou o rst:i- Lclcciiiientii tlos diziirios y e l a s leis dos inilieraiiies, e por ~ r c c i s n rieccxçitlndc rlo clri-o q ~ c sc r ie n igt-cj:i; priisiliie o uso d;is oIilaç(ies voltiritarias s e I i a ~ i a resfriado, o chris- . tiaiiisrno Iinvia ;iugrileniadn: e 6 1itVopor.rmáo a muliipliei- rlade dtl templos. Ucl-iois do irriper:idor Cnnslnn~ino e icmpn da paz dn igreja, pelas Icis tl'rslc c seguintes irnpeipadores sc fiei-mitiiu rio clero ri aclquisi~ao de lieiis d e r ;~iz . h liouco tempo imrncns:is liberalidadrvs clc r11 ris\$os e rricsinri dos reis enriyucccrarn o clero a l i ilem:isi:i, :i pcinto cle lifio jjre- cisar~?rii de i1iziiiirisji:ira n sua s~ilisisieriri:i, ncrn d ~ ? o\ilziyries (alem da outrcis meios criiii q[;e :is i;rcli::s e1igrossar;irn ein r i y u c r ~ s ) . Viji-sc n rniiiiia fiisse~tacilo subi-c as ol>/ii!:firs,

a 9 18. Mas rios r,:ilnrnitcisos Ieinlirii, 4' c;ilis:inclo i ti\yi;i ess;~s riqiiczas tiiis igi-iljiis, ftii-arn iiir;;iclitl:~s. c tori-i~idos os bens d:is igimrjas pelos grilu(Ics, iiiiIi~nrrs, rlc., icrluzindo- se ouira rc;! o d c ~ o i tiecwhssirl;iilc dos dizitiios, conirj ii nico recuinso liara a ~ 1 1 3 s u ~ ~ ç i s i ~ t i c i ; ~ ; C ~ 1 1 1 i o a s pr@:i~.õt:s dos padres c cssrs ro~icilius tiri 1i:irii inr~llicit ftiiitl:irncnio para prorrio~er n piriliide tloc clii . isl~os ;io 1i:lp:imenh dos dizi- lriob ICti6o i! rliic ! i i ) s c ~ i i l o \-li1 í:íiidiis I1:igiio os ~iiecci- [ou l,c!us sciisi:nl'iliiI;ii~ci:~ \Ioiiicsq., Gl~ii.. tlns Lei's. 1, 31,

Page 7: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

C. 12, dcliriixo d;i riilirica : Btcrbclccimozto ths dz';ilsos, ilii:

Os i*egiilariientos Icitos iio teiiipo d e Pipiiio tinlinm (lado á igreja aiites a esperaiiça de uma coiisola~ão, que uma consolrição effcciiua. E como Cnrlos Martello acliou todo o pairirnonio publico entre as mãos dos ecclesissiicos, Cni'los Magno acliou o s bens dor ecclesiasticos entre 2s i:igos das gcnies de guerra. NBO se podia fazer reslituir a csie o qtie SP Il~es iiplla dado, e a s circumstancias n'ilssc ieiiipo occorreiiics ein que se esiarn faziam 3i causa aiiidn inais i rn1)raticníel que ella o nno era d e sou tiniureza. De outra parte o chrirtianismu n%o devia perecer por falia dc rriinislros (e), templos e i n s t r u ~ ~ ~ õ e s , ~

(*) Em as gucrras civis qiie se elerai.am no tempo de Car- lns Maitelln, os bens da igrvja de Iiheims foram dados aos leigos. Deixou-se o ciero sulisislir ctimo elle podesse. Jsto se diz na rida dc S. nemy, Sarius, Tom. 1, ~ a g . 270.

.Isto fez qiic Carlos Magno esiabeleceu (Lei dos Loin- bardos, L. 3, T. 3, $5 l e I ) os dizinios, n w o genero d e Lcns, que leve esta vanlagem para o clero, que sendo sin- 8ul;irmenic dados i igreja, foi mais facil depois d e reco- iihecer 3s suas iisurpações (*).p

(.) Sim, porque logo a pouco tempo por doaçáo dos reis, por itireudaçõeu, ljor usurpa~;ões qut? ref~rern os escrililores, corn os cluacs Bobemer., a,d Pand., Eacrc. 86, a $i 13 (veja- se a mitilia L)isserzn~áosobre ns oElacü~s, a k; 23) se privaram muitos pnrochcis dos dizimos, siitistit~iintlo-se-111~s vigarios com corigruas.

10 concilio dcl\J:lcon no atino de 585 (ainda falta Mon- ~psquieu) , que ordenava que SP pagassein os diziinos, diz 113 verclade que s e Iiuviam pago nos Icriipos aritigos; nins elle diz tnmbcm, que do seii ieriipci nao se pagavam ja- mais. Qiicni diivida qiie tinles ilc (:nrlos Wi~gno se nao ti- vcssr, :iljt:rto :t nibli:i e pregado os dons c offertas d 9 Ie- vitico'! Mas rlii d i p . qiie ~ I I I V S IJ 'CSI~ ' prinript: 0s dixiiinos

podiam lci. siilo prkgarlos ($51, [nas qcie cllcs n%o cstavarri aili Jn csial~clccidos.

I C;~r.los 31n;iio Ccz mais, e vE-se qiie pelo cnl)iiular (li:

Villis (em SOU), Art. 6, elle obri~i:<1ti os seu:: prop~,iui iuii- dos iio p;ig;tmcii to LIOS dizitrios, i! isto foi eritào u i i ~ gr;inde exemplo.

As Icis tlc Carlos Magno solir-c o cstzlbelccimeriio dos dizimos cih;~iii a obra (Ia iicecssiilliile; a rcligi30 sd a l ~ i tevc partc, c ;i su[ )crs l i (Z~ ~ C I I ~ ~ L I I I I : ~ par1e alii IC\TC.M

Nota. N'csies f:iclos Iiisiorir.cis ila cpriclia e causa dri esta- Lelccimento dos dizinios corii:oi.d~m Liuriod, rio 'li.arti111i rlus Diz i i~ ins , p g . "i CarnIlar., It/st. Canon., pag. 2, C. 3'1, $ 2. Iáii-K..;p., 1>;1g. 2, 8ect. 4, 1'. 1, C. I , a $20, Ricgei-., ira:. 3, n 5 473, e inrlhor Rolicrrier., ad Paizd., Eaerc. 86, a $ 12, aoiidc ti.ririsçrevc os capitulares dc Car'los Magriu ;i ct-lc r-cs- peito.

$ 13

Logoq!~e Carl os Mil;ignu ia a iii plia~ido suas conquistas, ~stalielecin ii'ctl;is os dizinios, Roliemer., supra, 5 13. hlas yrosfigut! Rlontesquicu: BO projecto de Carlos Magno não ielici~ou logo; esta carga purweii aeabliinte por milito pc- sada (*). O p:in";imento rlus clizimos eni os judcus iiiili:i enliado tio [dano ii;i fiindnçau d:i s u a ieputilica (Conf. 3), mas aqui o 1iíi;nrneiilo dos ilizirnos era utna carga iride- pendcriie rlns do estaticlecimciiio da monarcliia, 1)c;Uc-sti vcr tias disposi~Oris ile Lotiiario juntas ás leis dos loln- bardos (L. 3, 7'. 3, C. 6) a Jifiiculiladc que fioiive crri rc- colrcr os diximos jiclns Icis c i~ i i j ; púilc-sc j u l g l ~ i , I iclos dif- ferentes canories dos concilias, ns ilificuldat lcs quc l i o u ~ e 3 faze-los r c c ~ b c r pelas k : i s eccIi*si ; i~l ica~ (*+).

(*) bluilo,s por não Iiagarcrri dixinios rião qiieriain c~illivar as temis, o cluc or.ca~i~irinii ri e:i,qitular de I,iiiz tlc! l-iiitiaire, do anrio clc SdD, EiIil:. (!e I::iliiz, [>a:. 663, hIot~tcçq., supra.

(**) Não sc i!:iririiii niorii/ci (1s fiovos ncin pelas prkgaçõcs dos padres ($ 81, nt!rii l i c l i ) zntii:iliii iiirtinense (5 01, nem pelo dt! Macoo ($ 10) a papar' c r i i i s t : ~ t t dizimos. Nctn pdo

Page 8: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

syriotlo tlc Vrancbrt do alitio de iIlf, ir?iriarido jri t:arliis Ma- grio (iipull Balux. ex Monlcsil., supr~), crn o (lua[ para se 1ii.i~-

iiiorcr o cs t;ilir:leeirnento dos dizirnos se represpniaram caln- tni(1atlc.s; ncrn Liastciu o exemplo de Carlos Yliptiri. De fiirm:~ qlit, como conzliie Rolierner., nd Pnnd,, Exerc. 86, 5 13, no tirn : ((liri rion uno irnpetil, scd per varios tt.mporurn ~ieriodris Iiet' (liversa reriiin lis ser ir nina, iiifinitasque clt?ri a r tcs boi: triliuturn populo irnpoçilurn, alilii citius, alilii sei-iiis, riet: uliíqiie 1Pr.i: sirie tu1.11is publicis, iit di? Scoliri refert Grag.. . de Ilolsatili IIelmonil . . ., de Tburirigia. Ilclc~r Vit. Vippst. . ., de I'olrinia, Fletiry, Ilisi. I:cclrs., ctc. Conf. Rirgrr., I'. 3,

, p 4750. 5 1t

a A IJ co ariletri 111-irnit r t i ternpore ([irosegtil: liicg., lj 4,7,5) SL~II I I I IX deci~nilrii i11 USES siirnpsi~ inciernenta, cx quo i lla- iviim 1)i';~siat io*jure divino ~iri-ccepta esse credelaliir, eui doeiriri;x: liius SS. PP. acllus, c1 atiiliigiix qiiorii ndarn conciliorurii plirases occasionctii ct iiiictcit-ii~~em dedisst: vidciiiur. n C;lliif. Bolicnier., de P(ii.och,, Scçt. 7 , C. i , s~ i l t 5 17. Ainila riicsma' G~vegorio 1X (quc gorerliou n Iinrca de S. Pedrii pelos iitiiios de 122'7, clupois de i:stabclecidos tili irc:rsaliiicnte os tlizimos) rio C. 1 , de 13eci1~. , in 6." de- crciori :ias pri.~adores, ut t h i : u Discretioni r e s t r ~ Iiian- darniis ijislr-ici iiis inhilicnics, rie tulia, q u z audientes a deçi tiiururri soluiiciiie i,ciraiian t ; vcl aliis ariimas corrum- pant ;~iidientirirn iri sermonibus veshris, YPI alibi pimopo- riere dl: 'c.;ctei.o prresuinatis. Itnrno vcrliti, cl opere ii~for- metis eosdern, i11 :id solu tioiierii prndictoriini p r - o r n p ~ ~ voliinliliis anitiio s ~ i i t inlcnii .~ (O tjiie n'esta decreta1 se póde presuppor, e que a fez riei:rssarin, é bcrn conjectu- rarel.)

I Assim o dizimo (conçllie iIiiiio(1, pag. 2) quc tem sido iiriia otilaqão riiluiitariri na siix nrigem, foi csialelecido pelo cosriitnc, c depois ierri sido dcclui~ado de riecessi- ( Ia i l~ . n ( ~ O I I I ' . ' [ ~ ~ I I ~ I U I . , 00. f i ~ ~ f i { ., I'. I, C. 72, TI. 23 ( i ~ - i n i ; t i ~ i l ( l t . < do l l t l ~ * i ~ l ~ . , I,. 3. 4:. (i. T I , 3 : Y ; I ~ - E ~ > , , P. 2"

i1RTII;O I I I Progresso dos dizirnos e obrigapão de so pagarem

pelas decretaes dos papas

Por forca das ~irkglithes dos ~ ~ d r e s (5s); dos cnrioncs. aindaquc alguns spiicriphoç (5 'i na noia e 5 8) ; dns çciri-

tilios, sindnquc ii:icioriaes, ~crtlscleiros (10 fim do seculo vi

($8 9, 10, i i ) c das fins do seculn \ i r (8 i!); por força da legislacio do irnlicrador Carlos Xlagno, firmada com o seu caemplo, nos tiris ilo seculo vili c priiicipio do rx, aiii daque apesar dc con!rndic~í,es (5 i 2 e 13); e por forca das \irégaçcóes, que depois d'esie civil c~~alicleciriicii!o contiriuararn ($ i $ ) , sc estalclecei>arn os dizimos na iriaior pari,: das nariies cliristas do oçcidenie (na igreja grega nunca se pagaram; reja-se infi-a $), até o ponto iie os Ijis- pos u snrci~i da 1ieri;l dc escoiomuiili~ro conlra os refr:iela- rios qiie iiso os iiag:ir:iiii, Yao-Esp.. P. O , Seil. i, 'I'. ?, C. i , :i n. 25: Ilirp.. P. 3 . 5 470.

Tal t: prngrVssu (10 ~~s\:ilwli~c,i I I ~ ~ I ~ I O dtis ( 1 i x ~ ~ i ~ o s , C

propsgaqiio d'ellrs pclo çIirisi,iaiiisrno. dcsilo C:irlos h1:i- g n q 1 m d n s do seculo 1-111 e ririncipio do i x , ai6 o sr. 1;slc cra o esiadii dos dizilnos, cjulinclo ac1ibn:os i1ii.e iio se-

'GUIO X I principiarain ;is riirias dccrctnes dos papas legis- lando a respeiio cl'cllcs. I)eios ;irmos dc 10'311, etri que

r e g i a a cadeira o pipa Pasclioal II; elle no C. 8, de Decim., já decidiii a duviii:i. se os elcrigos dcviarii dizimo. O papa Adriniio, que prciiijin na igrrju dc IIciis l~clos âniios de 1454, tio C. 3, cl ccidiu a cciiiitorcrsia solire dizimos entre um sbbadc rnotinchal e uiii p:iroclio: c iio C. 6 se os mon-

Page 9: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

gi!s [iririleginùos (levinm diriiiios das terras da rioro 1.c- (l\~zid:is i cuI[ura.

$ 1 7

O papa Alexandre 111 (vigario de Clirisio desde o anno tle 113'3), iio C. 5 , ao arcebispo ilc Canlliaris e seiis suf- f ~ * n ~ i i ~ r i s , deturminou compeliisscin com arcommunliáo nos pnrocliiaiios para qiie pagassem dizinios dc nioirilios, pcsrlueit*iis, feiio, 18, e inteiraiiicnlc (lieni qiie Van-llsp., P. 2, Sect. 4, T. 2, C. 4 , n. 27, adcerie corri a i1ltegi.a 113 tiecretal, que Alexanclre I11 para assim o dclermirinr ;iiieii- deu ao cosburne que se verificou). O riiesmo palia rio C. ti, rcsc~*evendo ao bispo Venioniense, mandoii compul- sar os perocliianos, que pagassem o ilizíiiio das ubcl tias e de todo o fructo (decrekal que incsmo Van-Esp., n. 30 , diz mutilada por S. Hapmu ndo na coliccç~o d'nrliicllns decretaes). E nos capitulas segiiintes desile o 7 até n 23, decidiu varias consultris que se llie fizernin sobre os t l i - zimos, e a direi-sos ohjeclos.

O papa Litcio 111, que ~ i o z a iliiarn pelos nnnos de 11 81, no C. 20 decidi11 rluc os diziinos pessoaes dj:i inven- tados) se devem á igrcja ern qiic so receliem os silcrninen- tos, e os prediacs conforme o custiimc; Cleiiieiiie 111 pelos annos dc 1187, no C. 2 i , que de todos os fiulictos se de- veiri diaimns. Celesiirio 111, successor cm 111) i , no C. 22 e 23, mandou que os dizirnos se pagirern non deductis ex- - pensis, e ta111 bem dos iwinlios de vtrito. I t ~ n o c ~ r ~ c i o 111, que grincipiou a reger o pnp:ido am 1198; ellc desde O

1:. 2' sié o 33 decidiu outras rlurirliis eni consultas dc variou bispos. Emfim Gregorio I9 pido a11110 de 1227 de- tci'minou o que se vi. no C. firi.

Nola: Jiidicio~amcnto adverte o citado Tati-Eep., a n . 27, d faee das intrgraç de algumas d'ost~s (l!b~rcI;ies: 1 .O, qrie

S. Raymundci ilc Pcntirirorte (i,nmyiilaiInr tf'eilas por or.rIrbni cle Gt.ilgnriri IX, e qiie se piitilicnr;tm em .123f), recoriiir;i muitas d'cllna, qiie aIiis sc fIiridiiratn prn rnstiirnes qiie os papas viinrn [irti~ados, e em rliie se luntlaram (Conf. Diiriod, [iag. 23, b 3); r.', nota se em outras d'ellas, fundaretn-sr: os paiias no sgslema ile que ns dizimns se derpiam aos sacerdo- tes da !ai da graqa por direi to divino, comn se deviam aos da lei oscrili ta ; 3 . O , rjuc oii tros liapas lias suas deaetaes se liin - dararn n a .; iloutririas dos sari tos pai1 res, qiie hfliam prkgiidn u persuadido a cnntritiuic50 dos dizimos do I,evitico, elc. ; h.', que esta:: dezrctaes assim ccilleccionadas o truncadas umas e fundadas outras rias Icis dn Lcifitico, e scrmfies dos ~iadres (e algumas em çannnrs, que jh rimos ($ i), serem apocriplios), ficararri corist~luiiido o corpo do direito cannriico ; S.", que os ilecretalistas que nem riram JS inlegras miilila- das, desliltiidus das Iiizes da Iiistnria (qiie temos visto), jri- randn nas palavras dos papas rias reft:ridtis docretaes, crimn se fossem de ffi, e seguindn a sua letra sem oiilro proftinrlo exame, dodlizirnm d'ellas varias cnriclrisfies. D'cstes defeilos do collector e dos decretalistas ern crcral. para os nrecarer- mos nos ailrerlem ns ISslaliltns 11~1: ~kirci .s i ; lnd~, I,.' 2, T. S, C. 5, a $ ao.

Dcpois d'ntlui,llos p:ipas (88 I li, 17 e i8), Gregorio IX pelos annos dc 1227 mnridoii no C. 1, de Dccim. iti C.', quc os prhgntlorcs eshot~tnssetn os povos solire 3 obriga- $&O dos dizitnos, e çoiii proiii~iia uoniadc os pagassem. Alexandre IV \r{~Ios niirlos rle 425% n o C. 2, ~ o d . til. i?) G.", decidiu varias quesi fies sobre 1ii.i vilcgios de iseneBn ile dizimos (sexto das dcci*ciuils ol-d~tludo em i298). Cle- mente V pelos aiiiios tfe 1305 Icgisloii o qiie se i.C n:rs Clementirins, L. 3, T. 8 (piiiilicndns em 13 17). Ii:nilirii

BoniEicio VIII, nn i~xtr; ira~:i i i~e ila Deciniis, pii Ii1irail:i em 1325, drcidio o que ii'tilln sc 18.

Nota-se que ncriliuma il'esiiis dcc'retaes se v6 qiie fosse resposta de algiiin papa a c r ~ r i s ~ I ta de algiini Iiispci t1;i Hcs- parilia ou Lusirani:~; mas tndns rurarn iler.isórs sntirr! critisul- tas e demnndas di! hispns, paroçlins, rrionges, ctr., de outras naq?ies. Rrstn pois rerinris os fados, ri csiabclci:irner~~, o prn- gresso tlns clizimcis ti'cslc ihr:irin.

Page 10: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Origem e estabelecimento dos dizimas no nosso reino '

Sahcrnoç lielas liislorias cjue no priricipio do sectilo vi i r

os sarsaccnos invadiram e occupararn 3 maior parte da ITi!sptiiiii:i e n nossa Ltisihnia, r, atliri se coriscrrarani (;iiodaqiie trilersram a nossa religiao), emrluaito os reis de Le& nZo principiarnrn, e depois o senhor conlle Hen. rique e seu lilho o senhor D. dffoiiso I, n'io concluirarn n sua tola1 eatincção. Não vemos qiie nos concilios antigos da nossa Lusilania, ncm no 1 ," Br:icli;uense, iranscrilito por Brilo, Wonarch. Lifiit., P. 2, L. 6. C:. 13; riem no de Merida, copiado pelo mesmo Brito, L. G . C. 22; nem no 3.0 Bracharcnse cdebrado depois 675 (lodos no tempo (10s godos, e antes da invasão dos sarraccnos), apud eurid. Briio, P. 2, L. 6 , C. 27, se tratasse rle rlizimos, mas só d;is oblações e divisão d'ellas: c supposto n':ic~ueIIe* ul- timo se annrrncianl bens e rendas tlas igrejas, estes eram ticlueltes qiie depois de Consianiino, pela permissuo d'elle o de alguiis successores (o qiie iiáo revogarain os godcis) os lieis davnrii com mão liberal ;iç igrejtis i' 12).

N'ncluelles calsmiiosos lernpos das invasíjes siiccessivas ilos vandnlos, suevos, alanos, godos e siirracenos, nuo se- ' ris facil communicarerri-se á Lusitxnia csses particulares concilios, itirone~ise do anrio de 567 ( 5 9), nem o de Ma- con do anno tlc 58.5 (R { O ) , nern os capitulares de Car- 10s hjagrio (5 I "L!, (sobre sei- tudo isio local tla Frariça e 1tali:i). E portariia é bem \.erosiiiiil iliieV até os fins do se- çulo sr e principio do si:cuto xit iião se pagavam (Iizi- mos em Portugal? c só principisrnin a pagar-se nos fins d'aquclle e p~iricitiio d'rstrb srciito, emtimo lirrri i1 iscorre o

n o i l ~ r ~ i o aniic1uai.io Fr(:i Joat~iiim r j t i 391113 nos3 dc Vi- e f b ~ , dehaixo da [ia\avra (I decirnas n ; piig. 3 k 5 , ibi:

#Todos saliem o cjuc erurn as dcciirias II;I lei aniiga; mas nào está ibveriguado ainda o tempo cerlo o definido ern que esse preceito 1eg;il passou a ter obserrancia na l e i da grsça. No IP e Y seculos tiavia alguns qiie'por de- voi;áo tlaciiin 3s suas decirriss ii casa do Seribor. Alguris saritos padres assirn o ~icoiiseltiav;irn, inas nenhum as pro- paz como l e i impreterivel (Conf. $5 5 e 6) ao povo livre e respiado. No de 567 os bispos da provincia de Tours, iiai~cndo celebrario sgnodo, dii-igirarn ao povo uma ency- d ica e.xtioriando-o a pgar tis dizi!nos, e pi*oporido-lhe o exemplo de i l l i~alião Conf. 5 9). Avaiite plissou o conci- i lio Matisconcnse 2." t e 585, qiie no canon 5.' se queixa de que quasi todos os chris~àlos se Iiouressem esquecido do cosliirrie antigo de se pagrein as deçinias as igri!jas. E portanto inanda corn pena de excommiinháo que i1 ali em diante assim se $ I : I ~ ~ R , para que os ministros do Se- nhor, desocciipatlos tle tor1a.q os cuiduilos da teripa, ~itiica- mente se occupern rtii c1iam:ir sobre os povos as henyãos do céu, a paz e sa t ra~3o (Conf. $ 10). E fiiialmcrite os capitut;ires de 7 7 9 e 801 convenceram os povos da ohri- gaçáo das deçiriins erri logar das oblaçbes yiie d'nntcs e desde a primitiva chrisraiiiladti se praticavam. Mas csta disciplin:~ não chcgoii por erilãn at8 os ullirnos fins e ba- lisas da Hcspan tia, tlue gcriiiri, tiçalirunfi:idri pelos scrlua- zes de Mafonia. Tios firis do seculn sr é qiiariijo os nossos maiores foram reconliceenrio a obrigat;ão das decirrias oti dizimos, que sh no scculo s i 1 gei,a!mcrrte foi entre riós re- conheciiin, otc. r

8 22

O mristiio aiiliiluario rli:baixo Js p;ilaivra 4 igrejas, de- pois de ter i face dc muilm diploni:is referida os iados das nossas igrrjns e seus lieris, c susiei.ilaçUo dos seus mipisiros, coriclue psg. 51, u t ih i :

.Do soliredito sc rnaiiifesta qitc por todo O seculo xr 2

Page 11: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

. . e principias do scçiilo xii tis igi.i!jas o niostciros oram apa- nagens, morgadas ou psti-irni>riios da gente leiga; resor- vada unicameiile a f r u ~ a l e limitada p o r ~ á o para os ele- figos ou monges que ali seibviam a Deus, rniniulravam os sacramentos, ca~equisavani os rodes, ensinavam rilglimas letras, e curavam espiritualmerite os povos. Por iodo este - tempo se ri30 offcrece dncurnento algum que nos convença de que srn Portugal se pagavam os dizirrios, como lago depois se praticou. E teslainento oii Joagfies das villas e herdades que ás igrejas e mosteiros se Faziam eram os fundos da sua sutsistencia (Conf. § 20); mas eslas €a- zendas eram agriciiltadas pelos respectivos servos ou co- loncç com as rendas e pensões que se pnctearam; perisões e iendas e.m que os seci~lares se nutriam, reservadas pura os pastores das almas as primicias, oblaçóes, passam e outros benesses de que honestamente sc rnantinfiam sem ostentaçao q u e os dizimos rio depois lhe grangearani.3

Em qunes eireurnstancias pois, por que modo, e de quaes frrictoç loram estabelec,illas entro nós os dizimos no fim do scculo xi e principiu do xri d dificil certificar. Não temos lei geral originaria B ~ u p x a ~ ~ q u o n'esscs tempos iinpo- zesse a olirigilç50 dos diziiiios: as diplamaticos nada mais nos dizem que o er posto ($1 21 o 22). O decreto de Gra-

w n s canones ciana, em que a respeito dos dizimos ha ai, que já vimos apocriphos (s 9), se findou de compilar no anno de 1131. Berard., tn ejus P r ~ f . , Obs. 7 e 8; e só seçsenla annoç depois, e no anno de 1211, se v& referido nas c8rtes de Coimkra. Mcllo, Hkt. J. C. L.: 5 63. Se pois o decrcto de Gracimu $6 se u l iimuii no rncio do seculo XII, se as decreiaes de Gregorio IX só forarri pulilicadas em 1234, principio do seculo x i ~ i . E se os dizimos no nosso reino já estavam ern uso desde vdim do seculo xr e prin- cipio do seculo sii (55 21 e 22): i! consequenle que o uso dos dizirnus no - nosso reino, nem piidi: attribuir-se aos -

cauones do d~lci+eio de Gibociano, nem 6s decretaes, por- que usados n'este reiiio antes da compilsçáo do decreto, e muito antcs da publicaçáo das dwreines.

Sabemos pela relação de MeHo, L. 1, pag. 75, que o conde Henrique, em doação confirmada por seu filho no anno de 1135. dando a igreja de S. Pedro de Rates ao mosteiro de caridade, fez expressa menção dos dizimos de pão, vinho e linho, e assim só ires ou quatro annos depois da ultimação do decreto de Graciano, sendo incri- vel que com tanta brevidade, e em tempo em que não havia uso da imprensa se propagasse a Portugal antes d'esta doaç,ão o decreto de Graciano, Sabemos de certo que em t 199 (fim do secuto XII) no fora1 que EI-ILei D. Sanzho deu a Penamacor (e tamhem nos de Proenca ave lha e Salvaterra do Extrerrio) se mandam pagar os dizimos e primicias a todas as igrejas, dos quaes o bispo teria uma terceira parte, os clerigos ou parochos outra, e a outra terceira ficaria aos parochianos para a gastarem onde fosse necessario, com ornamentos, livros, fabrica; o mesmo frei Joaquim, debaixo das palavras #grada), pag. Ih, e terr;as pontificaes n, pag. 376. E estes dizimos eram ~decimam de pane, eet vinu, et de omnih~rs frucfibus et pecnribus~ . Tambem ahi se disse ~accipbnt primitlas ãinplas fungas dc omni pane#. Dizirnos e primicias do Levitico, ut 5 3, e não pessoaes, nem outras que depois se ampliaram, ul 5 4.

0 23

h porl:inbo o mais rcrosimil que os dizimos já iisados n'este reino antes da publicn~ão do decreto e decretaes, ou succederani erri logar d:~s oblaçóes dos freis, que ha- viam cessado com as riqi~czas das igrejas, ou effeito das ~légaçções dos padres pelo que liam na Bi blia (este livro dinno que miIagwsaiiienie sempre appareceo em toda a

F

Page 12: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

p:irlt3, t! 'SC s;iIvriii dr toilii~ :is i rivnstics dos liai-li:iros), npplicanh ao saçr~rrlocio (Ia I c l i tla grnç:l as leis escriptas c1n favor do Levitico. ou o elfeito das coiisliliiiqòes apos- iolicns (vctbdadeiraii~etiit? obra do seculo v), e d'mses. an- tigos canones (aind:iqir e upocriptios) nas collecçõcs ante- riores i de Graciano (c1 ut. rifere Berarrl. nu seu prefacio), constiluições e cilrioi~es que os pidres iritirnariam aris nossos lusiianos, oii prégando-Itics o inesrno qiie S. Jero- n p o , Santo Agosliriho, S. Ctirysosto~ilo, etc. (5s 5 e C) , pela liçuo dos mesmos santos padres, ou pcla comniuni-

r çai;áo d'esses concilias de Tours e Maçon, e capitulares de Carlos Magno, de que nos çeculos xi e iirr, em que a Lu- sitania estava liberiada dos sarracenos, era ji:t facil a coni- miinicação, ou porque assim como o estarem os bens das igwjas [ia Italia e Praiiça no fim do seclilo vi11 vni poder rle leigos, foi a cniisa. neressai.ia do esiatieleçirricrito (10s dizirnos por Carlos M;igrio ($$ i", 4 3); como ri'rsle reino desde o tempo dos godns, e ainda ilcpois dus sarraccnos, liaviti a niesma causa que na Italia e Frririça (5 22)) esia igual necessidade enire nOs seria a rasiio da iri~roducção dos dizirnos, já usados anles diz inirodiicção do decr.elo ile Graciano c docretaes, e nao o rriestno decreto e tleere- taes muito ~iosteriorcs ao nosso uso dos diziriios; sem ser preciso dizer com Gtneiner, hzst. J. E., Secl. 2, 5 kO8, que: ~Rescr ip la Poritificum cirça Decirnas, qua Leges Ecclrsiasticii~ virn oblignridi; Iial~ere neguetitil, etc. B e corn Eybel, Irttrod. ad Jus Eccles., Tom. 2: S l%j: aspiritua- lem Ecclesiae potesintcm ad lenipcira t ia clecirnasu til alia- rumque exiictionum onera fidelibus iiiiponenda se se iion eatendit . . . H;P profecto cùnsideru~ioi~t's pro neccssilate decimarum nullnm r;! tioriis 1,cgem. riu lltiin Ctirioii pizce- pturn, nullani ::ci*ii~il:i. i~oiifs~l;i\c~n. sed solum pro deci- marum usu consueturjjnes, et çonsiitritiories Principum.. . tlepreli~ridunt, etc.

5 26

Ora nós vemos n'esle rtrino tima iotal variedade de cos-

iurries n r~sbieiio de pag;~nicnlos dr! diziinns. iaiitn nas quoias como lias eslwcies de fruclos, sem uriiformidade nas parochias; enire tantas, só a uma original causa po- demos attriliuir esta v:iriedade. Esia causa verosimilmente foi, que 15 ri'esse principio cada uma das parochias oll'c- receria essa qiiota e cssa cspccie de Fructos, qiie hoje ve- inos se es t i pagaritlo uiiifoi.memerite em cada uma paro- chia, se nao é que depois dc in~roduxidos n'este reino o decrclo-P, as dccrchcs (esle do dirciio canonico, qiie de legislaçoes locaes passou a forinsr um decreto corrimum ecclesisstico) os pai-oçhos auelorisados com esses cnnoncs v~rdtldeii.os iiu apoeriplios e dccrciaes truncadas (3 48, Nol.); os par-ochos lalvez corn csscs r io~os teutos arigrricil- i:ir.i;iin os nossos origiriiics dizirnns, na maior pr%e exccs- sivos airii1;i ijos do Leriiico, 5 3') e exccssiviis dos nossos originacs, $" 24 no f i ~ r ) ) .

NZri c difiicil conjecturar estes t:\; cesscis depois da iii tro- dirc~ão [!as decretate, fazendo-se argi~men tn a rointnilniler nrre' t l~i~ribru dn clesqn de se Inrii[iletar que se tem notaflo no elero, como se vê da 1iistnri;i e i~inumeraveis coricilins. Isto não i? ineii, i: do graride cannnista Van-Esp., de 31.v Eccles., I'. 5, Scct. 4, T. 2, C. 9 , siih 3 49, i i i i : aVix dutiium qu i t i I ii ecçlesisstici in liujns prxtensions fiiri damentum assum- pserint D::cretates Iinmanorum Pnniiticiim, qiiihus Episcn- pus mandatur, ipsos Laicns, etiarn pPr Censuram cogendns ai1 scilvendas decitnas es omriilriis frugibus terrE, et artini;!- lium fmtibus.

(~Cum etiim hx Decrcialcs pas~im in scholis pulilice per- legcreritiir, ct pro jure comrnuni in tiac materia Deçimarum a Dnctorihiis jurentuti prnponerentur; nori miriim si Eccle- siasticis facile persuasum fuerit, Laicos at! snlutioncm om. niuin itlarum 1)ccimariim esse i:nnstringcndos; contrariam- qiie cnnsuetudioe~ii abusivain repiitarerit; przsertim quia Poritifii:es in liisee Decrelatibiis nnri nt)scuibe innuebant, obli- gationi!rn solvendi I)r?cimas ea nmiiihris fructibiis, et anima- lium imtibus Jure Ilivirio, et e.u 'I'raditione Apnstolica indu-- ctam esse, ~iil siiperiiis dielum esl.

uNcc ditbiuni quin plura r,niiiiaa rcceplos mores ci!m nota- bili siitiinde Heipublic:~, scii I't,lilic:p spu Ecciesiasti~T Per- t u [ lxitiuiie clurtlsliotics et difficultates ehciteritur, et oriantur;

Page 13: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

eo quod passim in Scholis, Doclnres juvcntiiti Decretales a4 Liltcrarn exponen tes, opinicines auditaribus impriman t, niu- ribus 1ia1i. i~ plane difformes, - ac cum patriis Legibus inclim- patibiles. n

EOROU.4RIO -- - -

Nela etiam que a nossa Ord. Affonsina, L. 2, T. 8, ã~a- nuelina, L. 4, T. 5, e a Filippina, L. 3, T. 66. dZo a primeira preferencia em falta de lei patria aos costumes do reino, e so em falta de lei, estylo ou coslumes do reino mandam jul- gar o caso, sendo materia qrie traga peccado, por os sanrõs canones; de forma que aintlaque seja materia que traga p eccado, segunaããs canones, deve ser decidida pelas leis e custrimes do reino, se b ~ m qtie só por direito divirjo s3o os povos obrigados dsu~tentaç~ããrido parocho, e para esse frmsub- stituiram os dizimos que temos visto antes da introdiicl:áo das decretaes ; com isto cumprem o preceito divino, sem ja- mais peccarern. N'esle sentido procede o 5.' preceito da igreja (veja-se o consectario primeiro e seguinte). Os novos esktiitos da universidade nn L. 2, T. h, C. 2, f 10, dizem que a nossa igreja laisitana gosa-deliberdadcç que consistem n a re- , tensão de alguns usos e costumes, e observandas wnonicas que sempre conservou, e tem direito de conservar e defen- der; dizendo no L. 2, T. 8, C. 6, g 25, que algumas dei:re- taes dos papas se acommodaram aos usos e costumes do se- culo, do logar e da provincia para que rescrevia~n, dizendo no mesmo C. 6, 8 13, que deve^ a r n o essencial a inda- gação do riso e pratica sobre qualquer artigo do direito na igreja portugueza, para ter preferencia n direito canonico patriõ, escripto ou consuetudiiiario; vem finalmente a dizer no mesmo C. 6, %, 40, ser possivel que militas das de&= sejam antiquadas, e sem liso algmn na igreja universal ou na portrigueza. Tão longe pois de se declarar recehido iini- versalmente n'este reino o direito das decretaes, pelo con- trario se prefiirerri a ellas as liberdades, usos e costurns particulares da nossa nação antecedentes A introduccão das decretaes. -

CO3SECTA KIOS Do exposto nos artigos precedentes

I - CONSECTARIO GERAL

Os ditimos MIIIO Lle,s náo s3o deridos por direito divino aos ministros do iiantuíiria, mas so como uma dace,ole sosti:ntatão

7$a0 falharani canori istzis :i rlcf~nder qiic os dizirnos do Leviiico s e deveni por direito divino, ainda na lei da graça, aos ministi-os do sarituario, equiparados aos pon- tihces maxirnos, aos preshyieros e aos levitas ; fundan- do-se já nos csnones de Gi.aci;ino, j i nas auctoridiides das padres, j i nas decrctaes dos ;ipas, que tomavatn por fun- damento expressa da suas c r ecisõcs, o deverem-se de di- reito divino; e em outras mais rasões que eslofou Feri- deaiix nri Trnct. de Orig. et Iur. Dccinzar., C. I. Pai-ém erraram grosseiramsiitr:, porque o direito divino no evan- gelho náo obrigou ao pagamento dos dizimos, sú sim (o que repetiri o aposkolo), que o rnercenaraio é digno de re- miiner.a~'io. cjue o qrre serve ao altar deve d'elle sei, xli- men~ado, assim como ri Lioi do Iriga, que lrilura, etc.; de forma que no direiio divino e no moral só tem funda- merito urna congruri e decente sirsterit.açào, e nada mais. Os dizirnos quanto B qiioia tiveram as origens e causas que temos visto; o poder len-ipoi.nl foi o que os esirtbele- ceu. Elles ri50 se p:iç;trarn jarnâis na igreja grega orien- tal, e ainda na occidentd não se piigatT;tm, jamais em al- gumas nações, e em outras n&o a decinia, ni;is a vigcsima.

trigesima, a qu;tdragcsimri, ctc., liai-teç dos frucios aclrii de cerlqs, alern dc outros, scni unifoi-mitlade universal nas qirolas e II :~S ~'species de friictos, etc. Silinia 17i i l iCX :ic:i- bar se iue propozeia i.ebi.ir lal:i.; ;is r~uócs, C lodo6 i)*

Page 14: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

DD. miiirarios. Eu rne saiisfaco corn reniisssri ;i Luc. Ferrar,, verbo Drcitria, Ari. I 'A 11. 13, e seu adrlicirina- dor a n. 16, Patuz., Tlicoloq. ~Vor., Torn. 5, Sral. 9, Diss. 4 , Cap. l a 5 9, e Cap. 8.5 2, Van-Esp., P. 2, Scci,. 4, T. 2, Cap. i ; Rieger., E'. 3, a $ 4.95, sd 5 503. Berard .Tzrs Eccies. Torn. I, Diss. 6, Cu . 5, pag. 128, Eybel, Inlrcd., ad Jus Pcclrs., Toin. 2, $ 12:, ~niriiiier., Inslit J iw . Eccles., Sect. 2, a 1; 407, Tondiit., QQ. Renejc., Tom. I , C:ip. 72, Duricid: no Traindo dos I)a'zimos, p;ip. 30, 31 e 33, Ho- hemer., nd Pnnd., Euerc. 8ti, a 5 7 , L!I deI'crorh., Seci. 7, C I ~ . I , 5- 3, 4, 5 e outros inniimeraveis, Cüslr. P;iI.,

Trrit. 10, I!~sp. unir:. dr: Decinl. Piinci. I r i . h,, ribi optime.

Nota: O graride Gibetmt, Corp. Jlar. Caniin., 'Snrn. 3, T. 12, de Benef. Eccles., Sect. 1, depois de volligir e referir todos os canories, concilios, 1)adres e decretaes qiie persua- diram serem os dizimris devidos por direito d i~ino; con- ctue assim : uHujiismotli testirnonia esplicatitur de obliga- tione alcndi Sacros Miriislros, acsubministraridi, quz retlui- riinlur ad Clultum Divinum i r i sutijungendis Regulis cirnca deciinas ubi usteridilur ex jliso jure Canonicu illas non esse juris Divini .~ El Sect. 5 iri Lin.

Se se devessem por dirrito divino aos curas das almas, nem os pontilices o poderiam dis[icirisar, netn os reis extin- gui-los subrogando zongriias aos curas, etc. Ora os papos desde o eçtabelecimen to (10s tIieiinos teem d ispusto d'elles, airida a favor dos leigos, arrancando-os aos r,iirau c parochos, o que ri50 rioderiam fazer se fossem de direito divino, Patuz., supra., C:istilli., d~ Ttrl., nec irn . , C. 4 , Diinoil, supra, pag. 30. Em Napiiles fcii.am aholidm por editos cio rei, E sb pruiideni:iados os parnelios de i l m a cringrua suslenkiiqão Ca- vallar. Insl. Cmon. I'. 2, C. 34, 1 i i . Em 1iiglateri.a (onde se pagam diairnos) muitos paroclios tfiern cedido d'el- les, qrierhendo rima conpua, e lfi nas dioceses em que ainda se pagavam, padece dimin iiiç7o a agriciil tura Fibrigieri, Scieac. da Legisl., Tom. 2, Cap, {a,' no fim, Young, ArilA- rmet.. poli[ . , P. I. Hoje os publ icistas assentam que os diaimos como bens temporaes da igreja em si nada teem de espiri- tualidade; estão siijeilos ti djsposição do wmmo imperarite, salva aos parochos irma compctente rongrLiia, Eyliel., Tom. 2, 5 136, Gmein., Inst. Jiw. i?f:r-kes., Secl.2, $ $09, Rieg., P. 1,

$ 378, Van-Esp.. Tom. 3, pag. 973, Til. 2, Cap. I (edi1;ão de 1781). E: repritando-si! os dieirnos corno quaesqiier ou- tros bens da igt ej;i, Bohemer. ad i'nnd., Exercit. 86, $ 33, t; bem claro o que em geral dos bens da igreja (lixem os Estas. da wriiver~idade de Coimbra, L. 2, T. 8, C. 2, 5 29.

I1 - COKSECTARIO GERA L

O cosluuie rlus paroeliias e náo o direito das decrelaes, 6 o pile d e ~ o regular o payamcolo dos dieiiiios

11: i ima regra gcrnl que o pagamento dos diziriicis, ciii

scja r111xnto :i q~io l ;~ , O U seja quanto ás cspecics (Te frii- ctos, que se deve regular ~iclos antigos costurnes das pa- rochias. Rieg., P. 3, 5 515, Van-Esp., P. 2. Sect. (i., T. 2, C.. . . a $ 11, Castilh., Tcrfiis Dececimar., C. 13, a n. "2, Dunod. no Tratado dos dizimo;, pag. 26, Tori dui., QQ. Re- i a i f . , P. 1, C. 39. l i . 2 e 3. Cabud., P. I, Dec. 205, n. 2, plene Corts:id., Decis. 187, n. I , Barbos., de Pn- 9-och., C. 28, 5 3, n. CiG, inferindo a n. 65: ~Colligilur 1.", defendendum esse Coiisuçtudinem, qun intrridiict um cst, ut ex certis fruct.itius niillu decima, vcl aliqua iltius por- tio persolvatur. l'aict, si espendarrius, rnarienlc Congrun sustcnlatione Rliiiistri, in reliquis tai~lrirrimotlo jus bunia- num per exernlflioiiem violari; ac sul~inde nihil miriiin, si talis Consue~udo rationahilis 01iscrt.etur. . . Colligitur 3.", valere Consuetudinerii, ut ei; ceriis fruclibtt s, piita fuetio vel olco decirna iion soluaiur . . . u~ de mintitis dccimx non solrantur . . . Colligitur 3." ~ r l e r e quoqrie Corisueiiirlincm, guod ex eodem prxdio una Ecclt?sia decimas maiores percipiat, et alia minores.. . Consaetiicline potes\ decima przdialis redrici ad vigesimam.. . Colligitur 5." Consue- tudin em operari posse circa om nes deci nias peisonalcs.. . Colligitirt* denique, in solvendis Decimis servanduiri esse Consueliidinem. d c . i-\crescer~ta o cilado Cortead., n. 2 e wguinlw, qiie: gTam Consuctudo, qiiz pio loco, quam

Page 15: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

pio temptsrc, ct rci i~ualiirile recepta fueril; ac ciinrn qtioad q u ~ a i n e1 formam solvendi.. . ubi ftlerit Consucliido re- copia, et prasrripth ut decima: non solvantiir, nisi fue- rint petitae. rron debcntur nisi peiantur, . . Ccinsuctudine (n. i?), abiineri potest, rit decimarum debitares libere cuhigant t'rucius, et in eorum Iicirreis sinc Icstilius rccon- dmt, ot postes decimas solrsnt (Et decis. 188, n. 10). Si nulltl si t Constietudo defcrendi decimas ad liorreum Episcopi, seu Pai-oelii, eo casu debifortis non ~ e n c i i t u r T 13s dcfcrr~, etc. 8

Piide haver costume de pagar o dizimo na herdade, na adega, no eellairo, e s6 a certos tempos, como, o. g. , pelo S. Martii~ho., Cancer 1, Var., C, 23, n. 9, Dunrid, no Trn- tado dos diairnos, pag. 15, 9 Les Cartunistesi 6 Consue- tudine introduci potesi, u t mitior quota friic~riuni clelica- tur, Vtin-Esp,, I'. 12, Secl. 4, T. 2, C. 8, n. 1 0 ~ . a'iialida Coosuetudo, yuod loco animalium solvattir certa pccunia- rum summunorriinc! DccimzToridut., QQ. Bencfir., Tom. 1, C. 67, n. 7 n. a Poicst iniroduci Conaariudo u i oulla pror- sus de animalibus decima przstatur, Toodu t.. supn n. Póde haver coslurne de se não pagarem dizimos miudos (vulgo iiieucas), Dunad, pag, 26, $ Camme, Fon~anell., de Pnd., EIS 4, G1. i 9, P. i , n. 86. (e quaes st'jlirn os clizimos miu- dos vid. Van-ESQ,, P. 2, Scct. 4, T . 2 , C. 6, rt n. "3, Du- riod, pag. 5). Pdide Iisvcr cnstunic contra os capiiulos 7, 42, 26 e 28 de D e c i ~ ~ . , de se pagar o dir imo dtuductis se- ~r~in.ibeu, st exj~eiisis, Corlead., Drc. 1813, n. 3, Boliemer., de Pnroc., Sect. 7, Caii. 1, $ 15. ( r ) a Consuetudinc: ohiiiieri poteut, ut decimarum deliiioreç libere calligant hucitis, et in eorurn harreis sine testibus recoridant. et posiea deci- mas soluant, Coriead., Dec. 187, n. 13, Cabed. Dec. 205.

- (v ) Não censuro as rasões dos de,c,retaiistas, cm que sc

f~iridaram para persuadirem que se n3odeucni dpdiixir as se- mentes e despe~as, ra(;0~s que de toilos recopilciu e e s t e foi1 Bagn., C. "L, a n. 110; porqiie este 6 o 11so mais geral, Censuro sim a Comi. do Pon. . L. 3, T. fc. Cunst. ?I., 5 r , qiie rrprovnii o cosiunií! i:ontnrici IIIIL" r7dm1ttc ri crimmum dos UD*

Esta regra pois, e de que os DD. fazeiii estas deduc- $fies, deve ent~nder-se, para que os paroelios com o pre- texto do qiie deieiminani as decrctaes (a $ L6), nso pos- sam prebender que os pamchianos Ilies paguem outros mais dizimos qac na0 seiarti os de antigo coslumado na quota ou especie de fructos de que os pagavam. Varios edjtos de principes, que refere Van-Esp., de Jui- . ~~cc~cs., P. 2, Seci. 4, L. 2, C. 2, a n. 14, se oppozeram aos dizimado- res que preteiidem exigir dizimos alem dos coslumados: ConT. Fevcet., de Abu., L. 5 , C. i , n. 6. E no nosso reino compete recurso á corda, Pereira, de Man. Aeq., C. i3, n. 5. Addentes ad Ca~dos., verbo Decala, png, 291, Col. I. As- sim em favor dos moradores da Idanha a Kova se jiilgou no juizo da corda, no recurso que inlerpnzeram de uma -synodal do bispailo da Guarda, qiie Ilie alterava os cos- lumes dos dizimos, como se vi: em Peg., Toi~i. 8, ad Ord. L. 2, L. i , 5 41, n. 25, pag. 190, ibi: uMostra-se, que publicando os ditos viga rio e cura na dita Igreja os capi- tulos do synodo diocasano, que no mez de outubro do a m o passado de 1674 celebrou na cidade da Guarda o muito reverendo bispo d'clla, em obrigar ao povo e mo- radores da diia rilla a pagarem dizimos, e ao mais que declaram em seu aggravo, f. 1 vers. cum seqq., e n a sus- tentaç,ão e rasões d'elle, f. 66 em dianle, de que estando em posse antiqiiissirna de pagarem sómente os diximos conforme aos usos e co~t~urries, fóros e estglos, em que es- tiio, e nào na fórma e modo em que se manda no dito synodo, como se prova largamente pela inquiripzo dos ag- gavantes, f. 72, cuiii seq. E na srniença, f. 53, c~irii seqq., ordena, que,os diximos se paguem conforme ao costume e posse, ern quc os freguezes esião, e innovando-se o con- trario na dita maneira, se faz força. oppressao notoria, e

wiolencia manifesia aos aggravanies, e se estende a joris- dicção ecclesias~ica fóra dos casos em que lhe competem,

iWrpando-se 3 jiii-isdicc&o real, com se pioçedcs na diia

Page 16: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

fornia, scm prirneiru OS aggrava tites scrmii cifudos e ou, vidos ácerca da si i i i ~iossc, Liras, iisos e ço:i(umes, ele,,

Oulra sirnilhanic decisão contr:i essa svnodal obtive. iarn os moihadores da ~ i l l a dc klonsanlo, ioiilo se c.6 e& Peg., supra, n. 53. Os pescadores de Cascaes por sr! o b i i g s rerri a {iagata o na0 cos~urriado dizinio do pescado, idem Peg., Toiii. 3, ad Ord., p?g. 94 , 11. 185. Os muradores de Palrndta por çc Ilies pcdrr o nunca ccislurnado dizimo de lcr i l ia, caiai50. cepa e I;iiide, !e$., supra, liag. 85, n. 186. Eni Ctllied., P. 1, Dec. 203, se vbcm pro\'idos na corda 06 iiioi~:itlores ile Asr-ori ciics, qiie coiitra o costume crarn ci. idos pata não lci7anlareni os Iructos das eiras sem chtr- ni;ir o pt-iositl c dizimeiro 1iar.u ahi sc prirlircrn c tirar o dixiriio.

O 30

Eril Hespanhri ha varias leis qiie occorrem a lodo o ex- cesso preteiidida de dizimos alem dos cosi~ini;idos, e se os dizimadorcs os pcdem, compete recurso i corda. Ve- jam-se Sulgad. de S~ilppifc~it. e t Retewt. Bullnr., P, i , C. ti, n. 35, Olea de Cess. jur., T. G , Q. 3, n. f7. Novidailes tties siio perniciosas, e semenlcs de sedit-ões, Salgad., su- pra, Vrilerizuell., Coris. 146, a n. 46, a i 6 o ponlo de clama- rem os povos, que refere Vari-hp., P. 2, Sccl. 4, T. %, C. O, li. 13. ~Nunqunrn se dati11.o~ dcciin;is, qiins palres

' siii non dedissurit; rnalle se poiius succensis zdilius pro , priis egredi liirrarn: quarii 1iini;r: sei.vitiilis jiigum suhire*.

Nota : Os referidos arestos do ttosso reino (5 29), bem con- formes com au legislarões de nuiras riafões (5$29 e :]O), lêem sido umas barreiras opposlas a toda a pretendida alterafio dos dizirnos nas quotas, espccics de friictns, forma e modo de se pagarcm. E pelo que tciiho demonslradn. ainda inde- pendente d'esses arestas e LegislsyTics siihsidiarjas no nosso reino, são inalteraveis os dizimos, fiirma emndo d'ellcs; por- que, como jd vimos (3 $20), foram como uma rifferta volun- taria para subsistencia dos paroclins, mies que ri'este reino se intrnduzissem o decrelo c ilrcr elaes (se não 6 qiie a in- troduçção d'estas ocçasioriou excessus dos psiniiti~os dizirnos

i i t F, Yti). E;sti? Jii.nitii c.iiiotiir,o, sol~re ]ião ter força It?gislii- tiva, orirle não fosse recebiilo (g 27, r ia Not.) nada legisloii rcspectivamentc ao nosso reino, mas sO relativamente a ou- tras naçòes (19, Kot.), esohre parlic~ilares coslumos d'el1;is (9 18, Not.). Pelas intimativas dasdecretaes, emquanto di- zem, que a obrigação garal dos dizimos e fundada no di- reito dicino, [ião obrigam porque r a s o sd suasoria, e não snlirla (i$ i8 e 27). Ora em h l t a de outra original clareza, deiwnos pela subsequeiite observaneia conjecturar quaes e qiiaiitos dizimns se offerecernm no principio as nossas v- rocliias (ein que ji vimos fj 26 a universal variedade), ut in sirnili Bartios., in I,. 2, Cod. de Prasthript. a n. 2339. Zero!, in P r m . Epi.s(:op., 'Snm. 2, vrrlio Censirs. Logo nada mais podemos suppnr oíferecido ati principio antes da i r i trndur43n do decreto e dcct-etaes, cointi di~,imos, seri'io o qiie se tèrn cnstiimadu pagar rias clireisas parocliias. Logo & cntre ritis certci o consectario: *Que o costume das parochias, e não o diimeito das dccretacs, t.; n qiie dcre regiitar o pagamento dos dizirnos i , e qliarido corista dii parte do dizirniidfir cnin cer- l u a , que Ia iios antigos tempos se pag?r'am alguns dizirnos que hoje se [ião pagiiem, e riao fica ohjccto da prescrip~30, de que aci di;iritc tratarei a $ 3.

k errada, ou não proade n'tstc reino a regra: Que os dizimadorts ttem a .sua intençio fundida para pedirem todus os dizirnos estabelecidos no di- reito i ; a u o n i ~ ~ , eniqnanlo os povos não provarem legitiino cu~turuc ti l i

eonlrario, rclutivaniffite a alguns.

rrce VEriSA

01 p ~ o s i $ ~ m a sua i n i ~ n c á o fiindada para nán pagírcm outros dizirnos, ou pnr oiitrii liirma. que os tosiumsdos. E o parocho que exige outros, deve provar um costumc anrrctkiit~: de se pagarem, e que n i o est~ja desiruido com outro em contrario.

, um geral biocadico de todos os cnnr>nisias, que OS

Proclios kem a sua i r i ienção Fu ridada ein direi~o para exi- @rem e perceberem os dizimos de Je7. um, e de boda a

Page 17: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

sspccie de fruct.os, e islo relali vamenle a todus os Ii~iclus prediaes ou riiintos produzidos nos limites da sua paro- ctiia; einquanto os parochianos não provam o costume contrario de sii pagarem cm diversa quota, ou de os nGo pagarem de taes e taes fructos, incumbindo assim aos parochianos a pihova do costume contrario; e 11'eçta falta prevalece a geral intenião dos parochos; assim o dedu- zem do Can. 49, eseguíiites, Caus. 16, Q. i , C. 18, 29, 30, dc Dccim., Van-Esp., P. 2, Sect. 4, T. 2, C . 3, tot., Rieger, P. 3, § h92 e 493, Eybel, Toin. 4 a 5 446, Gmein.,Sect.2, 415,Lu~.Ferrar.,17erboDecim&, Ar.2, Begnudell., verbo Decima, a 5 5 , a n. 35, plenissime Bar- bos., de Paroch., C. 28, 2, a n. 8 , Bohenier., de Paroch., i Sect. 7, C. 1, $1 12 e O. E d'esta regra geral formam diversas illaçôes que applicam a casos prulicns.

PorCm estes e os mais DD. suppõem o direito dos de- c,retaes um direito canonico u~iiversul ol ir i~ttorio um to- das as nações catholicas, e que aos parbochos se,devcm os dizimos, e de iudoqiianto as decretaes deterninam, n'este sentido é que fundarn a geral iritencão dos dizimadores: ora, i vista do exposto dcsde o $ 20, solre a origem e es- iabelecirnento dos diximos des te reii~o, e á vista do pon- derado no consectario 2 ($5 29 a 30), eu formo uma re- gra contraria: Que os povos têem a sua intonçáo fundada para niio pagarem aos parochos outros dizimos elii quo- b s ou especios de fructos, senão os que de tempo antigo costumavam pagar, e não os que se deierrriinararn nas decre~aes; e isto emquanto o parocho não provar um an- tigo e iminemoravel costurne precedenie dc exigir os di- ziriios que prekende, e que presuppusto o inesilio costriine sc presumam oiigiiiaes. Só ciitao incurribirá aos povos provar um coslurne posterior e contrario, qiie por forca pi-opria derogue o primitivo e origirial que os parochos provt'ul.

h ilemnristraç:~ i l 'cslri i'ilgrvn eonlr*rii-i;! i! cvidentc, pnrqiip os rlizirnos n'cste reino não foram estabelecidos por legisla- ç30 ciiil OU ecclesi&tica, e j i o estavam antes da intrnduc- ç3o do dccrcto o decretaes deGregorioIX. Eltes n'este reino devem attribiiir-se s6 a oblações volunlarias para siisterita- ção dos parochos em subrngação das antigas, concorrendo nos parociiínnos a obrigação precisa de os pr-ovidenciarem de competente congrua, ou devem altribuir-se A força per- suasiva (mas não coaçiiva) das prkgacões do clero pelas au- ctoridades dos PP. S. Joáo Chrysostnmo, Santo Agnstin ho, etc. A nbçervancia siibsequente em cada parochia de pagar cer'las quotas, ou sO do certos fructos, declarou que essa foi a primeira ohlação, ou obrigaçáo s o d'csses costumados di- xirnos. Os canones do dccrelo (sobre apticriplios), e as de- crelncs posteriores ao uso dos nossos dizirnos, podiam sim confirmar estes lisos, como racionavcis, mas não decretar noios di~irnos, que antes nio eram oflerecidos riem costu- mados, e muito ineiios teiido os parochos com csles o s u a - cietite, a que sii o direito divino obriga aos parochianos. Logo e certo: 1." que ri'este reino leem os parochianos a sua i11 tençáo fundada para não deverem oiitros dizimos dos que as decrctar?~ mandam pagar, mais que os que sempre costumaram p:igar; 'E.", para os paroclios demantlaremoutrns dizimos, que riáo sejam os aclualmcnle cnslumados em q iial- quer parochia, não tem essa sira irilençio fundada no direilo carinnico; 3.", que qiiando os paroctios queiram exigir mais que os costumados dcvem provar um antigo antecedente c! jmmemririal costume de receber a sua parocliia os que agora pretende, para d'eçsa immemorial, que ns pedidos eram os originaes offerecidos pelos poros, e que o pagarem-se depois em merios foi aliuso d'elles; mas então, &.O, ainda provado. pelo parocho esse a n tigo e antecedente costume, p6de o povo valer-se de um contrario, e da Irberdadc, por espaço de qiiarenta annns, que todos os referidos DD. admitteni c0nti.a s intençáo geral dos dizimadnres.

Page 18: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Pelos diziuios aindaque eostnmados 1130 cornpcte aos paroclios e mais dizimadores o privilegio da tac,i.E.ila Iiypolheca

Foi invento da Gloss. no C. 2, de Dot.iniis, que a obriga- çáo dos~dizirnos ;i&cle os predios, de que ellcs se devein conio um onus real ud instar dos tributos ; e por isso a oLri- gaçao dos dizimos devidos atrazados do tempo do ante- possuidor transcen(le passivamente ao succossor, ainda comprador d o prcdio de que os dizimos an~ecedentemenie sc deviam. Segiiiram e estofaram a glosa, cquipartindo os dieimos aos tribulos, Cardos., in Pras., rsrbo Decima, 11. 15, e seils addicionadores, Barhos., de Pnrocli., C. 28, fi 8 , a n. 10, Merlin,, de Pignorib., L. 3, T . 1, Q. 7, Monet., iIeDecinl., C. 6, a n . 18,Cost., de Rat.,Q. 1 6 9 , n . 1L,Garc., de Expens., C. 11 , n. 53, Almeid., Alleg. 20, n. 17, Do- Iiemci., rle P(lrorli., Scct. 7, C. 1, $ I i , Val;isc., L Rr. liinphpl., Q. L7, a n . 18, Degnudell.,verboDeci~na n. 1%. .

Poikm essa opiiiiáo é errada, porque o pririlegio da tiy po\lieca nso pódn fingir-se sem lei expressa quc u conceda, neni ampliar-se ainda por ideniidsrlo do rns8o; e os did- . mos só sãa o onus (10s fihiictos que se recebem dos pibedias, ,

e 1150 60 o orius dos predios mesmos, e os dizirrios náo são propriarueiite triliutus, etc. Iir Iliog., P. 3, 520, Ca-. niz., de Decit~i., C. I., a o. 3, Dunod, iio Trntudo dos dG ~imos, pag. 40, in princip., Leizer; Jus Geot g. , L. 3, C. 33,' n. 59, Zypzus, Consult. Canon., L. 3, S. de Eccles. ledi- jcand., ~ o n s . L , pag. 931. Ilarprecir., Disp. 28, n. 4, Van- Esp., de Jur. Eccles., P. 2, S e c ~ . 4, T. 2, C. 9, 11. I 4 e 25, optiimc Casir. Pal., Trat. 10, Disp. onic., de Decimis, Puiiei. 15, n. 13, com Suarcz, L. 1, C. 38, c liagunde,

de Decim., L. 3, C. 6, Conf. Aifdit. ad Ferrar,, verbo De4 cim?,, Ar!. 3, a n, 2.

Nota. r Hypoihecam legalem nemini i i l l i cornpelere, quam cui ipse legislator talem concessit, regula est L. 1, Cod. Cummua. de Legas., L. 6, 5 utt. Cod. de Bun. qiim L&., Novell. 136, C. 3. . . Privilegia omnia a sola legislaloris vo- liintate pendentia, nnllamextensionem, tum ex rationis iden- litace, tum et maioritate admittutit, 5 6, Insr. de J . N. C. et C., L.14, de Legih.. . Quare sporite hinc liqriet, quod, extensio legaliirm hypothecarum omniiim jiirisprudentam moderni temporis potesta tem excedat. . . Doclores riullatn habenl au- çtorítalem lacitam inducendi bypotliecarri~, etc., Harpreclr., supra, in proloq. Os predios de que se pagam os dizimos siu do domi!iio e pcidcr temporal; e aonde lia lei civil. que os affecte a este onus real? Nem ainda hn lei canonica ea- pressa (se e que n'esta materia podia legislar), e a glossa nâo e lei. aNun dornirii, non possessionis, nori servitutis cujus- dam, rion hypotliecz jura, quz sola realia sunt, ir] fructurn leges pulilicz clericorum gralia coriçesserunt; de hac enim crincessione nrillibi conslat. Nunqtiam eaclesia jura hzc sibi vindicavi t, n eqiie enim noterat cui~is xioiestas i n xiersonas erat non in przdian . Ita Rerarci, J& ~ c d e u . , Tom. 1; Diss. G, C. 5 , pag. "113 (ediç. de t 748).

Na thecicracia dos judeus eram as decimas um tributo im- posto por Deus como seu supremo r ~ i , e tribiito sb proprio n'aquella nação (3 3 n a nula). Este tributo cessou na leí da graça, que o não repetiu aos christáos, nem jamais os dizi- mos, que taes são tributo do direito divino (g 27). È pois erro ctiarnar tributo o dizimo, ou ampliar a elle os privile- gios Iegaes cxmcedidos aos Iriliiibos rcaes. Nbs jA irn nos a origern (10s dizimos n'este reino antes d'cssas d~cr~t ,aes (A 5 20). E qiicm nos segiira q i~e os nossos maiorcs. quanrlo of- fereceram os dizimris poi. algu~i i~ das catisas referidas (5 28) intericionassern sacrificar larrihe~n seus prLdios a essa taciia hypotheca? Na duvida prevalece o favor e a presumpqão do nielhor onus, Peg., Tom. 10, ad Ord., C. 7, n. 42. Sb sim se por contrato os dizirnos sio reduzidos em c.ada predio a uma certa quantidade, haja muitos riu poucos fructos; então ficam como uni onus real do cetiso, e potlzrn exigir-se do terceiro possuidor, Dunfid, pag, 39, 110 tim; beni que a não haver. n'este caso urnit &pecial hypotbeca obstam as doutri- tias de Prg., R, Iilir., C. 10, a n . S.

3

Page 19: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

V- CONSECTAHIO ESPECIAL

Rio deeem ler uso n'eule reino as dccrelaes e ~iisl i lnições dos bispados qQe mandam pagar u dizimo inteiro dos lucros dc lodos os moirihos, lagrrcs,

. . pisííes, ttc., Icitos de noro ha menos dc quarcrila aonos.

O papa Alexandre 111 (que wgcu a barca de S. Pedro peIos annos de 1159) determinou (ut ex C. 5, de Decim.), que se pagassem dizimos dos proventos dos moinhos. Ce- lestino I11 (pelos annos dc 1191), no C. 23, de Decim., mandou se p agassem dos proventos dos moinhos de ven- to. Pelos mesmos tempos maridavam os papas pagar os dizimos pessoaes dos lucros por agencias e iridustria da pasoa, sem que proviessem dos fundos das terras, como se nota nos C. 20 e 22, no dito C. 23 e no C. 28, de De&., {dccimas pessoaes excessivas das do levilico, e pela rasáo de S. Thomás, 4) que no fim do seculo vrII principiaram a ser persuadidas por S. Theodulfo, bispo aurelianense, mas n30 determinadas, e n'esta supposição é que os pa-

. pas entraram a Icpislar sobre elias, Van-Esii., P. 2, Scct. 4, Tit. 2, C. 1, n. 35, 36 e 37.

Como pois n'este tempo se estava no sgstema de que os proventos dos moinhos, prarte eram como dizimos reaes, em rasão dos terrenos dos seus edificios, parte pessoacs, pela industria dos operarios, por isto ei que nos C. 5 e 23, de Decim., se mandavam pagar dizimos como mixtos dos seus redd itos, como se mostra da rasão que dão os papas Alexandre e Celestino nos dtlos C,: (Quia fidelis homo de omnibus q u z licite potes[ adquirere decirnris erogare te- netur ,~ etc. Os decretalistas, com os quaes a Constit. do Porto, L. 2, T. 4, Const. 5, 5 3, e ris mais do reino, o que as ditas decrelacs de Alexandre e Celeslino deiermi naram

3 respeito (10s lucros dos moinlios do agua e de vento, ampliaram ás ahnfunas, nsenlins, lagares de azeiie ou v i - iilio, í'ornus de pao, vidro, tcllia, tijula, cal, piifies, porri- baes, coe\lieiras, pesqueiras c cousas sirnil~iantcs, pol. que tudo fabricado em terra, e d'ella e da industria pessoal dos operarios resultam os lucros.

A mesina Constit. do Porto, e as mais dos bispitdos (a que aquella, suppondo-se magistral, é subsidiaria) só liini-

'tam a obrigação de pagar de dez um nondc tiouver costu- me legilimatnente prcscriplo de se pagarh outra. certa quota. Mas declaram a que isto se guardará nos moinhos e mais cousas sobreditas, feitas anles d'nquelIas conslituiçõcs; porém o tal costume se náo eslenderi n alguma das diias cousas que de novo se fizerem, postoque se laçam nas mesmas freguesias e sejam dos mesmos donos das antigas; porqlle, conforme a direito (cuja disposicãu se d e ~ e guain- dar n'eshe caso), se não esleiide o costume de uma propiie- dade a outra. Pelo quc das que de novo se fizerem sc pa- gará dizimo de dez uin u . Assim coin DD. marginalmenie citados a dita Cons~it., L. 2, T. 4., Const. 5, 3.

Ora, quem haverá hoje instruido que, sem erro volun- tario, applique estes textos e consiiluiç?ies no nosso reirio? .Poisque, i.", Alexandre 111, rlo dito C. 5 , de Decim., vista !.a integra d'esta decreta1 á provincia da Caiiiuaria, se fun- ,dou no costume da mesma proviricia, integra que cortou .S. Raymundo e que nao viram os docretalisias referidos e ouros, como bem analysa Van-Esp., P. 2, Sccl. 4, T. 2, C. 1, a o. 27. E o que Alexandre estatuiu, fundado no c*- 'tume de Cantuaria e n'esses krnpos de 11 60, púdc am-

liar-se ás mais nacões? Certamente não, ~ c ~ n u d e l l . , ver- h s u e t u ~ I o , n. 52. Uma lei local y6de ella ampliarse

Page 20: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

a d ivcrsas naçaes, cm qiii: Iii;de Ii:ir(iih iliversas rasões ou costumes? Certamenie não, C. í de Coiistit., in Ci.", L. i , fT. de Constit. Princip. Yoitug., de I)onat., L. i , C. 10, n. 3 1. Uma decreta1 que fdllava erri rrioinlicis, podia ella ampliar-se pelos decreialisias a outras especies de fabri- cas, em que não houvesse ia1 costunie? Se os parochianos costumassem pagar dos moinhos, seguese d'ahi que a sua primcira c original vontade, restricta a moinhos, se am- pliasse a iodas essas fabricas o quc os decretalisias con- sli~uiçties ampliararri aquelles capituIos"lpposit. Luc., de Decim., Disc. 18, n. 5 e 6, ibi: # E converso aulem ea iion concurrenle, adeo ut jus decimatoris consistat in jure,

' vel titulo particulari, tu nc possessio 11011 su ftragatur riisi ad ejus limites, ac in Lonis, in quibus illa p r ~ ç i s e piobe- lur. in i sh enim maieria decirriariim non datiir cxtensio iie re ad rem, vel de p r ~ d i o ad prmdiurn, ut in 11is termi- a i s Archill., Decis. 3, de Decim., circa finem, Seraph,, Decis. Bm, ri. 6, Coccin., Decis. 187, n. 2 et frequenter, cum sit conciusio firiiia, quotiiam isto secundo casu jus de- cimandi redolet speciem servi tutis par iicularis, ciijiis ex- tensio prohifii la esi S .

3 39

Por outra parte, 2." Celestino (siiccessor de Alexandre e que dominou pelos anniis de 1 191), no dito C. 23, se fundou, e foi a sua unics rasáo pelo sjstema do tempo, deverem-se os Biaiinos pessoaes. E quem ignora que esies estão hoje erafmen te atiolidos, e apenas restam em al- ' 8: guns usos as parochias umas sonibras e vestigios d'el-' les? Luc., de Dccim., in summ., n. 4 e 5, e entre nós o an- tiquario Fr. Joaquim, debaixo da palavra Mortulhas. Logo .e consequenteinente os dizimos dos lucros dos moin hos.

Nota. O cardeal de Luc., de Deco'm., Disc. 48, n.'lG, ad- miravelmente dimrre, que os lucros dos moinhos sáo mais propriamente proventos da industria pessoal que fructos da terra; e assenta que aonde eslão abolidos hoje os dizirnos pessoaes, cessa aquella disposição do direito canonico, cujo

systcma d'esse t~mpo era deverem-se os dizimos dos Iiicros pessoa&. E diz mais desde 0 n . I9 que, pelo menos, onde vigoram os dizimos pessoaes, ou h a costume de se pagarem dos moinhos, sempre se devem de dedusir as despezas, Conf. Roc., S~llectar., C. 84, n . 0, aonde, que todo o lucro dos mointios e de industria pessoal, Alovgrad., Cons. 72, n. 102, L. 2. Pelo qiie foi de rnli fi! o auctor da Const. do Parto, qriando para fundamentar o que fica substanciado (8s 37 e 381, citou o Card. de Luc.. d. Disc. 18. Porhnto, sb havendo costume de se pagar dizimo ou algum tarrto do moinho, se deve pagar como dizimo ou conhecença, Hering., de Molen- dín., C. 43, n. 48.

$ 4 0

Por ouira parte, 3." eessrs decretaes se inlroduzirarn no nosso reirio depois tle praticados jB n'elle os (lizimos, conforme a vontade dos iiarochianos (5 38), só podiam au- korisar os nossos costumes, mas não estatuir outros di- zimos de riovo, como jri vimos a 5 . .. o a 5 . . . Ora se em umas parochias niinca sc pagaram dizimos nem conliecen- ças de moinhos, legares, elc., 6 certo ou presumivel, com b d s a probabilidade, que lá no fiin do seculo i i se n5o of- fereceram dizimos d'elles; se sli se imstuma pagar uma ceria recorihecença é verosimil qrie sii esta se nffercceii li n'esse seculo, porque n observancia do que se pago indica a origem d;i obripção (5 . . .)

Qzro ergo jure 5 4. i se lia dc pagar dizimo de dez um dos moinhos novos, segundo as c o n s i i t u i ~ ~ c s ? Como pessoal (que é propriamente, en I,uc., snprii, 5 . . ., nota) nao, por- qne os dizimos pessoaes esiao abolidus, e cessaram essas decrelaes ;)ti blicadns ern seculo em que se pagavam tacs di- zimo~, e essa era a slia iasão, que cessa[ido, cessa a dispo- gi~50. Como dizimo re;il não, porque taes lucros não são fructns <Ia tcrra. Pelas decreiaes nao. porque iêeiii cessado

:e porqiie vieram a nos depois de csinbelecidos os nossos dizirnos. Pela int~nCáo que os paroe hos Ibein fiinil:ida Il:+i'a

Page 21: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

- - - - - - --

sc Il~o d c v e r ~ m diiimos de i i ido o dr q u e o direito canõ- nico os manda pagar, erro, advcr~ido o 2." c 3.Qonsc-

--- - - -- ctarios. -- -

-- -

O 6 2

Sini e m algumas paioeli ias d'osto reiiio se pagam umas crrias rccontiecc~içnç unihrmcs por cada roda de moinbo, cada vara dc I';lg;ir ~ U C 1ral1alh3, elc., e ndo u rigoroso di- zimo. Esins tolirarn as coristiiui~fias, c se dãcnidulum quod rcs est, $30 como uris reslos dc dizimou pessoaes, Pereira, , $.ri Rl~icidar., o . 1352. Mas ou sejnrn laes restos ou unicz, titlar;òes origioaes, (lue. rasgo ha rias cíinstit uiçijes dos his- pados para mandar que doa moinhos novos se pague o ri- goroso dizimo, yue nunca SF off~receu e nunca se pagou? St! as constitoiqões mrind;issern pagar das novos uma si- inillia nte reconhcccnça podia dar-sfi-1 tie um trnnscnt, ain- dnquc o costume é inarnpliavel de predio n prcdio i$ 38 f in , j. Mandarem porhrn pagar diz ima rigorfiso, 4 erro in- i olcrni.cl opposlo ás rasões exposias nos trcs conseeiarios. Dizer s cofistiiuiç"a odc Poria inari2pliavel o coslume dos velhos aos novos, é siippor a ii-itcnçk da parocho fundada universalmente. nos dizimos rigorosos de lodos os moinhos, c o costume diis aniigos ser inampliavel aos novos; mas csse presupposio 6 ~ r r r i d o A rista ílii puc tenha currveiicido nos Irc?s eonsectarios (a $5 28, 31 c 33).

Se não por estes fundamentos, por outros, ha a este respeiio a rriollerna senienr,s proferida crn Vizcu, tl con- firmada duas vezes na relaqãa do Porto por accordáo final de 5 de junho do 1804. entre partes Antonio da Costa Faro, de Vizeu, e Antonio de Menexes Lemas, prior de Freixedo.

Em 47 de maio de i81 E houve assento 110 desembsrgo Ao p a ~ o na causa dos dizirnos da quinta de Villa Franca entre a collegiridn do Saivador de Cnimbra com Sehastiãfi José de Car ra th~ e Mello, habilitado em logar do pae, que tinha sido julgada rio jiiizn ccelcsiastico, e se achava no mesmo crn grau de esc;lir:áo, ctn que se oppoxrrarn embargos de incompe-

teniia e ndlidade de todo o processo por n3o ser o seu ob- jecto sobre dizimos da mmpctencia do juizo eccl&iastico, e rejeitando-se os emliargos se recorreu ao juizo da cor8a do Porto, aonde tudo se julgou nullo. Expediram-se as rogato- rias, e por n'io serem cumpridas se tomou o dito assento, no qual se decidiu que tinham sido mal passadas, e se náo de- viam cumprir, etc. Parece esse seguiu a distin~ão que fiz nas ndas ao L. I , +do doutor Mello, T. 5, ao $ 38, e que se reprovou a doutrina do mesmo Melto no logar citado.

VI - CONSECTARIO ESPECIAL

Não se devem (regnlarmente) dirimos nem dos irnetos das novas semcntts que nunca anlcs houve, c se semearam na parochia, uem dos h c t o s das sementcs antigas de que se n i o pagava o dizimo, aindaque se semeicra em Icrras productivas de outros fruelos dizimaveis, e de que os d h b ~ s sc tastumavam pagar.

5 43

Esta questão 6 assás controversa. Muitos DD. absoluta e geralmen \e sustentam que semeando-se novas sementes nunca antes costumadas na parochia; ou as antigas, de cujos fructos se não pagava dizimo em terras productivas de fructos dizi maveis; e variando-se assim as sementeiras e culturas, ou náo se pagando dizimo do azeite, se plan- tam olivaes rias vinhas que o pagavam ; sustentam, digo, que n'cstes casos se devem dizimos dos fructos novos, como subrogados em logar dos dizimaveis se estes se se- meassem nas mesmas terras, etc. Monnrc. da L. 13, ff. de Servit. Rustic. Leyzer., Jus Georg., L. 3, C . 23, n. 31, Bohemer., dePurock., Sect. 7, C . 1, 5 21, Rarbos, el Tab., L. 4, C. 6, Axiom. 9 c 10, Posth., de Jfunut., Obs. 73, a n. 155, Gam., Dec. 244, n. 5, Scnalorcs apud Peg. 6, ,For., C. 171, n. 28, 33, 37, Yalenzuell., Cons. 33, tot., Barbos., de Purocli., C. 28, i , n. 46, Salgad., de Reg. Protcct., P. 3, C. 10, an . 341, plcnissirneCastilli., Tom. 7, & Test. Decimar., C. 15, a n. 6, e outros d'esta opinião que refère Dunod, no fiatodo dos diairnos, pag. 2.2 L'Af- fimativr. A rncsma scgue coiii outros Bcgi~udell., verbo

Page 22: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Dearnu, a n. 106, 109, 110, Oter., de Pasc. putilic., C. 35, n. 5, Cortead., Dec. 1 9 í , n. 5, Valasc. 58, n . 14. Sobre todos João Cler icat., fiscordlas forenses civis, Dis- mrd. 77, sub n. 23.

O 44

A rasao d'esta opinião derivada por argumento dedu- zido da L. Cirto generi, f f : de Seroit. Ruslic., e dos Cap. Cum in tila, e Commissuin ex de Decina., consiste em que o yroprieiario tendo o direito de dispor do seu fuiido a seu arbitrio, eUe oderia livremeiite privar o dizimador do dizimo, que t in 1 ia costurrie de perceber, se eflc não de- vesse pagar os fructos não dizi maveis, que elle se procura em Iogar d'aquelles que eram sujeitos ao dizimo; como se em um logar em que se não deve mais que o diziino do trigo se convertesse um campo ein vinha; porque n3o se- ria jus10 que o propiietario seja assim o senhor do dizimo; e isto seria uma occasião de fraude, se nada se pagasse no caso que se vem propor e outros similhantes. Esta é a rasão que dos DD. da referida opinião succou o citado Diinod, e é a que n'elles se vê e não outra.

Ein coiilrario, a na qiiestão abstracta, que se não deva dizimo dos fi.~ictos das novas semerites, ou das não dizi- maveis semeadas em terras que produziain fructos dizi- maseis, estão Gririiaudit., de Decinz,, L. 1 , C. 3, com duas modernas decisbes da rota romana, o addicionador de Ferrar., verbo Decima, -4i.t. 3, a n. 2, o grande lheologo moderno Paluz., Tom. 5, Tract. 9, Diss. 4, C. 4, 5 7, Ri~ger., P. 3, $ 516, Fevret., de Abus., L. 6, C. i , Not. margio., vandsp . , de Jur. Eccles., P. 2, Sect. 4, Tit. 2, C. 9, a n. 19, Di~perray, Trataúo dos dizirnos, L. 2, C. i 9, n. 6, e outros rl'esba opinião, que refere o mesmo Dunod, pag. 23.

A rnsão d'esta opinião confere em que: i.", o senhor do predio mandado a cultura usa do seu direiio; 2." que não faz n'isto injustiça ao dizimador; e se náo ha ahi Iogar ao dizimo, isto não é mais que em cmsequencia do exercicio de um poder Iegiiinio e de uma liberdade na- tural; 3.", que assim corno não p6de o dizimador preten- der indemnisação, se o lavrador deixa ti terra incul~a, tainbem não póde prevalecer-se do que abi n'essas terras cresce de finuctos quarido estes não sâo dizimaveis segundo o uso dos logares; 4.", que a fraude não se presume; 5." que nada se faz de sukrogaçáo de fructos n'esia ma- teria, porqiie o dizimo náo é devido por respeito ao fundo, mas por respeito aos fructos: Deciiria est quota Iiars fru- ctuum, etc. (Conf. § 3h,, Not.) A estas se reduzem as ra- sões d'esla opinião negativa, Duriod, supra, pag. 22, q. Ola dit pour ia negaiiae, etc.

Tal é a probabilidade de uma e outra opinião. As rasões , da segunda são mais soiidas: o citado Diinod, pag. 23, a segue, e firma tambem com um aresto, ut ibi: #Eu creio sobre esta quesião, que o dizimador não podera introdu- zir uni dizimo insolito na província sem respeito a perda que ellc padece na mudança da cufhura; corno se um campo decirnavel fosse conserlido em um prado o11 em uma niala. Haveria mais dificuldade, se o dizimo dos fruclos que se recolhem riovamente, fosse costumado em a provincia aindaque insoliko no logar; porim eii julgo a negati r7a ainda melhor fundada n'este caso, pela rasãa que a qualidade dos fructos é a que regula o dizimo, seja entre differentes dizimadores, seja entre elfes e o culliva- doi.; e eu o tenho visto jiilgar por aresto no parlamento de Besançon a 25 de junl~o de 1720, ekc..

Page 23: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

- 0 68

-- - - E & scgunda opiniáo, assini mais fundsmentsds e con- firmadapar arestos da rota e do ~arlamefito de Besançon, pãdcee estas lirnitaçfies: i." Si I: onsuetuda vigeat, ut ex iiovis fructibrrs, non obriusiis decimz, solvatur decima. 21" Si hac sabstitutio fruetuum non obnoxiorurn deci- m c d e o rr niversalis sit, ut Parcicho Congrua desit, como com Roussesud de La Cornbe, J ~ r i s p r u d , Cnnan.., verbo, Decima, Sect. 20, Q . 6 e 7 , segue o addicionsdor de Fer- rar., verbo Decima, Ar{. 3, n. 5 ; 3: #Seria justo (diz Dunod, s u p r a ) , - w u a r os casos do excesso ou da fraude, como se fosse evideiite que o lavrador não mu- dasse a cultura da sua herdade, mais que para ganhar o dizimo; ou se o dizimador se achasse extrelrramonte le- sado por est,a mudança. Esia é a jurisprudericia de um arestono parlanicnto de Aix, etc.3 A~rescent~a npsg. 24, q: o: 0 parlainento de Besançon te,m julgado, que se houvesse excesso, o dizimo do tnbam seria devido, aindaque inso- lito par respeito h qualidade de fruclos. Bardet refere um sresto similhsnte do parlamento. Ainda diz mais; u Os la-

. vradores, que, segundo o aiso do Iogar, não derem o di- zimo de c,erins frucias, aitiduque costumado em a provincia, em semeando muitas vezes bsstaiite mais que a costumado, tem-se julgado no parlamcnla de Besançon, que isto era uma fraude; e para a prevenir, se tem julgado o que cada lavrador póds samear som fraude de graos isentos do di- zimo, c que se semeasse mais, esie mais seria sujeito ao d i ~ i ~ n o , e.tc., etc. 3

- P3 49

Quanto B primeira d'estas lirnitaeões, provando o dizi- mador um costiime legitimo dc perceber dizimos dos fru- cios das sementes novas, n&o dilvida que seja attendivel cssc cosiurnc; Iiern coma cçtamos vendo se paga do rniIFio grosso (que foi novo em Poríiigal desde o principio do scculo KVII. Frei Joaquim 110 Elucicl., verbo milho^, Peg.

- - --

Tom. 9, ad Ord., pag. 20'3, Col. 2); e do mesmo sc pn- gam oitavos nas terras em que pelo fora1 se impõe o oi- tavo do pão, Peg,, supra, et png. 233, v i . 25. Na verdade se em algumas parochias, em qiie a maior parte do pão ó este milho, se não pagasse o dizimo d'elle, entrariam a 2." e 3."Iimit,ações.

$ 5 0

Quan~o á segunda Iimitação: Esta é fundada cm toda a rasão, porque os povos tdem n precisa obrigação de siis- .

tentar decenlemenkc o parodio, e hoje pelos dizimos sub- rogados cm lagar das antigas oblaçóes. E se os parochia-

' 110s semeassem tantas semenles nao dizimavcis que to- lhessem a maior parte das dizimaveis, o resulhado seria ficar o seu parocho sem a competente conçrua. Uma vez poréin que usadas as sementeiras não dizimaveis, reste das dizimaveis o suficiente para o parocho, cumprem os poros o seu originario c unico dcver; e prevalecem com- ptivelirienie as rasoes da segunda opinião (§§ 45 e 46) para Ihes ser Iirre e arbitrario semearem sementes náo dizimaveis e nso pagarem d'ellas dizimos.

Nota: Para cohibir porèm o desenfreado arbitrio dos opi- danos, e loda a fraudulenta avareza, dix Rieg., P. 3, $ 516, que: oh'on unquam oficio Judicis incumbit, ut ex xqujtale lianc dominorum Liberta tem restringat. a Conf. Van-Esp., .

. de Ar. Rccles., P. 2, Sect. 4, T. 2, C. 9, n. 23, ibi: ~ S e d quid, si in toto pago terrs arahiles serhaiitur in honum pas- cua, 11l quadantenus ibi ann ih i l en tu r decima! et Cleri ali- menta? Desiderahit ;erluilas u t iritra modum judicis oficio roarctetur lmc Liberlas; a u t saltem eo casu declarari posset, in tali Parochia decimas ex similibus terris, aut fructibus delieri ob eurum frequentiam, licet hactonus ex similibus non fuisset decimas exigere, quandiu in exigira quanlilale seminari solebant. » Cm fira-se Uunod no logar acima Iran- scrhipto, 3 48, 110 fim.

Qii;iiilo ;i tercrira l i i n i t a ~ ~ ~ o : I{Ih coincide com a S&

Page 24: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

gunda, e debaixo das dedaraçbes d'esta. Não se commette fraude (quando agricola in terra, in qua seminabat triti- curri, vel milium aliquo vel aliqiiibus annis, setninavit hordeum, aul simile semen ex quo Jugatio (hic Decima) non debetur: Et puto juvandum minoritate Foralis (hic Consuetudinis) qriia mutatio non est perpetua, sed tempo- ralis, aut mornentaneai. Peg., Tom. 9, ad Ord., pag. 360, n. 30. Não commette fraude, usando das faculdades e attributos do seu domínio, e fundado nau rasbes expostas ($ 46), uma vez que ao parocho restem dizimos de Inicias dizimaveis abundantes para a sua subsisteiicia; maxime hoje que já não ha a tripartita distribuição dos dizimos que estabeleceu Carlos Magno, Montesq., L. 31, C. 12, e lembroi~ o nosso rei 0. Sancho I, no aano de i 199 (5 281, mas todos cedem para os dizirriadores.

Eota: O exposto n'este consectario se comprova mellior coixi o meu systema e consectarios antecedentes, lioisc~ue o parocho ou dizimador não t8em no nosso reino a sua intenflo fundada para exigir dizimos de todos quantos fructos a terra produn, mas sO d'aquelles de que de ari tigo se lhe costuma- vam pagar dizimos (a $ 29 I: a $ 32). E se de nova semerite nurica se lhe pagaram, náo p8de jamais exigi-los. Por outra parte, supporido-sr! os dizimos Ea in i l lu tempore (e aiites de irilroduzido n'estc reino o direito canonico) oiTerecidos para sustentação do parocho, se ri'esse tempo não havia no paix essa semente, não se su hen ieride compreliendida na ~irimitiva offerta dos dizimos para esse firn . Ora toda a prh- messa se deve interpretar rebus sit: sslasztibus; interpreta-se quanto possivel for do rntlnos em favor do promittente. E ainda no voto a Deiis B esta a regra, Caslr. Pal,, Tom. 3, Tract. 45, Disp. I , de Essealia et obkigatione vosi, Pu~id . 12, a n.3. Uma vez que ao parocho restem de fructos dizimaveis os suEcientes para uma decente sustentação, est4 assim sa- tisfeita a oflerta dos mssos maiores e o fim d'elta; e temos a liberdade de semear sementes rião dizirnaveis pelas rasões expostas rio $j 86.

8 59

Quando porém revalecesse ali~olutarn~n te a opinião confraria, de qiie $ 43, ella devia en~ender-se em termos

lialieis (liera corno a 3." limitação da segunda opinião, de que 5 48), isto é, s6 se deveriam dizimos de fructos cas- tu mados, que essas terras em que se mudou a sementeira, poderiam produzir, se se semeassem dos fructos dizinia- veis; mas não se devem dos novos fructos não costumados neni dizimaveis, e de que nunca se pagou dizimo: pro- va-se esta íiova proposii;ão. A obrigação de pagar dizimos de certos e cos tumad~ Iructos não é mais forte que a de pagar por fora1 da terra o oitavo de certos fructos (a não de oiitros). Quatido pois o foreiro em prejuizo ou fraude dos oitavos, varia setnetites ou plantios, para perceber fructos de que os oitavos se não pagam, está provideiiciado n'este ccino pelo regimento de 20 de abril de i 755,I 64, ut ibi : #Sendo-me tainbcm presente o abuso com que de rnuitos annos a esla parte os moradores dos reguengos pertencentes áquelle hospital tkem reduzido a pomares as terras dos mesmos reguengos, deixando de pagar o qtrin to devido, com o errado fundamento de não ser especificada nos foraes a constituiçáo de siinilhantes fructos, sem o queno tempo dos ditos foraes se não achavam as terras occupadas coin taes pomares, que s6 vieram a plantar-se n'estes ultimos annos com lal atl,pwnto, que presmtemmte corastitum a maior parte dos friactos dos ditos requengos: sou servido declarar, que pela m6ma idenhidade de ra- são os terrenos dos sobredi tos pomares são obrigados a contribuir annualmente com aqueEEa porpão de /rwcios que elles produziriam se laes pomares rráo estivessem n'elles ; 'ordenando qiie por justas avaliações se estime o que cada um dos ditos terrenos poderia produzir em trigo, milho ou cevada, para pagnsrm os quintos que deverena a respeito das ditas pr'oducçfies 8 .

Nota. Applicada e irat tirada nos dizimns esla detem$- @o legal, ficarri bem compativelmente combinados tis direi- tos e os interesses do parocho e dos parochianos. O parocho não tem direito para pedir dizimcis de fructos não costuma- dos, mas s6 dos costumados ; isto k certo. Os parochianos i i b I h m obrigação de pagar dizirnos de fruclos não costuma-

Page 25: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

dos, mas sai dos coslurnndas ; isto tambetn i: igualmente cer- to. Se l jois o pamcho se queixa flsudado e diminlito por essa niudan~a de sementeira, qiic mais p6de elle pretcndcr senio uma iridemnimç%o dos dizimiis que perceberia d'essas terras se se semeassem d i ~ s fruetos dizimareis c costumadosVPiide e1 te pedir dizimo dos não costumados? Seria ext:esso do cos- tume e justa a contradicção dos parnc,hiarios. Estes semeando os náo ccislumados, usam dos nttrihutiis dos seus cluminios (5 46), e uma vea quc indernriisern ao parocho na forma do dito legal regimento, não o fraudam do sei1 primitivo direito, e nada mais lhe devem, aindaque avanceln a setncar todas as teryas de fructos não dizirnaveis. - -

Ainda admittindo o dÍrcito das deeretacs, pude haver coslunio de se piigarcm dieimos em quota menor, a t i o siimcnte

de cerlas cspecies de frirctos - ' '

Esta proposição esd demonstrada com a generalidade das doutrinas citadas, $ 28, e especificamente a suslen- tam, Peg,, Torn. 9, ad Ord., pag. 687, Col. 1, Bcgnud., verbo Decima, n. 25, Caslilh., L. 7 , C, 43, n, 31, Ton- dut., YQ. Benef., P. 1, C. 67 e C. 52, Rot., ati Card. de Luc,, L. 14, Ueçis. 19, n. 8, Luc., de Uecifi~,., Disc. 17, n. 8, Barbos., de Paroch., C. 28, $ 3 , a n. 94, Dunod, no Tratado dos dizirnos, psg. 20, a prineip., e pag. 38, $r Nous admittons, Cancer. i , Var., C. 23, a n. i i , Boherner., de Paroch.; Sect. 7, C . I , 5 30, e se compruva adrniravel- '

mente com os similes do C. 18 e do C. "L, íle Ceiasib. -

Porém conforme o mesmo direito, para ser atiendivel este costume é preciso, 1." q u e deduzidas essas quotas . ou friiclos pelo costume, reste o mesmo para a sustenta- . $50 do parocho, porque aliás reincidiria o povo na obri- .

> I

pa~iío do supplemcnto, como com ReLufi. c Monet,, de Dccim., Begnildell., supra, n. 27, Brilt,., nd C;. 2, de Lo- cat., P. 2, a n. 11 2 , Qncer , 8, Var. C . 23, ri n . 11, Ton- dut., d. C. 72, n. 11. E prccisu, 2.', que se pagasse me- nor vota, ou não pagasse dizimo de certas cspccics do fructos sempre uniformemente, por ue a d i rormid~dc E opposta ao costume o á presoripção,$unod, pag. 20, sub a La Couttme, Cancer. 3, Var., C. 1, a n. 24, Cortead., Decis; 170, n. 24, C $osia ùilormidadc entra. disposi- ção do direito canonico, Ricg., P. 3, 5 51 1. E preciso, 3.0, que concorra conforme uina opinião, negação da parie dos parocliianos, e acquiescencia da parte do dizimador, Begnudeli, n. .32, p1ures apud Castilh., supra, C. 29, a n, 6 ; porém em contrario que este costume procede e çur le .seu effeiio s6 pela sirnples inacçso do dizimador, indc- pendente d'aquella negaçáa c subsequcntu a~~quiescencia, ,sustentaram e melhor Rocc., Selectar., C, 84, a n. 14, iBohemer., ad Decretal., L. 3, T. 40? n. 53, e arl Paiad., !JExerc. 86, 5 27, Addit. ad Ferrar., verbo Decima, Art. 5, :ia n, 30, Cas~ilh., de Terfie's Dscirn,, C. 29, a n. 8. Veja-se a r p r e c t r . , Disy. 74, a 11. 138.

-

Nela. O cxposto n'este conuectario procede segundo o di- reito das decretaes; pelo meu novo systema (Consect. 2 e 3) os povos têem a sua intençlo fundada para não pagarem mais dizirnos que os costumados. Náo é necessaria valerem-se de costumc que derogue o direito das decretacs, nem incum- bir-se da prova d'eile com çcus rcyuisitos, porque as decre laes se jnlro~luairarn depois de estabelecidos entre n6s os di- zimo~, confornic a vontade dos poifos, c ao parocho, não po- dendo fundar-se no direito das decrelaes, e que incumbe a prova do costume irnrnernorial do que pede como dizirnos, para d'ahi inferir, que os que pede por tal costume imme- morial foram os que os povos nffereceram e continuaram a pagar, mostrando esta ohservancia a sua primitiva obrigação,

Em Peg., Tom. $4, 4 Ord,, pag, 274 e 255, n. 9, 10 e 41, se julgou que semeadas de cevada ou centeio as terras e ven- didas em verde estas hei'vas antes de sazonados os fractos, ceifando-se para alimcatos dc animacs, $2 não devia dizimo d'este genero de fructo, attendida a posse immt?moriril, por-

Page 26: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

que uconforme o direito se prescreve o pagamento de dizi. rnos em certo genero de fructo, etc. n E isto apesar de que o grande proc,urador da corba, Oliveira, argumentou com a re* gra (de qua 3 431, que por se mudar o modo de frucLificar não se escusa o dizimo, citando Vatenzuell, Castilh. e Valasc ja referidos, dito S.

VIII- CONSECTAHIO ESPECIAL

Ainda havendo contrato antigo sobw os dizimos, entre o parocho e o povo, pbde admittir-se contra eea contrato,

eostoms eoutrario da parte do poro

.Se se acha um titulo, que regula certa quota, e o tos- tume náo e conforme a elle, qual dos dois se deverá att tender, se o costume ou o titulo? Muitos arestos têem de- cidido que o titulo deve prevalecer, e que o dizimo sendo uma vez regulado por convenção, o costume nada p6de obrar em contrario. Porém a rriateria é prescriptivel por si mesma, e porque se não prescrevcrh contra iim titulo n'este caso como cm outros? Não iia ahi Iogar a crer que elle seria defeituoso, poisque elle nao teve jamais execu- ção? Que as partes se lêem apartado rcciprocamentc, e que. tem sido revogado por um aeto posterior? Parece-me que seria preciso pelo menos admiltir a prova de um costum$ immemorial contra sirnilharites iitulos, e eu creio que nal; seria dit6cultoso enire nós, porque n6s admitlirnos a pry scripção do dizimo, não sómente pela quota, mas ainda! pelo todo. (Isto comprova Dunod com mais DD.) 1

Nota. Em França, negado o effeito a

observancia contraria i de Transncl., T. 6, Q. 3, n. 3 i , e geralmente a oliservaocy

ron1rari:r tira o cretlito a Iodo o irislrmuniento, hi.ouc., i n L . 37, ff. d e Legib., n. 23, Parex., de Insli.urn. edii., T. i , Rcsol. 3, 5 3, a n. 143.

Pdde haver costume ou yreseripção de se não pagarem cin a!gii~iia paroc!iia dizirnos de i:~i-tos

P particulares predios

Porqiir! o c4iiic,ilio 1;iiernncnse proliiliiu no I'utiiro aos leigos liida a adquisicilo de diziinos, e ohsloti a toila :i.

prescripç50, por isso os DI)., suppoiido y ue o mesmo é libei-lar-se uri-i leigo de pagar alguns dizimos que adquirir para si os deviilos por elle, exigem uma posse immetiio- rial, para d'ella iiiferirem, que scndo igiiorado o seu priri- cipio remonta Ia aos tempos anteriores áquelle concilio. Este é o systerna comrnum. Adilit. ad Ferrar., verbo De- cim, Art. 5, a n. 13, Regnud., verbo fizcima, a n. 29. Leyzer-., Jus Ceorg., 1,. 3, C. 93: n. 24.

Não contra oniio as rasões de Boliemer., ad Pcsnd., P Exerc. 86, a §Q 33 e 35, qiie susterila basiar unia iresc cri- pçáo qtiiirlragenaria. Porem notando coin Tondut., QQ. Be- u c., P. i , Q. 72, a n. 8, a essencial differenca entre a t a quisiçiio de dizimos, ou a liberdade de os pagar a ai- gurn dizimador, assento que se ha ceriexa ou tradição constante de que lá an~igainente os passados de algum opidano deram a igreja alguns bens seus, e hoje seus

' successores se acham possuindo iia parocliia alguns bens de que não paguem dizimos; é facil de conjecturar que esses predios se deram 6 igreja ein resgate dos dizirnos de outros predios, que por antigo cosiume OS não pagam.

C

Page 27: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Ou se algumas brcnilas foieirus i igieja s6 pagam um fôra eerto, e riunea pagaram dizirnos, o frieil de conjectu- - rar que esse fhro 530 ( ~ s d i z i r r ~ ~ ) ~ r-duzidos por acençn a uina certa quaiilidade, Tondui., QQ. Henefic., P. 1, C. 72, a n . 6, Uunod, I'rntado dos dlzinzos. pag. 3 7 , no fitrr, 38 e 39. -- -

- - - - -

Knta: Segiiido o meiz sgstema (Çonsect. 2 F! 31, ainda mais facil tlc presurriii que predicis partiieulares sempre cul- l ivados e de que riiinca se pagavarri ~l ixi~i ios , Hraram origi- naltnente livre d'ctlcs: q u e ~su!~serjiieiitc inlrodricqão das &crctaes, sem pcider legislatiro uiiit-ersal, não podiavir de- termirinr de nnso dizirnos a predioa qilm otiserrancia imme- morial moslrou sempre ise~itos, conio originalmente sncs ptuados. - -- - - -

X-OMECTARIO ESPECIAI, - - - - -

PMe bara eostiiine de se n5u pagarem dieiiiius alguiis teiido o paro~tha oiitros rcndimeulou dc que teilha sohsislido e suliçisk

-

- ComÕ os dizirnos nno sHo ilevidos qiines taes por di- reito divino, in;is só uma congriia ao ~iarucl io (Consect. i}, segue-se que se 11+se vê um paroçlio corri bens de do- tação e fundação da igrcja, e cosiuriiadris obla~õcs assás prov j d m c i a d ~ a r a a ma subsis~encia, e os parochianos csião em posse im~neinorial de nunca pagarem dizimos alguns, sc deve supyor, ou que ntinliuns ao priiiçipio se Uies consignaram, e que em Jogar d'clles se deram á!gi-eja esses bens que p o E e I õ u que 03 parochianos prescreve- ram a obrigação dos dizirnos, que alias 330 preseiiptiveis totalmente, qllãndo o parmo iem - à u t r a s iinanças de que subsisis, Dunod, pag. 32 até 36, Bobcrner,, de Paroc., Sect. ? ? Cai). 1, $32 . Addentes, ad Cardos., verbo De- cima, pag. 290, Toodut.. siiprn, ii. 10 c i I . Conf. Patuz., Theol. Mor., Tom. 5, Trai. 'I, Diss. 8, C. 2, $ 2.

- -

fiáo se. dcvcru il iei~iios dos ooraes (terras rcduzidrs de novo d cultura), e se se devciii hio de pagar-se so das quotas e especies de Cructus

qiie se eosluinaiam pagar de autigo iia parochia

Dizimos clia~nados riovaes são os d e novo produzitlos em terras que lirifica forarli culiivridas, oti dc qrir não h;i lembrança de quando fossern cullivadas, C. 2 i , rí d e t%i.3. $igs., C. '29, r de Dsciin., C. 8, 5. iin. dc Uecitn.. in 6, Tari-Esp.. P. 2, Secl. 4,T. 2 , C . 6, Ricg,., P. 3, 5 4'31, Cor- wad,, Dccis. 191, n. 2 , et passiin. Pclo direito canoiiico das deciekaes tcm o parocho s siia inteiiçao fundada nas decimas diis niirars (que se suppõeiri devidas pclo nicsrno diraiio) em coiicurso de quuliluer oiilro diriniadoi iin mes- ma paroctii:i por piirilcgio ou prPsciil)qào, que se 11à0 1's- tende aos fructos riovaes, a riierios que a par,oçbia nao scja unida e encoriiorada, e os rig:irios recebam urna certa e unica congrua em dinb ciro ou Fructos, Van-Esp., supra, a n. 14, Rolie~nei.., de Prsroc., Seci. 7 , C. 1, 5 10, yletic Corte;ld., 1)ecis. i 9 i , tot., uiii ad satietuter~i Uiiiiod, pag. 10; 11, 12, 43 t? 14.

5 60

Pelo meu systema p6de deinonslrai-se que d'aquefles LL I C X -

maninhos e b;iidios, que no priiicipio da moriarchi~ f ram sern ilorninio particular e iio uso cniiimiim dos po- VOS, ex Ord,, L, 4, T. 43, 55 , se se redtrzcm ;i cultura por aforainenbs com auctoridade regia, sc rirto deve n'estc reino o dizinio nova1 (a rneiios que o psrocho não tenha já adquirido posse e prescripção de aniigo cullivn- dos); poisque aiiies da introducç3o das d e e i cires já esta- vam estabelecidos entre n6s os dizimos pelos povos. ~ " c s - ses tempos se olraceriain das terras de doniinim parti- c u l a r ~ , e iiial podiam os nossos inaiot-es cogitar de que

Page 28: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

esscs maniiilios algum di:i I ~ a ~ i r i m clc passar 3. dominjo particular; entretanto os parochos kkem tido e t&:em a sua subsistencirt corn os aiiligos dizimos. A nada mais é 0- povo obrigado. E j i muitas vezes disse que as cdeCretaes superveiiienles nada podiam legislar a respeilo dos 00s- sos dizimos, neni vir a comprebender os novaps; isto é uni oecessario consequenle do exposto e provado no' Art. 3, a 5 20, no cbrollario debaixo do § 19; no 6utro corollario debaixo do § 26, e nos conseciarios 2 .O e 3.0, a 55 28 ad 32. E suppondo-se qiie os parbcichos ou dizima. dores não ibem a sua intençiio Iundada n'este reino para exigir mais dizirnos que os costumados (ul a 5 31) ' sendo certo que o costume a que s(i podem aspirar é nnarnplia- vel de predio a predio (! 33) , segue-se que plouco im- poria tenham percebido diximos dos novacs si~~ilI iantes, porque inampliaveis a estes, rnaxitne quando essa cosiume teria uin principio errotieo, e L. 39, ff. de Legib., ubi Arouc., n. 9 e 10.

Nota: uNemo Çoiisuetudinem ralioni et veritati przponat; quia Consuetudinem ralio et veritas semper excludit, Canon. 5, Dist. 8, Excariatos da tdnirtrsiihile de Cohbra, L. 8, T. 8, c. 3 , 1s. -

Quando porém, apesar do exposto e recopilado (8 60) se devessem dizimos d'es~es novaes, elles dei~e,rão regular- se não de dez uni, ou de loda a especie de frucios, mas confortne o costume da qiiota ou dos fructos que se pra- ticava na mesina parocliia dos predios de antigo cultiva-, dos, Dunod, no Tratado dos dizirnos, pag. 28, P. On dmte. Sendo aqui applicaveis identicamente as rasoes ue quanto aos novos moinlios e lagares ficam exposlas a i i5 ad 4%.

lares; essas vislas foram restrictas aos dizimos das especies de friictos, que a subseqiiente observancia (5 ) indica fo- ram comprehendidos unicarnerite na original offerta ou obri- gação. Equiparados a esses os novaes, não devem estes ser universaes de todos os fruclos, mas regular-se pelo costume dos diximos dos predios de aritigo culljvados. De oulro modo:

se excederia a primitiva e presumida obrigação; %O, des- falleceriarn Os agricultores olhando que das antigas terras, tiija cultura e menos dispendiosa, pagariam menores dizi- mos e só de certos fructos, e pagariam aliis maiores diei- mos de tmios os fructos das terras tiovaes reduzidas a ciil tura eom maior despeza e trabalho: os lavradores se desanima- riam de agriculiar de novo terras, quando aliis, S . O , a lavoura deve animar-se com favoimes e privilegios, L. de B de feve- reiro de 1773, pnrqiie n'ella intcrpssa o bcm commiim, Ord., L. 4, T. 43, $ I), decreto de 4.5 de jiinho de J 766. Tarito -assim que, h.", bem o confit~nia o exemplo da Ingtarerra ($ 37, uota 3."). E chegaram os caiiunistas, S.", a dizer que use ha grandes despezas a fazer para conservar nu nielhorar os fundos de iim territorio sujeiio ao dizimo, se poderia obri- gar o dizirnador a contribiiira. como com Van-Esp., Dunod, pag. 61 no fim e 42 no priricipio. Devam-se pois muito em- bora os dizirnos dos novaes alids maninhos; mas estas rasoes são forçosas (atem das expostas a j$ 35 ad 421, para sh se deverem dos fruclos costumados das terras de antigo ciilti- vadas.

Tudo debaixo da censura da santa madre igreja, a que, se . errar, inkirarnente me submclto. Longe de mim seguir o erro de Wiclef. e dos f atricellos, condemnado noconcilio de Con- stança, Sess. 8, Art. 16, erro qiial era: Decimce sunr purce eleemosyn~, e[ possunr Parochiaki propter peccala suorwm hmlatonun ad lihilurn suum as aufcrre. Eu não o tenho defendido, anlcs que supposto ao principyo foram os dizirnos oblação uoliintaria, passaram a coslume necessario e obtiga- brio pelo direito divino, quatenus suslentaç.ão dos ministros do altar. Eu abraço oque contra o dilo erro diz Yatiix., Thtol. &t.,Tom. 5,Trat. O , Ç.8, $ i .

Nota: Convenho, apesar da tentativa do $ 60, qiie as vis- las dos nossos maiores antes da introducção do direilo das decretam fossem comprehender os incogitados dizimos d'e's- les novaes de maninhos, que tião eram de dominics particu-

Page 29: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Parlarlu Ilr? 1 s de nrteinbm dc 18 163, qne e m certa mnilo e nna irlUmia palovram conOrnis o ergrinto

n'esté trutaaio

Sendo a carta regia dirigida ao clero, nobreza e povo, com a data de 7 da março do presente anno (de 18i0), um dos mais illrrstres moritimentos n"a o13 da profunda saliedoria, lihernlidade de principies de adrninistraçlo e dilatadas visliis para o friiuro aiignierito da prosperidade (Ia naçiio, que 150 particularrn(~nte caracterisam o feliz governo do principe regenle nosso senlior; mas kamhem da iiicompnravel boridatle do mesmo aiigusto senhor, o qual a maneira de um pae rodeaclo de filhos a quem ter- namente ama se compraa em Ihes revelar os pi.ojccios que tem mediiado para a siia felicid:zdt?, e gosa antecipada- menie dos beneficicis qrie Ihes prepara, c: das bençãos que a idade presente e vindoura derramarão sobre a epocha do seu glorioso reinado: succede infelizm~nte que algilns indivirluas, ou seja por ipnorancia crassa e indesculpsvel ou por uma maliciosa pervci.sidade, tiem lido o criminoso tlcsliccordo de siippcirem já estnbeleciilas algiimas das pro- videncias yrie siia altrzri real ainda n3,o est:ibcleceu, ha- vendo uriicamtlriic ordenadu na ref~rida carta rios gorer- nadores do rei110 que mediieiri sohre os meios mais con- v e r i i ~ r i t c s para sr, darem as ditas prriuidt!ricias, as quaes só ynrlcm $rir dndns pelo rncsnici augirsio scntior, qi~ando siiliirem :i sua real prbrst)nçn os trabalhos de qiie foi ser- virlo encarrepr os sohr~rlibns ,oor.ern;idores, i rabalhos que por sua extensBn, irriporiancia e clifficil combinaç30 dos direibiis dos in~eressados, pedem a maior madureza e a iriliis seria c c,ircumspecta reflexão. Este reprehensivel ex- epssci se tem manifestado particularmenie a respeito dos dizirnos, porque declarando sua al t~za real simplesniente t que t i i lha dado ordens aos governaderes i30 reino para que se occiipcni dos meios com que se poderão fixar OS

dizirrios D , se tke~n airevirio algrimas pessoas corri 3 rriais ~~enieraria e criminosa ousadia a recusarem a solucáo dos diziinos ceclcsias~icos, os quacs a tiicsma carta regia iieni

supprime de presente nem manda supprimir para o fuili- ro, mas sú projecta fixar para que seja mais facil a s«o soluciio e mais liure dos abusos que podem cornwzeftcr tanto os que os pagnrn como os que os recebena. E postoque as

essoas que com manifesia má fi assim procuram subira- !ir-se ao c~impArncnto de um olrriyo~lío tõo sagrada, não possam ter escusa, poisque obram contra a letra clara da lei; corntudo para coriar de um golpe todos os subterfii- gios e cavillações a que se possa recorrer sobre esie im- portantissimo objecio, manda o principe regente nosso se- nhor declarar que a obrignçiía de pragm os dizirnos eccle- ainsficos subsiste no mesmo eslado e em. todu n suo força, sm mudança nem innoonçúo nlpma, e giie cantra os gac recusarem pagar os mestitos dizlhaos teem logar os procedi- melitios costumadm, náo havendo a16 o presente Ici ou ou- tra determinarão regia qrie fizesse a menor alteração so- bre estes artigos.

Palacio do governo, em 17 de setembro de 1810.

Com cimo ritlir-ictzs rios seshorcs gowrnadures do reino.

Page 30: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

SOBM AS OBL~ZGÕES PIAS

Supplemenlo i paleslra anunlco-mural em fdrnia de dialogo na terceira crinferencii sobre as oblatrts e espaalaaeidade dos seus ofercntes, impressa em Lisboa em 4805,

Ohra mais demonstrada com monuinenlos, concilias, aoonislas e jurisias que o dieoliigo, auelor d a dita piesira, parecc que nunca viu. Dislingoe-se com fuudauieutos solidos o que elb niio dislioguiu.

Xec cnim netessarium ~ $ 1 , ut nova sCmper propooalut msteria. Pliis artis e s l illa. q u z per crrorem haclenus irrepsere, afgrr- di, verumqiie a laiso scpararc, nec vel i n banc, iNam partem i juutiti;~ rcgulis defiectep.

STRYK. uoi rir, propramrna De Fuuore Teslame@(orum non fuwrabili, in iiue.

QUF e ublaçán pia eui geral r. em eyecial; quanias r p i e s ha de oiilaçiiea pias,

puars sio aa de que ilpui tntimos

O incomparavcl ranonista Van-Esp., no Tom. 5, c nrs disscriaç~o de J.iire Parochorum rid Deciinns et Obkahones, C. 2, § I, explica toda a rubrica d'esia sccçáo n'estes ter- mps: 4 Oblatio generaliter sumpta idem sonat, quod alicu- jus rei non petitz sponlanea Largitio. Qus si homini fiab Donatio dicitui., si Dco gratis proliriè Ohlniin; qiiia cuin

Page 31: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Deo, utpote omniuin Domino nihil dari qoeai, rnaluerunt Ganones eam Largitionem Ohlationem voeare. Oblalio i ta gen~rali ter siimpia comprcliendil et Oblation~s striete di- elas et Decimas, Prirnilias, e,t qi~idquid a Fidelibus in usum Ministro~'um Ecclesia Deo Consecratur.

.Vcri~rn modo loquendi Canonistis usitato, Oblationes a Decimis distinguiintur, uocanturque Oblationes q a a a Fidelibiis, vel ad Altare, vel etiam extra Altare ultro, et roluntarie citrn ullam in quanlitate, aut specic determina- tionem Dco, vel Ecclesiz dantur.

~ I t a q u e in hoc pracipue Deeimz ab Oblationihus dis- cernuntnr, qiiod Decimaj parlim ex jure, partim ex Con- suetudine soleant esse deierminatz ad certam quotam et speciem; nec eerum deterniinatio, et solutio Fidelium Lâi- corrim volunt,ati et Libertati sit relicta; e contra vero, Oblationem tam quoad quotam. quam giioad speciem de- ierminatio a nuiu, et beneplaci~o oflerentium dependere consueveril. . Hoc modo siimpto OMationes comprehemdunt omnia, qurc sive inter vivos, sive mortis causa, sive per testamen- tum ultro et ilolrintai'ie Deo vel Ecclesiz offcruntur; atque ita suniunliir in Cap. 83, T. de Verbor. sign.

( A t usu hodi8 fere ubiqiie recepto oblationum nomen pene resiringiiur ad ea, quz inter Missarum sòlernnia ad manum Sacerdotis ad Altare dari c,onsueverunt. n

O moderno e famigerado tlleologo Paiuz., Theol. Dh., Tom. 5, Trat. 9, C. 9, 5 5, define e distingue assim:

*Oblationis nomen ut notat 0. Thomas, et comrniirie est et parliculare. Commune quidem quatenus extenditur ad omnes res, q u z in Cultum Dei exhibentur, et hoc pacto Decima et Primiiiz oblationes sunt, Genes. 28, n. 18, Eaod. 24. Imo et oblationis nomine sacriiicium de- signatur, ut observat D. Thomas; oimirum, quando Ji- qliid exhibetur i n Cultum Divinum, quasi in aliquod sa- crum quod unde fieri debeat cons~immendum, et oblatio est et sacrificium, E ~ o d . 29 et 48, Levit. 2. Pecliiiare au- tem stricte sumptum nomcn oblationis designat juxta

i D. Thomac, qoidquid Dco offcrtur, iit integrum mancat Divino Cultui 'depiiiandum, vel in usus Ministrorum ex- pendendum. Tres in Classes dividi possun t oblationes siri- ete acceptz: {.<, wnsisiii in Donationo alicujus rei i n t ~ r vivos bcia Deo, ct Eeclesi* vel Mooasterio; 2.', gim. fit causa mortis in iesiamentis pro redernptione animz; 3.., deniqiie comrniinis ct usitata, gua Fideles aliquas res suas ofrerrint i i i Ecclesia ad Altare, vel in alio Ecclc- si% loco, sive erira Bccleshm ad Imaginem aliquam p ~ + digiosain. n

De outro modo (aindaqiie o mesmo na suhstancia) Ltic. Ferra r., Bibliothez. Canon. J~aid. Mor., verbo Oblulio, a n. i , ibj:

aiOblaliones diildiciter siirn(posstint, scilicet larpe, seu improprie, et slriçte setr proprie. Oblationes targe, seu im- propriesurriptz importnii t omiies açtioties, per qiias quccliin- que res ad Divinum cultuin exhitentcir, sei] offer~iritur. Et sic suh nomine nblntionum veniuot etiam Decimz Prirnitiz, Genes. 2% n. 28, Exod. 3 i , Levit. 2. Ohlaliones slricte, et proprie sumptz dicuntur res iltz, quas Fideles Religionis i n t u i t u irnrnediote offerunt UeO, ut deserviant vel ad usum Ecclesiz, rel ad usum hlinistmrum, Math. 5, Deuter., n. 23, Maiacti. 1; sive siol mobiles, sive sinl irnmobiles, sive testa- merito legentur, sive aliter doncntiir; unde hiirum otilatio- num tres sunt specics: i.*, dicit~ir Donalio rei inter viros facta Deo, et Ecctesia; Y.', dicitur Donatio causa miirtis, q uz tit tesiame rito pro redemptio~ie a n i m s ; 3.", dicilur nsualis, et est illa yuam faciunt Fideles offeei-endo aliquas res in Eccksi:i ar1 Altare, aut iri alio Ecclesiz lom, aut etiam extra Ecclesiam ad Imaginem miraculosam.r

Concordam Prn subs~~ancia ri'estn definiçzo e divisaes, Barhos.. de Pivoch., C. li, Lagunes, de F~~clib. , P. 1, C . 33, a n. 3, e com grande npparato de DD. canonistas, theologos e juristas, Cortcad., Decis. 170, a n. 1.

O papa Hiioorio III (que regeu a cadeira de S. Pedro depois do anno í4i6, suctcssor de Innocencio 111, que no concilio lateranense 4.0 e no C, 48 de Simon havia a ~ r n o a d o corno loiivarris os oostnmvs das offertas, de que

Page 32: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

se tratará na secçso 8.3; este papa no C. 48, de Verbor. signzfic.; comprebende debaixo do nome oblação (para ad- judicar uma terça a certo beneficio), como o succou Gi- kiert, Coip. Jar. Cation., Tom. 2 , T . (0, pag. 22i 1: t o m - nia q u z in Festiriiatibns sanctorum miltuntur ad Loca sancta, vel porianlur ad dornum Sacerdotis intuilu Dsfun- ctorum; q u z in Camalio ponunlur, quod de Altari susci- pii, ct facii per Ecclesiam deportari, quz ante Crucem in Essa Trinitatis, q u z a Desponsatis dantor, et Lampa- des ex Oleo; q u z dantur Nuntio ad ea omnia recipienda deslinato, primi tix, deçimz, dona pro Nissis Def uncio- rum, pro septimis, trigesimis, anoivcrsnriis, oblatr intra hebdomadam mortiiorum, judicia, ebc. 8

De Van-Esp., Sect. 4, T. 2, C. 10, e de Hieg.. P. 3, $ 537, recopilou Byhel, Introd. od Jus Eccles., 5 464, Not. (b) que:

avaria hodie sub nonine oblatiorium veniunl: 1 .O, guz ad aram Qcienti, u t sacri friiclum piée cujusdam intentioni appli- cet in modum stipendii coriceduntur; S . O , quz post adminis- Irata Sacramanta, ant alias functioneu pastorales popiilus of- ferre sotet; 3.", quz in arculas, ad cotligendas populi Largi- tiones expositas, immittuntur; LO, qiitr: cir~cumeuntibus yer Ecclesiam, e& Eleernosynani colligentibris dantur: 5." qua: quovis modo in ornibus, oris, butyro. etc., el i n usum Mi- nistroriim Ecclesiz, vel pauperum in ipso Templo ponuntur, vel a Clericis, aut ~d i tu i s ostiatim colliguntur; 6 . O , quae i r i Oraioriis, vel sacellis, in quibus Imagines beneficiorum fama celebres, vel sanctorum rclic~riia cuiiquiescurit a visitanlibus offtlruntur.~ Confira-se o mesmo Van-Esp., Tom. 6, ??ral. de Jur. Parodor . nd Decim. er Oblarianes, C. 2, $ 1 , r. ln koc tanien Lraclatld.

5 2

Não trato aqui da 2 ." e 2." especies de o!iTei%as que se fazem a Deus e 9 igreja por doações entre vivos ou por actos de ultima vonlade; nem dos dizimos e primicias " Iato modo offerlas, nem do estipendio que hoje se 11i pe-

'

Ias missas tambem otTerlns; Irato sirii (Ias mais qtrc rcco- pilaram os DL). prorimnmerilc cit;idos, Fa'al'il Driia!

Oblatões ri lei natural e na escripia

Na lei natural. O uso das offertas a Deus principiou na origem do mundo e continuou no tempo da lei escripta de Moysés. Caim, fillio de Adáo, offereçeu a Deus fructos da terra; Abel os feios primugenilos e mais gordos do seu rebanho. O Senhor aceitou a oblaçáo de Abel, e reprovou a de Caim, Genes., C. 4, y. 1, 3 e 4. No6 logoqne saiu da arca edificou um altar ao Senhor e lhe sacrif~cou parte de todos os animaes e aves; Deus aceitou benignamente o seu sacrilicio, Genes., C. 8, t. 20 e $1. (A esta classe da lei natural podemos referir a offeria dos magos a Deus Menino, Maith. 2.) Abraliso pelo preceito do Senhor Ilie iez a oblação que 'se lê no Gencs., C. 15, $. '3 e {O.

Na lei escripta: No Exod., C. 23, t . f5, se Iê o pre- ceilo de Moysés: Non npparehis in com ectu me0 vncuus. No C . 25, *. 2, se repete. No Deuier., . 16: Etcelcbra- e bis dum festum.. . Oblationem spontmenrn manus tu% etc. No Lib. Nurner., C. 7, se notam as grandes e proíu- a s oblaç6es com que o povo concorreu na dedicação do tabernaculo e do altar.

Noia : Bem qoè isto era de conselho e não de preceito, Cor- tead., D ~ i s . 170, n. 1, ou um preceito ceremonial qDe ees- $011 pela lei evangelica, Cortead., Decis. 470, n. 10.

Na lei evangelica, e tempo da prégaç~o de Jesus Christo, continuou ainda o uso das offerias no templo, como se nota em S. Matbeus, C. 5, s. 23 e 24. Ao mesmo Jesus

Page 33: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Clirisro emqoanio viro e seus aposiolos se faziam offerias, das quaes ludas era o recebedor e despensniro, Van-Esp., de Jur. Ecclcs., P. 2, Sect. 4, T. i , C. 6. Emfim Jesus Christo, ellc mesmo, se offereceu corno viclima ao Eterno Pae pela expiação dos pcccados do miindo; victima supe'. rior a todas da lei antiga, Paul., ad Hcebr., C. 10, tot.

l?ircimitroelfbd iiaeenmadas piivb ser aceita For DeUm a oblacàs

Primeira: ~ u i e z a de consciencia: 6Victimz Irnpionim abominabiles Domino: Voia justorum placabilia~, Prov., C. 15, 8 . 8. Dona Zniquorum non probat Altissimus, nec respicit in oblationes iniquorurn, nec in rnultiludine sa- criliciorum eorum propiiiabiiur peçcatis, iEccles., C. 34, $. 13. Bostiz Impiorum abominabilcs, quia offcrunlur ex sçclere, Prov., C. 21, Q. 27: a Si ergo offers munus tuuni ad Altai-e, ei ibi recordntus fueris, quia frater tuus habet aliquid adversuni te, relinque ihi munus tuum ante Altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, d tunc venirns offeres munus luum.. Confer. Genes., C. 4, k. 3, Reg. 1, C. 15, $. 21, Psalm. 39, a. 7, Jererri., C. 6 , 9 . 20, Amos., C. 5, P. 2'2.

5 7

Segunda: Que as oblaçùes se Oçarn de bens liciiamenie adquiridos:'uNon offeres mercedcm prosiibuli, iiec pret,ium Canis in domo Domini Dei tui, quidquid illud esk quod voveris; quia abominaiio est utiumque ayud Doniinum Deum tuurn.3, Deiit., C. 23, a. 18. Honora Dominum de tua subslanlia, et de primitiis omnium frugum da e i ~ , Prover., C. 3, 9, 9, ou conforme outra versão: ~Hooora Dorriinuin tuum de laboribus t u i s ~ , D. Arigust., Serm. 25, de Verhor. Dan. Veja-se com S. Thomaz Paiuz., Theol. Moi.., Tom. 5, T~xt. 9, C. 9, $ 9: V Q U X itaque siinl per i-apinam, rei fni-tom, vel alio modo jusliliam Iadente

acquisita, non sunt offererida, sed Dominis restituenda. Qua/ vero alio pravo sun t acqiiisi ta medio, nec in oblatio- nem danda, oec accipienda. 3

Oiil+ nos aeculos da igreja nascente; natureea primitiva d'ellas

Na primitiva igreja, e no tempo dos apostolos os fieis convertidos a fé de Jesus Chr i s~o vendiam as suas pos- sessões e levavam os preços aos pSs dos aposiolos, dou discipulos e dos lieis, como se refere nos actos dos apos- tolos, C. 4, $ 32 e seguitites, e C. 5. Totios os bens tem-

oraes eram ent3o communs entre os primeiros christãos, iurgol., Traild des Testam., C. O, Sect. 1, n. 48. Náo ii- htiam dizimas, nem oulros estxbelecimenlos mais que a s oblaçaes de que viviam o bispo e o clero. Enhão os cbris- tãos com o espirito dos anligos voventes, na lei naiural e na lei escripb, offereciiim pio e vinho nos altares ao tempo da oblata em abundancia, parte do qual se sacri- ficara, e todos comrnungavam; sendo já reprehendidos os opulentos, qiie sem nada ou pouco offerecerern, iam com- mungar das offertas dos pobres. Tambem se offcrcciam espigas, uvas, iize.iie para as lnmpadas, incenso para os sacriíicios. Isto se recebia pelos diaconos; o mais se cri- viava a casa dos bispos e presbyieros, que os dividiam com os diaconos e pobres. E aindaque na Paschoa se offerecia mel e leite para os que se haptisavam, este uso se abolia. NGo coiista que nos primeiros seculos se fi- zessem oblaçóes de dinheiro.

Passando a fazer-se o sacrificio eili pâio azimo, e ces- sando a communháo em ambas as especies, cessaram as

Page 34: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

oblnqúes de páo e vinlio nos altares, e sulirogarum o h r - tas de dinheiro, como esmola das missas por vivos e de- fiintos, não para os celebrarites, mas para o commurn do clero, e o resto para os pobres. No secolo ii ae in~~eotou* uma arca chamada Gazqhilucio, collocada na snida dos templos, em que se lançavam as esmolas de dinheiro que os christãos offereciam; e dediizido o parcamente neces- sario para o bispo o clero, o resto se distribuis aos en- fermos, presos, peregrinos, viuvas, pupillos, eic. Outras offerias se levavam ás casas dos bispos e presbgteros. Tambem havia nm terceiro genero de oflertas que faziam os christãos, ou quando recebiam os sacramentos, ou nas exequias dos mortos, ou nas dedicações dos templos, ou em outras funcções dos sagrados oficios.

Nó seculo iv se costumavam oRertas nos baptismos, o que o concilio eliberitano probibiii, náo porque fosse reprovada receber offertas ~~oluntarias, mas para que não parecesse que o que os sacerdotes deviam dispensar gm- tuilarnente, se vendia por preço. Nos mesmos tempos não eram admiitidas as oblações (assim como na hi escripta ut $5 6 e 7) dos peccadores pablicos, etc. Tudo isto 0 muito mais se pbde ver em Benedicto XN, de nod. Di~ces . , L. 5, C. S. Cavallar., Instit. Jur. Conrm., 6. 2, C. 32, Berard., Jus Eccles., Tom. i, Diss, 6, C. 5, Yan- Esp., de Jur. Eccles., P. 2, Secl. L , T. 5, C. 6, e Tom. 5, Trat. de si mo^., P. i, C. 5 e 6 , tot., Patiiz., Theolog. Mos*., Tom. 5, Trat. 9, Diss. 6, C. 1, $ 6.

/-

Se pelo direito divino na lei esc,ripta cram por natureza uoluniarias todas as oblações, &od., C. 25, t 2, ibi: Ab

omni homine, qiii oferet ultraneus, accipielis em. E C. 25, t 5, i bi: omnù voluntarius, d prono animo oferat EOS Da- rni~in: nuruin, ef argmtrk~n, et @S.

Na lei evsngelica iião mudaram de nalureza. c A s que no seculo ii ($ 9) se lan~avam no Gnzophilucio, diz Ter- tulliao., Apolog., C. 9, referido por Benedicto, s u p n , 5 3, d. C. 8, eram puramente voluníarirs, ui ibi: #Si quml a r c z genus est, non de ordinaria (a1 honoraria) summa qunsi redemptz religionis redemp!% congre aiur. Modi- cam unnsquisque stipem, menstrua die, ve curn velit, ! et si modo velit, et'si modo possit, apponii: nam nem0 coinl>slli~ui, sed spon te conferi.. Ei (continua o mesmo Benedito) Justin., Apolog. L , nd Anton. Pium, n. 67, quasi raiionem redens pecuniz, qua in Ecclesiz Gazophi- latium eonjiciebatur ait: Qui nbuntlani, et volunt suo ar- bitrio, quod quisqiie vult, largieotur ; et quad colligitur apud euin, qui przest deponitor. s c i pse sulivenit pupillo,

'et viduis ... Uno verbo, ornniurn indigentium curam sus- cipit . . . Eiindem morem deponendi pecuiiiarn in Gazophi- Iatio cornrnemorat Augustin.. . et Paulin.. . quorum proin- de testimonio constat, labente secula rv, et decurrentc v, illum perseverasse, eic. L

8 12

As offertus nos baptismos. nos runcrnes, n a rerepgao dos sacramentos eram d;i mesma iót.m:i volun~arias, e ningue m podia ser cansirn ngido :i praia-Ias, C:I vallar ., Inst. Jur. Cmon., P. 8, C. 32, $5 3, 4, 5 e 6, Uohem., de Paroch., Soei. 7, C. 1, 5 84, Ziegler.. ad Lancell., Lir. 4, T. 7, 8 8, verho Oblatíoncs acctpiar, Van-Esp., ci- tat., siipra, $ i.

$ 13

E aiadaque alguns DD. quizri-am quo pelo preceito do Erod., C. 23, Non aparebis in conspectu meo aocuus, dc- vam sempre ser de necessidade as ofertas: a Nova kge gratia ntienta; et' jure canouico inspecto, contrarium re-

5

Page 35: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e
Page 36: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Vrriagão dos povrrios pra a siib~si~acia do c l c ~ , e divefios fados dar ~ I L I J C ~ nos seculds seguiiiiia ,

Depois que o imperador Conshntino, o granilc, esta- beleceu a paz da igreja, c cessaram as perseguiçóes, elle por uma lei de 321 permittiu ás igrejas ca~holicas e a todos os corpos ecclcsiasticos receber todns as lilteralida- des que se lhes fizessem lior tosiamento. O aliiiso dTesi,a permissio occasionou uma lei dou irnp~radoies Valeilii* niano; Valentc R Graciaoo, rrii 371, que llies icalringiu

n itlades das aquella liberdade para nlo recelierein libcr 1' mulheres. Outra dos mesmos imperadores, do aniio de 390, prohibiu receberem das diaconizas. Esta lci foi re- vouada no mesmo anno. Depois Martiniano na sua no- vefla de Testumentis revogoti esias, e rcs\nbeleccu as cou- saa no estado em que Constantino, o grande, a s tinha ~tiettido ao sujeito da capacidade das igrejas c communi- dades ecclesiaslicas. Justiniano finalmente, omittindo in- serir no seu codigo esias leis interniedias, se conformou corn a de Consiantiiio, pela Novell. 131, C. 9 e 12, da-

- tada em 511. De sorte que pelo uliirno estado da jiiris- prudencia romana as igrejas e commiiniilailcs rcelesias- iicas eraiii cap:irea de instiluiçóes e legados. I'urgole, TruitLj des teslaments, C . 6, Sect. 1, a n. 50, BIclla. His- bor. Jur. Civ. Lusdan., sub $ 55.

Nota. Com effeito anles de Constantino não consta qur: as igrejas tivessem bens de raiz, teado-se sustcritado nns pri- meiros tres seculos s6 de offertas, e possuindo sb mnueis. Linck., de Orig. Templ., C. 11, n. 4 13, Boh~mer., de Pn- rocli., Secl. 3, C. 1, 5 10.

Com esla perinisss20, pela piedado dos lieis o por OU-

tros modos passaram em breve keinpo as igrcjas a engros- , sar em ricliipzas consisienies em fundos, eni redditos du-

rante o irnperio romano em todo o orbe. lcleury, D i m o sobre o historifr eccbiusticu, Filaiig ieri, Sciencia da le- giskrrçfio, Toni. 2, C. 5.

s 20

Depois dc assim opulenio o cleio era conseqocnte ces- sareiii ou diuiinuire~n as OÚIPÇUCS dos lieis, vendo super- aburidnntenienie providenciados os iniiiistros da igreja; bem que o Can. 29, Caus. 12, C. 2, de S. Gregorio Ma- gno ( ~ U C govmnou depois do anno de 500), dá idéa da const iiiiiçiio das oflerlas dcpois de ieinem reddilos as igrejas.

O i i t i Cnrlus 3lartello ùespojoii ;is igrejas de seus bens u os deu á. nobraza guerreira militar: el-rei Pipino, siic- ceusrir, tentou a restituição, mas ficou eiii esperanças a igreja. E como Çurlos Martello achou todo o patrimonio publico tias mlos dos ecclesias~icos, Ctirlos Magno achou os bcns dos ecclesizsticos entre as m8oa rias gentes da guerr:i. NBo se poilin fazer restitiiir a estcs o que se lhcs tinha iI:rdo; e as cirtiin~stancius em qoc eniso se csiava faziam n resiituição ainda mais iinpraticarel. De ouira parte o christianismo não devi:i perecer por faha de ini- nislros, de iemplos, i142 inslruççúcs. piwipie no kmpo do Carlos M:iriello os L~ens das igrejas foram dados :ios lei- gos, e se dcixpu que a clerezin subsistisse corno ella po- dessc, Monlesquicu, L. 31, C. 12.

Nota. Sobre este iricomparavel abuso ride Fr. Joaquim, verbo Iqrejla*, pag. 49, Col. 1. Acresccnt;i o mesmo Mon- tes?. : a As leis de Carlos Magno sobre o estalielecimen to dos diziinos crarn ohriis tic necessidade; a rcligiSo a l i teve a

Page 37: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e
Page 38: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Oulra origem ilirers:i IIies assignn Bohcni., rle Pat-och., Sect. 7, C. 1, 5 7, com Paul. Sarp., de Benrf., Ari. 1 1 , que ná0 prova inais ;i pr6g:iç~o dos padres para prornu- ver 0 uso dos dizirnos do Leviiico, tr B presurnidli C O ~ I ~ C S -

ccndencia dos chrislãcirc. A meu ver, a origem rn:iis cerla, e a caiisa neceauririla d'dln 6 ;L qric refcrc bloniesc~. ticiniit citado ($5 "2 c 22).

f 24

Esiu disciplina dos diiiinos (seni diirida introdrizidos no fiin ilu seculo vi11 e principio dó ix), oii fosse por Ie- gislaçãi, civil, conio quereni os poliiicos, oii pela eeclc- siastica, como querem alguns ranonistas, o certo P qiie não cbrgoii por cniáo scnáo ai6 os ulirino fins e l~alizas da Bespanba, qiic gcmin acabrunliadn pelos aequarcs d i Miifo~n;~ (Pr. Joaquim, verlin Decimas, pag. 345) , OS quncs com eBcilo iricaciir;lril as Hespanlias pelos srinas dc 714; Mello, Hisl. Jilr. civil., suh 5 29 (ieinpo em que airida nno cstavarn cstsbclecidos os dizimos, Pr. Jcíaquim, verbo lyrcjo, piip 48, Col. 1, c pag. 51, Col. 2,- prop fia.). Os arabes, que occiiparnm a i~ossa Liisiiania, lhe deixa- rnrri a libcrdadc dc religião, r a eleiçáo das leis civis,

. Mello, supra, nota ao 33. K n'eate n~cio trmpo ale B sua total expulsilo, é nnotavul a hisiorin da cdifics~30 das igrc- jas e mosteiros n'esle reiiio, d i i ~ suas vctidas e doações d'elles por-pessoas particulailes, o qtie sc póde ver no mesmo antiquario Pr. 1o;ii~uiiii. suù verbo Igrtju. E de tudo vem a concluir, pag. 51, $ Do sobredito, ibi:

PUD sob~edito se manifesta qiic por Intltr o sccu\o LI c prin- cipio~ do seculo xii a9 igrcjas e rnrisic,ii~os ernm apanapios. morgados oii patrimtiitiou iIcs geriie Iibiga, r e se r~ada irnin- mente a frii$:il e lirnilada potnç,ãn para os clerigos o11 moiiged. Por todo este Lempo 5e não offe,reçc dociimentrr algum que nos convenfa cle qrie em l'ortiigal (;e pagaram os diairnos, como logo depois sc praiiiSnu. Os testamentos oii doaçfies das villas e herilade5, que ris igr~ jas e inoskircis SP faziam, eram os fiindos da sii;i sulisistciici~; inas estas br,eridas eram agrictilladas pe los rcsliestivris s c r i o:: o ~ i eriltirii.is r.rini as i.€!ii+

(Ias e ~iensúes que se pactearam; j>ensGa s rendas em que cis seciilares st: nutiniam, reservadas para os pastores das al- mas ns pi'iniicias, olilacõcs, passaes e outros Iieiiesses, do que liciiiestamentc sc matitirihatn sem n ostentaç3o q u e os diairnos ao diip1ijs I l ie I,irarigParani, eic. n

Si? 1.i ii;is mais r~;icbes depois do seculo viii se eslaba- Iccenin foram [iiop:ignndi) os dizimos ($9 22 ai6 44), ritis (í~ls do scctilo KI é qnando os nossos &aiores fonm r:orilieconilii :i o!1i-i::\530 diis dccimas ou dizimos, qiic s i i i io seculii si1 gciulinciilu roi cnttc ritis reconhecida, o tnes- mo Iir. Jo:iqlii:n. verbo IJecin~n, pag. 315, Col. 2, c rcibl>o br(lj", IMS. 48, CoI. i , jurito au firii,

, Esi;i bcleciilns assi iii as decimtis l i nas mais nscùes desde o scculo viii c na nossa d c s d ~ o s e ~ u l o xii, tciido cess:ido com cllas ;i i~eeessidndc das olilações para a suhsistencia do clero (S 23); é consequentr! que ou ccssaranl as obla- çfies, ou iodas 3 s que depois sc fizcssein seriatn purarncnle wluntarias sem causa neccssaria; porque, como já rimos,

16 e 231, iodas as que náo emm para su bsistencia do c erigo eram ultioiicas; e dcpois dos dizimos o ficavam sendo geralmente sem causa precisa e obrigatoriu. da parte dos pniochianos, Van-Esp., Torri. 5, Disscrt., de Si- mm., C. 5 , 8 4 ,

$27

Porhni I o g o q u ~ ~ s iliaimus se ~'sI;~IieI~c~i~:~ii i n;ls 11ii1i.s naçBes, não tardou muito que iins se cnfeiidnsscin, oirtros wm as igrejas se unissem ti cailiedrnes, otitriis corn ;ts g q a s c oblnçhes inarnas se usurpassem pclos grindes.

isto occasior~ou curnrcin-sc as pniocliias por i*igai*ios, . Jaiksimc, Purpolr., Traitd [les cures y rini itifs, C. 3, pcr

btom, onde nssiiii o ileiiiuns~ra o n ~ toil:is as Iiistorias. e

Page 39: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

7 4 - ainda concilios. Em consequencia, assignandohse aos viga- rios umas tenuescongtuas, 06 vigafios susciiaram, como necessario para sup lernenio das suas congraas, o antigo ! uso das oblagties, a iás voluntarias, e mesmo a s o r n a s nos hnernes, ciwamentos, baptismos e administraç50 dos sacramen\os, Cavallar., Inst. Canon., P. 9, C. 38, 5 6, nota (b), ilii:

~Seculo x et deinceps bona Parochiarilm, etiarn ipsz De- cima pro maxima parle in Laicos. Canonicos, et Ynnachos transierunt; et propter malos GClericorum mores Chrisliani parum liberales erant iii Ecdesias Parochialei. Hioc Clerid non hobebanl undo viverent ; atque ideo dum temporum wn- dilio pias offerendi consueiudines in necessilatem converlere fecit..

B~ihenier., de Iwr. Pn~ach.. Soei. 7, C. 3, $ 8. ~ Ç u m enim bona Ecclesiastica per seciilarisaLioiietn, alias-

qur: varhs subtradiones, yrias turbidus ieertim sblui: prnriip- vebilt, act profanos usus Iiini: inde oonverlcibani.ur, Ehlesiz iogentem sutistantiam amiseruiit, urde alias Parocíii ~iotuis- seril commode sustentari: Hinc merito !inc Jura stolz ipsis reliticliienda csat, u t iri partem salarii ccderent. n

Van-Lp., L Jur. E c c l s . , P. 2 , SUÇL. 4, T. 'L, c. 3, 55 21 c 2% ibi:

aEl sane irispec,ta prirnigetiia dec:imarum origine alilue'ipsa Videlirim otY[?renliurn prima intentione, videntur decimse noii rniiiore jure ad Parmlium spectare quarn oblationes, q u 8 li& die in Sacramentorum admiiiislra\ione, et mortuorum sepul- lura dari solent. Nam decimas a populo primilus oblatns esse Parncliis ad eurn modum quo Irodie jura funenlia, aliave in Saci~arnettloriirn adrninistralione offerentur, et solvuntiir; et

' h%\: a ~ ~ n v t l o demum offerri, et quodam modo exigi ccepisse postquam variis modis decima a Parwhis ob la t~ , ei ad Ca- pitula, e l blooasteria de.volutz fuere, a pluribus observa- u m ML.

aOhserintque Cliristian. Lup., Diss. 9, q u d cum seculo XI et H I ~ Uecreta plura e,dila essent aduersus exactiones \n Sacramentoriim administrabione, niliil tamen perfectum sei. qiiir lipiscopi Drercia reuipere ilolueruiit ; nirnirnrii III I ,

qui vel ipsi, vel ipsoriim Cathedralia, aut Collegiah Capitula possidebant Parochialium Ecrlesiarum decirnas; ideoque vo- lebanl de ipsis splendide vivere, et misems Rrochm esurire, atiyuc ih eogi ad viclitanrlum de solis olilationibus, aut es- actionihus Saçramenbrum, elc. P

Idcni Van-Esp., P. 2, Sect. 4, T. 7, C. 6, n. 40, ihi: ~Piislquam aulem decirnae pcrsonala; desierunt, et de-

tima wales, ac mixle sensim ad Monasteria, el Capitiila Ca- non icnrum duvolstz hierc, necessitas qiiodam modo ooegit i:oiisuctudiiies h s offwcndi slahilire; ipsosque laiços qiiasi i:rinstringere nd ilisas oblationes hacteiius consuehs: ut Pa- i~ocharum, r1 Emlesiarum Parochialiuin necessita tibus pro- videretur, creditumque hii t zguurii esse propnoPastori, tiim pro oflicio Esequiarum, qiram Heliquis Ctiaritatis ofiiciiu dc- funcio, vita cjur dtiirnte, impcnsis, debilum I~oriorarium posl mortcm pr~stari, uti loquitiir Synod., P. 2 Catneraccnsis, r , 1 . 12, c. 8 . p

Conlira-se o iiiesmo Van-Esp., Tom. 5, Uissert., de Si- ma., C. 5, $ 4, toi., iionde se verá demoiistrado judo o exposto por factos bistoricos e concilios; e mais larga- mente em Bohemer., ori Pnndcct., Exerc. 86.

E tamhern no nosso reino logoquc, no scculo ri1 (5 25), se estabeleceram os dizirnos, não tardou muito que se não unissem 6s ordens militares (coevas c-om a moaarchia, fir. Joaquim, verbo Decinias, pag. 35 1, * Resta $4, r mos- ieiros, a eathedraes, n earnmondas, servindo-se as paro- chias coiii vigarios, a que se assignavam aongritas, como Eom varios documenlos prova o inmnsavol onliquario, vei'ho Decintls.

4

O 20 c o m effeito vemos, i.", em Mel10 Freire, Liv. I , T. 5,

8 38, na nota, pag. 75, tini graiiùe apparaio de doafles, que 0s sentrores reis cl'este reino fizeram de decinias cc-

Page 40: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

clesiaslicas, coino suas, a igrejas, mosteiros c pcssoas no- bres. Vemos, "L.", que a ordem de Christo, successors na inaior purie dos bens dos templarios (a quem o senhor D. AfTonso Heririqucs fez imrncnsas doaçacs, Bstair<tos da oi17ern de Cltrzsto, P. 1, T. L , tem quatrocentas cincoen/:i 1 c q u a t r o conirnciidas que ca culou Peg., Tom. 3, rd Ord., Liv. 1, T. 3, Gloss. 41, o. 5, pag. 149, e se relaism nos ditos estalu iau s pag. 13h. Vemos, 3." que a ordeiii dc S. Bento de Ariz (estribeleciila no anoo da 1140) irm qunrciita r ditas corniiicndas, Feg., sulira, Gloss. 43, ii. 5, pag. 151. Veiiios, b.", que a ordem rlc S. Tliiiigo iriii oii. i r a s mriiiac, I'ep., supra, Gloss. 62, n. 5 , png. 451. Ve- mos, 5.0, l ias Memorias tia ordenz niilitar de hlnltcr, :i pag. 395, qoc esta ordem t rm n'esic reino rinle e cinco c grandes comnicndas. E qiiantas igi+ejas náo esiéo aoiie- X ~ S i s ortieiis \icnediclin:i. cistcrcienscj {t dos conegos ibe- gularcs, Es cnllie(1racs e Q unircrsitladc di: (himhru?

1; $c 113s m;iis I I C I C ~ C Ç (I r c s u l ~ a d ~ 110 ?e ~ r l f t u~hrc r r l O.'(

diziinos, r rc uilircm a iiiosteiros c igre<i;is Ini o i~ i ic i6 vimos (5 271, o rnesirio foi n'cstc reino, porque pruviilen- ciados os vigarins coni Iieqiienes cungriias, suscitarnin as olleritis dos luneraes, baptismos, eic., pari1 se subsidia- rcin clc uma decenle oti iauia sustenl;iqão, esc~?sso que Iríinsportoii o rnoderni) riindii antiquario :i dccl:im;ii. dr- Ii;iiro da pnlavp Decimas, pag. 5 i 0 , ibi :

n K t i cU q~ixera que as igr~jas, eu.iris diximos sc 1:irnenlam :ilien:iilns, rião fossem corn t;inla iiidiiTcrcn<a criiitemplsdas, q~ ie ci3ssas3em j i as sentidas qiiciuas (105 bem irite.ni.iririados qiic n i r i podem soffrer o ri!ilieridio dos pastores c o exame i1:is orclhp ... Que se reproduzarn aqui certos usos de .algil- mis igrcjnc ... Qiie cousi tão indigria do nome cle ctiristão? Bcm pOtIc ser quc a negra amhiqão introduzisse uns; Dias iliiçin iliivida qiie I indigeniia e prn liria grave dos congruis- tas circ;isiniioii a iritroduc(5o dc ciutros muitris? Com o rodar (10s a ~ i l i c i ~ cncarcccil b~ido o q i i c sc fiiz indispcnsarel [)ara .

conservar s vida; mas as eongrllas sc fizeram dt! Lima na1.11- reza iniariavel. D'aqui riasc,eu o não se baptisarem os meni- nos sem que os pnes não concorrani I:oIri aviiltatlas offerlas, e a que talvez não chegam as suas posses. D'aqui os afula- res, (!!!e serido primeiramente livres se fizeram obrigatorios; d'aqui as horriveis extorsões dos cliamados bens de alma qlie tanto detrimento causam nas familias ... D'aqui as multas e tinlas para qualquer ohra que no teniplo de Deus se haja de fazer ... Bom Dcusl E ainda não hasta que o pobre agricultor se desbca da decima parte dos seus fructos? Ainda ha de fi- car iqespons3i:el de maiores encargos, para que uns rcben- tom de fartas emqnanto outros morrem de famintos?n

Out ra vez o rnesrno aniiquario, sub verbo Mortalhas, pag. 158, Col. 2, no fim, ibi:

r0 pernicioso abuso de se &irem e vendereni os dizimos aos mosteiros ri'aquellas parocliins que se Ibes uniam, ou que elles mesmos edifiwram; e náo metios a recompeiisa das or- tlens militares wm o patrimonio do Crucificado, ocasionaram novas desordens. Os pastores assnliiriados, e nem sempreas- sislidos de lima cmgrua e Iiuncsla si1steiitaç3o, ou resiisci- ianm ou introduziram usos ou pciisücs nada fnvoi~veis 6 sepiiltun dos keguezcs, etc., etc.

E depois de um largo discurso com moniões de rnonu- mentos das nossas antigiiidades, concl.lao, psg. 162, Col. 2, u t i l i i :

*Seria bem para desejar que a subsistencja congruri dos minielros tiucsse outras fincas quo não fosscm os funeraes, 0s lutos e as niortalhas ; qiie a administraç30 dos sacramen- tos nZo tivesse ainda a inais leve sombra de sinionia. E que o enterro dos nossos irrnios de,funtas 1150 declinasse para suspeitas de avareza! E ainda se náo tapam as bôcasdos que hllam maldades! Ainda se ba de prestimir que o mesmo pa- rricho se interessa na morlc do reblinho, c t c . ~

Noia com Van-Esp., Tom. 6, Disserr. de Jur. IJarock. da Jecim. et Obhtion., C. i , 3 1 I , qiie o papa .idriann VI (que regeu a cadeira de S. Pedro desde 1522 até ,1523), fez a uni convento de principes de Not-itnberga tirna viva reprcsenla- Çáo dos males qtie na igreja lirihrim criusarln taes uniões dos dizirnos, pedindo providencia e reform:~. Eritre os mais ma-

Page 41: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Ics representados foi o diminuto das congriias dos vigarios, c esta necessidade a causa d'elles introduzirem usos laes (como vemos n'este reino), u t ibi :

aQuo íit, nam unde conductitii isti Paslores, et mercena- rii ~ivanl, liabeant opmtet, ut illicitis eaactionibiis localas sibi oviculas misere deprzdent, dilanient, omnemque sub- stantianr lantum non absumant. Postquam enim Altaris, Ba- ptismique Sacramenh administranda sunt primus, septimus, trigesimus, anniversariusque dies pengendus, nuricularis confessio audimda, rnortui sepeliendi, et quidquid denique r$iquurn est, quod ad uita functorum wremonias obseruan- das opera3 prztium arbitrantur, id gratuito faciunt nequa- quam, sed tantum e~igunt, ex torquent, exsugunt guantum misera plebecula, uel cum surnmo suo dispéndio praestare dificultei. potest; talesque exactiones usque ad summurn in dies augent, atque accumulant; noo numquam quoqiie ea- communicationis fulmine ad srilvendum adigunt, plerosqiie etiam, quibus per inopiam iion licet, ad celebranda vita fun- ctis obsequia, anniversarios, et alias ejus iarina? mremonias, ~~ornpellere ronantur.

1

O inal fui universal em toda a igreja catholica. EIIe pela necessidade dos vigarios occasionou uniiersulinente taes usos oni si simoniacos, como ao diank veremos (a 5 ). Adriaoo s6 viveu dezoito mezes, e n5o podia caber entrc- tanto o que clle cm tão poiim tempo fez e remos na sua vida, O dar uma providencia áquella rcprescnta@u. O se- cruinte concilio tridentino, veiido estes males, a tiureza e P iniquidade do tempo, não pbde ocoorrer dc outro modo senáo o que vemos no Ssss. 7, C. 6, de Refom., E na Sess. 44, C. 13, de Refonn. . . E viemos a concluir que a origem de taes abusos se deve attribiiir ás referidas causas.

. hiJy*do cgiiuJ@ ail Apeslolicaa 11, de Gimonia, que parece approtar como loiivaveis estes wea e cosIumm de mber oferlw pies fnaerus, bagliumos, taumtutos, admi. nblraçh dos sncrimcilas, etr., e em que se funda o tomaum dos deer~talisias.

As offertas senipre foram por natiireza voluntarias (i e s c e p ã o das que eram newssarias para os saorilcios e J imentos dos bispos, resbyteros e diacooos), ou se I- -sem em exequias e uneraes, ou em baplismos ou em P casamentos, ou na administração dar sacramentos (sec- ção 3.' toda). Edc era o espirito do clero no i e 11 seculos do christianismo recebcrem como voluntarias todas as offerias, despidos de toda a avareza e de toda a sombra de ~ i m o n ia.

5 32

Porém já no concilio eliberiiano (celebrado nos confins da Hespanha e Lusitania, ju11iu do anno de 303), refe- rido por Gracianq Can. 104, Caus. i, Q. 1, se determi- nou: #Emendari placuik, ut qui bapiiaantur (ut fieri so- lebn) nummos in concharn non miihnt. Ne sacerdas quod ratis accepil prelio dislrahcre videaturp. Esic canon il-

'ksrra Berard., in ~m., P. 1. C. 2, py. 22, dizendo: a Primum cavetur, tit Ecclesiastici Administri in Sacra-

mento Baptismatis conferendo non solum simoniz vitium, ' W m etiarn vitiis suspicionem viiareot. Etenim receplurn q u d wteres fuerat, fideles ad Ecclesiam conversas mu- ouJeula adferre, et in concha, seu arca quadam pooere,

in elericorum, vel in pauperum necessitates, vel forte omGm in rerurn saerarum restaurationcm. Quod vero opti- "00 jure primo consiitutum fuerat in sordidum morem . a & ~ ~ r t t m qiiorundani awri tia i ta driorsii, u t Sancli Pa-

Page 42: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Ires id oinnirio inhibucrint. Inhibuit Gelssius Papa (anno 89 l ) , in Iiliistola ad utiiversos Episcopos pcr Lucaniam; ;itque ut de Hispanin l q u a r Concil. Rrachrr. 2 (v. in. Ira, 5 331, ut proinde concliidere possim us, rriemorai.um Eliberitni-iiim Canonem plurimurn cum Hispaniric vetcri disciplina in bac parte ccingruere.

Confira-sc Van-Esp., de Jur. Eccles., P. 2, Sec. i , T. I , C. 6, n . l i , c Tom. 6, Llissert., ti(? Simon,., C. 5, 5 2, ver- bo 01) halc.

5 33

No nosso coricilio hracliarense 2."cclelirado no ariiio de 572), referido no Can. i 02, Caus. i, Q. i : a Placuit, iit nullus Episcopar~im pro modico balsami, quod liene- dietutn pro bap~isnii S:icrsniento pcr Ect:lesias clstur ; qnia siniluli tremisaem pro ipso exigere solent, niliil ul. tcrius exigaturb; ne forte quod pro salute anirrisrum per invocationrrn Sancti Spirittrs consecratur, sim1 Sinron Magus donurii Dei pecunia voluit einere, ita nos veiiun- ilantes clirmnnliiliter venundemurs. Este caaon illuslra Rerartl., Torn. 1, P. 1, C. 32, pag. 289, dizendo: a E x Iiis magis msgisque liquit quod bem pore liujus Concilii Bra- chsrensis passirn Clcricos occasionem quzesiisse pro rem bus sncris pecuniam exigendi; quamohrem operz prelium fui1 Sanctis Palribiis effugia ornnin praxludere; eb veteros. ciiam consuetudincs abrogsre, etc. D

No mesmo c~incilio brtieliarense referido rio Cai]. 28, Caus. 1, Q. i , se pt'ohibiu jun1nment.e:

*De ordinatione Clericorum Episcopi munera nulla acc? piant; sed sicut scriptrim est: quod grcntis donnnte Beo Wi: piunt, gralis dent. Non aliquo pretio gratia Dei, et impositiQ manuum veriundetur, etc. Canori do qua l o citadoBerard diz: aErliti~s d u e r s ~ t s Sirnoniocos, quos vnialiltos eu @late f~hse*, per,vpir:ice ligrteb er Epislolis Gregor" iVagni (snno !*)I.

rle. n O mesmo Gregnrio Magno em um coricilio romario n esse Ieni~io li1'01110\'t?~1 3 mestfii) iliscipliiia, concilio que se V& em

Van-Esp., ~ d m . I, de Sinai . , C . 5 , .!$ 5. No concilio de Me- rida, em tempo do rei godo Recesvindo, e pelos annos de 650, o concilio de Merida Iranscripto por Brandão, M a r - chia ltdsibataa., P. 2, L. 6, C. 29, etitre outros muitos cano- nes, um foi este: rhlanda, com pena de ser excmmungado por t r a mezes, que se não leve dinheiro nem dadiva alguma pelos santos oleos, nem por adminigtrar o sacramento do baptismo, aindaque nilo tolhe receber aquillo que por devo- ção se offerece.

No concilio a~bilonense (celebrado no anno de 8131, referido no Can. 106, Caus. 1, Q. 1, que Graciano mu- tilori e suppriu, Berard., P. 1, C. 47, pag. 369, se pro- y: (Quidam fralres dixerunt consiic~udiois a n t i q u ~ fuiesc in eorum Fcclesiis; ut pro halsarno emendo ad Clirisma faciendum, sive pro luminaribus Ecclesiz con- cinnanilis hinos, vel quaternos denarios Praeshyteris da- rent. Unde omnes uiio conscnsu statuimus, elc. J (Como se lê em Graciano).

f 35

No concilio triburiense (celebrado no anno de 895), referido por Gi~acian., Can. 105, Cnus. 1, Q. i: aDictum est solere in quibusdam locis pro perceptione Chrismatis nuinmos dari, similiter pro baptismo et communione. Hoc s i m o n i a c ~ hzresis semen detest n ta est Snncta Synodus, e t anallietnatizavit, et ut caiero nec pro ordinaiione, nec pro Chrismate, vel baptismo, vel prn bnlsamo, nec pro sepultura, vel Communione quidquam exigatur statuit, sed gratis dona Christi gratuita dispnsalione donentur J .

No concilio lateranense 8 . O (celebrado em 11 39), de- baixo de Innocencio 11, Can. 2, diz Van-Esp.,.de lar. h l e s . , P. 2, Sect. i. T. i, c. 4, n. 6 , que se prohibio qpecuniam dari, aut exigi pro quocumque sacramento; et

6

Page 43: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

n a pro pastu, nee sub obtsnlu alicujus consueludinis ante vel posi a quoquam aliquid erigatur, vel ipse qui sa- cramenia suscepit dare przsurnal; quoniam simoiiiacum e s t ~ . Confira-se o mesmo Vnn-Esp., Tom. 5, Disscrt. de Jw. Parochor. ad Decitn. Oblatian., etc., C . 2, 5 4 .

No concilio laierancnse 3." (no anno dc 11791, em tempo do papa Alexandre 111, referido no C. 9, x . de Si- non., se repeliu c prohibiu: aPro sepultura et erequiis rnorluorurn, et benedictionibus nubeotium, seu atiis sa- cramentis aliquid requiratur. Putant autem pluces ex hoc licere, quiii Iegem inortis de longa invaluisse consuetu- dino arbiiraniur; non attendenles, quod tanto graviora sunt criinina, quaiib diuliuç infelicem animam tenuerunt alli atam. Ne igitur h. de ccetero fiant, ne pro personis Ecc f esiasticis de rlucendis in sedem, vel Sacerdotibus in- stituendis, iiut sepellicndis mortuis, seu benedicendis nu- bentibus, sei1 aliis Sacramenlis conferendis, seu collaiis, alicluid exig;ilur distric~ius proliibeinus, etc. B

lrre a con* Este alB o seculo xii foi sempre o espirilo da i, j forme a todos estes e outros canones e padres quc refere Van-Esp., de Jzir. Eccles., P . 2 , Sect. 1, T. 1, C. 4, e Sect. 4, T. 7, C. 4, onde podem ver-se; de fórrna que a , igreja 56 prohibia as exacções pelo clero e reprovara os costumes ainda inveterados, mas nunca lhe prohibiu rece- ber o que os fieis voluntariamente, sem petitorio e sem alguma coacção, ou ainda sliggestão, quizessem piamcnle offerecer nos baptismos, ben gãos nupciaes, adrn inisiraçáo dos sacramentos, officios da sepultura, etc., como bem ad- verte c demonstra o citado Van-Esp., P. 2, Sect. I , T. 1, C. 4, n. 6, e Sect. i , T. 7, C. i, a n. 22. Cor!fira-se o ca- non (de S. Gr~gorio Magiio) 12, Caus. 13. 0. 2. Riitiemef.

dc Pnroch., Sect. 7, C. 2; 5 6, acrescentando Van-Esp. nos logares já citados ,(Secl. 4, 5 27), alem dos outros ',DD., que sb as causas supervenientes, e que ficam re- feridas na mesma secção 4, fizeram de algum modo, como para subsidio de congrua, toteraveis esses usos em favor

d o s vigarios ordinariamente desti tuidos do preciso trata- meri to decente.

Poiilexto do relelii.P capitula 41 de Wlinouin

I Atl Apostoiicam audienliain Crequenii relarione perve- nil quod quidnm Clerici pro escquiis rnortuorum, et be- nedictionibus nubenlium, e1 siniilibus, pecuniain exigunt c1 eiitortluerit. Et si f o r t ~ eorum cupiditrtti non fuerit sa- tisfactuni impedimentn ficriiia fraudulenter opponunt; et contra ser0 quidam Iriici ttiudabilm cons[ietudinem erga Stinciam I<cclusiam pia devotione fidelium introductam ex fermento li%retica pravitatis nituntus infri~igere, sub' prae- textu r:anonicae pietatis.

(Quapropter super his pi-uvas exacthai.~ j8ei.i prohibe- -

hus, et pias consuetudines rxcipiinus obscrva~i statuen- ,te$, ut libere con fcrankr 8 cclesiastica Sacra~izenta: Sed per Episcopurn loci, verilate cognita, cornpescantur qui malitiose nituiiiur laudabilem coosuetudiriem imrnutare. 1

$$te capitulo (que foi um artigo do concilio lateranense celebrado no anno de 1 $i 5, em teinpo de Innocencio III), que interpretaçaes ineptas, arbitrarias e extravaganh não teve elle pelos decretaIistas e alguns tl~eologos, destituidos dos oecessarios subsidios da hisloria e 'da lierrneneutica canonica, subsidios sem os quaes (tochas as mais lumi-

*

Page 44: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

nosus) se náo @de descobrir a genuim inielligencia de qiialquer lei caoonica ou civil!

Se rec.orrermos a historia que occasionou a decisão do concilio lalerancnse I..", Paulo Sarpi no Tra.tado dos beue- Feios, Art. 28, nos i n ~ t r u e que a como algumas gentes pie- dosas e ricas davsnr, se elles queriam, alguma cuusa para r sepullurn dos seus parentes, ou para os swramenlos que elles recebiam, n corlezia se converteu em divida, ati! in- troduzir o costiirne d e pagar tanto, o que foi um objecto de disputa. Os leigos nada querendo pagar pela ailminis- tração dos sscrnmentos, porque elies não pagavam os di- rimos (desde o seculo vii l , ot a $231, mais que para isto; e os ecclesiasticos refusanilo fazer a$ suas funcções, se se Ihes nAo dava o que elles pretendiam ser de uso). E Bohemer., Se Pwoch., Sect. 7, C. 2,s 7, diz que: a Dedit h z c conkroversia ansan~ in Concilio nerali Lsteraneiisi 8" constituendi ali lilnocenl. 111, ne ta e quid in poslerum erigeretur a Pnrochianis. Verba hujus constitutionis wfe- runtur in C. 9 , x. de Sirrtola.

Nota: Esta interpretação de Bohemer., fundada na cama historica que accasiooou a decisão do caricilio parece a mais genuina, porVqueo lextomesmodizgi~eos pedidos eextorsões dos parochos eram as qiieisas que subiam h audiencia apos- tolica ; ipeixas justas attentos oscanones precedefites (a $31), que se nppuriliam a todo o petitorio, extors5o e suggeslão, e a todo o costume, e permittiam sO as nffertas ~ol~intarias tolalmente; este e o costume depravado (isto i! pelos prece- dentes canones) que o concilio Iakranense k.9eprouriu, di- zendo praws exuçlioa~s fieri proh9beriius; e isto liara que ns parocbos nada pedissem, nada extorquissem, do que por natureza e vontade dos voventes era esporitaneo, e cujo pe- titorio era simoniaco ou tinha essa apparencia com a da ava- reza, e 56 recebessem o que voluntariamente se \hes offery cesse ; que era sd o que os canones antecedentes Ihes permit- tiam receber sem escrupulo. Por outra parte (c era o segunda' objecto e a segunda decisão), como alguns mal iriii~iicinnados~

corisiiravani ainda o recebimedto das oflertas vduntariiis (ao qiie alludcm as palavms guidom laici kudabiies Cmaek- diweriz), a estes é que o concilio mandou cohibir na sua se- gunila sunqão: Compescnntur pce' malltioss nizli~ztzdr larida- hs'lria conslseiudinena imimmatare.. Isto e aos qiie censuravam o ihecetiimento das voluntarias e dissuadiam aos pios que as faziam, para que ,náo as fizessem jamais como cooperantes para a simonja; e d'aqui não se segue que auciorisasse taes cos lumes para constituirem lei canoni w e produzirem aos parochos um direito peihfei to, que com coacçáo dos refracta- rios podessem exercitar em juiza. De outro modo este con- cilio latennense 4." seria contrario aos cnncilios preceden- tes desde o seculo rv, e ao uniforme espirilo da igreja que prohibiam como sirooniacos taes costiimes e sb permiktiam as offertas voluntarias, livres e arbitrarias aos mentes; e quem ha de suppor urna tal çoritradicção em concilias e em ponto de disci[llina tão delicado? Aqui rcrrios o q i i a n h jus- lamente interpretou Egbel., Ifilrod. in Jus Eccles., $639, na nota (d), qiie ri'este tiltimo concilio laterancnse soliimprohibe. ttn, rte consneta? spontnnee t!bblnta'on~s nnliliose zmpcdiun- hlr. D'este sentimenln são graves t4eologou que refere Cas- tro Pal., P. 3, Trai. 40, Puncl. 37, n. 3, em hlor., Van-Esp., Torn. 5, Diss. de Sinann., C. 5, 8 5, no fitn, sonde conclue dizerido, ibi:

aAbrumpe, si hoc unurri addidera, non esse expeditum, ul vulgo creditur, eliaçtionem jurium in administratione Fa- cramenturiim yer Sjnodum tateranense esse proba tam, etc. D

Aqui vemos o quanto mal interpretaram alguiis odih tex- to, olhando sh para a letra sem conrerirem os factos histori- tos que occasionaram a decisão, sem comhinttrem os canones preeederites e o es[iirí[o da igreja sempre uniforme, desde o priricipio do saculo iv, ern que se celebrou o concilio eliberi- fano, ut ,10, até o princiriio do seculo xirr, em que se ceie- brou o lateranense 4."; oiitras raspes destructivas de tnes wsturnes se djrão na secqão 7."

, Alguns DD, interpretaram que o dito C. 42, de Simo- a, só ap rovou taes eostoiiies em favor d'aquelles paro- P aos que a ias não percebiam dizimas, nem iinharn o ~ r r o s

Page 45: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Sti

meios da: ~ ~ r i sulisislencia mais quc essas ~flertas, e riso em favor dos que os percebem sdf~cienles, Aogel. e Azar. apud Castro, Pai. supra, n. 3. A esta interpretação póde dar-se um trarascat, se as queixas contra os vigarios 10s- sem o objecto d'este concilio em lempo que, como jh vi- nios (%c!. I), a maior p a l ~ c dos dizimos das igrejas eu- '

tavam enfeudados em comrnendas unidas a cathedraes é mosteiros, ctc. K que muito o concilio lateranense 4.0 de. pois de t,al irariacão de disciplina, tolerasse aos vigarios destituidos de dizimos o uso d'essas olilaçaes, corno ne- cessario para sua coogrua: a que o poro era abrigado? Com effeitu n'csta conformidade se interpretou assim o dito eapilulo em um antigo aresto tlo parlamento de !;I- ris, que c i ~ i n d o R e b u l refere Garcia, de Expens., C. 9, n. 87, in 6n ; o Brg nudell., Bililiotliec. Cntion., verbo 0619- ta'o, n. 13, sii sustenta uns taes usos em favor dos .paro- chos pobres; e quanto aos mais os atirilue á virtude de caridade e de religBo, virlude louvavel e não reprova~rel; , mas virtude que não pdde produzir coacção relativamenfe a um parocho opulento; se olhiimos á hisioria precedenie ao dito concifio, riremos no conhecimcnio de que el1e es- colhendo de dois males o menor, tolerou esses costuriies, occorrendo ás desordens da igreja que seriam consequen- LCS contra os que percebiam os dizimos. Ve jwe Chrisiiao. Lup. iniscriptu por Van-Esp., Tom. 6, Dissert. de Jiir.

Paroch. ad Dccinaas, ctc., Append. 1 , p:ig. 35, Col. i , e Tom. 5, Biss. de Simon., 1:. 5, f h, pag. 176 (edição de 1781); com effeito no tenipo do concilio Isieranense es- tavam qunsi lodos os d izimos em leigos, mosieiros, etc., Boheiner., a$ Pandwtcf.' Exerc. 86, a 5 $ 4 : c quem não v4 quc o cotlcilio olhou todas as parochias em vigarios?

Por outra parte, aonde consia que odete[aniinado n'este concilio geral se executasse em toda a igreja calholica? EIIe mandou que os bispos d'esscs logarcs, coiiliecida a

rbrdade sobre quaes eram os cosluines louvareis de que 'esses leigos mofavam, cohibissem esses leigos; era preciso proceder a uni exame do justo e louvavel de cada costu- me, para cotlibir esses leigos qúe censuravam os lowaa- alis, pois os dcprueados os reprovava nlisolulnmsnte o concilio. E aonde se eiecutou elle? Quaes costumes deci- diu elle por si como louvaveis especificamenle? Em quaes dioceses? Em quaes circumsiancias? Que normas deu aos bispos para se regularem pelo louvavel ou reprovavel, se- p n d o os canones? Já disse ser um incrivel que esie con- cilio approvasse o que tantos, e o esliirilo d a igreja or tantos seculos havia reprovado; e s6 a supcrveniente a ie- f raçso (privando-se dos dizimos os paroelios) podia ser a uoica caiisa da alteração da precedente discipliiia, tole- ratido-se tacs ribiisos em Favor dos vigarios desiiiuidos dos

.d4 IzImos. a

D 44

Esia jn 8 40) e não ouira podia e deiia ser a 7ntet'- preiação do dito C. 42, dc Sirnonia; porém diz Bohcmer., de Pomcll.; Seci. 7, C. 2, $ 7:

~Quamris itnque revera jura stolae in hoc Concilio sint iri terdicla, çferici larnen facile interpretalionern quandam huic constitritioiii adjicere potuerunt, vi cujus illud, quod di- rccte erat prohibitum, per indireetum wnsequerenttir, iini- rnadverkbant, piam, et laudahilem con,~uetiidirietn in hoç textu sustineri ; iritf e s tatirn hanc ipsam ad jura slol* reiere- bant; eb dfingenles in suis Parochiis qtianilam consuetudi- nem, aiisilici Episcoporum, gui partem de tuoica sino dubio accipiehnt, (*) eo adigebant Parocliianos, ut nisi publicis censuris se exponere vellen t, avaritiae clericorum omriia in- dulgetx (leberent. Sed jam cordatiores ex Poritificiis annota- riint, cavillatoriarn hanc Parochorum fuiss~, intei-pretatioriem ; nec id diffitetur Duarenus de Sncr. Eccks. iV/ni~ier., L. 7, C. 6, etc.

A errada intorpretaçáo que ao kxio dava o vulgo dos de~retalisias (grandes asinistts lhe eliamii o padre hiitu-

Page 46: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

nio Pereira) foinentava nos parochos proliabilistas a jus. tiça d'esses usos.

'(1) COM effeiio n'esses lempos os bispos percebiam ima arte d'essas oblaçOes. que depois demittiram aos parochos,

krarrd., Jur flcclr~., Tom. !, Diss. 6, C. 5, in fin; e in Ca- non., P, i, C. 32. pag. 289, Col. 2. E que muito que elles deixassem de executar o determinado no dito capitulo, e t+ lerassem aos parochos os usos de que juntamente participa- vam? Ainda rio seculo vii vigorava n'este reino esse costu- me, como se riota no concilio tolerano Ifi, do anno de 693, Berard., in C a n o t ~ , P. !, pag. 329, Col. 2.

No concilio coloniense do anno de i536 (pouco anjes do trideniino), transcripto por Van-Esp., Tom. 5, Diseert. .~ de Simoii., C. 5 , 8 4 , pag. L75, Col. 2, se determinou,' t i t ibi:

aPatres Synodi Colonieosis, a n ~1534,P. 8, Can. i, audiad mus: Sttpereal, inquiunt, d de victu I'arrichorunr diepicia- rnus Hic in prirnis, quod Christus docuit, et sacri Canories maxime serio pmcepeninf, prxmittendum duxirniis; nempe ut Sacnmenta Ecclesiastica gratis ministreiitur, dicente Do- mino: Gratis accepistis, gratjs date. Quamribrem neque pro baptizandis, consignanùirique fidelilitis, neque pi'o collatione Chrismatis, vel promotioriibus gradiiurn, Iieque aliis Sacra- mentis distrihirendis, pretia qualibet,, vel pmrnia, nisi quid vollihtarie offeratur, recipienda sunl. Seminem quoque ad quzsliiosas exeqiiías c,ogi, aiit pro sepulliira rnuniis, iiUl pretium exigi volumus.

aEt Canoni sequenti subjungunt; a t cum 1r.u divina przci- . piah non alligandum os bovi tritunnti . . . dispiciendum est, ut l'?rochis Evangelii pmdicatoribiis certa, ac cornpetens subministratio victus, et vestitus fiat, idque ad cum modum, ne in administrandis Sacramentis quidpiam exigendo, onerl sint parochianis.~

E ~ a r l o s IX, no edicto aurelianense de 1560, deter- minou (antes de lindo o irideiiiino) o que dis Vaii-Esp.7

Tom. 6, fiat. de lur, Parnd. ad Decimar, C. 3, $ 19, pag. 34, Col. i j m. Et GroEus, ibi:

.uEt Cai~lus 9, i n Edicto Aurelianensi anno 4360, Arl. 15, iinhibujt omnibus Bcclesiasticis quidqliam exigere gro admi- nistratiotie sacramentorum, sepulturis, aut alia quac,umque re spirituali, non obshnte praetensa laudabili consuetudine, et communi usu, perrnittens nihilorninuseujusque discritioni offerre quod sibi videtur, 6lc.~

No eoucilio iiidentino (findo no anno de.1563). não rtiltnrarn qiieixas d'estn pessima intcrpretagão do cohcilio bierantnse 4, no 42, de Simon., que grassava ainda e linha lançado alias raizas, Aiicetot de la IIoussay, nas iiolas a Paul. Sarp., de Bancf., Art. 28, ut ibi (traduzido r)0 frnncet).

aEsta constiluiçâo (do concilio Iateranense h.", no C. 42, de F%'ii$on.), tendo sido allegnda no copcilio de Trento, João Ma- ria de Monte, ptimairo legado, disse, que era fazer grande injustiça a este papa (Irinocencio flI), c ao concilio geral de tatráo, de crer que elles tivessem auçtorisado um tão grande abuso, e que sc se lessem os capitulas que precediam a este (quaes os capjtulos8,1) c 10, de Simn.), se veria ciaramen te que este coricilio tinha eondemnado este costume, e que em o dito C. b2 elle não approvava o uso das offertas pela ad- ministraçiío dos sacramentos, mas sdrnente certas ~raticas louvaveis, estabelecidas em favor das igrejas, como dizimos, primicias, offertasaoaltar, e t c .~ Porem diz o citado Buhemer, que esta adverteiicia do cardeal Montano náo surtiu effeito. *Quamvis enim in Sect. 21, de Raformat., C. l;co~istitutum legamus, ut Episcopi gatis ordiries cnnferant, et demisso- Pias, et testirnoniales eodem modo derit; de Rrochoriim cxa- ctione tarnen aihil ibidem conlinelur; sed Patres Cuncilii Communi interpretationi Clero favorabili insistere, quain d e tectus emendare maluisse videtur, e tc .~

Nota. Nos canones referidos a # 32 se reprovava o mes- mo que o concilio tridentino reprovou unicamente a respaito dos bispos. Mas se os mesmos canones juntamente e sem dif- ferença reprovavam O usos de que tratâaos, pela mesma e i d e n t i ~ rasgo, qual seria a que moveu ao concilio para re-

'Provar um, conforme os cariones, e não reprovar os mais, que

Page 47: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

90

os canones mesmos reprovavam. Quanto a mim, o conciiio (wmo em outras suas decisGeJ),, elegeu de dois males um que lhe pareceu o menor. Elle nesse snno de 45âl viu ge- ralmente os dizimos enfeudados em commendas, unidos a most$ros, a caliedraes, e$., e muito poucos parochos go- sando dos dizimos, a maior parte vigarios. Se pois repro- vasse geralmente taes ums, causava uma universal revoluflu dos vigarios contra esses dizimadores (parochos primitivos) para Ihes augmeniarem as mngruas e imrnensidade de de- mandas, sobre a quantidade dos dizimos, e proporç3o das congruas reguladas conforme o direito e o mesmo concilio; e portanto elegeu o menor mal de não approvar nem repro- var taes usos das parochias. Tambern se propoz ao concilio por Carlos IB; rei de Franca, o que diz com Christian. Lu[).. Van-Esp., Tom. 6, Trat. de kr. Prrroch. ad Decim., C. 1, 5 11, Qmd ipsum, ibi: rEb a Tridentino Concilio corrigi postulavit Carolus IX,

Francorum Rex . . . Altarium Decimas possidentia Monaclio- rum cznobia, aut Clericoriim collegia asscverabant, se illie esse principales Pastores, ideoque illis conductiliurn, et m a nualem imponehant V i ~ r i u m ; et non dala cnmpeteriti siis- *

tentatione, cogebar~t ad omnis generis sirnoniam. Sic altaris Minister sordide esuriebat, et nescio quis cjus detentor its- que ad anima et corporis ebrietatem ex ipso luxuriabatur.~

Porém oeni as queixas sobre us males resultantes de taes uoiõbs, produziram outro efleiio mais que o que vi- mos acima, Sect. 4, no fim, nem a proposta do cardeal Moniiino outro e8cito mais que o que viinos no 5 prece- dente. O estado dos tempos, a gangrena da chaga, n5o admiktia cura que não suscitasse maiores males, porque tudo se alierara, e a [orça maior ora a dos grandes.

Entretanto, apesar d'esla taciturnidade ou inacção do concilio tridontino, vernos concilios provinciaes subsequen- tes, refkridos por Van-Esp., de lar. Eccles.. P. 2, Sect. i. T. 1, C. 4, a n. 5, delerminando, ut ibi:

aCum Sacramenta Ecclesis (ai1 Synodus, P. 2, Camera- censis, T. 5, C. 51, oon solum sine sirnoniz labe, verum etiam sjne avarilia suspicione adminis6randa sint, cavearit ornnes, ne in eorum administratiooe quidquam exigant directe, vel indi recte.

*Syriodus Ilechliniense, T. 2, C. 3, ait: asacramenta om- iiia libere conferantur, nihilque omnino directe vel i n d i r ~ t e in corum administra time exiga tur. Hac hisque similia pas- sim ~ynodi, ct libri rituales inculcant: Iilud prreteraa diIi- genter caveant Parochi, omnesilue alii, ad quos cujusvis sa- cramenti administratio spectat, ne pro illis administraadis ab iillo, vei omniiitri rerum inope Sacerdote, verbis, aut etiam sigriis quidquam prorsus, vel minimum quovis modo peta- tur, exigaluriTes, ait Synodus Aquensis anno 1589, T. de Sa- cramenlis. mPro sacramentorum ministerio, nullus sacerdos, r/uarnvju egeiis, verbis, vel nutihus, quiquam prorsus, vel mi- nirnum pe tat, ~ x i g a l V C B , inquit Syriodus Avenfoiierisis, anno IJDf, T. f i : averum dum adiio severe sacramentorum mi- riisiris omriis cujuscumqiit: rei lemporalis exactio in admi- nihtratinna sncramenloruin retatur, inlenlio lamen Ecclesiz in hac ~iroliibitione niJn est, laicos fideles a veteri, et in ec- clesia prokato ohlationiini, et eleemnsynarurn usu etiam in ipsa sacramentorum admi~iidratione retrahere; aut ipsis mi- nistris inhihere a fidelibus liberali animo oblah accipere ... s Et Riluale Rornanum Paul. 5, pnstquam omneni exactionem in sacrainenioruni administrntione proscripsit; immediate sub'ungit: Si quod vcro rioiiiinc eleemosinrc, aut devotionis stu d io: peracto jam Sacramento a Fidelibus sponle oEera- tur, id licite pro consuetlidioe locorum Minister accípere p0terit.r

Nota. N'estes concilim e n'estc ritual de Paiilo V, subsc- quentes ao tridentioo, amba de notar-se que suppmto n'este se não reprovou a depravada interpretação do C. 49, de Si- mon. ($ &i), comtudo sempre se ficou entendendo segurido a mais genuina e obvia intelligencia ( 5 4'21, que pela adini- . nistração dos sacnmentos nada se piide ~xigir directa ou iodirectameoie, e só recebr-se o que depois espntanea- mente e por modo de &mola costumam offerecer os fieis, sendo este o wstume que se tolera de aceitar offertas volun- tarias sem labbu de simonia, de que mofaram esses leigos no tempo do concilio Iateranense, como simoniaco, sem que comtudo tal wslurne produza aos pamchos diraito perfeilo para accionarem em juizo c obrigarem os parochiamos ;i siia

Page 48: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

obwrvancia. N'este sentido entende Van-Eap., supra, sub n. i , o dita C. 42, dc S~WOW. N'este sentido fallou Paulo V no dito ritual. N'esle sentido (e quando os parochos não são aliis proridenciadus), cntcndeu o dito C. h2 o moderno theologn Patliz., Tom. 5, Trat. 9, C. 10, a 5 2.

E pelo que respeita ás oliertas nos funeraes e erequias, a proliiliiçiío era a mesma nos cannnes antecedentes ao diio C. 42, como vimos (a $ . . . e 5 5); por isso na Franç:i :inlign (onde os dizimns pela inaior parte estavam enfeu- dados c unidiis a igrejas e mosteiros, eic., Furgole, Roitd d ~ s cztiis p*mikifs, C. 3,) se passaranl a laxai. os erricr- lurncntos dos enterros, exequias e funeraes, como se i.4 nos usos da França referidos por Gibet.1, c ertampados na reimpressao de Vnn-Esp. do anno dc 1781, no fim i10

Tom. 3, pag. 278. S. Cai-los, no seu concilio rncdiolanonsc 2, P. 3, Dccret. i'i, refcrirlo por Van-EP~. , P. 4, Sect. ir, T. 9, C. 6, 8 39, recoinmeodou aos bispos que fizessesi esse inalteravel i~egulnrnerito. Em oiitros syoodvs safi~k- quentes ao trideniino, que refere Viii-Esp., a n. 41, se dc- terminou a mesma taxa, inas sempre inicibvindo s aiictori- dade dos magistrados cicis. No Belgio se praticou o tncs- mo, como attesh Vaii-Esp., a n. 4 k , ficando csses usos assim reduzidos ao justo e jamais alteravcis no fuluro. Van-Esp., a n. 51. Mas o mesmo Van-Esp., n. 4, dá irléa que 56 ussini sc fez necessarrio quniito aos r i g s r i r ~ desli- luidos de compeienies coi$ruas, ut ibi:

~~Pristcjuam aulern Jccimz persnnales desierunt, ei deci- mre reales, ac rriixta sensim ad Moriasteria., et Capitula cano- nicoriirn d a n ) l n l ~ fuere, necessitas quodam y o d o co@ consueludines tias oííerendi stalilirae; ipsosqlie aicos, quast wnslririgere ad ipsns oblationes hacten~is cnnsuetas, iit Pa- rnchorum, et Ecclfiiariini Parochialium iie1:essitatibiis pro- videretur, elc. Idem Van-Esp., Tom. 3, Biss. iie Si*nofi., C. 5, $ h.

Na igreja protestante, em que os dizimos ecclesiasii- 403 padeceram o mesmu fado que na romana, e ficaram n'aqucllii como n'esia os parochos sem dizimos, destitui- dos de competenies congruas, diz Boierner., de Paroch.,

. Sect. 7, C. 2, $5 8, 1) e 10, que só esta necessidade dos p a r o ~ h ~ ~ pdde fazer tolerareis estes usos, chamados di- reitos de estola, como um subsidio e parte de salario ou congrua, a que em falta ou dificuldade de outro remedio ficam obrigados os povos; de outro modo seriam real- inente simoniacos, se os parochos estivessem ali& provi- denciados de dizimos, ou com competentes congrtlas, de- clamanilo altamente este prolcslanlc contra os parochos q u e providenciados de dizimos ou congruas competentes exigem taes direiios, c advertindo no $ L i, que esses lisos, assim por aquel Ia necessaria causa tolecbdos, mas náo justos, núo podem jamais estender-se, e que peccam as parochus qiie os estendem e ampliam.

+ O mais que respeiia a ioierpreiaçáo do C. 42, de Si- nion., e ùeducraes que d'elle fazem os DD. para susten- tsr taes usos como louvaveis, e qudmus elles possam ser loleraveis relativamenlc aos vigarios ou aos abbades e priores, se verá n:i secgào TVa, a que me remelto.

Nota. A eonstituiçiio do Porto, Liv. 4, T. i!, Const. 6, Q f , para promover o costume dos officios e suffragios, como proveitom as almas, e quanto aos que morrem intestados, diz que é fundada na r7erosimil vontade dos defuntos, e que assim como os que morrem com testamento mandam fazer oacios e exeqtiias de corpo presenie; assim e presurniveI que o queiram os faltecidos ab intestados. Funda-se a dita anstituiçáo entre outros DD., no cardeal de Luca, de Testa- -#as., Discurs. 24, n." 7, aonde o cardeal assim piamente &corre, segundo a verosimif vontade dos christãos intesta- dos. Porkm vejamos a hypothe'se em que escreveu Luca. NO arcebispado Cesaraugustano havia coslurne (como antiga- mente no m s o reino) de determinarem os arcebispos a quan-

Page 49: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Lidade da herança que se havia deduzir para suffragios dos intestados, e como testando por elles a este respeito os ar- cebispos a seu proprio arbitrio. Morreu um conde de Ararida com testamento nullo, e tal julgado ainda ad pia. Etitrau a disputa sobre a prova e sobre o justo de tzrl costume, c dc- pois de referir um tal (corno os dos nossos anligos) qtie mais tinha as vistas em cevar a avareza do bispo e do dera, que no z&lo das almas, rompe {e bem ao rimo proposito) o mes- mo Luca, n. 9, dizendo : ~Sanc~tius tarnen esset, ut indefinile hujusrnodi consuetudines omnino abolirentur, ita przddendn scandalorum occasioiies. Licet enim sanctz, ac prtidentes sint provisiones desuper lrnditz; altamcn punctus est ir1 oxecutione, ac ribservantio, ciim paupares oppi'esui non ha- beant rnodum recursandi, ac siibstinendi lites super esccs- siva taxa. . . Ideoque deberat eradimri occasio, i d proliibendo indefinite, etc.i Feliamente se tem assim obtido [\'este reino a vista do que exponho n'esla.obra, e causa aos que lêem es- caridalo yaler-se o auctor da constituiç30 do Porto, para Tiiri- darnenta-Ia, de uma passagem do cardeal de LuCa, que se op- paz mesmo ao que determinou a canstiLuição a respeito diis interessados. Veja-se o que vou expor na segiiinte sec~3o.

SECÇÃO VI

Cosfumej o 'es~e reino. O que poliri! elleu Ibm dereminado os sanimos ioiperrnirr. O que teem julgado os ttiliaoacs

Chegimas a saber pelos incansaveis trabalhos do p n - de aiitiquario Pr. Joãq~iiiim de Santa Rosa de lriterbo, ex- .bi bidos no seu Elucidario, debaixo das palavras Decimas, Mortdhos, Terças pontificius, etc., o quanto no primeiro seculo da nossa monaiachia os ecclesiasticos influiani nos espiritos dbs testadores, para (ainda com prejuizo dos proprios filhos) com escrupulos de se não haverem dizi- mado bem dos dizirnos pessoaes (n'estes tempos ainda usados), e dos prediaes, oii pela causa de remirem do peecado suas almas, deixavam cegamente seus bens ás igrejas e mos~~ciros para obras pias s suffragios. Sabemos que n'csses tempos os herdeiros dos intestados faziam com

-

9.3 --

o mesmo espiriio nos funeraes chamados mortuork, gran- des oblaçaes que chanavani obradas. Sabemos que os mosteiros, que tinham annexas parochias e e cura de al- mas, os bispos, os cabidos faziam conbratos, de que eram objectos as partes das heranças dos defuntos, os diximos

ssoaes, as offerlas, obradas, mortuorios, luluosas, etc. r-vemos no mesmo aniiquario debaixo da palavra Mor- &lhas, pag. 126, este monumento, ibi:

.Em uma sentenla de i454 dada pelo desernbargador do principe D. Affonso, dlique de Braganca e conde de Barcel- los, se declara que o mosteiro de Castro de Avelãs, em aquel- ias igrejas, em que tinlia Tertias rnariwmn, sobre que fo- ram e são grandes debates, esteia pelo aresto seguinte: Mando, defiro e declaro que todos e qiiaesquer freguezes das igrejas annexas ao dito mosteiro, que sem testamento fallecerem, seus herdeiros distribuam seus bens como quizerem, s por bem tiverem, segundo a disposição do direito comrnum. E morrendo com testamento ititeiramente se aimpra. E se bens ou moveis, ou dinheiro por sira alma deixar, sem outra declaração, seus herdeiros ou testamenteiros possam livre- mente gastar as duas partes no que virem que e utilidade dos ditos tinados. A terça parte porem (attendendo a que o mosteiro por si e seus capeitães dh a cura, ensina, administra os sacramentos, e tem com elles outros trabalhos, a devem dapender eni missas), que S obracon, e sacriricio mais pre- %do, louvado, accepto a Deus pelas almas de todos exceilente (sobre outros tados), as qiiaes mandarão dizer na igreja onde jouver o finado, e serão ditas pelos capetláes da igreja e mon- ges do mosteiro, se quizessem vir (sendo primeiro avisados) ao dia da sepultura, nove dia, mez e anna Docum. de Bra- gança. u

3 51

:*Vehos em outro diploma referido no mesmo Elucidri- *; p;pag. 355 e 356, que estabelecidas as conmendas fias Hks miliiares n'este reino (85 28 e 49 , e assigiiando-se c0ngr~uas aos vigarios ;ihi declaradas, aulo IV no pri- = . b

anno do seu pontificado (que foi em 1555) Ihes cedeu que qas mmmeodas novas, o nas quaes náo ratri ceni cruzaclos 1iar.a os reitores, elles Ili'os possam

Page 50: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

estabelecer (fora o pé de altar, e mão beijada peto que entendem todos os benesses da igreja). llocsm. de Tho- mar. O que parece tolerar nos vigarios os usos das igrejas,.

Vemos no tempo do senhor D. Sebastião, que susci: tando-se duvidas entre os commendadores e milores I&

igrejas sobre o que a cada um pertencia das offerias ,e anoiversarios das igrejas, etc., mandando o dito senhor consultar letrados e rheologos, baixoii a regia rssoluç$o de 18 de julho de i560 (transcripta por Osor., de Pa- tron., Resol. 27, a o. ii), i entre as mais decisões uma foi esta, ibi :

ciPrimeiramente assentam e declaram que as offertas de mão beijada, e o que se offerece ao cleriga 4 oflerta, e ao a& ministrar os sacramentos; e assim a offerta pelos finados ou por oficio divino, ou oraçUo particular, sejam todas im soii- dum do reitor sRm entrarem em conta do que h a de haver de seu ordenado; e o mais que se omerece, sr! contará entre. os fructou da igreja.*

Nota. Eis-aqui pelos annos de 1560 tolerados não menos que com auctoridade regia, quanto aos viarios, os tisos das parochias, de receber offertas por baptismos, casamentos, oficio da sepultura, e dos mais, etc.

Pouco depois d'aquelle anno de i560 vemos que 1567 grassava ii'estc reino o abuso de se mandarem di*, tribuir em obras pias as terças dos que falleciam sem lg' tamento, e a reprovação d'este abuso pelo juizo da coro$ no arosto que deixou transcripto Pereira, de Mmni C, 15, n. 46, ibi:

=E pois o defuolo não uiz dispor da sua terça, foi querer deixa-la a seusher 1 eims. Pelo que náo se pm ju~tiças eccl~siastims sobre este caso entender eom

tas pessoas e seus bens. E sfimenle a despcza fitneraria são os herdeirtis abrigadi~s a fazer, e isto do inonte maior e n7o d3 terça; a qual despeza de enlet.ramento nem airida a v6s provisor pertence, sen30 ao provedor e juiz dos orpllãos, os quaes mando que o façam, e no mais se não intromeiterão, por lambem não poderem fazer iaes despem conira vontade dos herdeiros, a quem pertence a fazenda ab i?2bcstalo, etc.r

Nola. Este mesmo aresto se vd transeripto em Portug., & Donat., L. 3, C. 3m1, siib n. 60, aonde t'ambem diz no n. 61, que no anno de i51 5 houve uma lei do senhor D. Ma- nuel, que permittis applicar para suffragios uma certa quota da terça, mas que esta lei fbra revugada no anno de 4640; attestando mais riiie eili alguns casos se julg51-a ficar arbitra- rio ao juiz dos orphãos, dediizir nas prirtilhaç o que lhe pa-

.recesse para suffragios pela alma do defunlo j w t u corrsue- fzbdifiem, qlcalilatem, e2 virespabrirnonii, mas n5g em quota ou quantia certa. O que aqui se disse despeza funeraria, en- teude-se do apparato a t e 6 sepultura; porque fijneris sum- ptruoppellacione oenil omna quod espendilur anle hu~nmktni Corpus, e1 ad id necessan'umpt~latur. Pereii*~, tn Eit~cidar.. anno J 12%. O que bem explica Strylr, Us. mod., L. 11, T. 7, a 5 59. O mais depois da sepultura são stifiragios (de qtit: aquellesarestos isentarri aos lierdciros qtiando involiintarios), Pereira, supra, n. 4633 e 1034.

A constituição do bispado do Porto, linda no anno de 1689, L. 4, T. l i , Coost. 6, $ i e 2, exhorttrndo os Iier- deiros e ieslamenteiros d'aquelles que não declaram as isissas, oficioo, e mais suffragios qiie por suas almas se hajam de fazer; elles noo esperando que sejam compelli- dos façam pelas almas dos defuntos os suffragios, segiiado o cosiume das igrejas; porque esta obrigação ir propria de todo o ehrisiáo, e tão aceita de Deiir, que cada um se deve prezar muito de a cumprir perfeitamenie. Depois re- Lonbecendo a mesma consti~uição, que havia varios cos- t u m a sobre os onicios que se hão de fazer por cada de- hnto, e sobre as ~ffertas que se háo de dar n'ellos, c ales costumes como pios e moderarlos, estavam recebidos

7

Page 51: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

E praliçudos, nianduu se gonrdassem, aonde constar, que cstib I2gitimnniente prícrci.iplos, n90 só qrianio ao numero dos ofici(is, irias dc scrcrn iIc riovc liçfies, oii de ires, com offcrtris ou sem cilas, ctc. -

Notn. Porem eslas corislituiçõos foram protesladas pelo cnritemporancn proiburadur da corha em tudo o ofierisivti da jurisdic~io real, ctc. (como eram ri'esta parte attcntos os preccdcntcs nreslos), protesto qiit! se estampoli na prirrieira etlicáo. E aindarjue o rliesmn proour'ador requereu se estam-- passe em 1ti~13s as reimpressões, não o vejo estampado na de I73,Y.

O 55

No anno de 1699 uma svnodal do bispo de Vizcu no 5 12 modificou os antigos abusiis, dccla~ando quc quacs- quer pile fosscm os antecedenies usos das parochias, iiunca ercedcsscm o equiralenic da torça, deixando o delunio dcscendcotes ou asceiidentes; a não os deixando, que não escedcsseni o equiralenie da sua terça. Mas c s h sp- iiodal tamhem foi ~irotcsladri por um procuradoib da co- riia ri'cstii FOrma:

.Os 5s 12 c 13 iI'es[us leis synoilaes parece se nao de- vem admiitir, porcjuc os sifiaagios d e ;ilma regulam-sc pe- las diçposiçaes; e qirarirla csias faltam, os herdeiros que succedeni ab intesiçito, sb estão obrigados a s despexas fu- nererias, nus yuacs se ii3ri podem intromelter as jus~ipas ecclrsinsticas, por pertencer privutivamenio o con hcoirnenlo nos protedores o11 juiz?; dos oi.pliaiis, como traz j iilgado Pereira, de Man. Reg., C. 15, n. I G, eic. 1 Taes constitrii- çaes pois assim protesindas niio podem servir dc argii- mcnto para sirstentar u:os que náo sej:im rncionaveis e jristos coníormc os cari ones.

Nndn era hnstnnke liara cohi bir os ecçlesiasticos, a16 um ssciilior Ii. Jb3o C', por provisões tlirigirlns aos pio-

?&reg no anno dc i 712, dctcrininou que os da jui*is- ',dic$ão ecc1esiaslica n5o obi*igucm aos iici.deiros dos dc- funtos que morrém aliintes~ados, fazcrem sutTrngios (jk

'h vimos o que são suffragios, nota ao $ 53, crn differença *do funeral até á sepultiira), porquc a isso ~ i á o s3o obri- gados por direito; como tambom ;tos qiic morreu, corri testamctito, os n lo podessem obrig:ir s obra algurns pia,

,mais qr ie o qric dispozcrem ri'eflc*

. Ainda assim não ccssaram as vexnçfics c exlorsdcs dos paroctios; os clamoros dos poros suliii-arn ao tlicono do mesmo rei; c para yhr fiin a tudo expediu o deci'clo dc 8 de maio de 1815, conceliido n'cstcs termos:

#Mandando considcrur os meios mais l?fficazes e lirrcs de inconrenicntes, e mais scguros ria coi~sciencin, para se evihrctn as queixas e vexações quc algu ns pat*oclios d'este reino faziam aos scus i"ibeguezes soliree s niatcriri dos suf- fragios que se haviam de Fazer pel:is aln-ias dos qrie moi.- resscm com testamentos o11 ~Iiiiilcstndos: e crn vista, tfo qiie sc ii-le representou em varias conslitins, e 1131- ininis- tros de supposi@o e dc boas letras: hei por Lein rcrogar a provisão que se expediu pelo desernhargo do paço, cs- irahida da resolliçáo que fui servido tomar em corisulra de i 3 rle Fevereiro dc 2710, pai:.^ que d'aqui em dinntc dáo tenlia pratica ou ohseruanciri. alguina; c porqiic ne- cessitam de remedio as violenci;is e vcxs~ões que nlgilns parochos sobrc cstn m:iteria obram com seus frcguezes: marrdo apertadaniente rccoriimcndar aos iiispos que ciii- dern muito ti'esta rn:i!eii:i, que C proliria da sua cihriga- cão c da jus~iça. e paa que de~crn procurar qiie Ii:ija eo- tre os parochos e os frcgczes das suas dioceses; e lli'cs cn- commeiido quc com todo o c~iidarlo irigicrn c sc appliqiiem a este particular, caslignndo scvcrametitc os tinrochos que excedem os emoliiiricnlos dos suf'frngios e f[rricncs (10s de- funtos, e os usos c cost~inics ipe foi-em jiisios e cstir~rern

Page 52: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

l~git imamrnic consciitidos c approvados nas suas dioccses. h por ser cste ncgocio de taiiio peso lh'o encarrego muiio nas suas conscicnciiis; que quando 1\50 liaja toda a emen- da que cspsro, usarei dos nicios que por direiio mc sso' p e r m i ~ i d o s usar, por soccgo do bcni publico e para livrar os meus vassallo~ das violenciaç yiic padec,em. O desem- bargo do paço o tenha assirn entendido, e n'esta confor- midade o f u r i executar. Lisboa, elc. *

Mas os excellcniissimos bispos depois d'aquellr! anno de i725 se portaram comi indolencia em exccular este decreto, oii cunniilencia, deixando c tolerando que os pa- rochos, sem diffcrcnça de sbbades, priores ou vigarios, coritinuassern nos usos ou abusas aniigos, e talccz os au- gnientassem. Não vemos regulamentos que lizessern pari1 cada lima parochia, em qiie se conformassem corn o justo na fúrnia do niesmo dccrakci. Este talvez o estado em que a magestride do senhor D. José I ria o reino, quarido an- nullando pela lei de 25 de junho de 1766 cerios tes ta meritos, e deferindo as I icran~as abinlesiadas, Ih'as defe- riu no 5 5: .Com a obrigacão cle fazerem pelas almas dos , mesmos iestadorcs os siiffragios csialielccidos pelos cos- tumes das respectivas dicicescs, ou dc pagarem aos res- pectivos priroclios 3s c,oilgruas offertas, que liies forem devidas pelus ditos cosliirrirs, emquanfo esles fareni rs. c ioqre i s e conformes as d i s p o s i ~ ~ e s do direito.; e 5 9, i l i : (suffragios a que pelos diios rncioriai-eis e jiir~dicos costumes das respectivas diocews são os tierdeiros dos defunins obrigados conforme o direito B.

Nota: Eis-aqui esla lei approrarido taes iisos sii ernqiranlo racionaveis e juridicos, e oppondo-se a todos por mais inve- terLndos que fossem, riáo sendo racionaveis nem mnformes rio direito cnnonico ou ~ i v i l : quacs csles sej:im & n quercsla a ver.

Eslas determinagões (a $8 50 ad 58) trnm gcraes s todo o reino. No arcebispado de Braga e bispado do Porio,

< conlinuando os abusos dos parochos, e a impaciencia dos povos que se sublevavam, sendo ludo presente i rainha nossa senhora, ella por dcereio de 30 de julho de 1790 tenlou piamente pacificar essas desordens interimistica- mente, como se v& no dito decreto, i bi:

.Sendo-me presenie que em algumas parociiias do ùr- celispndo de B r a a e bispado do Porto linha inientado iima parte dos parochianos eximir-se das preshçaes com que seus Iinlecessores c elles niesnios, por antigo uso e gostume, soccorriam os seus parochos, taes como as cha- madas obrados o11 oblatus, as esporiiilas dos bapiisados, de oficios, funcraes e bens de alma, e oiitras d'esla na- tureza: fui servida mandar-me informar individiialmente sobre a'justiça e equidade d'estas prestataes, para as man- dar considerar, e resolver sobre cllas o mais justo em be- neficio commiim, e reciproco das igrejas, dos parochos e dos parochianos; e emquanto sobre estes pprincipios não der a decisiva providencia: sou outrosim servida ordenar provisionalmeiiie que as ditas prestaçfics se continuem aos parochos como até agora, sem que em juizo nem fóra d'elle se admitiam quesifies possessorias ui plenarias di- rigidas á isençáo ou inodificação das ditas presiaçaes, por todas dependerem da dita providencia decisiva que me proponho dar com conhecimeuto de causa, sem que haja atknçáo a dcspacho ou senlenças que a respeito do refe- rido se tenham proferido no possessorio. A mera do des- embargo do paço o tenha assim eo~endido e faça obser- var, expedindo os despachos necessarios ás justiças a qiie tocar, etc. B

5 60

, Uma deiermina~ão assim provisional e inter»nis!ica niio decidia do direi10 da propriedade, nem auctorisasa juslos

Page 53: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

esses iisos, quc conforme o ultimo estudo ninndnvn con- serrar a16 i ima providencia decisiva, cx Stryk., Vol. J , Disp. 49, da d t c ~ e t u intcriilristico. 0 mesmo decrcto snp- paz necessarja uoia pro~ideiicin decisiva com conhçei-

* irlento causa; o zeto e piedade da augusLissiina rainha prometie propor-se a esse fim. Mas o negocio em delicado in ritroqiie foro; o govcriio de iim reiiio e as necessarias applicagiies a oulros du msiar irri por t:int;i:i. tinham liri- meira prelerenria; este náo admiltiu tantas moias, a s quei- xas dos poros inundaram a secretaria d'esiado a este res- piiro dcpois do mesmo decreto, por isso a mesma augus- i,issimr senliora, por aviso de 28 da sctemliro de 1792 (cai ta quc refere o dcseiribargador João Pedio Ribeiro no Indic, chrulzolog. das leis, pag. 183, Tom. 2, e qiie tran- screvcu o anonyrno da palestra Canon. klor., pag. 1101, commciicu ao arcebispo primaz, o que a mesma caris PC- lata, &i:*

.Sua rria;estude manda rcnielter a v. er." ppe~iç5o de José da Silva, que 6 similhanle a muitas oulras quo ibem chcgado Q real piecsença, sobre a s extorsões e riolericies que muitos paroçlios praiic:iin, para iinrerem os benesses que por uso ou abuso preteridcm dpver-se-llies, e iluu nunca dcveni exigir-se por iiieios ibxlreriios, allieios da caridade christá, e muito mais escadilalosos, praticando-os o pnsioi com as suas orrllias; c 4 servida qi ie r. cr.' prove sobre estas desordens, e iiilorrne dc tudo o qtie hoiirer a eslc respeito, e que prop~~nlia, parecenilo-lbc, os moios que a prudcncia oecorrer par:i fazer cessar estes clamores, com- b imndo a i~eccssidode dos pnrochos ronl a indignzda dos fregsezcs, e tomando em considvrnç~o que os porochos que pcrccliem dizirnos arío necessitam de iiexa,r os /iegiicies por este titulo, nem taEi?~z devem d'elles hawr est~s prwm1110~ que se chamarri bcnesses.

Noia: Do poder tio siimS::o imptranie par:, re-lnr os (li- reitos chaniados de esloln, e a dr:rbcnte suslenlny!o tios mi- nistros do altar, etc., nirigucm Iioje ~iiide diividar crido EY-

Iiol, Intrciduçt., ad J:ts kcrles., 9s l2i e 126, Gmeinci+,, $a- sril. Jur. Eccccles., Scct. 3; $ 409.

Esle xriso liaria ;ilterado com a nova determiriaç~o o precedente decrelo de 30 de jullio de 1790. E mais ain- da, antes da data do mesmo aviso conbrma-se na suppli- cação, por accurdáo do 28 de novembro de i 79 i , uma sentença do Porto, que (como se nZo liouvera tal decreto iuterimistico) decidiu uma causa possessoria a L, ~ s t e res- peito, segundo os caiiones e direito, scnlença e accordZ0 que copiou o auclor da cilada palestra, pag. 106, e eu outra vez copio, u t ibi : -

cassa posse em que o reverendo embargante se funda, não é p s s e qiic possa introduzir interdicio resiituiorio, e elle pretende dizcr sáo nascidos das ohlâçóes que a catho- lica piedade intro~luzio, que não sáo oalra cousa tnais que uma esporitanca dev0~50 quc os ficis costumain offerecer a Deus, e a igreja as permiiie c ainda rccommenda, mas prcscrcvc quc o seu essencial consiitufiro consiste em se- rem offerecidas e não pedidas; estes peditorios que lia se- culos tem feito grassar a ambipão ceclesiastica, acham- se reprovados por infinitas rcsoloções dos santos p:ittres c decisões dos rcgios tribunaes, a qtiem compete disputar similhanies abusos, e vigiar nào sejam gravados os vss- sallos e povos, R não se adquirem par actos de rua nalu- reza voluntarios; nem tnmheni favorece ao embarganlc a antiguidade do chamado costume, porque no que respeita ás oblaçnes contrarias ao direito c aos bens c loavavcis coslumes náo se póde dizer racionavcl coslume, [nas s6 abuso e corruptelh; e quanto é niais antiga mais offensi-

peccaminosa e cscnndalos?, se dia; e ainda quando fosse legiiimo coslume se não davia attciider. Sim podem . 0s costumes abrogar as leis, especintinentc nas csicidos de- m~cratjcos, em que o dircito de constituir Icis esti no povo; porém nas monarchiss cni. irir,! indn a i i l i . i c n i r p ~ n

Page 54: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Icgislativa e s ~ i no prineipe, para <lua .o caslume pmdeza aquclle effeito e tenha forpa de lei que abrogue a todos, é indispensavel nrc,essariamente que cone,orra a eficacia e a paciencia do principr, e a sua approvnçb ex rcssa

nem ainda se provam. Portanto, etc. Y ou ao rnehos taciia, circiimslancias que se não a1 egam

Depois d'este aviso dirigido ao arcebispo primaz (85 FiO c 611, sc proferiu na supplicaçáo ouka sentença cm 26 dc abril de 1796, referida na citada palestra, pag. 127, iLi :

A;gravadn foi a rggra~aoie pelos dcseml>srg:idores da relaçao do Porto na sentença dc que sç recorre. Revogam a mesrna sentença, vistos os autos, dos quncs se rnos1,ra que preiendendo o abbadc N. cnigir da viuva aggrnrnnte pelo insolilo e violento meio execuiivo as offertas quedissc lhe devia resultantes dos oficios parocliiacs, se oppoz a aCgravnnte com os embargos, allcgando (e allegnndo bem) a rnciirial c exorbitanie exacção do mandado da pcrihora, qiie chegou a cfictuar-se eni seus bens; c siniultanea-

>riam ser menic qiie as offerias pela sua propria naiurezs di, roluntarias. Estes cmhsrgi>s foram rec,ebidos, e ùevondo coniinuar seu progresso até a seniença dcfioiliva, foi in- terrompiilo pelo aggravado com a erecpção do espolio f., excepçâo qiw: por s i mesrna faz ver n sua insubsioieiici:i, pois a aggravante na sua innocente defeza niio púde con- siderar-se conlorn~e os regras da jurisprudencis haver com- ' mettido a menor violencia ou força, c vem em conseqiieri- cjia a faliar um dos principnes requi~it~os, qual o esbulho, base esia em que deverili firmar-se esta erccpcáo, c isto sem entrar ainda na indagaçáo c eramc da legiiiinidade ou illegiiimidade d a posse do aggrnrado pnm reccbcr cer- ias e dc~ei-niinadas ofiei.ias; porianto, etc. 3

5ot.a: Estes arcetos (5s 61 c 69) tnlvez sc confor.massem com OS ~i~~)iIlianles, IIUC t-tkrc Van-EP~., Tom 6, Uisscrt.

kir. Paroch. nd.I)cciw. Olrlu+i., etc. C. 2, 5 4, pag. 22 (edi- cão de 1 iSl), ibi:

nUiide cuin sub iniiium przsen~is scculi in Dimce~i Cabillonensi Parochos przienderet quamrlarn viduiim i o Annivcrsaris Marili sui deruncii deberr! ofTerrc! ceriam niensuram granoruin loco lianum, q u i in aniiiversariis * defuunciorum consucveranl ibidem offerri, idque sub pra?

, le i lu cuj~isdum transactionis cum incolis illius Ioci iniirt.; atque Ofifiçialis Cabillonensis ritluam ad solvendam dictam granoriim mensurarn condemnassei; intcrjecia per i iijunrn ab hac Sententia Officinlis appellatione. tanquam ali abiisu ad Yarlamcntum Llirionense, Sententia Ofíicitllis Cuit cas- sata; diclutnque fuit nulln specie íidiinm ad saluiionem dicia mensuw potuisse condemiiari; quanhqoidem olil:i- tiones debeanl esse mlontariz, noti conciz; quod eutein soluniatis est, non poiest reddi iiecessiiatis vi cujiisdam trnnsactionis, qua redolet araritiam. Iia refcrl es ~ot ivot . in suis Arestis Jo:in. Tournet.'Liir. (o) D C. 3.

Simiiiier Canonici Ecclesia Cailiedralis Engolismsnsis cuni aconvenisset jncolns cujusdrim Parocliiz coram Offi- ciali Episcopi u t solverent an nue deccm Turonciiscs P3-

V rocho pro Vino, quud i n dieliiis Pasclinlibus dabalur posl communionern; atqrie per Senlenliam Oficidis insolcr: cs- sent condemnati; interjecla rursus appellatione ianquam ab ahusu, Senteniia OPcialis per Parlamen~urn Regiu m, seu Parieiense cassata fui!, ut refert Renat. Clioppio., L. 3, de Smr. Politic., TT. 4, 5 i l . B

a Et sane (continua Van-Esp.) cum olilationes d e s ~ i i lia- turri. sint voliintariz, et sponte offerantur, d i f icul~cr Tri- bunalir Regia ndrniltent. i11 laici ex diuturnn ionsuelii- dine offerei~di, sd oblaliunes faciendns, pizsertim incerta, ac detcrnlinaia qiianiitate, ct specie eonsii~inganiur; co quod oblationes illo, quaniuinris longa nnnoriin; seric coniinoniac, sernper iotelliguniur, j i i rh natiirsrn ohlalio- niini, voluriiiirie, e1 sponie fnclac; neque ullarn sibi crc- didcrini pcr cori~inusiioiicni actuum oliligationcm iii hi-

Page 55: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

lurum iniici: iion rnagis quam si quzdam ~ b b a t i a per plurrs annos alicui fainilia: Religiosa: menslruam, aut an- nuain aliolijus grani, vel paiium obbtioiiorn vduniario, et sponte olfprre sine interruptiune eoniinoarct. 3

Dc iodos csles nioiiumcti~os sc! evidenceia: 1.') que desde os prineipios d'esta rnonnrcbia sempre os paroclios fizeram contioiia giierra is heraricas dos defuntos testa- dos c intestsdos, já in~roduzindo dc iiovo usos, antes in- existentes, já esiondendo e ampliando oi introduzidos; 2.", que de tempos em tenipos os clamores dos povos soa- vam no throno e nos ~rihunacs d'este reino, contra os- pre- tendidos usos e os excessos dos primeirús; 3." que sem- prc mereceram anençiio; mas h.", alptim descuido dos execniiires nno cumprindo e eneciitando o deierrninado pelo Scrihor D. João V (88 5G c 59), e aviso de 1792 ($5 60 c (il), occnsionaram coniinunr a rncsma guerra, c ficar conscquentemeote li!-re aos oiagislrados decidirem scgiindo o direiio as occarrenies demandas, como acab8- mos de ver nos ditos arestos, o a estes exemplos outros mais. O mais nut,ard é que depois de tudo isto na suppli- caçso, por aerordao de 17 dr: fevereiro de 1807, em favor do prior e I>cneliciados de Figuciró dos Vintias, sc man- daram coiiscrvar s pagar pelvs 11ei.deiros os cnslurnados usos dos officios nos limites da terca, e,se observo~i o de- crebo de 1790, julgando-se na conforrnidadc d'clle.

Eii porkm, depois de pondcrnr e rumiiiar o exposto n'rsia e nas prccedantes sccçóes, encontro uma grande dilrcrença enire os rig:ii*ios pouco providenciados de con- gruas c os priores e abbades que percebem avultados di- zirnus, e itinda qu;,nio .i esics considero alguns casos em

qNe tacs usos podem ser. to1er:iveis. Na scce5o scgiiEiiie passo- a rlescnvolver a s rninlias irless.

Nota : Advirio porkrn como em nccessaria pr~noyiio do que V O U a discorrer na secção segiiinte, que os alibades e prio- res nli[indatites rlc dizimos renes e mietos riáo podcni pretex- tar que reccbcrn ouertas 119 baptisrn~s, de lien~iios itiatrirno- riilies e orrtras ; íle administrnç50 .de ~acramcntos, de fiine- racs, omcios de sepullora, etc.; como em resto de dizirnos pcssoaes abolidos, porque a esse pi'Ptexto jd occurrcu milito bem Van-Esp., de Jttr. fielps., I'. 2, Sect. t , T. i , C. 4, a n. i 9, 20 e 2 i , toleranrlo PS~L'S USOS slj quar~ to aos vig;~rios lielas diversas nsóes qric voii a .pnri(lerar.

&m qiie caTor podcm ser tolerawis os iisos das paror'Jias c ;i prc~pyáo dov chamados benescer

Ou a rc~-pila dos rigarios ou dos rlrtiidcs

NOS vigarios concorrem diversas c psrliculares rnsacs. A chaga da igrrja-que airnncJou os dizimos dos partorcs e os enfcudoii c uriiu a mosteiros e ca~liedracs, a conitiicri- das. cic., os deinori com incompcicntes congruas, e ninda- que ao principio se suppozeram ser inrlsriaveis, Fr . Jou- quim, no Elueidario, rerho !Jccin~,a,, pa. 355, c dec~ois ns- sim se julgara, impulando-se aos vigarios n accitaç8o dos beneficias com pequcnas coriFruas, Olor., de Pnt~vn. Reg., Resol. 28; comtiido depois pcla rnrieiladc ilus i c~ i i - pos se tem concctlida aiigrnentos, talvez pelas doutrinas de Tondnt., bsbes Bncfic., P. i , C. 58, n. 6. Ferrar., verbo Congiua, a n. 20, et sihi, -4ddit. a n. 2. Porém es- tes augrneiitos semlirti ordiiiarinmenie icem sido masqui- P ~ O S , como mosiia u experieiicia, sem supprirem o ncecs- m i o para a decenic siisienia~ão de um vigario nos prc- sentes tempos. e isto quando n priineiru deslina~5o rlos diiimos ó para PSSC fim, C só O resto deve ceder para cs-

Page 56: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

ses feudatarios, masleiros, igrejas e commendiis ri que os diaimos das parochias paswram até o ponto de que, ape- lias os dizimos bastarem para as congruas dos vigarios, nada se deve ceder para esses dizimadores,Van-Esp., de JUP. Ecckes., P. 2, Scct. 4, T. 2, C. 6, n. 30, com Re- buff., Fabr. e Zypo, o que com effeito determincui El-Rei o Senhor D. Sebaslião n a RcsoI. 27, n. i 3 de Pair. Reg.), ibi: #E sendo caso qiie os das ditas comhendas não rendam mais em algum tempo q!e aquelles que ha de haver o reitor, tudo haverá o dito reitor. 8

$ 6 6

Entretanto os vigarios, com mais probabilidade fica- ram jusiamente percebendo essas offertas, como em sub- sidio das suas coogriias. E ainda porque sondo dillicil, ou quasi iinpossirel demandarem aos dizirnadores pode- rosos, a que Ih'as conslituam corripetenics conforme os ieiiipos presentes; e tendo inosirsdo a experieneia o quão pniico 1Iiks augmentam, subsiste a respeito d'elles a causa originaria que vimosdainlroducç~o d'esses usos, e n'aquella ùiGculdnde, quasi impossiliilidade, recie nos povos a ohri- g ç ã o da sustei i ta~ão do seu parocho, como pae cspiri-

- lual, e consequeiitemenle a obr iga~ão de Ihes continuarem a coiiservaç8o dos mesmos usos por não ter cessado, e existir ainda n originaria causa, Laquoee, dz Frticfib., P. i . C. 33, n. 82, opiirne Patua., Theolog. Mor., Tom. 6, Trat. 9, C. 9, $ 8.

O 67

Com effeiio os vigarios estão quctoriçados para exigirerri a manuierição d'esscs usos: 1." pela Liulla de Paulo IV acima referida, Seci. 6, 5 51; S.", pela resoluçso de El- Rei o Senhor D. Scbastijo acima transcripta, Sect. 6, 5 52; 3.", e pelo decreto de 30 de julho do 1790, que s6 quanto 30s viganos póde ter a melhor applicação; 4.: e rnelhor pela caria regia dc 26 de sekcmbro de 17!i4, Iran-

scripta na secção 6. 5 60, que teve as primeiras vistas para. a conservaçáo de taes usos, em terem ou não os pa- m l i o s o necessario para suas. decentes su~t~entaçfies; 5;, nas doutrinas dos canonistas, que ficam referidas na sec- @o 4, a 547, e no uso das igrejas dos prolestnntes. (Sec- ção G, $ ! S.)

Nota. A vista do exposta e substaneiado no $ precedente, não pkle fazer-se argumento contra os vigarios com essas senleiiças transcriptas, $$ G,i e OS, poispue os seus funda- menlos sú podem adaptar-se aos priores e aos abbades qiie percebem dizimos, e a cornprehenderem os vigarios, rcinci- diam em erro pelas diversas rasões que militam a respeito d'elles. Assim o ibeconhece o mesmo sabio theologo, auctor d'essa palestra, emquaiito diz, pag. 156, rio Bm: aQue as oblatas, postoqrre sejam de merecimento, não são de obriga- ção n'aqiiellaç fregriezias onde abundam os dizimos para a congrua sustenta$ão dos beneficiados, sem qrie corntiicto isto pretendamos tolher os parochos na defeza dos seus direitos>, . Cornlanlo porbm qrie não ampliassem ou anipliem os antigos usos, porque toda a ampliaçáo epec,caminosae reprovada, 130- Iiemer., de Paroch., Sect. 7, C. 2, 5 ,I!.

Quanto porém aos abbades o priores, koc op>n, bic Ia- bor esl; contra estes forceja: i.., n geouina analyse do C. 52, de Sinion., com iodos os canones qtie ficani er-

postos na secção 5.a; forceja; 9.", a caria regia de 26 de sctembro de 1792, transeripia na s e q á o F.., desde o 5 60, e nas palavras: #Tornando ein consideraç5o que os pa- rachos que percebeni dizimos, náo necessitam de vexar 0s freguezes por esle titulo, nem talvez devcm d'elles ha- ver estes proventos, que se chamam benesses~; forceja, 3.: a douiriiia de Bohemer., de Paroch., Sect. 7, C. 1, 8 9, onde assenta que náo póde haver preierlo que coho- nes!~ tal costche, ut ibi :

#Si enim Paroclii hahent suficientes reddiibs, quns Cneratim pro quocumqiie officiu sacro sibi assignatos

Page 57: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

scioni, qiiid opus est juribus s t o l ~ , curn jam aliunde ha- bcant, quo rivere possint? Cur i*emuneraiida sunt specia- ti111 quammque oficia sacra, cum generntirn pro laljori- bus sacris prsbenda susicienie instrucii siot? Deinde, ( ~ u o d oerr.0 gratis ienealur altcri inscrvii.e, et quod gui altari iiiscivit, clt! aliari i ~ u o t j u c rivei:~ deiieat, hue sppli- cari nequit, c,uin graiis operas siias haiid przslenl, sod nliunde olicra rorum saiis c,ornpensclur. Alias pr;etextus, qui dc coi~sueiudine immernoriali adducuntur, non tan- g e cem diuturnitas temporis peccata non minuat, sed aiigeat, C. 8 e 9, x: de Sinzon.~

Forccjani, $.O, cssns scnlençnç transcriptas na s e c ~ a o 6." $8 661 C 82, fuiidadas ess~ncialrnentu n'esias rasões (5 li$), e nas mais expostas na secrão 5.", alem das que prosigo a poliderar er abundsnti. Não menos, 5.", o de- creto do Senhor D. João V (§ 56), e :i lei de 1766 ($ 581, que rrsiskrn a taes cosiiiincs ilns parocliirs qiiando nao s2o raciona~eis e j~iridic~os.

Sim venios uiii:~ torrente de ~lieologos o d e c r e t s l i s ~ s firmando a geral coneliisio: Qtle estas prestações pias cos- iuniadas por dez aniios, devesi siisteniar-se, e piboduzem cfficaz obrigaçào e coacliva. perpeluamenle, Luc. Ferrar., verho ObEudio, .z n. 9, e ibi Adii. n. 4, (citflndo aqui muitas decisnes da rota), Barbos., de Paroch,, C., 5 2, n. 11 e 1 2 (aonda expõç os requisitos que devem concorrer para legnlisar,oste costume), Pereira, di! Man. Reg., C. 14 . n o. 13, Peg. 7, For., C. 225, a 11, 120 , Tondut., Questúcs Rciinfic., C. 39, n. 17, Ccns., Censib., 0. 18, n. 15,' Munacell, Forml . Lepl., For. Eccles., Tom. 2, T. 16,. Forrn. 1 , n. 15, o ouiros com quc podia encher muitas

paginas; reja-se Lagun., de Fructih., P. 1 , C. 33, n a. 99, ubj latissiine.

5 71

n ã o conkrapondo por ora a opinião conlraria c seus fundamentos, advirto sim que esses DD. se fundam: !.O,

que esses costumes são Iouvaveis e mandados como taes observar pelo C; 42, de Simori.; 5." que iim costslume as- sim. antigo faz presumir nos povos animo e intenção de sarem assim pcrpeiuas e obrigatorias as suas oblações. Taes s5o os unicos fundamentos d'cssa opinizo.

Porém e iluanlo ao 1.': Eu não resisio aqui á genuina malyse do Jilo C. 42, de Simon., já (lemonsiruda na scc-

. ç60 5." Acrescento sim (alem do já ahi dito) que esse ca- pj~ulo, para se salvar tlc coiiiradictorio a tantos concilios

.pceden ies , se hn de siippor (se outra não fosse a sua in- 'klligencia) qiie o concilio laierancnse e o papa Innocon- ~io,III, n'esse anno de 1215 olliaram no orbe catlinlico (6 já no nosso reino) os dizirnos ;,rrancados aos ministros db altar, enkudados e unidos a catlird~~aes, a rnosieiros, a , ordens, e t . , e os paroclios s6 corn tenues congruns (Sect. 4, a 5 27); essa talvez ;i rasão por que atienderiam wmo louvareis os coslumes de que trata o dito capitulo em favor dos miscraveis curas das aimas destituidos dos dizirnos c de oiiiros meios de subsistcncia (ut a $8 27 e H). Assim o dcvcnios soppor, vendo o que com Chris- h. Lup., <li% Vnn-Esp., Tom. 5, Diss. de Simmi., C. 6 , / 4, pag. (mihi) l'ií.5, Col. 2. I

'3 73

' É porém incrirel que n nau ser csla a inlclligencin r sbe obser- pela bistoria do lernpo, aqiielle concilio r n a n d r

?r como louvaveis uns costumes que tanlos concilios pre-

Page 58: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

112 - cedcilies, e o sempre unanime espiriio da igreja haviam reprovado cooio simoniaco, tendo os paroehos outros ineios de sulisislencia. E incrivcl qiic dissessem louravel um tal costume em favor de um parocho que percehc dizimos, quando Deus aos leviias que pcreebiam os dizimos das tribiis reprehendia (Malach., C. 1, $ 10): .Quis est in vo- bis, qui clauudat ostia., (Todos sabem qnc n a lei antiga os sacrificanles of'fercciam o sacrificio no altar do Themiama á porta fechada), aet ineendai aliare meum gratuito? Non est mihi volunt,as in vobis, dicit Bominiis Eirerciiuum; Et -

munus non acc,ipiam de inaiiu resiram, texto que bcm ao proposito applica Bobemer., de Paroch., Sect. 7, 8 10, i n fin., dizendo, ut ubi:

~ E q u i d e m Prophnh Yalach., C. 1, t 10, irnput,al Le- vilis in peccaium q ~ o d graiis nulla iacrifieia faciant.. . sed notuln esi, quod illis Deus prospererat de suficienti redditu, decimis scilicet, quibus contenti esse jugebanbr. E? quo (luidem illud infrrri polest, si Parochi alias suf- ficJienies rcdditus, quos generaiirn pro officii sacri prz- staiione suscipiunt, habent, reciius eos facloros, si juribus stolw plane nbstineant.~ Confira-se no proposito Van-Bsp., Tom, 5 , Diss. de Simon., C. 5 , § 4, junto ao fim.

O nosso Pereira, de Man. Reg., C. 14, n. 12, olhando subsidiarios os nbbadcs c priores, e reconhecendo que a respeito d'elles n30 póde haver costume louraiel; rompe em dizer que em taes casos se indiiz a obri,oa@o anon consire\udiae, scd suaviter ex prssurnpta offereiitium r? luntnte; nam ex contiiiuatione determinata per decennium przsumit lex voluntalem inasse ex parle ofl'ereoiism. Esta é outra e segunda rasão dos DD. jj. referidos ii'esia sec- ção, 5 70.

$ 75

Porém, quem presumiri em um povo su;rvemenle uma,

113 - vontade e inicnt;%o isciin dc se obrigar perpciusrncniel Se ai11da foi m ~ i l o c,~lsI0611 LIOS POVOS a(1itllllir us dizirnos i ~ u e Carlos AIagnu est;ibeleceu por ~ieetssi~lade rl;i igibG;i (Scct. 4, a 5 221, e ao principio sú os neriinraiii (Ichriro dn condicão iln os resgniai*, Muniesq., Z.sjiii*ito d.a Lis. L. 31, C. 12, quein se persuadira que iiin poro pela conii- miacão de Ines preslações (sempre por n;itiirezn u1iruric:is) intcncionou obrigar-se pcr[ictusmeri te em fiiror dos u L L;,- iics c priores nao nccessiindos, e a qiic ;di:is pagnrn (Ir: dez um, dos frucios que Iaviban~? Qiiem sç n9ij per-siiailiri que as prrsisgfics que sc supplicm ~ I i i i l ~ i r n : ~ ~ , oii furam no seu principio esponlaneas e iiiinca otirigniorias, ou foram inirodiiziilas por er tursões do r lero, aiiusan ilr d:t piisilln nirni:lude dos poros? & aqui liem ;ipplicnvcl o ijiia de p ice taçõcs Iaes pelos ~~nssliilos riislicos ao senliorio juiisdic- cioria1 cla terra dizem os DD., corii os y iiacs Fiagos.. de Rcgim. Reipubl., P. i . L. 3, Dirp. 7, ox n. F, Siriin., r / ( : Rega/., L 2, 1:. 13, n. 21. e t! pr~sumi rc l qur ( ~ i n iati;t de oh!.igayjo expressa oihiginnl) n lirn d'alucllos principias se dewiii attrihuir a s prestações siiliscqiiciiir.~ comi) ori- ginal influxo er L. 39, Ii, d e Lcgib., i thi Aroi~co. Jiist:i-

mente pois contra essa tcirrcnic diis d~cr.etalisins. diz Pa- tuq., Theolq. Mar., Toiii. 5 , Trai. 9, C. 10, n. 2, ibi:

Oblatioiies, qux in aliquibus Parocliiis, nui i n rnugnis fes~ir i ia t i t i i~ , aut omnibus Dominicis, vel aliiliioiics i n mense Geri solent o Wraçhiaois osculo pucis, noii riilcn- tur dehita? sirieio jure olilignnic. Oppositurn iloceni plurcs C;inonista Barlios., Giiiiicrr., Reifestuel., c ic . . . Vciuni pasita nssertio milii probaliilior rideiur : 1 .I,, quia Fidcles talem consiioiiidinerii aliiliiid offcrendi pirfiiiis iempori- bus no11 aliirno se o1dig:iridi iiivexerun i. sei1 I:inqiiniii l i - beralem nniaino, o\ pr~iluitain oblaiionem resiiexrre; 2?, quis revcra dum soliino\ perlciunt oblatio~icrn iritima Sensii agiioscuni se iiullo olisirin;i prxcipio, e i lihprorii ~ i h i esse non affcrrc; 3.: rever;i ncc sibi Rcligioni vein-

si eas oblaiiones orniitant: neç Wroelii. vel Episro- ~i in suis s ~ n o d ~ s ad I i [~ j l is : i~odi Iiabenilss ol1;iiioiies ullo

Y

Page 59: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

pxCfo ; i t i s i i . i i ~ g ~ i ~ ~ ~ . Jii~mis :iiiioni tcxtus, et 11. Tlioin. ile eis loquuniur oblu~ioiiibtir, dr qii i l ius crrto consl;it, animo se oliligandi iiivecias, qiiud do hçil i rian est prasumen- dum, pracsertiin si Pssiores jain nliundu lialiennt, undi? suslc.nleiilr1r. h

$ 7fi

Eu umiilo ouiras rasões que sxcogitarnm muiios Doi, como sercin t:ies ofirlas actos r-o1urit:irjos e li\.rcs, que ii:iu podeiri iiitrodurir cosiunie ohrigaiorio, sereni pela maior paric sem unilorinidode, mas disfi~rmes a urbitrio de c:ida parocliiano, cte., rasfies qiie podeni ver-se iios DD. rvferidos par Laguncz, de Fruclib., P. i , C. 3'i, r o. 113, e 8 i, a n. 2, Percira, dc dliin. Reg., C. !'i7 a 11. I , ad 8, de Lnland., t r:inscrip~o pelo addiciorindor, de Ferrar.. verlio, Oblutio, Corleat1., Dccis., 170, n. 13. Ouirns rli-

siies n o n s mo ~ r c n v r t ~ l l ~II : \CS 550 eslas.

Ou havemos de siippor n'esias ofTerlas e prestaffics aii-

nuas, mcnslriiris, diarias, etc., um rolo ~iariiciilar r: pes- soal de cada tiin dos offcreriivs parocliianos, ou havernos de su(i\irir uin FC~IO ger;ii dos povos corrio povos, c como uma pcssoa rri.or;il e perbpelua, que nutica niorre emquiiiilo t?xisie o poro uu parochia, er L: 7G, 11: de Judic., ulii

Ycir. Uarbos. Sc se irlh;\ como voto pariicular de cada pessoa quc o oiTereçcii, eiitiio nrto pi)dc dizcr-se voto di? Lodo o povo o11 da m;iioi- p;iria uiiiliirmerriesie, coino i n~cessario, segiindo os mcssmus canonisias, para induzir cosluinti, Patuz,, Tom. 5 , Trol. 9, C. S. $ 9, Barbos., de ~ ' r l ~ o c l b . , C. 2$, n. 12: in firi. NiTo se inferindo cositime ou pdsse unoirersal dos actos ou factos que obra qualquer do povo em seu proprio iiome, Posih., de il!anut., OLis. 36, a n. 13, Caiice[+. 3, V;ir., C. 4, a n. I D O ; porque é ne- ressi~iiv ~ I I C no ~ O V ~ ~ W S S ~ : i lnn uniforme inlcnç5o do i r 1 J ii:!ir coskuiiic, c os nrttis r f;,ri»s $i! grisiias pa r i i c i t i ~ -

res i~iio induzcm, Vslnsc., Coiis. 163, n. 13 e i I, junioo o. I G . Se se olha coino voto geral do povo, cunio povo, não produz coslume coni os seus effeilos jiiridicos. Bem que, quem presumirá q iie lá in illo lemporc Iiouve um voto pcrpctuo em nome tle iodo o p01~0, sem que d'elle corislc expressamente e feito com os requisilos que o de- vem concamitar, de quibzss; Luc. Ferrar., verbo Trotzrm, Art. i , a n. 207 Um voto rcal e expresso como o de Com- postella, que se I6 no C. 28, de Qnsib. P Enlretanto que se lia dc prrsiimir relatinmenlo n parochos providcooia- dos de dirimos, senáo offerlas roluntarias, c assim repe- iidas ou por vontade. ou par crro vulgar?

Nota. para admirar que constanrlo do coritcxto do dito C. 18, ds Ccmib., e elo supplemcnto das glossas margi- IIiiCS que na inrnsão ! os motiros cerlos por70s da Resparih:~ fixerlm, como poros. uolos cerlos e induùilsreis 9 S. Thiag?. na Compostelln, a lhe pagarem perpelonmcnic tantas mrdt- das de kuctos pela medida de suas terras; c pass2ndo tlepois a paga-Ias por umas medidas minutissimas e desconhecidas ao tampo do rolo, totalmorile desiguaes, o papa Innoccncio 111 $5 queixas dos bispos de Zamora e Satamanca deferiu que esws moradores, rlescendetstes do povo rrorense, pagassem e satisfizessem por essa medida ~iarvissima: Volentes sn1l:ei.s ad minorem non sunt cogeprdi, ut ad maiorem pcrsoloant. Ve.jamos agora a rasao: Qmnt'am ceni Rtaju~modi oo!u g m - Ijrila [tlerifit ab initio, benignirrs sirnl a Viris Ecclesiasticis exiqendrm: i i e bnqlrnrn Exaclor~s rideentur lucris 'seinpora- libus inhiure. E se o papa decidiu assim, e por esta rasáo no caso de um volo certo, indubitavel e perpetuo que os povos Iiaviam feito a S. Thiago; e que os miseraveis povos haviam '

reduzido a nutras e rninutissimas mcdidas, se abandonou 4s queixas d'aqilelles bispos, quc os qtieriam exigir pelas me- didas corrent~s e ilo tempo do voto. Que diremos de uni abbade ou prior qiie prnmore a exacçáo de prestacries, de cujo ríito nGn consta cl:iramcnlo por moniirnento nlgiim? Não me proponho censurar 31elIo Freire, L. I , T. 5, !$ 'Ei e 22, sobre este voto de S. Thiagli. Vejam-se as niinlias notgs ao Ingar ciiado de Mello.

Page 60: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Ainda mesmo qiie c,onslasse de cacs rotos feilos pelos povos em favor dus paroel>os ou forgnilamcntç se podes- sem ~resuni i r . Os roios dos poros iião ligam perpetua- mente aos v i ~ ~ d o u r ú ~ , stlil;lo ~uar ido s i o confirmarlos por legitimo costume ou por eslalu~o, ou por ultronea ratilica. ç ~ o , Riegtir., P. 3, $ 639, Luc. Ferrar., verlio I'ctum, Ari. i, n. 39, P;iiiiz., Throlop. illor., Tom. 4 , pag. 4 L , § i5.

D 79

Ora, n'Uo ligando o'roio de um poro aos viiidiiiiros, é necessario que seja confirmado pelo Liispo p:an ficar oLri- gando aos vindouros cx v i Lqis, Soares, L Ilaliginn., L. 4, dc Vot., C. 9, 11. 10 c 11, Cosir. P;iI., P. 3, Trat. I I , Disp, 1, Punct. 16, n. 3. Costume é difieil provar-se com os rcqiiisilos cxposlos (1 7i) 'que mais largamente rclala Valasc., Cilii~s. 168. liaiificnção lambem n u seri fricil jul- gar-se nos preseiiles, porque ignorando n fornialidadc dos votos dos s ~ u s rnaio1.e~. cmmo se prestime (rnasinic não app:ii\ccendu escri pio i ; i l rato), n5o sc l iodc dizer qiic ra- i i f i cnnn~ o d c (111t: "o 0linliim iiina enplicita noiicin oii '

scioncia, Peg. I , For., C. 5 , p i ~ g . 4.39 t. Purqire Et $ o ysc pr.ocetle, Moi-nes, de Ex~,cut., I,. 5 , C. 5 , a ii. 34. E in- ciimbiiido aos paroclios (que sc fundam cln ia1 raiifieacáii) a prova dc qiie os preseiiics iinlinni scio~icia d'essc aiitigo voio, es hlornrs, supra, nlo s e i i facil prorn-la.

Eu ainda RvanCo mais: Torlo o ccssi1 quanilo cessa n siin caiisa. Por esemplo, o ~ o t o cle (lar a esniola a certo pobre, cessa sobrevindo riqiieza, e fnlin de iiidipencia a esse piili~me, Soares, da Iót., L. 4 , C. 18, Caslr. Pnl.. sii- IU.:L, Punibi. 20, Ferrnr.. vei*lio Votuni. Art. 3, n. 5; oil i ~ i ~ : i n ~ l i i nil~rrrriii rnusii (liir si* o r o ~ r i i t r n lircrissc rscio-

navdmente não [: ir ia til voio, Ferrar., a n. 6.. . Ora sn- bemos pelas Iiislorias, que na erpulsáo dos mouros, c ein tempos calaniitosos, ou e m terras então incultas, os pa- rochos aindaque Ihes compelissem os disimos, não linhnm o sule ienio para a sua siibsisiencia derente. E aindaquc os dizirnos se haviam insiiluido ein parie para edificação ou reedifieaçáo dos templos, e por esta destinação a nada mais que aos dizirnos eram obrigados os parochianos, C. I , I., de Eccles. ~pdificandi Concil. Trident., Ssss. 2i ,

. de Refotin., C. 7, Carkad., Decis. 180, o. 16; comiudo n'aqiicllas f a l ~ a s de reddilos leve origem o costume de fx- bricar o poro a nave da igrcja, costuoie qiic terri cessado; e cuoirn elle, depois de augmentados os dizirnos, já de- clamou Navarr., de Spol. Clericor., $ 10, n. 6, que segui- *

ram Sperell., Decis. 68, n. P'c, Cortend., Decis. 180, n. 27' Ferreir., de X o v . Opnb., 1,. 3, Disc. 4, o. 35, Iiern que tal coslurne não foi unirers;ll no reino, como se nota na sentcnça do cardeal o senhor 0. Heniiquo, transcripta pelo doutor Lourenc. Pir. Cnrralh., de Ordin. hillit., Tom. 9, pag. 633.

# 81

Assim pois é verosimil que lá n'esscs tempos (senão o ~ttribuimos á causa sempre succcssivamonte volontnria, c nunca olirigaloria) os parochianos vendo os seus abbades e priores dcslituidos do necessario, Ihes fizcssern para nupplemenlo do congriias algumas presiaçlies. Porém ain- daque se presuma que Foi voto, hoje tem cessado a sua causa, e o voio mesmo; e ludo o que os parochiunos Icem dado depois da supervoniencia dos ubu ndantes diairnos, tem sido por erro ou extorsão.

Page 61: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

Qiianto aos funeraes, excqiiiss e otrrcios dos defunlos, é noiavrl a variedade de usos no reino, nas parocliias de cada uma das dioceses, e nas vizinhanças da mesma dio- cese. Em nenhuma parocliia lia uniformidade com outra a csie respeilo. Esses usos esiâo l i esciip~os nos livros an- tigos de cada uma das parochias; e este livro assim es- erlplo lá in illo tenipore é o scu ierio, a su:i lei, por oáo dizer o sei1 alcor,'io, seni outra aiitlicniiciiinde q u e o rcr- se escripio por lima le ira aiitig;t, e ehrn iicresccnlos por oulras lctras. Eu os ~ c ~ i l i o visto assitn. Aqui se pngitm ~:iiitos, alem tantos, acolii lantos carneiros, alqueires de trigo, :llinudes rle vinho, eic., e conforme os preços car- rentes fazem os pnroc.hos a siia coiita da importancia do c,arnprimcnio de alma, com diflerença de ol0cios grandes ou oficios ye(jucirus, e assim mais ou menos conforme os preços Aos lernpcis.

$ 83

Cogilando cu 'sulire a oi'igern d'csies usos, não posso aiiribuj-10s legitimamente (srm simoilia original) senio a iimn de duas causas: i.", 30s tenipos cm que os dizirnos foram arrancados nos atibsrles c priores, e offertas dos povos para subsisiencia dos vigiirios, cosialiw que pela causa da subsislencia, obrigação dos poros, tinha appa- rcncias de louvavel, corno deduzo da doutrina de Caval- lario, Insiit. Jur. Cianon., P. 2, C. 29, § 6, ibi:

ii iones ~ A n i i q u a est disciplina, qua pro inorluis obl i' tiuni, easque Ecclesia recipieliat, si Cliristiani in ejus com-

- m u n i o a ea Ii:ic viia migrasient. Diu oblatioiies i s b sola o h r e n ~ i o m rolunl;ile sletcruiit; a l post seculum decirnu~n (iempo em que os tzi:nos se arnncaram aos parochoi ut a 5 271, in lauilabilts :ihicrunt consuetudines, quilius

posi erccliiias -cogi pnssuiii Iisrajes ao consuclas oblatia- nes, C. I->., x Sirnon. Alqiie Iizc suo1 jura funciaria, q u a Parochis dehoiii itr propter mimarum cunrn . Sxculo nono, ct scqueniibus pleczquo Paroecia nullos stntos rcd- ditus lialebani, qiiod earum Lona, vrl ad Inicos, vcl ad Monnchos, vel C;iiiuniços deroluin erant; hinc ad alend os Clericos pile offercndi consuetudioei constabilits.. Con- fer. Van-Eep., de Jzir. Eccln., P. 2, Seci. 7, C. 4, n. 40.

Nota. E assim S. bem claro q u ~ a riecwsidade da sustenta- @o do parocho (o q u e sii ri i i l iL~vn nos vigarios ou nos ahba-

, des, qiirindo com ienues dizimns) foi a unica causa do esta- beleeimerilo e toleriiiçia d'esses direitos funenrios, qtic aliis os prccedeutcs canoncs desde o nascimenlo da igreja s6 per- miltia receber, nias ri30 pedir, c menos por meio coactivo ( r i t q @ 32 ai1 38).

5 84

Ou 2.', porque em algumas parochias faliasso o numero de clcrigns nceessarios para csscs oficius, c lossr preciso convocarem-se de parucliias remotas, o que incunibia aos herdeiros dos defunios e r Cardeal de Luc., dc Psrod., Disc. 30, o. 4, Disc. 31, n. 7. Estes Iierdeiros, que n'es- ses dias ilo luto estavam cliarando seus pacs, estavam impedidos a dar jantar esplendido aos padres de f6n convoc;idos, e a casa dos pui-ochos mais opportuna. Por isto é que :iqueiles Iierdeiros principiaram :, d a r iiu pa- rocha f i n s r ? ~ ~ h % ~ i / b a ~ para O jantar dos clerigos cunroca- dos. E s b origem F bem verosimil. Ora os alibndcs ciim-

prem e.lles isto Iioje? E qiinnda a queiram cumprir, náo cessa15 nos herdeiros a obripção se quizerem 6 r os jan- Iures aos clerigos?

Nota. Na ~erdade, sendo a ordem dos abbades e vigarios o mesino, o officio das defuntos o mesmo, o trabalho o rnes- mo, iis paroc'tiias ria mesma diocese, qual sera a rasãcj por que em umas são e sempre foram maiores, c em outras me- riores essas uffer tas, esses tisos de dar carneiros, al:lucires de trigo, ainrudes ile uinlio e qtiantias dc dinheiro, eic.? Sc

Page 62: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

não L; qiianto aos nlil iades a titiilo de darem jantar a clerigns cor~rocados de fóra, riso pbde attr'itiilir-se scnfio a extorsio sirnriniaca irirelerada; porque sh a f:tita dc outros redtlitos para sustentaçào dos parociios ~ i i i d e fazer lolera r eis taes iiscis, conformc a geriuiria i i i i a l p e do C. 19, de Simoli . , Sect, 3.

E que diremos do uso de dnrcrn oe parochi:inos ao pa- roc,lio cera ou outra cousn piira os officios divinos, iisu

ue coiri Gutticrr., Crznonic., L. 2,, C. 2 1 , sustenta Lagun., !c Frti:fib, P. 1 , C, 33, n. 1 0 9 ? .4 prestaçjo da eer:i, I:impdas, vinho, lioslias, cic., para o snrrificio e sacra- inento 8 ontis anneso aos dizirnos, Cariead., Uecis. 160, o. 3 i ; lanlo assirn que Clcinenii! \'111, ria lirilla transcri- pia 00r Carvnlh., rlc Ordin. ~I€.lilitar., P. Ci36, incumbiu essa obrigacão ;tos coniniendadores das igrejas de que pwc,cbein dizirocis. Silo ergo jure, que nso seja por estor- sgo. se pdrlt: sustcriiar o coslume de darem os paroctiia- nos cciba no aliliade, qtie percclie dizirnos, para a admj- nislrayao dos s;ici.nmentos?

Jii vi urii uso do exigir O parocbo 2 0 réis de c;idit i~iissa quc o rlcfunlo deisav;~ ctn seu testamento, aindaquc niio as celebre ncm distribisa, nem passc as ccrlidões; e v i urna dert~tln~ln sobre este srljrilo,.de rliie ião i7i o exilo e o ignoro. Scri fac,il tittriliuir a oimigem aos tempos cm que os paroclios eram geralmente os leslarnentciros; e en- i50 essa cspor t~i l ;~ prla traballio da teslamcntriri:~, ou aos ieinpos em ytle Iiavin aquellas n e g x i a ç ~ e s rm missas quo reprovou Benedicto XIV, de Sgttod. Dieres., L. 5 , C. 9, Pnliiz., Theocog. Jfor., Torn. G , Trat. 10, C. 9, 5 8.

Presh{õcs quc podem srr iolcnrB.r, rinJ;i quanto aos ablida, e rctehtrtii-sc por ellcs

1Ia cm pnroehias presiaçùcs qoc pode111 [cr ao:ilogin aos a niigos dizi in os ppssoars, e corno restos *d'elles ; Iin pres1:igões rluc ria sua origem s podem a~tritiuir a causa corr.espectir-a. e jusl;~: iin prestarfies vriluriiarias c do 31'- bitrio c capiiclio da cada um diis parochianos.

Vemos no Elucidailo de Fr. Joaquim, drL;iiio da p;ila- vra Decima, pag. 350, ti:i;n coriçliluir#o de Illariinho, ar- ccliispo de Brnga, ?at:ida no nnno de 1306, ern q t ~ c tiao

só prornoreu a olrig:iç5o dos diziriios pcssonn, [nas os ia- xoii a iorla':~ especie de negocisiites, at'tifices, cic. Sim csliio liujc ein abuso, e apenas reslrirn os mixtos, parte p ~ s - sones pnrie predines. Igrioro o moi10 como n'esta e nns innis rinções ca foram alolijido os diziriios pwoacs; sú sei c,om n dito I'r. Joaquim, Torn. 2, psg. 158, que qexiin- ctos lioje os rlizimos pessrines rtslali~ os USOS C costiimes das rcsriectivas p;lrocIiiasm. Codilcin Diinod, l ia i t i de la dixtiie, p;ip. 4, i l i i : uEs1a rsyccio d e d i i i i ~ ~ o pessoal, qiic neo iirilir lagar rios jiideiia, náo f. qiiusi em iiso, c se p:,- g:im ern seu lavar os direitos de riioriunr~ios, mairimonios e oliiros quc bis cbnrnhrnos o Iioiiernrio c a c;isiiaI ilus cur:is P.

Nota: Na tlespanlia, ~rstihrts Gari:., díl Erpcns., C. 9, a n. 85, Lagiiri., de I;rtrcl., P. 1, C. 33, :i 1 1 . 101, e crn algii- mas parozliias d'estc reino, teslfbirs Bnilios., de Purrirk., C. 2i , n . 32, e 1:r. Jo;iiluim, vcrbo .I l~irt i t l l~ns, se pagam aos paroclios as chamadas luctiios;ts qiio ctinsistern ern um mo- v e l pi'eciuso: aHuj 11s IJ;iruclli ( d i i C) ciladu B3t Iiusa) ad mc-

Page 63: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

liorem sitpctlleclilem defuncti, luçluosn vocntor apud nosiros I,iisilaiicis, ( p i a ~x Iiictii 01) mortem clefuncti exigitur, sivc f ~ t ~ l r ~x prx(lic;ta consuetudine, qiiam r is magis a l i eficclu proprie poss~ t roca1.i gaudiosa, eain Iia1ici.e delicnliliusn. Eu verosimilmcrile altribuo csta prestaçio a restos ou vestigios dos dizirnos passones, e como unia sb e dimirirlta sritisfal.30 dos que o defunto dev&ra em sua rida. Pois dia o Card. de I,uc., tic Occirn. iik Sttmnz., R . 5, que sim estão abolidos os dizirrios pcssoacs: 8 i s i pnrlicvEt~r'o's uszrs Ccnont&?it disposi- Ezonern arlhirc conserZ.et, etc.

Nio devo passar aqiii em silencio a injusta censura de Rltllo, L. 3, 1'. 8 , s 11, sobre as luciuosas qiie os bispos esi- gem do cspnlío dos paroclios lallecidos. Pu'áo riu Mello a ariti- guidade d'este cristiirnr: na Hespaniin em Ainrisiaz., dc Caus. I'iis, L . 8, C. 15, a n. 7 1, c n'este reino em Fr. Joatluini iio Elu~~idario, vei-bo Lsctitosn. Nem advertiu que aos bispos dcsde 3 primitiva perteni:iam as quartas funerarias nas pa- roctiias; clks as ccderririi aos paroc,lios e cni logar d'ellns sobrogaram as lucluosas, Molin., de J i~s l i t . , Disp. 147, n. 17, c Disp. 2 15, Pereira, in Elircitl., n. 4 126, Fr. Joaquim, verho Loilosci, pag. 49, Col. L . Oiiiilto oiitras ras5es: ora assim como as luctuos~s aos Iiispos snccederam ern lopar da siia quarta canoniza, sem injustiqa nem estorsão, tambem estas lucturisas aos piirnctii-is podiam succeder, em lognr di?s anti- gos rlizinios pessories nhrogados sem injustiç:i nc.m cxtorsZo. I? prir8m ~iecossariri qiie se prow uniCormidndo no paganiento das Iiictuosas. Veja-se Garc., cle Expens., C;. 9, n. 96 e 27.

Sii i i i l l ia iiterncn~c sc ~iódc rittiiluir a rcslo dos dizimos p~ssoacs abolidos O USO de uma paroctiia (que ri dispu- tado, mas não v i o qiie sc julgoii), em que todos os que

orco, que eriain (em diíkrença dos que os com- pram llliltilnl e ! ogo os matam), pagam uni lombo d'elle ao paro- eho. E é bem verosimil ser esic uso um resto dos dizimos yessoaes, s~ipposia a diflerença de se não pagar o lombo do porco qiie se conipr:i, c seni SE empregar com a sua niilri@o rnaior induslria, logo se rrisla.

Nota: O padre Bento Pereira no seu Eliicidario, n. i359, diz: r Conhecrnra i ~ t certa snnililn pecirninrin, ynnm lijro

,I 23

dctinlarirrta personnliirna sokv,int Fideles, i ibi tnlk ?nus i ~ i v a - Irtil, de qldo Co~st2tl1,t. Cllyslponews., I,. 2, I'. 4, Decret., % I , in nnocis, in aantiqtiis cem, 'r. i9, CnnG t i t . 7 . i, Na Iles- pariha ainda estio em ~iso, como diz Barbos., de Ynroi:h., C. 28, 8 2, r). 37..No bispttrlo do Porto pela antiga coristiliii - çáo, refeinii13 na nova L. 2, 'r. h, Constit. 6, se pagam airid;] conhecenpaaa em logar das antigas decimas peswtips qtie alii taxa a dita constituição (como Iiarí:~ taxado o antigo arcc- liiayio Braga, ut 5 87). 15 assim que rnuilo a cont~ibiiiçiio do luri~lin do porco seja a inda um vcsligio da decima p~sson l , ri30 iritalrnente alirogada; decirria que titilia fundamento 110s mriitos textos citados rnarginiiimentc na dita mristituifáo do Por to ?

Da mesma fórma eu aliriluiria a resl,os de diziiuos prs- roocs o11 a siibsidio da iicccssid~de do paroclio, aqtielle coslurne qiie se julqou na ciirin roniona e 11s decisáo quc traiiscreveii o addiionrdor de Luc. Ferrar., verbo Ohla- tio, n. 3; qrinl o dc fornccer cada tini dos Iiabi/anics da parochia em lodos os annos lenha ao paroclio, aiodaque n30 em certa e uiiifoime quantidade, mas cad:i uin con- Iormc n siia possibilidade.

Erii Dunod, no Trutado dos dizirnos, png. 31, t. Las prcstntions, vemos julgado varias vrzes que as prert;irfies lacs aiiidn no principio livres c voluniariss, cons~it~ienl obrigção nos puros cin favor dos paroelios que não pcr- teliem dizimos, ou como subrogados em logar d'ellcs ou coinu p:irle da congihua.

Prcnfefòedi corrcspcctlrae c quo asmtm slc poilei i~ prcsiiinir

Lagun., de Fntcl$., P. i, C. 33, d e p i s de ter dispu- Iado a questáo: Se as offertas d iu tunm obrigam aos p r o - chianos? E 110 n. 1-20 delibera, i11 ibi,:

~ Q U Z liniitatio regula in faculialivis favore piz causz tilnc .nia.~ime, et absgue duliio procedit, imo tunc oum iiitellinc?-

Page 64: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

rem cum prastationas offerri solitx non simplicis liberaiita- t is initiiim, sed aliquarn verosimilern causam onerosam cor- respectívlim habuerint. I n hoc namque castiobla~iones, aliaeifo pracsta~ioiies, q u z faciiltalivae iirxleridunlur, initium mere voluritarium hahuisse dici non potest, sed potius e s causa onerosa, a u t recompensativa, ith consequenter earum pm- scriptio absqiie alto piz caum fatore procedat . . . quia noti ea mera liberalitate per Parochianos initio dat,z censentur, scd propter orieris compensationein, etc.n

E 5 1, a n. 48: Longc iie nós asseniir a Ltigunez, supra, n. 121, em-

quxflo diz :

aQuare ciirn iii nostris oliltitionibus causa onerosa ex parle Paroctii interrleniat, qui interim spiritualin ministrat, conse- qiientcr etiarn olilationes ei pr:cstari consuelx, non ex mera facultale, aut voluritate pcndere dicenduni, sed potius ex quadam gratiludinis necessitate, et animo compensaridi spi- rilualia recepta per Parocliianos, e1 siccorrespecLive ad onus, eL corisequcntei. necessarix censeri debent'; el przcipuè cum . ipsi t'aroclio diim spiritiialia ministra!, in eisdern labores, ac oncra plerumque, et propter administraiionem Saci.amento- rrim sristiiienti offeranlur.~

Longe ile nUs, digo, tal doutrina, se d'ella sc quizer valer um aliliade ou prior abundante de dizimos, porque elle cm corre~p~ctividatle ao trabalho na administração dos sacra- meriios e do p:isto espiritual ás suas ovellias, nada pdde exi- gir sem simonia, reprovado qualquer costume tanto mais an- tigo rll~:irito mais peci.aminoso. Nos paroctiianos que pagam para esses Iins os seus dizimos não se pbde presumir ria con- tiriunçáo di: taes preslacões annuas um roIuntario deliberado com animo de obrigação futura e coactiva; mas sd ou um voluntario puro e rhevogavel, ou erro ou extorsão. Não pbde attribui1'-se a necessidade da parte dos parochianos essa pres- tacão, cstaiido o seu parocho assas providenciado de dizirnos; nem a recompensa do lraballio ria administração dos sacra- mentos, porque lhe c s l l recompensado com os dizimos, como temos visto; sb sim esta doutrina se pdde adaptar a u m vigario pouco providenciado de congrua, e em que taes usos, eoriio em supplemcrito d'ella (a que o 11ovo subsidiaria- mcrite e obrigado), são iinicamente toleraveis como tambem lernos visto. E quanto rios abbades sb essa doutrina pódc ser spplicrivcl {luando as tacs prestações podessem ter oiitra cor'-

rcspcctividrde a ofiçios, que náo sejam da siln primaria e . necessaria oIirigaç5o em i1 tialidade de paroçho, como pc)r rsemplo nos seguintes casos.

Por exemplo, i.', no caso q u c figura Pereira, de Man. Re,g., C. l i , sub n. 12, ibi:

a Coostnt autem in his oblationibus ex uii-nque parto posse considerarbi csiissm; veliiti siquis offerat, u t Sacer- doicrn i n tali loco ad Comniorandum alliciai, ut Sacra- menta ibi miriisiret, vcl pradicet, c ~ c . # Bem como o ele- rigo lia esrnoh da niissa p6dc excedcr a taxa syni~dal (quo al ih não p6dc exceder por esiiyulaçáo), pelo irnhallio pes- soa! de i r c~ l eb rn r a parte remota, a certa liora, eic., Pa- tiiz., Thcolog. Mos.., l'orn. 6, Trat. go, C. 141, n. 2, in fin.

Por excmplo, 2." I I O caso (ou crri outro n ellc sirni- Ihnnic') qqiic 'refere julgado peD:, Tom. 7, Por., C. 225, o. 120, ibi:

a Aggravadii é o aggi+avnrite pelos descrnbargs(1orcs do Porto em ahsolrercni nos RR. aggravadoa do pi:dido pelo A. aggravante em sua pelieáo rlc: força; emendando sua sentença risios os autos. E como por parle do A . aggra- vaiite se prove esiar em quasi posse aniiquissiina, de que não lia iiiemorbia ern contrario, dc recchei dos [IR. por oblação de miss:i eniiladn, que por suas t c n ~ õ c s diz ao bernaveiilurado S. Silvestre as lousas nu bor.o:ls, scm con- s ta r da origem da tal oblaçáo se foi por roto ou por de- vo~ i io voluninria dos KR.; em os quacs termos coiiformc a direito devo o A . ser conservado ria sua posse, eic..

i Kiite Rem que nas tenvGes, a n. i%!, SE reservoti direito para a causa (Ia propriedade rleferindo sij ao possessorio. K

{ t [ > J y j 3 , J P 173 pq,,c!, ,30 n v c , f i " ~ n J " A * n . . n.. - 8 - - I - - :- - - - 1. I-

Page 65: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

ilos pamcliianos, porque essa missa cankad~ ou era annual- mente rotuutaria com iini successiro volunlai io, sem constar de \~oto antigo, e era livremeiitc revogavel, Ou era voto dos paroebianos. E eiitão, como apesar de se arrogarem os paro- c[ios a ser um direito parocliial cantarem elles as missas vci-

\ivas na sua prirocliia; e s t i nsseritatlo o contrario c que n;lo (. prrrngatisn c direi10 parocliinl, sendo livre. aos roveiites mandar celchrrt-Ias por qiialqiier c\erigri, Clerical., Tom. ,I, Disecird. mi8, Luc., de Pnrach., Uisc. 31. n. 8, Ferreir., de NOV. Opcr., L. i , Disc. 5, n. 59. Essa (liiasi posse de rele- l r a r o parodio o tal missa sem direito privativo e ~xelusivo, se aitritiuiria iacilmenie i! urbanidade dos parochianos.

Por extimplo, 3.", e gcralnienle: Se o parocho, abbadc oii p i o r cclebra ouiros oficias alem dos da sua olirign- çai) parocliinl, e dircrsos dos das ne~essar ius funceões ou devcrcs do seu ministerio, e se vC u m coostumc irnmerito- rinl de receber por esse respeito algumas offertas ou pres- tnsfies; entao ser8 Eiç i l prcsumir unia original causa cor- rcspcctir~n, c obligaloris por força de nlgiiin procedenjc roto dos opidanos. B s6 n'esic ponto se ydcrá basear al- gum cosliime; i o d r ~ antro é simiiniaeo que o tempo náo c,ura, antes se aggrava o peccado, eu C. 8 c O, de Simon. N'isto veiu a assentar o mesmo Cagunez, P. 2, C. 33, 5 un., 11. 33 c 32.

O f t c ~ i e s de Ilvrs nibltrlo, b r lo e aaprlche de cada iui

reliai cni nlgumau tmnc5óss r teflipom

Bollemcr., de Porocli., 5601. 7, C. 2' 5 12, propondo :i qnesiáo: @i10 jure debeantur Jura s l o l ~ , an perfecto, oel i rnperficto, 6oc est, ít12 possint remediis coaciivis eaigi, ri Pa~whis (a Prirochiuiiis denegnntur? Diz :

certum esl, ab inibi0 eadeili iuiçse liberx valilnlatis, qliippc cn libcnlilatr mera dr~~nili?iitia. Sed iit diclurn,

transiit Iizc i n noeer;sil3lem. non lamco guoail omsir : Qils- dairi enirn adliuc reliniiere pristinam nnluram. rinde distin- gui poiesl inler ea. qiias c,crtam, ct determinaiam prestatio- nem legibos Ewlesiasticis, a u t alias coiisuctudioe acceperunt, et qaa pudori cujuscumyue ralicla sunt. Ibi sine dubio jus perfectum Paroclio nascitur pro exigcndis illis juribus.. . Posteriuri casu obligatio tanirim atlest irnperbfech.~

Nota. N o trato aqui do primeiro caso. de qne ass$ ten l~o diss~riado, e que s i p6de proceder rios rigarios qne não per- ceùern dizimos, o nZo nos que os percebem abundantes, que 6 o scnlido em qiie rcm fallando Bohemer., desde o 8 8. Trato às outra apecie de olilaç~es, que ainda conservam a primitiva nalureza, e pdas quaes nem aiiida aos vigaiios rompete iam direi10 perfeito p a n as csjgircm; taes sfio prir exernplii as segi~intes.

i.' O que em (lia de Pasclioa, qiiaiido a p;iroclio como crucifmdo na rncmorie d a sua gloriosi r c s u r r c i ~ ~ o , e dando aos paroclii;ieos as Alleluins; clles rm uma mesa aceiada (conforme a possibilidade de cada um) ollerecem ou s(!ji a Jesus Christo ou ao paroclio (seja qual for a siin i i i iença). Este cosInme é desde o p ~ i ~ l c i p i o da nossa nio- r iarcl i ia , '~ inlroduzido priocipalmciiic em favor cios viga- rios, porque de sc privarem os puroclios dos dizimos (alem dos tnais lisos que d'ahi nasceram) d'aqni os folarcs quc sendo primaiilrnentc livres, se fizeram obriga~orios, conio diz Iir. Joaquim de S a n u Rosa no EIucid~~rio, verbo DE- cima, pag. 369, Col. $. Porém coino o niais ou menos

idepcnde da brio c do capricho do fregurx, iigo 116dc o rocho queixar-sc em juizo do ilirninuio de (luaiquer o(- C,. 2.' Da niesnia naiurcza, seui differeoçn, sso 3s offcrtas

que se costumam lançar pclos fieis, ou na ;iJonçaa do Menino Deus, na Natal ou oa ador;icsa dn Ci,iiz cri1 ser in

Page 66: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

feira santa. Ningiictn púdc ser obrigado nem a miiiio ri(:rn 3 pouco; tudo O arlii~rnrio, dcperycridcii~c da devo@o. Veja-se a nuin ao 5 6'3 dn sccçáo fi."

3.0 Diz Ripg., P. 3, '$ S l l , n a nota: .Uni10 S. Thomás , J I j C ~ ~ ~ s con11npe1.1 posse, ut p~,optcr consiie~udinem iii l ira- c i p ~ i s lestiri~atihos tencreiur quis i n nltnri offerre. Tarnen, ai[,, eiiarn in tioc casu ohlntiosem rcmnriere quodanimoilo v t j iun iar iam~. Conf. FT:iiiii-hp., Tot11. 6. Tlbat. de Jiir. I'u- rrick. nd Dzcim. et Oblat.. C. 5: 5 i , no fim, ibi: ~ T a m c n , uit, etium in lioc easu ohlationcrn remnnere quodummoilo voluiiiarinin, s~ilieei qiianium nil quaniilaleni, ct spcciem i-ri oblriicc 22, Q t i c ~ t . $6, Art. i , ill Corpor. a

5 98

h." Ya commcmoraçáo dos fiais defiintos p ~ t t c m quaps- q u w paroclios rerrbcr as otil:icõrs que viio fnrcr os pios liirilriros; poriliie, como sc l C i io Liu. 2, Machab., C. 12, $ $3: 'Et facia Colt;itione: cliiciilecim millis di.sc\irnas ar- getiti misi t Jerasolimam o h r r i pro peccstis m ortuoruin saci-iliciiim henc, et religiose dr resurreclionc togi taes .. E p 46: iSnnila. ergo ct saliil>i.is est cogita~io pro deliio- ctrs cxoiare, iit a peccaiis al isol<.antur~. Esla 6 a pmtica desdo os ~irinciliios do ~Ilristianisino, Tcrtullinn., L. de Coroii. Mili t . . OliLitWiires pro ilofiinctis unem dic f[tciwiis. C ~ C . Confira-se Ban-Esp., do Jitr. Ecçlrs., P. 2, Seci. i, T. 7 , C. 1, siili 5 42 . Esic 4 o piedoso uso n'cslc i+ciiio desde os principias i ln nossa ri\onurcliia, como se noia nos mouumciitos quc rclcre FI-. Joiiquiin, no Elucidwio, fias p:ilavibas Obrudage~~s, Oliludogciis, Obnidn~lio, Obril- das.

I'orérn cstas niTerias rio loilo, iio inais ou rnerios Iam- b m se curnpr~hendcm na regra rlss de livre arbilrio. da derorao. lirio oii ciipiiclio dos oL!r~nira.

Nota. Temam os paroclios queixoraso em publico oii pai.- ticular d<i pouco q tio em io(las cstas oecasiòcs ogerecem os parochianos, porque Lbem uma rigida ccnsura di: simonineos avaros, deshumanos, lobos npaccs, poiores que iisiirarios, elc., em Van-Esp., Rat . de Jilr. ParocL. ad ileclm. et Obh- iion., C. 2, ) 5, em Rieg., P. 3 , $ $11, cni Eyhel, 5 462, tiota (e).

I~iengo p i a 1 d i parorho em !.das i mais abrtai qae oc. h m i a imaErns nos liriiiies da sua paroçhia. EM que rasos cesw s sei ininif.ia,

t 090 cedem para ellos an uflrrias

A i n ( ~ a ~ u e pelo estabeleciinciiio dos diii rn os eessuu a necessidade das offerias quntmlis, para a susterilação do clero, e os dizirnos (não enfeudados em commcnùas, uni- das s mosteiros e igrejas cathcdraesj perlenceiido aos pa- rochos tambem, e cooscquentcmrnte lhe ficaram perten- cendo as offertas que coiitinuaram a hzer os Iieis, Berard.. Tom. 1, Diss. 6, C. 5 , no fim, Van-Esp., Tom. 6, Diss., de Jirr. I)aroch., nd Drciin. et oblntion., C. 2, 5 3.

5 i00

No direito ecilesiastico 96 sup11~silivamente se deduz de alguns leitos pertencerem aos parochos as offertas, a saber, do C. 4, de Cettsib., do C. 13 e 29, de Yerbor. signil. do t%mn. 15, Caus. 10, Q. 2, a melhor da generalidade $0 C. 9, de Ris p u s Funt a Prsiot. sine Consens. C*.,

Gibert., Cwp. Jur. Canori., Tom. '2, T. 19, pag. 221. D'es- tes (ertos deduzem, os DD. a conclusào geral: #Que os parochos tBem a soa inieneão fundada para perceberem todas a s oblações pias q i i e se fazem nos districtos das suas parochias, ou seja nas igrejas, nas capcllas, nos ora- brios particulares, e ainda ás imagens collocadas ou pin-

. 1 - - tadas em casa- fiii nirorj in L ------

Page 67: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

A rrs8u C p«i.ilus quantlo de algum modo n;io consta da intel)ç,Go do offerentc, se prcsuniem feitas no parudio ;is obliçõcs r n t i o n ~ currP oniinorritn, odmkislr{llione Sa- crtii»eiiloru~)i, ot aliorum Dioi~aorsm, Ferrar., supra, sul) n. 13, Cavallar., supra, 8 7, Postb., deil lni int., Deçis. 166. n. 8.. E porianio cessa mima presumpç5o fai.oraro1 ao p:i-

rnclio, quando expressa ou ainda sO conjee~uradamonic coiisia da contraria rontada e intenção das offcrcrites, e que as offcrkis ten1iam app l i caç~o d i v ~ r s a que n5li sga para o yarocho, Hieç., sopra, 5 539, t 131 snne, Cavallai+., supra, w CPSSU~, Gmeiner., Iiistii. J i i r . Pcclcs., Seci. 2, 5 621, SCOI. Berard. e i Ey liel. supra, Ferrar., supra, a. 13, a- Aut d i t a r , Piitiiz., T/i,coloy. Dlor., T. 5, Tra~. !), C. 10.

h, G r d e n l de Luc,., de Uecinl., l)iscr. 19, n. 9, Turr. , supra, ri . 243, Yan-Esp., Tom. 6, Lliss. de Jar. P<irocli. ar1 Uecirn. r i ohlafioii, C. 2; $ 3, no fim, t Ifrc o~nriin.

Conseqiientcmenie, e pela presiimicli inlenc5,o dos O& ferentrs nso pertencem ao paroclio, { . O , as oflcrtss que sc Innçam em alguma nrra o11 copo que por sobrescripto in- dica o fim a que so hão de applicnr as oBert,as uu esmolas a h i rceolliidas, cJorno se dedue da lei de 4 dc rlezemlru rle 1775. '$ 9, ibi:

ri113vvr3 em todas ;is rrcgiiezias, mosteirris, ermidas de roiriagem, cepos ou arws, que ni i ! agnn Iiiiiive, oiide os de-

votos possam in trriiluzit. ns esmolas pelas suas piiiprias m i o ~ , elç. ('liniri os capti~os, com esclirsio c10 paroclioj.

- Van-Esp., deh.:Eccles., P. 2,Soct. b , T. 2, C. i O . $$i7 e1 20, idcm Van-Esp., Tom. 6, Diss. dc Jur. Piiroclr. ad Dcrim. ei Oblat., C. 2, $ 6, q Siriiiliier qiia. o,@!-iotrar in meiisk. ii.itt t;.inlcis nrl recipie~adns ohllitiones h cerl~rnl u s m ~.cps i t is , etc. Conduz concilio bracliareosc 4;. Acl. 5 , C , 23 e 2 i .

N5o pertcne,cir ao paroclto, 2.", ailuell;is uil'ertrias qiia

ela sua mesma q~ialidads mostram a inicnção do a&- rente, como ornamenlos, vestidos, C O F O ~ S , calices, criizes,

.lnmi~adarios e cousas siiiiilliaiilrs dedic,adas n Deus para o orsoto c colho dos SRIIS santos, BarIlos., rlc Parorh., C. 4 2 , n. 30, et sd Text. i i i Cnp. ( lu ia Sncerdotes, Cniis. i 0, 0. 4, n. 4, Constit. do h r l o , L. 2, T. 8 . Consi. 10, 5 i , em cujx margem se cit:iin muitos terios c DD.. nddc Romii-

guer., ad stat. ErtyzrR,, I,. 2 : Ktihr. 8, n. 7.

Nã,o pel-tcnceiii 30 pârocho, 3.' jex LUC. Ferrar., siipra, n. 16): u Oblntioties, qiia fiunt Ointoriis, Capellis, aul aliis loeis i n ~ m , vcl extra Ecclesias, uhi aliquai Imagiries rnirs- cu1os;e depicia: re l scu lp iz erisiuni, non spectant ad Pu- rocliiim, sed Orolorium ilisum, SCII Capellnm 1)ia Fabrica, vcl Ornato Kcclesia, vcl Irn:iginis, vcl pro c,onslrii»ndo iii honorem Ieagiiiis ampliori, e! splendidiori Ecclcsia, sei1

%Capclln; Consuctudo cnitn pene uriiversalis, et i~itcniio, .seir volunias cliiiiiiiim diclo fine, ct non Psroçho triles oblatiunes niiriliiiii, cic. 9 Concordain Roriianguer., ad stat. Eii~lh., L. I . Ruhr. 8, n. 7, eoni Fngnnn., Paz. lordan, C ouiros DII. Tnri., de P{tcl. fuhrr. siiccrss., I,. 3, C. i.

- r i 944 e 25'1, I'aiiiz., Tl t~u loq . Ilui-.. Ti~i~i . a, ir;\t,. 9, C+ 10. $ i, ~ d i l u oei70. Sabcll . , 'haim,in., Oblnlio, n. 15;

Page 68: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

t. Quod hujusniodi, Van-Bp. , de hir. &~h., P. 2, Secl. 4 , T. 2, C. 10, n. 48, aonde iranscrerc ao Cord. de Luc., de Dccimis, o oui,ra vez o mesnio Van-Esp., Tqnl. 6, Disse de h r . Parocb. ad Dccáms et ollatin~ies, C. 9 , $ ti, P. Eodem ex Capiiti.

$ I 05

Ncili airidr, h.", peyterccrn ;]o paroclio :is offcrtns: #Si Imago prodigiosa posiin sii in parietc domus aliciljiis pet- soiire pr i ra lx nd P:iroeiii:ilem spccisni, . . . S i enini oEc- rentes obla tiones suas ordinareiit i n beneficium Domini iloiiius, quia paupcr cs!, quia filias nuhiles habet, vel sci- rent, ess eaiveri i ah ipso Donrino, YPI in pios US~IS, vd ad siiz sulivrniendum necrssitnii; ~ u n c ad ipsuin Domi- num ex roluntaic offercnliun~ pcitinereiit, loiiquain Elee- mosinz , iit docen!, Ainosiacius, Burhos. h g n n n ; aliiquc, pliirw. Ita Puiuz., supra. Concordam I'ignatell., Consiilt. Cannn., Tom. Li , Cons. 83, n. i , Begnudel., rcrlio Obln- iio. [i. l i, i r . Ila farta in puri~tc. Loe. Fcrrar., supra, li: 20 c 2'1.

5 1013

Nciii iainbelo, 5.0, aquclbs ollcrios qus se f ~ z c i n cm capcllas ou nliarcs, em qnc rsião vuecias confrarias o ir- mandades com mordamos oo rdiluas, os qli:ies rccrliem as ofler~as e cost i~mam applicn-lns para a fiihrica ou enii- sns pias, POIIJUE s i h r s d o isto os o k r e n t c s se ~PESUI" ,

que offerocem par:i csscs' fins c ysra cssas applicâiões, c«in cxclus5o do paroclio, Reraid., Jus Eccles.. Tom. 1, Riss. 6, C. 5, pag. 206, +. liiiitvrni.

~Exceptio est, è vel cr pressa, rei prssumiita rolunlrs i iC fcrcnliiim iherragetiir, qtiod conlingerit, si ofTert.rilos ilana- renl Tem In, Alwri, Imagitii, extra Parocliinm sita, r i t ciiltior adjedis 6 rnamentis fieret, u t rnuri restatireniiir, 301 similem rili Caiisam; aiit si offcrentcs Xencdoctiici doriarrnt; ut pau-

. p p r n ih lc rn ~onstitiili cnrnnioiiiris alerentiir. Tonc enim aditui Ect'Iesiaihiim, iiiit c.usludvs loci 1li:liyiosi. vel ['i; olila-

Lionos recipercni, ci jorta offerentium votum impendercnt, . tiim demum Iioc ipso oflicio in Parocbi fidem refererido cum

nulli sditui, rel cusLoi1i~ Ioci Sacri Pii, aiit Rehgiosi exisic- ririt, etc. o

Conf. Vun-Bsp., íle h. Eccles., P. 2, Seci. 4, T. 2, C. 10, $ i!), c Tom. 6, Diss. de ,Ttir. Paroch. ad Becml. ct ODlaiiones, C. 2, 5 6, ibi:

Iiac vemsiinili viiliinirle offci~entiiim olibiiories, y u ~ colliguntur eliarn in ipsis Ecclcaiis Parocliialibus per lagis- Iros Fabr ic~ , siue miitiios, ri1 iilagisttos, Menm S. Spiritus, aliosque Magiilros, s ~ u Inleiiilontos aliciijus Domtis paiipr- rum, aul Orplianotroliliii, vcl Sacelli, ati t Altaris. non cerfririt Paroclio, seJ Fabrim, p:iuperiliu~. Sacello, nut Altari i ~ i i l ~ i o riim reapeztive usum scitiriliir a RJngislris illis, aiit Interiijeri- Libus peii, st eolligi. . . Si Olilationes liant i11 Sacello, rllioil Iiabet speciules hlainliernns, seri Magistros, yui curam F a - hricx, et Ornamcritoruni 1i:ibeant; itetni)uc ciirain, tit U j v i n ~ ihidem oficia nganiiir, Obfstir~nes il Ire de cnnsireiiidinc, non Parocho, aut Ecclcsix Rrochiali, sed ipsi Sacello or coilje- ctiirali oflerentiiini voliiii1:itt: cedere soleni, graseriim y i m cxtra Atiarc of f~reot~i i*~ . Satieli., in Suinm., 8 Obloliu, n. 13, $ Qirod oblaliones, et eleeniosism, ctc.

B é bem iioiavel o coneilio nancurwnse do annu iIc ,

l(i39, iwnscripto pelo cilsdu Van-Esp., ihi:

aht i i l i i crinsiieliidirie niliil introdriclirni cst, Paslnr soliis lisheat Obl~tiones qiix f iunt ad m;ljiis Aitare, et ai! ~tltarin dictariim Capelltirutn non hnberilium hlamhtirnum pariiciila- rem. Si gux isero dic1:irum Cayiellarurn AIamliurrium 113- bearit, Oblationes snli CripclL~ ceilant quemadmorlum etiam Confrniernil~libiis mrilr~lcrniiaiiirn oblniiones; illis erciptis, quz iifl~runtiir i i i AIlai-i ad maiius Ceiahr;inlis tcmliorc hlis- sarum, qurc erlirit L'astoris.ul

Nota. h50 1iDdc jariiais ifir em d i i ~ i t i a a npticiao dos miir- dornos le i~os para ridrniriislrar cs!as olTerlas com exctrislo da adtninislracjo dri paroctio, quiitido assim tlst;i inlroduxirio por costume, IAttc. Fcrriir., T F I ' ~ O Oblakio, n. m19, Cardeal tle Liic., in YrSccll. Eccles., Disc. 35, a n. 9, Coni:iul., n(l sta!.

Page 69: SOBRE Oá DIZIMOS ECCLESIASTICOS · SOBRE US DIZIIOS %CGLESI.ASTIFOS Sua urigain ii progressos, c a qiie 6 hoje mais dispiitrrcl ita priilica da fbro Origem dos dizimos na lei natural.e

hergith., L. ,I, Rubr. 8, a n. 8, Toi'r., rir Pact., 1,. 3, C 1, ri n. 2i7, Begnudell., verbo OEilatio, n. 7 e 8, Van-Esp., de Jw. {{cccles., P. 3 , Sect. k , Til. 2, C. 10. n. 26 e 27. E ainda- que èslso responsaveis a contas, náo 0 s3o n'cslu rcino ao juizo e~c~lesiasiicti, mas aos provedorcç das comarcas.

TiiriiLiem, (i *, não ~icrtcncem nos paroclios as ofhrins qiic se Fazein nas igrejas ou ciipellas dou regulares, Luc. Vei-rar., rerlio ObEolio, n. 25 e 36, e cotn rnilitos Ic~rlos c dccisiics e UD., Palliuz., eulira, 5 5. Nem, 7." as oBer- tas quc vm algumas paries se cosiumnm farcr aos cleri- OS, q~ inndo celchram a primeira missa, pois pertencem :i eHcs crim exclusão do paroclio, Ferrar. , supra n. 28 a 30, Patbur., sii(iru. 8 6 , Pigna~ell., Coils. Oiiion.. Torii. li, Cons. 83, t i . 2. Segiiudell., Biblèolh. Caii.. verbo Oblri- tio, 1 1 . 42, i i l fine. Nem. 8 . O , as off~ri;is ao cclehrante da iiiissa Pia Sljii~iso. Ilarlios., de Poroch., C. 42, n. 98.

Gi!ialini!iiic, i.": ISi ulicul~i Legiiinia consiieliido !i;\-

I i r a ~ , u t OLi\utioncs, rioii ipsi Parocbo, sed Ecçiesiic, vcl :ilio pio Ineo, seu en1is;o piz applicentiir, r. g. ad com- 0:1ra13t!:i E~clesi3slica ornamenta, aJ consiruendarn, rel icparaiidnrii Fabiaicani I<cclesiz, sei1 Caprllre, c l Iiujus- tiiadi, seii p io comrnotlii :illerius Sacerdoiis ccletirantis, sctx Ministri; h n l : obl:ttinncs sunb :iyiplic;itida jiiiiia i d e m consue~irdinetii a , Luc. Ferrrir., suptbn. ri. 14. De fiirma q u e prosugiie Ferrar., n. 16: allisce iemporibus so l a oblaticines, qrix in Ecclesin srib Missis ad iililire fiiint, v t gux pro nd [~~inislrat iooe Sacrarne111oru 111, pro Liencdi- t ~ ~ l d i s nuptiis, nut miilieribos post parium, pro cncqiiiis, ct scpuliiii~is. :iiit aliis siinililiis luiietionib~ls specinliter offcriiii~iir ad Paroc,lium specicni, Consiie~udine, e t inlen- iioiic offiirentium rcliquas fcrmc nmnes alias oLla i i~ncs

Ecclesiis ipsis, Capcllis, Aliarilius, ct aliis ceriis filiibus applicanie, u t recie obssrvai, Reiffestiieln, etc. Conf, Tan- Esp., deha.Ecclcs., P. 2, Sect. 4 , T . 2, C. 1 0 , n . 2 1 , c Tom. 6, Disscrt., de Ar., Paroch., ad Decim., rt Oblntion., C. 2, 1 6. r.. Ideogue, *. Itaqiie, et t. si vem.

Nota. Não iralo aqui a quesúo, quando por posse ou cos- tume possam as offertas ceder em favor de um beneficiado com exdusão do parocho? Veja-se Posl., de Afanuc., Decis. 160, Pereira, de Man. Reg., C. 14, no fim. Nem quando pertençam em todo o t ~ em parte ao parocbo primitivo em concurso do vigario perpetuo. Veja-se Furgol, Truibe dt4s curés primitifs, C.. 10, a n. 38, C. ,I?, a n. 35.