V stručno-naučni skup sa međunarodnim učešćem … · • doc. dr Nataša Dragašević Mišković,Univerzitet u Beogradu – Medicinski fakultet, Beograd, Srbija • doc. dr

V stručno-naučni skup sa međunarodnim učešćem „AKTUELNOSTI U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA

SMETNJAMA U RAZVOJU“Valjevo, 19-21. maj 2017. godine

ZBORNIK REZIMEA

Beograd, 2017.

„AKTUELNOSTI U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU“Zbornik rezimea

Izdavač:Resursni centar za specijalnu edukaciju

Za izdavača:prof. dr Goran Nedović

Urednici:doc. dr Mirjana Đorđević

Ivana Sretenović

Recenzent:prof. dr Goran Nedović

dr Srećko Potić

Tehnički urednik:Biljana Krasić

Dizajn korica:mr Boris Petrović

Štampa:BIG štampa, Beograd

Tiraž: 200

ISBN 978-86-89713-03-9

V stručno-naučni skup sa međunarodnim učešćem

„AKTUELNOSTI U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU“Valjevo, 19-21. maj 2017. godine

Organizatori:• Resursni centar za specijalnu edukaciju, Beograd• ABA tretman za decu sa autizmom u Srbiji, Beograd• Društvo defektologa Vojvodine, Novi Sad

Programski odbor:

• prof. dr Goran Nedović, Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija, predsednik

• prof. dr Fadilj Eminović, Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

• doc. dr Mirjana Đorđević, Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

• doc. dr Nataša Dragašević Mišković, Univerzitet u Beogradu – Medicinski fakultet, Beograd, Srbija

• doc. dr Nataša Stanojkovska Trajkovska, Univerzitet „Sv. Kiril i Metodij” – Filozofski fakultet, Institut za defektologiju, Skoplje, Makedonija

• doc. dr Goran Stojićević, Univerzitet „Singidunum” – Poslovni fakultet, Valjevo, Srbija

• dr Srećko Potić, Visoka medicinska škola strukovnih studija „Milutin Milanković”, Beograd, Srbija

Organizacioni odbor:

• dr Srećko Potić, predsednik• doc. dr Mirjana Đorđević, generalni sekretar• Ivana Sretenović• Snežana Maravić• Marinela Šćepanović• Mila Veselinović

PROgRAM

7

Petak, 19.5.2017.15:00-17:30 Registracija učesnika

17:30-18:00 Otvaranje skupa i pozdravna reč organizatora18:00-18:10 Zoran Igić Elementi pristupačnosti u javnom saobraćaju koji su od

značaja za samostalno kretanje vizuelno oštećenih lica

18:20-18:20 Ivana Stajčić, Svetlana Kaljača

Razlike u participaciji u socijalnim aktivnostima između učenika sa autističkim spektrom poremećaja i učenika sa intelektualnom ometenošću

18:20-18:30 Jelena Nikolić, Ljiljana Šimpraga, Fadilj Eminović

Efekti fizičke aktivnosti na kvalitet života osoba treće životne dobi

18:30-19:00 Poster prezentacijeNenad Glumbić, Mirjana Đorđević, Branislav Brojčin

Složenost igre kod dece sa spektrom autističkih poremećaja i pridruženom intelektualnom ometenošću

Nebojša Nikolić, Miodrag Blizanac, Tijana Bjelobrk, Vesna Blizanac, Ana Živanović, Igor Milanović, Vida Brkljač, Dragan Kaurin, Ratko Milićević, Draginja Rodić

Kulturno-obrazovna dekontaminacija mladih sa smetnjama u razvoju

Aleksandra Maksimović, Natalija Perišić

Razumevanje koncepta inkluzivnog obrazovanja iz perspektive socijalnog uključivanja

Milosav Adamović, Milan Radulović, Fadilj Eminović, Miodrag Stošljević

„WiiFit“ virtuelni program vežbanja u poboljšanju kontrole ravnoteže tela kod deteta sa cerebralnom paralizom – Studija slučaja

Mira Jovanović, Tatjana Stanković Senzibilizacija studenata-budućih vaspitača za inkluziju u dečjem vrtiću

Ivana MaksimovićUticaj društvene sredine i neposrednog okruženja na razvoj i kvalitet život osoba sa intelektualnom ometenošću

Nevenka Vasić Modeli pružanja podrške učenicima sa teškoćama u razvoju u OŠ „Miloš Marković“

Natalija Perišić, Aleksandra Maksimović

Unapređenje socijalnog uključivanje romskih učenika kroz podršku u obrazovnom sistemu

Vesna Lazić Specifičnosti inkluzivnog vaspitno-obrazovnog rada sa decom predškolskog uzrasta

Živka Panova Sazdova, Marija Davčevska

Interaktivni metod i didaktičke veštine u radu sa decom koja imaju autistični spektar poremečaja i ADHD

Vojislav Todorović, Milosav Adamović, Ivana Mitrović Đorđević Primena asistivne tehnologije u OŠ „Dušan Dugalić“Elizabeta Dimitrievska, Sonja Dimova Zabavne igre i aktivnosti kao metod za razvoj govora

8

Aleksandra Bukovica, Jelena Mitić, Snežana Medić

Lako sa markom – Aplikacija za decu sa komunikacijskim teškoćama

Goran Nedović, Srećko Potić, Ivana Sretenović

Dostupnost javnih servisa za osobe sa invaliditetom – Preliminarno saopštenje

Milena Milićević Kvalitet života osoba sa ometenošću ili invaliditetom u Republici Srbiji – Osvrt na istraživačku praksu

Zorica Vujetić, Nikola Savić, Mirjana Tomić

Kvalitet života osoba sa cerebralnom paralizom – Prikaz slučaja

Sonja Dimova, Dobrila Eftovska, Žana Gorgieva

Razvijanje sposobnosti za sastavljanje i razumevanje rečenice kao govorna celost – Didaktička igra „Zavrti kocku“

Amra Imširagić, Azemina Imširagić, Nasih Osmanović

Uloge u vršnjačkom nasilju među decom s posebnim potrebama i školski uspeh

Jela Popović, Dragana Kljajić, Slađana Arsić

Kongenitalne anomalije – zastupljenost medicinske intervencije i procena motornog razvoja

Danka Krstić, Milena MilićevićMogućnosti primene inovacija u somatopedskom (re)habilitacionom tretmanu deteta sa neurološkim oštećenjima težeg stepena – Prikaz slučaja

Zorana Radivojević, Biljana Milošević

Značaj rane intervencije kod dece od rođenja do navršenih 24 meseca

Sanela Pacić, Vasilija Krstić, Danijela Ilić Stošović, Natalija Radosavljević, Mirjana Gavrilović

Faktori koji utiču na sindrom sagorevanja u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji

Maja Nedović, Danijela Nikolić, Miljana Kostić

Procena funkcionalnih sposobnosti kod osoba sa telesnim invaliditetom

Jelena Todorović Strah kod osoba sa intelektualnom ometenošćuNeda Novaković, Marina Vidojević, Bojana Mašković

Umetničke radionice kao radno-okupaciona terapija u socijalnoj zaštiti

Mirjana Đorđević, Nenad Glumbić, Branislav Brojčin

Komunikacione i socijalne veštine kod odraslih osoba sa intelektualnom ometenošću

Slobodan Banković Akademska kompetencija i sociometrijski status učenika sa lakom intelektualnom ometenošću

Ksenija Stanimirov, Aleksandra Grbović, Branka Jablan

Učestvovanje u slobodnim aktivnostima odraslih osoba sa oštećenjem vida

Dragana Klјajić, Marija Trajkov, Jela Popović Osobe sa invaliditetom i arhitektonske barijere

Marienka Zolnjan Značaj rane procene kvaliteta vizuomotorne koordinacije dece sa višestrukom ometenošću

Marija Zulić, Nina Brkić-Jovanović, Vanda Hájková

Socijalna participacija dece sa cerebralnom paralizom u osnovnim školama u Češkoj Republici u odnosu na adaptiranost škola njihovim potrebama

19:00-20:00 Koktel dobrodošlice

9

Subota, 20.5.2017.

9:00-11:00 Sesija 1Marta Dedaj, Tanja Panić Sistemski pristup ranoj intervenciji

Marija Končar, Aleksandra Janković Program podrške ranom razvoju dece – uloga nevladinog sektora

Marija Cvijetić Faktori uspešne tranzicije u školu dece sa smetnjama u razvoju

Marina Vujanović, Danijela Ilić-Stošović, Anita Kovačić Popović Kvalitet pisanja učenika razredne nastave Neda Aćimović, Sanela Pacić, Radmila Nikić

Specifičnosti specijalnih odeljenja pri redovnim školama u inkluzivnom obrazovanju

Mirjana Nikolić, Veronika Katrina-Mitrović

Inkluzivni pristup u tretmanu poremećaja u ponašanju učenika

Maša Đurišić, Sanela Drača Rizični faktori problema u ponašanju dece u školskom okruženju

Mirjana Tomić, Nikola Savić, Zorica Vujetić Prevencija vršnjačkog nasiljaTamara Lazović, Jovana Ninić, Nino Manojlović, Pavle Radosavljević

Pozitivne bihejvioralne intervencije kao model pružanja podrške – Taksonomija tehnika, principi kreiranja tretmana i značaj multidisciplinarnog tima

Jasmina Trošanska, Vladimir Trajkovski

Auditivno i vizuelno procesiranje učenika sa autizmom u poređenju sa učenicima sa lakom mentalnom retardacijom i učenicima neurotipične populacije

Saša Stepanović Gluvi i slepi učenici u redovnoj školiNebojša Nikolić, Svetlana Matić Morović

Emocionalna iscrpljenost zaposlenih u obrazovnom sistemu – izvori, ozbiljnost i tehnike prevladavanja

11:00-11:20 Diskusija

11:20-11:40 Pauza

11:40-13:40 Sesija 2

Ljiljana Ćumura Servisi podrške – korak ka samostalnom životuMarija Stepanović Dinić, Jelena Vasić, Goran Ristić, Dragana Jakovljević, Tatjana Kosovac, Jadranka Lalić, Jelena Posinković, Radmila Milojević, Vanja Milosavljević, Sonja Todorović, Snežana Perić

Posledice nasilja nad decom

Spomenka Savić, Nadica Savić „Podeljena briga” – povremeno hraniteljstvo

10

Miodrag Blizanac, Zoran Stojanović, Snežana Nikolić, Marta Sučević, Tatjana Stojšić

Inkluzivno edukativna socijalna zadruga „Sodara Filipus” – Unapređivanje socijalno egzistencijalnog položaja mladih sa invaliditetom

Milica Zdravković Žunjić, Bogdan Jednak

Primer dobre prakse u razvijanju socijalnih usluga u zajednici

Miroslav Jovanović, Vesna Milovanović, Maja Ugljevarević, Vladanka Dedić, Ružica Simić, Radmila Dajić, Tatjana Jovanović, Miloš Đorđević, Vojislav Ćorluka, Jelena Ristić, Gordana Kljajić

Prednosti i mane procesa deinstitucionlizacije u Srbiji

Biserka JakovljevićZadovoljstvo korisnika tuđe nege i pomoći pristupačnošću objektima primarne zdravstvene zaštite na teritoriji Pomoravskog okruga

Vesna Narančić Psihosocijalna podrška porodicama dece sa smetnjama u razvoju

Milica Jelić, Suzana Mihajlović Babić

Uloga civilnog sektora u razvoju usluga za osobe sa invaliditetom u Republici Srbiji

Vera Petrović, Goran Jovanić Stavovi građana prema osuđenima u zatvoruGoran Jovanić, Vera Petrović Inkluzija osuđenih po izlasku na sloboduNataša Bajić, Milica Dulović, Snežana Andrejević, Snežana Dinčić, Dragana Marković, Jelena Filipović Subin, Ana Petrović

Nasilje prema ostarelim licima u porodičnom kontekstu

Nataša Bajić, Biljana Jašović Popović, Milica Miladinović, Miroslava Milenković, Sunčica Dimitrijević

Zlostavljanje i zanemarivanje starih

13:40-14:00 Diskusija14:00-15:30 Pauza za ručak

15:30-17:00Radionica 1Nebojša Nikolić: Otkrivanje zona stabilnosti u procesu upravljanja stresom

15:30-16:00Radionica 2Danijela Đukić: Ponašanje osoba sa autističkim spektrom poremećaja, uzrok, cilj i posledice

17:15-18:15 Radionica 3Nebojša Nikolić: Sat za mentalnu higijenu

11

Nedelja, 21.5.2017.

9:00-11:00 Sesija 3Stanko Blatnik, Sanja Selimović, Amila Mujezinović

Savremena tehnologija u edukaciji i rehabilitaciji osoba sa smetnjama u razvoju

Biljana Marić, Jasna Ristić Primena asistivne tehnologije u laboratorijskim vežbama prilagođenim učenicima sa autizmom

Ivana Zečević, Bojana Mastilo, Andrijana Bakoč, Olivera Kalajdzić, Ranka Perućica, Gorica Vuksanović

Značaj asistivne tehnologije u prilagođavanju radnog mjesta za osobe sa invaliditetom

Kristinka Ovesni, Marina LukićPercepcija osoba sa oštećenjem vida i motoričkim poremećajima o diskriminaciji u zapošljavanju: Andragoške implikacije

Zoran Kovačić, Bojana Delibašić Zaštitne radionice kao oblik zapošljavanja osoba sa ometenošću

Mirjana Mađarević, Sava Maksimović

Tjelesni zdravstveni odgoj u edukaciji i rehabilitaciji djece sa smetnjama u razvoju

Sanja Selimović, Stanko Blatnik, Amila Mujezinović

Empatija kao preduslov za uspešnu edukaciju i rehabilitaciju osoba sa smetnjama u razvoju

Sanja Nikolić Motivacione igre kroz didaktički princip poliformnosti u nastavi matematike

Ljiljana Šimpraga, Jelena Nikolić, Angelka Pešterac Kujundžić, Marija Trajkov

Povezanost izbora profesije i stava o fizičkoj aktivnosti u odnosu na bavljenje fizičkom aktivnošću kod budućih rehabilitatora, zdravstvenih radnika

Marinela Šćepanović Napredovanje u službi defektologa zaposlenih u vaspitno-obrazovnim ustanovama u Srbiji

Danica Vasiljević Prodanović, Jasmina Milošević

Značaj zdravstvene edukacije dece i njihovih roditelja

Jasmina Milošević Specifičnost zdravstvene zaštite mladih11:00-11:20 Diskusija11:20-11:40 Pauza

11:40-13:40 Sesija 4

Maja Pavlović, Jasmina Balog, Jelena Stojčić, Slađana Belić Stepanović, Slavica Milanović

Značaj ranog uključivanja osoba sa poremećajem autističnog spektra u vršnjačku grupu – Prikaz toka razvoja i napredovanja prema aspektima razvoja

Tatjana Grumić, Andrijana Zorić

„Od zdravstvenog stanja do čulnih saznanja“ – Predlog uvođenja novog iop-a sa potpuno izmenjenim programom za učenike sa značajnim smetnjama u intelektualnom funkcionisanju ili sa višestrukim smetnjama u razvoju

12

Ivana Sretenović, Goran Nedović, Srboljub Đorđević

Značaj balansa kao motoričke sposobnosti kod dece sa oštećenjem sluha

Aleksandra Janković, Marija Končar Značaj kombinovanih manuelnih tehnika u rehabilitaciji

Mirko OvukaSpecifična trenažna tehnologija u radu sa decom sa autizmom – Identifikacija tela kao osnov spoznaje socijalnog života

Ivan Jovanović Individualni pristup fizioterapeuta u medicinskoj rehabilitaciji osoba sa smetnjama u razvoju

Slavka Nikolić Boje, oblici i veličine kod dece oštećenog sluha

Slađana Ćalasan, Bojana Vuković Uticaj uzrasta na razvijenost leksičko-semantičkih sposobnosti kod djece sa disgrafijom

Dobrila Eftovska, Sonja Dimova, Žana Gorgieva

Opismenjvnje učenika i bogačenje njihovog leksičkog fonda pomoću didaktičke igre „Domino“

Vesna Narančić Specifičnosti vaspitno-obrazovnog rada sa decom sa Di George sindromom u osnovnoj školi

Teuta Ramadani Rasimi, Zoran Mihajlovski

Stupanj slušnog oštećenja dece i roditelja kao faktor semantičkih veština kod dece sa oštećenjem sluha

Jasmina Mešanović, Draginja Rodić, Zora Kizić, Dragana Jarić Učenje animacijom – Kroz igru do filma

Violeta Stanimirović, Tijana Đokić

Individualni obrazovni plan u smederevskim osnovnim školama – Zastupljenost ovog oblika rada sa učenicima u odnosu na geografski položaj škole i blizinu velikih zagađivača

Stevan Macak, Ana Bogićević , Ljiljana Vukošić, Stefan Ljubić

ŠOSO sa domom „Sveti Sava“, Umka – Prikaz ustanove

13:40-14:00 Diskusija

14:00-15:30 Pauza za ručak

15:30-16:00 Završna diskusija, donošenje zaključaka i zatvaranje skupa

13

SAVREMENA TEHNOLOgIJA U EDUKACIJI I REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Stanko Blatnik1, Sanja Selimović1, Amila Mujezinović2

1IPAK inštitut, Velenje, Slovenija 2Univerzitet u Tuzli – Edukacijsko-rehabilitacijski fakultet,

Tuzla, Bosna i Hercegovina

U poslednjih nekoliko godina došlo je neverovatnog razvoja tehnolo-gija, pre svega digitalnih. Danas se puno govori o digitalizaciji, internetu, veštačkoj inteligenciji, dubokom učenju (deep learning), virtualnoj real-nosti, socijalnim mrežama. Primena ovih tehnologija promeniće suštin-ski dijagnostiku, edukaciju i rehabilitaciju osoba sa smetnjama u razvoju. Zbog toga će doći do potrebe za dodatnim znanjima i veštinama koje moraju da imaju osobe koje sudeluju u edukaciji i rehabilitaciji osoba sa smetnjama u razvoju. Dosadašnja iskustva pokazuju da će najuspešnije reševati probleme timovi koji će znati iskoristiti mogućnosti koje nam pruža tehnologija. U prezentaciji ćemo detaljnije opisati trendove prime-ne tehnologija i saradnju računara i ljudi koja daje optimalne rezultate.

Ključne reči: digitalne tehnologije, veštačka inteligencija, virtualna realnost, osobe sa smetnjama u razvoju, edukacija

14

SLOŽENOST IGRE KOD DECE SA SPEKTROM AUTISTIČKIH POREMEĆAJA I PRIDRUŽENOM INTELEKTUALNOM OMETENOŠĆU*

Nenad Glumbić, Mirjana Đorđević, Branislav BrojčinUniverzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

Intelektualna ometenost je jedno od najčešćih komorbidnih stanja kod osoba sa spektrom autističkih poremećaja. Poteškoće u organizo-vanju kvalitetne igre nekada se sagledavaju kao simptom autizma, dok se u slučaju težih oblika intelektualne ometenosti često tumače u kon-tekstu intelektualnog deficita. Cilj ovog rada je utvrđivanje relativnog doprinosa intelektualne ometenosti i autizma kvalitetu igre ispitanika sniženih intelektualnih sposobnosti. Uzorkom je obuhvaćeno 214 ispita-nika sa lakom intelektualnom ometenošću i 13 ispitanika sa autizmom koji funkcionišu na nivou lake intelektualne ometenosti; 88 ispitanika sa umerenom intelektualnom ometenošću i 32 ispitanika sa autizmom i umerenim stepenom intelektualne ometenosti; 26 ispitanika sa teš-kom intelektualnom ometenošću i 12 ispitanika sa autizmom i teškom intelektualnom ometenošću. Za procenu nivoa složenosti igre korišćena je podskala Igra Vajnlend skale adaptivnih sposobnosti, koja se sasto-ji iz 18 ajtema raspoređenih prema stepenu složenosti. Dvofaktorskom analizom varijanse različitih grupa istražen je uticaj stepena intelektual-ne ometenosti i spektra autističkih poremećaja na dostignuti nivo igre. Uticaj interakcije između stepena intelektualnog funkcionisanja i komor-bidne dijagnoze autizma bio je statistički značajan F(2)=8,519, p=0,000. Pokazalo se da na kvalitet igre utiču i stepen intelektualnog funkcioni-sanja F(2)=19,932, p=0,000, kao i komrbiditet autizma i intelektualne ometenosti F(1)=38,805, p=0,000. Vrednosti eta kvadrata 0,095 i 0,093 pokazuju da je stvarna razlika između poredbenih grupa između sredn-jih i visokih vrednosti. Prosečne vrednosti skorova dece sa lakom i ume-renom intelektualnom ometenošću (AS=27,22; SD=8,802 i AS=18,23; SD=10,184) očekivano su više od prosečnih vrednosti sirovih skorova dece sa autizmom približno istih intelektualnih sposobnosti (AS=10,46; SD=5,441 i AS=8,53; SD=8,289). Međutim, na nivou teške intelektualne ometenosti gotovo da nema razlike između dece sa autizmom (AS=6,17; SD=3,786) i poredbene grupe ispitanika bez autističkog poremećaja (AS=6,69; SD=5,439). Dobijeni podaci ukazuju na poteškoće u diferen-cijalnoj dijagnozi intelektualne ometenosti i autizma kod ispitanika sa najtežim oblicima intelektualnog deficita.

Ključne reči: intelektualna ometenost, autizam, igra

* Ovaj rad je nastao kao rezultat istraživanja u okviru projekta „Socijalna participacija osoba sa intelektualnom ometenošću” (ev. br 179017) Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.

15

RAZUMEVANJE KONCEPTA INKLUZIVNOg OBRAZOVANJA IZ PERSPEKTIVE SOCIJALNOG UKLJUČIVANJA

Aleksandra Maksimović1, Natalija Perišić2

1Visoka škola strukovnih studija za vaspitače, Šabac, Srbija 2Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka, Beograd, Srbija

Od osamdesetih godina XX veka koncept socijalnog uključivanja oso-ba koje su izdvojene iz opštih društvenih tokova usled invaliditeta, men-talne bolesti ili siromaštva zaživeo je u Francuskoj, odakle se proširio i na druge zemlje u Evropi. Obrazovanje je prepoznato kao jedan od naj-značajnijih elemenata socijalnog uključivanja. Pri tome, relevantni autori naglašavaju da je bitno razumevanje inkluzivnog obrazovanja, na način na koji se ovaj pristup shvata na globalnom nivou i njegovo razlikovanje od primena u konkretnim nacionalnim okruženjima, u kojima se najčešće tumači kao specijalno obrazovanje. Naime, u literaturi se upućuje na to da je koncept inkluzivnog obrazovanja širi od uključivanja dece sa smet-njama u razvoju u vaspitno-obrazovni sistem, te da se o pravoj i uspešnoj inkluziji u obrazovanju ne može govoriti bez obezbeđivanja prava i uslova za ulazak u sistem i opstanak u njemu različitim marginalizovanim grupa-ma stanovništva i to: ženama, mladima, starima, seoskom stanovništvu, starosedeocima u kolonizovanim društvima, migrantima, pripadnicima etničkih i verskih manjina, obolelima od virusa HIV-a. U ovom kontekstu svođenje inkluzije na prisustvo dece koja su okarakterisana kao „druga-čija“ u učionici shvata se kao zabluda, kao i razumevanje inkluzije kao procesa namenjenog „nekim određenim grupama“ umesto svima, te ra-zumevanje procesa inkluzije kao asimilacije. Nasuprot tome, inkluzivno obrazovanje podrazumeva podršku svakome za participaciju u sistemu obrazovanja i prepoznaje se kao doprinos tome da svako od uključenih razvije svoje sposobnosti što je više moguće.

Istraživački cilj u ovom radu je identifikovanje prepreka i prilika za inkluzivno obrazovanje u nacionalnom kontekstu. Stoga je prezentacija globalnog koncepta inkluzivnog obrazovanja, propraćena analizom nje-govih nacionalnih prilagođavanja. U tu svrhu, korišćena je kvalitativna analiza dokumenata.

Ključne reči: inkluzivno društvo, inkluzivno obrazovanje, socijalno isključivanje, socijalno uključivanje

16

EMOCIONALNA ISCRPLJENOST ZAPOSLENIH U OBRAZOVNOM SISTEMU – IZVORI, OZBILJNOST I TEHNIKE PREVLADAVANJA

Nebojša Nikolić, Svetlana Matić Morović ŠOSO „Milan Petrović“ sa domom učenika, Novi Sad, Srbija

Emocionalna iscrpljenost predstavlja neminovnu posledicu akumu-liranog negativnog stresa koja se primarno ispoljava kroz niz psihoso-matskih reakcija relativno proporcionalnih intenzitetu stresa. Nastanak emocionalne iscrpljenosti vezan je za biološku, psihološku, socijalnu i mentalnu otpornost bihejvioralnog geštalta svakog pojedinca.

S obzirom da su naše emocije zapravo emocionalne uspomene, te da su blisko vezane za iskustva, one nisu prolazne kao situacije u kojima svakodnevno participiramo, već ostaju pohranjene u našoj podsvesti, uskladištene sa svim mentalnim reprezentacijama.

Prema trogodišnjim istraživanjima autora, sukcesivno sprovedenim u periodu od 2014-2016. Godine, relevantno je da su umor, glavobolje, nespecifikovani migrenozni i neurološki transferi, tendenciozne tahikar-dije i psihogeno determinisane dijareje najčešći pokazatelji emocionalne iscrpljenosti produkovane prekomernim profesionalnim opterećenjem, previsokim ličnim zahtevima i lošim upravljanjem vremenom (isticanjem efikasnosti nad efektivnošću). Ukoliko se dozvoli sistematsko delovanje stresora i trajno opterećenje bez otpora nastupaju posledice prvog ste-pena emocionalne iscrpljenosti sagledane u spletu disocijativnih smetnji – poremećaja sna, poremećaja apetita, teskobe i nasumičnih paničnih napada. Važna je i činjenica da su ovi potonji korektivno zahtevniji i po-nekad iziskuju čak i pristupanje enaktivnim strategijama prevladavanja stresa.

Polazište u korekciji, umanjivanju i prevladavanju emocionalne iscr-pljenosti smešteno je u sagledavanju stresa kao dvofaznog mehanizma, koji fazu mobilizacije energetskih i fizioloških potencijala organizma ne-utrališe određenim kineziološkim programom, kojim ujedno eliminiše preko 80% negativnih posledica stresa.

U referatu autori će prikazati korisne i delotvorne instant tehnike za prevladavnje stanja emocionalne iscrpljenosti, te ukazati na dalekosež-nost njihovih efekata spram kontinuirane primene.

Ključne reči: emocionalna iscrpljenost, profesionalna opterećenja, indikatori otpornosti, fiziologija stresa, tehnike prevladavanja

17

BOJE, OBLICI I VELIČINE KOD DECE OŠTEĆENOG SLUHA

Slavka NikolićOŠ „Radivoj Popović“, Zemun, Srbija

Cilj: Cilj ispitivanja je ukazati da je vizuelni razvoj brži od razvoja slu-ha. Vizuelne stimulacije su kompleksnije u odnosu na slušne. Kognitivni razvoj deteta se usmerava slušnim stimulacijama. Kod deteta oštećenog sluha, kognitivni razvoj ostaje na nivou vizuelnih stimulacija. Dete ima teškoće u usvajanju reči, reda reči u rečenici i formiranju rečenice i zato ga treba podsticati da ovlada pamćenjem sastava rečenice. Dete ošte-ćenog sluha lako i pristupačno usvaja boje određenog oblika, vezujući ih za značenje reči i reda reči u rečenici. Nije potrebno dodatno verbalno objašnjenje za razumevanje strukture rečenice. Vizuelna percepcija je maksimalna i trajna.

Metod: Za ove potrebe je izvršeno eksperimentalno ispitivanje pri-mene stimulacije bojama i grafičkim znakovima kod ispitanika školskog uzrasta (V razred). Ispitanici su bili nedelju dana stimulisani prostim dvočlanim rečenicama i prosto proširenim rečenicama od četiri do šest reči. Njihova obaveza je bila da prema boji i grafičkim znacima konstruišu rečenicu.

Rezultati: Rezultati su pokazali da nedelju dana stimulacije bojom i oblikom, kod ispitanika pokazuje napredak u pravljenju grešaka u usva-janju reči i reda reči. Eksperimentalna grupa ispitanika je imala lošije re-zultate. Primena „šeme“ olakšava pamćenje redosleda reči u rečenici i sastav proste i prosto proširene rečenice.

Zaključak: Može se zaključiti da deca oštećenog sluha, uz pomoć sti-mulacije bojom, oblikom, veličinom i grafičkim znakom, postižu bolji us-peh u vizuelnom pamćenju.

Ključne reči: boja, vizuelna stimulacija, kognitivni podsticaj

18

EMPATIJA KAO PREDUSLOV ZA USPEŠNU EDUKACIJU I REHABILITACIJU OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Sanja Selimović1, Stanko Blatnik1, Amila Mujezinović2

1IPAK inštitut, Velenje, Slovenija 2Univerzitet u Tuzli – Edukacijsko-rehabilitacijski fakultet,

Tuzla, Bosna i Hercegovina

Empatija podrazumeva sposobnost da se emocionalno razume šta druga osoba doživljava. U suštini, to je stavljanje u tuđu poziciju i doživ-ljavanje tuđih osećaja. Empatija nam omogućava da razumemo druge i često nas prisiljava da preduzmemo mere kako bi ublaži patnju druge osobe. Radeći na nizu projekata sa ciljem pomoći osobama sa smetnjama u razvoju došli smo do zaključka da ako im uistinu želimo pomoći, mo-ramo biti u stanju da razumemo šta te osobe doživljavaju. Shvatili smo da moramo biti empatični, odnosno kako se popularno kaže biti u stanju „da obujemo cipele druge osobe”. Da bismo to proverili organizirali smo niz radionica u osnovnim i srednjim školama te u preduzećima na kojim smo pomoću jednostavnih pomagala simulirali određene teškoće koje imaju osobe sa invaliditetom u svakodnevnim aktinostima. Nakon radi-onice proveli smo ankete koje su dale pozitivne rezultate. Većina uče-snika je izjavila da sad bolje poznaje probleme osoba sa invaliditetom, da su promenili svoje stavove prema tim osobama i da su spremni da sudeluju u nevladnim orgnizacijama koje podržavaju osobe sa invalidite-tom. U preduzećima je većina učesnika izjavila da bi zaposlila osobe sa invaliditetom, te da bi donirala sredstva nevladnim organizacijama koje podržavaju osobe sa invaliditetom. Na osnovu tih rezultata ocenjujemo da bi sve osobe koje žele da pomognu osobama sa smetnjama u razvoju morale prvo obaviti tečaj empatije, a nakon toga počele raditi sa tim oso-bama. Verovatno bi bilo još bolje kada bi već u osnovnim školama uveli empatiju kao obavezni sadržaj časa razredne nastave.

Ključne reči: empatija, osobe sa smetnjama u razvoju, edukacija

19

KULTURNO-OBRAZOVNA DEKONTAMINACIJA MLADIH SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Nebojša Nikolić, Miodrag Blizanac, Tijana Bjelobrk, Vesna Blizanac, Ana Živanović, Igor Milanović, Vida Brkljač, Dragan Kaurin, Ratko Milićević, Draginja Rodić

ŠOSO „Milan Petrović“ sa domom učenika, Novi Sad, Srbija

U decenijama kulturno obrazovne degradacije i vrednost socijalizacije dece i mladih, kako urednog razvoja, tako i mladih sa smetnjama u razvo-ju, svela se na površan pristup, a kvalitet koji nasumično i individualizo-vano prominira, zamenjen je kvantitetom, opet površnih i nedorečenih aktivnosti.

Puna socijalizacija uključuje rad na svim socijalno i moralno priklad-nim poljima razvoja, unapređenja i očuvanja psihičkih, mentalnih i emo-cionalnih potencijala adolescenata sa smetnjama u razvoju.

Naš doprinos kulturno obrazovnoj dekontaminaciji mladih sa smet-njama u razvoju predstavlja kontinuiran proces koji se iz godine u godinu obnavlja, temeljnim, timskim pristupom, analiziranjem potreba adoles-cenata, razmišljanjem, promatranjem, racionalno divergentnim anticipi-ranjem i profesionalno etičkom opravdanošću aktivnosti kroz koje mladi ostvaruju socijalnu participaciju u ponuđenom mikrosocijalnom okruže-nju. Radi postizanja višeg stupnja kvaliteta svih aktivnosti, tim kolega u svakodnevnim formalnim i neformalnim profesionalnim interakcijama prati stvarne potrebe i želje, te razmatra mogućnosti i potencijalne do-brobiti u sferi kognitivne i socijalno emocionalne stimulacije.

S’ druge strane, važno je naglasiti da je ovaj proces sveobuhvatan, te u ovom smislu uključuje ne samo aktivnosti u okruženju, već i dodatno angažovanje nastavnog osoblja na psihološkoj, socijalnoj, emocionalnoj, kao i vokabularno bihejvioralnoj razumljivosti propraćenih sadržaja (po-zorišne predstave, filmske projekcije, koncerti, izložb e).

U referatu predstavljamo i koncept održivost ovog procesa kroz lo-kalnu intersektorsku saradnju sa ustanovama kulture, javnim subjektima i udruženjima građana, kojim se proaktivno deluje na smanjenje distan-ciranosti mladih sa smetnjama u razvoju od mikrosocijalnog okruženja, odnosno, divergira njihova realnija i dinamičnijasocijalna participacija.

Ključne reči: kulturno obrazovna dekontaminacija, mladi sa smetnjama u razvoju, proces, socijalna participacija, intersektorska saradnja

20

„WIIFIT“ VIRTUELNI PROGRAM VEŽBANJA U POBOLJŠANJU KONTROLE RAVNOTEŽE TELA KOD DETETA SA

CEREBRALNOM PARALIZOM – STUDIJA SLUČAJA

Milosav Adamović, Milan Radulović, Fadilj Eminović, Miodrag StošljevićUniverzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

Problem istraživanja. Jedan od glavnih motornih simptoma zajednički za sve oblike cerebrale paralize jesu teškoće u kontroli ravnoteže tela, kao i izvođenju svakodnevnih životnih aktivnosti. WiiFit“ (Nintendo Inc., Kjoto, Japan, 2007) virtuelni program, jeste hardversko-softverski paket koji se koristi u rekreaciji i vežbanju, a sastoji se od Wii daske za balansi-ranje na kojoj osoba stoji i koja služi kao vrsta kontrolora, Wii konzole po-vezane sa Wii daskom i TV-om, kao i igrama za ravnotežu. Cilj. Ispitivanje efekata „WiiFit“ virtuelnog programa vežbanja na ravnotežu tela kod deteta sa cerebralnom paralizom. Metodologija. Dete sa spastično he-miplegičkim oblikom cerebralne paralize (G80.0), starosti 12,9 godine, muškog pola, je igre ravnoteže izvodilo tri puta nedeljno („Table tilt“, „Ski slalom“, „Ski skokovi“), 20 minuta po sesiji, tokom vremenskog perioda od 8 nedelja (ukupno 24 sesije). Pre početka i nakon sprovođenja tretma-na vežbanja, detetu je procenjena ravnoteža putem: „Time Up and Go Test-a“ i „Functional Reach Test-a“. Istraživanje je sprovedeno u „Zavodu za psihofiziološke pomeremećaje i govornu patologiju „prof. dr Cvetko Brajović“ u Beogradu tokom 2016. godine. Rezultati. Nakon sprovedenog „WiiFit“ virtuelnog programa vežbanja ustanovljen je statistički znača-jan rezultatski napredak na „Time Up and Go Test“, koji je pre vežbanja iznosio 17,94 sek., a nakon vežbanja 14,17 sek. (p<0.05). Kod „Functional Reach Test“ je takođe utvrđena značajna statistička razlika u postignu-ću, koje je na prvom merenju, pre početka vežbanja iznosila 19,8 cm., a nakon vežbanja 22,1 cm. (p<0.05). Zaključak. „WiiFit“ virtuelni program vežbanja predstavlja bezbedan, zabavan, ugodan i efektivan metod vež-banja kojim se poboljšava sposobnost održavanja ravnoteže tela, a može se koristiti kao dodatni oblik fizičke aktivnosti, potom u terapeutske svr-he kao deo defektološkog tretmana i/ili fizikalne terapije.

Ključne reči: „WiiFit“ program vežbanja, cerebralna paraliza

21

FAKTORI USPEŠNE TRANZICIJE U ŠKOLU DECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Marija CvijetićUniverzitet u Novom Sadu – Pedagoški fakultet u Somboru, Sombor, Srbija

Polazak deteta sa smetnjama u razvoju u osnovnu školu i prilagođa-vanje na školsku sredinu često predstavlja veliki izazov za dete i brigu za njegove roditelje. Uklapanje u novo okruženje, sa drugačijim zahtevima i načinom funkcionisanja u odnosu na predškolsko obrazovanje i vaspi-tanje, može biti otežano za dete sa smetnjama u razvoju, u poređenju sa decom tipičnog razvoja. Stoga je značajno blagovremeno pristupiti pripremanju deteta i njegove porodice za tranziciju u školu, kako bi se adaptacija na školsko okruženje što brže i kvalitetnije okončala.

Cilj rada je prikaz karakteristika uspešnih procesa tranzicije u školu dece sa smetnjama u razvoju.

Putem pregleda istraživanja, identifikovani su činioci koji predstavlja-ju bazu uspešnog realizovanja tranzicionog procesa kod ove dece. Među njima najznačajnije mesto zauzimaju: blagovremeno planiranje i spro-vođenje određenih pripremnih aktivnosti, timski rad stručnjaka različi-tih profila (vaspitača, učitelja, defektologa i dr.), uključivanje roditelja u sprovođenje tranzicionog programa i uvažavanje sposobnosti i potreba konkretnog deteta. Proces pripremanja deteta sa smetnjama u razvoju za polazak u školu uvek se odvija u kontekstu koga čine: karakteristike deteta (npr. sposobnosti, kvalitet komunikacije i socijalnih interakcija, problemi u ponašanju), karakteristike porodice (npr. odnosi članova po-rodice, dostupnost podrške porodici), iskustva stečena u okviru predš-kolskog perioda i karakteristike tranzicionog programa. Ističe se i potre-ba za preciznim formulisanjem tranzicionog plana, koji treba da sadrži specifične pripremne aktivnosti, predviđeni period njihove realizacije i definisane uloge različitih aktera tranzicionog procesa.

Prepoznavanje značajnih faktora i puteva njihovog delovanja u tran-zicionom periodu predstavlja neophodan korak u pripremanju deteta sa smetnjama u razvoju za polazak u školu. Sprovođenje pripremnih tranzi-cionih aktivnosti treba bazirati na saznanjima koja se tiču karakteristika efikasnih programa tranzicije, prilagođavajući pristup specifičnostima ra-zvoja, ponašanja i potreba samog deteta.

Ključne reči: smetnje u razvoju, tranzicija, škola

22

ZAŠTITNE RADIONICE KAO OBLIK ZAPOŠLJAVANJA OSOBA SA OMETENOŠĆU

Zoran Kovačić1, Bojana Delibašić2

1ŠOSO sa domom „Vuk Karadžić“, Sombor, Srbija 2Student, Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i

rehabilitaciju, Beograd, Srbija

Pravo na rad ili zaposlenje je osnovno ali i poslednje pravo za koje su se izborile osobe sa ometenošću. Zaposlena osoba sa ometenošću je višestruko korisna za društvo, a ta korisnost se pre svega ogleda u nižim troškovima podrške i prihoda od poreza koji plaćaju oni koji zarađuju. Zapošljavanje na otvorenom tržištu rada bi u velikom procentu smanjilo broj nezaposlenih osoba sa ometenošću, međutim u Republici Srbiji ove osobe su najčešće zaposlene u zaštitnim radionicama.

Cilj rada bio je da ustanovimo broj zaposlenih osoba sa ometenošću u zaštitnim radionicama. Podatke smo dobili putem intervjua sa poslo-davcima iz devet zaštitnih radionica sa teritorije Novog Sada (33,33%), Šapca (11,12%), Kovina (33,33%) i Subotice (22,22%). Rezultati pokazuju da u ovih devet zaštitnih radionica radi ukupno 173 osobe sa različitim stepenom i vrstama ometenosti. Sve zaštitne radionice iz kojih smo do-bili podatke bave se proizvodno-uslužnim delatnostima.

Zaključujemo da bi doslednija i adekvatnija primena svih zakonskih i podzakonskih akata kojima se uređuje oblast zapošljavanja osoba sa ometenošću u značajnoj meri povećala procenat zaposlenih osoba, pre svega na otvorenom tržištu rada i to u obliku zapošljavanja uz podršku, koji se smatra najadekvatnijim za osobe sa ometenošću.

Ključne reči: zapošljavanje, zaštitne radionice, osobe sa ometenošću

23

INKLUZIVNI PRISTUP U TRETMANU POREMEĆAJA U PONAŠANJU UČENIKA

Mirjana Nikolić1, Veronika Katrina-Mitrović2

1Visoka škola strukovnih studija za vaspitače i poslovne informatičare – Sirmium, Sremska Mitrovica, Srbija

2Opšta bolnica, Loznica, Srbija

Poremećaji ponašanja učenika opažaju se kao odstupanje od pona-šanja koja se očekuju u školskoj sredini i društvenoj zajednici i mogu biti različitog stepena, težine i ozbiljnosti, od minornog opozicionog pona-šanja do vršenja nasilnih krivičnih dela, koje povezuje nekonformizam i agresivnost. U radu se prikazuje tretman učenika koji je u toku tri razreda škole pokazivao probleme u ponašanju u vidu: slabe kontrole emocio-nalnosti ‒ česti izlivi besa, agresivnosti prema vršnjacima, nepoštovanje pravila u školskom i porodičnom okruženju, što je za posledicu imalo socijalnu odbačenost učenika u razredu i školsko postignuće ispod in-telektualnih kapaciteta učenika. Primena medicinskog modela koja je u fokus stavljala problem učenika, uvođenje disciplinskih mera u školi ‒ smanjena ocena iz vladanja, kažnjavanja i zabrana u porodici pojačava-li su postojeće probleme. Inkluzivni pristup zasnivao se na mobilisanju resursa unutar škole i povezivanju sa relevantnim stručnjacima u lokal-noj zajednici koji su se, uz participaciju roditelja, angažovali u tretmanu učenika. Početni korak podrazumevao je izradu pedagoškog profila, sa ciljem identifikovanja jakih strana učenika koji su predstavljali osnov za rad na jačanju samopouzdanja. Napravljen je plan podrške u redovnoj nastavi i vannastavnim aktivnostima uz prethodnu edukaciju učiteljice i nastavnika u pogledu pristupa učeniku u procesu modifikacije ponašanja zasnovanog na nagrađivanju poželjnog ponašanja. Psiholog škole, uz po-vremeno uključivanje i superviziju kliničkog psihologa sprovodio je save-todavni rad sa roditeljima i bihejvioralni tretman sa učenikom. Evaluacija tretmana pokazuje poboljšanje u sledećim segmentima: značajan prira-štaj u školskom postignuću, uključivanje u sekciju poznavanja saobraćaja i školsku priredbu, smanjen broj konflikta sa vršnjacima i negativnih iz-bora učenika u sociometrijskom ispitivanju nakon šest meseci tretma-na, bolje poštovanje pravila u školi i kod kuće. Zajedničko angažovanje svih raspoloživih stručnih resursa, uz uključivanje roditelja u tretman može da ima pozitivan efekat u modifikaciji ponašanja i prevenciji daljeg poremećaja u ponašanju učenika, sa težim individualnim i društvenim konsekvencama.

Ključne reči: poremećaj, inkluzivni pristup, timski rad, modifikacija ponašanja

24

UNAPREĐENJE SOCIJALNOG UKLJUČIVANJE ROMSKIH UČENIKA KROZ PODRŠKU U OBRAZOVNOM SISTEMU

Natalija Perišić1, Aleksandra Maksimović2

1Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka, Beograd, Srbija 2Visoka škola strukovnih studija za vaspitače, Šabac, Srbija

Uprkos široko proklamovanom pravu na obrazovanje u Srbiji i značaju obrazovanja kao kanala društvene pokretljivosti, brojni dokazi iz prakse govore u prilog dugoročnim i ukorenjenim propustima u unapređenju obrazovnih postignuća Roma. Romska deca izložena su brojnim rizicima u nacionalnom obrazovnom sistemu, koji kumulativno rezultuju visokim potencijalnom za njihovo socijalno isključivanje, sa posledičnim izazovi-ma po njihovo kasnije socijalno uključivanje. Najkritičniji propusti, u tom smislu, jesu: nepotpuna integrisanost romske dece u obrazovne procese, neadekvatan kvalitet obrazovanja i česta izloženost diskriminaciji, a u ne-kim oblastima, čak i segregaciji. Situacija je komparativno lošija kada su u pitanju romske devojčice.

Brojni napori usmereni u pravcu prevazilaženja problema, zajedno sa pozitivnim i konkretnim pomacima u javnim politikama, nisu eliminisa-li probleme, koji se odnose jednim delom na nepostojanje adekvatnog regulatornog okvira, a drugim delom na neadekvatnu implementaciju postojećih propisa. Istovremeno, rodna dimenzija nije dodatno ista-knuta prilikom koncipiranja programa i mera za podsticanje socijalnog uključivanja.

S obzirom na specifičnosti položaja romske dece u školskom sistemu, čini se da je od velikog značaja postojanje različitih profila pomažućih profesija (konkretno: psihologa, pedagoga, socijalnih radnika, defektolo-ga, specijalnih pedagoga), zajedno sa pedagoškim asistentima.

Ciljevi ovog rada su, da se primenom kvantitativne i kvalitativne ana-lize, utvrdi postojanje i priroda korelacije između angažovanosti stručnih radnika u školama, posebno pedagoških asistenata sa ispadanjem rom-ske dece iz obrazovnog procesa, kao i da se formulišu forme saradnje između stručnih radnika u školama i romskih porodica, koje bi mogle da unaprede obrazovna postignuća romske dece.

Ključne reči: deca, inkluzija, obrazovanje, Romi

25

„PODELJENA BRIgA” – POVREMENO HRANITELJSTVO

Spomenka Savić, Nadica SavićCentar za porodični smeštaj i usvojenje Niš, Niš, Srbija

Podeljena briga ili povremeno hraniteljstvo je nova usluga iz oblasti socijalne zaštite namenjena biološkim ili drugim porodicama koje brinu o deci sa smetnjama u razvoju. Njen cilj je smanjenje rizika od izdvajanja i institucionalizacije dece sa smetnjama u razvoju iz bioloških porodica zbog nedovoljne podrške i dugotrajnog iscrpljivanja roditelja koji o nji-ma brinu. Korisnici su deca sa intelektualnim teškoćama, autizmom, vi-šestrukim smetnjama u razvoju, senzornim i fizičkim invaliditetom. Ova usluga takođe nudi podršku braći i sestrama ove dece, koja dobijaju po-svećenost roditelja u periodima pauza kada su deca u povremenoj hra-niteljskoj porodici. Osnovna specifičnost ove usluge je da brigu o detetu, pored biološke porodice, povremeno preuzima hraniteljska porodica u kojoj dete boravi par sati ili nekoliko dana, a najviše 60 dana tokom jed-ne godine. Tokom boravka u porodici detetu se, pored bazičnih potreba, zadovoljavaju i sve ostale lične i socijalne potrebe.

Usluga podeljene brige je pilotirana u Nišu u periodu od juna 2015. godine do aprila 2016. godine, nakon čega je postala redovna usluga do-stupna svim zainteresovanima. Tokom pilotiranja uslugu je koristilo šest porodica, a aktuelno je koristi osam porodica u Nišu. Više evaluacija koje su rađene tokom 2015. i 2016. godine pokazale su da nova usluga is-poljava očekivane pozitivne efekte na biološke porodice i decu, ali i da ima nedostataka. Roditelji su izražavali zadovoljstvo: sadržajem usluge, aktivnostima koje detetu hranitelji pružaju tokom boravka u porodici, stepenom participacije prilikom izbora hraniteljske porodice, a bili su ne-zadovoljni: složenošću stručnih procedura u kojima učestvuju i roditelji i hranitelji, malim brojem dana u kojima im je tokom godine usluga dos-tupna i visinom nadoknade koju dobijaju hranitelji za svoj rad.

Ključne reči: podeljena briga, podrška, deca, razvojne smetnje

26

ZNAČAJ ASISTIVNE TEHNOLOGIJE U PRILAGOĐAVANJU RADNOg MJESTA ZA OSOBE SA INVALIDITETOM

Ivana Zečević, Bojana Mastilo, Andrijana Bakoč, Olivera Kalajdžić, Ranka Perućica, Gorica Vuksanović

Univerzitet u Istočnom Sarajevu – Medicinski fakultet u Foči, Foča, Bosna i Hercegovina

Pravo na rad i zapošljavanje, kao i pravo na informisanost i obrazova-nje su osnovna ljudska prava. Zahvaljujući implementaciji Zakona o pro-fesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju osoba sa invaliditetom ostvareni su preduslovi da one uživaju prava koja su im bila uskraćena. Jedan od načina poštovanja principa pristupačnosti i jednakih mogućnosti za sve predstavlja primjena asistivnih tehnologija, ali i uklanjanje fizičkih i psi-holoških barijera u našem okruženju. Asistivne tehnologije su bilo koji proizvod, dio opreme il sistema, bilo da se radi o originalnoj namjen-skoj opremi, bilo modifikovanoj ili prilagođenoj koja se koristi da bi se poboljšale i održale funkcionalne mogućnosti osoba sa invaliditetom. One obezbeđuju postizanje optimalne samostalnosti u kretanju i komu-nikaciji, kao i olakšavanje uključivanja u školski sistem i zapošljavanje. Svakom zaposleniku poslodavac treba osigurati kvalitetne uslove za rad kako bi mogao uspješno obavljati svoj posao. U slučaju osoba sa invali-ditetom prilagođavanje je specifično s obzirom na vrstu invaliditeta, što ćemo utvrditi analizom radnog mjesta. Korišćenjem asistivnih tehnolo-gija veliki broj osoba sa invaliditetom može da izvršava određene po-slovne zadatke jednakom brzinom i ujednačenim kvalitetom kao i ljudi bez invaliditeta. Pažljivo odabrana i dobro integrisana sredstva asistivne tehnologije mogu snažno da utiču na osobe sa invaliditetom doprinoseći njihovoj efikasnosti u različitim aktivnostima, podižući nivo samopouzda-nja, unapređujući kvalitet života i omogućavajući socijalno uključivanje i ravnopravno učestvovanje.

Ključne riječi: asistivne tehnologije, osobe sa invaliditetom, prilagođavanje radnog mjesta

27

TJELESNI ZDRAVSTVENI ODgOJ U EDUKACIJI I REHABILITACIJI DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Mirjana Mađarević1, Sava Maksimović2

1Univerzitet u Zenici – Filozofski fakultet, Zenica, Bosna i Hercegovina 2Visoka strukovna škola za vaspitače, Šabac, Srbija

Postoje različite kategorije djece sa smetnjama u razvoju, ali cilj je jedan – da svi dobiju stručan, kvalitetan odgoj, funkcionalno obrazovanje i da sva djeca imaju sretniju budućnost. Generalno gledano, zdravlje je širok pojam, kao i spoznaja šta su sve smetnje u razvoju i koji faktori na njih utiču.Transformacioni procesi koji se dešavaju u toku rasta i razvo-ja svih kategorija djece su različitog intenziteta, a svako dijete ima svoj biološki potencijal. Da bismo istakli prioritet stručnog i kvalitetnog rada, potakli odgajatelje, učitelje i sve one koji su aktivno uključeni u rad sa djecom sa različitim smetnjama u razvoju moramo se osvrnuti na nova otkrića u nauci koja teško probijaju put ka praktičnoj primjeni, posebno kada je potreban multidisciplinarni pristup. U kontekstu saznanja neuro-fiziologa, neuropsihologa i kineziologa, potrebno je ponovo istaći ulogu i značaj tjelesnog odgoja. Ciljevi i zadaci ove oblasti za sve kategorije djece su poznati i dokazani na papiru, ali u praksi zbog svoje multidisciplinarno-sti se malo koriste. Bazične motorne dimenzije se primjenom adekvatnih sadržaja razvijaju i usavršavaju. Zdrava i djeca sa različitim smetnjama u razvoju, imaju jednake potrebe i biološke potencijale. Brzina, snaga, koordinacija, preciznost, ravnoteža, fleksibilnost, agilnost, dimenzije su motornog prostora i imaju svoje karakteristike. Organske sisteme mo-žemo promatrati i kao dijelove tri funkcionalna aparata: lokomotornog, upravljačkog i energetskog. Težimo da se sadržajima tjelesnog zdravstve-nog odgoja uspostave mehanizmi pozitivne transformacije ka fiziološkoj homeostazi organizma. Da bi se usavršavala motorika, kao urođena la-tentna dimenzija, treba znati da dijete u svom razvojnom periodu prolazi buran motorički razvoj koji je vezan za individualnost djeteta. Trajnim planskim i sistemskim kvalitetnim djelovanjem u ranoj razvojnoj fazi, kroz sadržaje tjelesnog zdravstvenog odgoja, mogućnosti su velike, vri-jednosti neprocjenjive. Izborom sadržaja postavlja se pitanje šta vježbati kako bi se direktno uticalo na ličnost djeteta? Smisao i vrijednost sadrža-ja koje nudimo kao edukatori shvatamo tek kad očiglednim sredstvima damo namjenu i cilj, a kao ishod dobijemo sretno dijete.

Ključne riječi: tjelesni, zdravstveni, biopsihosocijalni, motorika

28

INKLUZIJA OSUĐENIH PO IZLASKU NA SLOBODU

Goran Jovanić, Vera PetrovićUniverzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Cilj izvršenja zatvorske kazne je reintegracija i uključivanje u socijalnu sredinu osuđenog koji izlazi na slobodu, uz preveniranje novih krivičnih dela. Nakon izlaska, znatan broj osuđenih, uprkos preduzetom programu rehabilitaciono-korektivnih mera, nailazi na teškoće materijalne, stam-bene, zdravstvene, socijalne i psihološke prirode. Bivši osuđeni slobodu najčešće dočekuju bez adekvatne pripreme za uključivanje u društvo. Postpenalni period predstavlja završnu kariku u radu sa osobama koje su u sukobu sa zakonom. Zvanični podaci govore da u nešto više od polovi-ne slučajeva, trud koji je doveo do pozitivnih promena tokom boravka u zatvoru, pada u vodu. Umesto da nastavi sa prosocijalnim obrascima po-našanja i postane koristan član društva, usled neadekvatne podrške i bez osnovnih sredstava za život, osoba nastavlja sa ponašanjem koje dovodi do činjenja novih krivičnih dela. Negativan stav okoline i nemogućnost samostalnog rešavanja problema, doprinose da se osuđeni u takvom kritičnom trenutku ponovo vraća na put kriminala. Tako se potreba za organizovanjem sistema socijalne reintegracije i prihvata osuđenih javila iz potrebe za smanjenjem rizika od kriminaliteta učinjenog u povratu. Ukoliko je biviši osuđeni pripadnik osetljive grupe ili je pogođen faktori-ma kao što su siromaštvo, beskućništvo ili nezaposlenost, rizik za povrat se uvećava. U rešavanju ličnih izazova i problema koji ih čekaju na slobo-di retko nailaze na podšku institucija, užeg ili šireg okruženja. Poseban problem su predrasude i strahovi koji dovode do socijalne isključenosti i izostavljanja podrške zajednice. Boravak u zatvoru obično dovodi do gubitka posla, ako ga je osuđeni uopšte ranije i imao. Paralelno dolazi i do narušavanja porodičnih odnosa, što sve otežava rehabilitaciju i inklu-ziju u lokalnu zajednicu. Dok je u zatvoru, osuđeni je primarno usmeren na očekivanje izlaska na slobodu. Kada bude otpušten na slobodu, često kreće ispočetka, ali u otežanim uslovima. Da bi nastavio život, mora prvo srediti narušene odnose u porodici i okruženju. U postpenalnom periodu pred takvu osobu se postavlja mnoštvo zahteva i zalaganja u pravcu re-šavanja situacije. Istovremeno slični zahtevi se postavljaju i u odnosu na pojedince i institucije koje čine njegovo okruženje.

Ključne reči: inkluzija, osuđeni, postpenalna pomoć, reintegracija

29

SPECIFIČNOST ZDRAVSTVENE ZAŠTITE MLADIH

Jasmina MiloševićKBC „Dr Dragiša Mišović – Dedinje”, Beograd, Srbija

Prema utvrđenim ciljevima Svetske zdravstvene organizacije za 21. vek, promocija zdravlja je od suštinskog značaja za razvoj i jačanje kva-litetne zdravstvene zaštite. Podrška zdravim životnim stilovima, pobolj-šanje informisanja, tematske edukacije i savetovanja o prosocijalnom ponašanju, očuvanju zdravlja i sveobuhvatnoj rehabilitaciji, neke su od karakteristika zdravstvene zaštite mladih. Trend povećavanja rizičnog ponašanja i pogoršanja zdravlja mladih zahteva uvođenje novih zdrav-stvenih usluga prilagođenih njihovim potrebama.

Cilj rada je unapređenje zdravstvenog statusa mladih kroz preventiv-ni i savetodavni rad na promociji zdravlja i osposobljavanju za brigu o sopstvenom zdravlju.

Najnovija istraživanja pokazuju da su aktuelni zdravstveni problemi mladih u Srbiji:razvojno-psihološki (50% doživelo bar jedan stresogeni životni događaj u prethodne dve godine), bolesti zavisnosti (pušenje, alkoholizam, prvo konzumiranje droga od 11-13. godine), problemi re-produktivnog zdravlja (prednjače među vršnjacima iz Evrope po broju obolelih od polno prenosivih bolesti, porast HIV pozitivnih), zlostavljanje i zanemarivanje (nasilje), povrede (saobraćaj), nepravilna ishrana (goja-znost), fizička neaktivnost i faktori iz okruženjakoje ugrožavaju njihovo zdravlje. Anketiranjem adolescenata na bolničkom lečenju u Bolnici za plućne bolesti i TBC u periodu od 2012-2017. godine dobili smo podatke da su zdravstveno-vaspitni sadržaji o kojima bi želeli dodatne informacije bolesti zavisnosti, zarazne bolesti i zdrav način života.

Kontinuirana zdravstvena zaštita dece školskog uzrasta i studentske populacije (od 10-26 godina) ima naglašen preventivni pristup. Kreiranje aktivnosti zdravstvene zaštite namenjene mladima sa invaliditetom, po-sebno osetljivim, marginalizovanim i socijalno ugroženim grupama po-drazumeva primenu specifičnih mera – razvijanje standarda, set zdrav-stveno edukativnih programa i aktivnosti terenske službezbog niskog ni-voa znanja o sopstvenom zdravlju i nedovoljnog korišćenja zdravstvene službe.

Zdravstvena politika pored zakonske regulative, koordinacije izme-đu zdravstvenog i drugih sektora, jačanja usluga prevencije i redukcije rizičnog ponašanja dece i mladih, dostupnosti savetovališta za mlade i širokog spektra stručnjaka za promociju zdravlja, podrazumeva i razvoj bezbednog okruženja koje podržava zdravlje i zdrave izbore uz aktivnu participaciju mladih i njihovih porodica.

Ključne reči: zdravstvena kultura, adekvatna zaštita mladih

30

INTERAKTIVNI METOD I DIDAKTIČKE VEŠTINE U RADU SA DECOM KOJA IMAJU AUTISTIČNI SPEKTAR POREMEČAJA I ADHD

Živka Panova Sazdova, Marija DavčevskaSpecijalna osnovna škola „Maca Ovčarova“, Veles, Makedonija

Deca sa autističnim spektrom poremećaja imaju poteškoće u ostvari-vanju komunikacije sa drugim ljudima iz njihove sredine. kao i u sticanju znanja i veština. Nakon urađene procene sposobnosti čitanja dvosložnih i trosložnih reči, čitanja nepoznatog, nelogičnog teksta i čitanja i razu-mevanja kratkog logičnog teksta, koristeći standardizovani instrument za procenu jazičke pismenosti u nižim razredima EGRA (Early Grade Reading Assessment), utvrđeno je da kod ovih učenika postoji znatno odstupanje u odnosu na rezultate učenika iz redovne populacije. Uz po-moć interaktivnih metoda učenici sa poremećajem autističnog spektra i ADHD uspešno usvajaju znanja iz jezičke pismenosti. Stiču veštine čitanja i pisanja na različitim nivoima u skladu sa njihovim mogučnostima, spo-sobnostima i predznanjima.

Prvi nivo – učenik prepoznaje i povezuje iste grafeme, drugi nivo – prepoznaje grafemu i povezuje sa slikom, treći nivo – priepoznaje grafe-me i njih povezuje sa rečju koja sadrži grafemu u početnoj, medijalnoj i finalnoj pozicii, četvrti nivo – čita dvosložne i trosložne reči, peti nivo ‒ sastavlja i čita rečenice, šesti nivo – razume pročitani tekst i ređa reče-nice prema sledu događaja (pomešane sekvence) i sedmi nivo ‒ prepo-znaje i razlikuje imenice, glagole i zamenice.

Ključne reči: deca sa autističnim spektrom poremećaja, ADHD, jezička pismenost, čitanje i pisanje na različitim nivoima

31

STAVOVI GRAĐANA PREMA OSUĐENIMA U ZATVORU

Vera Petrović, Goran JovanićUniverzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Stavovi javnosti prema osuđenima na zatvorsku kaznu, bitni su zbog formiranja modela društvenog reagovanja na kriminalitet. Efikasnost programa penalne rehabilitacije biće veća ukoliko su i stavovi javnosti prema osuđenima manje punitivi. Istraživanja u svetu govore da se sta-vovi javnosti ne baziraju prvenstveno na punitivnoj osnovi. Pozitivniji stav javnosti može se očekivati kada postoje lični kontakti sa osuđenim, kada osuđeni potiče iz najbližeg okruženja, porodice ili radne sredine. Predrasude koje egzistiraju usled nepostojanja ličnog kontakta građana sa osuđenima, utiču na formiranje punitivnijih stavova. Uvođenje alter-nativnih sankcija i njihovo izvršenje u lokalnoj zajednici umanjuje puni-tivnost i pospešuje pozitivne stavove javnosti prema osuđenima. U tom smislu se očekuje i manja stigmatizacija osuđenih u društvu. Pozitivni stavovi građana prema osuđenima umanjuju generalni strah od krimina-liteta u javnosti. Ukoliko kod građana postoji svest da ih država ne može adekvatno zaštititi od kriminaliteta, naročito od težih oblika, u javnosti se pojačava strah i nastaju izraženiji negativni, punitivni stereotipi prema prestupnicima. Stavovi javnosti prema osuđenima razlikuju se zavisno od činjenice da li se radi o nasilnom ili nenasilnom obliku prestupa. Ukoliko je reč o nasilnim deliktima, stavovi javnosti su punitivniji. Ukazuje se i na vezu između rodne pripadnosti, starosti, obrazovanja i rezidencijalnosti. Pozitivnije stavove iskazuju mlađi, muškaraci, obrazovaniji, stanovnici većih gradova i oni koji su imali lični kontakat sa osuđenima. U našoj ze-mlji vršena su dva ispitivanja stavova prema osuđenima. Prvo, na uzorku pripadnika organizacija sa invaliditetom, drugo na uzorku zaposlenih koji rade sa osuđenima na kaznu rada u javnom interesu. Na stavove nisu uticali pol, starost i mesto boravka, ali jeste nivo obrazovanja. Ispitanici sa višim stepenom obrazovanja ispoljavali su veću toleranciju i otvoreniji stav prema osuđenima. U drugom istraživanju, direktan kontakt sa osu-đenima doprineo je formiranju značajno pozitivnijih i manje punitivnih stavova prema osuđenima.

Ključne reči: stavovi, građani, osuđeni, punitivnost

32

ZNAČAJ BALANSA KAO MOTORIČKE SPOSOBNOSTI KOD DECE SA OŠTEĆENJEM SLUHA

Ivana Sretenović1, Goran Nedović1, Srboljub Đorđević2

1Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

2Univerzitet u Nišu – Pedagoški fakultet, Vranje, Srbija

Uredan motorički razvoj je od suštinskog značaja za dete u ostvari-vanju interakcije sa spoljnjom sredinom, za percepciju, akciju, usvajanje akademskih i sticanje drugih veština. Osim kašnjenja koja imaju u govor-nom razvoju, deca sa oštećenjem sluha se mogu okarakterisati i kao ona deca koja imaju kašnjenja u važnim aspektima neverbalnog razvoja, kao što je motorički razvoj. Utvrđeno je da oštećenje vestibularnih struktura kod dece sa oštećenjem sluha, predstavlja primarni uzrok deficita moto-ričkih sposobnosti, posebno balansa. Pravilan razvoj posturalne kontrole je važan preduslov za izvođenje pravilnih pokreta. Jednostavni ili složeni pokreti fine i grube motorike zahtevaju da osoba održi centar gravitacije nad osnovom za podršku.

Cilj rada je da se pregledom dostupne literature analizira značaj koji balans ima na razvoj dece sa oštećenjem sluha.

Pregled dostupne literature izvršen je pretragom elektronskih baza podataka dostupnih preko Konzorcijuma biblioteka Srbije za objedinjenu nabavku. Za potrebe pretrage korišćene su sledeće ključne reči na en-gleskom jeziku: balans, posturalna kontrola, motorički razvoj, motorič-ke sposobnosti, deca sa oštećenjem sluha, vestibularni sistem, procena, uloga. U analizu su uzimani originalni istraživački radovi objavljeni u pe-riodu od 2007-2017. godine; dostupni u celini i publikovani na engleskom jeziku. Zatim, kriterijumi za odabir radova su podrazumevali da je studija uključivala decu sa oštećenjem sluha (gluvu/nagluvu) uzrasta 7-15 go-dina; da su to studije u kojima je ishod interesovanja bio balans ili po-sturalna kontrola, motoričke sposobnosti ili motorički razvoj. Inicijalnom pretragom dobijeno je 17.100 članaka, dok je svega 57 ušlo u konačnu analizu.

Rezultati pregleda ukazuju na veliki značaj ravnoteže u razvoju dece sa oštećenjem sluha, kao i to da ova deca pokazuju suboptimalne nivoe funkcije posturalne kontrole i izvođenja motoričkih sposobnosti. Većina studija navodi da ukoliko se krene sa pravovremenim tretmanom, deca sa oštećenjem sluha mogu steći odnosno razviti motoričke sposobnosti istim redosledom i približno istom brzinom kao i njihovi vršnjaci tipične populacije.

Ključne reči: deca sa oštećenjem sluha, ravnoteža, motorički razvoj

33

GLUVI I SLEPI UČENICI U REDOVNOJ ŠKOLI

Saša StepanovićUniverzitet u Beogradu – Filozofski fakultet, Beograd, Srbija

U redovnim školama nastava se zasniva na poštovanju pedagoških principa, među kojima dominira princip očiglednosti, zasnovan na usva-janju znanja putem čula vida i sluha. Ovim radom nastojimo da ispitamo način organizovanja nastave u slučajevima kada je neko od ova dva čula učeniku oštećeno, kao i mogućnosti da se obrazovno-vaspitni rad prila-godi i orijentiše prema njegovim potrebama. Empirijski deo istraživanja je obuhvatio uzorak od 50 učenika sa senzornim smetnjama, koji poha-đaju redovne škole na teritoriji Srbije i 95 njihovih nastavnika iz 48 škola. Rezultati istraživanja pokazali su da se nastavnici prilikom organizacije rada delimično prilagođavaju individualnim potrebama učenika, koriste-ći adekvatan raspored sedenja, odgovarajuće osvetljenje i ozvučenost prostorije, kao i specijalizovane nastavne materijale. Tokom prikupljanja podataka, pažnju smo usmerili na organizaciju nastave, zatim primenu nastavnih planova i programa, kao i na komunikaciju koja se uspostavlja između učenika sa senzornim smetnjama, njihovih vršnjaka i nastavnika. Za razliku od dosadašnje istraživačke prakse, u ovom radu se učenici sa senzornim smetnjama posmatraju nezavisno od učenika koji imaju druge tipove smetnji. Nastojali smo ne samo da otvorimo prostor za nova istra-živanja i sticanje saznanja, koji bi unapredili pedagošku praksu u radu sa učenicima sa senzornim smetnjama već i da podstaknemo pronalaženje adekvatnih sistema podrške nastavnicima u realizaciji obrazovno-vaspit-nog rada.

Ključne reči: organizacija nastave, smetnje u razvoju sposobnosti vida i sluha, inkluzivno obrazovanje, nastavne metode i oblici rada

34

PRIMENA ASISTIVNE TEHNOLOGIJE U OŠ „DUŠAN DUGALIĆ“

Vojislav Todorović1, Milosav Adamović2, Ivana Mitrović Đorđević1

1OŠ „Dušan Dugalić“, Beograd, Srbija 2Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Asistivna tehnologija predstavlja sve uređaje (asistivne, adaptivne i rehabilitacione) koje koriste osobe sa invaliditetom kako bi prevazišle smetnje u obavljanju određenih aktivnosti. Asistivne tehnologije može-mo sagledati kako u smislu konkretne podrške u savladavanju gradiva (čitanje, pisanje, rad na računaru), tako i u svakodnevnim aktivnostima (uspostavljanje ravnoteže, vizuomotorne kontrole, percepcije) pa i u sferi odmora i rekreacije. OŠ „Dušan Dugalić“ pohađa 97 učenika sa ometeno-šću u razvoju, uglavnom autističnog spektra. Od asistivnih tehnologija OŠ „Dušan Dugalić“ poseduje senzornu sobu, pametni pod, slanu sobu, inte-raktivne table i digitalnu učionicu. Senzornu i slanu sobu, kao i pametni pod koriste grupe od dva do tri učenika i to uglavnom u svrhe relaksacije i opuštanja. Boravak najčešće traje od 15-25 minuta, a efekti se ogle-daju u povećanju pažnje, smanjenju stereotipnog ponašanja, pospešiva-nja komunikacije. Škola raspolaže i sa osam interaktivnih tabla (SMART board) koje se primenjuju i koriste u nastavnim aktivnostima (matema-tika, srpski jezik, priroda i društvo, muzičko, likovno), kao i vannastav-nim aktivnostima grupno i individualno, a tabla ima jak vizuelni efekat koji pomaže bržem i jednostavnom pamćenju informacija. Takođe, škola ima i digitalnu učionicu, u okviru koje raspolaže sa 10 kompjutera, sa posebnim softverima koji se koriste u okviru nastavnog procesa, kao i velikim brojem iinformaciono-komunikacionih tehnologija. Zahvaljujuči asistivnim tehnologijama deca sa smetnjama u razvoju obavljaju školske zadatke lakše, brže i preciznije. Korišćenje asistivne tehnologije dodatno motiviše decu u savladavanju školskog gradiva.

Ključne reči: asistivna tehnologija, osnovna škola, ometenost

35

SPECIFIČNOSTI SPECIJALNIH ODELJENJA PRI REDOVNIM ŠKOLAMA U INKLUZIVNOM OBRAZOVANJU

Neda Aćimović1, Sanela Pacić2, Radmila Nikić3

1OŠ „Nada Purić”, Valjevo, Srbija 2Student doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu

Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija 3Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Inkluzivno obrazovanja bazira se na učešću svih učenika, što podra-zumeva i učenike sa izvesnim poteškoćama u razvoju. Međutim to za-hteva radikalne restriktivne promene pa se otuda formiraju specijalna odeljenja sa specijalno organizovanim obrazovanjem koja omogućavaju infiltriranje u vaspitno-obrazovni sistem dece uz maksimalnu specijalnu i stručnu podršku.

Cilj istraživanja je da se utvrde specifičnosti specijalnih odeljenja pri redovnim školama iz ugla stručnog kadra koji radi sa decom ometenom u razvoju.

Uzorkom su obuhvaćeni učenici sa smetnjama u razvoju i zaposle-ni u specijalnim odeljenjima pri redovnim školama na teritoriji opštine Valjevo.

Rezultati istraživanja pokazuju da bi pažnju trebalo usmeriti ka inici-jalnom obrazovanju nastavnika, redefinisanju sistema vrednosti naročito za vrednovanje osoba sa smetnjama u razvoju, kao i neophodnost pre-nošenja inkluzije iz školskog konteksta u šire socio-kulturno okruženje. Takođe, rezultati pokazuju da se deca ometena u razvoju u specijalnim odeljenjima pri redovnim školama u Valjevu ne smatraju marginalizova-nom grupom, ali je pokazano da 57,1% analiziranih učenika nije komuni-kativno i druželjubivo jer nije sigurno da li su im postojeći prijatelji zai-sta prijatelji ili zaštitnici i pomoć pri savladavanju prepreka savremenog društva i zajednice. Sa druge strane, eksperimentalno je utvrđeno da 51,6% učenika nema zdrave socijalne interakcije van školske ustanove, iako su rezultati pokazali da 80,7% učenika ne pokazuje negativne socijal-ne interakcije i nije konfiktno. U prilog tome su i podaci da 61,3% učenika nema problem da bude u okruženju dece koja nema smetnje u razvoje, jer 61,3% učenika aktivno učestvuje u školskim aktivnostima zajedno sa decom iz redovne nastave. To upućuje na zaključak, da deca iz specijalnih odeljenja nisu marginalizovana, diskriminisana i ‘’nevidljiva’’ u vaspitno-obrazovnom sistemu.

Ključne reči: inkluzivno obrazovanje, specijalna odeljena, specijalno obrazovanje, ometenost u razvoju, edukacija

36

INKLUZIVNO EDUKATIVNA SOCIJALNA ZADRUgA „SODARA FILIPUS” – UNAPREĐIVANJE SOCIJALNO EGZISTENCIJALNOG

POLOŽAJA MLADIH SA INVALIDITETOM

Miodrag Blizanac, Zoran Stojanović, Snežana Nikolić, Marta Sučević, Tatjana Stojšić

Udruženje „Vera, ljubav, nada”, Novi Sad, Srbija

Potreba za kontinuitetom u obezbeđivanju socijalno egzistencijalne samostalnosti i stabilnosti glorifikovana je višedimenzionalnim društve-nim razvojem, te direktnom proporcionalnošću personalne i profesio-nalne samoostvarenosti sa obrazovnim, praktičnim i veštinama socijalne interakcije.

Sama ideja socijalne zadruge temelji se na više parametara: dugogo-dišnjem iskustvu u inkluzivno edukativnim aktivnostima sa mladima sa smetnjama u razvoju, zatim ličnim afinitetima prema održivosti tradicije i savremeno prohodnih starih zanata, te personalno formiranog doživljaja invaliditeta i značaja valorizovanog rada za samopotvrđivanje i izgradnju proaktivnih težišta ličnosti.

Finansijskom podrškom Ministarstva sporta i omladine, kao i partici-pacijom Ministarstva za rad, zapošljavanje i boračka pitanja, nastala je socijalna zadruga „Sodara Filipus” koja savremenim, inkluzivno edukativ-nim pristupom integriše stari zanat, edukativnu dimenziju celoživotnog učenja i samostalno radno angažovanje mladih sa invaliditetom, uz oba-vezan stručni monitoring.

Upošljavanje više desetina mladih sa različitim vrstama invaliditeta ne predstavlja samo akt humanosti, već investiranje u sigurnost, samo-poštovanje i socijalo egzistencijalnu nezavisnost.

Strateškim planiranjem sve aktivnosti su orijentisane održivom razvo-ju zanata sa jedne, i mnogo važnijem uklanjanju verovanja da invaliditet može i sme biti tretiran kao prepreka u zapošljavanju.

U referatu će biti predstavljena detaljna procedura radno okupacio-nih aktivnosti svih zaposlenih osoba sa invaliditetom, kao i apostrofirani najvažniji predikovani efekti ovog projekta.

Ključne reči: mladi sa invaliditetom, socijalna zadruga, zapošljavanje, unapređivanje položaja, nezavisnost

37

ZNAČAJ KOMBINOVANIH MANUELNIH TEHNIKA U REHABILITACIJI

Aleksandra Janković, Marija Končar1

1Udruženje „Roditelj“, Beograd, Srbija

Manuelna terapija predstavlja oblik lečenja kojim se kroz mobilizaci-ju i manipulaciju pokušava ukloniti ili umanjiti bol uz povratak izgublje-ne funkcije. Ona se može koristiti kao „multi-modal approach“ tretman (multimodalni pristup) muskuloskeletnog sistema, može se kombinovati sa kineziterapijskim procedurama, proprioceptivnim tehnikama i dr.

U naučnoj i stručnoj literaturu mogu se pronaći benefiti koji se javljaju kao posledica primene ove vrste terapije u rehabilitaciji. U savremenoj rehabilitaciji kombinovane manuelne tehnike nailaze na primenu kod velikog broja oboljenja odnosno patoloških stanja. Ovaj rad ima za cilj da predstavi značaj primene ovih tehnika u rehabilitaciji u dosadašnjim istraživanjima.

Značaj mobilizacije, kao jedne od manuelnih tehnika, ogleda se u pri-meni kod ograničenja pokreta usled rigidnosti nekontraktilnih zglobnih struktura, kod stanja hipertonusa i bola (Jovanović i sar., 2013), koji se često javljaju kao simptomi progresivnih neuroloških oboljenja i cere-bralne paralize. Određen broj autora zaključuje da su kombinovane ma-nuelne tehnike (manipulacija, mobilizacija, masaža), kada se koriste sa vežbama, korisne za lečenje upornih mehaničkih poremećaja (Hoving et al, 2004; Pattel et al, 2012; Jull et al, 2009).

Rehabilitacija je složen proces i kod određenih stanja predstavlja iza-zov. Plan tretmana bi trebalo da bude zasnovan na simptomima i da za-visi od stepena oštećenja i njegove lokacije (Shamsoddini et al, 2014). Pristup rehabilitaciji bi trebalo da se sagleda sa multimodalnog pristu-pa terapiji i da koristi više različitih vrsta tehnika i metoda kako bi se pacijent maksimalno osposobio za obavljanje aktivnosti svakodnevnog života, što bi značilo da bi pored klasičnih terapijskih metoda – kinezite-rapije i fizikalne terapije trebalo uvrstiti i savremene metode kao što su kombinovane manuelne tehnike.

Ključne reči: manuelne tehnike, rehabilitacija, tretman, multimodalni pristup

38

LAKO SA MARKOM – APLIKACIJA ZA DECU SA KOMUNIKACIJSKIM TEŠKOĆAMA

Aleksandra Bukovica, Jelena Mitić, Snežana MedićOŠ „Miloje Pavlović“, Beograd, Srbija

„Lako sa Markom“ je aplikacija namenjena deci sa komunikacijskim teškoćama čiji uzrok može biti autizam, afazija, razvojna disfazija, cere-bralna paraliza i dr. Kod ove dece je otežano razumevanje govora okoli-ne, imaju poteškoće u izgovoru glasova i reči, nedostaje im rečenica ili govor nije primeren situaciji. Zbog toga je neophodno koristiti savreme-na sredstva augmentativne komunikacije , što nas je motivisalo da osmi-slimo ovu aplikaciju koja istovremeno na zabavan i edukativan način, kroz situacione scenske priče, prati redosled događaja i prihvatljivo po-našanje u čestim svakodnevnim situacijama Vizuelne animacije uz kratak zvučni opis scena olakšavaju razumevanje situacija jer motivišu decu za rad i učenje. Tako udružene sa stimulativnom muzikom i zvučnim opisom događaja, donele su nam jedan novi vid rada sa decom sa smetnjama u razvoju – slikovnicu u elektronskoj formi.

Naš glavni junak Marko zajedno sa mamom i tatom odlazi u park i kod lekara, održava ličnu higijenu, vozi se autobusom i slavi rođendan. Sve ove teme smo opisali kroz četiri scene redosledom kojim se odvijaju. Prilikom izrade scena uvažene su potrebe i zahtevi dece sa razvojnim smetnjama: jednostavnost likova i detalja, pastelne boje i razumljivost zvučnog zapisa.

S obzirom na široku upotrebu i dostupnost mobilnih telefona i tablet računara kod roditelja, kao i veliko interesovanje dece za ove uređaje, moguća je svakodnevna upotreba ove aplikacije. Aplikacija je primenji-va i kod dece tipičnog razvoja kod kojih je neophodno stimulisati razvoj komunikacije od najranijeg uzrasta, kada dete počne da sklapa rečenice i da se uključuje u širu okolinu.

Ključne reči: aplikacija, komunikacijske teškoće, augmentativna komunikacija, scenske priče

39

UTICAJ UZRASTA NA RAZVIJENOST LEKSIČKO-SEMANTIČKIH SPOSOBNOSTI KOD DJECE SA DISgRAFIJOM

Slađana Ćalasan, Bojana VukovićUniverzitet u Istočnom Sarajevu – Medicinski fakultet,

Foča, Bosna i Hercegovina

Problem istraživanja: Jedan od pokazatelja razvijenosti leksičke se-mantike jeste poznavanje semantičkih obilježja riječi: sinonimije, anto-nimije, homonimije i metonimije. Nalazi pokazuju da se paradigmatski leksički odnosi postepeno razvijaju od prvog razreda osnovne škole i da zavise od vrsta riječi, odnosno gramatičkih kategorija, ali i od uzrasta. Cilj našeg rada bio je ispitivanje uticaja uzrasta na razvijenost leksičko-semantičkih sposobnosti kod djece sa disgrafijom.

Metodologija: Uzorak je obuhvatio 42 ispitanika sa utvrđenom dis-grafijom, oba pola. Mlađu starosnu grupu su činili ispitanici uzrasta od 8 do 9,6 godina, a stariju grupu ispitanici od 9,7 do 11 godina. Za procjenu leksičko-semantičkih sposobnosti ispitanika korišćen je Semantički test. Istraživanje je obavljeno u dvije osnovne škole u Foči, tokom aprila i maja 2015 godine.

Rezultati: Između dvije starosne grupe ispitanika nije uočena stati-stički značajna razlika u pogledu upotrebe homonima i sinonima. Kada je u pitanju upotreba antonima, mlađa grupa ispitanika u značajno ve-ćem procentu (40,5%) u odnosu na stariju grupu ispitanika (26,2%) upotrebljava antonime ispod uzrasta, i ta razlika je statistički značajna (χ2=4,725; p=0,030). Između dvije starosne grupe ispitanika uočena je statistički značajna razlika i u pogledu upotrebe metonima (χ2=5,250; p=0,022), pri čemu mlađa grupa ispitanika u značajno većem procentu (47,6%), u odnosu na stariju grupu (28,6%), upotrebljava metonime ispod uzrasta. Statistički značajna razlika između ispitanika različitog uzrasta je uočena i u pogledu ukupnog skora postignutog na Semantičkom testu (χ2=4,022; p=0,045).

Zaključak: Prikazani rezultati upućuju na zaključak da je kod djece sa disgrafijom već na ranom školskom uzrastu potrebno više pažnje posve-titi različitim leksičko-semantičkim vježbama i raditi na razvoju svih lek-sičkih kategorija, imajući u vidu povezanost između semantičkog razvoja i ovladavanja sposobnošću pisanja.

Ključne riječi: uzrast, leksičko-semantičke sposobnosti, disgrafija

40

ZABAVNE IgRE I AKTIVNOSTI KAO METOD ZA RAZVOJ gOVORA

Elizabeta Dimitrievska, Sonja DimovaSpecijalna osnovna škola „Maca Ovčarova“, Veles, Makedonija

Pravilna komunikacija, dobar izgovor, slike, predmeti i druge svakod-nevno dostupne aktivnosti omogućavaju detetu da sluša, izgrađuje go-vor na vreme i usvaja osnovna pravila pozitivne komunikacije. Pasivno gledanje televizije ili igranje kompjuterskih igara, bez žive interakcije, ima negativan uticaj na opšti razvoj, a posebno usporava razvoj govo-ra. Ukoliko dete ima i određene intelektualne poteškoće, razvoj govora sam po sebi ima težu putanju. Ovoj deci je potrebno da svaku reč čuju više puta u kontekstu, vezanu za konkretan predmet (realan, na slici ili u knjizi) da bi je usvojili i pravilno izgovorili. Kod ove dece osim jasnog i pre-ciznog govora, koristi se i dodatna stimulacija kako bi mogli da razumeju i usvoje veći broj reči, saznaju kako se šta zove, imena predmeta, bića i osoba iz svoje okoline.

Zabavne igre (igra kao metod): a) Ko leti, ko skače, ko pliva, ko hoda?, b) Ko te gleda? Igre uključuju tri aktivnosti: 1) pasivno slušanje i upo-znavanje pojma preko slike; 2) čarobnu vrećicu, i 3) dogovorenu radnju između nastavnika i učenika za dobijanje odgovora.

Cilj: Razvijanje auditivne i vizuelne percepcije, razumevanja govora i bogaćenja leksičkog fonda, razlikovanje imenica koje označavaju živu i neživu prirodu.

Metodologija istraživanja: deskriptivni i evaluativni metod sa svim svojim modalitetima, tehnika participativnog posmatranja i dokumento-vanje istog sa video zapisom. Sprovedena je: analiza, komparacija i gene-ralizacija. Sa igrom kao metodom su obuhvaćeni svi učenici nižih i viših razreda iz predmeta makedonski jezik.

Zaključak: Postojanom primenom igre kao metoda, učenici sa poseb-nim potrebama lakše usvajaju nove pojmove i iste primenjuju u svakod-nevnoj komunikaciji.

Ključne reči: govorni razvoj, zabavne igre, igra kao metod, leksički fond, vizuelna i auditivna percepcija

41

ZADOVOLJSTVO KORISNIKA TUĐE NEGE I POMOĆI PRISTUPAČNOŠĆU OBJEKTIMA PRIMARNE ZDRAVSTVENE ZAŠTITE NA

TERITORIJI POMORAVSKOg OKRUgA

Biserka JakovljevićGradski centar za socijalni rad Jagodina, Jagodina, Srbija

Problem: Osobe sa invaliditetom predstavljaju oko 10% svetske po-pulacije, ovoj populaciji često nedostaje mogućnosti da se bez poteš-koća uključi u preventivnu zdravstvenu zaštitu, najčešće iz razloga što nemaju adekvatan pristup objektima ili zbog različitih oblika psihološke nepristupačnosti.

Cilj istraživanja: Ispitati stepen zadovoljstva po pitanju pristupačnosti objektima primarne zdravstvene zaštite korisnika tuđe nege i pomoći na području Pomoravskog okruga.

Metod: Tokom istraživanja korišćen je upitnik koji je kreiran tako da ispituje kvalitet pristupa primarnoj zdravstvenoj zaštiti na uzorku od 1488 osoba. Kriterijumi za uključivanje u istraživanje: 1. punoletna lica; 2. korisnici tuđe nege i pomoći; 3. lica su posećivala zdravstvene ustanove u protekle dve godine.

516 osoba je uzelo učešća u istraživanju (stopa odgovora = 34,68%). Upitnik je formulisan tako da ispitanici procenjuju stepen zadovoljstva kvalitetom pristupa primarnoj zdravstvenoj zaštiti, kao i stepen za-dovoljstva kvalitetom odnosa izabranog lekara prema pacijentovom invaliditetu.

Rezultati: Među ispitanicima, 37,4% je izjavilo da ima poteškoća u ko-rišćenju usluga primarne zdravstvene zaštite, 8,0% je izjavilo da je dobilo neodgovarajući medicinski tretman od strane lekara opšte prakse zbog svog invaliditeta. Ispitanici su izjavili da imaju teškoće u fizičkom pristu-pu prostorijama njihovog izabranog lekara (32.3%), teškoće u korišćenju toaleta (22,9%), 72,1% ispitanika tvrdi da su donekle zadovoljni uslugama njihovog izabranog lekara, 29,4% smatra da su od strane zdravstvene ustanove dobili neadekvatnu primarnu zdravstvenu zaštitu i 21,9% sma-tra da ih njihov invaliditet sprečava prijem odgovarajuće zdravstvene zaštite.

Ključne reči: pristup, osoba sa invaliditetom, primarna zdravstvena zaštita

42

PROGRAM PODRŠKE RANOM RAZVOJU DECE – ULOgA NEVLADINOg SEKTORA

Marija Končar1, Aleksandra Janković1Udruženje građana „Roditelj“, Beograd, Srbija

Udruženje „Roditelj“ je tokom 2012. godine pokrenulo uz podršku UNICEF-a program podrške ranom razvoju dece iz marginalizovanih gru-pa u Beogradu. Danas nakon pet godina rada podrške ove vrste možemo reći reći da je ovakva podrška važna i da je neophodno da se ona razvija.

Ovaj program je namenjen deci uzrasta 0-5,5 godina koja su van si-stema, odnosno nisu obuhvaćena nikakvim vaspitno-obrazovnim sadr-žajima. Sam program je osmišljen i prilagođen da bi se povećala dostu-pnost stimulativnih programa koji će deci obezbediti iste startne pozicije za polazak u školu, odnosno predškosko obrazovanje. Ovaj cilj se postiže indirektno kroz povećanje roditeljskih kompetencija za rad sa detetom, i to na način i sredstvima koja ne iziskuju nikakva dodatna izdvajanja porodice.

Program rada se sastoji iz radionica sa roditeljima i decom, preda-vanja od strane stručnjaka na teme koje su sami izabrali. Za pet godina, koliko ovaj program funkcioniše u Beogradu, radionice je prošlo preko 1200 roditelja i 1350 dece (otrpilike oko 350 roditelja i preko 400 dece godišnje).

Evaluacija programa koja se vršila nakon prve i nakon treće godine rada pokazala je da 91% roditelja smatra da je ovakav program dobar za njih i za njihovo dete, a čak 93% roditelja je reklo da su primenili nauče-no kod kuće. Kako je nosilac i izvođač programa organizacija nevladinog sektora, praktično iskustvo iz prethodnih godina pokazuje da su upravo ovakvi programi značajni zbog fleksibilnosti nevladinih organizacija kao nosioca, angažovanja volontera, proaktivnog stava u razvijanju među-sektorske saradnje na lokalnom nivou, dovoljnog nivoa ekspertize po-trebne za rad sa porodicom.

Ključne reči: rani razvoj, organizacije civilnog društva, marginalizovane grupe, usluge

43

PSIHOSOCIJALNA PODRŠKA PORODICAMA DECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Vesna NarančićOŠ „Radivoj Popović“, Zemun, Srbija

Porodica je univerzalna ljudska zajednica i predstavlja nezamenljivu sredinu za razvoj svakog ljudskog bića. Značaj porodice za razvoj deteta sa smetnjama u razvoju je posebno zbog njene biološke, psihološke, vas-pitne i socijalizacijske funkcije.

Rođenje deteta sa smetnjama u razvoju traumatizuje porodicu i dovodi do ozbiljne krize u njenom funkcionisanju. U nastalim okolnostima, ukoliko se porodični odnosi ne osnaže, neminovno dolazi do raspada porodice.

Pružanjem psihosocijalne podrške porodicama dece sa smetnjama u razvoju jačaju se kapaciteti i kompetencije porodice za optimalan razvoj dečjih potencijala.

Kontinuirana realizacija kompleksnog i kvalitetnog programa psiho-socijalne podrške je dugotrajan i zahtevan proces. Obuhvata planirane aktivnosti koje se sprovode kako bi se zadovoljile psihološke i socijalne potrebe porodica dece sa smetnjama u razvoju.

Programske aktivnosti psihosocijalne podrške su organizovane kao praktična podrška, pružanje informacija, savetodavni rad i dugoročnija psihološka i defektološka pomoć i podrška.

Ovaj rad daje pregled dosadašnjih istraživanja koja su se bavila ispiti-vanjem psihosocijalne podrške porodicama dece sa smetnjama u razvoju.

Cilj istraživanja je ispitivanje potreba porodica dece sa smetnjama u razvoju za psihosocijalnom podrškom, radi njenog što efikasnijeg spro-vođenja. Uzorkom je bilo obuhvaćeno 140 porodica dece predškolskog, pripremno/predškolskog i osnovnoškolskog uzrasta sa smetnjama u ra-zvoju na teritoriji grada Beograda. Za potrebe istraživanja korišćen je na-menski konstruisan upitnik. Korišćena je deskriptivna statistika.

Rezultati istraživanja pokazuju da postoji potreba za psihosocijalnom podrškom porodici odmah po rođenju deteta sa smetnjama u razvoju. Porodice su iskazale da im je potrebno osnaživanje i podrška radi pre-vazilaženja različitih konfliktnih osećanja nastalih doživljenim iskustvom rođenja deteta sa smetnjama u razvoju, i kako bi se sagledala novonasta-la situacija. Roditelji navode da su neinformisani, te da su im potrebne stručne informacije i savetovanja.

Na osnovu dobijenih rezultata možemo zaključiti da je potrebno una-prediti psihosocijalnu podršku kako bi se porodični kapaciteti ojačali i iskoristili u procesu celovitog razvoja dece sa smetnjama u razvoju.

Ključne reči: psihosocijalna podrška, porodica, deca sa smetnjama u razvoju

44

AUDITIVNO I VIZUELNO PROCESIRANJE UČENIKA SA AUTIZMOM U POREĐENJU SA UČENICIMA SA LAKOM MENTALNOM

RETARDACIJOM I UČENICIMA NEUROTIPIČNE POPULACIJE

Jasmina Trošanska, Vladimir TrajkovskiUniverzitet „Sv. Kiril i Metodij“ – Filozofski fakultet, Institut za defektologiju,

Makedonsko naučno udruženje za autizam, Skoplje , Makedonija

Problem istraživanja: Deca sa autizmom drugačije doživljavaju svet oko sebe zbog problema u procesiranju i integrisanju senzornih nadraža-ja. Osetljivost na zvuk i narušavanje u vizuelnom procesiranju je kod njih mnogo česta pojava.

Cilj: Cilj ovog istraživanja je bila procena nivoa auditivnog i vizuelnog funkcionisanja dece sa autizmom u poređenju sa decom sa lakom men-talnom retardacijom i decom neurotipične populacije uzrasta od sedam do 10 godina.

Metodologija: U istraživanju su bili primenjeni Senzorni profil (Winnie Dunn) i DSM IV (APA) na tri grupe prigodnih primeraka ispitanika. Podaci su bili obrađeni u SPSS-u i za analizu prikupljenih podataka su bili kori-šćeni ANOVA test, t-test za komparaciju nezavisnih primeraka i binarna logistička regresija.

Rezultati: Deca sa autizmom se značajno razlikuju od dece sa lakom mentalnom retardacijom i dece neurotipične populacije u auditivnom i vizuelnom procesiranju. Kao najznačajnija auditivna karakteristika izdvo-jila se „Izgleda kao da ne čuje šta mu govorimo“ , druga po značajnosti je „Prekriva uši rukama kako bi se zaštitilo od zvuka“ i treća značajna karakteristika je „Uživa u čudnim zvucima/traži da proizvodi zvuke“ u Senzornom profilu. Od vizuelnih karakteristika se istakla „Više voli da bude u tami“ i „Ima problem da složi slagalicu (koja odgovara njegovom uzrastu)“.

Zaključak: Pri radu sa decom sa autizmom neophodno je da se uvek uzmu u obzir njihovi problemi u auditivnom i vizuelnom procesiranju koji značajno utiču na učenje i ponašanje ove dece uopšte.

Ključne reči: autizam, auditivno procesiranje, vizuelno procesiranje

45

DOSTUPNOST JAVNIH SERVISA ZA OSOBE SA INVALIDITETOM – PRELIMINARNO SAOPŠTENJE*

Goran Nedović, Srećko Potić, Ivana SretenovićResursni centar za specijalnu edukaciju, Beograd, Srbija

Jedna od glavnih aktivnosti u okviru projekta „Stvaranje okruženja bez predrasuda za osobe sa invaliditetom“ bila je procena nivoa participaci-je osoba sa invaliditetom u javnim servisima. Istraživački tim Resursnog centra za specijalnu edukaciju merio je participaciju osoba sa invalidite-tom u javnim servisima kroz evidentiranje broja osoba sa invaliditetom koje koriste usluge javnog servisa, kao i kroz detekciju postojećih praktič-nih rešenja koja (ne)omogućavaju ravnopravan pristup ovim osobama u korišćenju usluga javnog servisa. Servisi javnih usluga koji su bili predmet ovog istraživanja su: opštine, crkve, sudovi, biblioteke, muzeji, pozorišta, bioskopi, restorani, prodavnice, domovi zdravlja, pošte, javni prevoz. Praćene su aktivnosti u preko 50 javnih objekata u Beogradu, zatim, u 20 javnih objekata u Novom Sadu i u više od 20 javnih objekata u Nišu.

Na osnovu preliminarne analize možemo reći da je javni prevoz nedo-stupan za čak 25 % osoba sa invaliditetom, prodavnice za 53 %, a javne službe kao što su pošta, opština ili sud za 35 % osoba sa invaliditetom. Dalje, bioskopi su dostupni za samo 20 % ovih osoba, biblioteke za 17 %, pozorišta za 12 %, a sportski objekti za samo 11 % osoba sa invaliditetom.

Bez obzira na to što je dostupnost javnih servisa esencijalna za kva-litet života osoba sa invaliditetom, brojne barijere ometaju ili potpuno onemogućavaju njihovo korišćenje. Fizički, socijalni, zdravstveni, obra-zovni, ekonomski, pravni, politički i drugi faktori su barijere i predrasude koje ometaju punu participaciju ovih osoba u životu zajednice i smanjuju dostupnost resursa. Zbog navedenih činjenica mnoge osobe sa invalidi-tetom su sistemski isključene iz brojnih životnih aktivnosti.

Verujemo da će rezultati ovog istraživanja doprineti podizanju sve-sti javnosti o problemima osoba sa invaliditetom, kao i da će dodatno motivisati nosioce (lokalne) vlasti i stručnjake da se temeljnije pozabave ovom problematikom.

Ključne reči: javne službe, javni servisi, osobe sa invaliditetom, participacija, stavovi

* Članak predstavlja rezultat rada na projektu „Stvaranje okruženja bez predrasuda za osobe sa invaliditetom” čiju realizaciju finansira Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja ‒ Sektor za zaštitu osoba sa invaliditetom.

46

SERVISI PODRŠKE – KORAK KA SAMOSTALNOM ŽIVOTU

Ljiljana ĆumuraBačka Palanka, Srbija

Osobe sa invaliditetom predstavljaju grupaciju u našem društvu koja je prilično izolovana, diskriminisana i nedovoljno uključena, a nije retko da se na osobe sa invaliditetom gleda sa strahom, podsmehom, sažalje-njem. Kako bi se unapredio položaj osoba sa invaliditetom, ali i drugih marginalizovanih grupa, kreirani su i uspešno realizovani brojni programi podrške koje u našoj zemlji sprovode različite organizacije. Jedan od ak-tuelnih projekata „Servisi podrške – korak ka samostalnom životu“, koji od 2011. godine realizuje udruženje „Omladinski klub Bačka Palanka“ u saradnji sa partnerskim organizacijama, svakako je primer za pohvalu. To je potvrdio i supervizorski izveštaj Pokrajinskog sekretarijata za sport i omladinu AP Vojvodine u okviru implementacije Akcionog plana politike za mlade APV, koji je prepoznao pomenuti projekat kao primer dobre prakse u oblasti socijalne politike prema mladima, kao i „Hvale vredan napor“ priznanje NAPOR – Nacionalne asocijacije praktičara/ki omladin-skog rada za najbolju praksu uključivanja mladih iz marginalizovanih gru-pa u programe omladinskog rada.

U projekat je, u periodu od 2011-2015. godine, bilo uključeno 20 po-rodica sa teritorije opštine Bačka Palanka, koje imaju člana sa smetnjama u razvoju, sa mentalnim i/ili fizičkim invaliditetom, 20 osoba sa invalidite-tom starosne dobi od devet do 60 godina, 30 volontera, pet novinara, 14 saradnika/predavača koji su stručnjaci iz oblasti socijalne, pravne i zdrav-stvene zaštite, zapošljavanja, omladinskog rada i obrazovanja, iz više od 15 partnerskih organizacija.

Da bi se proučio razvoj usluge servisa podrške i unapredio u skladu sa potrebama korisnika, a isto tako da bi se ukazalo na značaj celokupnog programa, organizovani su razgovori sa učesnicima projekta, a takođe je paraleleno urađena analiza sledeće dokumentacije: projektna dokumen-tacija (predlog projekta, evalucioni upitnici, program i izveštaji sa obuka, supervizijski i monitoring izveštaji, liste učesnika, sporazumi o saglasno-sti učešća u projektu, dnevnici volontera i korisnika usluga), istraživanje potreba korisnika usluga (upitnik za korisnike usluga, lični kartoni kori-snika usluga, rezultati istraživanja, rezultati fokus grupe), medijska pro-praćenost (članci, feljtoni, radio i televizijske emisije), razgovori sa uče-snicima projekta (osobe sa invaliditetom, predstavnici porodica osoba sa invaliditetom, volonteri, stručni saradnici, voditelji obuka, predstavnici partnerskih organizacija, predstavnici medija).

Pored velikog broja saradnika i podrške porodica koji su bili uključeni u projektne aktivnosti, obuhvata korisnika usluga, motivisanosti volontera

47

i članova projektnog tima, kvalitetnog i sadržajnog programa i izuzetne medijske propraćenosti, bitno je napomenuti i inovativan pristup u radu sa mladima, kao i doprinos partnerskih organizacija i donatora koji su podržali ideju programa i koji su bili uključeni u samu realizaciju projekta.

Autorka je rad dopunila podacima iz sopstvenog višegodišnjeg rada sa osobama sa invaliditetom, i obogatila ga izjavama učesnika projekta, kao i sugestijama i komentarima, koji ukazuju na predrasude, barijere, izazove i probleme, prisutne u društvu, sa kojima se osobe sa invalidite-tom i njihove porodice susreću u svakodnevnom životu. Analiza podata-ka pomenutog projekta pokazuje svrsishodnost i korisnost realizovanih aktivnosti, koje su prepoznate kao primer dobre prakse uspostavljanja vaninstitucionalnih servisa podrške na lokalnom nivou i rada sa margi-nalizovanim grupama.

Ključne reči: osobe sa invaliditetom, inkluzija, servisi podrške, personalna asistencija, volonterski rad

48

RAZVIJANJE SPOSOBNOSTI ZA SASTAVLJANJE I RAZUMEVANJE REČENICE KAO GOVORNA CELOST – DIDAKTIČKA IGRA „ZAVRTI KOCKU“

Sonja Dimova, Dobrila Eftovska, Žana GorgievaSpecijalna osnovna škola „Maca Ovčarova“, Veles, Makedonija

Nastavnici su sve više zabrinuti za nivo pismenosti kod učenikah. Broj učenika uključenih u osnovnu školu, a koje nastavnici identifikuju kao loše pismene, sve više raste, u periodu kada su učenici već morali da usvoje pravopis. Učenicima je teško da napišu logičan i smislen tekst i ne znaju da prepričaju tekst. Savremeni pristup naspram tradicionalnog po-drazumeva igru i didaktički materijal koji podstiče nedovoljno razvijene saznajne sposobnosti, a ujedno daje sigurnu igru i zabavu. Sa didaktičkim igrama kod učenike se podstiče želja za učenjem, radoznalost, razvijanje radnih navika i samopouzdanje. One podstiču takmičarski duh i poštova-nje zadatih pravila. Sve ovo je moguće ostvariti putem didaktičkih igara iz oblasti jezičke pismenosti. Slike na kockama imaju očigledan sadržaj koji je povezan sa pojmovima iz okruženja deteta, prilagođene su uzrastu i poteškoćama kod učenika i daju im priliku da uče i da budu uspešni u okviru svojih individualnih karakteristika. Cilj je da se razvije sposobnost za vizuelnu percepciju i verbalno izražavanje, osposobljavanje za samo-stalan i kreativan opis, prepričavanje, da se omogući da se akustičke per-cepcije pretvore u grafičke i da učenik obogati svoj leksički fond novim pojmovima. U istaživanju dominiraju evaluacija i deskriptivni metod, dijagnostički test za ispitivanje predznanja učenika iz oblasti usmenog i pismenog izražavanja. Primenom didaktičke igre – kocka i aktivnim uče-šćem učenika, kod njih se razvija sposobnost da formiraju rečenice i da ih grafički predstave.

Ključne reči: govorni razvoj, didaktičke igre, rečenica, grafičko predstavljanje rečenice

49

„OD ZDRAVSTVENOG STANJA DO ČULNIH SAZNANJA“ – PREDLOg UVOĐENJA NOVOG IOP-A SA POTPUNO IZMENJENIM PROGRAMOM

ZA UČENIKE SA ZNAČAJNIM SMETNJAMA U INTELEKTUALNOM FUNKCIONISANJU ILI SA VIŠESTRUKIM SMETNJAMA U RAZVOJU

Tatjana Grumić, Andrijana ZorićOŠ „Dr Dragan Hercog“, Beograd, Srbija

Zakon o Osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja utvrđuje i pro-pisuje pravo na obrazovanje i jednakost (član 6), zabranu diskriminacije (član 44), primenu individualizovanog načina rada i IOP-a (član77). IOP pravilnik bliže određuje vrste IOP-a, uključijući i IOP po izmenjenom pro-gramu koji glasi da kod nekih učenika izmena propisanih ishoda ili stan-darda može da obuhvati sve ili većinu aktivnosti, odnosno predmeta. Ovaj član Pravilnika nije jasno formulisan i definisan, pa je teško primen-ljiv kod učenika sa značajnim smetnjama u intelektualnom funkcionisa-nju ili sa višestrukim smetnjama u razvoju. U neposrednom radu sa uče-nicima sa značajnim smetnjama, nemoguće je: realizacija jasno definisa-nih predmeta; nije moguće primeniti prilagođen ni izmenjen program; planirati ishode, odnosno standarde postignuća; vrednovati postignuća (posebno ne brojčanim ocenama); vođenje postojeće pedagoške doku-mentacije. Uvođenjem novog IOP-PIP, sve predmete bi zamenili obla-stima koje se odnose na učenje putem čula. Na taj način bi omogućili učenicima sa značajnim smetnjama u intelektualnom funkcionisanju ili višestrukim smetnjama: postizanje optimalnih mogućnosti učenika u sti-canju znanja i saznanja; napredovanje učenika; opstanak u obrazovnom sistemu; sticanje znanja i saznanja u školi po meri učenika.

Ključne reči: učenici sa značajnim smetnjama u intelektualnom funkcionisanju ili višestrukim smetnjama u razvoju, nov IOP sa potpuno izmenjenim programom, učenje putem čula, postizanje optimalnih mogućnosti učenika, stvarno učenje u školi po meri učenika

50

ULOGE U VRŠNJAČKOM NASILJU MEĐU DECOM S POSEBNIM POTREBAMA I ŠKOLSKI USPEH

Amra Imširagić, Azemina Imširagić, Nasih OsmanovićCentar za obrazovanje, vaspitanje i rehabilitaciju slušanja i govora, Tuzla, Bosna i

Hercegovina & Visoka međunarodna škola Cazin, Cazin, Bosna i Hercegovina

Nasilje među decom predstavlja pojavu koja je prisutna u školskom si-stemu gotovo svih zemalja na svetu, bez obzira na stepen njihovog druš-tveno-ekonomskog razvoja. Kako se pokazalo da u Bosni i Hercegovini, prema našim saznanjima, do sada nije bilo zastupljeno proučavanje vrš-njačkog nasilja kao grupnog fenomena kroz usvajanje pristupa o učesnič-kim ulogama u nasilju, niti dovođenje svake od učesničkih uloga (nasilnik, žrtva, posmatrač) u vezu sa školskim uspehom/neuspehom među decom sa posebnim potrebama, smatrali smo važnim da sprovedemo jedno ta-kvo istraživanje. Istraživanjem je obuhvaćeno 123 učenika sa posebnim potrebama koji pohađaju specijalizirane ustanove za obrazovanje, vas-pitanje i rehabilitaciju dece sa posebnim potrebama u Tuzli, Sarajevu i Banjoj Luci. Statistička obrada podataka izvršena je uz pomoć softvera IBM Statistics v 22. Od deskriptivnih statističkih parametara izračuna-te su artimetičke sredine sa pripadajućim standardnim devijacijama. Takođe, Spearmanovom korelacijom imali smo nameru utvrditi jačinu povezanosti između školskog postignuća dece sa posebnim potrebama muškog i ženskog spola sa socijalnim, fizičkim i emocionalnim simpto-mima izloženosti nasilju merenih na skali SIN-SKALER. Kod dece muškog spola, pronađene su statistički signifikantne pozitivne korelacije između školskog postignuća i svih simptoma izloženosti nasilju (socijalni, fizički i emocionalni). Najjača pozitivna povezanost kod dece ženskog spola (rho = 0,759), pronađena je između fizičkih simptoma i školskog postignuća uz realizovanu verovatnoću od p < 0,000, dok je pronađena manja jačina povezanosti između školskog postignuća i emocionalnih simptoma (rho = 0,689, p < 0,000).

Ključne riječi: deca sa posebnim potrebama, uloge u vršnjačkom nasilju, nasilnik, žrtva, školski uspeh

51

ULOgA CIVILNOg SEKTORA U RAZVOJU USLUgA ZA OSOBE SA INVALIDITETOM U REPUBLICI SRBIJI

Milica Jelić, Suzana Mihajlović BabićUdruženje distrofičara Kraljevo – Raški okrug, Kraljevo, Srbija

Univerzitet u Beogradu – Fakultet političkih nauka, Beograd, Srbija

Strateški pravci reforme sistema socijalne zaštite u Republici Srbiji po-drazumevali su inkorporiranje koncepta socijalnog uključivanja u progra-me i mere socijalne politike, uporedo sa uključivanjem nedržavnih akte-ra u ostvarivanju ciljeva socijalne zaštite. Civilni sektor se pojavljuje kao nosilac određenih socijalnih usluga kako bi se pluralizacijom pružalaca usluga obezbedile usluge za raznovrsne korisnike, povećao broj usluga i unapredio njihov kvalitet. Dosadašnja istraživanja o angažovanju civilnog sektora u pružanju usluga, naročito za osobe sa invaliditetom, pokazala su rastući trend njihovog angažovanja i ukazala na prepreke u realizaciji aktivnosti na lokalnom nivou.

Osnovno istraživačko pitanje ovog rada je: da li i u kojim aspektima ci-vilni sektor unapređuje kvalitet života osoba sa invaliditetom u Republici Srbiji? Ciljevi istraživanja su mapiranje usluga socijalne zaštite za osobe sa invaliditetom koje pruža civilni sektor, detekcija prepreka sa kojima se civilni sektor suočava u razvoju i realizaciji socijalnih usluga na lokalnom nivou, kao i ispitivanje zadovoljstva korisnika pruženim uslugama.

U teorijskom delu istraživanja biće obrađeni pravni akti, izveštaji i dru-ga relevantna dokumenta o funkcionisanju i ishodima pružanja socijalnih usluga civilnog sektora, dok će u empirijskom delu rada biti sprovede-na studija slučaja realizacije socijalnih usluga u Gradu Kraljevu. Posebno konstruisanim upitnicima za pružaoce usluga prikupljeni su podaci o sa-držaju, kvalitetu i mogućnostima unapređenja usluga, dok su upitnici za korisnike uključivali procenu zadovoljstva korisnika uslugama. Rezultati istraživanja pokazuju da su dnevne usluge u zajednici, usluge za samo-stalan život i savetodavne usluge koje pruža civilni sektor posmatrano na nacionalnom nivou u konstantnom razvoju, dok na nivou Grada Kraljeva civilni sektor najčešće sprovodi nelicencirane projektne aktivnosti kao pandan gorenavedenim socijalnim uslugama i kao osnovnu prepreku za razvoj i održivost aktivnosti prepoznaje odsustvo kontinuiranog finansi-ranja. Korisnici usluga naročito su zadovoljni angažovanjem stručnih lica i ličnim unapređenjem informisanosti o pravima i uslugama iz sistema socijalne zaštite. Nalazi ukazuju na neophodnost državne podrške orga-nizacijama civilnog društva kako bi se dodatno unapredili pozitivni efekti u socijalnom uključivanju osoba sa invaliditetom u Republici Srbiji.

Ključne reči: socijalne usluge, osobe sa invaliditetom, civilni sektor

52

SENZIBILIZACIJA STUDENATA – BUDUĆIH VASPITAČA ZA INKLUZIJU U DEČJEM VRTIĆU

Mira Jovanović, Tatjana Stanković Visoka škola strukovnih studija za vaspitače, Šabac, Srbija

Cilj istraživanja jeste prikaz primera dobre prakse senzibilizacije stu-denata Visoke strukovne škole za vaspitače u Šapcu za inkluziju u dečjem vrtiću. Pored uvoda, zaključka i literature, ovaj rad se sastoji iz tri poglav-lja. U prvom poglavlju dat je uvod o ciljevima, ishodima i značaju stručno pedagoške prakse za rad budućih vaspitača u dečjem vrtiću. U drugom poglavlju je izvršena analiza studijskih poseta studenata ustanovama u kojima borave deca sa teškoćama u razvoju. U trećem poglavlju opisana su iskustva studenata sa decom predškolskog uzrasta koja su uključena u inkluzivni program.

Ključne reči: senzibilizacija, studenti, vaspitači, inkluzija, dečji vrtić

53

INDIVIDUALNI PRISTUP FIZIOTERAPEUTA U MEDICINSKOJ REHABILITACIJI OSOBA SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Ivan JovanovićMaster Physical – ambulanta za fizikalnu medicinu i


Cilj rada je da se prikažu efekti primene tehnika mobilizacije zglobo-va kod vanzglobnog reumatizma ramena kod osoba sa smetnjama u ra-zvoju. Istraživanje je sprovedeno od novembra 2016. do januara 2017. godine u ambulanti za fizikalnu terapiju Master Physical u Beogradu. Metod rada je prikaz slučaja tri ispitanika, sa bolnim i hipomobilnim ra-menom kao posledicom vanzglobnog reumatizma. Individualni pristup fizioterapeuta je jedini pravi pristup u medicinskoj rehabilitaciji osoba sa smetnjama u razvoju. Iako ispitanici po dijagnozi i funkcionalnom statusu imaju približne tegobe i dijagnoze, u radu sa njima dolazi do različitih re-zultata i reakcija. Prvi ispitanik ima naglašen bol na početku kineziterapi-je, što produžava rehabilitacioni tretman i fazu u kojoj se stavlja akcenat na trakciju bolnog zgloba. Drugi ispitanik nam daje podatak o postoje-ćoj osteoporozi i samim tim naglašava potrebu za opreznim pokretima i zahvatima prilikom mobilizacije zgloba. Treći ispitanik nakon par dana obezboljen i u kratkom vremenskom periodu u onosu na prethodna dva, dolazimo do poboljšanja pokretljivosti tretiranog zgloba. Trakcija i mo-bilizacija zglobova dovela je do relaksacije ispitanika, smanjenja bola i samim tim i smanjenja tonusa do skoro bolnih mišića, što je doprinelo da se rezultati aktivnog vežbanja jave u kraćem vremenskom periodu.

Ključne reči: individulani pristup, fizioterapeut, medicinska rehabilitacija, smetnje u razvoju

54

MOGUĆNOSTI PRIMENE INOVACIJA U SOMATOPEDSKOM (RE)HABILITACIONOM TRETMANU DETETA SA NEUROLOŠKIM

OŠTEĆENJIMA TEŽEG STEPENA – PRIKAZ SLUČAJA

Danka Krstić1, Milena Milićević2

1Centar za smeštaj i dnevni boravak dece i omladine ometene u razvoju, Beograd, Srbija

2Institut za kriminološka i sociološka istraživanja, Beograd, Srbija

U radu su prikazani rezultati jednogodišnjeg somatopedskog praćenja dečaka rođenog u 29. gestacionoj nedelji, sa obiljem perinatalnih faktora rizika i usporenom postnatalnom adaptacijom praćenom neonatalnim konvulzijama i intraventrikularnom hemoragijom IV stepena. Kao dodat-ni faktor visokog rizika za normalan razvoj, u šestom mesecu života je dijagnostikovana kraniosinostoza sa desnom posteriornom plagiocefa-lijom. Pri prvim susretima sa tada jednogodišnjim dečakom, uočena su višestruka odstupanja od očekivanog razvojnog sleda koja su bila evi-dentna u svim početnim položajima, posturalnim reakcijama i motornim obrascima. Dominirali su uporni primitivni motorni obrasci i nedovoljno razvijeni mehanizmi posturalnih reakcija. Imajući u vidu dalekosežni zna-čaj preporučenog kontinuiteta u radu, razmotrene su mogućnosti inten-ziviranja rane intervencije na način kojim će se bogatiti multisenzomo-torno iskustvo dečaka. To je ostvareno primenom individualno kreiranog poligona i adaptibilne kose ravni uz vertikalnu bočnu vizuelnu stimulaci-ju. Na ovaj način, naglasak je stavljen na korekciju balansa uz istovreme-no podsticanje prekopotrebnog usvajanja dubine vida. Rezultati sukce-sivnih evaluacija u procesu praćenja celokupnog razvoja dečaka, analiza sadržaja audiovizuelnih zapisa i iskustva dečakovih roditelja o promena-ma koje detektuju u svakodnevnim situacijama, potvrđuju da primenje-ne inovacije imaju brojne pogodnosti. Posebna pogodnost ovih inovacija jeste u kreiranju situacije spontanog iniciranja kretanja deteta. Nalazi ne isključuju neophodnost kontinuiranog rada na optimalizaciji tonusnog i refleksnog statusa dečaka.

Ključne reči: somatopedski tretman, (re)habilitacija, rana intervencija, senzomotorika

55

POZITIVNE BIHEJVIORALNE INTERVENCIJE KAO MODEL PRUŽANJA PODRŠKE – TAKSONOMIJA TEHNIKA, PRINCIPI KREIRANJA

TRETMANA I ZNAČAJ MULTIDISCIPLINARNOG TIMA

Tamara Lazović, Jovana Ninić, Nino Manojlović, Pavle RadosavljevićSrednja zanatska škola, Beograd, Srbija

Pozitivne bihejvioralne intervencije temelje se na principima tačne interpretacije deficitarnog oblika ponašanja, podražaja i posledice, ali i učenja novog nagrađenog i ojačanog ponašanja i kao takve veoma su značajne u radu sa adolescentima sa smetnjama u razvoju. Na osnovu pregleda literature, postojaćih rezultata istraživanja i snažnih empirij-skih uporišta ističe se potreba za standardizacijom i definisanjem teh-nika koje su uključene u bihejvioralne intervencije radi pronalaženja najefektivnijih strategija koje kasnije omogućavaju stručnjacima različi-tih profila učestvovanje u kreiranju i sprovođenju ovakvog načina rada. Individualizovan pristup, dobro kreiran plan sa razrađenim ciljevima i metodama vrednovanja postignuća, hijerarhija prioriteta, unapređiva-nje socijalnih i komunikativnih, kao i učenje adaptivnih veština, stva-raju uslove za uspešno školovanje i ističu se kao primeri dobre prakse. Saradnja sa roditeljima, ostručavanje roditelja za primenu bihejvioralnih intervencija kod kuće, integracija dece sa poremećajima i teškoćama u ponašanju u zajednicu i tretiranje problema ponašanja i emocionalne funkcije, važan je zadatak stručnjaka i obavezno se sprovodi multidici-plinarno. Ovaj rad baziran je na teorijskim principima i iskustvenim pri-merima i prikazuje značaj saradnje stručnjaka različitih profila prilikom delovanja na kompleksna deficitarna ponašanja, najefektivnije tehnike bihejvioralnih modifikacija i način kreiranja sveobuhvatnog bihejvioral-nog plana koji daje rezultate.

Ključne reči: bihejvioralne intervencije, multidisciplinarni tim, taksonomija strategija, plan podrške u ponašanju

56

ŠOSO SA DOMOM „SVETI SAVA“, UMKA – PRIKAZ USTANOVE

Stevan Macak1, Ana Bogićević1 , Ljiljana Vukošić2, Stefan Ljubić1

1Student, Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

2Škola za osnovno i srednje obrazovanje sa domom „Sveti Sava”, Umka, Srbija

U ovom radu dajemo prikaz Škole za osnovno i srednje obrazovanje sa domom „Sveti Sava”, Umka. Predstavljena je delatnost škole, struktu-ra kadra, struktura učenika, kao i specifičnosti vaspitno-obrazovnog pro-cesa koji se sprovode u školi. Takođe, predstavljen je i doprinos ove škole u afirmaciji defektološke teorije i prakse, koji se ogleda u kreiranju prvih oblika rada stručnog tima u specijalnim školama u takozvanom multidis-ciplinarnom pristupu, uvođenjem psihologa, socijalnog radnika, defek-tologa, i ostalih profila stručnih saradnika. U ovoj ustanovi sa decom sa smetnjama u razvoju radi 42 defektologa, jedan psiholog, jedan socijal-ni radnik, 20 nastavnika predmetne nastave, a vannastavno osoblje čini 24-oro zaposlenih. Dečji dom na Umci je osnovan krajem 1944. godine. Škola je zvanično sa radom počela 1947. godine. Ova ustanova je jedna od najstarijih škola za obrazovanje i vaspitanje učenika sa smetnjama u razvoju u Srbiji. Nastava je bila podijeljena na viši i niži stupanj sa ukupno 35 učenika. Drugi period u razvitku škole vezuje se za 1961. godinu kada je došlo do reforme školstva, izgradnje nove škole i proširenja kapaciteta internata.

Ključne reči: Škola za osnovno i srednje obrazovanje sa domom „Sveti Sava” Umka, delatnost škole, kadar, učenici sa smetnjama u razvoju

57

UTICAJ DRUŠTVENE SREDINE I NEPOSREDNOG OKRUŽENJA NA RAZVOJ I KVALITET ŽIVOT OSOBA SA INTELEKTUALNOM OMETENOŠĆU

Ivana MaksimovićUstanova za decu i mlade „Sremčica“, Beograd, Srbija

Zaokret od medicinskog ka socijalnom modelu ometenosti donosi ko-renite promene u odnosu prema osobama sa intelektualnom ometeno-šću, koje se ogledaju u prebacivanju težišta sa ličnih kapaciteta pojedinca na konkretne aktivnosti u zajednici kako profesionalne, tako i laičke kako bi se obezbedio razvoj, inkluzija, participacija i preuzimanje aktivne druš-tvene uloge u skladu sa željama i ličnim preferencijama. Bronfebrenerova Ekologija ljudskog razvoja i Kvebeška klasifikacija ̶ ̶ Nastajanja situacije hendikepa govore o značaju koji se pridaje kvalitetu odnosa između po-jedinca i njegovog užeg i šireg okruženja u celokupnom procesu razvoja ličnosti.

Cilj rada je da pregledom dostupne literature prikaže kako neposred-no okruženje, socijana sredina, socio-kulturološki milje utiču na razvoj i kvalitet života osoba sa intelektualnom ometenošću, kao i da se ukaže na važnost pružanja podrške društvene zajednice i stvaranja preduslova neophodnih kako bi osoba bila uspešna i zadovoljna u svakodnevnom životu.

Osnovna uloga savremenog društva jeste da zaštiti svoje članove i obezbedi uslove za ostvarivanje ljudskih prava. U tom kontestu treba imati u vidu da društvo čine individue sa različitim sposobnostima i mo-gućnostima, stoga je neophodno ispoštovati zahtev za individualizacijom u stvaranju uslova za ostvarivanje istih. Kada govorimo o osobama sa intelektualnom ometenošću, izuzetno je važna njihova socijalna partici-pacija, kao i aktivno preuzimanje različitih društvenih uloga jednako kao i drugi članovi društva. Isto tako neophodno je stvoriti lanac pružanja podrške na svim nivoima, izvršiti senzibilizaciju društva, obezbediti ne-ophodne preduslove kako bi primarni cilj bio ostvaren, a ne samo uklju-čivanje u zajednicu koje može imati obostrane negativne efekte.

Ključne reči: društvena sredina, intelektualna ometenost, razvoj, kvalitet života

58

PRIMENA ASISTIVNE TEHNOLOGIJE U LABORATORIJSKIM VEŽBAMA PRILAGOĐENIM UČENICIMA SA AUTIZMOM

Biljana Marić1, Jasna Ristić2

1Hemijsko-prehrambena tehnološka škola, Beograd, Srbija 2Elektrotehnička škola „Nikola Tesla”, Beograd, Srbija

U srednjim školama u Republici Srbiji, sve je veći broj učenika koji pohađaju nastavu po Individualnom obrazovnom planu (IOP1 ili IOP2). Nastavni predmeti Hemija i Tehnika rada u laboratoriji, na obrazovnom profilu Prehrambeni tehničar, područje rada Proizvodnja i prerada hra-ne, imaju u okviru nastavnih planova laboratorijske vežbe. Rad daje pri-kaz izvođenja laboratorijskih vežbi uz upotrebu GELP aplikacije u radu sa učenicima koji nastavu pohađaju po Idividualnom obrazovnom planu sa izmenjenim ishodima i standardima (IOP2). Individualni pristup proizilazi iz potrebe učenika za dodatnom podrškom u odnosu na grupu/odeljenje. Problem koji se javlja je kako realizovati proces idividualizacije u školskim laboratorijama u radu sa učenicima sa smetnjama u razvoju. Kao odgo-vor na ovaj problem navodimo podršku primenom GELP aplikacije. GELP aplikacija je novi element za virtuelnu laboratoriju koja predstavlja odlič-nu osnovu za rad sa učenicima koji pohađaju nastavu po Individualnom obrazovnom planu (IOP1 i IOP2). Ova podrška nije ograničena mestom i vremenom, a postoje i nivoi složenosti koje diktira pojedinac. Na kon-kretnom primeru prikazana je primena GELP aplikacije, i time dat pod-sticaj da se oslanjanjem na sopstveno znanje i angažovanje može postići uspešna saradnja, sa ciljem boljeg usvajanja znanja dece sa smetnjama u razvoju. GELP aplikacija je korišćena za predstavljanje rasporeda ak-tivnosti za realizaciju laboratoriskih vežbi. Predstavljena su dva primera: Merenja zapremine – Tehnike rada u laboratoriji i Svojstva natrijuma i kalijuma – vežbe iz Hemije. Učenicima sa smetnjama u razvoju omoguće-no je da usvoje i savladaju redosled radnji za realizaciju vežbe. Korišćene su sličice i audio poruke. Niz slika u celini vizuelno predstavlja realizaciju date laboratorijske vežbe. Učenik pritiskom na određenu sličicu aktivira audio poruku čime dobija informaciju o aktivnosti koja treba da bude izvršena.

Ključne reči: laboratorijske vežbe, IOP2, GELP aplikacija

59

KVALITET ŽIVOTA OSOBA SA OMETENOŠĆU ILI INVALIDITETOM U REPUBLICI SRBIJI – OSVRT NA ISTRAŽIVAČKU PRAKSU*

Milena MilićevićInstitut za kriminološka i sociološka istraživanja, Beograd, Srbija

Tokom poslednje tri decenije, interes za istraživanja kvaliteta života ne jenjava. Složenost ovog multidimenzionalnog konstrukta je rezultirala pojavom brojnih instrumenata namenjenih njegovoj proceni, kao i po-javom bliskih ili srodnih termina, od kojih je najrasprostranjeniji kvalitet života povezan sa zdravljem. Intenziviranje interesovanja za ovaj koncept je primetno i u okviru nacionalne naučne i stručne javnosti. Rad je osmi-šljen s ciljem da se izdvoji i analizira savremena literatura koja se bavi proučavanjem kvaliteta života osoba sa ometenošću ili invaliditetom na teritoriji Republike Srbije. Osnovna istraživačka pitanja bila su: koje polazne definicije kvaliteta života autori navode, koji je odnos između teorijskih definicija kvaliteta života, formulacije istraživačkih ciljeva i/ili hipoteza i njihove dalje operacionalizacije, kao i koji su instrumenti procene primenjeni. Pretraga nacionalnih bibliografsko-kataloških baza podataka i repozitorijuma, elektronski dostupnih nacionalnih časopisa i zbornika naučnih skupova sa radovima štampanim u celini je rezultirala izdvajanjem 45 studija koje su ispunjavale osnovni kriterijum uključivanja – ispitivanje kvaliteta života osoba sa ometenošću ili osoba sa trajnim in-validitetom koje je sprovedeno na teritoriji Republike Srbije nakon 2000. godine. Najvećim brojem studija, 20 (44,4%), bile su obuhvaćene osobe sa telesnim invaliditetom, motoričkim poremećajima ili ratnim povreda-ma. Primenom analize sadržaja, prvenstveno je uočen nedostatak jasne distinkcije i nedoslednost u korišćenju termina kvaliteta života i kvaliteta života povezanog sa zdravljem uz konsekvetno upitan odabir instrume-nata procene. Na dečijem uzrastu je primetna manja frekventna upotre-ba verzija instrumenata za decu, odnosno dominantna je procena rodite-lja ili procena roditelja u ime deteta. Rezultati ove studije ilustruju da je potrebno jasnije sagledati povezanost odabrane definicije i terminologi-je i dodatno preispitati odabir instrumenata procene u nekim narednim istraživanjima. Otežana interpretacija nalaza istraživanja i poteškoće u komparaciji sa sličnim istraživanjima su neke od mogućih posledica.

Ključne reči: kvalitet života, ometenost, istraživanje, metodološke osnove, Srbija

* Rad je nastao kao rezultat na projektu „Kriminal u Srbiji: fenomenologija, rizici i mo-gućnosti socijalne intervencije“ (broj 47011) koji finansira Ministarstvoprosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.”

60

EFEKTI FIZIČKE AKTIVNOSTI NA KVALITET ŽIVOTA OSOBA TREĆE ŽIVOTNE DOBI

Jelena Nikolić1, Ljiljana Šimpraga2, Fadilj Eminović3

1Student doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

2Visoka zdravstvena škola strukovnih studija, Beograd, Srbija 3Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Starenje predstavlja univerzalni proces, karakterističan za svaku ljud-sku jedinku. Aktivan životni stil, može sprečiti pojavu negativnih posledi-ca koje starost sa sobom donosi, a samim tim i povećati kvalitet života. Veliki broj istraživanja pokazuje da je fizička aktivnost direktno poveza-na sa zadovoljstvom životom, ali i mišićnom snagom, ravnotežom, ko-gnicijom. Cilj realizovanog istraživanja je da ukaže na povezanost fizič-ke aktivnosti sa kvalitetom života osoba starijih od 60 godina. Ispitivan uzorak činile su osobe starije od 60 godina (N=102), svrstane u tri sta-rosne grupe: osobe starosti 60-70 godina (N=32; 31,4%), osobe starosti 71-80 godina (N=44; 43,1%) i osobe starije od 80 godina (N=26; 22,5%), sa prebivalištem na teritoriji Beograda. Istraživanje je sprovedeno to-kom marta 2017. godine.U svrhu prikupljanja podataka, koji ukazuju na kvalitet života starih osoba korišćen je upitnik Older People’s Quality of Life Questionarie (OPQOL-35), dok je za procenu sposobnosti za obav-ljanje fizičkih aktivnosti korišćenja modifikovana verzija upitnika The Medical Outcome Study (MOS), The MOS Physical Functioning Measure. Pored korišćenih metoda deskriptivne statistike,Pirsonovim koeficijen-tom korelacije, utvrđena je povezanost kvaliteta života i sposobnosti za obavljanje fizičkih aktivnosti, dok je analizom varijanse (ANOVA), ispitana razlika između starosnih grupa u odnosu na navedene varijable. Rezultati istraživanja ukazuju da je kvalitet života starih osoba povezan sa sposob-nostima za obavljane fizičkih aktivnosti (r=0,43, p<0.01). Između staros-nih grupa uočena je razlika u nivou kvaliteta života (F=3,837, df= 101, p=0.03), posebno između osoba starosti 71-80 godina i osoba starijih od 80 godina (p=0.003), u korist prve starosne grupe, kao i najviši nivo pove-zanosti sposobnosti za obavljane fizičkih aktivnost sa kvalitetom života (p=0.02). Statistički značajna razlika uočena je u obavljanju umerenih fizičkih aktivnosti i aktivnosti podizanja i nošenja (p<0.05). Analizom rezultata, dolazimo do zaključka da sa porastom broja godina opada nivo fizičke aktivnosti, a samim tim i zadovoljstvo kvalitetom života. Planiranjem i primenom programa određenih rekreativnih aktivnosti, značajno se mogu poboljšati motoričke sposobnosti, vitalne funkcije, društvena interakcija i mnogi drugi segmenti života, koji na direktan ili indirektan način utiču na kvalitet života.

Ključne reči: starenje, starost, fizička aktivnost, kvalitet života

61

NASILJE PREMA OSTARELIM LICIMA U PORODIČNOM KONTEKSTU

Nataša Bajić, Milica Dulović, Snežana Andrejević, Snežana Dinčić, Dragana Marković, Jelena Filipović Subin, Ana Petrović

Centar za socijalni rad Smederevo, Smederevo, Srbija

Polazeći od definicije nasilja nad starim licima, polazišta i teorijskih okvira, kroz analizu oblika i točka nasilja, te ukazivanja na krivično pravnu zaštitu od nasilja u porodici i prekršajno pravnu zaštitu od istog, kao i pravne aspekte pružanja socijalne podrške, preko podataka drugih istra-živanja, rad pravi uvod u svoj empirijski deo.

Predmet istraživanja čine: Komparativna analiza podataka iz službe-ne evidencije CZSR Smederevo koji se odnose na prijavljena dela nasilja u porodici tokom 2014 i 2015. godine, na području GU Smederevo, uz izdvajanje, sistematizovanje, obradu i posebnu analizu podataka koji se odnose na nasilje nad starijim osobama.

Metod studije slučaja – analiza dokumentacije iz jednog predmeta koji je tokom 2015. godine formiran prilikom postupanja centra za soci-jalni rad u slučaju nasilja nad starijom osobom u porodičnom kontekstu.

Po 198 prijava podnetih Centru u 2014.godini za nasilje i zanemari-vanje, stručni radnici su radili sa ukupno 303 lica koja su bila izložena direktnom ili indirektnom nasilju.

Od ovog broja 51,8% su bila deca, 4% mladi, 37% odrasla lica i 7,2% stari. U 53,5% slučajeva prijave o nasilju i zanemarivanju odnosile na decu. U 36,4% slučajeva prijave su se odnosile na odrasla lica, dok se najmanji broj prijava od 10,1% odnosio na ostarela lica.

Kada se uzmu u obzir prijave za maloletna lica, može se videti da se najveći broj prijava 67,9% odnosio na psihičko nasilje.

Ukoliko se analiziraju prijave za odrasla i stara lica najveći broj 71,7% se odnosio na fizičko nasilje.

Analize su dalje vršene prema podnosiocima prijave, medjusektor-skoj saradnji, izvršiocima nasilja ukupno i po polu, kao i odnos sa žrtvom ukupno i po polu, oblici nasilja su posmatrani po kategoriji i polu, pol i starost žrtve su analizirani, kao i srodstvo žrtve i nasilnika.

Studija slučaja kvalitativno obrađuje slučaj porodičnog nasilja sa tra-gičnim ishodom i bavi se primenjenim merama i ključnim problemima na koje se nailazi u praksi.

Ključne reči: nasilje, ostarela lica, pol, žrtva, nasilnik, analiza podataka, studija slučaja

62

SPECIFIČNA TRENAŽNA TEHNOLOGIJA U RADU SA DECOM SA AUTIZMOM – IDENTIFIKACIJA TELA KAO OSNOV SPOZNAJE SOCIJALNOG ŽIVOTA

Mirko OvukaCentar za smeštaj i dnevni boravak dece i omladine

ometene u razvoju, Beograd, Srbija

Autor u svom radu objašnjava koja je uloga tela kod dece sa autiz-mom u cilju spoznavanja njegove važnosti i načina ispunjenja njegovih potreba. Krenuvši od početnih procesa spoznaje sopstvenog tela, dolaze do toga kako ono utiče na mogućnosti deteta sa autizmom da komu-nicira sa svojom okolinom i stupa u odnos sa njom. Navodeći različite vežbe disanja, vizualizacije i meditacije, autor daje jedan primer za sve one koji se bave ovom populacijom. Poenta u radu sa ovom decom nije samo u tome da moraju da znaju ono što uče, već da to dožive i osete, a kroz ovakve vrste doživljaja će i naučiti, jer ih spoznaja svoje ličnosti čini sigurnim u njihovo biće.

Ključne reči: vežbe disanja, vizualizacija, meditacija, spoznaja sopstvenog tela

63

ZNAČAJ RANE INTERVENCIJE KOD DECE OD ROĐENJA DO NAVRŠENIH 24 MESECA

Zorana Radivojević, Biljana MiloševićUdruženje „Na pola puta“, Pančevo, Srbija

Govorno-jezička razvijenost predstavlja osnovu razvoja detetove lič-nosti. Čovek ima dupli svet: svet neposredno percipiranih predmeta i slika sveta i svet objekata odnosa i osobina koje se označavaju rečima. Ovladavanje jezikom i govorom otvara vrata pojavi voljne radnje i po-kreta koji je u nju utkan, u čemu se i ogleda jedna od najvažnijih funkcija govora i jezika-regulacija ponašanja.

Govorno-jezička razvijenost je upletena u kompleksni međuodnos formiranja karaktera, opšteg i specifičnog intelektualnog i afektivnog razvoja, motorne i grafomotorne organizovanosti. Teškoćama u razume-vanju i govornoj ekspresiji pridružena je kompromitovana socijalna kom-petencija i, mada ne uvek, kašnjenje u neurološkom razvoju. Tok govor-no-jezičkog razvoja je univerzalan, posebno na planu razvoja gramatičkih struktura i izgovora glasova, dok se individualne razlike odnose na tempo usvajanja i razvoja jezika društvene sredine čiji je član, kao i na primenji-vane strategije učenja zavisno od tipa neurološke organizacije.

Rana detekcija i dijagnostika, bazirana na multidisciplinarnom pri-stupu, treba da omogući otkrivanje smetnji, prevenira poremećaje i da obezbedi pravovremeni početak adekvatnog habilitacionog i rehabilita-cionog tretmana. Cilj rane intervencije je precizno utvrđivanje dostignu-tog razvojnog nivoa radi izrade programa podsticaja senzomotornog, emocionalnog, socijalnog i intelektualnog razvoja deteta radi dostizanja optimalnog stepena kvaliteta života odnosno uspešnog uključivanja u društveni život.

Ključne reči: rana intervencija, govor, jezik, pokret

64

NAPREDOVANJE U SLUŽBI DEFEKTOLOGA ZAPOSLENIH U VASPITNO-OBRAZOVNIM USTANOVAMA U SRBIJI

Marinela ŠćepanovićDruštvo defektologa Vojvodine, Novi Sad, Srbija

U radu se razmatraju formalni uslovi za napredovanje defektologa koji su zaposleni u vaspitno-obrazovnim ustanovama u Republici Srbiji. Razmotreni su formalni uslovi koji su definisani aktuelnim propisima o napredovanju i sticanju zvanja, kao i mogućnosti horizontalnog napredo-vanja u službi – raspoređivanjem na radno mesto unutar iste kategorije poslova, i mogućnosti vertikalnog napredovanja – prelaskom na radno mesto defektologa u višoj kategoriji radnih mesta tj. poslova.

Napredovanje u službi zaposlenih nastavnika, vaspitača i stručnih sa-radnika (koji mogu biti i defektolozi) prvenstveno podrazumeva sticanje stručnih zvanja: pedagoški savetnik, samostalni pedagoški savetnik, viši pedagoški savetnik i visoki pedagoški savetnik. Postupak sticanja struč-nih zvanja se odvija unutar ustanova u kojima su defektolozi zaposleni i obuhvata samoprocenu rada, davanja mišljenja, procenu kompetencija i proveru pedagoške prakse, rezultata samoprocene i stečenih kvalifi-kacija i iskustava. Formalni uslovi sticanja stručnih zvanja su definisani posebnim Pravilnikom. Stručna zvanja mogu doneti svojim nosiocima izvesno, takođe propisano, horizontalno napredovanje, koje ne mora izi-skivati promenu radnog mesta, već dodatne stručno-pedagoške poslo-ve. Za nosioce stručnih zvanja nije predviđeno uvećanje zarade. Sticanje akademskih zvanja definisano je propisima koji se odnose na visoko ob-razovanje; akademska zvanja defektolozima u prosveti ne donose nužno napredovanje u službi; ipak, za razvijeni korpus znanja ovih stručnjaka predviđeno je uvećanje zarade od 2 do 6%. Istraživačka zvanja ne do-nose dodatnu mogućnost napredovanja defektolozima koji ih steknu a zaposleni su u vaspitno-obrazovnim ustanovama.

Mogućnost promene radnog mesta defektologa koja donosi vertikal-no napredovanje, veoma je mala u oblasti prosvete u Srbiji. Horizontalna napredovanja sticanjem stručnih zvanja zahtevaju višegodišnje zalaga-nje, a akademskih i naučnih zvanja i dodatno ulaganje zaposlenih, te su srazmerno tome i retka. Implikacije ovako uslovljenog stanja na kvalitet obrazovanja u celini su nesumnjive.

Ključne reči: defektolozi, napredovanje, zvanje, obrazovanje

65

POVEZANOST IZBORA PROFESIJE I STAVA O FIZIČKOJ AKTIVNOSTI U ODNOSU NA BAVLJENJE FIZIČKOM AKTIVNOŠĆU KOD BUDUĆIH

REHABILITATORA, ZDRAVSTVENIH RADNIKA

Ljiljana Šimpraga1,2, Jelena Nikolić2, Angelka Pešterac Kujundžić1, Marija Trajkov1

1 Visoka zdravstvena škola strukovnih studija, Beograd, Srbija 2 Student doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu

Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

Studenti koji pohađaju nastavu na studijama iz oblasti medicine kao i društveno-humanističkih oblasti predstavljaju buduće zdravstvene radni-ke, rehabilitatore i edukatore. Za neke od njih, defektologe somatopede i fizioterapeute, pokret je, pored ostalih postupaka, u osnovi delovanja u odnosu na osobu koja ima različite funkcionalne probleme, obrazovne ili socijalne potrebe. Isto tako, ovi studenti su budući profesionalci koji će u okviru svojih profesija biti značajni promoteri zdravog načina života.

Na osnovu teorijskih nalaza stekli smo uvid o značaju koji fizička ak-tivnost (FA) ima na zdravlje ljudi. Takođe, s obzirom na to da je u pret-hodnim istraživanjima pokazano da je izbor profesije povezan sa FA, a da stavovi u velikoj meri utiču na samo ponašanje ljudi, cilj ovog rada je da se provere dobijeni rezultati kod osoba mlađe životne dobi kako bi moglo da se utiče na promovisanje i usvajanje zdravog načina života. Dalje, na osnovu istraživanja u kojem je dobijeno da osobe čiji je izbor zanimanje defektolog (okupacioni terapeut) i fizioterapeut predstavljaju dobar model u smislu promocije zdravog stila života, ovaj rad je usmeren ka utvrđivanju povezanosti njihovog stava i FA, kako bi se eventualno podstaklo njihovo delovanje na širu zajednicu.

U svrhu ovog istraživanja uzorak su činili studenti III i IV godine Fakulteta za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju Univerziteta u Beograda koji pohađaju studijski program defektologija i studenti treće godine smer strukovni fizioterapeut i strukovna medicinska sestra Visoke zdrav-stvene škole strukovnih studija u Beogradu. Svaka grupa obuhvatala je po 30 ispitanika. Uzorak je planiran na ovakav način kako bi se ispitala povezanost u okviru mlađe populacije usmerene na buduću zdravstvenu struku.

Za ovo istraživanje koristili smo dva upitnika, International Physical Activity Questionnaire (IPAQ) kraća verzija i drugi instrument kreiran na osnovu prethodnih istraživanja (Crombie et al., 2004) sačinjen od 11 pi-tanja koja mere stav o FA, na osnovu Likertove skale od 1 do 5. Svi podaci su obrađeni korišćenjem programa SPSS. Analizom kojom su proverene hipoteze i utvrđeni odnosi među varijablama, Multiplom regresijom do-bijeno je da postoji povezanost između izbora zanimanja i bavljenja fizič-kom aktivnošću. Korelacija iznosi 0,29 što predstavlja blagu korelaciju.

66

Možemo reći da je približno 10% varijanse koju određuju sve varijable povezane sa bavljenjem fizičkom aktivnošću objašnjeno izborom zanima-nja. Najbolje rezultate na IPAQ ostvaruju studenti fizioterapeuti. Zatim, ne postoji povezanost između stavova o fizičkoj aktivnosti i bavljenja fi-zičkom aktivnošću, tj. korelacija dobijena između ove dve varijable nije značajna. Chi kvadrat testom je utvrđeno da ne postoji razlika u stavu koji ispoljavaju studenti defektologije, fizioterapeuti i medicinske sestre. Relijabilnost, odnosno alfa koeficijent za test koji meri stav o fizičkoj ak-tivnosti iznosi 0,88.

U zaključku možemo reći, da je period studiranja vreme kada se još može uticati na usvajanje zdravog i aktivnijeg stila života, koji bi budući rehabilitatori s obzirom na zahteve same profesije primenili i preporučili drugima.

Ključne reči: fizička aktivnost, stavovi, studenti defektologije, fizioterapeuti

67

ZLOSTAVLJANJE I ZANEMARIVANJE STARIH

Nataša Bajić, Biljana Jašović Popović, Milica Miladinović, Miroslava Milenković, Sunčica Dimitrijević

Centar za socijalni rad Smederevo, Smederevo, Srbija

Rad u prvom svom delu polazi od teorijskih okvira zlostavljanja i za-nemarivanja, definicija, vrsta, tipova zlostavljanja ostarelih lica, gde se preciziraju vidovi fizičkog i seksualnog zlostavljanja, kao i zanemariva-nja ‒ psihičkog, psihološkog, finansijskog, materijalnog iskorišćavanja, i uzrokovanja mentalne patnje. Pažnju nadalje posvećujemo psihološkoj zloupotrebi, pretnjama, ucenama, zastrašivanjima, socijalnoj izolaciji kao specifičnim fenomenima.

U drugom svom delu, rad diskutuje, i vrši uporedne analize obima problema zabeležene kod nas u Centru za socijalni rad tokom 2014 i neke od republičkih statistika kao i dostupnih statistika van naše zemlje. Istražuje uzroke i faktore koji povećavaju rizike od zlostavljanja starih, nu-dimo protokol za skrining i procenu zlostavljanja starih lica, dajemo profil tipične žrtve, ukazujemo na faktore za viktimizaciju, i faktore nasilništva kod negovatelja, dajemo profil tipičnog zlostavljača – člana porodice, kao i nasilnog deteta ostarelog lica sa „payback sindromom“, osvrćemo se i na faktore sredine i sistema, dajemo listu upozoravajućih znakova.

Treći deo se bavi dijagnostikom, opservacionim karakteristikama, fi-zičkim nalazima, vrstama i karakteristikama povreda, fizičkog zanema-rivanja i psihološkog zlostavljanja, bavimo se strahom kao posebnom karakteristikom žrtve.

Poslednji deo izlaganja bavi se intervencijama, pravnim aspektima intervencije i problemima u praksi, savetima za negovatelje, kao i za pre-venciju. Izvori i reference se navode na kraju rada.

Ključne reči: zlostavljanje, zanemarivanje, ostarela lica, nasilje, žrtva, nasilnik, negovatelj

68

RAZLIKE U PARTICIPACIJI U SOCIJALNIM AKTIVNOSTIMA IZMEĐU UČENIKA SA AUTISTIČKIM SPEKTROM POREMEĆAJA I

UČENIKA SA INTELEKTUALNOM OMETENOŠĆU

Ivana Stajčić1, Svetlana Kaljača2

1Srednja zanatska škola, Beograd, Srbija 2Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Problem ovog istraživanja je kvalitet učešća u socijalnim aktivnostima kod učenika sa različitim tipovima neurorazvojnih poremećaja. Osobe sa ovim kliničkim slikama imaju niži nivo participacije u socijalnim aktivnosti-ma, u odnosu na vršnjake tipičnog razvoja, a kao najznačajniji prediktori navode se: nivo intelektualnog funkcionisanja, kalendarski uzrast, pol, deč-je preferencije, komunikativne sposobnosti i sredinski činioci (socio-eko-nomski status roditelja, struktura porodice, zdravstveni status roditelja).

Cilj ovog istraživanja je utvrđivanje kvaliteta i razlika u participaciji u socijalnim aktivnostima između učenika sa intelektualnom ometenošću (IO) i učenika sa autističkim spektrom poremećaja (ASP), kod kojih je pri-sutna i IO.

Uzorak je činilo 120 učenika, oba pola, kalendarskog uzrasta od se-dam do 16 godina (AS = 11,48 SD = 2,32). Šezdeset i jedan učenik (50,8%) ima dijagnozu ASP, a pedeset i devet (49,2%) IO. Poduzorci su ujednačeni prema nivou razvijenosti socijalnih veština. Za utvrđivanje kvaliteta par-ticipacije ispitanika u socijalnim aktivnostima upotrebljen je deo Upitnika životnih aktivnosti (Solish et al., 2010), koji se odnosi na domen socijal-nih aktivnosti, dok je procena nivoa socijalnog funkcionisanja izvršena prema DSM-5 dijagnostičkom kriterijumu (APA, 2013).

Dobijeni rezultati pokazuju da učenici sa IO statistički značajno više participiraju u socijalnim aktivnostima u odnosu na učenike sa ASP (p = 0,039). Razlike u kvalitetu participacije u ispitanim aktivnostima između ispitanika sa različitim nivoom razvijenosti socijalnih veština su takođe statistički značajne (p = 0,008), u korist socijalno superiornije grupe. Učenici sa IO značajno više participaciju u aktivnostima koje se reali-zuju van kuće u odnosu na učenike sa ASP (p = 0,046). Pol i uzrast ispi-tanika ne utiču na značajnost razlika u njihovoj participaciji u socijalnim aktivnostima.

Imajući u vidu značaj socijalne participacije za kvalitet života osoba sa teškoćama u razvoju, važno bi bilo kontinuirano primenjivati programe podsticanja razvoja adaptivnih veština kod ove populacije, sa posebnim fokusom na stimulisanje razvoja socijalnih veština.

Ključne reči: participacija, socijalne aktivnosti, intelektualna ometenost, poremećaj autističkog spektra

69

INDIVIDUALNI OBRAZOVNI PLAN U SMEDEREVSKIM OSNOVNIM ŠKOLAMA – ZASTUPLJENOST OVOG OBLIKA RADA SA UČENICIMA U ODNOSU NA

GEOGRAFSKI POLOŽAJ ŠKOLE I BLIZINU VELIKIH ZAGAĐIVAČA

Violeta Stanimirović, Tijana ĐokićOŠ „Dositej Obradović“, Vranovo, Srbija

Ovaj rad predstavlja empirijsko istraživanje u koje su uključeni po-daci dobijeni iz 18 osnovnih škola sa područja smederevske opštine. Takođe, opisan je geografski položaj opštine Smederevo i osnovnih ško-la sa njenog područja, kao i zakonska regulativa i postupak ostvariva-nja prava učenika na obrazovanje po individualnom obrazovnom planu. Obrađeni su i upoređeni ukupan broj učenika škola sa brojem učenika koji se obrazuju po IOP1 i IOP2. Varijable koje su uzete u obzir su pol učenika i geografski položaj škole. Cilj rada je utvrđivanje trenutne re-alnosti i postavnjalje hipoteze o budućnosti inkluzivnog obrazovanja u osnovnim školama smederevske opštine. Uporednom analizom podata-ka dolazimo do zaključka da je broj učenika koji se obrazuju po individu-alnim obrazovnim planovima prilagođenih ili izmenjenih programa (IOP1 i IOP2) , zabrinjavajuće visok u pojedinim školama iz seoskih sredina kao i u školama u centru grada. Uzročnici ispitivanog koje prepoznajemo su: a) siromaštvo stanovništva; b) nizak stepen obrazovanja roditelja, c) bi-ološko-genetske predispozicije učenika, d) zagađenost životne sredine, e) zainteresovanost kolektiva škole za izradu i realizaciju individualnoh obrazovnih planova, i f) spremnost roditelja da prihvate realno stanje i mogućnosti svoje dece te se aktivno uključe u rad škole.

Ključne reči: zakonski okvir IOP-a, IOP1, IOP2, uzročnici

70

PREVENCIJA VRŠNJAČKOG NASILJA

Mirjana Tomić, Nikola Savić, Zorica VujetićMedicinska škola „Dr Miša Pantić“, Valjevo, Srbija

Uvod: Nasilje definišemo kao svaki oblik jednom učinjenog ili ponov-ljenog verbalnog ili neverbalnog ponašanja koje za posledicu ima ugro-žavanje zdravlja, razvoja i dostojanstva učenika. Nastavnici i stručni sa-radnici u toku svog rada često se susreću sa vršnjačkim nasiljem, koje je danas u stalnom porastu, te iz toga proizilazi potreba da se posebna pažnja usmeri na njegovu prevenciju.

Cilj: Utvrditi zastupljenost vršnjačkog nasilja u srednjoj školi i defini-sati mere prevencije.

Ispitanici: Ispitivanjem je obuhvaćen hotimičan stratifikovan uzorak od 60 učenika četvrtog razreda i 60 učenika trećeg razreda, Medicinske škole „Dr Miša Pantić“, smer medicinska sestra tehničar, u vremenskom razdoblju od 20.04.2017-26.04.2017. godine.

Metode: Za izradu rada korišćena je deskriptivna metoda i indirektna opservaciona metoda – anketa. Kao instrument konstruisan je anketni list za učenike, koji sadrži osam pitanja zatvorenog tipa.

Rezultati: Analizom dobijenih podataka zaključujemo da je veći deo ispitane populacije ženskog pola, treći razred (73%), četvrti razred (60%). Iako najveći deo ispitanika prepoznaje oblike vršnjačkog nasilja, značajan procenat pripada onima koju su pasivni posmatrači i ne reaguju na na-silje, oni su upravo ciljna grupa na koju treba delovati kako bi se osnažili i na pravi način primenili mehanizme protiv nasilja, koje ćemo istaći u radu. Rezultati pokazuju da su u najvećoj meri prisutni niži nivoi nasilja, verbalno, elektronsko i socijalno.

Zaključak: Vršnjačko nasilje u školama i van njih je problem sa kojim se zajednički moraju boriti obrazovne institucije i roditelji. U želji da una-predimo bezbednost i stvorimo pozitivnu klimu za razvoj i zdravo odra-stanje dece, u radu smo predložili niz preventivnih mera i strategija za sprečavanje nasilja.

Ključne reči: prevencija, vršnjačko nasilje, nastavnik, stručni saradnici

71

KVALITET PISANJA UČENIKA RAZREDNE NASTAVE

Marina Vujanović, Danijela Ilić-Stošović, Anita Kovačić PopovićOŠ „Miodrag Matić“, Beograd, Srbija

Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija Savez za cerebralnu i dečiju paralizu Beograda, Beograd, Srbija

Kvalitet pisanja, posmatran kroz brzinu i čitljivost pisanja, jeste veoma značajan za vaspitno-obrazovni proces učenika. Kako bi se ispitala brzina i čitljivost pisanja, kao komponente od kojih zavisi kvalitet pisanja, spro-vedeno je istraživanje tokom 2016. godine u osam beogradskih osnovnih škola, a uzorkom je obuhvaćeno 1156 učenika razredne nastave. Brzina pisanja posmatrana je kroz postignuća na četiri zadatka pisanja, a pro-sečna brzina pisanja je najviša u zadatku pisanja napamet (40,86 slova po minuti), nešto niža u zadacima prepisivanja teksta s male razdanjine (37,88) i diktatu (38,23), a najmanja onda kada se tekst prepisuje s veće razdaljine (36,31). Neadekvatna brzina pisanja, ukoliko se posmatra pro-sečna brzina na sva četiri zadatka, javlja se kod 78 (6,7%) učenika. Analiza čitljivosti pisanja vršena je na osnovu deset parametara, a među praće-nim indikatorima najčešće se beleži neprikladan ili nedosledan pritisak (12,5%), u 7,1% se pojavljuje pogrešno i/ili neprecizno oblikovanje slova, i u 6,5% loša orijentacija u odnosu na liniju. Ukoliko se prisustvo ovih in-dikatora razmatra na nivou ispitanik, utvrđuje se prisustvo bar jedan od njih kod skoro petine učenika (18,6%). Na osnovu navedenih parametara 118 (10,2%) učenika u uzorku se svrstava u kategoriju s decom koja imaju teškoće u pisanju i oni su ravnomerno raposređeni po uzrastima (χ(2) = 2,13, p= ,546).

Dobijeni rezultati pokazuju da se mnogi učenici razredne nastave su-očavaju sa teškoćama u pisanju, kako kroz probleme sa brzinom pisanja, tako i kroz probleme sa čitljivošću pisanja. Kako su ciljevi vaspitno-obra-zovnog procesa usmereni ka pisanju odgovarajučeg kvaliteta, moraju se pronaći načini kako bi se ovi problemi prevazišli, s obzirom na to da veoma često dovode do lošijih školskih postignuća, ali i lošeg uticaja na učenika kao bio-psiho-socijalnu jedinku.

Ključne reči: brzina pisanja, čitljivost pisanja, teškoće u pisanju

72

KVALITET ŽIVOTA OSOBA SA CEREBRALNOM PARALIZOM – PRIKAZ SLUČAJA

Zorica Vujetić, Nikola Savić, Mirjana TomićMedicinska škola „Dr Miša Pantić“, Valjevo, Srbija

Uvod: Cerebralna paraliza predstavlja skup heterogenih patoloških simptoma koji se klinički manifestuju kao poremećaji motorike, senzorni, intelektualni ili emocionalni poremećaji. Osobe sa cerebralnom parali-zom susreću se sa mnogobrojnim smetnjama koje utiču na kvalitet njiho-vog života. Radom je obuhvaćen prikaz dominantnih problema sa kojima se obolele osobe susreću.

Cilj: Sagledati probleme sa kojima se susreću osobe obolele od cere-bralne paralize i na koji način oni utiču na kvalitet njihovog života.

Ispitanici: Istraživanjem je obuhvaćen hotimičan uzorak osobe od 20 godina, korisnik Dnevnog boravka za decu sa posebnim potrebama u Valjevu, u vremenskom razdoblju od 10.04.2017-26.04.2017. godine.

Metode: Za izradu korišćena je metoda studije slučaja, interviju, anali-za dokumentacije (primarne i sekundarne), deskriptivna metoda.

Rezultati: Procenom kvaliteta života dobili smo podatke o problemi-ma i tegobama sa kojima se suočavaju osobe obolele od cerebralne pa-ralize u toku sprovođenja aktivnosti dnevnog života. Prema našoj proce-ni najveći problemi koji narušavaju kvalitet života ovih osoba su upravo svakodnevne aktivnosti, oblačenje i obuvanje, sprovođenje higijene tela, odlazak do toaleta, održavanje ravnoteže, školske aktivnosti kao što su pisanje i crtanje. Starije osobe sa ovim problemom imaju pojačanu svest o sebi i postaju svesnije posledica socijalne izolacije. Takođe istraživanje pokazuje da nizak socio-ekonomski status porodice i nedostatak aktiv-nog učestvovanja roditelja u rehabilitaciji nepovoljno utiče na njihovo stanje.

Zaključak: Procena kvaliteta života je veoma važna, ona olakšava uo-čavanje problema i temelj je dobre rehabilitacije i nege osoba sa cere-bralnom paralizom.

Ključne reči: cerebralna paraliza, rehabilitacija, kvalitet života, socijalni položaj i adaptacija

73

PRIMER DOBRE PRAKSE U RAZVIJANJU SOCIJALNIH USLUgA U ZAJEDNICI

Milica Zdravković Žunjić, Bogdan JednakDnevni boravak za decu, omladinu i odrasle korisnike sa

smetnjama u razvoju,Valjevo, Srbija

Udruženje za pomoć deci sa smetnjama u razvoju ”Naši snovi” regi-strovano je 2001. godine sa ciljem da okupi decu sa smetnjama u razvoju, njihove roditelje i stručnjake, u cilju rešavanja problema koji se tiču polo-žaja osoba sa smetnjama u razvoju u društvu. Kroz sve aktivnosti udruže-nja proslo je 120 dece, mladih i odraslih korisnika različitih vidova ome-tenosti. Na osnovu prepoznate potrebe udruženje ”Naši snovi” počinje da se zalaže za otvaranje Dnevnog boravka. Od 2009. godine udruženje ”Naši snovi” pruža uslugu Dnevnog boravka za decu i mlade sa smetnja-ma u razvoju za 20 korisnika koju finansira grad Valjevo. Ovom uslugom su obuhvaćeni smeštaj, ishrana i prevoz. Svakodnevno su obezbeđeni v-o rad, radno-okupacione aktivnosti, medicinska rehabilitacija, kultur-no-zabavne i rekreativne aktivnosti. Realizacijom projekta i nadograd-njom prostornog kapaciteta 2015. Godine, Dnevni boravak dobija mo-gućnost da uslugu pruži za još 10 odraslih korisnika. Trenutni kapacitet je 30 korisnika. U direktnom radu sa korisnicima rade tri defektologa,radni terapeut, radni instruktor i dve medicinske sestre. U martu 2014. godine udruženje ”Naši snovi” dobija prvu licencu u Srbiji za uslugu Dnevnog bo-ravka za decu, mlade i odrasle korisnike sa telesnim invaliditetom i inte-lektualnom ometenošću. Prema podacima iz 2015. godine usluga Dnevni boravak za decu sa smetnjama u razvoju i invaliditetom pruža se u 68 JLS. U pružanju svih usluga na lokalnom nivou u 2015. godini značajno do-minira državni sektor, koji obezbeđuje usluge za 74% od ukupnog broja korisnika, u odnosu na 26% usluga koje obezbeđuju nedržavni pružaoci usluga. Udruženja građana su tokom godina postala značajan faktor u pružanju usluga socijalne zaštite, unapređivanjem kapaciteta i kvaliteta života u lokalnim zajednicama. Uspostavljanje i razvoj usluga proističe iz potrebe da se unapredi kvalitet i položaj korisnika, podrži njihov op-stanak u prirodnom okruženju i prevenira institucionalizacija. Pored us-luge Dnevnog boravka, udruženje ”Naši snovi” projektno radi i uslugu ”Predah roditeljstvu” već četiri godine.

Ključne reči: pružalac usluge, Dnevni boravak

74

SISTEMSKI PRISTUP RANOJ INTERVENCIJI

Marta Dedaj, Tanja PanićVisoka škola strukovnih studija za vaspitače i

poslovne informatičare ‒ Sirmijum, Sremska Mitrovica, Srbija

Sistemski pristup ranoj intervenicji u fokus razmatranja stavlja sna-ge i potencijale deteta, ne samo unutar porodičnog sistema, već šire, kroz povezanost pojedinca sa drugim sistemima u užoj i široj zajednici. Središnje mesto zauzima dete, oko kojeg se u obliku koncentričnih kru-gova nastavljaju mikrosistem, mezosistem, egzosistem i makrosistem. Sistemski pristup ukazuje na važnost multidisciplinarne saradnje u spro-vođenju rane intervencije. Dakle, porodica i lokalna zajednica postaju najznačajnije mesto sprovođenja mera rane intervencije. U radu je dat prikaz modela rane intervencije deteta sa oštećenjem vida. Kako bi se obezbedili temelji za razvoj što efikasnijeg i kompletnijeg vizuelnog siste-ma koliko god je to moguće, neophodno je što ranije otpočeti sa stimu-lacijom razvoja deteta oštećenog vida. Efekti rane intervencije odnose se na dete, roditelje, širu porodicu i društvo u celini. Da bi usluge i sistem podrške bili adekvatni važno je prepoznavanje oštećenja vida na vreme, usmerenost na porodicu i edukacija roditelja, individualizovan pristup i komunikacija među stručnjacima i timski rad. Može se zaključiti da je ne-ophodno angažovanje svih resursa društva kako bi decu sa oštećenjem vida podstakli i podržali u pokušajima da prošire razumevanje sveta koji ih okružuje.

Ključne reči: sistemski pristup, rana intervencija, dete sa oštećenjem vida

75

RIZIČNI FAKTORI PROBLEMA U PONAŠANJU DECE U ŠKOLSKOM OKRUŽENJU

Maša Đurišić1, Sanela Drača1Student doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu


Svako dete ponekad krši socijalne norme, ugrožava prava drugih ljudi ili oštećuje imovinu. Veliki broj dece prolazi kroz period laganja, krađe i bežanja iz škole, dok se onaj mali broj dece nasilno ponaša prema drugoj deci ili je na neki drugi način agresivno. Deca sa problemima u ponašanju se od ostale dece razlikuje po intenzitetu, opsegu i učestalosti proble-matičnog ponašanja. U mnogim slučajevima, prvi simptomi problema u ponašanju pojavljuju se još u detinjstvu, a stabilne manifestacije mogu se zapaziti tokom mlađeg školskog uzrasta.

S obzirom da škola, kao društveno-kulturna institucija predstavlja je-dan od uzroka u kom se mogu pojaviti problemi u ponašanju bitno je znati koji to sve faktori rizika u školskoj sredini predstavljaju predikatore problema u ponašanju kod učenika.

Cilj ovog rada jeste da ukaže na one faktore rizika koji se, shodno rezultatima empirijskih studija, pokazuju prediktivnim za pojavu i razvoj problema u ponašanju u školskoj sredini. Značaj identifikovanja rizičnih faktora problema u ponašanju sastoji se u unapređivanju mogućnosti prepoznavanja dece i omladine koja su u riziku od ispoljavanja problema u ponašanju pre nego što se takvi oblici ponašanja pojave, razjašnjavanju mehanizama protekcije od razvijanja stabilnih i ranih obrazaca problema u ponašanju i obezbeđivanju empirijskog vodiča za planiranje intervenci-ja i tretmana prevencije problema u ponašanju.

Ključne reči: problemi u ponašanju, rizični faktori, škola, prevencija

76

OPISMENJVNJE UČENIKA I BOGAČENJE NJIHOVOG LEKSIČKOG FONDA POMOĆU DIDAKTIČKE IGRE „DOMINO“

Dobrila Eftovska, Sonja Dimova, Žana GorgievaSpecijalna osnovna škola „Maca Ovčarova“, Veles, Makedonija

Smetnje koncentriranog slušanja, razlikovanja i pamćenja glasova, reči i govornih celina, teškoće u tačnom praćenju i pamćenju slušane informacije, teškoće u razumevanju govorenih napisanih reči, rečenica, poremećaji artikulacie (izostavljanje, zamena, nepravilan govor glasova) i poremećaji ritma i tempa govora: usporen, mucanje, izostavljanje slova pri pisanju, teškoće analize reči i rečenica, su dio razvojnih poteškoća kod učenika sa posebnim potrebama u odnosu na učenike sa tipičnim razvo-jom. Bitan je izbor prilagođenih strategija rada i postupaka prilagođava-nja sadržaja u proučavanju učenika sa posebnim potrebama u skladu sa njihovim osobenostima.

Ova didaktička igra se može koristiti u uvodnom i završnom delu časa, ali i u glavnom delu kao način vežbanja obrađenog gradiva. Pomoću di-daktičke igre ‒ Domino učenici se upoznaju, usvajaju i povezuju reči sa suprotnim značenjem. Cilj didaktičke igre:

I i II nivo – da povezuju vizuelne i akustički ponudjene slike; III nivo – da upoznaju reči sa suprotnim značenjem, da razumeju značenje reči, da uporede reči sa suprotnim značenjem; I, II i III nivo – bogaćenje leksičkog fonda kod učenika sa novim rečim i izrazima; usvajanje igre kao način za sticanje novih znanja; korišćenje znanja u svakodnevnom životu.

U istraživanju dominira evaluacija i deskriptivni metod (dogovori, vođenje beležnika, snimljeni materijali), dijagnostički test za ispitivanje predznanja učenika iz oblasti usmenog i pismenog izražvanja (pre počet-ka istraživanja i na kraju istraživanja).

Primenom didaktičke igre Domino (igra suprotnostima) vrši se opi-smenjavanje učenika i bogaćenja njihovog rečničkog fonda.

Ključne reči: govorni razvoj, didaktičke igre, domino igra, reči sa suprotnim značenjem

77

OSOBE SA INVALIDITETOM I ARHITEKTONSKE BARIJERE

Dragana Klјajić, Marija Trajkov, Jela PopovićVisoka zdravstvena škola strukovnih studija, Beograd, Srbija

Okruženje bez barijera podrazumeva da se svaka osoba, bez obzira na godine ili sposobnost, može kretati kroz okruženje ne suočavajući se sa barijerama. Primena standarda pristupačnosti za dizajniranje prostora je od posebnog značaja i treba da je u skladu sa potrebama osoba sa fi-zičkim i senzornim invaliditetom. Arhitektonske barijere se odnose na fi-zičke, odnosno prostorne prepreke koje ograničavaju ili onemogućavaju nesmetano kretanje. Cilj istraživanja: Utvrditi na koje arhitektonske ba-rijere nailaze osobe sa invaliditetom pri svakodnevnom funkcionisanju. Metodologija rada: uzorak ispitanika je činilo 85 osoba sa invaliditetom koje se kreću pomoću invalidskih kolica, oba pola, starosti između 20 i 60 godina. Od ukupnog broja ispitanika, 56 je bilo sa povredom kičmene moždine, 17 sa amputacijama i 12 sa cerebralnom paralizom. Za potrebe istraživanja konstruisan je upitnik koji je osim opštih socio-demografske karakteristika obuhvatio i 20 mogućih arhitektonskih barijera koje bi mo-gle predstavljati problem u kretanju osoba sa invaliditetom. Istraživanje je realizovano tokom 2016. i 2017. godine u Beogradu. Rezultati istraživa-nja: Nedostatak rampi (76%), neravni i uski trotoari (68%), visoki ivičnjaci i neravnine na parkinzima (61%) i nepristupačni toaleti (59%) su najčešće arhitektonske barijere na koje svakodnevno nailaze osobe sa invalidite-tom. Zaključak: I pored postojanja standarda pristupačnosti arhitekton-ske barijere i dalje predstavljaju prepreke za samostalno i neometano funkcionisanje osoba sa invaliditetom. Detekcija problema je prvi korak u rešavanju pitanja arhitektonskih barijera, a istraživanja na ovu temu treba da podstaknu ne samo državne organe, nego i osobe bez invalidi-teta u smislu podizanja svesti o potrebama ljudi u našem okruženju.

Ključne reči: osobe sa invaliditetom, arhitektonske barijere, standardi pristupačnosti

78

POSLEDICE NASILJA NAD DECOM

Marija Stepanović Dinić, Jelena Vasić, Goran Ristić, Dragana Jakovljević, Tatjana Kosovac, Jadranka Lalić, Jelena Posinković, Radmila Milojević,

Vanja Milosavljević, Sonja Todorović, Snežana PerićCentar za socijalni rad Smederevo, Smederevo, Srbija

U 21. veku, sa tako visoko razvijenom tehnologijom i modernizacijom, u svim segmentima ljudskog života, deca su i dalje izložena najrazličitijim vidovima nasilja. To je globalni problem koji prožima sva društva, sve kulture i sve regione sveta i koji ima ozbiljne posledice na zdravlje ljudske populacije. Deca izložena nasilju u porodici su svuda oko nas, u obdani-štima, školama, zdravstvenim i sportskim ustanovama.

Osnovni ciljevi rada su: utvrđivanje uzročno-posledične veza između vrste nasilja u ranom detinjstvu i posledica u kasnijem životnom dobu, identifikacija vrsta kratkoročnih posledica, određivanje relacije vrste po-sledica i uzrasta dece koje su žrtve nasilja, identifikacija vrsta dugoročnih posledica, karakterizacija posledica psihičkih, fizičkih, socijalnih i kogni-tivnih poremećaja

Kratkoročne posledice nasilja nad decom u porodici manifestuju se kroz trenutne telesne povrede npr. fizičkog nasilja, modrice, prelo-mi kostiju, povrede glave, mogu dovesti do fizičkih invaliditeta pa čak i smrt. Kartkoročne posledice obuhvataju i poricanje deteta i želje da se otrgne od nemilog događaja, kroz osećanje krivice, povlačenje u sebe, napade besa i agresije i brojni drugi problemi u ponašanju. Generalno, svaka vrsta nasilja nosi i određene tipove posledica. Što se tiče dugoroč-nih posledica, izloženost ponovljenim ili teškim epizodama fizičkog nasilja u detinjstvu su povezani sa brojnim problemima mentalnog zdravlja, uk-ljučujući depresiju, anksioznost, distanciranje, psihijatrijske poremećaje i post-traumatski stres koji dalje obuhvata smanjenu emocionalnu oset-ljivost, izbegavanja bilo kakvih podsećanja na nasilne događaje, ili pak opsesivno i ponovno fokusiranje na događaj. To inicira negativne efekate u odraslom dobu, uključujući depresiju, odsustvo samopoštovanja, nasil-ničko ponašanje, a neretko žrtva postaje i počinilac krivičnog dela.

Nasilje nad decom u porodici, u njegovom ranom detinjstvu i izlože-nost stresnim situacijama, ima negativan uticaj na zdravlje deteta i do-vodi do trajnih promena u njegovom metaboličkom i nervnom sistemu, uključujući i poremećaj rada štitne žlezde i hormona koji dalje utiču na apetit i metabolizam (Lupien et al., 2009, Taylor, 2010, Miller et al., 2011, Danese et al., 2014). Žrtva nasilja koja je izložena kontinuiranom stre-su, vremenom može postati gojazna, usled prekomernog unosa hrane što predstavlja odgovor na stresnu situaciju. Deca koja su žrtve nasilja u porodici, najčešće ispoljavaju različite oblike poremećaja psihičkog i

79

emocionalnog ponašanja: znake depresije i anksioznosti, veći nivo besa i/ili neposlušnosti, strah, fobiju, povlačenje i odsustvo samopoštova-nja, agresivnost i dr. (Hartman et al., 1987; Ratican, 1992). Deca izlo-žena nasilju u porodici imaju dugoročne kognitivne posledice, kao što su teškoće u komunikaciji i postizanju uspeha tokom obrazovanja. Deca se teško koncentrišu, teško ispunjavanju zadataka često izostaju iz ško-le ili ponavljaju razrede. Takva deca imaju niže obrazovne aspiracije što može biti dugoročna ekonomska posledica po društvo jer to povećava stopu nezaposlenosti i ukazuje na veću verovatnoću da će te osobe živeti u siromaštvu.

Ključne reči: zlostavljanje dece, dugoročne posledice, kratkoročne posledice, posledice po zdravlje, poremećaji u emocionalnom i psihološkom ponašanju, posledice u kognitivnom i socijalnom ponašanju

80

SPECIFIČNOSTI INKLUZIVNOG VASPITNO-OBRAZOVNOG RADA SA DECOM PREDŠKOLSKOG UZRASTA

Vesna LazićPU „Milica Nožica”, IJ Pinokio, Valjevo, Srbija

U radu je dat prikaz projekta Dete + roditelj + vaspitač = Kvalitetno vaspitanje odobrenog na konkursu Grada Valjeva za finansiranje ili sufi-nansiranje programa od javnog interesa udruženja građana u 2017. go-dini. Opšti cilj projekta se odnosi na implementaciju savremenog mod-ela kurikuluma predškolskog vaspitanja koji obezbeđuje jednoobraznost primene programa inkluzivnog vaspitanja i obrazovanja: uključivanje i obezbeđivanje optimalnih uslova za decu sa teškoćama u razvoju koji u centar stavljaju dete, njegovu urođenu sposobnost da uči u interakciji sa okruženjem, obezbeđivanje optimalnih uslova za njihov razvoj (vaspitač – odrasli ohrabruje, podstiče, podržava izbore i napore deteta), prilagođavanje uslova vrtića i predškolske grupe razvojnim potrebama ove dece. Pozitivni efekti programa su vidljivi u poboljšanju odnosa između dece i roditelja, negovanju porodičnih vrednosti i zajedničkih aktivnosti u porodici, negovanje holističkog pogleda na ljudsko biće, stvaralački duh, ljubav prema učenju, duh zajedništva, ljubav prema lepom, dobrom, doživljaj smisla i radost življenja.

Ključne reči: inkluzija, deca sa smetnjama u razvoju, vaspitač, predškolska ustanova

81

PROCENA FUNKCIONALNIH SPOSOBNOSTI KOD OSOBA SA TELESNIM INVALIDITETOM

Maja Nedović, Danijela Nikolić, Miljana KostićOŠ „Anton Skala“, Beograd, Srbija

Procenjen je funkcionalni status kod osoba sa telesnim invaliditetom koje nisu uključene u institucionalni sistem socijalne zaštite. Istraživanjem su obuhvaćene osobe sa telesnim invaliditetom koje su na evidenciji sa-veza za cerebralnu i dečiju paralizu, multiplu sklerozu i mišićnu distrofiju.Analizom postojećih baza podataka formirana je grupa od 110 ispitani-ka na osnovu sledećih kriterijuma: prisustvo telesnog oštećenja, uzrast preko 18 godina, da se osoba nalazi u vaninstitucionalnom smeštaju. Protokolom za procenu funkcionalnih sposobnosti procenjen je: somat-ski status ispitanika, stepen poremećaja motorike, uspešnost na testovi-ma aktivnosti svakodnevnog života i način i kvalitet ostvarivanja životnih navika. Osnovna pretpostavka je da telesna invalidnost limitira funkcio-nisanje osobe u aktivnostima svakodnevnog života, ograničava socijalnu participaciju i vodi ka sve većoj potrebi za intenzivnom i kontinuiranom socijalnom intervencijom.

Rezultati istraživanja pokazuju da somatski status ispitanika karakte-riše visoka učestalost nemogućnosti zauzimanja i održavanja pojedinih položaja (31,9%), ograničena pokretljivost i funkcionalnost pojedinih se-gmenata tela (48,2%), prisustvo kongenitalnih anomalija i deformiteta na koštano-zglobnom sistemu (30%), prisustvo hroničnih bolesti (42,7%), oštećenja vida i sluha (45,5%). Istovremeno, definitivno stanje teškog poremećaja motorike, evidentirano je kod (36,4%) ispitanika kao i nizak stepen ostvarivanja životnih navika (32,7% ispitanika ne može ostvariti životnu naviku bez pomagala i/ili pomoći druge osobe).

Istraživanjem je potvrđena osnovna pretopstavka da telesna inva-lidnost predstavlja značajan etiološki faktor poremećaja u motoričkom funkcionisanju. Značajan procenat ove populacije trpi posledice sma-njene pokretljivosti, smanjene mogućnosti brige o samom sebi i svojim osnovnim životnim potrebama. Ograničenja koja prate ovo stanje, uz fizičke barijere, predrasude i negativne stavove okoline kao i nedovolj-no definisan sistem društvene zaštite, otežavaju i ograničavaju socijalnu participaciju ovih osoba i dovode ovu populaciju u stanje stalne socijalne potrebe.

Ključne reči: telesna invlidnost, funkcionalne sposobnosti, socijalna participacija

82

SPECIFIČNOSTI VASPITNO-OBRAZOVNOG RADA SA DECOM SA DI GEORGE SINDROMOM U OSNOVNOJ ŠKOLI

Vesna NarančićOŠ „Radivoj Popović“, Zemun, Srbija

Di George sindrom (DGS) je urođena imunodeficijencija čije je karak-teristike opisao u svetskoj literature 1968.godine pedijatar endokrinolog Angelo di George. U 90% slučajeva DGS nastaje delecijom specifičnog dela hromozoma broj 22 na poziciji 22 q 11.2, dok je u 10% slučajeva uzrok nastanka ovog sindroma nasleđe. Učestalost javljanja DGS je u od-nosu 1:4000 živorođene dece.

Cilj ovog rada je razmatranje specifičnosti vaspitno-obrazovnog rada sa decom sa Di George sindromom u osnovnoj školi sa teorijskog i sa praktičnog aspekta.

Klinička slika DGS kod dece se odlikuje karakterističnim anomalija-ma na licu, prisutne su kongenitalne srčane mane, hipoparatireoidizam, aplazija/hipoplazija timusa, hipokalcemija. Postoji zastoj u rastu i razvo-ju, poteškoće u ishrani i gutanju, kao i česti epileptični napadi. Učestala su i oštećenja sluha konduktivnog ili senzorineuralnog tipa. U literaturi se isto tako navodi da su kod dece sa DGS prisutne mentalna retardacija, kašnjenje u razvoju govora, poteškoće u učenju i u socijalizaciji i da se javljaju bihejvioralni i psihički poremećaji.

Pažljivo timski izrađen individualni obrazovni plan za dete sa DGS čini osnov vaspitno-obrazovnog rada i u funkciji je realizacije ciljeva i zada-taka obrazovanja i vaspitanja u osnovnoj školi. Adekvatnim nastavnim sadržajima koji su prilagođeni individualnim karakteristikama i moguć-nostima deteta sa DGS, pravilnim odabirom oblika rada, metoda rada i uz upotrebu primerenih nastavnih sredstava (posebno informaciono-komunikacionih tehnologija i asistivnih tehnologija) stimuliše se razvoj očuvanih potencijala dece sa DGS što ima pozitivan učinak na proces usvajanja znanja, umenja i veština.

U ovom radu je dat na osnovu praktičnog iskustva prikaz individual-nog obrazovnog plana i operativnog plana rada za dete sa DGS u osnov-noj školi.

Zaključak je da specifičnosti vaspitno-obrazovnog rada sa decom sa DGS u osnovnoj školi proizilaze iz složenosti prisutnih smetnji i de-ficita, te da zahtevaju kontinuirani korektivni rad u funkciji edukacije i rehabilitacije.

Ključne reči: vaspitno-obrazovni rad, Di George sindrom, osnovna škola

83

UMETNIČKE RADIONICE KAO RADNO-OKUPACIONA TERAPIJA U SOCIJALNOJ ZAŠTITI

Neda Novaković, Marina Vidojević, Bojana MaškovićCentar za smeštaj i dnevni boravak dece i

omladine ometene u razvoju, Beograd, Srbija

Socijalna zaštita obuhvata širku populaciju, heterogenu po prirodi potreba, stepena podrške, uzrasta, socijalnnog konteksta, nivoa socijal-ne adaptiranosti, samostalnosti. Na lokalnom nivou ustanove socijalne zaštite su u neposrednoj sredini korisnika socijalnih usluga, kao što su dnevni boravci za decu i mlade sa smetnjama u razvoju, klubovi za stara lica, prihvatilšta za odrasla i stara lica. Takođe, socijalnom zaštitom su obuhvaćeni i smeštaji kao što su: domovi za stare, dom za nezbrinutu decu, prihvatilište za decu i prihvatilišta za migrante.

Osnovni nivo pružanja usluga socijalne zaštite odnosi se na bezbed-nosni nivo, na zbrinjavanje, brigu, negu. U humanističkom smislu i inte-grativnom sagledavanju svakog pojedinca važno je da se pored osnovnog nivoa zbrinjavanja preko programskih sadržaja pokrenu osnovni motivi i volja svakog pojedinca kao glavni životni pokretači.

Kreativni i stvaralački domen izražavanja podstaknut kroz radno-oku-pacione aktivnosti ima posebno značajan efekat na opšte mentalno sta-nje korisnika socijalne zaštite, što je važno za opšti nivo mentalnog zdrav-lja i jačanjem volje za samostalnim funkcionisanjem što zajedno rezultira boljim kvalitetom života.

Umetničko-kreativne radionice svojom multidisciplinarnošću integri-šu različite funkcionalne oblasti, oplemenjuju vreme boravka i pozitivno utiču na buđenje volje, životnih motiva, održavajući i oživljavajući život-ne talente i mogućnost za ekspresijom i afirmacijom korisnika socijalne zaštite.

Umetničko-kreativne radionice sa novim pristupima i inoviranim teh-nikama omogućavaju korisnicima socijane zaštite novu priliku za samo-otkrivanjem i novi način izražavanja i komuniciranja sa socijalnom sredi-nom ‒ ekspesijom kroz stvaralaštvo.

Ključne reči: korisnici socijalne zaštite, programski sadržaji, umetničke radionice, kreativnost

84

PERCEPCIJA OSOBA SA OŠTEĆENJEM VIDA I MOTORIČKIM POREMEĆAJIMA O DISKRIMINACIJI U ZAPOŠLJAVANJU:

ANDRAGOŠKE IMPLIKACIJE*

Kristinka Ovesni, Marina LukićUniverziteta u Beogradu – Filozofski fakultet,

Odeljenje za pedagogiju i andragogiju, Beograd, Srbija

U radu su predstavljeni nalazi kvalitativnog istraživanja diskriminaci-je u zapošljavanju osoba sa oštećenjem vida i motoričkim poremećaji-ma i na osnovu njih formulisani predlozi za andragoško delovanje.

Empirijski podaci za istraživanje metodološki dizajnirano kao vi-šestruka studija slučaja prikupljeni su u periodu od januara do aprila 2017. Godine primenom tehnike dubinskog polustrukturisanog intervjua na namernom uzorku od deset osoba sa oštećenjem vida i motoričkim poremećajima (po pet iz obe kategorije) sa teritorije Republike Srbije. Triangulacija podataka obezbeđena je prikupljanjem podataka iz razli-čitih izvora: postojeće relevantne stručne i naučne literature, analizom dokumentacije više vladinih i nevladinih organizacija koje se bave pro-blemima zapošljavanja osoba sa invaliditetom, iz transkripata spro-vedenih dubinskim polustrukturisanim intervjuom.

Osnovni razlog za preduzimanje istraživanja je uočena perzistenci-ja diskriminacije pri zapošljavanju i pored uvođenja pravne regulative vezane za poboljšanje položaja osoba sa invaliditetom. Cilj rada bio je istražiti i kritički analizirati percepciju osoba sa oštećenjem vida i mo-toričkim poremećajima o: (a) načinima sopstvenog informisanja o odgo-varajućim slobodnim radnim mestima, (b) sopstvenoj osposobljenosti za korišćenje različitih strategija u traženju posla, (c) prilagođenosti procesa selekcije njihovim potrebama, (d) mogućnosti prilagođava-nja radnog mestanjihovim potrebama, (e) prilagođenosti procesa indukcije (uvođenja u posao) njihovim potrebama, te (f) na osnovu dobijenih nalaza formulisati predloge za odgovarajuće andragoške intervencije.

Dobijeni nalazi (i pored ograničenja u mogućnosti generalizacije uslov-ljenih odabranim metodološkim dizajnom) ukazuju na neophodnost an-dragoškog delovanja u više pravaca: 1) ka osobama sa oštećenjem vida i motoričkim poremećajima jer ispoljavaju nedovoljnu informisanost o dostupnim poslovima i nedovoljnu osposobljenost za korišćenje različi-tih strategija u traženju posla; 2) ka organizacijama koje treba da posvete više pažnje andragoškoj senzitivizaciji osoba koje se bave regrutovanjem,

* Rad je nastao u okviru projekta „Modeli procenjivanja i strategije unapređivanja kvaliteta obrazovanja u Srbiji” (br. 179060, 2011–2017) koji finansira Ministarstvo pro-svete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, a realizuje Institut za pedagogiju i andragogiju Filozofskog fakulteta u Beogradu.

85

selekcijom i indukcijom zaposlenih za probleme osoba sa invaliditetom, te prilagođavanju svih zaposlenih potrebama kolega sa invaliditetom.

Ključne reči: diskriminacija u zapošljavanju osoba sa invaliditetom, andragoške implikacije diskriminacije u zapošljavanjuosoba sa invaliditetom, regrutovanje, selekcija, indukcija zaposlenih

86

FAKTORI KOJI UTIČU NA SINDROM SAGOREVANJA U SPECIJALNOJ EDUKACIJI I REHABILITACIJI

Sanela Pacić¹, Vasilija Krstić², Danijela Ilić-Stošović³, Natalija Radosavljević², Mirjana Gavrilović⁴

¹Student doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

²Ustanova za dnevni boravak dece, mladih i odraslih osoba sa smetnjama u razvoju „Sunce”, Smederevo, Srbija

³Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija ⁴Institut za onkologiju i radiologiju Srbije, Beograd, Srbija

Ovaj sindrom se uglavnom definiše kao sindrom emocionalne iscr-pljenosti, depersonalizacije i doživljaja umanjenog ličnog postignuća naročito karakterističnog za humanistička zanimanja. Sindrom sagore-vanja predstavlja individualno iskustvo shodno određenom specifičnom poslovnom kontekstu pri čemu socijalni odnosi i poslovni učinak mogu biti ozbiljno narušeni usled stresnih interpersonalnih odnosa u strogom timu ili poslovnoj organizaciji. Struktura sindroma sagorevanja je dosta složena i zavisi od niza faktora.

Zbog toga je cilj našeg rada da utvrdimo faktore od značaja za na-stanak sindroma sagorevanja u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji. Sveobuhvatnom pretragom analizirano je približno 40 radova, ali je na osnovu ključnih kriterijuma: odnos između pojave sindroma sagoreva-nja i delokruga rada u okviru oblasti specijalne edukacije i rehabilitacije kao i odnos između demografskih i individualnih karakteristika i pojave pomenutog sindoma, za krajnju analizu i potrebe ovog rada izdvojeno je samo 10 radova.

Na osnovu analize radova kao najčešći uzroci stresa zaposlenih u okviru specijalnog obrazovanja izdvajaju se: veliki broj predmeta, mno-go sastanaka, previše administrativnih obaveza, roditeljske interakcije i očekivanja, kao i nedostatak administrativne podrške. Prema pojedinim autorima bračni status nije u korelaciji sa pojavom ovog sindroma, dok pojedini nalaze vezu između stručnjaka koji su imali npr. po dvoje dece koji pokazuju veći nivo emocionalne iscrpljenosti nego ispitanici koji nisu imali dece. Radno iskustvo kao faktor koji utiče na pojavu sindroma pro-fesionalnog sagorevanja pa tako pojedini autori ističu da osobe sa više godina staža poseduju adekvatne strategije kada je u pitanju borba sa stresom i postojanje društvene podrške koja je postojala u ranijem peri-odu u vidu većih zarada i beneficiranog radnog staža.

Proučavanje faktora rizika za pojavu burnout-a u određenoj zemlji jako je bitno za razvoj strategije za prevenciju ovog sindroma jer je od

87

ključnog značaja, da se osobe koje su pod rizikom detektuju brže a ne tek onda kada se njihova radna efikasnost smanji i već ispolje promene u njihovoj ličnosti i ponašanju.

Ključne reči: sindrom sagorevanja, faktori rizika

88

ZNAČAJ RANOG UKLJUČIVANJA OSOBA SA POREMEĆAJEM AUTISTIČNOG SPEKTRA U VRŠNJAČKU GRUPU

– PRIKAZ TOKA RAZVOJA I NAPREDOVANJA PREMA ASPEKTIMA RAZVOJA

Maja Pavlović, Jasmina Balog, Jelena Stojčić, Slađana Belić Stepanović, Slavica Milanović

PU „Ljubica Vrebalov“, Požarevac, Srbija

Vrtić kao najprirodniji ambijent za podsticanje svih aspekata razvo-ja dece predškolskog uzrasta predstavlja neophodan društveni okvir za razvoj i napredovanje dece sa teškoćama u razvoju. Porodici deteta sa teškoćama u razvoju, koja je temelj vaspitanja, razvoja i društvenog inte-grisanja deteta, vrtić je nezamenljiva podrška koja pruža brojna iskustva. U prilog tome govore brojne aktivnosti kojima deca kroz prihvaćenost u vršnjačkoj grupi i igru postaju svesna sebe i svojih potreba, uče o dru-gima, upoznaju svoje okruženje, posmatraju različite situacije, usvajaju jezik i razvijaju veštine socijalne komunikacije. Vršnjaci, deca tipičnog razvoja, predstavljaju pozitivan model u podsticanju razvoja veština, na-vika i usvajanja znanja koja se stabilizuju sa mnogo manje intervencije nego kada postupak usvajanja obavljaju odrasli.

Cilj ovog rada je da ukaže na značaj pravovremenog uključivanja dece sa poremećajem autističnog spektra u vršnjačku grupu kako se ne bi propustio period osetljivosti u razvoju reda i uređenosti, samostalnosti i brige o sebi, razvoju pokreta i koordinacije, čula, jezika kao i socijalnog razvoja. Prikazaćemo tok pojavljivanja razvojnih dostignuća na primeru razvoja devojčice koja je u grupu došla sa tri i po godine, uz specifične porodične okolnosti, nepostojanje govora, reakcije na društvenu sredinu niti komunikacije pogledom. Kao poslednji pozitivan ishod beležimo po-javu empatije, druželjubivosti, potrebu za ostvarivanjem prijatnog kon-takta i nežnosti sa novim ličnostima u svetu odraslih.

Ključne reči: autizam, rana uključenost, vršnjački odnosi,socijalna komunikacija

89

KONgENITALNE ANOMALIJE – ZASTUPLJENOST MEDICINSKE INTERVENCIJE I PROCENA MOTORNOg RAZVOJA

Jela Popović1, Dragana Kljajić2, Slađana Arsić2

1Visoka zdravstvena škola strukovnih studija, Beograd, Srbija 2Visoka medicinska škola strukovnih studija, Ćuprija, Srbija

Polazeći od objašnjenja da su kongenitalne anomalije strukturni de-fekti tkiva i organa prisutne i vidljive na rođenju, pravovremeno medi-cinsko intervenisanje može biti veoma važno zbog životne ugroženosti ili uticaja na motorni razvoj. Habilitacija – rehabilitacija u skladu sa in-dividualnim potrebama svakog deteta sa kongenitalnim anomalijama je ključni faktor razvoja i realizuje se pre i nakon medicinske intervencije. Procena motornog razvoja obuhvata procenu spontane pokretljivosti i ispitivanje pasivne pokretljivosti, mišićnog tonusa i aktivne pokretlji-vosti. Ispitivanje motorike podrazumeva i analizu položaja i pokreta pri čemu treba registrovati stanje svesti, ponašanje deteta i mogućnost ko-munikacije. Iz rane refleksne aktivnosti sazrevaju posturalni mehanizmi (uspravljanja, odbrane i ravnoteže) koji obezbeđuju stabilnost, kontroli-sanu mobilnost i kretanje u antigravitacionim položajima. Cilj istraživa-nja: Utvrditi zastupljenost medicinske intervencije i nivo motornog ra-zvoja na rođenju i nakon prve godine. Metodologija istraživanja: Uzorak je činilo 60 ispitanika, oba pola, uzrasta od rođenja do navršene prve godine, sa kongenitalnim anomalijama (31 sa multifaktorijalnim, 16 sa hromozomskim aberacijama, sedam sa major i šest sa minor kongeni-talnim anomalijama). Istraživanje je realizovano na Institutu za gineko-logiju i akušerstvo Kliničkog centra Srbije u Beogradu. U istraživanju je primenjena analiza medicinske dokumentacije i procena rane refleksne aktivnosti i posturalnih reakcija. Rezultati istraživanja: Medicinsku inter-venciju je odmah nakon rođenja imalo 46,7% ispitanika, a u toku prve godine još 20% ispitanika. U odnosu na nivo i karakter refleksnih aktiv-nosti i tonusa na rođenju, samo 11.7% ispitanika je bilo bez poremećaja ili odstupanja, dok je na kraju prve godine motorni razvoj bio u skladu sa uzrastom kod 41,6% ispitanika. Zaključak: Kongenitalne anomalije utiču na neometan motorni razvoj, zahtevaju kontinuirano praćenje od rođe-nja i pravovremenu i sveobuhvatnu habilitaciju-rehabilitaciju.

Ključne reči: kongenitalne anomalije, motorni razvoj, habilitacija-rehabilitacija

90

STUPANJ SLUŠNOG OŠTEĆENJA DECE I RODITELJA KAO FAKTOR SEMANTIČKIH VEŠTINA KOD DECE SA OŠTEĆENJEM SLUHA

Teuta Ramadani Rasimi1, Zoran Mihajlovski2

1Državni Univerzitet u Tetovu, Tetovo, Makedonija 2Univerzitet „Sv. Kiril i Metodij“, Skopje, Makedonija

Empirijsko istraživanje mogućih faktora receptivnih i ekspresivnih se-mantičkih veština sprovedeno je na uzorku (N = 50) dece sa oštećenjem sluha, oba pola, školskog uzrasta (7-11 godina), iz redova učenika speci-jalnih škola za decu sa oštećenim sluhom iz Albanije i sa Kosova. Stupanj razvoja obe podvrste semantičkih veština kao kriterijumska varijabla je testiran odgovarajućim mernim instrumentom (TOSS-P Test Of Semantic Skills Primary), dok su kao nezavisne varijable uzeti podaci o stupnju sluš-nog oštećenja kod dece (potpuna gluvost, delimična nagluvost) i postoja-nju ili ne slušnog osujećenja kod roditelja.

Analiza t-testom za nezavisne uzorke (statistički paket IBM SPSS 20) pokazala je da je stepen oštećenja povezan sa uspehom dece kod nekih zadataka sa područja ekspresivnih semantičkih veština, ali ne i kod onih sa područja receptivnih semantičkih veština. Konkretnije, potpuno gluva deca su se pokazala uspešnijima u odnosu na svoje vršnjake sa delimič-nim oštećenjem sluha na zadacima, što je svojevrsno iznenađenje u od-nosu na očekivanja. Radi se naime o zadacima izražavanja zbirnih kate-gorija (p < 0,05) i izražavanja funkcija (p<0,01). Kada je, sa druge strane, u pitanju povezanost sa slušnim poremećenjima kod roditelja, rezultati na ovom uzorku indiciraju vezu jedino kod razumevanja funkcija (jedan od receptivnih semantičkih zadataka), pri čemu su očekivano deca iz po-rodica sa roditeljima sa normalnim sluhom bila uspešnija.

Očito, potpuni izostanak sluha se nije pokazao kao faktor ograniče-nja razvitka sposobnosti formulisanja nekih pojmova (zbirnih kategorija i funkcija), već dapače, kao svojevrsna prednost. Sa druge strane, kada je u pitanju sposobnost razumevanja odgovarajućih pojmova (funkcija), moguća prednost je socijalizacija u porodici sa roditeljima normalnog sluha.

Ključne reči: ekspresivne semantičke veštine, oštećeni sluh, receptivne semantičke veštine, učenici

91

UČESTVOVANJE U SLOBODNIM AKTIVNOSTIMA ODRASLIH OSOBA SA OŠTEĆENJEM VIDA*

Ksenija Stanimirov, Aleksandra Grbović, Branka JablanUniverzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Aktivnosti kojima se pojedinci bave u slobodno vreme, koje biraju slobodnom voljom i uživaju u njima van školskih ili profesionalnih oba-veza, nazivaju se slobodne aktivnosti. Najčešće se klasifikuju u tri kate-gorije: organizovane grupne aktivnosti, neformalne socijalne aktivnosti i neformalne individualne aktivnosti. Participacija u većem broju različitih aktivnosti odslikava socijalnu interakciju i socijalne odnose, čime se za-dovoljavaju psihološke potrebe i utiče se na podizanje nivoa zadovoljstva životom. Osobe sa invaliditetom često imaju ograničene mogućnosti za učestvovanje u slobodnim aktivnostima. Osim ograničenja uzrokovanim objektivnim problemima, njima se stereotipno nudi manji izbor slobod-nih aktivnosti. Takav pristup segregira ove osobe od osoba iz opšte popu-lacije, što može da dovede do socijalne izolacije i nezadovoljstva životom.

Cilj istraživanja je utvrditi nivo učestvovanja u kulturnim i rekreativ-nim aktivnostima odraslih osoba sa oštećenjem vida u odnosu na stepen oštećenja vida i na uzrast.

Uzorak su činili slepi (N = 46) i slabovidi (N = 46) ispitanici oba pola, uzrasta od 19 do 65 godina (AS = 35,10, SD = 10,78). Za procenu stepena realizacije slobodnih aktivnosti korišćen je domen Rekreacija iz Skale za procenu životnih navika.

Rezultati pokazuju da postoje statisički značajne razlike između sle-pih i slabovidih ispitanika (p < 0,05). Tačnije, slabovidi ispitanici se češće bave fizičkim aktivnostima i više su angažovani u aktivnostima slobod-nog vremena (odlazak u pozorište, na sportske događaje, izlete i sl.). S druge strane, u našem istraživanju nisu uočene statistički značajne ra-zlike između starijih i mlađih ispitanika u pogledu realizovanja aktivnosti slobodnog vremena (p > 0,05). Kao najčešće prepreke učestvovanju u različitim životnim situacijama ispitanici su navodili: nepristupačan javni prevoz, nizak stepen nezavisnosti, negativne stavove i neprihvatanje od strane šireg okruženja, nedovoljna materijalna sredstva.

Mišljenja smo da izučavanje karakteristika slobodnih aktivnosti osoba sa oštećenjem vida može pomoći u određivanju oblasti intervencija, kako bi se poboljšao broj i spektar aktivnosti koje se mogu ponuditi ovoj populaciji.

Ključne reči: oštećenje vida, participacija, slobodne aktivnosti

* Članak predstavlja rezultat rada na projektu „Socijalna participacija osoba sa inte-lektualnom ometenošću“ ev. br. 179017, čiju realizaciju finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije

92

STRAH KOD OSOBA SA INTELEKTUALNOM OMETENOŠĆU

Jelena TodorovićOŠ „Sveti Sava“, Velika Plana, Srbija

Strah je jedna od primarnih emocija, koja se javlja u ranom detinjstvu. Za ovo osećanje karakteristično je da nastaje kao reakcija na opasne si-tuacije, pri čemu se osoba ne oseća spremnom da se suprotstavi prete-ćoj opasnosti. Sa jedne strane, strah kao normalna reakcija na opasnost može biti koristan, jer aktivira organizam i priprema ga da se odupre pretnji. Sa druge strane, ukoliko postane suviše intenzivan može negativ-no uticati na intelektualne procese, mišljenje ili moralne principe.

Cilj rada je da se pregledom dostupne literature ukaže na učestalost emocije straha i sa njom povezanim problemima mentalnog zdravlja, kao što su pojava anksioznosti i prisustvo fobija kod osoba sa intelektu-alnom ometenošću.

Pronalazi se da se emocija straha, anksioznost i fobije značajno češće javljaju kod osoba sa IO u odnosu na osobe tipičnog razvoja. Anksioznost se učestalije javlja kod osoba sa IO sa višim nivoom intelektualnog funk-cionisanja, nego kod osoba sa težim oblicima IO, što se delom objašnjava boljim razumevanjem opasnosti. Više autora pronalazi da strahovi kod odraslih sa IO odgovaraju strahovima koji se javljaju kod osoba TR nižeg kalendarskog uzrasta. Kao neki od strahova koji se javljaju kod osoba sa IO ističu se: strah od životinja, strah od fizičkih povreda, strah od sepa-racije, strah od prirodnih pojava poput grmljavine, socijalna anksioznost. Navodi se i da osobe sa IO, osim što ispoljavaju teškoće u prepoznavanju emocije straha, neretko mešaju ovu emociju sa drugim osećanjima, te često sopstvena osećanja pogrešno tumače.

Osećanje straha može uticati na ponašanje osobe sa IO. U tom kontek-stu, implikacije za praktičan rad mogu ići u smeru detaljnog upoznavanja sa psihofizičkim karakteristikama svake osobe pojedinačno sa ciljem da se preventivno deluje na ispoljavanje neodgovarajućeg ponašanja, koje je izazvano strahom od pojedinih objekata, situacija ili pojava.

Ključne reči: strah, anksioznost, fobije, intelektualna ometenost

93

MODELI PRUŽANJA PODRŠKE UČENICIMA SA TEŠKOĆAMA U RAZVOJU U OŠ „MILOŠ MARKOVIĆ“

Nevenka VasićOŠ „Miloš Marković“, Donje Leskovice, Srbija

U radu se navode rezultati kvalitativnog istraživanja modela podrš-ke učenicima sa teškoćama u razvoju u OŠ „Miloš Marković“ u Donjim Leskovicama. Cilj istraživanja se odnosio na utvrđivanje vrste podrške koja se pruža učenicima sa teškoćama u razvoju u razrednoj nastavi i da li se i kako dodatno podržavaju. Autorka rada sagledava aktivnosti kojima se obezbeđuju uslovi za uspešno prilagođavanje i dobrobit deteta a koje sprovode nastavnici razredne nasteve i sami roditelji. Tokom istraživanja prikupljena su iskustva koja su zaposleni i roditelji procenili kao primere dobre prakse.

Ključne reči: modeli, podrška, učenici sa teškoćama, dobra praksa

94

KOMUNIKACIONE I SOCIJALNE VEŠTINE KOD ODRASLIH OSOBA SA INTELEKTUALNOM OMETENOŠĆU*

Mirjana Đorđević, Nenad Glumbić, Branislav BrojčinUniverzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Značajan preduslov za uspostavljanje adekvatnih socijalnih interakcija jeste razvijena sposobnost verbalne i neverbalne komunikacije. Cilj ovog rada je utvrđivanje odnosa između komunikacionih i socijalnih veština kod odraslih osoba sa intelektualnom ometenošću. Uzorkom istraživanja obuhvaćeno je ukupno 180 osoba sa lakom i imerenom intelektualnom ometenošću, oba pola (χ 2 (1) = 0,022, p > 0,05), starosti između 20 i 56 godina (AS = 28,45; SD = 8,59). Za procenu socijalnih veština korišćene su tri supskale Vinelandove skale adaptivnog ponašanja (Sparrow, Cicchetti, & Balla, 2006) – Interpersonalni odnosi, Igra i slobodno vreme i Veštine prilagođavanja. Komunikaciona ček-lista za odrasle (Communication Checklist – Adult, CCA, Whitehouse & Bishop, 2009) je korišćena za pro-cenu komunikacionih sposobnosti. Ovom čeklistom procenjuju se tri oblasti: jezička struktura, pragmatske sposobnosti i oblast socijalnog an-gažovanja. Dobijeni rezultati pokazuju da postoje umerene i negativne korelacije između postignuća na supskali Interpersonalni odnosi i posti-gnuća na zadacima za procenu fonološke organizacije, gramatičkih aspe-kata komunikacije i vokabulara (r = -0,471, p < 0,01). Takođe, bolje jezičke sposobnsti ukazuju i na razvijeniju sposobnost organizacije društvenih aktivnosti (r = -0,515, p < 0,01), kao i na veću mogućnost prilagođavanja (r = -0,427, p < 0,01). Takođe, u našem istraživanju je dobijeno da pragmat-ske veštine koreliraju sa postignućima na supskalama Interpersonalni odnosi (r = -0,246, p < 0,01), Igra i slobodno vreme (r = -0,357, p < 0,01) i Veštine prilagođavanja (r = -0,446, p < 0,01). Veštine socijalne komunika-cije koreliraju sa postignućima na supskalama Interpersonalni odnosi (r = -0,706, p < 0,01), Igra i slobodno vreme (r = -0,647, p < 0,01), i Veštine prilagođavanja (r = -0,598, p < 0,01). Na osnovu dobijenih rezultata mo-žemo zaključiti da slabije socijalne veštine kod osoba sa intelektualnom ometenošću bivaju praćene i slabijim komunikacim sposobnostima.

Ključne reči: komunikacija, pragmatika, socijalne interakcije

* Rad je nastao kao rezultat istraživanja na projektu „Socijalna participacija osoba sa intelektualnom ometenošću“ (ev. br. 179 017), koji finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.

95

ZNAČAJ ZDRAVSTVENE EDUKACIJE DECE I NJIHOVIH RODITELJA

Danica Vasiljević Prodanović1, Jasmina Milošević2

1Univerzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju, Beograd, Srbija

2KBC „Dr Dragiša Mišović-Dedinje”, Beograd, Srbija

Ponašanja u vezi sa zdravljem i značaj zdravstvene edukacije porodice su često predmet istraživanja jer primarno formiranje znanja, stavova i navika dece veoma utiče na zdravstveni status predškolskog i deteta mlađeg školskog uzrasta. Odnos dece prema zdravlju u velikoj meri je uslovljen i procesom sekundarne socijalizacije, u kome vodeću ulogu imaju školska sredina i grupe vršnjaka. Iako zdravstveni sektor ima ključ-nu ulogu u zaštiti zdravlja, na osnovne odrednice zdravlja značajno deluju i drugi sektori kroz multidisciplinarne aktivnosti. Kontinuirani zdravstve-no-vaspitni rad službi za zdravstvenu zaštitu dece na svim nivoima po-drazumeva potpun obuhvat dece, prevenciju oboljenja, ranu dijagnosti-ku poremećaja i preduzimanje odgovarajućih terapijsko-rehabilitacionih postupaka u pružanju zdravstvenih usluga deci i njihovim porodicama. Edukovani zdravstveni radnici i saradnici promovišu zdrave stilove života od prenatalnog perioda do adolescencije i povećavaju nivo zdravstvene kulture roditelja u vezi sa zdravljem dece. Intenzivni patronažni nadzor i organizovanje dostupnijih načina sprovođenja preventivnih pedijatrijskih pregleda i obaveznih vakcinacija, unapređenje znanja i socijalnih veština za posebno osetljive grupacije i razvijanje timova za rad sa decom sa zdravstvenim smetnjama zahteva uspostavljanje mehanizama saradnje i partnerstva sa roditeljima i lokalnom zajednicom. Program vaspitanja za zdravlje dece kroz individualni i grupni savetodavni rad podrazume-va realno sagledavanje zdravstvene situacije i stvaranje uslova za bez-bedno i podsticajno okruženje kroz promociju zdravlja, prevenciju rizika i aktivan odnos prema zdravlju. Za praćenje zdravstvenog stanja dece od izuzetnog značaja je upućivanje roditelja u procedure sprovođenja adekvatnih mera u službama za zdravstvenu zaštitu domova zdravlja u saradnji sa odgovarajućim institucijama sekundarnog i tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite. Anketiranjem roditelja pri redovnim zdravstvenim kontrolama dece u Bolnici za dečije plućne bolesti i tuberkulozu dobili smo informacije koje ukazuju na neophodnost pružanja dodatne i sveo-buhvatnije podrške i pomoći porodici u očuvanju i unapređenju zdravlja. Cilj ovog rada je ukazivanje na značaj zdravstvene edukacije dece i nji-hovih roditelja, kao osnova za prevenciju, zaštitu zdravlja, i promociju zdravog načina života.

Ključne reči: zdravstvena edukacija, dete, porodica, zdrav način života

96

ZNAČAJ RANE PROCENE KVALITETA VIZUOMOTORNE KOORDINACIJE DECE SA VIŠESTRUKOM OMETENOŠĆU

Marienka Zolnjan Student master studija, Univerzitet u Beogradu


Vizuo-motorička koordinacija je sposobnost usaglašavanja motorič-kih pokreta sa vizuelnim podražajima. Odnosi se na kompleksan proces integrisanja vizuelnih i motoričkih informacija u svrhu postizanja opti-malnog pokreta koji je vizuelno tačan i isplativ u odnosu na utrošenu energiju i vreme. Koordinacija, se prirodno povezuje sa ostalim sposob-nostima deteta, a sve sposobnosti deteta, se razvijaju integralno.

Cilj istraživanja je bio da se proceni nivo vizuo-motoričke koordinacije dece sa višestrukom ometenošću.Uzorkom istraživanja je obuhvaćen31 učenik/osoba oba pola, koji pohađaju školu za osnovno i srednje obrazo-vanje „Anton Skala“ iz Stare Pazove, i đaci koji su završili osnovno ili sred-nje obrazovanje u istoj školi, i koji dolaze u dnevni boravak „Iskorak“ koji se nalazi u okviru škole. Kao instrument istraživanja korišćen je Akadia test, subtest br.4 kojiprocenjuje vizuelnu percepciju uz istovremenu kon-trolu rada malih mišićnih grupa.

Od ukupno 31 ispitanika samo dva ispitanika je odradilo sve zada-take, što procentualno iznosi 6,5%. Korišćenjem Studentovog t testa za kontinuirana numerička obeležja nije nađena statistički značajna razlika u rezultatima Akadia testa između polova ispitanika (p < 0,05), kao ni u zavisnosti od lateralizacije ispitanika (p < 0,05). Korišćenjem ANOVA testa za ispitivanje značajnosti između nezavisne grupe kontinuiranih nu-meričkih varijabli u rezultatima nije nađena ni statistički značajna razlika između ispitanika različite starosne kategorije (p < 0,05).

Istraživanja su pokazala kako predškolska deca kod koje se javljaju teškoće vizuomotorne kontrole, a koja su obuhvaćena različitim progra-mima stimulacije i intervencijama, kasnije demonstriraju manje teškoća u školi. Takođe, istraživanjem je dokazano da hronološki mlađa deca kod kojih su na vreme prepoznati problemi vizuomotoričke integracije imaju bolje šanse za poboljšanje veština i bolji razvojni ishod, te stoga zaključu-jemo da je procena dece na predškolskom nivou neophodna radi prime-ne rane intervencije.

Ključne reči: višestruka ometenost, vizuo-motorna koordinacija, rana intervencija

97

SOCIJALNA PARTICIPACIJA DECE SA CEREBRALNOM PARALIZOM U OSNOVNIM ŠKOLAMA U ČEŠKOJ REPUBLICI U ODNOSU NA

ADAPTIRANOST ŠKOLA NJIHOVIM POTREBAMA

Marija Zulić1, Nina Brkić Jovanović2, Vanda Hájková3

1Student doktorskih studija, Karlov univerzitet – Pedagoški fakultet, Prag, Češka 2Univerzitet u Novom Sadu – Medicinski fakultet, Novi Sad, Srbija

3Karlov univerzitet – Pedagoški fakultet, Prag, Češka

Trenutni stavovi o inkluziji osoba sa invaliditetom impliciraju da pot-puna društvena participacija osoba sa invaliditetom znači uključenje u sve akivnosti u porodičnom, školskom i vanškolskom okruženju u istom obimu i meri kao što je to slučaj sa osobama čiji se razvoj odvija bez smetnji.

Termin cerebralna paraliza podrazumeva širok spektar moždanih poremećaja koji imaju za posledicu oštećenje motorike, ali obično i niz udruženih oštećenja, među kojima su najčešće senzorna, govorna i inte-lektualna oštećenja, poremećaji ponašanja i epilepsija.

S obzirom na to da je utvrđeno da je kvalitet participacije dece sa cerebralnom paralizom u osnovnim školama direktno povezan sa kvali-tetom socijalne participacije tokom njihovog budućeg života, utvrđen je i niz prediktora koji determinišu njihovu socijalnu participaciju u osnov-nim školama.

U ovom radu ćemo izložiti uticaj fizičke adaptacije škola koje poha-đaju deca sa cerebralnom paralizom kao značajnog prediktora na njiho-vu socijalnu participaciju u redovne i specijalne osnovne škole u Češkoj republici. Studija obuhvata decu sa cerebralnom paralizom (n = 75) u Češkoj republici izmedju šest i dvanaest godina koja pohađaju redovne i specijalne škole od prvog do šestog razreda. Osnovni instrument koji je korišćen za određivanje nivoa socijalne participacije je prvi i treći deo upitnika The School function assessment koji je preveden i prilagođen za potrebe istraživanja.

Rezultati ukazuju da je fizička adaptacija škola u smislu pristupačnosti školskog dvorišta, školske zgrade, toaleta i učionica prilagođenih osoba-ma sa fizičkim i senzornim smetnjama, važna za socijalnu participaciju dece sa cerebralnom paralizom u češkim osnovnim školama. Značajnost školske adaptacije se posebno oslikava u fizičkim domenima socijalne participacije.

Ključne reči: socijalna participacija, cerebralna paraliza, The School function assessment, adaptacija

98

UČENJE ANIMACIJOM – KROZ IGRU DO FILMA

Jasmina Mešanović, Draginja Rodić, Zora Kizić, Dragana JarićŠOSO „Milan Petrović“ sa domom učenika, Novi Sad, Srbija

Animacija kao oblik učenja objedinjuje igru, ručni rad i kompjutersku tehnologiju, te doprinosi stvaranju žive stvaralačke sredine koja razvi-ja kreativnost i samostalnost osoba sa invaliditetom. Polaznici prenose svoje zamisli na ekran i razvijaju se idejno i stvaralački i na taj način uče. Podesnost animacije u radu sa osobama sa invaliditetom je višedimen-zionalna jer animacija dozvoljava stalnu promenu i/ili popravljanje, i ne daje gotova rešenja, već razvija senzibilitet za timski rad i saradnju i omo-gućuje primenu inkluzivnih rešenja. Dobiti ovakvih aktivnosti su da se kroz učenje animacijom razvijaju različite sposobnosti, pozitivno menja ponašanje, te doprinosi oporavku različitih kognitivno-konativnih i mo-toričkih funkcija. Osobe različitih uzrasta i struktura lako prihvataju uče-nje animacijom zato što se greška učenja lako koriguje, naučeni sadržaji se brže pamte i sporije zaboravljaju, a stečena iskustva su model za reša-vanje novih problema. Učenje animacijom povećava stepen emocional-nog blagostanja i socijalne kompetentnosti pojedinaca, a neopterećena atmosfera obezbeđuje zabavno-relaksacioni karakter svih aktivnosti.

U okviru projekta „Vreme je za animaciju“ obuku u oblasti praktičnih animacija u Novom Sadu realizovao je studio za animaciju „Čajka-Stajka“ iz Rusije, a učešće su uzeli Karlovačka gimnazija, Dnevni boravak Škole za osnovno i srednje obrazovanje „Milan Petrović”sa domom učenika i Kulturni centar grada Novog Sada.

U referatu će biti prezentovani praktični rezultati obuke, prikazani kroz kratke animacije i jedan kraći animirani film, te diskutovana isku-stva i dometi animacija u radno-okupacionim aktivnostima sa osoba-ma sa invaliditetom kao jednog od poželjnih pristupa u kontinuiranoj rehabilitaciji.

Ključne reči: animacije, osobe sa invaliditetom, inkluzivnost, učenje, rehabilitacija

99

AKADEMSKA KOMPETENCIJA I SOCIOMETRIJSKI STATUS UČENIKA SA LAKOM INTELEKTUALNOM OMETENOŠĆU*

Slobodan BankovićUniverzitet u Beogradu – Fakultet za specijalnu edukaciju i


Akademska kompetencija se sagledava kao multidimenzionalni kon-strukt koji osim akademskih veština, uključuje i stavove i ponašanja uče-nika koji doprinose školskom uspehu. Iako je akademska kompetencija značajna za socijalno funkcionisanje učenika, postoji relativno malo istra-živanja u kojima je ispitivan odnos između akademske kompetencije i so-cijalne prihvaćenosti kod adolescenata sa intelektualnom ometenošću.

Cilj ovoga rada jeste ispitivanje odnosa između akademske kompeten-cije i sociometrijskog statusa kod učenika sa intelektualnom ometenošću.

Uzorak je činilo 67 učenika sa lakom intelektualnom ometenošću, koji pohađaju srednje škole za učenike sa smetnjama u razvoju, i 92 učenika tipičnog razvoja koji su činili kontrolnu grupu. Akademska kompetencija je procenjena primenom istoimene supskale nastavničke verzije Sistema za procenu socijalnih veština. Sociometrijski status je ispitan odgovara-jućim upitnikom u kojem su deca označavala koliko bi volela se druže ili zajedno rade na času sa svakim od navedenih učenika iz njihovog odelje-nja. Primenom Man-Vitnijevog U testa ispitano je da li postoje razlike u akademskoj kompetenciji između tzv. ekstremnih sociometrijskih grupa (popularnih, odbačenih i zanemarenih) i grupe „prosečnih”.

Poređenjem ekstremnih sociometrijskih grupa sa grupom „proseč-nih” nisu zabeležene statistički značajne razlike u akademskoj kompe-tenciji u poduzorku učenika sa lakom intelektualnom ometenošću. U kontrolnoj grupi ispitanika sociometrijski popularni učenici (za kriterijum zajedničkog rada na času) pokazuju značajno viši nivo akademske kom-petencije, kognitivnog funkcionisanja i motivacije za školski uspeh, kao i bolje veštine čitanja i sveukupno ponašanje, dok su sociometrijski od-bačeni učenici (po oba kriterijuma – druženje i rad) značajno lošiji u ma-tematici u odnosu na učenike prosečnog sociometrijskog statusa. Iako akademska kompetencija predstavlja značajan korelat sociometrijskog statusa u redovnom obrazovnom okruženju, u ovom istraživanju ona nije bila od značaja za socijalnu prihvaćenost adolescenata u školama za učenike sa smetnjama u razvoju. Ovaj nalaz ima implikacije i na interven-cije usmerene na povećanje socijalne prihvaćenosti među učenicima sa lakom intelektualnom ometenošću.

Ključne reči: akademska kompetencija, intelektualna ometenost, sociometrijski status* Članak predstavlja rezultat rada na projektima „Socijalna participacija osoba sa in-telektualnom ometenošću”, broj 179017, i „Kreiranje protokola za procenu edukativnih potencijala dece sa smetnjama u razvoju kao kriterijuma za izradu individualnih obra-zovnih programa’’, broj 179025, čiju realizaciju finansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.

100

PREDNOSTI I MANE PROCESA DEINSTITUCIONLIZACIJE U SRBIJI

Miroslav Jovanović, Vesna Milovanović, Maja Ugljevarević, Vladanka Dedić, Ružica Simić, Radmila Dajić, Tatjana Jovanović, Miloš Đorđević,

Vojislav Ćorluka, Jelena Ristić, Gordana KljajićCentar za socijalni rad Smederevo, Smederevo, Srbija

Praksa pokazuje da dugogodišnji smeštaj korisnika u rezidencijalnim ustanovama najčešće rezultira njihovom stagnacijom ili regresijom, zna-čajnim smanjenjem društvenih kontakata i interakcija i čak kršenjem nji-hovih ljudskih prava. Deinstitucionalizacija, kao proces razvijanja usluga u zajednici, koje bi omogućile alternativu smeštaju korisnika u ustanove, ima za cilj podizanje kvaliteta usluga, osamostaljivanje i osnaživanje kori-snika, njihovu integraciju u društvo i poštovanje ljudskih prava.

U Srbiji je ovaj proces još uvek u toku i suočava se sa brojnim izazovi-ma. Da bi se on uspešno sproveo potrebno je obezbediti velika novčana sredstva, obučiti radnike, reformisati ustanove, unaprediti prevenciju, a jedan od kljunih zadataka je razviti dovoljan broj adekvatnih usluga u za-jednici. To su pre svih usluge podrške za amostalan život: stanovanje uz podršku, personalna asistencija i obuka za samostalan život. Za uspešnu deinstitucionalizaciju od izuzetnog je značaja međusektorska saradnja i promena svesti radnika u socijalnoj zaštiti i zdravstvu

Država Srbija, je u saradnji sa Evropskom unijom uložila velike napore u sprovođenju deinstitucionalizacije. Primer za to je projekat „Otvoreni zagrljaj, za koji je EU za dve godine izdvojila 2,3 miliona evra i kroz koji su unapređene veštine i znanja radnika, unapređeni uslovi u ustanovama i razvijene brojne usluge, u Staroj moravici, Velikom Popovcu, Čurugu, Jabuci, Starom Lecu, Novom Bečeju, Vlasotincu, Kulini, Aleksincu, Šapcu, Valjevu, Jagodini, Ćićevcu i Žabarima. Tako se u Domu za lica ometena u mentalnom razvoju „Otthon“, od 297 korisnika trenutno 10 koristi uslu-gu stanovanje uz podršku, a planira se značajno povećanje ovog broja i podizanja kapciteta.

Kao glavne prepreke deinstitucionalizaciji, uočene su teškoće u pri-bavljanju finansijskih sredstava, visoko postavljeni standardi za pružanje usluga, a možda i najveća je otpor koji stručni radnici, saradnici i nego-vatelji imaju prema deinstitucionalizaciji i njihova suzdržanost prema osamstaljivanju i integraciji korisnika.

Ključne reči: deinstitucionalizacija, usluge socijanle zaštite u zajednici, integracija, osamostaljivanje

101

MOTIVACIONE IGRE KROZ DIDAKTIČKI PRINCIP POLIFORMNOSTI U NASTAVI MATEMATIKE

Sanja NikolićDržavni univerzitet u Novom Pazaru, Novi Pazar, Srbija

Odavno je poznato da je učenje matematičkih sadržaja veoma kori-sno za razvijanje intelektualnih sposobnosti i stvaralačkih mogućnosti dece. Moderna nastava matematike traži dinamiku, raznovrsnu nastavu i prilagođenost te nastave mogućnostima svakog učenika ponaosob. To podrazumeva veštu kombinaciju primene savremenih nastavnih sredsta-va, metoda, oblika i izbora nastavnog rada na svakom nastavnom času. U tom sklopu posebnu funkciju imaju motivacione igre u nastavi mate-matike. Svakom nastavniku je poznato da je često učenike na časovima matematike potrebno podsticati na punu misaonu angažovanost. To nije uvek lako postići. Na svakom času matematike za psihološku primenu potrebno za što kraće vreme mobilisati pažnju učenika, pripremiti ih na misaone aktivnosti, bilo da se radi o pripremi za obradu novih nastavnih sadržaja, vežbanju ili ponavljanju gradiva. U svemu tome značajnu ulogu mogu imati dobro odabrane motivacione igre. Misaonim angažovanjem na rešavanju ovakvih zadataka učenici za kratko vreme mogu doći do uspešnih rešenja, a uspeh je najbolji motiv za dalji rad na času.

Ključne reči: motivacija za učenje, primena nastavnih igara, didaktičko motivacione igre, značaj motivacionih igara, metod poliformnosti

102

ELEMENTI PRISTUPAČNOSTI U JAVNOM SAOBRAĆAJU KOJI SU OD ZNAČAJA ZA SAMOSTALNO KRETANJE VIZUELNO OŠTEĆENIH LICA

Zoran IgićBeograd, Srbija

Pravilnikom o tehničkim standardima planiranja, projektovanja i iz-gradnje objekata, kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama ("Sl. glasnik RS", br. 22/2015) bliže su definisane obavezne tehničke mere i uslovi, a odno-se se na planiranje novihobjekata i prostora, projektovanje i izgradnju i dogradnju novih objekata: zgrade javne i poslovne namene; objekti za javnu upotrebu (ulice, trgovi, parkovi i sl.), kao i stambene i stambeno-poslovne zgrade sa deset i više stanova.

Istraživanje je imalo za cilj da ustanovi u kojoj meri se navedeni pra-vilnik dosledno primenjuje, u okviru koga se odnosi na vizuelno oštećena lica koja se samostalno kreću. Analizirane su konkretne maršrute kreta-nja polaznika obuke, a problemi, kao i dobra rešenja, bili su od bitnog značaja za kvalitet i dinamiku usvajanja veštine samostalnog kretanja.

Ključne reči: univerzalni dizajn, osobe smanjene pokretljivosti, sistemi horizontalne i vertikalne signalizacije

103

POZITIVNA SISTEMSKA PRAKSA U RADU SA PORODICAMA SA ČLANOM SA SMETNJAMA U RAZVOJU

Nevena Čalovska Hercog1, Miroslava Ljiljana Maksimović2

1Univerzitet „Singidunum” – Fakultet za medije i komunikacije, Departman za psihologiju, Beograd, Srbija

2Asocijacija sistemskih terapeuta, Beograd, Srbija

Pozitivna sistemska praksa koja se zasniva na konceptima opšte teori-je sistema, kibernetike i komunikologije, ali i integriše pozitivna iskustva porodičnih terapeuta, potvrđena i kvalitativnim istraživanjima predstav-lja jasno strukturisan psihoterapijski metod, primenjiv u radu sa porodi-cama sa članom sa smetnjama u razvoju.

Pozitivna sistemska praksa se odvija prema principima: pozitivne perspektive, sistemske perspektive, razvojne perspektive, preventivne I terapijske perspektive, faznog savetodavnog procesa, veština rešavanja sukoba, rada na motivaciji i otporima, procesnoj, koninuiranoj evaluaciji. Psihoterapijska metoda se odvija kroz početnu, srednju i završnu fazu, od direktivnog pristupa ka kolaborativnom, sa ciljem osnaživanja porodič-nih rezilijenci, nudeći „otvoreni zavšetak terapije”.

Ključne reči: pozitivan sistemska praka, porodična terapija, smetnje u razvoju

104

ORGANIZACIJE CIVILNOG DRUŠTVA I SOCIJALNE USLUgE U JUgOZAPADNOJ SRBIJI

Svetlana Glavinić, Mirjana Ocokoljić, Milka Karaklajić, Sanja Lišanin, Zlata ZlatićDruštvo za cerebralnu i dečiju paralizu Ivanjica, Ivanjica, Srbija

Sistem socijalne zaštite, čiji je osnovni cilj adekvatno zadovoljenje po-treba pojedinaca koje se na drugi način ne mogu zadovoljiti, kroz razvoj kvalitetnih, dostupnih i raznovrsnih usluga u zajednici doprinosi unapre-đenju zaštite najranjivijeg stanovništva. Reforma sistema socijalne zašti-te predviđa usmeravanje ka deinstitucionalizovanom obliku podrške, sa akcentom na formiranje raznovrsnih oblika podrške u prirodnom okruže-nju jer se potrebe pravovremeno i ekonomično mogu najbolje zadovoljiti u neposrednom okruženju, porodici i lokalnoj zajednici.

Zakon je prepoznao organizacije civilnog društva kao bitnog aktera u procesu ostvarivanja prava iz socijalne zaštite jer su pravovremeno kao udruženja građana okupljena sa zajedničkim ciljem i detektovanim po-trebama. Ispunjavanjem određenih standarda, prilagođavanjem resursa i kapaciteta i dobijanjem licence, udruženja postaju pružaoci socijalnih usluga. Zbog malog broja licenciranih pružaoca, postoji i zastoj u ostva-rivanju prava korisnika.

U jugozapadnoj Srbiji gde su uglavnom nerazvijene opštine, ne po-stoji srazmera u broju ponuđenih usluga u odnosu na gradove i opštine. Broj usluga koje su dostupne korisnicima su maksimalno dve, gde je mali broj pružalaca organizacija civilnog društva što je slučaj sa većim grad-skim sredinama u Užicu, Čačku i Kraljevu. U opštinama sa manjim brojem stanovnika: Požegi, Arilju, Bajinoj Bašti, Prijepolju, Novoj Varoši i Sjenici nema licenciranih pružaoca socijalnih usluga iz vladinog i nevladinog sek-tora. Izuzetak je opština Ivanjica gde postoje tri licencirana pružaoca so-cijalnih usluga koji su iz nevladinog sektora.

Kako bi socijalna zaštita bila efikasna, neophodan je razvoj usluga, programa i mera koje će biti usmerene ka pojedincu, porodici sa ciljem da u prirodnom okruženju steknu veštine za što produktiviji život u za-jednici sa maksimalnom afirmacijom.

Ključne reči: socijalna zaštita, socijalne usluge, organizacije civilnog društva

105

AAćimović Neda 35Adamović Milosav 20, 34Andrejević Snežana 61Arsić Slađana 89

BBajić Nataša 61, 67Bako Andrijana 26Balog Jasmina 88Banković Slobodan 99Belić Stepanović Slađana 88Bjelobrk Tijana 19Blatnik Stanko 13, 18Blizanac Miodrag 19, 36Blizanac Vesna 19Bogićević Ana 56Brkić Jovanović Nina 97Brkljač Vida 19Brojčin Branislav 14, 94Bukovica Aleksandra 38

CCvijetić Marija 21

ČČalovska Hercog Nevena 103

ĆĆalasan Slađana 39Ćorluka Vojislav 100Ćumura Ljiljana 46

DDajić Radmila 100Davčevska Marija 30Dedaj Marta 74Dedić Vladanka 100Delibašić Bojana 22Dimitrievska Elizabeta 40

Dimitrijević Sunčica 67Dimova Sonja 40, 48, 76Dinčić Snežana 61Drača Sanela 75Dulović Milica 61

ĐĐokić Tijana 69Đorđević Miloš 100Đorđević Mirjana 14, 94Đorđević Srboljub 32Đurišić Maša 75

EEftovska Dobrila 48, 76Eminović Fadilj 20, 60

FFilipović Subin Jelena 61

GGavrilović Mirjana 86Glavinić Svetlana 104Glumbić Nenad 14, 94Gorgieva Žana 48, 76Grbović Aleksandra 91Grumić Tatjana 49

HHájková Vanda 97

IIgić Zoran 102Ilić-Stošović Danijela 71, 86Imširagić Amra 50Imširagić Azemina 50

JJablan Branka 91Jakovljević Biserka 41

Indeks autora

106

Jakovljević Dragana 78Janković Aleksandra 37, 42Jarić Dragana 98Jašović Popović Biljana 67Jednak Bogdan 73Jelić Milica 51Jovanić Goran 28, 31Jovanović Ivan 53Jovanović Mira 52Jovanović Miroslav 100Jovanović Tatjana 100

KKalajdžić Olivera 26Kaljača Svetlana 68Karaklajić Milka 104Katrina-Mitrović Veronika 23Kaurin Dragan 19Kizić Zora 98Kljajić Dragana 89Kljajić Gordana 100Klјajić Dragana 77Končar Marija 37, 42Kosovac Tatjana 78Kostić Miljana 81Kovačić Popović Anita 71Kovačić Zoran 22Krstić Danka 54Krstić Vasilija 86

LLalić Jadranka 78Lazić Vesna 80Lazović Tamara 55Lišanin Sanja 104Lukić Marina 84

LJLjubić Stefan 56

MMacak Stevan 56Mađarević Mirjana 27Maksimović Aleksandra 15, 24Maksimović Ivana 57

Maksimović Miroslava Ljiljana 103Maksimović Sava 27Manojlović Nino 55Marić Biljana 58Marković Dragana 61Mašković Bojana 83Mastilo Bojana 26Matić Morović Svetlana 16Medić Snežana 38Mešanović Jasmina 98Mihajlović Babić Suzana 51Mihajlovski Zoran 90Miladinović Milica 67Milanović Igor 19Milanović Slavica 88Milenković Miroslava 67Milićević Milena 54, 59Milićević Ratko 19Milojević Radmila 78Milosavljević Vanja 78Milošević Biljana 63Milošević Jasmina 29, 95Milovanović Vesna 100Mirjana Đorđević 14Mitić Jelena 38Mitrović Đorđević Ivana 34Mujezinović Amila 13, 18

NNarančić Vesna 43, 82Nedović Goran 32, 45Nedović Maja 81Nikić Radmila 35Nikolić Danijela 81Nikolić Jelena 60, 65Nikolić Mirjana 23Nikolić Nebojša 16, 19Nikolić Sanja 101Nikolić Slavka 17Nikolić Snežana 36Ninić Jovana 55Novaković Neda 83

OOcokoljić Mirjana 104Osmanović Nasih 50

107

Ovesni Kristinka 84Ovuka Mirko 62

PPacić Sanela 35, 86Panić Tanja 74Panova Sazdova Živka 30Pavlović Maja 88Perić Snežana 78Perišić Aleksandra 15Perišić Natalija 24Perućica Ranka 26Pešterac Kujundžić Angelka 65Petrović Ana 61Petrović Vera 28, 31Popović Jela 77, 89Posinković Jelena 78Potić Srećko 45

RRadivojević Zorana 63Radosavljević Natalija 86Radosavljević Pavle 55Radulović Milan 20Ramadani Rasimi Teuta 90Ristić Goran 78Ristić Jasna 58Ristić Jelena 100Rodić Draginja 19, 98

SSavić Nadica 25Savić Nikola 70, 72Savić Spomenka 25Selimović Sanja 13, 18Simić Ružica 100Sretenović Ivana 32, 45Stajčić Ivana 68Stanimirović Violeta 69Stanimirov Ksenija 91Stanković Tatjana 52Stepanović Dinić Marija 78Stepanović Saša 33Stojanović Zoran 36Stojčić Jelena 88

Stojšić Tatjana 36Stošljević Miodrag 20Sučević Marta 36

ŠŠćepanović Marinela 64Šimpraga Ljiljana 60, 65

TTodorović Jelena 92Todorović Sonja 78Todorović Vojislav 34Tomić Mirjana 70, 72Trajkov Marija 65, 77Trajkovski Vladimir 44Trošanska Jasmina 44

UUgljevarević Maja 100

VVasić Jelena 78Vasić Nevenka 93Vasiljević Prodanović Danica 95Vidojević Marina 83Vujanović Marina 71Vujetić Zorica 70, 72Vukošić Ljiljana 56Vuković Bojana 39Vuksanović Gorica 26

ZZdravković Žunjić Milica 73Zečević Ivana 26Zlatić Zlata 104Zolnjan Marienka 96Zorić Andrijana 49Zulić Marija 97

ŽŽivanović Ana 19

Documents

V stručno-naučni skup sa međunarodnim učešćem … · • doc. dr Nataša Dragašević Mišković,Univerzitet u Beogradu – Medicinski fakultet, Beograd, Srbija • doc. dr