Transcript
  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 1/16

    CarlosAlbertoTorres

    CarlosAlbertoTorresAescolaprecisadebaterasinflunciasdaglobalizaoParaosocilogo,papeldoprofessorestimularosestudantesacompararosvaloresdominantesdaatualidadecomarealidadelocal

    Karina Yamamoto

    AtrajetriadeCarlosAlbertoTorresbemapropriadaparaumapessoaqueinvestigaaglobalizao.Argentino,elefezdoutoradoemStanford,nosEstadosUnidos,epsdoutoradonaUniversidadedeAlberta,noCanad.Comoprofessorconvidado,trabalhouemuniversidadesde15pases,incluindooBrasil.Aexperinciaforneceulheevidnciasparacomprovarumadesuastesesrecentes:aidiadequepoucosfenmenostiveramtantoimpactonavidadoprofessorcomoaglobalizao.Paraficaremumexemplodesaladeaula,elelembraquehojeprecisodisputaraatenodosestudantescomamdia,quemuitasvezesveiculainformaesquesechocamcomoquedizaescola.Porisso,essencialencararonovopanorama.SegundoTorres,maisdoquetransmitirsaberes,o

    professordeveorientaracomparaodasimagensedosvaloresdominantescomarealidadelocal.ConsideradoumdosmaisreconhecidosespecialistasnaobradoeducadorbrasileiroPauloFreire,TorreshojelecionanaUniversidadedaCalifrnia,emLosAngeles.Recentemente,esteveemJooPessoaparaaConfernciaInternacionalEducao,GlobalizaoeCidadania.NestaconversacomNOVAESCOLA,elecontoucomopossvelresponderaosdesafiosdosnovostempos.

    Dequemaneiraaglobalizaoentrounasaladeaula?CARLOSALBERTOTORRESDecertaforma,elasempreestevepresente.Oprofessortalvezumdosprimeirosinternacionalizadorescomquemtemoscontatonavida.Quandovocvaiescola,noestudasomentefilsofos,artistasecientistasbrasileiros:conheceprofissionaisdomundointeiro.Odocente,pordefinio,umgrandeinternacionalizador.bomquesejaassim:esseprocessodivulgaariquezadacivilizaohumanaeimpedequefiquemosrestritosapenasaoconhecimentodonossoespao.

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 2/16

    Masarecenteexplosonacirculaodeinformaes,opiniesevalorespelosmeiosdecomunicaomudouessequadroradicalmente,no?TORRESSim.porissoqueoatualprocessodeglobalizaoprecisaserdebatido.Pormeiodosconstantesbombardeiosdamdia,elecontribuiuparaauniformizaodosgostosedosvaloresquesupostamentesedevembuscar.OestrategistadenegciosKenichiOhmaechamaissode"californizao"dogosto,queseobservaprincipalmentenosadolescentes.Emtodoomundo,elesgostamdamsicarap,dosjeansLevisedosmesmostnisesportivos.Oimpactodasinflunciasgrande,poiselasmoldamavisodosjovenssobreomundo.

    Comoissofuncionanaprtica?TORRESTalvezumaconversaquetivecomPauloFreiresejaumbomexemplo.QuandoSoPauloeramuitomaisviolenta,elemedisse:"Sabe,Carlos,hojeummeninofoiassaltadoemortoporcausadeumpardetnisNike.Essavalorizaodebenscriaumcontextodedesejoemqueaspessoasfazemqualquercoisaparatlos".Eleestavafalandodoprocessodeveiculaodevaloresquefoiintensificadopelaglobalizao.

    Comooprofessordevetrabalharessasinflunciasemsaladeaula?TORRESPrimeiro,importantequeelefaaumareflexosobreseusvalores,seusdesejosesuasexperincias.Emseguida,queestabeleaumdilogocommeninosemeninasnaquiloqueeuchamode"dialticadolocaledoglobal".Tratasedecompararimagens,influnciasevaloresglobalizadoscomocontextolocal,discutindosesovlidosounoemcadarealidade.Quandoestivenafrica,percebiqueoidealdebelezaeradiferentedopredominantenamdiamundial.Asmodeloseramgordinhassevocgordonumambientedepobreza,issosinaldesucesso.Significaqueabelezaanorxicanosearticulacomarealidadelocalenofazsentidoperseguila.Voltandoaoexemplodotnis:devemosnospreocuparapenasemganhardinheiroatodocustoparacomprarmais?Simplesmenteignoramososquenotmrecursosmnimos?essetipodequestionamentoqueoprofessordevetereprovocar.

    Osprofessorespercebemqueestosujeitosatantoimpacto?TORRESAparentementeno.Coordenoumapesquisaem18pasesqueestchegandoaalgunsresultadossurpreendentes.Amaioriadosprofessoresafirmaquenosevafetadapelaglobalizao.Elessemprefalamcomosefosseumacoisaexterna,quesatingeosoutros.Fiqueiimpressionadocomessadescoberta.

    Certospesquisadoresapontamaindaqueonovopanoramamundialmodificaarelaodaescolacomoconhecimento.Issorealmenteocorre?TORRESSim.Umdosgrandesdilemasdomomentoqueaescolanopodemaisapenasreproduzirconhecimento,comofaziaatpoucotempoatrs.Agoraaescolatemdeserumlugardeproduodeconhecimento.

    Qualaparticipaodoeducadoremtodoesseprocesso?

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 3/16

    TORRESfundamental.Primeiro,eledevesaberqueoconhecimentoumaconstruocoletiva,quenascedasinteraesnasaladeaula.Segundo,precisatercompetnciatcnicaepossuirasferramentasparafazerosalunosavanar.PauloFreirejfalavadocuidadoqueessaatividadeexige.Afinal,oprocessodeconhecimentotemumaspectodiretivo,ouseja,precisaserorientado,conduzido.Partesesempredosaberdosalunos,quecarregaumariquezamuitograndemasprecisaserreorganizado,decodificado,reconstrudopelocontatocomoutrosconhecimentoseoutrascincias.precisosermuitocompetenteparafazerisso.

    pelofatodeoprofessorfazerapontenodilogoentreosaberpopulareocientficoquesedefendeaidiadequeeledeveagircomoumtradutor?TORRESDefinitivamentesim.Eletemdecolaborarnoprocessodetraduonoapenasdeconhecimentos,mastambmdeculturasedeidentidades.Omulticulturalismoumacaractersticaqueseintensificoucomaglobalizao.Tambmpassamasurgirdiversasidentidadesbaseadasnouniversodeprefernciasindividuaisumameninapodeserhomossexual,aoutra,heterossexual,ummeninopodeseguirumadeterminadareligio,enooutra...Essacomplexidadejaparecefortementenasaladeaula,eoprofessorprecisasaberlidarcomela.Oquenoumatarefafcil:requerlucidezecompreensodasdiversaslinguagensquetentamcomunicarse.Quemjtrabalhoucomtraduosimultneasabedoqueestoufalando.umatarefaestafante.Paramim,falarepensarmaisde30minutosemduaslnguasumexcesso,umaviolnciasobremeucorpo.

    Essessoproblemasanterioresescolaqueultrapassamsuasfronteiras.Comolidarcomeles?TORRESAtuandoparafortalecerodilogo,ajudandoaestabelecerregrasdeconfrontoenegociao,tentandomostrarcomoavidademocrticapodeacomodarumadiversidadedeinteresses,identidadeseideologias.Abaseparaessaaosoosdireitoshumanos,quedeveriamestarnocoraodequalquersistemadeensino.Nasaladeaula,otrabalhodetraduoessencialparahonrarastradiesdaEducao:expandiroshorizontesintelectuaisevoltaraatenoparaasdimensescognitivasemoraisdavida.Oobjetivoacriaodeumaconscinciacoletivainterculturalquepromovaoconvvioentreasdiferenasesejacapazdecombaterduascoisasquefazemmuitafaltaaomundodehoje.

    Quaissoelas?TORRESEuaschamode"dficits".Oprimeiroodficitmoral,queocorretantoentreaselitescomoentreospobres.NaAmricaLatina,eleestinstitucionalizadonaformadecorrupo,querecebepuniesbrandas:hquemroubemilhesdogoverno,passeumoudoisanosnacadeiaesaiaimpune.Ooutroodficitdesolidariedade,materializado,porexemplo,nasonegaodeimpostos.Quandoaspessoasdaclassemdiadeixamdepagartributos,issosignificaqueelasperderamosentidodesolidariedade.Seessesdoisdficitspersistirem,nohavermuitasopesparaofuturodenossacivilizao.Aescolapodecontribuirparadiminulos,emboraamelhoriadascondiesdaconscinciassemanifestequandomelhoramascondiesmateriais.Porisso,devemosnospreocupartambmcomaformacomquesorepartidossocialmentebenseservios,lutandopela

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 4/16

    redistribuioepelaigualdade.

    Aofalardainflunciadaglobalizaoforadasaladeaula,umadesuasconstataesquehumfenmenomundialdeavaliaesregionais,nacionaiseinternacionais.NoBrasil,temosoEnem,oEnade,aProvaBrasileoutros.Qualsuaopiniosobreessetipodeexame?TORRESElessobaseadosnumcritriohomogneoparamediraaprendizagem,algoqueeminglssedenominaonesizefeetsall("umtamanhoserveparatodos").Sefizermosumacomparaocomaproduodesapatos,maisoumenoscomoimaginarquetodosos190milhesdebrasileiroscalam42epronto.Emminhaopinio,essesmodelosdeavaliaoquepretendemmedirtodospelomesmoparmetrosoumhorror.

    Mashpontospositivosnostestes...TORRESElesnoavaliamoessencial.Nopermitemdescobrircompetnciasespecficasdeumalunoparadirecionarmelhorsuatrajetriadeaprendizagem.Tambmnoconcordocomqueumaavaliaonacionaldecidaseeletemounobomnvelquandochega8srie.Vejaomeuexemplo:fuiumexcelenteestudanteuniversitrio,masmedocrenaescolasecundria.Spercebiquetinhaalgunstalentosnofimdesseperodo.Incentivadoporumprofessor,eu,quenuncatinhasidoumalunoespecial,metransformeinomelhorestudantedeEconomiadaclasse.Encontreiumacompetnciaqueeunosabiapossuir.Issodemonstraqueadescobertadotalentodemora,eelenopodesermedidoporumtestenumpontoisoladonotempo.

    Emsuaopinio,comoseriaaavaliaoidealnaescola?TORRESAntesdemaisnada,querodizerquenotenhodvidadequeprecisoavaliar.Oquediscutosooscritriosdeavaliao.Primeiro,achoqueessetemdeserumprocessoqueseestendaporumperodorelativamentelongodetempoquatroanos,digamos.Depois,precisoselecionarummodelo.Umdosquemaisaprecioaanlisedeportflio.Comessacoletneaderedaesedesenhosquecontmasprincipaisproduesdoalunopossvelidentificarcompetnciasespecficas.Outravantagemquesecriaumaaproximaocomcadaestudante,poisoprofessortemtodoohistricodaevoluodiantedesi.Umterceiropontopositivoqueaavaliaosetornacoletiva,jqueoportfliopassadeumprofessorparaoutroconformeacrianavaiavanandonosestudos.Atreladacriaodeavaliaesexternasexisteatendnciaderemunerarosprofessoresdeacordocomosresultadosdeseusalunosnessestestes.

    Osenhorconcordacomisso?TORRESNovejoproblemaemremunerardiferentementeprofissionaisresponsveispeloavanoconsistentedeestudantesemtermosdeaprendizagemeprodutividade.Masinsisto:precisoconsiderarumperodolongodetempo.Soucontradaressaremuneraoaumprofessorporqueseualunoteve,vamosdizer,99%deacertosnumexame.Essenoumbomcritrio.

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 5/16

    DeAaE DeFaM DeNaZ

    Quersabermais?BibliografiaDemocracia,EducaoeMulticulturalismo,CarlosAlbertoTorres,320pgs.,Ed.Vozes,tel.(11)31057144,51,50reaisGlobalizaoeEducao,NicholasC.Burbules,CarlosAlbertoTorresecolaboradores,240pgs.,Ed.Artmed,tel.08007033444,44reais

    Fala,Mestre!PalavradequementendedeEducaoEntrevistascomespecialistasdediversasreas,organizadasporordemalfabticadesobrenome

    BeatrizAisenberg"fundamentalensinaraleremHistria"

    MariaE.deAlmeida"Atecnologiaprecisaestarnasaladeaula"

    AlbertoCarlosAlmeida"Saescolagaranteumasociedadetica"

    NaomarAlmeidaFilho"MudanasvistanoEnsinoSuperior"

    RubemAlves"Saprendequemtemfome"

    MarliAndr"Ogestordeveacolheroprofessoriniciante"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 6/16

    CliaDiazArgero"Todostmhiptesessobrepontuao"

    IsabelBarca"Histriatemqueterrecortestemticos"

    ElbaS.Barretto"Osistemadeciclosomaisadequado"

    AlainBergala"Ocinemafonteparaaimaginaodacriana"

    GillesBrougre"precisoensinarascrianasabrincar"

    GuyBrousseau"Aculturamatemticapromovecidadania"

    RubensdeCamargo"Qualidadedependedeinvestimento"

    LuisCamnitzer"Todosdeveriamserartistas"

    RuiCanrio"Useacriseparacriar"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 7/16

    MartinCarnoy"Aproveitarotempodeaulaopocubana"

    JuanCasassus"Climaemocionalnasalaimprescindvel"

    RosaMaradelCastillo"AEducaonaAmricaLatinapreocupante"

    LanaS.Cavalcanti"AGeografiaprecisadenovasabordagens"

    AntonietaCelani"EmLnguaEstrangeiranohreceitadeaula"

    ChrisCerf"EmNY,ogestortemtotalautonomia"

    BernardCharlot"Oconflitonasceseoprofessornoensina"

    AnneMarieChartier"Teoriaeprticaprecisamandarjuntos"

    RogerChartier

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 8/16

    "Oslivrosresistirostecnologiasdigitais"

    RogerChartier"Humnovomodelodeanalfabetismo:odigital"

    CristianCox"Auniversidadeprecisadaescola"

    CarlosR.JamilCury"precisofixarmetasepadrescurriculares"

    EricDebarbieux"Obullyingprecisasertratadoalongoprazo"

    JuanDelval"fundamentalsabercomooalunoaprende"

    AnaMariaEspinoza"essencialensiaralertextosdeCincias"

    AliciaFernndez"Aprendizagemtambmquestodegnero"

    EmiliaFerreiro"Omomentoatualpeaescolaemcrise''

    RoseliFischmann"Escolapblicanolugardereligio"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml? 9/16

    MelinaFurman"precisoensinaratitudescientficas"

    VioletaH.deGainza"Aeducaomusicalsetornouumautopia"

    AbrahamGak"Oprincipaldesafioentenderosjovens"

    HowardGardner"Aticavaivalermaisqueoconhecimento"

    BrunaElenaGiacopini"Cadacrianaumindivduo"

    MariaH.Guimares"precisocultivarorespeitonaescola"

    FernandoHaddad2007"OpasprecisaacordarparaaEducao"

    FernandoHaddad2008"AformaodocenteprioridadeparaoMEC"

    CharlesHadji"precisoapostarnaintelignciadosalunos"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml 10/16

    PeterHunt"Osadultossubestimamascrianas"

    FranciscoImbernn"Osdocentesdevemserosprotagonistas"

    TimothyIreland"AEJAbuscaagorairalmdaalfabetizao"

    AnaMariaKaufman"Oalunoprecisadeinformaopararefletir"

    JeremyKilpatrick"Anicasadaacapacitao"

    LeeSingKong"Todacrianapodeaprender"

    YvesdeLaTaille"Nossosalunosprecisamdeprincpios"

    DeliaLerner"precisodarsentidoleiturafeitanaescola"

    HeloisaLck"Ondenohlideranaoritmofrouxo"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml 11/16

    CiprianoC.Luckesi"Ametadaavaliaointervirparamelhorar"

    AnaLuizaMachado"AEducaoevoluiu,masnoparatodos"

    AnaMalajovich"precisovalorizaracrecheeaprescola"

    BelindaMandelbaum"horadereveroquefamliadesestruturada"

    MariaMantovanini"Hoje,qualquerumdizquepsicopedagogo"

    JorgeManzi"Avaliaesajudamareterbonsmestres"

    AlvaroMarchesi"Cidadaniasrealsehrespeitoaoaluno"

    LuizMarduk"Reerguermosaescolaemocionalmente"

    LuisCarlosdeMenezes"AprenderCinciasaprofundamentocultural"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml 12/16

    MariaSuzanaMenin"Ensinarvaloresnoimporregras"

    AlozioMercadante"Valorizaocomeacommelhoressalrios"

    RitaMendona"Oeducadorambientalensinaporatitudes"

    MnicaMolina"Aescolaruralvaialmdalocalizao"

    ClaudiaMolinari"Adiversidadeajudaturmasmultisseriadas"

    MarcosNeira"precisoanalisaraculturacorporal"

    MyriamNemirovsky"Oprofessordeveserincentivadoaler"

    MyriamNemirovsky"Terumaboabibliotecanaescolaessencial"

    AntnioNvoa"escolaoquedaescola"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml 13/16

    AntnioNvoa"AEducaoassumiumuitastarefas"

    VitorParo"Aescoladeveformarpersonalidades"

    EvelioCabrejoParra"Lerparabebsfundamental"

    BrianPerkins"Oambienteescolarinfluenciaoensino"

    PhilippePerrenoud"Naescola,darmaisaquemtemmenos"

    EdmirPerrotti"Bibliotecanodepsitodelivros"

    JosM.RezendePinto"OCAQidevergarantirrecursosparaoensino"

    MarilzaRegattieri"OEnsinoMdioqueestanofazsentido"

    FernandoReimers"Osalunostmqueatuarnolocalondevivem"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml 14/16

    CleuzaRepulho"Todosprecisamsaberfazerplanejamento"

    YolandaReyes"Nemtodososeducadoresleem"

    MartinaRoth"Atecnologiapromovetransformaocultural"

    PierCesareRivoltella"Faltaculturadigitalnasaladeaula"

    PatriciaSadovsky"FaltadidticanoensinodaMatemtica"

    JoelRufinodosSantos"Noexisteumalistadelivrosessenciais"

    JosSaramago"Ideiasclaras,escritaclara"

    ManuelSarmento"Crianasdizemmuitosobreasociedade"

    DermevalSaviani"OPDEestemcadaescola"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml 15/16

    AndreasSchleicher"Qualidadeemexigemetasambiciosas"

    MariaAliceSetubal"Precisamosdeprofessorespreparados"

    MariaC.daSilva"AtramososalunosdaEJAoferecendobolsas"

    AniSiro"Propostasruinsnoestimulamaescrita"

    ArianoSuassuna"Todoprofessordeveterumpoucodeator"

    KeithSwanwick"Aprendermsicaexigetocar,ouvirecompor"

    AnaTeberosky''Debaterestimulaaleituraeaescrita''

    CarlosAlbertoTorres"Saescolagaranteumasociedadetica"

    GrardVergnaud"Todosperdemquandonohpesquisa"

  • 27/07/2015 Imprima

    http://revistaescola.abril.com.br/imprimaessapagina.shtml?http://revistaescola.abril.com.br/geografia/fundamentos/carlosalbertotorres467304.shtml 16/16

    TelmaWeisz"Colocarsenolugardoaprendizessencial"

    TelmaWeisz"Aescolaprecisaformarleitores"

    TaniaZagury"Oprofessorprecisaserouvido"

    JaimeLuizZorzi"Aescolaignoraquemnoconsegueavanar"

    PublicadoemNOVAESCOLAEdio212,Maio2008,


Recommended