Мөнгөний цахим тооцоолуурын систем

О. Бат-Эрдэнэ

БАНК САНХҮҮГИЙН ҮНДЭС

Цахим төлбөрийн систем

•Цахим төлбөрийн систем гэж юу вэ?

ЦТС гэдэг нь интернэт гэх мэт цахим сүлжээгээр хийгдэх интернэт мэдээллийн технологи дээр суурилсан төлбөрийн систем юм.

Цахим төлбөрийн систем

Цахим төлбөрийн системийн давуу тал:

efficient–fast, cost saving

effective–less human errors

Цахим төлбөрийн систем

• Цахим төлбөрийн системд учирч болох бэрхшээлүүд: •Failure– machine, computer system

•Fault –operators fault

Цахим төлбөрийн систем

• Цахим төлбөрийн системд суурилсан үйлчилгээнүүд:

E-GovernmentE-CommerceE-BankingE-CitizenE-AuctionE-HealthE-IndustryE-Education

E-RegistrationE-PaymentE-LoanE-MoneyE-FinanceMobile bankingSMS bankingMobile top up service

Цахим төлбөрийн систем

Борлуулагчын банк

Хэрэглэгчийн банк

Борлуулагч

Хэрэглэгч

Бэлэн мөнгөний хадгаламж эсвэл төлбөрийн мэдээлэл

Бэлэн мөнгө буцаан авах эсвэл төлбөрийн мэдээлэл

БарааТөлбөрГүйлгээ

Цахим төлбөрийн систем

• CHIPS (Clearing House Interbank Payment System): 1972 онд байгуулагдсан. Клирин хаусын төлбөр тооцооны системд зориулагдсан. Нью Иорк дахь 600 гаруй банкуудын өдөр тутмын гүйлгээг тодруулах үйл ажиллагааг явуулдаг. Өдөрт дунджаар 1 триллион USD-ын гүйлгээ хийгддэг.(www.chips.org)

• BACS (Bankers Automated Clearing Service): 1968 онд байгуулагдсан. Автоматчилагдсан гүйлгээний үйлчилгээтэй банкны ажилчдад зориулагдсан. Жилд 5.6 биллион долларын санхүүгийн гүйлгээ хийгддэг. (www.bacs.co.uk)

• CHAPS (Clearing House Automated Payment System): 1984 онд Лондонд байгуулагдсан. Бүх төрлийн автоматчилагдсан төлбөрийн системд зориулагдсан.Энэ системийг бизнесийн томоохон харилцагчид буюу банкууд өөрсдөө ашигладаг. 2004 оны байдлаар өдөрт дунджаар 300 биллион GBP-ийн 130,000 гүйлгээ хийгдэж байсан. (www.chapsuk.com)

• EUROCLEAR: 1968 онд байгуулагдсан Белгийн Бруселд байршдаг 90 гаран улсуудад орших санхүүгийн байгууллагуудад үнэт цаас, өрийн бичигтэй холбоотой төлбөрийн шилжүүлэг хийхэд ашиглагддаг. (www.euroclear.com)

Automated teller machine

• ATM (automated teller machine):

Санхүүгийн байгууллагын хэрэглэгч

төлбөр тооцоо хийхдээ ямар нэгэн

банкны теллер ба хөндлөнгийн

туслах хүнгүйгээр хийх бололцоог

олгодог програмчлагдсан холбооны

төхөөрөмжийг хэлдэг.

Automated teller machine

• Хамгийн анхны бэлэн мөнгөний машиныг Нью Иоркын сити банк 1939 онд Нью Иорк хотод байршуулсан.

• 1967 оны 6-р сарын 27-нд Barclays банк Английн хойт хэсэгт байрлах Энфилд хотод байрлах өөрийн салбартаа байршуулсан. (De La Rue company, John Shepherd Barron(Schotland))

British actor Reg Varney using the world's first

ATM in 1967.

Automated teller machine

• 1965 онд Бэлэн мөнгөний машиныг PIN кодтой болгох санааг 1965 онд Английн инженер Жеймс Гүүдфелла санаачилан гаргасан.

• 1968 онд АНУ-ын Даллас хотод анхний сүлжээний АТМ үүсгэн байршуулсан (Donald Wetzel, department head of Docutel company).

• Өнөөдөр дэлхий дээр 800 мянга орчим АТМ байдаг бөгөөд эдгээрийн ихэнхийг нь "De La Rue" компани үйлдвэрлэдэг

Automated teller machine

ATM машинд 3 төрлийн карт ашиглах боломжтой:

–АТМ карт–Кредит карт–Дебит карт

ATM карт

ATM картаар:• Хадгаламж (Хадгаламж эсвэл чекийн

дансандаа)• Бэлэн мөнгө авах (Хадгаламж эсвэл чекийн

данснаасаа)• Дансны мэдээлэлээ шалгах• Шилжүүлгэ хийх• Гадаадын мөнгөн тэмдэгтийг тохиромжтой

ханшаар сольж авах

АТМ машины цахим сүлжээ

АТМ машины цахим сүлжээ нь карт эзэмшигчээс дараах зүйлсийг тодруулна:–Карт хүчинтэй эсэх–Данстай эсэх–Харилцагчийн дансан дахь мөнгө гүйлгээ

хийхэд хүрэлцэх эсэх–Карт эзэмшигч хэтрүүлж мөнгө

зарцуулсан эсэх

АТМ машины цахим сүлжээ

EFTPOS

• EFTPOS=Electronic Funds Transfer at Point of Sale

• EFTPOS нь электрон нөөцийг борлуулалтын тухайн цэгт шилжүүлэх зориулалттай ө.х мөнгө төлөгчөөс мөнгө хүлээн авагчийн банкинд гүйлгээ хийж буй төлбөрийн систем юм.

• Энэ систем нь кредит ба дебит картыг хүлээн зөвшөөрдөг.

EFTPOS

EFTPOS төв

Худалдан авагчийн Банк

Худалдан авагчийн Банк

Худалдан авагчийн Банк

EFTPOS

Худалдан авагчийн банк нь дараах мэдээллийг шалгана:

• Картын дугаар• Карт хүчинтэй эсэх• Карт хулгайлагдсан эсэх• Худалдан авах үнэ• Харилцагчийн дансанд хүрэлцээтэй мөнгө

байгаа эсэх• Худалдан авагчийн хувийн дугаар

EFTPOS

EFTPOS-н давуу талууд:• Маш хурдан /Ойролцоогоор 28 секунд/• Хувь хүний талаас аюулгүй• Бусдад ашиглагдах боломж бага• Их хэмжээний бэлэн мөнгө авч явж

осолдхоос сэргийлнэ• Бэлэн мөнгөөр гүйлгээ хийхэд гардаг бүх

саад бэрхшээлийг арилгадаг

EFTPOS

EFTPOS-ын төрлүүд:

• Portable EFTPOS:

• PC EFTPOS:

• MOBILE EFTPOS:

MONDEX

•Хэрэглэхэд тохиромжтой•Аюулгүй•Хаана ч хэрэглэж болох

MONDEX

MONDEX нь:

Бэлэн мөнгөний давуу талууд дээр үндэслэсэн түүний давуу талуудын шинжийг шингээж чадсан тийм тооцооны систем юм.

MONDEX

• MONDEX-н үндсэн шинжүүд:–Карт хэлбэртэй–Төрөл бүрийн хэрэгслийн

тусламжтайгаар картруугаа мөнгө нэмж хийж болно–Клирингээр дамжиж цаг алдахгүй–Карт дахь мөнгөө нэгэн зэрэг хэд хэдэн

төрлийн валютаар хадгалах боломжтой.

MONDEX

• Терминал• Түрүүвч• Утас•Үлдэгдэл шалгагч