A obra mestra descoecida - Honor de BalzacHonor de BalzacA OBRA MESTRA DESCOECIDA a un lord I GILLETTE Cara fin do ano 1612, nunha fra ma de decembro, un home novo humildemente vestido, paseaba ante a porta dunha casa situada na ra dos Grands-Augustins en Pars. Despois de estar un bastante tempo a camiar por esta ra coa indecisin dun amante que non ousa presentarse na casa da sa primeira querida, por doado que sexa, por fin atravesou o limiar da porta e preguntou se o mestre Franois Porbus estaba na casa. Trala resposta afirmativa que obtivo dunha anci ocupada en varre-lo vestbulo, o mozo subiu a modo as escaleiras detndose de chanzo en chanzo, coma un novo cortesn, inquedo pola acollida que lle vai face-lo rei. Cando chegou alto da escaleira, permaneceu un momento no relanzo, indeciso a colle-lo chamador grotesco que adornaba a porta do obradoiro onde traballaba, sen dbida, o pintor de Henrique IV, que Mara de Mdicis substituu por Rubens. O mozo senta esa emocin profunda que debeu facer vibra-los corazns dos grandes artistas cando, en plena xuventude e amor pola arte, se enfrontaron a un home de xenio ou a unha obra mestra. Existe en tdolos sentimentos humanos unha flor primitiva, xerada por un nobre entusiasmo que a coto se vai enfeblecendo ata que a felicidade non mis que unha lembranza e a gloria unha mentira. De entre estas emocins frxiles, nada semella amor como a nova paixn dun artista que comeza o delicioso suplicio do seu destino de gloria e de desgracia, paixn chea de audacia e de timidez, de vagas crenzas e de desnimos certos. A quen, sendo adolescente de talento, con poucos cartos, non latexou intensamente se presentar ante un mestre, sempre lle faltar unha corda no corazn: quizais unha pincelada, un sentimento na obra ou certa expresin de poesa. Se algns farfallns, orgullosos de si mesmos, confan demasiado axia no seu porvir, sern s xente de xenio para os necios. Segundo isto, o mozo descoecido semellaba ter autntico valor, se que o talento pode medirse por esta timidez primeira, ou polo pudor indefinible que a xente entregada gloria sabe perder exercendo a sa arte, como as fermosas mulleres perden o seu co manexo da coquetera. O costume do triunfo dimine a dbida, e o pudor quizais unha dbida. Cheo de miseria e sorprendido nese momento de presuncin, o pobre nefito non entrara nunca na casa do pintor que lle debmo-lo admirable retrato de Henrique IV, sen a axuda extraordinaria do azar. Un ancin subiu a escaleira. Pola singularidade do seu traxe, pola solemnidade da sa gola de encaixe, pola preponderante seguridade do seu paso, o mozo adiviou neste personaxe o protector ou o amigo do pintor; botouse atrs no descanso da escaleira para facerlle sitio, e examinouno con curiosidade, agardando atopar nel a natureza dun artista ou o carcter servicial da xente que ama as artes; sen embargo percibiu algo de diablico naquela figura e sobre todo un aquel que caracteriza s artistas. Imaxnense un cranio calvo, unha fronte arqueada, prominente, sada e caendo sobre un pequeno nariz chato, recachado na punta, coma o de Rabelais ou o de Scrates; unha boca riseira e engurrada, un queixelo curto, orgullosamente erguido, provisto dunha barba gris cortada en punta; os ollos verde mar embazados aparentemente pola idade, pero que polo contraste co branco anacarado no que flotaba a pupila, deban, por veces, lanzar miradas magnticas de clera ou de entusiasmo. O rostro, por outra banda, tao singularmente avellentado polo paso dos anos, pero anda mis por eses pensamentos que afectan por igual alma e corpo. Os ollos non tian pestanas, e case non se perciba rastro ningn das cellas nas sas arcadas santes. Poede esta cabeza sobre un corpo delgado e feble, rodedea dunha gola resplandecente de brancura, e traballada coma unha tea de araa, poede sobre o xibn negro do ancin unha pesada cadea de ouro, e obteredes unha perfecta imaxe do personaxe que a luz tenue da escaleira lle daba anda unha color fantstica. Diriades que se trataba dun lenzo de Rembrandt camiando, silandeiramente e sen marco, na negra atmosfera propia deste gran pintor. O ancin dirixiulle mozo unha mirada chea de astucia, golpeou tres veces a porta e dxolle a un home valetudinario, duns corenta anos, que sau abrir: -Bos das, mestre. Porbus inclinouse respectuosamente, deixou entrar tamn mozo crendo que acompaaba ancin e non se preocupou tanto por este coma polo estado no que permaneca o nefito, sometido encanto que deben experimenta-los pintores natos ante o aspecto do primeiro obradoiro que ven e onde se revelan algns procedementos materiais da arte. Unha claraboia aberta na bveda iluminaba o obradoiro do mestre Porbus. Concentrado nun lenzo que penduraba no cabalete e que iniciara tan s con tres ou catro trazos brancos, a luz non chegaba s negras profundidades dos ngulos desta vasta peza; pero algns reflexos extraviados iluminaban nesta sombra arroibada un abelorio prateado no ventre dunha coiraza de reitre*, suspendida na parede; rachaban cun intenso ronsel de luz a cornixa moldeada e lustrada dun antigo aparador cargado de curiosas vaixelas, e no que podan verse tamn a granulada trama dalgunhas vellas cortinas de brocado de ouro, a grandes pregues, postos al como modelo. Esfolados de xeso, fragmentos de torsos de antigas deusas, amorosamente pulidos polo beixo dos sculos, cubran os estantes e consolas. Numerosos esbozos, deseos a tres colores, a lapis ou a pluma, enchan as paredes ata o teito. Botes de pintura, botellas de aceite e de gasolina, banquetas boca arriba, non deixaban mis que un estreito camio para chegar ata a aurola que proxectaba a alta vidreira da que caan os raios de pleno sobre a plida figura de Porbus e sobre o cranio de marfil do curioso personaxe. Axia se centrou a atencin do mozo exclusivamente nun cadro que, naqueles tempos de disturbios e revolucins, chegara a ser xa clebre e que visitaban algns daqueles teimudos s que lles debmo-la conservacin do lume sagrado durante os malos tempos. Aquela fermosa tea representaba a Mara Exipcaca dispondose a paga-la pasaxe do barco. A obra mestra, destinada a Mara de Mdicis, fora vendida por ela nos das de miseria. -Gstame a ta santa -dixo o ancin a Porbus-, e pagara por ela dez escudos de ouro sobre o prezo da raa; pero facerlle a competencia a ela... o demo! -Parcevos que est ben? -Vaia! -dixo o ancin- ben?... si e non. A ta boa muller non est mal trazada, pero non ten vida. Vs coidades que tedes todo feito cando debuxades correctamente unha figura e poedes cada cousa no seu sitio, segundo as leis da anatoma. Coloreades este lineamento cun ton de carne conseguido anteriormente na vosa paleta coidando que obtedes un lado mis escuro c outro, e porque mirades de cando en cando unha muller na de p sobre unha mesa, xa credes copia-la natureza; imaxinades ser pintores e ter roubado o segredo de Deus... Bah! Para ser un gran poeta non abonda con coecer a fondo a sintaxe e non cometer faltas de ortografa! Mira a ta santa, Porbus! A primeira vista semella admirable, pero con mis detencin un dectase de que est pegada fondo da tea e que non se pode rodea-lo seu corpo. Non mis ca unha silueta que s ten un plano; ten a aparencia dun recorte, unha imaxe que non sabera volverse nin cambiar de posicin. Non sinto pasa-lo aire entre o seu brazo e a paisaxe do cadro; fltalle o espacio e a profundidade; sen embargo, todo est ben con respecto perspectiva, a degradacin do aire foi perfectamente observada; pero, a pesar de tan loables esforzos, non podo crer que este fermoso corpo estea animado polo tpedo sopro da vida. Parceme que se levase a man a esta gorxa de tan firme redondez, habna senti-lo fro do mrmore! Non, amigo, o sangue non corre baixo esta pel de marfil, a existencia non enche co seu orballo de prpura as veas e as fibras que se entrelazan en redes baixo a transparencia ambarina das sas sens e do seu peito. Este lado latexa, pero estoutro est inmbil, a vida e a morte loitan en cada detalle: aqu unha muller; al unha estatua; mis lonxe, un cadver. A ta creacin est incompleta. S lle puideches entregar unha porcin da ta alma ta querida obra. O facho de Prometeo apagouse mis dunha vez nas tas mans, e moitos puntos do teu cadro non resultaron tocados pola chama celestial. -Pero, por que, meu querido mestre? -dxolle respectuosamente Porbus ancin mentres o mozo se esforzaba en reprimir un forte desexo de baterlle. -Ah! Vela o porqu -dixo o cativo ancin-. Navegaches indeciso entre dous sistemas, entre o debuxo e a color, entre a calma minuciosa, a rixidez precisa dos vellos mestres alemns e o acendido fervor, a feliz abundancia dos mestres italianos. Quixeches imitar, vez, a Hans Holbein e a Tiziano, a Albreht Drer e a Pablo Veronese. Abof que era esta unha magnfica ambicin! Pero que sucedeu? Non conseguiches nin o severo encanto da sequidade, nin as decepcionantes maxias do claroscuro. Aqu, coma un bronce en fusin que rompe o seu frxil molde, a rica color de ouro de Tiziano fixo estala-lo fino contorno de Albrecht Drer onde o vertiches. Por outra parte, o trazado resistiu e contivo a magnfica abundancia da paleta veneciana. A ta figura nin est perfectamente debuxada, nin perfectamente pintada, e por todas partes se distinguen os trazos desa desafortunada indecisin. Se non te sentas bastante forte como para fundir xuntos no lume do teu xenio os dous mtodos rivais, era preciso optar francamente por un ou outro, a fin de obte-la unidade que semella unha das condicins da vida. Non hai verdade mis que polo centro, os teus contornos son falsos, non se desenvolven, e tras deles non se promete nada. Por aqu, sen embargo, si hai verdade -dixo o ancin amosando o peito da santa-. E tamn aqu -proseguiu, sinalando o punto onde, no cadro, remataba o ombreiro-. Pero al -dixo volvendo centro da gorxa- todo falso. E non analicemos nada mis, porque conseguira desesperarte. O ancin sentou nun tallo, termou da cabeza coas mans e ficou en silencio. -Mestre -dxolle Porbus-, sen embargo estudiei a fondo o n desta gorxa; e, desgraciadamente, hai verdades na natureza que non son probables na tea... -A misin da arte non copia-la natureza, expresala! Ti non es un simple copista, senn un poeta! -exclamou vivamente o ancin, interrompendo a Porbus cun xesto desptico-. Do contrario, un escultor cumprira co seu traballo baleirando unha muller! Eh! Ben, pois intenta baleira-la man da ta amante, logo colcaa diante ta; atopars un horrible cadver sen semellanza, e veraste forzado a busca-lo cicel do home que, sen copiarcha exactamente, lle conceda o movemento e a vida. Debemos capta-lo esprito, a alma, a fisionoma das cousas e dos seres. Os efectos!, os efectos! que non son mis cs accidentes da vida e non a vida mesma. Unha man -xa que colln este exemplo-, unha man non s est unida corpo, tamn expresa e contina unha idea que hai que comprender e reproducir. Nin o pintor, nin o poeta, nin o escultor, deben separa-lo efecto da causa que van, inevitablemente, un dentro do outro. E vela a verdadeira loita! Moitos pintores trinfan instintivamente sen coecer este tema da arte. Debuxades unha muller, pero non a vedes! Non as como se chega a descubri-lo arcano da natureza. A vosa man reproduce, sen vos decatar, o modelo que copiastes co voso mestre. Non entrades abondo na intimidade da forma, non a perseguides con paixn e perseveranza suficientes nos seus contornos e nas sas fuxidas. A beleza algo severo e difcil que non se deixa capturar, por iso hai que agarda-lo seu momento, axexala, aburala e apreixala estreitamente para conseguir que se renda. A Forma un Proteo ben mis difcil de coller e ben mis frtil en dobreces c Proteo da fbula, s despois de longos combates se pode obrigar a amosa-lo seu verdadeiro aspecto. E vs! Vs que vos contentades coa primeira aparencia que se vos presenta, ou, como moito, coa segunda, ou coa terceira; non as como actan os loitadores victoriosos. Os pintores invencibles non se deixan enganar por fogos fatuos, perseveran ata que a natureza se lles mostra completamente na e no seu verdadeiro esprito. As procedeu Rafael -dixo o ancin levantando a gorra de veludo negro para expresa-lo respecto que lle inspiraba o rei da arte-, a sa superioridade procede do sentido ntimo que, nel, semella querer rompe-la Forma. A Forma , nas sas figuras, o que para ns un intrprete para comunicar ideas, sensacins, unha ampla poesa. Cada figura un mundo, un retrato do que o seu modelo se nos apareceu nunha visin sublime, chea de luz, deseado por unha voz interior, desposudo por unha man celestial que deixa ver, no pasado de toda unha vida, as fontes de expresin. Facde-las vosas mulleres con fermosos vestidos de carne e con fermosos panos de cabelos, pero u-lo sangue que xera a calma ou a paixn e que produce efectos particulares? A ta santa unha muller morena, pero isto, meu pobre Porbus, dunha loura. As tas figuras son, daquela, como plidas pantasmas de color que paseas diante dos nosos ollos, e ti chamas a isto pintura e arte. Porque fixeches algo que se parece mis a unha muller que a unha casa, pensas que acadche-lo cume, e, snteste orgulloso de non estares obrigado a escribir p das tas figuras: "currus venustus", ou "pulcher homus", como facan os primeiros pintores; tdesvos por marabillosos artistas! Pero non, anda non o sodes, meus queridos compaeiros; faivos falta empregar moitos lapis, cubrir moitas teas antes de chegardes. Seguramente, unha muller leva a cabeza desta maneira, pon a saia daqueloutra, os seus ollos languidecen e fndense con ese aire de resignada dozura, a sombra latexante das sas pestanas aboia as sobre as sas meixelas. pero non . Que lle falta? Un nada, pero ese nada o todo. Dde-la aparencia da vida, pero non sabedes plasma-la canle por onde se desborda, un aquel que tal vez a alma, que flota nebulosamente sobre a envoltura; en fin, esa flor de vida que Tiziano e Rafael sorprenderon. Partindo do punto extremo que chegastes, poderase facer, quizais, excelente pintura; pero cansades axia. O vulgo admira, e o verdadeiro coecedor sorr. Oh!, Mabuse, meu mestre -engadiu aquel singular personaxe- es un ladrn, marchaches levando contigo vida. E neste sentido -seguiu- esta tea vale mis cs obras dese gan de Rubens, coas sas moreas de carne flamenga, sazonadas de vermelln, coas sas ondas de cabelos louros, e a sa algaraba de cores. Polo menos ti tes color, sentimento e deseo, os tres elementos esenciais da pintura. -Pero, meu seor, esta santa sublime! -exclamou enerxicamente o mozo, como sando dun profundo soo-. Estas das figuras, a da santa e maila do barqueiro, posen unha finura de intencin ignorada polos pintores italianos, e non sei de ningn deles que poida expresa-la indecisin do bateleiro. -E este rapaz tan simptico, vn con vostede? -preguntoulle Porbus ancin. -Ai!, mestre, perdoe o meu atrevemento -respondeu o nefito ruborizndose-. Son un descoecido, enzoufador instintivo, chegado non hai moito a esta vila, fonte de toda ciencia. -Pois, mans obra! -dixo Porbus, dndolle un lapis vermello e unha folla de papel. O descoecido copiou a Mara con xiles trazos. -Vaia! -exclamou o ancin-. E ti como te chamas? O mozo escribiu p do bosquexo: "Nicolas Poussin". -Vela o tes, non est mal para un principiante -dixo o singular personaxe, tan falangueiro-. Vexo que se pode falar de pintura diante de ti. Non te culpo por admirre-la santa de Porbus. para todo o mundo unha obra mestra, e s os iniciados nos mis profundos arcanos da arte poden descubri-los seus pecados. Pero, xa que es digno da leccin, e capaz de comprender, vouche facer ve-lo pouco que fai falta para completar esta obra. Mira e escoita con atencin, que non se che presentar unha ocasin semellante para aprender. Colle a ta paleta, Porbus. Porbus foi pola paleta e os pinceis. O vellio remangouse con brusquidade e pasou o polgar pola esptula, chea de matices, que Porbus lle ofreca; mis ben arrincoulla das mans cun mangado de pinceis de diferentes tamaos; entn a sa barba apuntada moveuse de speto, levada polo inquietante esforzo que expresaba o anhelo dunha amorosa fantasa. Mentres cargaba o seu pincel de cores, a rosmando: -Estes tons son bos para tirar con eles, xunto con quen os compuxo; son dunha indignante crueza e falsidade; como se vai pintar con isto? Logo mollou cunha febril vivacidade a punta do pincel nas diferentes cores, percorrendo, por veces, a gamma enteira mis prsa que un organista de catedral percorre o seu teclado son do O Filii por Pascua. Porbus e Poussin mantanse inmbiles a cadanseu lado do lenzo, sumidos na mis afervoada contemplacin. -Ves, rapaz? -dixo o ancin sen volverse-, ves como con tres ou catro pinceladas e cun pouco de veladura azulada podemos conseguir que corra o aire arredor da cabeza desta pobre santa, afogada e apreixada naquela densa atmosfera? Mira como agora o lenzo ondea, e o ben que se entende que a brisa o levante! Antes semellaba amidonado, como prendido con alfinetes. Fxate cmo o brillo satinado que acabo de poer sobre o seu peito lle d a axilidade propia da pel dunha moza, e cmo a mestura da color vermella escura e da ocre calcinada reaviva a fra gris desta gran sombra onde o sangue parece coagular no canto de circular polas veas. "Ai, rapaz, rapaz!, que o que eu che estou a ensinar non o has aprender con ningn mestre. Tan s Mabuse posua o segredo para darlles vida s sas figuras. E Mabuse s tivo un alumno que fun eu. Eu non os tiven, e xa son moi vello. As que, es bastante intelixente para adiviar a onde quero chegar. Mentres falaba, o ancin, retocaba o cadro por todas partes: aqu das pinceladas, al unha; sempre tan apropiadas que pareca tratarse dunha nova pintura, unha pintura baada de luz. Traballaba con tal afervoado entusiasmo que a suor comezou a pingarlle pola despoboada fronte; movase rapidamente con pequenos movementos, tan impacientes, tan bruscos, que, mozo Poussin parecalle que habitara no corpo deste estrao personaxe un diao que dominaba extraordinariamente as mans do home, mesmo contra a sa propia vontade. O brillo sobrenatural dos ollos, as convulsins que parecan o resultado dunha resistencia, transformaban aquela idea en tal verdade que, sen dbida, influiran nunha imaxinacin tan nova. O vello a dicindo: -Paf, paf, paf! as como hai que empapalo, rapaz! Achgate e repara cmo os meus pequenos toques conseguen acender este ton glacial! Vea! Pon, pon, pon! -dica reanimando as partes onde el sinalara certa ausencia de vida, facendo desaparecer con capas de color as diferencias de temperamento, e restablecendo a unidade de ton que esixa unha ardente exipcia. -Ves, mozo? Sobre todo conta a ltima pincelada. Porbus deu un cento delas; eu, sen embargo, s dei unha. Ningun saber nada do que hai debaixo. Aprndeo ben! Por fin, o diao parou, e volvndose cara a Porbus e Poussin, que quedaran sen fala, admirndoo, dxolles: -Anda isto non vale o que vale a mia Bela Quimera, sen embargo pora o meu nome p de semellante obra. Si, asinaraa -engadiu levantndose para coller un espello no que observala-. Agora imos xantar. Vide os dous mia casa. Teo bo xamn e bo vio. Vaia, vaia! Que poidamos falar de pintura malia os tempos que corren...! Cmpre facelo! Velaqu un mozo -engadiu batendo no ombreiro de Nicolas Poussin- que ten facilidade para iso. Entn, decatndose da run casaca do normando, tirou do seu cinto unha bulsa de pel, buscou nela e colleu das moedas de ouro; mostrndollas dixo: -Cmproche o debuxo. -Clleas -dxolle Porbus a Poussin, vendo cmo se estremeca e ruborizaba pola vergonza; porque, anda que aprendiz, o mozo, posua o orgullo do pobre-. Clleas, vea! Que co que ten na sa faldriqueira podera liberar a dous reis. Os tres descenderon do obradoiro e camiaron conversando sobre as artes, ata que chegaron a unha fermosa casa de madeira, situada preto da ponte de Saint-Michel; os adornos, o chamador, os marcos das fiestras e os arabescos da fachada, marabillaron a Poussin. O aspirante a pintor atopouse de speto nunha sala ante un bo lume, preto dunha mesa chea de apetitosos manxares, e, gracias incrible fortuna, en compaa de dous grandes artistas cheos de xenerosidade. -Mozo -dxolle Porbus velo ensimesmado ante un cadro-, non examines demasiado este lenzo porque te desesperaras. Tratbase do Adn que fixera Mabuse para poder sar do crcere no que estivera encerrado durante moito tempo polos seus acredores. Aquela figura ofreca, en efecto, tal veracidade, que Nicolas Poussin comezou a comprender, a partir daquel momento, o verdadeiro sentido das confusas palabras pronunciadas polo ancin. Este observaba o cadro con aire de satisfaccin, pero sen entusiasmo, como querendo dicir: Eu podo facelo mellor! -Aqu hai vida -dixo-, o meu pobre mestre superouse nesta obra; sen embargo, anda falta un algo de verdade no fondo do cadro. O home ten vida; rguese e dirxese cara a ns. Pero o aire, o ceo, o vento que respiramos, vemos e sentimos, non a teen. Ademais, o que a hai s un home! E o primeiro home que acaba de sar directamente das mans de Deus, debera ter algo de divino que lle falta. O mesmo Mabuse recoecao, con certo resentimento, cando non estaba bbedo. Poussin miraba alternativamente ancin e a Porbus cunha inquieta curiosidade. Achegouse a este ltimo como para pedirlle o nome do seu convidado; pero o pintor puxo un dedo nos beizos cun aire misterioso, entn o mozo, moi interesado, calou a boca, esperando que antes ou despois, algunha palabra lle permitise adivia-lo nome daquel home de riqueza e talento abondo probados polo respecto que Porbus lle demostraba, e polas marabillas amoreadas naquela sala. Poussin, vendo na sombra da carpintera de carballo da casa un magnfico retrato de muller, exclamou: -Que fermoso Giorgione! -Non! -respondeu o vello- ests vendo os meus primeiros borranchos. -Vllame Deus!, logo estou na casa do deus da pintura -dixo Poussin inxenuamente. O ancin sorriu, afeito dende haba tempo a ese tipo de eloxios. -Mestre Frenhofer! -dixo Porbus-, non poderiades facer que traian un pouco do voso excelente vio do Rhin para min? -Que sexan dous bocois! -respondeu o vello-. Un como pago do pracer que me proporcionaches esta ma permitndome contempla-la ta preciosa pecadora, e o outro como un agasallo de amizade. -Ah!, se eu non estivese sempre doente -dixo Porbus- e se me deixasedes observa-la vosa Bela Quimera, tal vez podera crear algn cadro de grandes dimensins, con figuras de tamao natural. -Que che deixe ve-la mia obra! -exclamou o ancin todo emocionado-. Non!, anda teo moito que perfeccionar. Onte, cara tardia -dixo- pensei tela rematada. Os seus ollos semellbanme hmidos, a pel latexante; as trenzas dos seus cabelos axitbanse. Respiraba! Anda que atopase a maneira de crear sobre unha tea lisa o relevo e os contornos da natureza, esta ma, co da, tiven que recoece-lo meu erro. Ah! Para chegar a este glorioso resultado estudiei a fondo os grandes mestres da color, levantei e analicei capa por capa os cadros do Tiziano, ese rei da luz; coma ese pintor soberano, esbocei a mia figura nun ton claro cunha pasta suave e graxenta, porque a sombra non mis que un accidente, non o esquezas, rapaz. Despois volvn sobre a mia obra e, empregando medios tons e veladuras dos que fun diminundo a transparencia, consegun torna-las sombras mis vigorosas ata chegar negro mis profundo, pois as sombras dos pintores correntes son dunha natureza diferente dos seus tons mis claros; pode ser madeira, pode ser bronce, pode ser todo o que queirades, ags carne na sombra.Un sente que se a sa figura cambiase de posicin, as partes sombreadas non se aclararan nin se iluminaran. Eu evitei este defecto no que caeron moitos dos mis ilustres pintores, consegun que a brancura se manifeste baixo a opacidade da sombra mis intensa! Eu non marquei simplemente os bordos exteriores da mia figura, nin resaltei o mis mnimo detalle anatmico, como fai esa grea de ignorantes que cren debuxar correctamente s porque saben facer un trazo limpo; o corpo humano non remata nas lias. "Nisto os escultores achganse mis verdade ca ns. A natureza leva consigo unha serie de formas que envolven unhas s outras. Falando con rigor, o debuxo non existe!, non ras, rapaz! Anda que che pareza curioso o que digo, algn da entendera-las razns que me levan a falar as. A lia o medio polo que o home se decata do efecto da luz sobre os obxectos; pero non existen lias na natureza onde todo pleno: modelar cando un debuxa, dicir, cando se separan as cousas do medio que pertencen, o que d aparencia corpo s a distribucin da luz. Por iso non me detiven na delineacin, espallei sobre as formas unha nube de medios tons louros e clidos que fai imposible sinala-lo lugar exacto en que os contornos se atopan co fondo. De cerca, este traballo semella algodonoso e falto de precisin; pero a dous pasos, todo se reafirma, detense e destaca; o corpo vira, as formas sobresaen, sntese o aire correr todo redor. As e todo, anda non estou satisfeito, teo dbidas. Quizais cumprira non debuxar ningn trazo, sendo mellor aborda-la figura polo centro, entregndose primeiro s partes mis iluminadas, para pasar de seguido s mis escuras. Non as como procede o sol, ese divino pintor do Universo? Ai! natureza! quen te puido perseguir nas tas fuxidas? Sabede que a excesiva ciencia, igual c ignorancia, leva a unha negacin. Eu dubido da mia obra! O ancin fixo unha pausa e logo continuou: -Vela marcharon dez anos do meu traballo, rapaz; pero que son dez miserables anos cando se trata de loitar contra a natureza? Ignormo-lo tempo que empregou o seor Pigmalion en face-la nica estatua que camiou. O ancin caeu nunha profunda meditacin, e ficou coa mirada fixa, xogando mecanicamente co seu coitelo. -Mira, anda en conversacins co seu esprito -dixo Porbus en voz baixa. Ante estas palabras, Nicolas Poussin sentiu unha forte e inexplicable curiosidade de artista. Aquel ancin de ollos claros, cordial e absurdo, convertrase para el, en algo mis que un home, aparecuselle como un xenio caprichoso que viva nunha esfera descoecida. Espertballe mil ideas confusas na alma. O fenmeno moral desta especie de fascinacin imposible de definir, como non se pode traduci-la emocin que suscita no corazn do exiliado un canto que lle lembra a patria. Todo naquel vello pareca ir mis al dos lmites da natureza humana: o menosprezo que aparentaba expresar cara s mis fermosas tentativas da arte, a sa riqueza, os seus modais, a deferencia que Porbus lle manifestaba, aquela obra mantida tanto tempo en segredo, obra que esixira paciencia e xenio, sen dbida, a xulgar pola sincera admiracin que a cabeza da Virxe espertara no mozo Poussin, anda achegndose en fermosura Adn de Mabuse, testemuaba o facer imperial dun dos prncipes da arte. O que a rica imaxinacin de Nicolas Poussin puido captar de claro e perceptible, contemplando aquel ser sobrenatural, foi unha completa imaxe da natureza artista, desa natureza tola que se lle confiou tanto poder, e da que tan a mido se abusa chegando entn fra razn, s burgueses e mesmo a algns amantes da arte que han atravesar mltiples camios pedregosos intransitables, polo menos para eles; e logo non hai nada; mentres que enredando nas sas fantasas, esta moza de s brancas descobre epopeas, castelos, e obras de arte. Natureza burlona e bondadosa, fecunda e pobre! As, para o entusiasta Poussin, aquel ancin convertrase, por unha sbita transfiguracin, na mesma Arte, cos seus segredos, os seus afns, e os seus soos. -Si, meu querido Porbus -proseguiu Frenhofer-, s me faltou ata o de agora encontrar unha muller perfecta, cun corpo de fermosas curvas, e cunha pel... Pero onde atopala? -dixo interrompndose-, esta inencontrable Venus dos antigos, tan a mido buscada, e da que tan s atopamos algunhas belezas esparexidas. E eu! que para ver un momento, unha soa vez a natureza divina, plena, ou sexa, o ideal, dara toda a mia fortuna...; pero irate buscar limbo, beleza celestial! Coma Orfeo, descendera inferno da arte para restablece-la vida. -Podemos marchar de aqu -dxolle Porbus a Poussin-, porque el nin nos oe, nin nos ve. -Pois logo, vaiamos seu obradoiro -dixo o mozo entusiasmado. -Non!, o vello reitre soubo defende-la entrada. Os seus tesouros estn demasiado ben gardados como para que poidamos chegar al. Non agardei a ta opinin e a ta fantasa para intenta-lo asalto do misterio. -E logo hai un misterio? -Si -respondeu Porbus-. O vello Frenhofer o nico alumno que Mabuse quixo ter. Convertido no seu amigo, no seu salvador, no seu pai, Frenhofer sacrificou a maior parte das sas riquezas en satisface-las paixns de Mabuse; a cambio, Mabuse legoulle o segredo do relevo, o poder de darlle s figuras aquela extraordinaria vida, aquela flor da natureza, o que a nosa eterna desesperacin, pero do que el posua o seu "facer" de tal xeito, que un da, tendo xa vendido e bebido o damasco floreado co que deba vestirse para a entrada de Carlos V, acompaou seu mestre cun vestido de papel pintado xeito do damasco. O brillo singular do tecido levado por Mabuse sorprendeu emperador, quen, desexando cumprimentar protector do vello borracho, descubriu o engano. Frenhofer un home apaixonado pola nosa arte, que ve mis alto e mis lonxe cs outros pintores. Meditou profundamente sobre as cores, sobre a verdade absoluta da lia; pero, forza de buscar, chegou a dubidar do obxecto mesmo da sa procura. Nos seus momentos de desesperacin, afirma que non existe o debuxo, e que cos trazos non se pode facer mis que figuras xeomtricas; algo que se afasta da verdade, pois co trazo e co negro, que non unha color, pdese facer unha figura; o que proba que a nosa arte, como a natureza, est composta dunha infinidade de elementos: o debuxo d un esqueleto, a color a vida, pero a vida sen o esqueleto mis incompleto c esqueleto sen a vida. En definitiva, hai unha verdade maior que se impn a todo isto: que a prctica e a observacin sono todo para un pintor, e que se a razn e a poesa se querelan cos pinceis, chgase dbida, como este bo home, que ten tanto de tolo coma de pintor. Pintor sublime que tivo a desgracia de nacer rico, o que lle permitiu divagar, non se che ocorra imitalo! Traballa! Os pintores s deben meditar cos pinceis na man. -Entraremos al! -exclamou Poussin, sen escoitar mis a Porbus e sen vacilar. Porbus sorriu ante o entusiasmo do mozo descoecido, e despediuse, convidndoo a visitalo. Nicolas Poussin regresou con paso lento ra da Harpe; deixou atrs, sen se decatar a modesta pousada onde se albergaba. Subindo cunha inquieta prontitude a miserable escaleira, chegou a un cuarto alto, situada baixo o teito coma un pombal, sinxela e lixeira cobertura das casas do vello Pars. Preto da nica e sombra fiestra do cuarto, viu unha moza que, co rudo da porta, ergueuse de speto por un impulso amoroso; recoecera pintor polo xeito de abri-lo ferrollo. -Que tes? -dxolle ela. -Pois que eu... que eu... -exclamou, abafado de felicidade- que por fin me sentn pintor! Ata agora sempre dubidara de min, pero esta ma puiden crer en min mesmo. Podo chegar a ser un grande home! Gillette, seremos ricos, felices! Hai ouro nestes pinceis. De socato calou. A sa face grave e rigorosa perdeu a expresin de alegra cando comparou a grandeza das sas esperanzas coa mediocridade dos seus recursos. As paredes estaban todas cubertas con papeis cheos de bosquexos a lapis. Non posua mis que catro teas propias. As colores tian, daquela, elevados prezos, e o pobre cabaleiro va a sa paleta case baleira. No medio daquela miseria, posua e senta incribles riquezas na alma, e a abundancia dun xenio devorador. Levado a Pars por un cabaleiro amigo seu, ou tal vez polo seu propio talento, encontrara axia unha amante, unha daquelas almas nobres e xenerosas dispostas a sufrir a carn dun grande home, adaptndose s miserias e esforzndose por comprende-los seus caprichos; forte para a miseria e o amor, como outras son intrpidas para leva-lo luxo ou para se gabaren da propia insensibilidade. O sorriso errante dos beizos de Gillette douraba aquel faiado e rivalizaba co resplandor do ceo. Non luca tdolos das o sol; sen embargo, ela sempre estaba al, recollida na sa paixn, aferrada sa felicidade, s seus sufrimentos, consolando xenio que se desbordaba no amor antes de mergullarse na arte. -Escoita, Gillette, achgate. A rapaza, obediente e alegre, saltou sobre os xeonllos do pintor. Nela todo era gracia, todo beleza, era leda coma a primavera, enfeitada con tdalas riquezas femininas alumeadas coa luz duna alma boa. -Ai, Deus! -exclamou el-, nunca me atrevera a dicirche... -Un segredo? -dixo ela-, quero sabelo. Poussin ficou pensativo. -Fala logo. -Gillette... o meu pobrio corazn amado!... -Xa! queres algo de min, non? -Si. -Pois se o que queres que pose outra vez ante ti coma o outro da -proseguiu ela amolada-, non o consentirei xamais, porque nestes momentos os teus ollos non me din nada. Non ests pensando en min, anda que me esteas mirando... -Preferiras verme copiando a outra muller? -Tal vez -dixo ela-, se fose ben fea. -Vale -continuou Poussin cun ton serio-, e se para a mia gloria futura, se para chegar a ser un gran pintor, tiveses que posar para outro?... -Quresme probar? -dixo ela-. Sabes ben que non o fara. Poussin inclinou a cabeza sobre o peito, como home que sucumbe a unha alegra ou a unha dolor demasiado intensa para a sa alma. -Escoita -dixo ela tirndolle a Poussin pola manga do seu ludo xibn-, dxenche, Nick, que dara a mia vida por ti, pero nunca che prometn que renunciara teu amor polo menos mentres eu viva. -Renunciar? -exclamou Poussin. -Se me ofrecese, como dis, a outro home, non me amaras. Eu mesma me considerara indigna de ti. Obedece-los teus caprichos non algo natural e sinxelo? meu pesar, sntome feliz, e mesmo orgullosa de cumpri-la ta santa vontade. Pero para outro iso nunca! -Perdoa, mia Gillette -dixo o pintor caendo de xeonllos-. Prefiro ser amado que ser glorioso. Para min, ti es mis fermosa c fortuna e os honores. Vea, guinda os meus pinceis, queima estes bosquexos. Enganeime. A mia vocacin a de amante. Non son un pintor, son un namorado... Fenezan a arte e tdolos seus segredos! Ela admirbao, feliz, encantada. Reinaba; senta instintivamente que a arte quedaba relegada ante ela, guindada s seus ps coma un gran de incenso. -Con todo, non mis ca un ancin -engadiu Poussin-. S vera en ti a muller que es. que es tan perfecta! -Cmpre amar moito -dixo ela disposta a sacrifica-los seus escrpulos amorosos para recompensar seu amante por tdolos sacrificios-. Pero -continuou-, iso significar perderme. Ai! perderme por ti! Si, bonito, pero esquecerasme! Seino! Que mala idea tiveches! -Pois tvena e anda as mote -dixo el con certo pesar-. Son, daquela, un run. -Consultmolo co pai Hardouin -dixo ela. -Non! Que sexa un segredo entre n-los dous . -Ben, eu irei; pero ti non pases -dixo ela-. Quedas na porta coa ta daga; se berro, entras e matas pintor. Poussin apreixou a Gillette nos brazos, incapaz de ver mis al da sa arte. -Xa non me ama -pensou Gillette en canto quedou soa. Arrepentase xa da sa decisin. Pero axia foi presa dun terror mis cruel c seu arrepentimento, esforzouse por reter un espantoso pensamento que se lle a configurando no corazn. Cra que xa amaba menos pintor, considerndoo menos digno de estima ca antes. II CATARINA LESCAULT Tres meses despois do encontro de Poussin e Porbus, este foi ver mestre Frenhofer. O ancin atopbase, daquela, preso dun deses desnimos profundos e espontneos que teen a sa causa, se se pode crer nos matemticos da medicina, nunha mala dixestin, no vento, na calor ou nalgunha inflamacin dos hipocondrios; anda que segundo os espiritualistas, a causa est na imperfeccin da nosa natureza moral. O homio estaba pura e simplemente fatigado por intentar remata-lo seu misterioso cadro. Languideca sentado nunha ampla butaca de madeira de carballo tallada, provista de coiro negro; e sen abandona-la sa actitude melanclica, lanzoulle a Porbus a mirada dun home instalado no seu tedio. -E ben, mestre -dxolle Porbus-, o lapislzuli que fostes buscar a Bruxas pareceuvos run?, acaso non soubestes pulveriza-la nosa color branca?, que o voso aceite malo ou que os pinceis son remisos? -Cala! -exclamou o ancin- que por un momento crin que a mia obra estaba acabada; pero enganeime nalgns detalles, e non quedarei tranquilo ata que aclare as mias dbidas. Estou decidido a viaxar; vou ir a Turqua, Grecia, Asia, en procura dun modelo para poder compara-lo meu cadro con distintas naturezas. Quizais tea al arriba -continuou deixando escapar un sorriso de satisfaccin- a natureza mesma. s veces, case sinto medo de que un sopro de inspiracin me desvele esa muller e logo desapareza. Despois, de speto, ergueuse como para marchar. -Vaia! -respondeu Porbus-, pois eu vin precisamente para aforrrvo-lo consumo e as fatigas da viaxe. -Que queres dicir? -preguntou Frenhofer abraiado. -O mozo Poussin amado por unha muller dunha beleza incomparable, sen imperfeccin ningunha. Pero, meu querido mestre, se el consente en cedrvola, polo menos teredes que nos deixar ve-lo voso lenzo. O ancin ficou de p, inmbil, nun estado de perfecta estupidez. -Que! -exclamou por fin dolorosamente- amosa-la mia criatura, a mia esposa?, racha-lo veo baixo o que, constantemente, agachei a mia felicidade? Pero iso sera unha horrible prostitucin! Hai dez anos que vivo con esa muller, mia, s mia, ela mame. Acaso non me sorra con cada pincelada que eu lle daba?; ten unha alma, a alma que eu lle dei. Ruborizarase se a fitasen outros ollos que non fosen os meus. Deixar que a vexan! Pero que marido, que amante tan run conducira sa muller cara deshonra? Cando pintas un cadro para a Corte, non pos nel a ta alma, non lles vendes s cortesns mis que bonecos de diferentes cores. A mia pintura, en cambio, non s pintura, un sentimento, unha paixn! Nacida no meu obradoiro, debe seguir virxe, e s pode sar vestida. A poesa e as mulleres s se entregan nas s seus amantes! E logo posumo-las modelos de Rafael, de Anglico, do Ariosto, a Beatriz de Dante? A que non! Delas s vmo-las formas. Pois ben, a obra que teo arriba baixo ferrollo unha excepcin na nosa arte. Non se trata dunha tea, unha muller! Unha muller coa que ro, choro, falo e penso. Queres que nun momento me desprenda da felicidade de dez anos coma quen quita o abrigo; que de golpe deixe de ser pai, amante e Deus? Esta muller non unha criatura, unha creacin! En que vea o teu rapaz, entregareille os meus tesouros, os cadros de Corregio, de Miguel ngel, de Tiziano, bicarei as sas pegadas no p; pero, convertelo no meu rival? que vergonza!, anda son mis amante ca pintor. Si, terei forzas, no meu ltimo alento, para queima-la mia Bela Quimera; pero facerlle soporta-la mirada dun home, dun mozo, dun pintor, iso non! Matara da seguinte a aquel que a luxase cunha mirada! Matarate a ti no momento, a ti, meu amigo, se non a saudases axeonllndote ante ela! Queres agora que someta o meu dolo s fras miradas e s estpidas crticas dos imbciles? Ai, fillo!, o amor un misterio, s hai vida no fondo dos corazns, e todo est perdido cando un home lle di, anda que sexa seu amigo: -Vela a muller que amo! Pareca que o ancin volvera ser novo; os seus ollos tian o brillo da vida: as sas plidas meixelas acendranse cun encarnado intenso, e as sas mans treman. Porbus, sorprendido pola violencia apaixonada coa que pronunciara as sas palabras, non saba qu responder a un sentimento tan novo e tan profundo. Era Frenhofer razoable ou estaba tolo? Encontrbase sometido a unha fantasa de artista, ou as ideas que expresara procedan daquel inexplicable fanatismo que produce o longo parto dunha grande obra? Poda agardarse que transixise algunha vez con aquela estraa paixn? Preso de todos estes pensamentos, Porbus dxolle ancin: -Pero non se trata de cambiar unha muller por outra? Acaso Poussin non lle entrega a sa amante vosa mirada? -Unha amante? -dixo Frenhofer-. Unha amante que, antes ou despois, acabar por traizoalo. A mia, sen embargo, sempre me ha ser fiel. -Ben -proseguiu Porbus-, non falemos mis disto. Pero eu dgovos que antes de que deades, mesmo en Asia, cunha muller tan fermosa, tan perfecta como a que vos estou a falar, tal vez morreredes sen remata-lo cadro. -Pero se xa est rematado! -dixo Frenhofer-. Quen a vexa, crer distinguir unha muller deitada nunha cama de veludo, baixo un dosel. seu carn, un trpode de ouro exhala perfumes. Estaras tentado de colle-la borla dos cordns que suxeitan as cortinas, e parecerache ve-lo peito de Catherine Lescault, unha fermosa cortes coecida como Bela Quimera, reproducindo os movementos da sa respiracin. Non obstante, quixera estar ben seguro... -Marchade, pois a Asia -dxolle Porbus, percibindo unha especie de vacilacin na mirada de Frenhofer. E Porbus deu algns pasos cara porta da sala. Nese momento, Gillette e Nicolas Poussin chegaran moi cerca da casa onde viva Frenhofer. Cando a rapaza estaba a piques de entrar nela, deixou o brazo do pintor e recuou como collida por algn repentino presentimento. -Pero que veo eu facer aqu? -preguntoulle seu amante, cun ton de voz profundo e fitndoo. -Gillette, permitn que fse-la mia amante e voute obedecer en todo. Ti e-la mia conciencia e a mia gloria. Volvamos casa, quizais sexa mis feliz se ti... -Ests a falar comigo? Non! Estoume comportando como unha nena. Vamos -engadiu, parecendo que faca un tremendo esforzo-. Se o noso amor perece e se apodera do meu corazn unha gran pena, non sera a ta sona o prezo da mia obediencia s teus desexos? Entremos; iso supor seguir vivindo e prefroo a limitarme a ser sempre s unha lembranza na ta paleta. abriren a porta da casa, os dous amantes atopronse con Porbus que, abraiado pola beleza de Gillette, nese momento cos ollos cheos de bgoas, colleuna tremente como estaba e levouna ante o ancin: -Mirade -dxolle-. Non vale tdalas obras mestras do mundo? Frenhofer estremeceu. Gillette estaba al, cunha actitude inxenua e sinxela, propia dunha rapaza xeorxiana, inocente e atemorizada, como raptada e presentada por uns bandoleiros a un mercador de escravos. Un pdico rubor coloreaba a sa face, baixou os ollos, as mans pendurbanlle nos lados, pareca que a abandonaran que as forzas, e as bgoas protestaban contra a violencia cometida co seu pudor. Naquel momento, Poussin, desesperado por deixar sar aquel tesouro do faiado, maldizoouse. Volveu ser mis amante ca artista, e atormentronlle mil escrpulos o corazn cando viu a mirada xovial do ancin, que, segundo o costume de todo pintor, espiu, por as dicilo, aquela fermosa rapaza, adiviando as sas mis secretas formas. Sentiu, entn, os feroces celos do verdadeiro amor. -Vmonos, Gillette! -berrou. E, co tal berro, a amante, satisfeita, levantou os ollos cara a el, mirouno e correu s seus brazos. -Logo ti masme! -respondeu ela desfacndose en bgoas. Tivera a enerxa para cala-lo seu sufrimento, pero faltronlle as forzas para agocha-la sa felicidade. -Dixama s un momento -dixo o vello pintor- e poders comparala coa mia Catarina... Si, o que oches, estou decidido a que a vexas. Anda haba amor naquela exclamacin de Frenhofer. Pareca estar satisfeito da sa forma de muller, e pareca gozar por adiantado do triunfo que lle haba achega-la beleza da sa virxe sobre a dunha rapaza autntica. -Que non se desdiga! -exclamou Porbus, batendo suavemente no ombreiro de Poussin-. Os froitos do amor axia desaparecen, os da arte son inmortais. -Daquela, eu para el -dixo Gillette fitando a Poussin e a Porbus- non son mis ca unha modelo? Ergueu a cabeza con orgullo; pero, despois de botarlle unha ollada escintilante a Frenhofer, viu o seu amante entregado a contemplar de novo o retrato que tempo atrs tomara por un Giorgione. -Vea, subamos! -dixo ela-. Nunca me miraran as. -esme vello? -dixo Poussin, sando da sa meditacin pola voz de Gillette-. Ves esta espada?, pois afundireina no teu corazn primeira queixa que escoite desta moza, queimarei a ta casa, e ningun sair dela. Entndesme? Nicolas Poussin foi rotundo, e a sa palabra caeu pesadamente sobre os presentes. Esa actitude e sobre todo o xesto do mozo pintor, consolaron a Gillette, que case lle perdoou o feito de que a sacrificase pintura e seu glorioso futuro. Porbus e Poussin ficaron na porta do obradoiro mirndose un outro en silencio. principio, o pintor da Mara Exipcaca permitase algn comentario como: "Ah! estase espindo", "e el dille que se achegue luz"; "agora a est comparando". Pero axia calou, vendo a expresin de Poussin, pois ofreca un rostro profundamente triste; e anda que os vellos pintores non tean escrpulos tan midos en presencia da arte, el admirouno pola sa inxenuidade e o seu entusiasmo. O mozo mantia a man sobre a empuadura da sa daga e a orella case apegada contra a porta. mbolos dous, de p e na sombra, recordaban a dous conspiradores agardando a hora de matar a un tirano. -Pasade, pasade! -dxolle-lo ancin, radiante de felicidade-. A mia obra perfecta, e agora podo mostrala con orgullo. Nunca haber pintor, pinceis, cores, lenzo ou luz que poidan rivalizar coa Catarina Lescault, a cortes. Presos dunha viva curiosidade, Porbus e Poussin entraron nun amplo obradoiro de pintor cuberto de po, onde todo estaba en desorde, aqu e al cadros pendurados das paredes. Primeiro detivronse ante unha figura de muller de tamao natural, medio espida, e pola que sentiron unha profunda admiracin. -Bah! Deixade xa iso -dixo Frenhofer-. unha tea que esborranchei para estudiar unha pose, pero non vale nada. Estes son os meus erros -proseguiu mostrndolles unha serie de encantadoras composicins penduradas nas paredes redor deles. escoitalo, Porbus e Poussin, asombrados polo seu desdn ante tales obras de arte, buscaron o retrato anunciado sen conseguiren velo. -Ben! Vela o tedes! -dxolles o ancin co pelo revolto, o rostro inchado por unha excitacin sobrenatural, os ollos faiscantes, e arfando coma un mozo bbedo de amor-. Ah! -exclamou-. Seguro que non agardabades semellante perfeccin. Estades diante dunha muller e buscades un cadro. Hai tanta profundidade nesta tea, o aire tan autntico, que non podedes distinguilo do aire que nos envolve. U-la arte? Perdida, desaparecida! Vela tde-las formas dunha rapariga. A que souben captar ben a color, a viveza da lia que parece limita-lo corpo? Non o mesmo fenmeno que nos presentan os obxectos que estn na atmosfera como os peixes na auga? Vedes como os contornos se destacan do fondo? A que parece que lle podedes pasa-la man polo lombo? E isto conseguino porque pasei sete anos estudiando os efectos da adecuacin entre os obxectos e a luz. Os cabelos, estn ou non inundados pola luz...? Pero ela respira, parceo...! Vedes este peito? Ah! Quen non querera axeonllarse ante ela e adorala? A sa carne latexa. Vaise erguer, agardade! -Vostede ve algo? -preguntoulle Poussin a Porbus. -Non. E ti? -Tampouco. Os dous pintores deixaron vello na sa xtase, miraron se a luz, que caa coma chumbo sobre a tea, non neutralizaba tdolos efectos. Entn examinaron o cadro pondose dereita, esquerda, de fronte, anicndose e levantndose arredor del. -Si, si, claro que un cadro -dicalles Frenhofer, enganndose sobre a finalidade daquel escrupuloso exame-. E logo? Vela tde-lo bastidor, o cabalete e velaqu as mias cores e os meus pinceis. Entn ripou un pincel que lles presentou cun inxenuo aceno. -O vello lansquenete est a rir de ns -dixo Poussin, volvendo diante do pretendido cadro-. Eu non vexo mis que colores confusamente mesturados e contidos por unha chea de estraas lias que forman unha muralla de pintura. -Estarmonos trabucando? Mira... -respondeu Porbus. se achegaren, puideron percibir, nun recuncho da tea, a punta dun p espido que sobresaa naquel caos de cores, de tons, de matices indecisos, aquela especie de nboa sen forma; pero era un p delicioso, un p con vida! Quedaron petrificados de admiracin ante aquel fragmento escapado dunha incrible, dunha lenta e progresiva destruccin. Aquel p apareca al coma o torso dunha Venus marmrea de Paros emerxida de entre os cascallos dunha vila incendiada. -Hai unha muller a debaixo! -exclamou Porbus, facndolle ver a Poussin as capas de colores que o vello pintor fora superpoendo sucesivamente crendo que perfeccionaba a sa pintura. -Os dous pintores volvronse espontaneamente cara a Frenhofer, empezando a entender, anda que vagamente, o enlevo no que este viva. -Ten boa fe -dixo Porbus. -Si, meu amigo -respondeu o ancin, espertando-. Cmpre ter boa fe, fe na arte, e vivir durante moito tempo coa propia obra para producir unha creacin semellante. Algunhas destas sombras ben traballo me custaron. Mirade, sobre a meixela, debaixo dos ollos, hai unha lixeira penumbra que se a observades na natureza, pareceravos intraducible. Pois ben!, credes que reproducir este efecto non me custou un sufrimento extraordinario? Agora, querido Porbus, observa con atencin o meu traballo e comprenders mellor o que che dica sobre a maneira de trata-lo modelo e os contornos. Mira a luz do peito, e comproba cmo, cunha serie de toques e de resaltes fortes, cheguei a consegui-la verdadeira luz e a combinala coa brancura relucente dos tons claros; e cmo por un procedemento inverso, borrando as partes santes e o gran da pasta, puiden, a base de acaricia-lo contorno da mia figura, anegada na media tinta, suprimir ata a mesma idea de deseo e de mtodos artificiais, e darlle o aspecto e a plenitude da propia natureza. Aproximdevos, veredes mellor este traballo. De lonxe, case desaparece. Vedes? Al, creo que ben notable. E co extremo do seu pincel, sinalballes s dous pintores un borrn de color clara. Porbus bateu no ombro do ancin, volvndose cara a Poussin: -Sabedes que vemos en vs un bo e gran pintor? -dixo. -Anda sodes mis poeta ca pintor -respondeu gravemente Poussin. -A -seguiu Porbus beliscando a tea- remata a nosa arte na terra. -E dende a, prdese nos ceos -dixo Poussin. -Canto deleite nun anaco de tea! -exclamou Porbus. O ancin, absorto, non os escoitaba, e sorralle a aquela muller imaxinaria. -Pero, antes ou despois, decatarase de que non hai nada na sa tea -exclamou Poussin. -Que non hai nada na mia tea? -dixo Frenhofer, mirando a un e outro pintor e seu pretendido cadro. -Que fixeches! -fungoulle Porbus a Poussin. O ancin colleu con forza o brazo do mozo e dxolle: -Ti que vas ver, pailn! run!, raposeiro!, badoco! Por que subiches aqu, logo? "Meu querido Porbus -proseguiu volvndose cara pintor-, vs tamn facedes burla de min?, responddeme! Son o voso amigo!, dicdeme!, acaso estraguei o meu cadro? Porbus, indeciso, non acertaba a dicir nada; pero a ansiedade pintada sobre o plido rostro do ancin era algo tan cruel que sinalou a tea dicindo: -Pero vs mirade, que vedes? Frenhofer contemplou o cadro durante un momento e vacilou: -Non vexo nada! E traballei dez anos nela! Tomou asento e botou a chorar. -Son un imbcil, un tolo! Logo, non teo nin talento nin capacidade! Non son mis que un home rico que cando camia non fai mis que camiar! Daquela, nada producn! Contemplou a sa tea a travs das bgoas; ergueuse de speto con orgullo e lanzou unha fulxente mirada sobre os dous pintores. -Polo corpo, polo sangue, pola cabeza de Cristo, vs sodes un par de envexosos que queredes facerme crer que estraguei a mia tea para roubarma! Vxoo ben! -berrou-. E ela marabillosamente fermosa! Naquel momento, Poussin escoitou o pranto de Gillette, esquecida nun recuncho. -Que tes, meu anxo? -preguntoulle o pintor, volvndose subitamente amoroso. -Mtame! -dixo ela-. Sera unha infame se seguise amndote, porque te desprezo. Sinto admiracin e horror por ti! mote pero creo que xa estou empezando a odiarte! Mentres Poussin escoitaba a Gillette, Frenhofer cubra a sa Catarina cunha tea de estamea verde, coa seria tranquilidade dun xoieiro que cerra os seus caixns sabndose en compaa de hbiles rateiros. Lanzou sobre os dous pintores unha mirada disimulada, chea de desprezo e de sospeita. Entn, sen pronunciar palabra, pxoos na porta do seu obradoiro, cunha prsa convulsiva. E, xa no limiar da casa dxolles: -Ata sempre, amiguios. Aquela despedida deixou fros s dous pintores. da seguinte, Porbus, preocupado, volveu casa de Frenhofer, e soubo que morrera pola noite, despois de queimar tdolos seus cadros. Pars, febreiro de 1832.