11
DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO XESÚS ALONSO MONTEROIGEMMA AVENOZA 1 VERA NOTA PRELIMINAR No ano 1994 solicitei da profesora Gemma Avenoza, lectora de catalán na Universidade de Santiago, un comentario sobre as peculiaridades lingilísticas dos dous poemas en lingua catalana de Alvaro Cunquciro. O resultado son as páxinas, redactadas con oficio e rigor, que se ofrecen como segunda parte deste traballo. Tanto esta, como a primeira, da que son autor, foron escritas en decembro de 1994. Agora, marzo de 1998, entregámolas a Madrygal, revista á que desexamos, e da que agardamos, os mellores logros. ~M~rL, 1,1998 (pp. 27-37). Servicio de Publicaciones. Universidad Complutense

DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

  • Upload
    others

  • View
    19

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

DOUS POEMAS EN CATALÁNDE ALVARO CUNQUEIRO

XESÚSALONSO MONTEROIGEMMA AVENOZA 1 VERA

NOTA PRELIMINAR

No ano 1994 solicitei da profesoraGemmaAvenoza, lectorade catalánnaUniversidadede Santiago,un comentariosobreas peculiaridadeslingilísticasdosdouspoemasen lingua catalanade Alvaro Cunquciro. O resultadosonaspáxinas,redactadascon oficio e rigor, que seofrecencomo segundapartedestetraballo. Tanto esta, como a primeira, da que son autor, foron escritasendecembrode 1994.Agora, marzode 1998,entregámolasa Madrygal, revistaáquedesexamos,e da queagardamos,os melloreslogros.

~M~rL, 1,1998(pp. 27-37). Serviciode Publicaciones.UniversidadComplutense

Page 2: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

XESSALONSOMONTERO/GEMMAAVENOZA] VERA

TEXTO(S) DOS POEMAS: FACSÍMILES

-1, ~ ~ U1

tú 7’a<llm., (en

ti

tOo.

W~Qfl Arñoy

ti tnci.vr, ‘~flA noÓ. e.o ~‘0,

di É«,110< 5t41 ‘0% 5

efl~’~ •1

£\

VIO ta, .sr

no” ~

4t{i k~‘4<1

~$ I-’~-1 Qn

51%y

A eJ 4 ‘fi ¿¡OC

d~ a 4, r ¿ rv, ~,$—

st e.,, .1~-

Viyí ~L \s~

a 1 tIVACI,sá 1 0$ crí).,

r’-’On a4.-~.-~.r 1

r1-~1 \,~ 4.

C’\t

Vi itti +

-4

-‘y’

VV1 nl f

CV.

¿ ~1~Yi. CV

\ 1

-yt

.40

‘y ¿ rl

eÁ\0~, t.. ‘-—‘II,

I I

28 M~~l

Page 3: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

DOUSPOEMASEN CATALÁNDEÁLVAROCUNQUEIRO

CANTIGA CATALANA

Paradís, Enlica,I’aigua es flor

[anima em roba

man amor!

La mar 6s encara una neja nava

per cims d’Enllac el seu cas s’enlonsa

man amie!

El veler 65 iarx raser florit

el vent nou una fletxa d’or fiman amor!

Ocelis refilen scta el cel cVEnllcc

que es un món blau de SUQU remar

man amic!

Aigties deis rius de la verda ribaverl)u als arbres del Paradís! us crida

man amor!

Enilca, Paradís,feril m’he vlsi

de flars el ph

man amic!

Alvaro CUNQUEIRC

29

Page 4: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

XESCJSALONSOMONTERO/CEMMAAVENOZA1 VERA

LI

¿4tVLII¿I

Li .t\u5

nc It 6t ¿ s

L’ Á~ {y

t’ Lstr~

Ltt~ ti..~

~ 9

\‘ 46.4 t

3 ~

stJ;fl (

30

Page 5: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

1. CUNQUFIRO, OS POETAS CATALANSE DOUS POEMAS SEUS NESTA LINGUA

XESU$ ALONSO MONTERO

Para FrancescVallverdú,amic i company

T amén Cunqueirofoi un poetaen cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), porconseguinre.Escribiu,polo menos,douspoemasneste idioma: «Cantiga catala-

na>,variasvecesreeditadadesde1935,e «La nit esbruna»,inéditoata 1991.

O primeiro poemafoi publicado,en novembrode 1935,no número4 da revistabarcelonesaQua-dernsde Poesia’. É o poemaquelíe envía, manus-crito, a XoséFilgueira Valverde2,o 7 de marzode1 93&. A versión de Quaderns¿ a que exhumouXesúsGonzálezGómezen 1981 na revista Grial(Vigo)4; sobreestescuriososversosen lingua cata-lanaebamoua atenciónModesto Hermida, algodespois,nun artigo periodístico,no que afirma:«... un poemaque se correspondecoa súa poesíaneotrovadorescaen galego...»5.En 1991 insistiráFilgucira Valverde: o... exercita a forma inxenua«de refrán»,na liña neotrovadórica,co xogo <monamie’, «mon amor»>6.

Desde 1991, data na que Filgueira Valverdepublica o capítulo relativo a Cunqueiro da súaAnto/oxía consultada,sabemosque o nosopoeta

Quedirixlan 3. y. Foiz, T. Garcés, M. Manent, C. Ribaej. Teixidor. Publicouseestarevistade zuño de 1935 (n.a 1)a marzo de 1936 (n.o 8). 1-lai cd. facsímile, Barcelona, Impr.lereradura, 1 977.

2 Para a gran Ansoloxíaconsultadadapoesíagalegacontern-poránea que preparaba, por estas datas, o profesor FilguciraValverde. (y. o que di o antólogo na «Presentación» da carpe-

ta citada na nota seguinte).Cunqueiro, Alvaro, Autopoitica epoesías.1935.Autógra-

frs e inéditos,Consello da Cultura Galega, 1991.

Trátase do material enviado a Filgucira Valverde, responsa-File desta edición, para a Antoloxíacitada na n. 2.

Cunqtieiro en Quaderns de Poesía,>,72, 1981, p. 188.

Alvaro Cunquciro, poeta en catalán, Faro de Vigo. 2-3-1984.

6 Op. cci. na o. 3, p. 9.

fixo outra incursiónno eido da lingua catalana:opoema«La nit es bruna»,dedicado«A JosepCar-ner’7. Ninguén,queeu saiba, ten saudadoa apa-rición destesversoscatalánsdeAlvaro Cunqueiro.Hoxe por hoxe,só coñecemosdous poemasencatalándo nosoescritor, poemasdos que debeuquedarsatisfeitoe, quizais,unhamiguiñaorgullo--so. Só asíse explicaquea comezosde 1936 inclúaestesdoustextosna breveescolmadosseusversosque fai pataa Antoloxíaconsultadade FilguciraValverde. Hai que supoñerque os escolleu,máisquepola súa valía, poío feito de estarenescritosnoutra lingua, rasgo que non deixaria de serrechamante.

Porcerto,a Filgueira Valverdeenvíalleos textose as respostasó Inquériro o 7 de marzode 1936,tresou catromesesdespoisde quea «Cantigacata—lanas> fosepublicadano número4 de QuadernsdePoesía (novembro,1935). ¿Nonposuiaun exem-piardestapublicación?.Fosecomo for, o texto da

«Cantiga»en Quadernsé máiscorrecto(fora corri-xido), como aclarará,no seu momento,GemmaAvenoza.

2

Cunquciro foi a Cataluñapor primeira vez en1934,viaxe na quese mergulla (diro sexasenesa-xeración) na vida literaria barcelonesa.Así noloconta el mesmo nun artigo moi posterior, de1971: «Desde1934 soy amigo del poeta catalánTomás Garcés.Lo conocícuandofui por primeravez a Barcelona,en aquelaño,invitadopor CaríesRibaa leer unospoemasmíos,en lenguagallega,en «Amics dela poesia>,y, depaso,a darunachar-la en una hermosaexposiciónde nuestropintorManuelColmeiro>A.

O outro, na cd. de Filgueira, está dedicado <‘A Tomás

Garcés>, o seo gran amigo; tal dedicatoria debeuna suprimirGarcés, por pudor de coeditor, na edición de Quaderns.

‘Las amistades catalanas’, Faro de Vigo, 1971. No artigocomenta PIec depoernes(1971) de Garcés, libro do que Cun.-

quciro traducio ‘Deessa pónica» (y. n. 20).

31

Page 6: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

XESÚSALONSOMONTERO

Agoraben,por moitaquefosea relación,nestespoucosdías, cos escritorescatalánse cos libros depoesíanesta lingua9, é lícito supofier que o seucoñecementoda linguacatalananon pasaríade ser«cativo»,como nos aclaraArmestoFaginas’

Sen embargo, entusiasmadoco Paradís deTomás Garcés,traducealgúnsdosseusversos:

Paxarodourado,ven pra acáven praacá,quea rosadamollareu balancínde ramae folia,baixoo azul fráxil da mañá.’’

Son os catroprímeirosversosdo libro:

Ocelídaurat,vine’m ací,víne’m ací, quela rosadamullael teu bressolde brancai fullasotael blau frágil del matí.12

Todo fai supoñer,pois, queCunqueiro,á horadeescribiren catalán,contou,como GarcíaLorca,ó facelo en galego, cun «diccionario vivente», ecabe sospeitar,con certo fundamento,que o seuGuerrada Cal foi TomásGarcés’3.Non se exclúe,sen embargo,a posibilidade de que Garcés,quen fose, actuase,despois da redacción, decorrector (ou de suxeridorde correccións).

Por cerro, a «Cantigacatalana»de Cunqueirofoi publicadanunhaseccióndo número4 de Qua-dernsdepoesiaque se titula «La musa políglota»,secciónqueencabezao «Madrigalá cibdáde San-tiago» de GarcíaLorca e quepechaa «Cantiga»deCunquciro.Sinalemosque entreo texto de Fede-rico e o de Alvaro figuran trespoemasde SebastiáSánchezJuan(italiano, casteláne inglés).Trárase,creo, da primeira escolmade versosalófonos(oualóglotos) de poetas españois.Arranxouna, mosprobablemente,Tomás Garcés.Nunha carta din-xida a mm, moi posterior,facíamesaber:«No fue

Garcés agasállao Co seu Paraa<ís(1931) (y. X. EArroesto

Faginas, Cunqiteiro: un/sabiografla, Vigo, Edícións Xerais deGalicia, 1987, p. 97).

lO Op. cit, p. 97.Versosque reproduce,anosdespois,no seuartigo «Poe-

sía catalana’,Faro de Vigo, 6-2-1962.12 Poesiacomp/eta,Barcelona,Columna, 1993, p. 119.~ Umbtesea cartade ErnestoGuerradaCal (Nova br-

que) a EduardoBlanco-Amor(BuenosAires) dc 1949 verbodazesracióndos Seispoemasgalegos(1935) deGarcíaLorca:

mi intervenciónfue servirledediccionariovív’enre».

Lorca quien nos entregóel «Madrigal».Me llegóen un librito, queconservocon muchocariño,dela Editorial Nós, titulado Seispoemasgalegos,edi-tadoen 1935,con un prólogo de E. B. A. (Eduar-do BlancoAmor). Dentro deesteejemplarguardouna cuartilla donde el remitenteescribió: «Meupoeta: non sei ten de vosté. Ehí Ile mando isesPoemasgalegosde Lorca.Un abrazoe saúde».Estaspalabraslas firmaba mi gran amigo Cunqueiro,quelo eraya entoncesy lo fue todasu vida...»(30-3~l982)14

O queboxeestámoi claroparaos estudiososdeCunqueiroé que foi sempreun intensolector deliteratura catalana,sobretodo de poesía. En nonpoucasocasiónscomentoulibros de poetascata-láns15, de tres dos cales, poío menos, traduciualgunhascomposicidus:senilospoemasde Carnere Ribae dousde Espriu’6.

AdmiradoCunqucironosseusderradeirosanospor variosesetirorescaraláns(JoanPerucho,Nés-tor Luján...), a amizademáisdilatadae, quizais,amais intensafoi a do poetaTomás Garcés(1901-1993).A Garcésdebemosunhaentrañablepezadanosabibliografía poética: Deupoemesgallecs,San-tiago, 195417.Un dos dezpoemas—todostraduci-dos por Garcés—é de Cunquciro: o segundodeCantiga novaquesechama riveira («A unhaera ailourifla»: «Era luna, trena rosa»). O exquisitovolume contén,ademais,senílospoemasde Rosa-lía, NoriegaVarela, Cabanillas,Euxenio Montes,Manuel Antonio, Amado Carballo, Bouza-Brey,IglesiaAlvariño e Manuel CuñaNovás.Sobreesta

‘« Reproducidaen Alonso Montero, Xesús (ed.), CaríesRiba e Galicia, Vigo, Galaxia, i993, pp. 113-115.

Mafia o que afirma Garcés, o texto do «Madrigal nonreproducea edición de 1935 (coa palabra laio») senóna de1932 (con ceio).

‘5 V. Obra en galego comp/era. Fusajos, Vigo, Galaxia,1991pp. ¡13-122.

‘« V. Flor de diversos.Escolmadepoetastraducidos, Vigo,Galaxia,19W, pp. 129-33 (ed. deXesúsGonzálezGómez).

Afirma esteestudioso,noutro libro (Álvaro (Sunqiteiro. tra-ductor,CaizaGalicia, 1990, p. 46) que o nosoescritortradu-c’u a outros poetascataláns:JoanTeixidor, MarraPessarrodo-na, ClementinaArderiu...

17 Santiagoé ficción. A edición, non venal, de250 exem-pIares,fíxoseen Barcelonano ano 1954. Foi a homenaxeóspoetasgalegosco gallo do III Congresode Poesía,celebradoen Galicia, o queGarcésnon asistiu pot razóns«anrifranquis-ras». Así mo explicabaen carta do 9-5-1982: ... al que porrazonespolíticas una serie dc poetascatalanesno quisimosasistir (se estabahaciendoun doble juego en las alturas)...»(y. (Sar/esRiba e Galicia, p. 115).

32

Page 7: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

CUNQUE/RO,OSPOETASCATALANSEDOWPOEMASLEUStIESTAL/NGUA

singularpublicaciónfixo Cunquciro,nunhaentre-vistade 1980,estarevelación: «... e eu recordareisempreas dificultadesque riña Tomás GarcésenCataluñapra edita-lo seu libriño de dez poetasgalegos traducidos ó catalán, porque ó catalánpodiasetraducir do grego e do latín, pero non sepodíatraducir do francése, moiro menos,do gale-go ou do vasco;enróneu quixenilo editaraquí,enGalicia, e non houboposibilidade.O DelegadodeInformación e Turismo da Coruña impediuno.Por fin, editouno u en Barcelona,máis ou menos

18clandestinamente»

Creoque foi Cunquciro(e, enparte,logo,Aqui-lino IglesiaAlvariño) o responsabledo galeguismode Tomás Garcés, galeguismo manifestadodediversosmodose en moi distintasocasi¿ns:no seuartigoda revista Nósen 192019, nas traducciónsde1954, nospoemasdetemagalegodoslibros Plecdepoemes(1971)e Escrita terra (1985)20 ... Interesan,e moiro, oiro páxinasdo seu «diari» (El tempsquefinÉ) nasque conta a súa viaxe polo nosopaís enagosto de

19662i En Santiago visita á viúva deAquilino Iglesia Alvariño e na conversa«Parlemdalguos noms, Celso Emilio Ferreiro, cl grup«Galaxia»,el meu ve

1! amicAlvaro Cunqueiro..•»22•

APENDICE

Queeu saiba, hai que chegara 1956 para queun escritorgalegoposteriora Cunqueiroversifiqueen catalán.Refiromea «Can9óde guerra»,deJoséLuis LópezCid, brevepoemapublicadona revistaAlboradado CentroGalegodeBarcelona(inverno,1956). Ofrecémo-lotexto orixinal e a traduccióngalega,que suposiemosdo propio LópezCid.

>« Entrevista exhumadapor Ramón Nicolás no volumeEntrevistascon A. (Sunquciro,Vigo, Nigra, 1994, p. 257.

<Angel Guin-,esS,poeta»,Nós, 3, 1920 (artigocn cata-lán).

Dara na qucaloda non tratabaaAquilino c a Alvaro (si aRisco),daquclauns ncnos.

20 No primcirn, Triptie galaic, c no segundo,i1’aisargegallec’. O Tríptic» (Sensebrida ni gener>, «Monfero» e«Lombra de Rosalia) foi repfoducido na revista Dorna, daUniversidadedc Santiago(12,1987),reproducciónprecedidadun brevcaríigt deBasilio Losada(<‘TomásGarcés,noso’rcn-tae c’r<cu anos dun amigo de Galicia»). V. nR.

>< Prosacomp/eta,1, Barcelona,Columna,1988, pp. 117-125. Dóas desraspáxinasreprodúceasDorna no oum. c’r. nan. 20.

22 Op. ciÉ, p. ¡24.

Can4óde guerra

La llum de lalbadaendureixel case;vora la masial’atmellerflairant.

La boira del Segrescíxugaal fuselí,Iaviram deixondien~áBalaguer.

Damunrla trinxera5 escolala nit.La xibeca ploraper els morrsdavui.

Cantigadeguerra

A lus da alboradaendurano casco;ó pedo casalrecendea amendoeira.

A néboado Segreenxoira¿ fusil,o poleiroespertacaraBalaguer.

Soborda trincheiraesbaroua noite.A curuxachorapol-os mortosd’oxe.

O autor, que fixo a guerra(a Guerra Civil) enrerras aragonesase catalanas,fai referencia,cre-mos,a estaexperiencia.

Por certo,o prólogo de Deupoemesgallecs(xullode 1954) publicouseen castelán,en traduccióndopropio TomásGarcés,nesrarevistaAlboradz, poucodespoisda «Can~ó»deJoséLuis LópezCid (1955).E nesrelimiar ondelembra, unhavez máis,a Cun-queiro: ><Ainb cUs (os«¡libres»)d’Álvaro Cunqueiro,que a les portes del 36 fligá sav¡amenttradiciómodernirar,en les sevescantiguescristal.lines...».

Antes de Cunquciro,escribiraversosen catalánEmilio Alvarez Giménez (1830-1911). Nado naPueblade Sanabria,íesidiuen Pontevedracincuen-ta e catroanos,pero,de novo, vivira algún tempoen letras de Ería catalana (Mararó, Barcelona,Palmade Mallorca).

33

Page 8: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

XESUSALONSOMONTERO/GEMMAAVENOZA 1 VERA

II. SOBRE EL CATALÁN DE CUNQUEIRO

GEMMA AVENOZA 1 VERA

Cuandoel Prof AlonsoMonteronossugi-rió la reflexión sobrelos ensayospoéticosde Cunqueiroen catalán,ni siquieranospasó por la cabeza la complejidad de

relacionesque se escondíantras unosversos ino-centesy que nos han llevado algo más allá de loque,en un principio, se nos pidió: unasobserva-clonesacercadel catalánliterario empleadopor elpoetagallegoy unavaloraciónacercade sucorrec-ción linguistica.

Por seguir algún orden, empezaremosporleer -conojos de correcciónlingúística- los versosdedicadospor Cunqueiro a Tomás Garcés y aJosepCarner: Cantiga Catalanay La nit és bruna.Parala segundacomposicióndisponemosde unaúnicaversiónautógrafa23,mientrasque de la pri-meraposeemosdos versiones,una autógrafa24yotra quefijé publicadaen 1935 en la revistaQua-dernsdePoesia(p. 32)25; ambasredaccionesdifie-ren en algunosaspectosmeramenteortográficos,quese deben,sin duda alguna,a la intervenciónde los editorescatalanessobreel texto de Cun-quciro, ya de por sí bastantecorrecto. Se nossugirió que quizásel asesorlingúístico del poetagallegopudieraestardentro de aquellamuy redu-cida minoríade escritoresquediscutieronlas Nor-mesortogr~fiques,pero en las fechasen las que sepublicó el poema-1935- las Normeshabíansidoasumidasde forma generalizadapor todos losintelectualescatalanesy en todocaso,del análisisdetalladode las pequeñas«desviaciones»quepre-senta la escriturade Cunqueiro, más que unaorientación«antinormista»,lo queencontraremos

23 Cuyo facsímilse recogeen laAuzopo/cicaepoesías1.9.35.

Autógrafose inéditosdeÁlvaro (lunqitei>-o, ISanriagol Conse-lío daCulturaGalega,1991 Lp. 23].

24 Ibídem, Ip. 21].2S Entre los redactoresde aquella publicación estaban

TomásGarcés,J. V. Foix y CaríesRiba; nombrcsquenoscon-ducena un grupode poetasactivosen la décadadc los rrcin-ra y queson fuodameníalcsparaenrcnderla creaciónpoéticadel siglo veinrc.

es la faltade periciaen el manejode la normativay de susexcepciones.

En la Cantiga catalana,segúnselee en eí autó-grafo, faltan algunastildes: esflor, es encara, etc.,el error ortográfico se limira a la ausenciade latilde paradistinguirla de las formasdel pronom-bre débil y del pronombrereflexivo es. La deci-sión de emplearla tilde paradistinguir los homó-grafos no homófonos se remontaa la primeraredacciónde las Normesortogr4fiquesy se tomo

26por mayoría

eper cims d7Enlloc. Creemosque aquí tam-bién existe un error ortográficoen la formade lapreposiciónper (por), en lugar de peis (por los),dondesehacela contraccióndeper + elsde todosmodos,cabeadvertir queaquíestamosen el nivelde la meraconjetura,ya qtíe la construcciónfuerespetadaen la versiónque sepubiicó en Quaderns

de Foesta.Elseucossenfonzase lee en el autógrafo,mien-

trasqueen la edición leemoscorrectamenteElseucos s‘enfonsa. En efecto, aunquela consonantefri-cativa alveolarsonora/z/ según la normageneralortográfica(se escribe a> en generaly <s> entredos vocales)27 podría correspondera una grafíaa>, ya queen la primeraredacciónde las normasse decidió grafiar con <s> y no con a> el prefijoTRANS-,28 criterio que se extendió a los com-puestosdeDINS- y de FONS-. El usoortográficode Cunqueirosigue la normageneral,queatende-ría a la realidadfonética, ignorandoque se tratabade una excepcióna la regia. Nuevamente,este

26 Mila Segarra,‘Les ser redaccionsdelesNorrnesorrogró-

fiquesdel’ Instituí dEstudisCatalans»,en Miscel-lkniaAnto-ni M. Badia Margarit /2 = Estudisde Llengua i Lieeratw-acatalanesX, Batcelooa,Publicacionsde lAbadia de Montse-rrat,1985,pp. 191-203,esp.p. 207; cl acuerdoseñalabaqueno sc fijaría la ortografíade los homógrafosno homófonoshastaquc la Leché Filológica no fijase la lista completa.

27 P. Fabra, Granútica catalana, Barcelona Teide, s. a.Ap. 21 p. 14.

25 ~f Mus Scgarra,op. cit. p. 203.

34 _

Page 9: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

SOBREEL CATALÁNDECUNQUFIRO

error no puedellevarnosa pensarque la personaque ayudó a Cunqueiro en la revisión del textoestuvieraentreaquellasqueen las sesionesdel ms-titut dEstudisCatalansvotaronen contrade algu-nas normas,ya queprecisamenteestafue aproba-da por todoslos ponentes»).

Un mon blau. De nuevoel error correspondeala falta de tilde que diferencia homógrafosnohomófonos:Món (mundo) frente a mon (mío),forma del posesivoátono.Esteerror tambiénestácorregidoen la edición impresa.

Verde riba. Este adjetivo tiene en catalán dosterminaciones:verdparael masculinoy verdaparaeí femenino30. Error muy común entre los no-catalanoparlantesque se empiezana expresarencatalány aúnno manejancon soltura el léxico dela lengua.

Veníu. Si antes faltaban tildes, en este casosobra;no lleva tilde al trararsedeunapalabraparo-xítona VE - NI Ti, que acabaen vocal y segúnlasnormasdeacentuación,no debellevar tilde. Tantoeste error ortográfico como el anterior fueroncorregidosen la versión impresa.

En la segundacomposiciónLa nit es bruna, dela que sólo disponemosde la versión autógrafa,detectamoserroressimilaresa losya mencionados:falta de tilde en formas del verbo ser: La nit esbruna, L ‘alosa esuna,etc.y tambiénfaltade tildesen homógrafosno homófonos:Nosesifruita ¡nose si estrella, donde la forma sedeberíallevar tildepara distinguir la formadel verbo saberde la delpronombreátono se.

Qul vinga aquí. En esteverso puedenencon-trarse dos errores. Por un lado creemos que laformaqul(quien)estáaquímal empleada,ya quepor coherenciade significado deberíaíeerse,pre-ferentemente,quevinga aqui, es decir: «Aquelquereñaamor, queveñaaquíe darémosílea flor». Ennuestraversiónrespetamosla lecturaqui y tradu-cimos quen, quedandola lectura de la estrofacomo sigue: «Aquel que teñaamor, aquel (que)veñaaquí, darémosílea flor». La otra cuestiónesla quetienequever con la formadel verbo veni,sjunto a estaforma existe otra dialectal, vindre,muy extendidaen el área del barcelonésy del

29 lbidem.

~><No se incluye en la lista de la Gram,~sicade 1=Fabra(Ap. 29, pp. 20-21), perosehacemenciónexplícitadel hechoen el mismopárrafo(p. 22),cuandosehablade la grafíae-d>paralas formasmasculinasdeadjetivosqueen femeninoaca-ban en <-da,.

valenciano,que fue rechazadadel estándarde lalenguapor PompeuFabraen la elaboracióndelDiccionarí. La forma del texto, vinga,correspon-de a la primerapersonadel presentede subjunti-vo del paradigmade vindre (venir tiene «vingui»).La curiosidades que en el verso anterioraparecíala forma tingui, del verbo tenir, al que afectalamismapeculiaridadquea vindre/venir,ya queenel ámbito barcelonésy valencianoaún hoyse con-servatindre(tambiénrechazadopor el estándardela lengua).

Donar ti flor. La construcción-si realmentelleva implícito un destinatario-exigiría necesaria-mentela preposicióna. En estecasose podríatra-tar de un galleguismo,ya que estamismacons-trucciónse haceen gallegosin preposición.

Hastaaquíunoscomentariosbrevesy de pocarelevancia sobre la corrección linguistica deCunqueiro,más que notable,dadaslas circuns-tanciasen las quepudo accedera la lenguacata-lana.

Mientrasleíamosestosversosalgo nosresultabamuy familiar en los oidos, algunaspalabrasnostraíanrecuerdosde versosde poetascatalanesacti-vos en los añosprevios a la guerracivil, especial-menteecosdeJoanSalvat-Papasseirsuenantras elprimerversode La nit is bruna; dadoque el poetabarcelonésmurió en 1924, intentamosbuscar elnexode unión entreambosy no fue difícil encon-trarlo en la personay la obra deTomás Garcés,elpoetacatalánaquienCunqucirodedicósu Canti-ga Catalana.

En 1931 aparecela primeraediciónde un poe-mario de Garc¿sque Cunquciro conoció: Para-dís3i. Es obligado leer la Cant¿Éa catalanacomouna confirmación poéticade la lectura atentadelos versosde TomásGarcés.Paradísseabreconunpoemaasí titulado32e incluye unosversosencabe-zadospor la rúbrica Enllo?3. Así pues, el primerverso cunquerianorememoraambospoemasdelamigo, decuyalecturafue extrayendolos materia-les que fundiría en sus propiosversos,realizandocon ello unaalquimia poética.

Porponeralgunosejemplos,la llamadade Gar-césen Paradír«Ocelídaurar,vine’m ací» o el lugarmágico,enlloc, haciadondehuyenlos pájaros:

Hemosconsultadoestostextos en la ediciónde 196k

Obra po=dca(prélegde Josep-S.Pons), Barcelona, EditorialSelecta.

32 Ibidero, p. 89

~ Ibidem, p. 97

SrL 35

Page 10: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

GEMMA AVENOZA1 VERA

Enlloc, mágiepaís...Infant, te lafigures?Llises parerslenronden,alta blancorde eal.Els ocelísfugiren vers íespradesrendrals

les aigúesno hi sabenfer les fruites madures~4

sonlos mismosqueaparecenenlos versosdeCun-quciro:

Ocelís refilen sorael cel dEnllocquees un mónblaude suau temor

Lo mismo que eseazul, ligado al paraíso,quetambién figura en los versosde Garcés:«soraelblan frágil del matí»35, que aparecerecurrente-menteen su obra: «ejsulís deJ mónsón blaus»36.

También el estribillo mon amor/mon arnic,debeleerse como una «cita» elegantede buenalectura de los versosde Garcés,precisamentedel segundopoemadel volumen, Viatge, «Oh,mon amor, la lIum de la ninnranyaens crida»(p. 89) y «Ob, mon amor, el viatge fmi:» (p.90)~~.

Porlo que respecraal motivo del mary del vele-ro, recuerdanlos versosde dospoemas:CantsdeIsmariners y Novescan~ons del port (Pp. 98 y 99-103).

Creemos que Cunquciro construyó estepoemasobre sus impresionesde lectura de losversosdel poemariode TomásGarcésy en lugarde escribirle una carta agradeciendoel libro,decidiócomponerun poemahomenajeandoa suamigo.

Volvamosahoraa lo queapuntábamosal prin-cipio, el uso de algunasformas que nos han lla-mado la atención,muy especialmenteel adjetivobruna, quenoshizo recordarversos deJoan Sal-vat-Papasseir35:«Blanca!bruna! i fina eomun pade mel» (p. 274), El adjetivo, segúnAlcover, noerade usofrecuente,por causade la extensióndemoreno, morena,queparael canónigomallorquínerancastellanismos;sin embargoCorominesdis-crepa:Morenono es castellanismosino un moza-rabismo y bru, bruna, son formas que pueden

~ Ibiden.‘~ Ibídem, p. 89.36 lbidem, Espiadimonis,p. 96.

“ El usodel posesivoátonoesfrecuenteen Garcés,pode-Snosencontrarlopor ejemplo, ci’ En//oc.»No és oh sf00

infant...»~ Empleamoslaedición facsímil dela Poesíacomp/eta.

encontrarseen una conocida canción infantil,quenos informa sobrela vigenciareal del térmi-no, ya que «bruna>, se sustituyecomunmentepor«pruna»,pues los niños desconocenpor lo gene-ral el adjetivo «bruna». Sin embargoesunaformaque aparece con frecuencia en descripcionesfemeninasen la poesíade las décadasde losvein-te y los treinta, tanto en la deJoan Salvat-Papas-seit comoen la de su «protegido»y amigo TomásGarcés:

A lombra dun tarongertresmínyonetescantaven.Luna té la trenador,laltra ésbruna i solellada...»)

Peroesen laobrade Salvat-Papasseitdondeconmás intensidadse repiteel calificativo

Lbosnebru ros del port (p. 1 87)

...el nadóés méspetitque la mamelladellamés petit i mésbtu (p. 196)

miras a l’aigua dun torrenres venben blanca

peróés brunaqueels roquisserssentenrurmenr.(p. 206)

...mireula noiaque usguanyalesclar,bella i pubilla, i és brunade rostre(p. 237)~~

Acora el capendinsla porxadadeverd,als taronjersflorits, la promesa-donzella:Una alosadestriala blancor

dins el verd (p. 57)

La relación entreTomás Garcésy JoanSalvar-Papasseitfue intensa, el mismo Garcés cuentacomo al salir de la Universidadpasabapor la libre-ría queregentabael poeta,excelentelector de susversosy protector QuizásGarcésademásde pro-porcionarsuspropiosversosa Cunqueiro,le hicie-ra llegar también las obras de aquelotro poeta,desaparecidotan prematuramente,que tan deli-ciosamentesupocondensaren materiapoéticalaexperienciaamorosa.

~< (Sancóde/amorquepassa,p. 34, op. cir.~« El poemaacabamencionandoeí cantode la alondra.

36

Page 11: DOUS POEMAS EN CATALÁN DE ALVARO CUNQUEIRO · amic i company T amén Cunqueiro foi un poeta en cata-lán: poeta alófono (ou alógloto), por conseguinre. Escribiu, polo menos, dous

SOBREEL CATALÁNDE CUNQ(JURO

APÉNDICE

TRADUCCIÓN GALLEGA, DE DOUS POEMAS CATALÁNS,POR GEMMA AVENOZA

CANTIGA CATALANA

Paraíso,En-ninguresA augaé flore a ánimaróubame

meu amor!

A mar é aindaunha mozanovae poloscumesdeEn-ningureso seucorpoaflindese

meuamigo!

O veleiro é un rosal floridoe o venronovo unhafrechade ouro fino

meuamor!

Páxarosrechouchíanbaixoo ceode En-ninguresqueé un mundoazul de suaverumor

meu amigo!

Augasdosríos da verderibeiravinde ás árboresdo Paraíso!chámavos

meuamor~

En-ningures,Paraísovínme feridode floreso peito

meu amigo!

A. nofle é mouratresestrelassontrese a lavercaé unha

A lavercaé doncelanon sei se froitanon seíse estrela

O airedixoquea augae a rosadormirono

A augacantouqueo airee a albaa despertaron

Quenteñaamorqueveñaaquídara flor!

37