8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Từ thuở bình minh của nhân loại, con người đã biết tạo ra những tác phẩm nghệ thuật.Chỉ với một chút hiểu biết về cách sử dụng vật liệu, kỹ thuật hay lý thuyết, họ được cho lànhững “thiên tài tự học” - khái niệm tương đối mới thời kỳ sơ khai của nghệ thuật nhưngkhông xa lạ thời nay.

Để tạo ra những tác phẩm sáng tạo vượt ra khỏi truyền thống (traditional), điều đầu tiên bạn cầnphải thành thục là tạo ra các tác phẩm truyền thống trước đã. Có nghĩa là bạn được đào tạo,thực hành bài bản qua trường lớp chuyên về nghệ thuật. Và ở phương Tây năm 1635, AcadémieFrançaise là ngôi trường đầu tiên dạy nghệ thuật một cách chuyên nghiệp.

Đến những thế kỷ tiếp theo - thế kỷ 18, những nhà tư tưởng thời kỳ Khai Sáng mở ra chủ nghĩacá nhân và đó cũng là nguyên do thách thức đi ngược với truyền thống và quyền lực đang nằmtrong tay học viện bởi họ đang đương đầu với “cuộc nổi loạn” mới. Nhưng vấn đề chỉ là thời giantrước khi các nghệ sĩ phương Tây tự vấn về các học viện cao cấp này. Thế kỷ 19 xuất hiện đãmang đến cho chúng ta một kỷ nguyên mới. Kỷ nguyên của những “thiên tài tự học” thành côngnhất, điển hình trong số đó là Vincent van Gogh và Henri Rousseau.

Bên ngoài quy chuẩn phương Tây, ý tưởng tự học mang ý nghĩa hoàn toàn khác biệt. Thật vậy,ở một số khu vực trên thế giới, các nghệ sĩ hoạt động bên ngoài hệ thống chính quy thườngđược cho là giỏi hơn so các nghệ sĩ chuyên nghiệp. Các chuẩn mực và quy tắc được ngụ ý làhai thứ làm cản trở sự sáng tạo. Joanna Williams - giáo sư danh dự Nghệ thuật Ấn Độ và ĐôngNam Á, Đại học California - Berkeley đã viết về khái niệm của những thiên tài tự học phươngĐông “Thật lạ khi ở Trung Quốc, nơi mà hoạ sĩ nghiệp dư lại có địa vị cao trong xã hội, đượctrân trọng là hình mẫu của ‘thiên tài’ thậm chí là vượt trội hơn so với hoạ sĩ chuyên nghiệp.”

1. Henri Rousseau

1 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Henri Rousseau, Chân dung tự hoạ - Phong cảnh, 1890. Ảnh từ Wikimedia Commons. Sinh trưởng và lớn lên trong giai đoạn chuyển giao giữa thời kỳ Ấn tượng và Hậu ấn tượng tạiPháp, nhưng Henri Rousseau lại là một trong nhiều nghệ sĩ không được đào tạo bài bản. Ôngbắt đầu nghề cầm cọ khá muộn khi ở tuổi 40 (1884). Trong suốt thời trai trẻ của mình, ông làmột nhân viên thuế quan, chính vì điều này mà ông gặp phải sự châm chọc từ các nhà phê bìnhthời đó. Họ đặt cho Rousseau biệt danh ‘Le Douanier’ (“ông thuế quan”) với ngụ ý chế giễu ônglà hoạ sĩ “không qua trường lớp” và vì những nét vẽ “ngây thơ” của ông. Tuy vậy công việc thuế mang lại cho ông và gia đình cuộc sống dư dả về tài chính. Ông dànhphần lớn thời gian rảnh trong ngày để vẽ. Vào những ngày nghỉ, ông thường du ngoạn đếnLouvre để phác thảo những tác phẩm đầu tiên trong bộ sưu tập của mình. Nổi tiếng với những bức vẽ miêu tả cảnh quan sống động, kỳ lạ, những bức tranh cây cỏ thườngcường điệu kích cỡ, những khuôn mặt người ngây ngô theo trường phái “Ngây thơ” của mình.Mặc cho nhiều người khinh ghét, tài năng của ông đứng tách biệt với nhiều nghệ sĩ khác và ôngđược yêu mến bởi những người theo trường phái Siêu thực. Kasper König, người phụ trách buổitriển lãm “The Shadow of the Avant-Garde: Rousseau and the Forgotten Masters” (2015) ở bảotàng Folkwang tại Essen, Đức đã nhận xét, những nét vẽ tự nhiên thiên tài của ông đã giúp ôngtránh đi những “cái bẫy” của bố cục học thuật và dựng hình tự nhiên. “Rousseau không hứng thúvới những ảo giác,” König nhấn mạnh. “Nó là nghệ thuật - không phải ảo giác - đó mới là điềucăn bản.” Phải đến thế kỷ 20, người ta mới công nhận giá trị nghệ thuật đích thực cho những tác phẩmcủa Rousseau. Vào cuối đời, tác phẩm của ông được trưng bày triển lãm bên cạnh những hoạ sĩnổi tiếng khác như Van Gogh và Paul Gauguin, Henri Matisse và André Derain. 2. Vincent van Gogh

Chân dung tự hoạ của Vincent van Gogh

2 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Một trong những hoạ sĩ có sức ảnh hưởng nhất thời kỳ hiện đại, Vincent van Gogh thực sự làthiên tài tự học hoàn toàn. Giống như mọi thiên tài khác, từ nhỏ van Gogh là một đứa bé ít nóivà hướng nội, ông không thích đến lớp học. Sau vài nỗ lực đi học ở trường nhưng vẫn gặp khókhăn, mẹ ông quyết định để van Gogh học tại nhà với sự hướng dẫn của nữ gia sư. Ông khôngthích nhắc về thời niên thiếu của mình vì ông cho rằng đó là giai đoạn “u tối và lạnh lẽo” củaông. Đầu tiên là khoảng thời gian tồi tệ ở trường nội trú, sau đó là hai năm không hạnh phúc ởtrường Trung cấp khiến van Gogh nghỉ học để bước vào con đường buôn bán tranh ở tuổi 16.

Bức hoạ “Cánh đồng lúa mỳ” được van Gogh vẽ vào tháng 9 năm 1889

Sau một thời gian buôn tranh, ông cảm thấy không hài lòng với việc coi nghệ thuật như là “mónhàng”. Ông nghỉ việc và tham gia vào lớp học trở thành mục sư nhưng lại không đậu ở vòng thiđầu. Mặc dù vậy, ông cũng tìm được việc làm trợ tá cho một giáo sĩ truyền bá kinh Phúc Âmnăm 1897. Thời gian này ông được tiếp xúc với nhiều người nghèo khổ và cảnh vật xung quanhmình, đây cũng chính là nguồn cảm hứng để ông phác thảo lên những bức vẽ đầu tiên. Điềunày đã lọt vào “mắt xanh” của người em trai ông, Theo, cũng chính Theo là người đề nghị vanGogh theo đuổi hội hoạ một cách nghiêm chỉnh. Năm 1880, van Gogh thi đậu vào trường Mỹthuật Hoàng gia ở Brussel.

Trong suốt quãng thời gian ngắn ngủi còn lại, van Gogh tập trung hoàn toàn vào vẽ tranh, tìmkiếm các chất liệu in ấn bằng gỗ của người Nhật và sáng tạo ra những phong cách mới. Điều dễnhận thấy trong các bức tranh của ông là những nét vẽ mạnh mẽ, sử dụng tông màu đậm, mangtính tiên phong và thể hiện nội tâm bị giằng xé điên cuồng của người hoạ sĩ tài hoa nhưng bạcmệnh.

3. Frida Kahlo

3 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Chân dung Frida Kahlo Nhắc đến Frida Kahlo, người yêu nghệ thuật nghĩ ngay đến vẻ đẹp phi giới tính, một biểu tượngtoàn cầu về sự chống chọi lại nghịch cảnh và áp bức. Ngay từ nhỏ, cha của bà, một nhiếp ảnhgia người Đức đã nhận ra thiên hướng nghệ sĩ ở người con gái. Ông dạy kiến thức nhiếp ảnh choKahlo và nhờ bạn của ông, chuyên viên in ấn (printmaker) hướng dẫn không chính thức cho bàvề thiết kế đồ hoạ (graphic arts). Khả năng thiên bẩm của Kahlo vượt xa hơn những gì bạn củacha bà mong đợi. Ông trả lương cho Kahlo và đưa bà trở thành người tập sự của mình. Nhưngkhi đó Kahlo không thích theo nghệ thuật, bà thích ngành y hơn. Tiếc thay, học vấn và côngviệc tập sự của bà bị đứt đoạn bởi lần tai nạn nghiêm trọng suýt lấy đi mạng sống của bà ở tuổi18. Trong thời gian nằm trên giường hồi phục, Kahlo luôn đắn đo về con đường sau này của mìnhvà cuối cùng chuyển sở thích nghệ thuật của mình thành một thứ gì đó nhiều hơn thế. Mặc chosự hạn chế về di chuyển, bà bắt đầu vẽ chân dung của mình qua gương. Nhiều tác phẩm chândung của bà được lấy cảm hứng từ chính nỗi đau của Kahlo. Phong cách nổi tiếng của bà là kếthợp ảnh hưởng của châu Âu như chủ nghĩa hiện thực với nghệ thuật truyền thống Mexico vàbiểu tượng Công giáo mà sau này người ta gọi bà là “Thánh nữ” hội hoạ thế kỷ 20.

Bức hoạ của Frida trên đường biên giới giữa Mexico và Mỹ, 1932 Kahlo có thói quen mặc trang phục Mexico truyền thống, dòng máu lai giữa Đức-Mexico cũngđược bà thể hiện rõ nét trong thời trang, điều này được phản ánh trong vô số bức chân dung cánhân của bà trong suốt cuộc đời. Bên cạnh trang phục, bà cũng cầu kỳ trong việc chọn trangsức, đặc biệt là vòng tay. Đa phần các bức tranh của bà đều liên quan đến việc mổ xẻ, hình ảnhcác bộ phận cơ thể được bà thể hiện ngay trên tranh. Mọi trải nghiệm cá nhân, và hôn nhân,những lần phẫu thuật đều được bà lấy làm đề tài vì bà cho rằng “Tôi không bao giờ vẽ về giấcmơ. Tôi vẽ hiện thực của chính mình…”. 4. Bill Traylor

4 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Bill Traylor ở Montgomery, 1946. Ảnh chụp bởi by Horace Perry Roberta Smith - nhà phê bình hội hoạ đã viết về “thiên tài tự học” Bill Traylor trên tờ New YorkTimes như sau: “Tài năng của Bill Traylor đột nhiên xuất hiện vào năm 1939 khi ông 85 tuổi vànó có thêm 10 năm tồn tại.” Sinh trưởng trong chế độ nô lệ Alabama hà khắc năm 1854, Traylorkhông được nhận được bất cứ điều gì từ nền giáo dục chính thống. Vậy là ông tìm đến nghệthuật như là nơi trú ngụ cho tâm hồn mình. Ngay cả khi Nội chiến kết thúc và được giải phóng,ông vẫn bị bắt làm người lĩnh canh tại đồn điền Jim Crow miền Nam nước Mỹ cho đến khi ôngchuyển đến nông trại khác năm 1935 vì “Người chủ da trắng của tôi đã chết,” ông nói. Những năm thập niên 1930, do làm việc quá sức ông mắc bệnh viêm thấp khớp và buộc phảinghỉ hưu, Traylor bị đẩy vào hoàn cảnh không nhà, chỗ ngủ duy nhất của ông là phòng saucủa một nhà tang lễ địa phương. Khó khăn nhưng điều đó đã giúp ông tập trung nhiều hơn vàovẽ tranh, ông vẽ với bất kỳ dụng cụ nào có thể vẽ được. Năm 1939, những bức vẽ của ông đượcmột hoạ sĩ trẻ Charles Shannon để mắt đến. Ấn tượng bởi tác phẩm của ông, anh hỗ trợ ngườihoạ sĩ già bộ dụng cụ mới và động viên ông sáng tác. Dù đến với hội hoạ khá muộn, chỉ với 10năm ngắn ngủi nhưng đó là khoảng thời gian sáng tạo nhất của Traylor. Tác phẩm của ông đaphần khắc hoạ những trải nghiệm cá nhân của một người da màu ở miền Nam trong suốt thời kỳTái thiết (Reconstruction). 5. Grandma Moses

Grandma Moses, 1949

Anna Mary Robertson được mọi người biết đến với biệt danh “Grandma Moses” là một nghệ sĩdân gian nổi tiếng nước Mỹ và bà cũng tấm gương mẫu mực của người nghệ sĩ không quatrường lớp nào và bắt đầu con đường khá muộn ở tuổi… 78. Bắt đầu đi làm lúc 12 tuổi, AnnaMary là quản gia ở một trang trại nhỏ. Tờ New York Times có viết về bà, “người tự học yêu thíchnhững gì thuộc tự nhiên, bà sử dụng nước cam và chanh để làm màu vẽ cho mình (khi cònnhỏ)”. Thời con gái, bà “copy” những bức phong cảnh của công ty chuyên về in ấn Curries vàIves. Khi được gia đình phát hiện ra thiên hướng nghệ thuật, bà ngày càng phát triển phongcách đồng quê của mình trong hội hoạ. Không chỉ vẽ tranh, bà còn thiết kế trang trí, tạo hìnhtrên vải, thiết kế áo cho cháu gái của mình.

5 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Tác phẩm “The Old Oaken Bucket”, 1949 Dù đến với nghệ thuật muộn nhưng sức sáng tạo của bà vô cùng đáng ngưỡng mộ. Trong suốtsự nghiệp, số lượng tranh của bà khá đồ sộ, ước tính hơn 1,500 tác phẩm. Tranh của bà thườngđơn giản với màu sắc tươi sáng của cuộc sống nông trang giản dị, những câu chuyện nhẹnhàng miền thôn dã. Sau này, sự nghiệp của bà phát triển, tranh của bà được nhiều nhà sưu tậptranh chú ý đến. Năm 1939, ba trong số những bức tranh của bà được đưa vào triển lãm trong Bảo tàng Nghệthuật hiện đại, và chỉ một năm sau đó, bà đã tổ chức triển lãm của riêng mình. Bà qua đời năm1961, với sự cống hiến không mệt mỏi cho nghệ thuật bà được tôn vinh là “Bà Moses” của hộihoạ đồng quê nước Mỹ. 6. Henry Darger

Hoạ sĩ Henry Darger

Từ lúc sinh ra năm 1930 cho đến khi qua đời năm 1973, người quản lý bệnh viên Chicago -Henry Darger dành phần lớn thời gian quý giá còn lại để viết và minh hoạ cho tác phẩm nổitiếng của ông sau này. Bao gồm 15,145 trang và hơn hàng trăm hình minh hoạ trong cuốn Inthe Realms of the Unreal (tạm dịch: Trong Vương Quốc tưởng tượng). Câu chuyện kể về các cô gái Vivian: Công chúa của quốc gia Kitô hữu, người tổ chức cuộc nổidậy chống lại hệ thống nô lệ được áp đặt bởi một đế chế độc ác.

Ông sử dụng sự pha trộn giữa màu nước và tranh ảnh cắt dán từ những tạp chí nổi tiếng, Dargerbị ám ảnh bởi những hành động anh hùng của các nữ anh hùng mình tạo ra. Trong câu chuyệntuyệt vời của mình, các cô gái Vivian nhớ lại những câu chuyện khủng khiếp của các vị thánh

6 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Công giáo đầu tiên, nhưng được hoạ sĩ thể hiện như là những nhân vật truyện tranh hoặc nhữngcô gái trẻ trong hình ảnh quảng cáo.

Không qua bất kỳ trường lớp chính thống nào, phong cách của ông ảnh hưởng nhiều bởi vănhoá pop (popular culture). Được gởi vào trại mồ côi Công giáo lúc 8 tuổi và năm 13 tuổi ôngđược đưa vào bệnh viện tâm thần Illinois Asylum, Darger tự nhận mình vừa là hoạ sĩ vừa là“người bảo vệ cho trẻ em”. Bất chấp mọi điều, Darger đã tạo nên một sử thi hiện đại và đượcnhớ đến với tài năng bẩm sinh của mình, các đề tài thường xó xu hướng chống đối và quyết tâmkiên định để theo đuổi tầm nhìn của mình.

7. Yoko Ono

Yoko Ono

7 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Yoko Ono là một nghệ sĩ người Mỹ gốc Nhật. Sinh ra trong một gia đình nghệ thuật, cha Ono lànhạc công và lúc bà còn nhỏ cha Ono hướng dẫn bà tập piano. Tốt nghiệp trung học, Ono đăngký vào ngành Triết tại trường Gakushuin, một đại học có tiếng ở Tokyo. Hai năm sau, bà tạmngưng việc học để cùng gia đình chuyển đến New York sinh sống. Trong những năm thập niên1950, bà đăng ký học tại trường Sarah Lawrence để theo đuổi ước mơ trở thành nghệ sĩ âmnhạc nổi tiếng. Chính điều này đã tạo cơ hội cho bà bước vào thế giới hào quang, gặp gỡ đượcnhiều nhà thơ, nhạc sĩ, nghệ sĩ hình ảnh cho những dự án của Ono sau này.

Tác phẩm Arising, 2013

Khi tham gia khoá học âm nhạc thể nghiệm của John Cage, Ono đã khám phá ra với nền tảngâm nhạc sẵn có, bà có thể kết hợp với nhiều loại hình khác nữa. Những tác phẩm của bà theotrường phái Tiên phong (avant-garde) dưới nhiều hình thức như thơ, nghệ thuật sắp đặt, hội hoạ,điện ảnh với nhiều nghệ sĩ có ảnh hưởng thập niên 1970 điển hình La Monte Young, GeorgeBrecht, và Allan Kaprow. Năm 1969, bà kết hôn với một trong những nghệ sĩ nổi tiếng nhất thếgiới, thành viên chính nhóm The Beatles, John Lennon. Và bà là niềm cảm hứng bất tận choLennon sáng tác nên những bài tình ca bất hủ, điển hình Woman, Don’t Worry Yoko,…

8. Thornton Dial

8 / 9

8 thiên tài tự học nổi tiếng của hội hoạ thế giới

Chân dung hoạ sĩ Thornton Dial; Ảnh: Steven Pitkin Thornton Dial chào đời năm 1928, người thừa kế của một gia đình da đen nghèo ở Alabama.Ông không được đến trường cho đến khi ông 13 tuổi, và khi đi học lớp 2. Ông cảm thấy xấu hổvì mình là người “già nhất lớp”, Dial đành bỏ học để đi làm kiếm tiền. Trưởng thành, ông làmcông nhân cho công ty đường sắt cho đến khi đóng cửa năm 1981, cùng thời điểm đó ông tìmđến nghệ thuật như sở thích cá nhân. Trải nghiệm đi làm sớm chính là nguyên liệu tốt cho Dial có thể tự mày mò về kiến thức hội hoạ.Ông phát triển phong cách bán hiện thực (semi-figurative) và bán trừu tượng (semi-abstract), màsau này khi kết hợp với nghệ thuật truyền thống bricolage phía Nam. “Nghệ thuật của tôi là minhchứng cho sự tự do,” Dial nói trong một cuộc phỏng vấn giữa thập niên 1990. “Khi tôi bắt đầu vẽtôi có thể chọn lấy bất kỳ đề tài nào mà tôi muốn. Tôi bắt đầu với bất kỳ phù hợp với ý tưởngcủa mình, những thứ mà tôi có thể tìm bất cứ nơi đâu.”

Tác phẩm “The Fire At Corncob Mine” Dial được mọi người ví như là bác sĩ chuyên chẩn đoán những “căn bệnh” trong xã hội Mỹ hiệnđại. Ông thường đưa vào tác phẩm của mình những chủ đề về phân biệt chủng tộc, giới tính vàcảnh nghèo khó, đôi khi là sự kiện chính trị, địa điểm lịch sử và Công giáo. Ông được nhớ đếnbởi sự tài năng, người có thể biến những sự vật bình thường thành một thứ kỳ diệu. Dịch: BobbyNguồn: Artsy

9 / 9