ปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด :

ศกษาเฉพาะกรณคดการเลอกตงทองถนในศาลอทธรณ

ฉตรตพล รตนแสง

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรนตศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานตศาสตร คณะนตศาสตรปรด พนมยงค

มหาวทยาลยธรกจบณฑตย พ.ศ. 2558

DPU

Legal Problems on the Right to Justice and the Court Jurisdiction:

A Case Study on Local Election Cases in the Appeal Court

Chattuphol Ratsaeng

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Laws

Department of Law Pridi Banomyong Faculty of Law, Dhurakij Pundit University

2015

DPU

ฆ

หวขอวทยานพนธ ปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาล ในการพจารณาคด : ศกษาเฉพาะกรณคดการเลอกตงทองถนในศาลอทธรณ

ชอผเขยน ฉตรตพล รตนแสง อาจารยทปรกษา รองศาสตราจารย ดร.วระ โลจายะ สาขาวชา นตศาสตร ปการศกษา 2558

บทคดยอ การเลอกตงท องถนหรอการเลอกตงสมาชกสภาท องถนและผบ รหารท องถน เปนกระบวนการทางการเมองทส าคญตอการปกครองในระบอบประชาธปไตยตามหลกการกระจายอ านาจปกครอง โดยประชาชนผมสทธเลอกตงจะท าหนาทในการคดเลอกบคคลหรอคณะบคคลใหเขามาดแลกจการและบรหารงานภายในทองถนแทนตนผานการเลอกตงซงตองเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม หลกการเลอกตงทสจรตและเทยงธรรมหรอหลกการเลอกตงทยตธรรม จงเปนหลกการส าคญซงรฐจะตองจดใหการเลอกตงนนเปนไปตามบทบญญตของกฎหมาย รวมทงเปดโอกาสใหประชาชนผมสทธเลอกตงไดมการคดคานการเลอกตง หากมหลกฐานอนควรเชอวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม จากหลกการดงกลาว กระบวนการทางกฎหมายหรอมาตรการตาง ๆ ในการตรวจสอบการเลอกตง จงนบวามความส าคญอยางยง เพราะหากการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมแลว ไมเพยงแตจะสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนผทรงสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกตง แตยงคงสงผลกระทบไปถงผลประโยชนโดยรวมของประเทศชาต หากไดบคคลหรอคณะบคคลซงมาจากการเลอกตงทมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม และถอวาการไดมาซงอ านาจในการปกครองประเทศนนขาดความชอบธรรมในการบรหารตอไป จากการศกษาพบวา องคกรหลกทมอ านาจในการตรวจสอบการเลอกตงทองถน ไดแก คณะกรรมการการเลอกตงซงเปนองคกรอสระตามรฐธรรมนญ และศาลอทธรณซงเปนองคกรตลาการในระบบศาลยตธรรม โดยใชชวงเวลาประกาศผลการเลอกตงเปนเกณฑในการแบงอ านาจของแตละองคกร โดยเฉพาะคณะกรรมการการเลอกตงนน นบวามบทบาทส าคญยงในการใชอ านาจทงกรณกอนและหลงประกาศผลการเลอกตง ในขณะทศาลอทธรณ แมโดยผลของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 และประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน จะก าหนดใหมบทบาทในการตรวจสอบการเลอกตงดวย

DPU

ง

เชนเดยวกน แตกเปนเพยงเฉพาะกรณหลงประกาศผลการเลอกตงแลวเทานน และยงตองเปนกรณทคณะกรรมการการเลอกตงเปนผรองตอศาลหรอใชสทธทางศาล เมอพจารณาตามบทบญญตของกฎหมาย จะเหนวา กฎหมายหาไดเปดชองใหประชาชนผมสทธเลอกตงและผสมครรบเลอกตงสามารถใชสทธทางศาลเพอตรวจสอบการเลอกตงไดโดยตรง ทงโดยผลของกฎหมายดงกลาว ยงก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจในการวนจฉยชขาดเกยวกบการเลอกตงในบางกรณทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน โดยเฉพาะการเพกถอนสทธเลอกตงซงเปนสทธขนพนฐานตามหลกการปกครองในระบอบประชาธปไตย โดยใหค าวนจฉยดงกลาวเปนทสด จงไมสามารถถกตรวจสอบได ถอเปนการขดตอหลกประกนในการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนภายใตหลกนตรฐ โดยเฉพาะหลกการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนทางศาล ซงแตกตางไปจากกฎหมายของตางประเทศ อาท ประเทศสาธารณรฐฝรงเศสและประเทศสหรฐอเมรกา (เชนในมลรฐแคลฟอรเนย) ไดก าหนดใหประชาชนผมสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกตง สามารถใชสทธทางศาลเพอตรวจสอบการเลอกตง รวมถงตรวจสอบการกระท าอนเกดจากการใชอ านาจรฐในการจดการเลอกตงไดโดยตรง ในดานกระบวนการพจารณาคดของศาล จากการศกษาพบวา การก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยชขาดคดการเลอกตงทองถน ซงเปนคดทมนตวธในทางกฎหมายแตกตางไปจากคดแพงและคดอาญาทวไป กลาวคอ วธพจารณาคดใหใชระบบไตสวน และเปนไปโดยรวดเรว สงผลใหเกดปญหาในทางปฏบตเกยวกบการบงคบใชกฎหมายและการบรหารจดการคดของศาล อกทงยงไมเปนไปตามหลกแนวคดทฤษฎเกยวกบการแบงแยกระบบศาลทประสงคจะใหการด าเนนกระบวนพจารณาคดและการบงคบใชกฎหมายของศาลเปนไปตามความรความเชยวชาญของผพพากษาของศาลในแตละระบบ กบท ง การก าหนดใหค าสงศาลในคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคเปนทสด จงเปนลกษณะการด าเนนกระบวนพจารณาและตดสนคดโดยศาลเพยงศาลเดยว ซงหากในการท าค าพพากษาหรอค าสงศาลในคดดงกลาว มขอผดพลาดหรอมขอบกพรอง จะไมสามารถไดรบการทบทวนหรอแกไขโดยศาลทสงกวาตามหลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลได จงจ าเปนทจะตองท าการศกษาและวเคราะหขอมลในทางกฎหมาย เพอหามาตรการทเหมาะสมในการน ามาปรบปรงแกไขกฎหมายทเกยวของกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย เพอใหมประสทธภาพตอไป

DPU

จ

Thesis Title Legal Problems on the Right to Justice and the Court Jurisdiction: A Case Study on Local Election Cases in the Appeal Court

Author Chattuphol Ratsaeng Thesis Advisor Associate Professor Dr.Vira Lochaya Department Law Academic Year 2015

ABSTRACT

The local election or the election of members of local assemblies and local administrators are the main of democratic political process accordance with the principles of decentralization. By mean of fairness and equity, people who are an eligible voters, have duties to choose their own representatives to work for them in such local administrative office. Therefore, this local election shall be compliance with the law. Including to give a chance to people who have the rights to oppose the election, if they have a reasonable evidence for reviewing an illegitimate election. According to such principle, the legal process or measures for monitoring the election is a crucial elements. Because of the election is corrupted, it reflects not only the breach of people’s rights and liberties but also essential to the national interest. These cause such corrupted election could be lead to the problem of bad governance. This research found that the main bodies which have the authorities to monitor the local election such as The Election Commission of Thailand, which was construed as an independent government agency of the constitution and The Court of Appeal, which is a judiciary organ in the Courts of Justice. By mean of spending time with the announcement of election results of classification authority in each entities. Especially, The Election Commission of Thailand play an important role both the prior exercise and the subsequence exercise of the election announcement. While the Court of Appeal, although the effect of The Constitution of The Kingdom of Thailand B.E. 2550 (2007) and The Announcement of the National Council for Peace and Order No.58/2557 Subject : Adjudication of Cases Concerning Election and Revocation of the Right to Vote in the Election of Members of Local Assemblies and Local Administrators not only determine the role for monitoring

DPU

ฉ

the election but also the case of The Election Commission of Thailand is the claimant or exercise the right to justice and the court jurisdiction . When considering the law, it does not have legal gap for people who have the right to vote or candidate could be exercise the right to justice for monitoring the election directly and by the effect of law, The Election Commission of Thailand also have the authorities to adjudicate the election any cases affect on the right and liberty of people. Especially, the revocation of the right to vote in the election is the fundamental rights apply by the democracy and such decisions could be final, it shall not monitored which contradict to the guarantee of protection rights and liberties of people b y the legal state. It focus on the principle of rights to protection of people to the justice. It different from the external state such as The French Republic and The United States of America (California) which determine the qualified voter including the candidate could be exercise the right to justice for monitoring the election including the act of state which conduct the election directly. In the aspect of the court procedures, the study found that the Court of Appeal or a Regional Court of Appeal have the jurisdiction over the adjudication of cases concerning election and revocation of the right to vote in the local election, which have the legal methodology different from the civil and criminal cases. It means the court procedures conducted by the inquisitorial system and shall be expedient. It causes to the law enforcement and the court administration problems. It also not accordance with the separate powers of the court system which intents to the court proceeding and the law enforcement apply by the expertise of judges in each systems. Including to the order of the Court of Appeal and the Regional Court of Appeal shall be final. That is the characteristic of court procedures which conducted by the one court . If rendering the judgment or order in such cases have occurred the problems or defective . It cannot return to review or recorrect by the higher court which apply by the principle of judicial review. As the such cases, it is essential to study and research in the legal information. In order to have the appropriate measures for law amendment of the right legal and jurisdiction over adjudication of the local election of Thailand to become even more effective.

DPU

ช

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงดวยด ดวยความเมตตาและอนเคราะหจากอาจารยทปรกษา รองศาสตราจารย ดร.วระ โลจายะ ทไดกรณาสละเวลาอนมคารบเปนอาจารยทปรกษาวทยานพนธ และใหความรและค าแนะน าทเปนประโยชนอยางยง ตลอดจนตรวจความเรยบรอยของวทยานพนธฉบบนจนแลวเสรจ จงขอกราบขอบพระคณอาจารยเปนอยางสง ณ โอกาสน ขอกราบขอบพระคณ ศาสตราจารย ดร.ไพศษฐ พพฒนกล ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ รองศาสตราจารยประเสรฐ ตณศร และ ดร.สรธร ธนโชตโภคน คณะกรรมการสอบวทยานพนธ ซงไดกรณาชแนะประเดน ขอคดเหนและขอสงเกตตาง ๆ ทเปนประโยชนอยางยงในการท าวทยานพนธฉบบนดวยความเมตตา ตลอดจนชวยเหลอในการตรวจสอบความถกตองของเนอหา จนท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจลลวง ผเขยนขอกราบขอบพระคณบดา มารดา อนเปนผใหก าเนดและเปนทเคารพรกของผเขยนเปนอยางยงทใหก าลงใจแกผเขยนเสมอมา รวมทงครบาอาจารยทกทานทไดประสทธประสาทวชาใหแกผเขยน

อนง หากวทยานพนธฉบบนมคณคาและเปนประโยชนตอการศกษาคนควาของผสนใจอยบาง ผเขยนขออทศใหแกบพการ คณาจารย ตลอดจนผแตงต าราและบทความตางๆ ซงผเขยน ไดใชในการศกษา คนควา หากมความบกพรองประการใด ผเขยนขอนอมรบไวแตเพยงผเดยว

ฉตรตพล รตนแสง

DPU

ซ

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ..................................................................................................................... ฆ บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................. จ กตตกรรมประกาศ ....................................................................................................................... ช บทท

1. บทน า .............................................................................................................................. 1 1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา ................................................................... 1 1.2 วตถประสงคของการศกษา ...................................................................................... 12 1.3 สมมตฐานของการศกษา .......................................................................................... 12 1.4 ขอบเขตของการศกษา.............................................................................................. 13 1.5 วธด าเนนการศกษา .................................................................................................. 13 1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ...................................................................................... 14

2. แนวคด ทฤษฎเกยวกบการเลอกตง การคมครองสทธและเสรภาพ และการใชสทธทางศาล . 15 2.1 แนวคดเกยวกบการเลอกตง ..................................................................................... 15 2.2 หลกและความเปนมาของการจดการเลอกตงทองถน .............................................. 20 2.3 แนวคด ทฤษฎเกยวกบสทธและเสรภาพ และสทธเลอกตง ..................................... 35 2.4 หลกการคมครองสทธและเสรภาพ และการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ .................. 44 2.5 การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด ....................................... 53 2.6 หลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล ............................................................. 67

3. การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของตางประเทศและประเทศไทย .......................................................................................... 70 3.1 การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน

ของตางประเทศ ....................................................................................................... 70 3.2 การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน

ของประเทศไทย ...................................................................................................... 85 3.3 การพจารณาคดของศาลอทธรณในตางประเทศและประเทศไทย ............................ 96

4. วเคราะหปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน ........................................................................... 102

DPU

ฌ

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 4.1 ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการยนค ารองตอศาล ........................ 104 4.2 ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการอทธรณค าสงศาล....................... 119 4.3 ปญหาความคลมเครอของกฎหมายในการก าหนดเขตอ านาจศาล ........................... 125 4.4 ปญหาเกยวกบบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาคด ....... 134

5. บทสรปและขอเสนอแนะ ................................................................................................ 140 5.1 บทสรป .................................................................................................................... 140 5.2 ขอเสนอแนะ ............................................................................................................ 143

บรรณานกรม ............................................................................................................................... 148 ประวตผเขยน .............................................................................................................................. 155

DPU

1

บทท 1 บทน ำ

1.1 ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ

การเลอกตงทองถนหรอการเลอกต งสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน เปนกระบวนการทางการเมองทส าคญตอการปกครองในระบอบประชาธปไตยตามหลกการกระจายอ านาจปกครอง และเปนหลกการพนฐานทจะน าไปสการปกครองในระดบชาตตอไป การเลอกตงทองถน จงเปนการแสดงออกถงเจตจ านงของประชาชนในการคดเลอกบคคลหรอคณะบคคลทมคณสมบตและเหมาะสมใหเขามาดแลกจการและบรหารงานภายในทองถนแทนตน ผานการเลอกตงซงจะตองเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม ดงนน หลกการส าคญประการหนงของการเลอกตง จงไดแก หลกการเลอกตงอยางแทจรงหรอการเลอกตงทยตธรรม (Genuine election) ซงรฐมหนาทจะตองด าเนนการใหการเลอกตงนนเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมภายใตบทบญญตของกฎหมาย รวมถงจดใหราษฎรมสวนรวมในการด าเนนการเลอกตงใหมากทสด ทงเปดโอกาสใหมการคดคานการเลอกตงหากปรากฏวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม เพราะการเลอกตงทมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม ไมเพยงแตจะสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนผมสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกตง แตยงคงสงผลกระทบไปถงผลประโยชนโดยรวมของประเทศชาต หากบคคลหรอคณะบคคลซงไดรบเลอกมานน มาจากการเลอกตงทมชอบ และถอไดวาการไดมาซงอ านาจในการปกครองประเทศนน ขาดความชอบธรรมในการบรหารตอไป

จากหลกการดงกลาว กระบวนการหรอมาตรการตาง ๆ ในการตรวจสอบการเลอกตง จงนบวามความส าคญอยางยง เพราะหากเกดกรณทมหลกฐานอนควรเชอไดวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม หรอมการฝาฝนตอกฎหมายทวาดวยการเลอกตง ไมวาการกระท านนจะเปนของบคคลใด หรอแมแตเปนการกระท าของเจาหนาทรฐทมอ านาจในการควบคม ดแล และด าเนนการจดการเลอกตง หากเปนเรองทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน ซงไดรบการรบรองและคมครองโดยกฎหมาย หรอเปนเรองทมผลกระทบตอผลประโยชนโดยรวมของ

DPU

2

ประเทศชาตหรอทองถน กรณดงกลาวจงสมควรทจะไดรบการตรวจสอบและแกไข โดยกระบวนการหรอมาตรการในทางกฎหมาย โดยเฉพาะกระบวนการยตธรรมทางศาล ในฐานะทเปนองคกรทมงเนนถงการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนเปนส าคญ รวมถงตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการกระท าตาง ๆ ของเจาหนาทรฐ หรอหนวยงานของรฐ ผานการใชสทธทางศาลเปนคดการเลอกตงทองถน กลาวคอ คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ตอไป

จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสามก าหนดใหศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน โดยวธพจารณาและวนจฉยคดใหเปนไปตามระเบยบทประชมใหญศาลฎกาก าหนด1 ประกอบกบระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550 ขอ 3 ก าหนดวา “ศาล หมายความวา ศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคหรอผพพากษาในศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาค ซงด ารงต าแหนงไมต ากวาผพพากษาศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาค หรอผพพากษาอาวโสในศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาค” 2

ผลของกฎหมายดงกลาว จงท าใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนนบตงแตนนเปนตนมา

วนท 22 พฤษภาคม 2557 หลงจากมการเขาควบคมอ านาจการปกครองประเทศ โดยคณะรกษาความสงบแหงชาต3 และประกาศใหรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 สนสดลง ซงขอ 4 ก าหนดวา “ศาลทงหลายคงมอ านาจด าเนนการพจารณาและพพากษาอรรถคดตามบทกฎหมายและประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต” 4 ในการน เพอใหการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคด าเนนไปอยางตอเนอง

1รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550, มาตรา 219 วรรคสาม. 2ระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอน

สทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550, ขอ 3. 3ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 1/2557 ลงวนท 22 พฤษภาคม 2557 เรอง การควบคม

อ านาจการปกครองประเทศ. 4ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 11/2557 ลงวนท 22 พฤษภาคม 2557 เรอง การสนสด

ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย, ขอ 4.

DPU

3

คณะรกษาความสงบแหงชาตจงไดออกประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ซงขอ 2 ก าหนดวา “ในกรณทไดมการประกาศผลการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนแลว และศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคไดรบค ารองของคณะกรรมการการเลอกตงเพอขอใหวนจฉยวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนผใด ใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคซงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ยงคงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดเรองนนตอไปเชนเดม”5 ดงนน ตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 จงมผลใหคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนยงคงอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคตอไปโดยอาศยอ านาจทมอยเดมตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

แมวารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 จะไดสนสดลงตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาตฉบบดงกลาว แตปจจบนประเทศไทยอยในระหวางการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหมเพอใชเปนกตกาในการปกครองประเทศ โดยก าหนดใหมหลกการทส าคญในการยกรางรฐธรรมนญ คอ สามารถปองกนและปราบปรามการทจรต และตรวจสอบการใชอ านาจรฐไดอยางมประสทธภาพและเปนธรรม ดงจะเหนไดจาก ค าปรารภในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2557 ก าหนดวา “ใหมการยกรางรฐธรรมนญฉบบใหมทวางกตกาการเมองใหรดกม เหมาะสม ปองกนและปราบปรามการทจรต สามารถตรวจสอบการใชอ านาจรฐไดอยางมประสทธภาพ รวดเรว และเปนธรรม”6 นอกจากน มขอสงเกตเพมเตมในการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหม ซงมแนวโนมทจะใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนตอไป ดงจะเหนไดจาก รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาต เพอลงมต) มาตรา 226 วรรคหนง (1)(ข) ซงก าหนดวา “คดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถน

5ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 ลงวนท 6 มถนายน 2557 เรอง การพจารณาและ

วนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน. 6รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2557.

DPU

4

ซงเกดขนในเขตทองทของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคใด ใหอยในอ านาจของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคนน แลวแตกรณ”7

จากการศกษาวเคราะหบทบญญตของกฎหมาย ประกอบแนวค าวนจฉยของศาลในคดการเลอกตงทองถนทผานมา ภายใตกรอบแนวคด ทฤษฎ ในทางกฎหมายมหาชน ผเขยนเหนวา มประเดนปญหาทางกฎหมายบางประการเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด ในคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ดงน ประการทหนง ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการยนค ารองตอศาล ทงนสบเนองจาก กรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 235-238ก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจในการควบคมและด าเนนการจดการเลอกตง รวมถงมอ านาจในการสบสวนสอบสวนหาขอเทจจรงและวนจฉยชขาดประเดนปญหาขอโตแยงทเกดขนในการจดการเลอกตง8 โดยมาตรา 239 วรรคหนง ก าหนดวา ใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจวนจฉยชขาด เพอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตง โดยใหค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงเปนทสด หากเปนกรณประกาศผลการเลอกตงแลว ตามมาตรา 239 วรรคสอง วรรคสาม และวรรคส ก าหนดวา ใหคณะกรรมการการเลอกตงยนค ารองตอศาลอทธรณเพอพจารณาและวนจฉย โดยใหค าสงของศาลอทธรณเปนทสด9 จากบทบญญตของกฎหมาย จงเปนการก าหนดหลกเกณฑและวธการในการตรวจสอบการเลอกต ง ในกรณทมหลกฐานอนควรเชอไดวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม

หากพจารณาตามบทบญญตของกฎหมาย จะเหนวา การใชสทธทางศาลเพอตรวจสอบการเลอกตงทองถนหลงประกาศผลการเลอกตงแลว ก าหนดใหเปนอ านาจหรอเปนสทธเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงซงเปนองคกรอสระตามรฐธรรมนญ ทมสทธรองขอตอศาลหรอยน

7รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาต เพอลงมต) จดท าโดย

คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ โดยมศาสตราจารย ดร.บวรศกด อวรรณโณ เปนประธานกรรมาธการ หลงจากยกรางรฐธรรมนญเสรจ ไดสงมอบรางรฐธรรมนญฉบบสมบรณใหสภาปฏรปแหงชาตเพอลงมต แตสภาปฏรปแหงชาตในคราวประชม ครงท 67/2558 เมอวนอาทตยท 6 กนยายน 2558 มมตไมรบรางรฐธรรมนญ จงมผลท าใหรางรฐธรรมนญทงฉบบเปนอนตกไป ตอมาไดมการแตงตงคณะกรรมการรางรฐธรรมนญชดใหม น าโดย นายมชย ฤชพนธ ประธานกรรมการ ท าหนาทในการยกรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบใหม ตอไป.

8รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550, มาตรา 235-238. 9รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550, มาตรา 239.

DPU

5

ค ารองตอศาลขอใหตรวจสอบการเลอกตงเพอใหมการเลอกตงใหมและเพกถอนสทธเลอกตง ในกรณทเหนวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม แตหากยงไมประกาศผลการเลอกตง ยอมเปนอ านาจเดดขาดของคณะกรรมการการเลอกตงทจะวนจฉยและสงการไดเอง ซงค าวนจฉยดงกลาวมลกษณะเปนการชขาดและถงทสดในชนของคณะกรรมการการเลอกตง ดงนน ตามบทบญญตของกฎหมายจงไมเปดชองใหประชาชนผมสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกตง สามารถใชสทธทางศาลโดยการยนค ารองตอศาลเปนคดการเลอกตงทองถนไดโดยตรง หากมการใชสทธดงกลาว จากการศกษาจงพบวา ศาลจะมค าสงไมรบค ารองหรอใหยกค ารองเสมอ โดยใหเหตผลวา การยนค ารองตอศาลอทธรณเพอขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงตามรฐธรรมนญ กฎหมายมไดบญญตใหผสมครรบเลอกตงหรอผมสทธเลอกตงมอ านาจยนค ารองตอศาลไดเอง จงไมมอ านาจรบค ารองดงกลาวไวพจารณา ดวยความเคารพตอค าวนจฉยของศาล ผเขยนขอยกตวอยางค าสงศาลอทธรณในคดการเลอกตงทองถนเพอประกอบการศกษา ดงน

ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 578/255610 สรปขอเทจจรงไดวา ผรองยนค ารองวาผรองเปนผสมครรบเลอกตงเปนนายกองคการบรหารสวนจงหวด ห. คณะกรรมการการเลอกตง คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด ห. คณะกรรมการการเลอกตงประจ าองคการบรหารสวนจงหวด ห. ผอ านวยการการเลอกตงประจ าองคการบรหารสวนจงหวด ห. ซงเปนผถกกลาวหาท 1 ถงท 4 ไดรวมกนจดใหมการเลอกตงนายกองคการบรหารสวนจงหวด ห. มไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม อนเปนการชวยเหลอและใหความสะดวกแกผถกกลาวหาท 5 ซงเปนผลงสมครรบเลอกตงเปนนายกองคการบรหารสวนจงหวด ห. เชนเดยวก บผรอง และการทผถกกลาวหาท 1 มมตใหถอนชอผรองออกจากการเปนผสมครรบเลอกตงตามค ารองขอของนาย ช. ซงเปนเลขานการของผถกกลาวหาท 5 ซงเรองน ผถกกลาวหาท 2 เคยพจารณาแลว เหนวา ผรองมไดเปนผตองหามมใหสมครรบเลอกตงและมคณสมบตสมครรบเลอกตงได ดงนน มตหรอค าสงของผถกกลาวหาท 1 ถงท 4 จงไมชอบดวยกฎหมาย ขอใหศาลอทธรณภาค 4 มค าสงใหมการเลอกตงใหมและเพกถอนสทธเลอกตงของผถกกลาวหาท 5 รวมถงใหรบรองสทธสมครรบเลอกตงของผรอง ศาลอทธรณภาค 4 แผนกคดเลอกตง วนจฉยและมค าสงวา การรองตอศาลอทธรณเพอพจารณาและสงใหเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครรบเลอกตงหรอใหมการเลอกตงใหม เปนอ านาจของผถกกลาวหาท 1โดยเฉพาะ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

10ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 578/2556.

DPU

6

และพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มไดบญญตใหผรองซงเปนผสมครรบเลอกตงมสทธคดคานการเลอกตงโดยการยนค ารองขอใหศาลอทธรณมค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตงผสมครรบเลอกตง หรอมค าสงใหมการเลอกตงใหมดวยตนเองไดโดยตรง คดจงไมอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณภาค 4 แผนกคดเลอกตง ผรองจงไมมอ านาจยนค ารอง ใหยกค ารอง นอกจากทกลาวมา ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 คดหมายเลขแดงท 3150/2554 ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3260/2555 และ 749/2557 และค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 8 คดหมายเลขแดงท 4447/2556 กไดวนจฉยท านองเดยวกน11

เมอพจารณาตามบทบญญตของกฎหมายประกอบแนวค าวนจฉยของศาลในคดดงกลาวแสดงใหเหนวา สทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบการเลอกตง ถกจ ากดใหเปนสทธหรอเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงเทานน โดยประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงไมสามารถรองขอตอศาลหรอใชสทธทางศาลเพอตรวจสอบการเลอกตงไดโดยตรง ซงขดตอหลกการเลอกตงทยตธรรม (Genuine election) ทประสงคจะใหการเลอกตงนนเปนไปโดยบรสทธยตธรรม โดยใหประชาชนมสวนรวมในการด าเนนการเลอกตงใหมากทสด โดยเฉพาะการเปดโอกาสใหมการคดคานการเลอกตงไดอยางแทจรง หากการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม อนง แมวาจะมกฎหมายก าหนดใหผมสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกตงสามารถใชสทธรองคดคานการเลอกตงไดตามมาตรา 102 แหงพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 254512 แตตามบทกฎหมายดงกลาว กเปนเพยงการใหใชสทธยนค ารองคดคานตอคณะกรรมการการเลอกตงซงเปนองคกรทมอ านาจหนาทในการควบคม ดแล และด าเนนการจดการเลอกตงใหเปนไปโดยเรยบรอยตามบทกฎหมายเทานน ดงนน หากคณะกรรมการการเลอกตงซงไดรบเรองคดคานการเลอกตงทยนโดยประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตง แลวไมด าเนนการสบสวนสอบสวนหาขอเทจจรง หรอด าเนนการไปดวยความเอนเอยงในทางการเมอง ยอมท าใหการสบสวนสอบสวนรวมถงผลการเลอกตงน นมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมได ประกอบกบในบางกรณจะเหนวา

11ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 คดหมายเลขแดงท 3150/2554, ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณ

ภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3260/2555, 749/2557, ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 8 คดหมายเลขแดงท 4447/2556.

12พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545, มาตรา 102.

DPU

7

คณะกรรมการการเลอกตงเองยงเปนคกรณทมขอโตแยงโดยตรงกบผสมครรบเลอกตง ซงอาจกระทบตอความเปนกลางในการพจารณาและวนจฉยค ารองคดคานดงกลาว จากขอเทจจรงและขอกฎหมายทกลาวมาขางตน ผ เขยนจงเหนวา ควรมการพจารณาทบทวนหลกเกณฑของกฎหมาย เ ก ยวกบการใช สทธทางศาลเพ อการมสวนรวมของประชาชนในทางการเมอง โดยเฉพาะการตรวจสอบหรอการคดคานการเลอกตงทมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม รวมถงเพอเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนทไดรบผลกระทบจากการใชอ านาจของเจาหนาทรฐ เชน คณะกรรมการการเลอกตง ผานกระบวนการยตธรรมทางศาลซงเปนองคกรทมความเปนกลางและมงเนนถงการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนเปนส าคญ

ประการทสอง ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการอทธรณค าสงศาล จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 วรรคส ก าหนดวา การยนค ารองขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ใหยนตอศาลอทธรณและใหค าสงของศาลอทธรณเปนทสด ดงนน ในคดการเลอกตงทองถน หากศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคไดพจารณาและวนจฉยชขาดเปนอยางใดแลว ค าวนจฉยหรอค าสงศาลดงกลาวยอมเปนทสด คกรณไมมสทธโตแยงหรออทธรณค าสงศาลไปยงศาลทสงกวาเพอขอใหทบทวนและแกไขค าวนจฉยหรอค าสงศาลดงกลาวได หากพจารณาถงหลกเกณฑการด าเนนคดทงหมด จะเหนวา นบตงแตทมการยนค ารองไปจนถงการวนจฉยชขาดของศาล เปนลกษณะการพจารณาและตดสนคดโดยศาลเพยงศาลเดยว ซงขดตอหลกสทธของคความทจะไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนศาล13 อนเปนหลกประกนความยตธรรมในการพจารณาคด โดยก าหนดใหมการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลโดยศาลทสงกวา หรอโดยผพพากษาทมประสบการณมากกวา ทงยงไมสอดคลองกบหลกการใหสทธอทธรณฎกา ทก าหนดใหสทธแกคความสามารถโตแยงค าพพากษาหรอค าสงของศาลลางได แตจะก าหนดหลกเกณฑการจ ากดสทธไว 2 กรณ ไดแก ระบบสทธ และระบบอนญาต โดยค านงถงความส าคญตามสภาพแหงคด และผลทจะตามมาซงกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน ทงน เพอเปนการแกไขขอผดพลาดหรอขอบกพรองของศาลลางในการท าค าพพากษาหรอค าสงศาล แตในคดการเลอกตงทองถนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 นน ไมมการก าหนดหลกเกณฑดงกลาวไวแตอยางใด อนง แมวาตามเจตนารมณของผรางรฐธรรมนญ จะมความมงหมายเพอใหการพจารณา

13จาก “ระบบศาลยตธรรมและการขอใหมการทบทวนค าพพากษาของศาลในประเทศฝรงเศส”, โดย ธนกร วรปรชญากล, 2547, วารสารดลพาห, 51(1), น.59-68. กรงเทพฯ: ส านกงานศาลยตธรรม.

DPU

8

และวนจฉยชขาดคดการเลอกตงทองถนของศาลเปนไปดวยความรวดเรว หากก าหนดใหมการอทธรณฎกาไปยงศาลฎกาตอไดอก จะท าใหกระบวนการพจารณาคดของศาลเกดความลาชาออกไป และอาจท าใหสมาชกภาพของสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนซงถกกลาวหาและถกฟองตอศาลนน หมดวาระการด ารงต าแหนงกอนทศาลจะมค าพพากษาหรอมค าสง จงเทากบมผลใหขอบงคบของกฎหมายหรอการบงคบใชกฎหมายเปนอนใชไมได

ในประเดนน ผเขยนเหนวา การจดการเลอกตงทองถนและการออกไปใชสทธเลอกตงของประชาชน นบวามความส าคญอยางยงตอการปกครองในระบอบประชาธปไตย ทงยงเปนหลกการพนฐานทจะน าไปสการปกครองในระดบชาตตอไป หากการพจารณาและวนจฉยคดของศาลมขอผดพลาดหรอขอบกพรอง ไมเพยงแตจะสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพของบคคลซงเปนคความในคด แตยงอาจสงผลกระทบไปถงการบรหารราชการทองถนและการจดท าบรการสาธารณะบางอยางทอาจตองหยดชะงกลง และอาจตองสญเสยงบประมาณแผนดนในการจดการเลอกตงใหม หากศาลอทธรณมค าสงใหมการเลอกตงใหมตามค าขอของคณะกรรมการการเลอกตง นอกจากน ค าสงศาลทใหเพกถอนสทธเลอกตงนน เมอพจารณาตามพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 96 วรรคหา ซงก าหนดวา “เมอมค าสงเพกถอนสทธเลอกตงผสมครคนใดแลว ใหพจารณาด าเนนการใหมการด าเนนคดอาญาแกผสมครผ น นดวย”14 ดงน น ค าสงศาลในคดการเลอกต งทองถน จงมใชเปนเพยงเรองทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของบคคลใดบคคลหนงในทางแพงเทานน แตยงเปนเรองทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพในทางอาญาดวย ดวยเหตผลดงกลาว ค าวนจฉยหรอค าสงศาลในคดการเลอกตงทองถน จงควรทจะไดรบการทบทวนและแกไขโดยศาลทสงกวา หรอโดยผพพากษาทมประสบการณมากกวาตามหลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล หรออาจก าหนดใหสทธแกคความ มสทธโตแยง คดคาน ค าพพากษาหรอค าสงศาลโดยน าหลกการจ ากดสทธอทธรณฎกามาใชในบางกรณ ซงมความส าคญและกระทบตอสทธและเสรภาพขนพนฐานของบคคล เชน การเพกถอนสทธเลอกตง เปนตน ทงน เพ อเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนโดยกระบวนการยตธรรมอยางแทจรง

ประการทสาม ปญหาความคลมเครอของกฎหมายในการก าหนดเขตอ านาจศาล จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม ก าหนดวา ใหศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตง

14พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545, มาตรา 96.

DPU

9

ในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน เมอพจารณาตามถอยค าในบทบญญตของกฎหมาย จะเหนวา อ านาจการในพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณ แบงออกเปน 2 กรณ คอ อ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตง และอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเพกถอนสทธเลอกตง ส าหรบอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเพกถอนสทธเลอกตง ไดก าหนดหลกเกณฑและวธการเกยวกบการใชสทธทางศาลไวในมาตรา 239 วรรคสอง วรรคสาม และวรรคส ของรฐธรรมนญ จากแนวค าวนจฉยของศาลทผานมาจงไมพบปญหาในการตความกฎหมาย แตในสวนของอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตง หากพจารณาตามถอยค าในบทบญญตของกฎหมาย จะเหนวา ไมมการก าหนดหลกเกณฑและวธการเกยวกบการใชสทธทางศาลกรณดงกลาว รวมถงค านยามของกฎหมายทมความชดเจนวา “คดทเกยวกบการเลอกตง” ซงจะอยในอ านาจของศาลอทธรณตามรฐธรรมนญนนตองเปนคดลกษณะใด และจะรวมถงคดทมปญหาหรอขอโตแยงเกยวกบคณสมบตของผสมครรบเลอกตงดวยหรอไม จงเกดปญหาในการตความกฎหมายระหวางศาลยตธรรมและศาลปกครอง ในคดลกษณะดงกลาว ดวยความเคารพตอค าวนจฉยของศาล ผเขยนขอยกตวอยางค าสงศาลเพอประกอบการศกษา ดงน

ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/255315 สรปขอเทจจรงไดวา ผฟองคดไดยนฟองคณะกรรมการการเลอกตง เปนผถกฟองคดท 1 คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด เปนผถกฟองคดท 2 เนองจากเหนวา ผถกฟองคดทงสองไดวนจฉยและมมตใหถอนชอผฟองคดออกจากประกาศบญชรายชอผสมครรบเลอกตง รวมทงไมประกาศรายชอผฟองคดเปนผมสทธสมครรบเลอกตง ค าวนจฉยของผถกฟองคดทงสองจงไมเปนธรรมและไมชอบดวยกฎหมาย อนง กอนยนฟองคดน ผฟองคดไดไปยนค ารองทพพาทกนตามคดนตอศาลอทธรณภาค 8 เปนคดหมายเลขแดงท 340/2553 มาแลว ซงศาลอทธรณภาค 8 มค าสงไมรบค ารองและใหจ าหนายคดออกจากสารบบความ ศาลปกครองสงสดพจารณาแลว เหนวา คดนเปนคดพพาทเกยวกบการใชอ านาจทางปกครองหรอการด าเนนกจการทางปกครองในการจดใหมการเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตงตามมาตรา 236 วรรคหนง ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เมอเปนคดพพาทเกยวกบการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนจงไมอยในอ านาจของศาลปกครองสงสดตามมาตรา 22 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 2550 แตเปนคดทอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉย

15ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/2553.

DPU

10

ของศาลอทธรณตามมาตรา 219 วรรคสาม ของรฐธรรมนญ เมอศาลอทธรณภาค 8 มไดวนจฉยในเรองเขตอ านาจศาลวาคดพพาทดงกลาวอยในอ านาจการพจารณาของศาลปกครอง ศาลปกครองจงไมจ าเปนตองสงเรองไปใหคณะกรรมการวนจฉยชขาดอ านาจหนาทระหวางศาลพจารณา จงมค าสงไมรบค าฟอง และใหจ าหนายคดจากสารบบความของศาลปกครองสงสด

นอกจากทกลาวมาน ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.32/2553, ฟ.45/2553 และ ฟ.48/2553 กไดวนจฉยท านองเดยวกน16

จากแนวค าวนจฉยของศาลดงกลาว แสดงใหเหนวา ศาลปกครองสงสดยงถอวาการจดการเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตงเปนการด าเนนกจการทางปกครอง แตเหตทไมมอ านาจรบคดดงกลาวไวพจารณาวนจฉย เนองจากเหนวา เปนการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงตามรฐธรรมนญ ทงยงมกฎหมายบญญตขอยกเวนอ านาจของศาลปกครองไวตามมาตรา 22 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 255017 ซงปจจบน พระราชบญญตดงกลาวยงคงมผลบงคบใชตอไป ตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 24/255718 นอกจากน ศาลปกครองสงสดยงวนจฉยตอไปวา คดดงกลาวเปนคดทอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณตามมาตรา 219 วรรคสาม ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ดงนน จงมขอสงเกตวา คดเรองเดยวกนน ผฟองคดไดไปยนฟองตอศาลทงศาลยตธรรมและศาลปกครอง โดยศาลอทธรณภาค 8 ซงเปนศาลยตธรรม เหนวา ไมเปนคดทเกยวกบการเลอกตงตามรฐธรรมนญ จงไมรบค ารองไวพจารณา เมอผฟองคดน าไปยนฟองตอศาลปกครองสงสด ศาลปกครองสงสดกลบเหนวา เปนคดทอยในอ านาจของศาลอทธรณตามรฐธรรมนญ จงไมมอ านาจรบคดดงกลาวไวพจารณาเชนเดยวกน จากขอเทจจรงดงกลาวถอไดวา เปนการปฏเสธการเขาถงกระบวนการยตธรรมของประชาชน โดยเฉพาะการใชสทธทางศาลเพอขอใหตรวจสอบการกระท าของเจาหนาทรฐหรอหนวยงานของรฐทใชอ านาจอนมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนในการด าเนนการจดการเลอกตง ทงน สบเนองจาก การบญญตกฎหมายทมความคลมเครอหรอขาดความชดเจนในเรองเขตอ านาจศาล ในคดทเกยวกบการเลอกตงทองถนตามรฐธรรมนญ วาตองเปนคดลกษณะใด และบคคลใดเปนผมสทธ

16ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.32/2553, ฟ.45/2553, ฟ.48/2553. 17พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 2550, มาตรา 22. 18ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 24/2557 ลงวนท 23 พฤษภาคม 2557 เรอง ให

พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญมผลบงคบใชตอไป.

DPU

11

เสนอคดตอศาล และใหใชสทธตอศาลใด จงท าใหเกดความสบสนและเขาใจคลาดเคลอนแกผฟองคด ซงมการน าคดลกษณะดงกลาวมาฟองตอศาลอกจ านวนมาก หากไมมการแกไข อาจกอใหเกดปญหาในการตความกฎหมายเกยวกบเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดในภายภาคหนาตอไป และกอใหเกดความสญเสยทงในดานเวลาและคาใชจายแกประชาชนเกนความจ าเปน

ประการทส ปญหาเกยวกบบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาคด จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสามประกอบมาตรา 239 วรรคส ก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมบทบาทในการพจารณาและวนจฉยชขาดคดการเลอกตงทองถนหรอคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน โดยวธพจารณาและวนจฉยคดตองใชระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรว จากการศกษาพบวา การบงคบใชกฎหมายของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคทผานมา มหลายคดทไมเปนไปตามบทบญญตหรอเจตนารมณของกฎหมาย เชน ในทางปฏบต ศาลอทธรณภาคสวนใหญมกจะใหพนกงานเจาหนาท ทไดรบมอบหมายจากคณะกรรมการการเลอกตง หรอทนายความซงเปนผรบมอบอ านาจจากผ ถกกลาวหา เปนผซกถามพยานดวยตนเองดงเชนวธพจารณาคดในระบบกลาวหา19 มากกวาทจะใชวธพจารณาคดในระบบไตสวนซงกระท าโดยศาล นอกจากน ในการท าค าวนจฉยหรอค าสงศาล ยงพบวา ศาลอทธรณภาคในแตละศาลมการท าค าวนจฉยหรอค าสงไปในทศทางทแตกตางกน แมวาการบงคบใชกฎหมายของศาลจะเปนไปตามอตวสยของผพพากษาแตละคน แตการบงคบใชกฎหมายทมมาตรฐานการพจารณาและวนจฉยคดทแตกตางกน ถอเปนการสรางระบบการบงคบใชกฎหมายทมขอบกพรองอยางรายแรง20 กรณดงกลาว จงเปนตวอยางทสะทอนใหเหนถงสภาพปญหาเกยวกบบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน ซงอาจสงผลกระทบตอความเชอมนศรทธาของประชาชนทมตอศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในฐานะทเปนองคกรผใชอ านาจตลาการในระบบศาลยตธรรม และเปนองคกรหลกทมอ านาจหนาทในการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน จงเปนเรองจ าเปนทตองพจารณาและทบทวนเกยวกบการก าหนดบทบาท

19จาก ความจ าเปนในการจดตงศาลคดเลอกตง (น. 72), โดย สทธพล ทวชยการ, 2555, กรงเทพฯ:

วทยาลยการยตธรรม ส านกงานศาลยตธรรม. 20จาก การวนจฉยคดเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนในศาลอทธรณและศาลอทธรณ

ภาคใหเปนไปในแนวเดยวกน (น.45), โดย ประพาฬ อนมาน, 2553, กรงเทพฯ : วทยาลยการยตธรรม ส านกงานศาลยตธรรม.

DPU

12

อ านาจ และหนาทของผพ พากษาหรอศาลในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนเพอใหเกดความเหมาะสมตอไป

จากสภาพปญหาท งสประการทกลาวมาขางตน เปนเรองทมความส าคญซงจะตองท าการศกษาและวเคราะหถงสภาพปญหา ภายใตกรอบแนวคด ทฤษฎ ในทางกฎหมายมหาชน รวมถงเพอเปนแนวทางประกอบการศกษา ในการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหมของประเทศไทย ทก าลงจะมขน เพอหามาตรการทเหมาะสมในการน ามาปรบปรง แกไข และพฒนากฎหมายทเกยวกบการจดการเลอกตงทองถน เพอใหมประสทธภาพตอไป

1.2 วตถประสงคของกำรศกษำ

1. เพอศกษาแนวคด ทฤษฎทางกฎหมายทเกยวกบการเลอกตงทองถน และหลกการใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถน

2. เพอศกษากฎหมายทเกยวกบการก าหนดเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทยและตางประเทศ

3. เพอศกษาวเคราะหถงสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทยในปจจบน

4. เพอศกษาและหามาตรการทเหมาะสมในการน ามาปรบปรงแกไขกฎหมายทเกยวกบการจดการเลอกตงทองถนของประเทศไทยใหมประสทธภาพตอไป 1.3 สมมตฐำนของกำรศกษำ การเลอกตงทองถนหรอการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน เปนกระบวนการทางการเมองทส าคญตอการปกครองในระบอบประชาธปไตยตามหลกการกระจายอ านาจปกครอง โดยประชาชนผมสทธเลอกตงจะท าหนาทในการคดเลอกบคคลหรอคณะบคคลใหเขามาดแลกจการและบรหารงานภายในทองถนแทนตน ผานการเลอกตงซงตองเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม หลกการเลอกตงทสจรตและเทยงธรรม หรอหลกการเลอกตงทยตธรรม จงเปนหลกการส าคญทรฐจะตองจดใหการเลอกตงนนด าเนนไปตามบทบญญตของกฎหมาย รวมถงเปดโอกาสใหประชาชนไดมการคดคานการเลอกตง หากเหนวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม นอกจากน ควรก าหนดใหมการตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการกระท าตาง ๆ อนเกดจากการใชอ านาจของเจาหนาทรฐหรอหนวยงานของรฐในการจดการเลอกตง

DPU

13

ทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนโดยผานกระบวนการยตธรรมทางศาล ในฐานะทเปนองคกรตลาการซงมงเนนถงการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนเปนส าคญ การใชสทธทางศาลหรอการเขาถงกระบวนการยตธรรมทางศาลในคดการเลอกตงทองถน จงนบวามความส าคญอยางยง เนองจากเปนเรองทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพขนพนฐานของประชาชน ในฐานะผทรงสทธพลเมองหรอสทธในทางการเมองส าหรบประเทศทมการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนควรไดรบความคมครองโดยกฎหมาย ตลอดจนการก าหนดเขตอ านาจศาลทเหมาะสมในการพจารณาคด ซงจะท าใหการบงคบใชกฎหมายและการพจารณาคดของศาลเปนไปโดยถกตองและมประสทธภาพตามแกประเภทคดซงมนตวธในทางกฎหมายทแตกตางกน ท งยงสอดคลองกบหลกแนวคด ทฤษฎในการแบงแยกระบบศาล ทประสงคจะใหการบงคบใชกฎหมายและการด าเนนกระบวนพจารณาคดของศาลเปนไปตามความร ความเชยวชาญ ของผพพากษาของศาลในแตละระบบ ดงนน จงเปนการสมควรทจะปรบปรงและแกไขกฎหมาย ทเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด ในคดการเลอกตงท องถนของประเทศไทย เพอใหสอดคลองกบหลกแนวคด ทฤษฎ ในทางกฎหมายมหาชน และเพอใหการบงคบใชกฎหมายในกระบวนการจดการเลอกตงทองถนเกดความเหมาะสมและมประสทธภาพตอไป

1.4 ขอบเขตของกำรศกษำ

การศกษาวทยานพนธเลมน จะศกษาหลกทวไปเกยวกบแนวคด ทฤษฎ ทเกยวของ กบการเลอกตงทองถน การใชสทธทางศาล และเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนตามทก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 และกฎหมายอนทเกยวของ ทงไทยและตางประเทศ รวมถงผลกระทบทเกดขนจากแนวค าวนจฉยหรอค าสงศาลในคดการเลอกตงทองถนทผานมา ตลอดจนแนวทางในการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหมของประเทศไทยในปจจบน 1.5 วธด ำเนนกำรศกษำ

เปนการศกษาโดยการคนควาขอมลจากเอกสาร (Documentary Research) ทงในสวนทเปนต ารากฎหมาย บทความทางวชาการ รายงานการวจย รฐธรรมนญ กฎหมายประกอบรฐธรรมนญ และกฎหมายอน ๆ ทเกยวของ จากหองสมดของสถาบนการศกษาตาง ๆ ทงทเปนภาษาไทยและภาษาตางประเทศ ตลอดจนขอมลทางอเลกทรอนกส โดยวธการศกษาเปรยบเทยบ

DPU

14

(Comparative Study) โดยพจารณาจากกฎหมายของประเทศดงตอไปน ไดแก ประเทศองกฤษ ประเทศสหรฐอเมรกา: มลรฐแคลฟอรเนย ประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน และประเทศสาธารณรฐฝรงเศส

1.6 ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

1. ท าใหทราบถงแนวคด ทฤษฎทางกฎหมายทเกยวกบการเลอกตงทองถน และหลกการใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถน

2. ท าใหทราบถงกฎหมายทเกยวกบการก าหนดเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทยและตางประเทศ

3. ท าใหทราบถงสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทยในปจจบน

4. ท าใหทราบถงมาตรการทเหมาะสมและมประสทธภาพ ในการน ามาปรบปรงแกไขกฎหมายทเกยวกบการจดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย

DPU

บทท 2 แนวคด ทฤษฎเกยวกบการเลอกตง การคมครองสทธและเสรภาพ

และการใชสทธทางศาล

การศกษาในบทน เปนการศกษาแนวคดและทฤษฎทางกฎหมาย เกยวกบการเลอกตง ความเปนมาของการจดการเลอกตงทองถน หลกสทธและเสรภาพ สทธเลอกตง หลกการคมครองสทธและเสรภาพและการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ ตลอดจนหลกทฤษฎเกยวของกบการใชสทธทางศาล การแบงแยกระบบศาล ทงน เพอใหเกดความเขาใจเบองตนกอนทจะศกษาวเคราะหถงสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด ในคดการเลอกตงทองถนตอไป

2.1 แนวคดเกยวกบการเลอกตง

การเลอกตงเปนกลไกของการใชอ านาจอธปไตยหรอการมสวนรวมในทางการเมอง ของประชาชนผเปนเจาของอ านาจอธปไตย โดยวธการไปใชสทธเลอกตง เลอกผแทนทมนโยบายตรงกบความตองการของตนเองใหไปใชอ านาจอธปไตยแทนตนดวยความชอบธรรม เพอลดภาวะความตงเครยด ขจดความขดแยงหรอการสบตออ านาจ และเปนกลไกทจะควบคมใหผแทนทด ารงต าแหนงจากการเลอกตงตระหนกอยเสมอวา ตองมความรบผดชอบตอประชาชน เพราะประชาชนเปนผก าหนดอนาคตทางการเมองของตนดวยการเลอกหรอไมเลอกตนกลบมาท าหนาทอก21 ดงนน การเลอกตงจงเปนกระบวนการในการมสวนรวมทางการเมองของประชาชนผเปนเจาของอ านาจอธปไตย และเปนหลกการพนฐานของประเทศทมการปกครองในระบอบประชาธปไตยนนเอง

2.1.1 ความหมายของการเลอกตง พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ใหความหมายค าวา “เลอกตง” หมายถง

เลอกสรรบคคลใหเปนผแทนหรอใหด ารงต าแหนง ดวยการออกเสยงลงคะแนน เชน เลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร เลอกตงกรรมการ เปนตน

21จาก ระบบการเลอกตงกบการเมองไทย (น.11), โดย วชรา ไชยสาร, 2544, กรงเทพฯ: นตธรรม.

DPU

16

การเลอกตงทงในระดบชาตและระดบทองถนตางเปนกระบวนการทางการเมองทแสดงออกถงการมสวนรวมของประชาชนผเปนเจาของอ านาจอธปไตยดวยวธการไปออกเสยงเลอกตง เลอกผแทนของตนเพอเขาไปท าหนาทในรฐสภา รฐบาล หรอองคกรปกครองสวนทองถน เปนกลไกในการแสดงออกถงเจตจ านงของประชาชนทจะใหมการกระท าหรอละเวนการกระท าอยางใดอยางหนงในทางการเมอง รวมถงการตดสนใจในนโยบายสาธารณะซงจะมผลกระทบตอประชาชน22

จากความหมายของการเลอกตง จงท าใหเกดสภาพการกระท าแทน โดยศาสตราจารย ดร.หยด แสงอทย ไดอธบายไวเปน 3 นย คอ23

1) ผแทนตองแสดงเจตจ านงของประชาชนผเลอกตงตนขนมา หรอเรยกวา อยในระบบอาณตมอบหมาย และไมสามารถแสดงความเหนของตนในท านองขดหรอแยงกบเจตจ านงของประชาชนผเลอกต งตนขนมา ความสมพนธระหวางผแทนกบราษฎรจงมลกษณะเปนตวการตวแทน

2) ผกระท าการแทนสามารถแสดงเจตจ านงของตนเองโดยอสระ ไมอยในพนธะแหงอาณตมอบหมายใด ๆ ของผเลอกตงตนขนมา ผแทนสามารถใชดลยพนจตามความเหนชอบของตนได

3) ผกระท าการแทนสามารถแสดงเจตจ านงของชาต โดยใหแสดงความคดเหนของตนอยางบรสทธใจ แตในขณะเดยวกนตองค านงถงประโยชนสวนรวมของชาตเปนส าคญและ ถอวาเจตจ านงและผลประโยชนสวนรวมของชาตอยเหนอกวาทองถน

จากทกลาวมา “การเลอกตง” (Election) จงเปนกจกรรมทางการเมองทประชาชนผเปนเจาของอ านาจอธปไตยไดมสวนรวมในทางการเมอง (Political Participation) อนเปนกลไกทแสดงออกซงเจตจ านงของประชาชนทเรยกรองหรอสนบสนนใหมการกระท าห รอละเวนการกระท าอยางใดอยางหนงในทางการเมอง หรอการตดสนใจในนโยบายสาธารณะทจะมผลกระทบตอประชาชน โดยประชาชนทวไปจะเลอกผแทนหรอพรรคการเมองทมอดมการณ นโยบาย และวสยทศนทสอดคลองกบตน ดวยความคาดหวงวาผแทนหรอพรรคการเมองเหลานนจะน าอดมการณและนโยบายไปเปนแนวนโยบายในการบรหารประเทศและท าหนาทพทกษรกษา

22 จาก การคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.5-7), โดย ปพนธร ธระพนธ, 2553, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. 23จาก ค าอธบายหลกเกณฑทวไปของการเลอกตงและพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร พ.ศ. 2511 (น.128-129), โดย หยด แสงอทย ก, 2512, พระนคร: โอเดยนสโตร.

DPU

17

ผลประโยชนของตนเอง การเลอกตงจงเปนกระบวนการแสวงหาทางเลอกในทางการเมอง การปกครองประชาชนนนเอง24

2.1.2 ความส าคญของการเลอกตง จากการศกษาความหมายของการเลอกตง ท าใหเหนวา การเลอกตงเปนกระบวนการ

ทางการเมองทส าคญอยางยงตอการปกครองในระบอบประชาธปไตย เนองจากมผลกระทบตอการพฒนาการเมอง การปกครองประเทศ และสทธของประชาชนโดยตรง เพราะเปนการใชอ านาจในการตดสนใจตาง ๆ แทนประชาชนโดยบคคลซงประชาชนเลอกขนมาใหใชอ านาจในการบรหารประเทศรปแบบตาง ๆ ทงในดานวธการด าเนนการปกครอง การก าหนดนโยบายสาธารณะ รวมทง ปจจยอน ๆ ทมผลกระทบตอการปกครองประเทศ

รฐทปกครองในระบอบประชาธปไตยซงประชาชนเปนเจาของอ านาจอธปไตยนน ในระดบชาต การด าเนนการปกครองซงเปนการใชอ านาจอธปไตย จะมสถาบนทางการเมองเปนผใชอ านาจปกครองแทน โดยการปกครองในระบอบประชาธปไตยระบบประธานาธบด สถาบนทางการเมองทใชอ านาจปกครองแทน ไดแก ประธานาธบด ซงท าหนาทใชอ านาจในทางบรหาร และรฐสภาจะท าหนาทใชอ านาจในทางนตบญญตตามหลกการแบงแยกอ านาจอธปไตย ทงสองสถาบนในระบบประธานาธบดนคอนขางจะเปนอสระตอกนมาก เพราะถอวาทงฝายบรหารและฝายนตบญญตตางไดรบการเลอกตงโดยตรงจากประชาชน

ส าหรบรฐทปกครองในระบอบประชาธปไตยระบบรฐสภา ประชาชนจะมอบอ านาจการปกครองใหแกผ แทนปวงชนซงจะท าหนาทในทางนตบญญต ตามวธปฏบตโดยทวไป ประชาชนจะเปนผเลอกสมาชกสภาผแทนราษฎร โดยสมาชกสภาผแทนราษฎรจะเปนผใหความเหนชอบในการเลอกตวบคคลผทจะท าหนาทเปนนายกรฐมนตร และนายกรฐมนตรจะใหความเหนชอบในการเลอกคณะรฐมนตรอกชนหนง โดยทคณะรฐมนตรจะเปนผใชอ านาจในทางบรหาร ในประเทศทมระบบพรรคการเมองเขมแขงนน พรรคการเมองทชนะการเลอกตงและมเสยงขางมากเกนกงหนงของสภาผแทนราษฎร จะไดรบมอบหมายใหจดต งรฐบาล และหากไมมพรรคการเมองใดพรรคการเมองหนงไดเสยงขางมาก พรรคการเมองทไดรบเสยงมากกวาพรรคการเมองอน ๆ จะไดรบมอบหมายใหเปนแกนกลางในการจดตงรฐบาลแทน

การปกครองในระดบทองถนนน เปนไปตามหลกการกระจายอ านาจการปกครอง และเปนหลกการพนฐานของการปกครองในระดบชาต โดยผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถนตางมาจากการเลอกตงเชนเดยวกบสมาชกสภาผแทนราษฎร ซงสะทอนใหเหนวา การปกครองในระบอบประชาธปไตยไมวาจะเปนการปกครองในระดบชาตหรอระดบทองถน ตางมสงส าคญและม

24ระบบการเลอกตงกบการเมองไทย (น.10-11). เลมเดม.

DPU

18

กระบวนการทคลายคลงกน นนกคอ การเลอกตง ซงเปนการแสดงออกถงเจตจ านงของประชาชนผานทางผแทนทตนเลอก เพอใชอ านาจแทนตน อกทงยงเปนวธการทยตธรรมทสดในการคดกรองบคคล และเปนกจกรรมทางการเมองทสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมและเรยนรการปกครองภายในรฐอกดวย25 จงนบวา การเลอกตงมความส าคญอยางยงตอการเมองการปกครองของประเทศทเปนประชาธปไตย ไมวาจะเปนระบบประธานาธบดหรอระบบรฐสภา

2.1.3 หลกเกณฑในการเลอกตง การเลอกตงจะมความหมายและถอวาชอบธรรมไดนน การไดมาซงอ านาจของรฐบาล

หรอผปกครองซงเปนผรบเลอกใหเปนผแทนของปวงชน จะตองมหลกเกณฑทส าคญอนเปนทยอมรบไดในระดบสากล ดงน26

1) หลกความอสระแหงการเลอกตง (Freedom of election) กลาวคอ การออกเสยงเลอกตงจะตองเปนไปโดยอสระ ปราศจากการบงคบหรอการกระท าใด ๆ ทเปนเหตใหการเลอกตงถกบดเบอนไปจากเจตจ านงทแทจรงของผออกเสยงเลอกตง

2) หลกการเลอกตงตามก าหนดระยะเวลา (Periodic election) โดยจะตองมก าหนดเวลาการเลอกตงทแนนอน เชน ก าหนดใหมการเลอกตงโดยปกตทก 4 ป หรอ 5 ป เปนตน

3) หลกการเลอกตงอยางแทจรงหรอการเลอกตงทยตธรรม (Genuine election) กลาวคอ รฐบาลมหนาทส าคญทจะตองด าเนนการใหการเลอกตงเปนไปโดยบรสทธยตธรรมตามตวบทกฎหมาย และจดใหราษฎรมสวนรวมในการด าเนนการเลอกตงใหไดมากทสด รวมทงเปดโอกาสใหมการคดคานการเลอกตงได หากการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยบรสทธยตธรรม

4) หลกการออกเสยงทวไป (Universal suffrage) เปนการเปดโอกาสใหมการออกเสยงเลอกตงอยางทวถง เวนแตทมขอจ ากดอนเปนทยอมรบทวไป เชน ไมใหสทธเลอกตงแกเดกและบคคลทมจตบกพรอง เปนตน

5) หลกการเลอกตงอยางเสมอภาค (Equal suffrage) หมายความวา บคคลทมสทธออกเสยงเลอกตง มสทธคนละหนงเสยง และคะแนนเสยงทกคะแนนมน าหนกเทากน

2.1.4 วธการเลอกตง การก าหนดวธการเลอกตงหรอการออกเสยงเลอกตงนน ในแตละประเทศจะมวธการท

แตกตางกนออกไป ทงน เพอใหเกดความเหมาะสมและสอดคลองกบเจตนารมณในการจดการเลอกตงครงนน และสอดคลองกบนโยบาย รปแบบการปกครองภายในประเทศ ปจจบนวธการเลอกตงแบงออกเปน 2 วธ ไดแก

25การคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น. 6-7). เลมเดม. 26ระบบการเลอกตงกบการเมองไทย (น. 12-13). เลมเดม.

DPU

19

1) การเลอกตงโดยตรง หมายถง การเลอกตงทประชาชนผมสทธออกเสยงเลอกตง ไดใชวจารณญาณของตนเลอกผสมครรบเลอกตงในแตละต าแหนงโดยตรง คะแนนเสยงทไดรบจากการเลอกตง จะเปนเครองวดวาผสมครรบเลอกตงคนใดจะชนะการเลอกตงในครงนน เชน การเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรของประเทศไทยเปนการเลอกตงโดยตรง

2) การเลอกตงโดยออม หมายถง การทประชาชนผมสทธเลอกตงเลอกคณะบคคลคณะหนงเขามาท าหนาทเลอกตงแทนตน (Election College) เปนการมอบหมายสทธในการเลอกตงใหแกคณะบคคลดงกลาวท าการเลอกตงแทนตนโดยเดดขาด การเลอกตงวธน ใชในกรณทเหนวาคณะบคคลทเขาไปท าการเลอกตงนน จะมสตปญญา ความรความสามารถในการใชวจารณญาณท าหนาทเลอกตงไดดกวาตน

2.1.5 ประเภทของการเลอกตง การแบงประเภทของการเลอกตงขนอยกบการก าหนดหลกเกณฑทใชในการแบง

ประเภท หลกเกณฑตาง ๆ ทใชในการแบงประเภทของการเลอกตง ไดแก หลกเกณฑลกษณะทมาของการจดการเลอกตง หลกเกณฑการก าหนดเขตเลอกตง หรอหลกเกณฑวธการคดคะแนน เปนตน แตในทนจะขอกลาวถงเฉพาะการแบงประเภทของการเลอกตงซงถอหลกเกณฑตามลกษณะทมาของการจดการเลอกตง โดยแบงประเภทของการเลอกตง ออกเปน 2 ประเภท ไดแก

1) การเลอกตงทวไป (General - Election) หมายถง การเลอกตงทผมสทธออกเสยงเลอกตงทวประเทศมาลงคะแนนเสยงพรอม ๆ กน การเลอกตงทวไป ม 2 กรณ คอ ครบวาระทจะตองมการเลอกตง และยบสภาผแทนราษฎร การเลอกตงทวไปนจะเปนเครองชวดกระแสความคดทางการเมองของประชาชนไดเปนอยางด แตจะชวดไดมากนอยเพยงใดขนอยกบระบบพรรคการเมองของประเทศนน ๆ อาทเชน ประเทศในระบบสองพรรคการเมอง การเลอกตงทวไปจะเปนกจกรรมทางการเมองทเปนเครองชวดวาประชาชนยงคงสนบสนนรฐบาลเดมอกหรอไม ส าหรบประเทศทเปนระบบหลายพรรคการเมอง ลกษณะการจดตงรฐบาลจะเปนรฐบาลแบบผสม ผลการเลอกตงทวไปจงไมอาจชวดไดชดเจนวาประชาชนตองการรฐบาลเดมหรอรฐบาลใหม เพราะการจดตงรฐบาลขนอยกบการรวบรวมเสยงขางมากของพรรคการเมองตาง ๆ เขาดวยกนภายหลงจากการประกาศผลการเลอกตง แตอยางไรกตาม การเลอกตงทวไปกยงเปนภาพสะทอนความคดเหนในวฒนธรรมทางการเมอง และแนวโนมของกระแสความคดทางการเมองของประชาชนในประเทศหรอในเขตเลอกตงนน ๆ ไดเปนอยางด เชน ความแตกตางของจ านวนผไปใชสทธเลอกตงในเขตเมองกบเขตชนบท ปรมาณและลกษณะการซอสทธขายเสยงในเขตเลอกตงตาง ๆ หรอความนยมของพรรคการเมองใดพรรคการเมองหนงในเขตเมองและเขตชนบท เปนตน

DPU

20

2) การเลอกตงซอม (By - election) หมายถง การเลอกตงทเกดขนอนเนองมาจากสมาชกภาพของสมาชกสภาผ แทนราษฎรไดสนสดลงกอนครบวาระ หรอขาดจากการเปน สมาชกภาพเพราะเหตใดเหตหนง เชน ตาย ลาออก หรอเพราะเหตอน ๆ เชน กรณมค าพพากษาหรอค าวนจฉยของศาลวาการเลอกตงทผานมาเปนการไมชอบ จงตองจดใหมการเลอกตงใหมเปนการเลอกตงซอม เพอใหไดสมาชกสภาผแทนราษฎรคนใหมมาแทนทผทพนจากการเปนสมาชกภาพนนเอง การเลอกตงซอมอาจจะมความส าคญไมเทากบการเลอกตงทวไป อยางไรกตาม การเลอกตงซอมในเขตเลอกตงทประชาชนมความสนใจในทางการเมองอยแลว จะเปนเครองมอในการวดความนยมในพรรคการเมองใดพรรคการเมองหนงหรอรฐบาลในขณะนนกได27

2.2 หลกและความเปนมาของการจดการเลอกตงทองถน

หลกการส าคญของการปกครองในระบอบประชาธปไตยประการหนง ไดแก หลกการทรฐจะตองสงเสรมใหประชาชนไดมสวนรวมในการปกครองตนเอง (Self-Government) โดยทงฝายนตบญญต (Legislative Power) และฝายบรหาร (Government Power) ตางมาจากการเลอกตงของประชาชน ไมวาจะเปนการเลอกตงทางตรงหรอทางออม

โดยทวไปฝายนตบญญตจะมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน หลกการดงกลาวนมการปฏบตกนในทกประเทศ แตฝายบรหารนน โดยสวนใหญจะมทมาใน 2 ลกษณะ คอ ถาเปนการปกครองในระบบประธานาธบด ประชาชนจะเลอกตงประธานาธบดเปนประมขของประเทศเพอท าหนาทในการปกครองและบรหารประเทศโดยตรง แตถาเปนการปกครองในระบบรฐสภา รฐธรรมนญจะก าหนดใหผแทนราษฎรซงมาจากการเลอกตงของประชาชนเปนผท าหนาทเลอกตงคณะรฐบาล ซงประกอบดวย นายกรฐมนตรและคณะรฐมนตร ใหเขามาท าหนาทในการบรหารประเทศซงเปนการเลอกตงทางออม

ประเทศไทยมการปกครองในระบอบประชาธปไตยระบบรฐสภา แบงการเลอกตงออกเปน 2 ระดบ ไดแก การเลอกตงในระดบชาต และการเลอกตงในระดบทองถน

การเลอกตงในระดบชาต รฐธรรมนญจะก าหนดใหมรฐสภา ประกอบดวย สภาผแทนราษฎรและวฒสภา โดยทงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาตางมาจากการเลอกต งโดยตรงของประชาชน สภาผ แทนราษฎรจะเปนผ แตงต งนายกรฐมนตรซงมาจากสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอผทเคยเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร

การเลอกตงในระดบทองถน มาจากหลกการทรฐตองการใหความเปนอสระแกทองถนในการปกครองตนเอง (Self-government) ตามเจตนารมณของประชาชนในทองถนนน ซงทองถนใด

27แหลงเดม. (น.13-15).

DPU

21

มลกษณะทสามารถปกครองตนเองได ยอมมสทธทจะไดรบการจดตงเปนองคกรปกครองสวนทองถน และองคกรปกครองสวนทองถนนเอง ประกอบดวย สภาทองถน และผบรหารทองถน ซงมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน28

กอนทจะศกษาเกยวกบการจดการเลอกตงทองถน จ าเปนตองท าความเขาใจเกยวกบหลกและความเปนมาของการจดตงองคกรปกครองสวนทองถน อนเปนทมาของการจดใหมการเลอกตงทองถน หรอการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนนนเอง

ดงทกลาวแลววา การปกครองในระบอบประชาธปไตย หลกการทส าคญประการหนง คอ รฐจะตองสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการปกครองตนเอง โดยใหความเปนอสระแกทองถนในการปกครองตนเองตามเจตนารมณของประชาชนในทองถนนน หลกการดงกลาวนมลกษณะเปนการกระจายอ านาจการปกครองใหกบองคกรปกครองสวนทองถน และเปนทฤษฎทเกยวของกบหลกการกระจายอ านาจทใชกนอยท วไปในประเทศตาง ๆ

แนวคดการกระจายอ านาจการปกครอง เปนแนวคดเกยวกบการปกครองสวนทองถนรปแบบหนง เพอเปดโอกาสใหประชาชนในพนทไดปกครองกนเอง รวมทงสามารถท ากจกรรมตาง ๆ ไดอยางอสระ ปลอดจากการชน าของรฐบาล นอกจากแนวคดน บางประเทศยงใชวธการอนในการจดระเบยบบรหารราชการแผนดน ไดแก หลกการรวมอ านาจปกครอง

2.2.1 หลกการรวมอ านาจปกครอง29 การรวมอ านาจปกครองเปนการจดระเบยบการปกครองประเทศทมการรวมอ านาจ

การปกครองทงหมดไวท “สวนกลาง” ไดแก กระทรวง ทบวง กรมของรฐ และมเจาหนาทของสวนกลางซงขนตรงตอกนตามล าดบชนการบงคบบญชา เปนผด าเนนการปกครองตลอดอาณาเขตของประเทศ

การรวมอ านาจปกครอง สามารถจ าแนกได 2 ลกษณะ คอ การรวมศนยอ านาจการปกครอง และการกระจายการรวมศนยอ านาจการปกครอง

1) การรวมศนยอ านาจการปกครอง เปนการปกครองภายในประเทศรปแบบหนงทก าหนดใหอ านาจในการตดสนใจทงหลายทเกยวกบการปกครองประเทศ หรอเ กยวกบการจดท าบรการสาธารณะเปนของสวนกลาง โดยไมมการมอบอ านาจในการตดสนใจในบางเรองไปใหแกเจาหนาทของสวนกลางทถกไปประจ าในภมภาค การปกครองประเทศดวยวธการรวมศนยอ านาจการปกครองน เปนการปกครองประเทศท “สรางภาระ” ใหกบสวนกลางเปนอนมาก เพราะ

28จาก คมอใบเหลองใบแดง (น.9-17), โดย เสร สวรรณภานนท, 2548, กรงเทพฯ: สามเจรญพาณชย. 29จาก การปกครองสวนทองถน (น.21-22), โดย นนทวฒน บรมานนท ก, 2552, กรงเทพฯ: วญญชน.

DPU

22

สวนกลางจะตองเปนผด าเนนการดวยตนเองในทกเรองเกยวกบการปกครองและการจดท าบรการสาธารณะซงมอยเปนจ านวนมาก

2) การกระจายการรวมศนยอ านาจการปกครอง หรอทเรยกชออยางอนวา การแบงอ านาจปกครอง หรอการแบงอ านาจใหแกสวนภมภาค เปนรปแบบการปกครองทสวนกลางไดมอบอ านาจในการตดสนใจบางเรองบางระดบใหแกตวแทนหรอเจาทของสวนกลางทถกสงไปประจ ายงสวนภมภาคของประเทศ โดยตวแทนหรอเจาหนาทเหลานน สามารถด าเนนการวนจฉยและสงการบางอยางไดตามแนวทางทสวนกลางก าหนด

หลกการกระจายการรวมศนยอ านาจการปกครองน นบเปนกาวแรกทจะน าไปสหลกการกระจายอ านาจการปกครอง เพราะเมอมการมอบอ านาจในการตดสนใจบางเรองบางระดบใหแกตวแทนหรอเจาหนาทของสวนกลางทถกสงไปประจ ายงสวนภมภาคแลว กเทากบเปนการมอบกจการใหตวแทนหรอเจาหนาทนนจดท าไดเองบางสวน นอกจากน การกระจายการรวมศนยอ านาจการปกครองยงท าใหกจการตาง ๆ ด าเนนไปรวดเรวขนโดยไมตองสงเรองไปใหสวนกลางตดสนใจในทก ๆ เรอง

2.2.2 หลกการกระจายอ านาจปกครอง การกระจายอ านาจปกครองเปนอกวธการหนงในการจดการปกครองประเทศทรฐมอบ

อ านาจการปกครองบางสวนใหกบองคกรอนนอกจากองคกรของสวนกลาง เพอจดท าบรการสาธารณะบางอยาง โดยใหมความเปนอสระในการด าเนนการและไมอยภายใตการบงคบบญชาของสวนกลาง แตจะอยภายใตการก ากบดแลของสวนกลางแทน30

หลกการกระจายอ านาจปกครอง สามารถแยกพจารณาไดเปน 3 ลกษณะ คอ31 1) การกระจายอ านาจทางเขตแดน เปนการกระจายอ านาจทมจดเรมตนมาจาก

แนวความคดทางการเมองซงเนนถงความส าคญของการเลอกตง และมความเหนเกยวกบการกระจายอ านาจวาเปนการใชอ านาจโดยตรงของประชาชนผ เปนเจาของอ านาจอธปไตยในการปกครอง หากเจาหนาทของทองถนยงคงไดรบการแตงตงจากสวนกลางอยอก กจะเปนการรวมอ านาจปกครองไมใชการกระจายอ านาจปกครอง ดงนน การกระจายอ านาจในความหมายน จงตองมองคกรปกครองทางเขตแดนเกดขน เชน องคกรปกครองสวนทองถน ซงมการเลอกตงผบรหารทองถน มเจาหนาทของทองถนเปนอสระจากสวนกลาง และไมอยภายใตบงคบบญชาของสวนกลาง แตจะอยภายใตการควบคม ก ากบดแล ของสวนกลางเทานน ความหมายของการกระจายอ านาจในแงนกคอ การยอมรบของรฐวาสามารถมกจการของทองถนทมระบบบรหารของตนเองได

30แหลงเดม. (น.23-24). 31จาก ค าอธบายกฎหมายปกครอง (น.122-124), โดย ชาญชย แสวงศกด, 2553, กรงเทพฯ: วญญชน.

DPU

23

ภายใตการควบคมก ากบดแลของรฐ รฐจงสรางองคกรปกครองสวนทองถนนนขนมาเพอด าเนนการและใหมสภาพเปนนตบคคล

2) การกระจายอ านาจทางบรการ ในรฐสมยใหมกจการทรฐจะตองท ามเพมมากขนและสลบซบซอนมากกวาเดม ท าใหรฐตองเขาไปจดท ากจการดงกลาวในรปแบบขององคกรซงไดรบการกระจายอ านาจทางบรการ ไมวาจะเปนในดานเศรษฐกจ สงคม กฬา และวฒนธรรม เปนตน โดยใหกจการนน ๆ เปนนตบคคลแยกตางหากจากรฐ มทรพยสนของตนเอง มผบรหารของตนเอง การจดท าบรการสาธารณะไมไดถกจ ากดหรอก าหนดขอบเขตของกจกรรมโดยพนทหรอเขตแดน แตเปนเรองของทางเทคนค เชน เรองของการไฟฟา การประปา การโทรศพท เปนตน แตนตบคคลทไดรบการกระจายอ านาจทางบรการยงตองอยภายใตการควบคม ก ากบดแลของรฐดวยเชนกน

3) ความสมพนธระหวางรฐกบองคกรซงไดรบการกระจายอ านาจ ความสมพนธระหวางรฐกบองคกรซงไดรบการกระจายอ านาจไมใชเปนความสมพนธ

ในแงของการควบคมบงคบบญชา แตเปนความสมพนธในแงของการก ากบดแล ซงการควบคมทงสองประเภทนมความแตกตางกน ดงน

(1) อ านาจบงคบบญชา คอ อ านาจทหวหนาหนวยงานใชปกครองผใตบงคบบญชา เชน การทรฐมนตรใชอ านาจบงคบบญชาเหนอเจาหนาททงหลายภายในกระทรวง อ านาจบงคบบญชาจงเปนอ านาจทผบงคบบญชาสามารถสงการใด ๆ กได ตามทตนเหนวาเหมาะสม สามารถกลบ แก ยกเลก เพกถอนค าสงหรอการกระท าใด ๆ ของผใตบงคบบญชาไดเสมอ เวนแตจะมกฎหมายบญญตไวโดยเฉพาะใหเปนประการอน

(2) อ านาจก ากบดแล อ านาจก ากบดแลน นไมใชเรองของความสมพนธระหวางผบงคบบญชากบผอยใตบงคบบญชา แตเปนความสมพนธระหวางองคกรหรอบคคลทมอ านาจก ากบองคกรทอยภายใตการก ากบดแล โดยองคกรหรอบคคลทมอ านาจก ากบดแล มอ านาจตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการกระท าขององคกรทอยภายใตการก ากบดแล ดวยการใหความเหนชอบ ยบย ง หรอเพกถอนการกระท าขององคกรทอยภายใตการก ากบดแล หรอเขาด าเนนการแทนในกรณทองคกรทอยภายใตการก ากบดแลไมด าเนนการตามอ านาจหนาท ตลอดจนถอดถอนเจาหนาทผรบผดชอบขององคกรทอยภายใตการก ากบดแล ดงนน อ านาจการก ากบดแลจงเปนอ านาจทมเงอนไข คอ จะใชไดตอเมอมกฎหมายใหอ านาจและตองเปนไปตามกฎหมายก าหนดเทานน 2.2.3 ความเปนมาของการจดตงองคกรปกครองสวนทองถน จดเรมตนของการปกครองสวนทองถน มาจากการเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 โดยคณะราษฎรยดอ านาจและเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชย

DPU

24

มาเปนการปกครองในระบอบประชาธปไตยแบบมพระมหากษตรยภายใตรฐธรรมนญ ภายหลงแตนนมา ประเทศไทยจงไดมการจดระเบยบการปกครองและการบรหารราชการแผนดนใหม โดย ในป พ.ศ. 2476 ไดมการตราพระราชบญญตวาดวยระเบยบราชการบรหารแหงราชอาณาจกรสยาม พ.ศ. 2476 ขน ก าหนดใหมการจดตงระเบยบราชการบรหารออกเปน 3 สวน ไดแก ราชการบรหารสวนกลาง ราชการบรหารสวนภมภาค และราชการบรหารสวนทองถน การจดระเบยบราชการบรหารเชนน เปนการน าหลกการกระจายอ านาจปกครองใหแกทองถนมาใชอยางเปนทางการ และเปนครงแรก โดยจะเหนไดจาก มการตราพระราชบญญตจดตงระเบยบเทศบาล พ.ศ. 2476 ขนใชบงคบ มการยกฐานะสขาภบาลทมอยในขณะนนเปนเทศบาลหลายแหง ตอมา พระราชบญญต น ไดถกยกเลกและมการประกาศใชพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2481 ขนใชแทน จนกระทงในปพ.ศ. 2486 ไดมการยกเลกพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2481 โดยพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2486

หลงจากนนในป พ.ศ. 2496 มการยกเลกพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2486 และประกาศใชพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 ขนบงคบแทน ซงพระราชบญญตฉบบนยงคงใชบงคบอยตอมาจนถงปจจบน32 จงอาจกลาวไดวา เทศบาลเปนรปแบบการปกครองสวนทองถนรปแบบแรกตามหลกการกระจายอ านาจปกครองของประเทศไทย

ปจจบนการจดระเบยบบรหารราชการแผนดนของประเทศไทยเปนไปตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 แกไขเพมเตมครงลาสดโดยพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 8) พ.ศ. 2553 โดยมาตรา 4 ก าหนดใหการจดระเบยบบรหารราชการแผนดน แบงออกเปน 3 สวน ไดแก ระเบยบบรหารราชการสวนกลาง ระเบยบบรหารราชการสวนภมภาค และระเบยบบรหารราชการสวนทองถน33 การจดระเบยบบรหารราชการสวนทองถน ตามพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 มาตรา 70 ก าหนดวา ใหจดระเบยบบรหารราชการสวนทองถน โดยแบงออกเปน 4 รปแบบ ไดแก (1) องคการบรหารสวนจงหวด (2) เทศบาล (3) สขาภบาล (4) ราชการสวนทองถนตามกฎหมายก าหนด (ปจจบนไดแก องคการบรหารสวนต าบลกรงเทพมหานคร และเมองพทยา)

32การปกครองสวนทองถน (น.31-32). เลมเดม. 33พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534, มาตรา 4, 70.

DPU

25

ในการจดท าวทยานพนธฉบบน ผเขยนขอกลาวถงเฉพาะองคกรปกครองสวนทองถนใน 3 รปแบบ ไดแก องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล และองคการบรหารสวนต าบล ซงเปนองคกรปกครองสวนทองถนทมประเดนปญหาขอโตแยงจากการจดการเลอกตง อนน ามาสการฟองคดตอศาลเปนคดการเลอกตงทองถนมากกวาองคกรปกครองสวนทองถนในรปแบบอน ดงน

1) องคการบรหารสวนจงหวด การจดระเบยบราชการบรหารสวนทองถนในรปขององคการบรหารสวนจงหวด เปนไป

ตามพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 254034 แกไขเพมเตมโดยพระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด (ฉบบท 4) พ.ศ. 2552 ซงมาตรา 7 ก าหนดวา “ในจงหวดหนงใหมองคการบรหารสวนจงหวด ประกอบดวย สภาองคการบรหารสวนจงหวด และนายกองคการบรหารสวนจงหวด และมอ านาจหนาทตามทบญญตไวในพระราชบญญตนหรอตามกฎหมายอน” และมาตรา 8 ก าหนดวา “ใหองคการบรหารสวนจงหวดเปนนตบคคลและเปนราชการสวนทองถน เขตขององคการบรหารสวนจงหวดไดแกเขตจงหวด” จงเหนไดวา ในจงหวดหนง ๆ นน จะมรปแบบการปกครองสวนทองถนในรปขององคการบรหารสวนจงหวดเพยงจงหวดละหนงแหงเทานน

ส าหรบโครงสรางขององคการบรหารสวนจงหวด ประกอบดวย สภาองคการบรหารสวนจงหวดและนายกองคการบรหารสวนจงหวด โดยมาตรา 9 ก าหนดวา “สมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดตองมาจากการเลอกตงของประชาชนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน” ในสวนของผบรหารทองถน ซงกคอ นายกองคการบรหารสวนจงหวด มาตรา 35 ก าหนดวา “ใหองคการบรหารสวนจงหวดมนายกองคการบรหารสวนจงหวดคนหนงซงมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน” ดงนน ทงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดและนายกองคการบรหารสวนจงหวดตางมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนในเขตจงหวดนนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน 2) เทศบาล ดงทกลาวในเบองตนแลววา เทศบาลเปนรปแบบการปกครองสวนทองถนรปแบบแรกทจดตงขนตามหลกการกระจายอ านาจปกครอง เรมแตการตราพระราชบญญตจดระเบยบเทศบาล พ.ศ. 2479 จนกระทงมการประกาศใชพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 ซงใชบงคบอยในปจจบน35 มการแกไขเพมเตมรวมทงสน 13 ครง แกไขเพมเตมลาสดโดยพระราชบญญตเทศบาล (ฉบบท 13) พ.ศ. 2552 มาตรา 7 ก าหนดวา “เมอทองถนใดมสภาพอนสมควรยกฐานะเปนเทศบาล ใหจดตง

34 พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540, มาตรา 7, 8 , 9, 35 35 พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496, มาตรา 7, 14, 15, 48 ทว.

DPU

26

ทองถนนน ๆ เปนเทศบาลต าบล เทศบาลเมอง หรอเทศบาลนคร ตามพระราชบญญตน” วรรคสองก าหนดวา “ใหเทศบาลเปนทบวงการเมอง มอ านาจหนาทตามพระราชบญญตนและกฎหมายอน” ดงนน เทศบาลจงมสถานะเปนนตบคคล ส าหรบโครงสรางของเทศบาล ตามพระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496 มาตรา 14 ก าหนดวา “องคการเทศบาลประกอบดวย สภาเทศบาลและนายกเทศมนตร” มาตรา 15 ก าหนดวา “สภาเทศบาลประกอบดวยสมาชกสภาเทศบาลซงมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน” มาตรา 48 ทว ก าหนดวา “ใหเทศบาลมนายกเทศมนตรคนหนงซงมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน" ดงนน ท งสมาชกสภาเทศบาลและนายกเทศมนตรตางมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนเชนเดยวกบสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวดและนายกองคการบรหารสวนจงหวด (3) องคการบรหารสวนต าบล ในป พ.ศ. 2495 มการตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผน พ.ศ. 2495 ขนใชแทนพระราชบญญตระเบยบราชการบรหารแหงราชอาณาจกรสยาม พ.ศ.2476 ตอมาในป พ.ศ. 2499 มการตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 4) พ.ศ. 2499 ขนใชบงคบ กฎหมายฉบบนไดก าหนดเพมการปกครองสวนทองถนในรปแบบองคการบรหารสวนต าบลขนอกรปแบบหนง ในครงนนจงเกดมการปกครองในรปแบบ “สภาต าบล” ขน โดยมแนวคดมาจากการทการปกครองทองทต าบล หมบาน ยงไมมลกษณะเปนชมชนทมความเจรญพอจะยกระดบขนเปนการปกครองสวนทองถนในรปแบบเทศบาลหรอสขาภบาลได ดงนน การจะพฒนาระบอบประชาธปไตยใหเกดขน จงจ าเปนตองฝกสอนและใหประชาชนสวนใหญของประเทศไดมโอกาสรวมฝกปฏบตดวย กระทรวงมหาดไทยจงมค าสงท 222/2499 ใหจดตงสภาต าบลขน

ตอมาในป พ.ศ. 2499 มการตราพระราชบญญตระเบยบบรหารราชการสวนต าบล พ.ศ. 2499 จดตงหนวยการบรหารราชการสวนทองถน ซงเรยกวา “องคการบรหารสวนต าบล” มฐานะเปนนตบคคลและอยภายใตการก ากบดแลของนายอ าเภอและผวาราชการจงหวด

ในป พ.ศ. 2515 มการออกประกาศของคณะปฏวต ฉบบท 326 ลงวนท 13 ธนวาคม2515 ยกเลกหนวยการปกครองแบบองคการบรหารสวนต าบลและสภาต าบลรปแบบเดม และเปลยนเปน “สภาต าบล” ทมคณะกรรมการสภาต าบลโดยมก านนเปนประธาน มผใหญบาน แพทยประจ าต าบล และกรรมการผทรงคณวฒทมาจากการเลอกตงของราษฎรหมบานละ 1 คน เปนกรรมการ

DPU

27

จนกระทงในป พ.ศ. 2537 ไดมการยกเลกประกาศคณะปฏวต ฉบบท 326 ลงวนท 13 ธนวาคม 2515 และตราพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537 ขนใชบงคบแทน โดยเหตผลหลกในการตราพระราชบญญตฉบบน เนองจากสภาต าบลตามประกาศคณะปฏวตดงกลาวไมมฐานะเปนนตบคคล จงไมสามารถบรหารและด าเนนกจการไดอยางมประสทธภาพ ซงพระราชบญญตฉบบนยงคงใชบงคบมาจนถงปจจบน36

ส าหรบโครงสรางขององคการบรหารสวนต าบล เปนไปตามพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 253737 แกไขเพมเตมลาสดโดยพระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล (ฉบบท 6) พ.ศ. 2552 มาตรา 40 ก าหนดวา “สภาต าบลทมรายไดโดยไมรวมเงนอดหนนในปงบประมาณทลวงมาตดตอกนสามปเฉลยไมต ากวาปละหนงแสนหาหมนบาท หรอตามเกณฑรายไดเฉลยในวรรคสอง อาจจดตงเปนองคการบรหารสวนต าบลได โดยท าเปนประกาศของกระทรวงมหาดไทยและใหประกาศในราชกจจานเบกษา ในประกาศนนใหระบชอและเขตองคการบรหารสวนต าบลไวดวย” มาตรา 44 ก าหนดวา “องคการบรหารสวนต าบลประกอบดวยสภาองคการบรหารสวนต าบลและนายกองคการบรหารสวนต าบล” มาตรา 45 ก าหนดวา “สภาองคการบรหารสวนต าบลประกอบดวยสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลจ านวนหมบานละสองคน ซงเลอกตงขนโดยราษฎรผมสทธเลอกตงในแตละหมบานในเขตองคการบรหารสวนต าบลนน” มาตรา 58 ก าหนดวา “ใหองคการบรหารสวนต าบลมนายกองคการบรหารสวนต าบลคนหนงซงมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน” ดงนน ทงสมาชกสภาองคการบรหารสวนต าบลและนายกองคการบรหารสวนต าบลตางมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนเชนเดยวกน

จงสรปไดวา ความเปนมาของการจดตงองคกรปกครองสวนทองถน มรปแบบมาจากการจดระเบยบบรหารราชการแผนดน โดยแบงสวนราชการออกเปน 3 สวน ไดแก ระเบยบบรหารราชการสวนกลาง ระเบยบบรหารราชการสวนภมภาค และระเบยบบรหารราชการสวนทองถน โดยเฉพาะหลกการทใชในการจดระเบยบรหารราชการสวนทองถนซงมการจดตงองคกรปกครองสวนทองถนตาง ๆ ขนมานน ไมวาจะเปน องคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล หรอองคการบรหารสวนต าบล ตางมโครงสรางและรปแบบการปกครองทมความคลายคลงกน และมาจากหลกการกระจายอ านาจปกครองเชนเดยวกน โดยมโครงสรางการบรหารประกอบดวย สภาองคกรปกครองสวนทองถนและผบรหารทองถน ซงมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนในเขตทองถนนน

36การปกครองสวนทองถน (น.56-57). เลมเดม. 37พระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537, มาตรา 40, 44, 45, 58.

DPU

28

ตามกฎหมายวาดวยการเลอกต งสมาชกสภาทองถนหรอผ บรหารทองถน ปจจบนไดแก พระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 อนเปนกฎหมายทก าหนดวธการและการไดมาซงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน และยงมบทก าหนดโทษในทางอาญาส าหรบผฝาฝนหรอกระท าความผดตอกฎหมายดงกลาวอกดวย 2.2.4 การเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน

เดมการไดมาซงสมาชกสภาทองถนมทมา 2 ประเภท ไดแก ประเภททมาจากการแตงตง และประเภททมาจากการเลอกตง โดยสมาชกสภาทองถนทมาจากการเลอกตงจะมจ านวนมากกวาสมาชกสภาทองถนทมาจากการแตงตง38

ภายหลงจากทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มผลบงคบใช ไดมการก าหนดหลกเกณฑและวธการในการไดมาซงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนใหม โดยก าหนดใหสมาชกสภาทองถนและผ บรหารทองถนตางตองมาจากการเลอกต งโดยตรงของประชาชน ดงจะเหนไดจาก รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 28539 ซงบญญตวา

“องคกรปกครองสวนทองถนตองมสภาทองถนและคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถน สมาชกสภาทองถนตองมาจากการเลอกตง คณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนใหมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน หรอมาจากความเหนชอบของสภาทองถน การเลอกตงสมาชกสภาทองถนและคณะผบรหารทองถนหรอสมาชกสภาทองถนทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน ใหใชวธออกเสยงลงคะแนนโดยตรงและลบ สมาชกสภาทองถนและคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนมวาระการด ารงต าแหนงคราวละสป คณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนจะเปนขาราชการซงมต าแหนงหรอเงนเดอนประจ า พนกงานหรอลกจางของหนวยงานของรฐ หรอรฐวสาหกจ หรอของราชการสวนทองถน มได คณสมบตของผมสทธเลอกตงและผมสทธสมครรบเลอกตง หลกเกณฑและวธการเลอกตงสมาชกสภาทองถน คณะผบรหารทองถนและผบรหารทองถนใหเปนไปตามทกฎหมายบญญต”

38จาก ปญหาเกยวกบการพนจากต าแหนงของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนในระบบกฎหมาย

ปกครองสวนทองถนของไทย (น.37), โดย มานะ ออนทวม, 2551, กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 39รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, มาตรา 285.

DPU

29

จะเหนวา การเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนนน เรมมความชดเจนและเปนรปธรรมยงขน ตงแตมการประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ซงรฐธรรมนญฉบบดงกลาวไดก าหนดโครงสรางขององคกรปกครองสวนทองถน ประกอบดวย สภาทองถนและคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถน โดยสภาทองถนตองมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน สวนคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนมทมา 2 รปแบบ คอ มาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน และมาจากความเหนชอบของสมาชกสภาทองถน โดยหลกเกณฑและวธการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนนน ใหเปนไปตามทกฎหมายบญญต ปจจบนกฎหมายทบญญตเกยวกบหลกเกณฑและวธการในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ไดแก พระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545 ซงเปนกฎหมายทออกตามความในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 และใชบงคบอยในปจจบน

หลงจากมการยกเลกรฐธรรมนญแหงราชการอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 และประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 แทนนน หลกเกณฑเกยวกบการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนยงคงน าไปบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เชนเดม ดงจะเหนไดจาก มาตรา 28440 ซงบญญตวา “องคกรปกครองสวนทองถนตองมสภาทองถนและคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถน สมาชกสภาทองถนตองมาจากการเลอกตง คณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนใหมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนหรอมาจากความเหนชอบของสภาทองถน การเลอกตงสมาชกสภาทองถนและคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน ใหใชวธออกเสยงลงคะแนนโดยตรงและลบ สมาชกสภาทองถน คณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถน มวาระการด ารงต าแหนงคราวละสป คณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนจะเปนขาราชการซงมต าแหนงหรอเงนเดอนประจ า พนกงานหรอลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ หรอรฐวสาหกจ หรอของราชการสวนทองถน และจะมผลประโยชนขดกนกบการด ารงต าแหนงตามทกฎหมายบญญตมได คณสมบตของผมสทธเลอกตงและผมสทธรบเลอกตง หลกเกณฑและวธการเลอกตงสภาชกทองถน คณะผบรหารทองถนและผบรหารทองถน ใหเปนไปตามทกฎหมายบญญต

40รฐธรรมนญแหงราชการอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550, มาตรา 284.

DPU

30

ในกรณทคณะผบรหารทองถนพนจากต าแหนงทงคณะหรอผบรหารทองถนพนจากต าแหนงและจ าเปนตองมการแตงตงคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนเปนการชวคราว มใหน าบทบญญตวรรคสามและวรรคหกมาใชบงคบ ทงน ตามทกฎหมายบญญต การจดตงองคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษทมโครงสรางการบรหารทแตกตางจากทบญญตไวในมาตราน ใหกระท าไดตามทกฎหมายบญญต แตคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนตองมาจากการเลอกตง”

ตอมาในป พ.ศ. 2557 หลงจากมการเขาควบคมอ านาจการปกครองประเทศโดยคณะรกษาความสงบแหงชาต ไดออกประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 11/2557 ซงก าหนดใหรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 สนสดลง จงมผลกระทบตอการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารถนตามทไดก าหนดไวในรฐธรรมนญฉบบดงกลาว และหากต าแหนงสมาชกสภาทองถนหรอผ บรหารทองถนวางลง อาจสงผลกระทบตอการบรหารงานภายในองคกรปกครองสวนทองถนนนได ดงนน เพอใหการท าหนาทบรหารงาน และจดท าบรการสาธารณะเพอประโยชนของประชาชนภายในองคกรปกครองสวนทองถนในชวงเวลาซงเปนสถานการณทยงไมอาจจดใหมการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนไดโดยเรยบรอย คณะรกษาความสงบแหงชาตจงไดออกประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 85/2557 เรอง การไดมาซงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนเปนการชวคราว41 ซงผเขยนจะขอน าเสนอเฉพาะขอทเปนสาระส าคญเกยวกบการไดมาและการพนจากต าแหนงของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาตฉบบดงกลาว ดงน

“ขอ 1. ในกรณทสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนด ารงต าแหนงครบวาระหรอพนจากต าแหนงเพราะเหตอนใดนอกจากครบวาระ ใหงดการจดใหมการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนตามกฎหมายวาดวยการนนไปกอนจนกวาจะมประกาศเปลยนแปลง โดยในระหวางนใหด าเนนการเพอใหไดมาซงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนตามทก าหนดไวในประกาศน

สภาองคกรปกครองสวนทองถนใดทมสมาชกสภาเหลออยไมถงกงหนงของจ านวนสมาชกสภาทงหมด ใหถอวาสมาชกสภาพของสมาชกสภาทเหลออยนนเปนอนสนสดลงนบแตวนทจ านวนสมาชกสภาเหลอไมถงกงหนง

ขอ 2. เพอใหไดมาซงสมาชกสภาทองถนในระหวางทยงไมมผด ารงต าแหนงสมาชกสภาทองถน ตามขอ 1 ใหใชวธการคดเลอกบคคลทมความรและความสามารถดานการบรหารงาน

41ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 85/2557 เรอง การไดมาซงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนเปนการชวคราว.

DPU

31

ทองถน การคลงทองถน การศกษาทองถน การอนามยและสาธารณสข กฎหมาย ทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม วฒนธรรมหรอภมปญญาทองถน โยธาธการ ผงเมอง หรอโครงสรางพนฐาน หรอดานอนตามทคณะกรรมการสรรหาเหนสมควร โดยอยางนอยสองในสามของจ านวนสมาชกสภาทองถนทงหมดตองเปนขาราชการหรอเคยเปนขาราชการตงแตระดบช านาญการพเศษหรอระดบ 8 หรอเทยบเทาขนไป ทงน ใหค านงถงพฤตกรรม คณธรรม ความซอสตยสจรต และความเปนกลางทางการเมองเปนทประจกษของผทจะไดรบการคดเลอกดวย

ขอ 8. ใหสมาชกสภาทองถนทไดรบแตงตงตามประกาศนด ารงต าแหนงจนกวาจะมการจดใหมการเลอกตงสมาชกสภาทองถนตามกฎหมายวาดวยการจดตงองคกรปกครองสวนทองถนและสมาชกสภาทองถนทไดรบเลอกตงเขาไปรบหนาทในระหวางนมใหน าบทบญญตวาดวยวาระการด ารงต าแหนงของสมาชกสภาทองถนตามกฎหมายดงกลาวมาใชบงคบ

ขอ 11. ในกรณทผบรหารทองถนครบวาระหรอวางลง ใหปลดองคกรปกครองสวนทองถนปฏบตหนาทนายกองคกรปกครองสวนทองถน

ในกรณทกฎหมายก าหนดใหการบรหารงานบคคลเรองใดเปนอ านาจหนาทของผบรหารทองถน ปลดองคกรปกครองสวนทองถนจะท าหนาทตามวรรคหนงไดตอเมอไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการขาราชการองคการบรหารสวนจงหวด คณะกรรมการพนกงานเทศบาล หรอคณะกรรมการพนกงานสวนต าบล แลวแตกรณกอน”

จะเหนวา ตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 85/2557 เปนการก าหนดหลกเกณฑและวธการชวคราวในการไดมาซงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ซงไมใชการไดมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาน โดยก าหนดใหสมาชกสภาทองถนมาจากการการคดเลอกโดยคณะกรรมการสรรหา สวนผบรหารทองถนก าหนดใหปลดองคกรปกครองสวนทองถนนนปฏบตหนาทแทนเปนการชวคราวในระหวางสถานการณทประเทศไทยยงไมมรฐธรรมนญฉบบใหมใชแทนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

2.2.5 องคกรในการควบคมและด าเนนการจดการเลอกตง การจดการเลอกตงนบตงแตอดตจนถงชวงเวลากอนมการประกาศใชรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 อยในความดแลของกระทรวงมหาดไทยและศาลยตธรรม แมจะมการจดตงองคกรทเรยกวา “คณะกรรมการองคกรกลางการเลอกตง” ขนในยคหลง ๆ แตคณะกรรมการดงกลาวกมไดมบทบาทส าคญเพยงพอทจะท าใหการเลอกตงนนเปนไปดวยความบรสทธยตธรรม แมจะมขอเสนอใหกระทรวงมหาดไทยดแลการเลอกตงตอไป แตกอาจท าใหสาธารณชนมความกงวลใจเกยวกบความเปนกลางของเจาพนกงาน ซงบางครงถงกบมขอครหาวามความเอนเอยงไปตามผมอ านาจทางการเมองซงบรหารกระทรวงมหาดไทย ดงนน ผรางรฐธรรมนญ

DPU

32

จงไดตระหนกถงความส าคญของการมองคกรอสระทจะมาท าหนาทดงกลาวแทน จงไดบญญตใหมคณะกรรมการการเลอกตงไวในหมวดท 6 สวนท 4 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ตงแตมาตรา 136-14842 โดยไดตนแบบมาจากคณะกรรมการการเลอกตงของหลายประเทศ เชน อนเดย ฟลปปนส เปนตน43

ตอมาเมอมการยกเลกรฐธรรมนญแหงราชการอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 และไดประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชการอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 แทน เรองคณะกรรมการการเลอกตงไดบญญตไวในหมวดท 11 สวนท 1 ตงแตมาตรา 229-24144 โดยก าหนดใหเปนองคกรอสระตามรฐธรรมนญ

การจดตงองคกรภายในของคณะกรรมการการเลอกตง แบงพจารณาออกเปน 3 สวน ไดแก คณะกรรมการการเลอกต ง คณะกรรมการการเลอกต งประจ าจงหวด และส านกงานคณะกรรมการการเลอกตง ดงน

(1) คณะกรรมการการเลอกตง โครงสรางหรอองคประกอบของคณะกรรมการการเลอกต ง ตามรฐธรรมแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 229 ก าหนดใหประกอบดวย ประธานกรรมการหนงคนและกรรมการอนอกสคน ซงพระมหากษตรยทรงแตงตงตามค าแนะน าของวฒสภาจากผซงมความเปนกลางทางการเมองและมความซอสตยสจรตเปนทประจกษ โดยใหประธานวฒสภาลงนามรบสนองพระบรมราชโองการแตงต งประธานกรรมการและกรรมการ ดงน น ในสวนของคณะกรรมการการเลอกตง จงเปนสวนทก าหนดไวโดยตรงในรฐธรรมนญ

(2) คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด โครงสรางของคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด ไมไดบญญตไวโดยตรงใน

รฐธรรมนญ แตบญญตไวในมาตรา 14 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 2550 ซงบญญตวา “ใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจแตงตงคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด ผอ านวยการการเลอกตงประจ าจงหวด คณะอนกรรมการ บคคล คณะบคคล หรอผแทนองคการเอกชน เพอปฏบตหนาทตามทคณะกรรมการการเลอกตงมอบหมายได

42รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, มาตรา 136-148. 43จาก กฎหมายเลอกตงตามรฐธรรมนญฉบบปจจบน (น.79-80), โดย สมคด เลศไพฑรย, 2542, กรงเทพฯ: วญญชน. 44รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550, มาตรา 229-241.

DPU

33

หลกเกณฑและวธการแตงตง การพนจากต าแหนง คาตอบแทน และการสงเคราะหอน รวมทงวธปฏบตงานและการประเมลผลการปฏบตงานของบคคลตามวรรคหนง ใหเปนไปตามระเบยบทคณะกรรมการการเลอกตงก าหนด”

(3) ส านกงานคณะกรรมการการเลอกตง โครงสรางของส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงตามรฐธรรมแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2550 มาตรา 235 วรรคสาม บญญตวา “ใหมส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงเปนหนวยงานทเปนอสระในการบรหารงานบคคล การงบประมาณ และการด าเนนการอน ทงน ตามทกฎหมายบญญต” เหตผลทผรางรฐธรรมนญก าหนดใหส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงเปนหนวยงานอสระเนองจากไมประสงคใหหนวยงานทท าหนาทดแลการเลอกตงตองตกอยภายใตอทธพลของฝายบรหารหรอฝายนตบญญต จงบญญตใหส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงเปนหนวยงานของรฐ มฐานะเปนนตบคคลและอยภายใตการก ากบดแลของคณะกรรมการการเลอกตงเองโดยมประธานกรรมการการเลอกต ง เปนผ บงคบบญชาสงสด และกจการของส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงไมอยภายใตบงคบแหงกฎหมายวาดวยการคมครองแรงงาน กฎหมายวาดวยแรงงานสมพนธ กฎหมายวาดวยการประกนสงคม และกฎหมายวาดวยเงนทดแทน45

ส าหรบอ านาจหนาทของคณะกรรมการการเลอกตงนน หากพจารณาตามรฐธรรมแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ตงแต มาตรา 235 – 236 ก าหนดบทบาทและอ านาจหนาทของคณะกรรมการการเลอกตงไวในกรณ ดงน

มาตรา 235 บญญตวา “คณะกรรมการการเลอกตงเปนผควบคมและด าเนนการจดหรอจดใหมการเลอกตงหรอการสรรหาสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาทองถน และผบรหารทองถน แลวแตกรณ รวมทงการออกเสยงประชามตใหเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม

ประธานกรรมการการเลอกตงเปนผรกษาการตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกต งสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยพรรคการเมอง พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาคณะกรรมการการเลอกตง พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการออกเสยงประชามต และกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน และเปนนายทะเบยนพรรคการเมอง”

มาตรา 236 บญญตวา “คณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจหนาท ดงตอไปน (1) ออกประกาศหรอวางระเบยบก าหนดการทงหลายอนจ าเปนแกการปฏบตตาม

กฎหมายตามมาตรา 235 วรรคสอง รวมทงวางระเบยบเกยวกบการหาเสยงเลอกตงและการด าเนนการใด ๆ ของพรรคการเมอง ผสมครรบเลอกตงและผมสทธเลอกตง เพอใหเปนไปโดยสจรต

45กฎหมายเลอกตงตามรฐธรรมนญฉบบปจจบน (น.85). เลมเดม.

DPU

34

และเทยงธรรม และก าหนดหลกเกณฑการด าเนนการของรฐในการสนบสนนใหการเลอกตงมความเสมอภาค และมโอกาสทดเทยมกนในการหาเสยงเลอกตง

(2) วางระเบยบเกยวกบขอหามในการปฏบตหนาทของคณะรฐมนตรและรฐมนตรขณะอยในต าแหนงเพอปฏบตหนาทตามมาตรา 181 โดยค านงถงการรกษาประโยชนของรฐ และค านงถงความสจรต เทยงธรรม ความเสมอภาค และโอกาสทดเทยมกนในการเลอกตง

(3) ก าหนดมาตรการและการควบคมการบรจาคเงนใหแกพรรคการเมอง การสนบสนนทางการเงนโดยรฐ การใชจายเงนของพรรคการเมองและผสมครรบเลอกตง รวมทงตรวจสอบบญชทางการเงนของพรรคการเมองโดยเปดเผย และการควบคมการจายเงนหรอรบเงนเพอประโยชนในการลงคะแนนเลอกตง

(4) มค าสงใหขาราชการ พนกงานหรอลกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน หรอเจาหนาทอนของรฐ ปฏบตการทงหลายอนจ าเปนตามกฎหมาย ตามมาตรา 235 วรรคสอง

(5) สบสวนสอบสวนเพอหาขอเทจจรงและวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงทเกดขนตามกฎหมาย ตามมาตรา 235

(6) สงใหมการเลอกตงใหมหรอออกเสยงประชามตใหมในหนวยเลอกตงใดหนวยเลอกตงหนงหรอทกหนวยเลอกตง เมอมหลกฐานอนควรเชอไดวาการเลอกตงหรอการออกเสยงประชามตในหนวยเลอกตงนน ๆ มไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม

(7) ประกาศผลการเลอกตง ผลการสรรหา และผลการออกเสยงประชามต (8) สงเสรมและสนบสนนหรอประสานงานกบหนวยราชการ หนวยงานของรฐ

รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน หรอสนบสนนองคการเอกชน ในการใหการศกษาแกประชาชนเกยวกบการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข และสงเสรมการมสวนทางการเมองของประชาชน

(9) ด าเนนการอนตามทกฎหมายบญญต ในการปฏบตหนาท คณะกรรมการการเลอกต งอาจเรยกเอกสารหรอหลกฐานท

เกยวของจากบคคลใด หรอเรยกบคคลใดมาใหถ อยค า ตลอดจนขอใหพนกงานอยการ พนกงานสอบสวน หนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ หรอราชการสวนทองถน ด าเนนการเพอประโยชนแหงการปฏบตหนาท การสบสวน สอบสวน หรอวนจฉยชขาด

คณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจแตงตงบคคล คณะบคคล หรอผแทนองคการเอกชน เพอปฏบตหนาทตามทมอบหมาย”

DPU

35

2.3 แนวคด ทฤษฎเกยวกบสทธและเสรภาพ และสทธเลอกตง สทธเลอกตงเปนสทธพนฐานตามหลกการปกครองในระบอบประชาธปไตย และเปน

สทธประเภททเกยวของกบการมสวนรวมในทางการเมองหรอการสรางเจตนารมณกบรฐในทางการเมอง จงจดอยในกลมสทธและเสรภาพประเภทสทธพลเมองตามหลกการแบงประเภทของสทธและเสรภาพ โดยพจารณาในแงของผทรงสทธ ดงนน กอนจะท าความเขาใจเกยวกบสทธเลอกตง จงจ าเปนทจะตองศกษาถงแนวคด ทฤษฎ ทเกยวของกบสทธและเสรภาพ และความสมพนธระหวางสทธเลอกตงกบอ านาจอธปไตย อนจะท าใหทราบถงความส าคญของสทธเลอกตง เพ อน าไปสการพจารณาปรบปรงแกไขกฎหมายทเกยวของกบการคมครองสทธและเสรภาพโดยเฉพาะสทธเลอกตงตอไป

2.3.1 ความหมายของสทธและเสรภาพ สทธและเสรภาพเปนขอความคดทมความส าคญอยางยงในระบอบประชาธปไตย ทงน

จะเหนไดจาก รฐธรรมนญทเปนลายลกษณอกษรของประเทศทเปนประชาธปไตยทงหลาย จะตองมบทบญญตในรฐธรรมนญรบรองสทธและเสรภาพไวทงสน เพราะการทราษฎรตอสเพอใหไดมาซงรฐธรรมนญนน กเพราะประสงคจะใหตนมสทธและเสรภาพนนเอง ตวอยางเชน กฎหมายพนฐานของประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ไดบญญตใหหมวดท 1 เปนหมวดวาดวยสทธขนพนฐาน หรอกรณค าประกาศสทธมนษยชนและสทธพลเมอง ลงวนท 26 สงหาคม ค.ศ. 1789 ทประเทศสาธารณรฐฝรงเศสใหถอเปนสวนหนงของรฐธรรมนญ โดยบญญตในมาตรา 16 วา “สงคมใดไมมหลกประกนในการคมครองสทธเสรภาพ หรอไมมการแบงแยกการใชอ านาจอธปไตย จะถอวามรฐธรรมนญไมได” ทงน เพราะรฐประชาธปไตยนน ประชาชนเปนเจาของอ านาจอธปไตย ดงนน จงตองบญญตรบรองใหประชาชนเปนผทรงสทธตาง ๆ และสทธเหลานนเปรยบเสมอนเกราะคมกนจากการใชอ านาจรฐดวยเชนกน46

เนองจากมกจะมการใชค าวา “สทธ” และ “เสรภาพ” ควบคกนไป ทงน เพราะสทธและเสรภาพนน มความเกยวของกนอยางยง แตทงสองอยางกมความหมายทแตกตางกน จงจ าเปนทจะตองท าความเขาใจเกยวกบความหมายของค าวา สทธและเสรภาพ ควบคกนไปเสมอ

ความหมายของ “สทธ” ในทางวชาการ มผใหความหมายไว ดงน ศาสตราจารย ดร.หยด แสงอทย ใหความหมายของสทธเอาไววา “สทธ” คอ ประโยชน

ทกฎหมายรบรองและคมครองให เปนประโยชนทกฎหมาย “รบรอง” วามอย และเปนประโยชนท

46จาก ปญหาการเพกถอนสทธเลอกตง (น.7-9), โดย พรรษวฒน พนทองพนธ, 2553, กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

36

กฎหมาย “คมครอง” คอ คมครองมใหมการละเมดสทธ รวมทงบงคบใหเปนไปตามสทธในกรณทมการละเมดดวย47

ศาสตราจารย (พเศษ) ดร.วรพจน วศรตพชญ ใหความหมายของสทธ เอาไววา “สทธ” (Right) คอ อ านาจทกฎหมายรบรองใหแกบคคลในอนทจะกระท าการเกยวของกบทรพยหรอบคคลอน (เชน สทธทวงหน กรรมสทธ ฯลฯ) เปนตนวา อ านาจทกฎหมายรบรองใหแกบคคลหนงในอนทจะเรยกรองใหผอนอกคนหนงหรอหลายคนกระท าการบางอยางบางประการใหเกดประโยชนแกตน หรอใหละเวนกระท าการอยางใดอยางหนง เปนตน48

ศาสตราจารย ดร.บรรเจด สงคะเนต ใหความหมายของสทธเอาไววา “สทธ” ในความหมายทวไป หมายถง “อ านาจทกฎหมายรบรองคมครองใหแกบคคลในอนทจะเรยกรองใหบคคลอนกระท าการอยางใดอยางหนง สทธจงกอใหเกดหนาทแกบคคลอนดวย สวน “สทธตามรฐธรรมนญ” นน ถอเปน “สทธตามกฎหมายมหาชน” หมายถง อ านาจตามรฐธรรมนญหรอกฎหมายสงสดบญญตใหการรบรองคมครองแกปจเจกบคคลในอนทจะกระท าการใดหรอไมกระท าการใด การใหอ านาจแกปจเจกชนดงกลาวไดกอใหเกดสทธเรยกรองทจะไมใหบคคลใดแทรกแซงการใชสทธตามรฐธรรมนญของตน โดยเฉพาะอยางยงการเรยกรองตอองคกรของรฐมใหแทรกแซงขอบเขตแหงสทธของตน ในบางกรณการรบรองดงกลาว กอใหเกดสทธเรยกรองใหรฐตองกระท าการอยางใดอยางหนงดวย สทธตามรฐธรรมนญจงเปนความสมพนธระหวางปจเจกบคคลกบรฐ และสทธตามรฐธรรมนญยงเปนสทธทผกพนองคกรผใชอ านาจรฐทงหลายทจะตองใหความเคารพ ปกปองและคมครองสทธตามรฐธรรมนญดงกลาว เพอใหสทธตามรฐธรรมนญมผลในทางปฏบต49

ดงนน สทธ (Rights) จงเปนประโยชนทกฎหมายรบรองและคมครองให ซงหมายความวา เปนประโยชนทกฎหมายรบรองวามอยและเปนประโยชนทกฎหมายคมครอง คอ คมครองมใหมการละเมดดวย โดยมลกษณะดงน50

1) ตองมกฎหมายรบรองและคมครองให ซงอาจรบรองไวในกฎหมายแพงและพาณชยและสทธบางอยางกฎหมายแพงไมไดใหการรบรองไวโดยตรง แตรบรองทางออมในกฎหมายอน

47จาก ความรเบองตนเกยวกบกฎหมายทวไป (น.168), โดย หยด แสงอทย ข, 2556, กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 48จาก สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ (น.21-22), โดย วรพจน วศรตพชญ, 2538, กรงเทพฯ: วญญชน. 49จาก หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย (น.48-49), โดย บรรเจด สงคะเนต ก, 2555,

กรงเทพฯ: วญญชน. 50หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.204-205). เลมเดม.

DPU

37

เชน ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 334 คมครองสทธในทรพยสนของบคคล เพอไมใหบคคลอนลกเอาไป

2) สทธตองมผทรงสทธ ตามกฎหมาย ผทรงสทธม 2 ประเภท ไดแก บคคลธรรมดาและนตบคคล แตปจจบนไดขยายความรวมถงกลมบคคลหรอคณะบคคลทไมใชนตบคคล กถอวาเปนผทรงสทธไดเชนกน เชน หางหนสวนสามญ เปนตน เมอผทรงสทธถกบคคลอนมาละเมดสทธ ผทรงสทธกสามารถทจะด าเนนกระบวนการคมครองสทธของตน โดยการฟองคดตอศาลได เพอใหมการเยยวยากรณทถกละเมดสทธดงกลาว

3) สทธตองมวตถแหงสทธ คอ สทธมเนอหาวาสทธของผทรงสทธจะมลกษณะรายละเอยดและขอบเขตเพยงใด วตถแหงสทธอาจเกดจากเจตนาของคกรณเอง และบางครงถกก าหนดโดยกฎหมาย แตโดยแทจรงแลว วตถแหงสทธม 3 ประการ ไดแก ประการแรก การใหกระท าการประการทสอง การใหงดเวนกระท าการ และประการทสาม การใหสงมอบทรพยสนหรอช าระราคา

4) สทธตองมหนาทควบคกนไปเสมอ หนาทในทนคอ หนาททจะน าไปสทางเยยวยาเมอมการละเมดสทธ หรอเมอมการไมปฏบตตามสทธ เชน สญญากยมเงน ผใหก เปนผทรงสทธ สวนวตถแหงสทธคอเงนตนและดอกเบยอนจะกอใหเกดหนาทแกผยมทจะตองช าระเงนคนใหแกผใหกพรอมดอกเบย หนาทนนจะเปนไปตามเนอหาของสทธ เชน ประชาชนมหนาทตองเสยภาษ โดยกรมสรรพากรคอผทรงสทธชอบทจะเรยกใหประชาชนเสยภาษและเงนคาภาษอากรนเองเปนเนอหาของสทธ

จงสรปไดวา สทธเปนประโยชนทกฎหมายรบรองและคมครองให ดงนน ถาบคคลใดเปนผทรงสทธ บคคลอน ๆ กมหนาททจะตองเคารพตอการใชสทธของเขา กลาวคอ ตองอ านวยการใหการใชสทธของผทรงสทธสามารถบรรลตามความตองการในการใชสทธดงกลาวได

ความหมายของ “เสรภาพ” ในทางวชาการ มผใหความหมายไว ดงน ศาสตราจารย (พเศษ) ดร.วรพจน วศรตพชญ กลาววา เสรภาพ (Liberty) ไดแก ภาวะ

ของมนษยทไมอยภายใตการครอบง าของผอน ภาวะทปราศจากการถกหนวงเหนยว ขดขวาง บคคลใดบคคลหนงยอมมเสรภาพอยตราบเทาทเขาไมถกบงคบใหกระท าในสงทเขาไมประสงคจะกระท าหรอไมถกหนวงเหนยวขดขวางไมใหกระท าในสงทเขาประสงคจะกระท า กลาวโดยสรป เสรภาพ คอ อ านาจของบคคลในอนทจะก าหนดตนเอง (Self determination) โดยอ านาจน บคคลยอมเลอกวถชวตของตนเองไดดวยตนเอง เสรภาพจงเปนอ านาจทบคคลมอยเหนอตนเอง ดงนน เสรภาพจงแตกตางกบสทธซงเปนอ านาจทบคคลใชในความสมพนธระหวางตนเองกบผอน51

51สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ (น.22-23). เลมเดม.

DPU

38

ศาสตราจารย ดร.บรรเจด สงคะเนต ไดใหความหมายของเสรภาพไววา เสรภาพหมายถง สภาพการณทบคคลมอสระในการทจะกระท าการอยางใดอยางหนงตามความประสงคของตน เสรภาพจงหมายถง อ านาจในการก าหนดตนเองโดยอสระของบคคลทจะกระท าการใดหรอไมกระท าการใดอนเปนอ านาจทมอยเหนอตน52

เสรภาพตามรฐธรรมนญ หมายถง อ านาจทรฐธรรมนญหรอกฎหมายสงสดบญญตใหการรบรองและคมครองแกบคคลในการก าหนดตนเองโดยอสระทจะกระท าการอยางใดอยางหนงหรอไมกระท าการอยางใดอยางหนงดวยตนเองโดยไมตองใหรฐหรอบคคลอนด าเนนการเพอสงเสรมหรอเอออ านวยใหการใชเสรภาพของตนบรรลผลหรอสะดวกขน รฐหรอบคคลอนมหนาทเพยงวาตองไมเขาไปรบกวนการใชเสรภาพของบคคลเทานน ตวอยางเสรภาพตามรฐธรรมนญ เชน เสรภาพในการแสดงความคดเหน เสรภาพในทางวชาการ เสรภาพในการประกอบอาชพ และเสรภาพในการชมนม เปนตน

สทธและเสรภาพนนมกจะเปนไปในทางเดยวกนเสมอ และบางทอาจแตกตางกนสทธเสรภาพถอวาจดอยในขอบขายของค าวา “สทธมนษยชน” (Human Rights) ซงถอเปนสทธเสรภาพขนพนฐานของความเปนมนษยทบคคลอนตองคมครองและไมละเมดในศกดศรของความเปนมนษย เพราะมนษยทกคนมอสระในการกระท าการ การแสดงความคดเหน การชมนมโดยสงบปราศจากอาวธ ตราบเทาทไมขดตอกฎหมาย53

2.3.2 ประเภทของสทธและเสรภาพ การแบงประเภทของสทธและเสรภาพ อาจแบงไดหลายลกษณะ แตในทนจะกลาวถงเฉพาะ

การแบงสทธและเสรภาพโดยพจารณาจากผทรงสทธ ซงไดรบสทธตามรฐธรรมนญ หรอบคคลซงรฐธรรมนญมงทจะใหความคมครองเปนส าคญ โดยแบงสทธและเสรภาพ ไดดงน

2.3.2.1 สทธมนษยชน สทธประเภทน ไดแก สทธทรฐธรรมนญมงทจะใหความคมครองแกทก ๆ คน โดยมได

แบงแยกวาบคคลนนจะเปนคนของชาตใด เชอชาตใด หรอศาสนาใด หากบคคลนนเขามาอยในขอบเขตอ านาจรฐทใชรฐธรรมนญของประเทศนน บคคลนนยอมไดรบความคมครองภายใตรฐธรรมนญนน ๆ ดวย สทธมนษยชนเปนคณลกษณะประจ าตวของมนษยทกคน เปนสทธเสรภาพตามธรรมชาตของมนษยในฐานะทเกดมาเปนมนษย และดวยเหตผลเพยงอยางเดยววา เพราะเขา

52หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย (น.51). เลมเดม. 53หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.205-206). เลมเดม.

DPU

39

เกดเปนมนษย และมนษยทกคนลวนมสทธและเสรภาพเหลานอยแลวตงตงแตกอนทจะมรฐเกดขน สทธและเสรภาพประเภทน ไดแก สทธในชวต รางกาย เละเสรภาพในทางศาสนา เปนตน54 ดงนน สทธมนษยชน จงหมายถง สทธทงหลายซงเปนทยอมรบกนในประเทศทม อารยธรรม วาเปนสทธพนฐานทจ าเปนในการด ารงชวตอยางมศกดศรของมนษยและในการพฒนาบคลกภาพของมนษย เปนสทธทมการคมครองปองกนในทางกฎหมายเปนพเศษ สมกบความส าคญของสทธดงกลาว55 สทธซงเปนทยอมรบกนในประเทศทมอารยธรรมนน จะเหนไดจาก สทธทปรากฏในปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนซงองคการสหประชาชาตไดประกาศเมอวนท 10 ธนวาคม ค.ศ. 1948 เปนตวอยางในเบองตนทดทสดถงสทธซงเปนทยอมรบกนในประเทศทมอารยธรรม56 เชน

สทธเสรภาพในชวต รางกาย และความมนคงปลอดภยในรางกาย (มาตรา 3, 4, 5, 10, 11, 12, 13, และ 14) สทธทจะมเสรภาพในความคดและการแสดงออกซงความเหน (มาตรา 18 และ 19) สทธในทรพยสน (มาตรา 17) สทธเสรภาพในการรวมประชมและกอตงสมาคม (มาตรา 20) สทธเสรภาพในทางการเมอง (มาตรา 21) สทธทจะไดรบการศกษา (มาตรา 26) สทธในการงาน (มาตรา 23)

2.3.2.2 สทธพลเมอง สทธพลเมอง หมายถง สทธทรฐธรรมนญมงทจะใหความคมครองเฉพาะบคคลทเปน

พลเมองของรฐเทาน น มกจะเปนสทธเสรภาพในการเขาไปมสวนรวมในกระบวนการสรางเจตนารมณของรฐ หรอกลาวอกนยหนงกคอ สทธและเสรภาพในทางการเมองนนเอง

ตวอยางสทธพลเมอง เชน เสรภาพในการรวมตวกนจดตงพรรคการเมองเพอสรางเจตนารมณทางการเมองของประชาชนและเพอด าเนนกจกรรมในทางการเมองใหเปนไปตามเจตนารมณนน สทธเลอกตง สทธสมครรบเลอกตง เสรภาพในการชมนมโดยสงบและปราศจากอาวธ สทธในการเขารบราชการ เปนตน57

54หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย (น.53). เลมเดม. 55จาก กฎหมายสทธมนษยชน (น.54-55), โดย วระ โลจายะ, 2532, กรงเทพฯ: ชวนพมพ. 56แหลงเดม. (น.55). 57สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ (น.31). เลมเดม.

DPU

40

2.3.2.3 บทบาทของสทธพลเมอง จากความหมายของสทธพลเมองดงกลาว แสดงใหเหนวา สทธพลเมองเปนสทธและ

เสรภาพในทางการเมอง โดยเฉพาะทเกยวของกบสทธเลอกตง สทธสมครรบเลอกตง ดงนน สทธพลเมองจงเปนสงทมความเกยวของเปนอยางดตอกระบวนการในทางการเมอง

ในระบอบประชาธปไตยระบบผแทนซงประชาชนไมสามารถปกครองตนเองไดโดยตรง เนองจากเหตผลบางประการ เชน ประชาชนตางมภารกจอน ๆ มากมาย จนไมสามารถเขารวมการตดสนใจในระดบชาตไดตลอดเวลา หรอประเทศมอาณาเขตกวางขวางและมประชาชนจ านวนมากเกนกวาทจะใหประชาชนทกคนจะรวมปกครองกนเองได ประชาชนเหลานนจงจ าเปนตองมอบหมายใหบคคลอนเขาไปท าหนาทปกครองและตดสนใจแทนตนเอง โดยการเลอกผแทนเขาไปท าหนาทนตบญญต และภายหลงจากนน ผแทนเหลานนกจะเลอกผแทนดวยกนใหท าหนาทฝายบรหารเปนคณะรฐบาล จงเหนไดวา การใชอ านาจรฐทงทางนตบญญตและบรหารลวนแตไดมาจากประชาชนซงเปนเจาของอ านาจอธปไตย กรณเชนน การเลอกตงจงมบทบาทและเปนกลไกทจะน ามาซงการชขาดวา ประชาชนตองการใหใครเขาไปท าหนาทแทนตน สทธเลอกตงของประชาชนจงเปนสทธทางการเมองประการหนงในบรรดาสทธทางการเมองทงหลายทไดรบการยอมรบกนในนานาอารยประเทศวา เปนพนฐานส าคญของการปกครองในระบอบประชาธปไตย58

บทบาทหนงของสทธพลเมอง คอ การสรางความชอบธรรมของอ านาจรฐโดยการเขาไปมสวนรวมทางการเมองของประชาชน หรอกลาวอกนยหนงกคอ การทประชาชนรวมเปนผใชอ านาจรฐนนเอง ดงนน สทธพลเมองจงมบทบาทในการเปนหลกประกนใหกบสทธมนษยชน เพราะเหตผลทวา สทธพลเมองนนมวตถประสงคในการสรางสรรคระบบการปกครองแบบประชาธปไตย โดยใหประชาชนมสวนรวมในเรองตาง ๆ ของบานเมอง มเชนนนแลว บทบญญตของรฐทรบรองสทธและเสรภาพกจะเปนเพยงกฎหมายลายลกษณอกษรหรอทฤษฎเทานน59

ดงน น สทธพลเมองจงมสวนส าคญอยางยงทจะน าไปสการปกครองในระบอบประชาธปไตย โดยเฉพาะทเกยวของกบการเลอกตง สทธเลอกตง และสทธในการสมครรบเลอกตง จงเปนกลไกส าคญในเรองดงกลาว

2.3.3 สทธเลอกตง กอนทจะเขาใจความหมายของค าวา “สทธเลอกตง” จ าเปนจะตองท าความเขาใจกอนวา

“การเลอกตง” หมายความวาอยางไร ศาสตราจารย ดร.หยด แสงอทย ไดอธบายความหมายของการเลอกตงเอาไววา “เมอใดเราสามารถทจะเอาของสงหนงและไมเอาของอกสงหนง เชน ในกรณ

58จาก กฎหมายรฐธรรมนญ (น.325), โดย บญศร มวงศอโฆษ, 2552, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 59ปญหาการเพกถอนสทธเลอกตง (น.21-22). เลมเดม.

DPU

41

ทเราเขาไปซอหมวกในราน เราอาจซอหมวกสด าและไมซอหมวกสน าตาลตามความชอบใจของเรา เมอนนเราไดชอวาเรา “เลอก” สงของแลว และเราคงใสหมวกสน าตาลตอไปจนกวาหมวกนนจะไมมประโยชนแกเราอก ขอทควรระลกมวา ถาเราตดสนใจ “เลอก” แลว ภายหลงเราจะกลบคนการเลอกของเราไดอกไมได การเลอกตงกเชนเดยวกน จะตองมบคคลหลาย ๆ คน ใหเรามโอกาสเลอกเอาบคคลหนงจากบคคลหลาย ๆ คน หรอบญชรายชอผสมครรบเลอกตงบญชหนงจากบญชรายชอหลายบญช เพอใหไปกระท ากจการอนใดอนหนง”

เมอพจารณาความหมายดงกลาวประกอบกบลกษณะส าคญประการหนงของ “สทธ” ซงไดอธบายมาแลวนน สทธเปนสงทผทรงสทธจะเลอกใชหรอไมกได อาจจะใหความหมายของสทธเลอกตงไดวา เปนสทธทผทรงสทธจะเลอกบคคลเขาไปท าหนาทแทนตนเพอใหไปท ากจการอนใดอนหนงโดยอสระ ผทรงสทธจะใชสทธหรอไมกได ทงน เปนไปตามเจตจ านงของผทรงสทธ ดงนน การใชสทธเลอกตงจงเปนการแสดงออกซงเจตจ านงของพลเมองผมสทธเลอกตงทงมวลอยางมเอกภาพในฐานะทเปนผถออ านาจอธปไตย

การปกครองในระบอบประชาธปไตยซงอาจแบงออกเปนประชาธปไตยโดยตรงและประชาธปไตยโดยผานทางผแทน สทธเลอกตงจะมความส าคญอยางยงในระบอบประชาธปไตยโดยผานทางผแทน ทงน เพราะระบอบประชาธปไตยโดยผานทางผแทนราษฎรจะเปนผเลอกบคคลจ านวนหนงใหเปนผใชอ านาจอธปไตยแทนตน ผทถกเลอกจงเปนผแทนของราษฎรและไปใชอ านาจอธปไตยแทนราษฎร ดงน น สทธเลอกตงจงเปนสทธทจะท าใหราษฎรเปนผใชอ านาจอธปไตยไดโดยวธเลอกผแทนของตน สวนระบอบประชาธปไตยโดยตรงนน การเลอกตงไมไดมความส าคญเทาใดนก เพราะประชาชนแตละคนสามารถไปใชสทธไดดวยตนเอง จงท าใหไมจ าเปนตองเลอกตงผแทนแตอยางใด ท าใหไมจ าเปนตองมสทธเลอกตงในการปกครองรปแบบน

สทธเลอกตงในทางการเมอง เรมมขนเมอปลายศตวรรษท 18 เปนสทธทไดมาโดยการตอสและเปนชยชนะของระบอบประชาธปไตยเหนอระบอบสมบรณาญาสทธราชย การไดมาซงสทธเลอกตงน จงถอเปนสญลกษณของเสรภาพและเปนองคประกอบส าคญของความชอบธรรมตามระบอบประชาธปไตย60

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 72 บญญตหลกเกณฑเกยวกบการเลอกตงโดยก าหนดใหการเลอกตงเปนหนาทของชนชาวไทย ซงหลกเกณฑนน ามาใชครงแรกในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ในมาตรา 68 โดยก าหนดวาผทไมไปท าหนาทในการเลอกตง จะตองเสยสทธบางประการ เหตทตองใหมการบญญตเชนน เพราะมผ ไปใชสทธในการเลอกตงนอย จงอาจเปนชองทางใหมการซอสทธขายเสยงกนไดงาย อยางไรกตาม

60ปญหาการเพกถอนสทธเลอกตง (น.32-33). เลมเดม.

DPU

42

การก าหนดหลกเกณฑในมาตรา 72 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 อาจเกดความลกลนกนขน เพราะจากการทใชค าวา “บคคลมหนาทไปใชสทธเลอกตง” ซงจะเหนวา มทงค าวา “สทธ” และ “หนาท” อยในประโยคเดยวกน จงตองอธบายความหมายตอไปดวยวา บคคลมหนาทไปปรากฏตวทคหาเลอกตง สวนการจะเลอกหรอไมเลอกใครยอมเปนสทธของผนน มาตรา 72 วรรคแรก จงก าหนดใหเปนหนาทของประชาชนทจะตองไปใชสทธเลอกตง แตมการบญญตผลทแตกตางกนในมาตรา 72 วรรคสอง คอ “บคคลซงไปใชสทธเลอกตง หรอไมไปใชสทธเลอกตงโดยไมแจงเหตผลอนสมควรทท าใหไมอาจไปใชสทธได ยอมไดสทธหรอเสยสทธตามทกฎหมายบญญต” บทบญญตเชนนจงเปดชองใหมการใหสทธแกประชาชนในเชงบวกส าหรบผทไปใชสทธเลอกตง แตปญหามอยวา จะท าอยางไรถงจะท าใหประชาชนรสกวา เมอเขาไมไปใชสทธเลอกตงเขาอาจตองสญเสยสทธได ทงน เพอใหเปนไปตามเจตนารมณของรฐธรรมนญทประสงคจะใหประชาชนออกไปใชสทธเลอกตง มเชนนนแลว บทบญญตในมาตรา 72 กจะไมมความหมายในทางปฏบต ดงนน จงมการตราพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. 2550 ซงบญญตเกยวกบการเสยสทธในมาตรา 26 และการไดมาซงสทธในมาตรา 28 โดยสทธทเสยไปตามมาตรา 26 ไดแก สทธยนค ารองคดคานการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา สทธสมครรบเลอกตงและสทธไดรบการเสนอชอเขารบการสรรหาเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน สทธสมครรบเลอกเปนก านนหรอผใหญบานตามกฎหมายวาดวยลกษณะปกครองทองท ส าหรบการไดมาซงสทธตามมาตรา 28 ไดแก สทธในการไดรบการสนบสนนจากกองทนพฒนาการเมองภาคพลเมอง61

2.3.4 ความสมพนธระหวางสทธเลอกตงกบทฤษฎอ านาจอธปไตย62 การปกครองในระบอบประชาธปไตย คอการปกครองทอ านาจสงสดในการปกครอง

ประเทศหรอทมกเรยกกนวา “อ านาจอธปไตย “ มาจากราษฎรทกคนเปนผใชอ านาจ อยางไรกตาม การใชอ านาจอธปไตยของราษฎรตามหลกการปกครองในระบอบประชาธปไตยนน แบงออกเปน 3 แบบดวยกน คอ ราษฎรใชอ านาจอธปไตยโดยตรง ราษฎรใชอ านาจอธปไตยโดยทางผแทน และราษฎรใชอ านาจอธปไตยกงโดยตรง

การใชอ านาจอธปไตยโดยตรง เปนกรณทราษฎรรวมกนจดการปกครองบานเมองและออกกฎหมายเอง จะตงผแทนขนกแตส าหรบงานดานธรการ งานดานตลาการ สวนงานในดานจดท ากฎหมาย ราษฎรจะท าเองโดยตรง ในทางปฏบตจะใชวธการจดใหมการประชมกนออกกฎหมาย

61กฎหมายรฐธรรมนญ (น.345-346). เลมเดม. 62กฎหมายเลอกตงตามรฐธรรมนญฉบบปจจบน (น.11-15). เลมเดม.

DPU

43

เปนครงคราว โดยมเจาหนาทบรหารใหเปนไปตามกฎหมายอกสวนหนง วธนเดมใชอยในประเทศกรซ แตปจจบนมการใชกนอยในประเทศสวสเซอรแลนดในบางมลรฐ

การใชอ านาจอธปไตยกงโดยตรง เปนการผสมผสานระหวางการใชอ านาจอธปไตยโดยตรงกบการใชอ านาจอธปไตยโดยทางผแทน วธนราษฎรมไดมอบอ านาจแกผแทนทงหมด มการสงวนสทธบางเรองเกยวกบการบญญตกฎหมาย ซงบางกรณใหเสนอรางกฎหมายไปขอความเหนราษฎรทงหมด (Referendum) หรอราษฎรเสนอรางกฎหมายไปยงรฐสภากได (Initiative) วธนใชในประเทศสวสเซอรแลนดแตจะใชเฉพาะกจการบางเรองเทานนมไดใชโดยทวไป

การใชอ านาจอธปไตยโดยผานทางผแทน การปกครองในลกษณะนจะมความสมพนธกบสทธเลอกตงโดยตรง เนองจากราษฎรเปนผเลอกบคคลจ านวนหนงใหเปนผใชอ านาจอธปไตยแทนตน ผทถกเลอกจงเปนผแทนราษฎรและใชอ านาจอธปไตยแทนราษฎร การเลอกตงจงเปนลกษณะส าคญของการปกครองในลกษณะน

หลกการเปนผแทนราษฎรหรอผแทนปวงชน มทฤษฎเบองหลง 2 ทฤษฎ ไดแก ทฤษฎวาดวยอ านาจอธปไตยเปนของปวงชนและทฤษฎวาดวยอ านาจอธปไตยเปนของชาต 2.3.4.1 หลกทฤษฎวาดวยอ านาจอธปไตยเปนของปวงชน

เจาของทฤษฎนคอ Jean-Jacques Rousseau ซงไดเสนอในหนงสอชอ “สญญาประชาคม (Social Contract)” โดยถอวา อ านาจอธปไตยเปนของประชาชนทกคนทมารวมอยเปนสงคม ทกคนเปนเจาของตามสดสวนของตน เชน สงคมหนงมสมาชก 10,000 คน สมาชกแตละคนกจะเปนเจาของอ านาจอธปไตยคนละ 1/10,000 ดงนน ราษฎรแตละคนจงมสวนในการมอบอ านาจซงราษฎรผมสทธเลอกตงไดเลอกผแทนขนมา ทฤษฎของ Rousseau เปนประชาธปไตยมากและสงผลส าคญ คอ

1) ราษฎรแตละคนมสทธทจะเลอกผปกครอง ทงนเพราะเปนการแสดงออกซงสวนแหงอ านาจอธปไตยของตนอนน ามาซงหลกทรจกกนวา “การเลอกตงอยางทวถง” เพราะถอวาการเลอกตงเปนสทธของทกคนมใชเปนหนาท จงไมอาจมการจ ากดสทธได ดงท Rousseau กลาววา “สทธเลอกตงเปนสทธทไมมอะไรจะมาพรากไปจากประชาชนได”

2) การมอบอ านาจของราษฎรใหผแทน เปนการมอบอ านาจในลกษณะทผแทนตองอยภายใตอาณตของราษฎรผเลอกตง ผแทนแตละคนไมถอวาเปนผแทนของราษฎรทงประเทศ แตเปนผแทนของราษฎรในเขตเลอกตงของตน และผแทนตองอยภายใตค าสงและการควบคมโดยผเลอกตง

3) ทฤษฎอ านาจอธปไตยเปนของประชาชนเปนทฤษฎทสนบสนนอ านาจของประชาชน สนบสนนใหประชาชนใชอ านาจไดตลอดเวลา ทฤษฎนจงปฏเสธระบอบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย

DPU

44

2.3.4.2 หลกทฤษฎวาดวยอ านาจอธปไตยเปนของชาต หลงจากมการปฏวตครงใหญในประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ป ค.ศ. 1789 สภาราง

รฐธรรมนญของสาธารณรฐฝรงเศสในขณะนน ไดเสนอทฤษฎเกยวกบอ านาจอธปไตยเสยใหมโดยตงอยบนพนฐานของ “ชาต” แทนทจะเปนของ “ปวงชน” หรอ “ราษฎร” โดยใหเหตผลวา ชาตเปนสภาพความเปนจรงทอยเหนอราษฎรซงมชวตอยในชวงเวลาหนง ๆ เทานน ชาตเปนนตบคคลทมชวตจตใจ ด ารงอยคงทนกวาราษฎรในแตละยคสมย เปนความตอเนองของราษฎรในสงคมนน ๆ ผลของทฤษฎน คอ

1) ชาตเปนเจาของอ านาจอธปไตยไมใชปวงชนหรอราษฎร อ านาจเลอกตงเปนสงทชาตมอบใหกบราษฎรในฐานะเปนองคกรทมหนาทเลอกผแทนของชาต ดงนน การเลอกตงของราษฎรจงเปนการปฏบตหนาทมใชเปนการใชสทธ ชาตจงมสทธทจะมอบอ านาจเลอกตงใหแกราษฎรทเหนวาเหมาะสมได การเลอกตงจงไมจ าเปนจะตองเปนแบบทวถง จงมการจ ากดสทธในการเลอกตงได

2) ผแทนแตละคนไมไดเปนผแทนของราษฎรในแตละเขตเลอกตงทเลอกตนเทานน แตผแทนทงหมดถอเปนผแทนของชาตและไมอยภายใตอาณตของราษฎรผเลอกตง

3) ทฤษฎอ านาจอธปไตยเปนของชาตไมไดปฏเสธระบบการปกครองทมพระมหากษตรยเปนประมข อยางไรกตามหากชาตประสงคจะเปลยนผปกครองไปเปนรปแบบอนกสามารถท าได

ดงนน หากพจารณาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบทผาน ๆ มา จะพบวา ประเทศไทยใชทงทฤษฎอ านาจอธปไตยเปนของชาตและทฤษฎอ านาจอธปไตยเปนของปวงชนผสมกน ทงน พจารณาไดจาก

1) การใชทฤษฎอ านาจอธปไตยเปนของปวงชน แสดงออกโดย รฐธรรมนญบญญตใหการเลอกตงของประเทศไทยเปนการเลอกตงอยางทวถง รบรองใหประชาชนลงประชามตไดประชาชนมสทธเสนอรางกฎหมาย และมสทธเขาชอถอดถอนผแทนราษฎรของตนได

2) การใชทฤษฎอ านาจอธปไตยเปนของชาต แสดงออกโดย รฐธรรมนญบญญตใหการเลอกตงเปนหนาท และผแทนแตละคนไมไดเปนผแทนของราษฎรในแตละเขตเลอกตงของตนเทานน

2.4 หลกการคมครองสทธและเสรภาพ และการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ

อ านาจรฐเปนองคประกอบของรฐประการหนง นอกเหนอจากดนแดนและราษฎร เปนอ านาจมหาชนซงอยเหนอเอกชนทกคนทเปนสมาชกของรฐนน เปนอ านาจทจะออกกฎ ขอบงคบ หรอกฎหมาย ใหราษฎรทเปนสมาชกของรฐนนประพฤตปฏบตตาม ขณะเดยวกนกสามารถทจะใชก าลงบงคบใหราษฎรปฏบตตามกฎ ขอบงคบ หรอกฎหมายดงกลาวได เมออ านาจรฐเปนสงท

DPU

45

มผลบงคบกบประชาชนภายในรฐ ประกอบกบการทรฐเปนนตบคคล จงตองมการมอบหมายใหแกบคคลธรรมดาเปนผใชอ านาจด าเนนการตาง ๆ แทนรฐ การควบคมหรอการตรวจสอบการใชอ านาจรฐโดยบคคลดงกลาว จงเปนสงจ าเปนส าหรบการปกครองในระบอบประชาธปไตย เพอปองกนภยอนเกดจากการใชอ านาจนน63

ดงนน เพอเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนทอาจไดรบผลกระทบจากการใชอ านาจรฐ และเพอปองกนไมใหมการใชอ านาจรฐไดตามอ าเภอใจ การใชอ านาจรฐจงตองอยภายใตหลกการพนฐานในการคมครองสทธและเสรภาพ รวมทงหลกการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ ซงไดแก หลกนตรฐ หลกความชอบดวยกฎหมายของการกระท าทางปกครอง รวมถงกฎหมายอน ๆ ไดแก สนธสญญาหรอขอตกลงระหวางประเทศทางดานสทธมนษยชนทรฐนนเปนสมาชก และไดท าความตกลงไว เชน กตการะหวางประเทศวาดวยสทธเมองและสทธทางการเมอง (International Covenant on Civil and Political Rights: ICCPR) ซงในแตละหลกการดงทกลาวมา ตางมทมาและความส าคญเกยวกบการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน ดงน

2.4.1 หลกนตรฐ ค าวา “นตรฐ” เปนค าทเกดขนในประเทศทใชภาษาเยอรมน เปนค าทรจกกนใน

ศตวรรษท 19 ชวงกอนป ค.ศ. 1848 ซงอาจใหความหมายไดวา นตรฐ หมายถง รฐแหงความมเหตผล เปนรปแบบทปกครองตามเจตจ านงโดยรวมทมเหตมผล และมวตถประสงคเพอสงทดทสดส าหรบสงคมเปนการทวไป จากการใหความหมายดงกลาว จงอาจสรปไดวา นตรฐ คอ รฐทปกครองตามหลกแหงเหตผล เพอการอาศยอยรวมกนของมนษย และเปนไปดวยความสข64

หลกนตรฐจงเปนหลกทควบคมการใชอ านาจรฐโดยมหลกเกณฑทส าคญ 2 ประการ ไดแก ประการทหนง ประชาชนตองมสทธและหนาททไดรบการรบรองโดยกฎหมาย รฐและ

องคกรของรฐจะกระท าการใดตองอาศยอ านาจทกฎหมายใหไวและตองท าตามกฎหมาย ประการทสอง ตองมการเยยวยาแกไขความเสยหายทเกดขนจากการทรฐหรอเจาหนาท

ของรฐกระท าการนอกขอบเขตแหงกฎหมายและไปกระทบตอสทธและเสรภาพและหนาทของประชาชน โดยตองจดใหมองคกรหรอผวนจฉยในการท าหนาทดงกลาว

ดงนน รฐทเปนนตรฐ (Legal State) จงหมายถง รฐทยอมตนอยภายใตกฎหมาย เปนแนวคดทถกสรางขนเพอควบคมการกระท าของรฐ มใหด าเนนการไปตามอ าเภอใจของผมอ านาจในทางการเมอง การใชอ านาจของรฐจงตองอยภายใตกรอบของกฎหมายทไดวางไวลวงหนา

63จาก การตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงโดย

องคกรตลาการ (น. 35), โดย กตตพฒน สวรรณนจศร, 2555, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. 64หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย (น.21). เลมเดม.

DPU

46

บนพนฐานของความเชอวา การกระท าในลกษณะดงกลาวนจะชวยปกปองสทธและเสรภาพของประชาชนใหด ารงอยอยางมนคง การใชอ านาจของผปกครองรฐในนตรฐตองเปนการใชอ านาจทสอดคลองกบความเปนธรรมตามกฎหมาย กลาวคอ ตองเปนการใชกฎหมายสรางความเปนธรรมใหแกทก ๆ คนในรฐ โดยไมเลอกปฏบต ไมมการเลอกชนวรรณะ ไมมการเลอกขางเลอกกลม ไมละเมดหรอขดตอสทธและเสรภาพของประชาชน ซงถาเปนเชนนน กแสดงวา มการเคารพตอหลกนตรฐอยางแทจรง ดงนน จงตองมนตธรรมในนตรฐดวย

กฎหมายในความหมายของนตรฐตองเปนกฎหมายทมาจากประชาชนหรอจากตวแทนของประชาชน ประชาชนเปนผสรางความชอบธรรมใหกบกฎหมาย และท าใหเกด “หลกแหงความชอบดวยกฎหมาย” ดงนน ทก ๆ คนในรฐ จงตองเคารพตอกฎหมายทประชาชนสรางขนมาเพราะโดยสภาพของกฎหมายนนมความชอบธรรม การเคารพตอกฎหมายคอการกระท าของทกคนในรฐ ทกองคกรของรฐ การบงคบใชกฎหมายของศาลจะตองไมละเมดหรอฝาฝนตอกฎหมาย และตองมความเปนธรรม ณ จดดงกลาวแสดงใหเหนวา การกระท าตาง ๆ หรอการบงคบใชกฎหมายตาง ๆ ตองเคารพตอ “หลกแหงความชอบดวยกฎหมาย” หลกแหงความชอบดวยกฎหมายจงเปนหลกทมาจากหรอตอเนองมาจากหลกนตรฐนนเอง

องคกรตรวจสอบการใชอ านาจรฐตามรฐธรรมนญ ไมวาจะเปนศาลยตธรรม ศาลปกครอง ศาลรฐธรรมนญ องคกรอสระตามรฐธรรม เชน คณะกรรมการการเลอกตง คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต ผตรวจการแผนดน คณะกรรมการตรวจเงนแผนดน รวมถงองคกรกงตลาการตาง ๆ จงมขนเพอควบคมและตรวจสอบการใชอ านาจรฐใหเคารพตอหลกนตรฐ และเทากบเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน65

หลกการพนฐานทเปนสาระส าคญของหลกนตรฐ มดงน 2.4.1.1 หลกการแบงแยกอ านาจ หลกการแบงแยกอ านาจเปนหลกการพนฐานทส าคญของหลกนตรฐ เพราะหลกนตรฐ

ไมสามารถสถาปนาขนมาไดในระบบการปกครองทไมมการแบงแยกอ านาจ ไมมการควบคมการตรวจสอบซงกนและกนระหวางอ านาจ ภายใตหลกการแบงแยกอ านาจ ฝายนตบญญต ฝายบรหาร และฝายตลาการ ตองสามารถควบคม ตรวจสอบ และยบย งซงกนและกนได ทงน เพราะอ านาจทงสามมไดแบงแยกออกจากกนโดยเดดขาด หากแตมการถวงดลกน (Check and balance) เพอใหสทธและเสรภาพของประชาชนไดรบความคมครอง ดวยเหตน จงตองไมมอ านาจใดอ านาจหนง มอ านาจเหนอกวาอกอ านาจหนงโดยเดดขาด หรอจะตองไมมอ านาจใดอ านาจหนงทรบภาระหนาทของรฐ

65หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.109-110). เลมเดม.

DPU

47

ทงหมดหรอด าเนนการเพอใหบรรลภารกจดงกลาวแตเพยงฝายเดยว ดงนน หลกการแบงแยกอ านาจ จงเปนหลกทแสดงใหเหนถงการอยรวมกนของอ านาจ การตรวจสอบอ านาจ และการถวงดลอ านาจ

หากพจารณาหลกการแบงแยกอ านาจอยางเปนระบบ อาจแยกพจารณาหลกการแบงแยกอ านาจในแงของความแตกตางตามภาระหนาทของรฐ ซงกอใหเกดการแบงแยกองคกรตามขอบเขตภาระหนาททแตกตางกนหรอทเรยกวา “การแบงแยกอ านาจตามภารกจ” และ “การแบงแยกอ านาจในแงของตวบคคล” ซงเรยกรองใหภาระหนาทของรฐตองมเจาหนาทของตนเองทไมใชเจาหนาทของรฐในองคกรอน และก าหนดใหองคกรอนเขาไปมสวนรวมในกระบวนการแตงตงบคคลเขาสอ านาจหรอใหมสทธโตแยงคดคานอ านาจอน หรอสทธในการควบคมตรวจสอบทงในแงของการแบงแยกอ านาจตามภารกจและในแงของตวบคคล จะกอใหเกดความสมพนธระหวางอ านาจตาง ๆ ในการยบย งซงกนและกน และท าใหเกดความสมดลระหวางอ านาจ ไมท าใหอ านาจหนงอยภายใตอ านาจอนโดยสนเชง ดวยสภาพการณเชนนจะท าใหสทธและเสรภาพของประชาชนไดรบความคมครองอนเปนความมงหมายประการส าคญของหลกนตรฐ66

2.4.1.2 หลกประกนในการคมครองสทธและเสรภาพ สทธขนพนฐานเปนสทธทตดตวมนษยแตละคน ไมมใครสามารถพรากจากมนษย

แตละคนได เปนสทธของมนษยเองมใชสทธทรฐมอบให สทธเสรภาพขนพนฐาน แบงไดเปน 2 ประเภท คอ สทธมนษยชนและสทธพลเมอง สทธมนษยชนเปนสทธในฐานะทเปนมนษย ไดแก สทธเสรภาพในชวตรางกาย สทธเสรภาพในเคหสถาน สทธเสรภาพในการตดตอสอสาร สทธเสรภาพในการเดนทางและการเลอกถนทอย สทธเสรภาพในครอบครว สทธเสรภาพในการประกอบอาชพ สทธเสรภาพในการมหรอใชทรพยสน สทธเสรภาพในการท าสญญา สทธเสรภาพในอนทจะแสดงความคดเหน สวนสทธพลเมอง หมายถง สทธในการเขาไปมสวนรวมในกระบวนการสรางเจตนารมณของรฐในทางการเมอง อนไดแก สทธเสรภาพในการรวมตวกนเปนกลม เปนสมาคมหรอเปนพรรคการเมอง รวมถงสทธเสรภาพในอนทจะลงคะแนนเสยงเลองตงหรอลงสมครรบเลอกตง เปนตน67

หลกนตรฐมความเกยวพนกนอยางย งกบสทธเสรภาพของบคคล และสทธในความเสมอภาค สทธทงสองประเภทดงกลาว ถอเปนพนฐานของ “ศกดศรความเปนมนษย” ในรฐเสรประชาธปไตยทงหลายยอมรบหลกความเปนอสระของปจเจกบคคลในการทจะพฒนาบคลกภาพของตนเองใหเปนไปตามความประสงคของบคคลนน ๆ ดงนน เพอเหนแกความเปนอสระของปจเจกบคคลในการพฒนาบคลกภาพของแตละบคคล รฐจงตองใหความเคารพตอขอบเขตของสทธ

66หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย (น.22-23). เลมเดม. 67จาก นตรฐ นตธรรม (น. 326), โดย วรเจตน ภาครตน, 2553, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

48

และเสรภาพของปจเจกบคคลดงกลาว การแทรกแซงในสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลโดยอ านาจรฐจะกระท าไดกตอเมอมกฎหมายซงผานความเหนชอบจากตวแทนของประชาชนตามหลกความชอบธรรมในทางประชาธปไตยแลวเทานน ทงนเพอเปนการคมครองสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลใหมผลในทางปฏบตอยางแทจรง

กลาวโดยสรป หลกประกนในการคมครองสทธและเสรภาพถอเปนหลกพนฐานทส าคญของหลกนตรฐ เพราะถอวาศกดศรความเปนมนษยเปนหลกการสงสดของรฐธรรมนญ68

2.4.1.3 หลกการคมครองสทธของประชาชนทางศาล หลกการคมครองสทธของประชาชนทางศาล เปนหลกการคมครองสทธและเสรภาพ

ของประชาชนจากการกระท าอนมชอบของฝายอ านาจรฐ โดยประชาชนมสทธทจะฟองหนวยงานของรฐเพอเรยกรองใหรบผดและชดใชคาเสยหายในทางละเมด และครอบคลมถงสทธเรยกรองของปจเจกบคคลตามกฎหมายมหาชน กลาวคอ หากมกฎหมายใดทมวตถประสงคเพอคมครองประโยชนของปจเจกชน และก าหนดใหเปนหนาทของหนวยงานรฐทจะตองด าเนนการอยางใดอยางหนง หากหนวยงานรฐไมไดด าเนนการหรอด าเนนการบกพรองจนกอใหเกดความเสยหายแกปจเจกชน ยอมเปนสทธของปจเจกชนทจะฟองใหหนวยงานของรฐนน ๆ ด าเนนการตามสทธเรยกรองของตนได ดงนน สทธเรยกรองของปจเจกบคคลตามกฎหมายมหาชน อาจเปนสทธทกฎหมายรบรองไวกได แตกฎหมายนนตองมวตถประสงคเพอการคมครองสทธและเสรภาพของปจเจกชนเทานน69

2.4.2 หลกความชอบดวยกฎหมายของการกระท าทางปกครอง จากการศกษารปแบบการจดระเบยบบรหารราชการแผนดนในหวขอท 2.2.1 และ 2.2.2

เกยวกบหลกการรวมอ านาจปกครองและหลกการกระจายอ านาจปกครอง จะเหนวา หลกการทงสองดงกลาว เปนการกระท าของฝายบรหารในการใชอ านาจบรหารประเทศตามหลกการแบงแยกอ านาจอธปไตย ซงแบงออกเปน อ านาจนตบญญต อ านาจบรหาร และอ านาจตลาการ ส าหรบฝายบรหารนนจะมสองสถานะ คอ สถานะแรก เปนฝายบรหารทมหนาทในการบรหารกจการบานเมอง วางแนวนโยบายตาง ๆ ภายใตหลกความชอบดวยกฎหมาย สถานะทสอง เปนฝายปกครอง ซงการกระท าตาง ๆ ในทางปกครองตองอยภายใตหลกความชอบดวยกฎหมายเชนเดยวกน ไมวาจะเปนการตรากฎเกณฑแหงกฎหมาย หรอการออกค าสงทางปกครอง

ฝายปกครองเปนฝายทอยภายใตการบงคบบญชาหรอภายใตการก ากบดแลของฝายบรหาร โดยทฝายบรหารเปนผวางแนวนโยบาย ในขณะทฝายปกครองเปนผรบนโยบายดงกลาว มาปฏบต การปฏบตงานของฝายปกครองสวนใหญจงเปนการกอใหเกดนตสมพนธขนกบ

68หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย (น. 23). เลมเดม. 69หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.111). เลมเดม.

DPU

49

ประชาชนหรอปจเจกชน ซงเรยกวา การกระท าทางปกครองหรอนตกรรมทางปกครอง ซงฝายปกครองจะกอใหเกดการกระท าทางปกครองไดตอเมอมกฎหมายใหอ านาจไว ดงนน กฎหมายจงเปนกรอบในการใชอ านาจและจ ากดอ านาจของฝายปกครองในการกระท าทางปกครอง ดวยเหตดงกลาวน การกระท าทางปกครองจงตองชอบดวยกฎหมายหรอตองไมขดตอกฎหมายทใหอ านาจไว อาจกลาวไดวา หลกแหงความชอบดวยกฎหมายเปนหลกทใชในการควบคมการกระท าของฝายปกครองนนเอง

ดงน น การบรหารประเทศของฝายบรหารจงตองอยภายใตขอบเขตของกฎหมาย กลาวคอ ตองไมละเมดตอกฎหมาย ไมฝาฝนตอหลกความชอบดวยกฎหมาย หากค าสงใดขดกบหลกความชอบดวยกฎหมายแลว ผลทตามมาคอ ตองสามารถยกเลกเพกถอนค าสงนนไดโดยศาล70

กฎหมายปกครองภายใตหลกนตรฐ จงตองยดหลกความชอบดวยกฎหมายของการกระท าทางปกครองใหเปนสาระส าคญอยางหนง โดยเฉพาะอยางยงนตกรรมทางปกครองทกประเภท ไมวาจะเปนนตกรรมทางปกครองในรปแบบของค าสง ในรปของการพสจนและยนยนในคณสมบตของบคคลหรอสทธในทรพยสน ในรปของการรบรองเอกสารตาง ๆ ของทางราชการ หรอในรปของค าวนจฉยอทธรณตาง ๆ โดยองคกรวนจฉยอทธรณของฝายปกครอง จะตองออกโดยถกตองตามกระบวนการในการออกนตกรรมทางปกครองและเปนไปตามสารบญญตแหงกฎหมายในเรองนน ๆ ตลอดจนตองสอดคลองกบกฎหมายรฐธรรมนญและแนวบรรทดฐานของค าพพากษาของศาลรฐธรรมนญดวย นตกรรมทางปกครองใดทมขอบกพรองไมวาจะเปนขอบกพรองทมชอบดวยกฎหมายวธสบญญต หรอกฎหมายสารบญญต จดวาเปนนตกรรมทางปกครองทมชอบดวยกฎหมายทงสน หากความบกพรองนนมความรายแรงมาก กฎหมายปกครองเยอรมนถอวา นตกรรมทางปกครองนนตกเปนโมฆะท านองเดยวกบโมฆะกรรมตามกฎหมายแพงและพาณชย นตกรรมทางปกครองทไมชอบดวยกฎหมายนน ถอวาเปนนตกรรมทางปกครองทแยกตางหากจากการกระท าของฝายปกครองทมใชนตกรรมทางปกครอง แตเปนปฏบตการทางปกครอง และความไมชอบดวยกฎหมายน กแตกตางไปจากระดบความสอดคลองกบวตถประสงคของกฎหมาย กลาวคอ นตกรรมทไมชอบดวยกฎหมายอาจถกตรวจสอบไดทงโดยองคกรชนอทธรณภายในฝายปกครอง และโดยศาลปกครอง สวนนตกรรมทไมสอดคลองกบระดบของวตถประสงคของกฎหมายแตกยงอยในขอบเขตของการใชอ านาจดลพนจ อาจถกตรวจสอบไดโดยองคกรชนอทธรณภายในฝายปกครองเทานน แตไมอาจถกตรวจสอบไดโดยชนศาลปกครอง71

70จาก หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.465-466), โดย เกรยงไกร เจรญธนาวฒน, 2556, กรงเทพฯ: . 71จาก หลกกฎหมายปกครองเยอรมน (น.155-166), โดย กมลชย รตนสกาววงศ ก, 2544, กรงเทพฯ:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

DPU

50

2.4.3 กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง (International

Covenant on Civil and Political Rights : ICCPR) เปนสนธสญญาพหภาคระหวางประเทศทางดานสทธมนษยชนทส าคญยงฉบบหนงภายใตกรอบของสหประชาชาต โดยสมชชาใหญแหงสหประชาชาตไดรบรองกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง เมอวนท 16 ธนวาคม 2509 และมผลบงคบใชเมอวนท 23 มนาคม 2519 ปจจบนมประเทศทลงนามแลว จ านวน 64 ประเทศ และมประเทศทเปนภาคแลว 167 ประเทศ (ขอมล ณ วนท 30 ตลาคม 2556)

ส าหรบประเทศไทย ไดภาคยานวต (Accession) เขาเปนภาคกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง เมอวนท 29 ตลาคม 2539 โดยไมไดตงขอสงวนไวแตอยางใด และมผลใชบงคบกบประเทศไทย เมอวนท 29 มกราคม 2540 เปนตนมา72

กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองเปนสนธสญญา พหภาคทไดรบการพฒนาตามแนวกฎบตรสหประชาชาตและปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนตามล าดบ เพยงแตกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองไดรบการพฒนาใหมลกษณะทเปนรปธรรมและมผลบงคบในทางกฎหมายชดเจนยงขน นอกจากกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองจะบญญตถงหลกการรบรองคมครองสทธมนษยชนททกคนพงมแลว ยงไดก าหนดถงหลกเกณฑและรปแบบของสทธเสรภาพในแตละประเภทไวอยางละเอยด ตลอดจนไดมการก าหนดถงกลไกในการคมครองเยยวยา (Remedies) โดยก าหนดใหรฐภาคตองจดท ารายงานประเทศ (National Report) เกยวกบสถานการณทางดานสทธมนษยชนเสนอตอคณะกรรมการสทธมนษยชน (Human Rights Committee – CCPR) ซงเปนองคกรระหวางประเทศ เพอน าไปเปนขอมลในการพฒนาและปรบปรงสงเสรมการคมครองสทธมนษยชนของปจเจกชนในรฐภาค

แมวากตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองจะมสาระส าคญเชนเดยวกบปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนกตาม แตในเนอหาของกตการะหวางประเทศวาดวยสทธของพลเมองและสทธทางการเมองเปนการมงเนนถงการคมครองจ ากดเฉพาะในสวนท

72จาก สาระส าคญกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง (International

Covenant on Civil and Political Rights : ICCPR), โดย กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม . สบคนจาก http://www.rlpd.go.th/rlpdnew/images/rlpd_1/International_hr/2557/tran_iccpr-2.pdf

DPU

51

เกยวของกบสทธพลเมองและสทธทางการเมองเทานน มไดมการกลาวถงการใหความคมครองของรฐทางดานสทธในทางเศรษฐกจและวฒนธรรม ดงเชนปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน73

สาระส าคญของกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองประกอบดวย วรรคอารมภบท และบทบญญตอก 53 ขอบท ซงแบงออกเปน 6 สวน ดงน74

วรรคอารมภบท จะกลาวถงพนธกรณของรฐทางดานสทธมนษยชนตามกฎบตรสหประชาชาต รวมทงหนาทของรฐทจะสงเสรมและคมครองสทธมนษยชน และใหไดรบสทธทงดานพลเมอง การเมอง เศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรมอยางเทาเทยมกน

สวนท 1 (ขอบทท 1) กลาวถงสทธในการก าหนดเจตจ านงตนเอง (right of self-determination)

สวนท 2 (ขอบทท 2-5) กลาวถงพนธกรณของรฐภาคทรบรองวาจะเคารพและประกนสทธของบคคล รวมถงการหามเลอกปฏบต ไมวาจะดวยเหตผลทางเชอชาต สผว เพศ ภาษา ศาสนา ความคดเหนทางการเมอง สญชาต สถานะทางเศรษฐกจ สงคม ถนก าเนด หรอสภาพอนใด โดยจะด าเนนการใหเกดผลในทางปฏบตภายในประเทศ ประกนวาบคคลทถกละเมดจะไดรบการเยยวยาไมวาบรษหรอสตรจะไดรบสทธพลเมองและการเมองอยางเทาเทยมกน การลดรอนสทธในสถานการณฉกเฉน และการหามการตความกตกาในอนทจะไปจ ากดสทธและเสรภาพอน ๆ ลง

สวนท 3 (ขอบทท 6-27) กลาวถงสาระของสทธในสวนทเปนสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ไดแก สทธในการมชวตอย เสรภาพจากการไมถกทรมาน การหามบคคลมใหตกอยในภาวะเยยงทาส การหามบคคลมใหถกจบกมตามอ าเภอใจ การปฏบตตอผถกลดรอนเสรภาพอยางมมนษยธรรม การหามบคคลถกจ าคกดวยเหตทไมสามารถช าระหนตามสญญา เสรภาพในการโยกยายถนฐาน ความเสมอภาคของบคคลภายใตกฎหมาย การหามมใหมการบงคบใชกฎหมายอาญายอนหลง สทธการไดรบรองเปนบคคลตามกฎหมาย การหามแทรกแซงความเปนสวนตว การคมครองเสรภาพทางความคด เสรภาพในการแสดงความคดเหนและการแสดงออก การหามการโฆษณาชวนเชอเพอการสงครามหรอกอใหเกดความเกลยดชงทางเชอชาต สทธทจะชมนมอยางสนต การรวมกนเปนสมาคม สทธของชายหญงทอยในวยทเหมาะสมในการมครอบครว การคมครองสทธเดก และการทพลเมองทกคนมสทธทจะมสวนในกจการสาธารณะ การรบรองวาบคคลทงปวง

73จาก การจ ากดสทธในเสรภาพแหงการแสดงออกโดยรฐภายใตมาตรา 19 ของกตการะหวางประเทศ

วาดวยสทธของพลเมองและสทธทางการเมอง ค.ศ.1966: ศกษากรณของประเทศไทย (น.47-49), โดย ภชนนท กลนศรสข, 2553, กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

74กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม : สาระส าคญกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง. สบคนจาก http://www.rlpd.go.th/rlpdnew/images/rlpd_1/ International_hr/ 2557/tran_iccpr-2.pdf

DPU

52

ยอมเสมอภาคกนตามกฎหมายและไดรบการคมครองอยางเทาเทยมกน การรบรองสทธของชนกลมนอยทางเผาพนธ ศาสนา และภาษาภายในรฐ

สวนท 4 (ขอบทท 28-45) กลาวถงการจดตงคณะกรรมการสทธมนษยชน (Human Rights Committee – HRC) ซงมหนาทรบผดชอบในการตรวจสอบการปฏบตตามพนธกรณทก าหนดไวในกตกา ICCPR รวมถงพนธกรณในการเสนอรายงานของรฐภาค การยอมรบอ านาจของคณะกรรมการสทธมนษยชน และขนตอนการพจารณาขอรองเรยน

สวนท 5 (ขอบทท 46-47) กลาวถงการหามการตความไปในทางขดกบกฎหมายระหวางประเทศอน ๆ รวมท งการมใหตความในการทจะลดรอนสทธทจะใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต

สวนท 6 (ขอบทท 48-53) กลาวถงการเขาเปนภาคและการแกไขเพมเตมกตกา เกยวกบการใชสทธทางศาล ก าหนดไวในภาค 2 ขอบทท 2 ของกตการะหวางประเทศ

วาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง ซงก าหนดวา 1. รฐภาคแตละรฐแหงกตกาน รบทจะเคารพและประกนแกปจเจกบคคลทงปวงภายใน

ดนแดนของตนและภายใตเขตอ านาจของตนในสทธทงหลายทรบรองไวในกตกาน โดยปราศจากการแบงแยกใด ๆ อาท เชอชาต ผว เพศ ภาษา ศาสนา ความคดเหนทางการเมองหรอความคดเหนอนใด เผาพนธแหงชาตหรอสงคม ทรพยสน ก าเนด หรอสถานะอนๆ

2. ในกรณทยงไมมมาตรการทางนตบญญตหรอมาตรการอนใด รฐภาคแตละรฐแหงกตกานรบทจะด าเนนการตามขนตอนทจ าเปน ตามกระบวนการทางรฐธรรมนญของตนและบทบญญตแหงกตกาน เพอใหมมาตรการทางนตบญญตหรอมาตรการอนใดทอาจจ าเปนเพอใหสทธทงหลายทรบรองไวในกตกานเปนผล

3. รฐภาคแตละรฐแหงกตกาน รบทจะ ก. ประกนวาบคคลใดทสทธหรอเสรภาพของตนซงรบรองไวในกตกานถกละเมด

ตองไดรบการเยยวยาอยางเปนผลจรงจง โดยไมตองค านงวาการละเมดนนจะถกกระท าโดยบคคล ผปฏบตการตามหนาท

ข. ประกนวาบคคลใดทเรยกรองการเยยวยาดงกลาวยอมมสทธทจะไดรบการพจารณาจากฝายตลาการ ฝายบรหาร หรอฝายนตบญญตทมอ านาจ หรอจากหนวยงานอนทมอ านาจตามทก าหนดไวโดยระบบกฎหมายของรฐ และจะพฒนาหนทางการเยยวยาดวยกระบวนการยตธรรมทางศาล

ค. ประกนวาเจาหนาทผมอ านาจตองบงคบการใหการเยยวยานนเปนผล

DPU

53

จากบทบญญตดงกลาว จะเหนวา กตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองไดวางหลกเกณฑพนฐานของสทธมนษยชนเอาไว โดยวางขอผกพนแกบรรดารฐภาคตาง ๆ จะตองใหความเคารพและคมครองสทธมนษยชนแกบคคลทงหลายทอยภายใตเขตอ านาจของรฐนน ๆ โดยระบบกฎหมายของรฐและการเยยวยาดวยกระบวนการยตธรรมทางศาล ดงนน การเยยวยาดวยกระบวนการยตธรรมทางศาล จงหมายความวา บคคลหรอประชาชนทไดรบความเสยหายจากการละเมดสทธและเสรภาพยอมไดรบความคมครองจากศาล เพราะศาลถอเปนองคกรทตงขนมาเพอคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน การกระท าหรอการละเวนการกระท าใดกตามทอาจเปนการลวงละเมดสทธและเสรภาพของปจเจกบคคลหรอประชาชนคนใด แมการกระท าหรอการละเวนการกระท านนจะเปนการปฏบตหนาทของเจาหนาทรฐ ยอมจะตองไดรบอนญาตหรอความเหนชอบจากศาลเสยกอน

การจ ากดตดรอนสทธฟองรองคดตอศาลของผเสยหายจากการถกละเมดสทธและเสรภาพโดยเจาหนาทรฐหรอหนวยงานของรฐ ยอมเทากบท าใหการกระท าหรอการละเวนการกระท า หรอการใชอ านาจรฐโดยบคคลหรอคณะบคคลนนกลายเปนอ านาจเบดเสรจเดดขาด และอ านาจเชนนนยอมกลายเปนอ านาจของบคคลหรอคณะบคคลทจะใชอ านาจอยางไรกไดตามอ าเภอใจ ซงลกษณะดงกลาวมใชลกษณะของการใชอ านาจอธปไตยของประชาชน75

2.5 การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด

ในหวขอน เปนการศกษาถงหลกการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด โดยแบงหวขอยอยของการศกษาออกเปน หลกการใชสทธทางศาล หลกการด าเนนทางศาล การแบงแยกระบบศาล การจดตงศาลและเขตอ านาจศาลในประเทศไทย ซงมสาระส าคญ ดงน

2.5.1 หลกการใชสทธทางศาล ในรฐทเปนเสรประชาธปไตย โดยทวไปจะมการใชอ านาจผานองคกร 3 องคกร ไดแก

องคกรนตบญญต องคกรบรหาร และองคกรตลาการ การใชอ านาจผานองคกรตลาการจะมหนวยงานหลกทท าหนาทในการพจารณาพพากษาอรรคคด ซงเรยกวา “ศาล” เพอควบคมการใชอ านาจและคมครองสทธเสรภาพของประชาชน โดยระบบศาลของแตละประเทศนน จะมความแตกตางกนออกไป ขนอยกบเหตผลทางประวตศาสตรและพฒนาการทางดานกระบวนการยตธรรม

75จาก สทธของปจเจกบคคลในการฟองคดโดยตรงตอศาลรฐธรรมนญ (น.37), โดย สฤษดพร

พรพาณชพนธ, 2544, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

DPU

54

ภายในประเทศ76 รฐทเปนเสรประชาธปไตยจงตองใหความเคารพตอสทธและเสรภาพของปจเจกชน การแทรกแซงสทธและเสรภาพจะกระท าไดตองไดรบความเหนชอบจากผแทนปวงชนซงมาจากการคดเลอกตามครรลองการปกครองในระบอบประชาธปไตย และเปนตวแทนทชอบดวยกฎหมาย หลกการแบงแยกอ านาจอธปไตยเปนหลกการส าคญทจะน ามาใชเพอถวงดลและตรวจสอบการใชอ านาจซงกนและกน โดยมใหอ านาจหนงอ านาจใดละเมดตอสทธและเสรภาพของประชาชน หากมการละเมดตอสทธและเสรภาพของประชาชนแลวกจะไดรบการตรวจสอบถงความชอบดวยกฎหมายของการกระท าดงกลาวโดยองคกรตลาการ ซงเปนองคกรทมความเปนกลางและมงเนนถงการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนเปนส าคญ

การก าหนดหลกประกนในการคมครองสทธและเสรภาพโดยองคกรตลาการ หรอการใชสทธทางศาลน จงเปนหลกการพนฐานทส าคญของหลกนตรฐในการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนอยางแทจรง

การใชสทธทางศาลตองพจารณาจากเจตนารมณของรฐธรรมนญทบญญตการใหสทธและเสรภาพแกประชาชน แมวารฐธรรมนญจะมบทบญญตทวางหลกประกนสทธและเสรภาพของประชาชนไว แตในทางปฏบต สทธและเสรภาพของประชาชนอาจจะถกกระทบกระเทอนไดโดยการด าเนนงานขององคกรรฐบางองคกร หรอจากการปฏบตงานของฝายปกครอง ดงน น รฐธรรมนญจงตองสรางกลไกเพอคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนขนโดยใหมวตถประสงคส าคญ คอ เพอปองกนมใหมการด าเนนงานของฝายปกครองหรอองคกรของรฐไปกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน การคมครองสทธและเสรภาพทใชอยในปจจบน จงไดแก การคมครองสทธและเสรภาพผานกระบวนการทางยตธรรมทางศาล หรอการใชสทธทางศาล ไมวาจะเปน ศาลยตธรรม ศาลปกครอง หรอศาลรฐธรรมนญ รวมถงองคกรพเศษอนทรฐธรรมนญก าหนดไว77

การใชสทธทางศาลตามทผเขยนจะกลาวตอไป หมายถง สทธในการยนฟองคดตอศาล หรออ านาจในการฟองคดตอศาลนนเอง การจะพจารณาวามอ านาจฟองคดเรองใดหรอไมนน จงตองพจารณาตามบทบญญตแหงกฎหมายทก าหนดสทธหรออ านาจในการฟองคดไว ตลอดจนเขตอ านาจศาลทจะรบคดนนไวพจารณา

76จาก การปฏรประบบศาลแรงงานของประเทศไทย (น.40), โดย สรธร ธนโชตโภคน, 2556, กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยรามค าแหง. 77จาก การใชสทธทางศาลเพอคมครองสทธเสรภาพตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

2550 มาตรา 28 วรรค 2 และวรรค 3 (น. 86-87), โดย บญชย วสนธรา, 2552, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

55

การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน หรอคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน มบญญตหลกเกณฑทส าคญไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 และมาตรา 239 โดยมมลเหตแหงคดมาจากการฝาฝนหรอการกระท าความผดตอกฎหมายวาดวยการเลอกต งสมาชกสภาทองถนและผ บรหารทองถน ซงก าหนดใหเปนอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงทจะใชสทธทางศาล กลาวคอ ยนค ารองตอศาลเปนคดการเลอกตงทองถน ในบางกรณ ก าหนดใหเปนอ านาจเดดขาดของคณะกรรมการการเลอกตงทจะพจารณาและวนจฉยชขาดไดเองโดยไมตองผานกระบวนการยตธรรมทางศาล ซงผเขยนจะไดกลาวถงโดยละเอยดตอไป

การฝาฝนหรอการกระท าความผดตอกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน มบญญตไวในพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 ซงนอกจากจะมการก าหนดโทษแกผกระท าความผดโดยวธการใหเพกถอนสทธเลอกตงอนเปนการตดสทธในทางการเมองแลว ยงมบทก าหนดโทษในทางอาญาทจะลงแกผกระท าความผดอกดวย ดงนน การทรฐธรรมนญก าหนดใหศาลเขาไปมบทบาทในการตรวจสอบการเลอกตงทองถนดวยนน จงเปนการก าหนดใหศาลซงเปนองคกรตลาการเขาไปใชอ านาจในการตรวจสอบการเลอกตง รวมถงตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงในบางกรณทเปนการใชอ านาจอนมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน ทงน เพอเปนหลกประกนในการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนตามหลกนตรฐนนเอง

อยางไรกตาม การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนนน ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ยงไมมบทบญญตของกฎหมายทชดเจน ซงรองรบหลกการใหสทธแกประชาชนในการทจะใชสทธทางศาลหรอมอ านาจฟองคดตอศาล จงอาจกลาวไดวา แมจะมบทบญญตของรฐธรรมนญวางหลกประกนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนไว แตในทางปฏบต สทธและเสรภาพของประชาชนยงอาจถกละเมดโดยการกระท าของเจาหนาทรฐหรอหนวยงานของรฐในขนตอนหรอกระบวนการจดการเลอกตง โดยเฉพาะการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงในการเพกถอนสทธเลอกตงหรอตดสทธในการสมครรบเลอกตง ซงไมอาจไดรบการคมครองหรอเยยวยาโดยกระบวนการยตธรรมทางศาลไดอยางแทจรง

2.5.2 หลกการด าเนนคดอาญา78 แนวคดเกยวกบการด าเนนคดอาญา แตเดมนนเปนการด าเนนคดอาญาโดยผเสยหาย

ตอมาเมอสงคมมการพฒนามากขน จงเกดแนวคดในการด าเนนคดอาญาโดยประชาชน เพราะ

78จาก สทธการฟองคดอาญาโดยผ เสยหายในศาลทหาร (น.43-44), โดย วรนทร แตประยร, 2545, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

DPU

56

ความผดอาญาไมเพยงแตจะกอใหเกดความเสยหายเฉพาะตวผเสยหายเทานน แตยงกอใหเกดผลกระทบตอสมาชกในสงคมดวย เมอสภาพสงคมเปลยนแปลงไป จงเกดเปนแนวคดในการด าเนนคดอาญาโดยรฐ เพอปองกนการแกแคน หรอขอพพาททอาจขยายขอบเขตจากการทเอกชนระงบขอพพาทดวยกนเอง เพราะมแนวคดวา ความผดอาญาเปนความผดตอสงคมหรอมหาชนนนเอง รฐจงมหนาทควบคมความสงบเรยบรอยของบานเมอง ดงนน หลกแนวคดในการด าเนนคดอาญา จงแบงออกเปน 3 ลกษณะ ไดแก หลกการด าเนนคดอาญาโดยผเสยหาย หลกการด าเนนคดอาญาโดยประชาชน และหลกการด าเนนคดอาญาโดยรฐ

2.5.2.1 หลกการด าเนนคดอาญาโดยผเสยหาย ในสมยโบราณเมอมคดอาญาเกดขน ลวนแตใหเอกชนเปนผมหนาทในการรกษาความ

สงบเรยบรอยของบานเมอง และเปนผควบคมอาชญากรรมในสงคม เอกชนซงเปนผเสยหายจงเปนผท าหนาทฟองรองคดกบผกระท าความผดเอง ตลอดจนเสาะแสวงหาและรวบรวมพยานหลกฐานตาง ๆ เพอพสจนวา ผทตนฟองรองนนเปนผกระท าความผดจรง แนวคดนเปนหลกการด าเนนคดอาญาโดยผเสยหายซงมลกษณะตรงกบแนวความคดของนกปราชญทางกฎหมายแบบปจเจกชนนยม (Individualism) ทมความยดมนในเรองสทธและเสรภาพของประชาชนวา รฐจะท าการลวงละเมดมได ดงนน รฐจงตองบญญตรบรองใหสทธแกประชาชนในการฟองรองคดอาญาเมอมความผดเกดขน

2.5.2.2 หลกการด าเนนคดอาญาโดยประชาชน หลกการด าเนนคดอาญาโดยประชาชน เปนหลกทเกดขนกอนหลกการด าเนนคดอาญา

โดยรฐ ใชในกฎหมายของประเทศองกฤษ แนวคดนถอวาประชาชนทกกคนมหนาทรกษาความสงบเรยบรอยของบานเมองและเปนผเสยหายโดยไมตองค านงวาผนนจะเปนบคคลทไดรบความเสยหายจากการกระท าความผดอาญาฐานใดฐานหนงหรอไม เพราะคดอาญาเปนเรองทมผลกระทบตอสวนรวม ประชาชนทกคนจงมสทธฟองคดอาญาแกผกระท าผดและเปนโจทกฟองคดอาญาไดเอง

2.5.2.3 หลกการด าเนนคดอาญาโดยรฐ แนวคดนถอวาความผดอาญาเปนความผดตอสงคมหรอมหาชน และท าลายความสงบสข

ของสวนรวมซงรฐมหนาทดแลรกษา ดงนน สงคมหรอมหาชนเทานนจงเปนผเสยหาย รฐจงตองเปนผด าเนนการในทางเอาผดตอผกระท าความผดนนมาลงโทษ สวนเอกชนไมถอวาเปนผเสยหาย การควบคมความสงบเรยบรอยของบานเมองจงเปนหนาทหลกของรฐ โดยมเจาพนกงานของรฐเปนผด าเนนคดอาญาแทน อยางไรกตาม แนวคดนไมผกขาดการด าเนนคดอาญาไวโดยรฐแตเพยงผเดยว แตมการผอนคลายใหเอกชนซงเปนผเสยหายมสทธฟองคดอาญาไดเองในบางกรณ แตจะจ ากดประเภทคดและฐานความผดไว ประเทศทใชระบบน ไดแก สหพนธสาธารณรฐเยอรมน

DPU

57

ญปน ส าหรบประเทศสาธารณรฐฝรงเศสนน จะไมเปดโอกาสใหเอกชนฟองคดอาญาไดเองแตผเสยหายอาจฟองคดแพงเกยวเนองกบคดอาญาเพอบงคบใหพนกงานอยการฟองคดอาญาได

2.5.3 แนวคดการแบงแยกระบบศาล การแบงแยกระบบศาล มวตถประสงคเพอใหการน าคดขนสศาลเปนไปหลกนตวธ

ของกฎหมายในแตละประเภท กลาวคอ ถาเปนคดในกฎหมายเอกชน เชน คดแพง คดอาญาธรรมดา องคกรทมอ านาจในการพจารณาพพากษาคด ไดแก ศาลยตธรรม สวนคดในกฎหมายมหาชน โดยทวไปจะไมขนสศาลยตธรรม แตจะขนศาลพเศษ เชน ถาเปนคดทกลาวอางวากฎหมายขดรฐธรรมนญ กจะใหตลาการรฐธรรมนญวนจฉย (ในสาธารณรฐฝรงเศส) หรอตองใหศาลรฐธรรมนญวนจฉย (ในสหพนธสาธารณรฐเยอรมน) หรอคดระหวางเอกชนกบรฐหรอหนวยงานของรฐ กตองน าคดขนสการพจารณาของศาลปกครอง (ในสาธารณรฐฝรงเศส สหพนธสาธารณรฐเยอรมน เบลเยยม อตาล เปนตน) นอกจากน วธพจารณาคดในศาลตามหลกกฎหมายมหาชนและหลกกฎหมายเอกชนยงมความแตกตางกน เชน ในกฎหมายเอกชนซงขนสศาลยตธรรมนน สวนใหญจะใชระบบกลาวหาโดยใหผกลาวอางน าสบ เชน ในคดแพงและคดพาณชย แตในศาลปกครองจะใชระบบไตสวน โดยศาลสามารถลงไปสบหาขอเทจจรงและพยานหลกฐานไดเอง นอกจากทคความน าเสนอหรอไดกลาวอางตอศาล79

การแบงแยกระบบศาลตามหลกสากล แบงออกเปน 2 ระบบ ไดแก ระบบศาลเดยว และระบบศาลค ดงน

2.5.3.1 ระบบศาลเดยว ระบบศาลเดยว เปนระบบศาลทศาลยตธรรมมอ านาจตความกฎหมายและตดสนคด

ทกประเภท ไมวาจะเปนคดอาญา คดแพง คดปกครอง หรอไมวาจะเปนเรองอะไรกตาม ดงนน ในเรองของกฎหมายมหาชน ศาลยตธรรมกมอ านาจในการคนหา ตความ และใหความหมายของกฎหมายมหาชนได สวนใหญประเทศทใชระบบนจะเปนประเทศในกลมกฎหมายแองโกลอเมรกน เชน ประเทศองกฤษ ประเทศสหรฐอเมรกา และบางประเทศในกลมซวลลอว เชน ประเทศญปน ซงไดรบอทธพลในการจดระบบศาลจากประเทศองกฤษและสหรฐอเมรกา ประเทศเหลาน แมจะมการจดตงองคกรฝายบรหารใชอ านาจกงตลาการเพอพจารณาคดปกครองกตาม แตศาลยตธรรมกมอ านาจทจะพจารณาคดไดอก80

ระบบศาลเดยวสวนใหญไดรบอทธพลมาจากระบบกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law System) ซงมตนก าเนดมาจากประเทศองกฤษ โดยแนวคดในการจดตงระบบศาลเดยวของ

79จาก กฎหมายมหาชน เลม 2 (น.10-13), โดย บวรศกด อวรรณโณ, 2550, กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 80หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.330-331). เลมเดม.

DPU

58

ประเทศองกฤษนน ระบบการเมอง การปกครอง และการบรหาร มสวนส าคญในการจดตงอยางนอย 3 ประการ ดงน

1) ความไมไววางใจในอ านาจของกษตรยและฝายปกครองทมมากจนเกนไป 2) อ านาจอธปไตยเปนของรฐสภา หมายความวา รฐสภาองกฤษเปนองคกรเดยวทเปน

ผแทนปวงชน ยอมมอ านาจสงสดในการตรากฎหมาย เมอตรากฎหมายไดแลว ศาลยอมไมอาจวนจฉยวากฎหมายนนเปนโมฆะ แนวคดวาดวยอ านาจอธปไตยเปนของรฐสภาจงไดสงผลใหการปฏบตหนาทราชการของฝายปกครองไมวาจะเปนในระดบใด หากไมมคอมมอนลอวรบรองใหอ านาจไว หรอไมมฐานอ านาจซงมาจากพระราชอ านาจของกษตรยแลว ฝายปกครองไมอาจกระท าการหรอละเวนกระท าการใด ๆ ทจะไปกระทบกระเทอนตอสทธและเสรภาพของประชาชนได เวนแต จะมพระราชบญญตทตราขนโดยรฐสภาใหอ านาจไว

3) การจ ากดและควบคมอ านาจฝายบรหารหรอฝายปกครอง รวมทงการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนโดยศาลยตธรรม ประเทศองกฤษเคยมประสบการณในแงลบจากการทกษตรยพยายามสนบสนนใหศาลหลวงจากสวนกลางมาลดอ านาจของศาลทองถน รวมทงการใชอ านาจอยางไมเปนธรรม ไมยตธรรม ไมเสมอภาค ท าใหไมอาจคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนได

ระบบศาลเดยว จงเปนระบบศาลทใหอ านาจศาลยตธรรมเปนศาลทมอ านาจในการวนจฉยขอพพาทคดทกประเภท ไมวาจะเปนคดแพง คดอาญา คดปกครอง หรอคดประเภทอน ๆ โดยไมมการแยกระบบศาลตามความเชยวชาญเฉพาะดาน ดงนน คดทกประเภททมการอทธรณไปยงศาลสง ทายทสดศาลฎกาหรอศาลสงสดจะเปนผพพากษาคดทกประเภท ซงแตกตางจากระบบศาลค ทมการแบงแยกทงผพพากษาและการจดองคกรของศาล81

2.5.3.2 ระบบศาลค ระบบศาลค เปนระบบศาลทใหศาลยตธรรมมอ านาจหนาทพจารณาวนจฉยคดแพง

และคดอาญาเปนหลกเทาน น สวนการพจารณาวนจฉยคดพเศษใหอยในอ านาจหนาทของ ศาลช านญพเศษซงมระบบศาลชนตนและศาลสงสดเปนของตนเอง มระบบผพพากษาและองคกรบรหารงานบคคลเปนเอกเทศแยกตางหากจากระบบศาลยตธรรม โดยผพพากษาศาลช านญพเศษ จะมคณสมบตเฉพาะและมความเชยวชาญทางกฎหมายพเศษโดยเฉพาะ ระบบนใชอยในประเทศท

81จาก หลกกฎหมายเกยวกบการควบคมฝายปกครอง (น.171-172), โดย บรรเจด สงคะเนต ข, 2548,

กรงเทพฯ: วญญชน.

DPU

59

ใชระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law System) เชน ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส เบลเยยม อตาล สหพนธสาธารณรฐเยอรมน ออสเตรย สวเดน และฟนแลนด เปนตน82

เหตผลทตองมการแยกออกเปนศาลค เพราะวาประเทศทใชระบบศาลแบบนมกจะมการแยกประเภทของกฎหมายออกเปนกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชน ซงรากฐานแนวคดในกฎหมายเอกชนจะแตกตางจากกฎหมายมหาชน ดงน น จะใหศาลยตธรรมซงมหนาทในการพจารณาพพากษาคดทวไปมาพจารณาพพากษาคดปกครองไมได เพราะแนวคดในทางกฎหมายเอกชนเปนเรองระหวางเอกชนกบเอกชน แตแนวคดในทางกฎหมายมหาชนเปนเรองระหวางรฐกบเอกชน วตถประสงคกแตกตางกน เพราะในกฎหมายเอกชนมวตถประสงคเพอประโยชนของคกรณซงเปนประโยชนสวนบคคล แตวตถประสงคในกฎหมายมหาชนนนเปนไปเพอประโยชนสาธารณะหรอของคนสวนใหญ ดงนน องคกรทท าหนาทจงตองแยกตางหากจากกน83 ในประเทศทเปนระบบศาลค จงมการจดตงศาลปกครองขนมาท าหนาทพจารณาพพากษาคดซงพพาทกนระหวางรฐกบเอกชนตามหลกกฎหมายมหาชน

แนวคดในการจดต งศาลปกครองในระบบศาลค ไดรบอทธพลมาจากประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ซงเปนเหตผลทางประวตศาสตรโดยเฉพาะของฝรงเศส ในชวงการปฏวตใหญ ป ค.ศ. 1789 ศาลทมชอวา Le Parlement ประกอบดวย ผพพากษาทเปนพวกศกดนาและขนนาง มอ านาจพจารณาพพากษาคดทวไป ไดเขามากาวกายงานทางปกครองของกษตรยมาก ภายหลงการปฏวตเมอป ค.ศ. 1789 ในป ค.ศ. 1790 จงไดออกกฎหมายบญญตใหหนาททางยตธรรมนนแตกตางและแยกออกจากหนาทในทางปกครอง ยกเวนกรณความผดอาญาของขาราชการ ผพพากษาไมอาจจะกอใหเกดความยงยากไมวาดวยวธการใด ๆ แกการด าเนนงานขององคกรปกครองได ทงไมอาจเรยกเจาหนาทฝายปกครองใหมาปรากฏตวตอศาลดวยเหตผลแหงการปฏบตหนาท ทงนใหเหตผลวา ฝายตลาการมาจากผแทนของชนชนสงประชาชนไมไววางใจ ตอมาในป ค.ศ. 1800 มการออกกฎหมายจดต งองคกรชขาดขอพพาทในทางปกครอง เพอเปนการคมครองสทธของประชาชนในคดปกครอง เพราะประชาชนจะฟองคดปกครองตอศาลยตธรรมไมได โดยมการจดตงองคกรคมครองสทธดงกลาวขนภายในฝายปกครอง คอ สภาแหงรฐ (Conseil d’Etat) และสภาแหงจงหวด (Conseil de Prefecture) กรณของสภาแหงรฐนนใหประมขของรฐเปนประธานและแบงออกเปน 5 แผนก ตามความเชยวชาญในแตละสาขาของฝายปกครอง สภาแหงรฐมวตถประสงคเพอเปนกลไกลส าหรบการแกไขปญหาตาง ๆ ภายในระบบราชการและใหค าปรกษากฎหมายแก

82การปฏรประบบศาลแรงงานของประเทศไทย (น.41). เลมเดม. 83หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.332). เลมเดม.

DPU

60

รฐบาลในการรบเรองรองทกขของประชาชนและพจารณาขอพพาททางปกครอง สวนสภาแหงจงหวดมผวาราชการจงหวดเปนประธาน มอ านาจหนาทหลกคอ ใหค าปรกษาเรองการปกครองตอผวาราชการจงหวด รวมทงมอ านาจหนาทพจารณาพพากษาคดปกครองภายในเขตจงหวดเฉพาะเรอง84

ในชวงเรมตนนน สภาแหงรฐมอ านาจเพยงพจารณาขอพพาททางปกครอง เมอวนจฉยเสรจแลว จงเสนอแนะค าวนจฉยตอประมขของรฐใหเปนผพจารณาและตดสนใจวาควรจะวนจฉยชขาดตามทสภาแหงรฐเสนอแนะหรอไม การมอบอ านาจในการวนจฉยชขาดโดยเดดขาดใหแก สภาแหงรฐเกดขนในป ค.ศ. 1872 โดยมอบใหสภาแหงรฐมอ านาจหนาทในการพจารณาคดปกครองไดดวยตนเอง โดยทฝายบรหารไมสงวนอ านาจในการตรวจสอบค าวนจฉยของสภาแหงรฐอกตอไป ยอมหมายความวา สภาแหงรฐไดกลายเปนองคกรทมอ านาจในการพจารณาพพากษาคดปกครองซงเปนลกษณะขององคกรศาลโดยสมบรณ

จากแนวคดนน าไปสการขยายแนวคดในระบบศาลค และประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมนเปนประเทศหนงทไดรบอทธพลแนวคดดงกลาวมาจากประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ซงก าหนดรปแบบในการควบคมฝายปกครองโดยฝายปกครองเอง ทเรยกวา Administrativjustiz ตอมาในชวงของรฐธรรมนญฉบบป ค.ศ. 1849 มขอเรยกรองใหมการควบคมฝายปกครองโดยองคกรศาลทเปนอสระและควรจะแยกระหวางศาลกบฝายปกครองออกจากกน ในป ค.ศ. 1863 จงไดมการจดตงศาลปกครองขนเปนแหงแรกในมลรฐ Baden และมลรฐอน ๆ ตามล าดบ ระบบดงกลาวจงไดพฒนามาจนถงปจจบน85

2.5.4 การจดตงศาลและเขตอ านาจศาลในประเทศไทย ส าหรบประเทศไทยนน ในระหวางอยในชวงของการเตรยมการจดตงศาลปกครอง

จงยงไมมศาลปกครองอยางเตมรปแบบ แมวาคดปกครองตาง ๆ จะใหคณะกรรมการกฤษฎกาท าความเหนใหแกคณะรฐมนตรพจารณาเพอเหนชอบกตาม แตคณะกรรมการกฤษฎกากยงไมใชศาลปกครอง ทงน เพราะไมสามารถสงการตามค าวนจฉยของตนได เพราะจะตองเสนอค าวนจฉยใหแกนายกรฐมนตรเพอพจารณาและสงการ แตกพอถอไดวาเปนรปแบบของศาลปกครองแบบฝรงเศสในสมยเรมแรก คอในชวงทค าวนจฉยยงตองใหประมขแหงรฐเปนผสงการ จงกลาวไดวาประเทศไทยขณะทยงอย ในชวงของการเตรยมจดตงศาลปกครองยงไมถอวามศาลปกครอง ระบบศาลของประเทศไทยในขณะนน จงเปนระบบศาลเดยว

ตอมารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ไดก าหนดใหมการจดตง ศาลปกครองขน เพอท าหนาทพจารณาวนจฉยขอพพาททเกยวกบการกระท าทางปกครอง ระหวาง

84หลกกฎหมายเกยวกบการควบคมฝายปกครอง (น.172-173). เลมเดม. 85แหลงเดม. (น.173-174)

DPU

61

เจาหนาทรฐกบประชาชน หรอระหวางเจาหนาทรฐดวยกนเอง โดยมการจดตงศาลปกครองขนเปนครงแรก ในป พ.ศ. 2542 นบแตนนเปนตนมา จงท าใหประเทศไทยเปนประเทศทใชระบบศาลคเชนเดยวกบประเทศสาธารณรฐฝรงเศส คดทเกยวของกบกฎหมายเอกชนจะอยในเขตอ านาจศาลยตธรรม สวนคดทมขอพพาทในทางปกครองจะอยในเขตอ านาจของศาลปกครอง86

กอนทจะมการควบคมอ านาจการปกครองประเทศโดยคณะรกษาความสงบแหงชาต เมอวนท 22 พฤษภาคม 2557 สถาบนศาลไดถกก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 หมวดท 10 ประกอบดวย ศาลรฐธรรมนญ ศาลยตธรรม ศาลปกครอง และศาลทหาร แมตอมาจะไดมการประกาศใหรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 สนสดลง แตคณะรกษาความสงบแหงชาตกไดออกประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 11/2557 ก าหนดใหศาลทงหลายยงคงมอ านาจด าเนนการพจารณาและพพากษาอรรถคดตามกฎหมายและตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาตตอไป ซงหมายความวา เขตอ านาจศาลในประเทศไทยยงเปนไปตามกฎหมายทมอยเดมเกยวกบการจดตงและการก าหนดเขตอ านาจของศาลนน ๆ

2.5.4.1 ศาลรฐธรรมนญ การกอตงศาลรฐธรรมนญ มาจากความจ าเปน 2 ประการ คอ ประการแรก ความจ าเปนในการคมครองความเปนกฎหมายสงสดของรฐธรรมนญ

โดยทวไปประเทศทปกครองในระบอบประชาธปไตย บทบญญตแหงรฐธรรมนญจะประกอบดวยหลกการส าคญ 2 ประการ ไดแก การก าหนดรปแบบการปกครองของรฐ และการวางระเบยบการด าเนนการปกครอง โดยก าหนดใหมสถาบนทางการเมองหรอองคกรตามรฐธรรมนญ พรอมทงก าหนดอ านาจหนาทและความสมพนธของการใชอ านาจระหวางองคกรดงกลาว การก าหนดความสมพนธระหวางรฐกบประชาชน โดยมก าหนดหลกประกนสทธและเสรภาพขนพนฐานของประชาชนไวเพอปองกนมใหรฐใชอ านาจทางปกครองไปลดรอนสทธและเสรภาพของประชาชน

ประการทสอง ความจ าเปนในการปกครองโดยนตรฐ กลาวคอ การใชอ านาจของรฐในประเทศทปกครองในระบอบประชาธปไตยนน จะตองเปนไปตามกฎหมาย อกทงยงตองคมครองสทธและเสรภาพขนพนฐานของประชาชนทรฐธรรมนญใหการรบรองไว87

ประเทศไทยมการประกาศใชรฐธรรมนญภายหลงการเปลยนแปลงการปกครองเมอป พ.ศ. 2475 มการจดตงองคกรทงในรปของศาลสงสด (ศาลฎกา) และคณะตลาการรฐธรรมนญ

86หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (น.334-335). เลมเดม. 87จาก “ศาลรฐธรรมนญไทยตางจากศาลอนและศาลรฐธรรมของตางประเทศอยางไร.” รวมบทความทาง

วชาการ ชดท 5 “ศาลรฐธรรมนญกบหลกประกนการคมครองสทธเสรภาพตามรฐธรรมนญของประชาชน (น.241-242), โดย บญเสรม นาคสาร. (2549). กรงเทพฯ : ส านกงานศาลรฐธรรมนญ.

DPU

62

ท าหนาทในการวนจฉยชขาดคดรฐธรรมนญเรอยมา จนกระทงไดมการจดตงศาลรฐธรรมนญขนตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาจนถงปจจบน

โครงสรางของศาลรฐธรรมนญและทมาของตลาการศาลรฐธรรมนญ เมอพจารณาจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บญญตไวในมาตรา 204 ถงมาตรา 217 ประกอบดวย ประธานศาลรฐธรรมนญ 1 คน และตลาการศาลรฐธรรมนญอนอก 8 คน ซงพระมหากษตรยทรงแตงตงตามค าแนะน าของวฒสภา นอกจากน ศาลรฐธรรมนญยงมหนวยงานธรการของศาลรฐธรรมนญทเปนอสระโดยมเลขาธการส านกงานศาลรฐธรรมนญเปนผบงคบบญชาขนตรงตอประธานศาลรฐธรรมนญ

ศาลรฐธรรมนญมอ านาจพจารณาวนจฉย “คดรฐธรรมนญ” ซงเกยวกบการควบคมความชอบดวยรฐธรรมนญของรางกฎหมายหรอกฎหมายหรอพระราชก าหนด วนจฉยสมาชกภาพของผด ารงต าแหนงทางการเมองหรอการใหพนจากต าแหนง กรณจงใจไมยนหรอยนบญชทรพยสนอนเปนเทจ วนจฉยปญหาเกยวกบอ านาจหนาทขององคกรตามรฐธรรมนญ การด าเนนงานของพรรคการเมอง เปนตน ค าวนจฉยของศาลรฐธรรมนญเปนเดดขาด มผลผกพนรฐสภา คณะรฐมนตร ศาล และองคกรอนของรฐ ในขณะทค าพพากษาของศาลปกครองผกพนเฉพาะคกรณ ยกเวนกรณการเพกถอนกฎ และค าพพากษาของศาลยตธรรมผกพนเฉพาะคความเทานน88

2.5.4.2 ศาลยตธรรม ดงทกลาวในเบองตนแลววา ประเทศไทยจดอยในกลมประเทศทใชระบบศาลค

มการจดตงศาลปกครองและศาลพเศษควบคไปกบศาลยตธรรม ศาลยตธรรมจงมอ านาจพจารณาพพากษาเฉพาะคดทวไป ซงไดแก คดแพงและคดอาญาทวไป รวมทงคดทไมอยในเขตอ านาจของศาลอน และใชนตวธตามหลกกฎหมายเอกชนในการพจารณาคดเปนสวนใหญ กลาวคอ วธพจารณาคดใชระบบกลาวหา ศาลยตธรรมเปนองคกรตลาการองคกรหนงทส าคญในการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน โดยเฉพาะการขอใหศาลรบรองหรอบงคบตามสทธเมอมกรณพพาทเกยวกบการโตแยงสทธหรอหนาทตามกฎหมายแพง และก าหนดใหประชาชนทไดรบความเสยหายอนเนองมาจากการกระท าความผดอาญา เปนผมสทธฟองคดอาญาตอศาลยตธรรมไดเอง ท งยงก าหนดใหพนกงานอยการมสทธฟองคดอาญาแทนผเสยหายไดดวย จงนบวาศาลยตธรรมเปนองคกรทมความส าคญอยางยงตามหลกการแบงแยกอ านาจอธปไตย และเปนองคกรล าดบแรก ๆ ทใหความส าคญในการคมครองสทธและเสรภาพแกประชาชนมาชานาน

ศาสตราจารยกตตคณ ดร.บวรศกด อวรรณโณ ไดตงสมมตฐานเกยวกบบทบาทของศาลทงหลายในประเทศไทยและตางประเทศเกยวกบพฒนาการทางดานกฎหมายมหาชนในแนวทาง

88แหลงเดม. (น.243-248).

DPU

63

การน าคดขนสศาลวา การเลอกใหคดในกฎหมายมหาชนขนสศาลพเศษและใชกฎหมายพเศษ เชน คดเกยวกบรฐธรรมนญอาจขนศาลรฐธรรมนญหรอตลาการรฐธรรมนญ คดปกครองขน ศาลปกครอง คดภาษอากรอาจขนศาลภาษอากร ซงแนวทางนปรากฏในประเทศสวนใหญในยโรป เชน สาธารณรฐฝรงเศส สหพนธสาธารณรฐเยอรมน อตาล เบลเยยม ฯลฯ ในประเทศเหลาน ศาลยตธรรมจะมอ านาจพจารณาพพากษาคดในกฎหมายเอกชนเทานน กลาวคอ คดแพงและคดอาญา สวนคดในกฎหมายมหาชนจะมศาลพเศษและมวธพจารณาความพเศษโดยเฉพาะ ซงตองเนนคณสมบตของผพพากษาวาไมใชเพยงรกฎหมายเพราะเรยนมาอยางเดยว แตตองมประสบการณในกฎหมายสาขานน ๆ ดวย นอกจากน วธพจารณาความกแตกตางไปจากวธพจารณาความแพงและอาญาโดยสนเชง เชน คดในกฎหมายมหาชนศาลจะใชระบบไตสวน กลาวคอ ศาลสามารถลงไปหาขอเทจจรงไดเอง ผลของแนวทางนปรากฏวา ศาลพเศษเหลานนตางมบทบาทอยางยงในการพฒนาหลกกฎหมายมหาชนใหเกดดลยภาพระหวางประโยชนสาธารณะกบสทธเสรภาพของประชาชน โดยบทบาทพเศษจะเหนไดเดนชดขนเมอกฎหมายมหาชนไมมประมวลกฎหมายทวางหลกทวไปไว มแตพระราชบญญตหรอระเบยบเฉพาะเรองซงศาลพเศษเหลานอาจสรางหลกกฎหมายมหาชนขนใชเปนบรรทดฐานตอไป89

ส าหรบโครงสรางและเขตอ านาจของศาลยตธรรมในประเทศไทยนน หากพจารณาตามรฐธรรมนญฉบบทผานมา รวมทงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บญญตไวตงแตมาตรา 218 ถงมาตรา 222 แบงออกเปน 3 ชน ไดแก ศาลชนตน ศาลอทธรณ และศาลฎกา นอกจากน ยงมการจดตงศาลช านญพเศษขนในศาลยตธรรมไดแก ศาลเยาวชนและครอบครว ศาลแรงงาน ศาลภาษอากร ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ ศาลลมละลายกลาง เปนตน โดยศาลยตธรรมมอ านาจพจารณาและพพากษาคดทงปวง เวนแตคดทรฐธรรมนญหรอกฎหมายบญญตใหอยในอ านาจของศาลอน

การก าหนดจ านวนและทมาของตลาการหรอผพพากษาในศาลยตธรรม เปนไปตามทคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรมก าหนด ปจจบนผพพากษาในศาลยตธรรม มทมาจากการสอบเขารบราชการ โดยตองส าเรจการศกษาทางดานกฎหมายและสอบไลไดเปนเนตบณฑต และตองมประสบการณทางดานกฎหมายตามทคณะกรรมการตลาการศาลยตธรรมก าหนด

นอกจากน ศาลยตธรรมยงมหนวยงานธรการของศาลยตธรรมเองทเปนอสระโดยมเลขาธการส านกงานศาลยตธรรมเปนผบงคบบญชา และขนตรงตอประธานศาลฎกา

89กฎหมายมหาชน เลม 2 (น.41-42). เลมเดม.

DPU

64

2.5.4.3 ศาลปกครอง ในป พ.ศ. 2538 รฐสภาไดแกไขเพมเตมรฐธรรมนญโดยรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

แกไขเพมเตม (ฉบบท 5) พทธศกราช 2538 ไดเพมเตมบทบญญตวาดวยศาลปกครองในมาตรา 195 ถงมาตรา 195 เบญจ ซงก าหนดใหจดตงศาลปกครองในระบบศาลคแยกออกจากศาลยตธรรม

ตอมา เมอมการปฏรปทางการเมอง ประเทศไทยไดใชรฐธรรมนญฉบบปฏรปการเมองเมอปลายป พ.ศ. 2540 รฐธรรมนญฉบบดงกลาว ไดบญญตเรองศาลปกครองไวในมาตรา 276 ถงมาตรา 280 โดยใหมการจดตงศาลปกครองในระบบศาลคแยกออกจากศาลยตธรรม และไดมการตราพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542 หลงจากนนจงไดจดตงศาลปกครองกลางและศาลปกครองสงสดขน โดยเปดท าการเมอวนท 9 มนาคม 254490 การสรางและการพฒนาระบบวธพจารณาคดปกครองในประเทศไทย มเหตผลส าคญ 2 ประการ คอ

ประการทหนง คดปกครองเปนคดขอพพาทระหวางคความทมฐานะไมเทาเทยมกน ซงแตกตางไปจากคดแพงทเปนขอพพาทระหวางเอกชนกบเอกชน คความจงอยในฐานะเทาเทยมกน ดงนน วธพจารณาคดแพงจงใชระบบกลาวหา ซงไมสอดคลองกบลกษณะขอพพาทในคดปกครองทคความมฐานะไมเทาเทยมกน จงเปนอปสรรคตอการพสจนความจรงในคด เพราะหนวยงานของรฐมกเปนผครอบครองพยานหลกฐานตาง ๆ ดวยเหตน วธพจารณาคดปกครองจงตองใชหลกการไตสวน ซงถอเปนหนาทของศาลทจะตองแสวงหาความจรงเพ อจะน าไปสการวนจฉยคดใหสอดคลองกบหลกความชอบดวยกฎหมายในเรองนน ๆ

ประการทสอง ระบบวธพจารณาคดปกครองมจดมงหมายทจะถวงดลการใชอ านาจดลพนจของผพพากษา เนองจากคดปกครองเปนคดทเกยวกบประโยชนมหาชน ระบบการพจารณาคดของศาลปกครองจงตองเปนระบบทตรวจสอบและถวงดลซงกนและกน ยกตวอยางในคดปกครองของสาธารณรฐฝรงเศส ซงก าหนดใหม “ตลาการผแถลงคด” ท าหนาทเปนผถวงดลโดยตรวจสอบทงการสรปส านวนและเสนอความเหนชขาดเบองตนกอนลงมตวนจฉยโดยองคคณะวนจฉยชขาด เพอปองกนไมใหมการสรปส านวนโดยบดเบอนหรอปกปดขอเทจจรง และปองกนมใหมการวนจฉยชขาดคดโดยใหเหตผลเพยงดานเดยว91

คดปกครองจงเปนคดทมลกษณะพเศษแตกตางไปจากคดแพงและคดอาญาทวไป เพราะเปนคดทมขอขดแยงระหวางประชาชนกบหนวยงานของรฐหรอเจาหนาทรฐ ซงขอขดแยงดงกลาวควรไดรบการวนจฉยชขาดโดยผพพากษาทมความรในหลกกฎหมายมหาชน มความเขาใจ

90หลกกฎหมายเกยวกบการควบคมฝายปกครอง (น.191). เลมเดม. 91แหลงเดม. (น.192).

DPU

65

ในปญหาดานการบรหารหรอการปกครอง เชน มความรความเชยวชาญทางดานนตศาสตร รฐศาสตร เศรษฐศาสตร สงคมศาสตร หรอการบรหารราชการแผนดน กบทงการด าเนนคดควรจะตองเปนไปดวยความประหยด สะดวก รวดเรว และเทยงธรรม เพอประโยชนสวนรวมและสทธเสรภาพของประชาชนไดรบการคมครอง92

ส าหรบโครงสรางและเขตอ านาจของศาลปกครองในประเทศไทยนน หากพจารณาตามรฐธรรมนญฉบบทผานมา รวมท งรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บญญตไวตงแตมาตรา 223 ถงมาตรา 227 แบงศาลปกครองออกเปน 2 ชน ไดแก ศาลปกครองสงสดและศาลปกครองช นตน โดยใหมอ านาจพจารณาพพากษาคดพพาทระหวางหนวยราชการหนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ องคกรปกครองสวนทองถน หรอองคกรตามรฐธรรมนญ หรอเจาหนาทของรฐกบเอกชน หรอระหวางหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ องคกรปกครองสวนทองถน หรอองคกรตามรฐธรรมนญ หรอเจาหนาทของรฐดวยกนเอง อนเนองมาจากการใชอ านาจทางปกครองตามกฎหมาย หรอการด าเนนกจการทางปกครองของหนวยงานหรอบคคลดงกลาว

นอกจากน ศาลปกครองยงมหนวยงานธรการของศาลปกครองทเปนอสระโดยมเลขาธการส านกงานศาลปกครองเปนผบงคบบญชา และขนตรงตอประธานศาลปกครองสงสด

2.5.4.4 ศาลทหาร ประวตและความเปนมาของการจดตงศาลทหารในประเทศไทยนน เรมตงแตในสมย

สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ชวงป พ.ศ. 1991-2034 พระองคไดทรงแกไขปรบปรงการปกครองแผนดนโดยแยกหนวยราชการออกเปน 2 ฝาย คอ ฝายทหารและฝายพลเรอน มกรมพระกลาโหมท าหนาทดแลและบงคบบญชาฝายทหาร ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงก าหนดใหสมหกลาโหมเปนหวหนากรมพระกลาโหมบงคบราชการฝายทหารทวไป ส าหรบกจการทหารนน มศาลทหาร คอ ศาลกลาโหม พจารณาพพากษาคดอาญาททหารบกและทหารเรอกระท าผดโดยเฉพาะ อยภายใตการก ากบดแลของกรมพระกลาโหม และมการตงกรมยทธนาธการขนเมอป พ.ศ. 2429 ใหรบผดชอบดแลทหารบกและทหารเรอ รวมทงดานการทหารตาง ๆ ตลอดจนกฎหมาย ระเบยบ และขอบงคบของทหาร ตอมาในป พ.ศ. 2434 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหตงกระทรวงยตธรรมขนโดยรวบรวมศาลทกระจดกระจายอยในกระทรวง ทบวง กรม ตาง ๆ เขามาสงกดในกระทรวงยตธรรม ยกเวนศาลทหาร ทยงคงอยในสงกดกรมยทธนาธการตามเดม ศาลในประเทศไทยจงแบงเปน “ศาลกระทรวงยตธรรม” และ “ศาลทหาร” ตงแตนนเปนตนมา ในป พ.ศ.2435 กรมพระกลาโหม

92จาก กฎหมายปกครอง (น.201-202), โดย กมลชย รตนสกาววงศ ข, 2543, กรงเทพฯ: วญญชน.

DPU

66

ไดถกยกฐานะขนเปน “กระทรวงกลาโหม” สวนกรมย ทธนาธการไดถกยายไปขนอย กบกระทรวงกลาโหม ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดทรงยบกรมยทธนาธการและก าหนดใหทหารบกไปขนอยกบกระทรวงกลาโหม สวนทหารเรอไปขนอยกรมทหารเรอ และยกฐานะเปนกระทรวงทหารเรอ ซงกฎหมายทใชบงคบกบทหารบกและทหารเรอในขณะนน คอ พระธรรมนญศาลทหารบก ร.ศ. 126 และพระธรรมนญศาลทหารเรอ ร.ศ. 127

ตอมาไดมการปรบปรงกจการทหารไทยเมอป พ.ศ. 2474 ในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ไดรวมกระทรวงทหารเรอมาอยกบกระทรวงกลาโหม ซงหมายถง การรวมกรมพระธรรมนญทหารบกและกรมพระธรรมนญทหารเรอเปนกรมเดยวกน โดยใชชอวา กรมพระธรรมนญทหาร ตอมาเปลยนชอเปน “กรมพระธรรมนญ” โดยไดออกกฎหมายใหม คอ พระราชบญญตธรรมนญศาลทหาร พ.ศ. 2477 ใชบงคบแทน ซงใหใชบงคบกบกองทพอากาศ ทเกดขนในภายหลงดวย จนกระทงในป พ.ศ. 2498 รฐสภาไดยกเลกพระราชบญญตธรรมนญ ศาลทหาร พ.ศ. 2477 และใหใชฉบบใหมแทน คอ พระราชบญญตธรรมนญศาลทหาร พ.ศ.2498 โดยใชบงคบมาจนถงปจจบน พระราชบญญตดงกลาวบญญตถงการจดต ง การก าหนดชนและอ านาจของศาลทหารทงในเวลาปกตและในเวลาไมปกต รวมทงบญญตเกยวกบการพจารณาพพากษาคดของศาลทหารตลอดจนการก าหนดสทธและหนาทของเจาหนาททเกยวของกบกระบวนการพจารณาคดของทหารดวย93

ส าหรบโครงสรางและเขตอ านาจของศาลทหารในประเทศไทย หากพจารณาตามรฐธรรมนญฉบบทผานมา รวมทงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บญญตไวในมาตรา 228 ก าหนดใหศาลทหารมอ านาจพจารณาพพากษาคดอาญาซงผกระท าผดเปนบคคลทอยในอ านาจศาลทหาร และคดอนตามทกฎหมายบญญต ซงไดแก พระราชบญญตธรรมนญ ศาลทหาร พ.ศ. 2498 โดยแบงศาลทหารออกเปน 3 ชน ไดแก ศาลทหารชนตน ศาลทหารกลาง (เทยบไดกบศาลอทธรณของพลเรอน) และศาลทหารสงสด (เทยบไดกบศาลฎกาของพลเรอน)

มขอสงเกตวา ศาลทหารไมมหนวยงานธรการทเปนอสระดงเชนศาลรฐธรรมนญ ศาลยตธรรม และศาลปกครอง ทงนเนองจาก ตามพระราชบญญตธรรมนญศาลทหาร พ.ศ. 2498 ก าหนดใหศาลทหารทงหลายอยในสงกดกระทรวงกลาโหม โดยมรฐมนตรวาการกระทรวงกลาโหม เปนผใชอ านาจปกครองและบงคบบญชากจการของทหาร

93สทธการฟองคดอาญาโดยผ เสยหายในศาลทหาร (น.10-11). เลมเดม.

DPU

67

2.6 หลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล การด าเนนคดในศาล เรมตงแตการยนฟองคดไปจนถงศาลไดมค าวนจฉยชขาดคด

โดยค าพพากษาหรอค าสงศาล อาจเกดความผดพลาดในขนตอนหรอกระบวนพจารณาคดของศาลไดเสมอ ทงน เนองจากศาลหรอผพพากษาเองกเปนเพยงบคคลธรรมดาแตมอ านาจหนาทในการพจารณาและตดสนคดตามบทบญญตแหงกฎหมาย ดงนน ในการพจารณาและวนจฉยคดของศาล ไมวาจะเปนในแงของการปรบใชกฎหมายสารบญญต หรอการปฏบตตามกฎหมายวธสบญญตอาจเกดความผดพลาดขนไดเสมอ เมอเกดกรณดงกลาว ยอมท าใหค าพพากษาหรอค าสงศาลขดตอกฎหมาย หรอไมเปนไปตามกฎหมาย อาจเกดความไมเปนธรรมแกคความ รวมถงบคคลทมสวนเกยวของในคดนน ทไดรบผลกระทบตามค าพพากษาหรอค าสงศาล

การทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลจงเปนเรองทมความส าคญและจ าเปน ทงน เพอปองกนความผดพลาดทอาจเกดขน รวมทงยบย งและแกไขความผดพลาดดงกลาวกอนทค าพพากษาหรอค าสงศาลจะมผลผกพน หลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล จงเปนหลกการทจะท าใหการท าค าพพากษาหรอค าสงศาลเปนไปโดยถกตอง สรางความเชอมนศรทธาของประชาชนทมตอองคกรศาล และเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนอยางแทจรง หลกในการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล มหลกการทส าคญตาง ๆ ดงน

2.6.1 หลกสทธของคความทจะไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนศาล หลกสทธของคความทจะไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนศาล เปนหลกการ

พจารณาตรวจสอบค าพพากษาของศาลลางอยางศาลชนตนและศาลอทธรณ (Inferior Court) โดยศาลสงสดหรอศาลฎกา (Supreme Court) เพอตรวจสอบทบทวน (Examination) และแกไขในความผดพลาดหรอขอบกพรองทอาจปรากฏในค าพพากษาของศาลลาง ตามความมงหมายทวาค าพพากษาของศาลจะตองมความถกตองสมบรณ (Consideration for Purpose of Correction) ซงการพจารณาคดในลกษณะนจะตองตรวจสอบจากส านวนคดของศาลชนตนเปนหลก โดยฟงขอเทจจรงทปรากฏในส านวนของศาลชนตน ศาลสงจะไมรบฟงขอเทจจรงเพมเตมอก เปนการจ ากดอ านาจหนาทของศาลสงทจะไมรบฟงขอเทจจรงนอกเหนอไปจากทปรากฏในส านวนคด แตศาลอาจออกนงพจารณารบฟงค าแถลงการณดวยวาจา (Oral Agreement) ทงฝายโจทกและฝายจ าเลยกได เพราะการแถลงการณดวยวาจาจะท าใหศาลเขาใจขอเทจจรงไดชดเจนยงขน และอาจชวยใหศาลไดแนวความคดทกวางไกลสามารถน ามาประกอบการใชดลพนจได โดยเฉพาะค าพพากษาในคดอาญาซงเปนการชขาดของศาลทผกมดดวยรปแบบและมผลในทางกฎหมาย ท าใหคดเสรจไปจากศาล จงมผลกระทบตอสทธ เสรภาพ ชวต รางกาย และทรพยสนของผถกกลาวหาหรอจ าเลย เมอพจารณาจากค าพพากษาแลว ค าพพากษานนอาจเปนการชขาดในเนอหาคด (Substantive

DPU

68

Adjudication) ซงเปนการพพากษาวา จ าเลยเปนผกระท าความผดหรอไม หรอการกระท าของจ าเลยเปนความผดหรอไม มเหตผลตามกฎหมายทจ าเลยไมควรตองรบโทษหรอไม หรอค าพพากษาอาจเปนการชขาดเกยวกบวธพจารณาคดทไดกระท า (Procedural Adjudication) ซงเปนการพพากษาเกยวกบเงอนไขใหอ านาจด าเนนคด เชน โจทกเปนผเสยหายหรอไม คดขาดอายความหรอไม เปนตน94

ในการขอใหทบทวนค าพพากษาตามหลกสทธของคความทจะไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนศาล กระท าไดโดยการอทธรณค าพพากษาและการรองคดคานค าพพากษาทงในคดแพงและคดอาญา การยนอทธรณค าพพากษาของศาลจะอทธรณไปยงศาลทมล าดบชนทสงกวา ซงจะพจารณาพพากษาคดใหมทงปญหาขอเทจจรงและปญหาขอกฎหมาย ผมสทธทจะยนอทธรณค าพพากษาของศาลไดจะตองเปนคความในคดและมสวนไดเสยในคด เวนแตวาคความนนจะไดสละสทธในการอทธรณ การยนอทธรณค าพพากษาของศาลนเปนไปตามหลกสทธของคความทจะไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนศาล ซงหมายความวา คความในคดมสทธทจะใหคดของตนไดรบการพจารณาพพากษาจากศาลสองศาลทตางกน ซงมล าดบชนศาลทตางกนภายใตเงอนไขอยางเดยวกน โดยศาลชนตนเปนศาลในล าดบแรก สวนศาลอทธรณเปนศาลในล าดบทสอง ทงนเพอเปนหลกประกนความยตธรรม เนองจากผพพากษาในศาลชนตนอาจพจารณาพพากษาคดผดพลาดได จงจ าเปนตองใหมการทบทวนใหมโดยผพพากษาทมประสบการณสงกวา สวนการรองคดคานค าพพากษาเปนหลกการทบทวนค าพพากษาทกระท าโดยคความซงศาลไดมค าพพากษาใหแพคดโดยขาดนด คความทขาดนดจะรองคดคานค าพพากษาของศาลตอศาลเดมเพอใหมการพจารณาคดใหมทงปญหาขอกฎหมายและปญหาขอเทจจรง95

2.6.2 หลกการใหสทธอทธรณฎกา สทธในการอทธรณฎกานน โดยหลกเปนสทธของคความทสามารถโตเถยงค าพพากษา

ของศาลลางได ทงน เพอเปนการคมครองสทธและเสรภาพของตนและแกไขขอบกพรองของศาลนน ๆ สทธในการอทธรณฎกาจงเปนสทธทเกดขนใหมไมใชสทธทมมาแตดงเดม โดยเปนสทธทเกดขนในภายหลงเนองจากความไมถกตองในการพจารณาพพากษาคด สทธในการอทธรณฎกาจงไมใชสทธขนมลฐานและไมใชลกษณะการบงคบ ฉะนนคความแหงคดจงอาจไมใชสทธหรอสละสทธในการอทธรณฎกากได อยางไรกตาม การอทธรณฎกากมวตถประสงคเพอเปนการแกไข

94จาก อ านาจศาลยตธรรมในการจ ากดสทธอทธรณฎกา : ศกษากรณระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยการไมรบคดซงขอกฎหมายหรอขอเทจจรงทอทธรณหรอฎกาจะไมเปนสาระอนควรแกการพจารณาพพากษา พ.ศ. 2551 (น.13-14), โดย ฐวาพร สชล, 2553, กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

95ระบบศาลยตธรรมและการขอใหมการทบทวนค าพพากษาของศาลในประเทศฝรงเศส (น. 59-60). เลมเดม.

DPU

69

ความไมถกตองในเนอหาของค าพพากษา แตทวาการก าหนดใหคดทกคดมการแกไขไดหมด ยอมกระทบถงความเดดขาดของค าพพากษา และความศกดสทธของค าพพากษายอมไมอาจเกดขนได ซงจะท าใหประชาชนเสอมความเลอมใสในกระบวนการยตธรรม แตในทางกลบกน ถาความไมถกตองนนไมมการแกไขเสยเลย กยอมกอใหเกดความเสยหายไดเชนเดยวกน ดวยเหตน จงท าใหในแตละประเทศวางแนวทางและหลกการใหสทธในการอทธรณฎกาของตนไว วาจะท าไดมากนอยเพยงใด โดยน าระบบการจ ากดสทธอทธรณฎกามาใชใหเกดความเหมาะสมกบสภาพสงคมและระบบศาลของประเทศนน ๆ ปจจบนระบบการจ ากดสทธอทธรณฎกาของประเทศตาง ๆ แบงพจารณาไดเปน 2 ระบบ คอ ระบบสทธ (Appeal as of Rights) และระบบอนญาต (Discretionary Appeal) ดงน

1) ระบบสทธ หมายถง ระบบการอทธรณและฎกาทเปดโอกาสใหคความมสทธอทธรณฎกาไดอยางกวางขวาง โดยถอวาการอทธรณฎกาเปนสทธของคความ สวนการหามอทธรณฎกาเปนขอยกเวน โดยจะท าในรปแบบของการจ ากดสทธในการอทธรณฎกา ส าหรบประเทศไทย เลอกใชระบบนเปนหลก

2) ระบบอนญาต หมายถง ระบบการอทธรณฎกาทถอวาการอทธรณฎกาเปนสงทกฎหมายหาม คความสามารถอทธรณฎกาไดตอเมอมบทบญญตของกฎหมายวางขอยกเวนเอาไวใหเปนบางกรณ โดยทวไปแลว แมวาประเทศใดทเลอกใชระบบอนญาตเปนหลกในการอทธรณฎกา แตการอทธรณในครงแรกกฎหมายมกจะอนญาตใหท าไดเสมอ ทงการอทธรณในปญหาขอเทจจรงและปญหาขอกฎหมาย สวนการอทธรณในครงทสองหรอการฎกานน ถอวาเปนสงทกฎหมายหาม หรอตองไดรบอนญาตใหกระท าไดในบางกรณเทานน ประเทศทใชระบบนเปนหลก ไดแก ประเทศองกฤษ ประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน เปนตน96

96จาก ผลกระทบของค าสงไมรบคดไวพจารณาพพากษาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสอง ตอการใชสทธอทธรณฎกาในทางแพง (น.12-14), โดย เพญพร ประจมาศ, 2553, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

DPU

บทท 3 การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน

ของตางประเทศและประเทศไทย

การศกษาในบทน เปนการศกษาเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของตางประเทศและประเทศไทย โดยผเขยนจะยกตวอยางประเทศในระบบกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law System) และประเทศในระบบกฎหมายซวลลอว (Civil Law System) ประกอบการศกษา เพอใหทราบถงระบบกฎหมายและการด าเนนคดการเลอกตงทองถนของศาลในประเทศดงกลาว อนจะน าไปสการวเคราะหเปรยบเทยบใหเหนถงสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย เพอหามาตรการทเหมาะสมในการน ามาปรบปรงแกไขกฎหมายของประเทศไทยทเกยวของกบการจดการเลอกตงทองถนใหมประสทธภาพตอไป

3.1 การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของตางประเทศ

การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของตางประเทศ โดยจะศกษาจากประเทศในระบบกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law System) ไดแก ประเทศองกฤษ และประเทศสหรฐอเมรกา: มลรฐแคลฟอรเนย ประเทศในระบบกฎหมายซวลลอว (Civil Law System) ไดแก ประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน และประเทศสาธารณรฐฝรงเศส

3.1.1 ประเทศในระบบกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law System) 3.1.1.1 ประเทศองกฤษ ประเทศองกฤษมรปแบบการปกครองในระบอบประชาธปไตยแบบรฐสภา มระบบ

กฎหมายแบบแองโกล-แซกซอน หรอทเรยกวา ระบบกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law System) และเปนประเทศแรกทน าระบบการเลอกตงผแทนมาใชตงแต ป ค.ศ. 1265 ในสมยพระเจาเอดเวรดท 1 โดยมสภาผแทนราษฎร ทเรยกวา Great and model Parliament นบตงแตศตวรรษท 14 เปนตนมา สภาผแทนราษฎรดงกลาวไดแปรสภาพมาเปนสภาขนนางและสภาสามญ รวมเรยกวา Parliament ซงประเทศอนๆ กไดน ารปแบบดงกลาวนมาใชเปนแบบฉบบตอไป

DPU

71

ประเทศองกฤษเปนประเทศเดยวทไมมรฐธรรมนญเปนลายลกษณอกษร (Unwritten Constitution) และการทไมมรฐธรรมนญเปนลายลกษณอกษรนเอง จงเปนเอกลกษณของประเทศ ซงอาจกลาวไดวา ประเทศองกฤษใชรฐธรรมนญทเรยกวา รฐธรรมนญจารตประเพณ จงท าใหหลกการปกครองตาง ๆ ไมไดอยรวมกนเปนรฐธรรมนญ แตจะปรากฏตามกฎหมายตาง ๆ และค าพพากษาของศาล ลกษณะดงกลาวนจงท าใหเกดความยดหยนและสามารถปรบเปลยนไดตามหลกเหตผลในการปกครอง นอกจากน ประเทศองกฤษยงไมมการแบงแยกกฎหมายมหาชนและกฎหมายเอกชนอยางชดเจน97

ระบบศาลของประเทศองกฤษจดอยในระบบศาลเดยว มศาลฎกาซงเปนศาลสงสด ในระบบศาลยตธรรม แบงประเภทของศาลและชนศาลทมอ านาจในการพจารณาคดตาง ๆ ดงน

1) ศาลทมอ านาจในการพจารณาคดอาญา แบงตามล าดบชนศาล ดงน 1.1) ศาลสงสดของประเทศ ไดแก ศาลฎกา (Supreme Court of the United Kingdom) 1.2) ศาลสงชนกลาง ไดแก

1.2.1) ศาลอทธรณแผนกคดอาญา (Court of Appeal Criminal Division) 1.2.2) ศาลคราวนคอรท (Crown Court) 1.2.3) ศาลไฮคอรท แผนกควนสเบนซ (Queen’s Bench Divisional Court)

1.3) ศาลชนตน ไดแก ศาลมาจสเตรทคอรท (Magistrate Court) 2) ศาลทมอ านาจในการพจารณาคดแพง แบงตามล าดบชนศาล ดงน

2.1) ศาลสงสดของประเทศ ไดแก ศาลฎกา (Supreme Court of the United Kingdom) 2.2) ศาลสงชนกลาง ตามกฎหมาย The Supreme Court of Judicature Act 1873, 1875 ใหตงศาลสงขน

โดยรวมเอาศาลตาง ๆ ทมอยกอน ไดแก ศาลชานเซอร ศาลควนสเบนซ ศาลคอมมอนพลส และศาลเอกซเชคเกอร ศาลโพรเบท ศาลครอบครว ศาลแอดมรลต และศาลลมละลายในลอนดอน ไวในศาลเดยว คอ ศาลซพลม คอรท ออฟ จดเคเจอร ซงแบงออกเปน 2 สวน คอ ศาลไฮคอรท ออฟ จสตส (The High Court of Justice) และศาลอทธรณ (The Court of Appeal)

2.3) ศาลชนตน ไดแก ศาลเคานตคอรท (County Court) และมาจสเตรทส คอรท (Magistrates Court)

97จาก การตรวจสอบการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรโดยฝายตลาการ (น.99), โดย สวชร กรรเจยกพงษ,

2551, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

72

นอกจากศาลตาง ๆ ทมอ านาจพจารณาคดอาญาและคดแพงแลว ยงมศาลทมอ านาจพจารณาคดพเศษอน ๆ อก เชน ศาลทหาร (Court-martial) ศาลเลอกตง (Election Court) เปนตน98

ระบบกฎหมายของประเทศองกฤษก าหนดใหศาลยตธรรมเปนองคกรทมอ านาจวนจฉยชขาดคดรองคดคานการเลอกตง โดยสภาสามญเปนผแถลงวาสภาไมสามารถทจะวนจฉยไดโดยความเทยงธรรมถงความถกตองสมบรณในการเลอกตงของบรรดาสมาชกและยอมสละอภสทธใหแกศาลตงแตม Election Petition Act 1868 ซงไดแกไขอกครงเมอ ค.ศ. 1879 ในการรองคดคานการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรของประเทศองกฤษ มวธการรองคดคานทแตกตางไปจากคดอน กลาวคอ ตาม The Representation of the Peoples Act 1949 ค ารองคดคานการเลอกตงจะไดรบการพจารณาโดยศาลเลอกตง

ศาลเลอกตง (Election Court) ประกอบดวยผพพากษา 2 คน เปนองคคณะ ผพพากษาศาลเลอกตงจะไดรบการคดเลอกจากผพพากษาในศาล Queen’s Bench Division เปนประจ าทก ๆ ป และผพพากษาจะตองไมเปนสมาชกสภาขนนาง (The House of Lords) และมกระบวนวธพจารณาคดคดคานการเลอกตงเปนการเฉพาะแตกตางไปจากคดธรรมดาทวไป ซงในการพจารณาคดเลอกตงของศาลในประเทศองกฤษจะใชหลกการตรวจสอบทางกฎหมายทเกยวของกบการเลอกตงทงปวง โดยเนนพจารณาวาผลการเลอกตงและผลงสมครรบเลอกตงนนไดปฏบตโดยถกตองและครบถวนตามหลกกฎหมายและตามหลกความบรสทธยตธรรมภายใตหลกนตธรรมและหลกความยตธรรมหรอไม รวมไปถงหลกสจรตควบคกนไป99

การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนของประเทศองกฤษเรมจากมการจดการเลอกตงในองคกรปกครองสวนทองถนทง 4 ระดบ ไมวาจะเปน ระดบ County ระดบ Metropolitan district ระดบ District และระดบ Parish ซงแตละองคกร มองคประกอบทคลายคลงกน คอ มสภาทองถนซงสมาชกสภามาจากการเลอกตงของคนในทองถนนน สมาชกสภาทองถนจะเปนผเลอกประธาน (Chairman) และรองประธาน (Vice-chairman) ท าหนาทเปนฝายบรหารของตน100 ทงน การเลอกตงจะอยภายใตขอบเขตของกฎหมายปกครองทองถน เมอมการทจรตการเลอกตง

98จาก “ระบบศาลสหราชอาณาจกร : ทมาและโครงสรางของระบบกฎหมายแรงงานสหราชอาณาจกร”,

โดย นพนธ ใจส าราญ, ศรศกด กลจตตบวร, นเรศ กลนสคนธ, ชยพร ควรอกษร, มณฑล ยอดรก, อสรา วรรณสวาท, ...มนเชษฐ โรจนศรบตร . 2554, วารสารกฎหมายเปรยบเทยบศาลยตธรรม, 3(3), น.143-146. กรงเทพฯ: ส านกงานศาลยตธรรม. 99จาก ปญหาการไตสวนและการด าเนนคดเลอกตง : ศกษาเฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.86-87), โดย เนตพศนช ศรรจยางกร, 2556, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

100การคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.58). เลมเดม.

DPU

73

หรอมเหตอนอนจะตองมการคดคานการเลอกตง เชน บคคลผไดรบเลอกตงขาดคณสมบต กระท าการทจรต หรอไมไดถกเลอกเขามาใหถกตองตามกฎหมาย101 ผเลอกตงหรอผมสทธเลอกตง รวมทงผสมครรบเลอกตงมสทธรองคดคานการเลอกตง102โดยท าเปนค ารองคดคานการเลอกตงระบมลเหตแหงการคดคานตามแบบทกฎหมายก าหนด และลงลายมอชอผรองเสนอตอศาลภายในระยะเวลาทกฎหมายก าหนดในแตละกรณ เชน หากเปนกรณคดคานเกยวกบเงอนไขของการเลอกตงจะตองยนภายใน 21 วน นบแตวนทมการเลอกตง103

ศาลทมเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศองกฤษ จงไดแก ศาลเลอกตง (Election Court) ซงเปนศาลทมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยชขาดการคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนทเขตเลอกตงนนอยในเขตศาล โดยศาลเลอกตงทจะท าหนาทพจารณาและวนจฉยเรองคดคานการเลอกตงทองถนนน ศาลเลอกตงประกอบดวยผพพากษาทมคณสมบตและไดรบการคดเลอกเขามาตามท Representation of the People Act 1983 ก าหนด ซงจะตองเปนผพพากษาในศาลสง (High Court) ทท าหนาทมาแลวไมนอยกวา 10 ป ในการพจารณาคดศาลเลอกตงจะท าการพจารณาคดโดยเปดเผย (Open Court) ตดตอกนไปจนกวาจะมค าสง และจะไมใชการพจารณาคดรวมกบคณะลกขน โดยจะมค าสงตดสนวา บคคลทถกรองคดคานการเลอกตงนนไดกระท าการถกตองตามกฎหมายหรอไม แลวจงจะสงใหการเลอกตงนนเปนการเลอกตงทชอบมาตงแตมการประกาศผลการเลอกตง หรอสงใหการเลอกตงนนเปนโมฆะและใหมการเลอกตงใหม แลวแตกรณ104

3.1.1.2 ประเทศสหรฐอเมรกา: มลรฐแคลฟอรเนย ประเทศสหรฐอเมรกามการปกครองแบบสหรฐหรอสมาพนธรฐ (Federalism)

แบงระดบการปกครองประเทศออกเปน 2 ระดบ คอ การปกครองในระดบสหรฐหรอรฐบาลกลาง (Federal) และการปกครองในระดบมลรฐ (State) ซงประกอบดวยมลรฐตาง ๆ 50 มลรฐ แตละมลรฐมอ านาจและอสระในการปกครองตนเองภายใตรฐธรรมนญแหงสหรฐอเมรกา

รฐธรรมนญแหงสหรฐอเมรกาเปนกฎหมายทก าหนดโครงสรางการเมองการปกครองของประเทศ ตลอดจนก าหนดความสมพนธระหวางรฐบาลกลางและมลรฐ โดยมผลบงคบใชใน ป ค.ศ. 1789 ซงก าหนดสทธ หนาท และความรบผดชอบของรฐบาลและประชาชน อนง มลรฐแตละมลรฐจะมรฐธรรมนญเปนของตนเองในฐานะเปนกฎหมายทก าหนดโครงสรางการเมองการปกครอง

101Representation of the People Act 1983, Article 127. 102Representation of the People Act 1983, Article 128. 103Representation of the People Act 1983, Article 129. 104การคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.59). เลมเดม.

DPU

74

ของในแตละมลรฐ โดยมลรฐจะมอสระทจะขยายขอบเขตแหงสทธทรบรองไวในรฐธรรมนญแหงสหรฐอเมรกาใหแกประชาชนในมลรฐของตนได แตถกจ ากดวาจะเพกถอนหรอลดสทธทรบรองไวในรฐธรรมนญแหงสหรฐอเมรกาไมได

การจดโครงสรางของรฐจะแบงอ านาจหนาทของรฐใหแกสถาบนหลกของประเทศ 3 สถาบน ไดแก ฝายนตบญญต (The Legislative Branch) ฝายบรหาร (The Executive Branch) และฝายตลาการ (The Judicial Branch) ฝายนตบญญตจะมรฐสภา ซงแบงออกเปน 2 สภา ไดแก สภาผแทนราษฎร (The House of Representatives) และวฒสภา (The United States Senate) มาจากการเลอกตงของประชาชนในแตละมลรฐ ฝายบรหารมประธานาธบดและรองประธานาธบดมาจากการเลอกตง โดยมวธการใหประชาชนในแตละมลรฐเลอกคณะผเลอกตงและใหคณะผเลอกตงไปเลอกประธานาธบดและรองประธานาธบดอกชนหนง ประธานาธบดแหงสหรฐอเมรกามสถานะเปนผบรหารสงสดของประเทศ หนวยงานรฐตาง ๆ จงอยภายใตการบงคบบญชาของประธานาธบดและรฐมนตรทประธานาธบดเปนผแตงตง105

ฝายตลาการมอ านาจหนาทในการอ านวยความยตธรรมโดยการตดสนชขาดขอพพาทแหงคด รฐบาลกลางกบมลรฐตางกมการจดตงศาลของตนเองตามเขตอ านาจทรฐธรรมนญรบรองไว ศาลในประเทศสหรฐอเมรกาจะพจารณาคดโดยใชระบบกลาวหา (Adversary System) ซงประกอบดวยระบบศาล 2 ระบบ ไดแก ระบบศาลรฐบาลกลาง (Federal Court System) และระบบศาลมลรฐ (State Court System)106

ระบบศาลของรฐบาลกลาง แบงล าดบชนศาลออกเปน 3 ชน ไดแก 1) ศาลชนตน เปนศาลทท าหนาทด าเนนกระบวนพจารณาโดยมการสบพยาน (Trial Court)

และมค าพพากษาชขาดตดสนคดในคดทอยในเขตอ านาจศาลของตน โดยทวไปเรยกวา U.S. District Court แบงเปน 96 เขต (District) ในแตละเขตจะม District Court อยางนอย 1 ศาล เกอบทกคดทเปนคดตามกฎหมายรฐบาลกลาง จะตองท าการพจารณาท District Court

2) ศาลชนกลางหรอศาลอทธรณ (Appeal Court) เปนศาลในล าดบชนทสอง โดยแบงเปน 12 ภาค (Circuit) กบ 1 เขต ไดแก เขต District of Columbia (D.C.) ซงเปนเมองหลวงของรฐบาลกลาง ศาลอทธรณในแตละภาคจะพจารณาคดทอทธรณมาจาก District court ในภาคของตน นอกจากน การอทธรณค าสงทางปกครองจากหนวยงานทางปกครอง (Administrative Agency) กจะท าการพจารณาทศาลอทธรณนน ๆ ดวย

105จาก หลกกฎหมายรฐธรรมนญ (น.127-131), โดย มานตย จมปา, 2557, กรงเทพฯ: นตธรรม. 106จาก “การด าเนนคดสงแวดลอมในประเทศสหรฐอเมรกา,” โดย คมวชร เอยงออง. 2551, วารสาร

ศาลยตธรรมปรทศน, 2(5), น.68-70. กรงเทพฯ: ส านกงานศาลยตธรรม.

DPU

75

3) ศาลสงสดหรอศาลฎกา (Supreme Court) เปนศาลทพจารณาคดทมการฎกาขนมาจากศาลอทธรณภาคตาง ๆ ในบางกรณกมการสบพยานทศาลฎกาดวย แตกท านอยมาก

ระบบศาลของมลรฐ ระบบศาลของมลรฐจะไมมลกษณะโครงสรางเปนอนหนงอนเดยวกน แตละรฐตางมระบบศาลเปนของตนเอง อยางไรกตาม รฐทกรฐยงคงเดนตามโครงสรางทวไปของระบบศาลรฐบาลกลาง กลาวคอ โดยทวไปจะประกอบดวย ศาลชนตน ศาลอทธรณ และศาลฎกา แตกมบางมลรฐทมเพยง 2 ล าดบชน คอ ศาลชนตนและศาลสง

1) ศาลชนตน ศาลชนตนในระบบศาลมลรฐจะท าหนาทพจารณาคดโดยมการสบพยาน (Trial Court) ซงถกก าหนดและจดตงขนโดยมลรฐนนเอง ปกตมกจะก าหนดตามเขต County โดยเรยกชอศาลแตกตางกนออกไป เชน Court of Common Plea หรอ County Court แตส าหรบรฐนวยอรกมเอกลกษณพเศษ โดยใชค าวา Supreme Court

2) ศาลชนกลางหรอศาลอทธรณ มโครงสรางคลายกบศาลอทธรณของรฐบาลกลาง โดยเปนศาลทมอ านาจพจารณาอทธรณทงหลายทมาจากศาลชนตน สวนชอเรยกกจะแตกตางกนออกไปตามแตละมลรฐ เชน Court of Appeal หรอ Superior Court

3) ศาลสงสดหรอศาลฎกา เปนศาลสงสดของทกรฐ โดยทวไปจะเรยกวา Supreme Court ในบางรฐเปนทรจกในนาม Court of Appeals มรฐจ านวนประมาณครงหนงทคความสามารถอทธรณไดสองครง (อทธรณและฎกา) แตอกครงหนงเหลอเพยงศาลอทธรณเทานน

การฟองคดในประเทศสหรฐอเมรกา โดยทวไปจะเรมฟองทศาลชนตน โจทกจะเปนผเลอกศาลทจะฟองคดซงคดวาเหมาะสมกบตน บางครงกอาจเลอกวาจะฟองคดตอศาลมลรฐหรอศาลรฐบาลกลาง อยางไรกตาม ถงแมวาโจทกจะเลอกฟองคดตอศาลมลรฐ แตจ าเลยยงคงมสทธขอโอนคดไปยงศาลรฐบาลกลางได การก าหนดวาศาลในระบบใดจะเปนผทมอ านาจพจารณาคดใด ขนอยกบเรองทฟองรองหรอเนอหาสาระแหงคดนนดวย

การเลอกตงของประเทศสหรฐอเมรกาทงในระดบประเทศและระดบทองถนของแตละมลรฐ ตางมขนตอนและกระบวนการทคลายคลงกน ดงนน ในการจดท าวทยานพนธเลมน ผเขยนจะขอกลาวถงเฉพาะการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศสหรฐอเมรกา เฉพาะมลรฐแคลฟอรเนย เพอเปนตนแบบในการศกษา ดงน

ในประเทศสหรฐอเมรกา: มลรฐแคลฟอรเนย บคคลทกคนจะเปนผทไดรบสทธในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน หากวาบคคลนนไดท าการตามทประมวลกฎหมายเลอกตงแคลฟอรเนยก าหนด กลาวคอ ผทจะมสทธเลอกตงและสามารถออกเสยงเลอกตงไดจะตองเปนพลเมองของสหรฐทมอาย 18 ป และอาศยอยในรฐทจะมการเลอกตง อกทงไดท าการลงทะเบยน

DPU

76

ภายในเขตทตนอยอาศยตามทกฎหมายก าหนด ซงกคอ ประมวลกฎหมายเลอกตงแคลฟอรเนย (California Elections Code)

การคดคานการเลอกตงตามประมวลกฎหมายเลอกตงแคลฟอรเนย ก าหนดมลเหตแหงการรองคดคานการเลอกตงไว 7 กรณ ไดแก107

1) คณะกรรมการการเลอกตงประจ าองคกรปกครองสวนทองถน (Precinct board) หรอสมาชกคนหนงคนใดไดกระท าการทเปนความผดตามกฎหมายเลอกตง

2) บคคลทไดรบการเลอกตงเขามาในเวลาทมการเลอกตงไมมคณสมบตตามทกฎหมายก าหนด

3) บคคลผถกคดคานการเลอกตงไดใหหรอเสนอวาจะใหสนบนหรอสงตอบแทนใด ๆ แกผมสทธเลอกตงหรอคณะกรรมการการเลอกตงประจ าองคการปกครองสวนทองถน

4) มการลงคะแนนเลอกตงโดยผดกฎหมาย 5) ผมสทธเลอกตงทมคณสมบตในการลงคะแนนตามกฎหมายของรฐถกปฏเสธสทธ

ในการลงคะแนน 6) คณะกรรมการการเลอกตงประจ าองคกรปกครองสวนทองถนหรอคณะกรรมการ

การนบคะแนนด าเนนการอยางใด ๆ ในกระบวนการเลอกตงผดพลาดจนเปนเหตทจะมผลท าใหการเลอกตงเปลยนแปลงไป

7) มความผดพลาดเกดขนในขนตอนของการนบคะแนนหรอการรวมคะแนนการเลอกตง ส าหรบการใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนของประเทศสหรฐอเมรกา :

มลรฐแคลฟอรเนย เมอปรากฏมลเหตแหงการรองคดคานการเลอกต งดงทกลาวขางตนแลว ประมวลกฎหมายเลอกตงแคลฟอรเนยก าหนดใหเฉพาะผมสทธเลอกตง (Elector) ขององคกรปกครองสวนทองถนนน ๆ เทานน เปนผมสทธรองค ารองคดคานการเลอกตงได108 และตองท าเปนค ารองคดคานระบมลเหตแหงการคดคานตามทกฎหมายก าหนด และสงค ารองดงกลาวใหกบเสมยนของ Superior Court โดยค ารองจะตองมรายละเอยดตามทกฎหมายก าหนด เชน ชอผคดคานและผถกคดคาน เหตทใหมการคดคาน และมาตราทเกยวของตามทก าหนดไวในประมวลกฎหมายเลอกตงแคลฟอรเนย เปนตน109

ศาลทมเขตอ านาจในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศสหรฐอเมรกา: มลรฐแคลฟอรเนย จงไดแก ศาล Superior Court โดยเมอผรองคดคานการเลอกตงไดยนค ารองตอ

107การคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.50-52). เลมเดม. 108California Elections Code, Sec. 16100. 109California Elections Code, Sec. 16400.

DPU

77

เสมยนของ Superior Court เสมยนของ Superior Court จะท าการแจงให Superior Court ทมอ านาจเหนอเขตองคกรปกครองสวนทองถนทมการรองคดคานการเลอกตงนนรบทราบถงเรองทคดคาน ผพพากษาของ Superior Court จะท าการก าหนดสถานทและเวลาในการพจารณาและท าการพจารณาเรองคดทคานการเลอกตงตามทก าหนดไวเทานน

ขนตอนการพจารณาของ Superior Court จะมการเปดและนบคะแนนบตรเลอกตงใหมตอหนาคความทงสองฝายอกครง อกทง Superior Court ยงจะด ารงตนอยภายใตหลกนตธรรม (Rules of Law) และคนหาความจรงทงในขอกฎหมายและขอเทจจรง เมอไดด าเนนกระบวนพจารณาไปจนสนสดการรบฟงค ากลาวหาและค าพสจนของคความจนครบถวนแลว Superior Court จะท าการรวบรวมและคนหาความจรง รวมถงปรบบทกฎหมายทเกยวของดงกลาว จากนนจะอานค าพพากษาในทนททนใด ไมวาจะเปนการชขาดทเปนผลเพอรบรองผลของการเลอกตง หรอเปนผลเพอเพกถอนผลการเลอกตงและประกาศใหมการเลอกตงใหมหรอไม หากคความฝายใดไมเหนดวยกบค าพพากษาของ Superior Court คความฝายนนยงสามารถทจะอทธรณค าพพากษาไดโดยตองยนอทธรณไปยงศาลอทธรณ (Court of Appeal) เพอใหศาลอทธรณท าการพจารณาและพพากษาตอไป110

3.1.2 ประเทศในระบบกฎหมายซวลลอว (Civil Law System) 3.1.2.1 ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส เปนรฐเดยวทมรปแบบการปกครองในระบบกงรฐสภา

กงประธานาธบด เหตทมรปแบบโครงสรางการปกครองเชนน เพราะเปนการผสมผสานระหวางระบบรฐสภาแบบประเทศองกฤษและระบบประธานาธบดแบบประเทศสหรฐอเมรกา มรฐธรรมนญฉบบทใชอยในปจจบน คอ รฐธรรมนญแหงสาธารณรฐฝรงเศสท 5 ค.ศ. 1958 มประธานาธบดมาจากการเลอกต งโดยตรงของประชาชน เปนประมขของรฐและเปนหวหนารฐบาล โดยประธานาธบดจะเปนผแตงตงนายกรฐมนตรเพอไปจดตงคณะรฐบาลในการเขาบรหารประเทศ รฐสภาของประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ประกอบดวย สภาสงหรอวฒสภา (Senate) มาจากการเลอกตงโดยออมโดยคณะบคคลผท าหนาทเลอกตง และสภาลางหรอสภาผแทนราษฎร (National Assembly) มาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน111

ระบบศาลของประเทศสาธารณรฐฝรงเศสเปนระบบศาลค และยงเปนตนแบบในการจดตงระบบศาลค โดยมศาลยตธรรมและศาลปกครองแยกตางหากจากกน ศาลในแตละระบบจะม

110การคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.54-55). เลมเดม. 111หลกกฎหมายรฐธรรมนญ (น.136-137). เลมเดม.

DPU

78

ศาลชนตนและศาลสงสดเปนของตนเอง ศาลสงสดในระบบศาลยตธรรม ไดแก ศาลฎกา หรอทเรยกวา “La Cour de Cassation” สวนศาลสงสดในระบบศาลปกครอง ไดแก สภาแหงรฐ หรอทเรยกวา “La Conseil d’Etat” ผพพากษาของศาลในแตละระบบ จะมคณสมบต ทมา และการคดเลอกทแตกตางกน ในกรณทมปญหาวาคดใดอยในเขตอ านาจของศาลปกครองหรอศาลยตธรรมนน จะมอบใหศาลระงบการขดกนทางคด (Le Tribunal des Conflits) เปนผวนจฉยชขาด112

ประเทศสาธารณรฐฝรงเศสมแนวคดดงเดมวา ผพพากษาศาลยตธรรมควรพจารณาพพากษาเฉพาะคดทเปนขอพพาทระหวางเอกชนดวยกน สวนคดปกครองซงเปนขอพพาทอนเกดจากการด าเนนงานของฝายปกครองไมควรอยในอ านาจของศาลยตธรรม แตควรเปนหนาทของ ผมความเชยวชาญในคดปกครอง ดงนน ในป ค.ศ. 1799 จงไดมกฎหมายจดตงสภาแหงรฐขนมา โดยใหมหนาทใหความเหนทางกฎหมายแกฝายบรหารและพจารณาค ารองทกขของประชาชนเกยวกบการกระท าของฝายปกครอง สภาแหงรฐจะไมสามารถวนจฉยชขาดกรณดงกลาวไดเอง แตจะท าหนาทเปนผเสนอแนะค าวนจฉยใหแกฝายบรหารเปนผสงการ ตอมาในป ค.ศ. 1872 เมอสภาแหงรฐไดสรางและพฒนาระบบวธพจารณาคดปกครองจนเปนทยอมรบจากสงคม จงมการออกกฎหมายมอบอ านาจใหสภาแหงรฐสามารถวนจฉยชขาดคดปกครองไดเองโดยไมตองใหฝายบรหารเปนผสงการ ในระหวางป ค.ศ. 1799-1872 สภาแหงรฐในสวนทท าหนาทพจารณาคดปกครอง จงกลายมาเปน “ศาลปกครอง” นบแตนนเปนตนมา และเมอมการจดตงศาลปกครองชนตน สภาแหงรฐในสวนทท าหนาทพจารณาคดปกครอง จงมสถานะเปน “ศาลปกครองสงสด”113

ระบบศาลปกครองของประเทศสาธารณรฐฝรงเศส แบงล าดบศาลออกเปน 3 ชน ไดแก ศาลปกครองสงสดหรอสภาแหงรฐ ศาลปกครองชนอทธรณ และศาลปกครองชนตน114

กอนป ค.ศ. 1958 การควบคมความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา เปนเรองในวงงานของแตละสภาโดยแท ทงน เนองมาจากแนวความคดแบบรฐสภานยมและอ านาจสงสดเปนของรฐสภาในฐานะผแทนของประชาชน ดงนน การพจารณาวากฎหมายใดขดหรอแยงกบรฐธรรมนญจงเปนอ านาจหนาทของรฐสภาเทานน ลกษณะดงกลาว อาจน ามาซงการกลนแกลงกนระหวางพรรคการเมองทอาศยเสยงขางมากในสภาเพอท าลาย ฝายตรงขาม ผรางรฐธรรมนญ ค.ศ. 1958 จงเหนวา การควบคมความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงสมาชกรฐสภา ควรเปนอ านาจหนาทขององคกรอนทไมใชรฐสภา จงก าหนดใหม “คณะตลาการ

112กฎหมายปกครอง (น.235). เลมเดม. 113จาก หลกพนฐานกฎหมายปกครองฝรงเศส (น.51-52), โดย นนทวฒน บรมานนท ข, 2547, กรงเทพฯ:

วญญชน. 114หลกกฎหมายเกยวกบการควบคมฝายปกครอง (น.174). เลมเดม.

DPU

79

รฐธรรมนญ”115โดยบญญตไวในรฐธรรมนญของสาธารณรฐฝรงเศส ก าหนดใหคณะตลาการรฐธรรมนญมสถานะเปน “องคกรตามรฐธรรมนญ” มอ านาจหนาทแยกออกจากฝายบรหาร ฝายนตบญญต และฝายตลาการ การใชอ านาจหนาทของคณะตลาการรฐธรรมนญจงมใชเปนการใชอ านาจนตบญญต บรหาร หรอตลาการ แตเปนองคกรทใชอ านาจโดยเฉพาะตามทรฐธรรมนญก าหนด ซงการใชอ านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญในบางกรณ มลกษณะคลายกบการใชอ านาจตลาการในการพจารณาวนจฉยขอพพาท116 จงสรปไดวา ขอโตแยงเกยวกบการเลอกตงในสวนของสมาชกรฐสภา ซงประกอบดวย สมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา จะอยในอ านาจของคณะตลาการรฐธรรมนญทจะเปนผพจารณาและวนจฉย

การเลอกต งของประเทศสาธารณรฐฝรงเศสมหลายระดบ กลาวคอ การเลอกต งประธานาธบด การเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร การเลอกตงสมาชกวฒสภา การเลอกตงระดบภาค การเลอกตงระดบอ าเภอ การเลอกตงระดบเทศบาล การเลอกตงนายกเทศมนตร และการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรยโรป โดยในแตละระดบจะมรปแบบการเลอกตงทแตกตางกน117

ส าหรบการเลอกตงทองถน ก าหนดใหขอพพาททงหลายทงปวงอนเกดจากการโตแยงตอผลการเลอกตงสมาชกสภาขององคกรปกครองสวนทองถน เชน เทศบาล องคการบรหารสวนจงหวด ภาค องคกรปกครองสวนทองถนรปแบบพเศษ เชน ปารส มายอตต แซงต ปแอร เอต มเกอลง เกาะคอรสกา ถอเปน “คดการเลอกตงทองถน” ซงอยในอ านาจของศาลปกครอง นอกจากน ศาลปกครองสงสดของสาธารณรฐฝรงเศสยงไดขยายขอบความหมายของคดการเลอกตงทองถนใหครอบคลมไปถงการควบคมคณสมบตและลกษณะตองหามของสมาชกสภาทองถนดวย รวมทงการไดมาซงฝายบรหารทองถน เชน นายกเทศมนตร รองนายกเทศมนตร นายกองคการบรหารสวนจงหวดและทมงาน เปนตน

การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนของประเทศสาธารณรฐฝรงเศส บคคลผมสทธฟองคดตอศาลปกครอง ไดแก ผมสทธเลอกตงทกคนในเขตเลอกตง ผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตง ผมสทธสมครรบเลอกตงเฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล สมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด เฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด ตวแทนจากราชการสวนกลาง มสทธฟองคดเฉพาะกรณการจดการเลอกตงนนไมเปนไปตามเงอนไขทกฎหมายก าหนด

115จาก การพฒนาระบบการจดการคดการเมองในศาลยตธรรม (น.45), โดย จนทจรา เอยมมยรา,

ปยบตร แสงกนกกล, ธระ สธวรางกร, และกรช ภญยามา, 2556, กรงเทพฯ: ส านกงานศาลยตธรรม. 116การตรวจสอบการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรโดยฝายตลาการ (น.109). เลมเดม.

117ปญหาการไตสวนและการด าเนนคดเลอกตง : ศกษาเฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.90). เลมเดม.

DPU

80

และคณะกรรมการแหงชาตวาดวยการตรวจสอบบญชรายจายการรณรงคหาเสยงการเลอกตงและการใชจายเงนทางการเมอง เฉพาะกรณไมปฏบตตามกฎเกณฑเรองการใชจายเงนเพอการรณรงคหาเสยงเลอกตง

ส าหรบศาลทมเขตอ านาจในการพจารณาคดการเลอกต งทองถนของประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ก าหนดใหอยในเขตอ านาจของศาลปกครอง โดยแยกเปนกรณตาง ๆ ไดแกคดการเลอกตงระดบภาคและการเลอกตงสภาของเกาะคอรสกา ใหฟองตรงตอศาลปกครองสงสดซงอยในฐานะทเปนทงศาลชนตนและศาลสงสด คดการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลและสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด ใหฟองตอศาลปกครองชนตน และหากตองการโตแยงค าพพากษาของศาลดงกลาว กใหใชสทธอทธรณไปยงศาลปกครองสงสดไดโดยไมตองผานการพจารณาของศาลปกครองชนอทธรณ ยกตวอยางเชน คดพพาทเกยวกบการไดมาซงฝายบรหารของภาคและเกาะคอรสกา ใหฟองตรงตอศาลปกครองสงสด สวนคดพพาทเกยวกบการไดมาซงฝายบรหารของเทศบาลและองคการบรหารสวนจงหวด ใหฟองตอศาลปกครองชนตน กรณหลงน หากตองการโตแยงค าพพากษาศาลปกครองชนตนกใหอทธรณไปยงศาลปกครองสงสดไดโดยไมตองผานศาลปกครองชนอทธรณ ส าหรบคดเกยวกบคณสมบตของผสมครรบเลอกตงทผสมครยนการสมครตอผวาราชการจงหวด ในกรณทผวาราชการจงหวดปฏเสธการรบสมครโดยอางเหตผลเรองการขาดคณสมบต ผสมครดงกลาวอาจเสนอค ารองโตแยงการปฏเสธตอศาลปกครองชนตนไดภายใน 24 ชวโมง โดยศาลปกครองชนตนจะตองวนจฉยภายใน 3 วน และค าพพากษาศาลปกครองชนตนใหถอเปนทสด118

3.1.2.2 ประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน มการปกครองในระบอบเสรประชาธปไตย

แบบสหพนธรฐ ประกอบดวย 16 มลรฐ แตละมลรฐมรฐสภาและรฐบาลเปนของตนเอง119 มรฐธรรมนญแหงสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ซงเรยกวา กฎหมายพนฐาน (Basic Law) ก าหนดโครงสรางการบรหารราชการของประเทศดวยหลกการเบองตน 3 ประการ120 คอ

1) หลกการปกครองระดบมลรฐ (Federal state) เปนหนวยการปกครองทรบผดชอบและมอ านาจหนาทในเขตพนทมลรฐ

118การพฒนาระบบการจดการคดการเมองในศาลยตธรรม (น.58-61). เลมเดม. 119ปญหาการไตสวนและการด าเนนคดเลอกตง : ศกษาเฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและ

ผบรหารทองถน (น.95). เลมเดม. 120จาก ทศทางการปกครองสวนทองถนของไทยและตางประเทศเปรยบเทยบ (น.244), โดย นครนทร

เมฆไตรรตน, 2545, กรงเทพฯ: ส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา.

DPU

81

2) หลกการปกครองตนเองขององคกรปกครองสวนทองถน (Self-Government for local authorities) คอ องคกรปกครองสวนทองถนทไดรบการยอมรบอ านาจอสระในการบรหารจดการภายในทองถน

3) หลกการแบงแยกอ านาจ (Separation of powers) คอ การแบงแยกระหวางฝายนตบญญต ฝายบรหาร และฝายตลาการ

จากหลกการดงกลาว ท าใหการปกครองของประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน แบงการปกครองออกเปน 3 ระดบ ไดแก การปกครองระดบสหพนธรฐ การปกครองระดบมลรฐ และการปกครองสวนทองถน ดงน

1) การปกครองระดบสหพนธรฐ (Bund) เปนการปกครองระดบชาตหรอรฐบาลกลาง มประมขของประเทศ คอ ประธานาธบด ซงไดรบเลอกจากทประชมสหพนธ (Federal Convention) ประกอบดวย สมาชกรฐสภาสหพนธและตวแทนของสภามลรฐ ประธานาธบดจะท าหนาทเปนตวแทนสหพนธในการด าเนนความพนธระหวางประเทศ ตรวจสอบการออกกฎหมายใหสอดคลองกบรฐธรรมนญ ทงยงเปนผเสนอชอผสมควรเปนนายกสหพนธ (Federal Chancellor) หรอนายกรฐมนตรตอสภาผแทนราษฎร (Bundestag) สภาประกอบดวย 2 สวน ไดแก สภาผแทนราษฎร (Bundestag) มาจากการเลอกตงของประชาชน มหนาทหลกในการออกกฎหมาย เลอกนายกสหพนธ และตรวจสอบรฐบาล ท างานโดยผานกรรมาธการชดตาง ๆ และสวนทสองคอ สภาตวแทนมลรฐ บทบาทของสภาตวแทนมลรฐ คอ การปกปองผลประโยชนของมลรฐตาง ๆ ใหพนจากรฐบาลสหพนธและสภาผแทนราษฎร สมาชกสภาของมลรฐไมใชตวแทนซงประชาชนในแตละมลรฐเลอก แตเปนตวแทนของรฐบาลของมลรฐนน ๆ เชน นายกรฐมนตรหรอรฐมนตรวาการกระทรวงตาง ๆ ของมลรฐ

2) การปกครองระดบมลรฐ (Lander) แตละมลรฐจะมรฐธรรมนญ สภา และฝายบรหารเปนของตนเอง สมาชกสภาของมลรฐมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนภายใตระบบการเลอกตงทแตกตางกนไปในแตละรฐ ทงน มลรฐเปนระดบทเกยวของกบหนวยการปกครองทองถนเปนหลก คอ มอ านาจในการก าหนดกฎหมายทองถนใชในมลรฐของตน บางมลรฐยงแบงพนทของตนออกเปนจงหวดตาง ๆ ทมอาณาเขตและจ านวนประชากรมากพอสมควร

3) การปกครองสวนทองถน เปนการปกครองแบบ 2 ชน ชนทหนง ไดแก อ าเภอ ซงม 2 ลกษณะ ประกอบดวย อ าเภอในชนบทและอ าเภอซงเปนนครหรออ าเภอในเขตเมอง และชนทสอง ไดแก เทศบาล โดยกฎหมายพนฐานแหงสหพนธก าหนดวา “ประชาชนตองมสภาซงมาจาก

DPU

82

การเลอกตงทวไป เลอกตงโดยตรง อยางเสร เสมอภาค และเปนการลงคะแนนลบ” หมายความวา ประชาชนมสทธในการเลอกผแทนของตนเพอมาบรหารจดการภารกจในทองถน121

กฎหมายพ นฐานของสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ก าหนดหลก เกณฑไวว าสมาชกสภาผแทนราษฎรสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ยอมไดรบการเลอกตงในการเลอกตงทวไป โดยตรง โดยเสร โดยเสมอภาค และโดยลบ หลกเกณฑท านองเดยวกนนยงใชส าหรบการเลอกตงสมาชกสภาในระดบรฐและระดบทองถนดวย นอกจากน ศาลรฐธรรมนญแหงสหพนธไดตความใหหลกเกณฑพนฐานของการเลอกตงเหลานมสถานะเชนสทธพนฐานตามรฐธรรมนญ และใหใชบงคบกบการลงคะแนนหรอการลงมตทางการเมองทกประเภทในทกขนตอนของการเลอกตง กลาวคอ ตงแตการเตรยมการเลอกตง การเลอกตง การนบคะแนน และการคดคะแนนใหเปนผลของการเลอกตงโดยศาลรฐธรรมนญแหงสหพนธจะเนนการบงคบใชหลกเกณฑนเปนพเศษกบการใชสทธทงในการลงคะแนนเสยงเลอกตงและการใชสทธสมครรบเลอกตง การกระท าตางๆ ทขดตอหลกเกณฑพนฐานของการเลอกตง จงเปนสาเหตในการฟองใหการเลอกตงนนเปนโมฆะได อยางไรกตาม ศาลจะสงใหการเลอกตงเปนโมฆะได กตอเมอการกระท าดงกลาวถงขนาดท าใหผลการเลอกตงเปลยนแปลงไป122

รฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ก าหนดองคกรทมอ านาจหนาทในการควบคมและตรวจสอบการเลอกตง ไดแก สภาผแทนราษฎร คณะกรรมการการตรวจสอบการเลอกตง และศาลรฐธรรมนญ โดยมาตรา 41 ของรฐธรรมนญ ก าหนดหลกเกณฑในการตรวจสอบการเลอกตง ใหเปนหนาทของสภาผแทนราษฎรและใหสภาผแทนราษฎรมอ านาจตรวจสอบสมาชกสภาซงไดรบการเลอกตงมาโดยมชอบอกดวย123ทงน รายละเอยดเกยวกบวธการตรวจสอบก าหนดไวในรฐบญญตวาดวยการตรวจสอบการเลอกตง และรฐบญญตวาดวยศาลรฐธรรมนญ

รฐบญญตวาดวยการตรวจสอบการเลอกต ง เปนกฎหมายทตราขนเพอก าหนดรายละเอยดเกยวกบการตรวจสอบการเลอกตง มสาระส าคญ ดงน124

มาตรา 2 การตรวจสอบการเลอกตงใหกระท าผานการยนค ารองเทานน ผมสทธยนค ารองไดแก บคคลหรอกลมบคคลผมสทธเลอกตง ประธานกรรมการการเลอกตงแหงมลรฐ ประธานกรรมการการเลอกตงแหงสหพนธ และประธานสภาผแทนราษฎร โดยมก าหนดเวลาในการยนค ารองตอสภาผแทนราษฎรภายใน 2 เดอน นบจากวนเลอกตง กรณพนระยะเวลาดงกลาวแลว หาก

121แหลงเดม. (น.244-246). 122กฎหมายรฐธรรมนญ (น.131-132). เลมเดม. 123 Basic Law for the Federal Republic of Germany, Article 41. 124การตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงโดยองคกร

ตลาการ (น. 119-121). เลมเดม.

DPU

83

ประธานสภาผแทนราษฎรไดทราบถงเหตทอาจพสจนความผดของการเลอกตง ประธานสภาผแทนราษฎรอาจยนค ารองไดภายในหนงเดอนนบจากวนททราบเหตนน

มาตรา 3 ค าวนจฉยของสภาผแทนราษฎรใหด าเนนการโดยผานคณะกรรมการตรวจสอบการเลอกตงซงมาจากการเลอกของสภา

มาตรา 11 ใหคณะกรรมการตรวจสอบการเลอกตงท าค าวนจฉยเปนลายลกษณอกษรและเสนอตอสภาผแทนราษฎรเพอมมตเกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงทถกคดคาน และพจารณาผลในกรณทวนจฉยวาการเลอกตงนนไมชอบดวยกฎหมาย

มาตรา 12 ค าวนจฉยของคณะกรรมการตรวจสอบการเลอกตงใหเสนอเปนค ารองตอสภาผแทนราษฎร และสงใหแกสมาชกสภาผแทนราษฎรไมชากวา 3 วน กอนการพจารณาในสภา

มาตรา 13 ใหสภาผแทนราษฎรมมตในค ารองดงกลาวโดยอาศยเสยงขางมาก หากสภาผแทนราษฎรมมตไมเหนชอบในค ารองกใหสงค ารองคนแกคณะกรรมการตรวจสอบการเลอกตง ทงน สภาผแทนราษฎรอาจสงใหคณะกรรมการตรวจสอบการเลอกตงตรวจสอบขอเทจจรงหรอขอกฎหมายเพมเตมตามทก าหนดได

รฐบญญตวาดวยศาลรฐธรรมนญเปนกฎหมายทตราขนเพอก าหนดอ านาจหนาทของศาลรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน บทบญญตทก าหนดอ านาจหนาทในสวนทเกยวกบการเลอกตง มดงน125

มาตรา 13 ศาลรฐธรรมนญมอ านาจวนจฉยค ารองคดคานมตของสภาผแทนราษฎรเกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกต งหรอการเขาสต าแหนงหรอพนจากต าแหนงของสมาชกสภาผแทนราษฎรแหงสหพนธ

มาตรา 48 สมาชกสภาผแทนราษฎรทถกวนจฉยโดยมตของสภาผแทนราษฎรหรอประชาชนผมสทธเลอกตงอยางนอย 100 คน รวมลงชอตอค ารองทถกสภาผแทนราษฎรปฏเสธ หรอสมาชกสภาผแทนราษฎรอยางนอยหนงในสบของจ านวนสภาผแทนราษฎร มสทธยนค ารองอทธรณมตของสภาผแทนราษฎรเกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตง หรอการเขาสต าแหนงหรอพนจากต าแหนงของสมาชกสภาผแทนราษฎรตอศาลรฐธรรมนญ ภายใน 2 เดอน นบแตสภาผแทนราษฎรมมตดงกลาว

กฎหมายพนฐาน มาตรา 41 ยงก าหนดใหศาลรฐธรรมนญมบทบาทในการตรวจสอบการเลอกตง ทงน ศาลรฐธรรมนญสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ม 2 ระดบ ไดแก ศาลรฐธรรมนญ

125แหลงเดม. (น.120-121).

DPU

84

สหพนธและศาลรฐธรรมนญมลรฐ126 ศาลรฐธรรมนญสหพนธจดเปนศาลทแยกออกจากระบบศาลทวไปและศาลพเศษ มอ านาจพจารณาพพากษาเฉพาะประเดนขอพพาทเกยวกบรฐธรรมนญ ดงน127

1) ขอบเขตสทธและหนาทขององคกรสงสดของสหพนธ 2) กรณทมความเหนแตกตางกนหรอมขอสงสยวากฎหมายสหพนธและกฎหมายมลรฐ

สอดคลองกบรฐธรรมนญหรอไม 3) ขอพพาทระหวางมลรฐดวยกน 4) พรรคการเมองทไมชอบดวยรฐธรรมนญ 5) การกระท าทกระทบกระเทอนตอสทธขนพนฐานและสทธทรฐธรรมนญรบรองไว

ถกลวงละเมดโดยการใชอ านาจของฝายปกครอง หรออาจเปนกรณทกลมองคกรปกครองสวนทองถนรองตอศาลรฐธรรมนญแหงสหพนธวากฎหมายฉบบใดฉบบหนงละเมดสทธในการปกครองตามทรฐธรรมนญรบรองไว เวนเสยแตวา กฎหมายฉบบนนเปนกฎหมายของมลรฐและรฐธรรมนญแหงมลรฐเปดชองใหรองทกขตอศาลรฐธรรมนญของมลรฐไดอยแลว

6) กรณอนใดทกฎหมายแหงสหพนธบญญตใหอยในเขตอ านาจของศาลรฐธรรมนญแหงสหพนธ

ในสวนของมลรฐซงมศาลรฐธรรมนญมลรฐดวยนน ศาลรฐธรรมนญมลรฐมอ านาจวนจฉยคดขอพพาทเกยวกบรฐธรรมนญของแตละมลรฐ โดยมโครงสรางของศาลรฐธรรมนญทมความแตกตางกน

ระบบศาลของสหพนธสาธารณรฐเยอรมนใชระบบศาลค มการจดตงศาลปกครองแยกตางหากจากศาลยตธรรม ลกษณะโครงสรางศาลแบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก ศาลทวไปและศาลพเศษ ศาลทวไป ไดแก ศาลยตธรรม มอ านาจพจารณาคดแพงและคดอาญาทกประเภท รวมถงคดทไมอยในเขตอ านาจของศาลอน ศาลพเศษ ไดแก ศาลปกครอง ศาลภาษอากร ศาลแรงงาน ศาลสงคม มอ านาจพจารณาพพากษาคดเกยวกบกฎหมายพเศษเฉพาะเรองทมความซบซอนในเนอหาของกฎหมายและการบรหารกฎหมาย ตลอดจนการปฏบตตามกฎหมายทมลกษณะพเศษซงจ าเปนตองจดตงศาลพเศษขน โครงสรางศาลแตละประเภทจะมศาลสงสดของตนเอง เชน

126จาก การตรวจสอบการเลอกตงโดยคณะกรรมการการเลอกตงและฝายตลาการ (น.54), โดย สวทย

ปญญาวงศ, 2554, กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 127จาก ระบบองคคณะพจารณาพพากษาคดในศาลภาษอากรกลาง (น.58-59), โดย สรายทธ วฒยาภรณ,

อวรทธ ชาญชยกตตกร, 2553, กรงเทพฯ : ม.ป.พ.

DPU

85

ศาลคดทวไปสหพนธ ศาลคดปกครองสหพนธ ศาลคดภาษอากรสหพนธ ศาลคดแรงงานสหพนธ และศาลคดสงคมสหพนธ128

3.2 การใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย

กอนจะศกษากฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลเละเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกต งทองถนของประเทศไทย ในเบองตน ผเขยนขอกลาวโดยสรปเกยวกบทมาและกระบวนการทางกฎหมายในการจดการเลอกตงทองถนซงเปนจดเรมตนของปญหาหรอขอโตแยงตาง ๆ ในการน าคดมาสศาล

เรมจากกรณทจะตองจดใหมการเลอกตงในทองถนใด คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดแหงทองถนนนจะเปนผแตงต งหวหนาพนกงานสวนทองถนเปนผอ านวยการ การเลอกต งประจ าองคกรปกครองสวนทองถนเพอใหมอ านาจออกประกาศใหมการเลอกต ง โดยก าหนดวนเลอกตง วนรบสมครเลอกตง รวมถงกรณอน ๆ อนเกยวกบการเลอกตงดวย เชน การก าหนดคณสมบตของผมสทธเลอกตง การก าหนดคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง ในขนตอนการด าเนนการกอนใหมการเลอกตงน น คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด จะประกาศก าหนดจ านวนเงนคาใชจายในการเลอกตงและวธการหาเสยงเลอกตง โดยหามไมใหผสมครรบเลอกตงใชจายเงนในการเลอกตงเกนจ านวนทก าหนด หากผสมครผใดฝาฝนใชจายเงนในการเลอกตงเกนจ านวนทก าหนดอาจถกด าเนนคดตามกฎหมาย ยงกวานน หากผสมครคนดงกลาวเปนผไดรบการเลอกตงดวยแลว คณะกรรมการการเลอกตงอาจมค าสงใหมการเพกถอนผลการเลอกตงและจดใหมการเลอกตงใหมดวย ทงน ตามพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545 มาตรา 56129จะเหนวา กฎหมายวาดวยการเลอกตงทองถนใหความส าคญกบจ านวนเงนคาใชจายในการเลอกตงเปนอยางยง อาจเปนเพราะไมตองการใหผสมครรบเลอกตงหาเสยงเกนความจ าเปนจากเงนงบประมาณทรฐจดสรรให และเพอไมใหเกดการลกลนกนในการหาเสยงระหวางผสมครดวยกนซงมฐานะทางการเงนทแตกตางกน รวมทงปองกนการซอสทธขายเสยงไดอกทางหนงดวย

หลงจากประกาศใหมการเลอกตงแลว เพอใหการเลอกตงดงกลาวด าเนนไปดวยความสจรตและเทยงธรรม พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 57130 ก าหนดขอหามมใหผสมครรบเลอกตงหรอผใดกระท าการเพอจงใจให

128แหลงเดม. (น.57). 129พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545, มาตรา 56. 130พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545, มาตรา 57.

DPU

86

ผมสทธเลอกตงลงคะแนนหรองดเวนการลงคะแนนเลอกตงใหแกตนเองหรอผสมครอนดวยวธการอนไมสจรต เชน ให เสนอให สญญาวาจะใหทรพยสนหรอประโยชนอนใด หรอโฆษณาหาเสยงเลอกตงโดยการจดใหมมหรสพหรอการรนเรงตาง ๆ หลอกลวง บงคบ ขเขญ หรอใชอทธพลคกคาม ใสราย หรอจงใจใหเกดความเขาใจผดในเรองใดอนเกยวกบผสมครคนใด หากผสมครผใด ฝาฝนขอหามดงกลาว รวมทงขอหามอน ๆ ตามทกฎหมายก าหนด และมหลกฐานอนควรเชอไดวามการกระท าดงกลาวเกดขนจนท าใหการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม เมอไดสบสวนสอบสวนแลว คณะกรรมการการเลอกตงอาจมค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครผนนตามพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 96 และมาตรา 97 แลวแตกรณ นอกจากน บคคลอนซงไมใชผสมครรบเลอกตง หากมการกระท าอนฝาฝนขอหามตามทก าหนดไวในพระราชบญญตดงกลาว อาจถกด าเนนคดอาญาตามทกฎหมายก าหนดโทษไวในมาตรา 109 ถงมาตรา 134131 ซงเปนบทบญญตทมโทษในทางอาญา ทงก าหนดใหศาลตองมค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตงผนนดวย อนเปนมาตรการลงโทษผกระท าความผดโดยการตดสทธในทางการเมองอยางหนง เชน การฝาฝน มาตรา 57 จะมบทลงโทษตามมาตรา 118 ซงระวางโทษจ าคกตงแตหนงปถงสบป และปรบตงแตสองหมนบาทถงสามแสนบาท รวมทงใหศาลมค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตงมก าหนดสบป ส าหรบการเลอกตงใหม เปนกรณทผสมครคนใดซงไดรบการเลอกตงในเขตเลอกตงนนถกเพกถอนสทธเลอกตงจนท าใหสมาชกภาพของผสมครคนนนสนสดลง จงตองจดใหมการเลอกตงใหมแทนผทพนจากต าแหนง ทงน ตามพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 96 และมาตรา 97 วรรคทาย แลวแตกรณ

การมสวนรวมของประชาชนในการตรวจสอบการเลอกตงนน ตามพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 102 ก าหนดวา ใหประชาชนผมสทธเลอกตง หรอผสมครรบเลอกตง หรอผวาราชการจงหวด หรอนายอ าเภอในเขตเลอกตง มสทธยนค ารองคดคานการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงได ภายใน 30 วน นบแตวนประกาศผลการเลอกตง เพอใหคณะกรรมการการเลอกตงด าเนนการไตสวนหาขอเทจจรงและพจารณาสงใหนบคะแนนใหม หรอใหมการเลอกตงใหม ตามทมการรองคดคาน แลวแตกรณ มขอสงเกตวา การใชสทธในการตรวจสอบการเลอกตงของประชาชนคอนขางจะมจ ากด เนองจากก าหนดใหสทธเฉพาะผมสทธเลอกต งหรอผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตงน นเทาน น หากประชาชนในเขตเลอกตงอนหรอประชาชนทวไปพบเหนการทจรตการเลอกตง จะไมสามารถ

131พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545, มาตรา 109-134.

DPU

87

ใชสทธรองคดคานการเลอกตงเพอตรวจสอบการเลอกตงนนไดดวย ขดกบหลกการเลอกตงอยางแทจรงหรอการเลอกตงทยตธรรม (Genuine election) ทประสงคจะใหการเลอกตงเปนไปโดยบรสทธยตธรรมและจดใหราษฎรมสวนรวมในการด าเนนการเลอกตงใหไดมากทสด รวมทงเปดโอกาสใหมการคดคานการเลอกตงไดหากการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยบรสทธยตธรรม

จงเหนไดวา สาเหตส าคญทท าใหผ สมครรบเลอกต งหรอบคคลใดกตามตองถกด าเนนคดตอศาล หรอถกเพกถอนสทธเลอกตง ลวนมาจากการกระท าหรอการงดเวนการกระท าอนเปนการฝาฝนตอกฎหมายวาดวยการเลอกตงทองถน ซงกคอ พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 ซงเปนกฎหมายทมโทษทงในทางแพงและทางอาญา กลาวคอ ในทางแพง ก าหนดใหเพกถอนสทธเลอกต งและอาจตองรบผดใหชดใชคาเสยหายเนองจากตองจดใหมการเลอกตงใหม สวนในทางอาญา อาจตองถกด าเนนคดตอศาลและถกศาลพพากษาใหลงโทษจ าคกหรอปรบ แลวแตกรณ ซงเปนเรองทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพขนพนฐานของบคคลทงสน

3.2.1 การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทยทจะไดกลาวตอไปน

เปนกรณการใชสทธทางศาลในการด าเนนคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนตามทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ก าหนด กลาวคอ เมอมหลกฐานอนควรเชอไดวาผสมครรบเลอกตงหรอผใดกระท าการใด ๆ โดยไมสจรตในการเลอกตงและท าใหการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม จนน าไปสการฟองรองเปนคดตอศาล หรอใชสทธทางศาล เพอขอใหศาลมค าสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของบคคลดงกลาว โดยกฎหมายทเกยวของกบการใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย แบงการพจารณาออกเปน 2 ประการ ไดแก ในแงของกฎหมายสารบญญตและกฎหมายวธสบญญต และในแงของการตความกฎหมายโดยค าวนจฉยหรอค าสงศาล

ประการทหนง ในแงของกฎหมายสารบญญตและกฎหมายวธสบญญต จะเหนวา การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนถกก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 ซงบญญตวา

“ในกรณทประกาศผลการเลอกตงแลว ถาคณะกรรมการการเลอกตงเหนวา ควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาผใด ใหยนค ารองตอศาลฎกาเพอวนจฉย เมอศาลฎกาไดรบค ารองของคณะกรรมการการเลอกตงแลว สมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาผนนจะปฏบตหนาทตอไปไมไดจนกวาศาลฎกาจะม

DPU

88

ค าสงยกค ารอง ในกรณทศาลฎกามค าสงใหมการเลอกตงใหมในเขตเลอกตงใดหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาผใด ใหสมาชกภาพของสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาในเขตเลอกตงนนสนสดลง

ในกรณทบคคลตามวรรคสองปฏบตหนาทตอไปไมได มใหนบบคคลดงกลาวเขาในจ านวนรวมของสมาชกเทาทมอยของสภาผแทนราษฎรหรอวฒสภา แลวแตกรณ

ใหน าความในวรรคหนง วรรคสอง และวรรคสาม มาใชบงคบการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนดวยโดยอนโลม โดยการยนค ารองตอศาลตามวรรคสอง ใหยนตอ ศาลอทธรณ และใหค าสงของศาลอทธรณเปนทสด”

ตอมาหลงจากมการควบคมอ านาจการปกครองประเทศโดยคณะรกษาความสงบแหงชาต ไดออกประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 11/2557 ก าหนดใหรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 สนสดลง แตทงน ไดก าหนดไวในขอ 4 วา “ศาลทงหลายคงมอ านาจด าเนนการพจารณาและพพากษาอรรถคดตามบทกฎหมายและประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต” โดยประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกต งและการเพกถอนสทธเลอกต งในการเลอกต งสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ขอ 2 ก าหนดวา

“ในกรณทไดมการประกาศผลการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนแลว และศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคไดรบค ารองของคณะกรรมการการเลอกตงเพอขอใหวนจฉยวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนผใด ใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคซงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ยงคงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดเรองนนตอไปเชนเดม ทงน วธพจารณาและวนจฉยคดดงกลาว ใหเปนไปตามระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ.2550”

กรณดงกลาว จงมผลใหคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนยงคงอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณตอไป ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 และประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน โดยบคคลทมอ านาจหรอมสทธในการยนค ารองตอศาลหรอใชสทธทางศาล ก าหนดใหเปนสทธหรอเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงทมสทธยนค ารองตอศาลหรอเสนอคดตอศาลเพอขอใหศาล

DPU

89

มค าวนจฉยและมค าสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง แตทงน กเปนเพยงเฉพาะกรณหลงประกาศผลการเลอกตงแลวเทานน หากเปนกรณกอนประกาศผลการเลอกตง ยงคงก าหนดใหเปนอ านาจเดดขาดของคณะกรรมการการเลอกตงทจะพจารณาและวนจฉยชขาดไดเองตอไป โดยไมตองยนค ารองตอศาล ทงยงเปนทสดในชนของคณะกรรมการการเลอกตงเอง

ประการทสอง ในแงของการตความกฎหมายโดยค าวนจฉยหรอค าสงศาล การใชสทธทางศาล หากพจารณาในแงของการตความกฎหมายโดยค าวนจฉยหรอค าสงศาล จากการศกษาพบวา ตามแนวค าวนจฉยของศาลอทธรณและศาลปกครองสงสดทผานมา หากผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงเปนผขอใชสทธทางศาลโดยการยนค ารองเปนคดการเลอกตงทองถนตอศาลเองโดยตรง ศาลจะมค าสงใหยกค ารองหรอไมรบค ารองเสมอ โดยใหเหตผลวา การยนค ารองดงกลาวเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตง กฎหมายมไดบญญตใหผสมครรบเลอกตงหรอผมสทธเลอกตงมอ านาจยนค ารองตอศาลไดเอง ศาลจงไมมอ านาจรบค ารองไวพจารณา132 ซงในประเดนน ผเขยนจะไดกลาวโดยละเอยดตอไปในบทท 4 บทวเคราะหสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน

อนง แมวาผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงดงกลาว จะไดไปขอใชสทธทางศาลโดยเลอกยนฟองคดตอศาลปกครองสงสดในระบบศาลปกครอง แตศาลปกครองสงสดกไดวนจฉยท านองวาคดดงกลาวไมอยในเขตอ านาจของศาลปกครองสงสดตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เชนเดยวกน133

จากการตความกฎหมายของศาลทงสองกรณเกยวกบการใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถน แสดงใหเหนวา การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนเปนสทธหรอเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงทจะเปนผขอใชสทธทางศาลเทานน ประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงมเพยงสทธในการรองคดคานการเลอกตงซงไดก าหนดไวในพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 102 โดยการยนค ารองตอคณะกรรมการการเลอกตงเพอขอใหคณะกรรมการการเลอกตงพจารณาและด าเนนการสบสวนสอบสวนหาขอเทจจรง หรอคณะกรรมการการเลอกตงอาจยกค ารองคดคานการเลอกตงดงกลาวโดยไมมการสบสวนสอบสวนกได หากไมเปนไปตามแบบหรอเงอนไขทคณะกรรมการการเลอกตงก าหนด ซงก าหนดไวในระเบยบของคณะกรรมการการเลอกตงเอง

132ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 หมายเลขแดงท 3260/2555. 133ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/2553.

DPU

90

กลาวคอ ระเบยบคณะกรรมการการเลอกตงวาดวยการสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด พ.ศ. 2554 มขอพจารณาวา การด าเนนกจการทางปกครองของคณะกรรมการการเลอกตง รวมถงกรณการด าเนนการจดการเลอกตงดวยหรอไม ถาดจากแนวค าวนจฉยของศาลปกครองสงสดทผานมา ตองถอวาเปนการด าเนนการทางปกครองดวยทงสน ดงนน การประกาศรบสมครหรอการออกระเบยบตาง ๆ ของคณะกรรมการการเลอกตง ตองถอวาเปนการใชอ านาจทางปกครองทงสน ซงสอดคลองกบค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.32/2553 วนจฉยวา การทผฟองคดไดน าคดมายนฟองศาลปกครองสงสดขอใหศาลมค าพพากษาหรอค าสงใหผถกฟองคดซงเปนคณะกรรมการการเลอกตงชดใชคาเสยหายอนเนองมาจากค าสงใหยกเลกการเลอกตง เปนการใชอ านาจทางปกครอง จงเปนคดพพาทเกยวกบการกระท าละเมดของหนวยงานทางปกครองหรอเจาหนาทของรฐอนเกดจากการใชอ านาจตามกฎหมาย กฎ หรอค าสงทางปกครอง ตามนยมาตรา 9 วรรคหนง (3) แหงพระราชบญญตจดต งศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542 ประกอบมาตรา 22 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ.2550 ซงเปนกฎหมายทก าหนดใหอยในอ านาจของศาลปกครองสงสดตามมาตรา 11 (3) แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ.2542 แตเรองนศาลปกครองสงสดไดวนจฉยตอไปวา ความเสยหายตามค าฟองทผฟองคดกลาวอาง เปนผลมาจากการจดใหมการเลอกตงซงเปนอ านาจหนาทของผถกฟองและเปนคดทเกยวกบการเลอกตงตามมาตรา 219 วรรคสามของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ซงบญญตใหศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคด ตามค าฟองคดจงไมอย ในอ านาจพจารณาพพากษาของศาลปกครองสงสด 134

การด าเนนกจการดงกลาวของคณะกรรมการการเลอกตง ศาสตราจารย กตตคณ ดร.บวรศกด อวรรณโณ ไดตงขอสงเกตวา “จรง ๆ แลว การจดการเลอกตงไมใชการด าเนนการทางปกครองของคณะกรรมการการเลอกตง การด าเนนการทางปกครองของคณะกรรมการการเลอกตงนาจะเปนการใชอ านาจภายในองคกรของคณะกรรมการการเลอกตงเอง เชน การรบสมครพนกงาน การไลคนงานออก การท าสญญาทางปกครอง เปนตน แตการจดการเลอกตงนาจะเปนอ านาจหนาทตามรฐธรรมนญ หาไมแลว อ านาจหนาทตามรฐธรรมนญของคณะกรรมการการเลอกตงคออะไรหากมใชการจดการเลอกตงโดยสจรตและเทยงธรรม”135

134ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.32/2553. 135จาก ค าอธบายวชากฎหมายรฐธรรมนญ (น.105), โดย บวรศกด อวรรณโณ, 2554, กรงเทพฯ:

ส านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา.

DPU

91

กลาวโดยสรป การใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย ไมวาจะเปนการพจารณาในแงของตวบทกฎหมายสารบญญตและกฎหมายวธสบญญต หรอในแงของการตความกฎหมายโดยค าวนจฉยหรอค าสงศาล ตางก าหนดใหการใชสทธทางศาลในคดการเลอกตงทองถน เปนสทธหรอเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงเทานน ผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตง รวมถงประชาชนทวไป ไมมสทธยนค ารองตอศาลหรอขอใชสทธทางศาลเพอตรวจสอบการเลอกตงทองถนไดโดยตรง หรอแมแตกรณขอใหศาลคมครองสทธของตนซงไดรบผลกระทบจากการกระท าตาง ๆ ของคณะกรรมการการเลอกตงในการจดการเลอกตงดงกลาว

3.2.2 เขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของประเทศไทย เดมภายใตรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 การวนจฉยชขาด

เกยวกบการเลอกตงเปนอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงโดยเฉพาะ ซงมาตรา 144 บญญตวา “คณะกรรมการการเลอกตงเปนผควบคมและด าเนนการจดหรอจดใหมการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา สมาชกสภาทองถน และผบรหารทองถน รวมทงการออกเสยงประชามตใหเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม

ประธานกรรมการการเลอกตงเปนผรกษาการตามกฎหมายประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา กฎหมายประกอบรฐธรรมนญวาดวยพรรคการเมอง กฎหมายประกอบรฐธรรมนญวาดวยการออกเสยงประชามต และกฎหมายวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน และเปนนายทะเบยนพรรคการเมอง”136

มาตรา 145 วรรคหนง (3) (4) (5) บญญตวา137 “คณะกรรมการการเลอกตง มอ านานหนาท ดงตอไปน (3) สบสวนสอบสวนเพอหาขอเทจจรงและวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงทเกดขน

ตามกฎหมาย ตามมาตรา 144 วรรคสอง (4) สงใหมการเลอกตง หรอออกเสยงประชามตใหมในหนวยเลอกตงใดหนวยเลอกตง

หนงหรอทกหนวยเลอกตง เมอมหลกฐานอนควรเชอไดวาการเลอกตงหรอการออกเสยงประชามตในหนวยเลอกตงนน ๆ มไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม

(5) ประกาศผลการเลอกตงและการออกเสยงประชามต” ทงน ในการควบคมและการด าเนนการจดการเลอกตง ตลอดถงการก าหนดคณสมบต

ของผมสทธเลอกตง ผสมครรบเลอกตง ในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน

136รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, มาตรา 144. 137รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, มาตรา 145.

DPU

92

มการตราพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 ใชบงคบ กบการเลอกต ง และเปนกฎหมายทเกยวของโดยตรงกบการเลอกต งสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนซงใชบงคบอยในปจจบน

ตอมาใน ป พ.ศ. 2549 หลงจากคณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมขไดยดอ านาจการปกครองประเทศ เมอวนท 19 กนยายน 2549 และประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2549 รฐธรรมนญฉบบดงกลาวก าหนดใหมสภารางรฐธรรมนญเพอท าหนาทในการยกรางรฐธรรมนญฉบบใหม ส าหรบใชเปนแนวทางในการปกครองประเทศ138 ซงตอมาเมอยกรางเสรจ กไดประกาศใชเปนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550

มขอพจารณาตามรายงานการประชมของสภารางรฐธรรมนญ ครงท 4/2550 วา มการหยบยกประเดนเกยวกบอ านาจในการวนจฉยชขาดการเลอกตง ซงจากเดมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ก าหนดใหเปนอ านาจเบดเสรจของคณะกรรมการการเลอกตง โดยมการตงประเดนวา ควรจะใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจดงกลาวตอไปหรอไม หรอจะใหศาลเขามามบทบาทในการวนจฉยชขาดปญหาดงกลาวดวย139

ตอมาในคราวประชมของสภารางรฐธรรมนญ ครงท 7/2550 นายจรญ ภกดธนากลกรรมาธการและประธานคณะอนกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ ไดเรยนถงขอเสนอหรอขอยตของคณะอนกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญในกรอบท 2 ซงวาดวยสถาบนการเมองในเรองอ านาจหนาทของคณะกรรมการการเลอกตงวา โดยหลกยงเหนควรใหคณะกรรมการการเลอกตงมหนาทเกยวกบการเลอกตงเชนเดยวกบทก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 แตเหนสมควรทจะไมใหเปนการใชอ านาจแบบวนจฉยเดดขาดเกยวกบการเลอกตง โดยเฉพาะการใหใบเหลองใบแดง สมควรใหศาลท าหนาทตรวจสอบการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงในเรองดงกลาว โดยใหผสมครรบเลอกตงซงไดรบผลกระทบจากค าสงของคณะกรรมการการเลอกตงสามารถรองตอศาลเพอพจารณาตรวจสอบและวนจฉยไดภายในกรอบเวลาทกฎหมายก าหนด ส าหรบวธพจารณาตรวจสอบวนจฉยของศาลนน ใหทประชมใหญศาลฎกาเปนผพจารณาก าหนด

138รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2549, มาตรา 19. 139ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (ม.ป.ป). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 4/2550

(เปนพเศษ). น.139. สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/ content_meeting/ 012350.html

DPU

93

โดยมขอบเขต เชน จะตองมความรวดเรว ไมมขนตอนยงยาก เพอประโยชนในการเลอกตงใหเปนไปโดยรวดเรว สจรตและเทยงธรรม140

ตอมาในคราวประชมครงท 37/2550 ไดมการถกเถยงกนในประเดนอ านาจการเพกถอนสทธเลอกตง โดยนายสวสด โชตพานช สมาชกสภารางรฐธรรมนญ ไดตงขอสงเกตวา การเพกถอนสทธเลอกตงของประชาชนถอเปนเรองใหญและเปนเรองทส าคญมากไมควรใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจมากจนเกนไป เหนวาเรองการเพกถอนสทธเลอกตงควรใหศาลสง สวนเรองใหใบเหลองหรอการใหเลอกตงใหมไมจ าเปนตองรองตอศาลกได ถอวาเปนอ านาจของคณะกรรมการการเลอกต งเลยท งหมด ในประเดนน นายประพนธ นยโกวท กรรมาธการ ไดชแจงวา เดมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงสงไดหมดทงการเลอกตงใหมและการเพกถอนสทธเลอกตง แตตามรางรฐธรรมนญฉบบน ใชการประกาศผลการเลอกตงเปนตวขดเสน กลาวคอ ถากอนประกาศผลการเลอกตงกใหคณะกรรมการการเลอกตงสงเพกถอนสทธเลอกตงหรอสงใหเลอกตงใหมได แตถาประกาศผลการเลอกตงแลวกใหไปศาล ถอเปนการลดบทบาทของคณะกรรมการการเลอกตงลงจากรฐธรรมนญฉบบเดมไปมาก เพราะชวงเวลากอนประกาศผลการเลอกตงนนถอเปนชวงเวลาทส น ยกตวอยาง ถาตรวจพบการทจรตและมหลกฐานชดเจนวาจะตองมการสงเพกถอนสทธเลอกตงและสงใหเลอกตงใหมดวย จะใหคณะกรรมการการเลอกตงสงใหเลอกตงใหมอยางเดยวสวนการเพกถอนสทธเลอกตงใหไปศาลนนยงจะท าใหเกดความสบสนและไมถกหลกการ141ซงขอถกเถยงในประเดนน ประธานสภารางรฐธรรมนญสงใหมการบนทกไวเปนหลกฐานเพอประกอบการจดท ารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ตอไป

หลงจากทประเทศไทยไดประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 รฐธรรมนญดงกลาวจงไดก าหนดใหศาลยตธรรมเขามามบทบาทในการพจารณาและวนจฉยชขาดปญหาขอโตแยงเกยวกบการเลอกตง ทงในระดบชาตและในระดบทองถน โดยก าหนดไวในมาตรา 219 วรรคสาม ซงบญญตวา

“ใหศาลฎกามอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา และให ศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตง

140ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (ม.ป.ป.). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 7/2550.

น.24-25. สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/ content_meeting/021950.html 141ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร (ม.ป.ป.). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 37/2550

(เปนพเศษ). น. 189-194. สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/ content_meeting/062950.html

DPU

94

ในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ทงน วธพจารณาและวนจฉยคดใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด โดยตองใชระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรว”

หลงจากนนศาลฎกาและศาลอทธรณซงเปนองคกรตลาการในศาลยตธรรม จงไดเขามามบทบาทเกยวกบการเลอกตง โดยการตรวจสอบการเลอกตงทงในระดบชาตและระดบทองถน และมเขตอ านาจศาลเหนอคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงตามทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 ก าหนด

ส าหรบศาลอทธรณนน ระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550 ก าหนดเขตอ านาจศาลอทธรณไวในขอ 3 วา

“ศาล หมายความวา ศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคหรอผพพากษาในศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคซงด ารงต าแหนงไมต ากวาผพพากษาศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคหรอ ผพพากษาอาวโสในศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาค”

ตามบทบญญตดงกลาว จงมผลใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ซงไดแก ศาลอทธรณภาค 1 ถงภาค 9 มเขตอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนนบตงแตนนเปนตนมา

อนง มขอสงเกตวา แมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 จะก าหนดใหศาลยตธรรมโดยศาลฎกาและศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตง แตการใชสทธทางศาลหรอการเสนอคดตอศาล อยภายใตเงอนไขและหลกเกณฑตามมาตรา 239 ของรฐธรรมนญฉบบดงกลาว กลาวคอ ศาลจะมอ านาจพจารณาและวนจฉยชขาดคดไดเฉพาะกรณประกาศผลการเลอกตงแลวเทานน และตองเปนกรณทคณะกรรมการการเลอกตงเปนผใชสทธทางศาลหรอยนค ารองตอศาล หากเปนการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาใหย นค ารองตอศาลฎกาพจารณาและวนจฉย หากเปนการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนใหยนค ารองตอศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคพจารณาและวนจฉย ซงเรองนไดเกดปญหาในทางปฏบตเกยวกบการเสนอคดตอศาล และการตความกฎหมายของศาล ซงผเขยนจะไดกลาวโดยละเอยดตอไปในบทท 4

จากทกลาวมา จงสรปไดวา องคกรทมอ านาจในการวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงเกยวกบการเลอกตงของประเทศไทยในชวงเวลาทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มผลบงคบใช แบงออกเปน 2 องคกร ไดแก ศาลยตธรรมซงเปนองคกรตลาการ และคณะกรรมการการเลอกตงซงเปนองคกรอสระตามรฐธรรมนญ ทงน โดยใชชวงเวลาประกาศผลการเลอกตงเปนเกณฑในการแบงอ านาจของแตละองคกร

DPU

95

ตอมาหลงจากมการควบคมอ านาจการปกครองประเทศโดยคณะรกษาความสงบแหงชาต ซงไดประกาศใหรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 สนสดลง แตศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคกยงคงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนตอไป ตามทประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 ก าหนด

มขอสงเกตวา ในระหวางทผเขยนจดท าวทยานพนธฉบบน ซงเปนชวงเวลาทประเทศไทยอยระหวางการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหมเพอใชเปนกตกาการเมองในการปกครองประเทศ คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญชดแรก ซงมศาสตราจารย ดร.บวรศกด อวรรณโณ เปนประธานกรรมาธการ จากการแตงตงโดยประธานสภาปฏรปแหงชาตทอาศยอ านาจตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2557 ไดจดท ารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาต เพอลงมต) แลวเสรจ และมการเผยแพรผานทางเวบไซต เมอวนท 22 สงหาคม 2558 โดยมเนอหาเกยวกบเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ตามทปรากฏในรางรฐธรรมนญฉบบดงกลาว142 ดงน

“มาตรา 226 ใหศาลอทธรณ ศาลอทธรณภาค และศาลอทธรณคดช านญพเศษ มอ านาจพจารณาและพพากษาคด ดงตอไปน

(1) คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงใหอยในเขตอ านาจศาล ดงตอไปน

(ก) คดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภาใหอยในอ านาจของศาลอทธรณ

(ข) คดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกต งในการเลอกต งผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถนซงเกดขนในเขตทองทของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคใด ใหอยในอ านาจของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคนน แลวแตกรณ

142รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาต เพอลงมต) จดท าโดย

คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ โดยมศาสตราจารย ดร.บวรศกด อวรรณโณ เปนประธานกรรมาธการ หลงจากยกรางรฐธรรมนญเสรจไดสงมอบรางรฐธรรมนญฉบบสมบรณใหสภาปฏรปแหงชาตเพอลงมตแตสภาปฏรปแหงชาตในคราวประชม ครงท 67/2558 เมอวนอาทตยท 6 กนยายน 2558 มมตไมรบรางรฐธรรมนญ จงท าใหรางรฐธรรมนญท งฉบบเปนอนตกไป ตอมาไดมการแตงตงคณะกรรมการรางรฐธรรมนญชดใหม น าโดย นายมชย ฤชพนธ ประธานกรรมการ ท าหนาทยกรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบใหมตอไป.

DPU

96

(ค) คดทมการสงใหมการเลอกตงใหมในการเลอกตงสมาชสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงวฒสภา ผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถน ภายหลงทคณะกรรมการการเลอกตงประกาศรบรองผลการเลอกตงแลว ใหอยในเขตอ านาจของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาค ตาม (ก) หรอ (ข) แลวแตกรณ

เมอศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาค แลวแตกรณ มค าสงรบค ารองใหเลอกตงใหมหรอให เพกถอนสทธ เ ลอกต งแลว นบแตว นดงก ลาว ผ ถกก ลาวหาซง เ ปนผ ด ารงต าแหนงสมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา ผบรหารทองถน หรอสมาชกสภาทองถน จะปฏบตหนาทตอไปมได จนกวาศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาค แลวแตกรณ จะมค าสงยกค ารอง

ค าพพากษาในคดเพกถอนสทธเลอกตง คความมสทธอทธรณตอศาลฎกาได ทงน ตามทกฎหมายบญญต

(2) คดเกยวกบการจงใจไมยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสนหรอเอกสารทเกยวของ หรอจงใจยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน ส าเนาแบบแสดงรายการภาษเงนได หรอเอกสารทเกยวของดวยขอความอนเปนเทจ หรอปกปดขอเทจจรงทควรแจงใหทราบ ตามรฐธรรมนญน ใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจพจารณาพพากษา ทงน ตามทกฎหมายบญญต และเมอมค าพพากษาหรอค าสงแลว คความมสทธอทธรณค าพพากษาหรอค าสงตอศาลฎกาได

(3) คดช านญพเศษใหอทธรณตอศาลอทธรณช านญพเศษ ทงน ตามทกฎหมายบญญต วธพจารณาและการพพากษาคดตาม (1) และ (2) รวมทงการอทธรณและการพจารณา

อทธรณและการอนทจ าเปน ใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด โดยตองใชระบบไตสวน ใหเปนไปโดยรวดเรว และอาจพจารณาลบเพอคมครองพยานได”143

จากหลกเกณฑในรางรฐธรรมนญฉบบดงกลาว จงเปนสงทจะตองพจารณาตอไป หลงจากทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบใหมไดมการประกาศใชแลว

3.3 การพจารณาคดของศาลอทธรณในตางประเทศและประเทศไทย

3.3.1 การพจารณาคดของศาลอทธรณในตางประเทศ จากการศกษาในหวขอ 3.1.1 และ 3.1.2 ท าใหทราบถงหลกเกณฑและวธการในการ

ใชสทธทางศาล รวมถงเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดในคดการเลอกตงทองถนของตางประเทศ

143คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ. รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาตเพอลงมต), สบคนจาก http://www.parliament.go.th/ewtcommittee/ewt/draftconstitution/download/ article/article_20150824155735.pdf

DPU

97

ทงประเทศทใชระบบกฎหมายคอมมอนลอว (Common Law System) และประเทศทใชระบบกฎหมายซวลลอว (Civil Law System) ซงในแตละประเทศดงกลาวตางมการก าหนดหลกเกณฑและวธการในการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดทแตกตางกนออกไป อยางไรกตาม ในสวนของโครงสรางและรปแบบของศาลยงคงมความคลายคลงกน กลาวคอ มการจดตงศาลและจดล าดบชนศาล โดยแบงออกเปน ศาลชนตน ศาลอทธรณ และศาลสงสดหรอศาลฎกา

แมวาจะมการจดตงศาลและจดล าดบชนศาลโดยแบงออกเปนสามชน แตศาลในแตละล าดบชนของแตละประเทศ ตางมบทบาทและความส าคญทแตกตางกน ทงน ขนอยกบปจจยหรอเหตผลในทางประวตศาสตร จารตประเพณ โครงสรางทางสงคม หรอเศรษฐกจ เปนตน เพอใหเกดความเหมาะสมกบประเทศของตนเอง ดงนน รปแบบการด าเนนกระบวนพจารณาคดของศาลในแตละประเทศจงมความแตกตางกนตามไปดวย โดยสามารถแบงรปแบบการด าเนนกระบวนพจารณาคดของศาล ออกเปน 2 ลกษณะ ไดแก ระบบศาลสองชน และระบบศาลสามชน144

ระบบศาลสองชน ประกอบดวย ศาลชนตนและศาลอทธรณหรอศาลทอยในระดบเดยวกนกบศาลอทธรณ ศาลในระบบน คดจะมโอกาสไดรบการพจารณาพพากษาถงสองครงตามล าดบ และโดยกระบวนพจารณาอยางเดยวกนในศาลสองศาล แมวาบางประเทศจะมศาลฎกาขนไปอกชนหนง กไมถอวาศาลฎกานนเปนศาลชนทสาม เพราะศาลฎกามไดท าหนาทแกไขขอผดพลาดตาง ๆ ของศาลลาง และไมสามารถทจะมค าพพากษาแทนค าพพากษาของศาลลางไดดงเชนศาลอทธรณ โดยหลกบทบาทของศาลสงสดหรอศาลฎกานน จะเปนเรองเกยวกบการใหการบงคบใชกฎหมายเปนอนหนงอนเดยวกน บทบาทของศาลสงสดน จงมเพยงการยกเลกหรอกลบค าพพากษาของศาลลางหรอยกอทธรณนนเสย แตไมมอ านาจทจะพพากษาคดนนใหม กลาวคอ มอ านาจพจารณาไดเฉพาะปญหาขอกฎหมายเทานน ประเทศทใชระบบศาลน เชน ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน และประเทศสหรฐอเมรกาในบางมลรฐ ดงนน การจดรปแบบของศาลในลกษณะน จะเนนบทบาทการพจารณาคดในศาลชนตนมากกวา การอทธรณจงใหสทธกระท าไดเพยงครงเดยว โดยอทธรณไดทงปญหาขอกฎหมายและปญหาขอเทจจรง สวนการอทธรณตอไปอกชนหรอการฎกานน สวนใหญจะเปนเรองทกฎหมายหามหรอไมใหสทธไว แตจะฎกาไดเฉพาะกรณทกฎหมายก าหนดเงอนไขเอาไว

ระบบศาลสามชน ประกอบดวย ศาลชนตน ศาลอทธรณหรอศาลทอยในระดบเดยวกนและศาลสงสดหรอศาลฎกา ระบบศาลลกษณะน จะวางบทบาทและอ านาจหนาทของศาลในแตละ

144จาก การด าเนนกระบวนพจารณาในศาลสงของไทย (น.28-30), โดย นฤมล เทยนนาม, 2549, กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

98

ระดบใหรบผดชอบตางกน และมบทบาทส าคญไมยงหยอนไปกวากน กลาวคอ ศาลชนตนเปนศาลทท าหนาทรบพจารณาและตดสนคดตาง ๆ ศาลอทธรณจะท าหนาทคอยตรวจสอบแกไขขอผดพลาดของศาลชนตน สวนศาลฎกาคอยท าหนาทควบคมดแลการใชดลพนจของศาลลางและวนจฉยปญหาขอกฎหมายทส าคญ ๆ ดงนน ระบบศาลสามชนจงมหลกการวา ศาลล าดบชนทสามเปนศาลสงสดมอ านาจเตมทจะพจารณาคดใหมและมค าพพากษาเปนของตนเอง สวนใหญระบบนจะใชกนอยในประเทศทใชระบบกฎหมายคอมมอนลอว รวมทง ประเทศทไดรบอทธพลมาจากระบบกฎหมายดงกลาว เชน ประเทศไทย อยางไรกตาม กไมไดหมายความวาคดทกประเภทจะมสทธไดรบการพจารณาทงสามศาล ทงน มเหตผลมาจากความจ าเปนทจะหลกเลยงไมใหมคดคงคางอยในศาลสงมากจนเกนไป ระบบศาลสามชนนจงมการสรางมาตรการในการกลนกรองคดทจะขนสศาลสง เชน การควบคมตรวจสอบโดยศาลวาสมควรอนญาตใหมการอทธรณฎกาคดนนไดหรอไม และคดมความเหมาะสมทจะไดรบการพจารณาโดยศาลสงสดหรอไม

จากลกษณะการด าเนนกระบวนพจารณาคดของศาลทงสองระบบ จะเหนวา กระบวนพจารณาคดในศาลอทธรณของประเทศทใชระบบกฎหมายซวลลอวหรอระบบศาลสองชนจะคลายคลงกบกระบวนพจารณาคดในศาลชนตน กลาวคอ มการสบพยานหลกฐานใหมได และศาลอทธรณยงมบทบาทในการก าหนดเนอหาตางๆ ของขอเทจจรงในคดใหมอกดวย ซงกระบวนพจารณาคดในลกษณะน ถอเปนหลกประกนทส าคญส าหรบกระบวนการยตธรรมทดโดยเฉพาะคดทมความส าคญ

การพจารณาคดของศาลอทธรณในประเทศองกฤษ สวนใหญเปนคดทอทธรณมาจากศาลชนตนหรอศาลมาจสเตรทคอรท โดยศาลอทธรณจะพจารณาจากพยานหลกฐานตาง ๆ ทคความอางสงหรอทไดบนทกไวในศาลชนตน การพจารณาจะเรมจากทนายของคความฝายทอทธรณแถลงขอเทจจรงในคดโดยยอ ค าฟอง ค าใหการ ค าพพากษาและพยานหลกฐานทเกยวของ แลวจงกลาวถงประเดนขอโตแยงทอทธรณทงปญหาขอเทจจรงและขอกฎหมาย ขอเทจจรงทกลาวอางจะตองวากนมากอนในศาลชนตน หากผอทธรณประสงคจะน าพยานหลกฐานใหมมาแสดง ผอทธรณจะตองขออนญาตจากศาลอทธรณกอนเรมพจารณา ในกรณทเปนการอทธรณมาจากศาลเคานตคอรท ศาลมกจะไมอนญาตใหน าพยานหลกฐานใหมมาแสดง เวนแตจะเขาเงอนไข เชน พยานหลกฐานนนมผลตอการวนจฉยคด หรอผขออนญาตมความพยายามตามสมควร ในประเทศองกฤษถอวาการออกนงฟงค าแถลงการณเปนสงส าคญ และเมอฟงค าแถลงการณเสรจแลว หากคดไมซบซอนศาลจะพพากษาคดนนไดทนท145

145แหลงเดม. (น.80-81).

DPU

99

การพจารณาคดของศาลอทธรณในประเทศสหรฐอเมรกา โดยทฤษฎ หลกการอทธรณจะเปนการอทธรณในปญหาขอกฎหมาย ศาลอทธรณจะยอมรบขอเทจจรงทศาลชนตนรบฟงเปนทยตแลว การอทธรณจงเปนการจบผดขอผดพลาดของการใชกฎหมาย (Clear legal error) ซงเกดขนในการพจารณา โดยทวไปศาลอทธรณจะไมชงน าหนกพยานหลกฐานทน ามาเสนอในศาลชนตนอก การวนจฉยขอเทจจรงทกระท าโดยศาลชนตนจะไมถกเพกถอนหากไมไดผดพลาดอยางชดแจง146

ศาลอทธรณจะดวา การวนจฉยขอเทจจรงของลกขนจากพยานหลกฐานชอบดวยกฎหมายหรอไมเทานน จะไมเขาไปกาวลวงในดลพนจของลกขน การอทธรณในปญหาขอเทจจรงจงมกจะไมประสบความส าเรจ การพจารณาในชนอทธรณจะไมมการสบพยานใหม แตจะพจารณาจากส านวนคดและค าใหการของคความเปนหลก สวนการฟงค าแถลงการณถอเปนสวนประกอบเทานน147

การพจารณาคดของศาลอทธรณในประเทศสาธารณรฐฝรงเศส เมอคความฝายใดเหนวาตนไดรบความเสยหายจากค าพพากษาของศาลชนตนกอาจยนอทธรณได โดยหลกคความสามารถอทธรณคดคานค าพพากษาของศาลชนตนไดเสมอ ไมวาจะเปนขอเทจจรงหรอขอกฎหมาย เวนแตเปนคดทมทนทรพยเพยงเลกนอย กฎหมายจะบญญตใหเปนทสด ส าหรบศาลฎกาจะพจารณาเพยงขอกฎหมายวาศาลลางไดละเมดกฎหมายหรอไมเทานนจะไมพจารณาในขอเทจจรง ซงศาลฎกาตองฟงขอเทจจรงตามพยานหลกฐานทปรากฏในค าพพากษาของศาลลางเทานน148

การพจารณาคดของศาลอทธรณในประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน การอทธรณในขอเทจจรงไมมการจ ากดแตอยางใด และไมจ าตองไดรบอนญาตหรอค ารบรอง คความจงมสทธอทธรณไดเสมอ อนเปน Liberality of appeal ตามกฎหมายของสหพนธสาธารณรฐเยอรมนยอมใหมการอทธรณไดอยางนอยชนหนง เพอแกไขความไมถกตองในการก าหนดขอเทจจรง โดยเปนการอทธรณทงในปญหาขอเทจจรงและขอกฎหมาย149

3.3.2 การพจารณาคดของศาลอทธรณในประเทศไทย ตามพระธรรมนญศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 1 แบงล าดบชนศาลยตธรรมออกเปน

3 ชน ไดแก ศาลชนตน ศาลชนอทธรณ และศาลฎกา ทงน เวนแตจะมกฎหมายบญญตไวเปนอยางอน

146จาก การแกไขค าพพากษาทผดพลาดหรอผดหลงเลกนอย ตามมาตรา 143 แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง (น.28), โดย ไกรพนธ พรหมานกล, 2547, กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

147การด าเนนกระบวนพจารณาในศาลสงของไทย (น. 86). เลมเดม. 148การแกไขค าพพากษาทผดพลาดหรอผดหลงเลกนอย ตามมาตรา 143 แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง (น. 30). เลมเดม.

149การด าเนนกระบวนพจารณาในศาลสงของไทย (น. 89). เลมเดม.

DPU

100

และมาตรา 3 แบงเขตอ านาจศาลชนอทธรณออกเปนศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค รวมทงศาลยตธรรมอนทพระราชบญญตจดตงศาลนนก าหนดใหเปนศาลชนอทธรณ จงเหนไดวา ศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค เปนศาลสงในล าดบทสองโดยมอ านาจตามพระธรรมนญศาลยตธรรม พ.ศ. 2543 มาตรา 22150 กลาวคอ มอ านาจพจารณาพพากษาบรรดาคดทอทธรณค าพพากษาหรอค าสงของศาลชนตนตามบทบญญตแหงกฎหมายวาดวยการอทธรณและวาดวยเขตอ านาจศาล

ปนจบนศาลยตธรรมชนอทธรณของประเทศไทย มทงหมด 10 ศาล ไดแก ศาลอทธรณ และศาลอทธรณภาค 1 ถงภาค 9 ในสวนของศาลอทธรณภาคนน จดตงขนโดยพระราชกฤษฎกาก าหนดจ านวน ทตง เขตศาล และวนเปดท าการของศาลอทธรณภาค พ.ศ. 2532151 ออกตามความในมาตรา 3 แหงพระราชบญญตจดตงศาลอทธรณภาค พ.ศ. 2532152โดยมเหตผลวา ปจจบนมคดขนสการพจารณาพพากษาของศาลอทธรณในปหนง ๆ เปนจ านวนมาก และนบวนจะเพมมากขนเปนล าดบ แตเนองจากศาลอทธรณซงมอ านาจพจารณาพพากษาคดดงกลาวมเพยงศาลเดยว โดยมเขตศาลครอบคลมทวราชอาณาจกรและตงอยทกรงเทพมหานคร จงท าใหไมสามารถพจารณาพพากษาคดทคงคางอยเปนจ านวนมากได ดงนน จงมการจดตงศาลอทธรณภาคขนเพอกระจายศาลออกเปนหลายศาลตามภมภาคตาง ๆ อนจะท าใหการพจารณาพพากษาคดชนอทธรณเปนไปดวยความสะดวกและรวดเรวยงขน

ประเทศไทยเปนประเทศทใชระบบศาลสามชนเชนเดยวกบระบบคอมมอนลอว โดยน าแบบอยางมาจากประเทศองกฤษ ศาลในแตละล าดบชนจะมความรบผดชอบและมบทบาทไมย งหยอนไปกวากน อยางไรกตาม ยงคงมความแตกตางกนเกยวกบระบบการอทธรณฎกา กลาวคอ หากศกษาหลกเกณฑในการอทธรณฎกาตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงของไทย จะเหนวา การอทธรณฎกาของคความจะใชระบบการอทธรณฎกาแบบระบบสทธ ซงจะเปดโอกาสใหคความใชสทธอทธรณฎกาทงในปญหาขอเทจจรงและขอกฎหมาย โดยมหลกเกณฑในการจ ากดสทธอทธรณฎกาเพยงเลกนอย เชน ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงและกฎหมายอนจะจ ากดสทธในการอทธรณฎกาไว แตขอจ ากดดงกลาวกยงไมเปนทเดดขาดเสยทเดยว โดยมหลกเกณฑพเศษซงเปนขอผอนคลายใหคความสามารถขออนญาตหรอขอใหผพพากษาทนงพจารณาคดรบรองใหอทธรณได

150พระธรรมนญศาลยตธรรม 2543, มาตรา 22. 151พระราชกฤษฎกาก าหนดจ านวน ทตง เขตศาล และวนเปดท าการของศาลอทธรณภาค พ.ศ. 2532. 152พระราชบญญตจดตงศาลอทธรณภาค พ.ศ. 2532, มาตรา 3.

DPU

101

แมวาศาลอทธรณจะเปนศาลอกชนหนงตางหากส าหรบพจารณาพพากษาคดทศาลชนตนไดพพากษามาแลว แตการด าเนนการพจารณาคดของศาลอทธรณนอกจากทบญญตไวส าหรบการอทธรณโดยเฉพาะ บทบญญตวาดวยการพจารณาและการชขาดตดสนคดในศาลชนตนยงน ามาใชกบการพจารณาพพากษาคดชนอทธรณดวยโดยอนโลม ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 246

การพจารณาคดของศาลอทธรณในคดแพงนน มบทบญญตทก าหนดหลกเกณฑไวเปนพเศษ 3 มาตรา คอ ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 240 มาตรา 241 และมาตรา 243153 ซงเปนเรองทเกยวกบการวนจฉยคด การฟงค าแถลงการณ และการสบพยานเพมเตม ในสวนของคดอาญา มการก าหนดหลกเกณฑไวเปนพเศษเกยวกบการพจารณาคดไวในมาตรา 203 มาตรา 204 มาตรา 208 และมาตรา 215

ขอบเขตการพจารณาคดของศาลอทธรณ มหลกการดงน 1) ศาลอทธรณจะตองพจารณาแตเฉพาะปญหาทคความอทธรณคดคานค าพพากษา

หรอค าสงของศาลชนตนขนมาเทานน ขอความใดทไมไดอทธรณคดคานกไมจ าตองวนจฉย 2) คดทอทธรณไดแตเฉพาะปญหาขอกฎหมาย ในการวนจฉยขอกฎหมายนน ศาลอทธรณ

ตองฟงขอเทจจรงทศาลช นตนไดชขาดมาจากพยานหลกฐานในส านวนความ ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 238 แตถาขอเทจจรงนนถาศาลชนตนรบฟงมาโดยฝาฝนขอความในส านวนหรอวนจฉยนอกส านวน และมการอทธรณขนมาวาศาลชนตนฟงขอเทจจรงผดไปจากส านวน ศาลอทธรณอาจชขาดขอเทจจรงเปนอยางอนไดโดยไมจ าตองฟงขอเทจจรงตามศาลชนตน แลวพพากษาคดไปตามความเหนของศาลอทธรณ ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา 243 (3)

ปจจบน นอกจากศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคจะมอ านาจพจารณาพพากษาคดแพงและคดอาญาทวไปซงอยในอ านาจการพจารณาพพากษาของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคโดยปกตแลว ศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคยงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดพเศษอนอก กลาวคอ คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ทงน ตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม ประกอบประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน

153การด าเนนกระบวนพจารณาในศาลสงของไทย (น. 122-124). เลมเดม.

DPU

บทท 4 วเคราะหปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาล

ในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน

โดยทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม154

ประกอบกบระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550 ก าหนดใหคดการเลอกตงทองถน กลาวคอ คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค แมปจจบนรฐธรรมนญฉบบดงกลาวจะไดสนสดลงตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 11/2557155แตศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคกยงคงมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดดงกลาวตอไป โดยอาศยอ านาจทมอยเดมตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ทงน ตามทประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ก าหนด156

นอกจากน มขอสงเกตเพ มเตมเกยวกบการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหมของประเทศไทยในปจจบน ซงก าหนดใหมหลกการทส าคญ คอ สามารถปองกนและปราบปราม

154รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม บญญตวา

ใหศาลฎกามอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซงสมาชกวฒสภา และใหศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ทงน วธพจารณาและวนจฉยคดใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด โดยตองใชระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรว

155ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 11/2557 ลงวนท 22 พฤษภาคม 2557 เรอง การสนสดของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย, ขอ 4.

156ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 ลงวนท 6 มถนายน 2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน, ขอ 2.

DPU

103

การทจรตและการตรวจสอบการใชอ านาจรฐไดอยางมประสทธภาพและเปนธรรม ดงทปรากฏในค าปรารภของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2557 โดยในการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบดงกลาว คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ น าโดย ศาสตราจารย ดร.บวรศกด อวรรณโณ ประธานกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ ยงคงหลกการเดมใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกต งในการเลอกต งสมาชกสภาทองถนและผ บรหารทองถนตอไป ซงจะเหนไดจากรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาต เพอลงมต) มาตรา 226 วรรคหนง (1)(ข) ทก าหนดวา “คดเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงผบรหารทองถนและสมาชกสภาทองถนซงเกดขนในเขตทองทของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคใด ใหอยในอ านาจของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคนน แลวแตกรณ”157

นบตงแตมการน าคดการเลอกตงทองถนเขาสกระบวนการพจารณาของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคซงเปนศาลยตธรรม และในบางกรณมการน าไปยนฟองตอศาลปกครองสงสดในระบบศาลปกครอง จากการศกษาพบวา ในหลายคดทผรองเปนประชาชนผมสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกตงเปนผขอใชสทธทางศาลหรอยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบการเลอกต ง ในกรณทเหนวาการเลอกต งน นมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมหรอเพ อตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงอนเนองมาจากการจดการเลอกตงทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของบคคลดงกลาว โดยเหนวา การกระท าดงกลาวเปนการไมชอบดวยกฎหมายนน จากแนวค าวนจฉยของศาลทผานมา มกจะพบวา ในหลายคดไดมการหยบยกเอาประเดนเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดมาเปนแนวทางในการพจารณาและวนจฉยชขาด โดยใหเหตผลท านองวา ผรองไมมสทธยนค ารองตอศาล และศาลไมมอ านาจรบคดดงกลาวไวพจารณา ซงทงสองกรณตางมผลท าใหศาลตองมค าสงยกค ารองของผรองหรอผฟองคดในชนทสด โดยทยงไมไดเขาไปไตสวนหรอพจารณาวนจฉยชขาดในประเดนปญหาหรอขอโตแยงอนเปนมลเหตใหผรองหรอผฟองคดตองมาขอใชสทธทางศาล

157รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาต เพอลงมต) จดท าโดย

คณะกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ โดยมศาสตราจารย ดร.บวรศกด อวรรณโณ เปนประธานกรรมาธการ หลงจากยกรางรฐธรรมนญเสรจไดสงมอบรางรฐธรรมนญฉบบสมบรณใหสภาปฏรปแหงชาตเพอลงมต แตสภาปฏรปแหงชาตในคราวประชม ครงท 67/2558 เมอวนอาทตยท 6 กนยายน 2558 มมตไมรบรางรฐธรรมนญ จงมผลใหรางรฐธรรมนญท งฉบบเปนอนตกไป ตอมาไดมการแตงตงคณะกรรมการรางรฐธรรมนญชดใหม น าโดย นายมชย ฤชพนธ ประธานกรรมการรางรฐธรรมนญ ท าหนาทยกรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบใหมตอไป.

DPU

104

จากการศกษาวเคราะหบทบญญตของกฎหมาย ประกอบแนวค าวนจฉยของศาลในคดการเลอกตงทองถนทผานมา ภายใตกรอบแนวคด และทฤษฎในทางกฎหมายมหาชน ผเขยนเหนวา มประเดนปญหาทางกฎหมายบางประการเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดในคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคตามทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ก าหนด รวมถงแนวทางในการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหมของประเทศไทยซงก าลงจะมขน ยงไมสอดคลองกบหลก แนวคดและทฤษฎในทางกฎหมายมหาชน รวมทงกฎหมายของตางประเทศซงเปนทยอมรบในระดบสากล โดยแบงประเดนปญหาของการศกษาวเคราะหออกเปน 4 ประเดน ดงน

4.1 ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการยนค ารองตอศาล

การใชสทธทางศาลกรณสทธในการยนค ารองตอศาลตามทผเขยนจะกลาวตอไปน หมายถง การยนค ารองตอศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม ซงก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยชขาดคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน โดยมวตถประสงคเพอขอใหศาลไดตรวจสอบการเลอกตงซงผรองเหนวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม รวมทงตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงในบางกรณอนเนองมาจากการด าเนนการจดการเลอกตงซงผรองเหนวาเปนการกระท าโดยไมชอบดวยกฎหมายและกระทบตอสทธของผรอง โดยมรายละเอยดของสภาพปญหาและแนวทางแกไข ดงน

4.1.1 สภาพปญหา โดยทระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการ

เลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ.2550 ซงออกตามความในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม ก าหนดหลกเกณฑและวธการในการยนค ารองตอศาลในคดการเลอกตงทองถน โดยก าหนดวาผรองจะตองท าเปนหนงสอระบเรองอนเปนเหตใหตองใชสทธทางศาล ขอเทจจรงทเกยวของ พรอมทงเหตผลสนบสนนโดยชดแจง รวมทงมาตราของกฎหมายทเกยวของกบเหตในค ารองและจะตองมค าขอทระบความประสงควาจะใหศาลด าเนนการอยางใด158

158ระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอน

สทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550, ขอ 6.

DPU

105

จากหลกเกณฑของกฎหมายดงกลาว ประกอบกบการศกษาเนอหาในค ารองในคดการเลอกตงทองถนทผานมา พบวา โดยสวนใหญตามค ารองมกจะมค าขอทระบความประสงคจะใหศาลตรวจสอบการเลอกตง ซงผรองเหนวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม โดยขอใหศาลมค าสงใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงของผถกกลาวหา และยงมค าขอทระบความประสงคจะใหศาลตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตง โดยเฉพาะการกระท าทเปนค าสงหรอมตใหเพกถอนสทธเลอกตงซงมผลกระทบตอสทธสมครรบเลอกตงของผรอง ดงนนจงเหนไดวา การใชสทธทางศาลในประเดนทหนงน สามารถแยกพจารณาออกเปน 2 กรณ ไดแก การใชสทธทางศาลกรณสทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง และกรณสทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตง โดยมรายละเอยดของสภาพปญหาในแตละกรณ ดงน

กรณทหนง สทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง

สบเนองจากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 235 ถงมาตรา 238 ก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจหนาทในการควบคมและด าเนนการจดการเลอกตง รวมทงมอ านาจในการสบสวนสอบสวนหาขอเทจจรงเพอวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงทเกดขนจากการจดการเลอกตง กรณมเหตหรอหลกฐานอนควรเชอไดวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม159 ทงน โดยมาตรา 239 วรรคหนง ใหอ านาจคณะกรรมการการเลอกตงในการวนจฉยชขาดใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงกอนประกาศผลการเลอกตง และใหค าวนจฉยดงกลาวเปนทสด แตหากเปนกรณประกาศผลการเลอกตงแลว ตามมาตรา 239 วรรคสอง วรรคสาม และวรรคส ก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงตองยนค ารองตอศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคเปนผพจารณาและวนจฉย160 เมอพจารณาตามบทบญญตของ

159รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550, มาตรา 235-238. 160รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 ในกรณทคณะกรรมการการเลอกตงวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธ

เลอกต งกอนการประกาศผลการเลอกต งสมาชกสภาผ แทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภา ใหค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงเปนทสด

ในกรณทประกาศผลการเลอกตงแลว ถาคณะกรรมการการเลอกตงเหนวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาผใด ใหยนค ารองตอศาลฎกาเพอวนจฉย เมอศาลฎกาไดรบค ารองของคณะกรรมการการเลอกตงแลว สมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาผนนจะปฏบตหนาทตอไปไมได จนกวาศาลฎกาจะมค าสงยกค ารอง ในกรณทศาลฎกามค าสงใหมการเลอกตงใหมในเขต

DPU

106

กฎหมายดงกลาว แสดงใหเหนวา สทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบการเลอกตง กรณทมเหตหรอมหลกฐานอนควรเชอไดวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม เปนสทธเดดขาดและเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงซงเปนหนวยงานของรฐและก าหนดใหเปนองคกรอสระตามรฐธรรมนญ ดงนน หากประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงประสงคจะขอใชสทธทางศาลโดยการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบการเลอกตง ยอมไมอาจกระท าได เนองจากขดตอรฐธรรมนญและไมมบทบญญตของกฎหมายอนใดทใหประชาชนสามารถใชสทธในกรณดงกลาวได

แมวาในปจจบน จะมกฎหมายบญญตรองรบหลกการใหสทธแกประชาชนสามารถตรวจสอบการเลอกตงทองถนได แตกเปนเพยงการใหใชสทธตอหนวยงานหรอองคกรของรฐซงก าหนดใหมอ านาจหนาทในการควบคมและด าเนนการจดการเลอกตง เพอใหเปนไปตามบทบญญตของกฎหมายเทานน กลาวคอ พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 102 ซงก าหนดหลกเกณฑใหประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงมสทธรองคดคานการเลอกตงโดยท าเปนค ารองคดคานตามแบบทก าหนดยนตอคณะกรรมการการเลอกตงภายในสามสบวนนบแตวนประกาศผลการเลอกตง161 ส าหรบขนตอนปฏบตในการรองคดคาน รวมทงการสบสวนสอบสวนและการวนจฉย ก าหนดใหเปนไปตามระเบยบ

เลอกตงใดหรอเพกถอนสทธเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาผใด ใหสมาชกภาพของสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาในเขตเลอกตงนนสนสดลง

ในกรณทบคคลตามวรรคสองปฏบตหนาทตอไปไมได มใหนบบคคลดงกลาวเขาในจ านวนรวมของสมาชกเทาทมอยของสภาผแทนราษฎรหรอวฒสภา แลวแตกรณ

ใหน าความในวรรคหนง วรรคสอง และวรรคสาม มาใชบงคบกบการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนดวยโดยอนโลม โดยการยนค ารองตอศาลตามวรรคสองใหยนตอศาลอทธรณและใหค าสงศาลอทธรณเปนทสด

161พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545, มาตรา 102. มาตรา 102 เมอคณะกรรมการการเลอกตงประกาศผลการเลอกตงของเขตเลอกตงใดแลว หาก ผมสทธเลอกตงไมนอยกวาสบคน ผสมคร ผวาราชการจงหวดหรอนายอ าเภอในเขตเลอกตงนน เหนวาการเลอกตงหรอการนบคะแนนเลอกตงในเขตเลอกตงนนเปนไปโดยทจรตหรอไมเทยงธรรมหรอไมถกตอง ใหมสทธยนค ารองคดคานการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงภายในสามสบวนนบแตวนประกาศผลการเลอกตง

เพอประโยชนในการคดคานการเลอกตงหรอการนบคะแนนเลอกตงตามวรรคหนง คณะกรรมการการเลอกตงอาจก าหนดหลกเกณฑ วธการและเงอนไขการคดคานการเลอกตง การนบคะแนนเลอกตงไดโดยประกาศในราชกจจานเบกษา

DPU

107

คณะกรรมการการเลอกตงวาดวยการสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด พ.ศ. 2554 กลาวคอ เมอบคคลผมสทธรองคดคานการเลอกตง ซงไดแก ผมสทธเลอกตง ผสมครรบเลอกตง ผวาราชการจงหวด หรอนายอ าเภอในเขตเลอกตง162 ยนค ารองคดคานการเลอกตง ณ ส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดหรอส านกงานคณะกรรมการการเลอกตง แลวแตกรณ ผอ านวยการการเลอกตงประจ าจงหวดหรอเลขาธการคณะกรรมการการเลอกตงจะเปนผพจารณาและมค าสงรบหรอไมรบเรองทคดคานดงกลาว หากมค าสงรบเรองทคดคานแลว กจะมอบใหคณะกรรมการสบสวนสอบสวนซงไดรบการแตงตงโดยคณะกรรมการการเลอกตงใหเปนผด าเนนการสบสวนสอบสวนท าการสบสวนหาขอเทจจรงตอไป แตหากเปนค าส งทไมรบเรองคดคานกจะเสนอตามล าดบชนไปจนถงคณะกรรมการการเลอกตงเปนผมอ านาจวนจฉยและสงการแทน163ในกรณน หากคณะกรรมการการเลอกตงเหนชอบดวยกบคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดหรอเลขาธการคณะกรรมการการเลอกตงซงมค าสงไมรบเรองทคดคานนน เรองทคดคานการเลอกตงดงกลาวกจะเปนอนยตไป ทงน เนองจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ก าหนดใหเปนอ านาจเดดขาดของคณะกรรมการการเลอกตงทจะพจารณาและวนจฉยสงการไดเอง ทงการกระท าดงกลาวยงไมอยภายใตการตรวจสอบโดยองคกรอนของรฐ โดยเฉพาะองคกรศาลซงเปนองคกรตลาการตามหลกการแบงแยกอ านาจอธปไตย ไมวาจะเปนศาลยตธรรมหรอศาลปกครอง โดยเฉพาะศาลปกครองซงตามหลกถกจดตงขนตามหลกการจดตงศาลในระบบศาลคเพอใหมอ านาจในการตรวจสอบการกระท าของเจาหนาทรฐหรอหนวยงานของรฐ รวมถงองคกรของรฐตามรฐธรรมนญ ในการใชอ านาจทางปกครองหรอการด าเนนกจการทางปกครอง แตกลบไมมอ านาจในการตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงในกรณดงกลาวได ทงนเนองจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 223 วรรคสอง บญญตหลกเกณฑซงเปนขอยกเวนการใชอ านาจของศาลปกครองวาไมใหครอบคลมไปถงการใชอ านาจขององคกรอนของรฐตามรฐธรรมนญ164 ซงหมายความวา ศาลปกครองไมมอ านาจครอบคลมไปถงการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงซงถกก าหนดใหเปนองคกรตามรฐธรรมนญนนเอง

162ระเบยบคณะกรรมการการเลอกตงวาดวยการสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด พ.ศ. 2554, ขอ 11. 163ระเบยบคณะกรรมการการเลอกตงวาดวยการสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด พ.ศ. 2554, ขอ 17. 164รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 223 ศาลปกครองมอ านาจพจารณาพพากษาคดพพาทระหวางหนวยราชการ หนวยงานของรฐ

รฐวสาหกจ องคกรปกครองสวนทองถน หรอองคกรตามรฐธรรมนญ หรอเจาหนาทของรฐกบเอกชน หรอระหวางหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ องคกรปกครองสวนทองถน หรอองคกรตามรฐธรรมนญ หรอเจาหนาทของรฐดวยกน อนเนองมาจากการใชอ านาจทางปกครองตามกฎหมาย หรอเนองมาจากการด าเนน

DPU

108

จากกรณดงกลาว แสดงใหเหนวา กฎหมายทเกยวของกบการตรวจสอบการเลอกตงของประเทศไทย ไมไดเปดชองใหประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงสามารถใชสทธทางศาลหรอเขาถงกระบวนการยตธรรมทางศาลเพอตรวจสอบการเลอกตงทองถนไดโดยตรง ไมวาจะเปนการขอใชสทธทางศาลตอศาลปกครองหรอตอศาลยตธรรม เพราะกฎหมายเพยงแตก าหนดใหสามารถใชสทธรองคดคานการเลอกตงผานหนวยงานหรอองคกรของรฐ ซงกคอ คณะกรรมการการเลอกตง ซงเปนองคกรของรฐตามรฐธรรมนญ ดงนน หากประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงขอใชสทธทางศาลในกรณดงกลาว จากการศกษาแนวค าวนจฉยของศาลทผานมา จงมกจะพบวา ศาลจะมค าสงไมรบค ารองหรอใหยกค ารองเสมอ โดยใหเหตผลท านองวา ผรองไมมสทธยนค ารองตอศาล และศาลไมมอ านาจรบคดดงกลาวไวพจารณา ดวยความเคารพตอค าวนจฉยของศาล ผเขยนขอยกตวอยางค าสงศาลอทธรณในคดการเลอกตงทองถน เพอประกอบการศกษา ดงน

ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 578/2556165สรปขอเทจจรงไดวา ผรองยนค ารองวาผรองเปนผสมครรบเลอกตงเปนนายกองคการบรหารสวนจงหวด ห. คณะกรรมการการเลอกตง คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด ห. คณะกรรมการการเลอกตงประจ าองคการบรหารสวนจงหวด ห. ผอ านวยการการเลอกตงประจ าองคการบรหารสวนจงหวด ห. ซงเปนผถกกลาวหาท 1 ถงท 4 ไดรวมกนจดใหมการเลอกตงนายกองคการบรหารสวนจงหวด ห. มไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม อนเปนการชวยเหลอและใหความสะดวกแกผถกกลาวหาท 5 ซงเปนผลงสมครรบเลอกตงเปนนายกองคการบรหารสวนจงหวด ห. เชนเดยวก บผรอง และการทผถกกลาวหาท 1 มมตใหถอนชอผรองออกจากการเปนผสมครรบเลอกตงตามค ารองขอของนาย ช. ซงเปนเลขานการของผถกกลาวหาท 5 ซงเรองน ผถกกลาวหาท 2 เคยพจารณาแลว เหนวา ผรองมไดเปนผตองหามมใหสมครรบเลอกตงและมคณสมบตสมครรบเลอกตงได ดงนน มตหรอค าสงของผถกกลาวหาท 1 ถงท 4 จงไมชอบดวยกฎหมาย ขอใหศาลอทธรณภาค 4 มค าสงใหมการเลอกตงใหมและเพกถอนสทธเลอกตงของผถกกลาวหาท 5 รวมถงใหรบรองสทธสมครรบเลอกตงของผรอง ศาลอทธรณภาค 4 แผนกคดเลอกตง วนจฉยและมค าสงวา การรองตอศาลอทธรณ

กจการทางปกครองของหนวยราชการ หนวยงานของรฐ รฐวสาหกจ องคกรปกครองสวนทองถน หรอองคกรตามรฐธรรมนญ ทงน ตามทกฎหมายบญญต รวมทงมอ านาจพจารณาพพากษาเรองทรฐธรรมนญหรอกฎหมายบญญตใหอยในอ านาจของศาลปกครอง

อ านาจศาลปกครองตามวรรคหนงไมรวมถงการวนจฉยชขาดขององคกรตามรฐธรรมนญซงเปนการใชอ านาจโดยตรงตามรฐธรรมนญขององคกรตามรฐธรรมนญนน

165ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 หมายเลขแดงท 578/2556.

DPU

109

เพอพจารณาและสงใหเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครรบเลอกตงหรอใหมการเลอกตงใหม เปนอ านาจของผถกกลาวหาท 1โดยเฉพาะ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 และพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มไดบญญตใหผรองซงเปนผสมครรบเลอกตงมสทธคดคานการเลอกตงโดยการยนค ารองขอใหศาลอทธรณมค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตงผสมครรบเลอกตง หรอมค าสงใหมการเลอกตงใหมดวยตนเองไดโดยตรง คดจงไมอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณภาค 4 แผนกคดเลอกตง ผรองจงไมมอ านาจยนค ารอง ใหยกค ารอง ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 คดหมายเลขแดงท 3150/2554166สรปขอเทจจรงไดวา ผรองยนค ารองวา ผรองเปนผสมครรบเลอกตงนายกองคการบรหารสวนต าบลตระกาจ หมายเลข 1 ผรองไดท าหนงสอคดคานผลการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดศรสะเกษ โดยอางวา ผไดรบเลอกตงเปนนายกองคการบรหารสวนต าบลตระกาจกระท าผดตอกฎหมายเลอกตง ท งคณะอนกรรมการสบสวนสอบสวนไดด าเนนการสบสวนสอบสวนแลว มความเหนวา ควรเพกถอนสทธเลอกตงของผไดรบเลอกตงดงกลาว แตเมอคณะอนกรรมการสบสวนสอบสวนไดจดสงพยานหลกฐานไปยงคณะกรรมการการเลอกตงซงเปนผคดคานในคดน คณะกรรมการการเลอกตงไดประชมแลวมมตใหยกค ารองของผรอง ผรองจงท าหนงสอพรอมสงเอกสารหลกฐานถงผคดคานโดยตรง เพอขอใหวนจฉยในสาระส าคญทเปนเหตใหยกค ารอง แตไมไดรบค าตอบจากผคดคาน จงขอใหศาลอทธรณภาค 3 ไตสวนวา การจดการเลอกตงเปนไปตามกฎหมายเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนหรอไม ศาลอทธรณภาค 3 แผนกคดเลอกตงไดวนจฉยเฉพาะในประเดนเกยวกบอ านาจศาลในการรบค ารองดงกลาว โดยเหนวา ผรองไมมสทธยนค ารอง และมค าสงใหยกค ารอง นอกจากน ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3260/2555, 749/2557 ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 8 คดหมายเลขแดงท 4447/2556 กไดวนจฉย ท านองเดยวกน167

เมอวเคราะหค าสงศาลในคดดงกลาวขางตน จะเหนวา ศาลอทธรณภาคในแตละศาลตางหยบยกเอาประเดนเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดมาเปนแนวทางในการวนจฉยชขาดคด โดยทยงไมไดเขาไปใชอ านาจไตสวนและพจารณาวนจฉยชขาดในประเดนปญหาหรอขอโตแยงอนเปนมลเหตใหผรองตองมาขอใชสทธทางศาล ซงจะท าใหศาล

166ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 คดหมายเลขแดงท 3150/2554. 167ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3260/2555. คดหมายเลขแดงท

749/2557, ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 8 คดหมายเลขแดง 4447/2556.

DPU

110

ไดทราบขอเทจจรงจากการไตสวนวา การเลอกตงนนไมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมตามทผรองกลาวอางหรอไม หากพจารณาตามบทบญญตของกฎหมาย จะเหนไดวา รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ก าหนดใหศาลอทธรณสามารถใชวธพจารณาคดโดยระบบไตสวน ซงการด าเนนกระบวนพจารณาทงหลายถอเปนอ านาจหนาทหลกของศาลหรอผพพากษาทจะรวบรวมพยานหลกฐานเพอพสจนขอเทจจรงตาง ๆ โดยทคความทกฝายมหนาทเพยงชวยเหลอศาลหรอผพพากษาในการคนหาความจรงเทานน ประกอบกบขอเทจจรงทจะน าไปสการพจารณาพพากษานน ไมไดจ ากดแตเฉพาะขอเทจจรงทคความน าเสนอตอศาล ผเขยนจงเหนวา การใชสทธทางศาลกรณสทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงซงเปนการตรวจสอบการเลอกตงทองถนของประเทศไทย ยงไมสอดคลองกบหลกแนวคด ทฤษฎในทางกฎหมายมหาชน รวมทงไมสอดคลองกบเจตนารมณของรฐธรรมนญทประสงคจะใหศาลยตธรรมเขามามบทบาทในการตรวจสอบการเลอกตงทองถน เพอใหการเลอกตงนนเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม และถวงดลการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงเพอไมใหมอ านาจเบดเสรจเดดขาดในการด าเนนการจดการเลอกต งมากจนเกนไป ดงเชนการใชอ านาจตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 แตจากบทบญญตของกฎหมาย รวมทง ค าวนจฉยของศาลทผานมา จะไปยดโยงอยกบตวบทกฎหมายซงเปนลายลกษณอกษรมากกวาเจตนารมณของกฎหมายทประสงคจะใหเปนไปโดยถกตองและเทยงธรรม จงท าใหประชาชนผมสทธเลอกตงและผสมครรบเลอกตงไมสามารถเขาถงกระบวนการยตธรรมทางศาลไดอยางแทจรง อนง หากพจารณาในแงบทบาทหนาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคซงเปนศาลยตธรรม และเปนองคกรในดานการอ านวยความยตธรรมใหกบประชาชน การทรฐธรรมนญก าหนดใหมอ านาจเพมเตมในการพจารณาและวนจฉย ชขาดคดการเลอกต งทองถนซงเปนคดพ เศษนอกเหนอไปจากคดแพงและคดอาญาทวไป แตศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคกลบมบทบาทและสามารถใชอ านาจดงกลาวไดเฉพาะในกรณทคณะกรรมการการเลอกตงเปนผยนค ารองตอศาลหรอขอใชสทธทางศาลเทานน ดงนน หากการคดคานการเลอกตงเรองใดซงคณะกรรมการการเลอกตงพจารณาแลวเหนวา ไมควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง และไมมการยนค ารองตอศาลเพอตรวจสอบการเลอกตงตามทมผคดคาน กระบวนการตรวจสอบการเลอกตงในเรองนนกจะเปนอนยตไปในชนของคณะกรรมการการเลอกตงเอง โดยทไมมองคกรอนใดสามารถเขาไปตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการกระท าดงกลาวได และไมอาจหยงรไดวาการเลอกตงนนเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมโดยแทจรงหรอไม

หากพจารณาในขนตอนการสบสวนสอบสวนของคณะกรรมการการเลอกตง จะเหนวา ตามระเบยบคณะกรรมการการเลอกตงวาดวยการสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด พ.ศ. 2554

DPU

111

ก าหนดใหคณะกรรมการสบสวนสอบสวนจะตองท าการสบสวนสอบสวนเรองทคดคานใหแลวเสรจภายในยสบวนนบแตวนทไดรบเรองคดคาน และอาจขอขยายระยะเวลาออกไปไดอกไมเกนสองครง ๆ ละไมเกนสบหาวน168การก าหนดระยะเวลาดงกลาว ถอวาเปนการก าหนดระยะเวลาทส นและกระชนชดมากส าหรบการทจะพบหรอรวบรวมพยานหลกฐานตาง ๆ อนเปนประโยชนตอการสบสวนสอบสวน โดยเฉพาะการรวบรวมพยานหลกฐานในคดการเลอกตงทองถนซงถอเปนคดการเมอง นบวาเปนเรองทยาก ซงจะตองกระท าดวยความรอบคอบ เพราะเปนเรองเกยวของกบผลประโยชนในทางการเมองของบคคลหรอกลมบคคลทอาจใชอทธพลคกคาม ขมขพยาน หรอท าลายพยานหลกฐาน รวมถงการใสรายจงใจใหเกดความเขาใจผดแกฝายตรงขาม ซงเปนเรองทจะตองใชระยะเวลาพอสมควร และหากเกดกรณทเจาพนกงานหรอบคคลซงคณะกรรมการการเลอกตงมอบหมายใหด าเนนการดงกลาว ไดใชอ านาจหรอกระท าการใด ๆ ไปในทางทไมสจรตและมความเอนเอยงไปในทางการเมองเสยเอง ยอมท าใหการสบสวนสอบสวนในเรองนนมไดเปนไปโดยบรสทธยตธรรม ซงอาจท าใหผลการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมดวยเชนกน

นอกจากน มขอสงเกตเพมเตมตามพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 96 ซงก าหนดวา ในการท าความเหนของคณะกรรมการการเลอกตงทใหเพกถอนสทธเลอกตงจะตองมคะแนนเสยงเปนเอกฉนท169ดงนน หากคณะกรรมการ

168ระเบยบคณะกรรมการการเลอกตงวาดวยการสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด พ.ศ. 2554, ขอ 27. 169พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 96 กอนประกาศผลการเลอกตง ถาคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดสบสวนสอบสวน

แลวเหนวามหลกฐานอนควรเชอไดวาผสมครผใดกระท าการอนฝาฝนพระราชบญญตน หรอมพฤตการณทเชอไดวาผสมครผใดกอใหผอนกระท า สนบสนน หรอรเหนเปนใจใหบคคลอนกระท าการดงกลาว หรอรวามการกระท าดงกลาวแลวไมด าเนนการเพอระงบการกระท านน ถาคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดเหนวาการกระท านนนาจะมผลใหการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมใหคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดรายงานผลการสบสวนสอบสวนตอคณะกรรมการการเลอกตงเพอพจารณาสงเพกถอนสทธเลอกตงผสมครทกระท าการเชนนนทกรายเปนเวลาหนงป โดยใหมผลนบแตวนทคณะกรรมการการเลอกตงมค าสง

ในการสบสวนสอบสวนตามวรรคหนง คณะกรรมการการเลอกต งประจ าจงหวดอาจต งคณะอนกรรมการเพอชวยด าเนนการเกยวกบการสบสวนสอบสวนได ตามหลกเกณฑทคณะกรรมการการเลอกตงก าหนด และใหคณะอนกรรมการไดรบคาตอบแทนตามทคณะกรรมการการเลอกตงก าหนด

ในกรณทปรากฏตอคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดวามการกระท าอนเปนการฝาฝนตามวรรคหนง ไมวาเปนการกระท าของผ ใด ถาเหนวาผ สมครผ ใดจะไดรบประโยชนจากการกระท าน น คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดมอ านาจสงใหผสมครนนระงบหรอด าเนนการใดเพอแกไขความไม

DPU

112

การเลอกตงโดยเสยงขางมากไดพจารณาจากแนวทางการสบสวนสอบสวนแลว เหนวา ควรใหเพกถอนสทธเลอกตงแกผสมครรบเลอกตงทกระท าการฝาฝนตอกฎหมายเลอกตงจนท าใหการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม ยอมไมอาจกระท าได เพราะมไดเปนไปตามบทบญญตของกฎหมายซงก าหนดวาจะตองมคะแนนเสยงเปนเอกฉนทเทานน กรณดงกลาว จงเปนลกษณะการก าหนดหลกเกณฑของกฎหมายทเปนอปสรรคตอการตรวจสอบการเลอกตงซงจะท าใหกระท าไดยากขน เมอเปรยบเทยบกบการท าค าวนจฉยชขาดของศาลซงก าหนดไวในระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550 ขอ 4170

ทก าหนดใหน าประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาบงคบใชโดยอนโลม กลาวคอ ในการท าค าวนจฉยชขาดของศาลจะตองบงคบตามความเหนของผพพากษาฝายขางมากเปนเกณฑในการตดสนคด จงอาจท าใหเกดความลกลนกนระหวางค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงและค าวนจฉยของศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคในการชขาดคดเพอเพกถอนสทธเลอกตงดงกลาว

จากขอเทจจรง ทกลาวมา แสดงใหเหนวา ปจจบนประชาชนในทองถนไดใหความส าคญกบการเลอกตง โดยเขามามสวนรวมในการตรวจสอบการเลอกตงทองถนมากขน เนองจากการเลอกตงทองถนถอเปนกระบวนการทางการเมองทส าคญตอการปกครองในระบอบประชาธปไตย ตามหลกการกระจายอ านาจปกครอง เพอคดกรองบคคลทมคณสมบตและเหมาะสม ใหเขาไปท าหนาทในการบรหารงาน ดแล และจดท าบรการสาธารณะตาง ๆ ในทองถนแทนตน จงจ าเปนทประชาชนผมสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกต งซงเปนผมสวนไดเสยในการเลอกตงทองถนดงกลาว จะตองเขามามบทบาทและมสทธในการตรวจสอบการเลอกตงทองถนทมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม ในฐานะผทรงสทธเลอกตงอนเปนสทธพลเมองในทาง

สจรตและเทยงธรรมนนภายในเวลาทก าหนด ในกรณทผสมครผนนไมด าเนนการตามค าสงของคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดโดยไมมเหตอนสมควร ใหสนนษฐานวาผสมครผนนเปนผสนบสนนการกระท านน

มตของคณะกรรมการการเลอกตงเพอเพกถอนสทธเลอกตงตามมาตรานตองมคะแนนเสยงเปนเอกฉนท เมอมค าสงเพกถอนสทธเลอกตงผสมครคนใดแลว ใหพจารณาด าเนนการใหมการด าเนนคดอาญาแก

ผสมครผนนดวย ในกรณทมค าสงเพกถอนสทธเลอกตงตามมาตรานภายหลงวนลงคะแนน และผสมครทถกเพกถอนสทธ

เลอกตงทไดคะแนนเลอกตงในล าดบทไดรบการเลอกตงในเขตเลอกตงนน ใหคณะกรรมการการเลอกตงสงใหมการเลอกตงใหม และใหน าความในมาตรา 95 วรรคสาม มาใชบงคบโดยอนโลม

170ระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550, ขอ 4.

DPU

113

การเมอง ประกอบกบหลกการเลอกตงทยตธรรมหรอการเลอกตงอยางแทจรง (Genuine election) ถอเปนหลกเกณฑส าคญของการเลอกตงอนเปนทยอมรบในระดบสากล โดยก าหนดใหประชาชนมสวนรวมในการด าเนนการจดการเลอกตงใหมากทสด โดยเฉพาะการเปดโอกาสใหมการคดคานการเลอกตงไดอยางแทจรงเพอใหการเลอกตงเปนไปโดยบรสทธยตธรรม เพราะการเลอกตงทไมบรสทธยตธรรมไมเพยงแตจะสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงเทานน แตยงสงผลกระทบไปถงผลประโยชนโดยรวมของประเทศชาต หากบคคลหรอคณะบคคลซงไดรบเลอกมานนมาจากการเลอกตงทมชอบดวยกฎหมาย และถอวาการไดมาซงอ านาจในการปกครองนนขาดความชอบธรรมในการบรหารตอไป

เมอพจารณาหลกการด าเนนคดอาญาโดยผเสยหาย (Private Prosecution) ซงก าหนดวา บคลใดเมอไดรบความเสยหายเนองจากการกระท าความผดฐานใดฐานหนงกจะด าเนนการทางอาญาเพอขอใหศาลพจารณาพพากษาลงโทษผกระท าความผดนน หรอหลกการด าเนนคดอาญาโดยประชาชน (Private Prosecution) ซงถอวาประชาชนทกคนมหนาทรกษาความสงบเรยบรอยของบานเมอง และเปนผเสยหายโดยไมตองค านงวาผนนจะเปนผทไดรบความเสยหายเนองจากการกระท าผดอาญาฐานใดฐานหนงหรอไม เพราะคดอาญาเปนเรองทมผลกระทบตอสวนรวมประชาชนทกคนจงมสทธทจะฟองคดอาญาตอศาลเพอลงโทษผกระท าความผดไดเอง เชนเดยวกบคดการเลอกตงทองถน ซงมพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 เปนกฎหมายทมโทษในทางอาญา และมเจตนารมณทจะใหการเลอกตงนนเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม ดงนน หากมการกระท าอนฝาฝนตอกฎหมายและสงผลใหการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม จงเปนเรองทมผลกระทบโดยตรงตอสทธและเสรภาพของประชาชนในทองถน ซงชอบทจะใชสทธทางศาลโดยการยนค ารองตอศาลเปนคดการเลอกตงทองถนไดดวยตนเอง

จากการศกษากฎหมายของตางประเทศ พบวา ในประเทศองกฤษเมอมการทจรตการเลอกตงเกดขน หรอมเหตอนอนจะตองมการคดคานการเลอกตง ผเลอกตง ผมสทธเลอกตง รวมถงผสมครรบเลอกตง มสทธรองคดคานการเลอกตงโดยท าเปนค ารองคดคานระบมลเหตแหงการคดคานตามแบบทกฎหมายก าหนด และลงลายมอชอผรองเสนอตอศาลเลอกตงซงเปนศาลทมเขตอ านาจในการพจารณาวนจฉยชขาดการคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนซงเขตเลอกตงนนตงอยในเขตศาล ในประเทศสหรฐอเมรกา: มลรฐแคลฟอรเนย ก าหนดใหผมสทธเลอกตงขององคกรปกครองสวนทองถนเปนผมสทธรองคดคานการเลอกตงตอศาลไดโดยตรง โดยท าเปนค ารองระบมลเหตแหงการคดคานตามทกฎหมายก าหนดยนตอศาล Superior Court ซงเปนศาลทมเขตอ านาจในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนของมลรฐแคลฟอรเนย ในขณะท

DPU

114

ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ก าหนดใหผมสทธเลอกตงทกคนในเขตเลอกตง ผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตง รวมถงผมสทธสมครรบเลอกตง เปนผมสทธฟองคดการเลอกตงทองถนตอศาลปกครองซงเปนศาลทมเขตอ านาจในการพจารณาคดการเลอกต งทองถนของฝรงเศส และในประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ยงก าหนดใหสทธแกประชาชนผมสทธเลอกตงมสทธยนค ารองตอศาลรฐธรรมนญ ซงไดแก ศาลรฐธรรมนญสหพนธและศาลรฐธรรมนญมลรฐ เกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงไดเชนเดยวกน

กรณทสอง สทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตง

สบเนองมาจากกรณทพระราชบญญตวาดวยการเลอกต งสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 96 วรรคหนง บญญตวา “กอนประกาศผลการเลอกตงถาคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดสบสวนสอบสวนแลวเหนวา มหลกฐานอนควรเชอไดวาผสมครผใดกระท าการอนฝาฝนพระราชบญญตนหรอมพฤตการณทเชอไดวาผสมครผใดกอใหผอนกระท า สนบสนน หรอรเหนเปนใจใหบคคลอนกระท าการดงกลาว หรอรวามการกระท าดงกลาวแลวไมด าเนนการเพอระงบการกระท านน ถาคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดเหนวาการกระท านนนาจะมผลใหการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม ใหคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดรายงานผลการสบสวนสอบสวนตอคณะกรรมการการเลอกตงเพอพจารณาสงเพกถอนสทธเลอกตงผสมครทกระท าการเชนนนทกรายเปนเวลาหนงป โดยใหมผลนบแตวนทคณะกรรมการการเลอกตงมค าสง” วรรคหาบญญตวา “เมอมค าสงเพกถอนสทธเลอกตงผสมครคนใดแลว ใหพจารณาด าเนนการใหมการด าเนนคดอาญาแกผสมครผนนดวย” ซงผลของค าสงหรอมตดงกลาวน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 วรรคหนง ก าหนดใหเปนทสด

เมอพจารณาบทบญญตในมาตรา 239 วรรคสองและวรรคส ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ซงก าหนดวาในกรณประกาศผลการเลอกต งแลวถาคณะกรรมการการเลอกต งเหนวาควรใหมการเลอกต งใหมหรอเพกถอนสทธเลอกต งใหคณะกรรมการการเลอกต งยนค ารองตอศาลอทธรณเพอพจารณาวนจฉย การก าหนดเชนนมวตถประสงคเพอไมใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจเบดเสรจเดดขาดดงเชนการใชอ านาจตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ทผานมา ซงใหอ านาจแกคณะกรรมการการเลอกตงในการวนจฉยชขาดการเลอกตงและเพกถอนสทธเลอกตงของบคคลใดไดเองทงกรณกอนและหลงประกาศผลการเลอกตง ตอมาหลงจากยกเลกรฐธรรมนญฉบบดงกลาว และมการรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ขนใชบงคบแทน สภารางรฐธรรมนญไดม

DPU

115

การหยบยกประเดนเกยวกบอ านาจในการวนจฉยชขาดการเลอกตงของคณะกรรมการเลอกตงวาควรจะใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจเบดเสรจตอไปหรอไม โดยในคราวประชมของสภารางรฐธรรมนญ ครงท 7/2550 นายจรญ ภกดธนากล กรรมาธการและประธานคณะอนกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญ ไดเรยนถงขอเสนอหรอขอยตของคณะอนกรรมาธการโดยเหนควรใหคณะกรรมการการเลอกต งมอ านาจหนาทเ กยวกบการเลอกต งเชนเดมตามทก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 แตเหนสมควรไมใหเปนการใชอ านาจวนจฉยเดดขาดเกยวกบการเลอกต ง โดยเฉพาะการใหใบเหลองใบแดงสมควรทจะใหศาลท าหนาทตรวจสอบการใชอ านาจดงกลาวได โดยใหผสมครรบเลอกตงซงไดรบผลกระทบจากค าสงของคณะกรรมการการเลอกตงสามารถรองตอศาลเพอพจารณาตรวจสอบและวนจฉยภายในกรอบระยะเวลาทกฎหมายก าหนด

ตอมาในคราวประชมครงท 37/2550 ไดมการถกเถยงกนในประเดนเกยวกบอ านาจในการเพกถอนสทธเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตงซง นายสวสด โชตพานช สมาชกสภารางรฐธรรมนญ ไดตงขอสงเกตวา การเพกถอนสทธเลอกตงของประชาชนถอเปนเรองใหญและเปนเรองส าคญมากไมควรใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจมากจนเกนไป จงเหนวาเรองการเพกถอนสทธเลอกตงควรใหศาลพจารณาสง สวนเรองการใหใบเหลองหรอการใหเ ลอกต งใหมไมจ าเปนตองรองตอศาลกได ถอวาเปนอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงเลยท งหมด ซงประเดนน นายประพนธ นยโกวท กรรมาธการ ไดชแจงวา เดมรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 ก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงสงไดทงหมดทงการเลอกตงใหมและการเพกถอนสทธเลอกตง แตตามรางรฐธรรมนญฉบบน ใชเกณฑการประกาศผลการเลอกตงเปนเสนแบง กลาวคอ ถากอนประกาศผลการเลอกตงกใหคณะกรรมการการเลอกตงสงเพกถอนสทธเลอกตงหรอสงใหเลอกตงใหมได แตถาประกาศผลการเลอกตงแลวกใหไปศาล ถอเปนการลดบทบาทของคณะกรรมการการเลอกตงลงไปมากแลวจากรฐธรรมนญฉบบเดม และชวงเวลากอนประกาศผลการเลอกตงนนถอเปนชวงเวลาทสนมาก ยกตวอยาง ถาตรวจพบการทจรตและมหลกฐานชดเจนวาจะตองมการสงเพกถอนสทธเลอกตงและสงใหเลอกตงใหมดวย จะใหคณะกรรมการการเลอกตงสงใหเลอกตงใหมอยางเดยวสวนการเพกถอนสทธเลอกตงใหไปศาลยงจะท าใหเกดความสบสนและไมถกหลกการ ซงประเดนถกเถยงกนน นายนรนต เศรษฐบตร ประธานสภารางรฐธรรมนญในขณะนน ก าหนดใหมการบนทกไวเปนหลกฐานเพอประกอบการจดท ารางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ตอไป ดงผเขยนไดกลาวไวแลวในบทท 3 นน

มขอสงเกตวา หลงจากทรางรฐธรรมนญฉบบดงกลาวไดผานความเหนชอบและประกาศใชเปนรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 กลบไมมบทบญญตในมาตรา

DPU

116

ใดของรฐธรรมนญหรอกฎหมายอนทเกยวของ ก าหนดสทธใหผ สมครรบเลอกต งทไดรบผลกระทบตามค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตงโดยเฉพาะค าสงหรอมตทใหเพกถอนสทธเลอกตง สามารถใชสทธทางศาลหรอยนค ารองตอศาลเพอตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของค าสงหรอมตดงกลาวได ตามทประธานคณะอนกรรมาธการยกรางรฐธรรมนญไดใหขอเสนอไวในคราวประชมครงท 7/2550 ประกอบกบหากพจารณาจากแนวค าวนจฉยของศาลทผานมาเกยวกบการตความกฎหมายและการบงคบใชกฎหมาย กยงไมตรงตามเจตนารมณของผรางรฐธรรมนญทประสงคจะใหศาลซงเปนองคกรตลาการไดเขามามบทบาทและใชอ านาจในการตรวจสอบการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงในกรณดงกลาว ดงจะเหนไดจาก ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/2553 วนจฉยท านองวา “อ านาจศาลปกครองไมรวมถงการวนจฉยชขาดขององคกรตามรฐธรรมนญซงเปนการใชอ านาจโดยตรงตามรฐธรรมนญ”171 หรอกรณค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3260/2555 วนจฉยท านองวา “ศาลไมมอ านาจกาวลวงการใชอ านาจหนาทของคณะกรรมการการเลอกต งในการสบสวนสอบสวนเพอหาขอเทจจรงและการวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงได เพราะคณะกรรมการการเลอกตงเปนองคกรตามรฐธรรมนญทมอ านาจหนาทวนจฉยชขาดไดเอง กรณตองบงคบไปตามค าวนจฉยชขาดของคณะกรรมการการเลอกตง” ดงนน ผเขยนจงเหนวา การก าหนดใหค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตงในเรองทใหเพกถอนสทธเลอกตงเปนทสด โดยไมใหสทธแกคกรณยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการกระท าดงกลาวได จงเปนการขดตอหลกการคมครองสทธเสรภาพของประชาชนภายใตหลกนตรฐ โดยเฉพาะหลกประกนการคมครองสทธเสรภาพของประชาชนทางศาลอนเปนหลกการส าคญของหลกนตรฐ เพอตรวจสอบการใชอ านาจรฐไมใหมการใชอ านาจอนเปนการละเมดตอสทธขนพนฐานของประชาชน

นอกจากน หากพจารณาตามหลกกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมอง (International Covenant on Civil and Political Rights: ICCPR) ซงเปนสนธสญญาพหภาคระหวางประเทศทางดานสทธมนษยชน ทมเนอหามงเนนถงการคมครองสทธพลเมองและสทธทางการเมองโดยมผลบงคบใชกบประเทศในรฐภาคซงรวมถงประเทศไทยดวยนน เกยวกบการใชสทธทางศาล ไดก าหนดไวในภาค 2 ขอบทท 2 (ก) (ข) วา

“รฐภาคแตละรฐแหงกตกานรบทจะ

171ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/2553.

DPU

117

(ก) ประกนวาบคคลใดทสทธหรอเสรภาพของตนซงรบรองไวในกตกานถกละเมดตองไดรบการเยยวยาอยางเปนผลจรงจง โดยไมตองค านงวาการละเมดนนจะถกกระท าโดยบคคล ผปฏบตการตามหนาท

(ข) ประกนวาบคคลใดทเรยกรองการเยยวยาดงกลาวยอมมสทธทจะไดรบการพจารณาจากฝายตลาการ ฝายบรหาร หรอฝายนตบญญตทมอ านาจ หรอจากหนวยงานอนทมอ านาจตามทก าหนดไวโดยระบบกฎหมายของรฐ และจะพฒนาหนทางการเยยวยาดวยกระบวนการยตธรรมทางศาล”

จากหลกกตการะหวางประเทศวาดวยสทธพลเมองและสทธทางการเมองดงกลาวไดวางขอผกพนแกบรรดารฐภาคตาง ๆ จะตองใหความเคารพและคมครองสทธมนษยชนแกบคคลทงหลายทอยภายใตเขตอ านาจของรฐนน ๆ โดยระบบกฎหมายของรฐและกระบวนการยตธรรมทางศาล ซงบคคลหรอประชาชนทไดรบคามเสยหายจากการละเมดสทธเสรภาพยอมไดรบความคมครองจากศาลในฐานะทเปนองคกรทตงขนเพอคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน

จากการศกษากฎหมายของตางประเทศ พบวา ประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมนไดก าหนดหลกเกณฑดงกลาวไวในรฐบญญตวาดวยศาลรฐธรรมนญ มาตรา 13 ก าหนดใหศาลรฐธรรมนญมอ านาจวนจฉยค ารองคดคานมตของสภาผแทนราษฎรเกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงหรอการเขาสต าแหนงหรอพนจากต าแหนงของสมาชกสภาผแทนราษฎรแหงสหพนธได และมาตรา 48 ก าหนดวา สมาชกสภาผแทนราษฎรทถกวนจฉยโดยมตของสภาผแทนราษฎรมสทธยนค ารองอทธรณมตของสภาผแทนราษฎรเกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตง หรอการเขาสต าแหนง หรอพนจากต าแหนงของสมาชกสภาผแทนราษฎรตอศาลรฐธรรมนญได ภายใน 2 เดอน นบแตวนทสภาผแทนราษฎรมมตดงกลาว

4.1.2 แนวทางแกไข จากปญหากฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการยนค ารองตอศาล

ทงกรณการยนค ารองตอศาลเพอขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง และกรณการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตง ผเขยนเหนวา ควรมการปรบปรงแกไขหลกเกณฑของกฎหมาย โดยเฉพาะการมสวนรวมของประชาชนในการตรวจสอบการเลอกตงทองถน รวมถงการคมครองสทธและเสรภาพของบคคลดงกลาวซงไดรบผลกระทบจากการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงในการจดการเลอกตง ผานกระบวนการยตธรรมทางศาลเปนคดการเลอกตงทองถน เพอเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน รวมถงเพอใหการบงคบใชกฎหมายในการตรวจสอบการเลอกตงทองถนของประเทศไทยเปนไปตามเจตนารมณของกฎหมาย ภายใตหลก แนวคด และทฤษฎในทางกฎหมายมหาชน

DPU

118

อยางไรกตาม ผเขยนมความเหนวา ในการจดการเลอกตงนนยงมความจ าเปนทจะตองก าหนดใหมหนวยงานหรอองคกรทมความเปนอสระในการปฏบตหนาทดงกลาวตอไป กลาวคอ ก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงมบทบาทและอ านาจหนาทในการควบคมและตรวจสอบการเลอกตง รวมถงการวนจฉยสงการในเรองทเกยวกบการเลอกตงตอไปไมวาจะเปนกรณกอนและหลงประกาศผลการเลอกตงแลว ทงน เพอใหการเลอกตงบรรลวตถประสงคของกฎหมายภายใตกรอบระยะเวลาทมจ ากด แตมสาระส าคญ คอ จะตองไมเปนการใชอ านาจแบบเบดเสรจเดดขาดซงไปกระทบกระเทอนตอสทธและเสรภาพของประชาชนจนไมสามารถตรวจสอบหรอแกไขได ดงทก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 และรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 บางกรณ ทงน กฎหมายดงกลาวจะตองไมมลกษณะบงคบใหศาลตองเขาไปตรวจสอบการเลอกตงในทกกรณโดยไมมการรองขอหรอมความประสงคจะขอใชสทธทางศาล ดงเชนกรณทบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 วรรคสอง ซงก าหนดวาหากประกาศผลการเลอกตงแลวจะตองไปศาลทกกรณ จงเทากบเปนการก าหนดใหคดการเลอกตงทองถนตองขนไปสศาลโดยไมจ าเปน ยงจะท าใหการจดการเลอกตงในเขตเลอกตงนนลาชาออกไปเพราะตองรอฟงผลค าวนจฉยหรอค าสงของศาลซงใชระยะเวลานาน ในขณะทปญหาหรอขอโตแยงบางอยางมพยานหลกฐานชดเจน ประกอบกบคกรณเองกไมประสงคทจะโตแยงค าวนจฉยหรอค าสงหรอมตคณะกรรมการการเลอกตงในเรองนนตอศาล จงไมถอวาค าวนจฉยหรอค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตงในเรองนนกระทบกระเทอนตอสทธและเสรภาพของบคคลดงกลาว หรอขดตอหลกทฤษฎของกฎหมายเกยวกบการคมครองสทธและเสรภาพ ทงน เนองจากการใชสทธและเสรภาพนนถอเปนเรองของความสมครใจทบคคลใดประสงคจะใชสทธดงกลาวหรอไมกได ผเขยนจงใครขอเสนอใหมการปรบปรงแกไขกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการยนค ารองตอศาลในคดการเลอกตงทองถน ในกรณตาง ๆ ดงน

1) เหนควรปรบปรงแกไขพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 102 จากเดม แกไขเปน

“มาตรา 102 เมอคณะกรรมการการเลอกตงประกาศผลการเลอกตงในเขตเลอกตงใดแลว หากผมสทธเลอกตงไมนอยกวาสบคน ผสมคร ผวาราชการจงหวด หรอนายอ าเภอในเขตเลอกตงนน เหนวา การเลอกตงหรอการนบคะแนนเลอกตงในเขตเลอกตงนนเปนไปโดยทจรตหรอไมเทยงธรรมหรอไมถกตอง ใหมสทธยนค ารองคดคานการเลอกต งตอคณะกรรมการ การเลอกตงภายในก าหนดสามสบวน นบแตวนประกาศผลการเลอกตง

DPU

119

ในกรณทคณะกรรมการการเลอกตงมค าสงไมรบเรองทคดคานหรอมมตใหยกค ารอง ยอมไมตดสทธของบคคลตามวรรคหนงทจะขอใชสทธทางศาลโดยท าเปนค ารองระบเหตแหงการคดคานพรอมเสนอพยานหลกฐานทเกยวของตามควรแกการพจารณาวนจฉย ยนตอศาลคดการเลอกตง ภายในก าหนดหนงเดอนนบแตวนทคณะกรรมการการเลอกตงมค าสงหรอมตดงกลาว ค าสงศาลในกรณนใหเปนทสด เวนแตเปนค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตงตามมาตรา...”

2) เหนควรแกไขเพมเตมหลกการดงตอไปน โดยก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... “มาตรา… ในกรณทคณะกรรมการการเลอกตงวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธ

เลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภา หรอในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน ใหค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงดงกลาวเปนทสด เวนแตกรณตามวรรคสอง

ค าวนจฉยทใหเพกถอนสทธเลอกตงตามวรรคหนง ใหผทถกเพกถอนสทธเลอกตงมสทธอทธรณได โดยท าเปนค ารองอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงยนตอศาลคดการเลอกตง ภายในก าหนดหนงเดอนนบแตวนททราบหรอถอวาไดทราบค าวนจฉยดงกลาว ทงน หลกเกณฑและวธการในการอทธรณใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด ค าสงศาลคดการเลอกตงซงยนตามค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงใหเปนทสด

ในกรณทผถกเพกถอนสทธเลอกตงตามวรรคหนง เปนผสมครรบเลอกตงซงไดคะแนนเลอกตงในล าดบทไดรบการเลอกตง หามมใหประกาศผลการเลอกตงนน หรอจดใหมการเลอกตงใหม จนกวาศาลจะไดมค าวนจฉยและมค าสงอนถงทสด”

4.2 ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณสทธในการอทธรณค าสงศาล

การใชสทธทางศาลกรณสทธในการอทธรณค าสงศาล ตามทผเขยนจะกลาวตอไปน หมายถง การยนอทธรณค าสงของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในคดการเลอกตงทองถนหรอคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน โดยมรายละเอยดของสภาพปญหาและแนวทางแกไข ดงน

4.2.1 สภาพปญหา จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม

ก าหนดวา ใหศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอน

DPU

120

สทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ประกอบกบมาตรา 239 วรรคส ก าหนดวา ถาคณะกรรมการการเลอกตงเหนวาควรใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงใหยนค ารองตอศาลอทธรณ และเมอศาลอทธรณไดรบค ารองของคณะกรรมการการเลอกตงแลวสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนผนนจะปฏบตหนาทตอไปไมไดจนกวาศาลอทธรณจะมค าสงยกค ารอง และใหค าสงของศาลอทธรณเปนทสด

จากบทบญญตของกฎหมายดงกลาว แสดงใหเหนวา คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน เรมตงแตกระบวนการยนค ารองไปจนถงการพจารณาวนจฉยชขาดคดและมค าสงโดยศาล ก าหนดใหอยในเขตอ านาจของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค แลวแตกรณ และเมอศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคมค าสงอยางใดแลว ค าสงศาลดงกลาวยอมเปนทสด คความไมมสทธโตแยงหรออทธรณฎกาตอไปได จงเปนลกษณะการด าเนนกระบวนพจารณาและตดสนคดโดยศาลเพยงศาลเดยว

จากการศกษารายงานการประชมของสภารางรฐธรรมนญในการยกรางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 พบวา เหตผลทสภารางรฐธรรมนญก าหนดใหคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนถงทสดในศาลอทธรณนน เนองจากเหนวา การด าเนนกระบวนพจารณาของศาลคอนขางจะลาชา และมหลายล าดบชน ถาหากก าหนดใหมการอทธรณหรอฎกาไปยงศาลฎกาตอไดอก กวาศาลฎกาจะมค าพพากษาลงมา สมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนทถกกลาวหาอาจหมดวาระในการด ารงต าแหนงไปแลว เทากบท าใหขอบงคบของกฎหมายหรอการบงคบใชกฎหมายเปนอนใชไมได เพราะไมสามารถทจะไปบงคบเอากบทรพยสนของบคคลดงกลาวเพอมาชดเชยความเสยหายทเกดจากการเลอกตงได 172

ในประเดนน ผเขยนเหนวา การด าเนนคดในศาล เรมตงแตการยนฟองคดไปจนถงการพจารณาพพากษาชขาดตดสนคด อาจเกดความผดพลาดหรอความบกพรองขนไดเสมอ เนองจากศาลหรอผพพากษาเองกเปนเพยงบคคลธรรมดา แตมอ านาจหนาทในการพจารณาและตดสนคดตามบทบญญตแหงกฎหมาย ดงนน ในการพจารณาและตดสนคด ไมวาจะเปนในแงของการปรบใชกฎหมายสารบญญต หรอการปฏบตตามกฎหมายวธสบญญต จงอาจเกดความผดพลาดขนไดเสมอ ขนอยก บความรและประสบการณของผพพากษาแตละคน หากการพจารณาและตดสนคดเกดความผดพลาดหรอมขอบกพรองเกดขน ยอมสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน

172ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (ม.ป.ป.). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 5/2550.

น.11. สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/content_meeting/020550.html

DPU

121

โดยเฉพาะบคคลซงเปนคความในคด รวมถงบคคลภายนอกทเกยวของและอาจสงผลกระทบตอความเชอมนศรทธาของประชาชนทมตอองคกรศาลยตธรรมตอไป ดวยเหตผลดงกลาว จงจ าเปนทจะตองมการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลโดยศาลทสงกวา หรอโดยผพพากษาทมความรและประสบการณมากกวา ตามหลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล ซงเปนหลกการส าคญประการหนงในการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนในกระบวนการยตธรรมทางศาล

อยางไรกตาม การจะก าหนดใหมการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลในทกกรณนน ยอมกระทบถงหลกความศกดสทธของค าพพากษาซงจะท าใหค าพพากษาของศาลไมมความเดดขาด และหมดความศกดสทธไป ดงนน การจะก าหนดใหมการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลหรอไมนน จงตองพจารณาถงหลกความศกดสทธของค าพพากษาประกอบดวยเสมอ ท งยงตองศกษาถงผลกระทบทจะตามมา ระหวางผลประโยชนของปจเจกชนกบผลประโยชนของมหาชนหรอประชาชนโดยสวนใหญ เพอก าหนดประเภทและความส าคญของคด อนจะท าใหค าพพากษาหรอค าสงของศาลไดรบการยอมรบ และคงความเชอมนศรทธาของประชาชนทมตอองคกรศาลยตธรรมตอไป

เมอพจารณาถงลกษณะและความส าคญของคดการเลอกตงทองถนแลว ค าพพากษาหรอค าสงศาลในคดดงกลาว ไมเพยงแตจะสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพขนพนฐานของบคคลเฉพาะบคคลใดบคลหนง แตยงสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนทกคนในทองถนซงเปนผออกไปใชสทธเลอกตง ในฐานะผทรงสทธพลเมองเพอการมสวนรวมในทางการเมองผานการเลอกตงทองถนซงจะตองเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม อนเปนการจดโครงสรางการปกครองประเทศตามหลกการกระจายอ านาจปกครอง เพอใหไดผแทนปวงชนเขาไปท าหนาทในการบรหารงาน ดแล และจดท าบรการสาธารณะตาง ๆ อนเปนประโยชนตอประชาชนในทองถนนน

จงนบไดวา คดการเลอกตงทองถน ถอเปนคดทมความส าคญและเปนคดในทางกฎหมายมหาชน ค าพพากษาหรอค าสงศาลจงควรไดรบการพจารณาอยางถกตองและรอบคอบ เพราะถาหากศาลมค าสงใหมการเลอกตงใหม หรอใหเพกถอนสทธเลอกตงแกผสมครทไดรบเลอกตงแลว ค าสงดงกลาวยอมสงผลใหการบรหารงานในทองถนตองหยดชะงกลงในระหวางทไมมผด ารงต าแหนง หรอมแตไมสามารถปฏบตหนาทได กลาวคอ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 วรรคสองและวรรคส ก าหนดวา ถาคณะกรรมการการเลอกตงไดย นค ารองตอศาลอทธรณแลว สมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนผนนจะปฏบตหนาทตอไปไมไดจนกวาศาลอทธรณจะมค าสงใหยกค ารอง นอกจากน ค าสงทใหเพกถอนสทธเลอกตงของผสมครรบเลอกตง หากบคคลดงกลาวเปนผไดคะแนนเลอกตงในล าดบทไดรบการเลอกตง

DPU

122

และประกาศผลการเลอกตงแลว จะตองจดใหมการเลอกตงใหมแทนบคคลดงกลาว ซงจะท าใหสนเปลองงบประมาณแผนดนเพอเปนคาใชจายในการจดการเลอกตงใหมอกครง อนง หากสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนซงถกกลาวหา มสทธตอสคดโดยการอทธรณหรอฎกาคดคานค าพพากษาหรอค าสงของศาลอทธรณไปยงศาลฎกาได เพอขอใหทบทวนค าพพากษาหรอค าสงของศาลอทธรณใหม และมทางทจะชนะคดหรอไดรบการพจารณาคดอยางถกตอง หากศาลฎกามค าพพากษาหรอค าสงกลบค าพพากษาของศาลอทธรณ ยอมท าใหสมาชกภาพของสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนผนนกลบคนมา และมสทธอนชอบธรรมทสามารถปฏบตหนาทตอไปได ท าใหรฐไมตองสญเสยงบประมาณแผนดนในการจดการเลอกตงใหมอกครง รวมทงสทธเสรภาพของประชาชน โดยเฉพาะสทธเลอกตงของบคคลดงกลาวไดรบความคมครองอยางแทจรง

ส าหรบหลกในการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล ประกอบดวย หลกสทธของคความทจะไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองชนศาล และหลกการใหสทธอทธรณฎกา โดยหลกสทธของคความทจะไดรบการพจารณาคดโดยศาลสองช นศาล เปนหลกการพจารณาตรวจสอบค าพพากษาของศาลลางอยางศาลชนตนและศาลอทธรณโดยศาลสงสดหรอศาลฎกา เพอทบทวนและแกไขในความผดพลาดหรอความบกพรองทอาจปรากฏในค าพพากษา ตามความมงหมายทวา ค าพพากษาของศาลจะตองมความถกตองสมบรณ173 สวนหลกการใหสทธอทธรณฎกานน เปนหลกทใหสทธแกคความสามารถโตเถยงค าพพากษาของศาลลางเพอเปนการคมครองสทธและเสรภาพของตนและแกไขขอบกพรองของศาลนน ๆ โดยคความแหงคดสามารถใชสทธหรอสละสทธในการอทธรณฎกากได แตหลกการดงกลาวนกขอจ ากดเชนเดยวกน เพราะถาหากทกคดมการแกไขไดกยอมกระทบถงความเดดขาดของค าพพากษาและความศกดสทธของค าพพากษาตามมา ดงนน จงตองมการสรางระบบการจ ากดสทธในการอทธรณฎกาเพอเปนการกลนกรองคดทจะขนสศาลสง ปจจบนระบบการจ ากดสทธอทธรณฎกาทนานาประเทศน ามาใช แบงออกเปน 2 ระบบ คอ ระบบสทธ และระบบอนญาต ดงน

1) ระบบสทธ หมายถง ระบบของการอทธรณฎกาทเปดโอกาสใหคความมสทธอทธรณฎกาไดอยางกวางขวาง โดยถอวาการอทธรณฎกาเปนสทธของคความ สวนการหามอทธรณฎกาเปนขอยกเวน ประเทศไทยเลอกใชระบบนเปนหลก

2) ระบบอนญาต หมายถง ระบบของการอทธรณฎกาทถอวาการอทธรณฎกานนเปนสงทกฎหมายหาม คความจะสามารถอทธรณฎกาไดตอเมอมบทบญญตของกฎหมายวางขอยกเวน 173อ านาจศาลยตธรรมในการจ ากดสทธอทธรณฎกา : ศกษากรณระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยการไมรบคดซงขอกฎหมายหรอขอเทจจรงทอทธรณหรอฎกาจะไมเปนสาระอนควรแกการพจารณาพพากษา พ.ศ. 2551 (น.13-14). เลมเดม.

DPU

123

เอาไว ประเทศทใชระบบนเปนหลก ไดแก ประเทศองกฤษ ประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส และประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน เปนตน174

จากการศกษากฎหมายของตางประเทศ พบวา ประเทศสหรฐอเมรกา : มลรฐแคลฟอรเนย ก าหนดใหคความฝายทไมเหนดวยกบค าพพากษาของศาล Superior Court สามารถอทธรณไปยงศาลอทธรณ (Court of Appeal) เพอใหศาลอทธรณท าการพจารณาและพพากษาคดตอไปได ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ก าหนดใหคดการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลและสมาชกสภาองคการบรหารสวนจงหวด จะตองฟองตอศาลปกครองชนตน และหากตองการโตแยงค าพพากษาของศาลปกครองชนตนกใหใชสทธอทธรณไปยงศาลปกครองสงสดโดยไมตองผานการพจารณาของศาลปกครองชนอทธรณกอน เปนตน

4.2.2 แนวทางแกไข จากการศกษาและวเคราะหสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาล กรณ

สทธในการอทธรณค าสงศาล แมวาผเขยนจะไดเสนอใหมการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลในคดการเลอกตงทองถนโดยการใหสทธแกคความในการอทธรณฎกาไปยงศาลทสงกวาหรอศาลฎกาไดนน แตกยงตองค านงถงหลกความศกดสทธของค าพพากษาหรอค าสงศาลประกอบดวยเสมอ ทงน โดยใหน าหลกการจ ากดสทธอทธรณฎกามาใช เพอไมใหมการใชสทธอทธรณฎกาไดทกกรณ หรอทกคดไป นอกจากน ยงตองค านงถงหลกการรบรองสทธและเสรภาพของบคคลตามรฐธรรมนญซงรบรองสทธในกระบวนการยตธรรมโดยใหสนนษฐานไวกอนวา ผตองหาหรอจ าเลยไมมความผด ดงนน กอนมค าพพากษาอนถงทสดซงแสดงวาบคคลใดไดกระท าผด จะปฏบตตอบคคลนนเสมอนเปนผกระท าผดมได เชนเดยวกบคดการเลอกตงทองถน กอนทศาลจะมค าสงอนถงทสดวาสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนทถกกลาวหานนเปนผกระท าความผด จะปฏบตตอบคคลนนเสมอนวาเขาเปนผกระท าความผดมได ท งน เพอไมใหการบรหารงานหรอการปฏบตงานของบคคลดงกลาวอนเปนประโยชนแกทองถนและประชาชนทวไปตองหยดชะงกลงในระหวางถกด าเนนคด

ผเขยนจงเหนวา ควรมการปรบปรงแกไขหลกเกณฑของกฎหมาย เกยวกบสทธในการอทธรณฎกาค าสงศาลในคดการเลอกตงทองถน เพอใหสอดคลองกบหลกแนวคด ทฤษฎในทางกฎหมายมหาชน ดงน

174ผลกระทบของค าสงไมรบคดไวพจารณาพพากษาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช

2550 มาตรา 219 วรรคสอง ตอการใชสทธอทธรณฎกาในทางแพง (น.12-14). เลมเดม.

DPU

124

เหนควรแกไขเพมเตมหลกการดงตอไปน โดยก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... “มาตรา … “เมอศาลคดการเลอกตงไดรบค ารองซงขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธ

เลอกตงของผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตง หรอค ารองอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงทใหเพกถอนสทธเลอกตง ตามมาตรา ... รวมทง ค ารองในคดทเกยวกบการเลอกตงอนซงไดยนตอศาล ใหศาลตรวจสอบความถกตองของค ารอง กบทงพยานหลกฐานอนควรแกการพจารณาและวนจฉย ในการน ค ารองทผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงใชสทธยนตอศาลตามกฎหมายวาดวยการเลอกตง ใหศาลมอ านาจไตสวนกอนรบคดนนไวพจารณาวนจฉย หากเหนวาคดมมล กใหรบค ารองดงกลาวไวพจารณาและวนจฉยชขาดตอไป มฉะนนกใหยกค ารอง

เพอประโยชนในการบรหารราชการแผนดน นบแตศาลมค าสงรบค ารองตามวรรคหนงไวพจารณา หากผถกกลาวหาเปนผด ารงต าแหนงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาหรอสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน ซงคณะกรรมการการเลอกตงไดประกาศรบรองผลการเลอกตงแลว ใหบคคลดงกลาวปฏบตหนาทตอไปไดจนกวาศาลจะมค าสงใหยกค ารอง เวนแต การปฏบตหนาททมผลเปนการแตงตงโยกยายบคคลภายในหนวยงาน หรอการอนมตงานหรอโครงการทมผลผกพนตองบประมาณรายจายประจ าของสวนราชการ หรอเปนการปฏบตหนาททขดตอผลประโยชนหรอกอใหเกดความเสยหายแกทางราชการ ไมอาจกระท าได ท งน การกระท าทงหลายทกลาวมานน ใหค านงถงสวนไดเสยและผลประโยชนของราชการและประชาชนเปนส าคญ ในกรณเปนทสงสยหรอมความจ าเปนเรงดวนจะตองปฏบตการดงกลาวเพอปดปองมใหเกดความเสยหายแกการบรหารราชการแผนดน บคคลดงกลาวมสทธขออนญาตตอศาลซงคดอยระหวางพจารณา โดยท าเปนค ารองพรอมแสดงเหตผลและขอเทจจรงตามสมควร

กรณตามวรรคสอง หากคณะกรรมการการเลอกตงเหนวา ผถกกลาวหาไดกระท าการอนฝาฝนหรอจะกระท าการอนฝาฝนซงมไดเปนไปเพอประโยชนแกการบรหารราชการแผนดน ตามมาตราน หรอค ารองขออนญาตตามวรรคสองไมมเหตผลอนสมควร ใหยนเสนอตอศาลหรอยนค าคดคานภายในสบหาวนนบแตทราบเหตแหงการใชสทธดงกลาว เมอศาลไดรบค ารองหรอค าคดคานแลวใหพจารณาและสงการตามสมควร อนง การปฏบตหนาทของบคคลตามวรรคสองซงกอใหเกดความเสยหาย ไมเปนเหตใหเสอมเสยสทธแกทางราชการทจะเรยกเอาคาทดแทนตามกฎหมาย

ค าสงศาลตามวรรคหนง วรรคสอง และวรรคสาม ใหเปนทสด เวนแตค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตง ผถกกลาวหามสทธอทธรณไปยงศาลฎกา แผนกคดเลอกตง ภายในก าหนดหนงเดอน

DPU

125

นบแตวนทศาลไดอานหรอถอวาไดอานค าสงนน ทงน หลกเกณฑในการอทธรณใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด”

4.3 ปญหาความคลมเครอของกฎหมายในการก าหนดเขตอ านาจศาล

ในประเดนนเปนการศกษาวเคราะหสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด ในคดการเลอกตงทองถน หรอคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกต งในการเลอกต งสมาชกสภาทองถนและผ บรหารทองถน ตามทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 ก าหนด ซงพบปญหาในทางปฏบตเกยวกบการตความกฎหมายระหวางศาลอทธรณซงเปนศาลยตธรรมและศาลปกครองสงสดในระบบศาลปกครอง โดยมรายละเอยดของสภาพปญหาและแนวทางแกไข ดงน

4.3.1 สภาพปญหา สบเนองมาจากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219

วรรคสาม ก าหนดวา ใหศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ทงน วธพจารณาและวนจฉยคดใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด โดยตองใชระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรว

เมอพจารณาตามถอยค าในบทบญญตของรฐธรรมนญ จะเหนวา อ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณ รวมถงศาลอทธรณภาคนน แบงออกเปน 2 กรณ คอ อ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงกรณหนง และอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเพกถอนสทธเลอกตงอกกรณหนง ส าหรบอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเพกถอนสทธเลอกตง มการก าหนดหลกเกณฑและวธการเกยวกบการใชสทธทางศาลไวในมาตรา 239 วรรคสอง วรรคสาม และวรรคส ของรฐธรรมนญ จากแนวค าวนจฉยของศาลทผานมาจงไมพบปญหาในการตความกฎหมายเทาใดนก แตในสวนของอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตง หากพจารณาตามบทบญญตของรฐธรรมนญ จะเหนวา ไมมการก าหนดหลกเกณฑและวธการเกยวกบการใชสทธทางศาล รวมถงค านยามของกฎหมายทมความชดเจนวา “คดทเกยวกบการเลอกตง” ซงจะอยในอ านาจของศาลอทธรณตามรฐธรรมนญนนตองเปนคดลกษณะใด และจะรวมถงคดทมปญหาหรอขอโตแยงเกยวกบคณสมบตของผสมครรบเลอกตงดวยหรอไม เพราะหากพจารณาตามบทบญญตของรฐธรรมนญรวมทงกฎหมายอนทเกยวของไมพบวามการบญญตถงหลกเกณฑและวธการเกยวกบการใชสทธทางศาลในกรณดงกลาวทมความชดเจนในทางปฏบต จงเกดปญหาในการตความกฎหมายระหวางศาลยตธรรมและศาลปกครอง

DPU

126

ในคดลกษณะดงกลาว ดวยความเคารพตอค าวนจฉยหรอค าสงศาล ผเขยนขอยกตวอยางค าสงศาลในคดการเลอกตงทองถน เพอประกอบการศกษา ดงน

ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/2553175 สรปขอเทจจรงไดวา ผฟองคดไดยนฟองคณะกรรมการการเลอกตง เปนผถกฟองคดท 1 คณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวด เปนผถกฟองคดท 2 เนองจากเหนวา ผถกฟองคดทงสองไดวนจฉยและมมตใหถอนชอผฟองคดออกจากประกาศบญชรายชอผสมครรบเลอกตง รวมทงไมประกาศรายชอผฟองคดเปนผมสทธสมครรบเลอกตง ค าวนจฉยของผถกฟองคดทงสองจงไมเปนธรรมและไมชอบดวยกฎหมาย อนง กอนยนฟองคดน ผฟองคดไดไปยนค ารองทพพาทกนตามคดนตอศาลอทธรณภาค 8 เปนคดหมายเลขแดงท 340/2553 มาแลว ซงศาลอทธรณภาค 8 มค าสงไมรบค ารองและใหจ าหนายคดออกจากสารบบความ ศาลปกครองสงสดพจารณาแลว เหนวา คดนเปนคดพพาทเกยวกบการใชอ านาจทางปกครองหรอการด าเนนกจการทางปกครองในการจดใหมการเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตง ตามมาตรา 236 วรรคหนง ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 เมอเปนคดพพาทเกยวกบการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนจงไมอยในอ านาจของศาลปกครองสงสด ตามมาตรา 22 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 2550 แตเปนคดทอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณตามมาตรา 219 วรรคสาม ของรฐธรรมนญ เมอศาลอทธรณภาค 8 มไดวนจฉยในเรองเขตอ านาจศาลวาคดพพาทดงกลาวอยในอ านาจการพจารณาของศาลปกครอง ศาลปกครองจงไมจ าเปนตองสงเรองไปใหคณะกรรมการวนจฉยชขาดอ านาจหนาทระหวางศาลพจารณา จงมค าสงไมรบค าฟอง และใหจ าหนายคดจากสารบบความของศาลปกครองสงสด

นอกจากน ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.32/2553, ฟ.45/2553 และ ฟ.48/2553 กไดวนจฉยท านองเดยวกน176

จากแนวค าวนจฉยของศาลปกครองสงสดดงกลาว แสดงใหเหนวา ศาลปกครองสงสดยงคงถอวาการจดการเลอกตงของคณะกรรมการการเลอกตงเปนการด าเนนกจการทางปกครอง แตทไมมอ านาจรบคดดงกลาวไวพจารณาวนจฉย เพราะเหนวา เปนการใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงในการจดการเลอกตง ซงเปนการใชอ านาจโดยตรงตามรฐธรรมนญ และเปนขอยกเวนอ านาจของศาลปกครองตามมาตรา 22 แหงพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวย

175ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/2553. 176ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.32/2553, คดหมายเลขแดงท ฟ.45/2553, คดหมายเลขแดงท

ฟ.48/2553.

DPU

127

คณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 2550177และปจจบนพระราชบญญตดงกลาวยงมผลบงคบใชตามประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 24/2557 ลงวนท 23 พฤษภาคม 2557 เรอง ใหพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญมผลบงคบใชตอไป และศาลปกครองสงสดยงไดพจารณาตอไปวา คดดงกลาวเปนคดทอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณตามมาตรา 219 วรรคสาม ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ซงเรองเดยวกนน ศาลอทธรณภาค 8 กลบเหนวา คดไมอยในอ านาจของศาลอทธรณภาค 8 ทจะรบคดไวพจารณาวนจฉย จงไมรบค ารองและใหจ าหนายคดออกจากสารบบความ สอดคลองกบค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3071/2555178วนจฉยท านองวา คดทเกยวกบคณสมบต หลกเกณฑ และวธการในการเลอกตงไมอยในอ านาจของศาลอทธรณทจะรบคดไวพจารณาวนจฉยตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม จงไมรบค ารองและใหจ าหนายคดออกจากสารบบความ ตอมาในป พ.ศ. 2557 ศาลอทธรณภาค 4 ไดวนจฉยกลบหลกการเดมโดยค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 49/2557179วนจฉยวา เมอรฐธรรมนญหรอกฎหมายอนมไดบญญตใหการพจารณาวนจฉยในเรองนอยในอ านาจของศาลอน ศาลอทธรณภาค 4 แผนกคดเลอกตงซงเปนศาลยตธรรม จงมอ านาจรบค ารองของผรองไวพจารณาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 218 แตกไดวนจฉยตอไปวา การใชอ านาจหนาทของคณะกรรมการการเลอกต งในการตรวจสอบคณสมบตและลกษณะตองหามเปนการใชอ านาจดงเชนอ านาจตลาการ เพราะเปนองคกรตามรฐธรรมนญทมอ านาจในการวนจฉยชขาดไดเอง ศาลอทธรณภาค 4 แผนกคดเลอกตง จงไมมอ านาจกาวลวงการใชอ านาจหนาทของคณะกรรมการการเลอกตงในการสบสวนสอบสวนเพอหาขอเทจจรงและวนจฉยชขาดปญหาหรอขอโตแยงทเกดขน จงใหยกค ารอง

แมค าวนจฉยของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 49/2557 จะไดวนจฉยกลบหลกการเดม โดยถอวาคดทเกยวกบคณสมบต หลกเกณฑ และวธการในการเลอกตงเปนคดทอยในอ านาจของศาลอทธรณตามรฐธรรมนญ แตกเปนเพยงค าวนจฉยเพอใหคดอยในอ านาจทจะรบไว

177พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 2550 มาตรา 22 การฟองคดเกยวกบการใชอ านาจทางปกครองหรอการด าเนนกจการทางปกครองของ

คณะกรรมการการเลอกตงหรอส านกงานคณะกรรมการการเลอกตง ทด าเนนการตามมตของคณะกรรมการการเลอกตงและมใชการวนจฉยชขาดของคณะกรรมการการเลอกตงซงเปนการใชอ านาจโดยตรงตามรฐธรรมนญ ใหฟองคดตอศาลปกครองสงสด.

178ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 หมายเลขแดงท 3071/2555. 179ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 หมายเลขแดงท 49/2557.

DPU

128

เทานน ซงไมมผลบงคบในทางกฎหมาย เพราะแมวาศาลอทธรณภาค 4 จะมค าสงรบคดดงกลาวไว แตกไมมอ านาจเขาไปพจารณาและตรวจสอบถงขอเทจจรงแหงคด อนเปนมลเหตใหผรองตองมาขอใชสทธทางศาล

หากพจารณาจากถอยค าในบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม ทก าหนดใหศาลอทธรณมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน โดยค าวา “คดทเกยวกบการเลอกตง” นน ผเขยนเหนวา การเลอกตง หมายถง กระบวนการทงหลายในการจดการเลอกตง ตงแตการประกาศใหมการเลอกตง การก าหนดคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง หรอผมสทธเลอกตง การออกประกาศและระเบยบตาง ๆ การสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด ไปจนถงการรบรองผลและประกาศผลการเลอกตง เปนเรองทเกยวกบการเลอกตงทงสน สวนการเพกถอนสทธเลอกตงหรอการใหเลอกตงใหม ผเขยนเหนวา เปนเพยงมาตรการในการแกไขปญหาทเกดขนจากการจดการเลอกตงทมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม และลงโทษผกระท าความผดทฝาฝนตอกฎหมายเทาน น ดงนน “คดทเกยวกบการเลอกต ง” จงนาจะหมายถง คดทมมลเหตมาจากปญหาหรอขอโตแยงทเก ยวกบกระบวนการทงหลายในการจดการเลอกตง เรมตงแตการประกาศใหมการเลอกตง การก าหนดคณสมบตของผสมครรบเลอกตงและผมสทธออกเสยงเลอกตง การออกประกาศหรอระเบยบตาง ๆ การสบสวนสอบสวนและวนจฉยชขาด ไปจนถงการรบรองผลและประกาศผลการเลอกตง ดงนน ปญหาหรอขอโตแยงทเกยวกบคณสมบต หลกเกณฑและวธการในการสมครรบเลอกตง จงนาจะอยในความหมายของค าวา “คดทเกยวกบการเลอกตง” อนควรจะอยในอ านาจการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคตามรฐธรรมนญ ทงน เพอเปนการก าหนดใหศาลสามารถเขาไปใชอ านาจตรวจสอบถงความชอบดวยกฎหมายของการกระท าตาง ๆ ของคณะกรรมการการเลอกตงในการจดการเลอกตง อนเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนอกทางหนง มใชเพยงเฉพาะกรณทศาลจะตองรอความเหนหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตงในการยนค ารองตอศาลหรอใชสทธทางศาล ศาลจงจะสามารถเขาไปใชอ านาจในกรณดงกลาวได มฉะนนแลว บทบาทของศาลในการตรวจสอบความชอบดวยกฎหมายของการกระท าของรฐ หรอการใชอ านาจรฐ กจะเปนเพยงหลกทฤษฎเทานน

จากการศกษากฎหมายของตางประเทศ พบวา ในประเทศสหรฐอเมรกา : มลรฐแคลฟอรเนย ประมวลกฎหมายเลอกตงแคลฟอรเนย (California Elections Code) ก าหนดใหผมสทธเลอกตงมสทธรองคดคานการเลอกตงตอศาลในกรณทผมสทธเลอกตงดงกลาวถกปฏเสธสทธในการลงคะแนน หรอคณะกรรมการการเลอกตงประจ าองคกรปกครองสวนทองถน คณะกรรมการการ

DPU

129

นบคะแนน ไดด าเนนการอยางใด ๆ ในกระบวนการเลอกตงผดพลาด จนเปนเหตใหผลการเลอกตงเปลยนแปลงไป หรอมความผดพลาดเกดขนในขนตอนของการนบคะแนนหรอการรวมคะแนนเลอกตง โดยท าเปนรองคดคานการเลอกตงยนตอศาล Superior Court สวนประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ก าหนดใหขอพพาททงหลายทงปวงอนเกดจากการโตแยงตอผลของการเลอกตงสมาชกสภาขององคกรปกครองสวนทองถน เปน “คดการเลอกตงทองถน” ซงอยในอ านาจศาลปกครอง นอกจากน ศาลปกครองสงสดของประเทศสาธารณรฐฝรงเศสยงไดขยายขอบความหมายของค าวา “คดการเลอกตงทองถน” ใหครอบคลมไปถงการควบคมคณสมบตและลกษณะตองหามของสมาชกสภาทองถนดวย ในขณะทประเทศสหพนธสาธารณรฐเยอรมน ก าหนดใหสมาชกสภาผแทนราษฎรทถกวนจฉยโดยมตของสภาผแทนราษฎร หรอประชาชนผมสทธเลอกตง สามารถใชสทธอทธรณมตของสภาผแทนราษฎรเกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการเลอกตงตอศาลรฐธรรมนญไดเชนเดยวกน

อนง ในการตความกฎหมายของศาลทวา การใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงเปนการใชอ านาจดงเชนอ านาจตลาการ กรณนผ เ ขยนมความเหนวา การใชอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตง เปนเพยงการใชอ านาจในการควบคม ดแล และด าเนนการจดการเลอกตง ซงเปนลกษณะของการใชอ านาจในทางบรหารเพอใหการเลอกตงเปนไปดวยความเรยบรอยโดยสจรตและเทยงธรรม ประกอบกบการทก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงเปนองคกรอสระตามรฐธรรมนญ กดวยเหตผลในเรองพฒนาการทางประวตศาสตรทไมตองการใหองคกรทมอ านาจในการจดการเลอกตงตองถกครอบง าจากฝายการเมอง โดยใหมความเปนอสระและมความเปนกลางในการจดการเลอกตงเทานน ดงนน หากคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจดงเชนอ านาจตลาการ การควบคมและการจดการเลอกตง การออกกฎและระเบยบตาง ๆ โดยคณะกรรมการการเลอกตงเอง รวมทงการอาศยกฎระเบยบดงกลาวไปใชในการวนจฉยชขาดการเลอกตงหรอเพกถอนสทธเลอกตงบคคลใด ๆ โดยไมสามารถถกตรวจสอบได ยอมขดตอหลกการแบงแยกอ านาจซงเปนหลกในการตรวจสอบการใชอ านาจรฐ เพอถวงดลและตรวจสอบการใชอ านาจซงกนและกน มฉะนน องคกรหนงองคกรใดกจะสามารถใชอ านาจอยางไรกไดตามอ าเภอใจ และหากคณะกรรมการการเลอกต งด าเนนการใด ๆ ไปดวยความเอนเอยงในทางการเมอง หรอใชอ านาจโดยมชอบ ยอมสงผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนซงไมไดรบความคมครอง รวมถงกระทบตอพฒนาการทางดานการเมองการปกครองประเทศในระบอบประชาธปไตย

นอกจากน จากการศกษากฎหมายทเกยวของกบการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในระหวางทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มผลบงคบใช พบวา พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซง

DPU

130

สมาชกวฒสภา พ.ศ. 2550 ไดก าหนดหลกเกณฑเกยวกบสทธในการโตแยงค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงในการพจารณาคณสมบตของผสมครรบเลอกตง โดยใหผอ านวยการการเลอกตงประจ าเขตเลอกตงซงไดรบใบสมครของผสมครของพรรคการเมองใดแลว ตรวจสอบหลกฐานการสมคร คณสมบต และลกษณะตองหามของผสมครคนดงกลาว และสอบสวนวาผสมครมสทธทจะสมครรบเลอกตงหรอไมใหเสรจสนภายใน 7 วน นบแตวนปดประการรบสมคร ถ าผสมครมสทธทจะสมครรบเลอกตงได กใหประกาศการรบสมครนนไวโดยเปดเผย ณ ศาลากลางจงหวด หรอทวาการอ าเภอในเขตเลอกตงนน180 ในกรณทผสมครผใดไมมชอเปนเปนผสมครในประกาศของผอ านวยการการเลอกตงประจ าเขตเลอกตง ใหผสมครผนนมสทธยนค ารองตอศาลฎกาภายใน 7 ว น นบแตว นทประกาศรายชอผ ม สทธสมครรบเลอกต ง โดยไมเสยคาธรรมเนยมศาลในการด าเนนกระบวนพจารณา เมอศาลฎกามค าวนจฉยเชนใดแลว ใหศาลแจงค าสงไปยงผอ านวยการการเลอกตงประจ าเขตเลอกตงเพอปฏบตตามค าสงศาลโดยเรว ถาศาลมค าสงใหรบสมคร กใหประกาศชอผนนตามค าสงศาล181

ส าหรบศาลทควรมเขตอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนนน ผเขยนเหนวา เนองจากประเทศไทยมการจดตงศาลในระบบศาลค เชนเดยวกบประเทศสาธารณรฐฝรงเศส กลาวคอ โดยหลก คดทเกยวของกบกฎหมายเอกชนจะอยในอ านาจของศาลยตธรรม สวนคดทมขอพพาททางปกครองจะอยในอ านาจของศาลปกครอง การจะก าหนดใหศาลใดเปนศาลทมเขตอ านาจในการพจารณาคดการเลอกตงทองถนนน หากพจารณาตามหลกแนวคดการแบงแยกระบบศาล ซงมวตถประสงคใหการน าคดขนสศาลเปนไปตามหลกนตวธของกฎหมายในแตละประเภท กลาวคอ ถาเปนคดในทางกฎหมายเอกชน เชน คดแพงและคดอาญาทวไป อ านาจในการพจารณาพพากษาคด ไดแก ศาลยตธรรม สวนคดในทางกฎหมายมหาชน โดยหลกจะไมขนศาลยตธรรมแตจะขนศาลพเศษ หรอคดพพาทระหวางเอกชนกบรฐหรอหนวยงานของรฐกจะขนศาลปกครอง เปนตน นอกจากน วธพจารณาคดของศาลในแตละประเภทกมความแตกตางกน กลาวคอ ศาลยตธรรมสวนใหญจะใชระบบกลาวหา โดยใหผกลาวอางน าสบ สวนศาลปกครองจะใชระบบไตสวน โดยศาลสามารถลงไปสบหาขอเทจจรงและพยานหลกฐานไดเองนอกจากทคความน าเสนอ เมอพจารณาจากลกษณะของคดการเลอกตงทองถนแลว จะเหนวา เปนคดทมปญหาหรอขอโตแยงอนเกดจากกระบวนการในการจดการเลอกตง นบตงแตการประกาศใหมการเลอกตง การก าหนด

180พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซง

วฒสภา พ.ศ. 2550, มาตรา 37. 181พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมาซง

วฒสภา พ.ศ. 2550, มาตรา 39.

DPU

131

คณสมบตผมสทธสมครรบเลอกตง หรอผมสทธเลอกตง การออกประกาศและระเบยบตาง ๆ การสบสวนสอบสวนและการวนจฉย ไปจนถงการรบรองผลและประกาศผลการเลอกตง ซงการน าปญหาหรอขอโตแยงในกระบวนการดงกลาวมาสศาลนน มวตถประสงคเพอใหศาลคมครองสทธของผรอง เชน ขอใหศาลมค าสงรบรองสทธสมครรบเลอกตงในกรณทคณะกรรมการการเลอกตงไมประกาศรายชอใหผรองเปนผมสทธสมครรบเลอกตง หรอเพอคมครองประโยชนสาธารณะหรอประโยชนสวนรวมของประชาชนในทองถน เชน ขอใหศาลมค าสงเพกถอนสทธเลอกตงและด าเนนคดกบบคคลหรอกลมบคคลทท าใหการเลอกตงมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม รวมทงปองกนไมใหบคคลหรอกลมบคคลดงกลาวเขามาบรหารงานในทองถน เพราะถอวาการไดมาซงอ านาจในการปกครองของบคคลเหลานน ขาดความชอบธรรมในการบรหารตอไป ผเขยนจงเหนวา คดการเลอกตงทองถนเปนคดทมขอพพาทกนตามหลกกฎหมายมหาชน ซงค าวนจฉยหรอค าสงศาลมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนโดยรวม รวมถง อาจขยายไปสโครงสรางพนฐานของการเมองการปกครองประเทศตอไป จงถอเปนคดพเศษทควรอย ในอ านาจของศาลพเศษ ทประกอบดวย ผพพากษาทมความรความเชยวชาญในหลกกฎหมายมหาชนและหลกกฎหมายเอกชน รวมทงมประสบการณและความช านาญเปนพเศษเกยวกบระบบวธพจารณาคดแบบไตสวน

หากพจารณาจากกฎหมายของตางประเทศ จะเหนวา ประเทศองกฤษ แมจะเปนประเทศทใชระบบศาลเดยวโดยมศาลฎกาเปนศาลสงสดในระบบศาลยตธรรม แตกมการจดตงศาลเลอกตง (Election Court) เปนศาลพเศษในระบบศาลยตธรรม มอ านาจพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงโดยเฉพาะ สวนประเทศสาธารณรฐฝรงเศส มแนวคดดงเดมวา ผพพากษาศาลยตธรรมควรพจารณาพพากษาเฉพาะคดทเปนขอพพาทระหวางเอกชนดวยกน สวนคดปกครองเปนคดทมขอพพาทอนเกดจากการด าเนนงานของฝายปกครอง ไมควรอยในอ านาจของศาลยตธรรม ทงน โดยใหสภาแหงรฐมอ านาจพจารณาวนจฉยชขาดคดปกครองแทน และในทสด สภาแหงรฐกไดพฒนาจนกลายมาเปนศาลปกครองในปจจบน และก าหนดใหคดการเลอกตงทองถนอยในอ านาจของศาลปกครอง

ส าหรบพฒนาการทางการศาลของประเทศไทย เกยวกบอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตง พบวา ในอดตก าหนดใหศาลยตธรรมมอ านาจตรวจสอบการเลอกตง แตหลงจากมการจดตงองคกรคณะกรรมการการเลอกตงขน จงก าหนดใหคณะกรรมการการเลอกตงมอ านาจในการวนจฉยชขาดการเลอกตงแทน ตอมาไดมการแกไขกฎหมายใหศาลยตธรรมเปนองคกรในการวนจฉยชขาดคดการเลอกตงอกครง เพอเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชน รวมถงผสมครรบเลอกตง และเพอใหเกดความโปรงใสเปนธรรมในการจดการเลอกตง

DPU

132

อนจะกอใหเกดความสงบสขแกสงคมตามหลกการปกครองในระบอบประชาธปไตย 182 ผเขยนเหนวา แมประเทศไทยจะมการจดตงศาลปกครองในระบบศาลค แตคดการเลอกตงเปนคดทมลกษณะพเศษ และเชอมโยงกบการระบบการเมองการปกครองของประเทศโดยตรง ทงในบางกรณ เปนเรองทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนตามหลกกฎหมายมหาชน ประกอบกบเมอพจารณาเหตผลในทางประวตศาสตรเกยวกบพฒนาการทางดานกฎหมายและระบบศาล ผเขยนมความเหนวา ควรใหศาลยตธรรมเปนศาลทมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยชขาดคดการเลอกตงตอไป แตทงน ควรจดตงศาลพเศษขนในระบบศาลยตธรรม ดงเชนการจดตงศาลเลอกตงในประเทศองกฤษ มากกวาทจะน าคดการเลอกตงไปอยในอ านาจของศาลปกครองดงเชนประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ทงน เพอเปนการจดระบบการพจารณาและพพากษาคดของศาลใหเกดความชดเจนระหวางคดการเลอกตงกบคดแพงและคดอาญาทวไป ซงมระบบวธพจารณาคดทแตกตางกน ทงหลกกฎหมายทน ามาใชกมความแตกตางกนดวย

4.3.2 แนวทางแกไข จากการศกษาวเคราะหสภาพปญหาดงกลาวขางตน ผเขยนใครขอเสนอใหมการจดตง

“ศาลคดการเลอกตง” ซงเปนศาลพเศษ มสถานะเทยบเทาศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคอยในสงกดศาลยตธรรม ประกอบดวย ผพพากษาทมความร ความเชยวชาญในดานกฎหมายมหาชน และมประสบการณ ความช านาญ เกยวกบวธพจารณาคดในระบบไตสวน โดยใหมเขตอ านาจศาลเหนอคดทขอใหมการเลอกตงใหมและเพกถอนสทธเลอกตง ทงการเลอกตงในระดบชาตและระดบทองถน รวมถงมอ านาจครอบคลมไปถงคดทเกยวกบการเลอกตงเรองในอน ๆ ดวย โดยก าหนดค านยามของค าวา “คดทเกยวกบการเลอกตง” ซงจะอยในอ านาจของศาลคดการเลอกตงใหเกดความชดเจน ดงเชนการก าหนดค านยามของคดปกครองซงจะอย ในอ านาจศาลปกครองตามมาตรา 9 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542

ดงนน จงเหนควรแกไขเพมเตมหลกการดงตอไปน โดยก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... “มาตรา … ใหศาลคดการเลอกตงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทขอใหมการเลอกตงใหมหรอ

เพกถอนสทธเลอกตง คดทอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงทใหเพกถอนสทธ

182จาก เอกสารประกอบนตศาสตรเสวนา ครงท 1/2559 การสมมนา เรอง “บทบาทตลาการในการตรวจสอบการเลอกตง”: ประสบการณจากประเทศเยอรมน (น.1), โดย สถาบนวจยรพพฒนศกด ส านกงานศาลยตธรรม, 2558, กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

DPU

133

เลอกตงตามมาตรา ... รวมทงคดทเกยวกบการเลอกตง ทงน วธพจารณาและวนจฉยคดใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด โดยใชระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรว

เพอประโยชนแหงมาตราน “คดทเกยวกบการเลอกตง” หมายความรวมถง คดทมมลเหตแหงคดมาจากปญหาหรอขอโตแยงอนเกยวกบการควบคมและการจดการเลอกตง เชน การประกาศใหมการเลอกตง การก าหนดคณสมบตหลกเกณฑในการสมครรบเลอกตง การออกประกาศหรอระเบยบตาง ๆ ของคณะกรรมการการเลอกตงเพอการควบคมหรอการจดการเลอกตง การสบสวนสอบสวนและวนจฉยชขาดการเลอกตง ไปจนถงการรบรองผลและการประกาศผลการเลอกตง”

จากหลกการของกฎหมายทผเขยนไดน าเสนอขางตน เพอใหเกดความเขาใจยงขนผเขยนจงขออธบายความมงหมายในการก าหนดหลกการดงกลาว ดงน

ในวรรคแรกทก าหนดวา “คดทขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง” หมายถง คดทประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงเปนผใชสทธยนค ารองคดคานการเลอกตงตอศาลโดยตรง ไมใชเปนการยนค ารองโดยคณะกรรมการการเลอกตง เนองจากผเขยนเหนวา กอนจะมายนค ารองตอศาลนน ผรองจะตองไปใชสทธยนค ารองคดคานการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงกอน เพอใหคณะกรรมการการเลอกตงด าเนนการสบสวนสอบสวนและวนจฉยชขาดในเบองตน วาจะใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงตามทคดคานหรอไม หากคณะกรรมการการเลอกตงมค าสงรบเรองทคดคานและด าเนนการสบสวนสอบสวนแลววนจฉยชขาดวา ใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง และคกรณไมโตแยง กใหค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงดงกลาวเปนทสด แตหากคณะกรรมการการเลอกตงมค าสงไมรบเรองคดคานเพอด าเนนการสบสวนสอบสวนตอไป หรอรบเรองทคดคานและด าเนนการสบสวนสอบสวนแลวแตมค าสงใหยกค ารอง กรณเชนน ผมสทธรองคดคานจงจะสามารถใชสทธทางศาลโดยการยนค ารองตอศาลเปนคดการเลอกตงทองถนได ภายใตเงอนไขและระยะเวลาทกฎหมายก าหนด ซงค าวนจฉยของศาลทยนตามค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตงในกรณนถอเปนทสด ตวอยางเชน ศาลมค าสงยนตามค าสงของคณะกรรมการการเลอกตงทไมใหมการเลอกตงใหม หรอไมใหนบคะแนนใหม หรอไมรบรองสทธการสมครรบเลอกตงของผรอง ค าสงศาลเชนนเปนทสด สวนถอยค าทวา “คดทอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงทใหเพกถอนสทธเลอกตงตามมาตรา .....” นน หมายความวา กรณทคณะกรรมการการเลอกตงวนจฉยชขาดวา ใหเพกถอนสทธเลอกตงเพยงอยางเดยว หรอใหเพกถอนสทธเลอกตงแลวใหมการเลอกตงใหม ผซงถกเพกถอนสทธเลอกตงผนนมสทธอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงตอศาลคดการเลอกตงถงความชอบดวยกฎหมายไดภายในระยะเวลาและเงอนไขทก าหนด

DPU

134

สวนถอยค าทวา “รวมทงคดทเกยวกบการเลอกตง” นน หมายความวา นอกจากคดทขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตงแลว ศาลคดการเลอกตงยงมอ านาจรบพจารณาและวนจฉยคดในเรองอนๆ ท เ กยวกบการเลอกต งดวย เชน คดรองขอใหเพกถอนมตหรอค าสงของคณะกรรมการการเลอกตงเกยวกบคณสมบตของผสมครรบเลอกตง หรอคดรองขอใหมการนบคะแนนใหม หรอใหประกาศผลการเลอกตงใหม เปนตน

อนง เนองจากการจดตงศาลนน จะตองมการศกษาและวเคราะหขอมลในหลาย ๆ ดานซงอาจตองใชระยะเวลานานพอสมควร ดงนน ในระยะส นน ผเขยนจงเหนวา ควรก าหนดเขตอ านาจศาลในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนในระหวางทยงไมมพระราชบญญตจดตงศาลคดการเลอกตง โดยก าหนดไวในบทเฉพาะกาลของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย ดงน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... บทเฉพาะกาล “มาตรา … ในระหวางทยงไมมการจดตงศาลคดการเลอกตง ใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค

มเขตอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงตามมาตรา ... ทงน บทบญญตใดทกลาวถงศาลคดการเลอกตงกลาง ใหหมายถงศาลอทธรณ แผนกคดเลอกตง บทบญญตใดทกลาวถงศาลคดการเลอกตงภาค ใหหมายถงศาลอทธรณภาค แผนกคดเลอกตง จนกวาจะมพระราชบญญตจดตงศาลคดการเลอกตงนนๆ และเมอจดมการจดตงศาลคดการเลอกตงขนแลว ใหอ านาจของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคตามมาตรานหมดไปเฉพาะเขตศาลทมการจดตงศาลคดการเลอกตงนน ทงนไมกระทบกระเทอนตอคดทอยระหวางการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค แผนกคดเลอกตง”

4.4 ปญหาเกยวกบบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาคด

จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม ประกอบกบประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 ก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถน กลาวคอ คดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน ทงในการจดท ารางรฐธรรมนญฉบบใหมของประเทศไทยในปจจบน ยงมแนวโนมทจะคงหลกการเดมใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนตอไป ดงทไดกลาวมาแลวนน

DPU

135

จากการก าหนดหลกเกณฑดงกลาว ไดเกดปญหาในทางปฏบตเกยวกบการบงคบใชกฎหมายและการบรหารจดการคดของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค เนองจากคดการเลอกตงทองถน ถอเปนคดการเมองและเปนคดทมลกษณะพเศษแตกตางไปจากคดแพงและคดอาญาทวไป อนควรอยในอ านาจของศาลพเศษตามหลกทฤษฎการแบงแยกระบบศาล นอกจากน ระบบวธพจารณาคดและหลกกฎหมายทน ามาใชบงคบกบคดการเลอกตงทองถน ยงมความแตกตางไปจากคดแพงและคดอาญาทวไป ดงนน หากการพจารณาและวนจฉยคดของผพพากษาในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ซงเปนผ พพากษาทไมไดมาจากผ พพากษาในศาลคดช านญพ เศษ ขาดประสบการณ ความร และความช านาญ ในระบบวธพจารณาคดและหลกกฎหมายทถกตอง ค าวนจฉยหรอค าสงศาลทออกมานน ยอมสงผลกระทบตอความเชอมนศรทธาของประชาชนทมตอศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคซงเปนศาลยตธรรมตอไป

ในหวขอน ผเขยนจะน าเสนอสภาพปญหาบางประการซงมผลกระทบตอบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถน โดยแบงออกเปน 3 กรณ ดงน

4.4.1 สภาพปญหา 1) ปญหาเกยวกบการปรบใชระบบวธพจารณาคดของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค

ทงน สบเนองมาจาก กรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม ก าหนดใหศาลอทธรณ รวมถงศาลอทธรณภาค ใชวธพจารณาคดในระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรว ซงระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550 ขอ 3 ก าหนดวา “การไตสวน หมายความวา การตรวจพยานหลกฐาน การนงพจารณา การสบพยาน หรอกระบวนการใด ๆ ของศาล เพอใหไดมาซงขอเทจจรงและพยานหลกฐาน” ขอ 4 วรรคแรกก าหนดวา “วธพจารณาใหใชระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรวตามทก าหนดในระเบยบน” จากขอก าหนดตามระเบยบทประชมใหญศาลฎกาดงกลาว เปนการย าถงหลกเกณฑและวธการในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน ซงก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคจะตองใชวธพจารณาคดในระบบไตสวน กลาวคอ การด าเนนกระบวนพจารณาคดทงหลายเปนหนาทหลกของศาลหรอผพพากษา คความทงหมดเพยงแตเปนผชวยเหลอศาลในการคนหาความจรงของคด ประกอบกบขอเทจจรงทจะน าไปสการพจารณาพพากษาคดนน ไมไดจ ากดแตเฉพาะขอเทจจรงท

DPU

136

คความน าเสนอตอศาลเทานน183 ดงนน ศาลจงสามารถลงไปมบทบาทในการคนหาขอเทจจรงและพยานหลกฐานไดเอง นอกจากทคความกลาวอางและน าเสนอตอศาล

หากพจารณาถงบทบาทของผพพากษาในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคซงเปนศาลยตธรรม ทมอ านาจหนาทหลกในการพจารณาพพากษาคดแพงและคดอาญาทวไปโดยอาศยหลกกฎหมายเอกชน เมอก าหนดใหมบทบาทเพมขน โดยใหมอ านาจหนาทในการพจารณาวนจฉยคดการเลอกตงทองถน ซงเปนคดพเศษแตกตางจากคดแพงและคดอาญาทวไป จงท าใหผพพากษาในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคจ าตองใชระบบวธพจารณาคดทงในระบบไตสวนและระบบกลาวหาควบคกนไป ประกอบกบผพพากษาในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคสวนใหญ ตางมประสบการณและความคนเคยกบวธพจารณาคดในระบบกลาวหามาเปนเวลานาน ทงการพจารณาพพากษาคดสวนใหญ จะอาศยเฉพาะขอเทจจรงทปรากฏในส านวนคดเทานน ดงนน การก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมบทบาทเพมขนในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน จงเปนสาเหตหนงทท าใหการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกต งท องถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคทผานมา ในบางศาลและบางคด ยงไมเปนไปตามหลกทฤษฎของกฎหมายทถกตอง จากการศกษาพบวา ในทางปฏบต ศาลอทธรณภาคบางศาลจะใหพนกงานเจาหนาททไดรบมอบหมายจากคณะกรรมการการเลอกตงหรอทนายความซงเปนผรบมอบอ านาจจากผถกกลาวหา เปนผซกถามพยานดวยตนเอง ดงเชนวธพจารณาคดในระบบกลาวหา184 ซงไมเปนไปตามหลกทฤษฎของกฎหมายทถกตอง โดยศาลหรอผพพากษายงไมมบทบาทเพยงพอทจะลงไปสบหาขอเทจจรงแหงคดอนจะน าไปสการวนจฉยชขาดในประเดนขอพพาทตามทมผคดคานหรอยนค ารองตอศาล

2) ปญหาเกยวกบการตความและการบงคบใชกฎหมาย จากการศกษาพบวา ในการพจารณาและวนจฉยคดของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคยงขาดความเปนเอกภาพในการตความและการบงคบใชกฎหมาย จะเหนไดจาก ในการท าค าวนจฉยชขาดของศาลอทธรณภาคในแตละศาลนน เปนไปในทศทางทแตกตางกน ทงทศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมจ านวนทงหมด 10 ศาล และแตละศาลจดอยในระนาบเดยวกน ซงตางจากศาลฎกาทมเพยงศาลเดยว ตวอยางเชน ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 ในคดทขอใหมการเลอกตงใหม ศาลอทธรณภาค 3 วนจฉยวา เมอปรากฏหลกฐานวา มเหตอนควรเชอวาการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม โดยทสดสวนหรอผลคะแนนทไดมาโดยไมสจรตหรอเทยงธรรมนน จะมมากหรอนอยเพยงใด

183ปญหาการไตสวนและการด าเนนคดเลอกตง : ศกษาเฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (น.21-26). เลมเดม.

184ความจ าเปนในการจดตงศาลคดเลอกตง (น. 72). เลมเดม.

DPU

137

หรอจะมผลตอการไดรบเลอกตงหรอไม หาใชเปนสวนส าคญ185กลาวคอ เรองนศาลอทธรณภาค 3 เหนวา หากมการทจรตการเลอกตงเกดขนแลว ไมวาสดสวนของการทจรตหรอคะแนนทเกดจากการทจรตนน จะมมากนอยเพยงใด และจะเปนผลใหบคคลใดไดรบการเลอกตงหรอไม ถอวาเปนการเลอกตงทมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรมแลว ซงเปนเหตผลใหศาลสามารถทจะสงใหมการเลอกตงใหมได ซงขอเทจจรงลกษณะเดยวกนน ศาลอทธรณภาคอนกลบมความเหนทแตกตางกน เชน คดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 6 ในคดทขอใหมการเลอกตงใหม ศาลอทธรณภาค 6 วนจฉยวา การกลาวอางและน าสบวา พยาน 3 คน ไดรบเงนโดยไมสจรต จงเทากบไดคะแนนเลอกตงทไมสจรตเพยง 3 คะแนน ยอมไมเปนเหตส าคญทจะท าใหไดรบการเลอกตง จงมค าสงใหยกค ารอง186กลาวคอ ศาลอทธรณภาค 6 เหนวา คะแนนทจรตเพยง 3 คะแนน ไมเปนเหตส าคญทจะท าใหผถกกลาวหาไดรบการเลอกตงซงตองจดใหมการเลอกตงใหมและเพกถอนสทธของบคคลดงกลาว นอกจากน ในเรองอ านาจการสบสวนสอบสวนและการยนค ารองของคณะกรรมการการเลอกตง ศาลอทธรณภาค 7 เหนวา แมการรองคดคานการเลอกตงซงผรองคดคานจะไมมสทธยนค ารองคดคานตามกฎหมาย แตถาความปรากฏตอผรองเอง ผรองกมอ านาจสบสวนสอบสวนได หาใชวาเมอการรองคดคานการเลอกตงไมชอบ จะท าใหการสบสวนสอบสวนไมชอบดวยเสมอไป จงมค าสงใหเลอกตงใหมตามทคณะกรรมการการเลอกตงมค าขอ187ในขณะทศาลอทธรณภาค 4 กลบเหนวา เมอไมมสทธทจะยนค ารองคดคานการเลอกตงตามกฎหมายแลว ผรองจงไมมอ านาจสบสวนสอบสวนตามค ารองนน และไมมอ านาจยนค ารองตอศาล จงใหยกค ารอง188

จากค าวนจฉยของศาลดงกลาวขางตน เปนผลมาจากการทประเทศไทยเปนประเทศทใชระบบกฎหมายซวลลอว ซงผพพากษาสวนใหญจะผกพนกบบทบญญตแหงกฎหมายเทานน และนกกฎหมายไทยมกจะถอหลกการดงกลาวนโดยเครงครด ประกอบกบค าพพากษาของศาลหนง ไมอาจน ามาใชอางองในอกศาลหนงได โดยเฉพาะค าพพากษาของศาลทต ากวาหรออยในระดบเดยวกน ซงตางไปจากประเทศองกฤษทใชระบบกฎหมายคอมมอนลอวหรอระบบกฎหมายจารตประเพณ หลกกฎหมายตาง ๆ จะปรากฏตามจารตประเพณหรอค าพพากษาของศาล ลกษณะดงกลาวน จงท าใหเกดความยดหย นและสามารถปรบเปลยนไดตามหลกการและเหตผล นอกจากน ประเทศองกฤษยงไมมการแบงแยกกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชนอยางชดเจน

185ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 คดหมายเลขแดงท 3048/2552. 186ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 6 คดหมายเลขแดงท 1814/2552. 187ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 7 คดหมายเลขแดงท 249/2553. 188ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 1264/2551.

DPU

138

ดงน น การทศาลอทธรณภาคในแตละศาลมความเขาใจกฎหมายทแตกตางกนทงรฐธรรมนญยงก าหนดใหค าวนจฉยของศาลอทธรณภาคในแตละศาลตางเปนทสด จงหาผชขาดไปในทางใดทางหนงมได ท าใหศาลอทธรณภาคในแตละศาลตางสรางแนวทางของตนเองขนมา การบงคบใชกฎหมายจงเปนไปตามอตวสยของผพพากษาในแตละศาล จงเกดระบบการบงคบใชกฎหมายทมแนวทางและมาตรฐานทแตกตางกน ซงถอไดวาเปนผลมาจากการสรางระบบการบงคบใชกฎหมายเกยวกบเรองนมขอบกพรองอยางรายแรง โดยไมใชความผดหรอความบกพรองของศาลหรอผพพากษาโดยตรง189

3) ปญหาเกยวกบการบรหารจดการคดของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค กลาวคอ ในการพจารณาวนจฉยคดการเลอกตงทองถนนน ผพพากษาในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคแตละศาล จะไตสวนคดและมค าสงในรปขององคคณะ การบรหารจดการคดจงเปนไปตามอตราก าลงของผพพากษาในแตละศาล ซงสวนใหญผพพากษาทงหมดทอยในศาลนนจะรวมกนพจารณาคดการเลอกตงทองถนเปนคณะๆ เรยงกนไป อยางไรกตาม ศาลอทธรณภาคบางศาลซงมคดการเลอกต งทองถนจ านวนมาก ประกอบกบผพพากษาในศาลนนจะตองท าการพจารณาพพากษาคดทวไปทอยในความรบผดชอบอยแลว จงอาจสงผลกระทบตอการพจารณาคดและท าใหการพจารณาคดของศาลเกดความลาชาออกไป นอกจากน ในสวนของอตราก าลงเจาหนาท ซงเปนผชวยเหลอศาลในการพจารณาคด เชน เจาหนาทงานหนาบลลงก หรอเจาหนาทพมพดด ซงมจ านวนไมเพยงพอ เนองจากศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคไมไดด าเนนกระบวนพจารณาคดดงเชนศาลชนตน จงไมมอตราก าลงเจาหนาทผซงปฏบตหนาทงานหนาบลลงก ดงนนในทางปฏบต ศาลอทธรณภาคบางศาลซงยงไมมความพรอมในเรองอตราก าลง รวมทงหองพจารณาคดส าหรบพจารณาคดการเลอกตงทองถน จงตองไปอาศยหองพจารณาคดของศาลชนตนทยงวาง และบคลากรของศาลชนตนผทจะมาท าหนาทงานหนาบลลงกเพอชวยเหลอและสนบสนนศาลอทธรณในการพจารณาคด190

จากสภาพปญหาทกลาวมา สะทอนใหเหนถงบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการท าหนาทพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถน ซงบางคด นอกจากจะไมเปนไปตามหลกทฤษฎของกฎหมาย หรอเจตนารมณตามทกฎหมายก าหนด การรบคดดงกลาวมาพจารณาวนจฉยยงสงผลกระทบไปถงการพจารณาคดทวไปอน ๆ ซงอยในความรบผดชอบของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคอยกอนแลว

189การวนจฉยคดเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคใหเปนไปในแนวเดยวกน (น.45). เลมเดม.

190แหลงเดม. (น.39).

DPU

139

เมอพจารณากฎหมายของตางประเทศ จะเหนวา ประเทศองกฤษมการแบงแยกประเภทศาลและล าดบชนศาลในการพจารณาคดตาง ๆ โดยศาลสงชนกลางหรอศาลอทธรณจะมอ านาจพจารณาพพากษาเฉพาะคดแพงและคดอาญาทวไป สวนคดเลอกตงถอเปนคดพเศษใหอยในอ านาจของศาลเลอกตง (Election Court) ซงเปนศาลพเศษ กรณดงกลาว จงเปนการแบงแยกประเภทศาลทมความพรอมและเหมาะสมแกประเภทคดและหลกกฎหมายทจะน ามาปรบใชแกคด ในขณะทประเทศสาธารณรฐฝรงเศส มแนวคดใหผพพากษาศาลยตธรรมควรพจารณาพพากษาเฉพาะคดทเปนขอพพาทระหวางเอกชนดวยกนเทานน สวนคดการเลอกตงทองถนใหอยในอ านาจของศาลปกครองซงผพพากษาจะมความร ความเชยวชาญในหลกกฎหมายมหาชน และมประสบการณ ความช านาญเกยวกบวธพจารณาคดในระบบไตสวนโดยเฉพาะ

4.4.2 แนวทางแกไข จากสภาพปญหาทกลาวมา เปนผลมาจากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

พทธศกราช 2550 ก าหนดบทบาทหนาทใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยชขาดคดการเลอกตงทองถน ซงเปนคดทมลกษณะพเศษแตกตางจากคดแพงและคดอาญาทวไป อนควรอยในอ านาจการพจารณาของศาลพเศษตามหลกทฤษฎการแบงแยกระบบศาล ประกอบกบผพพากษาในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคสวนใหญ ตางมประสบการณและความคนเคยกบวธพจารณาคดในระบบกลาวหาซงใชหลกกฎหมายเอกชนเปนหลก กบทงการก าหนดใหคดถงทสดในศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ทงทเปนศาลรบค าฟองหรอเรมตนแหงคด โดยไมมการน าหลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาลมาปรบใช จงท าใหเกดการบงคบใชกฎหมายทมแนวทางและมาตรฐานทแตกตางกน ซงคความหรอผทไดรบผลกระทบจากการบงคบใชกฎหมายดงกลาว ไมสามารถใชสทธโตแยงหรอคดคานเพอหาผชขาดไปในทางใดทางหนงได จงอาจสงผลกระทบตอความยตธรรมและความเชอมนศรทธาของประชาชนทมตอองคกรศาล ส าหรบแนวทางแกไขปญหาดงกลาวน ผเขยนเหนวา เปนเรองทมความสมพนธและเกยวของกนกบแนวทางการแกไขปญหาในหวขอท 4.2 และ 4.3 ซงผเขยนไดน าเสนอมาแลวนน กลาวคอ เมอมการจดตง “ศาลคดการเลอกตง” ซงเปนศาลพเศษ ประกอบดวยผพพากษาทมความร ความเชยวชาญในหลกกฎหมายมหาชน และมประสบการณ ความช านาญเกยวกบวธพจารณาคดในระบบไตสวน เปนการเฉพาะ ยอมท าใหการบงคบใชกฎหมายและการบรหารจดการคดของศาลเปนไปอยางถกตองและมประสทธภาพ ซงจะยงคงความเชอมนศรทธาของประชาชนทมตอองคกรศาลยตธรรม โดยเฉพาะศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคตอไป

DPU

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ

5.1 บทสรป

จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 วรรคสาม และระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550 ก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน โดยใชชวงเวลาประกาศผลการเลอกตงเปนเกณฑในการใชอ านาจดงกลาว กลาวคอ หากเปนกรณทยงไมประกาศผลการเลอกตงใหเปนอ านาจของคณะกรรมการการเลอกตงทจะพจารณาและวนจฉยชขาดไดเอง แตหากเปนกรณประกาศผลการเลอกตงแลว ใหเปนอ านาจของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคเปนผพจารณาและวนจฉยชขาด โดยก าหนดใหค าวนจฉยขององคกรทงสองดงกลาวตางเปนทสดทงสองกรณ จากบทบญญตของกฎหมายดงกลาวขางตน จงเปนการก าหนดใหองคกรตลาการและองคกรอนซงมใชองคกรตลาการตางมบทบาทและอ านาจในการพจารณาและวนจฉยชขาดคดการเลอกตงทองถน ซงเปนคดทมมลเหตมาจากปญหาหรอขอโตแยงอนเนองจากการจดการเลอกตงตามหลกการปกครองในระบอบประชาธปไตย แบบกระจายอ านาจปกครอง

จากการศกษาวเคราะหบทบญญตของกฎหมายประกอบแนวค าวนจฉยของศาลในคดการเลอกตงทองถนทผานมา ภายใตหลกแนวคดทฤษฎในทางกฎหมายมหาชน ท าใหทราบถงสภาพปญหาทางกฎหมายบางประการ และแนวทางแกไขปญหาดงกลาว เกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด ในคดการเลอกตงท องถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ตามทผเขยนไดกลาวไวแลวในบทท 2 - 4 สรป ดงน

ประการทหนง ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาลกรณสทธในการยนค ารองตอศาล แบงออกเปน 2 กรณ ไดแก สทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง และสทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกต ง สบเนองจากรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 ก าหนดใหสทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหมการเลอกตงใหมและเพกถอนสทธเลอกตงเปน

DPU

141

อ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตง หากประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงประสงคจะขอใชสทธทางศาลโดยการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบการเลอกตงยอมไมอาจกระท าได เนองจากขดตอรฐธรรมนญและไมมบทบญญตของกฎหมายใดทบญญตใหสทธแกประชาชนในกรณดงกลาว แมวาตามพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 จะก าหนดใหสทธแกประชาชนผมสทธเลอกตง หรอผสมครรบเลอกตง สามารถตรวจสอบการเลอกตงโดยท าเปนค ารองคดคานการเลอกตงยนตอคณะกรรมการการเลอกตง ตามมาตรา 102 อยางไรกตาม การทคณะกรรมการการเลอกตงจะมค าสงรบหรอไมรบเรองทคดคาน ยงคงเปนอ านาจเฉพาะของคณะกรรมการการเลอกตงทจะพจารณาและสงการไดเอง หากคณะกรรมการการเลอกตงมค าสงไมรบเรองทคดคาน หรอมค าสงรบเรองทคดคานไวแลว แตใหยกค ารองในภายหลง ค าวนจฉยดงกลาวยอมเดดขาดและถงทสดในชนของคณะกรรมการการเลอกตง แลวแตกรณ ประชาชนผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงไมสามารถใชสทธทางศาลเพอตรวจสอบการเลอกตง รวมถงตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงในเรองดงกลาวตอไปไดอก หากพจารณากฎหมายของตางประเทศ จะเหนวา ประเทศองกฤษก าหนดใหผมสทธเลอกตงและผสมครรบเลอกตงมสทธรองคดคานการเลอกตงโดยท าเปนค ารองคดคานยนตอศาลเลอกตง (Election Court) ไดโดยตรง ในขณะทประเทศสหรฐอเมรกา: มลรฐแคลฟอรเนย ก าหนดใหผมสทธเลอกตงขององคกรปกครองสวนทองถนมสทธรองคดคานการเลอกตงไดโดยยนค ารองตอศาล Superior Court และในประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ก าหนดใหผมสทธเลอกตงทกคนในเขตเลอกตง ผสมครรบเลอกตงในเขตเลอกตง เปนผมสทธฟองคดการเลอกตงทองถนตอศาลปกครองไดเชนเดยวกน

นอกจากน ในกรณทยงไมประกาศผลการเลอกต ง การก าหนดใหค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงทใหเพกถอนสทธเลอกตงเปนทสด ถอเปนเรองทมผลกระทบรายแรงตอสทธและเสรภาพขนพนฐานของประชาชน และขดตอหลกการคมครองสทธเสรภาพของภายใตหลกนตรฐ โดยเฉพาะหลกการคมครองสทธเสรภาพของประชาชนทางศาล รวมถงหลกการตรวจสอบการใชอ านาจรฐเกยวกบความชอบดวยกฎหมายของการกระท าดงกลาว

ประการทสอง ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาลกรณสทธในการอทธรณค าสงศาล สบเนองจากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 239 วรรคส ก าหนดใหค าสงศาลอทธรณรวมถงศาลอทธรณภาคเปนทสด เมอพจารณาถงขนตอนการด าเนนคดเรมตงแตการยนค ารองไปจนถงการวนจฉยชขาดคด ก าหนดใหอยในเขตอ านาจของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคเพยงศาลเดยว และหากศาลอทธรณหรอศาลอทธรณภาคมค าสงอยางใดแลว ค าสงศาลดงกลาวยอมเปนทสด คความไมมสทธโตแยงหรออทธรณไปยงศาลทสงกวาเพอขอให

DPU

142

ทบทวนแกไขค าวนจฉยดงกลาวได จงเปนลกษณะการด าเนนกระบวนพจารณาและตดสนคดโดยศาลเพยงศาลเดยว

จากหลกเกณฑดงกลาว หากการพจารณาและวนจฉยคดของศาลเกดความผดพลาดหรอมขอบกพรอง ประกอบกบคความไมมสทธโตแยงหรออทธรณค าวนจฉยไปยงศาลทสงกวาเพอขอใหทบทวนหรอแกไขค าวนจฉยดงกลาวได ผลของค าวนจฉยยอมกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชน โดยเฉพาะสทธในกระบวนการยตธรรมทางศาล จงถอเปนการขดตอหลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล ซงเปนหลกในการแกไขขอผดพลาดหรอขอบกพรองทอาจปรากฏในการท าค าพพากษาหรอค าสงของศาลลางโดยศาลทสงกวา โดยเฉพาะการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนทผานมานน พบวา เกดปญหาในทางปฏบตเกยวกบการบงคบใชและการตความกฎหมายของศาล ซงมมาตรฐานทแตกตางกน ทงในบางคดยงไมเปนไปหลกนตวธในทางกฎหมายทถกตอง ดงนน จงจ าเปนทจะตองก าหนดใหค าพพากษาหรอค าสงศาลในคดการเลอกตงทองถนไดรบการทบทวนและแกไข โดยสามารถใชสทธอทธรณฎกาไปยงศาลสงสดหรอศาลฎกาไดตามหลกการทบทวนค าพพากษาหรอค าสงศาล และหลกการใหสทธอทธรณฎกา อยางไรกตาม การใหสทธดงกลาวจะตองมการสรางระบบการจ ากดสทธไวดวย เพอเปนการกลนกรองคดทมความส าคญอนควรไดรบการพจารณาโดยศาลสงสด และเพอไมใหมคดคางพจารณาอยในศาลมากจนเกนไป ซงจะเปนการคมครองสทธและเสรภาพของประชาชนโดยกระบวนการยตธรรมทางศาลอยางแทจรง

ประการทสาม ปญหาความคลมเครอของกฎหมายในการก าหนดเขตอ านาจศาล สบเนองจากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน หากพจารณาตามบทบญญตของรฐธรรมนญ จะเหนวา อ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค แบงเปน 2 กรณ ไดแก อ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตง และอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเพกถอนสทธเลอกตง ส าหรบอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงนน ไมมบทบญญตในมาตราใดของรฐธรรมนญและกฎหมายก าหนดค านยามไวชดเจนวา “คดทเกยวกบการเลอกตง” ตองเปนคดลกษณะใด และมหลกเกณฑหรอวธการในการใชสทธทางศาลอยางไร จงท าใหเกดความสบสนในเรองเขตอ านาจศาล ซงมผน าคดทมปญหาหรอขอโตแยงในเรองดงกลาวโดยเฉพาะการพจารณาในคณสมบตของผสมครรบเลอกตงไปยนฟองตอศาลปกครองสงสดและศาลอทธรณซงเปนศาลยตธรรม ซงศาลทงสองระบบตางปฏเสธทจะรบคดดงกลาวไวพจารณาวนจฉย โดยใหเหตผลวา คดไมอยในเขตอ านาจศาลตาม

DPU

143

กฎหมาย จงถอเปนเรองทมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนในการใชสทธเขาถงกระบวนการยตธรรมทางศาล ในประเดนน ผเขยนเหนวา การเลอกตงนน หมายถง กระบวนการทงหลายในการจดการเลอกตง ตงแตการประกาศใหมการเลอกตง การก าหนดคณสมบตของผมสทธสมครรบเลอกตง การออกประกาศหรอระเบยบตาง ๆ การสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด ไปจนถงการรบรองผลและประกาศผลการเลอกตง ดงนน คดทมปญหาหรอขอโตแยงในเรองใดเรองหนงซงเกดขนในกระบวนการดงกลาว และอาจท าใหการเลอกตงนนมไดเปนไปโดยสจรตและเทยงธรรม รวมถงมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของประชาชนผมสทธเลอกตง ผสมครรบเลอกตง ถอเปน “คดทเกยวกบการเลอกตง” ทงสน ซงควรอยในอ านาจการพจารณาของศาลตามรฐธรรมนญ หากพจารณากฎหมายของตางประเทศ จะเหนวา ประเทศสาธารณรฐฝรงเศส ก าหนดใหขอพพาททงหลายทงปวงอนเกดจากการโตแยงตอผลของการเลอกตงสมาชกสภาขององคกรปกครองสวนทองถนเปน “คดการเลอกตงทองถน” ซงอยในอ านาจของศาลปกครอง ทงศาลปกครองสงสดของฝรงเศสยงไดขยายขอบความหมายของค าวา “คดการเลอกตงทองถน” ใหครอบคลมไปถงคดการควบคมคณสมบตและลกษณะตองหามของสมาชกสภาทองถนดวย

ประการทส ปญหาเกยวกบบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาคด จากกรณทรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 ก าหนดใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคมบทบาทเพมขนในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงทองถนซงเปนคดพเศษ มหลกกฎหมายและระบบวธพจารณาคดทแตกตางไปจากคดแพงและคดอาญาทวไป สงผลใหเกดปญหาในทางปฏบตเกยวกบการบงคบใชและการตความกฎหมายของศาล ทขาดความเปนเอกภาพและมมาตรฐานการวนจฉยทแตกตางกน ทงยงสงผลกระทบตอการบรหารจดการคดของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคบางศาล ทขาดความพรอมในการพจารณาคดดงกลาว ผเขยนจงใครขอเสนอใหมการทบทวนแกไขกฎหมายเกยวกบบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาคดการเลอกตงทองถน รวมทงการก าหนดเขตอ านาจศาลทเหมาะสมในการพจารณาคดดงกลาว โดยจดตงเปนศาลพเศษ ใหมเขตอ านาจเหนอคดการเลอกตงทองถนโดยเฉพาะ เพอใหการบงคบใชกฎหมายเปนไปตามหลกนตวธทถกตองและมมาตรฐานทเปนไปในทศทางเดยวกน ดงเชนการจดตงศาลเลอกตง (Election Court) ในประเทศองกฤษ

5.2 ขอเสนอแนะ

จากสภาพปญหาทางกฎหมายเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดในคดการเลอกตงทองถนของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค ทง 4 ประการ ไดแก ปญหาเกยวกบการใชสทธทางศาลกรณสทธในการยนค ารองตอศาล ปญหาเกยวกบการใชสทธ

DPU

144

ทางศาลกรณสทธในการอทธรณค าสงศาล ปญหาความคลมเครอของกฎหมายในการก าหนดเขตอ านาจศาล ตลอดจนปญหาเกยวกบบทบาทของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคในการพจารณาคด ผเขยนจงใครขอเสนอใหมการปรบปรงแกไขกฎหมายทเกยวกบการใชสทธทางศาลและเขตอ านาจศาลในการพจารณาคดดงกลาว ในกรณตาง ๆ ดงน

5.2.1 ในประเดนเกยวกบเขตอ านาจศาลในการพจารณาคด เหนควรจดใหม “ศาลคดการเลอกตง” เปนศาลพเศษ ทมสถานะเทยบเทาศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค อยในสงกดศาลยตธรรม แบงออกเปน “ศาลคดการเลอกตงกลาง” และ “ศาลคดการเลอกตงภาค” ประกอบดวย ผพพากษาทมความรความเชยวชาญในดานกฎหมายมหาชนโดยเฉพาะ และมประสบการณ ความช านาญเกยวกบวธพจารณาคดในระบบไตสวน โดยใหศาลคดเลอกตงกลางมเขตอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภา กบทงคดการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนในเขตกรงเทพมหานคร และใหศาลคดการเลอกตงภาคมเขตอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนซงการเลอกตงนนเกดขนในเขตศาล นอกจากน เหนควรก าหนดเขตอ านาจศาลใหครอบคลมไปถงคดทเกยวกบการเลอกตงในเรองอน ๆ ดวย โดยบญญตค านยามของค าวา “คดทเกยวกบการเลอกตง” ไวในรฐธรรมนญหรอพระราชบญญตจดตงศาลคดการเลอกตง ดงเชนการก าหนดลกษณะของคดทจะอยในอ านาจการพจารณาพพากษาของศาลปกครองตามมาตรา 9 แหงพระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542 จงเหนควรแกไขเพมเตมหลกการดงตอไปน โดยก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... “มาตรา … ใหศาลคดการเลอกตงมอ านาจพจารณาและวนจฉยคดทขอใหมการเลอกตงใหมหรอ

เพกถอนสทธเลอกตง คดทอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงทใหเพกถอนสทธเลอกตงตามมาตรา ... รวมทงคดทเกยวกบการเลอกตง ทงน วธพจารณาและวนจฉยคดใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด โดยใชระบบไตสวนและเปนไปโดยรวดเรว

เพอประโยชนแหงมาตราน “คดทเกยวกบการเลอกตง” หมายความรวมถง คดทมมลเหตแหงคดมาจากปญหาหรอขอโตแยงอนเกยวกบการควบคมและการจดการเลอกตง เชน การประกาศใหมการเลอกตง การก าหนดคณสมบต หลกเกณฑในการสมครรบเลอกตง การออกประกาศหรอระเบยบตาง ๆ ของคณะกรรมการการเลอกตงเพอการควบคมหรอการจดการเลอกตง

DPU

145

การสบสวนสอบสวนและวนจฉยชขาดการเลอกตง ไปจนถงการรบรองผลและการประกาศผลการเลอกตง”

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... บทเฉพาะกาล “มาตรา … ในระหวางทยงไมมการจดตงศาลคดการเลอกตง ใหศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค

มเขตอ านาจในการพจารณาและวนจฉยคดการเลอกตงตามมาตรา ... ทงน บทบญญตใดทกลาวถงศาลคดการเลอกตงกลาง ใหหมายถงศาลอทธรณ แผนกคดเลอกตง บทบญญตใดทกลาวถงศาลคดการเลอกตงภาค ใหหมายถงศาลอทธรณภาค แผนกคดเลอกตง จนกวาจะมพระราชบญญตจดตงศาลคดการเลอกตงนน ๆ และเมอจดมการจดตงศาลคดการเลอกตงขนแลว ใหอ านาจของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาคตามมาตรานหมดไปเฉพาะเขตศาลทมการจดตงศาลคดการเลอกตงนน ทงน ไมกระทบกระเทอนตอคดทอยระหวางการพจารณาและวนจฉยของศาลอทธรณและศาลอทธรณภาค แผนกคดเลอกตง”

5.2.2 ในประเดนเกยวกบการใชสทธทางศาลกรณสทธในการยนค ารองตอศาล เหนควรแกไขเพมเตมกฎหมาย ดงตอไปน

1) กรณสทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธเลอกตง เหนควรแกไขเพมเตมพระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545 มาตรา 102 จากเดมแกไขเปน

“มาตรา 102 เมอคณะกรรมการการเลอกตงประกาศผลการเลอกตงในเขตเลอกตงใดแลว หากผมสทธเลอกตงไมนอยกวาสบคน ผสมคร ผวาราชการจงหวด หรอนายอ าเภอในเขตเลอกตงนนเหนวา การเลอกตงหรอการนบคะแนนเลอกตงในเขตเลอกตงนนเปนไปโดยทจรตหรอไมเทยงธรรมหรอไมถกตอง ใหมสทธยนค ารองคดคานการเลอกตงตอคณะกรรมการการเลอกตงภายในก าหนดสามสบวน นบแตวนประกาศผลการเลอกตง

ในกรณทคณะกรรมการการเลอกตงมค าสงไมรบเรองทคดคานหรอมมตใหยกค ารอง ยอมไมตดสทธของบคคลตามวรรคหนงทจะขอใชสทธทางศาลโดยท าเปนค ารองระบเหตแหงการคดคานพรอมเสนอพยานหลกฐานทเกยวของตามควรแกการพจารณาวนจฉย ยนตอศาลคดการเลอกตง ภายในก าหนดหนงเดอนนบแตวนทคณะกรรมการการเลอกตงมค าสงหรอมตดงกลาว ค าสงศาลในกรณนใหเปนทสด เวนแตเปนค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตงตามมาตรา...”

DPU

146

2) กรณสทธในการยนค ารองตอศาลเพอขอใหตรวจสอบค าสงหรอมตของคณะกรรมการการเลอกตง เหนควรแกไขเพมเตมหลกการดงตอไปน โดยก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... “มาตรา… ในกรณทคณะกรรมการการเลอกตงวนจฉยใหมการเลอกตงใหมหรอเพกถอนสทธ

เลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภา หรอในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน ใหค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงดงกลาวเปนทสด เวนแตกรณตามวรรคสอง

ค าวนจฉยทใหเพกถอนสทธเลอกตงตามวรรคหนง ใหผทถกเพกถอนสทธเลอกตงมสทธอทธรณได โดยท าเปนค ารองอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงยนตอศาลคดการเลอกตงภายในก าหนดหนงเดอนนบแตวนททราบหรอถอวาไดทราบค าวนจฉยดงกลาว ทงน หลกเกณฑและวธการในการอทธรณใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด ค าสงศาลคดการเลอกตงซงยนตามค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงใหเปนทสด

ในกรณทผถกเพกถอนสทธเลอกตงตามวรรคหนง เปนผสมครรบเลอกตงซงไดคะแนนเลอกตงในล าดบทไดรบการเลอกตง หามมใหประกาศผลการเลอกตงนน หรอจดใหมการเลอกตงใหม จนกวาศาลจะไดมค าวนจฉยและมค าสงอนถงทสด”

5.2.3 ในประเดนเกยวกบการใชสทธทางศาลกรณสทธในการอทธรณค าสงศาล เหนควรแกไขเพมเตมหลกการดงตอไปน โดยก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ... “มาตรา … เมอศาลคดการเลอกต งไดรบค ารองซงขอใหมการเลอกต งใหมหรอเพกถอนสทธ

เลอกตงของผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตง หรอค ารองอทธรณค าวนจฉยของคณะกรรมการการเลอกตงทใหเพกถอนสทธเลอกตง ตามมาตรา ... รวมทงค ารองในคดทเกยวกบการเลอกตงอนซงไดยนตอศาล ใหศาลตรวจสอบความถกตองของค ารอง กบทงพยานหลกฐานอนควรแกการพจารณาและวนจฉย ในการน ค ารองทผมสทธเลอกตงหรอผสมครรบเลอกตงใชสทธยนตอศาลตามกฎหมายวาดวยการเลอกตง ใหศาลมอ านาจไตสวนกอนรบคดนนไวพจารณาวนจฉย หากเหนวาคดมมล กใหรบค ารองดงกลาวไวพจารณาและวนจฉยชขาดตอไป มฉะนนกใหยกค ารอง

เพอประโยชนในการบรหารราชการแผนดน นบแตศาลมค าสงรบค ารองตามวรรคหนงไวพจารณา หากผถกกลาวหาเปนผด ารงต าแหนงสมาชกสภาผแทนราษฎรหรอสมาชกวฒสภาหรอ

DPU

147

สมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน ซงคณะกรรมการการเลอกตงไดประกาศรบรองผลการเลอกตงแลว ใหบคคลดงกลาวปฏบตหนาทตอไปไดจนกวาศาลจะมค าสงใหยกค ารอง เวนแตการปฏบตหนาททมผลเปนการแตงตงโยกยายบคคลภายในหนวยงาน หรอการอนมตงานหรอโครงการทมผลผกพนตองบประมาณรายจายประจ าของสวนราชการ หรอเปนการปฏบตหนาททขดตอผลประโยชนหรอกอใหเกดความเสยหายแกทางราชการไมอาจกระท าได ทงน การกระท าทงหลายทกลาวมานน ใหค านงถงสวนไดเสยและผลประโยชนของราชการและประชาชนเปนส าคญ ในกรณเปนทสงสยหรอมความจ าเปนเรงดวนจะตองปฏบตการดงกลาวเพอปดปองมใหเกดความเสยหายแกการบรหารราชการแผนดน บคคลดงกลาวมสทธขออนญาตตอศาลซงคดอยระหวางพจารณา โดยท าเปนค ารองพรอมแสดงเหตผลและขอเทจจรงตามสมควร

กรณตามวรรคสอง หากคณะกรรมการการเลอกตงเหนวา ผถกกลาวหาไดกระท าการอนฝาฝนหรอจะกระท าการอนฝาฝนซงมไดเปนไปเพอประโยชนแกการบรหารราชการแผนดน ตามมาตราน หรอค ารองขออนญาตตามวรรคสองไมมเหตผลอนสมควร ใหยนเสนอตอศาลหรอยนค าคดคานภายในสบหาวนนบแตทราบเหตแหงการใชสทธดงกลาว เมอศาลไดรบค ารองหรอค าคดคานแลวใหพจารณาและสงการตามสมควร อนง การปฏบตหนาทของบคคลตามวรรคสองซงกอใหเกดความเสยหาย ไมเปนเหตใหเสอมเสยสทธแกทางราชการทจะเรยกเอาคาทดแทนตามกฎหมาย

ค าสงศาลตามวรรคหนง วรรคสอง และวรรคสาม ใหเปนทสด เวนแตค าสงใหเพกถอนสทธเลอกตง ผถกกลาวหามสทธอทธรณไปยงศาลฎกา แผนกคดเลอกตง ภายในก าหนดหนงเดอนนบแตวนทศาลไดอานหรอถอวาไดอานค าสงนน ทงน หลกเกณฑในการอทธรณใหเปนไปตามระเบยบททประชมใหญศาลฎกาก าหนด”

DPU

บรรณานกรม

DPU

149

บรรณานกรม

ภาษาไทย

กมลชย รตนสกาววงศ. (2543). กฎหมายปกครอง (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : วญญชน. กมลชย รตนสกาววงศ. (2544). หลกกฎหมายปกครองเยอรมน. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรมคมครองสทธและเสรภาพ กระทรวงยตธรรม. (ม.ป.ป.). สาระส าคญกตการะหวางประเทศวาดวย

สทธพลเมองและสทธทางการเมอง. สบคนจากhttp://www.rlpd.go.th/rlpdnew/images/rlpd_1/International_hr/2557/tran_iccpr-2.pdf

กตตพฒน สวรรณนจศร. (2555). การตรวจสอบการกระท าของคณะกรรมการการเลอกตงตามกฎหมายวาดวยการเลอกตงโดยองคกรตลาการ (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

เกรยงไกร เจรญธนาวฒน. (2556). หลกพนฐานกฎหมายมหาชน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: วญญชน. ไกรพนธ พรหมานกล. (2547). การแกไขค าพพากษาทผดพลาดหรอผดหลงเลกนอย ตามมาตรา 143

แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

คณะกรรมาธการรางรฐธรรมนญ. รางรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบเสนอสภาปฏรปแหงชาตเพอลงมต). สบคนจาก http://www.parliament.go.th/ewtcommittee/ewt/draftconstitution/ download/article/article_20150824155735.pdf

คมวชร เอยงออง. (2551). การด าเนนคดสงแวดลอมในประเทศสหรฐอเมรกา. วารสารศาลยตธรรมปรทศน, 2(5).

ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 คดหมายเลขแดงท 3048/2552. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 3 คดหมายเลขแดงท 3150/2554. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 1264/2551. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3071/2555. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 3260/2555. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 578/2556. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 49/2557. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 4 คดหมายเลขแดงท 749/2557. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 6 คดหมายเลขแดงท 1814/2552.

DPU

150

ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 7 คดหมายเลขแดงท 249/2553. ค าสงคดเลอกตงของศาลอทธรณภาค 8 คดหมายเลขแดงท 4447/2556. ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.32/2553. ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.43/2553. ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.45/2553. ค าสงศาลปกครองสงสด คดหมายเลขแดงท ฟ.48/2553. จนทจรา เอยมมยรา, ปยบตร แสงกนกกล, ธระ สธวรางกร, และกรช ภญยามา. (2556). การพฒนาระบบ

การจดการคดการเมองในศาลยตธรรม (รายงานผลการวจย). กรงเทพฯ : ส านกงานศาลยตธรรม. ชาญชย แสวงศกด. (2553). ค าอธบายกฎหมายปกครอง (พมพครงท 16). กรงเทพฯ : วญญชน. ฐวาพร สชล. (2553). อ านาจศาลยตธรรมในการจ ากดสทธอทธรณฎกา : ศกษากรณระเบยบท

ประชมใหญศาลฎกาวาดวยการไมรบคดซงขอกฎหมายหรอขอเทจจรงทอทธรณหรอฎกาจะไมเปนสาระอนควรแกการพจารณาพพากษา พ.ศ. 2551 (วทยานพนธปรญญามหาบณฑตย). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

ธนกร วรปรชญากล. (2547). ระบบศาลยตธรรมและการขอใหมการทบทวนค าพพากษาของศาลในประเทศฝรงเศส. วารสารดลพาห, 51(1).

นครนทร เมฆไตรรตน . (2545). ทศทางการปกครองสวนทองถนของไทยและตางประเทศเปรยบเทยบ (รายงานผลการวจย). กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา.

นฤมล เทยนนาม. (2549). การด าเนนกระบวนพจารณาในศาลสงของไทย (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นนทวฒน บรมานนท. (2547). หลกพนฐานกฎหมายปกครองฝรงเศส. กรงเทพฯ : วญญชน. นนทวฒน บรมานนท. (2552). การปกครองสวนทองถน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : วญญชน. นพนธ ใจส าราญ, ศรศกด กลจตตบวร, นเรศ กลนสคนธ, ชยพร ควรอกษร, มณฑล ยอดรก, อสรา

วรรณสวาท, ....มนเชษฐ โรจนศรบตร. (2554). ระบบศาลสหราชอาณาจกร : ทมาและโครงสรางของระบบกฎหมายแรงงานสหราชอาณาจกร. วารสารกฎหมายเปรยบเทยบศาลยตธรรม, 3(3).

เนตพศนช ศรรจยางกร. (2556). ปญหาการไตสวนและการด าเนนคดเลอกตง : ศกษาเฉพาะการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

บรรเจด สงคะเนต. (2548). หลกกฎหมายเกยวกบการควบคมฝายปกครอง. กรงเทพฯ : วญญชน.

DPU

151

บรรเจด สงคะเนต. (2555). หลกพนฐานของสทธเสรภาพและศกดศรความเปนมนษย (พมพครงท 4). กรงเทพฯ : วญญชน.

บวรศกด อวรรณโณ. (2550). กฎหมายมหาชน เลม 2 (พมพครงท 5). กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บวรศกด อวรรณโณ. (2554). ค าอธบายวชากฎหมายรฐธรรมนญ (พมพครงท 2). กรงเทพฯ:

ส านกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา. บญชย วสนธรา. (2552). การใชสทธทางศาลเพอคมครองสทธเสรภาพตามรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 28 วรรค 2 และวรรค 3 (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

บญศร มวงศอโฆษ. (2552). กฎหมายรฐธรรมนญ (พมพครงท 3). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. บญเสรม นาคสาร. (2549). “ศาลรฐธรรมนญไทยตางจากศาลอนและศาลรฐธรรมของตางประเทศ

อยางไร.” รวมบทความทางวชาการ ชดท 5 “ศาลรฐธรรมนญกบหลกประกนการคมครองสทธเสรภาพตามรฐธรรมนญของประชาชน.” กรงเทพฯ : ส านกงานศาลรฐธรรมนญ.

ปพนธร ธระพนธ. (2553). การคดคานการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 1/2557 เรอง การควบคมอ านาจการปกครองประเทศ. ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 11/2557 เรอง การสนสดของรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย. ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 24/2557 เรอง ใหพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญ

มผลใชบงคบตอไป. ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 58/2557 เรอง การพจารณาและวนจฉยคดเกยวกบการเลอกตง

และการเพกถอนสทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน. ประกาศคณะรกษาความสงบแหงชาต ฉบบท 85/2557 เรอง การไดมาซงสมาชกสภาทองถนหรอ

ผบรหารทองถนเปนการชวคราว. ประพาฬ อนมาน. (2553). การวนจฉยคดเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถนในศาล

อทธรณและศาลอทธรณภาคใหเปนไปในแนวเดยวกน (รายงานผลการวจย). กรงเทพฯ: วทยาลยการยตธรรม ส านกงานศาลยตธรรม.

ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง. ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา. พรรษวฒน พนทองพนธ. (2553). ปญหาการเพกถอนสทธเลอกตง (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต).

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

152

พระธรรมนญศาลยตธรรม พ.ศ. 2543. พระราชกฤษฎกาก าหนดจ านวน ทตง เขตศาล และวนเปดท าการของศาลอทธรณภาค พ.ศ. 2532. พระราชบญญตจดตงศาลปกครองและวธพจารณาคดปกครอง พ.ศ. 2542. พระราชบญญตจดตงศาลอทธรณภาค พ.ศ. 2532. พระราชบญญตเทศบาล พ.ศ. 2496. พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรและการไดมา

ซงสมาชกวฒสภา พ.ศ. 2550 พระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยคณะกรรมการการเลอกตง พ.ศ. 2550. พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534. พระราชบญญตวาดวยการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ. 2545. พระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวนต าบล พ.ศ. 2537. พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด พ.ศ. 2540. เพญพร ประจมาศ. (2553). ผลกระทบของค าสงไมรบคดไวพจารณาพพากษาตามรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 มาตรา 219 ตอการใชสทธอทธรณฎกาในทางแพง (วทยานพนธปรญญามหาบณฑตย). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

ภชนนท กลนศรสข. (2553). การจ ากดสทธในเสรภาพแหงการแสดงออกโดยรฐภายใตมาตรา 19 ของกตการะหวางประเทศวาดวยสทธของพลเมองและสทธทางการเมอง ค.ศ.1966 : ศกษากรณของประเทศไทย (วทยานพนธปรญญามหาบณฑตย). กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มานะ ออนทวม. (2551). ปญหาเกยวกบการพนจากต าแหนงของสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถนในระบบกฎหมายปกครองสวนทองถนของไทย (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

มานตย จมปา. (2557). หลกกฎหมายรฐธรรมนญ (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : นตธรรม. ระเบยบคณะกรรมการการเลอกตงวาดวยการสบสวนสอบสวนและการวนจฉยชขาด พ.ศ. 2554. ระเบยบทประชมใหญศาลฎกาวาดวยวธพจารณาและวนจฉยคดทเกยวกบการเลอกตงและการเพกถอน

สทธเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาทองถนและผบรหารทองถน พ.ศ. 2550. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2549. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พทธศกราช 2557. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540. รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550.

DPU

153

วรเจตน ภาครตน. (2553). นตรฐ นตธรรม. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร. วรพจน วศรตพชญ. (2538). สทธและเสรภาพตามรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ : วญญชน. วรนทร แตประยร. (2545). สทธการฟองคดอาญาโดยผ เสยหายในศาลทหาร (วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. วชรา ไชยสาร. (2544). ระบบการเลอกตงกบการเมองไทย (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : นตธรรม. วระ โลจายะ. (2532). กฎหมายสทธมนษยชน (พมพครงท 10). กรงเทพฯ : ชวนพมพ. สถาบนวจยรพพฒนศกด ส านกงานศาลยตธรรม. (2558). เอกสารประกอบนตศาสตรเสวนา ครงท

1/2559 การสมมนา เรอง บทบาทตลาการในการตรวจสอบการเลอกตง : ประสบการณจากประเทศเยอรมน. กรงเทพฯ : ม.ป.พ.

สภาปฏรปแหงชาต. (ม.ป.ป.). บนทกการประชม สภารางรฐธรรมนญ ครงท 67/2558. สบคนจาก http://www.parliament.go.th/ewtadmin/ewt/parliament_parcy/meeting_m1.php

สมคด เลศไพฑรย. (2542). กฎหมายเลอกตงตามรฐธรรมนญฉบบปจจบน. กรงเทพฯ : วญญชน. สรธร ธนโชตโภคน. (2556). การปฏรประบบศาลแรงงานของประเทศไทย (ปรญญานพนธปรญญา

ดษฎบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยรามค าแหง. สรายทธ วฒยาภรณ, และอวรทธ ชาญชยกตตกร. (2553). ระบบองคคณะพจารณาพพากษาคด

ในศาลภาษอากรกลาง (รายงานผลการวจย). กรงเทพฯ : ม.ป.พ. สฤษดพร พรพาณชพนธ. (2544). สทธของปจเจกบคคลในการฟองคดโดยตรงตอศาลรฐธรรมนญ

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรกจบณฑตย. ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (ม.ป.ป.). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 4/2550

(เปนพเศษ). สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/content_meeting/012350.html ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (ม.ป.ป.). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 5/2550.

สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/content_meeting/021950.html ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (ม.ป.ป.). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 7/2550.

สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/content_meeting/021950.html ส านกงานเลขาธการสภาผแทนราษฎร. (ม.ป.ป). รายงานการประชมสภารางรฐธรรมนญ ครงท 37/2550

(เปนพเศษ). สบคนจาก http://library2.parliament.go.th/giventake/content_meeting/062950.html สทธพล ทวชยการ. (2555). ความจ าเปนในการจดตงศาลคดเลอกตง (รายงานผลการวจย). กรงเทพฯ:

วทยาลยการยตธรรม ส านกงานศาลยตธรรม. สวชร กรรเจยกพงษ (2551). การตรวจสอบการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรโดยฝายตลาการ

(วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

DPU

154

สวทย ปญญาวงศ. (2554). การตรวจสอบการเลอกตงโดยคณะกรรมการการเลอกตงและฝายตลาการ (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

เสร สวรรณภานนท. (2548). คมอใบเหลองใบแดง. กรงเทพฯ : สามเจรญพาณชย. หยด แสงอทย. (2512). ค าอธบายหลกเกณฑทวไปของการเลอกตงและพระราชบญญตการเลอกตง

สมาชกสภาผแทนราษฎร พ.ศ. 2511. พระนคร : โอเดยนสโตร. หยด แสงอทย. (2556). ความรเบองตนเกยวกบกฎหมายทวไป (พมพครงท 19). กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ภาษาตางประเทศ Basic Law for the Federal Republic of Germany. California Elections Code. Representation of the People Act 1983.

DPU

155

ประวตผเขยน

ชอ-นามสกล นายฉตรตพล รตนแสง ประวตการศกษา ปการศกษา 2552 นตศาสตรบณฑต มหาวทยาลยรามค าแหง ต าแหนงและสถานทท างานปจจบน นตกรช านาญการ ส านกอ านวยการประจ าศาลอทธรณ ถนนรชดาภเษก เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 DPU